de puur muziek

16.02.2012 | 20:00 | KRAAKHUIS

Me La amargates tu sefardische liederen

programma Pithu li shaarey tsedek - gebed Open for me oh gates of righteousness Mi suegra la negra - My mother-in-law, the evil one • instrumentaal

Shahar evakeshkha - liturgisch gedicht gebaseerd op een tekst van Iben Gvirol (11de eeuw) I’ll seek for you at dawn No vo comer ni vo bever - I am not intending to eat or drink • instrumentaal Una hija tiene el Rey - The king has a daughter

Avre tu puerta cerrada - Open your closed door Para qué quero yo más bivir - What do I want to live more for?

Ir me quiero madre a Yerushalayim - Mother, I would like to leave to Jerusalem Quando el Rey Nimrod - When the King Nimrod

Adío Querida - Goodbye my beloved A la una nací yo - At one (o’clock) I was born

Hamavdil bein kodesh le hol – gebed gezongen bij Havdala (het einde van Shabath) The one who distinguishes sacred from secular Así biva el marido - My beloved husband Los caminos de arena - The paths of sand

UITVOERDERs Ensemble Me La Amargates Tu Doret Florentin | blokfluit Esteban Manzano | tenor Tulio Rondon | viola da gamba Sarah Ridy | barokharp Cristian Gutierrez | barokgitaar Juan Martinez | percussie

Alta luna al eslarecer - High moon at dawn Una matica de ruda - A spring of rue To Yelekaki - The vest

PAUZE

Porqué llorax blanca niña - Why are you weeping, fair maid? • Instrumentaal Lavava y suspirava - Washing and sighing El Rey de Francia - The King of France Esta montaña d’enfrente - The mountain ahead Mi padre era de Francia - My father was from France

2

sefardische liederen heersing. Na 1492 bleven de moslims in de Spaanse gebieden nog tot het begin van de 17de eeuw een actieve rol spelen. De joden – Sefardim, een woord dat afgeleid is van ‘Sepharad’ wat in modern Hebreeuws ‘Spanje’ betekent – moesten van de Spaanse monarchen Ferdinand en Isabella onmiddellijk het veld ruimen. In Portugal ordonneerde koning Manuel I hen in 1497 het land te verlaten. De joden zochten hun heil in andere streken rond de Middellandse zee, in Noord-Afrika (waar al joodse gemeenschappen waren), in het uitgestrekte Ottomaanse Rijk dat landen omvatte als Griekenland, Bulgarije en Turkije en in nabije Europese landen als Frankrijk en Italië. De Sefardische gemeenschappen namen hun rijke muziekcultuur mee. En ook hun taal – Judezmo, Ladino – werd tot diep in de 20ste eeuw courant gesproken. Tegelijkertijd integreerde die Sefardische ballingencultuur elementen van de verschillende culturen van de landen waar ze zich gevestigd had. Wat betekent dat veel van het Sefardische repertoire na de diaspora werd verder ontwikkeld in verschillende steden van Europa en Noord-Afrika. De belangrijkste Sefardische gemeenschappen kwamen voor in Saloniki en Rodos (Griekenland), Sarajevo, Bulgarije, Istanbul en Izmir (Turkije), Fez en Marrakesh (Marokko), Jeruzalem, Alexandria (Egypte).

In 711 stak een moslimleger de Straat van Gibraltar over, landde op het Spaanse schiereiland Tarifa en veroverde in korte tijd bijna het hele schiereiland, op een smalle strook, Ishbâniya, in het noorden na. De moslims noemden dat nieuwe gebied al-Andalus. De grenzen ervan wijzigden in de loop van de jaren voortdurend. Joden - met zekerheid al aanwezig op het Iberische Schiereiland vanaf de Romeinse overheersing - en christenen leefden er samen met moslims bijna achthonderd jaar lang in kleurrijke en bewogen ontwikkelingen naast elkaar. De moslims waren relatief tolerant ten aanzien van de joden en christenen. Op wetenschappelijk en cultureel gebied had die tolerantie een zelden geziene vruchtbare uitwerking. Beroemd zijn de vertaalscholen van Toledo en Sevilla, waar Arabieren en joden wetenschappelijke geschriften van diverse aard uit het Grieks en Latijn vertaalden en voor het eerst aan het Westen prijsgaven. Ook op het gebied van de poëzie vond er uitwisseling plaats. De Sefardische joden leerden de ingewikkelde versmetra van de Arabieren en ontwikkelden daardoor niet alleen hun eigen manier van bijbelcantillatie (het zingend voorlezen van heilige teksten), maar ook de religieuze hymnen, die men piyyut noemt. Maar het was zeker niet al rozengeur en maneschijn. Het islamitische Spanje werd in de loop der eeuwen, als gevolg van de oprukkende christelijke ‘reconquista’, tot het zuiden ingedijkt. Met de val in 1492 van het laatste sultanaat Granada kwam een einde aan de moslimover-

Het Sefardische repertoire werd van generatie op generatie oraal doorgegeven. Pas rond het begin van de 20ste eeuw zijn er muziekwetenschappers die in de Sefardische gemeenschappen op zoek gaan naar hun liederenschat, die opnemen en die noteren. Vandaag

3

afhankelijk van plaats en tijd waar ze ontstonden. En vice versa. In het algemeen kan men een onderscheid maken tussen de manier waarop de liederen gezongen worden in het gebied dat ten oosten van de Middellandse zee ligt en het gebied ten westen daarvan. In het oostelijk gebied, dat de Balkan en Turkije omvat, worden de Sefardische liederen meer in de stijl van de muzikale omgeving gezongen: oosterse toonladders (makam), sterk versierde melodieën en veel ritmisch vrije passages zijn elementen die men bij de liederen uit dat gebied terug vindt. In het westelijk gebied, dat relatief dichter bij Spanje ligt en Noord-Afrikaanse landen als Marokko en Tunesië omvat, worden de Sefardische liederen meer in westerse muzikale stijl gezongen: westerse toonladders, gelijkmatig ritme en vlakkere melodieën kenmerken de Sefardische liederen uit dat gebied.

de dag zijn er heel wat publicaties met Sefardische liederen, in Griekse, Bulgaarse, Bosnische, Turkse, Marokkaanse, Italiaanse en zelfs Libische versies. De taal van de meeste liederen is de traditionele taal van de meerderheid van de Sefardim, het Judeo-Spaans of Ladino. Ladino is in belangrijke mate een afgeleide van het oud Castiliaans (Spaans), met ontleningen aan het Turks, Grieks, Arabisch, Hebreeuws en Zuid-Slavisch. Ondanks de verschillen vertonen de liederen gemeenschappelijke karakteristieken: de meeste van de liederen werden voor bepaalde sociale aangelegenheden gezongen, zoals huwelijk, geboorte, dood of joodse feesten. Veelal werden de liederen door vrouwen gezongen. De vrouwen leerden die liedjes aan hun dochters. Een pak Ladino-teksten verhalen belangrijke liturgische en paraliturgische gebeurtenissen. De canticas de parida (liederen voor de aanstaande moeder) en wiegeliederen verwelkomen de nieuwgeborene. Huwelijksliederen of cantigas de la novia bezingen in kunstige metaforen de schoonheid van de bruid en de voorkomendheid van de bruidegom. Nog andere verklanken de verschillende stadia binnen een joodse bruiloft: het aanbieden van de bruidsschat, het rituele bad van de bruid, het verzorgen van haar haartooi, de optocht naar het huis van de bruidegom en de huwelijksceremonie zelf. De liederen bezingen de dagdagelijkse dingen des levens, liefde, droefenis, eenzaamheid, wanhoop en geluk. Sommige Grieks-Sefardische liederen roepen naar opbouw en thematiek reminiscenties op aan het Spaanse romancero. Contrafacta, waarbij nieuwe woorden op een bestaande melodie worden gezet, zijn in die context schering en inslag.

Me La Amargates Tu speelt op kopieën of op originele instrumenten van de renaissance en barok. Het ensemble combineert het volkse karakter van de liederen met muzikale elementen uit de 15de, 16de en 17de eeuw.

Melodie en ritme zijn sterk beïnvloed door de Spaanse/Turkse/Arabische/Balkan muziek,

4

BIO

liedTEKSTEN Engelse vertalingen door Esteban Manzano

Het ensemble ‘Me La Amargates Tu’ groeide uit de interesse en het onderzoek van haar leden naar Sefardische en Spaanse muziek uit de 15de, 16de en 17de eeuw. De teksten van de Sefardische liederen uit het repertoire van Me la amargates tu zijn geschreven in het Ladino. Me La Amargates Tu combineert de folklore traditie met muzikale elementen van het Iberische schiereiland uit de periode voorafgaand aan de verdrijving van joden door de inquisitie. Sefardische muziek uit die tijd bevat enkel melodie en tekst, de begeleiding werd nooit uitgeschreven. Daarom combineert het ensemble instrumenten uit die periode met eigen arrangementen om op die manier het meest natuurlijke en historisch plausibele resultaat te krijgen. De leden van ‘me la Amargates Tu’ studeerden bij verschillende specialisten van de authentieke uitvoeringspraktijk: Jaap ter Linden, Peter Van Heyghen, Christina Pluhar, Donna Agrel en Rainer Zipperling. ‘Me La Amargates Tu’ speelt concerten over de hele wereld en heeft als basis Den Haag waar enkele leden wonen.

Shahar evakeshkha I’ll seek for you at dawn I will seek for you at dawn oh my stronghold and my refuge. Dusk and dawn I’ll prepare for you. Before your strength I shall stand in awe. For your gaze will see the depths of my thoughts. What can do the heart and tongue, and strength of spirit within me Una hija tiene el Rey The king has a daughter, a precious one. Afraid of everyone, He built a castle for her. It has windows all around, for the air to come and go; The morning’s sun and breeze enter through one of them. Through the smallest one a sparrow comes in and out with its wings wide open, and it doesn´t harm her. She is embroiling a night-gown for the queen´s son. She embroils it with gold and sews it with silk. Every now and then

5

she sews a pearl. “Why don´t you sing, darling? Why don´t you sing, beauty?”

in front of me, she looks like a growing moon.

“I don´t and I won´t sing, my love is fighting in the war and a letter I will write right from my hand.

Refrain Jerusalem is a mountain surrounded by ten wise men (hakamines)

Asking them to bring him back healthy, alive and without chains. And if they refused to do so I would start a bigger war.

Refrain They are building the temple (bet hamiqdax) and they are embellishing it with gemstones.

There would be ships in the sea, armed men in the land and if there were no sails I would use my tress of hair.

Refrain If there were no rows I would use my own arms, and if there was no captain I would take the lead.

They are washing the temple (bet hamiqdax) and rinsing it out with water full of roses.

Then people would say: -“Long live the beautiful maid, that is trying to save her love. She threw herself into a storm.”

Refrain The temple has a beautiful lamp with seven arms to light the whole world up.

Ir me quiero madre a Yerushalayim Mother, I would like to leave to Jerusalem, eat the fruits of its land until I am full.

Quando el Rey Nimrod When King Nimrod went out into the fields he looked at the heavens and at all the stars, he saw a holy light above the Jewish quarter a sign that Abraham our father was about to be born.

Refrain I am leaning on him, I trust him, The Lord of all people.

Refrain Abraham Abinu,

I see Jerusalem, oh mother,

6

“Mother, lovely mother, what are you doing? how can you leave your little son and return after twenty days? I am your precious son.”

beloved father, father who blessed the light of Israel. Then he commanded the midwives to kill every pregnant woman if she didn’t give birth at once for Abraham our father was going to be born.

Refrain Hamavdil bein kodesh le hol The one who distinguishes sacred from secular

Refrain Terah’s wife became pregnant and day after day he asked her: “Why do you look so pale?” she already knew the god she had within her. Refrain

Ladino:

After nine months she wanted to give birth to her baby she was walking on the fields and on the vineyards her husband will not discover her, she made a manger where she will have her baby.

Hebrew:

With the help of your Highness we will not have any need. I sing and pray to him, that is my duty. The one who distinguish sacred from profane, He shall forgive us for our sins Our seed and wealth shall be as plenty as sand and stars of night When Day will turn as shadow pass I’ll call the lord, my guardian, day and night. Your Righteousness as grand as Mount Tabor, on my sins you shall pass, as yesterday passed, and watch at night.

Refrain When the baby was born he told his mother “Get away from the manger, my mother from I will find somebody to take me out he will be sent from heaven the one that will go with me.” Refrain

Así biva el marido My Beloved husband: I would like you to search for a bondmaid, of an eminent race and not just from Costandina.

After twenty days she went to visit him, she found him grown up and active, looking humble to the sky searching the Truth of God.

A girl was brought to her, as a bond maid. And the king loved her from first sight.

Refrain

Queen and slave got pregnant together at the same time.

7

Los caminos de arena The paths of Sirkigy were filled with sand to go forth and never back to see you, brunette.

The queen gave birth to a girl. The slave gave birth to a boy. The queen delivered on a well- made bed and the bond maid on the kitchen chair.

Morish you, morish me, let´s start seeing each other and if you do not wish to meet me, let´s get married right away.

The queen was fed with a very special soup. The bond maid was fed with a soup of bleach.

As soon as we started meeting, having drinks and beers, I got really disappointed by her cold words.

The house-keeper swap the new-born children: giving the boy to the queen and the girl to the bondmaid. “Hush, hush, little girl, Hush, hush, my sight fed by my breasts, but never raised in my guts.

Alta luna al eslarecer Above, in the sky lives the moon when the dawn starts to break. beautiful and unfortunate girl, please never be born.

If you were my daughter I would name you differently, I would name you Marqueta, like one of my sisters.”

My eyes are going blind from staring at the sea, ships come and go but none brings news for me.

“Bond maid! Sing to me your song again, it seems to me that you are my lost sister”

The birds are singing on top of the blooming trees. And beneath them, are sitting those who suffer from love.

“Why would I sing, my soul? Why would I sing, my sight? If being a king´s mistress on the kitchen chair I gave life”

Una matica de ruda A sprig of rue, a flowering sprig my dear daughter, tell me, who gave it to you?

The queen heard her, the queen hugged her, the queen gave her the boy, the queen took the girl.

A sprig of rue, a flowering sprig

8

approaching to the riverside.

it was given me by a young man, who fell in love with me.

-Oh! such white hands I see! hands that are suffering under the cold water! If you wish, my soul, I can take you with me.

A sprig of rue, a flowering sprig my dear daughter, do not fall into disgrace.

-Oh! I am washing the Queen’s clothes, how am I supposed to just leave them? -Throw them into the river and come with me!

To Yelekaki The despicable one wouldn´t stop hurting me. You say you are a religious man but you have slept in my breast.

While walking and talking she saw an olive grove -Oh! Such green fields, olive fields, I left you being ploughed and return to find you’ve been sown.

Refrain You better leave! I do not love you anymore! You drank my blood and ate my flesh. You better leave now! This is the time you have predicted, the time you said you were going to die for me. You were looking forward to it! Your ways are killing you! Leave! Look for another person whom you can make unhappy.

-How can it be, my love? Are you Zafira my sister? Oh! While walking and talking they approached the palace door. Open the door, dear mother, open the palace door, instead of your daughter-in-law I brought your true daughter. -If you’re my daughter-in-law, welcome to my home. If you’re my true daughter come to my arms.

You won´t wear your curly hair, you won´t wear your tress, you have taken everything from me, you were not even twenty.

El Rey de Francia The King of France had three daughters, the first embroidered, the second sewed, and the youngest worked at tapestry, toiling at her work,

Refrain Lavava y suspirava While washing and sighing she saw a knight approaching returning from war, his sword covered in blood

9

that rests at the doorway, I have planted and raised yet someone else is enjoying its flowers.

she began to slumber. Her mother, when she saw this, made to beat her. “Do not beat me mother, do not wish to beat me, for I was having a dream that filled me with joy.” “If you were having a dream, tell it then to me.”

Mi padre era de Francia My father was from France, my mother was from Aragón, I was an only child and I got married very young. I got married with a French man that came from Istanbul. He sleeps on the bed and I sleep on the floor.

“I looked out of the door and there I saw the full moon; I looked out from the window and I saw the star Diana; I looked into the well and saw a pillar of gold with three little birds pecking at the gold.”

He drinks good wine while I drink water. He eats fat meat while I eat the bones.

“The full moon is your mother-in-law. The star Diana is your sister-in-law. The three little birds are your brothers-in-law. And the pillar of gold is the son of the King, your betrothed.”

In the middle of the way, he asked me for water, There was no water at the house so he sent me to the fountain. In the middle of the way I got tired and stopped to rest. I saw a young man who kissed me twice.

Esta montaña d’enfrente The mountain ahead ignites and starts burning. That’s how I lost my love, I will sit here and cry for it.

“Do not kiss me, young man, do not kiss me! If my husband finds this out he might kill me.

I used a branch as a feather and wrote my sorrows on a leaf. Neither my brothers or cousins or relatives know about it.

Before he even tries it I would kill myself” “Do not kill yourself, young lady, I am your true love.”

The little jasmine tree

10

Adío Querida When your mother delivered you and brought you to the world she did not give you a heart to love with and be loved.

Pithu li shaarey tsedek Open for me oh gates of righteousness

Ladino: The war is declared by the King León; Those who refuse to fight will find their home in prison.

Farewell, farewell my dear, I don’t want my life you have embittered it for me.

Hebrew: Open for me oh Gates of righteousness, i will pass through them and praise the Lord For it is the Gate to God, where the righteous will come I will thank thee for your answer and you shall be my salvation The stone that was discarded shall be the cornerstone

Go, look for another love, knock on other doors, wait for another passion, because for me you are dead .

Avre tu puerta cerrada Open your closed door, on your balcony, there is no light come with me, my flower, come away with me.

A la una nací yo At one (o’clock) I was born, at two I had grown up, at three I took a lover, at four I got married.

I was seeking your beauty just like God gave it to you, your beauty is pure and clear, only I deserve it.

Soul, life and heart!

Farewell, farewell my dear, I don’t want my life you have embittered it for me.

Tell me, girl, where are you from? for I long to get to know you and if you do not have a lover, I should let myself learn how.

Para qué quero yo más bivir What do I want to live more in this world for? It’s better to die than to suffer, I came to suffer love’s pains. You live in my heart but I cannot reach you It’s better to die than to suffer, I came to suffer love’s pains.

Soul, life and heart! Going off to war, I threw two kisses into the air one is for my mother, the other is for you. Soul, life and heart!

11

binnenkort VR | 17.02.12 | 20:00 Les Plaisirs du Parnasse Kamermuziek van Gabrieli, Piccinini, Marini, Vierdank e.a.

DO | 08.03.12 | 20:00 | UITVERKOCHT Graindelavoix Soefigezangen uit Sicilië

ZA | 18.02.12 | 20:00 | UITVERKOCHT The Hilliard Ensemble Muziek op teksten van Petrarca en Dante

VR | 09.03.12 | 20:00 deFilharmonie, Edo de Waart (dirigent) Bruckner: Symfonie nr. 8 in c

ZO | 19.02.12 | 20:00 deFilharmonie, Michaël Pas (acteur) Pulcinella, KIDconcert DO & VR | 01 & 02.03.12 | 18:00-23:30 En Avant Mars / Voorwaarts Maart Festival

ZO | 11.03.12 UNESCO MUZIEKDAG 16:00 | B’Rock (Gent) 19:00 | Accademia degli Astrusi (Bologna) 21:00 | Orquesta Barroca de Sevilla (Sevilla) 22:15 | Grand Finale met de 3 ensembles Barokmuziek uit Sevilla, Bologna en Gent

ZA | 03.03.12 | 20:00 Concerto Copenhagen Mendelssohn, Mozart

DO | 15.03.12 | 20:00 London Baroque, Reinoud van Mechelen (tenor) Couperin, Haendel, Rameau, Marais, Leclair

ZO | 04.03.12 | 16:00 | STAM | UITVERKOCHT Tiburtina Ensemble Hildegard von Bingen

VR | 16.03.12 | 20:00 Amsterdam Sinfonietta, Candida Thompson, Robert McDuffie (viool) Glass, Keuris, Adams

ZO | 04.03.12 | 17:00 | MIRY Docentenconcert Hobo & slagwerk

ZA | 17.03.12 | 20:00 Orchestre National de Lille Sibelius, Schumann, Tsjaikovski

WO | 07.03.12 | 20:00 Jason Moran Trio Jazz | Monk at Town Hall, 1959

Bespreekbureau Muziekcentrum De Bijloke Gent J. Kluyskensstraat 2, 9000 Gent Di - vr 10:00 - 12:00 & 13:00 - 17:00 | za 13:00 - 17:00 09 269 92 92 | tickets@debijloke.be | www.debijloke.be

v.u. | Daan Bauwens • tekst | Frank Pauwels © | Muziekcentrum De Bijloke Gent info@debijloke.be Muziekcentrum De Bijloke is mobiel dankzij het partnership met Gent Motors (www.gentmotors.be)