dendriet 2019 nr 1 jaargang 18

Afgiftekantoor Gent X - P109327

Driemaandelijks ledentijdschrift van Natuurpunt Denderstreek januari|februari|maart 2019

jan.

26&27 ote r Het G lVoge d en week

De grote trek Help jij onze padden veilig op weg?

Retouradres: Dr. Haekstraat 37, 9200 Grembergen

Natuurpunt Denderstreek Iedereen de kans geven om zich in te zetten voor onze natuur en landschappen door studie, educatie, beleid en natuurbescherming. Open, ongebonden en ruimdenkend.

Daar staat Natuurpunt voor.

www.natuurpunt.be l www.denderstreek.waarnemingen.be l issuu.com/dendriet AFDELINGEN

Affligem-Liedekerke

Aalst Rik De Baere - 053 21 29 13 rik.debaere@telenet.be Facebook: Natuurpunt groot Aalst

kern affligem

Wim Van Grieken - 053 77 70 06 wim.van.grieken@advalvas.be kern liedekerke

kern faluintjes

Erik De Block - 053 68 35 88 erik.deblock@skynet.be

natuurpunt.aalst@gmail.com Dendermonding Stefaan Thibau - 052 42 69 72 stefaan.thibau@skynet.be www.natuurpuntdendermonding.be Facebook: Natuurpunt Dendermonding

Denderleeuw Bruno De Bruyn - 053 67 07 85 bruno.debruyn@kindengezin.be Erpe-Mere Ilona Blondeel - 0487 10 79 54 ilona_blondeel@hotmail.com Facebook:: Natuurpunt Erpe-Mere

Haaltert natuurpunt.haaltert@gmail.com 0472 44 70 34 Facebook:: Natuurpunt Haaltert

NATUURSTUDIE-WERKGROEPEN Dierenwerkgroep Denderstreek Diemer Vercayie 0499 14 73 60 diemervercayie@gmail.com

Werkgroep amfibieën & reptielen Denderstreek Koen De Maere - 0485 68 89 82 greatskua2002@hotmail.com

Paddenstoelenwerkgroep Zwamvlok Marie-Anne Neirinckx info@zwamvlok.be / www.zwamvlok.be

Plantenwerkgroep Allium Peter Tolleneer - 0498 40 83 28 allium@belgacom.net

NATUURPROJECTEN

Honegem te Erpe-Mere/Aalst/Lede - 6123 Rik De Baere - 053 21 29 13 rik.debaere@telenet.be Kapellemeersen te Erembodegem/Teralfene – 6696 Peter Luyten – 0485 50 38 04 peter.luyten6@telenet.be Keelman Zuid - 6178 natuurpunthaaltert@gmail.com 0472 44 70 34 Keelman-Noord 6690 Bruno De Bruyn - 053 67 07 85 bruno.debruyn@kindengezin.be Kortelake te Overboelare - 6655 Willem Boonen - 054 41 75 85 boonen@scarlet.be Mijlbeekbos/Krekeldries te Aalst – 6695 Evelien Kieckens - 0494 82 18 34 evelien.kieckens@telenet.be Moenebroek te Geraardsbergen/Lierde - 6620 Carlos D’Haeseleer - 084 77 56 50 carlos.dhaeseleer@gmail.com Molenbeekmeersen te Denderleeuw/Okegem - 6646 Geert Van der Borght - 053 681156 VDBorght.geert@skynet.be Padde- en Porrebeekvallei te Dendermonde - 6652 Dirk De Mesel - 0476331043 dirk.demesel@telenet.be

Beneden-Dender te Gijzegem/ Herdersem/Mespelare/Wieze/ Denderbelle - 4004 Daan Stemgée – 0476 600 595 daan.stemgee@telenet.be www.natuurpunt.be/beneden-dender Beverbeekvallei te Aspelare/ Nederhasselt/Outer – 6241 Frederik De Coster 0486 57 04 53 fred_decoster@hotmail.com Boelaremeersen te Nederboelare - 6640 Johnny Cornelis - 0474 58 08 38 johnny_cornelis@hotmail.com Brede Schoren en Konkelschor te Berlare - 6616 Stefaan Thibau - 052 42 69 72 Dendervallei te Ninove - 6099 Wouter Mertens - 0495 68 89 33 wouter.mertens@natuurpuntninove.be Den Dotter/Blauwbos te Haaltert/Aaigem/Mere - 6149 natuurpunt.haaltert@gmail.com 0472 44 70 34 Everbeekse bossen - 6210 Koen Van Den Berge - 055 42 83 90 koen.van.den.berge@telenet.be Geelstervallei te Lede/Erondegem - 6657 Yvette Saerens – 0479 30 24 77 saerens_yvette@hotmail.com

Palitsebeek te Liedekerke - 9427 Marc Michiels - 053 67 11 91 marcusmichiels@telenet.be Pamelse meersen, Dommelingen te Liedekerke - 9972 Marc Michiels - 053 67 11 91 marcusmichiels@telenet.be Paepegembos - 6693 Yvette Saerens – 0479 30 24 77 saerens_yvette@hotmail.com

Gemene Meers te Idegem - 6647 Luc Favijts - 054 41 52 17 luc.favijts@skynet.be ‘t Groot Schoor te Grembergen - 6603 Tarcy Verstraeten - 052 21 11 11 Heidemeersen te Berlare - 6644 Stefaan Thibau - 052 42 69 72 stefaan.thibau@skynet.be

2 dendriet

I

I

januari februari maart 2019

Boven-Dender Johnny Cornelis - 0474 58 08 38 johnny_cornelis@hotmail.com www.natuurpunt-boven-dender.be Lede Yvette Saerens – 0479 30 24 77 saerens_yvette@hotmail.com Facebook:: Natuurpunt Lede Ninove Wouter Mertens - 0495 68 89 33 wouter.mertens@natuurpuntninove.be www.natuurpunt.be Facebook:: Natuurpunt Ninove

Vogelwerkgroep Cinerea Wouter Faveyts - 0479 27 32 78 wouter.faveyts@telenet.be dhost.info/cinerea

INHOUD 3 Voorwoord 4 Paddenoverzet 8 Akkervogels boeren stevig achteruit 12 Seizoenweetjes 15 Kalender

19 Foto-avond: een blik op de Iraanse natuur en cultuur 20 Legendes sprokkelen in het Kluizenbos 25 Eikelmuizen 28 Korstmossen 30 Fotoproject Aalst natuurlijk 32 Afsluiter

dendriet

Dendriet is het blad voor de leden van 9 afdelingen en 6 studiewerkgroepen van Natuurpunt in de Denderstreek.

Meer weten?

Contacteer de contactpersoon van jouw afdeling of een werkgroep.

Raspaillebos te Grimminge - 6164 Koen Steenhoudt - 054 58 67 58 koen.x.hilde@gmail.com Rietbeemd te Moerbeke/ Viane/Lessines - 6058 Godfried Merlevede - 0486 87 17 87 derietbeemd@hotmail.com Sint-Onolfspolder te Appels/ Dendermonde - 6623 Bart Dierickx - 052 21 03 81 bartdierickx@skynet.be Valier te Liedekerke - 9418 Marc Michiels - 053 67 11 91 marcusmichiels@telenet.be Wachtbekken 6 te Sint-Gillis Dirk De Mesel - 0476331043 dirk.demesel@telenet.be Walputbeek/Dendermeersen te Meerbeke - 6213 Georges Jacobs - 054 33 60 64 georges.jacobs@pandora.be Wellemeersen te Denderleeuw/ Erembodegem - 6612 Bruno De Bruyn - 053 67 07 85 bruno.debruyn@kindengezin.be Werkgroep Bomen-Park-Osbroek/ Gerstjens te Aalst Peter Tolleneer - 0498 40 83 28 wbpo.aalst@belgacom.net Wildebeekvallei 6658 Bruno De Bruyn - 053 67 07 85 bruno.debruyn@kindengezin.be

Giften voor het Reservatenfonds zijn welkom op rekeningnummer BE56 2930 2120 7588 met vermelding van de projectnaam en het projectnummer. Giften vanaf €40 zijn fiscaal aftrekbaar.

Opmerkingen, aanmoedigingen, verhalen en foto’s?

Stuur ze naar dendriet@telenet.be V.U.: Wouter Mertens, Pamelstraat 119, 9400 Ninove Redactieraad Wouter Mertens – hoofdredacteur Han Lagring – redactiesecretaris Wim Van Grieken – denderkalender Dirk De Ridder – lay-out Marc Symoens – corrector Mikol De Decker – adresbeheer Rik De Baere, Erik De Block, Dirk De Mesel, Bruno De Bruyn, Ilona Blondeel, Annie Janssens, Bob Lambrechts, Koen Steenhoudt, Yvette Saerens.

Werkten ook mee aan dit nummer: Willem Boonen, Katrien Buysse, Alain Dillen, Wouter Faveyts, Evelien Kieckens, Daan Stemgée, Gert Van Heghe, Diemer Vercayie, Jan Vindevoghel Foto cover: Bert Willaert (Vilda) Dendriet ontvangen: Leden van Natuurpunt van buiten de Denderstreek kunnen Dendriet ontvangen door hun lidmaatschap te wijzigen naar de afdeling binnen de Denderstreek van hun keuze of door zich te abonneren op Dendriet. Dit laatste doe je door middel van een overschrijving van €10 op rekeningnr.

IBAN BE84 9731 7057 7059 van Dendriet, Huigeveldstraat 76, 9550 Sint-Antelinks, met vermelding van je lidnummer en “abonnement Dendriet”.

Een afzonderlijk abonnement zonder lidmaatschap van Natuurpunt is niet mogelijk.

Gedrukt bij Druk in de Weer op 100% kringlooppapier met vegetale inkten

Helden Ik heb ze nooit gemogen, de oorlogsmonumenten waar het heldendom verheerlijkt wordt. Steen en brons geworden leugens. Een oorlog maakt zelden helden. Zeker al geen generaals of politici.

Dat zijn al te vaak daders. Ook niet bij noodlottige soldaten of wie achterbleef. Dat zijn slachtoffers, het grootste leger. Geef mij maar beelden als het treurend ouderpaar van Käthe Kollwitz op de Duitse militaire begraafplaats in Vladslo. Geloken troosteloosheid, kille stilte zonder horizon. De recente herdenkingen van honderd jaar ‘groote oorlog’ drukten ons nog eens met de neus op deze feiten. En de afstand van vijf volle generaties ertussen helpen om oorzaken en verbanden scherper te zien.

Oorlogen gaan niet over het lot van de kleine man. Ze gaan over de machtswellust van enkelingen, over principiële halsstarrigheid, aan de man gebracht met populistische volksverlakkerij.

Monumenten voor groene helden De ergste van alle oorlogen, burgeroorlogen, gaan over hetzelfde.

Groepen mensen die omwille van de macht tegen elkaar opgezet worden en het volk dat gedwee in de polariserende schijntegenstellingen meegaat.

Woelige tijden geven bedenkelijke “sterke” figuren vleugels. Voor de gewone man een mechanisme om vat te krijgen op een complexe realiteit.

Autoritaire figuren kennen dit fenomeen. Met het schijnbaar klare schijnantwoord maken ze zich een baken in de branding. Zeventig jaar lang heeft het Europese continent – op de Balkan na – deze demon kunnen bedwingen. Maar de laatste jaren lijkt de geest weer uit de fles.

En wat heeft dit te maken met Natuurpunt, hoor ik je denken? Meer dan je denkt. Meer dan ooit hebben we nood aan mensen die de aandacht vestigen op de échte problemen, zoals klimaatopwarming en verlies aan biodiversiteit. Meer dan

ooit hebben we nood aan mensen die in al die wit-zwartdiscussies de complexiteit en de vele waarheden tussenin nog durven belichten.

Meer dan ooit hebben we nood aan mensen die hebben leren overleggen en voor wie perspectiefwisseling de normaalste zaak is. Laat dat nu net vaardigheden zijn die mensen leren in de sociale context van middenveldorganisaties zoals Natuurpunt. Meer dan ooit hebben we nood aan positieve daadkracht als tegengif voor de verlammende angsthazerij, het defaitisme en het immobilisme.

Zo komen we uit bij wie voor mij de echte helden zijn. Mensen die hun dagelijkse “random acts of kindness” stellen.

Er zijn er zeker ook geweest in de wereldoorlogen, maar voor hen is geen monument opgericht. Ze vragen het ook niet.

Hun voldoening en geluk is net niet bezig te zijn met het eigen geluk, maar met dat van anderen, met verantwoordelijk© Jeroen Mentens - Vilda heid opnemen voor de eigen omgeving.

Natuurpunt kent zo veel van deze mensen en ik ben blij om deel te mogen uitmaken van hun leven en onze beweging. In deze Dendriet richten we de kijker op de anonieme paddenoverzetters.

Weldra start het voorjaar. Midden februari starten padden de gevaarlijke tocht van hun winterverblijf naar de voortplantingspoelen. Gelijktijdig worden ook buren wakker die de beestjes veilig de weg over helpen. Zijn er zulke beschermde én onbeschermde paddenoversteekplaatsen in je buurt?

Stel dan je eigen “random act of kindness”. Spreek eens af met een van de vrijwilligers die dit jaarlijks organiseren en steek ze een hart onder de riem.

Of ga met je kinderen of kleinkinderen eens een kijkje nemen op een warme, vochtige voorjaarsavond. Opgelet, “random acts of kindness” zijn besmettelijk.

Wouter Mertens

I

I

januari februari maart 2019

dendriet 3

De weg naar de overkant Vanaf de tweede of derde week van februari ontwaken padden, kikkers en salamanders uit hun winterslaap. Ze verlaten hun winterschuilplaats en trekken naar poelen en beken om er te paren en hun eitjes af te zetten. Hiervoor moeten ze zich regelmatig over de weg wagen. Vaak met fatale gevolgen.

Om hen een handje te helpen, kan ook jij dit jaar deelnemen aan de paddenoverzetacties. Hier lees je wat die opleveren en waar je terecht kan.

Foto: Luc Verhelst - Natuurpunt

Elke weg betekent gevaar

Tasten in het duister Midden februari. De winter laat zijn greep stilaan los. Wanneer ’s avonds de temperatuur niet meer onder 8°C zakt en het geregend heeft, staat er iets te gebeuren. Onder enkele takken en bladeren lichten oogjes op. Een mannetjespad is net ontwaakt uit zijn winterslaap. Hij recht zijn kop en heft zijn lange poten op. Voorzichtig klautert hij uit zijn schuilplaats. Ietsje verder wordt een andere pad wakker. En verder nog een, en nog een. De padden maken zich klaar voor hun jaarlijkse grote trek. Vastberaden zetten ze koers naar een poel of gracht om er te paren.

Mannetjes zijn de eersten die naar het water trekken. Die voorsprong dreigt het mannetje snel kwijt te spelen, want hij moet onderweg nog op zoek naar een partner. Kan hij een

4 dendriet

I

I

vrouwtje het hof maken, dan grijpt hij met zijn sterk gespierde voorpoten haar lichaam vast in de paargreep en laat hij zich op haar rug meevoeren naar de voortplantingspoel. Daar zet het vrouwtje haar eitjes af.

Slagveld Maar voor ze het water bereiken, moeten ze vaak een verharde weg over. Zeker in Vlaanderen, dat enorm bezaaid ligt met wegen, is dat een heikele onderneming. Jaarlijks worden vele duizenden padden verpletterd onder de wielen van een auto. Ook kikkers of salamanders vinden er al eens de dood, of raken levensgevaarlijk gewond. Vaak sterven de diertjes rechtstreeks onder de wielen, maar soms ook door het zogenaamde aanzuigeffect van auto’s, wanneer die sneller rijden dan 30 km/u.

januari februari maart 2019 © Jeroen Mentens-Vilda

Padvinders Om slagvelden te vermijden, helpen jaarlijks heel wat vrijwilligers padden, kikkers en salamanders over te zetten naar de overkant van de straat. Van daaruit kunnen die beestjes veilig verder trekken naar hun poel of gracht.

Š Hugo Willocx - Natuurpunt

Gewone pad

Hoe werkt dat? Simpel. Naast de weg plaatsen we paddenafsluitingen van ongeveer 35 cm hoog.

Die verhinderen dat een pad zelf de weg oversteekt. Verrast door dit obstakel, volgt de pad de afsluiting tot ze weer een doorgang vindt. Maar aan weerskanten van de afsluiting staan emmers om de pad op te vangen. Elke dag controleren vrijwilligers de emmers en dragen ze de padden naar de overkant van de straat.

In Vlaanderen worden op meer dan 200 locaties padden, kikkers en salamanders overgezet. Met succes! Vorig jaar werden meer dan 235.000 diertjes veilig de weg Foto: Danny Declercq overgezet, meteen een record.

De meesten van hen waren gewone padden (65%), bruine kikkers (21%) en alpenwatersalamanders (5%). Jammer genoeg werden tijdens de overzetacties nog 11.000 slachtoffers gevonden. Sowieso ligt het werkelijke dodencijfer nog een pak hoger, aangezien niet overal overzetacties worden gehouden.

Padden overzetten in de Denderstreek Ook in de Denderstreek staan elk jaar vrijwilligers paraat om padden, kikkers en salamanders te redden. De tabel geeft weer hoeveel diertjes in onze Dendergemeenten succesvol overgezet werden tijdens de recentste overzetactie(s). De cijfers vonden we op de website van Hyla, de amfibieĂŤn- en reptielenwerkgroep van Natuurpunt: www.hylawerkgroep.be/paddenoverzet.

Bruine kikker

Gemeente

Jaar

Padden

Kikkers

Salamanders

Aalst

2017

1.296

201

1

Brakel (Everbeek)

2018

540

70

92

Dendermonde

2018

884

47

220

Erpe-Mere

2017

319

8

2

Geraardsbergen

2018

263

9

21

Haaltert

2018

2.773

472

1

Ninove

2018

1.227

52

50

Zele

2018

214

3

36

Aantal overgezette dieren op weg naar de voortplantingspoel

I

I

januari februari maart 2019

dendriet 5

Het diertje dat het meest in aanraking kwam met de vrijwilligers en hun emmers, is de gewone pad. Op nummer twee staat de bruine kikker, op nummer drie de alpenwatersalamander. De trend in de Denderstreek volgt dus die van Vlaanderen.

Verdere vergelijkingen of conclusies zijn moeilijk te maken. Sommige gemeenten organiseren geen acties, of niet elk jaar. Het ene jaar worden er veel dieren overgezet, het andere minder. Op de ene plek zijn er meer, elders minder. Maar wat dat precies betekent, is lastig te zeggen. In Vlaanderen is er namelijk geen meetnet dat trends nauwgezet kan opvolgen. Wat wel vaststaat, is dat de overzetacties jaarlijks heel wat leventjes redden, dankzij de inspanningen van talloze vrijwilligers.

In Ninove zijn er overzetacties in de Lindendreef en op de Denderhoutembaan. Daarvoor kan je contact opnemen met Marie-Helene De Bruyn (mhdebruyn1@gmail.com). Verder is er een actie in de Eichemstraat in Appelterre. Hiervoor neem je contact op met Jeroen Vanhee (jeroen. vanhee@telenet.be). En tot slot kan je ook padden overzetten in de Nellekensstraat in Meerbeke. De contactpersoon hiervoor is Luc Barbé (barbe@telenet.be).

Op de grens van Natuurpunt Haaltert kan je op de Denderhoutembaan in Denderhoutem een vrij grote overzet meemaken, gecoördineerd door Arlette Groeninck (arlettegroeninck@yahoo. co.uk).

Ook in Aalst kan je padden helpen overzetten op de hoek van de Berkenlaan met de Scheutlaegestraat in Gijzegem. Daarvoor kan je terecht bij Peter Rombaut (peter.rombaut2@telenet.be of 0485 39 22 38). Ook inwoners van Dendermonde kunnen er terecht, want de actie ligt deels op grondgebied van Dendermonde en wordt ondersteund door beide steden.

In Dendermonde kan je meehelpen aan de De Dammenlaan, waar het buurtcomité en het stadsbestuur een actie op poten hebben gezet.

Geef hiervoor je gegevens door aan Ann (0478 70 12 39) of Linda (0486 31 31 09).

Net buiten onze Dendrietregio, richting Brakel, coördineert Roger D’homme (drhomme@telenet. be) overzetten op de Leberg in Zegelsem en op de Dompels in Elst.

Foto: Katrien Buysse

Padden overzetten in Gijzegem, vorig jaar

Kom je helpen? Super! Vergeet zeker niet je stevige schoenen, een fluo hesje, een propere emmer en een zaklamp mee te nemen. Maar dat zeggen ze je nog vast wel.

Meedoen?

Hier ontdek je waar Wil je graag helpen om padden, kikkers en salamanders over te zetten? We zetten verschillende locaties in de Denderstreek (en de contactpersonen) op een rijtje.

Neem zeker contact op!

6 dendriet

I

I

januari februari maart 2019 Foto: Katrien Buysse

Vind je geen locatie in je buurt? Aarzel niet om contact op te nemen met de Natuurpuntafdeling van je gemeente. Kijk hiervoor op pagina 2 van deze Dendriet. Misschien komen er nog acties bij, of kunnen ze je verder op weg helpen. Je kan ook een overzetactie zoeken via de website van Hyla: https://www.hylawerkgroep.be/paddenoverzet/ acties/ik%20wil%20mee%20helpen.

Wat kan je nog doen?

Ben je onderweg met de auto? Rij dan zeker niet sneller dan 30km/u op plaatsen waar gewaarschuwd wordt voor overstekende padden, kikkers en salamanders. Zo kan je ze misschien nog ontwijken, en sneuvelen ze ook niet door het aanzuigeffect van je auto.

Vind je bij jou in de buurt een pad, kikker of salamander, en weet je niet meteen wat te doen?

Laat het beestje gewoon weer los op de plaats waar je het vond. Liefst bij valavond, op een veilige plek in de buurt van een poel, gracht of andere waterpartij, zodat het niet meer de weg moet oversteken. Als je het diertje even naar huis meeneemt, zorg er dan voor dat het vochtig zit en niet uitdroogt. Stop het in een emmer

met een beetje water (max. 5 cm), wat bladeren en een stukje hout. Plaats de emmer op een donkere plaats, zoals de kelder. Neem je het diertje vast, maak dan eerst je handen vochtig.

Amfibieën zijn koudbloedige dieren. Wanneer ze in contact komen met onze handen, droogt hun huid snel uit.

Uitkijken naar de zomer De grote trek van padden, kikkers en salamanders begint midden februari. Al raken de diertjes bij warme winters, als gevolg van de klimaatopwarming, al eens in de war. Soms beginnen ze begin januari al aan hun tocht. In normale omstandigheden piekt de trek in de tweede of derde week van maart. Begin april is de trek voorbij.

Vanaf dan is het uitkijken naar juli of augustus, wanneer honderden pasgeboren padden, kikkers en salamanders uit het water kruipen. Amper één centimeter groot zijn ze, en velen onder hen danken hun leven aan de vrijwilligers die hun moeder of vader de weg over hielpen. Daar kikker je van op, niet?

Han Lagring en Wouter Mertens

Dé speciaalzaak voor al uw w optische instrumenten Ontdek onze nieuwe WEBSHOP! P! www.natuurkijkers.be Nederstraat 25 9700 Oudenaarde +32 (0)55 61 33 13 info@natuurkijkers.be www.natuurkijkers.be Natuurkijkers.be is een merknaam van Optiek Van Ommeslaeghe, Nederstraat 20

Verrekijkers, telescopen, sterren-es, ... kijkers, microscopen, loupes, Demonstraties op aanvraag aag g

Akkervogels boeren stevig Het gaat niet goed met onze akkervogels. De laatste decennia gingen hun aantallen dramatisch achteruit, ook in de Denderstreek. Voornaamste oorzaken: vernietiging van leefgebieden, intensivering van de landbouw en overmatig gebruik van pesticiden. Om akkervogels weer toekomst te bieden, wordt in het zuiden van de Denderstreek samengewerkt met boeren. Uit tellingen van vogelwerkgroep Cinerea blijkt dat alvast de geelgors daar dankbaar op reageert. Kan het tij alsnog keren?

Drama in het landbouwgebied Akkervogels doen het dramatisch slecht in ons zeer intensief gebruikt landbouwlandschap. Geen enkele groep vogelsoorten die verbonden zijn aan eenzelfde leefgebied doet het zo slecht. In de Vlaamse broedvogelatlas, bijna 15 jaar geleden, werd duidelijk hoe sterk akkervogelsoorten de voorbije decennia waren achteruitgegaan. De zomertortel nam af met meer dan 70%, de veldleeuwerik met 95%, de geelgors met 80% en de grauwe gors met 75%.

Sindsdien heeft de afname zich alleen maar doorgezet. Voor enkele van deze soorten

(zomertortel en grauwe gors) zelfs in versneld tempo. Deze soorten staan op de rand van uitsterven als broedvogel.

De achteruitgang van akkervogels wordt in heel West-Europa vastgesteld, maar is het ergst bij ons. De term ‘achteruitgang’ is eigenlijk een eufemisme: het gaat om een catastrofale crash.

Als deze trend zich doorzet, zullen diverse akkervogelsoorten binnen 10 tot 20 jaar uitgestorven zijn als broedvogel in Vlaanderen, of alleen nog overleven in zeer lage aantallen in enkele kleine enclaves.

Š Yves Adams-Vilda Geelgors

8 dendriet

I

I

januari februari maart 2019

achteruit...

Š Rollin Verlinde-Vilda Pesticiden: nefast voor de biodiversiteit op het platteland

Pesticiden als doodsteek Er is inmiddels in zodanig veel onderzoek een significante link gelegd met de intensivering van de landbouw, dat je onmogelijk kan ontkennen waar het kalf gebonden ligt. De manier waarop ons platteland wordt beheerd, laat geen ruimte meer voor biodiversiteit. Grootschalige habitatvernietiging en schaalvergroting deden de voorbije halve eeuw grotendeels het vuile werk. Recent zijn er heel concrete aanwijzingen dat de nieuwste generatie pesticiden de finale doodsteek aan het geven is. We zijn nog een haar verwijderd van een platteland dat biologisch vrijwel dood is.

Predatie, vooral door vossen en kraaiachtigen, wordt ook genoemd als oorzaak van de crash, al wordt dat tegengesproken door onderzoek. Bovendien is het duidelijk dat de catastrofe zich niet beperkt tot akkervogels, maar ĂĄlle organismen van de plattelandsnatuur treft. Het valt niet te verklaren hoe vossen of kraaien verantwoordelijk zouden kunnen zijn voor het wegvagen van hele insecten- en plantenpopulaties.

I

I

januari februari maart 2019

dendriet 9

Veldleeuwerik

Š Yves Adams-Vilda

Zomertortel

10 dendriet

Š Yves Adams-Vilda

I

I

januari februari maart 2019

Maatregelen en tellingen In het zuiden van de Dendervallei worden al een aantal jaren maatregelen genomen om akkervogels alsnog een strohalm aan te bieden. Eerst het Regionaal Landschap Pajottenland & Zennevallei en vervolgens de Vlaamse Landmaatschappij zijn overeenkomsten gaan sluiten met boeren om op hun land gerichte maatregelen te nemen.

Hoewel de oppervlaktes zeer bescheiden zijn, lijkt het erop dat die maatregelen er op zijn minst voor gezorgd hebben dat de geelgors zich vooralsnog heeft weten te handhaven.

Deze voorheen algemene soort is verdwenen in het grootste deel van Vlaanderen en ook in de Denderstreek. Enkel in de streek van Geraardsbergen, Bever en Galmaarden houdt deze gele schoonheid nog stand.

Vrijwilligers van vogelwerkgroep Cinerea brengen de populatie in kaart. In de winter 2017-2018 bedroeg deze naar schatting 170-180 geelgorzen. Het aantal broedparen wordt recent geschat op 50-65.

Hopelijk kunnen dit soort maatregelen uitgebreid worden in de Denderstreek en Vlaanderen, zodat er toch nog toekomst is voor onze akkervogels.

Wouter Faveyts

Grauwe gors

Š Yves Adams-Vilda

I

I

januari februari maart 2019

dendriet 11

Seizoensweetjes uit de Dender

© Rollin Verlinde-Vilda

Kroeskarper

Kroeskarpers verhuizen naar Wellemeersen

Vorig jaar keken we in Dendriet uit naar de komst van de kroeskarper in de Wellemeersen. In mei 2017 onderzochten het Provinciaal Centrum voor Milieuonderzoek (PCM) en het Agentschap voor Natuur en Bos (ANB) het visbestand in de vijvers van de Wellemeersen, en zagen ze best wat potentieel voor de inheemse maar zeldzame kroeskarper. Welnu, hij is er! In de Paardenvijver werden zo’n 2000 jonge vissen uitgezet. Een uitstekende thuis, want in de Paardenvijver vinden ze heel wat vegetatie en hebben ze niet te veel last van concurrentie van andere soorten. Welkom!

In november kwamen arbeiders van stad Aalst deze boom tegen langs de Dender, tussen industrieterrein Wijngaardveld en betoncentrale De Witte. Zulke grote knaagsporen, dat kon maar één ding betekenen: bevers! De laatste jaren duiken ze almaar meer op in de Dender, dankzij de betere waterkwaliteit en natuurontwikkeling. Bevers zijn hier meer dan welkom en richten geen schade aan. Nu de otter nog!

Alain Dillen

Rik De Baere

Foto: Katrien Buysse

Beversporen

Bever aan het werk

Topspotter Streekgenoot Joannes Vindevoghel (Natuurpunt Erpe-Mere) heeft een eervolle vermelding behaald in de Competitie voor 10 jaar Waarnemingen.be. Jan registreerde in 10 maanden tijd liefst 6.778 waarnemingen met bewijsfoto en finishte zo als tweede in dit onderdeel van de wedstrijd tussen waarnemers.

Kris De Wit van afdeling Ninove behaalde eveneens een zilveren medaille in de categorie “Ruimste geografische spreiding”. Proficiat Jan en Kris!

Gert Van Heghe

Zijdezacht met een stalen hart

Foto: Willem Boonen

Zijdezachte beurszwam

12 dendriet

I

I

januari februari maart 2019

Door de warme en extreem droge zomer was 2018 geen goed paddenstoelenjaar. Maar sommige houtbewonende zwammen lieten het niet aan hun hart komen. Zo konden we tijdens een septemberwandeling in het natuurreservaat Kortelake deze prachtige zwam bewonderen: de zijdeachtige beurszwam. De zwam groeit op tamelijk rot populierenhout. Hij is niet zo algemeen en wordt als een kwetsbare soort beschouwd. Ook in het Moenebroek was hij in september te bewonderen.

Willem Boonen

streek Sterfbed Tijdens een zondagse wandeling in het Mijlbeekbos in Aalst, stootten wandelaars op dit zieke reebokje.

Het arme diertje werd meteen overgebracht naar het VOC in Merelbeke, maar is daar jammer genoeg overleden. De doodsoorzaak is niet duidelijk. Zie je tijdens een wandeling een jong reetje liggen, raak het dan vooral niet aan. Anders wordt het verstoten door de moeder.

Het zieke reebokje in Aalst was al een ouder dier, de hoorntjes kwamen al piepen.

Evelien Kieckens Foto: Evelien Kieckens

I

I

januari februari maart 2019

dendriet 13

Hernieuwbare energie voor uw bedrijf Haalbaarheidsstudies en advies inzake biomassa, zonne-energie en windenergie voor bedrijven (ook KMO’s) Zero Emission Solutions bvba Frits De Wolfkaai 8/24, 9300 Aalst Tel +32 (0)53 41 66 66 Fax +32 (0)53 41 66 00 www.zeroemissionsolutions.com

een wandeling in het Kravaalbos zeker waard!

In juli en augustus is cafĂŠ Stinne ook open in de week, van woensdag tot zaterdag vanaf 13u en op zon- en feestdagen vanaf 10u

Putstraat 116 Meldert bijstinne@proximus.be www.cafestinne.wordpress.com 14 dendriet

I

I

januari februari maart 2019

DENDERKALENDER

Tenzij anders vermeld zijn de activiteiten van Natuurpunt voor de leden gratis. Niet-leden betalen in dat geval €1. Op excursies breng je best laarzen mee en zijn een verrekijker en een passende veldgids nuttig.

Bij activiteiten buiten de regio is carpooling mogelijk (€0,04/km/p.pers.).

1 vertrekuur n 6 plaats van afspraak n 4 toelichting n 7 bijzonderheid n 2 contactpersoon n 5 meebrengen n 3 gids Z ondag 6

januari

Glühweinwandeling afdeling A ffligem -L iedekerke 1 9:45 - 12:00 6 Grot van Poelk, hoek van Grotstraat en Omloopstraat, Roosdaal 4 Natuurwandeling met glühwein en een gebakje als afsluiter in samenwerking met Natuurpunt Roosdaal en Natuurpunt Ternat.

2 Erik De Block – 053 68 35 88 erik.deblock@outlook.be

Z ondag 6

januari

Winterwandeling in het Osbroek afdeling A alst 1 10:00 - 12:00 6 Infobord, F. Blanckaertdreef (zijstraat Parklaan), Aalst 4 Natuurwandeling door het vochtige Osbroek met bijzondere aandacht voor bomen en paddenstoelen.

3 Peter Tolleneer 2Rik De Baere – 0476 88 71 29 rik.debaere@telenet.be

Z aterdag 12

januari

Nieuwjaarsreceptie afdeling N inove 1 20:00 - 23:00 6 Bovenzaaltje oud-stadhuis, Oudstrijdersplein 6, Ninove 4 Jaarlijks gezellig samenzijn met voorstelling van jaarprogramma, diverse leuke informatieve hoekjes over onze werking en gratis lekkere hapjes en drankjes.

Mogelijkheid om toe te treden tot bestuur of beheerwerkgroep!

2 Wouter Mertens – 0495 68 89 33 wouter.mertens@natuurpuntninove.be

Z ondag 13

januari

Glühweinwandeling afdeling E rpe - mere 1 14:30 - 17:00 6 Buurthuis Meierskouter, Sint-Maartenstraat 28, Burst 4 Een frisse wandeling langs de paadjes van deelgemeente Burst.

We warmen ons op met een lekker glaasje Glühwein of warme chocomelk. Zoals steeds is er achteraf gelegenheid voor een gezellige babbel.

2 Peter D’Hondt – 0477 88 97 46

V rijdag 18

januari

Algemene vergadering, Nieuwjaarsdrink afdeling D endermonding

1 9:00 6 Schepenzaal van gemeentehuis Grembergen, Dr. Haeckstraat 33 4 Wij nodigen alle leden uit op de Algemene vergadering. Bespreking en evaluatie van het voorbije jaar met o.a. verenigingswerking en reservatenbeheer. Voorstel jaarprogramma 2019.

7 Nadien gratis drink en gezellig samenzijn 2 Stefaan Thibau – 0478 65 17 00 stefaan.thibau@skynet.be

V rijdag 18

januari

Jaarlijkse open algemene vergadering afdeling D enderleeuw 1 19:30 - 22:00 6 Café Cambrinus, hoek Regentiestraat en Kerkstraat, Welle 4 Evaluatie en natuurbeheer/verenigingswerking.

2 Bruno De Bruyn – 0496 59 52 43

V rijdag 18

januari

Begrazen doet verbazen!

Jaarlijkse algemene vergadering afdeling A alst 1 19:30 - 22:00 6 Onthaalcomplex Keizershallen, Keizersplein 21B, Aalst 4 Nieuwjaarsreceptie met vooraf een boeiende lezing over ecologische begrazing, door twee herders die met Natuurpunt Aalst samenwerken in het beheer van onze natuurgebieden. Het kersverse beheerteam van het Kluizenbos doet de toekomstplannen uit de doeken van deze grote aankoop. We reiken ook de “Groene Ajoin” uit voor de meest milieuverdienstelijke Aalstenaar.

2 Rik De Baere – 0476 88 71 29 rik.debaere@telenet.be

Z aterdag 19

januari

Dia-compilatie ‘Natuur en cultuur in Iran’ afdeling D endermonding 1 20:00 - 23:00 6 Zaal De Venne, Veerstraat 36, 9290 Berlare (deelgemeente Uitbergen) 4 Diavoorstelling door Farnoosh Khodadadeh en Dirk De Smet.

In samenwerking met Scheldeland.

Zie de extra pagina in dit nummer.

7 Zaal open vanaf 19.30 uur. Vriendelijk verzoek om tijdig aanwezig te zijn. Toegang: 5 euro 2 Dirk De Mesel – 0476 33 10 43

Z ondag 20

januari

Akkervogels in Galmaarden afdeling B oven -D ender 1 14:00 - 17:00 6 Kerk, Kammeersweg, Galmaarden 4 Landschapswandeling van een 8-tal km in Galmaarden, langs de flanken van de Congoberg.

Onderweg hebben we aandacht voor de akkervogels (mussen, geelgorzen, veldleeuweriken, enz.), maar we genieten ook van de weidse vergezichten op de grens van de Vlaamse Ardennen en het Pajottenland.

2 Koen Steenhoudt – 0472 90 80 57 koen.x.hilde@gmail.com

Z ondag 27

januari

Vogels begluren afdeling E rpe - mere 1 10:00 - 12:00 6 Hof Ter Vaerent, Honegemstraat 139, Erpe 4 Tijdens de koude winter zijn de vogels maar wat blij met onze voederplekjes. We gaan naar de kijkhut om de gevederde schoonheden te ontdekken.

2 Peter D’Hondt – 0477 88 97 46

Z ondag 27

januari

Nieuwjaar en Algemene ledenvergadering.

Voordracht over kerkuilen in Lede afdeling L ede 1 10:00 - 13:00 6 CC Oordegem, Dorp 29, 9340 Lede-Oordegem 4 In 2018 hebben wij heel wat kunnen realiseren dankzij jouw steun. Wij wensen je persoonlijk te bedanken.

Wij blikken nog even terug naar het voorbije jaar en stellen onze jaarkalender en andere activiteiten voor.

Toost op het nieuwe jaar.

3 Johan Lefebvre van de 2 Kerkuilenwerkgroep Vlaanderen  Yvette Saerens – 0479 30 24 77

Z ondag 27

januari

Winterwandeling in de Wellemeersen afdeling D enderleeuw 1 14:00 - 18:00 6 Infobord Rodestraat, Denderleeuw 4 Winterwandeling met als afsluiter een nieuwjaarsdrink.

2 Bruno De Bruyn – 0496 59 52 43 5 Warme kledij en schoeisel

1 vertrekuur n 6 plaats van afspraak n 4 toelichting n 7 bijzonderheid n 2 contactpersoon n 5 meebrengen n 3 gids V rijdag 1

februari

Toen de dieren nog spraken afdeling D enderleeuw 1 20:00 6 Gemeentelijke basisschool Welleplein 4 Voordracht door het Davidsfonds Welle i.s.m. NP Denderleeuw.

3 Joeri Cortens  6 Euro. Voor DF- en Natuurpuntleden: 4 Euro. € 2 Bruno De Bruyn – 0496 59 52 43

Z aterdag 2

februari

Op lichtmis maken we weer ons panneke warm afdeling E rpe -M ere 1 19:00 - 23:00 6 Ontmoetingscentrum Ratmolen, Ratmolenstraat, Aaigem 4 We blikken terug op het voorbije jaar en we lichten al een tipje van de sluier op van ons programma voor het komende jaar.

Ondertussen genieten we van een lekkere pannenkoek.

5 Deelname is gratis maar wel graag vooraf inschrijven via mail naar natuurpunt.erpemere@gmail.com

Z ondag 3

februari

Reeën in het Mijlbeekbos afdeling aalst

1 10:00 - 12:00 6 Parking Beukenhof, Langestraat 12, Aalst 4 Een tocht langs buurtwegen door de groene rand van Aalst op zoek naar winterse sporen van reeën en andere zoogdieren.

2 Evelien Kiekens – 0494 82 18 34 evelien.kieckens@telenet.be

Z ondag 3

februari

Lichtmis en pannenkoekenwandeling Geelstervallei afdeling L ede 1 14:00 - 17:30 6 Café De oude Mol, Impedorp, 9340 Impe / Lede 4 Lichtmis, het feest van het nieuwgeboren Licht. Zijn wortels zijn puur Keltisch maar vandaag is het een christelijk feest. Maar waarom wordt dit nieuwe licht gevierd en waarom worden er vandaag pannenkoeken gebakken? Tijdens een mooie wandeling langs landelijke wegen worden de sluiers opgelicht en de antwoorden meegegeven.

Als afsluiter een pannenkoek met chocomelk of koffie.

 Bijdrage 5 Euro p/ pers. Op voorhand inschrijven met aantal personen. Betalen op rekening BE64 6528 5095 8652 vóór 29 januari 2 Yvette Saerens – 0479 30 24 77 saerens_yvette@hotmail.com

Z ondag 10

februari

Uitstap naar kust en polders afdeling D enderleeuw 1 8:00 - 17:00 6 Carpoolparking afrit E40, Molenstraat, Affligem  Overwinterende ganzen, steltlopers en zeevogels.

2 Bruno De Bruyn – 0496 59 52 43 5 Warme kledij en schoeisel; picknick meebrengen

Z ondag 10

februari

Knoppenwandeling afdeling A ffligem -L iedekerke 1 9:45 – 12:00 6 Liedekerkebos, ingang nabij Schelfhoutstraat 188, Liedekerke 4 Bosgids Koenraad Asselman leert ons de bomen kennen aan de hand van hun knoppen.

2 Erik De Block – 053 68 35 88 erik.deblock@outlook.be

Z ondag 10

februari

Lichenenwandeling afdeling E rpe -M ere 1 14:30 - 17:00 6 ’t Hof Schuurke, Wilgendries 4, Mere 4 Tijdens deze wandeling zoeken we naar dingen waar we doorgaans weinig oog voor hebben. Je komt alles te weten over korstmossen en opvallende lichenen. Je zal verwonderd zijn over de grote verscheidenheid in onze natuur.

2 Jan Vindevoghel – 0498 11 81 37

V rijdag 15

februari

Uilen in het Kravaalbos afdeling A alst 1 19:00 - 21:00 6 Café Stinne, Putstraat 118, Meldert 4 Voor de bosuilen begint het broedseizoen al vroeg en het gaat er soms luidruchtig aan toe in het bos. We bezoeken een roestplaats van ransuilen, lokken de steenuil uit zijn knotwilg en bekijken de nestbak van een kerkuil. Nadien warmen we ons met een drankje achter de stoof in dorpscafé Stinne en we pluizen er enkele braakballen.

2 Peter Luyten – 0485 50 38 04 peter.luyten6@telenet.be 5 Stevige wandelschoenen.

V rijdag 15

februari

Receptie met algemene vergadering afdeling B oven -D ender 1 20:00 - 22:00 6 Parochiezaal, Grimmingeplein, Grimminge 4 Jaarlijkse receptie met een hapje en een drankje. Doorlopend fotoreportages van onze uitstappen en activiteiten. Om 20.30 uur algemene vergadering waarin we op een half uurtje een overzicht geven van het voorbije jaar en de plannen voor 2019 uit de doeken doen.

2 Johnny Cornelis – 0474 58 08 38 johnny_cornelis@hotmail.com,

Z ondag 17

februari

Winterwandeling in de Heidemeersen afdeling D endermonding 1 14:00 - 17:00 6 Basisschool Ten Berge, Galgenbergstraat 39, 9290 Berlare 4 Winterwandeling in het natuurgebied de Heidemeersen.

2 Geert Vergote – 0474 27 69 36 gvergote@skynet.be 5 Stevige wandelschoenen.

Z aterdag 23

februari

Nacht van de steenuil afdeling D enderleeuw 1 19:00 - 23:00 6 Kloosterstraat, parking begraafplaats Iddergem 4 Wandeling in de Vlamovenkouter, op zoek naar onze plaatselijke steenuilen, met het tapen van het geluid van de steenuil.

2 Bruno De Bruyn – 0496 59 52 43 Joost Mertens – 0497 48 65 20 5 Warme kledij, wandelschoenen

Z ondag 24

februari

Sneukeltocht voor leden & sympathisanten afdeling A ffligem -L iedekerke 1 13:45 - 17:00 6 Parking zwembad Liedekerke, Sportlaan 2, Liedekerke 4 Gezellige, kindvriendelijke en leerrijke wandeling langs en door de Palitsebeekvallei. Op verschillende plaatsen wordt gestopt om iets te eten en/of te drinken.

2 Erik De Block – 053 68 35 88 erik.deblock@outlook.be

E ind

februari

–

begin maart

Paddenoverzet afdeling D endermonding 6 Dammenlaan, Dendermonde

1 vertrekuur n 6 plaats van afspraak n 4 toelichting n 7 bijzonderheid n 2 contactpersoon n 5 meebrengen n 3 gids  In samenwerking met het buurtcomité en de Stad Dendermonde.

Hoe kan je helpen?

2 Geef je gegevens door aan: Ann – 0478 70 12 39 of Linda – 0486 31 31 09

Z ondag 3

maart

Sneeuwklokjes in de Everbeekse Bossen afdeling B oven -D ender 1 14:00 - 17:00 6 Kerk, Muiterij, Everbeek-Boven 4 Bloeiende sneeuwklokjes wuiven de winter uit en maken stilaan plaats voor de prille lentebloeiers zoals speenkruid en de eerste bosanemonen. We genieten van de ontluikende natuur tijdens deze wandeling door o.m. Steenbergbos en Hayesbos.

2 Johan Vander Heyden - 0477 25 06 88 j.vdheyden@telenet.be

Z aterdag 9

maart

Lente-eetfestijn afdeling A ffligem -L iedekerke 1 18:30 - 22:00 6 Sanderuszaal Bellekouter, Bellestraat 99, 1790 Affligem 4 Jaarlijks eetfestijn t.v.v. onze reservaatwerking. Het uitgelezen moment om Natuurpunt AffligemLiedekerke moreel en financieel een hart onder de riem te steken!

Ook vegetariërs worden verwend!

2 Erik De Block – 053 68 35 88 erik.deblock@outlook.be peter_de_somer@telenet.be zondag

10

maart

Mythes en legenden in Somergembos afdeling A alst 1 10:00 - 12:00 6 Oude brug einde van Schietbaan, zijstraat Brusselse steenweg, Aalst 4 Wandeling door het stadsrandbos en het door Natuurpunt pas aangekochte Kluizenbos, doorspekt met toepasselijke oude verhalen.

2 Rik De Baere – 0476 88 71 29 rik.debaere@telenet.be

Z ondag 10

maart

Honegemwandeling afdeling E rpe -M ere 1 14:30 - 17:00 6 Hof Ter Vaerent, Honegemstraat 139, Erpe 4 We wuiven de winter uit en genieten van de natuur die stilletjes aan wakker wordt. Nadien kan er nog bijgepraat worden met een drankje.

2 Peter D’Hondt – 0477 88 97 46

Z aterdag 16

maart

Zwerfvuilactie Berlare A fdeling D endermonding 1 9:00 kerk van Berlare of 9:10 basisschool Ten Berge, Galgenbergstraat 39, Berlare 4 Wij nemen zoals ieder jaar deel aan de zwerfvuilactie van de gemeente Berlare.

7 Afsluitend zorgt de gemeente voor een hapje en een drankje aan het gemeentelijk magazijn 2 Vooraf contact met: Stefaan Thibau – 0478 65 17 00, stefaan.thibau@skynet.be

Z aterdag 16

maart

Opruiming Honegem afdeling E rpe -M ere 1 10:00 - 12:00 en 14:00 - 16:00 6 Hof Ter Vaerent, Honegemstraat 139, Erpe 4 De lente kriebelt en geeft ons zin in een grote schoonmaak. We ruimen samen al het zwerfvuil in en rond onze geliefde Honegem op.

Wie komt ons helpen?

2 Peter D’Hondt – 0477 88 97 46

Z aterdag 16

maart

Nacht van de pad afdeling A alst 1 20:00 - 21:00 6 Scheutlagestraat, hoek Berkenlaan, Gijzegem 4 De eerste warmere en vochtige nachten lokken padden, kikkers en salamanders uit hun winterverblijf.

We vangen ze op om ze veilig de weg over te helpen naar hun voortplantingspoel. Kom ze van nabij bekijken en leer via onze “aai-pad” meer over de glibberigste bewoners van de Dendermeersen.

2 Peter Rombaut – 0485 39 22 38

Z ondag 17

maart

Geraardsbergen bij-vriendelijk afdeling B oven -D ender 1 Doorlopend van 10 tot 16 uur 6 Koetsenhuis, Abdijpark, Geraardsbergen 4 Actiedag rond het belang van honingbijen en wilde bijen met infostands, demonstraties en voordrachten over bijen en bijvriendelijk tuinieren. Er zijn ook workshops voor kinderen en je kan er bijvriendelijke planten verkrijgen. Een organisatie van de stad Geraardsbergen i.s.m. Ons Denderbieken, VELT, De Helix en Natuurpunt.

2 Johnny Cornelis – 0474 58 08 38 johnny_cornelis@hotmail.com

Z aterdag 23

maart

Forest Night Run in De Gavers afdeling B oven -D ender 1 Vanaf 19:00 6 Zaal De Doos, De Gavers, Onkerzelestraat 280, Onkerzele 4 Recreatief loop- en wandelevenement in het provinciaal domein De Gavers. Tussen 19 en 19.45 uur kunnen de deelnemers zich aanmelden in zaal De Doos en zich laten schminken met ‘Glow-in-thedark make-up’. Om 20 uur is er een gezamenlijke opwarming in de zaal. Het lopen begint vanaf 20.30 uur met elke 5 minuten een wave van 25 personen. Om 21.10 uur vertrekken de laatste wandelaars.

De route heeft een afstand van ongeveer 6 km.

7 Kostprijs: 8 Euro bij voorinschrijving of 10 Euro ter plaatse.

Achteraf is er nog de mogelijkheid tot eten en drinken. De opbrengst van dit evenement wordt geschonken aan Natuurpunt Boven-Dender.

2 forestnightrun@gmail.com

Z ondag 24

maart

Geelstervallei opent eerste vogelkijkhut afdeling L ede 1 14:00 - 17:00 6 Waterzuiveringsstation Veldekenswegel, 9340 Lede / Erondegem 4 Vanuit deze vogelkijkhut kunnen vogelaars en andere belangstellenden wilde vogels van dichtbij of via verrekijkers bekijken en beloeren zonder de vogels te verstoren.

Breng je spade mee want tijdens deze activiteit planten wij nog een lange bessenhaag aan. Leuke activiteit die ook door onze kleinsten kan uitgevoerd worden.

7 Steun voor dit project wordt nog altijd in dank aanvaard: Natuurpunt BE35 8904 3406 5937, mededeling project 6657 2 Yvette Saerens – 0479 30 24 77

Z aterdag 30

en zondag

31

maart

Jaarlijks eetfestijn afdeling N inove 1 Zaterdag 17:30 - 22:00 Zondag 11:30 - 14:00 6 Refter H.H.Hartenschool (zusterhuis), Onderwijslaan, Ninove 4 Op het menu: kip, vis, tong in madeirasaus en een vegetarische

1 vertrekuur n 6 plaats van afspraak n 4 toelichting n 7 bijzonderheid n 2 contactpersoon n 5 meebrengen n 3 gids schotel. Democratische prijzen!

Kindermenu’s (tot 12j) aan halve prijs. Voor peuters vraag je gewoon een bordje extra. Kinderspeelhoek!

7 Waardekaarten te verkrijgen bij bestuursleden. (Ook zonder waardekaarten iedereen welkom!)

2 Wouter Mertens – 0495 68 89 33 wouter.mertens@natuurpuntninove.be

Z aterdag 30

maart

Nacht van de steenuil afdeling A alst 1 20:00 - 22:00 6 Grens Aalst-Lede, Onegem 108, Aalst 4 Op de Nacht van de Steenuil maak je kennis met het kleinste en sympathiekste uiltje van Vlaanderen.

Deze rakker met knalgele ogen heeft een voorliefde voor holle knotwilgen als broedplaats en wordt actief in de Honegem in de vooravond.

2 Peter Luyten – 0485 50 38 04 peter.luyten6@telenet.be 5 Stevige wandelschoenen

Z ondag 31

maart

Het vroege voorjaar in Zarlardinge afdeling B oven -D ender 1 14:00 - 17:00 6 Kerk, Zarlardingeplein, Zarlardinge 4 Zarlardinge is een eenvoudige oeroude landbouwgemeente met grote landschappelijke waarde en veel rust en groen. We wandelen door drie beekvalleitjes en op de kouters kunnen we de steeds zeldzamer wordende veldleeuwerik nog luid tsjilpend zien opstijgen en als een parapluutje zien neerkomen.

Nieuwsgierig naar de oude woonplaats van de laatste das van de streek, geschoten eind jaren 60?

Dan moet je er zeker bij zijn!

2 Willem Boonen – 0479 09 80 37 willem.boonen@scarlet.be

Z ondag 31

maart

Lentewandeling in de Heidemeersen afdeling D endermonding 1 14:00 - 17:00 6 Basisschool Ten Berge, Galgenbergstraat 39, 9290 Berlare 4 Lentewandeling in het natuurgebied de Heidemeersen.

2 Geert Vergote – 0474 27 69 36 gvergote@skynet.be 5 Stevige wandelschoenen

NATUURBEHEER Z ondag 20

januari

Natuurbeheer afdeling A ffligem -L iedekerke 1 8:30 - 13:00 6 Plaats van afspraak wordt tijdig meegedeeld 4 Beheerwerken in een van onze reservaten. Drank en een tussendoortje worden aangeboden.

2 Marc Michiels – 053 67 11 91 marcusmichiels@telenet.be

Z ondag 20

januari

Groot Schoor, Grembergen afdeling D endermonding 1 9:00 - 16:00 6 De Snuffel, St. Elooistraat 15, Grembergen 4 Maaien van riet.

7 Na inschrijving wordt een middagmaal aangeboden 2 Vooraf bellen naar Tarcy Verstraeten – 052 21 11 11 5 Laarzen en werkhandschoenen

Z aterdag 26

januari

Paddebeek- en Porrebeekvallei afdeling D endermonding 1 9:00 - 12:00 en 13:30 - 16:30 4 Afzetten hakhout.

2 Vooraf contact nemen met: Dirk De Mesel – 0476 33 10 43 5 Laarzen en werkhandschoenen

Z ondag 3

februari

Paddebeek- en Porrebeekvallei afdeling D endermonding 1 9:00 - 16:00 6 De Snuffel, St. Elooistraat 15, Grembergen 4 Maaien van riet.

7 Na inschrijving wordt een middagmaal aangeboden 2 Vooraf bellen naar Tarcy Verstraeten – 052 21 11 11 5 Laarzen en werkhandschoenen

Z aterdag 9

februari

Heidemeersen in Berlare afdeling D endermonding 1 9:00 - 12:00 6 Basisschool Ten Berge, Galgenbergstraat 39, Berlare 4 Knotten van wilgen of kappen houtopslag.

2 Vooraf contact nemen met: Stefaan Thibau – 0478 65 17 00 Dirk De Mesel – 0476 33 10 43 5 Werkhandschoenen en eventueel bijltje, hakmes of zaag

Z ondag 17

februari

Natuurbeheer afdeling A ffligem -L iedekerke 1 8:30 - 13:00 6 Plaats van afspraak wordt tijdig meegedeeld 4 Beheerwerken in een van onze reservaten. Drank en een tussendoortje worden aangeboden.

2 Marc Michiels – 053 67 11 91 marcusmichiels@telenet.be

Z aterdag 23

februari

Paddebeek- en Porrebeekvallei afdeling D endermonding 1 9:00 - 12:00 en 13:30 - 16:30 4 Afzetten hakhout.

2 Vooraf contact nemen met: Dirk De Mesel – 0476 33 10 43 5 Laarzen en werkhandschoenen

Z aterdag 9

maart

Wellemeersen afdeling D enderleeuw 1 9:00 - 16:00 6 Steenweg N405, poort tegenover huisnummer 55, Welle 4 Onderhoudswerken op boomgaard, o.a. opruimen van houtopslag en maaisel.

7 Drank, soep en eten zijn aanwezig 2 Bruno De Bruyn – 0496 59 52 43

Z ondag 24

maart

Natuurbeheer afdeling A ffligem -L iedekerke 1 8:30 - 13:00 6 Plaats van afspraak wordt tijdig meegedeeld 4 Beheerwerken in een van onze reservaten.

Drank en een tussendoortje worden aangeboden.

2 Marc Michiels – 053 67 11 91

Een blik op de Iraanse natuur en cultuur Je wordt van harte uitgenodigd op een unieke diapresentatie gegeven door het Iraans-Belgisch koppel Farnoosh Khodadadeh en Dirk De Smet. Dirk is fervent vogelkijker en afkomstig uit Dendermonde. Als koppel hebben zij meerdere natuurreizen gemaakt in Iran. Met hun diacompilatie met live commentaar zullen ze je overdonderen met plaatjes van een prachtig land vol culturele schatten en een ongekende natuurlijke rijkdom. Zowel landschap, flora als (avi)fauna komen uitgebreid in beeld. Een unieke kans om Iran te leren kennen.

Verrassend veelzijdig In het noordwesten, in de “kattenkop” van Iran, stonden Farnoosh en Dirk op oude lavavelden van de Ararat vulkaan. Ze volgden de woeste Aras rivier richting de Kaspische zee, begeleid door de besneeuwde toppen van Azerbeidzjan, rijdend doorheen grote gevarieerde landbouwgebieden. In het noorden bezochten ze het Alborz gebergte, met pieken van 3.000 tot 5.000 meter. Aan de noordkant ervan tref je uitgestrekte bosgebieden die overgaan in het natte laagland van de Kaspische zee. Aan de zuidkant begint het aride gebied dat het grootste deel van Iran inneemt.

Het Turan nationaal park wordt door velen bezocht, vooral om Irans enige endemische vogel te zoeken, de Perzische steppegaai.

Maar ook wild schaap, wilde geit en wilde ezel kan je er probleemloos zien. Met veel geluk kan je er zelfs een luipaard en een jachtluipaard observeren. Aan de Perzische golf, in het zuiden, is het klimaat tropisch warm en vochtig. Het landschap wordt gekenmerkt door uitgestrekte natte slikgebieden en mangrovebossen, maar het binnenland is er kurkdroog.

De grote verscheidenheid aan klimaatzones in Iran uit zich niet alleen in een rijke natuur maar ook in boeiende volkeren en cultuur.

Praktisch

Perzische steppegaai

De voorstelling duurt van 20 tot 23 uur, een half uur pauze inbegrepen. De presentatie wordt gegeven door Farnoosh en Dirk zelf.

Organisatie: Natuurpunt Dendermonding en Natuurpunt Scheldeland.

Wanneer: zaterdag 19 januari om 20 uur stipt (zaal open vanaf 19.30 uur; er wordt vriendelijk verzocht tijdig aanwezig te zijn).

Waar: zaal De Venne, Veerstraat 36, 9290 Berlare, deelgemeente Uitbergen.

Toegangsprijs: 5 euro.

Foto: Dirk De Smet

Dirk De Mesel – 0476 33 10 43

I

I

januari februari maart 2019

dendriet 19

Legendes sprokkelen in Recent heeft Natuurpunt een belangrijk deel van het Kluisbos in Aalst en Affligem kunnen verwerven. Het volledige Kluisbos heeft een oppervlakte van ongeveer 47 ha en 21 ha daarvan is nu eigendom van Natuurpunt.

Een tweetal ha ligt op grondgebied Affligem, de rest op grondgebied Aalst.

Dit wordt natuurgebied Kluizenbos.

Zo was het In Het Kluisbos is een van de oudste bossen van Aalst. Samen met het Kravaalbos in Meldert maakte het deel uit van het uitgestrekte Kolenwoud dat eeuwen geleden het landschap in deze streken bepaalde.

Aan de rand van het bos, op de plaats genaamd Breedeik, borrelde toen een levenskrachtige bron die eeuwen later Kluizeputteken werd genoemd. Op het einde van de 7de eeuw, mogelijk in de 8ste eeuw, kwam Sint Ursmarus, abt van Lobbes bij Thuin, onze streek kerstenen. De stichting van een ‘cella’ (een bidplaats, kluis of primitief kloostertje) in het bos aan het Kluizeputje wordt aan hem toegeschreven.

In de 12de eeuw werd de Kluis door enkele kluizenaars bewoond. De belangrijkste was Radulfus de Zwijger. Hij werd begraven in de Kluiskapel die op die plaats was gebouwd.

Een groot deel van het bos werd in de 12de eeuw eigendom van de Abdij van Affligem.

Het wordt dan het Afflighem bosch genoemd.

Zo staat het ook vermeld op de Ferrariskaart.

De monniken stonden in voor het beheer en de abdij hield toezicht.

Foto: Katrien Buysse

Om te voldoen in het levensonderhoud van de toenemende bevolking, werden grote delen van de bossen geleidelijk gerooid en omgevormd tot akker of weiland. De hopteelt werd een van de voornaamste teelten in de streek en bepaalde met metershoge staken sterk het landschapsbeeld.

In 1796 verjoegen Franse soldaten de monniken uit hun abdij. Even later volgde de publieke verkoop van de abdijgebouwen en de omliggende landerijen. Het bos werd volledig gerooid en eveneens verkocht.

20 dendriet

I

I

januari februari maart 2019

het Kluizenbos Zo is het nu Populier, Amerikaanse eik en spar werden aangeplant voor de omschakeling naar productiebos. Enkel op een klein gedeelte bleef een oude kern bewaard, met bomen als zomereik, beuk, abeel, hazelaar, lijsterbes, esdoorn en es. Een deel van het Kluisbos met zijn goed ontwikkelde kruidlaag en hakhout behield op die manier toch zijn uitzonderlijke eigenheid.

Foto: Katrien Buysse

Judasoor

In het begin werden de populieren op minimale afstand van elkaar aangeplant. Recenter werden de afstanden wat groter, zodat er meer mogelijkheid was voor spontane onderbegroeiing van onder andere de zwarte els.

Bij het rooien van de stukken bos werd eerst de onderbegroeiing verwijderd. Daarna werden de populieren gekapt.

Ondanks de regelmatige verstoring van de kruidlaag vinden we toch kleine maagdenpalm, klimop, sporadisch bosanemoon en wilde narcis, eenbes, keverorchis, sleutelbloem, daslook, zwartblauwe rapunzel, dalkruid en heelkruid.

Verschillende bronnetjes ontspringen aan de rand en in het bos. Het beroemdste is natuurlijk het Kluizeputje aan de Kluiskapel, de bron van de vruchtbaarheid waar alle Hekelgemse boorlingen vandaan kwamen. Die bronnetjes vormen beekjes die afwateren naar de Somergembeek, die uitmondt in de Dender. Enkele weilanden in het bos en grote gedeelten van het bos zijn daardoor uitgesproken drassig. Els groeit hier dan ook makkelijk.

De monnik en het eeuwigheidsvogeltje Broeder Hildebrand is op een morgen naar het Kluisbos gegaan. Hij kan het wonder van de eeuwigheid niet vatten en smeekt: ‘Here God, laat mij toch een klein beetje eeuwigheid voelen.’ Aanstonds begint er een vogeltje wonderbaarlijk mooi te zingen. Als het vogeltje wegvliegt, beseft Hildebrand dat hij zich moet haasten om tijdig in de kerk te zijn. Maar als hij aankomt, herkent hij niets of niemand.

Hildebrand is meer dan 300 jaar weggeweest!

In en rond het bos leven een vijfentwintigtal reeën. Zij verplaatsen zich van de bossen aan de Steensemeersbeek over de Kluiskouter door het Kluisbos tot in Hof Somergem. De dieren voelen zich in hun sas in het bos. Zo loopt er een stevige zesender reebok rond (een reebok wiens gewei zes takken heeft) en werd er recent een mama ree gespot met wel drie prachtige jongen. Fazanten zijn zowel in het bos als op de kouter rijkelijk aanwezig. In de hoge eiken vind je nesten van buizerds. Even was er hoop op een haviksnest, maar de jongen zijn niet succesvol grootgebracht. Verder zingen de vele kleinere vogels hun lied, wat de legende van de monnik en het eeuwigheidsvogeltje in leven houdt.

I

I

januari februari maart 2019

dendriet 21

Foto: Katrien Buysse

Burgemeester van Affligem Walter De Donder opende in september het Kluizenbos

Erfgoed In 1977 werd vanuit Hekelgem een dossier ingediend voor erkenning van de Kluiskapel en de omgeving als beschermd erfgoed. Ook schrijver Louis Paul Boon pleitte in 1979 voor het behoud van de kapel. Inmiddels was ook het stadsbestuur van Aalst zich bewust geworden van de waarde van de Kluis. In 1981 werd een voorontwerp ingediend.

De dienst concludeerde dat het om een uniek natuurgebied ging, het meest intacte en soortrijkste bos van heel Aalst, dat zeker moest beschermd worden. Om het onderzoek te citeren: “Het gedeelte van de Kluiskouter dat op Aalst ligt, bestaat uit een broekbos en laaggelegen weilanden. In die weides groeien onder meer iris, moerasspirea, moesdistel en moerasvergeetmijnietje.

In het gemengd bos staan eiken, berken, beuken, abelen, essen, elzen, wilgen, populieren, paardenkastanjes, hazelaars en lijsterbessen. Ook de kruidlaag is bijzonder rijk aan planten: heksenkruid, nagelkruid, maagdenpalm, kamperfoelie,

22 dendriet

I

I

januari februari maart 2019

salomonszegel, breedbladige wespenorchis, valeriaan en andere. Er komen bronnen voor en in de drassige bodem daarrond groeien mannagras, moerasvergeetmijnietje, penningkruid en wederik”. De onderzoekers noteerden een twintigtal vogelsoorten, zoals de groene specht en de boomkruiper.

Op 24 januari 1985 was de bescherming officieel een feit. De Vrienden van de Kluis zetten zich in voor het behoud van de Kluiskapel.

Op verkenning Natuurpunt wil de natuurlijke rijkdom van het Kluizenbos herstellen en beschermen. In april 2019 worden paden opengesteld voor wandelaars die hiervan willen genieten. Die paden moeten mooi aansluiten op het Somergempark en de verbinding maken met de Affligemdreef.

Daarnaast willen we een omvorming naar duurzaam en ecologisch waardevol bos realiseren in het abdijlandschap. Mooie plannen, maar die kosten geld…

Steun het Kluizenbos met een gift De restfinanciering, te dragen door de lokale afdelingen van vrijwilligers, is hoog en daarom is elke euro steun belangrijk om deze droom te kunnen waarmaken. Zowel de stad Aalst als de gemeente Affligem hebben al een belangrijke steun geleverd voor de aankoop van dit bos en de eerste inrichting.

Maar ook jij kan steunen, want samen maken we het verschil. Stort vandaag nog op rekening BE56 2930 2120 7588 van Natuurpunt en vermeld “Gift project 6701 Kluizenbos� (fiscaal aftrekbaar vanaf 40 euro).

De fauna en flora van het Kluizenbos danken je!

Wim Van Grieken

Foto: Wim Van Grieken De Kluiskapel

De eikelmuis: is hij er nog?

Eind 2016 las je in Dendriet nog de oproep ‘Wie heeft nog eikelmuizen gezien?

Twee jaar later kunnen we daar vrij kort over zijn: twee. In de hele Dendrietregio zijn sindsdien nog slechts op twee locaties eikelmuizen waargenomen: in een schuur van een privéwoning in de regio Brakel en een nog niet gevalideerde waarneming van vraatsporen in een natuurgebied in Brakel. Dat is het. En dat voor een soort die in deze regio in de jaren 1960 bestreden werd als pestsoort. Zijn de eikelmuizen er nog? En hoe maken we ze beter zichtbaar voor onderzoek?

Foto: Wim Dirckx

Waarnemingen in de Denderstreek Naast deze recente waarnemingen werden sinds de oproep in 2016 wel nog 4 historische waarnemingen geregistreerd in waarnemingen. be: uit 1985, 1997, 1999 en 2003. Deze waarnemingen zijn minstens even belangrijk om een goed beeld te krijgen van de historische verspreiding van de eikelmuis in onze regio en hoe dat door de jaren veranderd is.

Kijken we even buiten de grenzen van de Dendrietregio, dan was het in de rest van de provincie Oost-Vlaanderen niet veel beter gesteld

24 dendriet

I

I

januari februari maart 2019

dit jaar, met maar één (gevalideerde) waarneming in de Zwalmstreek. In Vlaams-Brabant waren er in 2018 op twee locaties waarnemingen van eikelmuis, maar ver weg van hier: tegen de grens met de provincie Limburg. In 2017 was er in Liedekerkebos wel nog een waarneming in een nest, maar net over de gemeentegrens van Liedekerke, op grondgebied van Ternat. Officieel dus niet inDendrietregio. Tot daar wat betreft de registraties in waarnemingen.be. Maar hoe zit het dan met de nestkastenmonitoring?

Nestkastmethode niet erg succesvol op korte termijn De meer dan 20 eikelmuisnestkasten die in Haaltert opgehangen werden in 2017, werden afgelopen winter gecontroleerd, maar voorlopig werden daar nog geen eikelmuizen aangetroffen. Uit ervaringen elders in Vlaanderen blijkt dat niet abnormaal, ook niet als er wel degelijk eikelmuizen in het gebied voorkomen. Soms duurt het tot twee jaar voor de nestkasten in gebruik genomen worden. De andere eikelmuisnestkasten in Oost-Vlaanderen werden (nog) niet gecontroleerd. In 2017 werden de nestkasten in Sint-Lievens-Houtem gecontroleerd (aaneensluitend sinds 2013), maar daar zijn nog steeds geen eikelmuizen aangetroffen.

De kasten in de regio Brakel werden de laatste jaren niet meer gecontroleerd (of de resultaten werden niet ingevoerd in waarnemingen.be).

De Zoogdierenwerkgroep van Natuurpunt maakt jaarlijks een verslag van de resultaten van de monitoring van eikelmuis via nestkasten (zie eikelmuis.zoogdierenwerkgroep.be). Uit het verslag van 2017 blijkt dat er intussen 736 nestkasten voor eikelmuis ophangen werden in Vlaanderen en geregistreerd staan in waarnemingen.be.

Van de gecontroleerde kasten blijkt 3 tot 12% bewoond te zijn door eikelmuis. Het succespercentage wisselt sterk van jaar tot jaar, afhankelijk van welke nestkasten gecontroleerd werden. Niet alle nestkasten worden jaarlijks gecontroleerd en dan hangt het succes sterk af van het feit of er in het gebied nog een goede populatie voorkomt of niet. Maar ook in gebieden met een goede eikelmuispopulatie wisselt de bezetting van de kasten sterk van jaar tot jaar en worden

niet elk jaar dezelfde nestkasten gebruikt. Wil je snel weten of er nog eikelmuizen in een gebied voorkomen, dan zijn nestkasten niet meteen de meest geschikte methode, maar er is recent een nieuwe interessante methode uitgetest.

Nieuwe inventarisatiemethode: sporenbuizen Om de drie jaar komen slaapmuisonderzoekers bijeen op de International Dormice Conference.

In 2017 waren wij het gastland voor de tiende editie. Naast heel wat ander boeiend nieuws brachten Engelse en Zwitserse onderzoekers nieuws over een nieuwe inventarisatiemethode: sporenbuizen. Deze bekende techniek om zoogdieren te inventariseren (bv. voor marterachtigen), was wat in onbruik geraakt door de opkomst van cameravallen, maar ze werd nog nooit toegepast op kleine zoogdieren zoals slaapmuizen, omdat men ervan uitging dat de verschillende soorten muizen niet van elkaar te onderscheiden zijn op basis van pootafdrukken.

Uit onderzoek blijkt nu dat de pootafdrukken van slaapmuizen wel degelijk goed te onderscheiden zijn van andere muizensoorten (zie foto hieronder) en dat op basis van de grootte van de afdrukken ook de verschillende slaapmuizen van elkaar te onderscheiden zijn.

Foto: Goedele Verbeylen

Sporen van een eikelmuis in Voeren (bovenaan)

I

I

januari februari maart 2019

dendriet 25 Foto: Koen Steenhoudt

Om de efficiëntie van verschillende inventarisatiemethoden voor hazelmuis te testen, hebben Engelse onderzoekers op een hele reeks locaties waar hazelmuizen zitten, telkens een nestkast, nestbuis en sporenbuis naast elkaar opgehangen. Uit deze vergelijkende test bleek dat met de nestkasten slechts in 0,5 tot 4% van de gevallen aanwezigheid van hazelmuis kon vastgesteld worden, met nestbuizen in 1 à 3% van de gevallen en met sporenbuizen in maar liefst 20 tot 24% van de gevallen. Met deze methode

Testresultaten In Asse werden vier sporenbuizen opgehangen op ongeveer 1,5 m van regelmatig bewoonde eikelmuisnestkasten. Na één week hadden de vrijwilligers al resultaat. Één buis met sporen van eikelmuis, één buis met sporen van eekhoorn, één met sporen van vogels en één onbelopen buis.

Buizenonderzoek met recupmateriaal

Foto: Guy Kesselaers

kun je dus veel beter en sneller detecteren of er hazelmuizen in een gebied aanwezig zijn. In Zwitserland werd dezelfde methode succesvol toegepast om alle daar aanwezige slaapmuizen te detecteren, inclusief eikelmuis. Tijd om deze methode ook eens te testen in Vlaanderen.

Testen maar De Zoogdierenwerkgroep van Natuurpunt stelde een handleiding op voor het bouwen en inzetten van sporentunnels voor inventarisatie van eikelmuis en riep dit voorjaar (via de eikelmuis.flits) op om de methode op zoveel mogelijk plaatsen te testen. Liefst op locaties waar nog eikelmuis aanwezig was. Op vier locaties gingen vrijwilligers hier afgelopen zomer mee

26 dendriet

aan de slag: in de omgeving van Borgloon, Asse, Liedekerke en Kortrijk.

I

I

januari februari maart 2019

De vrijwilligers in Borgloon konden gelijkaardige resultaten voorleggen. Zij hingen sporenbuizen op bij 6 bewoonde nestkasten en hadden ook na één week al twee belopen sporenbuizen, waarvan één door vogels en één door eikelmuis.

Daarop werden de 6 buizen verhangen naar andere locaties maar daar werden de week nadien geen sporen in terugevonden. Ze maakten ook leuke cameravalbeelden van een eikelmuis die beslist om toch maar over een andere tak te lopen dan de tak met de sporenbuis.

Benieuwd naar deze beelden?

Surf naar https://youtu.be/3m_64m-UUm4.

In de regio Kortrijk werden drie sporenbuizen in het struikgewas geplaatst, nabij een vindplaats

van een natuurlijk nest, maar ondanks controles om de twee weken gedurende twee maanden, werden er geen sporen in gevonden. Om onbekende redenen werden ook in de nestkasten in het gebied dit jaar (in tegenstelling tot vorige jaren) geen eikelmuizen aangetroffen.

Ook de Zoogdierenwerkgroep Denderstreek werkte mee aan de eerste tests. We maakten 22 sporenbuizen uit recuperatiemateriaal (melkbrikken) en plaatsten die (met toestemming en vergunning van het Agent-schap voor Natuur

hun omgeving absoluut niet random gebruiken, maar zeer specifieke microhabitats uitkiezen om zich van de ene plaats naar de andere te begeven. Daaromtrent hebben we nog erg veel te leren en naarmate die kennis groeit, zullen we wellicht ook de sporenbuizen een stuk efficiënter kunnen inzetten.

Intussen zijn de eikelmuizen in winterslaap (nestkastcontrole in februari), maar volgend seizoen doen we dus zeker voort met het onderzoek, ook in de Dendrietregio.

Foto: Guy Kesselaers

en Bos) in Liedekerkebos waar in 2017 nog een eikelmuis werd waargenomen. Helaas zonder succes (met uitzondering van vogelsporen), ondanks 4 controles tussen eind juli en eind augustus.

In Haaltert werden ook vier sporenbuizen geplaatst en na één week was één van de buizen belopen door eekhoorn en een tweede open gebeten (vermoedelijk door eekhoorn).

Voorlopige conclusie Het is dus wel degelijk mogelijk om met sporenbuizen snel eikelmuizen te detecteren, maar vermoedelijk hangt het resultaat en de efficiëntie zeer sterk af van de precieze plaats, de ‘microhabitat’ waar de sporenbuis geplaatst wordt. In Limburg werden het afgelopen jaar enkele eikelmuizen gezenderd en opgevolgd.

De eerste resultaten daarvan tonen aan dat ze

Wil je hiermee in eigen regio aan de slag of mee werken met het onderzoek? Contacteer dan de Zoogdierenwerkgroep Denderstreek (zie pag. 2) om de handleiding en meer informatie over de werkwijze te krijgen. Waarnemingen van eikelmuizen (zowel oud als nieuw) blijven uiteraard zeer welkom op www.waarnemingen.be.

Dankwoord Een bijzonder woord van dank aan boswachter Wouter Huygens en het Agentschap voor Natuur en Bos voor het verlenen van de vergunning voor het onderzoek in Liedekerkebos en aan de vrijwilligers die in de hitte van de afgelopen zomer meegewerkt hebben aan dit onderzoek: Goedele Verbeylen, Annie & Guido Versaen, Luc Platteau, Jos Reekmans, Mario Desloovere en Erik Naeyaert.

Diemer Vercayie

I

I

januari februari maart 2019

dendriet 27

Korstmossen: verborgen natu De winter is aangebroken. Heel wat organismen kruipen in hun schulp. Maar op de kale bomen en stenen vallen sommige des te meer op. Zo ook korstmossen. Stuk voor stuk zijn het wonderlijke natuurschepsels, maar voor heel wat mensen zijn ze onbekend. Tijd om daar verandering in te brengen. We nemen je graag mee in de wereld van korstmossen. Heb je hierna de smaak te pakken? Ga dan mee op korstmossenwandeling met Natuurpunt Erpe-Mere.

Het ene mos is het andere niet Mossen en korstmossen behoren in onze regio tot de minst onderzochte groep organismen.

Dat is jammer, want het zijn unieke creaties.

Maar wat zijn korstmossen? De naam ‘korstmos’ is misleidend en wordt dikwijls in één adem genoemd met mossen. Beide groepen zijn nochtans niet verwant met elkaar. Mossen zijn planten. Korstmossen zijn schimmels. Het is dus beter te spreken van lichenen in plaats van korstmossen. Spijtig genoeg komt in de Nederlandse naam van sommige lichenen nog altijd het woord ‘mos’ voor, waardoor de verwarring blijft bestaan. Denk maar aan baardmos, melig takmos, groot boerenkoolmos, groot dooiermos, oranje dooiermos, enzovoort.

Samenlevingsvorm van verschillende partners Een licheen is een schimmel en bestaat uit schimmeldraden die een alg omkapselen.

Lichenen zijn dus samenlevingsvormen van algen en schimmels. Algen of wieren zijn eenvoudige organismen die via het licht koolstofdioxide omzetten in koolhydraten zoals glucose (fotosynthese). De lichenen profiteren hiervan want een licheen doet niet aan fotosynthese en kan zelfstandig geen glucose en zetmeel aanmaken.

Lichenen worden dus nooit aangetroffen zonder een alg, terwijl algen wél in hun eigen levensbehoefte kunnen voorzien. Lichenen hebben geen stengels, bladeren, bloemen of wortels, maar schimmeldraden.

De verschillende partners zijn in deze samenlevingsvorm zo nauw met elkaar verbonden dat uit het dualisme ‘wier – schimmel’ een totaal nieuw organisme ontstaat dat als één geheel verder leeft: de licheen. Beide halen voordeel uit deze samenlevingsvorm, al wordt het wier toch wat onderdrukt door de schimmel. De wieren of blauwwieren kunnen zich niet geslachtelijk voortplanten in de licheen, terwijl ze dit wel kunnen als ze vrij leven. De schimmel kan zich wel geslachtelijk voortplanten.

Zeer goede milieu-indicatoren Het is bekend dat lichenen zeer goede milieuindicatoren zijn die vrij snel reageren op luchtvervuiling. Vooral gassen zoals SO2 (zwaveldioxide), NH3 (ammoniak) en NOx (stikstofoxiden) doen de wieren en nadien de schimmels afsterven, waardoor de licheen ten onder gaat.

Opvallend: andere soorten worden net talrijker Foto: Jan Vindevoghel

28 dendriet

I

I

januari februari maart 2019

Eikenmos

urparels door de aanwezigheid van stikstof of ammoniak.

Heel wat soorten lichenen worden als SO2-, NH3- en NOx-indicatoren gebruikt. Er bestaan dan ook heel wat studies over de invloed van luchtvervuiling en zure neerslag op lichenen.

Drie verschillende vormen Er zijn drie soorten lichenen: korstvormige, bladvormige en struikvormige soorten.

Korstvormige soorten plakken als het ware op de gastheer: op een boom, steen, dak of rots.

Ze zijn korrelig of glad. Korstvormige soorten zijn onder andere: steenpurperschaaltje, meerdere soorten citroenkorst, vliegenstrontjesmos, en verschillende soorten stippelkorsten.

Daarnaast zijn er de bladvormige soorten. Hun lobben hebben een duidelijke laagstructuur.

Op verscheidene plekken zijn bladvormige lichenen met speciale hechtorganen (die lijken op wortels) met de gastheer verbonden.

Tot slot kan je ook struikvormige soorten treffen. Dat zijn lichenen met een uiterlijk als een struik. Ze hebben rijk vertakte staafvormige, spiesvormige of bekervormige ‘takken’. Het eikenmos, bruinbekermos, frietzakbekermos, gewoon stapelbekertje, open rendiermos, sierlijk rendiermos en dove heidelucifer zijn enkele voorbeelden.

Waar kan je ze vinden?

Lichenen kunnen op alle mogelijke substraten leven, zolang ze niet te veel concurrentie ondervinden van planten. Op de bodem, stenen, daken, metaal, plastiek, dood hout en bomen kan je lichenen vinden, en afhankelijk van de zuurtegraad van het substraat zullen er andere lichenen op voorkomen.

In Erpe-Mere en Aalst Om meer te ontdekken over lichenen organiseerde Natuurpunt Erpe-Mere in samenwerking met de Werkgroep voor Bryologie en Lichenologie (WBL) twee excursies in Erpe-Mere.

teerden we 46 soorten in Honegem. Het bezoek aan het Osbroek in Aalst in mei 2018 leverde 40 soorten korstmossen op. Zowel in Erpe-Mere als in Osbroek werden enkele schriftmossen gevonden, die als zeldzaam genoteerd worden.

Al is dat volgens Dries Van den Broeck, de korstmossenspecialist van de Plantentuin in Meise, nogal relatief. Wat vandaag zeldzaam is, kan dat binnenkort niet meer zijn, of omgekeerd.

Verder onderzoek Lichenen vormen een intrigerende groep organismen, waarvan de kennis voortdurend evolueert. De twee uitzonderlijke schriftmossen die in 2016 in Erpe-Mere werden gevonden, Opegrapha atra en O. varia, zijn ondertussen allebei in een andere familie ondergebracht.

Opegrapha atra (zwart schriftmos) is nu Arthonia atra en Opegrapha varia (kort schriftmos) is nu Alyxoria varia. Gelukkig blijven de Nederlandse namen ongewijzigd.

Geïnteresseerd in lichenen? Je kan uitgebreide informatie vinden op de website van de Nederlandse Bryologische en Lichenologische werkgroep van de KNNV: https://www.blwg.nl/mossen/korstmossen/korstmossen_voor_beginners/korstmossen_voor_beginners.aspx Op de website van de WBL kan je onder het kopje Lichenen/literatuur een determinatiesleutel vinden voor een aantal steenkorstmossen en boomkorstmossen. https://www.mossenkorstmossen.be/literatuur

Korstmossenwandeling Wil je nader kennismaken met korstmossen en lichenen? Kom dan mee wandelen op 10 februari. Je zal verwonderd zijn over de grote verscheidenheid ervan.

Afspraak in ‘t Hof Schuurken, Wilgendries 4, Mere (Erpe-Mere) om 14.30 uur. Tot dan!

Bij het bezoek op 25 juni 2016 aan Steenberg en Blauwbos werden 88 soorten korstmossen geteld, naast 56 soorten mossen. In 2017 no-

Jan Vindevoghel

I

I

januari februari maart 2019

dendriet 29

#aalstnatuurlijk

Kijk eens

Natuurpunt en de stad Aalst zoeken samen naar de mooiste stukjes groen in Aalst.

Deel jouw favoriete plekje in de natuur, een plaats waar jij tot rust komt of net heel erg van onder de indruk bent. Doe mee met #aalstnatuurlijk en win mooie prijzen of zie je foto verschijnen in het fotoboek Aalst Natuurlijk. Wil je eerst nog leren goochelen met je fototoestel? Dat kan tijdens onze cursus natuurfotografie.

Foto: Katrien Buysse

Fotowedstrijd voor iedereen

Nog driedubbel fotoplezier

Zonder het soms goed te beseffen heeft Aalst veel verscholen groene oases. Er zijn dreven, parken en bossen, weidse zichten over de Faluintjes, maar ook intieme plekjes langs de Dender. We nodigen iedereen uit om op pad te gaan en foto’s te maken van de natuurpracht die Aalst nog rijk is. Laat je inspiratie de vrije loop en verras ons én jezelf. Post je favoriete natuurplekje in Aalst op de sociale media met de hashtag #aalstnatuurlijk. Zo neem je automatisch deel aan de open wedstrijd. Wie weet win je een mooie prijs?

Daarnaast zijn er nog drie categorieën waarin we jullie uitdagen om de natuur in te trekken met je camera of smartphone in Aalst en de aangrenzende natuurgebieden. Voor de beste, origineelste of meest verrassende foto’s hebben we mooie prijzen in petto in elke categorie: Boom en bos (1), Ons landschap (2) en Natuur in mijn stad of dorp (3).

30 dendriet

I

I

januari februari maart 2019

Deelnemen kan door je foto’s – maximum drie per categorie – op te laden via de website www. aalstnatuurlijk.be. Daar vind je ook het wedstrijdreglement en de prijzenkast die nog wordt bijgevuld. Insturen kan tot 1 december.

De winnaars worden bekendgemaakt in maart 2020, wanneer ook het fotoboek Aalst Natuurlijk wordt voorgesteld. Waag je kans!

naar het vogeltje en win mooie prijzen...

Fotoboek zoekt fotografen In het voorjaar 2020 verschijnt het natuurfotoboek Aalst Natuurlijk.

Daarin worden de bekende en minder bekende natuurgebieden in Aalst en omgeving in de picture gezet, samen met de Aalsterse fauna en flora.

We zoeken nog fotografen die willen meewerken aan deze mooie uitgave van 200 pagina’s in kleurendruk met hardcover. Geef je naam op via info@aalstnatuurlijk.be en we bezorgen je een lijst van gebieden en onderwerpen die we aan bod willen laten komen. Wie gaat de uitdaging aan en ziet zijn foto vereeuwigd in het boek of de aansluitende fototentoonstelling?

Alle info kan je terugvinden op www.aalstnatuurlijk.be.

Cursus natuurfotografie voor beginners Weet je nog niet goed wat aan te vangen met al de knopjes op je toestel, maar wil je toch graag mooi de natuur in beeld brengen? Dan is deze cursus iets voor jou! Natuurpunt wil zo veel mogelijk mensen goesting doen krijgen om de natuur in te trekken en om foto’s te nemen.

In twee avondlessen (donderdag 21 en 28 maart van 19 tot 22 uur) en tijdens een wandeling met de camera in de hand (zaterdagochtend 30 maart) brengen we de basis van de fotografie bij en focussen we specifiek op hoe je de natuur mooi in beeld kan brengen. En op donderdagavond 4 april bespreken we dan jouw foto’s.

Schrijf je nu in via www.aalstnatuurlijk.be.

Foto: Katrien Buysse

Katrien Buysse en Daan Stemgée

Kravaalbos

I

I

januari februari maart 2019

dendriet 31

Natuurpunt Denderstreek in actie‌

Op avontuur in de natuur: Natuurpunt Haaltert liet kinderen ravotten in de natuur

Herfstwandeling in de Heidemeersen

Vetbollen maken in de Sint-Martinusschool in Erpe

Paddenstoelenwandeling in Kortelake

Dag van de Trage Weg in Aalst