Negatieve elektriciteitsprijzen worden in de gaten gehouden

8

Duurzame energieproducenten in Nederland wisten vorig jaar niet wat hen overkwam. In 2020 is het flink vaker voorgekomen dat er negatieve prijzen ontstonden dan in de vorige acht jaar bij elkaar. Tussen 2012 en 2019 kwam het slechts drie keer voor dat een dag negatieve prijzen noteerde voor levering van elektriciteit. Terwijl de elektriciteitsprijs vorig jaar een aantal keer gedurende een aaneengesloten periode van meer dan 6 uur, negatief was. Uitschieter hierbij was tweede Paasdag: toen was de elektriciteitsprijs zelfs dertien uur achter elkaar negatief, met als dieptepunt een prijs van min € 79,19 per MWh. Waar komen negatieve elektriciteitsprijzen vandaan en wat is de impact daarvan? Wind & Zon zet het uiteen in dit artikel.

DOOR MARTIJN BONGAERTS

Negatieve elektriciteitsprijzen worden in de gaten gehouden Vaak negatieve elektriciteitsprijzen in 2020

WIND & ZON - NR.1 2021

9

Day-Ahead-markt

W

anneer het aanbod van elektriciteit op het net groter is dan de vraag, kan het gebeuren dat er een negatieve elektriciteitsprijs ontstaat op de Day-Ahead-groothandelsmarkt. Bij negatieve uurprijzen krijg je geld om energie te verbruiken en betaal je geld wanneer je energie produceert en aan het net levert.

De Day-Ahead: de dag-vooruit-markt- is de marktplaats voor fysieke levering op enig uur van de volgende dag. Op deze markt worden vraagen aanbodvolumes op uurbasis ingeboden. Het is een dagelijkse veiling voor de volgende dag, de uurprijzen variëren dagelijks.

BRON: INTERNE NOTITIE TENNET, RUUD VROLIJK

https://www.greenspread.nl/actueel/nieuwsen-opinie/nieuws/negatieve-prijzen-op-deenergiemarkt-zijn-te-voorkomen/

Hoewel het misschien vreemd lijkt dat producenten zouden betalen voor de elektriciteit die ze produceren, is er een aantal redenen om dit te doen. De twee belangrijkste redenen zijn start-/stopkosten van energiecentrales en overige vergoedingen elektriciteit, buiten de groothandelsmarkt.

Start-/stopkosten Het starten of stoppen van een traditionele energiecentrale kan enkele minuten tot uren duren. Als gedurende deze tijd de marktprijs lager is dan de variabele kostprijs van deze centrale, is de producent bereid de markt te betalen voor het afnemen van zijn elektriciteit.

Vooral nucleaire en kolencentrales hebben enkele uren nodig om op te starten en als tijdens deze uren de elektriciteitsvraag laag is en de duurzame elektriciteitsproductie relatief hoog, kan de marktprijs onder nul worden 'gedrukt'. Dit omdat de marginale kosten van duurzame opwek €0,- is.

Overige vergoedingen Er is niet één elektriciteitsprijs, maar als we het hebben over negatieve elektriciteitsprijzen, wordt meestal bedoeld dat de day-ahead-prijzen op de elektriciteitsbeurzen onder nul liggen.

Bron: Alliander, Foto: Focus

Elektriciteitsproducenten kunnen echter meer inkomsten hebben dan op de day-ahead-markt. Zo zijn er inkomsten te behalen uit onder andere: Andere markten; bijv. must-run-installaties voor warmte.

Deze installaties moeten blijven draaien, vaak omdat ze warmte of CO2 als primaire levering hebben en de elektriciteit een bijproduct is. Voorbeelden hiervan zijn WKK’s en afvalverbrandingsinstallaties. Zij moeten dus te allen tijde hun stroom kwijt, waarbij negatieve prijzen geaccepteerd worden.

Netbeheerders; bijvoorbeeld om de kwaliteit van het net te ondersteunen. Een netbeheerder kan een producent betalen om bijvoorbeeld een congestie in het netwerk op te lossen of om de spanningskwaliteit op een bepaalde locatie te ondersteunen.

Overheden; bijvoorbeeld voor regelgeving of subsidies voor duurzame energiebronnen. Producenten van duurzame energie ontvangen subsidie voor hun elektriciteit. Vooral bij eenvoudige feed-in-subsidieregelingen zullen deze producenten vergoedingen ontvangen voor elke MWh die ze op het netwerk zetten, ongeacht de marktprijs van dat moment. In Duitsland was dit jarenlang het geval. Dat was een van de belangrijkste redenen waarom daar voorheen geregeld negatieve prijzen waren. De Nederlandse SDE-regeling is verfijnder en kent een plafond voor de te betalen subsidie per MWh. In de praktijk zou dit voldoende zijn voor Nederlandse pro­ducenten van duurzame elektriciteit om niet te produceren in periodes met negatieve prijzen. Maar ze ontvangen ook groenestroomcertificaten voor elke geproduceerde MWh. De waarde van deze certificaten is een paar euro, dus hernieuw­ bare energiebronnen blijven produceren in periodes met lage negatieve prijzen.

Wanneer de inkomsten hieruit hoger zijn dan het verlies op de elektriciteitsmarkt is de producent bereid de markt te betalen voor het 'verbruiken' van zijn elektriciteit.

Hoewel negatieve elektriciteitsprijzen vaak voorkomen in periodes met hoge elektriciteitsproductie uit duurzame bronnen, wil dit niet zeggen dat de totale productie van elektriciteit in deze periodes altijd 100 procent duurzaam is. Natuurlijk speelt duurzame energie hier wel degelijk een belangrijke rol in. Negatieve prijzen ontstaan op uren dat het aanbod van elektriciteit de vraag overstijgt. Het zijn vaak momenten dat het zonnig is, niet te warm en er redelijk wat wind staat. Dit zijn ideale omstandigheden voor duurzame-energie-productie.

Tegelijkertijd was de elektriciteitsvraag op deze momenten in 2020 lager dan normaal, wat in dat jaar voor een deel te wijten was aan de economische impact van Corona. De negatieve WIND & ZON - NR.1 2021

10 prijzen zullen echter niet verdwijnen als de impact van Corona minder wordt. Door een verdere groei van zonne- en windenergie zullen de momenten van meer aanbod dan vraag steeds vaker voorkomen.

Day-Ahead prices

De impact van negatieve groothandelsprijzen SDE-subsidie De negatieve prijzen kunnen impact hebben op het verkrijgen van SDE-vergoedingen. Het Europese Clean Energy Packet introduceerde een plafond voor duurzame energie-steunregelingen om marktverstoringen in periodes met negatieve prijzen te voorkomen. Een EU-lidstaat mag dus geen steun betalen voor hernieuwbare energie in periodes met negatieve prijzen langer dan vijf uur. Dit geldt voor SDE-aanvragen die: - ingediend zijn na 1 december 2015 - een installatie hebben met een netaansluiting met een vermogen van minimaal 3 MW voor windenergieprojecten of minimaal 0,5 MW voor overige duurzame elektriciteitsprojecten.

Gemiste subsidie als gevolg van negatieve elektriciteitsprijzen kan door extra productie in latere jaren wel worden ingehaald.

Balanshandhaving De impact van negatieve prijzen op de onbalansmarkt lijkt zeer klein te zijn. Er zijn geen signalen dat in periodes met negatieve prijzen de beschikbare balanscapaciteit is afgenomen, of dat de marktpartijen hun portefeuilles niet meer zelf kunnen balanceren. Dit komt mede omdat de Nederlandse onbalansmarkt al gewend was aan negatieve onbalansprijzen.

Consumententarieven Negatieve groothandelsprijzen hebben niet direct invloed op het elektriciteitstarief voor klanten van energieleveranciers.

Als negatieve groothandelsprijzen regelmatig zullen gaan voorkomen, kan het echter wel van invloed zijn op de toekomstige tarieven. Leveringstarieven zijn gebaseerd op gemiddelde groothandelsmarktprijzen gedurende een bepaalde periode, plus de kosten en marge van de leverancier, plus belastingen.

Als er vaker negatieve prijzen voorkomen, zullen deze gemiddelde prijzen ook dalen, maar is het effect op de tarieven klein.

Dit geldt vooral voor huishoudens, aangezien de belastingen (energiebelasting, ODE-heffing en BTW) een groot deel uit­ maken van het totale tarief dat betaald dient te worden.

Op de langere termijn kan het invloed hebben op de terug­ lever­vergoedingen van PV-panelen van consumenten. Als de huidige salderingsregeling afloopt, is het mogelijk dat ook er

WIND & ZON - NR.1 2021

ook betaald moet worden om zonnestroom op het net te zetten op de momenten van negatieve elektriciteitsprijzen.

Mogelijke oplossingsrichtingen vanuit de markt Een deel van dit onbalansprobleem kan worden opgelost door de warmteproductie te elektrificeren. Dit kan op verschillende manieren, maar een flexibele mogelijkheid is het plaatsen van een e-boiler met buffervat. Deze e-boiler kun je aanzetten in de goedkope uren om warmte in het buffervat (aan) te vullen, zodat deze op een later tijdstip kan worden gebruikt. Een andere oplossing is het produceren van groene waterstof.

In beide gevallen wordt het aandeel direct verbruik van duurzame energie verhoogd én nuttig aangewend, doordat fossiele bronnen niet meer benut hoeven te worden.

“Een deel van het onbalansprobleem kan worden opgelost door de warmte­ productie te elektrificeren.”

Wanneer deze oplossingen in de plaats komen van mustrun-installaties, lossen we een ander deel van het probleem op: de negatieve prijzen. Elektrisch vervoer biedt ook een groot deel van de oplossing. Met slimme, snelle laadpalen maar vooral meer elektrische auto’s is het mogelijk om ons elektriciteitsverbruik veel beter te matchen met onze duurzame elektriciteitsproductie.

Voorlopige conclusie Met de groeiende hoeveelheid geproduceerde duurzame elektriciteit was het geen verrassing dat er negatieve prijzen optraden. Deze zijn een logisch gevolg van de marktstructuur en subsidieregelingen. Dit zal ook vaker gaan voorkomen.

Vooralsnog lijkt de impact niet zo groot op de tarieven en ook niet op de balans van het systeem, maar omdat duurzame energie verder doorgroeit en omdat marktpartijen zich wellicht anders gaan gedragen op de onbalansmarkten, wordt de ontwikkeling van de negatieve prijzen wel degelijk goed in de gaten gehouden door onder andere TenneT.