TỔ CHỨC DẠY HỌC THEO GÓC CHƯƠNG “CHẤT KHÍ” VẬT LÝ 10 TRUNG HỌC PHỔ THÔNG THEO HƯỚNG PHÁT HUY TÍNH

ĐẠI HỌC HUẾ TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM

LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi, các số liệu và kết quả ngiên cứu ghi trong luận văn là trung thực, được các đồng tác giả cho phép sử dụng và chưa từng được công bố trong bất kỳ một công trình nào khác.

HUỲNH BẢO ĐẠI

Tác giả luận văn

TỔ CHỨC DẠY HỌC THEO GÓC CHƯƠNG CHƯƠNG “CHẤT “CHẤT KHÍ” VẬT VẬT LÝ 10 TRUNG HỌC PHỔ THÔNG THEO HƯỚNG HƯỚNG PHÁT HUY TÍNH TÍCH CỰC CỦA HỌC SINH

Huỳnh Bảo Đại

Chuyên ngành: Lý luận và phương pháp dạy bộ môn Vật lý Mã số: 60140111

LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC THEO ĐỊNH HƯỚNG ỨNG DỤNG

NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC PGS. TS. LÊ CÔNG TRIÊM

Thừa Thiên Huế, năm 2017

i

ii

1.3.4. Cách thiết kế phiếu học tập .............................................................................26

MỤC LỤC Trang

1.3.5. Các mức độ tổ chức của dạy học theo góc ......................................................27

Trang phụ bìa ...............................................................................................................i

1.4. Dạy học theo góc trong dạy học Vật lý THPT ...................................................30

Lời cam đoan ...............................................................................................................ii

1.4.1. Đặc điểm nội dung kiến thức Vật lý ở THPT .................................................30

MỤC LỤC ...................................................................................................................1

1.4.2. Quy trình tổ chức dạy theo góc môn Vật lí ở bậc Trung học phổ thông ........31

DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT .........................................................................4

1.5. Dạy học theo góc với việc phát huy tính tích cực của học sinh trong dạy học

DANH MỤC CÁC BẢNG, HÌNH, SƠ ĐỒ................................................................5

Vật lí ..........................................................................................................................35

MỞ ĐẦU ....................................................................................................................6

1.5.1. Khái niệm ........................................................................................................35

1. Lí do chọn đề tài ......................................................................................................6

1.5.2. Các biểu hiện của tính tích cực của học sinh trong dạy học theo góc ............35

2. Mục tiêu nghiên cứu ................................................................................................8

1.5.3. Các biện pháp phát huy tính tích cực của HS trong dạy học theo góc............37

3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ...........................................................................8

1.6. Điều tra thực trạng về dạy và học Vật lí của giáo viên và học sinh ..................39

4. Giả thuyết khoa học ................................................................................................9

1.6.1. Mục đích điều tra ............................................................................................39

5. Nhiệm vụ nghiên cứu ..............................................................................................9

1.6.2. Nội dung điều tra .............................................................................................40

6. Giới hạn của đề tài ..................................................................................................9

1.6.3. Đối tượng điều tra ...........................................................................................40

7. Phương pháp nghiên cứu .........................................................................................9

1.6.4. Kết quả điều tra ...............................................................................................40

8. Những đóng góp mới của luận văn .........................................................................9

KẾT LUẬN CHƯƠNG 1..........................................................................................45

9. Cấu trúc của luận văn ............................................................................................10

Chương 2. THIẾT KẾ TIẾN TRÌNH DẠY HỌC THEO GÓC MỘT SỐ KIẾN

NỘI DUNG...............................................................................................................11

THỨC CHƯƠNG “CHẤT KHÍ” VẬT LÍ 10 THPT THEO HƯỚNG PHÁT HUY

Chương 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA DẠY HỌC THEO GÓC

TÍNH TÍCH CỰC CỦA HỌC SINH .......................................................................46

TRONG DẠY HỌC VẬT LÍ TRUNG HỌC PHỔ THÔNG ..............................11

2.1. Nội dung chuơng trình và đặc điểm kiến thức chương “Chất Khí” Vật lí 10 THPT...46

1.1. Quan điểm dạy học hiện đại ...............................................................................11

2.1.1. Nội dung chuơng trình, mục tiêu kiến thức chương “Chất Khí” Vật lí 10 THPT ....46

1.1.1. Dạy học theo định huớng phát triển năng lực .................................................11

2.1.2. Những đặc điểm kiến thức chương “Chất khí” cần lưu ý ...............................47

1.1.2. Dạy học phân hóa ............................................................................................12

2.2. Thiết kế quy trình dạy học theo góc một số kiến thức Chương “Chất khí” Vật lí

1.2. Dạy học theo góc ................................................................................................14

10 THPT theo hướng phát huy tính tích cực của HS. ...............................................48

1.2.1. Khái niệm dạy học theo góc ............................................................................14

2.2.1. Bài: Quá trình đẳng nhiệt. Định luật Bôilơ-Mariốt .........................................49

1.2.2. Cơ sở khoa học của dạy học theo góc .............................................................15

2.2.2. Bài: Quá trình đăng tích. Định luật Sác-Lơ ....................................................59

1.2.3. Đặc trưng cơ bản của dạy học theo góc ..........................................................17

2.2.3. Bài: Phương Trình Trạng Thái Khí Lí Tưởng ................................................70

1.3. Dạy học theo góc ở Trung học phổ thông ..........................................................19

KẾT LUẬN CHƯƠNG 2..........................................................................................82

1.3.1. Đặc điểm tâm lý lứa tuổi của học sinh Trung học phổ thông .........................19

Chương 3. THỰC NGHIỆM SƯ PHẠM ..............................................................83

1.3.2. Tổ chức dạy học theo góc ở trung học phổ thông ...........................................21

3.1. Mục đích thực nghiệm sư phạm .........................................................................83

1

2

3.2. Nhiệm vụ của thực nghiệm sư phạm ..................................................................83

DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT

3.3. Đối tượng thực nghiệm sư phạm ........................................................................83 3.4. Phương pháp thực nghiệm .................................................................................84 3.5. Thời gian thực nghiệm .......................................................................................84 3.6. Những khó khăn gặp phải khi tiến hành thực nghiệm sư phạm.........................84 3.7. Nội dung thực nghiệm ........................................................................................84 3.8. Diễn biến và kết quả thực nghiệm sư phạm .......................................................85 3.8.1. Xây dựng tiêu chí để đánh giá.........................................................................85 3.8.2. Phân tích diễn biến thực nghiệm .....................................................................85 3.8.3. Phân tích hiệu quả tiến trình dạy học đối với việc phát huy tính tích cực của học sinh .....................................................................................................................90 3.8.4. Phân tích định lượng .......................................................................................92 KẾT LUẬN CHƯƠNG 3........................................................................................102 KẾT LUẬN ............................................................................................................104 TÀI LIỆU THAM KHẢO ....................................................................................106 PHỤ LỤC

3

STT

Chữ viết tắt

Chữ viết đầy đủ

1.

ĐC

Đối chứng

2.

ĐG

Đánh giá

3.

DH

Dạy học

4.

ĐHSP

Đại học Sư phạm

5.

DHTG

Dạy học theo góc

6.

GV

Giáo viên

7.

HN

Hà Nội

8.

HS

Học sinh

9.

KT

Kiến thức

10.

Nxb

Nhà xuất bản

11.

PHT

Phiếu học tập

12.

pp

Phương pháp

13.

PPDH

Phương pháp dạy học

14.

SGK

Sách giáo khoa

15.

ST

Sáng tạo

16.

TC

Tích cực

17.

THCVĐ

Tình huống có vấn đề

18.

THPT

Trung học phổ thông

19.

TL

Tự lực

20.

TN

Thí nghiệm

21.

TNSP

Thực nghiệm Sư phạm

4

DANH MỤC CÁC BẢNG, HÌNH, SƠ ĐỒ

MỞ ĐẦU Trang

BẢNG

1. Lí do chọn đề tài

Bảng 2.1. Kết quả khảo sát HS khối 10 tại trường PT DTNT THPT AG ................40

Thời gian qua giáo dục nước ta đã và đang thay đổi trong toàn bộ quá trinh

Bảng 2.2. Kết quả điều tra phong cách học tập Vật lí của HS khối 10 trường PT

dạy học: Mục tiêu, nội dung, phương pháp, phương tiện, tổ chức thực hiện, đánh

DTNT THPT An Giang ............................................................................................42

giá. Tuy nhiên, việc tổ chức dạy học nhằm phát huy được khả năng, sở trường của cá nhân từng HS và phát triển năng lực toàn diện của HS thì còn hạn chế. Đổi mới

HÌNH

phương pháp phải góp phần đào tạo con người phát triển toàn diện, đáp ứng cho sự

Hình 3.1. Biểu đồ phân bố điểm của hai nhóm TN và ĐC .......................................93

nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước. Điều này đã được khẳng định trong

Hình 3.2. Biểu đồ phân loại học lực HS của hai nhóm TN và ĐC ...........................94

Nghị quyết Hội nghị lần thư 8 Ban chấp hành Trung Ương khoá XI về Đổi mới căn

Hình 3.3. Đồ thị phân phối tần suất ..........................................................................97

bản và toàn diện giáo dục có ghi: “...Đa dạng hóa nội dung, tài liệu học tập, đáp ứng

Hình 3.4. Đồ thị phân phối tần suất tích lũy .............................................................97

yêu cầu của các bậc học, các chương trình giáo dục, đào tạo và nhu cầu học tập suốt

Hình 3.5. Biểu đồ phân bố điểm của hai nhóm TN và ĐC .......................................98

đời của mọi người. Tiếp tục đổi mới mạnh mẽ phương pháp dạy và học theo hướng

Hình 3.6. Biểu đồ phân loại học lực HS của hai nhóm TN và ĐC ...........................98

hiện đại; phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo và vận dụng kiên thức, kỹ năng

Hình 3.7. Đồ thị phân phối tần suất ........................................................................101

của người học; khắc phục lối truyền thụ áp đặt một chiều, ghi nhớ máy móc. Tập

Hình 3.8. Đồ thị phân phối tần suất tích lũy ...........................................................101

trung dạy cách học, cách nghĩ, khuyến khích tự học, tạo cơ sở để người học tự cập nhật và đổi mới tri thức, kỹ năng, phát triển năng lực; chuyển từ học chủ yếu trên

SƠ ĐỒ

lớp sang tổ chức hình thức học tập đa dạng, chú ý các hoạt động xã hội, ngoại khóa,

Sơ đồ 1.1. Một số phong cách học của học sinh .......................................................15

nghiên cứu khoa học; đẩy mạnh ứng dụng công nghệ thông tin và truyền thông

Sơ đồ 1.2. Quy trình học theo góc của HS ................................................................21

trong dạy và học” [1, tr. 86].

Sơ đồ 1.3. Quy trình dạy học theo góc đối với GV...................................................23

Từ năm học 2012 - 2013, dự án VNEN (mô hình trường học mới) đã được

Sơ đồ 1.4. Các cách chuyển góc trong dạy học theo góc ..........................................29

triển khai trên 1447 trường tiểu học thuộc 63 tỉnh, thành phố cả nước. Mô hình

Sơ đồ 1.5. Nghiên cứu cùng một nội dung theo các phong cách khác nhau ............32

VNEN nhấn mạnh đến vai trò tự chủ, tích cực của người học từ khâu quản lí, điều

Sơ đồ 1.6. Nghiên cứu nhiều nội dung theo chủ đề với các phong cách khác nhau .......33

hành hoạt động của lớp học đến việc tổ chức các hoạt động học tập. Với mô hình

Sơ đồ 2.1. Cấu trúc nội dung kiến thức chương “Chất Khí” Vật lí 10 THPT ..........46

này HS sẽ có nhiều cơ hội thể hiện mình, chủ động hơn trong mọi hoạt động học tập cũng như sinh hoạt, trên tinh thần hợp tác. Kết quả học tập sẽ do HS tự ĐG chính mình, đánh giá bạn cùng nhóm và sẽ được ghi vào bảng đo sự tiến độ. GV sẽ là người tổ chức hướng dẫn các hoạt động cho HS, không tham gia cho điểm HS, HS hình thành các thói quen làm việc trong học tập như: HS sử dụng tài liệu, đồ dùng học tập rồi làm việc theo nhóm; ghi tên bài vào vở, tìm hiểu mục tiêu của bài học,

5

6

bẳt đầu hoạt động cơ bản, báo cáo kết quả với GV, thực hành cá nhân rồi cùng trao

hoạt và sáng tạo. DHTG còn quan tâm được đến sở thích và đáp ứng sự khác biệt

đổi, chia sẻ với bạn, trao đổi nhóm; ứng dụng, đánh giá, ... Dạy học theo mô hình

của từng cá nhân HS.

VNEN đã rất quan tâm đến hoạt động học của HS, tạo được môi trường học tập để

Trong chương trình vật lí 10 THPT (chương trình cơ bản), phần Nhiệt học là

HS có thể phát huy tốt tích tích cực, chủ động và sáng tạo. Vì vậy mô hình VNEN

một trong những nội dung trọng tâm, cơ bản. Kiến thức phần này được xây dựng từ

có thể được vận dụng ở các bậc học cao hơn.

các thí nghiệm đòi hỏi độ chính xác cao, đặc biệt là chương "Chất khí". Vì vậy, khi

Tuy nhiên, thực tiễn cho thấy, mỗi cá nhân người học có đặc điểm tâm sinh lí

dạy học chương "Chất khí", giáo viên gặp rất nhiều khó khăn trong việc hình thành

riêng biệt, có nhu cầu nhận thức và khả năng phát triên trí tuệ khác nhau. Chính vì

các thuyết, các định luật cho học sinh. Hơn nữa, HS cũng rất dễ chán nản khi phải

vậy, một mặt GV cần soạn thảo tiến trình dạy học đáp ứng được sự phân hóa HS.

tiếp thu thụ động những kiến thức này. Nếu vận dụng tốt phương pháp DHTG thì sẽ

Mặt khác, tiến trình dạy học phải huy động tối đa các phong cách học khác nhau để

phát huy được đa phong cách học của HS, tạo được điều kiện để HS học sâu và với

người học có thể học sâu với đa phong cách học. GV có thể cung cấp những lựa

cảm giác thoải mái. Mặc khác, Chương “Chất khí” ở phần Nhiệt học THPT có

chọn để một số HS có thề học tập độc lập trong khi đó một số HS khác lại học tập

nhiều con đường để cho HS tiếp cận các kiến thức như: Dựa trên phân tích lý

cùng nhau hoặc đáp ứng những phong cách học tập khác nhau cùa HS như: Học qua

thuyết, dựa trên nghiên cứu thực nghiệm, vận dụng giải thích thực tiễn. Đồng thời

nghiên cứu tài liệu, học qua phân tích dựa trên lí thuyết; học qua trải nghiệm, khám

một số kiến thức trong chương “Chất khí” này có cấu trúc khá thống nhất như: Định

phá, làm thử; học qua thực hành áp dụng và học qua quan sát. Như vậy, quá trình

luật Bôi-Lơ, Ma-Ri-Ôt, định luật Săc-lơ, phương trình trạng thái, … Chính vì thế có

dạy học vừa đảm bảo yêu cầu chung nhưng vẫn tôn trọng sự khác biệt trong học tập

nhiều cơ hội để tổ chức DHTG các nội dung kiến thức này mang lại hiệu quả cao

và chính sự thích ứng được với các khác biệt đó, chất lượng và hiệu quả dạy học

cho HS trong học tập.

được nâng cao.

Dựa trên cơ sở lý luận của DHTG, với việc phân tích đặc điểm nội dung chủ

Hướng tới dạy học đáp ứng các yêu cầu nói trên, cần phải tổ chức cho được

yếu của kiến thức về Chất khí, chúng tôi thấy có thể thiết kế tiến trình DHTG

các tiến trình dạy học phù hợp như: dạy học theo góc, dạy học theo hợp đồng, dạy

chương “Chất khí” Vật lý 10 THPT theo hướng phát huy tính tích cực của HS trong

học theo dự án, dạy học theo chù đề... đồng thời phải biết sử dụng các kỹ thuật dạy

học tập. Với những lý do trên chúng tôi chọn đề tài: “Tổ chức dạy học theo góc

học hiện đại như kỹ thuật khăn trải bàn, kỹ thuật các mảnh ghép, bể cá, công não... .

chương Chất Khí Vật lý 10 THPT theo hướng phát huy tính tích cực của HS”.

Ở đây chúng tôi quan tâm đến tổ chức dạy học theo góc (comer work/working in

2. Mục tiêu nghiên cứu

conners). Dạy học theo góc (DHTG) được hiểu theo nghĩa là “Một mô hình, theo đó

Đề xuất được quy trình và các biện pháp dạy học theo góc trong dạy học một

HS thực hiện các nhiệm vụ khác nhau tại các vị trí cụ thể trong không gian lớp học,

số kiến thức chương “Chất khí” phần Nhiệt học Vật lý 10 THPT theo hướng tích

nhưng cùng hướng tới chiếm lĩnh một nội dung học tập theo các phong cách học

cực hóa hoạt động học tập của HS.

khác nhau” [41].

3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu

Tổ chức DHTG là một cách tổ chức học tập mà GV quan tâm tới việc học của từng HS, chứ không như kiểu dạy học truyền thống là tất cả HS phải cùng nghiên cứu vấn đề theo một hướng mà GV đã vạch sẵn duy nhất. Với cách tiếp cận đó, GV có nhiều cơ hội hơn để giúp cho quá trình dạy học cùa mình trở nên linh

7

- Hoạt động dạy của GV và hoạt động học của HS lớp 10 trường PT DTNT THPT An Giang trong giờ học Vật lý.

- Một số kiến thức chương Chất khí Vật lý THPT, gồm các kiến thức về: Thuyết cấu tạo chất, quá trình đẳng nhiệt, quá trình đẳng tích, phương trình trạng thái,…

8

+ Soạn thảo tiến trình DHTG một số kiến thức trong chương “Chất khí” Vật

4. Giả thuyết khoa học Nếu đề xuất được quy trình kèm theo các biện pháp DHTG và vận dụng quy trình cũng như các biện pháp đó vào dạy học một số kiến thức phần “Nhiệt học”

lý 10 THPT theo quy trình đã đề xuất để minh họa cho phần lí luận DHTG + Các tiến trình dạy học này có thể làm tài liệu tham khảo cho giáo viên

Vật lý 10 THPT thì sẽ tích cực hoá được hoạt động học tập của học sinh, từ đó chất

(GV) các trường THPT

lượng học tập sẽ được nâng cao.

9. Cấu trúc của luận văn Luận văn gồm phần mở đầu, chương 1, chương 2, chương 3, kết luận, tài liệu

5. Nhiệm vụ nghiên cứu - Nghiên cứu lí luận về tính tích cực, tự lực nhận thức và về hoạt động dạy

tham khảo và phụ lục.

học Vật lí nhằm phát huy tính tích cực, tự lực nhận thức của học sinh; - Điều tra thực trạng dạy - học ở trường PT DTNT THPTAN GIANG; - Đề xuất một số biện pháp nhằm phát huy tính tích cực, tự lực nhận thức của HS trong dạy học; - Vận dụng các biện pháp trên vào dạy chương “ Chât khí”(vật lý 10 cơ bản) cho HS trường PT DTNT THPT An Giang; - Thực nghiệm sư phạm.

6. Giới hạn của đề tài Nghiên cứu đề xuất một số biện pháp trong dạy học phù hợp với nội dung bài học, điều kiện, cơ sở vật chất, khả năng nhận thức của học sinh Trường PT DTNT THPT An Giang.

7. Phương pháp nghiên cứu - Nghiên cứu lí luận - Điều tra, khảo sát tình hình dạy học vật lí ở trường PT DTNT THPT An Giang theo hướng phát huy tích cực của HS - Thực nghiệm sư phạm (trong đó có sử dụng phương pháp thống kê toán học để xử lí, phân tích các số liệu, dữ kiện thu được từ thực nghiệm, từ đó rút ra kết luận) 8. Những đóng góp mới của luận văn - Đóng góp về mặt lí luận + Hệ thống hóa, bổ sung lí luận về dạy học theo góc ở bậc THPT + Đề xuất quy trình dạy học theo góc trong dạy học Vật lí bậc THPT - Đóng góp về mặt thực tiễn

9

10

NỘI DUNG Chương 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA DẠY HỌC THEO GÓC TRONG DẠY HỌC VẬT LÍ TRUNG HỌC PHỔ THÔNG

- Về hình thức tổ chức DH thì cơ động và linh hoạt. Có thể học ở lớp, học ở phòng TN, học trong thực tế, học cá nhân, học theo cả nhóm hay cả lớp cùng với GV,...

Như vậy, các PPDH mới đều hướng tới phát triển năng lực của cá nhân HS, không chỉ dừng lại ở việc nắm vững kiến thức mà còn phát triển tối đa các năng lực và phẩm chất khác. Muốn đạt được việc phát triển năng lực của HS thì cần thiết phải hiểu đối tượng học sinh, phải biết phân hóa để dạy. Vì thế dạy học phân hóa

1.1. Quan điểm dạy học hiện đại Quan điểm dạy học hiện đại đã chuyển từ tiếp cận nội dung kiến thức của

cũng là một xu hướng tổ chức dạy học mà dạy học hiện đại cần phải tính đến.

dạy học truyền thống sang tiếp cận mục tiêu trong đó nhấn mạnh đến việc hình

1.1.2. Dạy học phân hóa

thành năng lực cho người học.

1.1.2.1. Khái niệm về dạy học phân hóa

1.1.1. Dạy học theo định huớng phát triển năng lực

Theo Tomlinson, dạy học phân hóa là "sắp xếp" những gì diễn ra trên lớp để

Ngày nay, mục tiêu dạy học là tạo cơ hội và giúp đỡ người học thực hiện

HS có nhiều lựa chọn cho mình cách chiếm lĩnh tri thức, kỹ năng và thái độ diễn đạt

được mục đích là: học để biết, học để làm, học để tự khẳng định mình và học để

những gì mà họ học được; nghĩa là dạy học phân hóa sẽ cung cấp cho HS những

chung sống với nhau. Đây là bốn trụ cột của giáo dục thế kỷ 21 do Hội đồng quốc tế

con đường khác nhau để lĩnh hội nội dung dạy học. Thông qua đó, HS đạt hiệu quả

về giáo dục thế kỷ 21 đề xuất với UNESCO. Nhằm đạt được bốn trụ cột này của

học tập cao hơn. Đặng Thành Hưng cho rằng, dạy học phân hóa thực chất là tạo ra

giáo dục, các nhà sư phạm kêu gọi phải phát huy tính tích cực, chủ động của HS,

những khác biệt nhất định trong nội dung và phương thức hoạt động của học sinh

thực hiện "Dạy học phân hóa" quan tâm đến nhu cầu, khả năng của mỗi cá nhân HS

bằng những thiết kế và thực hiện học trình theo nhiều hướng khác nhau dựa vào

trong tập thể lớp. Từ đó các nhà sư phạm đã đưa ra các PPDH mới, lấy HS làm

nhóm năng lực, hứng thú hoặc nhu cầu học tập của HS và mục tiêu giáo dục xã hội

trung tâm của quá trình dạy học. Nội dung cơ bản của các PPDH mới là:

[42, tr. 20]. Từ hai định nghĩa ở trên, dạy học phân hóa được hiểu là một cách thức

- Về quan niệm của việc học: Học là quá trinh kiến tạo; HS tìm tòi, khám phá,

dạy học đòi hỏi phải tổ chức, tiến hành các hoạt động dạy học dựa trên những khác

phát hiện, khai thác và xử lý thông tin,... tự hình thành hiểu biết, năng lực và phẩm chất;

hiệt của người học về năng lực, nhu cầu nhận thức, các điều kiện học tập nhằm tạo

- Về bản chất của việc dạy: GV Tổ chức hoạt động nhận thức cho HS. Dạy

ra những kết quả học tập và sự phát triển tốt nhất cho người học, đảm bảo công

HS cách tìm ra chân lí;

bằng trong giáo dục, tức là đảm bảo quyền bình đẳng về cơ hội học tập cho người

- Về mục tiêu dạy học: Chú trọng hình thành các năng lực (sáng tạo, hợp

học. Quan điểin dạy học phân hóa là một phần cơ sở lí luận nền tảng cho các PPDH

tác,...) dạy phương pháp và kĩ thuật lao động khoa học, dạy cách học. Học để đáp

mới như: DHTG, DH theo hợp đồng, dạy học theo dự án,...

ứng những yêu cầu của cuộc sống hiện tại và tương lai;

1.1.2.2. Những hình thức của dạy học phân hóa

- Về nội dung dạy học: Kiến thức lấy từ nhiều nguồn khác nhau. Có thể lấy từ SGK, từ các tài liệu khoa học phù hợp, từ TN, hay từ thực tế.. .Các kiến thức này gắn với vốn hiểu biết, kinh nghiệm và nhu cầu của HS; - Về phương pháp dạy học: Các PPDH theo hướng tìm tòi, theo hướng giải quyết vấn đề hay dạy học tương tác và dạy học phân hóa được chú trọng;

11

Dạy học phân hoá được phân biệt dưới nhiều hình thức khác nhau: phân hoá nội tại, phân hoá nội dung, phân hoá quy trình - Phân hóa nội tại Dựa vào tình hình thực tế của HS trong lớp mà GV có thể phân hóa HS theo các hình thức dưới đây:

12

+ Phân hóa theo hứmg thú: Căn cứ vào đặc điểm hứng thú học tập của HS để tổ chức cho người học tìm hiểu khám phá nhận thức; + Phân hóa theo năng lực nhận thức: Lấy sự phân biệt nhịp độ làm căn cứ phân hóa. Nhịp độ được tính bằng lượng thời gian chuyển từ hoạt động này sang

dạng các câu hỏi định hướng khái quát, với HS gặp khó khăn nhiều thì sự hỗ trợ lại là những chỉ dẫn hết sức tỉ mỉ có tính chất Algorit,... Bằng cách hỗ trợ như vậy tất cả HS đều được tham gia học tập với tâm lí thoải mái, không thấy bị nhàm chán hay sự chán nản.

hoạt động khác, từ nhiệm vụ này sang nhiệm vụ khác. Lớp học có nhiều nhịp độ,

Tuy nhiên những hình thức dạy học phân hóa ở trên chỉ mang tính tương đối,

chẳng hạn như nhóm có nhịp độ nhận thức nhanh, nhóm có nhịp độ nhận thức trung

các hình thức này không đơn giá, trong mỗi sự phân loại đều có thể chứa các yếu tố

bình, nhóm có nhịp độ nhận thức chậm;

của sự phân loại khác.

+ Phân hóa giờ học theo sức học: Căn cứ vào trình độ học lực có thực của HS

Dạy học phân hóa không đơn thuần là phân loại người học theo năng lực

để tổ chức những tác động sư phạm phù hợp với người học tích cực học tập. Dựa trên

nhận thức mà lại là một hình thức dạy học phù họp với đối tượng người học trên cơ

trình dộ khá, trung bình, yếu mà GV giao cho HS những nhiệm vụ tương ứng;

sở thấu hiểu cá nhân HS, GV tiếp cận HS trên nhiều mặt như năng khiếu, tâm lí và

+ Phân hóa giờ học theo động cơ, lợi ích học tập của người học: Với nhóm

ước mơ của các em trong cuộc sống. Có thể nói rằng, trong dạy học phân hóa thì

HS có nhu cầu tìm tòi, hiểu biết cao cần xác định nhiệm vụ học tập cao hơn và đưa

GV phải tìm cái gì để dạy học và phải hiểu HS để giáo dục. Đặc điểm cơ bản của DH

thêm nhiều nội dung, tài liệu học tập cho HS tự học. Với nhóm HS có nhu cầu học

phân hóa là:

tập không cao thì việc phân hóa dạy học phải chú ý đến nhiệm vụ, nội dung cơ bản

Một là: Phát hiện và bù đắp lổ hỏng kiến thức, tạo động lực thúc đẩy học tập;

và bổ sung những vấn đề thực tiễn giúp người học hào hứng học tập.

Hai là: Biến niềm đam mê trong cuộc sống thành động lực trong học tâp;

- Phân hóa nội dung (dạy cái gì?)

Ba là: Dạy học phân hóa là con đường dẫn đến đạt mục đích của dạy học

Nội dung của bài học có thể phân hóa dựa trên những gì mà HS đã biết. Một

đồng loạt.

số HS có thể chưa biết gì về nội dung sắp học, cũng có một số HS đã biết sơ lược về

Từ những hình thức DH phân hóa ở trên, cần phải có các PPDH đáp ứng

nội dung sắp học và cũng có một số HS đã biết về nội dung sắp học (do đọc trước

được những yêu cầu của DH phân hóa, trong đó DHTG là một trong các PPDH

tài liệu hoặc được học trước ở nhà). Do vậy, GV có thể phân hóa nội dung theo các

cũng cần được tính đến khi tổ hợp các hình thức phân hóa đã nêu ở trên.

mức độ nhận thức của Bloom (Biết, hiểu, vận dụng, phân tích và tổng họp, ĐG và

1.2. Dạy học theo góc

sáng tạo) sao cho phù hợp với nhóm HS. Ví dụ với nhóm HS đã biết nội dung sáp

1.2.1. Khái niệm dạy học theo góc

học thì GV cần yêu cầu hoàn thành nhiệm vụ ở mức nhận thức cao: ĐG và tổng họp, sáng tạo.

Dạy học theo góc là một PPDH theo quan điểm DH phân hóa. DHTG được hiểu theo nghĩa là "Một PPDH, theo đó HS thực hiện các nhiệm vụ khác nhau tại

- Phân hóa quy trình (dạy như thế nào?)

các vị trí cụ thể trong không gian lớp học, nhưng cùng hướng tới chiếm lĩnh một nội

Phân hóa quy trình được hiểu là với cùng một nội dung (cả kiến thức và kỷ

dung học tập theo các phong cách học khác nhau"[ 2, tr. 116].

năng) nhưng được đưa ra cho HS với sự hỗ trợ khác nhau, có thể mang tính thử

Chúng ta đều biết rằng mỗi HS đều có năng lực và sở trường khác nhau, vì

thách hoặc có tính phức tạp khác nhau. Ví dụ: áp dụng trong DHTG, tại các góc học

thế sẽ có PCHT khác nhau. DHTG đã tạo được cơ hội cho HS được ưu tiên học theo

tập sẽ có các phiếu hỗ trợ với các mức độ khác nhau phù hợp với các mức khó khăn

sở trường, sau đó mới học theo các cách khác không là sở trường của HS. Nhờ

mà HS gặp phải. Cụ thể là: Với HS gặp khó khăn ít thì mức hỗ trợ chỉ dừng lại dưới

13

14

DHTG mà HS sẽ hiểu sâu kiến thức, hiệu quả bền vửng và sẽ phát triển đồng đều cả

triển cân bằng và phối hợp tới với nhau để con người phát triển toàn diện về cả trí

hai bán cầu của não bộ.

tuệ và thể lực, về cả suy nghĩ và hành động. Theo quan điểm cũ, các chức năng của bán cầu não trái luôn dược coi là trội hơn, nó như một đặc điểm chung của tất cả mọi người. Tuy nhiên dựa vào các nghiên cứu về thần kinh, sinh lí, tâm lí thấy rằng: QUAN SÁT Suy nghẫm về các hoạt động đã thực hiện

HOẠT ĐỘNG Trải nghiệm

sở dĩ có sự phát triển trội của não trái ở người trưởng thành là chủ yếu do học tập chứ không phải chỉ do vấn đề gen di truyền. Vậy giáo dục cỏ ảnh hưởng rất lớn đến sự phát triển của các bán cầu não.

NỘI DUNG KIẾN THỨC

Trong các mô hình giáo dục truyền thống, mỗi môn học chương trình được thiết lập theo kiểu tuyến tính, kiến thức của bài học thường được cung cấp theo quy PHÂN TÍCH Suy nghĩ

ÁP DỤNG Hoạt động và hỗ trợ

trình liên tục và tuần tự rất phù hợp với HS có não trái phát triển trội để phát triển tư duy logic, tư duy khoa học. Những HS có não phải phát triển trội có thể gặp nhiều

Sơ đồ 1.1. Một số phong cách học của học sinh 1.2.2. Cơ sở khoa học của dạy học theo góc 1.2.2.1. Cơ sở tâm lí học

khó khăn trong mô hình DH truyền thống vì họ thưòng xử lí thông tin theo cách tổng thể hơn là chi tiết, họ thường không thể lí giải được rõ ràng, mạch lạc là tại sao mình lại biết, mình lập luận thế nào để giải đáp một vấn đề nào đó đang đề cập tới. Để khắc phục những hạn chế của PPDH truyền thống, cần phải đổi mới

Lý thuyết của Piaget là cơ tâm lí học cho nhiều PPDH đặc biệt là PPDH tích cực trong đó có dạy học theo góc. Quan niệm về việc học theo lí thuyết của Piaget: + Việc học có thể diễn ra theo quy trình mang tính đồng hóa và điều tiết tăng cường cấu trúc tư duy có sẵn tới tái cấu trúc tư duy. Nhưng người học cũng có thể chối bỏ việc học dẫn đến tình trạng không muốn học tập; + Học tập là một quy trình tích cực, trong đó người học liên tục mở rộng hoặc thay

PPDH để không những làm cho HS có não phải phát triển trội tìm thấy sự thích ứng mà còn làm sao để mọi HS được phát triển cân bằng chức năng của cả hai bán cầu não. Bởi vì chức năng của cả hai bán cầu não đều cần thiết để con người giải quyết các vấn đề khác nhau, thành công trong các lĩnh vực hoạt động thực tiễn khác nhau. Điều này đúng như câu nói của Madeline Hunter: “Bạn sẽ ôm được nhiều quả bóng nếu dùng cả hai tay. Cũng như vậy, bạn sẽ lĩnh hội được nhiều thông tin nếu như bạn huy

đổi cấu trúc kinh nghiệm; + Mỗi người học có một tập hợp cấu trúc tư duy riêng, dựa trên các kinh nghiệm họ

động cả hai nửa của bộ nào" [45]. Việc nghiên cứu quá trình học đã chứng minh rằng

đã có và dựa trên cách thức họ thiết lập tri thức để phản ánh kinh nghiệm mới và do vậy

sự cân đối giữa các chức năng của hai bán cầu não là không thể thiếu được cho việc

mỗi người có cách thức học tập riêng.

thu lượm và cho việc đồng hóa một tri thức. Do vậy người dạy phải tìm kiếm một

1.2.2.2. Cơ sở sinh lí thần kinh

sự cân đối làm cho phương pháp sư phạm của mình thích nghi hơn với cá nhân -

Bộ não chia thành các khu vực hoạt động của bản thân thành nảo trái (chất

nhóm - lớp. Chính vì vậy, người dạy phải làm thế nào để cá nhân hóa việc dạy của

xám não trái) và não phải (chất xám não phải) rất rõ ràng và đồng đều. Hai bán cầu

mình và đáp ứng những đòi hỏi của phương pháp sư phạm tương tác giữa quan hệ

não nối liền nhau nhờ vào tập họp các sợi dây thần kinh. Mỗi bán cầu não có một

của bộ ba: người học - người dạy - môi trường [46, tr. 168].

vai trò hết sức khác nhau [43] [44]. Con người khi sinh ra có thể có sự phát triển

Từ những nghiên cứu về sinh lí thần kinh mà thuyết "đa trí tuệ" của Gardner

trội ở một trong hai bán cầu não, nhưng hai bán cầu não cần phải hoạt động, phát

đã ra đời. Theo Gardner có ít nhất 8 kiểu trí thông minh, đó là: Thông minh về ngôn

15

16

ngữ; thông minh về logic -Toán học; thông minh về thị giác, không gian; thông

phiếu nhiệm vụ và phiếu trợ giúp... Tại “góc trải nghiệm”, HS phải thực hiện các

minh về âm nhạc; thông minh về cơ thể, cử chỉ, động học; thông minh về xã hội,

thao tác như: dự đoán, đề xuất giả thuyết và TN kiểm tra dự đoán, tiến hành TN

giao tiếp; thông minh về nội tâm; thông minh về tự nhiên [42], Lí thuyết của

kiểm tra để chấp nhận hay bác bỏ giả thuyết và hình thành giả thuyết mới. Tại “góc

Gardner đã chỉ ra rằng, mỗi chúng ta đều tồn tại vài kiểu thông minh ở trên, tuy

phân tích” HS cần thực hiện các thao tác như: đọc tài liệu, phân tích tài liệu (tài liệu

nhiên sẽ có kiểu thông minh trội hơn trong mỗi người. Gardner cũng chỉ ra rằng

đề cập đến vấn đề gì, cách thức mà tài liệu giải quyết vấn đề, kiến thức cần thu được

trong trường học thường chỉ đánh giá HS thông qua 2 loại trí thông minh là trí

là gì?...), thảo luận và thống nhất đi đến kết luận về nội dung kiến thức... Vậy các

thông minh về ngôn ngữ và trí thông minh về logic - Toán học, và điều này là

em đã có một môi trường học tập với cấu trúc xác định và đa dạng, cùng di đến

không chính xác. Trường học dường như đã chưa chú ý đúng mức tới thiên hướng

chiếm lĩnh kiến thức với các con đường khác nhau theo sở trường của cá nhân HS

học tập theo các kiểu trí thông minh còn lại, nhiều HS có thể học tập tốt hơn bằng

và hoàn thành được mục tiêu học tập, đảm bảo cho HS hiểu được kiến thức trên

chính thế mạnh của trí thông minh của chính các em. Thuyết đa thông minh củạ

nhiều con đường khác nhau, trong bầu không khí nhẹ nhàng, thoải mái.

Gardner đã mang lại cái nhìn mới và cần thiết kêu gọi nhà trường và GV coi trọng

- Thứ hai là: Có tính khuyến khích, hỗ trợ và thúc đẩy học sinh tích cực

sự đa trí tuệ của HS và cần phải giúp đỡ, khêu gợi tiềm năng cho từng HS.

Từ các nhiệm vụ ở các góc với các tư liệu học tập trợ giúp sẽ trở thành những

Từ các kiểu trí thông minh khác nhau sẽ dẫn đến có các PCHT khác nhau.

thử thách mà HS phải tích cực khám phá. Khi các tư liệu học tập ở các góc đã được

Đối với đối tượng là HS bậc THPT, cách phân loại PCHT của Fleming (2001) đó là:

GV và HS chuẩn bị một cách đầy đủ thì HS có thêm động lực cần thiết để tích cực tự

Học bằng tri giác, học bằng thính giác, học bằng cách đọc và viết, học bằng vận

lực khám phá các kiến thức trong việc giải quyết các nhiệm vụ đặt ra tại các góc.

động sẽ phù họp hơn trong việc thiết kế hoạt động học tại các góc trong DHTG.

Thông qua việc nghiên cứu, phân tích, tổng hợp, thu thập thông tin thông qua các tư

Vì vậy trong DHTG, GV phải thiết kế các nhiệm vụ học tập tại các góc một

liệu học tập được cung cấp thì HS sẽ tiến bộ trong quá trình hoạt động học tập.

cách đa dạng. Đồng thời trong việc thiết kế: số góc, nội dung học lập từng góc, cách

- Thứ ba là: Đa dạng hóa nội dung học tập đáp ứng nhiều cách học khác nhau

học tại các góc phải đáp ứng được các PCHT của HS trong lớp.

Trong mỗi góc do HS tự chọn đều có các nội dung hoạt động khác nhau, từ

1.2.3. Đặc trưng cơ bản của dạy học theo góc

phù hợp với sở trường của cá nhân đến ít phù họp hơn với sở trường và có thể có

Từ định nghĩa của DHTG, các phân tích về cơ sở khoa học về tâm lí học và

nội dung kiến thức cần đạt khác nhau trong các góc. Do đó, HS có sở thích và năng

đặc điểm sinh lí thần kinh của người học ở trên, kết hợp với các quan điểm của các tài

lực khác nhau, nhịp độ và phong cách học khác nhau đều có thể tìm được cách để

liệu [35]. [47], [48], có thể thấy DHTG nhằm hướng tới các mục tiêu cụ thể dưới đây.

thích ứng và thể hiện được năng lực cùa mình. Chính vì thế GV đã giải quyết được

- Thứ nhất là: Tạo môi trường học tập với một cấu trúc được xác định cụ thể

sự đa dạng của nhóm HS và lại đáp ứng được sự hứng thú cho cá nhân HS, tạo điều

Quá trình học của HS được chia thành các khu vực (góc) theo cách phân chia

kiện và cơ hội cho các cá nhân HS thể hiện năng lực của bản thân.

nhiệm vụ và tư liệu học tập. HS biết có những khu vực nào, nhiệm vụ của từng khu

- Thứ tư là: Hướng tới việc thực hành khám phả và trải nghiệm

vực và các tư liệu trợ giúp các em thực hiện nhiệm vụ ở các khu vực đó. Ví dụ lớp

Khi học tập tích cực tại các góc, HS không chỉ với việc thực hành các nội

học được chia thành 4 góc: góc phân tích thì có SGK và phiếu giao nhiệm vụ; góc trải

dung học tập mà còn có cơ hội “khám phá”, cơ hội “thực hành”, cơ hội “mở rộng”

nghiệm thì có dụng cụ TN và phiếu giao nhiệm vụ; góc quan sát thì có TN mô phỏng,

và cơ hội phát triển tính sáng tạo của cá nhân HS. Ví dụ: HS có thể sáng tạo được

máy tính cài đặt phần mềm mô phỏng, phiếu hướng dẫn quan sát; góc áp dụng thì có

TN mới tại góc làm TN hay bài viết mới tại góc phân tích tài liệu, HS có cơ hội đọc

17

18

hiểu, cơ hội tự áp dụng tại góc áp dụng và cơ hội hợp tác với nhau trong bất kì góc học

quan sát vào một nhiệm vụ nhất định và yêu cầu các em không nên kết luận vội

tập nào khi các em hoạt động theo nhóm. Vậy việc trải nghiệm đã có nhiều cơ hội

vàng khi chưa tích lũy đầy đủ các sự kiện cần quan sát.

- Trí nhớ: Ở HS trung học phổ thông, ghi nhớ có chủ định giữ vai trò chủ

phát huy trong DHTG. Việc tổ chức DHTG có giao thoa với dạy học theo nhóm khi HS cần hoạt

đạo trong hoạt động trí tuệ, mặt khác vai trò của ghi nhớ lôgíc trừu tượng, ghi nhớ ý

động nhóm. Tuy nhiên, điều khác biệt căn bản ở đây là các nhóm trong DHTG

nghĩa ngày một tăng rõ rệt. Đặc biệt các em đã tạo được tâm thế phân hóa trong ghi

thường là các HS có cùng phong cách học tập, mọi HS đều được học theo đa phong

nhớ. Các em đã biết tài liệu nào cần nhớ chính xác, tài liệu nào chỉ cần hiểu mà

cách học, việc thành lập góc cũng linh hoạt hơn. Trong DHTG thì có những giai

không cần nhớ…Nhưng có một số em còn ghi nhớ đại khái, chung chung, đánh giá

đoạn HS phải độc lập học tập tại góc (trong góc sáng tạo chẳng hạn). Trong một

thấp của việc ôn tập.

góc, có thể tồn tại một sổ ít HS không học theo nhóm mà độc lập làm việc cá nhân

- Chú ý: Chú ý của HS trung học phổ thông có nhiều sự thay đổi. Thái độ lựa

(thường là những HS có năng lực học tập vượt trội hơn) để hoàn thành nhiệm vụ

chọn của học sinh đối với các môn học quyết định tính lựa chọn của chú ý. Do có hứng

học tập và chuyển sang góc khác trước các bạn cùng góc.

thú ổn định đối với môn học nên chú ý sau chủ định của các em trở thành thường

DHTG cũng có sự tương đồng với DH theo trạm là đa dạng hóa nội dung học

xuyên hơn. Năng lực di chuyển và phân phối chú ý cũng được phát triển và hoàn thiện

tập, HS được hợp tác trong học tập, HS được khám phá và trải nghiệm. Tuy nhiên ở

một cách rõ rệt. Các em có khả năng vừa nghe giảng, vừa chép bài, vừa theo dõi câu trả

DH theo trạm, HS có thể học tại một trạm tùy ý, có thể học theo một PCHT duy

lời của bạn. Tuy nhiên, các em không phải bao giờ cũng đánh giá đúng đắn ý nghĩa

nhất và không nhất thiết phải học hết ở tất cả các trạm. Còn ở DHTG thì HS phải

quan trọng của tài liệu nên các em hay chú ý không chủ định khi giáo viên đề cập tới ý

học đủ các góc để phát huy PCHT sở trường và còn phát triển được các PCHT khác

nghĩa thực tiễn và sự ứng dụng tri thức nhất định vào cuộc sống.

nữa. Mặt khác DH theo trạm phù hợp với loại bài học vận dụng kiến thức hơn các

- Tư duy: Do cấu trúc não phức tạp và chức năng của não phát triển, do sự

loại bài học khác, còn DHTG thì phù hợp cho loại bài học hình thành kiến thức mới

phát triển của các quá trình nhận thức và do ảnh hưởng của hoạt động học tập mà tư

hơn các loại bài học khác.

duy của học sinh trung học phổ thông có thay đổi quan trọng về chất. Hoạt động tư

1.3. Dạy học theo góc ở Trung học phổ thông

duy của các em tích cực, độc lập hơn. Các em có khả năng tư duy lí luận, tư duy

1.3.1. Đặc điểm tâm lý lứa tuổi của học sinh Trung học phổ thông

trừu tượng một cách độc lập, sáng tạo. Các em thích khái quát hóa, thích tìm hiểu

Theo Đỗ Văn Thông, ở HS trung học phổ thông, tính chủ định được phát triển mạnh ở tất cả các quá trình nhận thức.

- Tri giác: Tri giác của thanh niên có độ nhạy cảm cao, tri giác có mục đích

những quy luật và những nguyên tắc chung của các hiện tượng hàng ngày, của những tri thức phải tiếp thu. Tư duy của các em chặt chẽ hơn, có căn cứ và nhất quán hơn ; tính phê phán của tư duy cũng phát triển.

đạt tới mức độ rất cao. Quan sát trở nên có hệ thống và toàn diện hơn. Quá trình

Những đặc điểm này tạo điều kiện cho học sinh trung học phổ thông thực

quan sát đã chịu sự chi phối của hệ thống tín hiệu thứ hai nhiều hơn và không tách

hiện các thao tác tư duy lôgíc, phân tích nội dung cơ bản của khái niệm trừu tượng

rời khỏi tư duy ngôn ngữ. Thanh niên có thể điều khiển được hoạt động của mình

và nắm được mối quan hệ nhân quả trong tự nhiên và xã hội…Tuy nhiên, hiện nay

theo kế hoạch chung và chú ý đến mọi khâu. Tuy nhiên tri giác của học sinh trung

số học sinh trung học phổ thông đạt mức độ tư duy như trên chưa nhiều. Thiếu sót

học phổ thông cần có sự hướng dẫn của giáo viên. Giáo viên cần hướng dẫn các em

cơ bản trong tư duy của các em là thiếu tính độc lập. Việc giúp các em phát triển khả năng nhận thức là một nhiệm vụ quan trọng của giáo viên. Giáo viên cần hướng

19

20

dẫn các em tích cực suy nghĩ trong khi phân tích hoặc tranh luận để học sinh tự rút

năm học), từ đó việc tiếp cận kiến thức sẽ thuận lợi hơn. Xác định nhóm học tập và

ra kết luận. [ 53].

vai trò của bản thân trong nhóm học tập.

Tóm lại, đặc điểm tâm lý của HS THPT có những yếu tố thuận lợi cho DHTG mà GV cần khai thác, nhưng cũng có những yếu tố bất lợi mà GV cần nắm

- Chuẩn bị bài ở nhà: Tên bài học là bài nào? Bài học đề cập đến nội dung gì?

Ghi những thắc mắc khi đọc tài liệu? Ôn tập các kiến thức có liên quan đến bài học.

vững để chủ động phòng tránh. GV cần phải thiết kế các loại góc học tập, các nhiệm

* Bước 2:

vụ học tập cũng như các PHT tại các góc sao cho phù họp với đặc điểm nhận thức

- Chuẩn bị bố trí không gian lớp học theo hướng dẫn của GV.

của HS.

- Những dụng cụ đơn giản mà GV yêu cầu chuẩn bị trước.

1.3.2. Tổ chức dạy học theo góc ở trung học phổ thông

B. Giai đoạn 2: Thực hiện học theo góc

Quá trình DH luôn gồm hoạt động học của HS và hoạt động dạy của GV và quan hệ mật thiết với nhau. Tuy nhiên, DHTG là điều mới mẻ đối với GV và HS, để

* Bước 1: Ôn tập kiến thức có liên quan, theo dõi GV nêu tình huống học tập lựa chọn góc xuất phát và sơ đồ luân chuyển góc

thuận tiện cho việc GV hướng dẫn HS cách học theo góc, chúng tôi đề xuất thêm

- Sau khi lắng nghe GV nêu tình huống có vấn đề liên quan đến bài học, HS

quy trình học của HS nhằm giúp GV có định hướng rõ hơn khi hướng dẫn HS học

phải đạt được câu hỏi thắc mắc có thể như: Nó sẽ diễn ra như thế nào? Tại sao lại

tập theo phương pháp này.

như thế? Có những cách thức nào để tìm hiểu vấn đề này? ...

1.3.2.1. Quy trình học theo góc đối với học sinh Với loại bài học ‘'Nghiên cứu kiến thức mới” chủ yếu trong chương “Chất khí” Vật lý 10 THPT, GV có thể huớng dẫn HS học theo góc như sơ đồ 1.2.

Bước 1: Ôn tập các kiến thức có liên quan mả GV yêu cầu

Giai đoạn 1.

Chuẩn bị

Xác định được tên, nhiệm vụ và phương tiện hỗ trợ hiện có tại các góc thời gian thực hiện tại mỗi góc.

- Chọn góc xuất phát theo PCHT để việc tìm hiểu và nghiên cứu kiến thức được thuận lợi. Xác định sơ đồ luân chuyển góc của bản thân (nên thỏa thuận trước với GV). * Bước 2: Thực hiện hoạt động học tại các góc và luân chuyển góc

Bước 2 : Chuẩn bị, sắp xếp phương tiện và đồ dùng học tập

- Đọc “phiếu học tập" để xác định nhiệm vụ của cá nhân và của nhóm phải thực hiện các nội dung học tập, tìm hiểu các phương tiện, đồ dùng học tập tại các góc

Bước 1: Theo dõi GV nêu tình huống học tập, tìm hiểu nhiệm vụ góc, chọn góc xuất phát, sơ đổ chuyển góc

Giai đoạn 2.

Thực hiện học theo góc

Bước 2: Học tại các góc, luân chuyển góc

- Thực hiện các nhiệm vụ và hoàn thành các yêu cầu trong “phiếu học tập" theo các cách thức học tập khác nhau, có thể theo cá nhân hay họp tác nhóm. Nếu việc thực hiện các nhiệm vụ học tập gặp khó khăn thì thảo luận trao đổi nhóm hay yêu cầu GV trợ giúp.

Bước 3: Nêu kết quả , trao đổi thống nhất kiến thức và ĐG

Sơ đồ 1.2. Quy trình học theo góc của HS

- Ghi lại kết quả đạt được tại các góc sau khi đã thống nhất trong nhóm, kết quả này dùng để báo cáo và so sánh với kết quả của nhóm khác. Sử dụng Thẻ cá nhân để báo cáo góc mà cá nhân đã hoàn thành nhiệm vụ, luân chuyển góc theo sơ

A. Giai đoạn 1: Chuẩn bị

đồ và tiếp tục thực hiện nhiệm vụ tại các góc còn lại.

* Bước 1: - Xác định phong cách học tập sở truờng của bản thân để chọn góc xuất phát khi học theo góc (thông qua kết quả bài “TEST về phong cách học” của GV vào đầu

21

* Lưu ý: Nếu thực hiện hoạt động nhóm tại các góc thì có thể sử dụng các kỹ thuật học theo nhóm như: Khăn trải bàn; hợp tác đôi; chất vấn cùng nhau theo cặp...

22

* Bước 3: Báo cáo kết quả, thống nhất kiến thức và đánh giá

A. Giai đoạn 1: Thiết kế tiến trình dạy học

- Các nhóm cử đại diện báo cáo kết quả thu được tại các góc cuối cùng (có

* Bước 1: Xác định môi trường học tập với “Cấu trúc cụ thể”

thể dùng kỹ thuật phòng tranh để báo cáo kết quả), các nhóm còn lại thì lắng nghe, so sánh và phản hồi lại. Ghi lại kiến thức sau khi đã được thống nhất.

- Lắng nghe GV phân tích, đánh giá các nhóm;

Có thể xác định môi trường học tập với “Cấu trúc cụ thể” (cách/mức độ áp dụng phương pháp học theo góc. số góc, kiểu phân loại góc...) dựa vào 4 yếu tố dưới dây:

- Ghi nhớ các kết luận về nội dung kiến thức bài học do GV kết luận; - Tự ĐG và ĐG các bạn trong nhóm theo hình thức mà GV yêu cầu.

Qua quy trình học theo góc, vai trò của HS được thể hiện rất rõ, cụ thể là: - Được lựa chọn và tham gia tích cực vào các hoạt động khám phá và trải nghiệm để thực hiện các nhiệm vụ tại các góc theo phong cách học của mình từ đó năng lực cá nhân và năng lực hợp tác của HS được phát triển (khi hoạt động nhóm); - Trình bày kết quả của cá nhân (nhóm), thảo luận để tự ĐG bản thân và ĐG

- Nội dung: Tùy theo đặc điểm của môn học, dạng bài học và nội dụng học tập, GV có thể xác định “Cấu trúc cụ thể” để tổ chức DHTG đạt kết quả cao hơn.

- Địa điểm: Không gian học là điều kiện không thể thiếu để lổ chức DHTG. Với không gian dù lớn và số HS vừa phải thì dễ dàng bố trí các góc học tập hơn.

- Thời gian: Cần có đủ thời gian để HS thực hiện nhiệm vụ tại các góc, chuyển góc.

- Đối tượng học sinh: GV có thể chọn mức độ hay cách thực hiện DHTG dựa

học sinh khác, từ đó phát triển kỷ năng sử dụng ngôn ngữ và kỷ năng ĐG của HS.

trên khả năng tự định hướng và sự hứng thú của HS. Cần thực hiện bài Test về

1.3.2.2. Quy trình dạy học theo góc đối với giáo viên

phong cách học của HS để GV biết rõ sở trường học tập của từng HS và giúp HS

Dự án VVOB tại Việt Nam đã đưa ra sơ đồ chưa đầy đủ về quy trình DHTG cho GV. Chúng tôi kế thừa và đề xuất, cụ thể hóa thêm để quy trình DHTG dành cho GV được hoàn thiện qua sơ đồ 2.3 Giai đoạn 1 Thiết kế tiến trình dạy

Giai đoạn 2 Tổ chức dạy học

chọn góc xuất phát sơ đồ chuyển góc khi học tập (tiến hành vào đầu năm học).

- Các PPDH chủ yếu: DHTG cần phối hợp thêm một số phương pháp khác như: học tập hợp tác nhóm, nêu và giải quyết vấn đề, học theo hợp đồng... * Bước 2: Thiết kế các nhiệm vụ học tập và hoạt động tại các góc

Bước 1: Xác định môi trường học tập cụ thể

Nội dung, địa điểm, thời gian, đối tượng học sinh

Bước 2: Thiết kế nhiệm vụ học tập tại các góc

Đặt tên góc, nhiệm vụ góc, chuẩn bị TB, TN, phiếu học tập, phiếu hỗ trợ,…

Bước 1: Sắp xếp không gian lớp

Bố trí góc, bố trí phương tiện học

Bước 2: Đặt vấn đề, giới thiệu nội dung học tập

Giới thiệu bài học, định hướng cách học, nhiệm vụ, chọn góc.

Bước 3: Tổ chức học tập tại các

Theo dõi hoạt động của HS, hỗ trợ của GV, luân chuyển góc.

- GV nên thiết kế thêm" Góc tự do” để dành cho HS có tốc độ học nhanh.

Bước 4: Tổ chức trao đổi

Nghe báo cáo thảo luận, chữa bài, thống nhất, nhận xét.

* Bước 1. Sắp xếp không gian lớp học

Bước 5: Đánh giá

ĐG của GV, ĐG của HS

- Đặt tên góc sao cho thể hiện rõ đặc thù của hoạt động học ở mỗi góc và hấp dẫn đối với HS. Căn cứ vào nội dung bài học và điều kiện thực tế GV có thể tổ chức học tập tại 2, 3 hoặc 4 góc: Ví dụ đặt tên cho 4 góc học tập là: góc TN, góc vẽ hình, góc thực hành áp dụng, góc chế tạo...

- Thiết kế phiếu học tập, phiếu hỗ trợ ở mỗi góc, quy định thời gian tối đa dành cho HS làm việc ở mỗi góc, cách hướng dẫn HS chọn góc và luân chuyển góc.

Lưu ý: - GV cần xây dựng phiếu ĐG nhóm dành cho GV. phiếu tự ĐG. Phiếu ĐG đồng đẳng dành cho HS thực hiện ĐG sau khi học xong bài học.

B. Giai đoạn 2: Tổ chức dạy học theo góc - Bố trí góc/khu vực học tập phù hợp với không gian lớp học. Thực hiện công việc này trước khi vào giờ học để tiết kiệm thời gian.

Sơ đồ 1.3. Quy trình dạy học theo góc đối với GV 23

24

- Mỗi góc có đủ đồ dùng, tài liệu học tập phù hợp với nhiệm vụ ở mỗi góc. * Bước 2: Đặt vấn đề, giới thiệu bài học và nội dung học tập ở các góc học tập

1.3.2.3. Thiết kế nhiệm vụ theo góc hỗn hợp Trong chương trình phổ thông hiện nay, một vấn đề khoa học có thể giải

- Giới thiệu bài học hoặc nội dung học tập. Thông thường GV nêu nội dung

quyết theo nhiều hướng khác nhau từ những môn học khác nhau. Mỗi môn học sẽ

học tập thông qua tình huống có vấn đề, sau đó định hướng HS lựa chọn các

có cách tiếp cận vấn đề khoa học theo hướng khác nhau nhằm đạt được những mục

phương án giải quyết vấn đề.

tiêu của môn học đặt ra. Tuy nhiên, theo quan điểm dạy học tích hợp của Xavier

- Nêu tên và vị trí các góc, nêu sơ lược về nhiệm vụ ở mỗi góc. thời gian tối

Roegiers thì “Các quá trình học tập sẽ không được đề cập một cách rời rạc mà phải

đa để thực hiện nhiệm vụ tại các góc; yêu cầu HS chọn góc xuất phát theo sở thích

liên kết với nhau xung quanh những vấn đề phải giải quyết [49, tr. 48], DHTG cũng

(tuy nhiên GV phải điều chỉnh nếu như có quá nhiều HS chọn cùng một góc).

cần hướng đến quan điểm tích hợp nội dung các môn học mà mỗi môn học cũng có

- Đưa ra sơ đồ chuyển góc để nhóm HS lựa chọn trước khi bắt đầu học tại các góc, tránh tình trạng chuyển góc gây ra sự lộn xộn.

thể tiếp cận theo những phong cách học khác nhau. Bởi vậy, ngoài cách tổ chức các góc học tập đáp ứng các phong cách học tập và các dạng hoạt động, GV có thể tổ

* Bước 3: Tổ chức cho học sinh học tập tại các góc

chức các góc học tập theo cách tích hợp nội dung các môn học. Ví dụ với chủ đề

- Ở mỗi góc, HS có thể làm việc cá nhân, theo cặp hoặc theo nhóm tùy theo

“Mắt”, có thê tổ chức các góc như sau: Góc phân tích cấu tạo của mắt (môn Sinh

yêu cầu của nhiệm vụ (nếu làm cả nhóm, mỗi nhóm sẽ có một kết quả chung); - Trong quá trình học tập, GV thường xuyên theo dõi, phát hiện khó khăn

vật); Góc chế tạo mắt như máy ảnh (môn Công nghệ ); Góc giải thích về sự tạo ảnh của một vật qua mắt (môn Vật lí).

của HS để hướng dẫn trực tiếp hay cho HS sử dụng phiếu hỗ trợ kịp thời. Ví dụ: ở

Chú ý: GV có thể thiết kế thêm "góc sáng tạo", tại đó GV cần tạo ra các

góc HS tiến hành TN, GV cần thường xuyên theo dõi cách lắp ráp, tiến hành, quan

nhiệm vụ để yêu cầu HS thể hiện năng lực sáng tạo của bản thân, có thể là: nhiệm

sát, đọc và ghi kết quả số liệu; ở góc quan sát thì GV lại hướng dẫn HS cách quan

vụ giải quyết các vấn đề thực tiễn hay là nhiệm vụ mở rộng kiến thức. Ở góc này

sát những hiện tượng chủ yếu liên quan trực tiếp đến vấn đề đang cần nghiên cứu.

cần được thiết kế một cách hấp dẫn, ví dụ như các câu đố, trò chơi luyện trí thông

Hướng dẫn HS luân chuyển góc, cụ thể sau một thời gian học tập, trước khi hết thời

minh, thiết kế các mô hình... Như vậy các em vẫn có hoạt động trí óc với cảm giác

gian tối đa dành cho mỗi góc, GV thông báo thời gian để nhóm HS chuẩn bị luân

thoải mái.

chuyển góc.

1.3.4. Cách thiết kế phiếu học tập

Lưu ý: HS có thể luân chuyền góc theo chiều nhất dịnh hoặc cũng có thể

Để định hướng cho các hoạt động học tập của HS tại các góc thì việc GV cần

luân chuyển do sơ đồ của GV đưa ra. GV có thể sử dụng bảng lựa chọn trong lớp

phải thiết kế được các phiếu học tập (PHT) tại góc là hết sức quan trọng. Từ PHT,

hoặc thẻ khu vực cá nhân để theo dõi tiến độ thực hiện nhiệm vụ của HS.

HS có thể tìm hiểu được mục tiêu, các nhiệm vụ phải thực hiện, cách thức thực

* Bước 4: Tổ chức học sinh trao đổi, thống nhất kiến thức

hiện,... để thu lượm được kiến thức mà nội dung học tập tại góc cần đạt được.

- Hình thức trao đổi cả lớp thường diễn ra ở cuối bài học. HS sẽ chọn kết quả

PHT là một bản hợp đồng hoạt động học tập của HS, đồng thời định hướng

thực hiện ở góc cuối cùng để báo cáo trước lớp hoặc trưng bày sản phẩm tại các góc...

HS tìm tòi giải quyết vấn đề của nhiệm vụ học tập tại góc. Thiết kế phiếu học tập có

Cách thức trao đổi kết quả làm việc tại các góc có thể do GV và HS thỏa thuận.

thể tuân theo các bước cơ bản sau:

- Trong một số trường hợp cần thiết, GV hoặc HS có thể chốt ngắn gọn về nội dung học tập và chia sẻ kinh nghiệm để học tập ở các góc tốt hơn.

25

- Bước 1: Xác định mục tiêu học tập tại góc: mục tiêu về kiến thức và mục tiêu kỹ năng cần đạt được tại góc.

26

- Bước 2: Xác định nhiệm vụ học tập giao cho cá nhân và cho nhóm HS phải thực hiện cũng như thời điểm và điều kiện để thực hiện nhiệm vụ đó.

nhỏ hay nhiệm vụ học tập phức hợp thì có thể lần lượt thực hiện giải quyết nhiệm vụ theo các con đuờng (như: nghiên cứu tài liệu, thực hiện TN, hoặc quan sát GV

- Bước 3: Thiết kế các nội dung hoạt động học cụ thể, sao cho phù hợp với

hướng dẫn, vận dụng thực tế...). Ở đây, HS có thể tùy chọn góc xuất phát và lộ trình

mục tiêu học tập ở góc đã đề ra. Khi thiết kế các nội dung học tập cụ thể, hãy chú ý

di chuyển góc sao cho việc học tập hiệu quả nhất. Hình thức học theo góc với hệ

tới các dạng bài tập, các nhiệm vụ học tập khác nhau với các mức độ tư duy khác

thống luân chuyển quay vòng có những lợi ích khi tính tới số lượng HS được hưởng

nhau như: Biết, hiểu, vận dụng, phân tích, đánh giá, sáng tạo.

lợi và trong điều kiện số lượng tài liệu học tập có hạn. Trong hệ thống luân chuyển

- Bước 4: Thiết kế phần kết luận để ở phần cuối cùng của PHT. Thông

quay vòng, tất cả các HS đều có cơ hội như nhau để tiếp cận với các tài liệu học tập.

thường nội dung của phần này là yêu cầu nhóm HS trình bày những kiến thức và kỹ

Điều này có nghĩa là GV không cần phải chuẩn bị nhiều thiết bị học tập, ví dụ chỉ

năng thu được sau khi hoàn thành nhiệm vụ của góc. GV có thể yêu cầu HS trình

cần 06 bộ TN thực hành cho lớp học có 30 HS. Một khó khăn trong việc tổ chức

bày phần này ở giai đoạn cuối của bài học, qua đó một phần ĐG được thành tích

dạy học theo hình thức này là những HS nhanh và thông minh sẽ phải chờ cho đến

học tập của nhóm HS.

khi có dấu hiệu luân chuyển của nhóm hay cá nhân khác. Có thể khắc phục điều này

- Bước 5: Thiết kế trò chơi học tập để giúp HS mở rộng và khắc sâu kiến thức.

bằng hình thức học theo sự lựa chọn và các hoạt động tự do.

Dựa vào đặc điểm của hoạt động học tập tại góc, GV có thể thiết kế các trò chơi

1.3.5.2. Học theo sự lựa chọn và các hoạt động tự do

phù hợp. Bước này không bắt buộc cho tất cả các góc cũng như tất cả các bài học.

Với hình thức học này thì GV vẫn tổ chức lớp học thành các góc theo phong

1.3.5. Các mức độ tổ chức của dạy học theo góc

cách học của HS. Giáo viên đưa ra một số gợi ý cho từng góc, HS sẽ tự do lựa chọn

1.3.5.1. Học với các góc như một giai đoạn chuyển giao, hệ thống quay vòng

góc nào mà các em muốn hoạt động, số góc có thể hoàn thành và thứ tự các góc.

- Đôi khi việc học theo góc chỉ dừng lại trong việc giúp HS làm việc trong các thời gian chuyển giao giữa hai giờ học hoặc giữa hai hoạt động của một giờ học.

Thay vì đợi cho các HS trong lớp cùng hoàn thành một nhiệm vụ nào đó, những HS

Với hình thức này thì GV phải thỏa thuận với HS về : - Mỗi một nhiệm vụ theo khu vực phải được hoàn thành trong thời gian nhất định.

đã hoàn thành nhiệm vụ trước sẽ làm việc tại một khu vực của lớp học được dành

- Số lượng HS trong một khu vực để tránh một khu vực có quá đông số HS.

riêng có chuẩn bị trước (khu vực hoạt động tự do chẳng hạn).

Để giám sát những HS đã hoàn thành xong các nhiệm vụ ở các góc thì GV

- Hình thức học theo góc cao hơn là hình thức học theo hệ thống luân chuyển quay vòng. Theo hình thức này thì GV sẽ tạo ra nhiều góc với các nhiệm vụ khác

có thể sử dụng “Bảng theo dõi học theo góc” (bảng nam châm hay bảng phấn) để HS đánh dấu các góc mà các em đã hoàn thành.

nhau và yêu cầu mọi HS đều thực hiện các nhiệm vụ một cách lần lượt theo một trình tự quay vòng nhất định đã được thỏa thuận trước với mỗi HS. Cụ thể là: lớp học được sắp xếp thành một số góc, mỗi góc có một số HS. Trong mỗi góc, HS sẽ được yêu cầu làm việc cùng nhau (theo nhóm hoặc theo cặp), hoặc độc lập thực hiện nhiệm vụ cụ thể của mình; sau khi các HS hoàn thành nhiệm vụ ở các góc thì luân chuyển đến góc kế tiếp.

Quan sát hình ảnh trên ta thấy HS có thể giải quyết một nhiệm vụ học tập

27

28

1.4. Dạy học theo góc trong dạy học Vật lý THPT 1.4.1. Đặc điểm nội dung kiến thức Vật lý ở THPT Việc truyền đạt kiến thức vật lí cần bảo đảm nội dung khoa học, chính xác, Góc dành cho HS có tốc đọ học nhanh

A

đối với HS bậc THPT thì cần chú ý đúng mức đến mặt định tính và định lượng của các loại kiến thức vật lí như: hiện tượng, khái niệm, định luật... Các kiến thức của Vật lí THPT hầu hết được rút ra từ TN và TN của HS rất được chú trọng. Qua làm TN, HS sẽ thu nhận kiến thức, rèn luyện các kỹ năng như: quan sát, thu thập thông

B

tin, xử lí thông tin, sử dụng các dụng cụ đo lường,...

Bởi vậy, khi áp dụng DHTG vào Vật lí thì bắt buộc phải thiết kế "Góc trải Đường đi của A ;

Đường đi của B

nghiệm" với TN thật.

Các kiến thức vật lí thường gắn liền với thực tế sản xuất và đời sống, nên khi dạy cần yêu cầu HS vận dụng giải thích những vấn đề của thực tế đời sống có liên

Sơ đồ 1.4. Các cách chuyển góc trong dạy học theo góc Lưu ý: Với phương pháp làm việc này phải cần được giới thiệu từ từ sau khi đã quan sát mức độ tham gia và năng lực của HS trong lớp. Nếu GV đã nhận định đầy đủ về năng lực và mức độ tham gia của HS, hoạt động tự do sẽ cho các em các cơ hội khai thác sâu thêm các kiến thức bên ngoài và tăng mức độ tham gia của HS. 1.3.5.3. Hội thảo học tập

quan đến kiến thức đã học. Bởi vậy, khi áp dụng DHTG vào Vật lí thì thường có "Góc áp dụng". Trong quá trình xử lí thông tin thu nhận được từ TN, rất nhiều kiến thức phải nhờ đến suy luận toán học mới có thể rút ra được bản chất của vấn đề.

Cũng có trường họp, chỉ cần dùng những kiến thức toán thì HS có thể suy luận để rút ra được tính chất của sự vật hiện tượng. Khi dạy Vật lí, GV cũng cần yêu cầu HS sử dụng kiến thức toán để trợ giúp việc rút ra các kết luận chính xác, đặc biệt

Đây là loại hình đặc biệt của DHTG, nó là một giai đoạn độc lập về mặt thời gian (nửa ngày) để HS lựa chọn các hoạt động và tư liệu học tập, không gian làm việc và đôi khi có cả những khách mời từ bên ngoài (người thân của HS đưa ra những hướng dẫn; gợi ý các nguồn thông tin mang tính chuyên môn, chuyên gia,...).

Các hoạt động có thể bao gồm nhiều khu vực khác nhau, làm việc với các tư liệu và kỹ thuật đặc biệt khác nhau tùy theo nội dung/chủ đề để thử thách. Đồng thời tạo cảm hứng cho trí tưởng tượng của HS theo nhiều cách khác nhau... “Hội thảo học tập” sẽ đạt được hiệu quả cao nhất khi được tổ chức chung giữa các lớp và giữa các nhóm HS. Học sinh sẽ phát triển các kĩ năng xã hội, và còn hơn thế khi GV có thể cùng lúc giám sát nhiều nhóm hoạt động. Khi được tổ chức chặt chẽ, các “Hội thảo học tập” sẽ mang lại động lực hành động tích cực cho cả GV và HS.

đối với các kiến thức mà không có điều kiện nghiên cứu qua TN. Nếu vận dụng DHTG những kiến thức này thì GV nên thiết kế "Góc Toán học".

Cũng có một số kiến thức vật lí ở THPT mà con đường tìm kiếm đi từ suy luận lý thuyết. Vậy khi dạy vật lí, vừa phải coi trọng mặt TN, vừa phải chú ý đến mặt lập luận, góp phần xây dựng cho HS tư duy khoa học, phương pháp suy luận logic, chặt chẽ, nhưng biện chứng, không máy móc. Bởi vậy, khi áp dụng DHTG vào Vật lí thì thường có “góc phân tích” hoặc "Góc phân tích - thí nghiệm" hay "Góc phân tích - áp dụng". Nhiều kiến thức vật lí ở THPT là cơ sở khoa học cho việc chế tạo các máy móc và thiết bị. Vì thế khi dạy vật lí, GV cần phải quan tâm đến nhiệm vụ giáo dục kỹ thuật tổng hợp cho HS. Có nhiều phương án như: Đưa tài liệu kỹ thuật sản xuất liên quan đến bài học trong bài dạy; cũng có thể yêu cầu giải những bài toán có nội dung kỹ thuật; yêu cầu HS chế tạo các dụng cụ TN và các

29

30

thiết bị đơn giản. Khi DH vật lí theo phương pháp DHTG, GV nên thiết kế "Góc tự

pháp nêu và giải quyết vấn đề, phương pháp dạy học theo nhóm nhỏ,... với các kỹ

do - sáng tạo", ở đó thiết kế các nhiệm vụ nhằm giáo dục kỹ thuật tổng hợp và nâng

thuật dạy học hiện đại.

cao tính sáng tạo cho HS.

B. Giai đoạn tổ chức dạy học theo góc

1.4.2. Quy trình tổ chức dạy theo góc môn Vật lí ở bậc Trung học phổ thông

- Loại bài học mà các góc đều nghiên cứu cùng một nội dung kiến thức với

Từ việc kết hợp: quy trình chung của DHTG ở bậc THPT, quy trình DH nêu và giải quyết vấn đề, quan điểm DH phù hợp với PCHT của HS và đặc thù của DH

các cách khác nhau thì tổ chức cho HS học tập với các pha của sơ đồ 2.7. Ôn tập kiến thức cũ, làm xuất hiện vấn đề cần nghiên cứu

Vật lí; có thể thiết kế quy trình DHTG trong DH Vật lí ở bậc THPT như sau: A. Giai đoạn chuẩn bị + GV cho HS làm bài Test về PCHT (tiến hành vào đầu năm học) để từng HS biết PCHT của mình. Đồng thời GV biết được: HS nào có sở trường tìm hiểu bài học bằng con đường TN; HS nào có sở trường đọc SGK và phân tích để tìm kiếm kiến thức; HS nào có sở trường tìm hiểu kiến thức thông qua quan sát, lắng nghe...Từ đó, GV phân nhóm HS (nên chọn HS có cùng PCHT thành một nhóm) và

Pha 1 HS tiếp nhận tình huống có vấn đề, GV thông báo giải pháp giải quyết tổng thể để nghiên cứu bài học HS nêu dự đoán – Các giải pháp giải quyết cụ thể ở từng góc

Góc thí nghiệm

Góc quan sát Phong cách học

hướng dẫn HS chọn góc xuất phát phù hợp.

Pha 2

+ Nội dung: GV cần xác định kiến thức của bài học thuộc loại kiến thức nào để đưa ra mô hình tổ chức DHTG phù hợp (nghiên cứu một vấn đề đơn lẻ tại các

Góc áp dụng

Góc phân tích

góc với các PCHT khác nhau hay nghiên cứu vấn đề mang tính chủ đề tại các góc theo các PCHT khác nhau) để GV bố trí không gian lớp học và số góc, loại góc phù

Trao đổi, thảo luận, thống nhất

Pha 3

Kiến thức thu nhận được, vận dụng, đánh giá

Pha 4

họp (có thể dùng phòng học bộ môn hoặc phòng TN làm không gian lớp học) ; Luôn phải có góc TN vì đó là đặc thù của dạy học Vật lí. Xác định mục tiêu của bài học và mục tiêu ở từng góc học tập cần đạt được.

- Thiết kế PHT tại các góc có nội dung phù họp với sự phân hóa và PCHT của HS. Nếu bài học có "Góc áp dụng" thì tại góc này, PHT cần có thêm phần giới thiệu sơ lược về nội dung kiến thức của bài học (dành HS chọn góc này là góc xuất phát); cần quy định thời gian tối đa cho hoạt động tại mỗi góc.

Trong thiết kế PHT, GV cần lưu ý đến các biện pháp để phát huy tính tích

Sơ đồ 1.5. Nghiên cứu cùng một nội dung theo các phong cách khác nhau Lưu ý: Tên các góc chỉ mang tính minh họa, GV có thể thay đổi tên góc cho phù hợp nội dung bài học nhưng luôn phải có "Góc trải nghiệm".

- Loại bài học mà các nội dung kiến thức được sắp xếp theo chủ đề (hình thành một số kiến thức mới song song và tương đối độc lập) nhưng có thể nghiên cứu theo các PCHT khác nhau thì có thể thiết kế các góc học tập theo sơ đồ 1.7.

cực của HS. - Xây dựng các rubric ĐG theo các tiêu chí ĐG (đánh giá của GV và ĐG của HS). + Các phương pháp dạy học: cần phối hợp với PPDH khác như: Phương

31

32

cấu thành chủ đề theo các PCHT khác nhau mà thôi. Tuy nhiên ở sơ đồ 1.7, mỗi góc

Ôn tập kiến thức cũ, làm xuất hiện vấn đề cần nghiên cứu Pha 1

ở sơ đồ 1.6. Vì thế chúng tôi thiết kế thêm các bước cụ thể để GV hướng dẫn HS

HS tiếp nhận THCVĐ tổng thể, GV đưa ra từng vấn đề nhỏ cần nghiên cứu và thông báo cách tiếp cận từng vấn đề nhỏ theo PCHT Góc 1 (THCVĐ 1

Góc 2 (THCVĐ 2)

thực hiện nhiệm vụ học tập một cách thuận lợi hơn.

- Các pha của 2 sơ đồ 1.7 và 1.8 có thể thực hiện theo tiến trình cụ thể như sau:

Góc 3 (THCVĐ 3)

Tiếp nhận THCVĐ 1

Tiếp nhận THCVĐ 2

Giải pháp cụ thể

Giải pháp cụ thể

Giải pháp cụ thể

Thực hiện học theo PCHT

Thực hiện học theo PCHT

Thực hiện học theo PCHT

+ Pha 1: GV cho HS ôn tập kiến thức cũ có liên quan với bài học, và nêu tình

Tiếp nhận THCVĐ 3

Pha 2

Trao đổi, thảo luận từng vấn đề nhỏ

huống có vấn đề (có thể sử dụng tình huống phát triển từ bài học trước mà cần phải hoàn thiện tiếp; tình huống mà HS có nhiều lựa chọn để giải quyết vấn đề nhưng chưa chắc chắn; tình huống mà HS vẫn thường thấy mà không hiểu vì sao cần đòi hỏi có cách lí giải nguyên nhân; tình huống gây cho HS sự ngạc nhiên, bất ngờ,...).

GV nêu ra các cách giải quyết nhiệm vụ cho từng góc để HS lựa chọn theo PCHT, nêu mục tiêu và nhiệm vụ của từng góc, thống nhất sơ đồ chuyển góc, cách sử dụng

Pha 3

bảng cá nhân. + Pha 2: Tại góc xuất phát, HS tìm hiểu PHT để xác định nhiệm vụ của cá

Thống nhất kiến thức từng vấn đề nhỏ

Kiến thức tổng thể thu nhận được, vận dụng, đánh giá

lại có nội dung học tập khác nhau với thời lượng dài hơn đối với thời lượng của góc

Pha 4

Sơ đồ 1.6. Nghiên cứu nhiều nội dung theo chủ đề với các phong cách khác nhau - Loại bài học này thường được tiến hành trong 2 hoặc 3 tiết liền nhau thì

nhân và của nhóm HS thực hiện dự đoán, đưa ra các cách kiểm tra dự đoán, thực hiện các nhiệm vụ trong PHT. Sau khi HS đã hoàn thành nhiệm vụ ở góc xuất phát (theo thẻ cá nhân) thì GV yêu cầu HS chuyển sang học tập ở các góc còn lại theo sơ đồ chuyển góc và tiếp tục thực hiện các nhiệm vụ của góc mà PHT yêu cầu cho đến khi hoàn thành các nội dung học tập.

mới hoàn thành được nhiệm vụ bài học. Một vấn đề kiến thức lớn lại dược chia

GV thường xuyên theo dõi hoạt động của HS và kịp thời hỗ trợ.

thành những vấn đề kiến thức nhỏ hơn. Mỗi vấn đề nhỏ được thiết kế thành một góc

+ Pha 3: GV cho HS cả lớp cùng trao đổi, thảo luận để thống nhất kiến thức từ

theo PCHT của HS. Việc đặt tên góc sao cho phù hợp với PCHT đối với từng vấn

các góc. Ở pha này, GV cần linh hoạt sử dụng các kỹ thuật DH tích cực (kỹ thuật

đề nhỏ, nhưng nhất thiết phải có góc TN vì đó là đặc thù của dạy học Vật lí. HS có

phòng tranh, lắng nghe va phản hồi tích cực...), tạo điều kiện cho HS trình bày, bộc lộ

thể chọn góc theo PCHT của mình làm góc xuất phát và chọn sơ đồ luân chuyển

quan điểm cá nhân và hợp tác với nhau để tìm ra kiến thức cần lĩnh hội ở từng góc.

góc sau khi thỏa thuận với GV. Vậy sau khi nghiên cứu xong các vấn đề nhỏ, HS sẽ

+ Pha 4: GV chốt lại kiến thức cả bài học, yêu cầu HS ghi chép nội dung kiến

hình thành kiến thức của cả chủ đề lớn, từ đó xem xét lại tình huống có vấn đề tổng

thức bài học (có thể sử dụng sơ đồ tư duy để tổng kết bài học). Yêu cầu HS vận

thể cho cả chủ đề.

dụng bài học để giải thích các hiện tượng thực tế có liên quan với bài học. GV thực

Cả 2 sơ đồ 1.6 và 1.7 đều tổ chức theo một tiến trình DH như nhau, chỉ có điều khác biệt nổi bật là ở sơ đồ 1.6 thì HS cùng giải quyết một nội dung học tập

hiện ĐG nhóm, HS thực hiện ĐG đồng đẳng và tự ĐG (cần linh hoạt thời gian tổ chức ĐG).

theo các PCHT khác nhau. Còn ở sơ đồ 1.7 thì HS giải quyết nhiều nội dung học tập

33

34

1.5. Dạy học theo góc với việc phát huy tính tích cực của học sinh trong dạy học

- HS khao khát, tự nguyện tham gia trả lời các câu hỏi của GV, bổ sung các câu trả lời của bạn, thích được phát biểu ý kiến riêng của mình về vấn đề nêu ra;

Vật lí

- HS hay nêu thắc mắc, đòi hỏi giải thích những vấn đề GV trình bày chưa rõ;

1.5.1. Khái niệm Theo Khalamop I.F thì “Tính tích cực nhận thức là trạng thái hoạt động của HS, đặc trưng bởi khát vọng học tập, cố gắng trí tuệ và nghị lực cao trong quá trình nắm vững kiến thức”[50, tr. 43].

- HS chủ động vận dụng linh hoạt những kiến thức, kỹ năng đã học để nhận thức các vấn đề mới; - HS mong muốn được đóng góp với thầy, với bạn những thông tin mới lấy

Trong luận án tiến sĩ của tác giả Ngô Đình Qua (2004) cũng đã trích dẫn các

từ những nguồn khác nhau, có khi vượt ra ngoài phạm vi bài học, môn học.

quan điểm của các nhà Sư phạm về tính tích cực học tập và tính tích cực nhận thức.

Theo Thái Duy Tuyên thì tính TC của HS thể hiện cụ thể là:

Ví dụ như : I.U.C.Babanxki thì cho rằng, “Tích cực trong học tập là sự phản ánh vai

- Có chú ý học tập không? Thể hiện việc HS có chú ý nghe giảng, học và làm

trò tích cực của cá nhân HS trong quá trình học, HS là chủ thể của quá trình học.

bài, hứng thú trong học tập. Tính TC cao sẽ kéo dài thời gian tập trung chú ý học tập;

Tính tích cực của HS không chỉ tập trung vào việc ghi chép, ghi nhớ đơn giản hay

- Có hăng hái tham gia vào mọi hình thức hoạt động học tập hay không? Thể

thể hiện sự chú ý mà còn hướng dẫn HS tự lĩnh hội tri thức, tự nghiên cứu, tự rút ra

hiện ở chỗ giơ tay phát biểu ý kiến, xung phong lên bảng... tích cực tìm kiếm, xử lí

kết luận và tự khái quát sao cho dễ hiểu nhằm tiếp thu kiến thức mới” [51]; hay Hà

thông tin và vận dụng chúng giải quyết các nhiệm vụ học tập, thực tiễn cuộc sống,

Thế Ngữ đã quan niệm, “Tính tích cực hoạt động nhận thức của HS là sự ý thức

thể hiện trong sự tìm tòi khám phá vấn đề mới bằng phương pháp mới...

nhiệm vụ học tập thông qua việc HS hăng say học tập, từ đó tự mình ra sức hoàn

- Có hoàn thành những nhiệm vụ được giao không? Thể hiện trong việc ghi

thành nhiệm vụ học tập, tự mình khắc phục khó khăn để nắm tri thức kĩ năng mới

chép, thảo luận, làm bài tập... có đúng thời gian do GV yêu cầu hay không, nếu

và nắm tài liệu một cách tự giác với sự hướng dẫn của GV” [51]

được đánh giá bằng điểm số thì phải đạt điểm cao;

Như vậy, các tác giả đều nói đến tính tích cực là mô hình tâm lí bao gồm nhận thức, tình cảm và ý chí của HS. Theo chúng tôi tính tích cực nhận thức là một phẩm chất nhân cách được thể hiện bằng tinh thần, ý chí quyết tâm giải quyết các vấn đề học tập bằng cách cải tạo đối tượng nhận thức. Trong hoạt động học tập, tính tích cực diễn

- Có ghi nhớ tốt những điều đã được học không? Thể hiện qua việc tái hiện được nội dung bài học, viết, nói lại được những điều cần ghi nhớ trong bài học; - Có hiểu bài học không? Thể hiện qua việc áp dụng kiến thức đã học vào các tình huống hay bài toán tương tự;

ra ở nhiều phương diện khác nhau: tri giác tài liệu, thông hiểu tài liệu, ghi nhớ, luyện

- Có thể trình bày lại nội dung bài học theo ngôn ngữ riêng không? Thể hiện

tập, vận dụng,... Và được thể hiện ở nhiều hình thức đa dạng. Khác với quá trình nhận

qua việc tổng hợp kiến thức theo kí hiệu, theo một cấu trúc sơ đồ hóa, qua đó có thể

thức trong nghiên cứu khoa học, quá trình nhận thức trong học tập không nhằm phát

nhớ nội dung bài học lâu hơn, bền vững;

hiện những điều loài người chưa biết mà nhằm lĩnh hội những tri thức mà loài người đã tích lũy được và là điều mới mẻ với HS, cần phải “khám phá” mới lĩnh hội được.

1.5.2. Các biểu hiện của tính tích cực của học sinh trong dạy học theo góc Đã có nhiều tác giả đề cập đến những biểu hiện của tính tích cực của HS trong học tập. Theo G.L.Sukina có thể nêu ra những dấu hiệu của tính tích cực học

- Có vận dụng được các kiến thức đã học vào thực tiễn không? Thể hiện qua việc giải thích các hiện tượng thực tế trong thế giới xung quanh bằng kiến thức đã học; - Tốc độ học tâp có nhanh không? Thể hiện qua việc học sâu, hết ít thời gian mà vẫn hiểu đúng bản chất của nội dung kiến thức vừa học; - Có hứng thú học tập hay chỉ vì một ngoại lực nào đó mà phải học? Thể hiện qua thái độ học tập của HS là thoải mái, vui vẻ, tự tin trong học tập;

tập như sau:

35

36

- Có quyết tâm, có ý chí vượt khó khăn trong học tập không? [52 tr 469].

Trong DHTG thì biểu hiện về TTC của HS còn được thể hiện qua các hành vi

bản thân trong khi nhận nhiệm vụ học tập.

Biện pháp 2: Nôi dung dạy học phải mới, nhưng không quá xa lạ với HS mà cái cái mới phải liên hệ, phát triển cái cũ và có khả năng áp dụng trong tương la.i

học tập cụ thể dưới đây: - Tập trung theo dõi, đưa ra dự đoán các kết quả có thể xảy ra của tình huống có vấn đề mà GV đưa ra trong đầu giờ học;

Kiến thức phải có tinh thực tiễn, thõa mãn nhu cầu nhận thức của HS. Biện pháp 3: Kiến thức phải được trình bày trong sự phát triển và mâu thuẫn

- Nhanh chóng chọn được góc học tập theo sở trường của bản thân và thực

với nhau tập trung vào những vấn đề then chốt, có lúc diễn ra một cách đột ngột, bất

hiện nhiệm vụ của góc này đúng hoặc sớm hơn thời gian quy định. Ví dụ: HS có sở

ngờ. Trong khi dạy kiến thức mới thì nên chia bài học thành các vấn đề nhỏ mà các

trường học theo xúc giác sẽ chọn góc TN là góc xuất phát. Tại góc này HS sẽ nhanh

vấn đề trước là tiền đề giải quyết vấn đề sau, các vấn đề sau là sự phát triển cùa vấn

chóng tìm hiểu mục đích, cách lắp ráp và tiến hành TN trước thời gian quy định;

đề trước. Tổng hợp các vần đề lại thì HS thấy dược nội dung chính của bài học.

- Tranh luận, thảo luận với nhóm hay với GV về các vấn đề học tập theo yêu

Biện pháp :. Sử dụng các hình thức tổ chức dạy học khác nhau: cá nhân,

cầu của PHT tại các góc. Ví dụ: tại góc hình học, HS tích cực thảo luận về cách vẽ

nhóm, tập thể, tham quan, làm việc trong vườn trường, phòng TN. Việc thay đổi

hình, thực hiện vẽ hình một cách chính xác, rút ra được các kết luận cần thiết;

hình thức dạy học sẽ tránh cho HS sự nhàm chán, khuôn mẫu, đồng thời phát huy

- Hoàn thành được phần kết luận của phiếu học tập, báo cáo kết quả trước lớp. Ví dụ: Trong giai đoạn GV yêu cầu cả lớp thống nhất kết luận của bài học, HS sẽ xung phong trình bày kết quả của góc;

được không khí học tập năng động, thoải mái.

Biện pháp 5: - Luyện tập, vận dụng kiến thức vào thực tiễn trong các tình huống mới. Hình thức luyện tập là phương tiện để HS bộc lộ các mức độ nắm vững

- Di chuyển góc đúng sơ đồ luân chuyển, thảo luận với nhóm hay GV để thực hiện nhiệm vụ tại các góc mà phong cách học không phải là sở trường của bản thân;

kiến thức của mình như: biết, hiểu, vận dụng, phân tích, tổng hợp, ĐG của Bloom.

- Thường xuyên kiểm tra đánh giá, khen thưởng và kỉ luật kịp thời, đúng mức.

- Vận dụng kiến thức đã học để giải thích các vấn đề của thực tiễn có liên

Biện pháp 6:- Kích thích TTC qua thái độ, cách ứng xử giữa GV và HS. Thái

quan. Ví dụ: Với bài "Cấu tạo chất, thuyết động học phân tử chất khí", HS nêu được

độ ân cần, đúng mực giữa GV và HS là điều kiện tốt để HS không còn rụt rè khi

ví dụ giữa các phân tử có lực hút, lực đẩy,...

trao đổi, dám bộc lộ suy nghĩ riêng của mình, qua đó sẽ TC tìm hiểu kiến thức mới.

1.5.3. Các biện pháp phát huy tính tích cực của HS trong dạy học theo góc Các nhà giáo dục học như I.F.Khalamop chú ý đến các biện pháp, cách thức

Sử dụng các phương tiện DH đặc biệt là các phương tiện DH hiện đại. Ví dụ: sử dụng máy tính, máy chiếu, phần mềm dạy học,...

phát huy tính tích cực cùa học sinh trong học tập. Đó là dạy học nêu vấn đề, những

Biện pháp 7: Phát triển kinh nghiệm sống và hiểu biết của HS qua các phương

thủ thuật tăng cường tính tích cực tư duy của HS khi trình bày kiến thức bằng lời,

tiện thông tin và các hoạt động xã hội. GV cần khuyên khích HS có thể nhận thức thế

việc cải tiến công tác tự học của HS tích cực hóa hoạt động của HS khi củng cố và

giới thông qua kinh nghiệm sống, qua các nguồn tài liệu ngoài SGK [52].

kiểm tra kiến thức... Theo Thái Duy Tuyên tổng kết các biện pháp chung nhất phát huy tính tích cực nhận thức của HS trong giờ lên lớp bao gồm: Biện pháp 1: Nói lên ý nghĩa lí thuyết và thực tiễn, tầm quan trọng của vấn đề nghiên cứu. Từ đó gâv được hứng thú nhận thức cho HS, có hứng thú sẽ tạo tiền đề cho tích cực học tập. Mặt khác HS cũng sẽ ý thức được mục đích học tập cho

37

Trên cơ sở các biện pháp chung để phát huy tính tích cực học tập của HS trong học tập đối chiếu với các hoạt động của GV và HS trong dạy học theo góc môn vật lí THPT, chúng tỏi đề xuất thêm một số biện pháp có thể là: Biện pháp 1: - Lựa chọn các nội dung học tập, xác định chính xác các con đường tiếp cận để đạt mục đích bài học, nhằm đáp ứng các phong cách học tập khác nhau.

38

Đặt tên góc hấp dẫn HS và thời gian thực hiện phù hợp với trình độ chung

1.6.2. Nội dung điều tra

của lớp, từ đó sẽ thúc đẩy HS hoàn thành nhiệm vụ.

Biện pháp 2: PHT phải yêu cầu HS tích cực hoạt động, tránh việc thiết kế

Chúng tôi sử dụng phiếu hỏi đối với HS gồm 15 câu (P1) để khảo sát về tính TC, phong cách học Vật lí, kết quả học môn Vật lí của năm học 2015 - 2016.

các hoạt động học tập theo hướng HS chỉ cần làm theo mẫu đã định sẵn. Khi thiết

Phiếu hỏi 1 gồm 3 phần hỏi nhằm khảo sát về việc sử dụng phương pháp và

kế các nhiệm vụ học tập, hãy chú ý tới các dạng bài tập khác nhau, các nhiệm vụ

các kỹ thuật dạy học tích cực, mức độ nhận thức của HS, điều kiện vận dụng

học tập khác nhau và các mức độ nhận thức khác nhau (biết, hiểu, vận dụng,...)

phương pháp và các kỹ thuật dạy học tích cực, vấn đề phát huy tính tích cực, tự lực

Biện pháp 3: Thiết kế các phiếu hỗ trợ phù hợp với mức khó khăn gặp phải

và sáng tạo của HS.

của từng đối tượng HS (phiếu hỗ trợ ít, phiếu hỗ trợ vừa, phiếu hỗ trợ nhiều) Biện pháp 4: Phải kết hợp giữa phương pháp DHTG với các phương pháp DH khác như dạy học nêu vấn đề, DH theo hợp đồng, DH theo trạm... Bởi thực chất

Trao đổi trực tiếp với BGH, Tổ và các GV về cơ sở vật chất, phương pháp giảng dạy Vật lý của trường PT DTNT THPT An Giang nới chung và khối 10 nói riêng.

1.6.3. Đối tượng điều tra

không có một phương pháp dạy học nào là vạn năng, mặt khác từng cá nhân HS lại

Hoạt động điều tra được thực hiện trên 3 GV Vật lí và 148 HS khối 10

có phong cách và sở trường học tập khác nhau nên cần có PPDH thích hợp để phát

trường PT DTNT THPT AG.

huy tốt nhất hiệu quả học tập cho mỗi HS.

1.6.4. Kết quả điều tra

Biện pháp 5:. Sử dụng các kỹ thuật dạy học hiện đại như kỹ thuật khăn trãi

1.6.4.1. Điều tra HS Tổng số HS tham gia trả lời phiếu điều tra: 148. Các mức độ 1,2,3,4 theo thứ

bàn, kỹ thuật các mảnh ghép, kỹ thuật 635, kỹ thuật lắng nghe và phản hồi tích tực... khi HS thực hiện hoạt động nhóm tại góc và khi thống nhất kiến thức bài học.

tự từ trái sang phải của phiếu điều tra (phụ lục P1).

Bảng 2.1. Kết quả khảo sát HS khối 10 tại trường PT DTNT THPT AG

Biện pháp 6: Chú ý cho HS thực hiện ĐG đồng đẳng và tự ĐG. 1.6. Điều tra thực trạng về dạy và học Vật lí của giáo viên và học sinh 1.6.1. Mục đích điều tra Chúng tôi tiến hành tìm hiểu hoạt động dạy và học các kiến thức Vật lí nói chung, dạy và học chương “Chất khí” Vật lý 10 THPT nói riêng ở trường PT DTNT THPT An Giang thuộc tỉnh An Giang. Điều tra: Tính tích cực của HS lớp 10 trường PT DTNT THPT An Giang trong học vật lí; Phong cách học vật tập của học sinh lớp 10 trường PT DTNT THPT An Giang; Kết quả học môn Vật lí của HS lớp 10 trường PT DTNT THPT An Giang trong năm học 2016 - 2017; Tình hình vận dụng các phương pháp và kỹ

Nội dung điều tra điều tru 1

Mức độ 1

Mức độ 2

Số HS Ti lệ % Số HS

Mức độ 3

Mức độ 4

Ti lệ %

Số HS

Ti lệ%

Số HS

Ti lệ %

22

14,9%

44

30%

79

53,4%

3

1,7%

2

39

26,6%

64

43,1%

42

28,3%

3

2,0%

3

23

15,1%

58

39,4%

59

40,0%

8

5,5%

4

20

13,4%

38

25,7%

69

46,9%

21

14,0%

5

28

18,9%

69

46,3%

49

33,4%

2

1,4%

6

37

25,4%

44

29,7%

54

36,3%

13

8,6%

7

56

37,7%

60

40,8%

27

18,0%

5

3,5%

thuật dạy học hiện đại, đặc biệt là DHTG chương “Chất khí” Vật lý 10 của GV

8

23

15,7%

48

32,6%

70

46,9%

7

4,8%

trường PT DTNT THPT AG.

19,1%

55

37,2%

58

38,9%

7

4,8%

9

28

Từ các số liệu thu nhận được, ĐG khó khăn và thuận lợi về PPDH của GV và

10

13

9,1%

26

17,7%

63

42,3%

46

30,9%

tình hình học chương “Chất khí” Vật lí 10 của HS. Từ đó đề xuất các giải pháp để

14

18

12,3%

74

50,0%

15

10,3%

41

27,4%

phát huy tính tích cực của HS trong học môn Vật lí chương “Chất khí” vật lý 10.

15

14

9,7%

48

32,0%

48

32,3%

38

26,0%

39

40

* Phân tích kết quả điều tra - Về các

Bảng 2.2. Kết quả điều tra phong cách học tập Vật lí

tiêu chí khảo sát tính tích cực của HS

Để tiện cho việc phân tích tính tích cực của HS, chúng tôi gộp số liệu thu được ở mức l và mức 2 đối với từng nội dung điều tra và nhận thấy: + Chỉ có 44,9% HS tham gia trả lời là hứng thú với học môn Vật lí, số HS còn lại thì coi việc học môn Vật lí là trách nhiệm và nghĩa vụ bắt buộc.

của HS khối 10 trường PT DTNT THPT An Giang Cách học trên lớp Nghiên cứu SGK

+ Có 69,7% HS chú ý lắng nghe GV truyền đạt kiến thức; 54,5% HS hăng

rút ra kiến thức

hái giơ tay phát biểu xây dựng bài; 39,1 % HS mạnh dạn trao đổi với GV những vấn

Nghe GV giảng

đề kiến thức còn bị vướng mấc, chưa hiểu; 65,2% HS hiểu bài trong giờ học, 55,1%

rút ra kiến thức

HS nghiên cứu SGK trước khi học bài mới; 78,5% HS tự làm bài tập Vật lí; 48,3%

Trao đổi nhóm

HS tham gia thảo luận nhóm; 56,3% HS được làm TN trong quá trình học.

rút ra kiến thức

Kết luận 1: Còn số lượng khá lớn tỉ lệ HS còn chưa tích cực trong việc học môn Vật lí, các em chưa thấy được niềm vui trong học Vật lí. Theo chúng tôi, ở nhà trường hiện nay chưa tạo được môi trường học tập để các em phát huy được sở trường cũng như năng lực của từng cá nhân trong khi học bộ môn Vật lí. Có thể do PPDH của GV còn đơn điệu, dạy theo lối dạy học truyền thống (đàm thoại, diễn giảng) làm cho một số HS có các phong cách học khác nhau chưa phát huy được năng lực của mình, dẫn đến không hứng thú học tập. Một nguyên nhân khác nữa là do một số HS chỉ phát triển mạnh chức năng của bán cầu não phải của não bộ, nên chưa kịp tiếp thu kiến thức Vật lí mà cách dạy học từ trước đến nay vẫn thiên về việc phát triển của bán cầu não trái. Mặt khác, do đặc thù của môn Vật lí đòi hỏi phải có đầy đủ TN. Tuy nhiên ở các nhà trường hiện nay nói chung phương tiện dạy học còn thiếu, chưa đồng bộ, độ chính xác của các TN chưa cao.

Về các tiêu chí khảo sát phong cách học của học sinh

Làm TN rút ra kiến thức

Kết quả

Cách học ở nhà

SL

%

7

4,6

63

42,8 Chi theo SGK

22

14,6

56

38,0

Kết quả SL

Chỉ theo vở ghi chép trên lớp

Theo SGK và vở ghi chép Theo SGK, tài liệu tham khảo

%

Khả năng vận dụng kiến thức vào thực tế SL

%

17

11,4

51

34,3

78 52,8 Thỉnh thoảng 73

49,4

13 8,6 22 14,6

35 24,0

Mức độ Rất thường xuyên Thường xuyên

Không bao giờ

7

4,8

Chúng tôi sử dụng các nội dung hỏi 11,12,13 trong phiếu hỏi để điều tra phong cách học môn Vật lí của HS ở trường PT DTNT THPT AG. + Có 4,6% HS thích tìm hiểu kiến thức bằng cách tự nghiên cứu SGK; 42,8% HS thích tìm hiểu kiến thức bằng cách lắng nghe GV giảng bài; 14,6% HS thích nghiên cứu kiến thức thông qua thảo luận nhóm; 38% HS thích nghiên cứu bài học thông qua làm TN. + Có 44,7% HS có thói quen vận dụng kiến thức đã học vào giải thích các hiện tượng trong đời sống liên quan đến bài học; 55,3% HS ít khi hoặc không có thói quen vận dụng kiến thức vào việc giải thích thực tiễn. Có 8,6% HS thích học bài tại nhà theo nội dung ghi chép được; 14,6% HS thích học bài theo SGK; 52,8% HS thích học bài ở nhà theo SGK và vở ghi chép; 24% HS thích học theo SGK và các tài liệu tham khảo.

Kết luận 2: Qua bảng số liệu, chúng tôi thấy HS có nhiều cách học khác nhau, nhưng HS chưa có thói quen tự tìm hiểu kiến thức mà vẫn là học những gì đã có sẵn, HS chưa biết phối hợp các cách học khác nhau để hiểu sâu kiến thức. Đòi hỏi GV phải có những phương pháp cũng như những kỹ thuật dạy học phù hợp để đáp ứng sự cá biệt hóa cho từng nhóm HS có cùng phong cách, đồng thời GV cần

41

42

hướng dẫn HS học theo nhiều phong cách khác nhau để HS hiểu sâu kiến thức với

vào tiến trình giờ học. Giáo viên có sử dụng phương pháp đàm thoại nhưng phần

cảm giác thoải mái.

lớn là nhưng câu hỏi tái hiện, ít câu hỏi mang tính phát hiện, khái quát. Vì vậy chưa

- Về kết quả học tập của học sinh năm học 2015 — 2016

tạo ra sự hứng thú học tập của HS.

Chúng tôi lấy kết quả trung bình môn Vật lí của HS khối 10 của trường PT

* Tóm lại chúng tôi nhận thấy GV Vật lí ở trường PT DTNT THPT AG đã

DTNT THPTAG, kết quả thu được: có 12,6% HS đạt điểm học loại giỏi 41,2 % HS

bước đầu tiếp cận được với các PPDH tích cực trong đó có DHTG và đã áp dụng

đạt điểm loại khá; 24,5 % HS đạt điểm TBK và TB; 21,7 % HS đạt điểm loại yếu.

vào trong dạy học Vật lí. Tuy nhiên vẫn chưa biết sử dụng các PPDH hiện đại để

Chúng tôi thấy còn tỉ lệ khá lớn HS có kết quả học tập ở mức TB và yếu. Nguyên

phát huy tính tích cực của HS. Mặt khác, phương tiện dạy học của các nhà trường

nhân chủ yếu vẫn là do cách dạy của GV và thiết bị dạy học chưa đáp ứng được các

phổ thông hiện nay còn chưa đáp ứng được về số lượng cũng như chất lượng, sẽ ảnh

phong cách học tập của từng HS, vì thế chỉ có các em HS có bán cầu não trái phát

hưởng đến hoạt động học của HS. Vận dụng DHTG vào trong dạy học, chính là một

triển mới cỏ thể nắm vững được kiến thức môn học và đạt kết quả cao, còn các em

hướng đi để phát huy tính tích cực của HS trong học tập, đồng thời phát huy tốt hơn

có bán cầu não phải phát triẩn thì sẽ gặp không ít khó khăn trong học tập môn Vật

vai trò của phương tiện dạy học trong điều kiện hiện nay (tất cả HS vẫn được sử

lí, nên kết quả còn chưa đạt được như mong đợi.

dụng phương tiện dạy học, nhờ cách GV tổ chức cho HS học tập).

1.6.4.2. Điều tra giáo viên * Điều tra về sử dụng phương pháp, kỹ thuật dạy học tích cực và khả năng thực hiện (Trao đổi với Ban giám hiệu, tổ chuyên môn và GV; dự giờ GV trong tổ, trao đổi với HS) Đa số các GV không hình thành các khái niệm bằng phương pháp thực nghiệm quan sát ( không sử dụng thí nghiệm).

Một số GV còn chưa phân loại được các khái niệm vật lý, chưa hiểu hết ý nghĩa của các khái niệm vật lý, vì vậy chưa có phương pháp hình thành các khái niệm vật lý. Trong khi hình thành các khái niệm vật lý đa số các GV chỉ trình bày các kiến thức cơ bản trong SGK mà rất ít liên hệ với thực tế.

Một số GV đã tích cực hoá hoạt động của HS trong giờ học bằng cách đặt ra các câu hỏi yêu cầu HS suy nghĩ giải quyết nhưng thường là những câu hỏi đơn giản, ít đòi hỏi ở HS sự phân tích, suy luận tìm tòi mà mới chỉ đòi hỏi ở HS sự tái hiện thông thường. Nếu HS không trả lời được thì GV thường không đưa ra câu hỏi gợi mở để hướng HS vào việc giải quyết vấn đề mà GV lại tự giải quyết vấn đề. Do đó chưa phát huy được tác dụng trong việc phát triển tư duy HS. Phương pháp dạy chủ yếu của GV chủ yếu vẫn là phương pháp truyền thụ một chiều, thông báo, diễn giải, chưa tạo điều kiện để học sinh chủ động tham gia

43

44

KẾT LUẬN CHƯƠNG 1

Chương 2

- Cơ sở tâm lí lứa tuổi cũng như cơ sở sinh lí thần kinh của HS cho thấy sự

THIẾT KẾ TIẾN TRÌNH DẠY HỌC THEO GÓC MỘT SỐ KIẾN THỨC

khác biệt về các giai đoạn lứa tuổi cũng như sự không đồng đều của não bộ trong

CHƯƠNG “CHẤT KHÍ” VẬT LÍ 10 THPT THEO HƯỚNG PHÁT HUY

mỗi HS là khác nhau. GV cần tạo điều kiện cho HS học tập trong môi trường đa

TÍNH TÍCH CỰC CỦA HỌC SINH

dạng về nội dung và cách thức tổ chức học tập. Điều đó sẽ giúp cho trí tuệ của từng HS được phát triển tốt.

2.1. Nội dung chuơng trình và đặc điểm kiến thức chương “Chất Khí” Vật

- DHTG nói chung và trong DH Vật lí nói riêng cần được thực hiện theo một

lí 10 THPT

quy trình phù hợp với phong cách học tập của HS và phù hợp với đối tượng HS.

2.1.1. Nội dung chuơng trình, mục tiêu kiến thức chương “Chất Khí” Vật lí 10 THPT

DHTG đáp ứng được các mức độ về nội dung cũng như cách thức học tập của từng

2.1.1.1. Nội dung chuơng trình

HS, vì thế sẽ giúp HS hiểu sâu kiến thức và phát triển năng lực nhận thức của HS. - Cở sở thực tiễn cũng cho thấy, HS có nhiều phong cách học tập khác nhau, kết quả học tập vật lí còn hạn chế, năng lực giải quyết vấn đề chưa cao. Vì thế GV cần tạo ra cho HS một môi trường học tập đa dạng, phù hợp với đối tượng HS. - DHTG có những ưu điểm nổi bật như: tạo nhiều góc học tập để HS có thể học theo cách học sở trường của cá nhân và giúp cho HS giải quyết vấn đề học tập một cách thuận lợi nhất. Mặt khác, HS được học tập theo các PCHT khác không phải là sở trường của cá nhân sẽ giúp cho HS hiểu sâu kiến thức cũng như làm cho 2 nửa não bộ phát triển đồng đều hơn; HS được thể hiện tính tích cực trong khi học tập tại các góc và khi trình bày sản phẩm của góc. Qua đó sẽ giúp HS có các cách khác nhau khi giải quyết vấn đề, tạo điều kiện cho HS thể hiện và khẳng định chính mình, tạo môi trường cho sự hỗ trợ và thúc đẩy lẫn nhau trong học tập của HS và hướng tới sự phát triển toàn diện.

Sơ đồ 2.1. Cấu trúc nội dung kiến thức chương “Chất Khí” Vật lí 10 THPT 2.1.1.2. Mục tiêu dạy học b.1. Mục tiêu kiến thức

- DHTG cùng có những hạn chế cần lưu ý như: GV cần dành nhiều thời gian

- Phát biểu được nội dung cơ bản của thuyết động học phân tử chất khí.

cho sự chuẩn bị, cần phải có điều kiện về cơ sở vật chất và tài chính phù hợp, GV

- Nêu được đặc điểm của khí lý tưởng.

phải có trình độ chuyên môn và năng lực sư phạm ở mức dộ cao, chỉ mang lại hiệu

- Nêu được các quá trình đẳng nhiệt, đẳng tích, đẳng áp là như thế nào và

quả cao khi dạy một số nội dung kiến thức Vật lí.

Từ những ưu điểm và nhược điểm trên cho thấy GV cần phải lựa chọn những

phát biểu được các định luật Bôilơ - Mariốt, Sác-lơ và Gay Luy-xác.

- Nêu được nhiệt độ tuyệt đối.

nội dung kiến thức phù hợp để thực hiện DHTG. Khi DHTG những nội dung đã lựa

- Nêu được các thông số P,V,T xác định trạng thái của một lượng khí.

chọn phù hợp thì sẽ mang lại nhiều lợi ích trong học tập cho HS.

- Viết được phương trình trạng thái của khí lý tưởng - Viết được phương trình Cla-pê-rôn - Men-đê-lê-ép.

45

46

b.2. Mục tiêu kỹ năng

ra được ý nghĩa Vật lí từ đồ thị, mối liên hệ giữa toán học và Vật lí cũng như sự

- Vận dụng được thuyết động học phân tử để giải thích đặc điểm về hình

khác nhau giữa hai khoa học này trên cùng một đồ thị, điều quan trọng nhất là việc

dạng, thể tích của các chất khí ở thể khí, thể lỏng, thể rắn.

- Vẽ được đường đẳng tích, đẳng áp, đẳng nhiệt trong hệ toạ độ (P, V).

- Vận dụng được phương trình trạng thái của khí lí tưởng và phương trình Cla-pê-rôn - Men-đê-lê-ép để giải các bài tập đơn giản.

sử dụng đồ thị ở đây. Ví dụ: - Tính tiệm cận của các đường biểu diễn định luật Bôilơ - Mariốt là sự trùng hợp tuyệt vời giữa toán học và Vật lí song các đường biểu diễn các định luật SácLơ và Gay Luy-xác lại có sự khác biệt vì trong Vật lí không cho phép kéo dài đường biểu diễn (đồ thị bậc nhất) đến trục hoành...

b3. Mục tiêu thái độ - Có thái độ tự giác, tích cực; khách quan khi quan sát, tiến hành các thí nghiệm; cẩn thận, chính xác trong học tập.

- Có niềm tin vào tính chính xác và khái quát của thuyết động học phân tử chất khí ở mức độ phổ thông.

- Khi củng cố các bài học, ta có thể yêu cầu HS dùng các đẳng quá trình đã học để giải thích đồ thị ở các hình: Hình 29.3 tr.158; Hình 30.3 tr.161; Hình 31.4 tr.164 bằng nhiều cách khác nhau. Mục đích nhằm củng cố cho HS các đẳng quá trình đã học đồng thời tập cho HS vận dụng kiến thức đã học vào giải thích một vấn

- Có thái độ khách quan khi sử lý các số liệu thu được.

- Có niềm tin vào khả năng nhận thức thế giới tự nhiên của con người .

- Có tinh thần hợp tác, hỗ trợ lẫn nhau trong học tập.

2.1.2. Những đặc điểm kiến thức chương “Chất khí” cần lưu ý

đề theo nhiều cách.

Tăng cường sử dụng các thí nghiệm đơn giản đến mức có thể để tăng tính thuyết phục đồng thời làm giờ học sinh động hơn vì đây là các đối tượng không mấy thích thú với môn Vật lí.

Tăng cường giải thích thực tế các hiện tượng về chất khí.

2.1.2.1. Khí lí tưởng và khí thực Tuy ở chương trình cơ bản không nói nhiều về khí thực song cũng nên cho HS biết sự khác nhau giữa hai loại khí này, không chỉ ở chỗ một bên là có thực, một

2.2. Thiết kế quy trình dạy học theo góc một số kiến thức Chương “Chất khí” Vật lí 10 THPT theo hướng phát huy tính tích cực của HS.

bên là không có thực, đặc biệt là ý nghĩa của việc đưa ra khái niệm khí lí tưởng

Ở phần này chúng tôi thiết kế 3 tiến trình dạy học theo góc ứng với 3 bài.

trong phương pháp làm việc của các nhà khoa học.

Với mỗi bài dạy chúng tôi trình bày những vấn đề theo trình tự sau.

2.1.2.2. Lực tương tác phân tử

- Kiến thức cần xây dựng

Lực tương tác phân tử gồm có lực hút và lực đẩy. SGK đưa ra mô hình hai

- Câu hỏi đề xuất vấn đề

quả cầu liên kết với nhau bằng một lò xo (tr.151) để mô tả sự tồn tại lực hút và lực

- Sơ đồ tiến trình khoa học xây dựng kiến thức

đẩy phân tử. Với cách mô tả này HS có thể hình dung được giữa các phân tử có lực

- Mục tiêu bài học

hút và lực đẩy. Tuy nhiên, nếu nói: “Khi khoảng cách giữa các phân tử nhỏ thì lực

- Thiết bị, đồ dùng dạy học

đẩy mạnh hơn lực hút, khi khoảng cách giữa các phân tử lớn thì lực hút lớn hơn lực

- Thiết kế nhiệm vụ ở mỗi góc

đẩy... ” thì việc vận dụng lực tương tác phân tử vào giải thích một hiện tượng cụ thể

- Phiếu học tập các góc

sẽ gặp khó khăn. Cho nên, khi nói đến lực hút và lực đẩy phân tử chúng ta cần phải

- Tiến trình dạy học cụ thể

nói rõ với HS là so với kích thước phân tử.

Cần chú ý phân tích các đồ thị để HS làm quen với việc sử dụng đồ thị, nói

47

48

2.2.1. Bài: Quá trình đẳng nhiệt. Định luật Bôilơ-Mariốt

2.2.1.3. Sơ đồ tiến trình khoa học xây dựng kiến thức

2.2.1.1. Kiến thức cần xây dựng - Định luật Bôilơ-Mariốt: Ở nhiệt đô không đổi, tích của áp suất P và thể tích V của một lượng khí xác định là một hằng số.

PV = hằng số

Nôi dung thuyết động học phân tử - Chất khí được cấu tạo từ các phân tử riêng lẻ, có kích thước rất nhỏ.

- Các phân tử chuyển động hổn động không ngừng, chuyển động càng nhanh thì nhiệt độ của chất khí càng cao.

- Các phân tử khí chuyển động va vào thành bình gây ra áp suất.

- Đường đẳng nhiệt. Đường biểu diễn sự phụ thuộc của áp suất theo thể tích khi nhiệt độ không đổi gọi là đường đẳng nhiệt.

2.2.1.2. Câu hỏi đề xuất vấn đề

Với một lượng xác định, khi nhiệt độ không đổi, giữa thể tích và áp suất của lượng khí có mối quan hệ với nhau như thế nào?

Với một lượng khí xác định, khi nhiệt độ không đổi, giữa thể tích và áp suất có mối quan hệ với nhau như thế nào? Mối quan hệ đó có thể được biểu diễn bằng đồ thị như thế nào?

Dùng thuyết động học phân tử chất khí để tìm mối liên hệ giữa thể tích của chất khí với áp suất chất khí khi nhiệt độ không đổi.

Bố trí thí nghiệm như hình 29.2. SGK. Thí nghiệm với nhiệt độ không đổi.

Lần đo 1 2 3 Kết quả

Theo thuyết động học phân tử thì khi nhiệt độ không đổi, nếu thể tích giảm tức là số va chạm các phân tử với nhau và với thành bình tăng do đó áp suất tăng. Vậy áp suất tỉ lệ nghịch với thể tích

V(cm 3) 20 10 40

p(105pa) 1 2 0,5

pV 20 20 20

p1V1 = p2V2 = p3V3

Áp suất phụ thuộc với thể tích

PlVl= P2V2= P3V3

- Định luật Bôi-lơ-ma-ri-ốt Ở nhiệt đô không đổi, tích của áp suất p và thể tích V của một lượng khí xác định là một hằng số. pV = hằng số - Đường đẳng nhiệt

p

0

V

2.2.1.4. Về mục tiêu bài học a. Về kiến thức - HS rút ra được kiến thức cần xây dựng thông qua hoạt động các góc.

- Phân tích các dữ liệu thực nghiệm để xây dựng định luật Bôilơ-Mriốt.

49

50

- Phát biểu và viết được biểu thức định luật.

+ Một số bài tập giúp hình thành định luật.

- Vẽ đồ thị đường đẳng nhiệt.

+ Phiếu học tập dành cho từng góc.

- Vận dụng được nội dung định luật vào giải các bài tập, giải thích các hiện

Bài này tổ chức dạy học theo góc và tổ chức thành 3 góc đó là góc trải

tượng đơn giản.

nghiệm, góc quan sát và góc áp dụng.

b. Về kĩ năng

GÓC

- Tiến hành thí nghiệm, phân tích kết quả từ đó rút ra định luật Bôilơ-Mriốt.

- Vận dụng định luật giải thích các hiện tượng trong tự nhiên và giải các bài toán liên quan.

- Vận dụng được kiến thức toán học vẽ đồ thị biểu diễn quá trình đẳng nhiệt trong hệ tọa độ (P,V).

TRẢI NGHIỆM PHÂN TÍCH ÁP DỤNG

c. Thái độ - Tích cực, tự giác và hợp tác trong học tập, làm việc theo nhóm và trình bày bằng báo cáo.

- Có thái độ khách quan, kiên nhẫn khi theo dõi và tiến hành thí nghiệm.

2.2.1.5. Thiết bị, đồ dùng dạy học

TÊN THIẾT BỊ, ĐỒ DÙNG Thí nghiệm hình 2.1 Phiếu học tập số 1, các dụng cụ cần thiết Sách giáo khoa Vật lý 10 cơ bản, Tài liệu tham khảo Phiếu học tập số 2, các dụng cụ cần thiết Một số bài tập vận dụng Phiếu học tập số 3, các dụng cụ cần thiết

Đối với GV: 1 máy tính, 1 máy chiếu Projector, Bảng, Phấn…

2.2.1.6. Thiết kế nhiệm vụ ở mỗi góc A. Góc 1: GÓC TRẢI NGHIỆM - Thời gian thực hiện tối đa 10 phút a. Mục tiêu

* Chuẩn bị thí nghiệm

- Mô tả dụng cụ thí nghiệm từ sơ đồ thí nghiệm quá trình đẳng tích.

Trong danh mục thiết bị dạy học tối thiểu Vật lí

- Biết lắp ráp thí nghiệm và nắm được nguyên tắt hoạt động các dụng cụ đo.

10 có giới thiệu bộ thí nghiệm sử dụng cho các bài giảng

- Xác định được các nguyên nhân dẫn đến sai số của phép đo.

phần chất khí (hình 2.1).

- Nêu được vấn đề nảy sinh giữa 3 thông số P,V,T.

Bao gồm:

- Từ các kết quả thu được từ thực nghiệm, khái quát hóa và suy ra định luật.

- Áp kế, giới hạn đo (0,5÷2,0) x 105 Pa, có thanh trượt gắn với pittông và vít hãm phía sau.

b. Nhiệm vụ Hình 2.1.

- Pittông dùng hút và nén khí trong xi lanh.

- Giá đỡ xi lanh, có thước đo thể tích của lượng khí chứa trong xi lanh.

- Xi lanh bằng thủy tinh, dùng chứa lượng khí cần khảo sát.

- Núm cao su, dùng bịt kín đầu xi lanh.

- Đế ba chân, có vít chỉnh cân bằng.

- Trụ thép inôc, đường kính φ10mm.

- Vít hãm, dùng giữ cố định giá đỡ xi lanh.

- Nêu cấu tạo, chức năng, từng bộ phận của thiết bị thí nghiệm.

- Tiến hành thí nghiệm theo các bước sau để trả lời câu hỏi: “Khi nhiệt độ không đổi, với một lượng khí xác định P và V có quan hệ với nhau như thế nào?”. + Ghi l ại áp suất và thể tích ban đầu của khối khí. + Giữ chặt nút cao su và kéo hoặc ấn pittông xuống thay đổi thể tích trong xilanh và theo dõi áp suất trên áp kế. + Ghi lại các kết quả:

+ Chuẩn bị tranh ảnh có liên quan tới định luật Bôilơ-Mariốt

51

52

Lần đo

Thể tích V(cm3)

Áp suất (105Pa)

Tích PV

tích tăng thì áp suất giảm và ngược lại. Tìm mối quan hệ đó.

- Thiết kế các phương án thí nghiệm để kiểm tra mối quan hệ và biểu thức

1

xác định mối quan hệ P,V.

2

c. Hoạt động hỗ trợ của giáo viên

3

- Định hướng học sinh nghiên cứu tài liệu, tranh, ảnh để phát hiện ra vấn đề

4

cần nghiên cứu.

Kết luận

- Gợi ý học sinh vận dụng thuyết động học phân tử giải thích định luật.

Tìm mối quan hệ P và V, khái quát hóa thành định luật c. Hoạt động hỗ trợ của giáo viên - Định hướng giúp HS nêu đúng vấn đề cần nghiêm c ứu.

- Hỗ trợ HS suy luận từ lý thuyết đến phương án thí nghiệm.

- Giải thích cho HS vì sao phải thao tác thí nghiệm từ từ thì kết quả mới

- Hướng dẫn học sinh thiết kế phương án thí nghiệm. d. Thiết bị đồ dùng - Tài liệu sách giáo khoa và một số tài liệu có liên quan.

- Tranh, ảnh và các thí nghiệm có liên quan đến việc hình thành nên định luật.

C. Góc 3: GÓC ÁP DỤNG - Thời gian thực hiện tối đa 10 phút a. Mục tiêu

chính xác.

- Gợi ý học sinh tìm mối quan hệ giữa p và V, khái quát hóa thành định luât,

- Phát hiện vấn đề nảy sinh khi giải các bài tập, đó là: - HS tìm ra được mối quan hệ giữa P và V khi T = hằng số thông qua các kết

vẽ đồ thị.

- Gợi ý cho HS xác định nguyên nhân d ẫn đến sai số trong phép đo.

quả của bài toán.

- Vẽ đồ thị đường đẳng nhiệt.

d. Thiết bị đồ dùng - Thí nghiệm hình 2.1.

b. Nhiệm vụ

- Video quay lại các thí nghiệm đã làm và một số đồ dùng trực quan.

* Hoàn thành các bài tập sau:

- Phiếu học tập.

Bài tập 1: Một bọt khí ở đáy hồ sâu có thể tích V0 khi nổi lên mặt nước thể

B. Góc 2: GÓC PHÂN TÍCH - Thời gian thực hiện tối đa 10 phút a. Mục tiêu - HS nghiên cứu nội dung kiến thức trong sách giáo khoa, tài liệu tham khảo để thu được kiến thức. Phân tích và nội dung kiến thức cần hình thành.

- Tìm ra được mối quan hệ giữa áp suất và thể tích khi nhiệt độ không đổi

tích của bọt nước tăng gấp 3 lần so với đáy hồ. Nhiệt độ của nước trong hồ không đổi theo độ sâu. Hãy cho biết áp suất và thể tích của bọt khí có mối quan hệ với nhau như thế nào?

Bài tập 2: Trong phòng thí nghiệm, người ta giữ nhiệt độ của một khối lượng khí trong xilanh không đổi. Thay đổi thể tích trong xi lanh. Kết quả thu được như sau: Lần đo

Thể tích V(cm3)

Áp suất ( 105Pa)

- Vận dụng thuyết động học phân tử giải thích định luật.

1

100

3

- Thiết kế phương án thí nghiệm tìm mối quan hệ P,V khi nhiệt độ không đổi.

2

150

2

b. Nhiệm vụ

3

200

1,5

- Nghiên cứu kỹ các tài liệu được cung cấp để phát hiện ra vấn đề nảy sinh

4

300

0,75

trên số liệu thu được.

giữa 3 thông số P,V,T.

Kết luận

- Dựa vào thuyết cấu tạo chất và thuyết động học phân tử giải thích vì sao thể

53

54

Tích PV

a. Nhận xét tích pV sau mỗi lần đo.

Nhóm 2: ………

b. Vẽ đồ thị trên hệ trục tọa độ (P,V) và nhận xét dạng đồ thị.

PHIẾU HỌC TẬP SỐ 2 (Góc “phân tích”)

Bài tập 3: Nhìn vào đồ thị so sánh nhiệt độ T1 và T2. …………………………………………………………………

1. Trạng thái của một lượng khí được xác định bằng thông số nào. Mỗi học sinh trình bày cách thiết kế phương án thí nghiệm tìm mối quan hệ P,V khi nhiệt độ không đổi.

…………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………

c. Hoạt động hỗ trợ của giáo viên

2. Thí nghiệm với nhiệt độ không đổi ta đo được thể tích và áp suất thu được bảng số

Giải đáp những khó khăn cho học sinh trong quá trình giải bài tập.

liệu dưới đây.

d. Thiết bị đồ dùng Một số bài tập có liên quan đến định luật ghi trên phiếu học tập.

2.2.1.7. Phiếu học tập các góc Nhóm: ………

PHIẾU HỌC TẬP SỐ 1 (Góc “Trải nghiệm”)

1. Mỗi học sinh hãy mô tả thí nghiệm và cách lắp ráp thí nghiệm từ sơ đồ. ………………………………………………………………………………………......... ……………………………………………………………………………………….........

2. Cả nhóm học sinh tiến hành thí nghiệm và ghi kết quả thí nghiệm vào bảng số liệu dưới đây: Lần đo

Nhiệt độ (toC)

Nhiệt độ tuyệt đối(K) [T(K)=t+273]

Giá trị đọc (∆p)

Áp suất [p = ∆p+760 (mmHg)]

p T

Lần đo

Thể tích V( cm3)

Áp suất P ( 105Pa )

1

20

1.00

2

10

2.00

3

40

0.50

4

30

0.67

Cả nhóm học sinh quan sát bảng số liệu và rút ra nhận xét về mối quan hệ giữa áp suất với thể tích khi nhiệt độ không đổi. …………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………

3. Mỗi học sinh trong nhóm dựa vào thuyết động học phân tử giải thích mối quan hệ

1 2 3 Kết quả

giữa áp suất và thể tích khi nhiệt độ không đổi. …………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………

a. Hãy nhận xét sự thay đổi nhiệt độ và áp suất khí trong thí nghiệm. …………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………… p b. Hãy tính các tỉ số và so sánh các giá trị qua các lần đo.

T …………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………

3. Qua thí nghiệm trên mỗi học sinh có thể kết luận gì về sự phụ thuộc của P và V khi nhiệt độ không đổi. Phát biểu nội dung và rút ra biểu thức định luật. ……………………………………………………………………………………………. ……………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………

55

56

……………………………………………………………………………………………

Nhóm: ……..

2.2.1.8. Tiến trình dạy học cụ thể PHIẾU HỌC TẬP SỐ 3 (Góc “áp dụng”)

THỜI GIAN

Bài tập 1. Một bọt khí ở đáy hồ sâu có thể tích V0 khi nổi lên mặt nước thể tích của bọt nước tăng gấp 3 lần so với đáy hồ. Nhiệt độ của nước trong hồ không đổi theo độ sâu.

Học sinh cả nhóm thảo luận và cho biết áp suất và thể tích của bọt khí có mối quan hệ với nhau như thế nào?

Bài tập 2. Trong phòng thí nghiệm, người ta giữ nhiệt độ của một khối lượng khí trong xi lanh không đổi. Thay đổi thể tích trong xi lanh. Kết quả thu được như sau: Lần đo Thể tích V(cm3) Áp suất ( 105Pa) Tích PV

HOẠT ĐỘNG GIÁO VIÊN

Hoạt động 1

- Giới thiệu bài học.

(5 phút)

- Trạng thái của một lượng khí được xác

HOẠT ĐỘNG HỌC SINH

- Lắng nghe và ghi nhớ.

Giới thiệu định bỡi những đại lượng nào? chia góc và - Mối quan hệ giữa áp suất và thể tích của - Nhận thức vấn đề cần nội

dung một lượng khí xác định khi nhiệt độ không nghiên cứu.

nghiên cứu

đổi như thế nào?

của bài.

- Để giải quyết vấn đề chúng ta tiến hành

1

100

3

2

150

2

3

200

1,5

nhiệm vụ và cách thức thự hiện ở các góc tập.

4

300

0,75

(chiếu trên màn hình và dán ở các góc) và

học theo góc.

- Giới thiệu học theo góc và nêu mục tiêu, - Lắng nghe và biết cách học

yêu cầu phải trải qua đủ các góc để đạt

Kết luận

được mục tiêu bài học bằng cách luân - Quan sát, suy nghĩ và lựa chuyển theo quy định (theo sơ đồ trên chọn góc phù hợp với phong

* Mỗi HS trong nhóm tiến hành trả lời các câu hỏi sau: - Nhận xét tích PV sau mỗi lần đo.

bảng)

…………………………………………………………………………………

- Cho học sinh lựa chọn góc xuất phát - Nhận nhóm, bầu nhóm thành 3 nhóm.

trưởng, thư kí nhóm.

Hoạt động 2

- Yêu cầu học sinh về các góc bắt đầu.

- Tới góc bắt đầu. Tiếp nhận

(30 phút)

- Chuyển giao nhiệm vụ tại các góc.

và thực hiện nhiệm vụ của

…………………………………………………………………………………

- Vẽ đồ thị trên hệ trục tọa độ (P,V) và nhận xét dạng đồ thị.p ……………………………………………………… ……………………………………………………… ………………………………………………………

0

T

………………………………………………………

Bài tập 3. Đồ thị trên biểu diễn sự phụ thuộc của áp suất vào thể tích của một lượng khí xác định ứng với các nhiệt độ khác nhau hãy so sánh nhiệt độ T1 và T2, từ đó rút

Thực hiện

nhóm tại góc.

nhiệm

vụ

+ Đọc các hướng dẫn và tiến

tại các góc

hành hoạt động trong thời

bắt đầu và - Đi tới các góc trợ giúp học sinh.

gian tối đa đã quy định.

luân

+ Thảo luận ghi kết quả vào

chuyển

ra kết luận gì ? ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………

cách học của mình.

thực

- Thu phiếu học tập trên giấy A4.

phiếu học tập.

hiện - Nhắc nhở và yêu cầu học sinh thực hiện - Sau khi thực hiện nhiệm vụ

đủ các góc việc luân chuyển góc theo quy định và thực xong ở một góc thì luân chuyển sang những góc tiếp theo quy hiện nhiệm vụ đủ cả 3 góc. đinh.

- Đi tới các góc hỗ trợ học sinh và thu phiếu theo sao cho đủ 3 góc. học tập trên giấy A4.

- Thống nhất trong nhóm ghi kết quả cuối cùng vào phiếu học tập được in trên giấy A0.

57

58

Hoạt động 3

- Yêu cầu mỗi nhóm treo sản phẩm góc lên - Treo sản phẩm góc của

(10 phút)

bảng và trả lại các phiếu học tập đã thu.

Tổ

chức

nhóm lên bảng và nhận lại các phiếu học tập mà giáo

báo

cáo, - Yêu cầu các nhóm cử đại diện báo cáo kết viên đã thu. trao đổi, quả.

- Mỗi nhóm cử một đại diện đánh giá, - Cho học sinh nhóm khác nêu nhận xét và lên trình bày kết quả của củng cố và bổ sung. nhóm. tổng bài.

kết - Treo kết quả ở các nhóm lên bảng để so sánh với kết quả các nhóm làm ứng với mỗi - Các nhóm khác lắng nghe, nêu câu hỏi, nhận xét, bổ

góc.

- Chốt lại kiến thức và hướng dẫn học sinh sung. học bài.

- Theo dõi, tự đánh giá, so

- Tổng kết và giao nhiệm vụ về nhà: học sánh sửa chữa kết quả của bài, trả lời câu hỏi, làm bài tập và chuẩn bị nhóm. bài mới.

- Học sinh lắng nghe, ghi nhớ.

- Nhận nhiệm vụ giao về nhà.

2.2.2. Bài: Quá trình đăng tích. Định luật Sác-Lơ 2.2.2.1. Kiến thức cần xây dựng - Định luật Sác-lơ: Trong quá trình đẳng tích của một lượng khí nhất định, áp suất tỉ lệ thuận với nhiệt độ tuyệt đối.

2.2.2.3. Sơ đồ tiến trình khoa học xây dựng kiến thức Nôi dung thuyết đỏng học phân tử - Chất khí được cấu tạo từ các phân tử riêng lẻ, có kích thước rất nhỏ.

- Các phân tử chuyển động hổn động không ngừng, chuyển động càng nhanh thì nhiệt độ của chất khí càng cao.

- Các phân tử khí chuyển động va vào thành bình gây ra áp suất.

Với một lượng khí xác định nếu giữ cho thể tích không đổi thì áp suất và nhiệt độ có mối quan hệ như thế nào?

Biểu thức nào thể hiện mối quan hệ đó.

Dùng thuyết động học phân tử chất khí để tìm mối liên hệ giữa thể tích của chất khí với áp suất chất khí khi nhiệt độ không đổi.

Bố trí thí nghiệm như hình 2.2.

SGK. Thí nghiệm với nhiệt độ không đổi.

Theo thuyết động học phân tử thì khi nhiệt độ tăng mà thể tích không đổi thì mật độ phân tử giữ nguyên, nhưng vận tốc trung bình của chuyển động nhiệt tăng khiến cho số va chạm lên một đơn vị diện tích thành bình trong một đơn vị thời gian cũng tăng. Mặt khác, động lượng mà phân tử khí truyền cho thành bình trong mỗi va chạm của phân tử cũng tăng.

Hai yếu tố đó đã làm tăng áp suất.

Lần đo

P (mmHg)

T(K)

p T

1 2 3 Kết quả

760 788 798

303 317 324

2.508 2.846 2.463

p1 p2 p3 = = T1 T2 T3

p = hằng số T

- Đường đẳng tích: Đường biểu diễn sự biến thiên của áp suất theo nhiệt độ khi thể tích không đổi gọi là đường đẳng tích. p

0

T(K)

2.2.2.2. Câu hỏi đề xuất vấn đề Với một lượng khí xác định nếu giữ cho thể tích không đổi thì áp suất và

- Định luật Bôi-lơ-ma-ri-ốt Ở nhiệt đô không đổi, tích của áp suất p và thể tích V của một lượng khí xác định là một hằng số. pV = hằng số - Đường đẳng nhiệt p

0

V

nhiệt độ có mối quan hệ như thế nào? Biểu thức nào thể hiện mối quan hệ đó.

59

60

p1 p2 p2 = = T1 T2 T2

Áp suất tỷ lệ thuận với nhiệt độ

Dụng cụ thí nghiệm được tận dụng bằng các dụng cụ dùng trong y tế, là các dụng cụ có thể mua ở các cửa hàng thiết bị y tế. Bao gồm:

- Định luật Bôi-lơ-ma-ri-ốt Trong quá trình đẳng tích của một lượng khí nhất định, áp suất tỷ lệ thuận với nhiệt độ tuyệt đối.

- Đường đẳng nhiệt

p

p = hằng số T V

- Một bơm tiêm loại lớn (dùng trong y tế) giới hạn đo là 60 cm3, độ chia nhỏ nhất là 1 cm3 để chứa lượng khí khảo sát.

- Một áp kế giới hạn đo từ 780mmHg 1060mmHg, độ chia nhỏ nhất: 2 mmHg (sử dụng đồng hồ đo huyết áp trong y tế, đồng hồ

0

T(K )

này đo độ chênh lệch áp suất giữa cơ th ể người

Hình 2.2

và khí quyển, cải tiến thang chia bằng cách mỗi giá trị trên đồng hồ cộng thêm 760

2.2.2.4. Mục tiêu bài học

mmHg ). Áp kế để đo áp suất khí trong xi lanh ( bơm tiêm).

a. Về kiến thức - Phát biểu và viết biểu thức định luật Sác-lơ.

- Một bình đựng nước, một phích nước.

- Nhận biết dạng đồ thị đường đẳng tích.

- Một ống cao su nhỏ dùng để nối xi lanh và áp kế.

b. Về kĩ năng

- Một giá đỡ (có thể sử dụng giá đỡ trong bộ thí nghiệm tối thiểu trong sách

- Xử lí số liệu thí nghiệm, rút ra nhận xét mối quan hệ giữa P và T khi thể

giáo khoa ).

- Một nhiệt kế đo nhiệt độ (giới hạn đo là 1000C, độ chia nhỏ nhất là 10C).

tích không đổi.

- Giải thích định luật bằng thuyết động học phân tử.

- Vận dụng định luật giải thích các hiện tượng trong tự nhiên và giải các bài toán liên quan.

Tất cả dụng cụ trên được bố trí như hình 2.2.

Với phương án thí nghiệm mới này, chúng tôi nhận thấy học sinh có thể tự bố trí các dụng cụ thí nghiệm theo ý tưởng riêng của nhóm, qua đó học sinh có thể

- Vận dụng được kiến thức toán học vẽ đồ thị biểu diễn quá trình đẳng tích trong hệ trục tọa độ (P,T).

nắm rõ hơn mục đích làm thí nghiệm. Các dụng cụ thí nghiệm này khá quen thuộc đối với học sinh nên học sinh có thể thấy việc vận dụng các thiết bị quen thuộc

c. Thái độ

trong cuộc sống vào việc làm thí nghiệm Vật lý là khá dễ dàng, các em càng thấy

Tích cực, tự giác và hợp tác trong học tập, làm việc theo nhóm và trình bày

được mối liên hệ giữa Vật lý và thực tế cuộc sống.

bằng báo cáo.

Ngoài ra, so với phương án thí nghiệm trong sách giáo khoa thì độ chia của

Có thái độ khách quan, kiên nhẫn khi theo dõi và tiến hành thí nghiệm.

các dụng cụ thí nghiệm này nhỏ hơn nên sai lệch do cách đọc số liệu khá nhỏ và kết quả thu được của thí nghiệm chính xác hơn. Cụ thể hơn, với các kết quả thí nghiệm

2.2.2.5. Thiết bị, đồ dùng dạy học

chính xác trong phạm vi sai số tỷ đối không vượt quá 3%.

- Chuẩn bị thí nghiệm Nhà trường chưa có dụng cụ thí nghiệm cho bài Định luật Sác-Lơ và PTTT khí lí tưởng. Vận dụng phương án thí nghiệm mới để dạy học cho hai bài trên.

61

+ Chuẩn bị tranh ảnh có liên quan tới định luật Sác-lơ. + Một số bài tập giúp hình thành định luật.

62

+ Phiếu học tập dành cho từng góc.

Lần

- Bài này tổ chức dạy học theo góc và tổ chức thành 3 góc đó là góc trải nghiệm, góc phân tích và góc áp dụng

Phân tích Áp dụng

0

(t C)

đo

[ T(K) = t+273]

(Ap)

Áp suất ( p = Ap +760 (mmHg)

p T

1

Góc Trải nghiệm

Nhiệt độ Nhiệt độ tuyệt đối (K) Giá trị đọc

Tên thiết bị, đồ dùng Thí nhiệm hình 2.2

2 3

Phiếu học tập số 1, các dụng cụ cần thiết khác.

Kết

Sách giáo khoa vật lý 10 cơ bản, tài liệu tham khảo.

quả

Phiếu học tập số 2, các dụng cụ cần thiết khác.

Một số bài tập vận dụng.

Phiếu học tập số 3, các dụng cụ cần thiết khác.

Đối với GV: 1 máy tính, 1 máy chiếu Projector, bảng, phấn...

- Từ bảng số liệu thu được, tìm ra mối quan hệ P,T khi thể tích không đổi từ đó khái quát hóa để tìm ra định luật. c. Hoạt động hỗ trợ của giáo viên - Giới thiệu về sơ đồ thí nghiệm của quá trình đẳng tích và đơn vị đo áp su ất.

- Gợi ý cho HS tính áp suất từ độ cao của cột chất lỏng.

2.2.2.6. Thiết kế nhiệm vụ ở mỗi góc A. Góc 1: GÓC TRẢI NGHIỆM - Thời gian thực hiện tối đa 10 phút

- Gợi ý HS tìm mối quan hệ giữa P và T khi thể tích không đổi và khái quát hóa thành định luật, vẽ đồ thị.

a. Mục tiêu - Mô tả dụng cụ thí nghiệm từ sơ đồ.

d. Thiết bị đồ dùng

- Biết lắp ráp thí nghiệm và nắm được nguyên tắt hoạt động các dụng cụ đo.

- Thí nghiệm như hình 2.2.

- Biết cách đo P phụ thuộc vào T như thế nào khi V không đổi.

- Phiếu học tập

- Từ các kết quả thu được từ thực nghiệm và tìm mối quan hệ P,T từ đó khái

B. Góc 2. GÓC PHÂN TÍCH - Thời gian thực hiện tối đa 10 phút

quát hóa thành định luật.

a. Mục tiêu

- Vận dụng kết quả thu được từ thực nghiệm vẽ được đường đẳng tích.

- Tìm ra được mối quan hệ giữa áp suất và nhiệt độ khi thể tích không đổi trên số liệu thu được.

b. Nhiệm vụ - Nêu cấu tạo, chức năng từng bộ phận của thiết bị thí nghiệm.

- Vận dụng thuyết động học phân tử giải thích định luật.

- Tiến hành thí ngiệm theo các bước sau để trả lời câu hỏi: “Khi thể tích không

- Thiết kế phương án thí nghiệm mối quan hệ P,T khi thể tích không đổi.

đổi, với một lượng khí xác định P và T có mối quan hệ với nhau như thế nào? + Ghi lại nhiệt độ và áp suất ban đầu của lượng khí. + Thay đổi nhiệt độ và theo dõi áp suất trên áp kế. + Ghi lại kết quả thí nghiệm.

b. Nhiệm vụ - Quan sát tranh ảnh để tìm mối quan hệ giữa P,T như thế nào khi thể tích không đổi.

- Dựa vào thuyết động phân tử giải thích mối quan hệ giữa P và T khi thể tích không đổi.

- Trình bày phương án thí nghiệm tìm mối quan hệ giữa P, T và viết biểu thức xác định mối quan hệ giữa P, T.

63

64

- Học sinh làm việc theo nhóm (tất cả học sinh trong góc) thống nhất ghi lại

2.2.2.7. Phiếu học tập các góc

nội dung câu hỏi vào phiếu học tập số 2. c. Hoạt động hỗ trợ của giáo viên

PHIẾU HỌC TẬP SỐ 1

Nhóm: …….

(Góc “Trải nghiệm”)

- Định hướng học sinh nghiên cứu tài liệu, tranh, ảnh để phát hiện ra vấn đề cần nghiên cứu.

- Gợi ý học sinh vận dụng thuyết động học phân tử giải thích định luật.

1. Mỗi học sinh hãy mô tả thí nghiệm và cách lắp ráp thí nghiệm từ sơ đồ. ……………………………………………………………………………………………

- Hướng dẫn học sinh thiết kế phương án thí nghiệm.

……………………………………………………………………………………………

d. Thiết bị đồ dùng

2. Cả nhóm học sinh tiến hành thí nghiệm và ghi kết quả thí nghiệm vào bảng số liệu

- Tài liệu sách giáo khoa.

dưới đây.

- Tranh, ảnh và các thí nghiệm có liên quan đến việc hình thành nên định luật.

C. Góc 3. GÓC ÁP DỤNG - Thời gian thực hiện tối đa 10 phút

Nhiệt độ

Lần đo

(toC)

a. Mục tiêu - Phát hiện ra được những vấn đề nảy sinh khi giải các bài tập đó là.

1

- Tìm ra được mối quan hệ giữa P và T khi V không đổi thông qua các kết

2

Nhiệt độ tuyệt

Giá trị đọc

đối(K)

(∆p)

[T(K) = t+273]

Áp suất (p = ∆p + 760(mmHg)

p T

3

quả bài toán.

Kết quả

- Vẽ đồ thị đường đẳng tích. b. Nhiệm vụ Giải được các bài tập định tính và định lượng trên phiếu học tập số 3 và tìm ra mối quan hệ giữa P,T như thế nào khi thể tích không đổi. c. Hoạt động hỗ trợ của giáo viên - Giúp HS tháo gỡ những khó khăn trong quá trình thực hiện trên phiếu học tập.

- Giải đáp những khó khăn cho học sinh trong quá trình giải bài tập.

a. Hãy nhận xét sự thay đổi nhiệt độ và áp suất khí trong thí nghiệm.

…………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………… b. Hãy tính các tỉ số

p và so sánh các giá trị qua các lần đo.

T

…………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………

d. Thiết bị đồ dùng Một số bài tập có liên quan đến định luật ghi trên phiếu học tập.

3. Qua thí nghiệm trên mỗi học sinh có thể kết luận gì về sự phụ thuộc của P và T của một lượng khí xác định khi thể tích không đổi. Phát biểu nội dung và rút ra biểu thức định luật. ………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………

65

66

Nhóm: …….

PHIẾU HỌC TẬP SỐ 2

PHIẾU HỌC TẬP SỐ 3

Nhóm: ………..

(Góc “áp dụng”)

(Góc “phân tích”) 1. Thực hiện thí nghiệm với một lượng khí xác định. Người ta thay đối nhiệt độ của

Bài tập 1. Trong phòng thí nghiệm, người ta giữ thể tích của một khối lượng khí

khí và ghi lại các giá trị tương ứng của áp suất khí trong điều kiện thể tích khí không

trong xi lanh không đổi. Thay đổi nhiệt độ khí trong xi lanh, dùng áp kế để đo áp suất

đối. Kết quả thu được như sau:

trong xilanh. Kết quả thu được như sau.

Lần đo

Nhiệt độ tuyệt đối Nhiệt độ (t0C)

(K)

Giá trị đọc

Áp suất

(∆p)

(p = ∆p +760) (mmHg)

[T(K)=t+273]

Áp suất P (105Pa)

T(K)

1

1

301

1,1

331

1,2

350

Lần đo

1

30

303

0

760

2

2

44

317

28

788

3

3

51

324

38

798

Kết quả

4

59

332

48

808

5

64

337

49

809

Cả nhóm học sinh quan sát bảng số liệu trên và rút ra nhận xét mối quan hệ giữa áp suất và nhiệt độ khi thể tích không đối.

p T

* Mỗi học sinh trong nhóm tiến hành trả lời các câu hỏi sau: - Tính

p = ? sau mỗi lần đo và rút ra nhận xét.

T

……………………………………………………………………………………

......................................................................................................................................

……………………………………………………………………………………

......................................................................................................................................

- Vẽ đồ thị đường đẳng tích.

......................................................................................................................................

…………………………………………………

p

2. Mỗi học sinh giải thích mối quan hệ giữa áp suất và nhiệt độ dựa vào thuyết động

…………………………………………………

học phân tử.

…………………………………………………

......................................................................................................................................

…………………………………………………

......................................................................................................................................

…………………………………………………

0

T

......................................................................................................................................

3. Mỗi học sinh hãy trình bày phương án thí nghiệm tìm mối quan hệ giữa P, T và viết

Bài tập 2. Cả nhóm học sinh nhìn vào đồ thị hình vẽ so sánh p thể tích V V11 và V2.

biểu thức xác định mối quan hệ đó.

…………………………………………………

......................................................................................................................................

…………………………………………………

......................................................................................................................................

…………………………………………………

......................................................................................................................................

………………………………………………… …………………………………………………

67

68

V2

0

T(K)

2.2.2.8. Tiến trình dạy học cụ thể THỜI GIAN

chuyển

HOẠT ĐỘNG GIÁO VIÊN

Hoạt động 1 - Giới thiệu bài học

(5 phút)

HOẠT ĐỘNG HỌC SINH

- Lắng nghe và ghi nhớ.

- Thông số trạng thái của một - Nhận thức vấn đề cần nghiên

Giới thiệu lượng khí được đặc trưng bỡi P, V, cứu. chia góc và T. Nếu một thông số trạng thái nội dung không đổi thì hai thông số còn lại nghiên cứu có mối quan hệ với nhau như thế của bài. nào ?

thực

- Thu phiếu học tập trên giấy A4.

hiện - Nhắc nhở và yêu cầu học sinh - Sau khi thực hiện nhiệm vụ

đủ các góc thực hiện việc luân chuyển góc xong ở một góc thì luân theo

quy theo quy định và thực hiện nhiệm chuyển sang những góc tiếp

định.

theo sao cho đủ 3 góc.

- Thống nhất trong nhóm ghi

- Đi tới các góc hỗ trợ học sinh và kết quả cuối cùng vào phiếu Hoạt động 3

- Mối quan hệ giữa áp suất và

(10 phút)

nhiệt độ của một lượng khí xác

Tổ

tập.

nào?

vụ đủ cả 3 góc.

thu phiếu học tập trên giấy A4.

định khi thể tích không đổi như thế - Lắng nghe và biết cách học

phiếu học tập.

học tập được in trên giấy A0.

- Yêu cầu mỗi nhóm treo sản phẩm - Treo sản phẩm góc của nhóm

góc lên bảng và trả lại các phiếu lên bảng và nhận lại các phiếu chức học tập đã thu. học tập mà giáo viên đã thu. báo cáo, - Yêu cầu các nhóm cử đại diện - Mỗi nhóm cử một đại diện trao đổi, lên trình bày kết quả của báo cáo kết quả.

- Giới thiệu học theo góc và nêu chọn góc phù hợp với phong

giá, - Cho học sinh nhóm khác nêu nhóm. củng cố và nhận xét và bổ sung.

- Các nhóm khác lắng nghe, tổng kết - Treo kết quả ở các nhóm lên nêu câu hỏi, nhận xét, bổ sung.

mục tiêu, nhiệm vụ và cách thức cách học của mình.

bài.

đánh

- Để giải quyết vấn đề chúng ta tiến hành học theo góc.

- Quan sát, suy nghĩ và lựa

bảng để so sánh với kết quả các - Theo dõi, tự đánh giá, so

thự hiện ở các góc (chiếu trên màn

nhóm làm ứng với mỗi góc.

hình và dán ở các góc) và yêu cầu

- Chốt lại kiến thức và hướng dẫn nhóm.

sánh sửa chữa kết quả của

phải trải qua đủ các góc để đạt

học sinh học bài.

được mục tiêu bài học bằng cách

- Tổng kết và giao nhiệm vụ về - Nhận nhiệm vụ giao về

luân chuyển theo quy định (theo sơ - Nhận nhóm, bầu nhóm

nhà: học bài, trả lời câu hỏi, làm nhà.

trưởng, thư kí nhóm.

đồ trên bảng).

- Học sinh lắng nghe, ghi nhớ.

bài tập và chuẩn bị bài mới.

- Cho học sinh lựa chọn góc xuất phát thành 3 nhóm.

2.2.3. Bài: Phương Trình Trạng Thái Khí Lí Tưởng

Hoạt động 2

- Yêu cầu học sinh về các góc bắt - Tới góc bắt đầu. Tiếp nhận

2.2.3.1. Kiến thức cần xây dựng

(30 phút)

đầu.

Thực

hiện

và thực hiện nhiệm vụ của

- Phương trình trạng thái khí lí tưởng: Đối với một

nhóm tại góc.

pV khối lượng khí lí tưởng không đổi thì = hằng số.

T

nhiệm

vụ - Chuyển giao nhiệm vụ tại các + Đọc các hướng dẫn và tiến tại các góc góc. hành hoạt động trong thời gian bắt đầu và - Đi tới các góc trợ giúp học sinh. tối đa đã quy định.

thể tích theo nhiệt độ khi áp suất không đổi gọi là

luân

đường đẳng áp.

+ Thảo luận ghi kết quả vào

69

V

- Đường đẳng áp: Đường biểu diễn sự biến thiên của

70

0

T(K)

2.2.3.2. Câu hỏi đề xuất vấn đề

2.2.3.3. Sơ đồ tiến trình khoa học xây dựng kiến thức

- Khi chất khí biến đổi từ trạng thái này sang trạng thái khác của một lượng

Khái niệm về khí lí tưởng Định luật Bôilơ-Mariốt Định luật Sác-Lơ

khí xác định mà cả 3 thông số trạng thái P,V,T đều biến đổi thì các thông số có mối quan hệ với nhau như thế nào? Phương trình nào biểu thị mối quan hệ đó?

Khi chất khí biến đổi từ trạng thái này sang trạng thái khác của một lượng khí xác định mà cả 3 thông số trạng thái P,V,T đều biến đổi thì các thông số có mối quan hệ với nhau như thế nào?

Phương trình nào biểu thị mối quan hệ đó?

p p2 p1

1

p’ 0

Vận dụng định luật Bôilơ-Mariốt T2 và định luật Sác-lơ 1’ T1 để tìm mối quan hệ giữa 3 thông số trạng thái P,V,T. V2 V 2

V1

Áp dụng định luật Bôilơ-Mariốt cho quá trình đẳng nhiệt từ trạng thái (1) sang trạng thái (1’) ta có : P1V1=P2V2 (1). Áp dụng định luật Sác-lơ cho quá trình đẳng tích từ trạng thái (1’) sang trạng thái (2) ta có: p '2 T1 T = ⇒ p '2 = T2 1 (2) T2 T2 T2 Thay (2) vào (1) ta được: p1V1 p2V2 = T T

Bố trí thí nghiệm như hình 2.2.

Làm thí nghiệm với quá trình đẳng nhiệt và quá trình đẳng tích.

Kết quả ghi vào bảng.

Kết quả thí nghiệm: Lần đo

P (mmHg)

V (cm3)

1 2 3

p1V1 p2V2 = T1 T2

Kết luận

p 1V 1 p V = 2 2 T T

p 1V 1 p V = 2 2 T T

- Phương trình trạng thái khí lí tưởng:

Đối với một khối lượng khí lí tưởng không đổi thì V

- Đường đẳng áp: 0

71

T(K)

T(K)

72

pV T

= hằng số

p1V1 T1

2.2.3.4. Mục tiêu bài học

2.2.3.6. Thiết kế nhiệm vụ ở mỗi góc

a. Về kiến thức

A. Góc 1: GÓC TRẢI NGHIỆM - Thời gian thực hiện tối đa 10 phút

- Biết vận dụng kiến thức của định luật Bôilơ-Mariốt và định luật Sac-lơ để

a. Mục tiêu

tìm ra sự phụ thuộc lẫn nhau ba đại lượng P,V,T của một lượng khí nhất định.

- Suy ra được quy luật phụ thuộc của thể tích và nhiệt độ khi áp suất không đổi dựa vào PTTT khí lí tưởng.

- Mô tả rõ dụng cụ thí nghiệm và cách lắp ráp thí nghiệm.

- Biết lắp ráp thí nghiệm và nắm được nguyên tắc hoạt động các dụng cụ đo.

- Thiết kế phương án thí nghiệm tìm ra mối quan hệ P,V,T.

- Vận dụng PTTT khí lí tưởng và quá trình đẳng áp để giải thích một số hiện tượng trong thực tế và giải bài tập.

- Xác định được nguyên nhân dẫn đến sai số của phép đo.

- Xử lí kết quả thu được để tìm ra mối quan hệ giữa các thông số P,V,T.

B. Về KĨ NĂNG

- Biểu diễn hai quá trình biến đổi trạng thái trên hệ trục tọa độ (P,V).

Từ PTTT khí lí tưởng suy ra các phương trình ứng với các quá trình đẳng

b. Nhiệm vụ

nhiệt, đẳng áp, đẳng tích.

- Hãy trình bày cách thức tiến hành thí nghiệm tìm ra sự phụ thuộc giữa áp suất, thể tích và nhiệt độ.

c. Thái độ - Tích cực, tự giác và hợp tác, hỗ trợ lẫn nhau trong học tập, làm việc theo nhóm và trình bày bằng báo cáo.

- Lắp ráp thí nghiệm và n ắm được nguyên tắt hoạt động các dụng cụ đo.

- Thiết kế phương án thí nghiệm tìm ra mối quan hệ P,V,T.

- Có thái độ khách quan, kiên nhẫn khi theo dõi và tiến hành thí nghiệm.

- Nêu cấu tạo và chức năng từng bộ phận thí nghiệm.

- Tiến hành thí nghiệm theo các bước sau:

2.2.3.5. Thiết bị, đồ dùng dạy học + Chuẩn bị thí nghiệm theo hình 2.2

+ Ghi lại thể tích, nhiệt độ và áp suất ban đầu của khí.

+ Chuẩn bị tranh, ảnh, sách và tài liệu có liên quan tới việc xây dựng PTTT

+ Thay đổi thể tích và nhiệt độ và theo dõi áp suất trên áp kế.

khí lí tưởng và quá trình đẳng áp.

Ghi lại các kết quả thí nghiệm:

+ Phiếu học tập dành cho từng góc.

Bài này tổ chức dạy học theo góc và tổ chức thành 3 góc đó là góc trải

Trải nghiệm Phân tích Áp dụng

P (...+ 760mmHg)

V(cm3)

T(K) = (t+273)K

pV T

1

nghiệm, góc phân tích và góc áp dụng.

Góc

Lần đo

Tên thiết bị, đồ dùng

2 3

Thí nghiệm hình 2.2 Phiếu học tập số 1, các dụng cụ cần thiết khác.

Sách giáo khoa vật lý 10 cơ bản, tài liệu tham khảo.

Phiếu học tập số 2, các dụng cụ cần thiết khác.

Một số b ài tập vận dụng.

Phiếu học tập số 3, các dụng cụ cần thiết khác.

Đối với GV: 1 máy tính, 1 máy chiếu Projector ,bảng, ph ấn...

73

Kết quả - Tìm mối quan hệ P,V,T và biểu thức biểu diễn mối quan hệ đó.

- Vẽ đồ thị biểu diễn 2 quá trình biến đổi trạng thái trên một đồ thị. c. Hoạt động hỗ trợ của giáo viên - Gợi ý cho HS cách lắp ráp thí nghiệm và nguyên nhân sai số của phép đo.

74

- Định hướng cho học sinh suy luận để tìm ra cách biến đổi từ trạng thái 1 sang trạng thái 2 theo hai quá trình đẳng nhiệt và đẳng tích, từ đó tìm ra mối qua hệ giữa các thông số trạng thái của hai trạng thái khí.

d. Thiết bị đồ dùng Tài liệu SGK, các sách tài liệu khác có liên quan tới việc xây dựng PTTT và quá trình đẳng áp.

- Giúp HS suy ra biểu thức quá trình đẳng áp từ PTTT và vẽ đường đẳng áp.

C. Góc 3. GÓC ÁP DỤNG - Thời gian thực hiện tối đa 10 phút

d. Thiết bị đồ dùng.

a. Mục tiêu

- Thí nghiệm như hình 2.2.

- Phát hiện được vấn đề nảy sinh khí giải bài tập được cung cấp trên phiếu

- Phiếu học tập

học tập số 3.

B. GÓC 2: GÓC PHÂN TÍCH - Thời gian thực hiện tối đa 10 phút

- Tìm ra được mối quan hệ giữa P,V,T thông qua các kết quả của bài toán.

a. Mục tiêu

b. Nhiệm vụ

- Phát hiện ra được vấn đề cần nghiên cứu thông qua việc nghiên cứu tài liệu.

Giải được các bài tập định tính và định lượng trên phiếu học tập tập số 3 và

- Tìm ra mối quan hệ giữa 3 thông số trạng thái P,V,T từ các dữ kiện thu

tìm ra mối quan hệ giữa P,V,T. c. Hoạt động hỗ trợ của giáo viên.

được từ tài liệu.

- Tìm ra được mối quan hệ V,T khi P không đổi và vẽ đồ thị thể hiện mối quan hệ đó.

Giải đáp những khó khăn cho học sinh trong quá trình giải bài tập. d. Thiết bị đồ dùng.

- Thiết kế phương án thí nghiệm xác định mối quan hệ P,V,T.

Phiếu học tập của giáo viên.

- Vẽ đồ thị đường đẳng áp. b. Nhiệm vụ - Vẽ đồ thị biểu diễn hai quá trình biến đổi trạng thái trên cùng một hệ trục tọa độ.

- Từ hệ thức thể hiện mối quan hệ P,V,T và rút ra được hệ thức cho quá trình đẳng áp.

- Thiết kế thí nghiệm kiểm chứng quan hệ giữa P,V,T - Vẽ đồ thị đường đẳng áp. c. Hoạt động hỗ trợ của giáo viên - Giúp HS tiếp cận với tài liệu, tranh, ảnh khác nhau liên quan tới quá trình xây dựng PTTT và quá trình đẳng áp.

- Giúp HS vận dụng định luật Bôilơ- Mariốt và định luật Sác-lơ từ đó tìm ra mối quan hệ P,V,T. - Giúp HS thấy được từ PTTT suy ra quá trình đẳng áp.

- Hướng dẫn học sinh thiết kế phương án thí nghiệm.

75

76

2.2.3.7. Phiếu học tập các góc

Nhóm: ………..

PHIẾU HỌC TẬP SỐ 2

Nhóm: …………

(Góc “phân tích”)

PHIẾU HỌC TẬP SỐ 1

1. Mỗi học sinh thiết kế phương án phương án thí nghiệm xác định mối quan hệ P,V,T.

(Góc “Trải nghiệm”)

……………………………………………………………………………………

1. Trạng thái của một lượng khí được xác định bởi 3 thông số P,V,T thì làm thế nào tìm

……………………………………………………………………………………

ra sự phụ thuộc lẫn nhau giữa 3 thông số P,V,T. Mỗi học sinh trong nhóm hãy trình bày

2. Xét quá trình biến đổi trạng thái của một lượng khí gồm hai giai đoạn, mỗi giai đoạn

cách thức tiến hành thí nghiệm tìm ra sự phụ thuộc giữa 3 thông số đó.

là một đẳng quá trình như đồ thị.

……………………………………………………………………………………

Quá trình biến đổi trạng thái của một lượng khí như sau.

2. Cả nhóm học sinh tiến hành thí nghiệm và ghi kết quả thí nghiệm vào bảng số liệu dưới đây.

Lần đo

Áp suấtP (... +

Thể tích

Nhiệt độ tuyệt đối(K)

760mmHg)

V(cm3)

[T(K) = t+273]

pV T

p1 V1 T1

Giai đoạn 1:(1)

1

p1 V1 T1

2 Giai đoạn 2:(1)

3

p’1 (1’)

V1 T2

p2 (2)

p’2 (2’)

V2 T2

V2 T2

p2 (2)

V2 T2

Kết quả * Cả nhóm học sinh tiến hành trả lời các câu hỏi sau: a. Từ kết quả thu được từ thực nghiệm và tìm mối quan hệ P,V,T. Nhận xét kết quả và

- Lập phương trình liên hệ giữa các thông số trạng thái từ trạng thái (1)->(1’)->(2)

đưa ra kết luận.

……………………………………………………………………………………

....................................................................................................................................... ....................................................................................................................................... b. Biểu diễn được quá trình biến đổi trên hệ trục tọa độ (P,V). ....................................................................................................................................... ....................................................................................................................................... c. Nếu áp suất không đổi thì thể tích và nhiệt độ có mối quan hệ với nhau như thế nào? ....................................................................................................................................... .......................................................................................................................................

- Lập phương trình liên hệ giữa các thông số trạng thái từ trạng thái (1)->(2’)->(2) ……………………………………………………………………………………

- Mối quan hệ P,V,T có phụ thuộc vào quá trình biến đổi trạng thái không?. Viết phương trình tổng quát thể hiện mối quan hệ 3 thông số trạng thái đó. …………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………

3. Mỗi học sinh cho biết: Thế nào là quá trình đẳng áp ? Trong hệ tọa độ (V,T) đường

đẳng áp có dạng như thế nào và có đặc điểm gì?. …………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………

77

78

Nhóm: ………..

2.2.3.8. Tiến trình dạy học cụ thể

PHIẾU HỌC TẬP SỐ 3 (Góc “áp dụng”)

Bài tập 1. Mỗi học sinh trong nhóm hãy mô tả quá trình biến đổi trạng thái của một lượng khí trong xi lanh khi được nung nóng. ……………………………………………………………………………………

Bài tập 2. Trong phòng thí nghiệm,người ta thay đổi nhiệt độ và thể tích của một lượng khí xác định trong xi lanh, dùng áp kế để đo áp suất trong xi lanh. Kết quả thu được như sau: Lần đo

T(K)

V(cm3)

P(atm)

1

50

100

1

2

110

150

1.5

3

300

200

3

THỜI GIAN

HOẠT ĐỘNG GIÁO VIÊN

HOẠT ĐỘNG HỌCSINH

Hoạt động 1

- Giới thiệu bài học.

- Lắng nghe và ghi nhớ.

(5 phút)

- Thông số trạng thái của một lượng - Nhận thức vấn đề cần nghiên

Giới thiệu Chia khí được đặc trưng bởi P, V, T. Tìm cứu. góc dung

và

nội mối quan hệ giữa P, V, T cùng lúc

nghiên biến đổi có mối quan hệ với nhau

cứu của bài.

pV T

- Để giải quyết vấn đề chúng ta tiến - Lắng nghe và biết cách học tập. hành học theo góc.

- Giới thiệu học theo góc và nêu mục - Quan sát, suy nghĩ và lựa chọn tiêu, nhiệm vụ và cách thức thự hiện góc phù hợp với phong cách học

ở các góc (chiếu trên màn hình và của mình.

Kết quả

Mỗi học sinh trong nhóm tính

như thế nào?

pV T

dán ở các góc) và yêu cầu phải trải

= ? sau mỗi lần đo và rút ra nhận xét.

qua đủ các góc để đạt được mục tiêu

.......................................................................................................................................

bài học bằng cách luân chuyển theo

.......................................................................................................................................

quy định (theo sơ đồ trên bảng) - Cho học sinh lựa chọn góc xuất - Nhận nhóm, bầu nhóm trưởng,

.......................................................................................................................................

thư kí nhóm.

phát thành 3 nhóm.

* Cả nhóm học sinh tiến hành giải bài tập 3 và bài tập 4: Bài tập 3. Một lượng khí có áp suất 4atm,nhiệt độ 470C ở thể tích 5 lít, biến đổi đẳng áp

Hoạt động 2

- Yêu cầu học sinh về các góc bắt - Tới góc bắt đầu. Tiếp nhận và

qua trạng thái có thể tích 10 lít.

(30 phút)

đầu.

a. Tính nhiệt độ của khí.

Thực

b. Sau đó biến đổi qua trạng thái có áp suất 6atm, nhiệt độ 447 0C. Tính thể tích của

nhiệm vụ tại - Chuyển giao nhiệm vụ tại các góc.

+ Đọc các hướng dẫn và tiến

thực hiện nhiệm vụ của nhóm tại

hiện

góc

các góc bắt đầu

hành hoạt động trong thời gian

........................................................................................................................

và luân chuyển

tối đa đã quy định.

........................................................................................................................

thực hiện đủ - Đi tới các góc trợ giúp học sinh

+ Thảo luận ghi kết quả vào

các góc theo - Thu phiếu học tập trên giấy A4.

phiếu học tập.

khí.

Bài tập 4. Nhìn vào đồ thị hình vẽ so sánh áp suất P1 và P2

V

………………………………………………………… ………………………………………………………… …………………………………………………………

0

p1

quy định.

- Nhắc nhở và yêu cầu học sinh thực - Sau khi thực hiện nhiệm vụ

p2

hiện việc luân chuyển góc theo quy xong ở một góc thì luân chuyển

>

định và thực hiện nhiệm vụ đủ cả 3 sang những góc tiếp theo sao cho

T(K)

góc.

đủ 3 góc.

- Đi tới các góc hỗ trợ học sinh và - Thống nhất trong nhóm ghi kết

79

80

thu phiếu học tập trên giấy A4.

quả cuối cùng vào phiếu học tập

được in trên giấy A0.

Hoạt động 3

- Yêu cầu mỗi nhóm treo sản phẩm - Treo kết quả ở các góc cuối

(10 phút)

góc lên bảng và trả lại các phiếu học cùng lên bảng và nhận lại các

Tổ chức báo tập đã thu.

phiếu học tập mà giáo viên đã

cáo, trao đổi, - Yêu cầu các nhóm cử đại diện báo thu.

đánh giá, củng cáo kết quả.

- Mỗi nhóm cử một đại diện lên

cố và tổng kết - Cho học sinh nhóm khác nêu nhận trình bày kết quả của nhóm. bài.

xét và bổ sung.

- Các nhóm khác lắng nghe, nêu

- Treo kết quả ở các nhóm lên bảng câu hỏi, nhận xét, bổ sung.

để so sánh với kết quả các nhóm làm - Theo dõi, tự đánh giá, so sánh sửa chữa kết quả của nhóm .

ứng với mỗi góc - HS tự đọc nội dung “Độ không

KẾT LUẬN CHƯƠNG 2 - Qua việc phân tích cấu trúc và đặc điểm dung kiến thức chương “Chất khí” Vật lý 10 THPT, chúng tôi nhận thấy có 3 kiến thức là “Quá trình đẳng nhiệt. Định luật Bôilơ-Mariốt”, “Quá trình đẳng tích. Định luật Sác-lơ” và “Phương trình trạng thái khí lí tưởng”có thể tổ chức DHTG khá thuận lợi. Tuy nhiên, GV cần phải đầu tư thời gian

để cấu trúc lại các kiến thức, phân tích nội dung của từng kiến thức để cụ thể để tìm ra những kiến thức nào phù hợp với từng loại PCHT của HS. Tư đó thiết kế thành nội dung học tập tại từng góc để giúp tiếp cận tìm hiểu kiến thức một cách thuận lợi nhất.

- Khi thiết kế DHTG, GV cần phải xác định được mục tiêu cần hướng tới tại từng góc học tập cũng như của cả bài học. cần xác định rõ nhiệm vụ cho cá nhân, cho nhóm học tập trong từng góc học tập để định hướng cho HS học tập tại góc.

- Khi thiết kế PHT, GV cần tạo ra các tình huống, những câu hỏi để HS phải

tuyệt đối”:

tích cực suy nghĩ, độc lập nghiên cứu tìm hiểu để giải quyết vấn đề học tập. cần

Nếu sử dụng nhiệt độ xensius, ta có:

thiết kế các hoạt động nhóm sao cho HS tập trung vào việc trao đổi, thảo luận, hợp

- Học sinh lắng nghe, ghi nhớ. p1 p2 p = ⇔ p2 = t2 1 , nếu t2 = 0 thì t1 t2 t1 p2= 0; đều này không đúng với thực

tác với nhau để tìm ra giải pháp giải quyết vấn đề học tập. Tuy nhiên, cũng cần có những hướng dẫn cụ thể cần thiết, sao cho khi HS nỗ lực, tích cực học tập thì có thể giải quyết được nhiệm vụ học tập đề ra.

nghiệm. Do đó, để thỏa mãn, Kenvil

- GV cũng cần vạch ra cho được quy trình tổ chức DH tại lớp học, làm cơ sở

định nghĩa T = (t + 273)K. Lúc đó

để GV tiến hành DHTG trong từng pha của bài học như đã trình bày ở chương 1.

nếu t = -2730C thì T = 0K và p = 0;

- GV cần có phương pháp đánh giá phù hợp cho từng kiến thức (đánh giá quá

mọi phân tử khí ngừng chuyển động.

trình và đánh giá kết quả) để thực hiện đánh giá HS ngay sau khi kết thúc bài học.

Vậy độ không tuyệt đối là gì?

- Chốt lại kiến thức và hướng dẫn học sinh học bài.

- Nhận nhiệm vụ giao về nhà.

- Tổng kết và giao nhiệm vụ về nhà: - Trả lời câu hỏi giáo viên yêu học bài, trả lời câu hỏi, làm bài tập cầu và ghi nhớ nội dung thông và chuẩn bị bài mới.

tin.

81

82

Chương 3

3.4. Phương pháp thực nghiệm + Tiến hành thực nghiệm song song giữa hai lớp thực nghiệm và đối chứng

THỰC NGHIỆM SƯ PHẠM

với cùng nội dung là ba bài “Quá trình đẳng nhiệt. Định luật Bôilơ-Mariốt”; “Quá 3.1. Mục đích thực nghiệm sư phạm

trình đẳng tích. Định luật Sác-lơ” và “Phương trình trạng thái khí lí tưởng”, trong đó:

Trên cơ sở các tiến trình dạy học đã thiết kế ở chương 2, chúng tôi tiến hành thực nghiệm sư phạm nhằm đánh giá tính khả thi của việc áp dụng dạy học theo góc

Lớp TN: Tiến hành giảng dạy theo tiến trình đã thiết kế và ghi băng hình toàn bộ diễn biến các tiết dạy học.

vào dạy học ở trường THPT và giả thuyết khoa học của đề tài, cụ thể: Đánh giá xem các tiến trình dạy học được thiết kế trên cơ sở vận dụng lí luận

Lớp ĐC: Tiến hành dạy bình thường, dự giờ, theo dõi ghi chép mọi hoạt động của giáo viên và học sinh ở mỗi giờ học trên lớp.

của dạy học theo góc có giúp cho học sinh phát huy tính tích cực, tự lực và sáng tạo

+ Tiến hành rút kinh nghiệm, phân tích diễn biến thực nghiệm sư phạm, đối

trong học tập hay không; có học sâu, hiểu rõ kiến thức đã học hay không thông qua

chiếu kết qủa thực nghiệm với tiến trình dạy học đã soạn thảo. Trên cơ sở đó đưa ra

việc phân tích diễn biến cũng như kết quả thực nghiệm.

những đề xuất, bổ sung, sửa đổi cho phù hợp.

Đánh giá tính khả thi cũng như hiệu quả của tiến trình dạy học đã soạn thảo

+ Tổ chức cho học sinh hai lớp TN và ĐC làm bài kiểm tra trong thời gian

trên cơ sở so sánh, đối chiếu kết quả học tập ở lớp thực nghiệm với lớp đối chứng.

15 phút và 45 phút để đánh giá định lượng kết quả học tập của lớp TN với lớp ĐC

Từ đó sửa đổi, bổ sung và hoàn thiện các tiến trình dạy học để giúp học sinh tích

nhằm đánh giá hiệu quả của hoạt động dạy học theo tiến trình dạy học đã soạn thảo.

cực, tự chủ hơn trong việc xây dựng kiến thức.

3.5. Thời gian thực nghiệm Từ ngày 2/03/2017 đến ngày 20/03/2017

3.2. Nhiệm vụ của thực nghiệm sư phạm - Điều tra cơ bản để lựa chọn lớp thực nghiệm, lớp đối chứng và chuẩn bị các

3.6. Những khó khăn gặp phải khi tiến hành thực nghiệm sư phạm

điều kiện cần thiết cho công tác thực nghiệm.

- Thống nhất với giáo viên cộng tác về phương pháp, nội dung thực nghiệm và thực hiện các giờ dạy theo đúng kết hoạch.

+ Nội dung kiến thức mà đề tài nghiên cứu thuộc chương trình học kì II khối 10, các bài này đòi hỏi phải có đầy đủ các thiết bị thí nghiệm nhằm phục vụ tốt cho việc dạy và học nhưng thí nghiệm nhà trường chỉ có cho bài Định luật Bôilơ-

- Tổ chức triển khai nội dung thực nghiệm.

Mariốt. Còn hai bài còn lại không có, cho nên giáo viên phải tìm tòi nghiên cứu và

- Xử lí, phân tích kết quả, đánh giá các tiêu chí từ đó nhận xét và rút ra các

đưa ra phương án thí nghiệm mới để giảng dạy cho hai bài còn lại.

kết luận về tính hiệu quả của phương pháp dạy học đã xây dựng.

+ HS lần đầu tiên làm quen với PPDH mới nên còn nhiều lúng túng và không tự tin.

3.3. Đối tượng thực nghiệm sư phạm Chúng tôi tiến hành thực nghiệm sư phạm ba bài: “Quá trình đẳng nhiệt. Định

3.7. Nội dung thực nghiệm

luật Bôilơ-Mariốt”; “Quá trình đẳng tích. Định luật Sác-lơ” và “Phương trình trạng

Thực nghiệm được tiến hành trong 3 tiết chương “Chất khí”. Bài “Quá trình

thái khí lí tưởng”. Trên đối tượng là học sinh hai lớp 10 trường PT DTNT THPT An

đẳng nhiệt. Định luật Bôilơ-Mariốt”, bài “Quá trình đẳng tích. Định luật Sác-lơ” và

Giang tỉnh An Giang. Trình độ học sinh 2 lớp nhìn chung là tương đương nhau.

bài “Phương trình trạng thái khí lí tưởng”. Sau khi tiến hành thực nghiệm chúng tôi

+ Lớp thực nghiệm : Lớp 10A2, có 29 HS, do tôi trực tiếp dạy.

cho HS làm hai bài kiếm tra một bài kiếm tra 15 phút và một bài kiểm tra 45 phút.

+ Lớp đối chứng: Lớp 10A1, có 41 HS, do thầy Chau Som Uôl dạy.

83

84

3.8. Diễn biến và kết quả thực nghiệm sư phạm

làm được các câu hỏi trên phiếu học tập và rút ra được kết luận khi nhiệt độ không

3.8.1. Xây dựng tiêu chí để đánh giá

đổi thì tích P.V là một hằng số. Phát biểu được nội dung định luật Bôilơ-Mariốt và

Tiêu chí đánh giá Tính khả thi

Những chỉ dẫn Căn cứ vào số câu trả lời đúng trong phiếu học tập.

của phương án Căn cứ vào thời gian thực hiện nhiệm vụ tại các góc.

viết được biểu thức P1V1= P2V2. Từ kết quả thực nghiệm HS dựa vào kiến thức toán học được đường đẳng nhiệt trong hệ tọa độ (P ,V) có dạng là đường hyperbol. * Góc phân tích HS các nhóm đều tự giác, tập trung nghiên cứu SGK một cách độc lập, sau

thiết kế bài

đó tích cực thảo luận đi đến thống nhất nội dung trả lời trên phiếu học tập số 2. HS

học.

Sự phát triến

Căn cứ vào diễn đạt của học sinh.

các nhóm tìm ra được mối quan hệ giữa áp suất và thể tích khi nhiệt độ không đổi

Đánh giá

tư duy của học

Căn cứ vào kĩ năng đề xuất phương án, thiết kế và

và viết được biểu thức thể hiện mối quan hệ đó. Vẽ được đường biểu diễn sự phụ

định tính (qua

sinh.

tiến hành thí nghiệm của HS.

kết quả quá

Căn cứ vào kĩ năng quan sát, phân tích, sự tác động

trình thực

của HS về các hiện tượng vật lí.

nghiệm )

thuộc của áp suất vào thể tích khi nhiệt độ không đổi. * Góc áp dụng HS giải bài tập trên phiếu học tập số 3. Từ kết quả bài tập 1 học sinh tìm ra

Tính tích cực

Căn cứ vào các phân công công việc trong nhóm.

được mối quan hệ P, V sau mỗi lần đo từ đó rút ra nhận xét và đưa ra nội dung định

của HS khi

Căn cứ vào sự hứng thú, chủ động, tích cực, tự giác,

luật vận dụng và giải được bài tập số 2. Tuy nhiên kết quả câu 3 HS còn lúng túng

tham gia hoạt

sáng tạo của mỗi HS khi thực hiện nhiệm vụ.

động tại góc.

Căn cứ vào cách thức thảo luận nhóm.

Căn cứ vào kết quả làm việc của nhóm (ra được kết

so sánh nhiệt độ T1, T2 dựa trên đồ thị. * Tổ chức trao đổi chia sẻ và đánh giá Sau khi các nhóm qua đủ các góc, một thành viên được chỉ định bất kì đại

quả cuối cùng).

diện nhóm trình bày sản phẩm góc. Đây là tiết học thực nghiệm đầu tiên trình bày,

Đánh giá

Kết quả học

Phân tích các tham số đặc trưng.

HS còn lúng túng chưa quen khi trình bày trước lớp, xong dưới sự động viên của

định lượng

tập của HS.

So sánh kết quả từ đồ thị phân bố tần suất và tần suất

GV các HS sau tự tin, mạnh dạn trình bày sản phẩm của nhóm, HS tập trung chú ý

lũy tích.

lắng nghe, tích cực phát biểu ý kiến bổ sung, thảo luận trong toàn lớp, không khí

(qua kết quả

học tập rất sôi nổi.

quá trình thực

* Kết quả đạt được sau khi học

nghiệm)

Sau khi HS trải qua 3 góc và báo cáo, trao đổi, bổ sung. Chúng tôi nhận thấy 3.8.2. Phân tích diễn biến thực nghiệm

HS đã đạt được các mục tiêu mà tiến trình soạn thảo nêu ra.

3.8.2.1. Bài Định Luật Bôilơ - Mariôt

+ Phát biểu được nội dung và viết được biểu thức định luật Bôilơ-Mariốt, áp

* Góc trải nghiệm

dụng giải một số bài tập và giải thích một số hiện tượng trong tự nhiên, có lập luận

Ban đầu học sinh còn lúng túng về thí nghiệm và đọc số liệu trên các dụng cụ

chặt chẽ.

đo. Xong với sự trợ giúp GV học sinh đã lắp ráp thí nghiệm và đo đạc lấy kết quả.

+ Vận dụng kiến thức toán học vẽ được đường đẳng nhiệt trong hệ tọa độ (P-

Tất cả HS ở các nhóm đều hào hứng tham gia làm thành công thí nghiệm, biết được

V). Ngoài các mục tiêu về kĩ năng và phát triển tư duy cũng đáng kể chẳng hạn như:

nguyên nhân sai số phép đo, cách đọc số liệu trên các dụng cụ đo. Các nhóm đều

85

86

HS bước đầu đã có kĩ năng trong việc đề xuất phương án thí nghiệm, thiết kế

* Góc phân tích

phương án thí nghiệm như yêu cầu trong phiếu học tập, đây là kĩ năng đòi hỏi HS

HS tích cực, tự lực nghiên cứu tài liệu SGK và sôi nổi trả lời các c âu hỏi

cần phải đầu tư suy nghĩ. Ngoài ra HS biết hợp tác làm việc theo nhóm. Việc học

trong phiếu học tập số 2. HS tìm ra được mối quan hệ giữa áp suất và nhiệt độ khi

này cũng góp phần rèn luyện kĩ năng trình bày, báo cáo, bảo vệ ý kiến trước tập thể.

thể tích không đổi và đưa ra kết luận áp suất tỉ lệ thuận với nhiệt độ tuyệt đối. Vận

Trên cơ sở các kết quả thu được GV nhận xét đánh giá chung, chốt lại vấn đề

dụng được thuyết động học phân tử giải thích được mối quan hệ giữa áp suất và

trọng tâm, tổng kết bài học và giao nhiệm vụ về nhà cho HS.

nhiệt độ khi thể tích không đổi. Các nhóm đều đưa ra phương án thí nghiệm tìm mối

* Một số nhận xét sau giờ TN sư phạm

qua hệ giữa áp suất và nhiệt độ khi thể tích không đổi, biểu thức xác định mối quan

+ Nhìn chung tiến trình soạn thảo phù hợp với thực tế dạy học trên lớp về

hệ đó: Do đã làm quen bài trước nên các nhóm trả lời dễ dàng đường đẳng tích có

thời gian thực hiện cũng như tính đa dạng, vừa sức, mức độ từ dễ đến khó của các

dạng là một đường thẳng đi qua gốc tọa độ.

câu hỏi. Các nhiệm vụ hấp dẫn đối với HS rõ ràng và dễ hiểu. HS thấy mình có khả

* Góc áp dụng

năng giải quyết được và tích cực tham gia vào hoạt động tại các góc theo phong

HS các nhóm vận dụng và giải quyết các bài tập trong phiếu học tập số 3.

cách khác nhau.

Các nhóm tính toán và xác định được áp suất tỉ lệ thuận với nhiệt độ tuyệt đối, vẽ

+ HS bước đầu làm quen với PP học mới nên ban đầu còn lúng túng chưa tự tin lên trình bày. Trong khi hoạt động tại các góc HS được kết hợp linh hoạt giữa

được dạng đồ thị theo số liệu đã cho. Các nhóm áp dụng kiến thức đã học giải được bài tập số 1. Còn bài tập số 2 có sự hỗ trợ của GV các nhóm cũng hoàn thành tốt.

hoạt động cá nhân, theo cặp và nhóm từ đó làm tăng hiệu quả công việc. Kết quả

* Tồ chức trao đổi chia sẻ và đánh giá

đạt được khá tốt.

Sau khi các nhóm qua đủ các góc, mỗi nhóm cử một thành viên đại diện cho

+ Sau khi các nhóm thực hiện báo cáo xong, GV yêu cầu HS nộp lại các phiếu

nhóm trình bày sản phẩm góc. Đây là tiết thực nghiệm thứ 2 nên HS đã quen khi

học tập lại và kiểm tra thì thấy các nhóm đều đạt yêu cầu về kiến thức trên 95%.

trình bày trước lớp, HS tự tin, mạnh dạn trình bày sản phẩm của nhóm. Các nhóm

3.8.2.2. Bài định luật Sác-Lơ

còn lại đều chú ý lắng nghe, tích cực phát biểu ý kiến bổ xung, thảo luận trong toàn

* Góc trải nghiệm.

lớp, không khí học tập rất sôi nổi.

HS hào hứng nhận nhiệm vụ, trao đổi, thảo luận trình bày phương án thí

Về thời gian hoạt động ở các góc, về cơ bản HS đã thực hiện đúng. Tuy

nghiệm và làm thí nghiệm. HS đã dựa vào thí nghiệm trong bài định luật Bôilơ-

nhiên trong quá trình hoạt động ở các góc đôi khi HS vẫn có sự hỗ trợ của GV trong

Mariốt và nêu được phương án thí nghiệm: Ta sẽ giữ cố định thể tích thay đổi nhiệt

việc trao đổi những câu hỏi trong phiếu học tập. Chẳng hạn đối với góc áp dụng các

độ và đo giá trị áp suất tương ứng. Sau đó HS tiến hành TN và rút ra được mối quan

nhóm vẫn cần sự hỗ trợ của GV trong việc so sánh thể tích V1 và V2.

hệ giữa áp suất và nhiệt độ thông qua các kết quả thí nghiệm từ đó phát biểu được nội dung định luật Sác-Lơ, biểu thức định luật

p = hằng số.

T

p Dựa vào mối quan hệ giữa áp suất và nhiệt độ tuyệt đối = hằng số. HS nhận T

xét và đưa ra dạng đồ thị đường đẳng tích là dạng đường thẳng đi qua gốc tọa độ.

87

* Kết quả đạt được sau khi học Sau khi hoạt động xong ở các góc dưới sự hướng dẫn của GV. + HS giải thích được mối quan hệ giữa áp suất và nhiệt độ khi thể tích không đổi bằng thuyết động học phân tử. + HS vận dụng được công thức

p1 p 2 = để giải một số bài tập cơ bản.

T1 T2

88

+ Nhìn chung các nhóm có thao tác nhanh hơn, chính xác hơn và cách bố trí thí nghiệm hợp lí hơn so với tiết học trước.

gọi là PTTT khí lí tưởng. Đối với câu hỏi 2 học sinh còn lúng túng đòi hỏi có sự hỗ trợ của GV học sinh hoàn thành tốt. + HS giải thích được quá trình đẳng áp và vẽ được đồ thị đường đẳng áp

* Một số nhận xét sau giờ TN sư phạm + Đối với bài này là phương án thí nghiệm mới so với sách giáo khoa, kỹ

trong hệ tọa độ (V,T)

năng lắp ráp thí nghiệm đòi hỏi phải cẩn thận. HS các nhóm lắp ráp, đo đạc và đọc

* Góc áp dụng

các số liệu còn lúng túng. Xong có sự hỗ trợ và hưỡng dẫn của giáo viên HS tham

Giải thích và tính toán các bài tập trên phiếu học tập số 3. HS các nhóm đều

gia làm việc tích cực, không khí lớp học sôi nổi, thoải mái, các nhiệm vụ đặt ra đa

mô tả được quá trình biến đổi trạng thái của một lượng khí trong xi lanh khi được

dạng, vừa sức và hấp dẫn đối với HS. Thời gian dành cho mỗi nhóm hoạt động phù

nung nóng. Hoàn thành tốt bài tập số 2 và rút ra được nhận xét

hợp. Đây là tiết học thứ hai HS đã bước đầu bắt nhịp được phương pháp mới. + Sau khi các nhóm thực hiện báo cáo xong, GV yêu cầu HS nộp lại các

pV = hằng số T

+ HS các nhóm đều giải tốt bài tập số 3 và bài tập số 4.

phiếu học tập lại và kiểm tra thì thấy các nhóm đều đạt yêu cầu trên 97% trở lên.

* Tổ chức trao đổi chia sẻ và đánh giá

3.8.2.3. Bài Phương Trình Trạng Thái Khí Lí

Sau khi các nhóm đã qua các góc, mỗi nhóm cử mốt thành viên đại diện cho

* Góc trải nghiệm

nhóm trình bày sản phẩm góc. Đây là tiết học thứ 3 nên học sinh mạnh dạn, trình

HS các nhóm trình bày được cách thức tiến hành thí nghiệm tìm ra được mối

bày sôi nổi. Các nhóm lắng nghe và góp ý tích cực, không khí học tập sôi nổi.

- Về thời gian hoạt động ở các góc học sinh đã thực hiện đúng. Tuy nhiên ở

liên hệ giữa 3 thông số trạng thái.

HS các nhóm nhận nhiệm vụ tiến hành làm thí nghiệm thay đổi và đo các

góc phân tích có sự hỗ trợ của giáo viên giải thích bài tập số 2.

thông số trạng thái, xử lí kết quả thu được và tìm ra mối quan hệ giữa các thông số

* Kết quả đạt được sau khi học

trạng thái P,V,T. Thay đổi P đo V và T, thay đổi T đo P và V, thay đổi V đo P,T.

Sau khi hoạt động xong ở các góc và có sự hỗ trợ của giáo viên.

Qua các lần đo HS cho thấy - Rút ra được hệ thức

+ HS tiến hành thí nghiệm tìm ra được mối liên hệ giữa 3 thông số trạng thái

pV pV pV = hằng số hay 1 1 = 2 2 T T1 T2

P,V,T và rút ra được biểu thức

V1 V2 khi P1 = P2 và vẽ được đường đẳng áp. = T1 T2

p1V1 p2V2 = T1 T2

+ Vận dụng được biểu thức giải được một số bài tập cơ bản.

* Góc phân tích

+ HS nắm được quá trình đẳng áp và đường đẳng áp, đặc điểm đường đẳng áp.

+ HS các nhóm đều tự giác, tập trung nghiên cứu SGK một cách độc lập, sau

+ HS các nhóm đã quen với PPDH mới.

đó tích cực thảo luận đi đến thống nhất nội dung trả lời trong phiếu học tập số 2 và

* Một số nhận xét sau giờ TN sư phạm

rút ra kết luận.

Đây là tiết học thứ 3 học phương pháp mới HS vận dụng linh hoạt thành thạo

+ HS các nhóm vận dụng bài Định luật Bôilơ-Mariốt và Định luật Sác-Lơ tìm mối liên hệgiữa các thông số trạng thái P,V,T. Rút ra kết luận mối quan hệ giữa P,V,T không phụ thuộc vào quá trình biến đổi trạng thái và đưa ra

pV = hằng số, T

các bước học tập. Năng nổ sáng tạo, hăng say trong học tập.

3.8.3. Phân tích hiệu quả tiến trình dạy học đối với việc phát huy tính tích cực của học sinh Chúng tôi tiến hành TNSP với đối tượng HS chưa quen với các PPDH hiện đại mang tính tích cực và tự lực trong quá trình chiếm lĩnh và xây dựng kiến thức,

89

90

mặt khác thói quen của những cách học cũ mang tính ỉ lại vào GV vẫn còn tồn tại,

khi vào một tiết học mới. Các em học say mê, rất tích cực, luôn tự chủ trong khi học.

nhưng khi được tiếp xúc, làm quen với PPDH của chúng tôi thì các em rất hứng thú,

Qua diễn biến các giờ học trên lớp, qua kết quả các bài kiểm tra và qua trao đổi với

vui vẻ. Tuy nhiên, do lần đầu tiên được học theo PP mới nên các em còn nhiều bỡ

HS chúng tôi biết các em đã cảm thấy say mê, thích thú khi học môn vật lí. Chúng tôi

ngỡ, rụt rè. Nhưng với tiến trình hoạt động xây dựng kiến thức mà chúng tôi đã

đã từng bước rèn luyện cho các em PP nhận thức khoa học trong vật lí. Kiến thức các

soạn thảo trong đề tài là tương đối phù hợp với thực tế đã tổ chức được tình huống

em có được là những kiến thức thực sự chính xác và sâu sắc. Qua quá trình học tập

học tập thích hợp, có tác dụng rõ rệt trong việc gây hứng thú, phát huy tính tích cực,

các em đã nắm vững, hiếu sâu sắc được nội dung cơ bản trong SGK, vận dụng được

tự lực của HS. Thông qua việc giải quyết nhiệm vụ trong các phiếu học tập ở các

kiến thức để giải bài tập có liên quan cũng như vận dụng được kiến thức vào giải

góc, HS đã bị lôi cuốn vào hoạt động tích cực, tự lực giải quyết vấn đề nên chất

thích các hiện tượng, những ứng dụng trong thực tế cuộc sống và sản xuất. Đặc biệt

lượng kiến thức và năng lực nhận thức của HS được nâng cao.

các em đã bắt đầu làm quen với những PP học tậ p mới, tăng cường khả năng làm

Việc giải quyết nhiệm vụ ở các góc học tập đã nâng cao được khả năng hoạt

TN. Từ kết quả thu được ở mỗi giờ học, chúng tôi thấy rằng với tiến trình hoạt động

động độc lập của HS, qua đó phát huy và nâng cao tinh thần đoàn kết, hỗ trợ, giúp

dạy học đã soạn thảo đã tạ o được hứng thú và phát huy được tính tích cực, tự chủ,

đỡ lẫn nhau trong quá trình học tập, từ đó trách nhiệm và hiệu quả học tập được

sáng tạo trong nhận thức của HS và đáp ứng được mục đích củ a đề tài.

nâng cao.

3.8.4. Phân tích định lượng

Nội dung trong các phiếu học tập đa dạng, vừa sức đã kích thích được hứng

Để đánh giá hiệu quả tiến trình so ạn thảo với việc nắm vững kiến thức của

thú học tập của HS, khi giải quyết xong nhiệm vụ của mình ở mỗi góc HS mong

HS, trước hết chúng tôi theo dõi đánh giá hoạt động của HS trong quá trình DH, căn

muốn được giải quyết nhiệm vụ ở các góc tiếp theo, tạo ra sự ganh đua sôi nổi trong

cứ vào kết quả hoạt động học tập của HS trong quá trình DH kết hợp với việc đánh

quá trình học tập.

giá này, sau 3 bài học chúng tôi cho HS làm bài kiểm tra để đánh giá một cách cụ

Ở tiết học đầu, HS còn cảm thấy ngần ngại, rụt rè trong việc tranh luận và

thể hơn hiệu quả tiến trình DH đã soạn thảo.

trao đổi với GV, với các nhóm khác. Nhưng sang tiết học sau HS đã tự tin hơn,

Mục đích kiểm tra: Bài kiểm tra được tiến hành đồng thời trên hai đối tượng

mạnh dạn hơn, các em tích cực tìm tòi, biết cách trao đổi, thảo luận để rút ra được

HS nhằm đánh giá chất lượng nắm vững kiến thức của HS. Qua đó, đánh giá mức độ

nhận xét và nêu kết luận. Trong một số trường hợp, các em còn đưa ra các ý kiến tốt

đạt được mục tiêu của các tiến trình DH đó. Chúng tôi tiến hành kiểm tra ngay sau

hơn mong đợi của GV.

khi HS học xong 3 bài. Đề bài kiểm tra được in trong phần phụ lục (phụ lục 3,4). Có

Kết quả học tập của các em ngày càng tiến bộ, thể hiện trong việc làm các

hai bài kiểm tra trong đó một bài kiểm tra 15 phút và một bài kiểm tra 45 phút.

Căn cứ vào kết quả bài kiểm tra của HS, việc đánh giá được tiến hành bằng

bài tập ở lớp, ở nhà và các bài kiểm tra.

Chúng tôi thấy rằng: học tập theo hình thức này học sinh tiến bộ nhanh, các

phương pháp thống kê toán học để xử lí kết quả kiểm tra: Sau khi tổ chức cho học

em ham học hơn. Các em thay đổi thái độ với môn học. Ban đầu khi trao đổi với HS

sinh làm bài kiểm tra, chúng tôi tiến hành chấm bài và sử lí kết quả thu được từ bài

chúng tôi thấy rất nhiều em không có hứng thú học với môn vật lí, các em cảm thấy

kiểm tra theo phương pháp thống kê toán học: Tính các tham số đặc trưng x ,

nặng nề khi phải học môn này. Do đó, các em học theo kiểu đối phó, không có kiến

S2,S,V, vẽ đồ thị phân bố tần suất lũy tích hội tụ lùi. Cụ thể:

thức thật sự sâu sắc về vật lí. Các em học chỉ để thi chứ không vì yêu thích môn học.

Sau một thời gian học theo PP chúng tôi đưa ra, các em tỏ ra rất hào hứng, vui thích

- Trung bình cộng x : x =

1 N

n

∑fx

i i

i =1

Trong đó: N tổng số học sinh của lớp, xi là điểm số, f là tần số.

91

92

- Phương sai, S2 được tính bằng công thức : S 2 =

n

1 N −1

∑ f (x − x) i

2

Hình 3.4 Biểu đồ phân loại học lực HS của hai nhóm TN và ĐC

i

i =1

60 50

- Hệ số biến thiên V (chỉ mức độ phân tán của các giá trị xi xung quanh giá trị

40

trung bình cộng x ): V=

S .100% x

Số % HS

- Độ lệch tiêu chuẩn S: S = S 2

30 ĐC 20

TN

10

f - Tần suất : ωi = i .100% và tần suất tích lũy hội tụ lùi: ω = ∑ ωi (≤ i) N i

0 Kém

Yếu

TB

- Kết quả đạt được của các bài kiểm tra sau các tiết dạy thu được như sau: A. Bài kiêm tra 15 phút Sỉ

2. Bảng xử lí kết quả để tính các tham số

ĐIểM

ĐIểM

Lớp ĐC: x = 5,17

Số

0

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

TB

Điểm

ĐC

29

0

2

2

4

1

4

12

1

2

0

1

5,17

Xi

f iA

TN

29

0

0

0

0

0

1

10

2

11

1

4

7,45

0

0

1

2

-4,07

16,56

Hình 3.1 Biểu đồ phân bố điểm của hai nhóm TN và ĐC Số học sinh đạt điểm Xi

Giỏi

Hình 3.2. Biểu đồ phân loại học lực HS của hai nhóm TN và ĐC

1. Bảng thống kê kết quả kiểm tra LớP

Khá

Học lực

xi − x A

( xi − xA ) 2

Lớp TN: x = 7,45

Điể 2

m f iA

xi − x A

0

0

0

33,12

1

0

0

f iA ( xi − xA )

Xi

( xi − xA ) 2

f iA ( xi − xA ) 2

2

2

-3,07

9,42

18,84

2

0

0

12

3

4

-2,07

4,28

17,12

3

0

0

10

4

1

-1,07

1,15

1,15

4

0

0

8

5

4

-0,07

0

0

5

1

-2,45

6

6

ĐC

6

11

0,93

0,86

9,46

6

10

-1,45

2,1

21,03

TN

7

1

1.93

3,72

3,72

7

2

-0,45

0,2

0,41

8

2

2,93

8,58

17,16

8

11

0,55

0,3

3,33

9

1

3,93

15,44

15,44

9

1

1,55

2,4

2,4

10

1

4,93

24,3

24,3

10

4

2,55

6,5

26,01

6 4 2 0 0

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

Điểm số Xi

Cộng 29

140,31

29

Hình 3.1. Biểu đồ phân bố điểm của hai nhóm TN và ĐC

93

94

59,18

3. Các tham số đặc trưng Tham số

t=

xB − x A S

nAnB = 2,5 nA + nB

X

S2

S

V(%)

Lớp ĐC

5,17

5,01

2,24

44,18

Vì t > tα cho nên ta bác bỏ giả thuyết H0, chấp nhận giả thuyết H1:

Lớp TN

7,45

2,11

1,45

19,46

Sự khác nhau giữa hai giá trị trung bình x A ≠ x B là có ý nghĩa. Điều đó chứng

Đối tượng

Theo bảng phân phối tα với α = 0.05 thì tα = 1.96

tỏ: Kết quả học tập của lớp TN cao hơn của lớp ĐC.

Đánh giá định lượng kết quả: Từ các bảng số trên chúng tôi áp dụng bài toán kiểm định trong thống kê toán.

Kiểm định sự khác nhau của các phương sai. + Giải thuyết H0: Sự khác nhau về các phương sai (SA = 2,24; SB = 1,45) là

Lớp đối chứng Điểm xi

không có nghĩa.

Tần số

Tần suất

f A (i )

ω A (i)%

Lớp thực nghiệm Tần suất Lũy tích ω A (≤ i )%

Tần số

Tần suất

f B (i )

ωB (i)%

Tần suất Lũy tích ωB (≤ i )%

+ Giả thuyết H1: Sự khác nhau về phương sai có nghĩa.

0

0

Chọn xác suất sai lầm α = 0.05.

1

2

6,9

6,9

2

2

6,9

13,8

3

4

13,79

27,59

4

1

3,45

31,04

5

4

13,79

44,83

1

3,45

3,45

6

11

37,92

82,75

10

34,48

37,93

7

1

3,45

86,2

2

6,9

44,83

8

2

6,9

93,1

11

37,93

82,76

9

1

3,45

96,55

1

3,45

86,21

10

1

3,45

100

4

13,79

100

Cộng

29

100

29

100

Giá trị đại lượng kiểm định: F =

S A2 = 2,37 S B2

Giá trị tới hạn Fα trong bản phân phối F với mức α và các bậc tự do : f1 = nA-1 = 28, f 2 = nB - 1= 28 .Theo bảng phân phối Fα = 1.87 Vì F > Fα nên ta chấp nhận giả thuyết H1: Sự khác nhau về phương sai có ý nghĩa. Chứng tỏ, HS ở lớp thực nghiệm đã tiếp thu và làm bài tốt hơn lớp đối chứng.

- Kiểm định sự khác nhau của hai giá trị trung bình x A = 5,17 và x B = 7.45 với các phương sai khác nhau: + Giả thuyết H0: Sự khác nhau giữa hai giá trị trung bình x A ≠ x B là không có ý nghĩa. + Giả thuyết H1: Sự khác nhau giữa hai giá trị trung bình x A ≠ x B là có ý nghĩa.

Chọn xác suất sai lầm: α = 0.05 . Ta có: S=

Từ các bảng số liệu trên chúng tôi tiến hành vẽ đồ thị đường phân bố tần suất lũy tích

(n A − 1).S A2 + (nB − 1).S B2 = 3,56 nA + nB − 2

Đại lượng kiểm định:

95

96

Hình 3.2 Đồ thị phân phối tần suất

Hình 3.1 Biểu đồ phân bố điểm của hai nhóm TN và ĐC 14

35 30 25 20 ĐC 15 TN

10 5 0 0

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

Số học sinh đạt điểm Xi

Số % học sinh đạt điểm Xi

40

12 10 8 ĐC

6

TN

4 2

Điểm số Xi

0 0

Hình 3.3. Đồ thị phân phối tần suất

2

3

4

5

6

7

8

9

10

Điểm số Xi

Hình 3.3 Đồ thị phân phối tần suất lũy tích

Hình 3.5. Biểu đồ phân bố điểm của hai nhóm TN và ĐC

120 100

Hì nh 3.4 Bi ểu đồ phân l oại học l ực HS của hai nhóm TN và ĐC 80

80 70

60 ĐC 40

TN

20

60

Số %HS

trở xuống

Số %học sinhđạt điểmXi

1

50 40 ĐC 30 TN

0 0

1

2

3

4

5

6

7

8

9

20

10

10

Điểm số Xi

0 Kém

Hình 3.4. Đồ thị phân phối tần suất tích lũy

Yếu

TB

Khá

Giỏi

Học l ực

*Kết luận

Hình 3.6. Biểu đồ phân loại học lực HS của hai nhóm TN và ĐC

- Điểm trung bình cộng của lớp TN (7,45) cao hơn lớp ĐC (5,17)

2. Bảng xử lí kết quả để tính các tham số

- Hệ số biến thiên điểm của lớp TN (19.46) nhỏ hơn lớp ĐC (43,3), nghĩa là độ phân tán về điểm số quanh điểm trung bình của lớp TN là nhỏ.

Điểm

- Đường tần suất và tần suất tích lũy của lớp ĐC chứng tỏ chất lượng nắm vững và vận dụng kiến thức của lớp TN khá hơn lớp ĐC.

Xi

Lớp ĐC: x = 6,28 f iA

xi − x A

( xi − xA )

Điể Lớp TN: x = 8 2

f iA ( xi − xA )

2

m Xi

f iA

xi − x A

B. Bài kiểm tra 45 phút

0

0

0

0

0

1. Bảng thống kê kết quả kiểm tra

1

0

1

0

0

2

0

2

0

0

3

0

3

0

0

Điểm

Lớp

Sĩ số

0

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

Điểm TB

ĐC

29

0

0

0

0

5

7

3

7

3

4

0

6,28

4

5

-2,28

5,2

25,99

4

0

0

TN

29

0

0

0

0

0

3

3

2

6

13

2

8

5

7

-1,28

1,64

11,47

5

3

-3

97

98

( xi − xA ) 2 f iA ( xi − xA ) 2

9

27

6

3

0,28

0,08

0,24

6

3

-2

4

12

7

7

0,72

0,52

3,63

7

2

-1

1

2

8

3

1,72

2,96

8,88

8

6

0

0

0

9

4

2,72

7,4

29,59

9

13

1

1

13

10

0

0

0

0

10

2

2

4

8

Cộng 29

79,8

29

+ Giả thuyết H1: Sự khác nhau giữa hai giá trị trung bình x A ≠ x B là có ý nghĩa. Chọn xác suất sai lầm: α = 0.05. Ta có: S=

Đại lượng kiểm định:

62

t=

3. Các tham số đặc trưng Tham số

(n A − 1).S A2 + (nB − 1).S B2 = 1,62 nA + nB − 2

xB − x A S

nAnB = 3,97 nA + nB

Theo bảng phân phối tα với α = 0.05 thì tα = 1.96 X

S2

S

V(%)

Vì t > tα cho nên ta bác bỏ giả thuyết H0, chấp nhận giả thuyết H1:

Lớp ĐC

6,28

2,85

1,69

26,9

Sự khác nhau giữa hai giá trị trung bình x A ≠ x B là có ý nghĩa. Điều đó chứng

Lớp TN

8

2,21

1,49

18,63

Đối tượng

tỏ: Kết quả học tập của lớp TN cao hơn của lớp ĐC. Lớp đối chứng

Đánh giá định lượng kết quả: Từ các bảng số trên chúng tôi áp dụng bài toán kiểm định trong thống kê toán.

Kiểm định sự khác nhau của các phương sai. + Giải thuyết H0: Sự khác nhau về các phương sai ( S A2 = 2,85; S B2 = 2.21 ) là không có nghĩa. + Giả thuyết H1: Sự khác nhau về phương sai có nghĩa.

Chọn xác suất sai lầm α = 0.05.

S2 Giá trị đại lượng kiểm định: F = A2 = 1,29 SB

Giá trị tới hạn Fα trong bản phân phối F với mức α và các bậc tự do : f1= nA1 = 28, f2= nB-1= 28 .Theo bảng phân phối Fα = 1.87 Vì F > Fa nên ta chấp nhận giả thuyết H1: Sự khác nhau về phương sai có ý nghĩa. Chứng tỏ HS lớp TN học với phương pháp DHTG đã mang lại kết quả tốt.

Kiểm định sự khác nhau của hai giá trị trung bình x A = 6.28 và x B = 8 với các phương sai khác nhau: + Giả thuyết H0: Sự khác nhau giữa hai giá trị trung bình x A ≠ x B là không có ý nghĩa.

Điểm

Tần số

Tần suất

f A (i )

ω A (i )%

0

0

0

1

0

2

Lớp thực nghiệm Tần suất

Tần suất

Tần số

Tần suất

f B (i )

ωB (i )%

0

0

0

0

0

0

0

0

0

0

0

0

0

0

0

3

0

0

0

0

0

0

4

5

17,25

17,25

0

0

0

5

7

24,14

41,39

3

10,34

10,34

6

3

10,34

51,73

3

10,34

20,68

7

7

24,14

75,87

2

6,9

27,58

8

3

10,34

86,21

6

20,69

48,27

9

4

13,79

100

13

44,83

93,1

10

0

0

0

2

6,9

100

Cộng

29

100

29

100

xi

Lũy tích ω A (≤ i )%

Lũy tích ω B (≤ i )%

Từ các bảng số liệu trên chúng tôi tiến hành vẽ đồ thị đường phân bố tần suất lũy tích

99

100

rằng những học sinh được học tập theo tiến trình mà chúng tôi đã soạn thảo có khả

Số % học sinh đạt điểm Xi

Hình 3.2 Đồ thị phân phối tần suất

năng tiếp thu kiến thức tốt hơn, chất lượng kiến thức bền vững hơn.

50 45 40 35 30 25 20 15 10 5 0

KẾT LUẬN CHƯƠNG 3 ĐC TN

của các giờ dạy thực nghiệm cũng như những kết quả mà HS đạt được, chúng tôi có 0

1

2

3

4

5

6

7

8

9

những nhận xét sau đây:

10

- Về cơ bản các tiến trình dạy học đã soạn thảo rất khả thi, có thể đưa vào áp

Điểm số Xi

dụng trong thực tế dạy học ở trường phổ thông. Việc tổ chức cho HS thực hiện

Hình 3.7. Đồ thị phân phối tần suất

khám phá các nhiệm vụ theo các phong cách khác nhau từ đó xây dựng kiến thức

Hình 3.3 Đồ thị phân phối tần suất lũy tích

mới đã làm cho các em rất tích cực, tự giác trong học tập, kích thích hứng thú học

120

Số % học sinh đạt điểm X i trở xuống

Sau đợt thực nghiệm sư phạm, qua tổ chức, theo dõi và phân tích diễn biến

tập, các em được làm việc rất nhiều trong suốt quá trình của bài học.

100

- Trong quá trình nghiên cứu tài liệu mới ở góc trải nghiệm và góc quan sát

80

HS đã được tự làm thí nghiệm hoặc quan sát thí nghiệm và các hiện tượng liên quan

60 ĐC 40

TN

nên các em đã hiểu sâu sắc hiện tượng rời tự rút ra kết luận nên các em rất tự tin vào kiến thức của bản thân. Qua đó, còn hình thành ở HS như tư duy logic, tư duy kỹ thuật và cả tư duy thực hành.

20

- Qua việc tổ chức dạy học theo góc chúng tôi nhận thấy HS có sở thích và

0 0

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

có những năng lực khác nhau, nhịp độ học tập và phong cách học khác nhau đều có

Điểm số Xi

thể tự tìm cách để thích ứng và thể hiện năng lực của mình, HS được trình bày, chia

Hình 3.8. Đồ thị phân phối tần suất tích lũy

sẻ, được hợp tác, HS thực sự bị lôi cuốn vào các hoạt động khám phá, được GV hỗ trợ đúng mức kịp thời.

* Kết luận: - Điểm trung bình cộng của lớp TN (8) cao hơn lớp ĐC (6,28 ) - Hệ số biến thiên điểm của lớp TN (18,63) nhỏ hơn lớp ĐC (26,9), nghĩa là độ phân tán về điểm số quanh điểm trung bình của lớp TN là nhỏ.

- Đường tần suất và tần suất tích lũy của lớp ĐC, chứng tỏ chất lượng nắm vững và vận dụng kiến thức của lớp TN khá hơn lớp ĐC. Qua kết quả phân tích bằng cả định tính và định lượng chúng tôi thấy rằng kết quả học tập của HS lớp TN khá hơn so với lớp ĐC. Qua đó có thể khẳng định

- Các phân tích thực nghiệm cho thấy phương án dạy học mà chúng tôi soạn thảo đã bước đầu đem lại hiệu quả trong việc phát huy tính tích cực, tự chủ và sáng tạo của HS. Do đó, dạy học theo góc có thể vận dụng linh hoạt vào thực tiễn dạy học, cùng với các PPDH tích cực khác góp phần tích cực hóa hoạt động nhận thức của HS và nâng cao hiệu quả dạy học.

Tuy nhiên chúng tôi vẫn nhận thấy rằng vẫn còn một số mặt hạn chế: - Để có thể tổ chức thành công một giờ học theo phương pháp học theo góc, GV phải mất nhiều thời gian, công sức chuẩn bị: thiết kế bài học thành các nhiệm

101

102

vụ theo các phong cách khác nhau, trang thiết bị đồ dùng, sắp xếp; bố trí lại không

KẾT LUẬN

gian lớp học...Quá trình tổ chức dạy học cũng mất nhiều thời gian so với dạy học truyền thống. Dạy học theo góc còn đòi hỏi GV phải suy nghĩ để đưa ra phương án thí nghiệm, thiết kế thí nghiệm và tự làm thí nghiệm. GV phải có năng lực tổ chức, điều khiển, quản lí, khả năng xử lí tình huống tốt. HS phải làm việc tích cực trong khi đó các em vẫn còn thói quen tiếp thu kiến thức một cách thụ động.

- Chúng tôi chỉ mới tiến hành TN với hai lớp, có trình độ tương đương nhau do đó, đối tượng TN nằm trong phạm vi hẹp nên cần thiết tiếp tục TN trên các đối tượng HS khác để chỉnh sửa cho tiến trình DH phù hợp với nhiều đối tượng HS hơn nữa.

Sau khi thực hiện đề tài nghiên cứu, đối chiếu với mục đích và các nhiệm vụ cần giải quyết của đề tài, chúng tôi đạt được một số kết quả sau: 1. Dựa trên cơ sở lí luận dạy học theo góc, đề tài đã tổ chức quá trình DH theo góc một số nội dung kiến thức trong phần “Chất khí”, lôi cuốn được HS vào hoạt động tích cực tự chủ, sáng tạo chiếm lĩnh kiến thức.

2. Nghiên cứu thực tiễn dạy học trong vật lí ở trường THPT để thấy mục đích học không chỉ đơn thuần là lĩnh hội, nắm vững kiến thức mà còn hình thành và phát triển ở HS biết cách tự lực tìm ra con đường chiếm lĩnh kiến thức và biết cách sử dụng kiến thức, vận dụng kiến thức vào thực tế. Qua đó đề suất phương án DH theo góc vào dạy học vật lí nhằm phát triển hứng thú và năng lực vận dụng kiến thức của HS góp phần nâng cao chất lượng giáo dục.

3. Qua quá trình TNSP đã chứng tỏ tính khả thi của việc áp dụng DH theo góc vào thực tế dạy học ở phổ thông, cũng như tính khả thi và hiệu quả của phương án dạy học đã tổ chức. Tiến trình soạn thảo không những giúp HS học sâu, nắm vững kiến thức mà còn nhằm kích thích hứng thú học tập, tính tích cực, ý thức tự chủ chiếm lĩnh kiến thức, phát triển tư duy sáng tạo, rèn luyện kĩ năng làm việc độc lập, kết hợp với hợp tác theo cặp; theo nhóm.

4. Chúng tôi đã xây dựng hệ thống các thí nghiệm cần tiến hành khi dạy học phần “Chất khí” và tự tạo ra các thí nghiệm phục vụ cho việc DH phần này. Chúng tôi đã ghi lại hoạt động của tiến trình dạy học TN ba bài bằng băng hình để làm tư liệu cho việc tham khảo, phân tích tiến trình dạy học để từ đó có thể rút ra những ý kiến đóng góp dạy học cho phần “Chất khí ” trong chương trình vật lí THPT. 5. Do diều kiện thời gian nên chúng tôi chỉ TNSP trên đối tượng HS có hạn.

Vì vậy, việc đánh giá hiệu quả của tiến trình đã soạn thảo chưa mang tính khái quát.

Chúng tôi tiếp tục thử nghiệm trên diện rộng hơn để hoàn chỉnh tiến trình dạy học của mình sao cho có thể áp dụng một cách đại trà. Những kết quả của TNSP và kết quả rút ra từ đề tài này tạo điều kiện cho chúng tôi mở rộng nghiên cứu sang các phần khác của chương trình để góp phần nâng cao chất lượng DH Vật lí ở THPT.

103

104

Qua điều tra thực tế và quá trình dạy học TN ở trường phổ thông, chúng tôi

TÀI LIỆU THAM KHẢO

có một số đề nghị: - Để giờ học có hiệu quả thì người GV đóng vai trò quyết định, việc đổi mới

1. Ban tuyên giáo trung ương(2013, nghị quyết hội nghị lần thứ 8 Ban chấp hành

PPDH đòi hỏi yêu cầu càng cao đối với người GV. Vì vậy việc đổi mới PPDH phải

Trung ương Đảng cộng sản Việt Nam, nxb chính trị Quốc gia - sự thật.

được triển khai đồng bộ từ khâu xây dựng chương trình SGK, sách bài tập, sách GV

2. Bộ Giáo dục và Đào tạo, Dự án Việt - Bỉ (2010), Dạy và học tích cực - Một số

và trang thiết bị, đồ dùng thí nghiệm, phòng bộ môn...thống nhất trong cả nước. Đặc biệt phải có sự chỉ đạo kịp thời đối với đội ngũ giáo viên, khuyến khích GV cải tiến, chế tạo đồ dùng dạy học từ những thiết bị sẵn có trong cuộc sống. Mặc khác cần có sự thay đổi trong quá trình dào tạo GV ở các trường Sư phạm theo hướng phát triển năng lực chuyên môn và nghiệp vụ của mình.

- Cần đổi mới nội dung các đề thi, cần bỏ 100% hình thức thi trắc nghiệm, có thêm bài tập định tính, bài tập thí nghiệm để GV và HS chú ý hơn đến việc làm thí nghiệm. Có như vậy mới rèn luyện cho HS tư duy logic và kỹ năng thực hành.

phương pháp và kĩ thuật dạy học, Nxb Đại học sư phạm, Hà Nội.

3. Dương Trọng Bái - Đàm Trung Đồn: Bài tập vật lí phân tử và nhiệt học, Nxb Giáo dục, 1996.

4. Nguyễn Ngọc Bảo (1995), Phát triển tích cực, tự lực của học sinh trong quá trình dạy học, Bộ Giáo dục và Đào Tạo - Vụ GV. 5. Dự án Việt - Bỉ : “ Tài liệu tập huấn về 3 phương pháp dạy và học tích cực” (Học theo hợp đồng, theo góc và theo dự án ). Tài liệu tập huấn 2007.

6. Lương Duyên Bình, Nguyễn Xuân Chi, Tô Giang, Trần Chí Minh, Vũ Quang, Gia Thịnh (2006), Vật lí 10, Nxb Giáo dục, Hà Nội.

7. Lương Duyên Bình, Nguyễn Xuân Chi, Tô Giang, Trần Chí Minh, Vũ Quang, Bùi Gia Thịnh (2006), Bài tập Vật lí 10, Nxb Giáo dục, Hà Nội.

8. Lương Duyên Bình, Nguyễn Xuân Chi, Tô Giang, Trần Chí Minh, Vũ Quang, Bùi Gia Thịnh (2006), Sách giáo viên Vật lí 10, Nxb Giáo dục, Hà Nội.

9. Hoàng Chúng (1982), Phương pháp thống kê toán học trong khoa học giáo dục, Nxb Giáo dục.

10. Cruchetxki V. A. (1973), Những cơ sở Tâm lí học sư phạm, Tập 1, Nxb Giáo dục.

11. Cruchetxki V. A. (1973), Những cơ sở Tâm lí học sư phạm, Tập 2, Nxb Giáo dục.

12. Phạm Thế Dân (2006), Bài giảng logic học trong dạy học vật lí, Trường Đại học sư phạm thành phố Hồ Chí Minh.

13. Luật giáo dục (2005), Nxb chính trị quốc gia, Hà Nội 14. Nguyễn Ngọc Hưng, Phạm xuân Quế, Nguyễn xuân Thành(2006). Sử dụng thí nghiệm mô phỏng trong dạy học vật lý ở trường phổ thông.

15. I.F Kharlamop (1978), Phát huy tính tích cực học tập của học sinh như thế nào, Nxb Giáo dục.

16. Vũ Thanh Khiết, Nguyễn Thanh Hải (2001), Bài tập định tính và câu hỏi thực tế Vật lí 10, Nxb Giáo dục.

105

106

17. Nguyễn Thế Khôi, Phạm Quý Tư, Lương Tất Đạt, Lê Chân Hùng, Nguyễn Ngọc Hưng, Phạm Đình Thiết, Bùi Trọng Tuân, Lê Trọng Tường (2006) Vật lí 10 nâng cao,Nxb Giáo dục, Hà Nội.

34. Đỗ Hương Trà (2006), Bài tập vật lí 10 cơ bản và nâng cao, Nxb Giáo dục.

35. Đỗ Hương Trà (2010), Các kiểu tổ chức dạy học hiện đại, Nxb Đại học sư phạm Hà Nội

18. Kovaliov A. G. (1971), Tâm lí học cá nhân, Tập 1, Nxb Giáo dục.

36. Đỗ Hương Trà, Nguyễn Lăng Bình, Nguyễn Phương Hồng, Cao Thị Thặng.

19. Kovaliov A. G. (1971), Tâm lí học cá nhân, Tập 2, Nxb Giáo dục.

Dạy và học tích cực. Một số kĩ thuật và phương pháp dạy học, Nxb Đại học

20. Madeline hunter, Robin 10 Hunter. Làm chủ phương pháp giảng dạy ĐHQG

sư phạm Hà Nội.

37. Đỗ Hương Trà (chủ biên), Nguyễn Đức Thâm (2009). Lôgic học trong dạy học

Thành phố Hồ Chí Minh, 2004.

21. Ngô Diệu Nga, Chiến lược dạy học vật lý ở trường phổ thông, ĐHSP Hà Nội.

22. Okon V. (1982), Tâm lí học lứa tuổi và tâm lí học sư phạm, Nxb Giáo dục.

23. Petropxki A. V. (1982), Tâm lí học lứa tuổi và tâm lí học sư phạm, Nxb Giáo dục.

24. Phạm Thị Phú (2007), “Chế tạo bộ thí nghiệm dạy học các định luật chất khí Vật lý 10 phân ban”, Tạp chí vật lí tuổi trẻ, (số 45/2007).

vật lí, Nxb Đại học sư phạm.

38. Lê Minh Triết (1978), Các nhà vật lí đi tiên phong, Nxb Khoa học và kỹ thuật, Hà Nội.

39. Phạm Quý Tư (Chủ biên), Lương Tấn Đạt, Lê Chấn Hùng, Nguyễn Ngọc Hưng, Nguyễn Xuân Thành, Phạm Đình Thiết, Đỗ Hương Trà, Bùi Trọng Tuân, Lê

25. Piaget J. (1996), Tuyển tập tâm lí học, Nxb Giáo dục, Hà Nội.

Trọng Tường, Tài liệu bồi dưỡng giáo viên thực hiện chương trình, sách

26. Phạm Xuân Quế (2007), Sử dụng công nghệ thông tin trong tổ chức hoạt động

giáo khoa lớp 10 trung học phổ thông, Bộ Giáo dục và Đào tạo.

nhận thức Vật lí tích cực, tự chủ và sáng tạo, Nxb Đại học sư phạm Hà Nội.

27. Robert Marzano. (2006), A Different Kind of Classroom:Teaching with Dimension of Learning do Association for Supervision and Curriculum Development, Nxb Giáo dục.

40. Thái Duy Tuyên (1999). Những vấn đề cơ bản của giáo dục hiện đại, Nxb Giáo dục, Hà nội 41. Đỗ Hương Trà (2011), các kiểu tổ chức dạy học hiện đại trong dạy học Vật lý ở trường phổ thông, Nxb Đại học Sư phạm Hà Nội

28. Nguyễn Đức Thâm. Nguyễn Ngọc Hưng (1999). Tổ chức hoạt động nhận thức cho học sinh trong dạy học Vật lý, Nxb Đại học Quốc gia Hà Nội.

29. Nguyễn Đức Thâm (chủ biên), Nguyễn Ngọc Hưng, Phạm Xuân Quế (2002).

Phương pháp dạy học vật lý ở trường phổ thông, Nxb Đại học Sư phạm.

30. Phạm Hữu Tòng: “Lí luận dạy học vật lí trường trung học”, Nxb Giáo dục 2001.

31. Phạm Hữu Tòng (2004), Dạy học vật lí ở trường phổ thông theo định hướng phát triển hoạt động tích cực, tự chủ, sáng tạo và tư duy khoa học, Nxb Đại học sư phạm Hà Nội.

42. Nguyễn Tuyết Nga (2011), mô đun phương pháp học theo hợp đồng, tài liệu tập huấn dự án VVOB, Bộ Giáo dục và Đào tạo.

43. Nguyễn Kế Hào, Nguyễn Quang Uẩn (2014), Giáo trình tâm lý học lứa tuổi và tâm lý học sư phạm, Nxb Đại học Sư phạm Hà Nội.

44. Nguyễn Quang Uẩn, Trần Trọng Thủy (2004), Tâm lí học đại cương, Nxb Đại học Sư phạm Hà Nội.

45. Madeline Hunter (2004), Làm chủ phương pháp giảng dạy, Nxb Giáo dục thành phố Hồ Chí Minh.

32. Phạm Hữu Tòng (2007), Tổ chức hoạt động nhận thức trong dạy học vật lí, tập giảng chuyên đề cao học, Hà Nội.

46. Jean - Marc Denomme & Madeleine Roy (2000), Người dịch : Nguyễn Quang Thuấn, Tiến tới một phương pháp sư phạm tương tác, Nxb Thanh niên.

33. Tony Buzan “10 cách thức tư duy sáng tạo”.Nxb từ điển bách khoa, Gia Linh biên dịch.

107

108

47. Nguyễn Thị Đông (2013), Phát huy tính tích cực của học sinh qua phương pháp học theo góc trong giáo dục Mỹ thuật ở trường phổ thông, Tạp chí Giáo dục số (303), tr. 29, 48-49.

48. Piaget J. (1999), Tâm lí học và giáo dục học, Nxb giáo dục.

49. Xavier. R (1996), Khoa sư phạm tích hợp hay làm thế nào để phát triển các năng lực ở nhà trường, Nxb Giáo dục, Hà Nội.

50. Khalarmop. I. F (1978), Người dịch: Đỗ Thị Trang, Nguyễn Ngọc Quang, Phát huy tính tích cực học tập của học sinh như thế nào, Nxb Giáo dục.

51. Ngô Đình Qua (2004), Một số biện pháp phát huy tính tích cực tự lực trong học tập của học sinh trung học phổ thông, Luận án tiến sĩ Giáo dục học.

52. Thái Duy Tuyên (2008), Phương pháp dạy học truyền thống và đổi mới, Nxb Giáo dục.

Tài liệu trên Internet 53. http://www.lhup.edu/dsimanek/edu quocte.htm 54. http://atl.edu.net.vn/, trang web dạy và học tích cực của dựa án Việt - Bỉ nâng cao chất lượng đào tạo, bồi dưỡng giáo viên tiểu học và THCS. 55. http://tailieuhoctap.vn/chi-tiet-sach/2455-giao-duc-dai-cuong/tam-ly-hoc/ 775810giao -trinh-tam-ly-hoc-lua-tuoi-va-tam-li-hoc-su-pham.

109

PHỤ LỤC

9. Trong giờ học Vật lý, em có thường xuyên được làm thí nghiệm hay quan

PHỤ LỤC 1: PHIẾU ĐIỀU TRA THỰC TRẠNG HỌC SINH

sát Thầy (cô) làm thí nghiệm không ?

P1. Phiếu điều tra tính cực, tự lực, phong cách học của học sinh (Trả lời các câu hỏi sau bằng cách đánh dấu x vào trong các ô vuông ở bên

Rất thường xuyên

Thường xuyên

Thỉnh thoảng

Không bao giờ

10. Trong giờ học Vật lý, Thầy (cô) giáo có thường xuyên sử dụng máy vi

phải phương án trả lời)

tính khi dạy học không ?

1. Em có hứng thú học môn vật lý không Rất hứng thú

Hứng thú

Rất thường xuyên

Thường xuyên

Bình thường

Không hứng thú

Thỉnh thoảng

Không bao giờ

2. Trong giờ học Vật lý em có chú ý nghe thầy (cô) giáo giảng bài không ?

11. Em thường học Vật lý ở nhà theo cách nào ?

Rất chú ý

Chú ý

- Học theo các nội dung trong vở ghi

Bình thường

Không chú ý

- Học theo sách giáo khoa

- Học theo sách giáo khoa và vở ghi

- Học theo SGK và TLTK

3. Trong giờ học Vật lý em có giơ tay phát biểu trả lời câu hỏi của Thầy (cô) không ?

Rất thường xuyên

Thường xuyên

12. Em thích học vật lý theo cách nào nhất theo các cách dưới đây ?

Thỉnh thoảng

Không bao giờ

- Tự nghiên cứu SGK

- Lắng nghe Thầy (cô) giảng bài

- Trao đổi nhóm học tập sau khi được Thầy (cô) yêu cầu

4. Khi chưa hiểu bài, em có đề nghị thầy (cô) giáo giảng lại phần chưa hiểu không ?

Rất thường xuyên

Thường xuyên

Thỉnh thoảng

Không bao giờ

- Tự tay được làm thí nghiệm, suy nghĩ giải thích hiện tượng Vật lý trong bài học

13. Em có hay sử dụng các kiến thức vật lý đã học để giải thích các hiện

5. Trong giờ học Vật lý em có hiểu bài ngay tại lớp không?

Rất thường xuyên

Thường xuyên

Thỉnh thoảng

Không bao giờ

6. Em có thường xuyên đọc bài mới và tự trả lời câu hỏi trong sách giáo khoa

tượng trong đời sống hàng ngày không?

Rất thường xuyên

Thường xuyên

Thỉnh thoảng

Không bao giờ

14. Theo em, yếu tố nào sau đây ảnh hưởng nhất đến kết quả học tập môn

Vật lý trước khi đến lớp không?

Rất thường xuyên

Thường xuyên

Thỉnh thoảng

Không bao giờ

Vật lý của em?

- Không có sách giáo khoa

7. Em có thường xuyên tự làm bài tập trong sách bài tập vật lý không ?

- Hạn chế của bản thân

Rất thường xuyên

Thường xuyên

- Không có tài liệu tham khảo

Thỉnh thoảng

Không bao giờ

- Phương pháp giảng bài của Thầy cô

Xin chân thành cảm ơn các em.

8. Trong giờ học Vật lý em có hay thảo luận theo nhóm không?

Rất thường xuyên

Thường xuyên

Thỉnh thoảng

Không bao giờ

P1

(Phiếu này dùng vào mục đích nghiên cứu khoa học, không dùng vào đánh giá HS)

P2

P2. PHIẾU TIM HIỂU PHONG CACH HỌC TẬP

7

CỦA HS LỚP THỰC NGHIỆM TRƯỚC KHI DẠY TNSP Em hãy cho điểm vào các ý kiến dưới đây để biết được bản thân có sở trường

8

học tập theo cách nào thì mang lại kết quả học tập tốt nhất

Câu

- Cho 2 điểm nếu ý kiến đó không giống em lắm.

1

- Cho 1 điểm nếu ý kiến đó chỉ giống em một chút.

2

- Cho 0 điểm nếu ý kiến đó khác em hoàn toàn. * Thực hiện cho điểm : 1. Phong cách học tập theo thị giác 1

Em học hiệu quả nhất khi em nhìn thấy thông tin

2

Em thích minh họa bằng tranh ảnh

3

5

Em cảm nhận về thời trang rất tốt và luôn để ý đến chi tiết

6

Góc học tập của em luôn gọn gàng, sạch sẽ và trông rất bắt mắt

Em học tốt nếu được tháo, lắp ráp đồ vật hay thí nghiệm

5

Em học tốt nếu em được học với mô hình hay mẫu vật

8

Tổng điểm :

1

Em học hiệu quả nhất khi em nghe thấy thông tin

2

Em thích nghe nhạc và nghe những câu chuyện

3

Em thích học theo băng cacsette

4

Em học tốt nếu được nghe hơn là đọc

5

Em nhớ lâu những gì em học thuộc lòng

6

Em nói rất nhiều và hay khôi hài

P3

hoạt động En không bao giờ dành quá nhiều thời gian ngồi một chỗ để học Em học tốt nếu được vừa học vừa vận động cơ thể

4. Phong cách học tập thuận não trái

Em học tốt khi xung quanh em thất sự yên tĩnh và ngăn nắp

Nội dung

Em sử dụng nhiều cử chỉ, điệu bộ, rất giỏi phối hợp và thích

Tổng điểm :

2. Phong cách học tập theo thính giác Câu

Em thích làm việc với mọi người và tham gia các chuyến đi thực tế

4

7

Điểm

Em học hiệu quả khi em được thực hành hàng ngày

Em thích chơi thể thao, làm vườn để giải trí

6

quan rất quan trọng đối với em Em nhớ lâu những gì em nhìn thấy hơn những gì em nghe được

7

Điểm

Nội dung

3

Một cuốn sách giáo khoa biên soạn tốt và những dụng cụ trực

4

quy chuẩn nào cả

3. Phong cách học tập theo vận động và xúc giác

- Cho 3 điểm nếu ý kiến đó giống em hoàn toàn.

Nội dung

Góc học tập của em luôn lượm thượm và chẳng có một trật tự Tổng điểm

* Cách cho điểm :

Câu

Em học tốt khi được nghe âm nhạc trong lúc học

Điểm

Câu

Nội dung

1

Góc học tập của em luôn gọn gàng, sạch sẽ và trông rất bắt mắt

2

Em thích những gì logic, chặt chẽ

3

Em học tốt khi xung quanh em thất sự yên tĩnh và ngăn nắp

4 5

Khi được giao một công việc, em thích được làm việc liên tục không theo ngẫu hứng để nhanh chóng hoàn thành Em thích chia nhỏ các khó khăn và giải quyết từ từ Tổng điểm :

P4

Điểm

5. Phong cách học tập thuận não phải Câu

PHỤ LỤC 3: BÀI KIỂM TRA 15 PHÚT

Nội dung

Điểm

Câu 1. Nguyên nhân gây ra áp suất chất khí lên thành bình, áp suất chất khí phụ

Góc học tập của em luôn lượm thượm và chẳng có một trật tự

thuộc vào những yếu tố nào?

quy chuẩn nào cả

- Nếu giữ nhiệt độ không đổi thay dổi thể tích thì áp suất thay đổi như thế nào?

2

Em thích suy nghĩ thoáng và sáng tạo

- Nếu giữ thể tích không thay đổi thay đổi nhiệt độ thì áp suất thay đổi như thế nào?

3

Em học tốt khi được nghe âm nhạc trong lúc học

Câu 2. Trình bày lập luận để thiết lập công thức biểu diễn sự phụ thuộc của áp suất

4

Em thích sự linh hoạt và đôi lúc cũng hay bị trễ nải

vào nhiệt độ của một lượng khí khi thể tích không đổi từ kết quả thí nghiệm.

5

Em thích làm những bức tranh to

Câu 3.Một cái hồ sâu 15m, dưới đáy hồ nhiệt độ

Tổng điểm :

của nước là 70C còn nhiệt độ trên mặt nước là

1

220C. Áp suất khí quyển là 105N/m2. Một bọt

Ghi chú: - Sau khi cho điểm từng ý, em hãy cộng tổng điểm của từng phong cách theo các bảng ở trên. So sánh tổng điểm của các bảng 1, 2, 3 nếu bảng nào có điểm cao nhất thì em có phong cách học theo bảng đó, nếu điểm các bảng gần bằng nhau thì em có thể học tốt theo đa phong cách đấy.

- So sánh tổng điểm của các bảng 4, 5 em sẽ biết não thuận của mình

không khí có thể tích 1mm3 được nâng từ đáy hồ lên. Ở sát trên mặt nước, thể tích của không khí là bao nhiêu? Cho biết khối lượng riêng của nước 1000kg/m3, gia tốc trọng trường g = 9,8m/s2. Đáp án và thang điểm Câu

Lời giải

Điểm

Các phân tử khí chuyển động hỗn loạn va chạm vào thành bình gây nên áp suất.

Vì nhiều phân tử khí va chạm liên tiếp vào thành bình nên khí gây ra áp lực đáng kể lên thành bình. Áp suất chất khí phụ thuộc vào nhiệt độ và thể tích

3

- Nếu giữ nhiệt độ không đổi: Thể tích tăng thì áp suất giảm còn thể tích giảm thì áp suất tăng.

- Nếu giữ thể tích không thay đổi: Nhiệt độ tăng thì áp suất tăng còn nhiệt độ giảm thì áp suất giảm.

Thí nghiệm với thể tích không đổi. Đo nhiệt độ và áp suất qua các lần thí nghiệm.

Lập tỉ số

p qua các lần đo và nhận xét tỉ số này qua các lần đo T

ta thấy tỉ số

P5

p = hằng số.

T

P6

3

Vậy khí thể tích không đổi thì

p = hằng số.

T

Biểu thức cho hai thông số trạng thái

PHỤ LỤC 4: BÀI KIỂM TRA 45 PHÚT Câu 1. Hiện tượng nào sau đây có liên quan đến định luật Sác- Lơ.

A. Quả bóng bàn bị bẹp khi nhúng vào nước nóng có thể phồng ra.

p1 p2 = T1 T2

B. Khi bóp mạnh quả bóng bay có thể bị vỡ.

Giải

C. Xe đạp để ngoài nóng có thể bị nổ lốp.

Trạng thái 1: Lúc bọt khí ở đáy hồ

D. Mở nắp lọ dầu, ta ngửi thấy mùi thơm của dầu.

Trạng thái 2: Lúc bọt khí ở sát trên mặt Cho biết h =15m T1 = 7+ 273 = 280K T2 = 22 + 273 = 295K P0 = 105N/m2 V1 = 1mm3= 10-9m3

ρ =103kg/m3 g = 9,8m/s2 V2 =?

Câu 2. Các định luật chất khí chỉ đúng khi chất khí khảo sát là:

hồ

A. Khí có khối lượng riêng nhỏ

Áp suất bọt khí ở đáy hồ P1 = P0 + ρgh

C. Khí lí tưởng D. Khí trơ

Ta có thể coi đây là quá trình biến đổi trạng thái từ trạng thái 1 sang trạng thái 2. Áp dụng PTTT khí lí tưởng: p1V1 p2V2 pVT ⇒ V2 = 1 1 2 = T1 T2 T1 p2

= V2 =

( p0 + ρgh)V1T2 = 2,6. 10-9m3 T1 p2 3

= 2,6 mm

B. Khí đơn nguyên tử

Câu 3. Một chất khí được coi là khí lí tưởng: 4

A. Các phân tử có khối lượng nhỏ B. Tương tác giữa các phân tử khí chỉ đáng kể khi chúng va chạm nhau.

C. Các phân tử khí chuyển động thẳng đều D. Áp suất khí không thay đổi Câu 4. Trên hình bên là đường đẳng tích của 3 lượng khí giống nhau. Kết quả nào sau đây là đúng khi so sánh các thể tích Vi và V 2 ?

A. V1 < V2 B. V1 ≤ V2 C. V1 > V2 D. V1 ≥ V2 Câu 5. Chất khí biến đổi trạng thái theo chu trình như hình vẽ.

Tên các quá trình biến đổi từ 1 → 2 → 3 → 1 lần lượt là: A. đẳng áp - đẳng tích - đẳng nhiệt B. đẳng áp - đẳng nhiệt - đẳng tích C. đẳng nhiệt - đẳng tích - đẳng áp D. đẳng tích - đẳng nhiệt - đẳng áp Câu 6. Phát biểu nào sau đây là đúng với nội dung định luật Bôi-lơ-Ma-ri-ốt?

A. Trong quá trình đẳng áp, ở nhiệt độ không đổi tích của áp suất P và thể tích V một lượng khí xác định là một hằng số.

P7

P8

B. Trong quá trình đẳng tích, ở nhiệt độ không đổi tích của áp suất P và thể tích

Câu 13. Đung nóng đẳng áp của một lượng khí lên đến 470C thì thể tích khí tăng thêm 1/10 thể tích khí lúc đầu. Nhiệt độ ban đầu của khí là:

V một lượng khí xác định là một hằng số.

C. Trong quá trình đẳng nhiệt, tích của áp suất P và thể tích V của một lượng

A. 290,90C

B. 17,90C

C. 117,90C

D. 585,5kPa 3

Câu 14.Trong xilanh của một động cơ đốt trong có 2,5dm hỗn hợp khí dưới áp suất

khí xác định là một hằng số.

D. Trong mọi quá trình, tích của áp suất P và thể tích V của một lượng khí xác

1at và nhiệt độ 570C. Pittông nén làm cho thể tích chỉ còn 0,25dm3 và áp suất tăng lên tới 18at. Nhiệt độ của hỗn hợp khí nén là:

định là một hằng số.

A. 5940C

Câu 7. Trong quá trình đẳng áp thì:

B. 2730C

C. 3210C

D. 480C

A. thể tích của một lượng khí xác định tỉ lệ với nhiệt độ tuyệt đối.

Câu 15.Trong xi lanh của một động cơ có chứa một lượng khí ở nhiệt độ 400C và áp

B. thể tích của một lượng khí không thay đổi theo nhiệt độ

suất 0,6atm. Sau khi nén, thể tích của khí giảm đi 4 lần và áp suất tăng tới 5atm.

C. thể tích tỉ lệ với nhiệt độ tuyệt đối

Nhiệt độ của khí cuối quá trình nén là: A. 379oK B. 379oK

D. thể tích của một lượng khí xác định tỉ lệ nghịch với nhiệt độ tuyệt đối.

Câu 8. Trong quá trình đẳng tích thì áp suất của một lượng khí xác định:

C. 625oK

Câu 16.Trên hình vẽ là hai đường đẳng nhiệt của

A. Tỉ lệ với căn bậc hai của nhiệt độ tuyệt đối

cùng một lượng khí lí tưởng, thông tin nào sau

B. Tỉ lệ thuận với nhiệt độ tuyệt đối.

đây là đúng?

A. T2 > T1

C. Tỉ lệ nghịch với nhiệt độ tuyệt đối

T2 T1 0

B. T2 = T1

C. T2 < T1

Câu 9. Có một lượng khí trong bình. Hỏi áp suất của khí sẽ biến đổi thế nào nếu thể

hai lượng khí giống nhau. Kết quả nào sau đây là

tích của bình tăng gấp 4 lần còn nhiệt độ giảm đi một nửa?

đúng khi so sánh các áp suất P1 và P2?

A. Áp suất tăng lên tám lần

B. Áp suất tăng lên hai lần

A. p1 > p2

C. Áp suất giảm đi hai lần

D. Áp suất giảm đi tám lần

B. p2 > p1

Câu 10. Một lượng hơi nước ở 270C áp suất 1atm trong một bình kín. Làm nóng khí

C. p1 ≤ p2

và bình đến 1170C và giữ nguyên thể tích khối khí trong bình thì áp suất bằng:

D. p1 ≥ p2

B. 1,3atm

C. 2,5atm

D.4,33atm

0

Câu 18. Điều kiện nào sau đây đúng với qui ước về điều kiện tiêu chuẩn

Câu 11. Một bình được nạp khí ở nhiệt độ 43 C dưới áp suất 285kPa.Sau đó bình

A. Nhiệt độ t0 = 0oC,áp suất: Po=760mmHg

được chuyển đến một nơi có nhiệt độ 570C,độ tăng của áp suất chất khí trong bình là:

B. Nhiệt độ:To= 273oK, áp suất :po=760mmHg

A. 15,5kPa

B. 300,5Kpa

C. 285kPa

D. 285,5kPa

Câu 12. Một bình cầu dung tích 20 lít chứa ô xi ở nhiệt độ 270C áp suất 50atm. Thể 0

tích của lượng khí này ở áp suất 1atm và nhiệt độ 0 C là bao nhiêu?

A. 69 lít

B. 710 lít

C. 900 lít

P9

V

D.T2 ≤ T1

Câu 17.Trên hình vẽ là hai đường đẳng áp của

D. Tỉ lệ thuận với bình phương nhiệt độ tuyệt đối.

A. 1,5atm

P

D. 652oK

D. 910 lít

C. Nhiệt độ :to = 0oC,, áp suất: Po= po=1,013.105Pa D. Các điều kiện A,B,C đều đúng Câu 19. Phương trình trạng thái khí lí tưởng cho biết mối quan hệ giữa: A. Nhiệt độ và áp suất

B. Nhiệt độ và thể tích

C. Thể tích và áp suất

D. Nhiệt độ, thể tích và áp suất

P10

Câu 20. Nguyên nhân cơ bản gây áp suất của chất khí là : A. Chất khí lí tưởng có khối lượng riêng nhỏ

Đáp án và thang điểm Câu

B. Chất khí thường có thể tích lớn C. Các phân tử khí va chạm với nhau và va chạm vào thành bình D. Chất khí thường được đựng trong bình kính B. TỰ LUẬN 3

Đáp

hai quá trình sau: Từ trạng thái ban đầu, khối khí biến đổi đẳng áp qua trạng thái 2 có thể tích tăng gấp hai lần.

C

Xe đạp để ngoài nóng có thể bị nổ lốp

0,5

2

C

Khí lí tưởng

0,5

3

B

4

C

V1 > V2

0,5

5

B

Đẳng áp - đẳng nhiệt - đẳng tích

0,5

b) Biểu diễn quá trình trên hệ trục ( P,T) Bài 2. Một quả bóng có dung tích 2,4 lít. Người ta bơm không khí ở áp suất 105Pa. Mỗi lần bơm được 120cm3 không khí. Tính áp suất của không khí trong quả bóng sau 44 lần bơm. Coi quả bóng trước khi bơm không có không khí và trong khi bơm

Tương tác giữa các phân tử khí chỉ đáng kể khi chúng va chạm nhau.

Trong quá trình đẳng nhiệt, tích của áp suất P và thể tích V

0,5

6

C

7

A

8

B

Tỉ lệ thuận với nhiệt độ tuyệt đối.

0,5

9

D

Áp suất giảm đi tám lần

0,5

10

B

Từ trạng thái 2 biến đổi đẳng nhiệt, thể tích sau cùng 75cm3. a) Hãy xác định các thông số trạng thái chưa biết.

Điểm

1

0

Bài 1. Một khối khí lí tưởng có 50cm , nhiệt độ 77 C, áp suất 1,5atm, biến đổi qua

Lời giải

án

của một lượng khí xác định là một hằng số.

Thể tích của một lượng khí xác định tỉ lệ với nhiệt độ tuyệt đối.

0,5 0,5

Định luật Sác-lơ

nhiệt độ của không khi không thay đổi.

p1 p2 T p = ⇒ p2 = 2 1 = 1,3 atm T1 T2 T1

0,5

Theo định luật Sác-Lơ 11

A

p1 p2 T p = ⇒ p2 = 2 1 = 6300,5 kPa T1 T2 T1

1

Độ tăng áp suất:

∆P = P2 - P1 = 300,5 - 285 = 15,5kPa Áp dụng phương trình trạng thái khí lí tưởng.

12

D

p1V1 p2V2 pVT ⇒ V2 = 1 1 2 = 910lít = T1 T2 T1 p2

0,5

Áp dụng PTTKLT cho quá trình đẳng áp.

13

B

V1 V2 VT ⇒ T2 = 1 2 = 290,9K = T1 T2 V1

0,5

⇒ t1 = 290,9 - 273 = 17,90C 14

P11

C

Áp dụng phương trình trạng thái khí lí tưởng.

P12

0,5

p1V1 p2V2 pVT ⇒ T2 = 2 2 1 = 594K = T1 T2 V1 p1

hay t = 594 - 273 = 3210C Áp dụng phương trình trạng thái khí lí tưởng.

V p2 1 T1 p1V1 p2V2 p2V2T1 4 = 652K ⇒ T2 = = T2 = = T1 T2 V1 p1 V1 p1

1

15

D

16

A

T2 > T1

0,5

17

A

p1 > p2

0,5

18

D

Các điều kiện A,B,C đều đúng.

0,5

19

D

Nhiệt độ, thể tích và áp suất

0,5

20

C

Bài

Quá trình đẳng áp

1 a)

Các phân tử khí va chạm với nhau và va chạm vào thành bình

V1 V2 VT ⇒ T2 = 1 2 = 700k = T1 T2 V1

1

Quá trình đẳng nhiệt p2V2 = p3V3 ⇒ p3 =

0,5

p2V2 p1V2 = = 20 atm V3 V3

b)

1

Bài 2

Khối khí trước khi đưa vào quả bóng là V1 = 44.0,12 + 2,4 = 7,68 lít Sau khi bơm vào quả bóng khí có thể tích 1

V2 = 2,4 lít Với nhiệt độ không đổi, áp dụng định luật Bôilơ-Mariốt p2V2 = p1V1 ⇒ p2 =

p1V1 = 3,2. 105 Pa V2

P13