DEGOUDA DIGITAAL • DE EERSTVOLGENDE PAPIEREN VERSIE VALT 18 JANUARI 2020 OP DE MAT
3 JANUARI 2020 DOWNLOAD DEGOUDA APP
Digitaal
Waar slaapt onze burgemeester? OUD GOUDA: TOLLEN IN GOUDA EN CRODA, VOORHEEN DE STEARINE FABRIEK > LEES VERDER
COORNHERT GYMNASIUM
Daagte uit!
j
Open dag Zaterdag 11 januari 2020 9.30-13.00 uur
WWW.COORNHERT-GYMNASIUM.NL
BEST GELEZEN NIEUWS DEZE WEEK De Top 50 Lijst der Bijzondere Gouwenaars 2019
Gouda heeft heel veel bijzondere inwoners. Mensen die in 2019 een uitzonderlijke prestatie hebben geleverd of een mooie bijdrage aan de Goudse community. Dit geheel vanuit hun hart en ziel. De redactie van deGouda gaat ook dit jaar weer aan de slag om de lijst van 2019 samen te stellen en hiervoor ontvangen wij graag je suggesties. Ken jij iemand of wil je graag iemand nomineren? Geef dan je suggestie je suggestie door via www.deGouda.nl/top50
LEES DAGELIJKS HET LAATSTE NIEUWS OP WWW.DEGOUDA.NL EN WWW.GOUDAFM.NL
BEST GELEZEN NIEUWS DEZE WEEK Dennis Weening weer terug op TV West met dierenprogramma ‘Dennis in de opvang’
Presentator Dennis Weening is weer even terug op het oude nest. Dennis zet zich in het nieuwe programma ‘Dennis in de Opvang’ in voor dierenopvangcentra in de Haagse regio. In de zesdelige serie helpt Dennis mee in de dagelijkse werkzaamheden, praat hij met dierenverzorgers en laat hij zien wat voor goed werk zij doen. Het programma is vanaf 15 januari elke woensdag te zien op TV West. In ‘Dennis in de opvang’ bezoekt Dennis Weening in iedere aflevering een andere dierenopvang in de regio. Deze instellingen hebben veel hoge kosten en een tekort aan donateurs en vrijwilligers, waardoor hun belangrijke werk in gevaar komt. In de eerste aflevering loopt Dennis een dag mee met de vrijwilligers en medewerkers van het Haags Dierencentrum. We zien hoe het er aan toe gaat achter de schermen van dit oudste dierenasiel van Nederland. Honden worden geresocialiseerd door een honden gedragstherapeut en Dennis mag in een kamer vol gedumpte kittens. Het Haags Dierencentrum zorgt ervoor dat ze gesocialiseerd opgroeien en kunnen worden herplaatst. In de afleveringen die volgen bezoekt Dennis verder ‘Het Knaaghof’, ‘Dierenhospitaal en Dierenambulance Den Haag e.o.’, ‘Egelopvang Den Haag’, vogelopvang ‘De Wulp’ en knaagdieren opvang ‘Het Knagertje’.
LEES DAGELIJKS HET LAATSTE NIEUWS OP WWW.DEGOUDA.NL EN WWW.GOUDAFM.NL
BEST GELEZEN NIEUWS DEZE WEEK Agenten vaak te laat in gemeente Zuidplas
In de gemeente Zuidplas is er te kort aan politie agenten. Dat creëert een probleem doordat de agenten vaak te laat er plaatsen zijn. De gemeentebestuur van Zuidplas geeft toe dat dit een probleem is. Uit cijfers blijkt dat de politie van district Gouwe IJssel, waar Zuidplas onder valt, in de periode tussen 1 januari en 30 september vorig jaar bij 77 van de 458 meldingen van de hoogste prioriteit, ‘prio 1’, niet binnen de daarvoor vastgestelde norm arriveerde. CDA-raadslid de Ruiter is geschrokken van de cijfers. De Ruiter heeft aan het college van burgemeester en wethouders gevraagd wat voor maatregelen hier voor worden genomen. Maar volgens b en w hebben zij geen officieel bevoegdheid om in te grijpen. Nieuwerkerk aan den IJssel Nieuwerkerk aan den IJssel scoort het slechts als het gaat om aanrijtijden. Met slechts 77,9 procent van de gevallen een tijd van minder dan 13 minuten. Moordrecht scoort het hoogst met 87,3 procent.
LEES DAGELIJKS HET LAATSTE NIEUWS OP WWW.DEGOUDA.NL EN WWW.GOUDAFM.NL
Nomineer! TOP 50 MEEST bijzondere Gouwenaars van 2019 Gouda heeft heel veel bijzondere inwoners. De top 50 ‘Lijst der Bijzondere Gouwenaars’ is een ode aan de mensen die het afgelopen jaar een uitzonderlijke prestatie hebben geleverd of een mooie bijdrage aan de Goudse community. De redactie gaat weer aan de slag om de lijst van 2019 samen te stellen en hiervoor ontvangen we graag uw suggesties.
Geef uw suggestie aan ons door via: redactie@degouda.nl of via Facebook.
Waar slaapt onze burgemeester? In de Gemeentewet is bepaald dat burgemeesters woonachtig moeten zijn in de gemeente waar ze werkzaam zijn. Ook voor onze spiksplinternieuwe burgmeester Pieter Verhoeve geldt dat: na de Kerst start het gezin van zeven de zoektocht naar een woning in Gouda. Foto's en tekst: Jessica Vlastuin
Waar slaapt onze burgemeester? In de Gemeentewet is bepaald dat burgemeesters woonachtig moeten zijn in de gemeente waar ze werkzaam zijn. Ook voor onze spiksplinternieuwe burgmeester Pieter Verhoeve geldt dat: na de Kerst start het gezin van zeven de zoektocht naar een woning in Gouda. Goudse makelaars buitelen over elkaar heen om Verhoeve van dienst te zijn: van stadsvilla tot boerderij, van hypermodern tot historisch… Hoe zou het gezin Verhoeve het liefst gaan wonen? Wat weten we eigenlijk over de ambtswoningen van Gouda?
pand bewoond door drie verschillende burgemeesters: in 1840 kocht burgemeester Nicolaas IJzendoorn het en ook zijn zoon en opvolger Adrianus van Bergen IJzendoorn gebruikte het. De laatste liet de achter zijn huis gelegen tuin na aan de gemeente Gouda en na zijn overlijden in 1895 werd deze tuin bij het Houtmansplantsoen gevoegd. In 1927 werd burgemeester Gaarlandt eigenaar van de Sterke Samson. Gaarlandt stelde het pand beschikbaar aan de Goudse huishoudschool en in 1932 werd de woning als school in gebruik genomen. Gaarlandt was dus de laatste burgervader die het pand bewoonde.
Sterke Samson Veel Gouwenaren zullen het prachtige, statige pand aan de Oosthaven 68 kennen: de Sterke Samson diende in de 19de en 20ste eeuw als Goudse burgemeesterswoning. In 1595 kocht Adriaen Goudswaerdt, lid van het Goudse bestuurscollege, het perceel. Het was ’24 Rijnlandse voeten’ breed en Goudswaerdt bouwde er zijn huis op, dat hij ‘Samson’ doopte. In 1605 kocht hij het erf naast de Samson en bouwde hier nog een huis op, dat ‘Kleine Samson’ werd genoemd. Hierdoor kreeg het eerder gebouwde huis het predikaat ‘De Sterke’. In de 19de en 20ste eeuw werd het
Villa Honk Villa Honk was ook zo’n ambtswoning: een gemeentelijk, monumentaal pand gelegen aan de Van Beverninghlaan aan de rand van het Van Bergen IJzendoornpark. Op nummer 38-39 (het huis is gesplitst geweest, vandaar de dubbele nummering) hebben verschillende Goudse burgemeesters gewoond: Gaarlandt, James en Van Reenen. De woning is gebouwd in ‘Um1800’-stijl en grijpt terug naar het Indische verleden van de opdrachtgever voor de bouw van de woning. Zo heeft de koepel van het pand de vorm van een tropenhelm en herinnert de veranda met pilaren aan de
koloniale architectuur. En een grapje in de straat: de lachende stenen leeuwen bij de entree van Huize Elisabeth aan de overkant van de straat duiden op het feit dat het huis het zicht op het park wegnam voor de bewoners van Villa Honk. In de Tweede Wereldoorlog werd burgemeester James uit zijn ambt gezet toen hij weigerde medewerking te verlenen aan het inschakelen van arbeiders bij het herstel van het vliegveld Ypenburg. Hiervoor zat hij een gevangenisstraf van een jaar uit en hij werd verbannen uit de stad. Op 5 mei 1945 keert hij terug om zijn ambt weer op te pakken. Tijdens de oorlog valt Gouda onder het bewind van NSB-burgemeester Liera. Hij betrekt een woning aan de Van Itersonlaan, waar, naar verluidt, een aantal keren ramen worden ingegooid. Wat vind jij een echte burgemeesterswoning en waar zie je onze burgemeester zijn intrek nemen? Ken je meer verhalen over de oude burgemeesterswoningen? Wij zijn op zoek naar de historie over percelen en mooie feitjes over geheime kamers, interessante architectuur en burgemeesters-eigenaardigheden… Laat het ons weten als je wil delen!
In deze serie brengen we samen met de Historische Vereniging Die Goude een stukje van de geschiedenis van Gouda in beeld.
Tollen in Gouda
Gezicht op de oude Haatrechtsebrug met links de tol. (foto: StreekArchief Midden Holland)
Detail uit de kaart van Bunders waarop de tollen stonden aangegeven.
Je kunt het je bijna niet voorstellen, tollen in of bij Gouda, waar je moest betalen om verder te kunnen rijden met je kar of je auto. Er zijn er zeker drie geweest. De tolhuizen zijn verdwenen op één uitzondering na. De bekendste is de tol bij de (oude) Haastrechtsebrug. In 1906 werd daar een tolhuis gebouwd. Inwoners van Gouda waren vrijgesteld van het betalen van heffing. De inkomsten kwamen vooral van de kaasboeren uit de Krimpenerwaard die naar de Goudse kaasmarkt wilden. Dat maakte de stad Gouda niet populair. Zonder die aanvoer was Goudse kaas nooit het wereldmerk geworden, waar we nu zo trots op zijn. Het gemeentebestuur kwam altijd
met het argument: we willen het graag afschaffen, maar dan valt er een gat in onze begroting. Nog in 1946 sprak het college van B&W van ‘een rijkvloeiende bron van gemakkelijk verkregen middelen’. Toch trok burgemeester James kort daarna - volgens de Goudsche Courant ‘niet zonder moeite’ - de tolwaarschuwingsborden uit de grond. De tol aan de Bloemendaalseweg is ouder.
De opheffing van de tol aan de Haastrechtse brug in 1946. Op de voorgrond vlnr Raadslid A. van den Berge, Wethouder sociale zaken A. Heerkens, Burgemeester K.F.O. James en Wethouder van financiën C.H. Hagedorn. (foto: SAMH)
Tolhuis Cleywech Van 1827 tot 1903 stond er een tolhuis aan de toenmalige Cleywech, ongeveer op het punt waar nu de Bloemendaalseweg begint en de Ridder van Catsweg afbuigt. Ooit was dit onderdeel van de route van Gouda naar Den Haag. Het bestuur van de polder Bloemendaal hief de tol voor het onderhoud van de weg. De aanwonenden die de hoefslag - een aandeel in de kosten van het onderhoud van de weg - moesten betalen, kregen dat niet voor elkaar.
Tol aan de Cleywech. Stond ongeveer op de hoek van de huidige Bloemendaalseweg en de Büchnerweg.
Tol aan de Bodegraafsestraatweg. Op de foto laat tolwachter Jan Swager de laatste auto door (1948). (foto: Harry Sagers/Nationaal archief)
Op deze plek aan de Bodegraafsestraatweg stond tot 1948 het tolhuisje. (foto: Nico J. Boerboom)
Tolhuis afgebroken De tol aan de Bodegraafsestraatweg werd in 1948 opgeheven. De straatweg van Gouda naar Bodegraven inclusief de Graaf Florisweg was oorspronkelijk geen openbare weg. Hij werd tussen 1834 en 1839 met particulier geld aangelegd en geëxploiteerd. Er waren twee tolhuizen: in Reeuwijk, de Oude Tol, en in Gouda ter hoogte van de Ridder Dirkstraat. Toch wilde Gouda graag zelf eigenaar worden van het Goudse stuk. Van de laatste opening van het tolhek door tolgaarder Jan Swager zijn foto’s gemaakt, die landelijk bekend werden. De tolgaarder werd toen gemeentelijk ‘gaarder van kade- en liggelden’. Het tolhuis, waar de ratten vrij spel hadden, werd afgebroken.
Tolhuis Goudse Rijpad De uitzondering staat bij Alphen aan den Rijn. Daar staat een tolhuis aan het Goudse Rijpad, dat in Boskoop Goudse Rijweg heet. Eind 16e eeuw wilde Gouda ook verzekerd zijn van een goede wegverbinding naar het noorden. Tot ver buiten de stad werden gronden aangekocht. Gouda kreeg officieel een concessie tot het heffen van tol op de Goudse Rijweg. Er kwamen twee tolhuizen. Die aan de Alphense kant is bewaard. Pas in 1943 verdween de tolheffing, toen rijk en provincie bereid bleken Gouda een financiële bijdrage te geven.
Voormalig tolhuis aan het Goudse Rijpad in Alphen aan den Rijn (foto: Waymarking.com)
In deze serie brengen we samen met de Historische Vereniging Die Goude een stukje van de geschiedenis van Gouda in beeld.
Croda, voorheen de Stearine Kaarsenfabriek Aan de Hollandsche IJssel, ingeklemd tussen binnenstad en De Korte Akkeren, vinden we Croda. Wereldwijd een reus in de oleochemie (bewerking van plantaardige en dierlijke oliën en vetten). Oude Gouwenaars noemen het vaak nog ‘de Kaarsenfabriek’, hoewel er na 1982 geen kaars meer is gemaakt. Met z’n grote installaties en hoge schoorsteen domineert het bedrijf het silhouet van Gouda vanaf de rivier. Wie oplet, ziet nog volop sporen van ruim 160 jaar bedrijfsgeschiedenis. Na een geslaagde vijfjarige proef met ‘La fabrique Chevreul’ wordt in 1858 de Stearine Kaarsenfabriek opgericht. Apotheker Adrianus van Iterson wordt de directeur en zet in op de nieuwste technologie. Stearinekaarsen zijn beter dan de oude – vaak sterk walmende – vetkaarsen en vinden daarom gretig aftrek. Het bedrijf wordt gebouwd op een weiland bij het Buurtje, aan de Hollandsche IJssel waarover grondstoffen aan- en producten afgevoerd kunnen worden. Vanaf het begin draait de fabriek prima en in 1870 wordt de laatste grote concurrent in eigenland, Apollo in Schiedam, overgenomen. De ontdekking van (goedkope) paraffine, de uitvinding van de gloeilamp, de komst van elektriciteit: de Goudse Kaarsenfabriek weet aan elke bedreiging het hoofd te bieden. Eind negentiende eeuw wordt een kaarsenpitfabriek overgenomen, in 1901 de stoom-zeepziederij van T.P. Viruly en in 1906 een fabriek van waskaarsen.
De nog bescheiden Stearine Kaarsenfabriek in 1897. (foto: StreekArchief Midden Holland)
Het opschrift op het gebouw naast de hoofdingang herinnert nog aan stoomzeepziederij De Hamer van T.P. Viruly. (foto: Jean-Philippe v.d. Zwaluw)
Evenals in 1884 breekt op 15 mei 1936 in de Stearine Kaarsenfabriek een grote brand uit. (foto: collectie Croda)
De meningen over de kaarsenfabriek zijn verdeeld. Gouwenaars die er werken, zijn positief; anderen hebben het vooral over de stank. Zowel de ene als de andere groep woont overwegend in De Korte Akkeren. Na 1900 neemt het belang van de kaarsen in de productie af en dat van stearine, oleïne en glycerine toe. Deze omschakeling naar oleochemie zet decennialang door. Het bedrijf overleeft
wonderwel de grote crisis (1929-1933), een enorme brand (1936) en de Tweede Wereldoorlog. Na WOII wordt het bedrijf hersteld. De nieuwste installaties worden neergezet. In 1960 nemen Unilever en Emery Industries de kaarsenfabriek over, juist omdat deze steeds meer oleochemische producten maakt. In 1981 wordt het bedrijf
Koningin Juliana brengt in 1952 een bezoek aan de fabriek Gouda-Apollo en krijgt uitleg door directeur Derksen. (foto: Daems Gouda)
een 100% dochter van Unilever – onder de naam Unichema Chemie BV – en het jaar daarna wordt de productie van kaarsen afgestoten. Deze wordt opgekocht door Bolsius uit Schijndel, die de ‘Goudakaars’ naar Waddinxveen verplaatst. Het bedrijf biedt nog steeds werkgelegenheid aan tal van Gouwenaars, de stankoverlast is inmiddels sterk verminderd. Eerst
door verschuivingen binnen Unilever, daarna door verkoop aan andere concerns (eerst ICI, daarna Croda) zien de Gouwenaars in 1985 Unichema International, in 1999 Uniqema en in 2006 Croda op de voorgevel verschijnen. Niet iedereen kent de nieuwe namen. Maar zeg ‘kaarsenfabriek’ en echte Gouwenaars weten meteen wat je bedoelt.
Luchtfoto van de fabriek gelegen aan de rand van de wijk De Korte Akkeren. (foto: Collectie Croda)
Bij het 100-jarig bestaan in 1958 bood Gouda het door de beeldhouwster Corinne Franzén Heslenfeld (1903-1989) vervaardigde beeld van de heilige Lucia aan, brengster van het licht. (foto: Nico J. Boerboom)
ZATERDAG 4 JANUARI 2020
ZONDAG 5 JANUAR 2020
Wakker Worden met Paul, Fenno en Jurgen op GoudaFM vanaf 09.00 uur
Koopzondag in Gouda
AGENDA KLIK HIER VOOR DE VOLLEDIGE AGENDA! Jouw evenement ook in onze agenda? Mail je bericht naar: info@degouda.nl