Driemaandelijks ledentijdschrift van Natuurpunt Denderstreek juli | augustus | september 2016
Retouradres: Dr. Haekstraat 37, 9200 Grembergen
i 10 jul BIG JUMP
Bijen, wespen en hommels nuttig en niet schadelijk Bouw een bijenhotel
Wandelkaart
Wellemeersen
Natuurpunt Denderstreek
Iedereen de kans geven om zich in te zetten voor onze natuur en landschappen door studie, educatie, beleid en natuurbescherming. Open, ongebonden en ruimdenkend. Daar staat Natuurpunt voor.
www.natuurpunt.be A www.denderstreek.waarnemingen.be A issuu.com/dendriet
AFDELINGEN Aalst
Rik De Baere - 053 21 29 13 rik.debaere@telenet.be facebook: Natuurpunt groot Aalst
Dendermonding
Stefaan Thibau - 052 42 69 72 stefaan.thibau@skynet.be www.natuurpuntdendermonding.be facebook: Natuurpunt Dendermonding
Haaltert
natuurpunt.haaltert@gmail.com 0472 44 70 34 facebook: Natuurpunt Haaltert
Affligem-Liedekerke
Kern Affligem Wim Van Grieken - 053 77 70 06 wim.van.grieken@advalvas.be Kern Liedekerke Erik De Block - 053 68 35 88 erik.deblock@skynet.be
Denderleeuw
Bruno De Bruyn - 053 67 07 85 bruno.debruyn@kindengezin.be
Erpe-Mere
Ilona Blondeel - 0487 10 79 54 ilona_blondeel@hotmail.com facebook: Natuurpunt Erpe-Mere
Boven-Dender
Johnny Cornelis - 0474 58 08 38 johnny_cornelis@hotmail.com www.natuurpunt-boven-dender.be
Lede
Yvette Saerens – 0479 30 24 77 saerens_yvette@hotmail.com facebook: Natuurpunt Lede
Ninove
Wouter Mertens - 0495 68 89 33 wouter.mertens@natuurpuntninove.be www.natuurpunt.be/ninove facebook: Natuurpunt Ninove
NATUURSTUDIE-WERKGROEPEN Zoogdierenwerkgroep Denderstreek Diemer Vercayie 0499 14 73 60 diemervercayie@gmail.com
Paddenstoelenwerkgroep Zwamvlok Marie-Anne Neirinckx info@zwamvlok.be / www.zwamvlok.be
Werkgroep amfibieën & reptielen Denderstreek
Plantenwerkgroep Allium
Werkgroep invertebraten WID
Vogelwerkgroep Cinerea
Koen De Maere - 0485 68 89 82 greatskua2002@hotmail.com
Eric De Tré - 053 66 04 32 eric.de.tre@telenet.be users.telenet.be/WID
Peter Tolleneer - 0498 40 83 28 allium@belgacom.net
Wouter Faveyts - 0479 27 32 78 wouter.faveyts@telenet.be dhost.info/cinerea
NATUURPROJECTEN Giften voor het Reservatenfonds zijn welkom op rek-nr: BE56 2930 2120 7588 met vermelding van de projectnaam en het projectnummer. Giften vanaf e 40 zijn fiscaal aftrekbaar. Beneden-Dender te Gijzegem/ Herdersem/Mespelare/Wieze/ Denderbelle - 4004 Daan Stemgée – 0476 600 595 daan.stemgee@telenet.be www.beneden-dender.be Beverbeekvallei te Aspelare/ Nederhasselt/Outer – 6241 Frederik De Coster 0486 57 04 53 fred_decoster@hotmail.com Boelaremeersen te Nederboelare - 6640 Johnny Cornelis - 0474 58 08 38 johnny_cornelis@hotmail.com Brede Schoren en Konkelschor te Berlare - 6616 Stefaan Thibau - 052 42 69 72
‘t Groot Schoor te Grembergen - 6603 Tarcy Verstraeten - 052 21 11 11 Heidemeersen te Berlare - 6644 Stefaan Thibau - 052 42 69 72 stefaan.thibau@skynet.be Honegem te Erpe-Mere/ Aalst/Lede - 6123 Rik De Baere - 053 21 29 13 rik.debaere@telenet.be
www.honegem.be
Keelman te Denderhoutem - 6178
natuurpunt.haaltert@gmail.com 0472 44 70 34 facebook: Natuurpunt Haaltert
Kortelake te Overboelare - 6655
Dendervallei te Ninove - 6099
Willem Boonen - 054 41 75 85 willem.boonen@skynet.be
Den Dotter/Blauwbos te Haaltert/Aaigem/Mere - 6149
Moenebroek te Geraardsbergen/ Lierde - 6620 Carlos D’Haeseleer - 054 41 87 09 carlos.dhaeseleer@gmail.com
Wouter Mertens - 0495 68 89 33 wouter.mertens@natuurpuntninove.be
natuurpunt.haaltert@gmail.com 0472 44 70 34
Everbeekse bossen - 6210 Koen Van Den Berge - 055 42 83 90 koen.van.den.berge@telenet.be Geelstervallei te Lede/Erondegem - 6657 Yvette Saerens – 0479 30 24 77 saerens_yvette@hotmail.com Gemene Meers te Idegem - 6647 Luc Favijts - 054 41 52 17 luc.favijts@skynet.be
2 dendriet
Molenbeekmeersen te Denderleeuw/ Okegem - 6646 Eric De Tré - 053 66 04 32 eric.de.tre@telenet.be Padde- en Porrebeekvallei te Dendermonde - 6652 Dirk Van den Bossche - 052 42 49 60 Palitsebeek te Liedekerke - 9427 Marc Michiels - 053 67 11 91 marcusmichiels@telenet.be
juli/augustus/september 2016
Pamelse meersen, Dommelingen te Liedekerke - 9972 Marc Michiels - 053 67 11 91 marcusmichiels@telenet.be Raspaillebos te Grimminge - 6164 Koen Steenhoudt - 054 58 67 58 koen.x.hilde@gmail.com Rietbeemd te Moerbeke/ Viane/Lessines - 6058 Godfried Merlevede 0486 87 17 87 derietbeemd@hotmail.com Sint-Onolfspolder te Appels/ Dendermonde - 6623 Bart Dierickx - 052 21 03 81 bartdierickx@skynet.be Valier te Liedekerke - 9418 Marc Michiels - 053 67 11 91 marcusmichiels@telenet.be Wachtbekken 6 In Sint-Gillis/Dendermonde Stefaan Thibau - 052 42 69 72 stefaan.thibau@skynet.be Walputbeek/Dendermeersen te Meerbeke - 6213 Georges Jacobs - 054 33 60 64 georges.jacobs@pandora.be Wellemeersen te Denderleeuw/ Erembodegem - 6612 Eric De Tré - 053 66 04 32 eric.de.tre@telenet.be Werkgroep Bomen-ParkOsbroek/Gerstjens te Aalst Peter Tolleneer - 0498 40 83 28 wbpo.aalst@belgacom.net
INHOUD
3 Ecosysteemdiensten 4 Bijen op hotel 7 In de bres voor bijen 10 Duurzaam ondernemen 11 Welkom roek 13 Denderkalender 15 Wellemeersen wandelkaart 20 Drie brandweermannen 22 Gates-vijver 24 Bombus moorselensis 27 Maak je borst nat 28 Wielerquiz 29 Honing
dendriet Dendriet is het blad voor de leden van negen afdelingen en zes studiewerkgroepen van Natuurpunt in de Denderstreek. Meer weten? Contacteer de contactpersoon van jouw afdeling of een werkgroep. Opmerkingen, aanmoedigingen, verhalen en foto’s? Stuur ze naar dendriet@telenet.be V.U.: Wouter Mertens, Pamelstraat 119, 9400 Ninove Gedrukt bij Druk in de Weer op 100% kringlooppapier met vegetale inkten.
Redactieraad Wouter Mertens – hoofdredacteur Han Lagring – redactiesecretaris Wim Van Grieken – denderkalender Wilfried Veldeman – lay-out Marc Symoens – corrector Mikol De Decker – adresbeheer Daan Stemgée – productie & publ. Koen Steenhoudt, Rik De Baere, Erik De Block, Dirk De Mesel, Bruno De Bruyn, Ilona Blondeel, Bob Lambrechts, Yvette Saerens, Peter Van Acker
Werkten ook mee aan dit nr: Dirk De Vis, Wouter Faveyts, Jens D’ Haeseleer, Peter Luyten, Ronny Verlé Foto cover: Rollin Verlinde Vildaphoto
Dendriet ontvangen: Leden van Natuurpunt van buiten de Denderstreek kunnen Dendriet ontvangen door hun lidmaatschap te wijzigen naar de afdeling binnen de Denderstreek van hun keuze of door zich te abonneren op Dendriet. Dit laatste doe je door middel van een overschrijving van e 10 op rek-nr IBAN BE77 6135 0283 0042 van Dendriet, Kruyenberg 39, 9290 Berlare, met vermelding van je lidnummer en “abonnement Dendriet”. Een afzonderlijk abonnement zonder lidmaatschap van Natuurpunt is niet mogelijk.
Ecosysteemdiensten: Eco watte? Ja, je leest het goed: ecosysteemdiensten. Een moeilijk woord om te zeggen dat de natuur ons constant tal van gratis diensten verschaft, zonder dat we er bij stilstaan. Die diensten zijn nogal beperkt hoor ik je denken? Water en gezonde lucht, that’s it? We zijn toch al lang niet meer de jager-verzamelaar van weleer? Onze actuele landbouw werkt vaak tegen het ecosysteem in? Juist ja, maar er is wel degelijk meer. Ook hier is de oorwurm van het liedje van Joni Mitchell “Big Yellow Taxi“ van toepassing. You don’t know what you’ve got till it’s gone. Zachte diensten …
Grande Randonnée of Grote Routepad 5A doorheen de Denderstreek biedt ons een uitdaging tot verkenning en ontdekking. Oude Ferrarisbossen, zoals het Raspaillebos en Neigembos, geven ons de kans om – omgeven door stilte en natuurlijke geluiden – een nieuw evenwicht te vinden. Je woonwijk krijgt karakter en leefbaarheid door het groen. Maar landschap en streekeigen natuur betekenen nog zoveel meer: een bron van schoonheid, een aanleiding tot educatie, een kans tot ontplooiing van ecotoerisme, enz. En voor mezelf: een ongedefinieerd gevoel van thuiskomen.
… en hardere
Onze glooiende leemplateaus zijn sinds mensenheugenis een rijke bron van bouwmateriaal. Bovenloopjes en zijbeken van de Dender zorgen voor een enorm waterbergend vermogen dat ons behoedt van overstromingen. Overstroomt het toch, dan zijn onze bufferende meersengebieden zoals Beneden-Dender, Pamelse meersen, Wellemeersen en vele andere goud waard. Door regen gevoede fluctuaties in het debiet van de Dender zorgen voor een periodiek opverend zelfreinigend vermogen als buffer voor de nog vele puntlozingen van afvalwater buiten het rioleringsnet. Kleinschalige hagen, houtkanten, bomenrijen en bermen beschermen het glooiende landschap tegen erosie. Het bodemleven in onze natuurgebieden (wormen,
Frank Maes
bij-zaak wordt hoofdzaak
Wouter ontvangt namens de Dendrietredactie
een Natuurpunt-award voor de 15 jaar kwaliteitsvolle uitgaven
zwammen, bacteriën, springstaarten en nog zoveel meer) zorgt voor een eeuwige kringloop van stoffen, waar we zelf deel van uitmaken. Dit kan best wat inspiratie opleveren voor de beleidstrend naar een circulaire economie.
Wilde bijen
Dit brengt ons bij een specifieke ecosysteemdienst: de bestuiving door insecten. Vlinders en bijen, maar – vaak onderschat – ook zweefvliegen en nachtvlinders, zorgen ervoor dat planten zich kunnen voortplanten. Bestuiving door insecten is noodzakelijk voor meer dan 75% van de voedingsgewassen. Zonder bijen dus een lege winkelkar! Honingbijen komen steeds meer onder druk te staan door milieuvervuiling, een te clean en onleefbaar landbouwlandschap vol met gecontesteerde systemische insecticiden, de neonicotinoïden, en tal van ziektes als gevolg van de Varroamijt. Daarom is het belang van onze populatie wilde bijen de laatste twee decennia alleen maar toegenomen. Wat doet Natuurpunt voor onze vliesvleugeligen? Wat kan je zelf doen? Waar kan ik in de regio op verkenning naar leuke voorbeelden van bijenhotels? En wist je trouwens dat er van onze akkerhommel zelfs een mysterieuze ondersoort “moorselensis” bestaat? Waar komt die naam vandaan? Dendriet vlooide het uit. Alvast veel snuistergenot! Wouter Mertens juli/augustus/september 2016
dendriet 3
Bijen op hotel De laatste jaren duiken ze her en der op in ons landschap. Kleine of grote constructies met een verzameling holle stengels en houtblokken. Ze krijgen de naam ‘bijenhotel’ of ‘insectenhotel’ mee. Maar wat is zo’n bijenhotel nu eigenlijk? Welke bijen kan je hierin aantreffen? En hoe kan je thuis zelf aan de slag? Over stuifmeelkamers en koekoeken
Wie vakantieplannen heeft, zal zijn hotel waarschijnlijk al een tijdje gereserveerd hebben. Ook bijen gaan graag op hotel. Maar dan het liefst meteen jaarrond. De gemiddelde Belg gaat twee weken met verlof, maar bijen vervolmaken bijna hun volledige levenscyclus in hun nest. Een bijenhotel functioneert dus eigenlijk als een bijenflat. Allin. De meeste bijen leven solitair. Eén vrouwtje staat dus helemaal alleen in voor de bevoorrading van haar nest. Nadat een vrouwtje bevrucht is, begint ze stuifmeel te verzamelen van naburige bloemen. Wanneer voldoende stuifmeel verzameld is in de nestgang, legt ze hierop een eitje. Vervolgens maakt ze de cel dicht en bouwt ze de volgende cellen tot de nestgang vol is. De larven voeden zich met het stuifmeel dat hun moeder achterliet. Uit de diepst gelegen nestcellen komen de vrouwtjes tevoorschijn, terwijl de mannetjes uit de voorste cellen komen. Maar soms zijn er ook kapers op de kust: bijensoorten die zelf geen stuifmeel verzamelen maar inbreken in nesten van andere bijen om snel een eitje te deponeren. Echte
4 dendriet
koekoeken dus. Vaak zal een koekoeksbij enkel nesten van een specifieke gastheersoort opzoeken. Koekoeksbijen moeten vooral snel en onopvallend te werk gaan. Wanneer de gastvrouw met een nieuwe lading stuifmeel thuis arriveert, moet de klus al geklaard zijn. Bedrog in microformaat.
Van metselbij tot tubebij
Ongeveer 60 soorten bijen kunnen nestelen in bijenhotels. Tel daar nog de talloze parasitaire soorten bijen, wespen en vliegen bij op en je weet dat het al gauw een drukte van jewelste kan zijn rond je bijenhotel. Gegarandeerd vele uren kijkplezier! In het voorjaar bijten de gehoornde en de rosse metselbij de spits af. Zij vallen op door hun koortsachtige bouwactiviteiten en bezoeken zowel fruitbomen als heel wat wilde planten in de tuin. Vanaf de voorzomer nemen enkele minder opvallende soorten het roer over. Dan zijn de blauwe metselbij en de ranonkelbij aan te treffen. In de zomermaanden is het de beurt aan de tronkenbij, een kleine zwarte bij die met haar buik vol geel stuifmeel af en aan vliegt. Met wat geluk zijn ook nesten van behangersbijen, maskerbijen of andere
juli/augustus/september 2016
zeldzaamheden te vinden in jouw bijenhotel.
Tips voor handige harry’s
Bijenhotels zijn tegenwoordig quasi overal te koop. Echte handige harry’s timmeren natuurlijk hun eigen bijenhotel zó in elkaar. Hieronder volgen dan ook enkele tips en tricks. Een bijenhotel bestaat klassiek uit een combinatie van geboorde houtblokken en holle stengels. Beide worden het best uit duurzame materialen opgebouwd. Voor de houtblokken gebruik je harde houtsoorten als eik, es of beuk. Boor hierin gaten met een diameter tussen 3 en 10 mm. Groter heeft geen zin. Een combinatie van verschillende diameters trekt verschillende soorten bijen aan. Probeer ervoor te zorgen dat de gangetjes zo glad mogelijk zijn en dat er geen rafelige binnenkant te zien is. Wanneer hout te zacht is, ontstaan rafelige gangetjes die de vleugels van de bijen sterk beschadigen. Belangrijk is ook dat het hout voldoende droog is, anders gaat het tijdens het drogen gemakkelijk scheuren. Probeer tot slot zoveel mogelijk in overlangs hout te boren; dit verlaagt de kans op scheuren aanzienlijk. Nestgangen worden zo diep mogelijk uit-
Jens D’Haeseleer
geboord, zonder volledig door het hout door te boren. Zo blijven de nestgangen aan de achterzijde gesloten, wat beter is voor de overleving van het broed. Voor de holle stengels maak je het best gebruik van bamboe of rietstengels. Ook hier geldt dat een variatie aan diameters meer soorten bijen zal aantrekken, dus varieer met stengels met een diameter tussen 3 en 10 mm. Zorg ervoor dat één van de zijden van de stengels afgesloten blijft; knip of zaag dus net achter de knoop van de stengel. Ook holle stengels van kaardenbol, wilde peen, venkel, berenklauw, brandnetels of fluitenkruid zijn geschikt. Stengels van Japanse duizendknoop zien er zeer geschikt uit, maar moeten vooraf goed gedroogd worden. De stengels bevatten immers giftige stoffen. Kartonnen buisjes zijn gemakkelijk te parasiteren en worden snel nat, waardoor ze af te raden zijn. Glazen buisjes zijn dan weer niet luchtdoorlatend, waardoor bijennesten beschimmelen. Enkele glazen buisjes plaatsen in een bijenhotel moet wel kunnen. De educatieve waarde is immers zeer hoog. Een bijenhotel richt je liefst zoveel mogelijk naar het zuiden, zuidoosten of zuidwesten. Een zonnige, maar beschutte plaats is te verkiezen. Behandel je bijenhotel niet met verven of vernissen. Eventueel kan een behandeling met houtbeits wel. Een bijenhotel vergt géén onderhoud. Je hoeft het dus zelf niet proper te maken of te onderhouden. De kersverse bijtjes maken de buisjes van binnenuit open wanneer ze er klaar voor zijn.
Gehoornde metselbij
Wilde bijen leven slechts enkele weken en hebben over het algemeen maar een generatie per jaar. Dit betekent dat de larven zich gedurende een volledig jaar zullen ontwikkelen tot bijen en de winter doorbrengen in de nestjes. Je hoeft dus niet te panikeren wanneer de bijen in je hotel plots ‘verdwenen zijn’. Geduld is een mooie deugd, niet? Heb je toch het gevoel dat er in je bijenhotel al meer dan een jaar geen activiteit meer is en blijven de nesten voor langere tijd dicht? Dan is het tijd om een nieuw bijenhotel op te hangen en het oude hotel op een beschutte, maar beschaduwde plek te leggen. Zo kunnen de resterende bijen uitkomen, terwijl het hotel niet opnieuw ingepalmd zal worden.
Bijen in een Hobbithol?
Meer dan 200 bijensoorten nestelen echter niet in een bijenhotel, maar maken een nestje in de grond. Hierbij ver-
kiezen ze vooral zonnige, open plekjes in de bodem. Maar ook in dichtbegroeide graslanden of gazons kunnen bijen een geschikte nestplaats vinden. Sommige soorten graven hun nestgang tot wel 1 meter diep! Om ook deze soorten in de tuin een kans te geven is het vooral belangrijk om hun nestplaatsen te leren herkennen. Deze kunnen gegraven worden in de open grond in moestuinen of bloemborders, in de voegen tussen plaveisel of in de rand van kortgemaaide gazons. Wil je ook de ondergronds nestelende bijen een handje helpen? Vermijd dan het gebruik van houtsnippers in borders en onder bessenstruiken maar kies voor een bodembedekker. Zo kunnen de bijen nog steeds in de bodem terecht. Open plekjes in het gazon hoeven niet meteen weer ingezaaid te worden, want dit zijn de plaatsen waar bijen nestelen en wilde planten als paardenbloem, rode klaver of gewone ereprijs kiemen. Vermijd tot
juli/augustus/september 2016
dendriet 5
Als een bij haar hotel of Hobbithol verlaat, trekt ze het liefst van al naar de natuur. Vooral op wilde bloemen zijn bijen verzot, want die hebben ze nodig voor de nectar en het stuifmeel. Ook jij kan je tuin op een bijvriendelijke manier inrichten. Leg eens een bloemperk aan met inheemse plantensoorten. Niet elke vierkante meter van je tuin hoeft dan ook een gemillimeterd gazon te zijn. Laat in enkele minder gebruikte hoekjes het gras maar groeien en geniet van de bloemen die er van nature in opduiken. Ook een gazon kan bloemenrijk zijn: madeliefjes, paardenbloemen en ereprijzen zijn goed aangepast aan een regelmatig maaibeheer. Verderop in de tuin zijn de bloeiende lavendel, salie of marjolein echte bijenlokkers. Ook groendaken kunnen heel veel bijen aantrekken! Met de juiste plantenkeuze tover je een groendak om tot een echte bijenhemel. Stop ten slotte met bemesten van je gazon: je gazon wordt soortenrijker en je zal minder vaak moeten maaien. Ook pesticiden vermijd je beter, want die zijn slecht voor de bijen.
Jens D’Haeseleer
4 Insectenkasteel Kasteeltje Denderleeuw 6 Palitsebeek met voorzitter Erik De Block
Bruno De Bruyn
Logeren in het groen
en aan de Carrefour in Ninove. Aan het Kasteeltje in Denderleeuw staat zelfs een heus insectenkasteel. Ook in de educatieve tuin van De Helix in Grimminge is een groot bijenhotel te bezichtigen. Plan hier zeker eens een bezoekje aan en geniet van de bedrijvige activiteiten!
Wouter Mertens
slot beton als voeg tussen het plaveisel maar maak gebruik van zand of leem als opvulling. De bijen zullen je dankbaar zijn.
4 Bijenhotel RWZI Teralfene 6 Bijenhotel sitebeheerder
Carrefour Ninove
6 dendriet
juli/augustus/september 2016
Wouter Merten
In de Denderstreek zijn enkele grote bijenhotels terug te vinden. Je vindt ze onder andere aan de Palitsebeek in Liedekerke, aan de waterzuiveringsinstallatie in Teralfene
Wouter Mertens
Bijenhotels kijken in de Denderstreek
Natuurpunt in de bres voor
bijen
Wat doen de Natuurpuntafdelingen in de Denderstreek specifiek voor onze wilde bijtjes? Om te beginnen is het generieke beheer dat in de reservaten van Natuurpunt gevoerd wordt, sowieso vaak een bijvriendelijk beleid. Bijen vinden er hun woonst en een mooi aanbod aan voedsel. Maar ook specifieke initiatieven op maat doen de bijtjes zich hier thuis voelen. Toch blijft er, zoals wel vaak, ruimte voor verbetering. Natuurbeheer
voor iedereen
Ook de wilde bijen hebben baat bij het generieke Natuurpuntbeheer. De biodiversiteit in onze reservaten zorgt voor een goede spreiding van nectarbronnen doorheen het jaar. Hooilandbeheer doet bloemrijke graslanden ontstaan. Hakhoutbeheer bevoordeelt de voorjaarsflora en het aanbod aan bloeiende boomtwijgen. Robuuste eenheden natuur vermijden negatieve randzone-effecten van de omliggende landbouw. Zo zijn onze reservaten bijenrestaurants waar de voedselveiligheidsnormen worden gegarandeerd. Het aanbod aan dood hout, structuurrijke biotopen en lemige taluds bieden ook kansen op ongestoorde woongelegenheid. Meer actief worden dikke weidepalen soms voorzien van de nodige boorgaten voor solitaire bijtjes en wespen of worden bijenhotels gebouwd.
Er is nog groeipotentieel Bijen houden van microhabitats. Deze habitats hebben dus extra aandacht nodig, maar krijgen die niet altijd
bij beheer in functie van vogels of flora. We kunnen dat beheer verbeteren door de randen van mantelzomen golvend aan te leggen, in plaats van op rechte lijnen. Bovendien wordt het nut van oude braamstruwelen vaak niet ingezien en worden oude weidepalen nog te veel verwijderd. Insectenvriendelijk en dus gefaseerd maaibeheer kan nog op meer plaatsen, dood staand hout dient eigenlijk overal behouden te blijven, enz. Maar ook hier groeien de inzichten van onze beheerders jaar na jaar. Meer en meer wordt ook advies ingewonnen van insectenspecialisten in het uittekenen van het beheer. Zo is dé bijenspecialist van Natuurpunt, Jens D’Haeseleer, iemand van de regio. Hij geeft afdelingen met plezier ‘bij’-komend advies. Zo groeit gestaag het aantal goeie voorbeelden. We nemen hiervoor twee cases van afdeling Ninove even onder de loep.
Natuuroase in landbouwwoestijn In de Paellepelstraat op de grens van Aspelare en
Nederhasselt (Ninove) staat bovenop de heuvelrug, geflankeerd door drie landschapsbepalende Italiaanse populieren, de Lourdeskapel. Deze wordt in de volksmond vaak Steppeskapel genoemd omdat ze bij het Steppeshof hoorde, een mooie oude, nu leegstaande, vierkantshoeve aan de voet van de helling. Hier kreeg Natuurpunt Ninove van Fred en Rita Schaubroeck-Scheerlinck een mooie strook akker in beheer. Lokaal zijn ze op een zeer bevlogen wijze geëngageerd ten opzichte van erfgoed, trage wegen en natuurlijk erfgoed zoals landschap en natuur. In overleg is er gekozen om dit in te zaaien voor de helft met oude akkerflora en voor de andere helft met het door imkers en fruittelers gekende Tübinger bijenmengsel (met ook een paar exoten), dat vooral honingbijen aantrekt. Starten bij het bekende dus, om ook de landbouwers mee het verhaal te laten begrijpen. Een bruuskerende start maakt immers weinig kans op succes. Op langere termijn willen we, na gelei-
juli/augustus/september 2016
dendriet 7
Wouter Mertens
Inzaaien bijenakker Ninove
delijke omschakeling van de soortensamenstelling, ook werk maken van horizontale natuurkwaliteit buiten de klassieke reservaten. Oude akkerplanten weer een kans geven. In de winter leeuweriken en gorzen weer voedsel geven zodat er na een paar jaar misschien weer eentje blijft plakken en broeden. En uiteraard ook bijen opnieuw een kans geven om voedsel te vinden buiten reservaten en buiten het stedelijk gebied. Het creëren van een oase in de groene landbouwwoestijn dus. Het gaat hier voor ons om een proefopstelling die we deze zomer en de komende jaren zullen evalueren. Studies tonen immers aan dat stuifmeel van wilde of ingezaaide planten uit de akkerranden pesticiden zoals
8 dendriet
de zeer schadelijke neonicotinoïden bevat, soms zelfs in veel hogere doses dan het stuifmeel van het naastgelegen gewas. Zo kan goed bedoeld akkerrandbeheer, dat misschien nog wel goed is voor een aantal bloemen, als een dodelijke biologische val werken voor bijtjes en akkervogels.
Experimenten her en der
Omdat het hier niet over een lijnvormige akkerrand gaat, maar wel degelijk over een oppervlakte van 10 are, hopen we dat de eindevaluatie ook zal meevallen voor bijtjes. Veel zal afhangen van het pesticidenbeleid van de aanpalende landbouwer. We evalueren het alvast op de voet en sturen zo nodig de komende jaren bij. Bij succes zoeken we
juli/augustus/september 2016
naar aanwezigheid van dergelijke projectjes in alle Ninoofse kouters op langere termijn. Maar ook andere afdelingen in de regio doen flink hun duit in het zakje: in EverbeekBoven wordt op twee percelen (Lobe en Maandagstraat) een start genomen met een akkervogelbeheer. Of ook bijtjes mee zullen profiteren, zal afhangen van de perceelsligging en het zaadmengsel. In Honegem gaat men in samenwerking met het regionale landschap en jagers hetzelfde doen. Bijtjes pikken zeker een stuifmeelkorrel mee. In Liedekerke experimenteert men op drie bloemenweides met diverse vlinder- en bijenmengsels van Ecoflora uit Halle. Doel op al deze plekken is om de inspanning ook vol te houden. Een populatie van
iets opbouwen om ze na een paar jaar te laten stikken is niet echt zinvol. De natuur heeft dus nood aan taaie Natuurpunt-doorbijters die handelen met de lange termijn in gedachten.
Beheer voor graafbijen Andere zeer goeie bij-vriendelijke maatregelen zijn de hooilandjes waarop nabegraasd wordt. Het hooilandbeheer zorgt voor meer bloeiende planten. De nabegrazing heeft vaak tot doel dat de vegetatie kort de winter kan ingaan en er ruimte ontstaat tussen de planten. Gevolg hiervan is dat zeldzame planten niet langer weggeconcurreerd worden door dominante algemene soorten. Leuk neveneffect van die gecreĂŤerde ruimte tussen
de planten is het bodeminsectenleven dat opnieuw toeneemt doordat kleine microklimaten ontstaan. Op hellingen, graftjes en niveauverschillen tussen percelen zorgt trappelend vee dat er opstaande kantjes blote aarde ontstaan waar graafbijtjes en graafwespen nestjes maken. Deze worden dan op hun beurt geparasiteerd door een aantal zeldzame soorten koekoeksbijen. Wil je zoiets trouwens eens in levenden lijve in zijn werk zien? In het project Dendervallei Ninove kan je op het einde van de Spoorwegstraat in Outer links via valpoortjes doorheen een langgerekte weide doorsteken naar de Koeweg en de Venebroeken. Waar het terrein hellend wordt, zie je op de
blote stukjes opstaande aarde tal van gaatjes van solitaire grasland- en struweelbijen. Hier vind je onder meer grijze zandbij, weidebij, roodzwarte dubbeltand, gewone wespbij, roodharige wespbij en tal van andere zand- en groefbijensoorten. Langs de overzijde van de spoorlijn beheren we een aantal knotwilgen. Die zijn in het voorjaar, als de voorraadkamers moeten volgepropt worden met voedsel voor de larven, voor enkele gespecialiseerde bijensoorten de hoofdvoedselbron. Zet je er even bij en geniet met volle teugen van deze microkosmos. Slaag je erin een paar soorten op naam te brengen? Succes alvast! Wouter Mertens
Bijen en lessen in
duurzaam
ondernemen
Wie honingbijen bestudeert, komt onvermijdelijk tot de conclusie dat het prima managers zijn. Structuur en organisatie van een bijenkolonie zijn immers gericht op duurzame langetermijngroei en het voorkomen van ernstig verlies ten gevolge van onvoorspelbare omgevingsfactoren. Strikt risicobeheer is een absolute voorwaarde om duurzaamheid te waarborgen.
Bijen hebben een heel effectieve manier om het ‘too big to fail’-risico te beheersen. Een te grote kolonie managen is niet alleen onpraktisch en inefficiënt. Een ‘superkolonie’ is vooral heel kwetsbaar, zowel voor uitzonderlijke gebeurtenissen, zoals stormweer, als voor permanente bedreigingen, zoals virussen, bacteriën en de Varroa-mijt. Gelukkig kennen bijen zoiets als ‘zwermen’. Wanneer nieuwe koninginnetjes worden grootgebracht, kan het genetisch materiaal worden doorgegeven. Op dat moment verlaat moeder-koningin het nest, neemt ze 60% van de kolonie mee en zoeken ze samen zwermend andere oorden op. Finaal betekent dit dat niet alleen het risico gespreid wordt over verschillende kolonies, maar ook dat de afhankelijkheid van voedselbronnen evenwichtiger wordt. De kolonie wordt weerbaarder en ziet haar overlevingskansen stijgen.
Voedselmanagement: overvloed en schaarste
Geen enkele bijenkoningin heeft kwartaaldoelstellingen op het vlak van stuifmeel of nectar. Er wordt vooral op lange termijn gewerkt. Op momenten van voedselovervloed, stockeren bijen dat extra voedsel in de vorm van honing. Zo blijft er een mooie honingvoorraad over in tijden van schaarste. Bijen foerageren hoofdzakelijk op de hun bekende voedselbronnen. Maar er is ook een exploratieteam dat permanent op zoek gaat naar interessante nieuwe locaties, zodat hun toekomst verzekerd blijft bij opdroging van de bestaande bronnen.
10 dendriet
juli/augustus/september 2016
© Vilda - Rollin Verlinde
Bijen zijn meesters in risicobeheer
Communicatie en samenwerking
Bijen slagen erin om snel goede beslissingen te nemen. Dit danken ze aan een veelzijdige combinatie van factoren. Sleutel hierin zijn een duidelijke rolverdeling en een open en directe communicatie. Goeie informatie wordt direct zichtbaar gemaakt voor de hele kolonie, waardoor werksters een accuraat beeld hebben van de realiteit buiten de korf.
Flexibiliteit in functie van de omstandigheden
Het bouwen van honingraten is een energieverslindende taak, maar wel noodzakelijk om honing te kunnen opslaan. Bijen hebben geen glazen bol die de nectar-influx voorspelt. Hoeveel honingraten er gebouwd worden is het voorwerp van voortdurende afweging. Alleen wanneer de omstandigheden goed zijn en er een sterke instroom van nectar is, worden er extra raten gebouwd. In tijden van schaarste en marginale instroom van nectar wordt er niet geïnvesteerd in bijbouw. Peter Luyten
Welkom ROEK!
nieuwe broedvogel in de Denderstreek
Wie zoekt, die vindt
De voornaamste bezigheid van vogelwerkgroep Cinerea is het opvolgen van het wel en wee van de avifauna in de Denderregio. Dat gebeurt via diverse projecten, waaronder een project waarin we de ups en downs opvolgen van zogenaamde ‘bijzondere broedvogels’. Heel af en toe levert dat project de ontdekking op van een nieuwe broedvogelsoort voor de regio. In 2016 was het de beurt aan de roek! De komst van de soort als broedvogel werd al voor mogelijk gehouden in het vorige artikel, gelet op de trage, gestage uitbreiding in de richting van de streek. Het is vroeger uitgekomen dan gedacht. Speurwerk door tellers van de vogelwerkgroep in april-mei leverde ineens twee kolonies op. Roeken zijn uniek onder onze inlandse kraaiachtigen in de zin dat ze dicht bij elkaar in kolonies broeden. De eerste locatie bevond zich langs de Mark in Viane/Moerbeke. Daar werd toevallig een groepje van drie actieve nesten ontdekt. Na een intrigerende waarneming van een groep van 11 foeragerende roeken in Appelterre-Eichem leidde een gerichte zoekacHeb je zelf roeken gezien in de regio? Voer die dan zeker in via de lokale waarnemingenpagina denderstreek.waarnemingen.be en help de vogelwerkgroep om de verspreiding en de evolutie van deze soort op te volgen.
Karine Van der Vurst
In het januarinummer van dit jaar werd uitgebreid aandacht besteed aan de roek, en hier zijn we er alweer mee. Er is dan ook vermeldenswaardig nieuws: de roek is nu ook opgedoken als broedvogel in onze regio!
tie tot een nog straffere ontdekking: een kolonie van 17 nesten in Voorde! Meteen een flinke sprong voor een soort die in de Denderstreek nog nooit gedocumenteerd is geweest als broedvogel (hoewel ze er in een ver verleden wellicht wel moet gebroed hebben). En alsof dat nog niet genoeg is, zijn er nog wat spannende waarnemingen van adulte roeken in Welle en in Deftinge. Op die twee plaatsen kon wel (nog) geen broedplaats ontdekt worden.
Speur mee!
Het wordt afwachten hoe het deze nieuwe vestigingen in de toekomst zal vergaan. Roekenkolonies kunnen tientallen nesten tellen, dus er is nog aardig wat groeipotentieel. Hopelijk slagen de vogels erin om met succes te broeden en misschien luidt dit de definitieve aanwinst in van de roek als broedvogel in de Denderregio. Dit is tevens een signaal om ook elders in de regio uit te kijken naar broedende roeken. Waarnemingen tijdens het broedseizoen zitten al enkele jaren duidelijk in de lift. Er is een opmerkelijke statuswijziging in de regio: van doortrekker/wintergast naar jaarvogel. Misschien worden er dus nog broedplaatsen over het hoofd gezien. De vogelwerkgroep neemt zich in elk geval voor de zaak verder op te volgen. Wouter Faveyts juli/augustus/september 2016
dendriet 11
Hernieuwbare energie voor uw bedrijf Haalbaarheidsstudies en advies inzake biomassa, zonne-energie en windenergie voor bedrijven (ook KMO’s) Zero Emission Solutions bvba Frits De Wolfkaai 8/24, 9300 Aalst Tel +32 (0)53 41 66 66 Fax +32 (0)53 41 66 00 www.zeroemissionsolutions.com
Uw partner in advies & opleiding Leopolddreef 54
9290 Berlare
Kwaliteitzorg
ISO 9001 - EFQM
Milieumanagement Veiligheid & Gezondheid Energie & CO2
ISO 14001 - EMAS VCA – OHSAS 18001
ISO 50001 – CO2 Prestatieladder
Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen ISO 26000 Interim Management Inspectie & Labo
ISO 17020 – ISO 17025
www.cryus.be info@cryus.be 0472/70.20.00
DENDERKALENDER
uur van vertrek
plaats van afspraak
bijzonderheid
toelichting
contactpersoon
gids
zeker meebrengen
Activiteiten van Natuurpunt zijn voor leden gratis en niet-leden betalen e 1 (e 2 per gezin), tenzij expliciet anders vermeld. Op onze excursies breng je best laarzen mee en zijn een verrekijker en een passende veldgids nuttig. Bij activiteiten buiten de regio is carpooling gebruikelijk (e o,o7 per km/persoon).
vrijdag 1 juli
zondag 10 juli
Avondwandeling
Big Jump voor groene Aalsterse Denderoevers
afd. Lede
20:00
Café Wijmenier, Ledezijdestraat 76, Impe-Lede Wandeling langs het Wijmenierpad op zoek naar nachtvlinders. Yvette Saerens – 0479 30 24 77 zondag 3 juli Zomer in de Gerstjens
afd. Aalst
10:00 – 12:00
Parking Gerstenhof, Gerstenstraat 12, Erembodegem Wandeling met uitleg over de investeringen die natuuruitbreiding (herstel van vleermuiskelder) en zachte recreatie in de stadsrand doen samengaan. Sabrina Courteaux Milieudienst Aalst – 053 77 93 00 zondag 3 juli Waterjuffers en libellen in de Wellemeersen
afd. Denderleeuw
14:00 – 17:30
Infobord Rodestraat, Denderleeuw
Wandeling met uitleg over waterjuffers en libellen. In samenwerking met de WID. Eric De Tré – 053 66 04 32 Stevig schoeisel
afd. Erpe-Mere
Wandeling in de Heidemeersen
14:00 – 17:00
Waterdiertjes opvissen en
identificeren, zwemmen in de Dender (15 uur stipt), informatiestanden, wateronderzoek, spijs en drank. Om 16 uur wandeling naar het Wijngaardveld met uitleg over onze plannen voor een groene, recreatieve Denderoever. Rik De Baere – 0476 88 71 29 rik.debaere@telenet.be
zondag 10 juli
Wandeling vlinders in Moenebroek
15:00 – 17:00
Om 15 uur stipt springen we onder begeleiding van de brandweer in de Dender om aandacht te vragen voor een betere kwaliteit van het Denderwater (de laatste jaren in stijgende lijn maar kan nog altijd beter)! Spring met ons mee voor een propere Dender! Er is een drankenstand en animatie. Wouter Mertens – 0495 68 89 33 wouter.mertens@natuurpuntninove.be
Galgenbergstraat 39, Berlare Wandeling met speciale aandacht voor vlinders. Dirk De Mesel – 0476 33 10 43
Vlinderweekend kan je kennis maken met de dagvlinders die je ook in je tuin kan zien: verschillende soorten witjes, blauwtjes, vossen, zandoogjes en dikkopjes. Carlos D’haeseleer – 054 41 87 09 carlos.dhaeseleer@gmail.com
woensdag 3 augustus Natuurstudie wilde flora
Parking stedelijke begraafplaats, Leo De Bethunelaan, Aalst
Inventarisatie Km Hok E4 11 13
woensdag 20 juli Natuurstudie wilde flora
Plantenwerkgroep Allium
18:30 – 22:00
Parking stedelijke begraafplaats, Leo
Moorhofstraat, Schendelbeke
Een week voor het Grote
Plantenwerkgroep Allium
Wandeling in de Heidemeersen
Basisschool Ten Berge,
Infobord, kruising Moenebroekstraat-
woensdag 13 juli
18:30 – 22:00
zondag 10 juli
14:00 - 17:00
Natuurstudie wilde flora
Affligem (Hekelgem-Teralfene-Essene) Hof te Blakmeers. Peter Tolleneer – 0478 40 83 28 allium@belgacom.net Laarzen/flora/vergrootglas
14:00 – 17:00
afd. Boven-Dender
Brug over de Dender ‘t Oeverstekske
14:00 – 17:00 Basisschool Ten Berge, Galgenbergstraat 39, Berlare Geert Vergote, natuurgids in opleiding, nodigt jullie graag uit voor een rivierduinenwandeling in het natuurgebied de Heidemeersen. Geert Vergote – 0474 27 69 36 gvergote@skynet.be Een flesje water brengt verfrissing op warme dagen. Stevige wandelschoenen zijn aan te raden.
zondag 31 juli
afd. Ninove
afd. Dendermonding
Big Jump in de Dender
458, Erpe-Mere Ochtendwandeling door het gebied Steenberg met aandacht voor het verleden en wat de toekomst brengt. Peter D’Hondt en Jan Vindevoghel Peter D’Hondt – 0477 88 97 46
afd. Dendermonding
Jachthaven, Denderstraat, Aalst
09:30 – 12:00
GAC Steenberg, Oudenaardsesteenweg
zondag 24 juli
afd. Aalst
zondag 10 juli Verleden en toekomst
allium@belgacom.net Laarzen/flora/vergrootglas
De Bethunelaan Aalst
Inventarisatie Km Hok D4 51 33 Aalst (Erembodegem)-Affligem (Hekelgem)/Mazits. Peter Tolleneer – 0478 40 83 28
Plantenwerkgroep Allium
18:30 – 22:00
Parking stedelijke begraafplaats, Leo
De Bethunelaan Aalst
Inventarisatie Km Hok E4 11 14 Affligem (Hekelgem-Teralfene)/ Herberg Lindenhoeve. Peter Tolleneer – 0478 40 83 28 allium@belgacom.net Laarzen/flora/vergrootglas
zondag 7 augustus Doorbomen in het Osbroek
afd. Aalst
10:00 – 12:00
Infobord aan atletiekpiste, Blanckaertdreef (zijstraat Parklaan), Aalst Het zomerse Osbroek nodigt uit voor een frisse wandeling met
juli/augustus/september 2016
dendriet 13
bijzondere aandacht voor de rijkdom aan bomen en planten. Paul Van den Bremt Milieudienst Aalst – 053 77 93 00
zondag 7 augustus
Inventarisatie Km Hok E4 11 11 Aalst (Erembodegem)-Affligem (Hekelgem)/Ten Bos. Peter Tolleneer – 0478 40 83 28 allium@belgacom.net Laarzen/flora/vergrootglas
zondag 21 augustus
afd. Denderleeuw
To bee or not to bee
14:00 – 18:00
afd. Aalst
Infobord Rodestraat, Denderleeuw
we de zweefvliegen onder de loep. In samenwerking met de WID. Dirk De Vis – 053 78 45 42 Stevig schoeisel
zaterdag 13 augustus Bezoek aan de vogelringers in Teralfene
13:00 – 16:00
Wiezebrug, Monteynestraat, Gijzegem
Drie Aalsterse brandweerlieden nemen
je in het hartje van natuurgebied Beneden-Dender mee in de wondere wereld van bijen en wespen. Gratis. Inschrijving via pirosfestikos@telenet.be.
afd. Ninove
Wandeling in de Heidemeersen
Rozenlaan, Teralfene (aan de
zondag 14 augustus Over juffers en pages
afd. Erpe-Mere
09:30 – 12:00
Hof Ter Vaerent, Keiberg 71, grens
afd. Dendermonding
Wandeling
afd. Lede
14:00
Het Veer van Schellebelle
Wandeling door de Kalkense Meersen. Yvette Saerens – 0479 30 24 77
zondag 21 augustus Natuurstudie wilde flora
Plantenwerkgroep Allium
08:30 – 12:00
Parking stedelijke begraafplaats, Leo
De Bethunelaan Aalst
14 dendriet
14:00 – 17:00 Basisschool Ten Berge, Galgenbergstraat 39, Berlare Geert Vergote, natuurgids in opleiding, nodigt jullie uit voor een rivierduinenwandeling in het natuurgebied de Heidemeersen. Geert Vergote – 0474 27 69 36 gvergote@skynet.be Een flesje water brengt verfrissing op warme dagen. Stevige wandelschoenen zijn aan te raden
zaterdag 27 augustus Bezoek aan de Museumtuin van Gaasbeek
afd. Affligem-Liedekerke
13:00 – 17:30
Parking tgo de kerk, Kerkborre, Schendelbeke Ontdek het nieuwe bewegwijzerde wandelpad in de Boelaremeersen en kom meer te weten over het beheer en de natuurwaarden in het reservaat. Johnny Cornelis – 0474 58 08 38 johnny_cornelis@hotmail.com zondag 4 september Een stadspark vol topnatuur
afd. Aalst
10:00 – 12:00
Hoofdingang Stadspark, Parklaan, Aalst Het Aalsterse stadspark is honderd jaar oud en bevat door een natuur gericht beheer veel groene pareltjes. Inge Singeleyn Milieudienst – 053 77 93 00 zondag 4 september Familiefietstocht langs onze reservaten
afd. Affligem-Liedekerke
13:45 – 16:30
Parking zwembad, Sportlaan, Liedekerke Op een gezapig tempo fietsen we langs onze reservaten. Erik De Block – 053 68 35 88 erik.deblock@outlook.be
Carpool parking afrit Affligem
zondag 4 september
Geniet van deze prachtige tuin tijdens een rondleiding. Erik De Block – 053 68 35 88 erik.deblock@outlook.be
Erpe/Lede Op zoek naar de vliegende juweeltjes van onze turfputten. Peter D’Hondt – 0477 88 97 46
zondag 14 augustus
14:00 - 17:00
zondag 21 augustus
6:30 – 10:00
spoorwegkoker) Bezoek aan de vogelringers van Cinerea: vroeg opstaan is de boodschap om rietvogels die je wel hoort zingen maar vrijwel nooit te zien krijgt, effectief te zien in de hand en eventueel te fotograferen. Nadien krijgen ze een wetenschappelijk ring rond de poot en kunnen ze hun weg naar hun overwinteringsgebieden voortzetten. Bij hevige regen/slecht weer wordt deze activiteit afgelast! Bel dan voor alle zekerheid naar Joost of Kris! Joost Mertens – 0497 48 65 20 Kris De Wit – 0470 19 10 97 krisdewit123@telenet.be Laarzen!
zondag 28 augustus Wandeling in de Boelaremeersen
afd. Boven-Dender
Zomer in de Wellemeersen
Tijdens de wandeling nemen
Rik De Baere – 0476 88 71 29 rik.debaere@telenet.be
zaterdag 27 augustus Nacht van de Vleermuis in Osbroek
afd. Aalst
20:00 – 22:00
Ingang Osbroek, Blanckaertdreef
(zijstraat Parklaan), Aalst
Vleermuizenfilm. Kinderen kunnen
zich laten schminken in Batman. Daarna een levendige ontmoeting met vleermuizen tijdens een korte donkere boswandeling. Ervaren vleermuisgidsen vangen met speciale batdetectors de vleermuisgeluiden op. Ze vertellen waarom deze luchtacrobaten in de winter vertoeven in ijskelders. Het angstzweet van de nachtelijke tocht kan je wegspoelen met een Vampieren-cocktail. Met speciale lampen en lokaas vangen we ondertussen mooie nachtvlinders.
juli/augustus/september 2016
SOS Wilde Dieren achter de schermen
afd. Boven-Dender
14:00-16:00
SOS Wilde Dieren, Hoge Buizemont
211, Geraardsbergen
Een blik achter de schermen in het
Geraardsbergense opvangcentrum voor vogels en wilde dieren met uitleg over de werking van het centrum en over de dieren die er worden opgevangen en verzorgd. Willem Boonen – 0479 09 80 37 willem.boonen@skynet.be
zondag 4 september Landschapswandeling in de Gerstjes
afd. Denderleeuw
14:00 – 17:30
Gerstenstraat 1, Erembodegem
Wandeling door de Gerstjes in Erembodegem. Dirk De Vis – 053 78 45 42 Stevig schoeisel
Uitneembare wandelkaart
Wellemeersen
De Wellemeersen Verscholen tussen de drukke dorpskernen van Denderleeuw en Erembodegem, de E40 en enkele spoorlijnen, ligt een prachtige brok natuur. De Wellemeersen op de linkeroever en de Kapellemeersen over de rechteroever van de Dender zijn een groene long binnen dit dichtbevolkte stukje Oost-Vlaanderen. Een groene, maar ook een blauwe long, want de meersen vormen zowat het laatste intact gebleven overstromingsgebied van de Dender. Heel wat fauna en flora vinden er dan ook hun thuis. En ook jij kan dit pareltje komen ontdekken!
Nieuwe toegangsbrug
De Wellemeersen kan je ontdekken via een 5-tal invalswegen. Eén daarvan is de Wellemeersenstraat, via een overweg die men in de volksmond ook wel eens ‘botvink’ noemt. Maar toen Infrabel besloot om de veiligheid op te krikken en zo veel mogelijk overwegen te sluiten, moest ook de botvink eraan geloven. Gelukkig voor de vele fietsers en wandelaars werd een alternatief uitgedacht: een houten brug. Na een jaar werken werd de brug officieel geopend op 1 juni, in
Bruno De Bruyn
Voor elk wat wils in de Wellemeersen. Van hoog naar laag, van nat tot droog: je vindt er zowat alles. Waterpartijen, hooiweiden, natte elzenbroeken, populierenaanplantingen, rietlanden, zeggenvelden, dottergraslanden en moerasspirearuigten vormen het unieke uitzicht van dit gebied. Onderweg kom je ook heel wat lokale bewoners tegen. De karakteristieke Gallowayrunderen, maar ook tal van watervogels, broedvogels, libellen en juffers zullen je begeleiden op deze prachtige wandeling. Nieuwe toegangsweg Wellemeersen
het bijzijn van schoolkinderen uit Welle. Natuurpunt zal de percelen waarop de brug staat, beheren. Deze percelen zullen op de Dag van de Natuur verder worden aangekleed met streekeigen groen en hoogstamfruitbomen. De galloways die op de aanpalende weiden grazen, zullen waarschijnlijk ook het deel van de weide onder de brug voor hun rekening nemen. Op de brug heb je voortaan een prachtig zicht op de Wellemeersen.
Praktisch De lusvormige wandeling start aan ‘t Kasteeltje, Stationsstraat 7 in Denderleeuw, tegenover het station.
! De wandeling is dus makkelijk te bereiken per trein. De auto kan je achterlaten op de NMBS-parking. ! De route van 11 km is bewegwijzerd met zeshoekige bordjes op houten palen. Een inge- korte route van ongeveer 7 km staat op de kaart, maar is niet bewegwijzerd. ! De kleur van de wegwijzers verandert van groen naar rood na de Gates-vijver en de E40, richting Erembodegem. Maar de route blijft dezelfde. ! Het gebied is het hele jaar toegankelijk. ! In de drassige delen van het gebied zijn knuppelpaden aangelegd, maar waterdicht schoei- sel blijft aangewezen. Na regenbuien en langdurige vochtige periodes zijn laarzen een noodzaak.
Kom, ontdek, en geniet van de Wellemeersen!
Natuurpunt Denderstreek
Foto vooraan: Bruno De Bruyn
zondag 11 september Daguitstap naar het Zwin en de Oostkust
afd. Ninove
08:30 – 18:00
Parking Brantano Ninove, hoek Okegembaan/Ring Het bezoekerscentrum van het Zwin is volledig vernieuwd en nog maar pas heropend. We hebben een professionele Zwingids gereserveerd, waarschijnlijk voor een gidsbeurt van 10 tot 12 uur. Rond 12 uur zijn we terug aan de cafétaria voor onze lunch. Daarna kunnen we kiezen uit meerdere activiteiten naargelang de interesse van de groep: strandwandeling en strandjutten, bezoek aan Uitkerkse Polders, even mee trektellen op de telpost De Fonteintjes… Bijdrage voor de gids 5 euro Kris de Wit – 0470 19 10 9 krisdewit123@telenet.be Verrekijker en lunchpakket
zondag 11 september Open Monumentendag
opleiding, nodigt jullie uit voor een rivierduinenwandeling in het natuurgebied de Heidemeersen. Geert Vergote – 0474 27 69 36 gvergote@skynet.be Een flesje water brengt verfrissing op warme dagen. Stevige wandelschoenen zijn aan te raden
zaterdag 1 oktober
BEHEERWERKEN zaterdag 2 juli Heidemeersen
Berlare. Yvette Saerens – 0479 30 24 77
Amerikaanse vogelkers op de rivierduin ‘t Stampkot. Vooraf contact opnemen Stefaan Thibau – 0478 65 17 00
zaterdag 17 september afd. Dendermonding
9:00 - 12:00
Basisschool Ten Berge,
Galgenbergstraat 39, Berlare
Afvoeren maaisel droge graslanden of
bestrijding Amerikaanse vogelkers.
vooraf contact opnemen Dirk De Mesel - 0476 33 10 43
zondag 18 september Beheerwerken
afd. Affligem-Liedekerke
Sint-Onolfspolder
9:00 - 12:00
Basisschool Ten Berge,
Plaats van afspraak wordt tijdig meegedeeld Beheerwerken in een van onze reservaten. Drank en een tussendoortje worden aangeboden. Marc Michiels – 053 67 11 91 marcusmichiels@telenet.be zaterdag 24 september
afd. Dendermonding
Galgenbergstraat 39, Berlare
Afvoeren maaisel droge graslanden of
Wandeling langs het Donkmeer in
9:00 - 12:30
landschap met oog voor de natuurhistorische achtergrond van het gebied. Peter D’Hondt – 0477 88 97 46
Bareldonkkapel, Berlare
Galgenbergstraat 39, Berlare
Bestrijding (uittrekken, uitsteken)
Heidemeersen
Parochiezaal, Grimmingeplein, Grimminge Witte en zwarte pensen met appelmoes, vegetarische schotel of een boterham met hesp en rauwkost, begeleid door een Iffraken, wijn of frisdrank. De opbrengst gaat naar de verdere uitbouw van de natuurreservaten in Geraardsbergen, Lierde en Everbeek. Koen Steenhoudt – 0472 90 80 57 koen.x.hilde@gmail.com
Wandeling door het halfopen
afd. Lede
Basisschool Ten Berge,
11:30 - 13:30 en 17:30 - 21:00
Gillekeshof, Honegemstraat 81, Erpe
14:00
9:00 - 12:00
afd. Boven-Dender
afd. Erpe-Mere
Wandeling
Heidemeersen
afd. Dendermonding
Eetfestijn Natuurpunt Boven-Dender
14:00 – 17:00
zondag 11 september
zaterdag 6 augustus
Galgenbergstraat 39, Berlare
Geert Vergote, natuurgids in
bestrijding Amerikaanse vogelkers. Vooraf contact opnemen Stefaan Thibau – 0478 65 17 00 of Dirk De Mesel – 0476 33 10 43
afd. Dendermonding
9:00 - 12:00 en 14:00-17:00
Tijsluis Nieuwe Dender, kant van Appels Hooilandbeheer. Vooraf contact opnemen Bart Dierickx – 052 21 03 81
zondag 25 september Natuurreservatentocht van De Padstappers
afd. Boven-Dender
Vrije start van 7 tot 15 uur, aankomst
tot 18 uur
Parochiezaal, Beverstraat 2, Viane
Uitgestippelde wandeltochten van 6, 10, 14, 18, 22, 26 en 32 km doorheen o.m. Markvallei, het Kluysbos en de Rietbeemd. www.padstappers.be
zondag 25 september Daan Stemgée
Wandeling in de Heidemeersen
afd. Dendermonding
14:00 – 17:00
Basisschool Ten Berge,
juli/augustus/september 2016
dendriet 19
Drie brandweermannen tonen het verschil aan
bijen en wespen
Ronny Verlé
tussen
Wespenverdelging is jaarlijks een groot deel van de interventies van de brandweer van Aalst. 2015 was weer een topjaar met soms bijna 100 oproepen per dag. Meer dan 1600 oproepen per jaar is geen uitzondering Ik zeg opzettelijk oproepen want de brandweer treedt niet altijd op. Natuurlijk gaan we altijd met twee personen ter plaatse kijken, maar we moeten soms vaststellen dat het niet altijd om wespen gaat. Vele mensen kennen immers het verschil niet meer tussen wespen, bijen en hommels. Ook als imker ondervind ik dit probleem. In de zwermperiode word ik soms gebeld voor het scheppen van
20 dendriet
juli/augustus/september 2016
een zwerm. Ik vraag dan uitdrukkelijk: “het gaat toch om bijen?” “Ik zal toch wel weten wat bijen zijn”, krijg ik dan als antwoord. Meestal staan we daar voor niets en betreft het hommels. Maar het kan nog slechter. Tijdens de wespenverdelging werden we al eens opgeroepen voor vliegen. Het gaat hier dan voornamelijk over de pyamazweefvlieg (Episyrphus balteotus). Gedaan met twijfelen! Op zondag 21 augustus tonen we je graag het verschil tussen bijen en wespen. To bee or not to bee! (zie Denderkalender, p. 14) Ronny Verlé
Gates-vijver
Wellemeersen beschermd Toen de Amerikaanse firma Gates NV Europe rond de eeuwwisseling uit BelgiĂŤ vertrok, bleef de Gatesvijver vervuild achter. De vijver in het natuur- en overstromingsgebied de Wellemeersen werd lange tijd gebruikt als bron voor industrieel koelwater. Gelukkig kon de vijver nadien, onder impuls van Natuurpunt, worden gezuiverd. En nog beter: binnenkort krijgt Natuurpunt Denderleeuw het beheer van de vijver in handen! Welle bad
De Gatesvijver ontstond door de aanleg van de E40 begin de jaren 50. De uitgegraven klei, samen met een mengeling van zandsteen uit de groeven van Balegem, zorgden voor de opvulling van het talud voor de overspanning van de brug over de Dender. De vijver, met een diepte van ongeveer 10 m en een strand, werd in de zomer ervaren als een alternatief voor de zee dicht bij huis: Welle bad was geboren. Intussen plant de Amerikaanse firma NV Gates Europa aan de andere zijde van de E40 een fabriek neer voor het vervaardigen van hoogwaardige rubbers en kunststoftoepassingen voor onder andere de auto-industrie. Voor het fabriceren van deze producten was een enorme hoeveelheid koelwater nodig. Dat water onttrok de firma uit de Gatesvijver, om het nadien een 3-tal graden warmer terug in de vijver te lozen. Rond de eeuwwisseling ontstonden plannen om het bedrijf in twee fasen te verhuizen naar Polen, wat intussen ook is gebeurd. In 2003 heeft NV Gates Europe zelf
22 dendriet
juli/augustus/september 2016
de start gegeven voor een bodemonderzoek van de vijver.
Vervuild
Het gevreesde was werkelijkheid geworden. De Gatesvijver bleek fel verontreinigd met zware metalen en minerale oliĂŤn. De vijver moest worden gesaneerd. Verschillende voorstellen werden op tafel gelegd, maar een in situ inkapseling haalde het van de rest. Kort samengevat: de randen van de vijver werden gebaggerd en het verontreinigde slib werd op de vijverbodem gespoten zodat er een egale sliblaag op de bodem kwam te liggen. Deze sliblaag werd afgedekt met een geotextiele laag en hierop werd een kleilaag gespoten van ongeveer 40 cm dikte. Deze klei werd weggebaggerd van op de tegenliggende weide, waardoor onze nieuwe mooie paardenvijver is ontstaan. De sanering werd jaren opgevolgd. Bovendien was er een afspraak dat indien de vijver zou verkocht worden, Natuurpunt de eerste kans zou krijgen om hem aan te
Bruno De Bruyn
eindelijk
Bruno De Bruyn
In het toekomstige beheer zal speciale aandacht gaan naar slaapplaatsen voor aalscholvers
In goede handen
Eind 2015 werden verkoopplannen opgemaakt. Natuurpuntafdeling Denderleeuw diende een sterke motivering in waarbij de nadruk werd gelegd op de Europese instandhoudingsdoelstellingen. En het degelijke dossier heeft het gehaald bij het Agentschap Natuur en Bos, waardoor de Vlaamse Gemeenschap nu eigenaar is geworden. De redenen voor dit gunstig advies waren best talrijk. Zo was de zone op het gewestplan al ingekleurd als natuurgebied en maakt het goedgekeurde visiegebied integraal deel uit van het erkende natuurreservaat De Wellemeersen. Daarmee zijn de bijna 7 ha grote vijver, samen met een weg, weiland, ruigte en hooiland definitief beschermd en zal er na al die jaren kunnen gewerkt worden aan een natuurinrichting. Het natuurbeheer van de vijver zal geïntegreerd worden in het natuurbeheerplan van De Wellemeersen, waar Natuurpunt ondertussen ongeveer 90 ha natuurgebied kon verwerven. De plannen voor de (nabije) toekomst: uitvoeren van maaiwerken, knotten, het installeren van een vogelkijkhut en wand, enz. We willen een veilig onderkomen bieden aan onze overwinterende watervogels, broedvogels, aalschol-
vers, libellen, planten, kevers, vissen, insecten en andere bewoners van de Wellemeersen. Bruno De Bruyn
Bruno De Bruyn
kopen. Er was ook een overeenkomst met de gemeente Denderleeuw dat zij zou bijspringen voor de restfinanciering.
Dankzij het beheer worden de Wellemeersen mogelijks nóg belangrijker voor libellen en juffers, ook voor deze Bruinrode heidelibel juli/augustus/september 2016
dendriet 23
Appellation d’origine protégée:
Bombus moorselensis
Streekproducten zijn tegenwoordig bon ton. Lokale geografie en traditie verlenen aan deze specialiteiten de impliciete boodschap: elders vind je ze niet en mocht dat al het geval zijn, dan betreft het gewis inferieure marchandise. In onze regio genieten bijvoorbeeld Aalsterse vlaai en Geraardsbergse mattentaarten een exquise faam. Maar wat met onze regionale biota? Herbergt onze Denderregio soms streekeigen fauna of flora elementen? Plots komt de minder bekende ondersoort ‘moorselensis’ van de algemene akkerhommel voor het voetlicht. Wel degelijk verwijzend naar Moorsel bij Aalst! Dit artikel gaat op zoek naar de herkomst van een herkomstbenaming en focust op recente, hernieuwde aandacht voor wilde bijen in het algemeen en hommels uit Moorsel in het bijzonder. Unieke nalatenschap
Inwoners van Moorsel zullen zowat honderd jaar geleden ongetwijfeld raar hebben opgekeken toen ze tijdens het labeur in de velden van de Faluintjes die mallotige figuur moeten hebben opgemerkt die met een wit insectennet een vinnige mosbie (= hommel in lokaal dialect) achterna holde. Met dat soort van activiteiten hield de bestuurlijke klasse van het dorp zich dus onledig. Francis John Ball (1859 Dublin - 1940 Moorsel) behoorde destijds immers als eigenaar/bewoner van het waterkasteel tot de meest vooraanstaande personen van Moorsel. De toewijding en de methodologische aanpak waarmee Ball hommels verzamelde, oversteeg echter het vrijblijvend karakter van een ontspannende vrijetijdsbesteding. Hij liet het Koninklijk Belgisch Instituut voor Natuurwetenschappen (KBIN) een collectie na van bijna 60.000 specimens, afkomstig uit heel België en verdeeld over 25 soorten. Uit de collectie van Ball is af te leiden dat vele vangsten werden opgetekend in de nabijheid van gelijkaardige kasteeldomeinen zoals in Moorsel. Het doet vermoeden dat Ball zijn adellijk netwerk aansprak om hommels op landelijke schaal te bemonsteren. Zo huisvest de collectie bijvoorbeeld behoorlijk wat materiaal dat is aangeleverd door Edmond de Selys Longchamp, die thuis was op het familiedomein van Longchamp in Waremme en wiens naam vooral ook een belletje zal doen rinkelen bij libellenliefhebbers. Baron de Selys Longchamp had immers niet alleen een gerenommeerde staat van dienst als
24 dendriet
juli/augustus/september 2016
Belgisch senator, maar wordt vooral ook herinnerd als wereldautoriteit inzake libellen. Balls kennis over hommels vond neerslag in twee publicaties, die ons samen met zijn collectie een uniek en vrij gedetailleerd beeld geven van de samenstelling en verspreiding van de hommeldiversiteit in een Belgisch landschap dat inmiddels niet meer is. En dit door toedoen van een turbulente agrarische revolutie met kunstmest en eutrofiëring, mechanisatie en intensivering, herverkaveling en schaalvergroting, verstedelijking en versnippering.
Kloothommels
Net zoals een hommel, gevangen in het insectennet, zich niet graag in een potje laat duwen, doen hommels ook nogal weerspannig om zich in de hokjes van de taxonomie te laten onderbrengen. Terwijl hommels als dusdanig zeer herkenbaar zijn door de karakteristieke lange beharing, geeft net het veranderlijk aspect van die pels aanleiding tot verwarring wanneer we op zoek zijn naar de juiste soort. Twee individuen van verschillende soorten gelijken soms sterker op elkaar dan twee exemplaren van dezelfde soort: ziedaar de kern van het probleem met hommels. Het veelvoud aan verschillende kleurpatronen tussen soorten onderling, maar ook binnen eenzelfde soort, kan verklaard worden door mimicry, crypsis (camouflage) en thermoregulatie als evolutionaire respons op selectieve processen. Anderzijds huisvest het genus Bombus clusters van nauwverwante taxa (soorten en/of ondersoorten/variëteiten) die morfologisch nauwelijks
Henk Wallays
van elkaar te onderscheiden zijn. Convergente evolutie is nog zo’n storingsfactor bij identificatie, die ertoe heeft geleid dat ook niet verwante soorten soms op elkaar gelijken. Het komt erop neer dat een bepaald kleurpatroon in de loop van de evolutie twee keer is ‘uitgevonden’ of begunstigd om een bedreiging succesvol van antwoord te dienen. Zo wordt het karakteristieke zwart-wit en/of geel gestreepte bijenpatroon van de aardhommelgroep ook gekopieerd in andere subgenera als afweermiddel tegen belagers. Ook al ben je als hommel met vervaarlijke angel niet appe- Akkerhommel moorselensis tijtelijk voor een predator, dan toch loont het om een beproefd waarschuondersoort floralis. Om zich te onderscheiden wingspatroon over te nemen van een collega die van de kleurvorm floralis worden de voormet dezelfde vijand af te rekenen heeft. Samen waarden voor de ondersoort moorselensis nog zijn we sterker, luidt zowat het adagium van de scherper gesteld: de kruin, de borststukrug en mimicry van Müller. rugplaatje vier tot zes zijn roodbruin/oranjeTerwijl de determinatie van Ball en zijn tijdgerood, andere lichaamsdelen zijn volledig zwart behaard. noten vooral berustte op uiterlijke kenmerken Deze laatste vorm beschreef Ball voor het eerst en eventueel gedrag, beschikken we momenteel in zijn inventaris van 1914 als nieuwe variëteit over een ruimer instrumentarium, met o.a. van de akkerhommel, omdat deze kleurcomeen diagnose op basis van het vleugeladernetwerk en genetische analysetechnieken om de binatie hem onbekend was uit ouder collectieverwantschap van hommels uit te klaren. Toch materiaal en uit de literatuur tot dusver. Het is blijft hommelidentificatie een precaire zaak en aannemelijk dat hij deze de naam moorselensis leggen de tekortkomingen van deze moderne gaf omdat nogal wat specimens die beantwoordonderzoeksdisciplines één pijnpunt bloot, met den aan de vereisten, uit zijn Moorsel afkomstig name het artificiële karakter van het soortconwaren. Een opmerkelijk hoofdaandeel van dit Moorselse collectiemateriaal bestaat uit 55 cept en de definiërende criteria. koninginnen naast 2 werksters en 3 mannetjes. Van bij ons! Voorts merkt Ball ook de sprekende gelijkenis op met een typische boomhommel (Bombus Reeds ten tijde van Ball en nu nog is de akkerhypnorum), want beide soorten hebben inderhommel (Bombus pascuorum) met voorsprong de meest algemene hommel. De soort heeft een daad hetzelfde kleurpatroon, behalve de kleur uitgebreide garderobe en binnen een spectrum van de achterlijfspunt, die bij de boomhommel van licht naar donker habitus worden in België wit is. Zeker in het veld kan die eerste, misleidrie ondersoorten onderscheiden. Exemplaren dende indruk gegeven worden. Latere auteurs waarvan het hele lichaam is bedekt met lichte zullen de vorm moorselensis als ondersoort haren zonder inmenging van zwarte haren vermelden omdat de vorm binnen het soortareworden gerekend tot de ondersoort freygessaal een welomschreven geografische verspreineri. Een tussenvorm met zowel het borststuk ding respecteert. Zo is het kleurpatroon van de als de achterlijfsegmenten ten dele zwart moorselensis nagenoeg alleen terug te vinden behaard, komt het vaakst voor en behoort tot de in België (voornamelijk Laag-België), en aansluijuli/augustus/september 2016
dendriet 25
Henk Wallays
tend in grote delen van Nederland en het uiterste noorden van Frankrijk. Ball herkent in het kleurspectrum van de akkerhommel ook een geografische gradiënt. In Zuid-Europa overheersen vooral de lichte variëteiten terwijl in België en noordelijker de vacht een steeds donkerder aspect krijgt. Een verklaring voor het plotse opduiken van de zeer donkere variëteit moorselensis blijft Ball schuldig, maar hij roept op alert te zijn voor een eventuele uitbreiding van dit melanisme zoals dat omstreeks die tijd ook wordt waargenomen in de populatie van de peper-en-zoutvlinder (Biston betularia), gedocumenteerd als het bekende industrieel melanisme. Een doorlichting van alle bestaande hommelkleurvariaties wereldwijd biedt inmiddels enkele veralgemenende, plausibele verklaringen. Egaal bleke kleurpatronen worden gekoppeld aan een camouflagevoordeel bij een leefwijze in verdorrende grasvegetaties terwijl donkere hommels vermoedelijk genieten van een thermoregulerend effect. In tegenstelling tot de bevindingen van Ball m.b.t. de akkerhommel, vindt men de meeste donkere hommelsoorten terug in de tropen en neemt dit patroon af op noordelijker breedtegraad.
Honderd jaar later: Moorsel revisited
Onder andere spaarzame en twijfelachtige meldingen op waarnemingen.be duiden erop dat de moorselensis vorm zich zeker niet vaker manifesteert in de huidige populaties. Maar de intraspecifieke diversiteit van de akkerhommel illustreert wel een zekere weerbaarheid waarmee een soort eventueel kan anticiperen op veranderende leefomstandigheden. Het peilen naar veranderingen in de verspreiding (en vooral de verontrustende tendens van achteruit-
26 dendriet
juli/augustus/september 2016
gang en verdwijnen van natuurlijke inheemse bijen) vormt sinds kort onderwerp van een grootschalig en meerjarig onderzoeksproject dat kadert in het programma van het Belgisch Federaal Wetenschapsbeleid (BELSPO). Het zogenaamde BELBEES-project maakt dankbaar gebruik van de rijke traditie in natuurstudie en de veelheid aan historische, faunistische, floristische en klimatologische gegevens in beheer van onze wetenschapsinstellingen. Onder andere de collectie van Ball maakt het mogelijk een referentiepunt te reconstrueren om de huidige bijenstand mee te vergelijken. Inmiddels werden enkele locaties waar een representatief aantal historische waarnemingsgegevens van voorhanden zijn, opnieuw geïnventariseerd. Het resultaat voor Moorsel is ontluisterend en confronterend: de gemeente houdt slechts acht soorten over van de 20 die er honderd jaar geleden werden ingezameld. Zelfs de vier bemonsteringsites samen halen dit aantal niet (vergelijk: 19 aangetroffen soorten versus 24 in het verleden en een totaal van 29 actuele soorten). In een poging de oorzaken van die achteruitgang te achterhalen gaat het onderzoek breed multidisciplinair en wordt o.a. het voedselaanbod vergeleken, de impact van habitatfragmentatie en de rol van pesticidengebruik nagegaan. Het klimaat is ongetwijfeld van grote invloed. Gesteld dat sommige hommelsoorten nog een gemiddelde temperatuurstijging van enkele graden kunnen tolereren, dan schuilt het nefaste effect meer dan waarschijnlijk in de hittepieken waarmee de klimaatopwarming gepaard zal gaan. Ook wat betreft het aantal en de aard van de ziekteverwekkers waaraan bijen worden blootgesteld is de situatie allicht gewijzigd. Er wordt gevreesd dat het toegenomen transport in het algemeen en de handel in commerciële, bestuivende bijenrassen de introductie van ziektes (waarvoor inheemse bijen geen natuurlijke resistentie bezitten) in de hand zullen werken en als katalysator fungeren in de achteruitgang en het uitsterven ervan. In een laatste fase, wanneer het onderzoek een duidelijk zicht heeft op de bedreigingen van onze bestuivers, zal het team gefundeerde voorstellen formuleren om deze negatieve trend af te remmen, zo mogelijk om te keren. Meer informatie over het opzet en de vooruitgang van het Belbees-project vind je op de site: www.belbees.be. Dirk De Vis
Big Jump maak op
Wouter Mertens
10 juli je borst nat!
Sinds 2005 vragen natuurverenigingen aandacht voor proper oppervlaktewater. Omdat het goed is voor de natuur, maar ook omdat het leven brengt in de stad! Dit initiatief berust op een eenvoudig concept: elke tweede zondag van juli springen burgers uit heel Europa om 15u in het water om te tonen dat ze wakker liggen van proper water. Met de Big Jump tonen Europese burgers dat ze er waakzaam op toezien dat de Europese Kaderrichtlijn Water (EKW) effectief ingevoerd wordt. Je kan in onze regio weer zowel te Aalst als Ninove terecht. Breng mee de zomer in de stad en kom mee genieten van de sfeer en randanimatie. Of beter nog: maak letterlijk en figuurlijk je borst nat. Jump in Ninove Waar:
Jump in Aalst Waar:
! Voetgangersbrug ’t Oeverstekske aan het zwembad “De Kleine Dender” te Ninove
* Aan de Jachthaven bij de Zwarte Hoekbrug in de Denderstraat
Organisator:
Organisator:
A JNM Ninove-Geraardsbergen en
* Natuurpunt afdeling Aalst en De Aalsterse Klimaatkoepel
Programma:
Programma:
Meer info en contact:
met toelichting over het voorstel voor een nieuw “Denderpark” * Doorlopend: informatiestands, wateron- derzoek, drankjes, en demonstratie “Slackline” op een slappe riem de Dender over
Natuurpunt Ninove
A 14u30: verzamelen aan het Oeverstekske A 15u00: Jump A 15u15: swingende lifemuziek A Er is ook gelegenheid om aansluitend het Ninoofse foodtruck evenement te bezoeken, dat gelijktijdig plaatsvindt. Jenna Vergeynst, JNM 0491 31 58 02 Jennavergeynst@hotmail.com
* Vanaf 14u30: waterdiertjes identificeren * 15u00: Jump * 16u00: wandeling naar het Wijngaardveld
Meer info en contact:
Gudrun Wyntin _ 0478 90 90 58 gudrun.wyntin@telenet.be
Voor beide jumps of andere locaties: zie https://bigjumpbelgie.wordpress.com. juli/augustus/september 2016
dendriet 27
Koers zit in onze natuur!
Welke supermarktketen sponsort de bolletjestrui in de Tour? Wie is voorlopig de laatste Belgische vrouw die een WK-medaille op de weg wist te veroveren? En in welke frituur vierde Stijn Devolder zijn overwinningen in de Ronde van Vlaanderen? Doen bovenstaande vragen een (fiets)belletje rinkelen, dan is PARCHEGGIO OP DE POGGIO iets voor jou. Een quiz die alle aspecten van het weg- en baanwielrennen bestrijkt, in een originele setting en met een sympathieke prijzenpot. De opbrengst van de quiz gaat integraal naar het Natuurpuntproject De Valier in Liedekerke.
28 dendriet
juli/augustus/september 2016
Zaterdag 22 oktober om 19 uur Waar: Jeugdcentrum Den Bokaal, Sportlaan 3A, 1770 Liedekerke.
Inschrijven: Mail je ploegnaam (maximum 4
personen per ploeg) naar wielerquiz@gmail.com. Stort â‚Ź20 op rekeningnummer BE04 9799 5264 9331 (Vincent Vandeput), met vermelding van je ploegnaam. Wij bevestigen de inschrijving na ontvangst van betaling. De capaciteit van de zaal is beperkt, dus snel inschrijven is de boodschap.
Wie quizt zich als eerste over de meet?
Honing:
product van onze graslanden en bijen Lange tijd moest honing het onderspit delven voor goedkope rietsuiker. Maar honing weet steeds meer zijn plaats te herveroveren in onze keuken. Dit natuurproduct bij uitstek geeft onze oerdegelijke Belgische gerechten net dat tikkeltje meer. Ook in onze Denderstreek zijn bijen en imkers druk in de weer met de productie van dit vloeibare goud. Smul samen met ons mee van enkele weetjes en een receptje!
Sinds duizenden jaren bezorgen bijen ons een wonderlijk product: honing. Al in de oudheid gebruikte de mens hun aangeboren instincten en ontdekte hij de fijne raathoning, die hij als voedsel gebruikte naar het voorbeeld van de beren. Voor de beer, uitgerust met een dichtbehaarde vacht, was het roven van honing geen grote uitdaging. Maar de mens was onbeschermd tegen het steekapparaat van de bijen. List, durf en later rook waren de ingrediënten van een geslaagde honingafname. Onze voorouders gebruikten niet alleen honing maar ook bijenbrood (voorverteerd stuifmeel), wat een waardevolle bron van eiwitten is. Voor de oude Egyptenaren was honing wat voor de dokter van nu het aspirientje is: een middel tegen alles. Wonden werden behandeld met een zalf op basis van was, olie en honing. Hippocrates gebruikte honing opgelost in water bij koorts. Honing werd vroeger door oorlogvoerende legers zelfs meegenomen om de wonden van de gewonde soldaten te behandelen. De hoogbejaarde Griekse filosoof Democritus dankte zijn hoge leeftijd en uitstekende gezondheid er zelfs aan: “Van buiten olie, van binnen honing”.
Wat is honing?
Het zoet smakend product dat de honingbij voortbrengt is zowel plantaardig als dierlijk. De basisstof waaruit honing ontstaat is floëemsap. Dit zoete voedingssap wordt onder invloed van de zon (de zogenaamde fotosyn-
Daan Stemgée
Zoetigheid met een verleden
Dirk Van Den Bossche is al 35 jaar bijenhouder
these) geproduceerd in de groene bladkorrels van de planten. Het floëemsap bevindt zich in de zeefvaten (nerven en zijnerven) van de plant en wordt door een proces van osmose naar alle delen van de plant getransporteerd juli/augustus/september 2016
dendriet 29
© Vilda - Rollin Verlinde
en, waar nodig, gebruikt als voedsel en bouwstof. Het floëemsap gaat op die manier ook naar de nectarklieren of honingklieren van de plant, die dit sap afscheiden in de vorm van nectar. De bijen verzamelen het nectarsap in de bloemen of op andere plantendelen en verwerken dit sap tot honing. De nectar bevindt zich vaak onder in de bloem, zodat de bestuiver gedwongen wordt zich langs de voorplantingsorganen van de plant te bewegen. Zo wordt het stuifmeel van de ene naar de andere bloem overgebracht.
Honing in de keuken: terug van weggeweest
Tot in de middeleeuwen, toen de ontdekkingsreizigers de eerste rietsuiker meebrachten, kenden onze voorouders enkel honing om te zoeten. Toen Napoleon de suikerbiet massaal liet aanplanten, verdrong de smaakloze en goedkope bietsuiker de honing. Maar we keren stilaan op onze stappen terug. Honing komt weer in de belangstelling bij jong en oud. Bij onze grootmoeders vinden wij nog enkele handgeschreven oude recepten met honing. Sommige zijn niet goed meer leesbaar omdat ze te lang vertoefd hebben in de vochtige kelder, maar voor enkele zijn wij er toch in geslaagd ze te ontrafelen, over te schrijven en toe te passen in de keuken. We delen alvast één receptje graag met jullie.
Zoek je honing niet te ver
Om de recepten te bereiden zoals grootmoeder dat deed, koop ik mijn honing bij de plaatselijke imker in ons dorp. Zo wordt het culinair genot compleet; een heerlijk streekgerecht ten top. Mijn honing haal ik bij Dirk Van Den Bossche uit Schoonaarde, al 35 jaar bijenhouder, maar ook een goede vriend en collega Natuurpunter. Zijn bijtjes staan in de vallei van de Porrebeek-Paddebeek. Dit prachtig gebied, lopende van Dendermonde tot Aalst, vormt een mooie ketting van valleibossen, hooilanden, graslanden en bloemenweides. Hier plaatst Dirk 3 à 5 kasten met een bevolkingsaantal tussen de 50.000 en 60.000 bijen of meer, afhankelijk van het seizoen. Per bijenkast is hij tevreden met een honingopbrengst van ongeveer 10 kg. Daarom is hij dus een echte hobby-imker voor familie en vrienden. Yvette Saerens
30 dendriet
juli/augustus/september 2016
Smakelijk! Een geslaagd recept is het grondwitloof met blond tafelbier en honing. Grondwitloof als hoofdingrediënt dat nog steeds in onze streek gekweekt wordt.
Wat heb je nodig? 6 stronken grondwitloof 300 gr. doorregen spek 100 gr. boter 1 flinke koffielepel honing 15 cl blond tafelbier peper, zout, nootmuskaat
Bereiding A Smelt boter in een braadpan en leg
het witloof erin. A Kruid met zout, peper en nootmus- kaat. A Overgiet met het tafelbier. A Laat onder deksel zacht gaar stoven. A Bak in een antikleefpan het in kleine blokjes gesneden spek. A Neem het witloof uit de pan en leg het op het spek. A Voeg de honing toe en laat goud- bruin glaceren.
Casa del Mundo Is te Aalst een Wereldfeest met workshops, wereldmuziek, infostands, tentoonstellingen en een lekkere wereldkeuken dat elk jaar plaats vindt op de eerste zondag van september. Je kan er kennis maken met tal van Aalsterse organisaties met projecten in de wereld. Casa is een sensibiliserend initiatief elk jaar rond een ander thema.
Dit jaar wordt gewerkt rond: bescherming van onze Aarde. Hier kan Natuurpuntafdeling Aalst niet ontbreken. We staan er met een stand, samen met JNM (jeugdbond voor natuur en milieu) die een belevingsspel gaan organiseren voor de kinderen. Om 12u openen het wereldrestaurant en de wereldmarkt en gaan de optredens van start tot 20u. De workshops liggen verspreid in de namiddag. Het belevingsspel loopt tossen 14u en 17u.
Natuurpunt Denderstreek in actie…
Opening nieuwe wandelparcours in de Geelstervallei in Lede
Leden van Natuurpunt Lede zetten zich in tijdens ????? de zwerfvuilactie van 19 maart in Impe-Lede
Lentedrinkwandeling Beneden-Dender
Paddenoverzetactie Denderhoutembaan Ninove/Haaltert