OORLOGSHERINNERINGEN Gommers zijn nationaal-socialistische sympathiën niet onder stoelen of banken steken. “Rond Kerstmis 1943 had op het stadhuis een huldiging plaats van een Oostfronstrijder waarbij aan deze het boek ‘Mein Kampf’ (het politiek manifest van Hitler – nvdr) werd overhandigd met op het eerste blad een huldeadres, ondertekend door burgemeester en schepenen”, schrijft de Gazet van Hoogstraten in 1947. Het VNV ondersteunt tijdens de bezetting actief het ronselen van Vlaamse vrijwilligers voor het Oostfront, waar ze aan de zijde van Nazi Duitsland ten strijde trekken tegen het Rusland van Stalin, ingelijfd in een speciale divisie van de Waffen-SS.
ontduiken van gezag stilaan de normale instelling wordt; de populariteit van de VNV-burgemeesters daalt tot ver beneden het vriespunt. Hoe vervelend dit kan worden, ondervindt ook Piet Gommers aan den lijve wanneer hij plaatselijke landbouwers in bescherming neemt tegen de leveringsplicht. Hij botst fors met de hogere overheid. “Hij kwam in het najaar van 1941 in opspraak omdat hij zijn lokale landbouwers de hand boven het hoofd had gehouden in het niet-nakomen van hun leveringsplicht”, schrijft
Nico Wouters. “De Antwerpse provinciale dienst voor voedselvoorziening was boos op de VNVburgemeester: ‘Moesten alle burgemeesters dit voorbeeld volgen, dan konden wij eenvoudig de leveringscijfers noteren, welke de producenten zelf wensten aan te geven. EEN VOLLEDIGE TUCHTELOOSHEID ZOU ER HET GEVOLG VAN ZIJN. Er kon in de argumenten ‘(...) voor de Burgemeester geen reden liggen om op zijn beurt verzet te plegen, en wat erger is, de producenten hierin ook aan te moedigen.’ Er zijn verklaringen mogelijk voor Gommers’ optreden. Wat ook de
Voedselvoorziening Een akkoord sluiten met de bezetter is één ding, het VNV moet zijn collaboratie ook aan de bevolking verkocht krijgen. Niet zo gemakkelijk voor een partij die vrijwel nergens over verkozen vertegenwoordigers beschikt. De partijleiding probeert daarom de voedselvoorziening als hefboom te gebruiken bij de legitimering voor de machtsgreep. Ten bate van de mensen, om de voedselvoorziening beter te kunnen organiseren, grijpt het VNV de macht. Dat is de boodschap die de partij aan het brede publiek probeert te slijten. (En dat is ook het argument dat veel van de VNV-oorlogsburgemeesters na de bevrijding ter verdediging inroepen: niet uit politieke motieven heb ik gehandeld, maar louter ten voordele van het Vlaamse volk.) Toch is het VNV bij het begin van de oorlog onmiskenbaar een fascistoïde partij, met een duidelijk nationaal-socialistische ideologie. En in de loop van de oorlog zal dat alleen maar toenemen. In zijn boek, een bewerking van zijn doctoraatsverhandeling over het bewind van de Belgische oorlogsburgemeesters, gaat Nico Wouters erg nauwgezet in op de ideologie van deze VNV-burgemeesters. “De overname van het nationaal-socialisme was geen formele, louter theoretische kwestie”, schrijft hij. “De partijleden namen niet enkel de nationaal-socialistische symboliek, retoriek en programmapunten over. De politieke theorie werd daarna in de praktijk gebracht, onder meer door het bestuur van de VNV-burgemeesters. De repressieve kant van de ideologie bleef niet beperkt tot theorie. Een groot deel van de Vlaamse bevolking maakte er in de praktijk kennis mee. De bestrijding en uitschakeling van tegenstanders stond in het hart van de Nieuwe Orde.” Door in de legitimering voor de machtsgreep het accent op de voedselvoorziening te leggen, schiet het VNV uiteindelijk ook in zijn eigen voet. Want ook weinig populaire maatregelen als de leveringsplicht voor plaatselijke landbouwers of de rantsoenering maken onderdeel uit van die voedselvoorziening. Een pijnlijke vaststelling voor veel VNV’ers. Wouters: “De holle politieke theorie botste voor het eerst met de harde realiteit.” Het enige middel om leveringsplicht en rantsoenering overeind te houden, is repressie. Harde repressie, tegen ontduiking en zwarte markt. Met als gevolg dat bij de bevolking het
Burgemeester Adrien Glenisson en secretaris Adriaan Van Boxel te Meerle in 1954. (foto: GVA)
De terugkeer van de Meerlese burgemeester Adrien Glenisson MEERLE - De meeste burgervaders mochten na de bevrijding verantwoording afleggen voor wat ze tussen 1940 en 1944 hadden gedaan. Hun samenwerking met de bezetter werd hen vrijwel altijd euvel geduid. Dat het ook anders kan, bewijst het geval van Adrien Glenisson, tijdens de oorlog burgemeester van Meerle. Hij slaagde erin tijdens zijn oorlogsbewind zodanig veel aanzien te verwerven bij de plaatselijke bevolking dat hij na de oorlog de burgemeesterssjerp opnieuw mocht ombinden. Glenisson was in 1941 tot burgemeester van Meerle benoemd. Op het eerste zicht een vreemde benoeming, want Glenisson was geen lid van de gemeenteraad. In tegenstelling tot andere benoemingen uit die tijd die buiten de gemeenteraad om plaatsvonden, was hij ook geen lid van het VNV of een andere collaborerende partij. Na afloop van de oorlog werd hij meteen uit zijn functie ontzet, en vervangen door de wettelijke burgemeester, die tijdens de oorlog het ambt van eerste schepen had bekleed.
“Er kwam echter een grote lokale beweging op gang om de oorlogsburgemeester opnieuw in het ambt te herstellen”, schrijft Nico Wouters. “Oorlogsburgemeester Glenisson had blijkbaar met zijn oorlogsbestuur een grote populariteit weten te behalen. De gouverneur bleef lange tijd weigeren. De arrondissementscommissaris van Turnhout suggereerde in mei 1945 om Glenisson toch te benoemen. De gouverneur liet zich overtuigen door het grote lokale draagvlak. Omdat de man niet op de kieslijst bleek te zijn ingeschreven, trad nog wat vertraging op. Uiteindelijk werd hij in mei 1946 buiten de gemeenteraad tot burgemeester benoemd. De gemeenteraadverkiezingen van 1946 bevestigden dit, zodat Glenisson ook daarna burgemeester bleef.” Glenisson zou nog meer dan dertig jaar - tot aan de fusie van Meer, Meerle, Minderhout, Wortel, Meersel-Dreef en Hoogstraten - burgemeester van Meerle blijven. (th)
13