Afgiftekantoor Gent X - P109327
jaargang 13
nummer 3 - 2014 Retouradres: Mikol De Decker, Dokter Haekstraat 37, 9200 Grembergen Is je adres niet juist? Meld het aan de redactie.
driemaandelijks tijdschrift
Vlinder mee ! Nacht van de vleermuis Dendervallei Ninove
juli - aug. - sept.
Verenigingsleven meer dan ooit nodig Ik schrijf dit voorwoordje enkele dagen voor wat de media, die steeds weer op zoek gaan naar superlatieve verkoopstitels, “de moeder aller verkiezingen” noemen. Terugblikkend kan je de campagne alvast positief bekijken. Naast het ergerlijke populisme, waar we al ruim twee decennia aan moeten wennen (en het lukt maar niet), werd wel voor het eerst in jaren weer gekozen voor een sterk inhoudelijk debat. Voor wie argumentaties pro en contra wou horen, over de meest uiteenlopende maatschappelijke thema’s, waren de voorbije twee maanden een boeiende periode. Eindelijk nog eens een campagneperiode met de focus op inhoud.
Opvallend was dat de ideologische profilering van partijen weer ’in’ was. Geen vage programmapunten die allemaal op elkaar lijken, maar sterk uiteenlopende punten die vaak terugvielen op de maatschappijvisie van elke partij. Dergelijke evolutie kan de democratie maar ten goede komen, als uiteindelijk nu ook nog de maskers zouden afvallen bij populisten allerhande. In deze clash der ideologieën viel me alvast één ding op waar partijen langs beide zijden van het spectrum net iets teveel vasthouden aan oude maatschappijbeelden. Vaak had men het over een te vette overheid, een terugtredende minimale overheid of een vernieuwende sterke en betrouwbare overheid. Een deels valse discussie als je het mij vraagt, omdat ze voorbijgaat een de duidelijke tendens dat er door een snel veranderende maatschappij nieuwe taakverdelingen aan het ontstaan zijn tussen burgers, middenveld, bedrijven en overheden. Co-creatie wordt de in goede banen te leiden trend, die boven oude links-rechtstegenstellingen staat. Het middenveld heeft hierin een ontegensprekelijke rol te vervullen. En lang niet iedere partij is hier mee met de trend.
van kwaliteit, maar in dit geval toch wel relevant: in de partijprogramma’s komt het woord ‘middenveld’ van 1 tot 54 keer voor. Eén partij slaagt erin het woord ‘vrijwilliger’ één keer te vermelden, namelijk bij de uitbouw van een vrijwillige brandweer. Hout vasthouden hoe dat evolueert. Nog rampzaliger is het met de kansen op een goed milieubeleid. De Bond Beter Leefmilieu screende alle democratische partijen voor de tien belangrijkste milieuthema’s. Van de zes gescreende partijen haalden er slechts twee een voldoende score. In tijden dat de strijd tegen de klimaatopwarming thema nummer één zou moeten zijn is dit ronduit verontrustend. Natuurpunt zal dan ook de komende vijf jaar de bakens trachten te verzetten. De regeerakkoorden en ministeriële beleidsbrieven zullen de komende maanden duidelijk maken waar een tand dient bijgestoken te worden. Wouter Mertens, hoofdredacteur
De verenigde verenigingen becijferden even hoe verenigingsvriendelijk de diverse partijprogramma’s waren. Cijfers zijn zelden een bewijs
3
nr. 3 - juli 2014
4
nr. 3 - juli 2014
Big Jump – zondag 13 juli
Springen voor een propere en levende Dender! Onze waterlopen worden nog dagelijks vervuild. Door de industrie, de landbouwsector én door huishoudens, door ons allemaal dus. Wij springen in het water om te vragen of iedereen zijn bijdrage wil leveren aan het verbeteren van de waterkwaliteit; ook de overheden op alle niveaus moeten hun verantwoordelijkheid nemen. Maar watervervuiling aanpakken is niet voldoende. Heel wat waterlopen zijn nog altijd gebetonneerd, ingedamd of rechtgetrokken. Daardoor wordt de impact van overstromingen soms dramatisch, verliezen rivieren hun schoonheid en verdwijnt de kans op een bloeiende rijkdom aan planten en dieren. We springen in het water omdat we vinden dat waterlopen een groener en ruimer jasje moeten krijgen in de plaats van hun betonnen harnas. Wandelaars, fietsers, kanovaarders, roeiers, duikers, vissers, natuurliefhebbers, booteigenaars, buurtbewoners, zwemmers en andere waterdieren moeten allemaal kunnen genieten van schone en levende rivieren. Ieder zijn plekje, maar allen samen voor zuiver water. Wij springen in het water voor het recht om van waterlopen te kunnen genieten. Omdat dit een milieuactie is, roepen we op om in de mate van het mogelijke met de fiets te komen! We springen op 4 plaatsen in de Dendrietregio:
nr. 3 - juli 2014
Ninove Ninove In het groene kader van het stadspark springt Ninove al voor de vijfde keer. Ludieke sfeer. Vanaf de voetgangersbrug maken enkele moedigen een spectaculaire sprong in de diepte. Voor anderen is er een reuzenplons vanaf de aanlegsteiger. De brandweer zorgt voor de nodige veiligheid. A 14.30 uur: welkom! A 15 uur: jump! We springen samen in de Dender, verkleed in het thema Brazilië! A Locatie: aanlegsteiger aan het stadspark ter hoogte van de voetgangersbrug ’t Oever steksen, Denderkaai Ninove A Organisatie: Natuurpunt Ninove en de Stad Ninove in samen- werking met JNM A Doorlopend: drankenstand en een optreden A Meer informatie: Joachim De Maeseneer 0499 80 89 05, joachim.de.maeseneer@ natuurpuntninove.be Berlare Berlare In het unieke groene kader van het Donkmeer springt Berlare voor het eerst mee. Gratis
drankje voor elke Big Jumper. Infostands over het waterleven, drinkwater, waterfonteinen, kinderanimatie en douches. Ook het Bezoekerscentrum met natuurtuin zijn open (op 200 meter). Breng je watersandalen mee. A 14 uur: welkom! A 15 uur: jump! A Locatie: Toeristisch Infokantoor Donkmeer, Donklaan Berlare A Organisatie: Natuurpunt en vzw Durme i.s.m. gemeente Berlare, met de steun van De Watergroep A Meer informatie: daan.stemgee@telenet.be
Aalst Aalst De Aalsterse Klimaatkoepel (Dâk) en Natuurpunt Aalst nodigen je uit voor de derde Aalsterse Big Jump. Doorlopend zijn er infostands, wateronderzoek, spijs en drank … A 14 uur: welkom! A 14.30 uur: waterdiertjes identi- ficeren A 15 uur: jump! A 16 uur: wandeling in het Wijngaardveld met uitleg over het ‘plan Fuut’ A Locatie: jachthaven bij de 5
Zwarte Hoekbrug, Denderstraat A Organisatie: Aalsterse klimaat koepel en Natuurpunt Aalst A Meer informatie: rik.debaere@telenet.be, 0476 88 71 29
Dendermonde Dendermonde Dendermonde pakt het dit jaar extra duurzaam aan! Zonder energieverbruik en met zo weinig mogelijk afval! Spring op de fiets of kom te voet een kijkje nemen. Geniet van een (h)eer-
6
lijk drankje en kom wat meer te weten over wat er in en om de Dender leeft. Aansluitend kan je terecht op CafĂŠ Gazon op het buurtpleintje aan SintJorisgilde. A 15 uur: jump! A Locatie: sasbrug, t.h.v. het RAC, Begijnhoflaan 49 A Meer info: 052-25 11 87, duur zaamheid@dendermonde.be A De Big Jump in Dendermonde is een organisatie van de Stad Dendermonde,
BuurtcomitĂŠ Sint Jorisgilde en Samenlevingsopbouw.
nr. 3 - juli 2014
Vlinder mee! Op 2 en 3 augustus is het weer zo ver: duizenden natuurbewuste Vlamingen tellen de vlinders in hun tuin en geven deze in op de campagnewebsite van Natuurpunt. En in Wallonië doen de vrienden van Natagora hetzelfde. Het landelijk resultaat mag gezien worden. Met de enorme hoeveelheid informatie wordt een relevante database opgesteld waaruit nuttige gegevens kunnen gepuurd worden over evoluties, de oorzaken ervan en mogelijke beschermingsmaatregelen. Vorig teljaar was een succes. De gamma-uil bleek de talrijkste vlinder. Het is een onopvallend grijsbruine vlinder, die overwintert in het Middellandse zeegebied en alleen bij aanhoudend warm weer ons land bereikt. Gemiddeld werden in 2013 maar liefst 25 vlinderexemplaren per tuin geteld. Tijdens de rotzomer van 2012 maar 15. Vorig jaar verdrievoudigde bovendien het aantal tellers. Tijdens de telling vorig jaar kwamen ook zeer zeldzame soor-
Wil je meer leren over vlinders, dan heten we je welkom op onze speciaal voor jou ingerichte vlinderwandeling.
ten zoals de keizersmantel aan het licht. Ook onze regio herbergt een aantal zeldzaamheden waarnaar het uitkijken wordt. Denken we maar aan de kleine ijsvogelvlinder, de grote weerschijnvlinder, de iepenpage en de sleedoornpage die in de zuidelijke helft van onze provincie een voor Vlaanderen ongekend hoge concentratie vertoont. Tot slot is het ook uitkijken naar het kaasjeskruiddikkopje, een soort die door de opwarming van het klimaat nu ook onze regio heeft bereikt. Begin augustus is een zeer goed moment. Sommige soorten vliegen alleen dan, zoals het oranje zandoogje. Verschillende soorten kennen verschillende vliegpieken. Afhankelijk van de soort, vliegen ze ook in één, twee of soms meerdere generaties. Voor alle soorten samen zijn er ook twee momenten per jaar dat er het meeste soorten te zien zijn. Deze eerste piek ligt in het voor-
jaar. De tweede vliegpiek ligt begin augustus, vandaar dat het vlindertelweekend dan ingepland staat.
Vlinderwandeling 3 augustus. Van 14 tot 16.30 uur
Info telproject: www.vlindermee.be
nr. 3 - juli 2014
INFO
Venebroekenlosweg, 9400 Ninove, bij de ingang van deze veldweg ter hoogte van het kruispunt “Den Dollar” (Elisabethlaan).
Afdeling Ninove
Wouter Mertens 0495 68 89 33 woutermertens1@telenet.be
Zeldzaamheden als (van links naar rechts) iepenpage, kleine ijs- 5 vogelvlinder, keizersmantel en grote weerschijnvlinder, duiken geregeld op rond de bossen in het zuiden van de regio. Foto’s Vilda - Jeroen Mentens
7
Zaterdag 30 oogst: Nacht van de Vleermuis
Voor het hele gezin… leuk, boeiend en spannend ! In kleine spleten, kieren en gaten schuilen vele oogjes: vleermuizen!
Vleermuizenhotels gezocht: wie zoekt mee? Natuurpunt wil in samenwerking met de lokale overheden actie ondernemen. Wil je ook helpen? Wil je verblijfplaatsen inventariseren? Ken je nog oude bunkers of ijskelders of weet je holle bomen waar er regelmatig vleermuizen zwer-
Eddy Copers
Daan Stemgée
De diepgewortelde vooroordelen tegenover vleermuizen zijn gelukkig stilaan de wereld uit. Toch bestaan er nog veel misverstanden over deze geheimzinnige nachtdieren. We hoeven nochtans niet bang te zijn voor deze kleine zoogdiertjes. Ze vliegen niet in je haar, veranderen niet in een vampier en zijn helemaal niet agressief of schadelijk. In Vlaanderen vind je nog 17 van de 21 in België voorkomende soorten. Elke vleermuis in Vlaanderen is wettelijk beschermd en is bovendien een belangrijke schakel in ons ecosysteem. Zo verorbert een vleermuis per nacht 3000 insecten waaronder veel muggen. Dat is evenveel als hun eigen lichaamsgewicht. Een belangrijke schakel in ons ecosysteem dus en bovenal een prachtig diertje. Redenen genoeg voor Natuurpunt om vleermuizen en hun bescherming in de schijnwerper te plaatsen tijdens de Europese Nacht van de Vleermuis.
Ondanks hun weinig aaibaar uiterlijk krijgt het grote publiek stilaan meer sympathie voor deze schuwe nachtdieren. Ze worden niet meer direct belaagd door de mens. We spijkeren ze niet meer aan deuren of ze vormen niet langer het ingrediënt van allerlei kwakzalverij. Maar ze blijven toch sterk bedreigd. Het verdwijnen van hun biotoop (jachtgebieden, zomer- en winterverblijfplaatsen) en het gebruik van chemische bestrijdingsmiddelen zijn de hoofdoorzaak. Insecticiden doden uiteraard rechtstreeks het voedsel voor de vleermuizen terwijl pesticiden de waardplanten bedreigen van de nachtvlinders waar ze zich mee voeden.
Kinderen welkom
8
Ook wandelen en ontdekken
nr. 3 - juli 2014
men? Contacteer dan je lokale Natuurpunt afdeling of de zoogdierenwerkgroep.
www.nachtvandevleermuis.be
Ninove vrijdag 29 augustus: 19:30 – 22:00 : Café Zwarte Flesch, Schuitstraat 16, Pollare Sfeervolle gezinsactiviteit. Na een korte presentatie gaan we op pad met detectors en zware lampen. We maken ook kennis met hun zeer kleurrijke voedsel: nachtvlinders. Tijdens de uiteenzetting en na de wandeling is er mogelijkheid om gezellig iets te nuttigen. Toepasselijke kindergrime is voorzien.
nr. 3 - juli 2014
INFO
Joachim De Maeseneer 0499 80 89 05 Joachim.de.maeseneer@natuurpuntninove.be
Aalst zaterdag 30 augustus: 20:00 – 22:00 : Infobord, ingang Osbroek, F. Blanckaertdreef Aalst Er is een korte film in een info-tent, terwijl de kinderen zich laten schminken. Daarna gaan we samen met gidsen op stap in het Osbroek met batdetectors. We zoeken naar verblijfplaatsen in holle bomen en ijskelders.
Afdeling Aalst INFO
Welke vleermuizen je thuis onder de dakpannen en in de spouwmuur aantreft en welke over je hoofd scheren op de zolders van kerken en kastelen, kom je te weten op de Nacht van de Vleermuis. Maar je leert er ook hoe we vleermuizen kunnen beschermen in de natuur en in onze gebouwen. Bijvoorbeeld door je tuin te voorzien van vlinder- en insectenvriendelijke planten, zo barst je tuin van vleermuizenvoer. Of door je huiskat s‘avonds nog eten te geven, zodat er ‘s nacht geen vleermuizen op haar menu staan. Of door vleermuizen onderdak te geven in een vleermuizennestkastje op een zonnige plek. Op 29 en 30 augustus kan je op enkele plaatsen in de Denderstreek gratis terecht voor een directe kennismaking met vleermuizen. Er wordt een vleermuizenfilm vertoond en kinderen kunnen zich laten schminken in Batman en vleermuisjes tekenen, kleuren en plooien. Daarna kan je een levendige ontmoeting hebben met vleermuizen tijdens een korte donkere wandeling. Ervaren vleermuisgidsen vangen met speciale batdetectors de vleermuisgeluiden op en weten zo welke soorten er rondfladderen. Ze vertellen waar ze wonen en waarom deze luchtacrobaten vertoeven in ijskelders of bunkers. Daarna kan u een vampierencocktail proeven of met een ander drankje het angstzweet van de nachtelijke wandelingen doorspoelen. Ook kan je kennismaken met diverse soorten nachtvlinders van groot tot piepklein. Sta versteld van hun gevarieerde vormen en hun prachtige vleugeltekeningen en kleuren.
Rik De Baere 0476 88 71 29 rik.debaere@telenet.be
Berlare zaterdag 30 augustus: doorlopend vanaf 20:00 : Recreatiedomein Nieuwdonk, Dendermondse Steenweg 13a Overmere Parking voor auto’s en fietsen is gratis. Kort parcours langs de vijver met enkele stands waar je meer te weten komt over sonar-geluiden, woonplaatsen en leefgewoontes van vleermuizen. We tonen doorlopend een film over vleermuizen. We plaatsen ook een val voor nachtvlinders. Je kunt dit parcours doorlopend verkennen. Daarnaast vertrekken er om 21.30 en 22.30 uur ook geleide wandelingen met batdetector. In het Bat-café kunnen de durvers een vampirecocktail proeven of gewoon een drankje of koffie drinken. Voor kinderen is er een doe-hoekje om te tekenen, te kleuren of zelf vleermuisjes te plooien.
Afdeling Dendermonding INFO
Fladder er mee op uit !
Afdeling Ninove
Dirk Demesel 0476 331043 dirk.demesel@telenet.be
9
Uitbreiding Kluisbos bedreigd Bij de goedkeuring van het Ruimtelijk Structuurplan Vlaanderen werden in 1997, naast de diverse taakstellingen inzake industrie, wonen en landbouw, ook 38.000 ha extra natuur en reservaat en 10.000 ha bijkomend bos in het vooruitzicht gesteld. Speerpunt bij die taakstelling is onder meer de versteviging en uitbreiding van het bosareaal in Vlaanderen. In de Dendervallei komt daarbij onder meer het gebied rond het Kluisbos in beeld.
Mooie plannen In 2008 besliste de Vlaamse regering om voor het gebied Kluisbos/Ten Bos een gewestelijk ruimtelijk uitvoeringsplan op te maken met het oog op de realisatie van 85 ha bosuitbreiding. Deze beslissing sloot aan bij de eerdere afbakening van het regionaal stedelijk gebied Aalst in 2003, waarbij ter hoogte van het Kluisbos en onder meer ter hoogte van het oude vliegveld, zeer zorgvuldig de voor natuur en bosuitbreiding waardevolle delen in het buitengebied werden ingedeeld. Ook bij de opmaak van het gemeentelijk natuurontwikkelingsplan in 1996 werd reeds beslist om de betreffende percelen te bestemmen voor natuurontwikkeling. Een gedeelte van de percelen is op vandaag reeds met eiken aangeplant of is zeer waardevol grasland. Een andere gedeelte is een zeer waardevol brongebied. In 2011 besliste de Vlaamse minister om de betreffende percelen omwille van hun erfgoedwaarde ook aan te duiden als ankerplaats. De percelen maken ook deel uit van het gebied van het Vlaams strategisch landschapsproject van Erembald tot Kravaalbos, dat eveneens focust op bosuitbreiding en natuurontwikkeling in combinatie met passieve recreatie.
Hippisch centrum Maar de afgelopen jaren is de verdere uitvoering van de voormelde beslissingen een beetje stilgevallen en blijft het wachten op de opmaak van een ruimtelijk uitvoeringsplan dat een stroomversnelling moet teweegbrengen. Bovendien wordt voor de percelen ten noordwesten van het Kluisbos de beslissing van de Vlaamse regering
10
doorkruist door de plannen van de eigenaar die zijn zogenaamde paardenvilla wil uitbouwen tot een grootschalig hippisch centrum en de waardevolle percelen, bestemd voor bosuitbreiding en natuurontwikkeling, wil omvormen tot een zeer grote parking voor 3.000 wagens en vrachtwagens met het oog op de organisatie van diverse massa-evenementen tot 25 dagen per jaar. Zeer consequent vernietigde de Deputatie van Oost-Vlaanderen in november 2012 nog de door het stadsbestuur van Aalst verleende tijdelijke milieuvergunning wegens de schade aan landschap, bos en natuur en de onaanvaardbare hinder voor de nabijgelegen zeer rustige woonstraten. De aanvrager diende zijn vergunningsaanvraag echter opnieuw in, zonder een nochtans verplicht voorafgaand milieueffectenrapport op te maken. En niettegenstaande de diverse ongunstige adviezen van haar eigen diensten, besliste de Deputatie recent om toch een bouw- en milieuvergunning te verlenen. Op die wijze wordt de beslissing van de Vlaamse regering om het Kluisbos uit te breiden en de natuurwaarden te versterken in belangrijke mate gehypothekeerd.
FinanciĂŤle steun welkom Je kan dit project steunen door een gift, fiscaal aftrekbaar vanaf 40 euro, op rek nr. BE56 2930 2120 7588 BIC: GEBA BE BB, Natuurpunt Beheer vzw, Coxiestraat 11, 2800 Mechelen met vermelding: Bescherming Kluisbos F-04011
nr. 3 - juli 2014
Zandberg moet groen blijven
Procedureslag De vzw Raldes, in samenwerking met Natuurpunt Aalst, ijvert voor de verdere uitvoering van de beslissing inzake bosuitbreiding en natuurontwikkeling en vecht de voormelde beslissingen van de Deputatie aan bij de Raad voor vergunningsbetwistingen en de Raad van State.
We willen van het Kluisbos een zone maken met groene recreatie voor iedereen met respect voor de ruimtelijke draagkracht van het gebied en met de verdere uitbouw van de natuurwaarde. Bart Thibau
Waarnemingen gezocht! Losse natuurwaarnemingen door vrijwilligers vormen de basis van verspreidingskaarten van soorten, en van heel wat onderzoek naar de toestand en de evolutie van de natuur. Zeer gemakkelijk kunnen waarnemingen worden ingevoerd, maar ook bekeken, in een centrale databank: maak kennis met de natuurwaarnemingen-website: www. waarnemingen.be! Om waarnemingen in te voeren en te bekijken, moet je enkel registreren. Dat is heel simpel: je gaat naar de website, en in de rechterbovenhoek klik je op ‘Registreer’. Je geeft vervolgens een gebruikersnaam, je echte naam, je provincie en je e-mailadres in en klaar is kees. De gebruikersnaam moet wel uniek zijn en heeft minimaal 5 letters en geen spaties of punten. Waarnemingen uit heel Vlaanderen kunnen worden ingevoerd en bekeken.
nr. 3 - juli 2014
Als natuurliefhebber uit de Denderstreek maak je bij voorkeur gebruik van het regionale scherm dat werd gecreëerd voor de Denderstreek:
denderstreek.waarnemingen.be Meer informatie staat in het artikel in het oktobernummer van Dendriet uit 2008 over dit onderwerp. Je waarnemingen zijn zeer welkom: van een egel in de tuin tot een overvliegende ooievaar: het is allemaal het invoeren waard! Neem een kijkje op de website en ontdek zelf hoe eenvoudig het is. Door mee te werken draag je niet alleen een steentje bij tot het opvolgen van de fauna en flora van de Denderstreek; het is ook een zeer handige manier om je eigen waarnemingen bij houden.
11
Historisch landschap Denderwindeke zeldzame planten of dieren tegenkomen. Er wordt gezorgd voor een ‘drenkplaats’ halverwege.
Historische landschapswandeling Zondag 10 augustus, 14 tot 16.30 uur Kerk Denderwindeke (parkeerplaats) Afstand: 8,25 km
Afdeling Ninove INFO
Denderwindeke is een oude, zeer uitgestrekte landelijke deelgemeente van Ninove. Het landbouwgebruik heeft er zijn onuitwisbare stempel gezet op het landschap, dat bij wijlen zeer ‘arcadisch’ aandoet. De zuidelijke helft van Groot-Ninove, waarvan Denderwindeke een zeer groot deel uitmaakt, vindt landschappelijk aansluiting bij het Pajottenland. Open kouters en half open valleilandschappen wisselen elkaar af. Holle wegen doorsnijden het glooiende landschap. Knotwilgenrijen krijgen nog kansen dankzij het subsidiereglement van de stad, dat aanplanten en onderhouden mee ondersteunt. Historicus Georges Vande Winkel kent dit terrein als zijn broekzak en neemt ons mee op ‘Halfoogst’, de boerenfeestdag bij uitstek, om te proeven van dit schitterende landschap. Tijdens de wandeling geven Natuurpuntspecialisten meer uitleg als we
Wouter Mertens 0495 68 89 33 woutermertens@natuurpuntninove.be
DENDERKALENDER uur van vertrek plaats van afspraak
bijzonderheid
toelichting gids
contactpersoon
zeker meebrengen woensdag 2 juli
Natuurstudie wilde flora plantenwerkgroep Allium 18:30 - 22:00
Parking stedelijke begraafplaats, Leo De Bethunelaan, Aalst Inventarisatie Km Hok D3 47 43 Aalst, Erpe-Mere, Lede/Honegem. Peter Tolleneer – 0478 40 83 28 allium@belgacom.net Laarzen/flora/vergrootglas zondag 6 juli
Natuurwandeling in de Gerstjens afd. Aalst 10:00 - 12:00
Gerstenhof, Gerstenstraat 12, Erembodegem Zomerse tocht door een boeiend stuk natuur in de rand van het Aalsterse stadscentrum. Geert Rohaert Jens De Bruycker – 053 73 24 12 zondag 6 juli
Waterjuffers en libellen in de Wellemeersen afd. Denderleeuw 14:00 - 17:30 Infobord Rodestraat, Denderleeuw Wandeling met aandacht voor waterjuffers en libellen, i.s.m. Werkgroep Invertebraten Denderstreek. Eric De Tré – 053 66 04 32 Laarzen of stevig schoeisel zondag 6 juli
Wandeling in de Heidemeersen afd. Dendermonding 14:00 - 17:00
Basisschool Ten Berge, Galgenbergstraat 39, Berlare Wandeling met speciale aandacht voor bijen en vlinders. Dirk De Mesel – 052 42 67 28 dinsdag 8 juli
Denderfietstocht afd. Aalst
9:00 - 18:00 Parking Parklaan, Ninove Fietstocht van 30 km langs de Dender van Ninove tot Dendermonde met uitleg over waterbeheer en kort bezoek aan infrastructuurprojecten. Onderdeel van de driedaagse verkennings-
nr. 3 - juli 2014
Activiteiten van Natuurpunt zijn voor leden gratis en niet-leden betalen 1 (e 2 per gezin), tenzij expliciet anders vermeld. Op onze excursies breng je best laarzen mee en zijn een verrekijker en een passende veldgids nuttig. Bij activiteiten buiten de regio is carpooling gebruikelijk ( o,o7 per km/persoon). en ontmoetingstocht ‘De Dender van bron tot monding’ op 6, 7 en 8 juli ter gelegenheid van de twintigste verjaardag van Grenzeloze Schelde. Natuurpunt begeleidt de doortocht van enkele natuurgebieden (stadsbos Ninove, RWZI Teralfene, Wellemeersen, Beneden-Dender…). Broodjeslunch in De Waterkant te Aalst met toelichting door H. Maeckelberghe over ‘20 jaar strijd voor een betere waterkwaliteit in de Dender’. Transport terug naar Ninove per bus. 15 euro voor leden Natuurpunt Rik De Baere De Waterkant-Grenzeloze Schelde 053 72 94 21 www.dewaterkant.org zondag 13 juli
Big Jump afd. Aalst 14:00 - 17:00
Jachthaven, Denderstraat, Aalst Waterdiertjes opvissen en identificeren, zwemmen in de Dender, informatiestands, wateronderzoek, spijs en drank. Om 16 uur wandeling naar het Wijngaardveld met uitleg over het inrichtingsplan voor een groene, recreatieve Denderoever. Rik De Baere – 0476 88 71 29 rik.debaere@telenet.be Waterbestendig schoeisel.
gangersbrug tussen het stadspark en het administratief centrum Om 15 uur stipt springen we samen de Dender in voor zuivere rivieren, vol met leven. Sfeerrijk en ludiek massa-evenement. Kom verkleed in het thema “Brazilië” en plons mee de Dender in. Of kom een kijkje nemen. Er is muziek en drank. Joachim De Maeseneer – 0499 80 89 05 Joachim.de.maeseneer@ natuurpuntninove.be woensdag 16 juli
Natuurstudie wilde flora plantenwerkgroep Allium 18:30 - 22:00
Parking stedelijke begraafplaats, Leo De Bethunelaan, Aalst Inventarisatie Km Hok D3 46 42 Lede/Impse dam-Rijmeers. Peter Tolleneer – 0478 40 83 28 allium@belgacom.net Laarzen/flora/vergrootglas zondag 20 juli
Uitstap Liedekerke- & Hertegembos afd. Denderleeuw 14:00 - 18:00
Parking Liedekerkebos, Schravenbosstraat, Liedekerke Wandeling met focus op insecten. Eric De Tré – 053 66 04 32 Laarzen of stevig schoeisel
zondag 13 juli
zondag 27 juli
Big Jump afd. Dendermonding
Vlinderwandeling in Moenebroek afd. Boven-Dender
14:00 - 16:00 Infokantoor Donkmeer, Donklaan, Berlare In het unieke groene kader van het Donkmeer springt Berlare voor het eerst mee. Gratis drankje voor elke Big Jumper. Infostands over het waterleven, drinkwater, waterfonteinen, kinderanimatie en douches. Daan Stemgée – 0476 60 05 95 daan.stemgee@telenet.be zondag 13 juli
Big Jump afd. Ninove 14:30 - 17:00
Denderkaai, Ninove. Aanlegkade aan ’t Oeverstekske, de voet-
14:00 - 17:00
Kruispunt Moenebroekstraat- Moorhofstraat, Schendelbeke Een week voor het nationale ‘Vlinder mee’-weekend maken we kennis met de dagvlinders die je ook in je tuin kan aantreffen. Met een beetje geluk (en bij mooi weer) kunnen in Moenebroek tot 15 verschillende soorten worden getoond. Walter Aelvoet – 054 50 27 13 walter6109@hotmail.com woensdag 30 juli
Natuurstudie wilde flora plantenwerkgroep Allium 18:30 - 22:00
Parking stedelijke begraafplaats,
13
Leo De Bethunelaan, Aalst
Inventarisatie Km Hok D3 46 24
Wanzele /Wanzele –Uilenhoek.
Peter Tolleneer – 0478 40 83 28
allium@belgacom.net Laarzen/flora/vergrootglas zondag 3 augustus
Vogels ringen in Teralfene afd. Boven-Dender vogelwerkgroep Cinerea
6:30 - 10:30 Kerk, Driesstraat, Teralfene Vogelwerkgroep Cinerea brengt een bezoek aan de vogelringers aan het RWZI in Teralfene. De ideale gelegenheid om van zeer nabij kennis te maken met kleine bruine (en ook wel andere) vogeltjes. Wouter Faveyts – 0479 27 32 78 wouter.faveyts@telenet.be zondag 3 augustus
Doorbomen in het Osbroek afd. Aalst
10:00 - 12:00 Infobord, ingang Osbroek, F. Blanckaertdreef, Aalst Wandeling door een koel zomers broekbos met aandacht voor de diversiteit aan bomen. Paul Van den Bremt Jens De Bruycker – 053 73 24 12
kruispunt ‘Den Dollar’ (Elisabethlaan) Begin augustus is zowat de tweede piekperiode waarin vlinders vliegen. We gaan samen op zoek naar de aanwezige diversiteit. Vlinders zijn niet alleen warmte minnend, ze zijn ook een indicator voor de kwaliteit van natuur en landschap. Samen laten we ons verrassen door wat zich aandient aan fraais. Wouter Mertens – 0495 68 89 33 wouter.mertens@natuurpuntninove.be
Natuurstudie wilde flora plantenwerkgroep Allium 8:30 - 12:00
Parking stedelijke begraafplaats, Leo De Bethunelaan, Aalst Inventarisatie Km Hok D3 48 21 Aalst/St.Appolonia-Paddenhoek. Peter Tolleneer – 0478 40 83 28 allium@belgacom.net Laarzen/flora/vergrootglas zondag 10 augustus
Historisch-landschapswandeling Denderwindeke afd. Ninove 14:00 - 16:30
14:00 - 17:30 Infobord Rodestraat, Denderleeuw Zweefvliegen onder de loupe, i.s.m. Werkgroep Invertebraten Denderstreek. Dirk De Vis – 0474 10 42 69 Laarzen of stevig schoeisel zondag 3 augustus
maandag 18 tot vrijdag 22 augustus
Wandeling in de Sint-Onolfspolder afd. Dendermonding
Gezinsmeerdaagse Terschelling afd. Ninove
zondag 3 augustus
14:00 - 17:00 Kunstgalerie Pieter Pauwel, St.-Onolfsdijk 66, Appels, Dendermonde Wandeling met aandacht voor waterplanten, één van de rijkdommen van deze natte polder: loos blaasjeskruid, kikkerbeet, e.a. in door kwelwater gevoede sloten. Om organisatorische redenen vooraf inschrijven bij Bart Dierickx Bart Dierickx – 052 21 03 81 bartdierickx@skynet.be zondag 3 augustus
Vlinderwandeling Venebroeken afd. Ninove 14:00 - 16:30
Venebroekenlosweg, Ninove. Ingang van de veldbaan ter hoogte van het
14
14:00 - 16:00 Sparrenhof, Oud-Smetlede 100, Lede Het gebied tussen Lede en Wanzele biedt een mooie afwisseling van beukenbossen, ruigtes en veldbosjes met veel interessante planten en vogels. Peter D’Hondt – 053 80 72 57 vrijdag 29 augustus
zondag 10 augustus
Kerk Denderwindeke (parkeerplaats tegenover de kerk) Samen met historicus Georges Vande Winkel ontdekken we een mooi stukje Denderwindeke. Een Natuurpuntgids wijst op de natuurwaarden langsheen het wandeltraject. Natuur-cultuur- geschiedenis: een gesmaakte combinatie! Georges Vande Winkel Wouter Mertens – 0495 68 89 33 wouter.mertens@natuurpuntninove.be
Zomer in de Wellemeersen afd. Denderleeuw
zondag 24 augustus
Verkenning van de Blote Heide afd. Lede
Meerdaagse natuuruitstap naar een
Nederlands waddeneiland. Fietstochten en prachtige landschapswandelingen in topnatuurgebieden zoals de Boschplaat, Noordsvaarder en Koegelwieck, een begeleide wadexcursie en tussenin kennismaken met de plaatselijke geschiedenis en cultuur. 270 euro vanaf 13 jaar, 165 euro tot 12 jaar, kinderen tot en met 3 jaar gratis. Inschrijven via een mail + bedrag overschrijven op rekeningnummer BE17 9793 5295 5521 van Natuurpunt Ninove, met vermelding “inschrijving Terschelling” Wouter Mertens – 0495 68 89 33 wouter.mertens@natuurpuntninove.be
Nacht van de Vleermuis afd. Ninove 19:30 - 22:00 Café Zwarte Flesch, Schuitstraat 16, Pollare Zeer sfeervolle gezinsactiviteit in het kader van de Europese Nacht van de Vleermuis. Na een korte presentatie over vleermuizen gaan we op pad met detectors en zware lampen en sporen we de verschillende soorten vleermuizen op aan de kerk en boven de Dender. We maken ook kennis met hun zeer kleurrijke voedsel: nachtvlinders. Tijdens de uiteenzetting en na de wandeling is er mogelijkheid om gezellig iets te nuttigen. Toepasselijke kindergrime. Joachim De Maeseneer – 0499 80 89 05 Joachim.de.maeseneer@ natuurpuntninove.be zondag 30 augustus
Nacht van de Vleermuis afd. Aalst
20:00 - 22:00 Infobord, ingang Osbroek, F. Blanckaertdreef, Aalst Eerst een korte vleermuizenfilm in een info-tent, terwijl de kinderen zich kunnen laten schminken in Batman. Daarna een levendige ontmoeting met vleermuizen tijdens een korte donkere wandeling door het Osbroek. Ervaren vleermuisgidsen vangen met speciale batdetectors de vleermuisgeluiden op en kunnen zo zeggen welke soorten er rondfladderen. Ze vertellen waar ze wonen en waarom deze luchtacrobaten vertoeven in ijskelders of bunkers. Rik De Baere – 0476 88 71 29 rik.debaere@telenet.be zaterdag 30 augustus
Nacht van de Vleermuis afd. Dendermonding Nieuwdonk, Berlare Zie artikel in dit tijdschrift. Dirk De Mesel – 052 42 67 28
nr. 3 - juli 2014
Uitneembare wandelkaart
Dendervallei Ninove
Welkom in de Dendervallei Ninove Vanaf de Ninoofse stadsrand baant een adembenemend stukje natuur zich langs de Dender een weg richting Zandbergen. Sinds enkele jaren legt Natuurpunt Ninove zich met man en macht toe op zowel behoud als beheer van dit natuurlijke overstromingsgebied. En dat loont. Landschappen, planten en dieren: van nature charmant pakken ze elke wandelaar in! Het meersenlandschap biedt een oogstrelende afwisseling van beboste en open ruimte, van hoge en lage plantengroei, van loofbossen, natuurlijke
poelen en natte graslanden. Een verscheidenheid die niet alleen reeën, jodelende wielewalen en weidebeekjuffers, maar eveneens heel wat planten oplevert. Breekt het zomerhalfjaar aan, dan kleuren bijzondere planten als grote ratelaar, echte koekoeksbloem en pinksterbloem de hooilanden prachtig geel en roze. Een bloemenweelde die danig in de smaak valt bij heel wat vlinders. Oranjetipje, groot dikkopje en bruin blauwtje zijn dan ook graag geziene gevleugelde gasten op linkeroever.
Praktische info Afdeling Aalst
INFO
Start: Café Zwarte Flesch, Schuitstraat Pollare, of Venebroeklosweg Ninove (aan kruispunt Den Dollar). Rik De Baere 053-21 29 13 Lengte: 6 kilometer. rik.debaere@telenet.be
Aanbevolen momenten: vermijd zondagochtenden: de tragel is een stuk van het wandelpad en deze kan dan behoorlijk druk zijn (wielertoeristen). Fietsers: makkelijk te bereiken startpunt via fietspad langsheen Dender. Honden: zijn welkom aan de leiband. Kinderwagens: enkel wagens met grote wielen zijn haalbaar. Op de erosiewal in Venebroeken moet je twee keer door een modderige zone van enkele meters. Meenemen: laarzen of stevig wandelschoeisel. Er is ook een extraatje mogelijk via een paar honderd meter natte-voetenpad; dan zijn laarzen een absolute must. Horeca: Café Zwarte Flesch is open op zondag. In het centrum van Ninove zijn tal van gezellige gelegenheden. Steun dit natuurgebied met een gift. Info: www.naturpunt.be/ninove - wouter.mertens@natuurpuntninove.be – 0495 68 89 33
Stort jouw gift op rekening IBAN = BE56 2930 2120 7588, BIC = GEBABEBB van Natuurpunt, Coxiestraat 11, 2800 Mechelen en vermeld Project 6099 Dendervallei. Bij elke gift vanaf 40 euro ontvang je een fiscaal attest. Wouter Mertens
www.natuurpunt.be/ninove
zondag 7 september
Verrassende natuur in het Stadspark afd. Aalst 10:00 - 12:00
Ingang park, D. de Wolfstraat, Aalst Dankzij een jarenlang gericht ecologisch beheer bevat het stadspark een schat aan bomen en een rijke kruidenvegetatie. Inge Singelyn Jens De Bruycker – 053 73 24 12 zondag 7 september
Familiefietstocht langs onze reservaten afd. Affligem-Liedekerke 13:45 – 16:30
Parking zwembad, Sportlaan, Liedekerke Op een gezapig tempo fietsen we langs onze reservaten. In samenwerking met Pasar Liedekerke en Affligem en Natuurpunt Ternat. Erik De Block – 053 68 35 88 edebe@advalvas.be zondag 7 september
Nazomer in de Gerstjens afd. Denderleeuw
14:00 - 17:30 Gerstenstraat 1, Erembodegem Landschapsexcursie in de Gerstjens te Erembodegem. Dirk De Vis – 0474 10 42 69 Laarzen of stevig schoeisel zondag 14 september
Visarendtocht in Harchies afd. Boven-Dender vogelwerkgroep Cinerea 7:00 - 14:00 Parking benedenkant van de Vesten, Geraardsbergen Vogelwerkgroep Cinerea brengt een bezoek aan de moerassen van Harchies, die in september een uitstekende kans bieden om visarend waar te nemen. Daarnaast zien we ongetwijfeld ook nog talrijke andere watervogels. Breng je boterhammen en een verrekijker mee. Luc Favijts – 0477 67 65 21 luc.favijts@skynet.be
zaterdag 27 september
Paddenstoelwandeling Walputbeek afd. Ninove
9:00 - 12:00 Hoek Eggerstraat Noord met Brusselse Steenweg te Meerbeke Paddenstoelen ontdekken in de Walputbeekvallei. Paddenstoelen houden van vochtig en warm najaarsweer. In een vochtig biotoop zitten we al heel goed. Bovendien biedt een valleilandschap andere soorten dan de klassieke die we kennen van het Neigembos. Paddenstoelkenner Wim Veraghtert Frederik De Coster – 0486 57 04 53 frederik.de.coster@ natuurpuntninove.be Spiegeltje en wandellaarzen
Vrij vertrek tussen 7 en 15 uur, aankomst tot 18 uur Loodsen Derito, Brambroek, Ophasselt Uitgestippelde wandellussen van 6, 10, 16, 21, 26, 32 of 50 km door o.m. het Ophasseltbos, Moenebroek en de Boelaremeersen. www.padstappers.be
Parochiale zaal, Grimmingeplein, Grimminge Kom genieten van witte en zwarte pensen met appelmoes, vegetarische burgers met ratatouille of een boterham met hesp en rauwkost, begeleid door een streekbiertje, wijn of frisdrank. De opbrengst gaat integraal naar de verdere uitbouw van de natuurreservaten in Geraardsbergen, Lierde en Everbeek. Koen Steenhoudt – 054 58.67.58 koen.steenhoudt@skynet.be
CURSUSSEN
zondag 14 september
donderdag 11 september
Start cursus Natuurgids afd. Ninove
14:00 - 16:00
nr. 3 - juli 2014
selecteer ‘Word natuurgids’. Vervolgens ‘Oost-Vlaanderen’ en de maand ‘september’. Klap de cursus Ninove open en ga door via ‘ik schrijf me nu in’. Zodra je alles hebt ingevuld, krijg je een mailtje met de betalingswijze. (220 euro voor volwassenen, 180 voor studenten) Wouter Mertens – 0495 68 89 33 wouter.mertens@natuurpuntninove.be
BEHEERSWERKEN zaterdag 5 juli
Beheerswerken Heidemeersen afd. Dendermonding 9:00 - 12:00 Basisschool Ten Berge, Galgenbergstraat 39, Berlare Afvoeren maaisel droge graslanden of bestrijding Amerikaanse vogelkers. Vooraf contact nemen: Stefaan Thibau – 052 42 69 72 Dirk De Mesel – 052 42 67 28 zaterdag 19 juli
Werkvoormiddag in één van de reservaten afd. Boven-Dender
zaterdag 4 oktober
Eetfestijn Natuurpunt Boven-Dender afd. Boven-Dender 11:30 - 13:30 en 17:30 - 21:00
19:00 - 22:00
Zaaltje bovenin de historische Koepoort, centrum Ninove 30 lessen waarvan de helft excursies op het terrein. De lessen zijn op donderdagavond, de excursies op zaterdagvoormiddag. Schoolvakanties worden vrij
gehouden. Looptijd tot zomer 2015.
Inschrijven via www.c-v-n.be:
zondag 28 september
Natuurreservatentocht van De Padstappers afd. Boven-Dender
Monumentale Honegem afd. Erpe-Mere Gillekes Hof, Honegemstraat 81, Erpe Vanuit de prachtig gerestaureerde vierkantshoeve wandelen we door het beschermde landschap met oog voor de natuurhistorische achtergrond van het gebied Honegem. Peter D’Hondt – 053 80 72 57
9:00 - 12:30
Nog af te spreken In een natuurreservaat is altijd wel een werkje op te knappen: afsluitingen herstellen of afbreken, hakhoutbeheer, bomen en struiken planten, onderhoud van de wandelpaden, enz. Wat we precies gaan doen, wordt later beslist. Drank en een versnapering worden aangeboden. Carlos D’Haeseleer – 054 41 87 09 carlos.dhaeseleer@gmail.com zaterdag 2 augustus
Beheerswerken Heidemeersen afd. Dendermonding
9:00 - 12:00 Basisschool Ten Berge, Galgenbergstraat 39, Berlare Bestrijding (uittrekken, uitsteken) Amerikaanse vogelkers op de rivierduin ‘t Stampkot. Vooraf contact nemen: Stefaan Thibau – 052 42 69 72 Dirk De Mesel – 052 42 67 28 zaterdag 16 augustus
Werkvoormiddag in één van de reservaten afd. Boven-Dender 9:00 - 12:30
Nog af te spreken In een natuurreservaat is altijd wel
19
een werkje op te knappen: afsluitingen herstellen of afbreken, hakhoutbeheer, bomen en struiken planten, onderhoud van de wandelpaden, enz. Wat we precies gaan doen, wordt later beslist. Drank en een versnapering worden aangeboden. Carlos D’Haeseleer – 054 41 87 09 carlos.dhaeseleer@gmail.com zaterdag 13 september
zondag 14 september
Beheerswerken afd. Affligem-Liedekerke
9:00 - 12:30 Plaats van afspraak wordt tijdig meegedeeld Beheerswerken in een van onze reservaten. Drank en een tussendoortje worden aangeboden. Marc Michiels – 053 67 11 91 marcusmichiels@telenet.be
Beheerswerken Sint-Onolfspolder afd. Dendermonding 9:00 - 12:00 en 14:00 - 17:00 Tijsluis Nieuwe Dender, kant van Appels Hooilandbeheer. Vooraf contact nemen: Bart Dierickx – 052 21 03 81
zaterdag 20 september
Werkvoormiddag in één van de reservaten afd. Boven-Dender
9:00 - 12:30 Nog af te spreken In een natuurreservaat is altijd wel een werkje op te knappen:
afsluitingen herstellen of afbreken, hakhoutbeheer, bomen en struiken planten, onderhoud van de wandelpaden, enz. Wat we precies gaan doen, wordt later beslist. Drank en een versnapering worden aangeboden. Carlos D’Haeseleer – 054 41 87 09 carlos.dhaeseleer@gmail.com zaterdag 27 september
Beheerswerken Heidemeersen afd. Dendermonding 9:00 - 12:00 Basisschool Ten Berge, Galgenbergstraat 39, Berlare Afvoeren maaisel droge graslanden of bestrijding Amerikaanse vogelkers. Vooraf contact nemen: Stefaan Thibau – 052 42 69 72
Foto’s Eddy Caudron
De liefde van de vrouw gaat ook door de maag !
20
nr. 3 - juli 2014
Kwaliteitzorg
ISO 9001 - EFQM
Milieumanagement
ISO 14001 - EMAS
Veiligheid & Gezondheid Energie & CO2
VCA – OHSAS 18001
ISO 50001 – CO2 Prestatieladder
Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen
ISO 26000
Interim Management
Uw partner in advies & opleiding Kantoor Haaltert
Kantoor Berlare
Heldergemstraat 161
Leopolddreef 54
9450 Heldergem
9290 Berlare
Inspectie & Labo
ISO 17020 – ISO 17025 www.cryus.be info@cryus.be 0472/70.20.00
Gear for Adventure
Geniet méér in de natuur...
met het juiste materiaal van bij Trekking
P Gore-tex jassen Windstoppers P Thermische t-shirts P Waterdichte schoenen P Verrekijker P van Rugzak P rtoon e v p o GPS t P orting urpun -5% k aart Natu lidk
600m2 vol gespecialiseerde uitrusting
Hernieuwbare energie voor uw bedrijf Haalbaarheidsstudies en advies inzake biomassa, zonne-energie en windenergie voor bedrijven (ook KMO’s) Zero Emission Solutions bvba Frits De Wolfkaai 8/24 9300 Aalst Tel +32 (0)53 41 66 66 Fax +32 (0)53 41 66 00 www.zeroemissionsolutions.com
Oude Gentbaan 255 - 9300 Aalst 053 705 222 info@trek-king.be - www.trek-king.be
nr. 3 - juli 2014
21
Berlaarse baardjes Vorige zomer voerde de Oost-Vlaamse Vleermuizenwerkgroep een onderzoek naar rosse vleermuizen in het kasteelpark van Berlare. Daarbij werd een mooie ontdekking gedaan: een kolonie van 12 baardvleermuizen op de zolder van één van de koetshuizen. Voor Oost-Vlaanderen is dit de 5de bekende kolonie.
Baardvleermuizen in het Koetshuis
uit een breed spectrum aan insecten: van allerlei soorten muggen, spinnen en nachtvlinders tot rupsen en kevers. Als kraamverblijf dienen zowel grote zolders als bomen. Vleermuizen in bomen zijn moeilijk terug te vinden maar ook op zolder kunnen ze zich bijzonder goed schuilhouden. Daar verraden ze hun aanwezigheid vaak enkel door hun ‘drukwerk’ op de vloer, strontjes die lijken op zwarte rijstkorreltjes. Een beetje zoals muizenkeutels, maar met dit verschil dat vleermuizendrolletjes gemakkelijk verpulveren en glinsterende insectendeeltjes bevatten.
Voldoende groengebied in Berlare Hun aanwezigheid in Berlare werd enkele jaren vroeger ontdekt. Recent nog werden ze
Daan Stemgée
In het kasteelpark werd begin 2012 een groep van ongeveer 15 rosse vleermuizen gevonden tijdens het kappen van een boom. Gelukkig overleefden alle dieren dit voorval. We wilden dan ook nagaan of die groep nog steeds in het park aanwezig was. Helaas hebben we maar twee rosse vleermuizen meer gevonden. Maar in één van de koetshuizen werd een kolonie baardvleermuizen ontdekt. Met hun spanwijdte tussen 19 en 24 cm en een gewicht tussen 4 en 8 gram behoren deze diertjes tot onze kleinste vleermuissoorten. Ze worden gekenmerkt door hun donkere snuit en oren en hun bleekgrijze buik die contrasteert met de donkere rugvacht. In de vlucht kan je hun typische, korte en brede vleugels opmerken. Hun dieet bestaat
Het park- en landschapsbeheerplan van het kasteelpark van Berlare houdt rekening met de aanwezige vleermuizen
22
nr. 3 - juli 2014
Daan Stemgée
tot op de soort gedetermineerd aan de hand van DNA-analyse van hun keuteltjes. Maar bij deze gelegenheid konden we er ook een cijfer op plakken. Hun aantal is niet zo spectaculair, maar de locatie is bijzonder want de kolonie bevindt zich zowat in het centrum van Berlare. Niet zo verwonderlijk, want baardvleermuizen jagen graag in bosrijk gebied met brede paden. Dergelijke kasteelparkjes met vijver vormen dan ook een ideaal jachtgebied. Maar deze “baardjes” beperken hun jachtgebied natuurlijk niet tot het park alleen. Ze foerageren ook in structuurrijke landschappen als dorpen, parken, tuinen en open rivierlandschappen. Een beschrijving waar Berlare en zijn directe omgeving ruimschoots aan voldoen. Om hun jachtgebieden te bereiken, gebruiken deze vleermuizen als vliegroute hoofdzakelijk lijnvormige elementen als bomenrijen, hagen, riviertjes en houtkanten. Verlichte zones zijn uit den boze want net als de meeste andere soorten zijn baardvleermuizen lichtschuw. Berlare telt trouwens nog andere vleermuizenkolonies: op de zolder van het andere koetshuis wonen dwergvleermuizen en op de kerkzolder vlakbij het park vertoeft een mooie kolonie grootoorvleermuizen. Als kers op de taart is er een groep watervleermuizen die zich heel waarschijnlijk ook ergens in het park ophoudt. Alvast een kolonie die nog wacht om ontdekt te worden.
Een ideaal zomerverblijf is de zolder van het koetshuis
van bomen met holtes en loshangende schors. Door het verdwijnen van oude en zieke bomen
Maar er is werk aan de winkel om die soortenrijkdom te kunnen behouden. Naast pesticiden zijn de belangrijkste bedreigingen voor vleermuizen het verdwijnen en verstoren van geschikte winter- en zomerverblijfplaatsen, door onder andere renovatie, sloop en (gedeeltelijke) verlichting van gebouwen. En verder ook door het kappen
nr. 3 - juli 2014
© Vilda - Rollin Verlinde
Bedreigingen
Baardvleermuis
23
daalt de kwaliteit van de jachtgebieden. En door de intensivering en schaalvergroting in de landbouw verdwijnen onverlichte, verbindende landschapselementen tussen de jachtgebieden en de zomerverblijfplaats. Zelfs duurzame energiemaatregelen als windturbines en het na-isoleren van gebouwen kunnen bij ondoordacht tewerk gaan een negatieve impact hebben op deze dieren. De recentste cijfers liegen er trouwens niet om. Veel soorten doen het ondanks hun Europese bescherming slecht tot zeer slecht. Vleermuizen hebben een zeer trage voortplanting. Met slechts één jong per jaar bedraagt de jaarlijkse geboorte-aangroei amper 10%. Onder ideale omstandigheden wel te verstaan. Dit en het feit dat bij een kolonie veel dieren zich op eenzelfde plaats bevinden, maakt vleermuizenpopulaties heel kwetsbaar. Ze herstellen zich maar heel moeizaam, zodat we beter kunnen voorkomen dan genezen.
Behoud is de uitdaging Vaak gaat het om vrij eenvoudige maatregelen waar vooral een goede voorlichting van belang is. Voor soorten die in gebouwen wonen, zoals de Berlaarse baardjes, komt dat vooral neer op het duurzaam behoud van de gebouwen waar ze vertoeven. De gemeente beloofde vroeger
24
David Galens
© Vilda - Rollin Verlinde
Rosse vleermuis
Baardvleermuis al om bij een eventuele restauratie van het gebouw rekening te houden met de kolonie. De minste wijziging van de omstandigheden op de zolder of de minste verstoring kan de kolonie immers definitief doen vertrekken. Vleermuizen zijn heel discrete logés. Ze brengen geen nestmateriaal aan en knagen en beschadigen ook niet. Ondanks hun benaming zijn ze immers niet verwant aan knaagdieren. Voorts zijn ze gebaat met een aangepast bosbeheer, zoals een gevarieerde bosstructuur en het behoud van oude, dode en zieke bomen. Iets wat ook typische boombewoners als watervleermuizen en rosse vleermuizen ten goede komt. Een kolonie maakt per seizoen gebruik van een netwerk van tientallen holtebomen. Om de paar dagen verhuizen ze om zowel predators als parasieten te snel af te zijn. Daarom moeten er heel wat geschikte bomen aanwezig zijn. Het gebruik van zo’n boom hangt af van de soort. Zo vallen bij baardvleermuizen vooral bomen met loshangende schors erg in de smaak. Het is echter ook belangrijk om de jachtgebieden en de vliegroutes ernaartoe in stand te houden. Enerzijds door het bewaren en verbeteren van structuurrijke verbindingen, met de nodige aandacht voor de storende invloed van verlichting. En anderzijds door in de omliggende natuurgebieden aandacht te hebben voor voch-
nr. 3 - juli 2014
David Galens
 Grootoorvleermuizen
Kritieke winterslaap Bij de kolonie grootoorvleermuizen op de kerkzolder zien we de laatste jaren een sterke achteruitgang. Naar de exacte oorzaak, wellicht een combinatie van factoren, hebben we voorlopig nog het raden. Een mogelijke oorzaak is de monumentale verlichting van het kerkgebouw. Een tijdje geleden werden twee kapotte lampen niet meer vervangen als maatregel voor de kolonie. Daardoor ontstond een donkere zone tussen de kerk en het park, iets waar de grootoortjes dankbaar gebruik van maken. Verlichting kan zodanig verstorend zijn dat de vleermuizen de kolonieplaats definitief verlaten. Goede foerageerplaatsen vlakbij een geschikte verblijfplaats zijn echter steeds moelijker te vinden zodat ze in sommige gevallen toch ter plaatse blijven. Omdat de lichtintensiteit het geschikte uitvliegmoment bepaalt, zorgt de verlichting ervoor dat ze later uitvliegen en zo de insectenpiek missen. Zodoende lopen de jongen groeiachterstand op waardoor vele de lente niet halen. De winterslaap is immers een kritieke periode waar een goede vetreserve van levensbelang is. Op die manier gaan zowel de aantallen als de algemene fitheid van de kolonie steeds
nr. 3 - juli 2014
meer achteruit tot ze op een bepaald punt niet meer levensvatbaar is. Enkele eenvoudige maatregelen, zoals het beter richten van schijnwerpers, zouden dit probleem enigszins kunnen counteren. Per slot van rekening krijgen we er veel voor terug. Vleermuizen zijn uitstekende insectenvangers en elke soort heeft haar eigen specialiteit. Terwijl een dwergvleermuis honderden insecten per nacht vangt, verorbert de grootoor enkele tientallen nachtvlinders per nacht. Zo vormen die beestjes een onmisbare schakel in ons ecosysteem.
Vleermuizenwerkgroep Oost-Vlaanderen INFO
tige gebieden en voor kleinschalige weiden met hagen en fruitbomen.
David Galens 0474 22 93 12 david.galens@skynet.be
25
Natuurpunt Lede gaat online Beste Natuurpunters In deze tijd van laptops, tablets en smartphones is het bijna ondenkbaar dat een vereniging géén website heeft met de nodige ledeninformatie. Dendermonde, Geraardsbergen en Ninove staan al jaren ‘online’. Wanneer je dit leest, zal ook www.npdender.be, de site van Natuurpunt Lede, op het Web staan. Het bijzondere aan deze site is de beginpagina. Er staan links en rechts iconen die gelinkt zijn naar andere natuur- en milieuorganisaties of toekomstige nationale activiteiten, of die het mogelijk maken een activiteit op te zoeken en/of een uitstap te plannen, en dit voor de volledige Denderregio.
26
Centraal op deze pagina toont een kaartje alle afdelingen van de Denderregio. Een eenvoudige ‘klik’ op een regio brengt je op de website van die bewuste afdeling. Zo ook de site van Natuurpunt Lede, met de nodige informatie van de Leedse afdeling over ontstaan, contactpersonen, het reservaat, het beheer, foto’s, wandelingen, milieu in en rond Lede en zoveel meer. In de toekomst willen wij de startpagina van de site vervolledigen met een link naar allerlei online natuurgidsen. Peter De Craecker
nr. 3 - juli 2014
Startdag JNM - Ninove-Geraardsbergen Ben je tussen 7 en 26 en hou je ervan om de natuur in te trekken en kennis te maken met alles wat rond je groeit, vliegt en kruipt? Dan is JNM iets voor jou. JNM staat voor Jeugdbeweging voor Natuur en Milieu. Nagenoeg wekelijks worden er activiteiten georganiseerd in en rond natuurgebiedjes of gerelateerd met milieuproblematiek. Bij de piepers
De startdag voor de piepers (7- tot 12-jarigen) vindt plaats op zondag 28 september, in de Helix. Voor de ini’s (13- tot 15-jarigen) en ouderen (16- tot 26-jarigen) is er een startweekend van zaterdag 27 tot zondag 28 september. Meer info over beide startdagen kan verkregen worden bij Fien Caelen voor de piepers (fien.
28
maken we spelenderwijs kennis met onze omgeving. Maar ook de ini’s en ouderen laten de ‘Jeugd’ bij tijd en stond primeren. Ben je overtuigd, of kom je graag eens de sfeer opsnuiven, dan zijn de startdagen het ideale moment.
caelen@gmail.com) en bij Sara Beernaert voor de ini’s en ouderen (saar.jnm@gmail.com). De info komt ook binnenkort op de website: www. jnm.be/ninove-geraardsbergen. Hopelijk tot dan! Het JNM-NiGer bestuur
nr. 3 - juli 2014
Stichting Fibona
Campagne t.v.v. Natuurpunt Boven-Dender De Stichting Fibona werd enkele jaren geleden opgericht met de bedoeling financiële steun te verlenen aan natuurprojecten. Tijdens garageverkopen werd opgemerkt dat nogal wat mensen overtollige boeken, strips, vinylplaten en CD’s hebben liggen. Misschien werden sympathisanten van natuurverenigingen bereid gevonden om dergelijk materiaal te laten verkopen ten voordele van natuurprojecten? De succesvolle campagnes ten voordele van Natuurpunt Dendermonding en Bos voor Iedereen bleken dit te bevestigen. De opbrengst van de huidige campagne is bestemd voor Natuurpunt Boven-Dender. En de verkoopresultaten kunnen online worden gevolgd! In navolging van andere organisaties die een beroep doen op vrijgevigheid is er nu ook een incentive: wie een bananendoos met CD’s, pop/rock platen, singles en/of strips schenkt, ontvangt een cadeaubon van e 15 (of e 7,5 voor een halve doos). Hiermee kan
30
een geschenk worden uitgekozen in de webshop van Fibona. Bekendmaking verloopt voornamelijk via de huis-aan-huis verspreiding van een flyer. De verkoop gebeurt online, maar ook op marktjes en beurzen. De stichting heeft de nodige knowhow in huis om de waarde van de geschonken materialen te schatten: een van de bestuurders is vertrouwd met het platenwereldje, een vrijwilliger is een stripkenner, enz...
Bij een vorige campagne waren er verschillende reacties naar aanleiding van een artikel in Dendriet. Dus ook deze keer willen we hier oproepen om boeken, strips, vinylplaten, CD’s, oude postkaarten en DVD’s te schenken! De Stichting kan worden gecontacteerd via fibona@yahoo.com of 0487 734333 website: www.fibona.be
nr. 3 - juli 2014
Natuurpunt is een open en ongebonden vereniging die mensen op een aangename wijze kansen wil geven om zich in te zetten voor de duurzaamheid van natuur en landschap vanuit een brede maatschappelijke visie. De activiteiten situeren zich hoofdzakelijk op het vlak van studie, educatie, beleid en natuurbescherming. Websites: www.natuurpunt.be / www.denderstreek.waarnemingen.be / issuu.com/dendriet / www.youtube.com/dendriettv
AFDELINGEN Aalst Rik De Baere - 053 21 29 13 rik.debaere@telenet.be facebook: Natuurpunt groot Aalst
Dendermonding
Stefaan Thibau - 052 42 69 72 stefaan.thibau@skynet.be www.natuurpuntdendermonding.be
Haaltert
natuurpunt.haaltert@gmail.com 0472 44 70 34 facebook: Natuurpunt Haaltert
Affligem-Liedekerke
Kern Affligem Wim Van Grieken - 053 77 70 06 wim.van.grieken@advalvas.be Kern Liedekerke Erik De Block - 053 68 35 88 erik.deblock@skynet.be
Denderleeuw
Bruno De Bruyn - 053 67 07 85 bruno.de.bruyn@kindengezin.be
Erpe-Mere
Peter D’Hondt - 053 80 72 57 peter.dhondt@telenet.be
Boven-Dender
Johnny Cornelis - 0474 58 08 38 johnny_cornelis@hotmail.com www.natuurpunt-boven-dender.be
Lede
Peter D’Hondt - 053 80 72 57 peter.dhondt@telenet.be facebook: Natuurpunt Lede
Ninove
Wouter Mertens - 0495 68 89 33 wouter.mertens@natuurpuntninove.be www.natuurpunt.be/ninove facebook: Natuurpunt Ninove
NATUURSTUDIE-WERKGROEPEN Zoogdierenwerkgroep Denderstreek
Werkgroep amfibieën & reptielen Ward
Joachim De Maeseneer 0499 80 89 05 joachimdm@yahoo.com
Koen De Maere - 0485 68 89 82 greatskua2002@hotmail.com
Paddenstoelenwerkgroep Zwamvlok
Werkgroep invertebraten WID
Vogelwerkgroep Cinerea
Eric De Tré - 053 66 04 32 eric.de.tre@telenet.be users.telenet.be/WID
Wouter Faveyts - 0479 27 32 78 wouter.faveyts@telenet.be dhost.info/cinerea
Marie-Anne Neirinckx info@zwamvlok.be / www.zwamvlok.be
Plantenwerkgroep Allium Peter Tolleneer - 0498 40 83 28 allium@belgacom.net
NATUURPROJECTEN Giften voor het Reservatenfonds zijn welkom op rek-nr: BE56 2930 2120 7588 met vermelding van de projectnaam en het projectnummer. Giften vanaf e 40 zijn fiscaal aftrekbaar.
Beneden-Dender te Gijzegem/ Herdersem / Mespelare/Wieze/ Beneden-Dender te Gijzegem/ Denderbelle - 6243 Herdersem/Mespelare/Wieze/ Brian Roelandt -- 052 Denderbelle 400422 57 71 brian.roelandt@telenet.be Daan Stemgée – 0476 600 595 www.benedendender.be daan.stemgee@telenet.be Boelaremeersen te Nederboelare - 6640 www.beneden-dender.be Johnny Cornelis - 0474 58 08 38 Beverbeekvallei te Aspelare/ johnny_cornelis@hotmail.com Nederhasselt/Outer – 6241 Brede Schoren en Frederik DeteCoster 0486 57 04 53 Konkelschor Berlare - 6616 fred_decoster@hotmail.com Stefaan Thibau - 052 42 69 72 BoelaremeersenteteNinove Nederboelare - 6640 Dendervallei - 6099 JohnnyMertens Cornelis- -0495 047468 5889 0833 38 Wouter johnny_cornelis@hotmail.com wouter.mertens@natuurpuntninove.be Den Dotter/Blauwbos Brede Schoren en te Konkelschor Haaltert/Aaigem/Mere te Berlare 6149 - 6616 Jo Stefaan Wittevrongel Thibau- 053 - 052394273691372 jo.wittevrongel@telenet.be Dendervallei te Ninove - 6099 Everbeekse bossen--0495 621068 89 33 Wouter Mertens Koen Van Den Berge - 055 42 83 90 wouter.mertens@natuurpuntninove.be koen.vandenberge@skynet.be Den Dotter/Blauwbos Gemene Meers te Idegem - 6647 Haaltert/Aaigem/Mere LucteFavijts - 054 41 52 17 - 6149 natuurpunt.haaltert@gmail.com luc.favijts@skynet.be 0472 Schoor 44 70 te 34Grembergen - 6603 ‘t Groot Everbeekse bossen 6210 Tarcy Verstraeten - 052- 21 11 11 Koen Van DenteBerge - 055 42 83 90 Heidemeersen Berlare - 6644 koen.van.den.berge@telenet.be Stefaan Thibau - 052 42 69 72 stefaan.thibau@skynet.be Gemene Meers te Idegem - 6647 Honegem te -Erpe-Mere/ Luc Favijts 054 41 52 17 Aalst/Lede - 6123 luc.favijts@skynet.be Wim D’Haeseleer 0495 87 50 -50 ‘t Groot Schoor te- Grembergen 6603 Tarcy Verstraeten - 052 21 11 11
nr. 3 - juli 2014
wim.dhaeseleer@honegem.be www.honegem.be Heidemeersen te Berlare - 6644 KeelmanThibau te Denderhoutem -6178 Stefaan - 052 42 69 72 Jo Wittevrongel - 053 39 73 13 stefaan.thibau@skynet.be jo.wittevrongel@telenet.be Honegem te Erpe-Mere/ Korte Lake te Overboelare - 6655 Aalst/Lede - 6123 Willem Boonen - 054 41 75 Wim D’Haeseleer - 0495 87 85 50 50 willem.boonen@skynet.be wim.dhaeseleer@honegem.be Ledezijde - 6657 www.honegem.be Peter D’Hondt - 053 80 72 57- 6178 Keelman te Denderhoutem peter.dhondt@telenet.be natuurpunt.haaltert@gmail.com Moenebroek 0472 44 70 34te Geraardsbergen/ Lierde - 6620 facebook: Natuurpunt Haaltert Carlos D’Haeseleer - 054 41- 6655 87 09 Kortelake te Overboelare carlos.dhaeseleer@skynet.be Willem Boonen - 054 41 75 85 Molenbeekmeersen te Denderleeuw/ willem.boonen@skynet.be Okegem - -6646 Ledezijde 6657 Eric DeD’Hondt Tré - 053 66 04 Peter - 053 8032 72 57 eric.de.tre@telenet.be peter.dhondt@telenet.be Padde- en Porrebeekvallei te Moenebroek te Geraardsbergen/ Dendermonde - 6652 Lierde - 6620 Dirk Van den Bossche - 052 42 49 60 Carlos D’Haeseleer - 054 41 87 09 Palitsebeek te Liedekerke - 9427 carlos.dhaeseleer@gmail.com Marc Michiels - 053 67 11 91 Molenbeekmeersen te Denderleeuw/ marcusmichiels@skynet.be Okegem - 6646 Pamelse meersen, Dommelingen te Eric De Tré - 053 66 04 32 Liedekerke - 9972 eric.de.tre@telenet.be Marc Michiels - 053 67 11 91 Paddeen Porrebeekvallei te marcusmichiels@skynet.be Dendermonde - 6652 - 6618 Phenixberg te Okegem Dirk VanMertens den Bossche 05251427149 60 Wouter - 054- 32 Palitsebeek te Liedekerke - 9427 wouter.mertens@natuurpuntninove.be Marc Michiels - 053 67 11 91 marcusmichiels@telenet.be
Raspaillebos te Grimminge - 6164 Koen Steenhoudt 054 58 67 58 te Pamelse meersen,- Dommelingen koen.steenhoudt@skynet.be Liedekerke - 9972 Rietbeemd te -Moerbeke/ Marc Michiels 053 67 11 91 Viane/Lessines - 6058 marcusmichiels@telenet.be Godfried Merlevede - 068 30- 01 07 Raspaillebos te Grimminge 6164 0486 Steenhoudt 87 17 87 - 054 58 67 58 Koen derietbeemd@hotmail.com koen.steenhoudt@skynet.be Sint-Onolfspolder te Appels/ Rietbeemd te Moerbeke/ Viane/Lessines 6058 Dendermonde -- 6623 Godfried Merlevede - 068 30 01 07 Bart Dierickx - 052 21 03 81 0486 87 Valier87 te 17 Liedekerke - 9418 derietbeemd@hotmail.com Marc Michiels - 053 67 11 91 Sint-Onolfspolder te Appels/ marcusmichiels@skynet.be Dendermonde Wachtbekken 6- 6623 Bart Dierickx - 052 21 03 81 In Sint-Gillis/Dendermonde bartdierickx@skynet.be StefaanteThibau - 052 -42 69 72 Valier Liedekerke 9418 stefaan.thibau@skynet.be Marc Michiels - 053 67 11 91 Walputbeek/Dendermeersen marcusmichiels@telenet.be te Meerbeke - 66213 Wachtbekken Georges Jacobs - 054 33 60 64 In Sint-Gillis/Dendermonde georges.jacobs@pandora.be Stefaan Thibau - 052 42 69 72 stefaan.thibau@skynet.be Wellemeersen te Denderleeuw/ Walputbeek/Dendermeersen Erembodegem - 6612 te - 6213 EricMeerbeke De Tré - 053 66 04 32 Georges Jacobs - 054 33 60 64 eric.de.tre@telenet.be georges.jacobs@pandora.be Werkgroep Bomen-ParkWellemeersen te Denderleeuw/ Osbroek/Gerstjens te Aalst Erembodegem 6612 40 83 28 Peter Tolleneer -- 0498 Eric De Tré - 053 66 04 32 wbpo.aalst@belgacom.net eric.de.tre@telenet.be Werkgroep Bomen-ParkOsbroek/Gerstjens te Aalst Peter Tolleneer - 0498 40 83 28 wbpo.aalst@belgacom.net
Dendriet verwijst naar: • een boom (van het Griekse dendron) met zijn wortels en vertakkingen • een kristallisatie in de vorm van een boompje op voeg vlakken van fossiele gesteenten • een vertakte uitloper van hersenzenuwcellen: een com municatiekanaal dus • het Denderbekken met een netwerk van sloten en beken • tenslotte groeit er natuurlijk welig langsheen de Dender… riet Dendriet is het regionale contactblad voor de leden van negen afdelingen en zes studiewerkgroepen van Natuurpunt in de Denderstreek. Je kan voor meer inlichtingen steeds terecht bij de contactpersoon van jouw afdeling of de werkgroep die jouw interesse wegdraagt.
Stuur je opmerkingen, aanmoedigingen, belevenissen en foto’s door naar de redactie. Redactieadres: Koen Steenhoudt, Waterschaapstraat 30, 1570 Galmaarden. koen.steenhoudt@skynet.be V.U.: Wouter Mertens, Pamelstraat 119, 9400 Ninove Gedrukt bij Druk in de Weer op 100% kringlooppapier met vegetale inkten.
REDACTIERAAD
Wouter Mertens – hoofdredacteur. Koen Steenhoudt – redactiesecretaris. Wim Van Grieken – denderkalender. Wilfried Veldeman – lay-out. Marc Symoens – corrector. Mikol De Decker – adresbeheer. Daan Stemgée – productie & publ. Rik De Baere, Eric De Block, Joachim De Maeseneer, Dirk De Mesel, Eric De Tré, Peter D’Hondt, Bob Lambrechts. Werkten ook mee aan dit nr: Eddy Caudron, Eddy Copers, Frederik De Coster, Fibona, David Galens, JNM-NIger, Pol Meert, Bart Thibau, Bart Van Coppenolle Vildaphoto: Jeroen Mentens, Rollin Verlinde.
Dendriet ontvangen: Leden van Natuurpunt die lid zijn van een niet-Denderstreekafdeling kunnen Dendriet ontvangen door hun lidmaatschap te wijzigen naar de afdeling binnen de Denderstreek van hun keuze of door zich te abonneren op Dendriet. Dit laatste doe je door middel van een overschrijving van e 7,50 op rek-nr IBAN BE77 6135 0283 0042 van Dendriet, Kruyenberg 39, 9290 Berlare, met vermelding van je lidnummer en “abonnement Dendriet afdeling...”. Een afzonderlijk abonnement zonder lidmaatschap van Natuurpunt is niet mogelijk.
31
Nacht van de vleermuis “Berlare”
Vlaamse Ardennendag Helix
Bart Vancoppenolle
Eddy Copers
Retouradres: Mikol De Decker, Dokter Haekstraat 37, 9200 Grembergen E-mail: dendriet@skynet.be
Foto’s voorpagina: Oorlogslandschapswandeling in Ninove Frederik De Coster Vlinder mee (dagpauwoog) © Vilda - Jeroen Mentens Wandelaars in pril groen Bart Vancoppenolle
In dit nummer lees je:
Lentedrink Beneden-Dender
32
Lentedrink Beneden-Dender
Big jump 13 juli: Jump mee nr. 3 - juli 2014
Pol Meert
Pol Meert
3 Voorwoord 4 Big Jump 7 Vlinder mee ! 8 Nacht van de Vleermuis 10 Uitbreiding Kluisbos bedreigd 12 Landschap Denderwindeke 13 Denderkalender 15 Dendervallei Ninove 22 Berlaarde baardjes 26 Natuurpunt Lede online 27 Gagelhappening 28 Stardag JNM 30 Fibona voor Boven-Dender