23.11.12 deFilharmonie, Missa Solemnis van Liszt

de puur muziek

23.11.12 | 20:00 | CONCERTZAAL

de

deFilharmonie Collegium Muziekcentrum Vocale Gent Gent ‘Missa Solennis’ van Franz Liszt

programma

uitvoerders

Franz Liszt (1811-1886) Missa solennis zur Einweihung der Basilika in Gran I. Kyrie II. Gloria III. Credo IV. Sanctus V. Benedictus VI. Agnus Dei

deFilharmonie Bart Vandenbogaerde | concertmeester Collegium Vocale Gent Kaspars Putninš | voorbereiding koor Philippe Herreweghe | dirigent Valda Wilson | sopraan Ingeborg Danz | alt Dominik Wortig | tenor Morten Frank Larsen | bariton

Er is geen pauze.

Sopraan Susan Gritton werd wegens ziekte op het laatste moment vervangen door sopraan Valda Wilson. Wij zijn ervan overtuigd in haar een volwaardige vervanger te hebben gevonden. Bedankt voor uw begrip.

Dit concert wordt opgenomen door Klara en uitgezonden in het programma 'In de loge' op maandag 14 januari 2013 om 20u.

2

deFilharmonie & Collegium Vocale Gent 'Missa Solennis' van Franz Liszt Meer gebed dan compositie Liszts 'Graner Messe' Eén van de oudste steden in Hongarije is Esztergom, zo'n kleine vijftig kilometer ten noorden van Boedapest. In de middeleeuwen was het onooglijke stadje aan de Donau de hoofdstad van het Hongaarse rijk. Toen in de dertiende eeuw het machtscentrum zich naar Boedapest verplaatste, verloor Esztergom zijn bestuurlijke prestige. Op kerkelijk vlak daarentegen was (en bleef) het oppermachtig. Nog steeds zetelt hier de aartsbisschop van de rooms-katholieke Kerk van Hongarije.

Esztergom, hoe klein ook, is het religieuze hart van Hongarij. Toeristen kunnen zich vergapen aan de kerkelijke weelde die in het Keresztény Múzeum uitgestald staat; de collectie geestelijke kunst (fonkelende misbekers, devote drieluiken, ontroerende crucifixen) is de mooiste en omvangrijkste van het hele land. Maar het indrukwekkendst is uiteraard de kathedraal. Esztergoms basiliek, met haar imposante koepel, is niet zomaar de belangrijkste kerk van het rijk, het is tegelijk ook het grootste gebouw van het hele land. Met z'n 5600 vierkante meter staat het in het Guinness Book of Records zelfs nipt binnen 's werelds top 20 van grootste kerken. Nog een record: op het hoofdaltaar staat het allergrootste schilderij ter wereld.

zijn middeleeuwse kerk, een gigantische onderneming die eerst in 1869 voltooid zou worden. Ergens halfweg de werkzaamheden, in 1856, werd het reeds voltooide gedeelte van de kerk plechtig ingewijd.

Om de ceremonie luister bij te zetten, werd beroep gedaan op de beroemdste componist die Hongarije had voortgebracht: Franz, of liever: Ferenc Liszt. Tot zover het officiële verhaal achter Liszts 'Missa solennis' of 'Graner Messe' (genoemd naar de Duitse naam van Esztergom: Gran). Ironisch genoeg stak achter de opdracht voor de 'Graner Messe' een andere geschiedenis, die terug te voeren is op een heel ander gebouw. Al in 1846 had Liszt aan bisschop János Scitovsky beloofd een mis te zullen schrijven voor de kathedraal die in de Zuid-Hongaarse universiteitsstad Pécs (in die tijd bekend als Fünfkirchen) werd opgetrokken. Toen Scitovsky echter overgeplaatst werd naar Esztergom, waar hij tot aartsbisschop benoemd werd, hernieuwde Liszt zijn belofte.

Bij de grootste kerk van het land hoorde grootse muziek. Maar met zijn opdracht aan Liszt nam Scitovsky een berekende gok. De succesvolle pianovirtuoos had op dat ogenblik het concertpodium al de rug gekeerd om meer te kunnen componeren.

Vanuit Weimar liet hij als hofkapelmeester fascinerende orkestgeluiden oplaaien.

Als componist van 'symfonische gedichten' en als mentor van de 'toekomstmu-

Om en rond 1820 startte het stadsbestuur van Esztergom met de uitbouw van

3

ziek' beleefde Liszt in Weimar zijn mooiste en kwaadste uren. Hij ontfermde zich in Weimar om het oeuvre van zijn latere schoonzoon Richard Wagner en timmerde zijn Villa Altenburg om tot clublokaal van de Neudeutsche Schule, verzamelnaam voor Duitslands meest progressieve componisten. Als een nieuwlichter als Liszt zich aan het allerheiligste muziekgenre waagt, kon dat met andere woorden niet onopgemerkt voorbijgaan. En dus werd Liszts miscompositie nog vóór de eerste uitvoering onderuit gehaald in de conservatieve muziekpers. Geruchten werden verspreid dat hij een drie uur durend monstruosum gecomponeerd had, waarvoor minstens zevenhonderd zangers vereist waren. Het zou een 'kakofonisch voorbeeld' van de toekomstmuziek zijn, ontiegelijk complex, extreem luidruchtig en onmenselijk duur. De harmonische buitenissigheden en extravagante orkestratie ontlokten de veroordeling dat Liszt met zijn nieuwe mis "'Tannhäuser' in de kerk heeft gebracht", een sneer naar de door de kerk verdoemde titelheld van Wagners sensuele schandaalopera.

tionaire opstanden waren in 1849 bloedig onderdrukt door het Oostenrijkse leger, met steun van Rusland. Elke hoop op zelfbeschikking was vervlogen. Pas aan het eind van de jaren 1860 zou het land opgaan in de Oostenrijks-Hongaarse Dubbelmonarchie en zou voor Hongarije een zekere mate van zelfbestuur zijn weggelegd. Liszts nieuwe werk voor de grootste basiliek van het land stond dus ook in het teken van hoop op de toekomst. Die impliciete boodschap ging niet ongemerkt voorbij. Toen het werk voor het eerst weerklonk, in aanwezigheid van de Oostenrijkse keizer, daagden meer dan vierduizend Hongaren op voor de ceremonie.

Liszts 'Graner Messe' is zijn tweede miscompositie en wijkt opvallend af van haar voorgangster. Waar de begeleiding in zijn eerste mis (geschreven voor mannenstemmen en orgel) een eerder marginale rol vervulde, is het orkest in de 'Graner Messe' essentieel. Soms creëert het een uitzonderlijke atmosfeer, zoals in het 'Sanctus', met trompetfanfares en 'misterioso' strijkers in pianissimo. In het 'Gloria' en 'Credo' houdt het orkest de boel in beweging, door fugatische passages, forsige tutti's of kamermuzikale toetsen. In vrijwel elke beweging injecteert Liszt instrumentale solo's, die het opnemen tegen koorzangen.

Voor Liszt stond er nog meer op het spel.

Niet alleen zou hij zijn eerste, omvangrijke religieuze werk afleveren, maar zijn mis moest ook aantonen hoe oprecht religieus de muziek van de toekomst kon zijn. Daarbovenop had de 'Graner Messe' ook een symbolische betekenis. Sinds het revolutiejaar 1848 was Liszt niet meer in Hongarije geweest. In de strijd om nationale onafhankelijkheid had Hongarije, zo wist hij, zware verliezen geleden. Revolu-

Ook opvallend is de wijze waarop Liszt motieven uitwisselt over de bewegingen heen. Het motief dat het 'Gloria' domineert (een stapsgewijze melodie met fanfare-achtige staatsie), keert bijvoorbeeld terug in het 'Credo', wanneer daar

4

sprake is van de verrijzenis. Een ander, meer lyrisch motief, dat Liszt associeert met Christus' mededogen, wordt onderworpen aan chromatische en diatonische transformaties. De manier waarop Liszt met deze motiefjes goochelt, suggereert bij momenten een muzikaal narratief, dat parallel aan de tekst verloopt. Vermoedelijk deed Liszt inspiratie op bij Wagner, die omstreeks deze tijd zijn 'Ring des Nibelungen' schreef en voor het eerst met leidmotieven experimenteerde.

"Het is nieuwe muziek, maar dan wel om bij te knielen", zo wist de componist, en daarbij toonde hij zich even ambitieus als Beethoven, die vijfentwintig jaar eerder met zijn 'Missa solemnis' de traditionele kerkmuziek in lichterlaaie had weten te zetten. Net zoals Beethoven bedient ook Liszt zich van een gedegen kennis van het geijkte repertoire en leverde hij een herinterpretatie van de orthodoxe mistekst. Met veel verbeelding weet Liszt de liturgische teksten volledig naar zijn hand te zetten.

Zo is het 'Credo' in zijn handen eerder een subtiele verbeelding van menselijk leven en lijden, dan wel een gortdroge geloofsbelijdenis. "Ik componeerde dit werk niet zoals iemand die een kerkgewaad aantrekt in plaats van een overjas", aldus Liszt, "maar deze compositie is het resultaat van het ware geloof van mijn hart, zoals ik dat al sinds mijn jeugd beleef. 'Genitum, non factum' – en alleen daarom kan ik zeggen dat mijn 'Missa solemnis' meer 'gebed' is dan compositie."

5

bio Philippe Herreweghe Philippe Herreweghe is hoofddirigent van deFilharmonie (Royal Flemish Philharmonic). In 1970 richtte Herreweghe het Collegium Vocale Gent op. Nikolaus Harnoncourt en Gustav Leonhardt merkten zijn uitzonderlijke benaderingswijze op en nodigden hem uit om mee te werken aan hun opnames van de verzamelde Bachcantates. Al gauw werd Herreweghes levendige, authentieke en retorische aanpak van de barokmuziek alom geprezen en in 1977 richtte hij in Parijs het ensemble La Chapelle Royale op, waarmee hij de muziek van de Franse Gouden Eeuw ten uitvoer bracht.

Ingeborg Danz Nog tijdens haar studies bij Heiner Eckels won Ingeborg Danz diverse zangconcoursen. Ze begon haar carrière aan de Staatsoper van Hamburg, maar is vooral actief als lied- en concertzangeres. Ze onderhoudt intensieve samenwerkingen met de Internationale Bachakademie Stuttgart onder leiding van Helmuth Rilling en met het Collegium Vocale Gent onder leiding van Philippe Herreweghe.

Lees meer: http://bit.ly/Q79kiV

Dominik Wortig Dominik Wortig studeerde zang bij Werner Lechte aan de Robert Schumann Hochschule Düsseldorf. Nadien vervolmaakte hij zich bij grootheden als Brigitte Fassbaender en Kurt Moll. Hij specialiseerde zich in het lyrische tenorrepertoire en is momenteel een veelgevraagd zanger voor opera- en concertproducties. Zijn repertoire reikt van Monteverdi over de muziek van Bach en de grote oratoria van de romantiek tot en met het hedendaagse repertoire.

Lees meer: http://bit.ly/T0KA94

VALDA WILSON De Australische sopraan Valda Wilson werd geboren in Sydney en studeerde aan het conservatorium van haar geboortestad. Ze vervolmaakte haar studies aan de National Opera Studio in Londen. Ze specialiseerde zich bij docenten en solisten als Christiane Hossfeld, Dame Kiri Te Kanawa, Yvonne Kenny, Sharolyn Kimmorley, Lillian Watson en Stephen Yalouris. Ze is finaliste van het Concours de Genève en is momenteel lid van het Junges Ensemble der Semperoper Dresden. Vorig seizoen was ze prijsdrager van het Marten Bequest Scholarship for Singing.

Lees meer: http://bit.ly/T8PPny

Morten Frank Larsen De Deense bariton Morten Frank Larsen studeerde aan het conservatorium van Aarhus en volgde masterclasses bij Josef Greindl en Gino Bechi. Hij maakte zijn operadebuut aan de Aarhus Summer

Lees meer: http://bit.ly/Qsfewo

6

Opera in Brittens 'The rape of Lucretia'.

Sinds 2000 is zijn uitvalsbasis Wenen, waar hij regelmatig optreedt aan de Volksoper en de Staatsoper.

tische muziek. Martyn Brabbins is eerste gastdirigent.

Dankzij eigen concertreeksen in grote zalen bekleedt deFilharmonie een unieke positie in Vlaanderen. In het buitenland werd deFilharmonie uitgenodigd door de belangrijkste huizen, waaronder de Musikverein en het Konzerthaus in Wenen, het Festspielhaus in Salzburg en het Amsterdamse Concertgebouw. Internationale concertreizen door diverse Europese landen en Japan vormen een constante in de kalender.

Lees meer: http://bit.ly/T0LD8U

Collegium Vocale Gent In 2010 was het precies veertig jaar geleden dat een groep bevriende studenten op initiatief van Philippe Herreweghe beslisten het Collegium Vocale Gent te stichten.

Het ensemble paste als één van de eerste de nieuwe inzichten inzake de uitvoering van barokmuziek toe op de vocale muziek.

Deze authentieke, tekstgerichte en retorische aanpak zorgde voor een transparant klankidioom waardoor het ensemble in nauwelijks enkele jaren tijd wereldfaam verwierf en te gast was op alle belangrijke podia en muziekfestivals ter wereld.

Naast haar reguliere concerten werkte deFilharmonie opMaat uit, een geheel van educatieve projecten en sociale projecten, waarmee het orkest kinderen, jongeren en mensen met verschillende achtergronden doorheen de symfonische klankenwereld gidst. Samen met uitgeverij Lannoo ontwikkelt het orkest een reeks luisterboekjes voor kinderen.

Lees meer: http://bit.ly/T0Lum0

deFILHARMONIE Royal Flemish Philharmonic Als stilistisch flexibel symfonieorkest bezit deFilharmonie (Royal Flemish Philharmonic) een artistieke souplesse die toelaat om meerdere stijlen op een historisch verantwoorde wijze te vertolken. De Nederlandse dirigent Edo de Waart staat als chefdirigent in voor het grote orkestrepertoire.

Met zijn ruime orkestervaring draagt hij bij tot de vorming van het unieke karakter van deFilharmonie. Hij werkt daarvoor nauw samen met hoofddirigent Philippe Herreweghe, die zich vanuit zijn specifieke achtergrond toespitst op de (pre)roman-

Verschillende cd’s van het orkest werden bekroond door de vakpers, zoals de recente opnamen van Beethoven, Mendelssohn, Schubert en Stravinski met hoofddirigent Philippe Herreweghe (PentaTone). Er verschenen eveneens opnames met muziek van Sjostakovitsj onder leiding van Jaap van Zweden (Naïve), en van Mortelmans en Vieuxtemps onder leiding van Martyn Brabbins (Hyperion). Het orkest maakt ook opnames voor zijn eigen label, waarin het focust op het grote orkestrepertoire, Belgische muziek en hedendaags klassiek.

7

Liedteksten I. Kyrie Kyrie, eleison.

Christe, eleison.

Kyrie, eleison.

I. Kyrie Heer, ontferm U. Christus, ontferm U. Heer, ontferm U.

II. Gloria Gloria in excelsis Deo et in terra pax hominibus bonĂŚ voluntatis.

Laudamus te, benedicimus te, adoramus te, glorificamus te, gratia agimus tibi propter magmam gloriam tuam, Domine Deus, Rex caelestis, Deus Pater omnipotens.

Domine Fili unigenite, Jesu Christe.

Domine Deus, Agnus Dei, Filius Patris,

II. Gloria Eer zij God in den hoge en vrede op aarde aan de mensen die Hij liefheeft.

Wij loven U, wij prijzen en aanbidden U, wij verheerlijken U en zeggen U dank, voor Uw grote heerlijkheid.

Heer God, hemelse Koning, God almachtige Vader.

Heer, eniggeboren Zoon, Jezus Christus.

Heer God, Lam Gods, Zoon van de Vader,

Qui tollis pecata mundi, miserer nobis, qui tollis peccata mundi, suscipe deprecationes nostram.

Qui sedes ad dexteram Patris, miserere nobis,

Gij die wegneemt de zonden der wereld, ontferm U over ons; Gij die wegneemt de zonden der wereld, aanvaard ons gebed; Gij die zit aan de rechterhand van de Vader, ontferm U over ons,

Quoniam tu solus Sanctus, tu solus Dominus, tu solus altissimus, Jesu Christe, cum Sancto Spiritu: in gloria Dei Patris.

Amen.

Want Gij alleen zijt de Heilige, Gij alleen de Heer, Gij alleen de Allerhoogste, Jezus Christus, met de heilige Geest, in de heerlijkheid van God de Vader.

Amen.

8

III. Credo Credo in unum Deum, Patrem omni potentem, factorem cæli et terræ, visibilium omnium et invisibilium. et ex Patre natum ante omnia sæcula.

Deum de Deo, lumen de lumine, Deum verum de Deo vero, genitum, non factum, consubstantialem Patri: per quem omnia facta sunt.

Qui propter nos homines et propter nostram salutem descendit de cælis.

III. Credo Ik geloof in één God, de almachtige Vader, Schepper van hemel en aarde, van al wat zichtbaar en onzichtbaar is.

Voor alle tijden geboren uit de Vader.

God uit God, licht uit licht, ware God uit de ware God, geboren, niet geschapen, één in wezen met de Vader: en door Wie alles geschapen is.

Hij is voor ons, mensen en omwille van ons heil uit de hemel neergedaald.

Et incarnatus est de Spiritu Sancto ex Maria Virgine, Et homo factus est.

Crutifixus etiam pro nobis, sub Pontio Pilato passus, et sepultus est.

Hij heeft het vlees aangenomen door de heilige Geest uit de Maagd Maria, en is mens geworden.

Hij werd voor ons gekruisigd, Hij heeft geleden onder Pontius Pilatus en is begraven.

Et resurrexit tertia die, secundum scripturas, et ascendit in caelum: sedet ad dexterram Patris.

Et iterum venturus est cum gloria, iudicare vivos et mortuos.

Cuius regni non erit finis.

Et in Spiritum Sanctum, Dominum, et vivificantem:

Hij is verrezen op de derde dag, volgens de Schriften, en opgevaren ten hemel: Hij zit aan de rechterhand van de Vader.

Hij zal wederkomen in heerlijkheid, om te oordelen levenden en doden.

Aan zijn Rijk komt geen einde.

Ik geloof in de heilige Geest, die Heer is en het leven geeft:

9

qui ex Padre Filioque procedit.

Qui cum Padre et Filio simul adoratur et conglorificatur: qui locutus est per prophetas.

Et unam sanctam catholicam et apostholicam ecclesiam.

Confiteor unum baptisma in remissionem peccatorum.

Et expecto ressurectionem mortuorum et vitam venturisaeculi.

Amen

die voortkomt uit de Vader en de Zoon.

Die met de Vader en de Zoon tezamen wordt aanbeden en verheerlijkt: die gesproken heeft door de profeten.

Ik geloof in de ene, heilige, katholieke en apostolische kerk.

Ik belijd één doopsel tot vergeving van de zonden.

Ik verwacht de opstanding van de doden en het leven van het komend Rijk.

Amen.

IV. Sanctus Sanctus, Sanctus, Sanctus Dominus Deus Sabaoth.

Pleni sunt cæli et terra gloria tua.

Hosanna in excelsis.

IV. Sanctus Heilig, heilig, heilig de Heer, de God der hemelse machten.

Vol zijn hemel en aarde van Uw heerlijkheid.

Hosanna in den Hoge.

V. Benedictus Benedictus qui venit in nomine Domini.

Hosanna in excelsis.

V. Benedictus Gezegend Hij die komt in de naam des Heren.

Hosanna in den Hoge.

VI. Agnus Dei Agnus Dei, qui tollis peccata mundi: miserere nobis.

Agnus Dei, qui tollis peccata mundi: miserere nobis.

Agnus Dei, qui tollis peccata mundi: dona nobis pacem.

VI. Agnus Dei Lam Gods, dat wegneemt de zonden der wereld ontferm U over ons.

Lam Gods, dat wegneemt de zonden der wereld: ontferm U over ons.

Lam Gods, dat wegneemt de zonden der wereld: geef ons de vrede.

10

philip glass ensemble

FIlmoPera la Belle et la BĂŠte Film van Jean CoCteau - operabewerking door philip glass

inleiding door philip glass

In samenwerkIng met het InternatIonaal FIlmFestIval van vlaanderen-gent

VR 25 & ZA 26 JAN 2013 - 20:00 muziekcentrum de Bijloke gent inFo & tiCkets www.debijloke.be | 09 269 92 92 | vIP-arrangementen beschikbaar

11

binnenkort ZA | 24.11.12 | 20:00 Symfonieorkest Vlaanderen Dvorak, Prengels, Franck

ZO | 09.12.12 | 16:00 | STAM Refter Bruce Dickey, Liuwe Tamminga Trabaci, Mayone, Da Palestrina, Gabrieli, Guami, Greco

VR | 30.11.12 | 20:00 | Vooruit Theaterzaal | UITVERKOCHT Sons of the New World, Jef Neve (piano) Jef Neve

WO | 12.12.12 | 20:00 | Miryzaal (Hoogpoort 64) Isabelle Faust (viool), Alexander Rudin (cello), Alexander Melnikov (piano) Schumann, Van Beethoven, Smetana

ZO | 02.12.12 | 16:00 deFilharmonie, Steven Verhaert (dirigent) KIDconcert: Billy the Kid

VR | 14.12.12 | 20:00 | Kraakhuis Rolf Lislevand (luit, theorbe, barokgitaar), Kayhan Kalhor (kemanche) Iraanse versus Europese improvisaties

DI | 04.12.12 | 20:00 | Kraakhuis Inalto o.l.v. Lambert Colson, Hathor Consort o.l.v. Romina Lischka & Femke Gyselinck (dans) Bijloke-manufactuur WO | 05.12.12 | 20:00 Jean-Marie Machado (piano, compositie), Dave Liebman (saxofoon, compositie), Claus Stötter (trompet, bugel) & Psophos Quartet Jazz VR | 07.12.12 | 20:00 | Kraakhuis | UITVERKOCHT Theatre of Voices, Paul Hiller (artistieke leiding) Byrd, Eccard, Gade, Skempton

ZO | 16.12.12 | 15:00 Brussels Philharmonic & Vlaams Radio Koor & Octopus Symfonisch Koor Verdi WO | 19.12.12 | 20:00 | Kraakhuis Benjamin Van Esser, Daan Vandewalle, Keiko Shichijo Van Esser, Vandewalle, Shichijo, Nuyts, Blake ZO | 23.12.12 | 19:00 | UITVERKOCHT Collegium Vocale Gent, Philippe Herreweghe (dirigent) Bach

Bespreekbureau Muziekcentrum De Bijloke Gent Colofon J. Kluyskensstraat 2, 9000 Gent Tekst programmaboekje | Tom Janssens Di - vr 10:00 - 12:00 & 13:00 - 17:00 | Za 13:00 - 17:00 v.u. | Daan Bauwens 09 269 92 92 | tickets@debijloke.be | www.debijloke.be © Muziekcentrum De Bijloke Gent Muziekcentrum De Bijloke is mobiel dankzij het partnership met Gent Motors (www.gentmotors.be)