XÂY DỰNG VÀ SỬ DỤNG HỆ THỐNG BÀI TẬP PHÂN HÓA CHƯƠNG HIDROCACBON NO HÓA HỌC 11 (CHƯƠNG TRÌNH CHUẨN)

LUẬN VĂN SIÊU CẤP CHANNEL

vectorstock.com/1593604

Ths Nguyễn Thanh Tú eBook Collection DẠY KÈM QUY NHƠN DISSERTATION PHÁT TRIỂN NỘI DUNG XÂY DỰNG VÀ SỬ DỤNG HỆ THỐNG BÀI TẬP PHÂN HÓA CHƯƠNG HIDROCACBON NO HÓA HỌC 11 (CHƯƠNG TRÌNH CHUẨN) ĐỂ PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ CHO HỌC SINH (2018) - NGUYỄN THỊ KIM CÚC SƯ PHẠM HÓA HỌC TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM ĐÀ NẴNG PDF VERSION | 2018 EDITION ORDER NOW / CHUYỂN GIAO QUA EMAIL TAILIEUCHUANTHAMKHAO@GMAIL.COM Tài liệu chuẩn tham khảo Phát triển kênh bởi Ths Nguyễn Thanh Tú Đơn vị tài trợ / phát hành / chia sẻ học thuật : Nguyen Thanh Tu Group Hỗ trợ trực tuyến Fb www.facebook.com/DayKemQuyNhon Mobi/Zalo 0905779594

ĐẠI HỌC ĐÀ NẴNG TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM KHOA HÓA HỌC ---------

XÂY DỰNG VÀ SỬ DỤNG HỆ THỐNG BÀI TẬP PHÂN HÓA CHƯƠNG HIDROCABON NO HÓA HỌC 11 (CHƯƠNG TRÌNH CHUẨN) ĐỂ PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ CHO HỌC SINH

KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC HỆ CHÍNH QUY NGÀNH: SƯ PHẠM HÓA HỌC

Sinh viên thực hiện : NGUYỄN THỊ KIM CÚC Lớp

: 14 SHH Đà Nẵng – Tháng 04, năm 2018

ĐẠI HỌC ĐÀ NẴNG TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM KHOA HÓA HỌC ---------

XÂY DỰNG VÀ SỬ DỤNG HỆ THỐNG BÀI TẬP PHÂN HÓA CHƯƠNG HIDROCABON NO HÓA HỌC 11 (CHƯƠNG TRÌNH CHUẨN) ĐỂ PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ CHO HỌC SINH

KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC HỆ CHÍNH QUY NGÀNH: SƯ PHẠM HÓA HỌC

Sinh viên thực hiện : NGUYỄN THỊ KIM CÚC Lớp

: 14 SHH

Giảng viên hướng dẫn : ThS. NGUYỄN THỊ LAN ANH Đà Nẵng – Tháng 04, năm 2018

ĐẠI HỌC ĐÀ NẴNG

CỘNG HÒA XÃ HỘI CHỦ NGHĨA VIỆT NAM

TRƯỜNG ĐHSP

Độc lập – Tự do – Hạnh phúc

KHOA HÓA

NHIỆM VỤ KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP Họ và tên sinh viên: NGUYỄN THỊ KIM CÚC Lớp: 14SHH 1. Tên đề tài: XÂY DỰNG VÀ SỬ DỤNG HỆ THỐNG BÀI TẬP PHÂN HÓA CHƯƠNG HIDROCACBON NO HÓA HỌC 11 (CHƯƠNG TRÌNH CHUẨN) ĐỂ PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ CHO HỌC SINH”.

2. Nội dung nghiên cứu: - Nghiên cứu cơ sở lý luận có liên quan đến đề tài: Xây dựng và sử dụng hệ thống BTHH phân hóa chương Hidrocacbon no để phát triển năng lực giải quyết vấn đề cho học sinh THPT. - Phân tích cấu trúc, nội dung chương trình hóa học phổ thông đi sâu vào chương Hidrocacbon no lớp 11.

- Xây dựng hệ thống bài tập phân hóa chương Hidrocacbon Hóa học 11 và nghiên cứu các phương pháp sử dụng chúng trong việc phát triển năng lực giải quyết vấn đề cho học sinh.

- Thiết kế giáo án bài dạy có sử dụng BTHH phân hóa để phát triển năng lực giải quyết vấn đề cho học sinh.

- Điều tra thực trạng việc sử dụng BTHH phân hóa trong dạy học ở trường THPT hiện nay và trong việc phát triển năng lực giải quyết vấn đề cho học sinh ở một số trường THPT thành phố Đà Nẵng.

- Thực nghiệm sư phạm để đánh giá chất lượng, tính phù hợp của hệ thống bài tập đã xây dựng và tính khả thi hiệu quả của các phương pháp sử dụng đã đề xuất nhằm phát triển năng lực giải quyết vấn đề cho học sinh.

3. Giáo viên hướng dẫn: NGUYỄN THỊ LAN ANH.

4. Ngày giao đề tài: Tháng 4 năm 2017.

5. Ngày hoàn thành: Tháng 4 năm 2018.

Chủ nhiệm khoa (Ký và ghi rõ họ, tên)

Giáo viên hướng dẫn (Ký và ghi rõ họ, tên)

Sinh viên đã hoàn thành và nộp báo cáo về Khoa ngày … tháng … năm …

Kết quả điểm đánh giá Ngày … tháng … năm …

CHỦ TỊCH HỘI ĐỒNG (Ký và ghi rõ họ, tên)

MỤC LỤC MỞ ĐẦU ......................................................................................................................... 9 1. Lí do chọn đề tài ..................................................................................................... 1 2. Mục đích nghiên cứu .............................................................................................. 3 3. Nhiệm vụ nghiên cứu ............................................................................................. 3 4. Khách thể và đối tượng nghiên cứu...................................................................... 3 4.1. Khách thể nghiên cứu........................................................................................ 3 4.2. Đối tượng nghiên cứu ....................................................................................... 3 5. Giả thiết khoa học .................................................................................................. 4 6. Phạm vi nghiên cứu ................................................................................................ 4 7. Phương pháp nghiên cứu....................................................................................... 4 8. Đóng góp của đề tài ................................................................................................ 5 CHƯƠNG 1: CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA ĐỀ TÀI ............................. 6 1.1. Lịch sử vấn đề nghiên cứu .................................................................................. 6 1.1.1. Trên thế giới ................................................................................................... 6 1.1.2. Ở Việt Nam .................................................................................................... 7 1.2. Định hướng đổi mới giáo dục phổ thông Việt Nam sau năm 2015 ................. 9 1.2.1. Sự cần thiết đổi mới giáo dục phổ thông Việt Nam....................................... 9 1.2.2. Định hướng đổi mới Giáo dục phổ thông Viêt Nam theo hướng phát triển năng lực cho HS . ................................................................................................... 10 1.2.3. Đổi mới dạy học môn Hoá học ................................................................... 15 1.3. Quan điểm dạy học phân hoá........................................................................... 17 1.3.1. Khái niệm ..................................................................................................... 17

1.3.2. Cơ sở khoa học của dạy học phân hoá (thuyết nhận thức, thuyết đa thông minh). ..................................................................................................................... 17 1.3.3. Nội dung và biện pháp dạy học phân hoá .................................................... 19 1.3.4. Các hình thức dạy học phân hoá .................................................................. 22 1.4. Năng lực và vấn đề phát triển năng lực cho học sinh THPT ........................ 23 1.4.1. Khái niệm năng lực ...................................................................................... 23 1.4.2. Đặc điểm và cấu trúc của năng lực .............................................................. 24 1.4.3. Các năng lực cần phát triển cho học sinh THPT trong dạy học hóa học ..... 25 1.4.4. Phát triển năng lực giải quyết vấn đề cho học sinh ...................................... 27 1.5. Bài tập hoá học phân hoá – phương tiện phát triển năng lực giải quyết vấn đề cho học sinh .......................................................................................................... 33 1.5.1. Khái niệm bài tập hoá học và bài tập hóa học phân hoá .............................. 33 1.5.2. Đặc điểm bài tập hoá học phân hoá ............................................................. 33 1.5.3. Phân loại bài tập hoá học phân hoá .............................................................. 34 1.5.4. Định hướng tư duy học sinh trong giải bài tập hoá học phân hoá ............... 34 1.6. Thực trạng dạy học và sử dụng bài tập phân hóa trong dạy học hoá học ... 36 1.6.1. Đặc điểm kinh tế văn hoá giáo dục ở thành phố Đà Nẵng ........................... 36 1.6.2. Mục đích điều tra ......................................................................................... 40 1.6.3. Nội dung điều tra .......................................................................................... 40 1.6.4. Đối tượng điều tra và phương pháp điều tra ................................................ 47 1.6.5. Tiến trình và kết quả điều tra ....................................................................... 47 CHƯƠNG 2: XÂY DỰNG VÀ SỬ DỤNG HỆ THỐNG BÀI TẬP PHÂN HÓA CHƯƠNG HIDROCACBON NO ĐỂ PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ CHO HỌC SINH.......................................................................................... 51

2.1. Phân tích vị trí, mục tiêu, nội dung, cấu trúc chương hidrocacbon no trong chương trình lớp 11 chuẩn ...................................................................................... 51 2.1.1. Vị trí, mục tiêu chương hidrocacbon no chương trình lớp 11 chuẩn ........... 51 2.1.2. Cấu trúc, nội dung chương hidrocacbon no chương trình lớp 11 chuẩn...... 54 2.1.3. Những điểm cần chú ý về nội dung và phương pháp dạy học chương hidrocacbon no chương trình lớp 11 chuẩn. .......................................................... 57 2.2. Xây dựng hệ thống bài tập phân hóa chương hidrocacbon no chương trình lớp 11 chuẩn .............................................................................................................. 58 2.2.1. Nguyên tắc lựa chọn và xây dựng hệ thống bài tập hóa học để phát triển năng lực giải quyết vấn đề cho học sinh ................................................................ 58 2.2.2. Quy trình xây dựng hệ thống bài tập hóa học để phát triển năng lực giải quyết vấn đề cho học sinh ...................................................................................... 61 2.2.3. Hệ thống bài tập phân hóa chương hidrocacbon no chương trình lớp 11 chuẩn ...................................................................................................................... 64 2.3. Sử dụng hệ thống bài tập phân hóa chương hidrocacbon no chương trình lớp 11 chuẩn để phát triển năng lực giải quyết vấn đề cho học sinh ................... 96 2.3.1. Sử dụng bài tập hóa học để hình thành năng lực giải quyết vấn đề cho học sinh trong dạy học bài mới ..................................................................................... 96 2.3.2. Sử dụng bài tập hóa học để rèn luyện kĩ năng giải quyết vấn đề cho học sinh trong bài luyện tập .................................................................................................. 96 2.3.3. Thiết kế bộ công cụ đánh giá năng lực giải quyết vấn đề của học sinh ....... 98 2.3.4. Thiết kế một số giáo án bài dạy chương hidrocacbon no chương trình lớp 11 chuẩn có sử dụng các bài tập phân hóa để phát triển năng lực giải quyết vấn đề cho học sinh (trình bày ở phần phụ lục) ............................................................... 101

2.3.5. Thiết kế một số đề kiểm tra để đánh giá năng lực giải quyết vấn đề của học sinh ....................................................................................................................... 101 CHƯƠNG 3: THỰC NGHIỆM SƯ PHẠM ............................................................ 119 3.1. Mục đích thực nghiệm sư phạm .................................................................... 119 3.2. Nhiệm vụ thực nghiệm sư phạm .................................................................... 119 3.3. Kế hoạch thực nghiệm sư phạm .................................................................... 119 3.4. Tiến hành thực nghiệm sư phạm ................................................................... 120 3.5. Xử lí số liệu và kết quả thực nghiệm ............................................................. 121 3.5.1. Phương pháp xử lí ...................................................................................... 121 3.5.2. Xử lí kết quả bài kiểm tra……………………………………………… 128 3.5.3. Phân tích kết quả thực nghiệm sư phạm .................................................... 128 KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ ................................................................................... 131 1. Kết luận ............................................................................................................... 131 2. Kiến nghị ............................................................................................................. 132 TÀI LIỆU THAM KHẢO ......................................................................................... 134

DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT

HS

Học sinh

GV

Giáo viên

BTHH

Bài tập hóa học

BT

Bài tập

THPT

Trung học phổ thông

PPDH

Phương pháp dạy học

SGK

Sách giáo khoa

SBT

Sách bài tập

GS

Giáo sư

ĐHSP

Đại học sư phạm

CNTT

Công nghệ thông tin

CTCT

Công thức cấu tạo

CTPT

Công thức phân tử

CTHH

Công thức hóa học

PTHH

Phương trình hóa học

PTPƯ

Phương trình phản ứng

TCVL

Tính chất vật lý

DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 3.1. Bảng thống kê điểm bài kiểm tra 15’

123

Bảng 3.2. Bảng phân phối tần số, tần suất và tần suất tích lũy bài kiểm tra 15’

124

của HS trường THPT Hoàng Hoa Thám Bảng 3.3. Bảng phân phối tần số, tần suất và tần suất tích lũy bài kiểm tra 15’

124

của HS trường THPT Trần Phú Bảng 3.4. Phân loại kết quả học tập của HS (%) bài kiểm tra 15’

128

Bảng 3.5. Bảng thống kê các tham số đặc trưng của lớp thực nghiệm và lớp đối 128 chứng theo từng bài kiểm tra

DANH MỤC CÁC HÌNH Hình 3.1. Đường tích lũy biểu diễn kết quả bài kiểm tra 15’ của HS trường

126

THPT Hoàng Hoa Thám Hình 3.2. Đồ thị cột biểu diễn bài kiểm tra 15’ của HS trường THPT Hoàng

126

Hoa Thám Hình 3.3. Đường tích lũy biểu diễn kết quả bài kiểm tra 15’ của HS trường

127

THPT Trần Phú Hình 3.4. Đồ thị cột biểu diễn bài kiểm tra 15’ của HS trường THPT Trần Phú

127

MỞ ĐẦU 1. Lí do chọn đề tài Loài người đang sống ở thế kỉ 21 - thế giới của nền kinh tế tri thức và con người muốn tồn tại đều phải học, học nữa và học mãi. Nhờ thế năng lực học tập của con người phải được nâng lên mạnh mẽ nhờ vào người học biết “Học cách học” và người dạy biết “Dạy cách học”. Như vậy thầy giáo phải là “Thầy dạy việc học, là chuyên gia của việc học”. Nói một cách khác tập dượt cho từng đối tượng học sinh khác nhau biết phát hiện, đưa ra và giải quyết các vấn đề gặp phải trong học tập, trong cuộc sống của cá nhân, gia đình và cộng đồng. Điều đó không chỉ có ý nghĩa ở tầm phương pháp dạy học mà được đặt ra như một mục tiêu giáo dục và đào tạo. Trong xu hướng đổi mới giáo dục hiện nay, dạy học cần lấy học sinh làm trung tâm, hầu hết các nước trên thế giới đều rất quan tâm đến bồi dưỡng các năng lực cho HS thông qua môn học trong đó chú trọng đến năng lực giải quyết vấn đề đồng thời phân hóa học sinh để đưa ra các cách thức giáo dục phù hợp với từng đối tượng học sinh.

Theo điều 5 luật Giáo Dục năm 2005 quyết định: “Phương pháp dạy học phải phát huy tính tích cực, tự giác, chủ động, tư duy sáng tạo cho người học; bồi dưỡng cho người học năng lực tự học, khả năng tự thực hành, lòng say mê học và ý chí vươn lên”. Để thực hiện thành công đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục đào tạo nước nhà chúng ta cần phải thực hiện nhiều giải pháp trong đó có giải pháp đổi mới nội dung, phương pháp dạy và học theo định hướng “coi trọng việc bồi dưỡng năng lực tự học của HS” ở tất cả các cấp. Mà dạy học phân hóa như là một hướng đổi mới PPDH nhằm phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo của HS, huy động mọi khả năng của HS để HS tìm tòi khám phá ra những nội dung mới của bài học, tự phát hiện ra các tình huống có vấn đề và lập kế hoạch hợp lí nhất để giải quyết vấn đề. Đặc biệt môn Hóa học không nằm ngoài định hướng đó, GV cần làm cho HS thấy được tầm quan trọng của Hóa học trong cuộc sống khơi dậy lòng đam mê, hứng thú, tích cực học tập. Năng lực sử dụng BTHH là khả năng vận dụng những kiến thức đã được

1

học vào giải bài tập. Vì vậy, việc phát triển năng lực giải quyết vấn đề trong bài tập hóa học có vai trò quan trọng trong việc phát triển khả năng tư duy của HS, vì để làm bài tập Hóa học HS phải suy luận, phải tư duy, phải liên hệ với các kiến thức đã được học trong bộ môn cũng như thuộc các môn khác để tìm ra lời giải, phải biết huy động kiến thức, biết chuyển đổi ngôn ngữ, biến đổi đối tượng. Phát huy tính tích cực tập của HS không phải là vấn đề mới mà đã được đặt ra từ nhiều năm nay trong ngành giáo dục nước ta.

Vấn đề này đã trở thành một trong những phương hướng chính nhằm đào tạo những con người lao động sáng tạo, làm chủ đất nước. Thực tiễn giảng dạy bộ môn Hóa hiện nay ở các trường THPT còn nhiều vấn đề bất cập trong phương pháp giảng dạy truyền thụ tri thức cho HS. Đã có nhiều áp dụng các phương pháp dạy học cả các phương pháp truyền thống cũng như các phương pháp dạy học hiện đại vào thực tiễn giảng dạy nhưng vẫn chưa phát huy được tính tích cực, chủ động, sáng tạo của HS, HS vẫn còn thụ động trong việc tiếp thu các tri thức khoa học, chưa phát huy hết đặc điểm nổi bật của môn Hóa trong việc giáo dục nhân cách cho HS. Hiện nay có rất nhiều phương pháp dạy học, quan điểm dạy học mới đang được phát hiện và nghiên cứu để áp dụng vào thực tiễn giảng dạy, một trong các phương pháp đó là: dạy học phân hóa nhằm phát triển năng lực giải quyết vấn đề. Đây là một phương pháp dạy học tích cực. Phương pháp dạy học này phù hợp với tư tưởng hiện đại về đổi mới mục tiêu, phù hợp với yêu cầu đổi mới của giáo dục nước nhà là xây dựng những con người biết đặt và giải quyết vấn đề trong cuộc sống, góp phần thực hiện yêu cầu đào tạo và phân công lao động xã hội theo nguyên tắc mỗi thành viên sẽ đóng góp có hiệu quả nhất đối với những việc đã chọn hoặc đã được giao phù hợp với hệ giá trị chuẩn mực, HS trở thành những con người thực sự là động lực của phát triển bền vững và nhanh chóng của đất nước.

Là một sinh viên theo ngành sư phạm Hóa học và mai sau sẽ trở thành một giáo viên trong tương lai, tôi nhận thấy đây là một hướng nghiên cứu đầy tính thiết thực và mang ý nghĩa quan trọng góp phần tích cực vào việc đổi mới phương pháp dạy học ở trường phổ thông cũng như tích lũy kinh nghiệm cho chính bản thân để hoàn thành tốt công việc của một giáo viên tương lai, tôi đã lựa chọn đề tài “ XÂY DỰNG VÀ SỬ DỤNG HỆ 2

THỐNG BÀI TẬP PHÂN HÓA CHƯƠNG HIDROCACBON NO HÓA HỌC 11 (CHƯƠNG TRÌNH CHUẨN) ĐỂ PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ CHO HỌC SINH”.

2. Mục đích nghiên cứu Xây dựng và sử dụng hệ thống bài tập phân hóa chương Hidrocacbon no để phát triển năng lực giải quyết vấn đề cho học sinh THPT. 3. Nhiệm vụ nghiên cứu - Nghiên cứu cơ sở lý luận có liên quan đến đề tài: Xây dựng và sử dụng hệ thống BTHH phân hóa chương Hidrocacbon no để phát triển năng lực giải quyết vấn đề cho học sinh THPT. - Phân tích cấu trúc, nội dung chương trình hóa học phổ thông đi sâu vào chương Hidrocacbon no lớp 11.

- Xây dựng hệ thống bài tập phân hóa chương Hidrocacbon Hóa học 11 và nghiên cứu các phương pháp sử dụng chúng trong việc phát triển năng lực giải quyết vấn đề cho học sinh.

- Thiết kế giáo án bài dạy có sử dụng BTHH phân hóa để phát triển năng lực giải quyết vấn đề cho học sinh.

- Điều tra thực trạng việc sử dụng BTHH phân hóa trong dạy học ở trường THPT hiện nay và trong việc phát triển năng lực giải quyết vấn đề cho học sinh ở một số trường THPT thành phố Đà Nẵng.

- Thực nghiệm sư phạm để đánh giá chất lượng, tính phù hợp của hệ thống bài tập đã xây dựng và tính khả thi hiệu quả của các phương pháp sử dụng đã đề xuất nhằm phát triển năng lực giải quyết vấn đề cho học sinh.

4. Khách thể và đối tượng nghiên cứu 4.1. Khách thể nghiên cứu Quá trình dạy học Hóa học ở trường THPT (chương Hidrocacbon no lớp 11).

4.2. Đối tượng nghiên cứu 3

Phát triển năng lực giải quyết vấn đề cho học sinh khi xây dựng và sử dụng hệ thống bài tập chương Hidrocacbon no lớp 11 đã được phân hóa (chọn lọc và phân dạng) trong dạy học Hóa học phổ thông.

5. Giả thiết khoa học Nếu xây dựng được hệ thống BTHH đa dạng có sự phân hóa rõ ràng cụ thể đồng thời đề ra được những phương pháp sử dụng hệ thống bài tập một cách hợp lí, logic có sự tương quan đồng thời với các PPDH tích cực khác sẽ giúp học sinh phát triển năng lực nhận thức, năng lực giải quyết vấn đề. Đồng thời sẽ giúp cho giáo viên cũng như sinh viên sư phạm có thêm nguồn thông tin, tư liệu được thẩm định trong việc nghiên cứu, sử dụng và tham khảo trong công tác giảng dạy không chỉ bộ môn Hóa học mà còn trong các bộ môn sử dụng BT trong việc lĩnh hội, ôn tập, củng cố và kiểm tra đánh giá kiến thức được học. Vì thế khi đề tài được hoàn thành sẽ góp phần nâng cao chất lượng dạy và học Hóa học ở trường THPT. 6. Phạm vi nghiên cứu Các nghiên cứu khảo sát được tiến hành trên phạm vi các trường: THPT Phan Châu Trinh,THPT Trần Phú, THPT Thái Phiên và THPT Hoàng Hoa Thám thuộc quận Hải Châu, Thanh Khê và Sơn Trà, thành phố Đà Nẵng.

7. Phương pháp nghiên cứu Phương pháp nghiên cứu lí luận -Đọc và tìm kiếm các nguồn tài liệu: SGK, SBT, sách tham khảo… để xây dựng cơ sở lí luận của đề tài.

-Nghiên cứu, tổng quan các tài liệu về lí luận dạy học có liên quan đến đề tài.

-Nghiên cứu cấu trúc, nội dung chương trình hóa học phổ thông đi sâu vào phần hữu cơ chương HIDROCACBON NO lớp 11 (chương trình chuẩn) THPT. -Tuyển chọn, xây dựng hệ thống BTHH phân hóa theo định hướng phát triển năng lực giải quyết vấn đề cho HS thông qua BTHH ở trường THPT. -Sử dụng phương pháp phân tích và tổng hợp lí thuyết.

4

-Sử dụng phương pháp phân loại và hệ thống hóa lí thuyết.

-Sử dụng phương pháp giả thuyết.

Phương pháp nghiên cứu thực tiễn -Quan sát sư phạm, điều tra về tình hình học tập bộ môn Hóa học ở trường phổ thông và hệ thống BTHH, phương pháp sử dụng bài tập Hóa học trong dạy học.

-Phương pháp lấy ý kiến chuyên gia hay chính là trao đổi kinh nghiệm với giáo viên Hóa học, các chuyên gia có năng lực, kinh nghiệm về hệ thống BT đã lựa chọn và phương pháp sử dụng trong dạy học theo hướng dạy học tích cực nhằm phát triển năng lực giải quyết vấn đề cho học sinh.

-Phương pháp nghiên cứu các sản phẩm sử dụng BTHH trong công tác dạy học: Các sách tham khảo chuyên đề hiện đang có mặt trên thị trường (sách của Nguyễn Anh Phong, Nguyễn Xuân Trường, Cao Cự Giác, Nguyễn Duy Ái, Đào Hữu Vinh, Cù Thanh Toàn…)

-Phương pháp thực nghiệm sư phạm, kiểm nghiệm tính phù hợp của hệ thống bài tập và tính hiệu quả của các đề xuất về phương pháp sử dụng chúng trong dạy học Hóa học: thực hiện phỏng vấn giáo viên và tiến hành trắc nghiệm đối với học sinh.

Phương pháp xử lí thông tin -Dùng phương pháp toán học thống kê để xử lí kết quả thực nghiệm sư phạm.

8. Đóng góp của đề tài -Tổng quan cơ sở lí luận về dạy học phân hóa, phát triển năng lực giải quyết vấn đề trong dạy học môn hóa và sử dụng hệ thống BT Hóa học đã được phân hóa nhằm phát triển cho người học năng lực giải quyết vấn đề.

-Tuyển chọn và xây dựng hệ thống bài tập hóa học phân hóa định hướng phát triển năng lực giải quyết vấn đề chương Hidrocacbon no Hóa học 11 (chương trình chuẩn).

-Đề xuất các phương pháp sử dụng hệ thống bài tập đã tuyển chọn và xây dựng.

5

CHƯƠNG 1: CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA ĐỀ TÀI 1.1. Lịch sử vấn đề nghiên cứu 1.1.1. Trên thế giới 1.1.1.1. Tổng quan về dạy học phân hóa Trên thế giới quan điểm dạy học phân hóa được đưa ra từ rất sớm, năm 1970 ở Mỹ các nhà nghiên cứu giáo dục đã đưa ra khái niệm “ Learning styles “. Hay gọi là phong cách học dựa trên phương pháp tiếp cận khác nhau. Phương pháp dạy học này đặc biệt chú ý đến cá nhân, tạo điều kiện để cá nhân học tập sao cho đạt được kết quả tốt nhất.

GV phải khám phá ra những phong cách học tập của HS và tìm cách thích ứng với phong cách đó. Đến năm 1978 GS Rita Dun và Kennet Dun cùng các đồng nghiệp đã cho ra đời cuốn sách: “ Dạy sinh viên thông qua phong cách học tập cá nhân của họ” và đã được nhiều trường đại học ở Mỹ triển khai có hiệu quả. Đến năm 1974 cũng theo quan điểm đó GS Carol Ann Tomlinson ở trường địa học Virgina – Mỹ đã đưa ra một quan điểm “The differentiated classroom”[36]. Hay còn gọi là “Lớp học phân hóa” , người học khác nhau sẽ có phương pháp học tập khác nhau để đạt được kết quả tốt nhất. Quan điểm dạy học này đã nhanh chóng được nhiều nước ở châu Âu (trong đó có Bỉ) triển khai mạnh mẽ cho đến bây giờ và có hiệu quả tốt. Dạy học phân hóa không những phân loại người học theo năng lực nhận thức mà còn là phương pháp dạy học phù hợp với từng đối tượng dựa vào việc am hiểu từng cá thể, GV tiếp cận người học ở các phương diện khác nhau: năng lực nhận thức, hoàn cảnh sống, tâm lí, năng khiếu, về mơ ước trong cuộc sống, …

Vì thế GV phải “ tìm để giảng dạy và hiểu để giáo dục”.

1.1.1.2. Tổng quan về phát triển năng lực giải quyết vấn đề cho học sinh Bắt đầu từ thập niên 70 của thế kỷ XX, ở các nước xã hội chủ nghĩa, nhất là Liên Xô, vấn đề rèn luyện năng lực và năng lực sáng tạo cho HS trong nhà trường được đặc biệt quan tâm, điển hình là các tác giả I.Ia.Lecne, M.I.Macmutov, M.N.Xkatkin,V.Okon, V.G.Razumovski. Cuối thế kỉ XX đầu thế kỉ XXI, tiếp tục có những công trình nghiên cứu và bài viết về tư duy sáng tạo và phát triển sáng tạo của RobertZ.Strenberg và Wendy

6

M.William (1996). Howard Gardner, Giáo sư tâm lý học của đại học Harvard (Mỹ) (1996) khẳng định rằng: Để giải quyết một vấn đề“có thực” trong cuộc sống thì con người không thể huy động duy nhất một mặt của biểu hiện trí tuệ nào đó mà phải kết hợp nhiều mặt biểu hiện của trí tuệ liên quan đến nhau. Sự kết hợp đó tạo thành năng lực cá nhân, H.Gardner đã kết luận rằng: Năng lực phải được thể hiện thông qua hoạt động có kết quả và có thể đánh giá hoặc đo đạc được [34, tr.11].

1.1.2. Ở Việt Nam 1.1.2.1. Tổng quan về dạy học phân hóa Trong những năm gần đây đổi mới phương pháp dạy học không chỉ là vấn đề của ngành giáo dục mà còn là vấn đề quan tâm của toàn xã hội. Vì thế mà đã có rất nhiều nghiên cứu về phương pháp dạy học tích cực này dựa trên quan điểm dạy học phân hóa, các phương pháp dạy học theo hợp đồng, dạy học theo góc và dạy học theo dự án là những phương pháp dạy học đáp ứng được quan điểm dạy học phân hóa. Để tìm hiểu về quan điểm dạy học phân hóa, về các PPDH trên chúng tôi tìm thông tin trên internet và tham khảo danh mục các luận văn thạc sĩ đã bảo vệ chúng tôi tìm thấy một số kết quả như sau: - Luận văn Th.S Nguyễn Văn Quý, Trường ĐHSP Huế (2010). “Dạy học phân hóa bằng hệ thống bài tập ở phần phản ứng oxi hóa khử và phi kim lớp 10 THPT”.

- Luận văn Th.S Nguyễn Minh Đức, Trường ĐHGD – ĐHQG Hà Nội (2011). “Vận dụng dạy học theo góc vào phần sự điện li chương trình hóa học lớp 11 nâng cao với sự hỗ trợ của CNTT”.

- Luận văn Th.S Nguyễn Thị Kim Hương, Trường ĐHSP Hà Nội (2012). “Tuyển chọn, xây dựng và sử dụng bài tập phân hóa phần kim loại lớp 12 chương trình nâng cao THPT”.

- Luận văn Th.S Phan Thị Nguyệt, Trường ĐHSP Hà Nội (2012). “Tuyển chọn, xây dựng và sử dụng bài tập phân hóa phần phi kim lớp 11 nâng cao THPT”.

7

- Luận văn Th.S Đinh Thị Ngọc Oanh, Trường ĐHGD – ĐHQG Hà Nội (2012).

“Tuyển chọn, xây dựng và sử dụng bài tập phân hóa phần phi kim lớp 10 THPT”.

-Luận văn Th.S Ngô Thị Dung, Trường ĐHSP Hà Nội ( 2014). “Tuyển chọn, xây dựng và sử dụng bài tập hóa phần Đại cương về hóa hữu cơ và Hidrocacbon no lớp 11 ở trường THPT”.

Nhìn nhận lại vấn đề, chúng tôi nhận thấy dạy học theo quan điểm dạy học phân hóa đang ngày càng được các nhà giáo dục nước ta nói chung và GV dạy học môn Hóa học nói riêng trong xu thế đổi mới phương pháp dạy học như hiện nay.

1.1.2.2. Tổng quan về xây dựng hệ thống bài tập chương Hidrocacbon no để phát triển năng lực giải quyết vấn đề cho HS Thông qua việc tìm hiểu trên internet và tham khảo danh mục các luận văn thạc sĩ đã bảo vệ tôi nhận thấy rằng đã có một số đề tài nghiên cứu về dạy học phần Hidrocacbon-Hóa học 11 THPT và dạy học nhằm phát triển năng lực giải quyết vấn đề cho HS ở Việt Nam: - Lê Vân Anh (2013) “Lựa chọn, xây dựng và sử dụng bài tập hóa học nhằm phát triển năng lực phát hiện và giải quyết vấn đề cho học sinh trường trung học phổ thông (phần kiến thức hóa học cơ sở chung)”. Luận văn thạc sĩ Lý luận và phương pháp dạy học Hóa học K22, Trường Đại học Sư phạm Hà Nội.

- Nguyễn Thị Duyên (2012) “Tuyển chọn, xây dựng và sử dụng hệ thống bài tập hóa học 11 phần hiđrocacbon theo tiếp cận PISA”. Luận văn thạc sĩ Lý luận và phương pháp dạy học Hóa học K22, Trường Đại học Sư phạm Hà Nội.

- Nguyễn Thị Mai Hương (2011) “Lựa chọn, xây dựng và sử dụng hệ thống bài tập hóa học phần phi kim lớp 10 nâng cao nhằm phát triển năng lực phát hiện và giải quyết vấn đề cho học sinh trường trung học phổ thông”. Luận văn thạc sĩ Lý luận và phương pháp dạy học Hóa học K21, Trường Đại học Sư phạm Hà Nội.

- Đào Thị Hồng Thi (2012) Tuyển chọn, xây dựng và sử dụng bài tập hóa học phần phi kim lớp 10 nhằm phát triển năng lực phát hiện và giải quyết vấn đề trong bồi dưỡng

8

học sinh giỏi ở trường trung học phổ thông”. Luận văn thạc sĩ Lý luận và phương pháp dạy học Hóa học K22, Trường Đại học Sư phạm Hà Nội.

- Trương Đức Tuấn (2011) “Vận dụng phương pháp dạy học hợp tác nhằm phát huy tính tích cực, chủ động của học sinh trung học phổ thông (chương Hiđrocacbon không no – Lớp 11, nâng cao)”. Luận văn thạc sĩ Lý luận và phương pháp dạy học, Trường ĐH Giáo dục – ĐH Quốc gia Hà Nội, 2011.

Các nghiên cứu này còn mang tính lẻ tẻ, thiếu tính hệ thống và chỉ hướng đến một năng lực cụ thể thông qua dạy học hoặc sử dụng bài tập ở một phần cụ thể và chưa có nhiều đề tài nhằm phát triển năng lực giải quyết vấn đề cho HS thông qua việc xây dựng hệ thống bài tập phân hóa chương Hidrocacbon no.

1.2. Định hướng đổi mới giáo dục phổ thông Việt Nam sau năm 2015 1.2.1. Sự cần thiết đổi mới giáo dục phổ thông Việt Nam Qua ba lần cải cách và quá trình đổi mới những năm gần đây, giáo dục Việt Nam (bao gồm cả đào tạo, sau đây gọi chung là giáo dục) đã đạt được nhiều thành tựu, góp phần quan trọng vào thắng lợi của công cuộc xây dựng và bảo vệ Tổ quốc. Tuy nhiên, giáo dục đã bộc lộ những yếu kém, bất cập, trong đó có những vấn đề gây bức xúc xã hội kéo dài. Nhiều chính sách, cơ chế, giải pháp về giáo dục có hiệu quả trong giai đoạn vừa qua, nay đã không còn phù hợp, cần được điều chỉnh.

Yêu cầu xây dựng và bảo vệ Tổ quốc trong tình hình mới, đặc biệt là yêu cầu chuyển đổi mô hình tăng trưởng theo chiều sâu và cơ cấu lại nền kinh tế theo hướng chất lượng, hiệu quả, có sức cạnh tranh cao đòi hỏi giáo dục phải đáp ứng nhu cầu học tập đa dạng của người dân, nhanh chóng góp phần tạo ra đội ngũ nhân lực chất lượng cao. Nếu không đổi mới căn bản và toàn diện giáo dục và đào tạo thì nhân lực sẽ là yếu tố cản trở sự phát triển của đất nước.

Nước ta đang trong quá trình hội nhập quốc tế ngày càng sâu rộng; sự phát triển nhanh chóng của khoa học và công nghệ, khoa học giáo dục và sự cạnh tranh quyết liệt trên nhiều lĩnh vực giữa các quốc gia đòi hỏi giáo dục phải đổi mới. Thực chất cạnh tranh

9

giữa các quốc gia hiện nay là cạnh tranh về nguồn nhân lực và về khoa học và công nghệ.

Xu thế chung của thế giới khi bước vào thế kỷ XXI là các nước tiến hành đổi mới mạnh mẽ hay cải cách giáo dục. Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ XI đã xác định “Đổi mới căn bản, toàn diện nền giáo dục theo hướng chuẩn hóa, hiện đại hóa, xã hội hóa, dân chủ hóa và hội nhập quốc tế” và “Phát triển nhanh nguồn nhân lực, nhất là nguồn nhân lực chất lượng cao, tập trung vào việc đổi mới căn bản và toàn diện nền giáo dục quốc dân”.

1.2.2. Định hướng đổi mới Giáo dục phổ thông Viêt Nam theo hướng phát triển năng lực cho HS [6],[11].

Qua nghiên cứu, tham khảo kinh nghiệm các nước phát triển, đối chiếu với yêu cầu và điều kiện giáo dục trong nước những năm sắp tới, các nhà khoa học giáo dục Việt Nam đã đề xuất định hướng đổi mới về giáo dục để đạt được chuẩn đầu ra cho năng lực của chương trình giáo dục trung học phổ thông những năm sắp tới như sau: Các năng lực chung Năng lực tự học

Biểu hiện a) Xác định nhiệm vụ học tập có tính đến kết quả học tập trước đây và định hướng phấn đấu tiếp; mục tiêu học được đặt ra chi tiết, cụ thể, đặc biệt tập trung nâng cao hơn những khía cạnh còn yếu kém. b) Đánh giá và điều chỉnh được kế hoạch học tập; hình thành cách học tập riêng của bản thân; tìm được nguồn tài liệu phù hợp với các mục đích, nhiệm vụ học tập khác nhau; thành thạo sử dụng thư viện, chọn các tài liệu và làm thư mục phù hợp với từng chủ đề học tập của các bài tập khác nhau; ghi chép thông tin đọc được bằng các hình thức phù hợp, thuận lợi cho việc ghi nhớ, sử dụng, bổ sung khi cần thiết; tự đặt được vấn đề học tập.

10

c) Tự nhận ra và điều chỉnh những sai sót, hạn chế của bản thân trong quá trình học tập; suy ngẫm cách học của mình, đúc kết kinh nghiệm để có thể chia sẻ, vận dụng vào các tình huống khác; trên cơ sở các thông tin phản hồi biết vạch kế hoạch điều chỉnh cách học để nâng cao chất lượng học tập.

Năng lực

a) Phân tích được tình huống trong học tập, trong cuộc sống; phát

giải quyết vấn đề

hiện và nêu được tình huống có vấn đề trong học tập, trong cuộc sống. b) Thu thập và làm rõ các thông tin có liên quan đến vấn đề; đề xuất và phân tích được một số giải pháp giải quyết vấn đề; lựa chọn được giải pháp phù hợp nhất. c) Thực hiện và đánh giá giải pháp giải quyết vấn đề; suy ngẫm về cách thức và tiến trình giải quyết vấn đề để điều chỉnh và vận dụng trong bối cảnh mới.

Năng lực sáng tạo a) Đặt câu hỏi có giá trị để làm rõ các tình huống và những ý tưởng trừu tượng; xác định và làm rõ thông tin, ý tưởng mới và phức tạp từ các nguồn thông tin khác nhau; phân tích các nguồn thông tin độc lập để thấy được khuynh hướng và độ tin cậy của ý tưởng mới. b) Xem xét sự vật với những góc nhìn khác nhau; hình thành và kết nối các ý tưởng; nghiên cứu để thay đổi giải pháp trước sự thay đổi của bối cảnh; đánh giá rủi ro và có dự phòng. c) Lập luận về quá trình suy nghĩ, nhận ra yếu tố sáng tạo trong các quan điểm trái chiều; phát hiện được các điểm hạn chế trong quan điểm của mình; áp dụng điều đã biết trong hoàn cảnh mới.

11

d) Say mê; nêu được nhiều ý tưởng mới trong học tập và cuộc sống; không sợ sai; suy nghĩ không theo lối mòn; tạo ra yếu tố mới dựa trên những ý tưởng khác nhau.

Năng lực tự quản a) Đánh giá được ảnh hưởng của các yếu tố tác động đến hành động, việc làm của mình, trong học tập và trong cuộc sống hàng ngày; làm lý chủ được cảm xúc của bản thân trong học tập và cuộc sống. b) Bước đầu biết làm việc độc lập theo thời gian biểu; nhận ra được những tình huống an toàn hay không an toàn trong học tập và trong cuộc sống hàng ngày. c) Nhận ra và tự điều chỉnh được một số hạn chế của bản thân trong học tập, lao động và sinh hoạt, ở nhà, ở trường. d) Diễn tả được một số biểu hiện bất thường trong cơ thể; thực hiện được một số hành động vệ sinh và chăm sóc sức khoẻ bản thân; nhận ra được và không tiếp cận với những yếu tố ảnh hưởng xấu tới sức khoẻ, tinh thần trong trong gia đình và ở trường.

Năng lực giao

a) Xác định được mục đích giao tiếp phù hợp với đối tượng, bối

tiếp

cảnh giao tiếp; dự kiến được thuận lợi, khó khăn để đạt được mục đích trong giao tiếp. b) Chủ động trong giao tiếp; tôn trọng, lắng nghe có phản ứng tích cực trong giao tiếp. c) Lựa chọn nội dung, ngôn ngữ phù hợp với ngữ cảnh và đối tượng giao tiếp; biết kiềm chế; tự tin khi nói trước đông người.

Năng lực hợp tác a) Chủ động đề xuất mục đích hợp tác để giải quyết một vấn đề do bản thân và những người khác đề xuất; lựa chọn hình thức làm việc nhóm với quy mô phù hợp với yêu cầu và nhiệm vụ.

12

b) Tự nhận trách nhiệm và vai trò của mình trong hoạt động chung của nhóm; phân tích được các công việc cần thực hiện để hoàn thành nhiệm vụ đáp ứng được mục đích chung, đánh giá khả năng của mình có thể đóng góp thúc đẩy hoạt động của nhóm. c) Phân tích được khả năng của từng thành viên để tham gia đề xuất phương án phân công công việc; dự kiến phương án phân công, tổ chức hoạt động hợp tác. d) Theo dõi tiến độ hoàn thành công việc của từng thành viên và cả nhóm để điều hoà hoạt động phối hợp; khiêm tốn tiếp thu sự góp ý và nhiệt tình chia sẻ, hỗ trợ các thành viên khác. e) Căn cứ vào mục đích hoạt động của nhóm để tổng kết kết quả đạt được; đánh giá mức độ đạt mục đích của cá nhân và của nhóm và rút kinh nghiệm cho bản thân và góp ý cho từng người trong nhóm.

Năng lực sử dụng a) Lựa chọn và sử dụng hiệu quả các thiết bị ICT để hoàn thành công nghệ thông

nhiệm cụ thể; hiểu được các thành phần của hệ thống mạng để

tin và truyền

kết nối, điều khiển và khai thác các dịch vụ trên mạng; tổ chức và

thông

lưu trữ dữ liệu an toàn và bảo mật trên các bộ nhớ khác nhau và với những định dạng khác nhau. b) Xác định được thông tin cần thiết và xây dựng được tiêu chí lựa chọn; sử dụng kỹ thuật để tìm kiếm, tổ chức, lưu trữ để hỗ trợ nghiên cứu kiến thức mới; đánh giá được độ tin cậy của các thông tin, dữ liệu đã tìm được; xử lý thông tin hỗ trợ giải quyết vấn đề; sử dụng ICT để hỗ trợ quá trình tư duy, hình thành ý tưởng mới cũng như lập kế hoạch giải quyết vấn đề; sử dụng công cụ ICT để

13

chia sẻ, trao đổi thông tin và hợp tác với người khác một cách an toàn, hiệu quả.

Năng lực sử dụng ngôn ngữ

a) Nghe hiểu và chắt lọc được thông tin bổ ích từ các bài đối thoại, chuyện kể, lời giải thích, cuộc thảo luận; nói với cấu trúc logic, biết cách lập luận chặt chẽ và có dẫn chứng xác thực, thuyết trình được nội dung chủ đề thuộc chương trình học tập; đọc và lựa chọn được các thông tin quan trọng từ các văn bản, tài liệu; viết đúng các dạng văn bản với cấu trúc hợp lý, lôgíc, thuật ngữ đa dạng, đúng chính tả, đúng cấu trúc câu, rõ ý. b) Sử dụng hợp lý từ vựng và mẫu câu trong hai lĩnh vực khẩu ngữ và bút ngữ; có từ vựng dùng cho các kỹ năng đối thoại và độc thoại; phát triển kĩ năng phân tích của mình; làm quen với các cấu trúc ngôn ngữ khác nhau thông qua các cụm từ có nghĩa trong các bối cảnh tự nhiên trên cơ sở hệ thống ngữ pháp. c) Đạt năng lực bậc 3 về 1 ngoại ngữ.

Năng lực tính toán

a) Vận dụng thành thạo các phép tính trong học tập và cuộc sống; sử dụng hiệu quả các kiến thức, kĩ năng về đo lường, ước tính trong các tình huống ở nhà trường cũng như trong cuộc sống. b) Sử dụng hiệu quả các thuật ngữ, kí hiệu toán học, tính chất các số và tính chất của các hình trong hình học; sử dụng được thống kê toán để giải quyết vấn đề nảy sinh trong bối cảnh thực; hình dung và vẽ được hình dạng các đối tượng trong môi trường xung quanh, hiểu tính chất cơ bản của chúng. c) Mô hình hoá toán học được một số vấn đề thường gặp; vận dụng được các bài toán tối ưu trong học tập và trong cuộc sống; sử dụng được một số yếu tố của lôgic hình thức trong học tập và trong cuộc sống.

14

d) Sử dụng hiệu quả máy tính cầm tay với chức năng tính toán tương đối phức tạp; sử dụng được một số phần mềm tính toán và thống kê trong học tập và trong cuộc sống…

Sự thay đổi của mục tiêu giáo dục: Từ chủ yếu trang bị kiến thức và kỹ năng sang hình thành năng lực, phẩm chất nhân cách của người học. Mục tiêu giáo dục của chúng ta hiện nay là tạo ra những con người có năng lực, đầy tự tin, có tính độc lập, sáng tạo, những người có khả năng tự học, tự đánh giá, có khả năng hoà nhập và thích nghi với cuộc sống luôn biến đổi.

Không gian giáo dục và các loại hình đào tạo được mở rộng. Người học không nhất thiết phải đến lớp và giảm dần sự tiếp xúc trực diện với giáo viên.

Sự giao thoa giữa các môn học và ngành học ngày càng lớn.

Xu hướng giáo dục toàn diện được đề cao. Nhiều môn học mới thiết thực với cuộc sống được đưa vào chương trình đào tạo. Nghệ thuật, thể thao, văn hoá và ngôn ngữ được coi trọng hơn trước.

Internet trở thành một phương tiện giáo dục quan trọng. Nhờ internet quá trình tìm kiếm, trao đổi thông tin, sự hội nhập giữa các nền văn hoá trở nên vô cùng thuận lợi.

Trong điều kiện đó, tiếng Anh sẽ tiếp tục đóng vai trò là ngôn ngữ giao tiếp chính trên toàn thế giới. - Sự thay đổi các phương tiện và phương pháp dạy học: Máy tính cá nhân ngày càng trở nên quan trọng với trường lớp. Phương pháp thuyết giảng dần mất đi vai trò là phương pháp dạy học chủ yếu, mà thay vào đó là hệ thống các PP dạy học linh hoạt và đa dạng.

Xuất khẩu giáo dục là một lợi thế đem lại nguồn thu nhập cao cho các cường quốc giáo dục; nhiều trường học được công ty và cổ phần hoá. [6.tr.5]

1.2.3. Đổi mới dạy học môn Hoá học [22]

15

Về mục tiêu dạy học: Chuẩn bị cho HS thích ứng với đời sống xã hội, hòa nhập và phát triển với cộng đồng. Tôn trọng nhu cầu hứng thú, khả năng và lợi ích của người học. Kết quả học tập cần đạt được mô tả chi tiết và có thể quan sát, đánh giá được; thể hiện được mức độ tiến bộ của học sinh một cách liên tục.

Về nội dung dạy học: Chú trọng bồi dưỡng rèn luyện kĩ năng thực hành vận dụng kiến thức, năng lực giải quyết vấn đề học tập và thực tiễn hướng vào sự chuẩn bị thiết thực cho HS hòa nhập xã hội. Lựa chọn những nội dung nhằm đạt được kết quả đầu ra đã quy định, gắn với các tình huống thực tiễn. Chương trình chỉ quy định những nội dung chính,không quy định chi tiết.

Về phương pháp dạy học: Coi trọng rèn luyện cho HS phương pháp tự học, tự khám phá và giải quyết vấn đề phát huy sự tìm tòi, tư duy độc lập sáng tạo cho HS thông qua các hoạt động học tập. HS chủ động tham gia các hoạt động học tập. GV là người tổ chức, điều khiển, động viên, huy động tối đa vốn hiểu biết, kinh nghiệm của từng HS trong việc tiếp thu kiến thức và tiếp thu bài học. Giáo viên chủ yếu là người tổ chức, hỗ trợ học sinh tự lực và tích cực lĩnh hội tri thức. Chú trọng sự phát triển khả năng giải quyết vấn đề, khả năng giao tiếp,…; chú trọng sử dụng các quan điểm, phương pháp và kỹ thuật dạy học tích cực; các phương pháp dạy học thí nghiệm, thực hành.

Về hình thức tổ chức dạy học: Không khí lớp học thân mật, tự chủ, bố trí lớp học linh hoạt phù hợp với hoạt động học tập và đặc điểm của từng tiết học. Giáo án bài dạy cấu trúc linh hoạt, có sự phân hóa, tạo điều kiện thuận lợi cho sự phát triển năng khiếu bản thân. Tổ chức hình thức học tập đa dạng; chú ý các hoạt động xã hội, ngoại khóa, nghiên cứu khoa học, trải nghiệm sáng tạo; đẩy mạnh ứng dụng công nghệ thông tin và truyền thông trong dạy và học.

Về kiểm tra đánh giá: GV đánh giá khách quan, HS tham gia vào quá trình nhận xét đánh giá kết quả học tập của mình (tự đánh giá), đánh giá nhận xét lẫn nhau. Nội dung kiểm tra chú ý đến các mức độ: tái hiện, vận dụng, suy luận, sáng tạo.

Kết quả đạt được: Tri thức thu được vững chắc bằng con đường tự tìm tòi, HS được phát triển cao hơn về nhận thức, tình cảm, hành vi, tự tin hơn trong cuộc sống.

16

1.3. Quan điểm dạy học phân hoá 1.3.1. Khái niệm Dạy học phân hóa là phương pháp dạy học hướng đến mọi đối tượng HS ở mọi góc độ: năng lực nhận thức, hứng thú học tập, năng khiếu học tập...

Dạy học phân hóa ngược với dạy học đồng loạt, khắc phục những nhược điểm của dạy học đồng loạt.

1.3.2. Cơ sở khoa học của dạy học phân hoá (thuyết nhận thức, thuyết đa thông minh) [9], [12].

1.3.2.1. Thuyết đa thông minh Howard Gardner Theo Gardner, trí thông minh (intelligence) “là khả năng giải quyết các vấn đề hoặc tạo ra các sản phẩm mà các giải pháp hay sản phẩm này có giá trị trong một hay nhiều môi trường văn hóa” và “trí thông minh cũng không thể chỉ được đo lường duy nhất qua chỉ số IQ”. Vào năm 1996, Gardner có bổ sung thêm 2 loại trí thông minh mà ông và đồng nghiệp đang nghiên cứu: Trí thông minh hướng về thiên nhiên (naturalist): người có khả năng học tập thông qua hệ thống sắp xếp, phân loại, yêu thích thiên nhiên, các hoạt động ngoài trời,… Trí thông minh về sự tồn tại (existential): người có khả năng học tập thông qua việc thấy bức tranh tổng thể, thông qua những câu hỏi như “Tại sao chúng ta tồn tại ở đây?”, “Vai trò của tôi trong thế giới này là gì?”, “Vai trò của tôi trong gia đình, nhà trường và cộng đồng là gì?”. Loại trí tuệ này tìm kiếm sự kết nối giữa những kiến thức mới học với các ứng dụng, các kiến thức trong thực tế. Lý thuyết của Gardner đã chỉ ra rằng mỗi người trong chúng ta đều tồn tại một vài kiểu thông minh trên, tuy nhiên, sẽ có kiểu thông minh trội hơn trong mỗi người. Bên cạnh đó, Gardner đã chỉ ra rằng trong trường học thông thường chỉ đánh giá một học sinh thông qua 2 loại trí thông minh là trí thông minh về ngôn ngữ và trí thông minh về logic/toán học, và điều này là không chính xác. Trường học đã bỏ rơi các em có thiên hướng học tập thông qua âm nhạc, vận động, thị giác, giao tiếp…đồng thời chèo lái tất cả mọi học sinh đi theo cùng một con đường và cùng chịu chung một sự đánh giá và phán xét. Nhiều học sinh

17

đã có thể học tập tốt hơn nếu chúng được tiếp thu kiến thức bằng chính thế mạnh của chúng. Thuyết đa thông minh đã mang lại một cái nhìn nhân bản và cần thiết nhằm kêu gọi nhà trường và GV coi trọng sự đa dạng về trí tuệ ở mỗi HS: mỗi loại trí tuệ đều quan trọng và mỗi HS đều có ít nhiều khả năng theo nhiều khuynh hướng khác nhau. Nhà trường phải là nơi giúp đỡ, khơi gợi tiềm năng, tạo điều kiện học tập theo các hướng khác nhau cho các chủ nhân tương lai của xã hội.

1.3.2.2. Thuyết nhận thức [5] Cơ sở lí thuyết: - Cơ chế của quá trình học tập: Thuyết nhận thức coi học tập là quá trình xử lí thông tin.

- Mô hình học tập theo thuyết nhận thức: Thông tin đầu vào → HS (quá trình nhận thức, giải quyết vấn đề) → Kết quả đầu ra. Đặc điểm cơ bản của học tập theo quan điểm của thuyết nhận thức là: -

Mục đích của việc dạy học là tạo ra những khả năng để người học hiểu thế giới

thực (kiến thức khách quan). Vì vậy, để đạt được mục tiêu học tập, không chỉ kết quả học tập mà cả quá trình học tập và quá trình tư duy là đều quan trọng. Nhiệm vụ của người dạy là tạo ra môi trường học tập thuận lợi, thường xuyên khuyến khích các quá trình tư duy, học sinh cần được tạo cơ hội hoạt động và tư duy tích cực.

-

Giải quyết vấn đề có ý nghĩa đặc biệt quan trọng trong việc phát triển tư duy.

-

Các phương pháp học tập có vai trò quan trọng trong quá trình học tập của học

sinh.

-

Việc học tập thực hiện trong nhóm có vai trò quan trọng, giúp tăng cường những

khả năng về mặt xã hội.

-

Cần có sự kết hợp thích hợp những nội dung do giáo viên truyền đạt và những

nhiệm vụ tự lực chiếm lĩnh và vận dụng tri thức của học sinh.

-

Thuyết nhận thức được thừa nhận và ứng dụng rộng rãi trong dạy học. Các

phương pháp, quan điểm dạy học được đặc biệt chú ý là dạy học giải quyết vấn đề, dạy học định hướng hành động, dạy học khám phá, dạy học theo nhóm.

18

Ví dụ: Khi dạy phần đồng phân SGK 11 GV có thể nêu chung chung về các loại đồng phân ( chẳng hạn có đồng phân cấu tạo và đồng phân lập thể, trong đồng phân cấu tạo lại có đồng phân mạch cacbon, đồng phân nhóm chức, đồng phân vị trí nhóm chức, còn trong đồng phân lập thể lại có đồng phân quang học và đồng phân hình học…)

Nhưng khi dạy bài ancol phần đồng phân học sinh có thể tự suy luận để viết đúng và đủ các CTCT của chất có CTPT là C4H10O. 1.3.3. Nội dung và biện pháp dạy học phân hoá Các yếu tố về dạy học phân hóa bao gồm: Phân hóa về nội dung: Trong cùng một nội dung kiến thức bài học, có em đã biết, biết ở mức độ, hoàn toàn chưa biết…có em chỉ có khả năng phát hiện vấn đề, mỗi em hiểu và vận dụng kiến thức ở các mức độ khác nhau. GV cần lựa chọn dạy cái gì để đạt hiệu quả cho từng em.

Phân hóa quy trình : GV cần tìm một quy trình thỏa mãn cho nhiều đối tượng, làm sao để những học sinh trung bình, yếu không, cảm thấy chán nản với một nội dung quá khó, học sinh khá, giỏi không cảm thấy buồn tẻ, chán nản trước một nội dung quá dễ.

Phân hóa sản phẩm: Sản phẩm về cơ bản là những gì HS làm ra được vào cuối buổi học để chứng minh họ đã làm chủ được kiến thức kĩ năng của bài học. Căn cứ vào trình độ kĩ năng của HS và chuẩn kiến thức kĩ năng của bài học, GV có thể giao cho HS hoàn thành các sản phẩm như viết một báo cáo hoặc vẽ sơ đồ, biểu đồ...Cho phép HS được lựa chọn thể hiện sản phẩm cuối cùng dựa trên sở thích thế mạnh học tập của mình.

Phân hóa trong công cụ đánh giá: do sản phẩm có sự phân hóa nên công cụ đánh giá không được rập khuôn, máy móc mà phải hết sức linh hoạt. [3], [10].

Biện pháp dạy học phân hóa là cách thức tổ chức các hoạt động dạy học mà trong đó nội dung, phương pháp, hình thức tổ chức phù hợp với đặc điểm riêng của người học nhằm phát huy tối đa năng lực của họ.

- Quan sát, tiếp thu: Giáo viên giúp học sinh nắm kiến thức cơ bản, tối thiểu, cần thiết. Giáo viên cần kết hợp vừa giảng vừa luyện, phân tích chi tiết, cụ thể, giúp học sinh hiểu khái niệm không hình thức. Đồng thời với cung cấp kiến thức mới là củng cố 19

khắc sâu thông qua ví dụ và phản ví dụ. Chú ý phân tích các sai lầm thường gặp. Tổng kết tri thức và các tri thức phương pháp có trong bài. Đây là giai đoạn khó khăn nhất, giai đoạn làm quen tiến tới hiểu kiến thức mới, đồng thời là giai đoạn quan trọng nhất, giai đoạn cung cấp kiến thức chuẩn cho học sinh.

- Làm theo hướng dẫn: Giáo viên cho ví dụ tương tự học sinh bước đầu làm theo hướng dẫn, chỉ đạo của giáo viên. Học sinh bước đầu vận dụng hiểu biết của mình vào làm bài. Giai đoạn này thường vẫn còn lúng túng và sai lầm, do học sinh chưa thuộc, chưa hiểu sâu sắc. Tuy nhiên giai đoạn 2 vẫn có tác dụng gợi động cơ cho giai đoạn 3.

- Tự làm theo mẫu: Giáo viên ra một bài tập khác, học sinh tự làm theo mẫu mà giáo viên đã đưa ra ở giai đoạn 1 và giai đoạn 2. Giáo viên tạm đứng ngoài cuộc. Ở giai đoạn này học sinh độc lập thao tác. Học sinh nào hiểu bài thì có thể hoàn thành được bài tập, học sinh nào chưa hiểu bài sẽ còn lúng túng. Giáo viên có thể nắm bắt được việc học tập cũng như mức độ hiểu bài của cả lớp và từng cá nhân thông qua giai đoạn này, từ đó đề ra biện pháp thích hợp cho từng đối tượng. Giai đoạn 3 có tác dụng gợi động cơ trung gian. Giáo viên thường vận dụng giai đoạn này khi ra bài tập về nhà.

- Độc lập làm bài tập: Giáo viên nên ra cho học sinh: Đối tượng là học sinh khá giỏi. + Bài soạn của giáo viên phải có nội dung cho nhóm đối tượng học sinh giỏi. + Trong giờ chính khóa, đối với học sinh giỏi, giáo viên chuẩn bị hệ thống câu hỏi hoặc bài tập phù hợp với khả năng phát triển của học sinh. + Giáo viên lựa chọn nội dung mỗi tiết học phù hợp với đối tượng học sinh nhằm phát huy trí thông minh, sáng tạo khi trả lời các câu hỏi hoặc giải đáp các bài tập, tạo điều kiện cho học sinh giỏi biết cách hướng dẫn đối tượng học sinh khác học tập và đạt kết quả tốt. + Giúp học sinh biết cách vận dụng kiến thức đã học vào thực tiễn cuộc sống xung quanh. Cần tạo điều kiện để tác động đến tình cảm, đem lại niềm vui, hứng thú học tập và phát triển năng lực, sở trường, năng khiếu của từng học sinh.

20

+ Giáo viên tổ chức các hoạt động giảng dạy và giáo dục một cách đa dạng, linh hoạt, phù hợp với đặc điểm tâm lí học sinh và điều kiện cụ thể ở mỗi lớp: dạy trong lớp, dạy ngoài thực địa, tổ chức hội thi, tập cho các em giải thích được các hiện tượng tự nhiên xảy ra xung quanh làm cho các em ngày càng yêu thích môn học.... + Ngoài ra, giáo viên nên tổ chức sinh hoạt để học sinh trình bày cách học, cách suy nghĩ khi làm gặp những vấn đề bắt cập trong lớp học và trong cuộc sống...Qua đó góp phần bồi dưỡng học sinh giỏi đồng thời tác động tích cực đến những đối tượng HS khác trong lớp. + Tổ chức giao lưu học sinh giỏi giữa các lớp với nhau nhằm tạo điều kiện để học sinh thể hiện khả năng vận dụng, tư duy sáng tạo về một vấn đề, một đơn vị kiến thức trong chương trình... nhằm giúp học sinh tự tin và có hướng phấn đấu trong tương lai. Đối tượng là học sinh yếu, kém. + Sớm phát hiện ra những học sinh có lực học yếu hơn với các em khác trong lớp. Bằng nhiều hình thức, giáo viên có thể đánh giá được trình độ và khả năng của học sinh trong tuần đầu giảng dạy, ví dụ như thông qua bài kiểm tra, bài viết trên lớp và qua những trả lời ngắn trên lớp. + Gặp riêng các em để nói về bài kiểm tra, tinh thần ý thức học tập chưa tốt trong việc hoàn thành bài tập về nhà, tuân thủ các quy tắc của lớp học bao gồm cả thời gian lên lớp, … + Yêu cầu học sinh tự nhận thấy nhược điểm trong việc học của riêng mình và tự đưa ra nguyên nhân và hướng giải quyết. Chính sự tự nhận thức và quyết định khắc phục nhược điểm là chìa khóa thành công cho bất kì học sinh nào. Bên cạnh đó, giáo viên cố gắng không cho phép học sinh coi nhẹ vấn đề, và cùng các em phân tích các vướng mặc gặp phải. + Lắng nghe học sinh trình bày vấn đề với thái độ chăm chú nhất. Luôn tỏ thái độ tôn trọng và động viên các em.

21

+ Giúp học sinh vạch ra kế hoạch hành động để đạt được mục tiêu mang tính thực tế. Hãy giúp các em ôn tập lại những kiến thức căn bản và từng bước nâng cao trình độ.

Chúng ta không nên đảm bảo với các em là các em sẽ đạt điểm vượt qua trong các kì thi và hãy cho các em cơ hội để tiến bộ. + Theo dõi sát sao việc thực hiện kế hoạch mà các em đã vạch ra và chắc chắn rằng các em đang làm đúng theo kế hoạch đó. Hãy cho các em biết là bạn đang rất quan tâm đến thành công của các em. Và cũng đừng tiếc khi khen ngợi sự tiến bộ của các em hàng ngày trước lớp nếu các em xứng đáng được khen ngợi. Những lời động viên, khích lệ có thể giảm dần khi mà bạn thấy rằng học sinh đó thực sự tiến bộ. + Nhắc nhở các em ghi nhớ mục tiêu đề ra. Chúng ta có thể gợi ý các em gặp riêng mình để yêu cầu được giúp đỡ thay vì đưa ra những lời phàn nàn về thái độ học tập của các em trước lớp. + Hãy là nguồn tài nguyên cho học sinh. Gợi ý cho học sinh mượn tài liệu phù hợp với trình độ của các em, kèm dạy riêng nếu các em thực sự cần. + Thay đổi các phương pháp dạy học để học sinh cảm thấy hứng thú như tạo trò chơi, thảo luận nhóm, phần thưởng… Hãy tạo cơ hội cho những học sinh yếu hơn được “tỏa sáng” và đánh giá cao khi các em có ý kiến hay. Nhưng chúng ta cũng không nên hạ thấp các mức tiêu chuẩn để đánh giá một học sinh chăm chỉ. + Hãy công nhận sự cố gắng của các em cho dù các em không vượt qua bài kiểm tra. Hãy dành một vài phút trước giờ học để nói rằng “Dạng bài tập về đồ thị có vẻ vẫn khó khăn với em, nhưng cô nhận thấy là em đã có học chúng.” Và hãy để học sinh tự nhận thấy sự tiến bộ của mình.

1.3.4. Các hình thức dạy học phân hoá [21] 1.3.4.1. Dạy học phân hóa ở cấp vĩ mô - Dạy học phân hóa ở cấp vĩ mô là sự tổ chức cách dạy học thông qua quá trình tổ chức các loại trường lớp khác nhau cho các đối tượng HS khác nhau, xây dựng các chương trình giáo dục khác nhau.

22

- Dạy học phân hóa ở cấp độ vĩ mô thể hiện ở các hình thức tổ chức dạy học với những nội dung khác nhau cho từng lớp đối tượng khác nhau cũng nhằm tạo điều kiện cho HS phát triển tốt nhất về năng lực và thiên hướng. Cấp độ phân hóa vĩ mô chủ yếu liên quan đến cơ cấu hệ thống giáo dục (cấp học), các loại nhà trường phổ thông, tỉ trọng và quan hệ giữa các lĩnh vực học tập theo các cấp học biểu hiện trong chương trình giáo dục phổ thông đến cơ cấu quản lí nhà trường.

- Dạy học phân hóa ở cấp độ vĩ mô đối với bậc Trung học là một xu thế của thế giới và từ lâu đã được thể hiện cụ thể trong thực tiễn giáo dục của nhiều quốc gia. Theo kết quả của các công trình nghiên cứu về hệ thống giáo dục và các hình thức tổ chức học tập trong nhà trường trên thế giới thì hiện nay, hầu như không còn nước nào dạy học theo một kế hoạch và chương trình duy nhất cho mọi học sinh ở trường trung học.

1.3.4.2. Dạy học phân hóa ở cấp vi mô - Dạy học phân hóa ở cấp vi mô là sự tổ chức quá trình dạy học trong một tiết học một lớp học có tính đến đặc điểm cá nhân HS, là việc sử dụng những biện pháp phân hóa thích hợp trong một lớp học, cùng một chương trình và sách giáo khoa. Hình thức phân hóa này luôn được là cần thiết, đó là nhiệm vụ trực tiếp của giáo viên giảng dạy cũng như của cán bộ quản lý chuyên môn ở cấp trường.

- Dạy học phân hóa ở cấp vi mô là tìm kiếm các phương pháp, kĩ thuật dạy học sao cho mỗi cá thể hoặc mỗi nhóm với nhịp độ học tập khác nhau trong giờ học đều đạt được kết quả mong muốn. Cấp độ phân hóa này liên quan đến tổ chức dạy học trực tiếp đối tượng học sinh ở các môn học, bài học trong khuôn khổ lớp học.

1.4. Năng lực và vấn đề phát triển năng lực cho học sinh THPT 1.4.1. Khái niệm năng lực Theo tác giả Trần Trọng Thủy và Nguyễn Quang Uẩn (1998): “Năng lực là tổng hợp những thuộc tính độc đáo của cá nhân phù hợp với những yêu cầu đặc trưng của một hoạt động nhất định nhằm đảm bảo việc hoàn thành có kết quả tốt trong lĩnh vực hoạt động ấy”. [26,tr.11]

23

Howard Gardner (1999): “Năng lực phải được thể hiện thông qua hoạt động có kết quả và có thể đánh giá hoặc đo đạc được”. [34, tr.11] F.E Weitnert (2001) cho rằng: “Năng lực là những kĩ năng, kĩ xảo học được hoặc có sẵn của cá thể nhằm giải quyết các tình huống xác định, cũng như sẵn sàng về động cơ xã hội...và khả năng vận dụng các cách giải quyết vấn đề một cách có trách nhiệm và hiệu quả trong những tình huống linh hoạt”. [37, tr.12] OECD (Tổ chức các nước kinh tế phát triển) (2002) đã xác định: “Năng lực là khả năng cá nhân đáp ứng các yêu cầu phức hợp và thực hiện thành công nhiệm vụ trong một bối cảnh cụ thể”. [35, tr.12] Vậy năng lực là sự huy động và kết hợp một cách linh hoạt và có tổ chức các kiến thức, kĩ năng, thái độ, tình cảm, giá trị, động cơ cá nhân...để thực hiện thành công các yêu cầu phức hợp của hoạt động trong bối cảnh nhất định.

1.4.2. Đặc điểm và cấu trúc của năng lực - Năng lực mang tính cá nhân, có sự tác động của một cá nhân cụ thể đến một đối tượng cụ thể (kiến thức, quan hệ xã hội,…) để có một sản phẩm nhất định, qua đó có thể phân biệt người này với người khác.

- Năng lực thể hiện thông qua hành động, nó là một yếu tố cấu thành trong một hoạt động cụ thể. Năng lực chỉ tồn tại trong quá trình vận động phát triển của một hoạt động cụ thể. Năng lực vừa là mục tiêu vừa là kết quả hoạt động. Năng lực được đánh giá bằng một kết quả/hiệu quả cụ thể, nó đề cập tới xu thế đạt được một kết quả nào đó của một công việc cụ thể do một con người cụ thể thực hiện.

- Chúng ta có thể dùng sơ đồ sau để tóm tắt cấu trúc chung của năng lực

24

1.4.3. Các năng lực cần phát triển cho học sinh THPT trong dạy học hóa học Theo PGS.TS Đặng Thị Oanh-Giảng viên trường Đại học Sư phạm Hà Nội, trong chương trình giáo dục phổ thông, mỗi môn học đều có đặc thù riêng và có thế mạnh để hình thành và phát triển đặc thù môn học.

Và trong môn Hóa học gồm sáu năng lực đặc thù: - NĂNG LỰC SỬ DỤNG NGÔN NGỮ HÓA HỌC Qua các bài học, học sinh sẽ nghe và hiểu được nội dung của thuật ngữ hóa học, danh pháp hóa học và các biểu tượng hóa học (kí hiệu, hình vẽ, mô hình cấu trúc các phân tử các chất, các liên kết hóa học…).

HS sẽ viết và biểu diễn đúng CTHH của các hợp chất vô cơ và các hợp chất hữu cơ (các dạng công thức, đồng đẳng, đồng phân).

Bên cạnh đó, HS sẽ nhận biết và rút ra được các quy tắc đọc tên và đọc chính xác tên gọi theo các danh pháp khác nhau đối với các hợp chất hữu cơ. Trình bày và vận dụng được các thuật ngữ hóa học, danh pháp hóa học và hiểu được ý nghĩa của chúng.

- NĂNG LỰC NGHIÊN CỨU VÀ THỰC HÀNH HÓA HỌC Năng lực này bao gồm các năng lực tiến hành thí nghiệm, sử dụng và vận dụng thí nghiệm, năng lực quan sát, mô tả, giải thích các hiện tượng tự nhiên.

25

HS được yêu cầu mô tả và giải thích được các hiện tượng thí nghiệm và rút ra những kết luận về tính chất của chất.

Các bài học sẽ giúp HS sử dụng thành thạo các đồ dùng thí nghiệm. Các em sẽ tiến hành lắp đặt các bộ dụng cụ cần thiết cho từng thí nghiệm, hiểu được tác dụng của từng bộ phận, biết phân tích sự đúng sai trong cách lắp.

Sau đó, HS sẽ tiến hành độc lập làm thí nghiệm nghiên cứu, tìm kiếm và thu được các kiến thức cơ bản để hiểu biết về tự nhiên và kĩ thuật.

Thông qua các bài học, HS sẽ mô tả rõ ràng cách tiến hành thí nghiệm, mô tả chính xác các hiện tượng thí nghiệm, giải thích một cách khoa học các hiện tượng thí nghiệm đã xảy ra và viết được các PTHH và rút ra những kết luận cần thiết.

- NĂNG LỰC TÍNH TOÁN Thông qua các BTHH sẽ hình thành năng lực tính toán cho HS. Các em có thể vận dụng các phương pháp bảo toàn (bảo toàn khối lượng, bảo toàn điện tích, bảo toàn electron…) trong việc tính toán giải các bài toán hóa học.

HS còn có thể vận dụng thành thạo phương pháp đại số trong toán học và mối liên hệ với các kiến thức hóa học để giải các bài toán hóa học. Đồng thời sử dụng hiệu quả các thuật toán để biện luận và tính toán các dạng bài toán hóa học.

- NĂNG LỰC GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ THÔNG QUA MÔN HÓA HỌC Qua quá trình học tập trên lớp, HS sẽ phân tích được tình huống, phát hiện và nêu được tình huống có vấn đề trong học tập và trong cuộc sống.

HS sẽ thu thập và làm rõ các thông tin có liên quan đến vấn đề. Đề xuất và phân tích được một số giải pháp giải quyết vấn đề, lựa chọn được giải pháp phù hợp.

Mặt khác, HS còn đề xuất được các giả thuyết khoa học khác nhau. Lập được kế hoạch để giải quyết vấn đề đặt ra. Thực hiện kế hoạch độc lập sáng tạo hoặc hợp tác trên cơ sở các giả thuyết đã đề ra.

Môn Hóa học sẽ giúp cho các em học sinh thực hiện và đánh giá giải pháp giải quyết vấn đề để điều chỉnh và vận dụng trong bối cảnh mới.

- NĂNG LỰC VẬN DỤNG KIẾN THỨC HÓA HỌC VÀO CUỘC SỐNG 26

Quá trình học tập sẽ giúp học sinh có năng lực hệ thống hóa kiến thức, phân loại kiến thức hóa học, hiểu rõ đặc điểm, nội dung, thuộc tính của loại kiến thức hóa học đó.

Khi vận dụng kiến thức chính là việc lựa chọn kiến thức một cách phù hợp với mỗi hiện tượng, tình huống cụ thể xảy ra trong cuộc sống, tự nhiên và xã hội.

Học sinh sẽ định hướng được các kiến thức hóa học một cách tổng hợp và khi vận dụng kiến thức hóa học phải ý thức rõ ràng về loại kiến thức hóa học đó được ứng dụng trong các lĩnh vực gì, ngành nghề gì trong cuộc sống.

HS sẽ phát hiện và hiểu rõ được các ứng dụng của hóa học trong các vấn đề thực phẩm, sinh hoạt, y học, sức khỏe, khoa học thường thức, sản xuất công nghiệp, nông nghiệp và môi trường. Đồng thời tìm ra mối liên hệ và giải thích được các hiện tượng trong tự nhiên và các ứng dụng của hóa học trong cuộc sống và trong các lĩnh vực đã nêu trên dựa vào các kiến thức hóa học và kiến thức liên môn khác.

Thêm vào đó, các em sẽ chủ động sáng tạo lựa chọn phương pháp, cách thức giải quyết vấn đề. Có năng lực hiểu biết và tham gia thảo luận về các vấn đề hóa học liên quan đến cuộc sống thực tiễn và bước đầu biết tham gia nghiên cứu khoa học để giải quyết các vấn đề đó.

- NĂNG LỰC SÁNG TẠO Môn Hóa học sẽ giúp học sinh đề xuất được câu hỏi nghiên cứu cho một vấn đề hay chủ đề học tập cụ thể; đề xuất giả thuyết nghiên cứu phù hợp với câu hỏi nghiên cứu một cách khoa học, sáng tạo.

Học sinh sẽ đề xuất phương án thực nghiệm tìm tòi để kiểm chứng giả thuyết nghiên cứu, thực hiện phương án thực nghiệm. Sau đó, các em sẽ xây dựng báo cáo kết quả nghiên cứu và trình bày kết quả nghiên cứu một cách khoa học, sáng tạo.

1.4.4. Phát triển năng lực giải quyết vấn đề cho học sinh 1.4.4.1. Khái niệm và cấu trúc của năng lực giải quyết vấn đề [24] a. Khái niệm

27

- Năng lực giải quyết vấn đề là khả năng của một cá nhân hiểu và giải quyết tình huống vấn đề khi mà giải pháp giải quyết chưa rõ ràng. Nó bao gồm sự sẵn sàng tham gia vào giải quyết tình huống vấn đề đó-thể hiện tiềm năng là công dân tích cực và xây dựng (Định nghĩa trong đánh giá PISA, 2012).

- Năng lực giải quyết vấn đề là năng lực hoạt động trí tuệ của con người trước những vấn đề, những bài toán cụ thể, có mục tiêu và có tính hướng đích cao đòi hỏi phải huy động khả năng tư duy tích cực và sáng tạo nhằm tìm ra lời giải cho vấn đề, phát hiện ra vấn đề cần giải quyết và biết vận dụng những kiến thức kĩ năng, kinh nghiệm của bản thân, sẵn sàng hành động để giải quyết tốt vấn đề đặt ra. b. Cấu trúc Thành tố

Mức độ

Biểu hiện (tiêu chí)

năng lực

Mức 3

Mức 2

Mức 1

Tìm hiểu, Phân tích được tình Phân tích được Phân tích được Phân tích được khám phá huống cụ thể. vấn đề

tình huống cụ tình huống cụ tình huống cụ

Phát hiện được tình thể. huống có vấn đề.

Nêu

được

thể.

Biết tự phát Biết tự phát Biết tự phát

tình hiện ra vấn đề

huống có vấn đề.

thể.

Đặt vấn đề

hiện ra vấn đề. hiện ra vấn đề. Đặt vấn đề

Chưa biết đặt

Phát biểu vấn Phát biểu vấn vấn đề. đề.

đề chưa đầy đủ Chưa biết phát biểu vấn đề.

Thiết lập Thu thập thông tin.

Xác định được Xác định được Xác định được

không

các thông tin

Phân tích thông tin

các thông tin

các thông tin.

gian vấn Tìm ra kiến thức Biết tìm hiểu Biết tìm hiểu Biết tìm hiểu đề

hóa học và kiến các thông tin các thông tin các thông tin thức liên môn liên có liên quan có liên quan có liên quan quan đến vấn đề.

đến vấn đề ở đến vấn đề ở đến

vấn

đề

28

SGK, tài liệu SGK và thảo nhưng ở mức tham

khảo luận với bạn.

khác và thông

kinh

nghiệm

bản thân.

qua thảo luận với bạn.

Lập

kế Đề xuất giả thuyết

Đề xuất được Đề xuất được Đề xuất được

hoạch và Lập kế hoạch giải giải pháp giải giải pháp giải giải pháp giải thực hiện quyết vấn đề. giải pháp

quyết vấn đề

quyết vấn đề quyết vấn đề

Thực hiện kế hoạch Lập được kế nhưng giải quyết vấn đề.

chưa nhưng

hoạch để giải sáng tạo. quyết vấn đề

hợp lí.

Lập được kế Chưa lập được

Thực hiện kế hoạch hoạch

chưa

giải kế hoạch để

giải quyết vấn đề.

giải quyết vấn

quyết vấn đề Thực hiện kế đề. độc lập, sáng hoạch độc lập Chưa thực hiện tạo và hợp lí.

nhưng

chưa được kế hoạch để giải quyết

sáng tạo.

vấn đề. Đánh giá Thực hiện và đánh Thực hiện kế Thực hiện giải Chưa thực hiện và ánh pháp

phản giá giải pháp giải hoạch độc lập, pháp giải quyết vấn đề.

giải giải pháp giải

sáng tạo hoặc quyết vấn đề quyết vấn đề.

Suy ngẫm về cách hợp lí. Thực nhưng

chưa

thức và tiến trình hiện giải pháp đánh giá được giải quyết vấn đề.

giải quyết vấn giải pháp.

Điều chỉnh và vận đề. dụng

trong

huống mới.

Chưa vận dụng

tình Nhận ra sự phù đượctrong tình hợp hay không huống mới.

29

phù hợp của giải pháp.

Vận dụng được trong tình huống mới.

1.4.4.2. Các biểu hiện của năng lực giải quyết vấn đề Với bộ môn hóa học, năng lực này được thể hiện ở các mức độ từ thấp đến cao (biết, hiểu, vận dụng bậc thấp, vận dụng bậc cao).

-Phân tích được tình huống trong học tập môn hóa học, phát hiện và nêu được tình huống có vấn đề trong bài toán được đưa ra.

-Xác định được và biết tìm hiểu các thông tin liên quan đến vấn đề phát hiện trong các chủ đề hóa học.

-Đề xuất được giải pháp giải quyết vấn đề đã phát hiện.

-Thực hiện giải pháp giải quyết vấn đề và nhận ra sự phù hợp hay không của giải pháp đó . Đưa ra kết luận chính xác và ngắn gọn nhất.

1.4.4.3. Các biện pháp nhằm phát triển năng lực giải quyết vấn đề cho học sinh [27] -Biện pháp 1: Tạo tình huống có vấn đề qua các ví dụ, các bài toán thực tiễn dẫn tới vấn đề cần phát hiện.

-Biện pháp 2: Tổ chức cho học sinh tập dượt liên tưởng, huy động kiến thức cần thiết để khai thác tình huống, tiếp cận, nhận biết và giới hạn phạm vi trong quá trình tìm cách giải quyết vấn đề.

-Biện pháp 3: Coi trọng và sử dụng một cách hợp lí, có mục đích các phương tiện trực quan giúp HS thuận lợi trong việc phát hiện, nắm bắt và giải quyết vấn đề.

30

-Biện pháp 4: Tập dượt cho HS tổ chức tri thức thông qua hoạt động so sánh tương tự, đặc biệt hóa, khái quát hóa, trừu tượng hóa để dự đoán bản chất của vấn đề, giải quyết vấn đề.

-Biện pháp 5: Tổ chức cho HS phân tích, lựa chọn, tách biệt ra nhóm dấu hiệu đặc trưng cho vấn đề, xác định được mối quan hệ bản chất và những biểu hiện bên ngoài của vấn đề.

-Biện pháp 6: Tập luyện cho HS sử dụng ngôn ngữ, kí hiệu hóa học để diễn đạt các nội dung hóa học.

-Biện pháp 7: Xây dựng các tình huống thực tiễn (trực tiếp hoặc gián tiếp) thông qua các hệ thống câu hỏi. Đồng thời rèn luyện cho HS năng lực vận dụng các kiến thức hóa học để giải các bài toán thực tiễn.

1.4.4.4. Đánh giá năng lực giải quyết vấn đề của học sinh Đánh giá năng lực giải quyết vấn đề của học sinh là đánh giá kiến thức, kĩ năng, thái độ trong một bối cảnh có ý nghĩa. Đánh giá năng lực thông qua các sản phẩm học tập và quá trình học tập của học sinh, đánh giá năng lực HS được thực hiện bằng một số phương pháp sau: a. Đánh giá qua quan sát: - Trong quá trình dạy học, thì đó là quan sát tương tác giữa học sinh-học sinh, học sinh-giáo viên.

- Qui trình thực hiện gồm có ba bước: Bước 1 : Xác định mục đích, cách thức thu thập thông tin từ phía học sinh.

Bước 2 : Quan sát, ghi biên bản (quan sát những gì, cách thức quan sát, ghi chép những gì, ghi như thế nào…).

Bước 3 : Đánh giá cách thức phân tích thông tin, nhận xét kết quả và ra quyết định. b. Đánh giá qua hồ sơ học tập: - Đánh giá qua hồ sơ là sự theo dõi trao đổi ghi chép được của chính HS những gì chúng nói, hỏi, làm, cũng như thái độ, ý thức của HS với quá trình học tập của chính bản

31

thân và đối với mọi người…nhằm làm cho HS thấy được những tiến bộ rõ rệt của chính mình cũng như giáo viên thấy được khả năng của từng học sinh để từ đó giáo viên có thể đưa ra và điều chỉnh nội dung sao cho phù hợp.

- Hồ sơ học tập là quan trọng với mỗi HS, là không gian cho sự sáng tạo và tìm hiểu bản thân, khuyến khích say mê học tập và tự đánh giá. Hồ sơ học tập là một định hướng học sâu và học tập lâu dài. Hồ sơ học tập thúc đẩy HS chú tâm vào việc học của bản thân, yêu thích và có trách nhiệm với nhiệm vụ học tập qua việc nhìn thấy khả năng học tập “tiềm ẩn” của bản thân. Hồ sơ học tập là cầu nối học sinh-giáo viên, học sinh-học sinh, học sinh-giáo viên-phụ huynh. c. Tự đánh giá: - Trong học tập, tự đánh giá là một hình thức đánh giá mà HS tự liên hệ phần nhiệm vụ đã thực hiện với các mục tiêu của quá trình học. HS sẽ học cách đánh giá các nỗ lực và tiến bộ cá nhân, nhìn lại quá trình và phát hiện những điểm cần thay đổi để hoàn thiện bản thân. Những thay đổi có thể là một cách nhìn tổng quan mới về nội dung, yêu cầu giải thích thêm, thực hành các kĩ năng mới để đạt được mức độ thuần thục. Tự đánh giá không chỉ đơn thuần là tự mình cho điểm số mà là đánh giá nỗ lực, quá trình và kết quả.

HS cần tham gia vào quá trình quyết định các tiêu chí có lợi cho việc học. Tự đánh giá có mức độ cao hơn nhìn lại quá trình.

- Tuy nhiên đôi khi HS không thể tiến hành hoạt động tự đánh giá, vì vậy năng lực này cần được học hỏi và luyện tập để HS tiến hành đánh giá bản thân với độ tin cậy cao hơn. d. Đánh giá về đồng đẳng: - Là một quá trình trong đó các nhóm HS cùng lớp hoặc cùng độ tuổi sẽ đánh giá công việc lẫn nhau. Một HS sẽ theo dõi bạn học của mình trong suốt quá trình học và do đó biết thêm kiến thức cụ thể về công việc của mình khi đối chiếu với GV. Phương pháp đánh giá này được dùng như biện pháp đánh giá kết quả, nhưng chủ yếu được dùng để hỗ trợ HS trong quá trình học.

32

- HS được đánh giá lẫn nhau dựa trên các tiêu chí được định sẵn. Các tiêu chí này cần được diễn giải bằng thuật ngữ cụ thể và quen thuộc. Đánh giá đồng đẳng không nên được coi là một giải pháp tiện lợi để giúp GV tiết kiệm thời gian. Chúng ta không nên để HS quyết định tất cả việc đánh giá. Vai trò của GV là hướng dẫn HS thực hiện đánh giá đồng đẳng và coi đó như một phần của quá trình học tập. e. Đánh giá qua các bài kiểm tra, đánh giá qua phiếu học tập, đánh giá qua các bài nghiên cứu, đánh giá qua các buổi seminar…

1.5. Bài tập hoá học phân hoá – phương tiện phát triển năng lực giải quyết vấn đề cho học sinh 1.5.1. Khái niệm bài tập hoá học và bài tập hóa học phân hoá BTHH - đó là các vấn đề về lí thuyết, thực tiễn về ngành khoa học hóa học được mô hình hóa trong các dữ kiện của các dạng BTHH đặt ra cho HS dưới dạng câu hỏi, bài toán, vấn đề và trong khi tìm lời giải đáp HS tiếp thu được những kiến thức hóa học.

Như vậy BTHH bao gồm cả câu hỏi và bài toán hóa học được sử dụng như là các vấn đề hoặc các tình huống học tập để HS vận dụng kiến thức đã có cùng với hoạt động tư duy để giải quyết, tìm ra những kiến thức mới và cả phương pháp nhận thức, giải quyết vấn đề, là những BT cần được lựa chọn cần phù hợp với nội dung học tập.

BTHH phân hóa là bài tập mang tính khả thi với mọi đối tượng học sinh đồng thời phát huy được hết khả năng hiện có của học sinh trong khi các em giải bài tập.

1.5.2. Đặc điểm bài tập hoá học phân hoá BTHH phân hóa bù đắp lỗ hổng kiến thức, tạo động lực thúc đẩy học tập, biến niềm đam mê trong cuộc sống thành động lực học tập.

BTHH phân hóa lấy trình độ phát triển chung của HS trong lớp làm nền tảng, thông qua BT giúp trình độ HS yếu kém lên trình độ chung, đưa các em khá giỏi lên trình độ nâng cao trên cơ sở đạt được những yêu cầu cơ bản.

33

BTHH phân hóa tập trung vào chất lượng hơn số lượng kiến thức mà HS thu nhận, tập trung vào người học, BTHH phân hóa có sự phù hợp và hứng thú; hợp nhất sử dụng cho toàn lớp, nhóm và cá nhân…

1.5.3. Phân loại bài tập hoá học phân hoá Cơ sở phân loại bài tập hóa học phân hóa dựa trên cơ sở phân loại BTHH nói chung gồm: - Dựa vào mức độ kiến thức: cơ bản, nâng cao.

- Dựa vào tính chất bài tập: định tính, định lượng.

- Dựa vào hình thái hoạt động của học sinh: lí thuyết, thực nghiệm.

- Dựa vào mục đích dạy học: ôn tập, luyện tập, kiểm tra.

- Dựa vào kĩ năng, phương pháp giải bài tập: lập công thức hóa học, xác định công thức cấu tạo, tổng hợp chất...

- Dựa vào kiến thức trong chương trình: điện hóa, động hóa, phản ứng oxi hóa khử, hóa vô cơ, hóa hữu cơ...

- Dựa vào cách tiến hành trả lời: Bài tập được chia thành 2 loại là bài tập trắc nghiệm tự luận (hay còn gọi là BT tự luận) và bài tập trắc nghiệm khách quan ( hay còn gọi là BT trắc nghiệm).

Ngoài ra để phân loại BTHH phân hóa ta còn có thể: - Dựa theo mức độ nhận thức.

- Dựa theo trình độ học lực của HS. - Dựa vào phong cách học tập của HS. 1.5.4. Định hướng tư duy học sinh trong giải bài tập hoá học phân hoá Các dạng bài tập khác nhau có quy trình giải cụ thể khác nhau. Mặc khác, tuỳ theo mức độ nhận thức của học sinh, kinh nghiệm sống của học sinh mà các giáo viên tự xây dựng quy trình giải cụ thể. Dưới đây là một quy trình giải chung nhất.

-

Bước 1: Đọc kĩ đề bài xem bài tập đề cập đến dạng BT nào.

-

Bước 2: Tìm hiểu kĩ lời văn của đề bài để tìm ra những điều kiện và yêu cầu của

bài (hay nói cách khác HS đang đi tìm vấn đề của bài tập).

34

-

Bước 3: Vận dụng sự hiểu biết thực tế và các kiến thức đã được dạy để phát hiện

thêm những dữ kiện khác (dữ kiện tìm thêm) và yêu cầu tìm thêm.

-

Bước 4: Lựa chọn những kiến thức hoá học có liên quan để tìm ra mối liên hệ

logic. giữa dữ kiện và yêu cầu. Trong quá trình tìm sẽ nảy sinh các bước trung gian (các vấn đề nhỏ cần thực hiện để giải quyết vấn đề chính của bài tập) Vì vậy dữ kiện và yêu cầu luôn được bổ sung. Bài tập luôn được phát biểu lại sao cho lần phát biểu sau đơn giản hơn lần phát biểu trước đến khi thực hiện được yêu cầu của bài tập. Trình bày lời giải.

-

Bước 5: Rút ra những kinh nghiệm cho bản thân từ việc giải bài tập đó, thông qua

đó khi gặp lại vấn đề sẽ được giải quyết nhanh hơn qua các từ khóa và các vấn đề nhỏ đã được giải quyết.

Ví dụ: Một hỗn hợp X gồm hai hidrocacbon trong đồng đẳng liên tiếp có khối lượng 10,2 gam. Đốt cháy hoàn toàn hỗn hợp người ta dẫn sản phẩm cháy lần lượt qua các bình đựng H2SO4 đặc và Ba(OH)2 dư thì thấy khối lượng các bình tăng lần lượt là 16,2 gam và 30,8 gam. a. Tìm CTPT của hai hidrocacbon. b. Tính % khối lượng các chất trong hỗn hợp.

Quy trình giải đề nghị như sau: - Bước 1: Đây là dạng bài tập liên quan đến việc đốt cháy hỗn hợp các hidrocacbon - Bước 2: Đề yêu cầu xác định CTPT của hai hidrocacbon đem đốt cháy - Bước 3 + 4: + Các yêu cầu cần đặt ra thêm là thông qua dữ kiện các bình đựng H2SO4 đặc và Ba(OH)2 dư có khối lượng lần lượt tăng 16,2 gam và 30,8 gam. + Một số vấn đề nhỏ là HS cần vận dụng kiến thức đã được học ở lớp 10 về H2SO4 đặc là nó có khả năng hấp thụ nước vì vậy khối lượng bình tăng chính là khối lượng nước được sinh ra do đốt hỗn hợp. Bên cạnh đó là dạng toán được học ở chương cacbon-silic của lớp 11: CO2 tác dụng với dung dịch kiềm Ba(OH)2 sẽ xảy ra nhiều trường hợp khác

35

nhau như là CO2 dư, Ba(OH)2 dư hoặc cả 2 phản ứng vừa hết. Trong trường hợp bài toán thì dung dịch kiềm dư vậy chúng ta sẽ thu được kết tủa BaCO3 và không có Ba(HCO3)2 + HS cần nắm vững cách xác định phần trăm khối lượng, cách thiết lập hệ phương trình, cách xác định số C trung bình.

Bài giải tham khảo: a.

m CO 2 = 30,8 (g) n CO 2 = 0,7 mol - Ta có:   m = 16,2 (g)  H 2O n H 2O = 0,9 mol

 Chh ankan =

n CO2 = 3,5 . Vậy CTPT của 2 ankan là C3H8 và C 4H10 n H 2O − n CO2

b.

%mC3H8 = 43,14% C3H 8 : x mol 3x + 4y = 0,7 - Gọi   → → x = y = 0,1  C 4H10 : y mol  x + y = 0,2 %mC4 H10 = 56,86% - Bước 5: Từ việc giải BT trên củng cố về phản ứng đốt cháy hỗn hợp hidrocacbon, một số kiến thức cũ đã được học ở lớp 10 và 11, rèn luyện các kĩ năng xác định CTPT và cách tính phần trăm mỗi chất trong hỗn hợp.

1.6. Thực trạng dạy học và sử dụng bài tập phân hóa trong dạy học hoá học ở trường trung học phổ thông ở thành phố Đà Nẵng 1.6.1. Đặc điểm kinh tế văn hoá giáo dục ở thành phố Đà Nẵng 1.6.1.1. Sự phát triển kinh tế của thành phố Đà Nẵng sau những năm mở cửa và hội nhập [4],[28].

Từ năm 1997 Đà Nẵng trở thành thành phố trực thuộc Trung Ương. Kể từ đó thành phố đã có sự phát triển rất nhiều, kinh tế có sự tăng trưởng liên tục, tốc độ tăng trưởng thấp nhất là 8.8%, cao nhất là 14% với tốc độ trung bình là 9.5% một năm. Tốc độ tăng trưởng kinh tế cao hơn mức trung bình của cả nước (7.5%). GDP bình quân theo đầu người tăng từ 380 USD năm 1997 lên gần 2908 USD năm 2015. Như vậy tăng trưởng kinh tế của Đà Nẵng cao hơn mức trung bình của cả nước.

36

Cơ cấu kinh tế của Đà Nẵng đã có những thay đổi đáng kể: Trong thời kì 1997-2011 có sự chuyển biến khá rõ giữa hai khu vực nhà nước và ngoài nhà nước theo hướng kết hợp khai thác nguồn lực trong nước và mở rộng kinh tế với bên ngoài. Khu vực ngoài nhà nước và khu vực có vốn đầu tư nước ngoài đã tham gia ngày càng sâu rộng, chiểm trên 62% cơ cấu kinh tế vào năm 2011. Tính đến cuối năm 2011 trên địa bàn thành phố đã thu hút 208 dự án đầu tư trực tiếp nước ngoài với tổng vốn đầu tư lên đến 3,3 tỷ USD. Chuyển dịch cơ cấu kinh tế Đà Nẵng còn được tính đến quan hệ giữa chuyển dịch trong cơ cấu lao động và chuyển dịch của vốn đầu tư. Giai đoạn 1997-2011, ngành dịch vụ vẫn luôn chiếm tỉ trọng đầu tư lớn. Năm 1997, vốn đầu tư của ngành dịch vụ là 453,1 tỉ đồng, chiếm 41,64% trong cơ cấu vốn đầu tư và xếp thứ hai sau ngành công nghiệp . Đến năm 2000, tổng số vốn đầu vào khu vực dịch vụ là 1.492,5 tỉ đồng tăng lên gấp 2 lần, chiếm 63,27% và có tỉ lệ cao nhất trong cơ cấu vốn đầu tư của thành phố.

Từ 1986 quá trình mở cửa và hội nhập của Việt Nam bắt đầu, bằng nhiều cơ chế và chính sách thông thoáng đã tạo ra làn sóng đầu tư nước ngoài vào Việt Nam, giá trị xuất nhập khẩu tăng lên nhanh chóng, khách du lịch đến mỗi năm một tăng. Trong điều kiện đó, Thành phố Đà Nẵng cũng đã có những cơ chế và chính sách cùng với những cải cách nhất định nhằm tạo ra môi trường kinh doanh thuận lợi nhất cho các doanh nghiệp. Theo đánh giá của phòng Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI) năng lực cạnh tranh cấp tỉnh của Đà Nẵng đứng thứ 2 ở Việt Nam. 1.6.1.2. Đặc điểm văn hóa [19].

Nhắc đến Đà Nẵng, người ta thường nghĩ ngay đến chương trình “5 không, 3 có”, đã làm nên thương hiệu và bản sắc riêng của thành phố trong suốt những năm qua. 5 không - đó là không có hộ đói, không có người mù chữ, không có người lang thang xin ăn, không có người nghiện ma túy trong cộng đồng, không có giết người cướp của. Qua 5 năm tích cực triển khai kể từ năm 2000, kết quả đạt được vô cùng mỹ mãn.

Sau khi "5 không" đã ổn, Đà Nẵng “dấn” thêm bước nữa đó là triển khai chương trình "3 có" - Có nhà ở, có việc làm, có nếp sống văn hóa, văn minh đô thị. Do triển khai

37

tích cực và có cách làm hiệu quả mà bình quân hằng năm Đà Nẵng đã giải quyết công ăn việc làm cho 30 - 32 nghìn lao động, hơn 9.000 căn hộ được dành cho những người thiếu chỗ ở. Ở Đà Nẵng, tất cả các bệnh viện lớn nhỏ trong TP, người ra vào đều được giữ xe miễn phí. Ngân sách TP sẽ chi trả khoản này. Với 2.000 đồng/lượt gửi xe máy miễn phí thì có gì phải nói, nhưng với người nghèo thì khác, có người nhà nằm viện ngày ra vào hàng chục lượt, 1 tháng tiền gửi xe cũng là một khoản không nhỏ. Với người nghèo bị suy thận, hàng tuần đôi ba lượt phải vào bệnh viện chạy thận nhân tạo, họ lấy tiền đâu mà chữa bệnh.

Cảm thông khó khăn đó của người dân, năm 2011, TP đã cấp ngân sách cho Bệnh viện Đa khoa Đà Nẵng mua 10 máy chạy thận, và người nghèo sẽ được chữa trị miễn phí 100%. Có ai đếm được niềm vui của người bệnh được cứu tính mạng từ một chính sách xã hội nhân bản như thế.

Và còn rất nhiều chuyện khác biệt đã tạo nên một Đà Nẵng văn minh, hiện đại, xanh sạch đẹp như ngày hôm nay mà ông cựu Bí thư thành ủy Nguyễn Bá Thanh đã cho rằng đó chỉ là “ba cái chuyện lẻ tẻ”.

Nhưng với những việc làm đặc biệt kể trên cùng với những chính sách “hổng giống ai” như: không tuyển công chức học tại chức, không thu tiền gửi xe trong các bệnh viện, không cho bán hàng bên bờ biển, vận động thành công Nhà nước và nhân dân cùng làm các công trình công cộng, đối thoại định kỳ với các tổ chức tôn giáo; đi tiên phong giải quyết nhà ở cho đối tượng có thu nhập thấp hay kiên quyết từ chối 2 dự án lớn về sản xuất thép và giấy để quyết tâm xây dựng thành thành phố xanh sạnh đẹp, vì môi trường... cùng biết bao việc làm có ý nghĩa khác không thể kể hết ra đây, thì “ba cái chuyện lẻ tẻ” đó xứng đáng được nhiều địa phương trong cả nước học tập để sao cho mỗi người dân khi nói về quê hương của mình đều ánh lên vẻ tự hào như Đà Nẵng đã làm được ngày hôm nay.

38

1.6.1.3 Đặc điểm giáo dục ở thành phố Đà Nẵng [25] Đà Nẵng là trung tâm giáo dục-đào tạo lớn nhất khu vực miền Trung-Tây Nguyên và là trung tâm lớn thứ 3 của Việt Nam (sau Hà Nội và thành phố Hồ Chí Minh). Chủ tịch UBND. TP Đà Nẵng Huỳnh Đức Thơ cho biết sau 5 năm thực hiện Nghị quyết số 29-NQ/TW của BCH Trung ương khóa VIII “về đổi mới căn bản toàn diện GD&ĐT, đáp ứng yêu cầu công nghiệp hóa, hiện đại hóa trong điều kiện kinh tế thị trường định hướng XHCN và hội nhập quốc tế”, nhận thức của lãnh đạo thành phố và các đơn vị địa phương có sự thay đổi lớn. Nhiều chủ trương, chính sách, đề án, chương trình liên quan đến đổi mới GD&ĐT được ban hành.

Cụ thể Đà Nẵng đã dùng ngân sách và vay vốn để hỗ trợ trang bị cơ sở vật chất cho các nhóm trẻ tư thục trong khu công nghiệp, khu chế xuất; đã tiến hành Đề án sữa học đường giai đoạn 2016-2020 để 100% trẻ mầm non được uống sữa 5 ngày/tuần, ban hành khung kiến thức áp dụng công nghệ thông tin giai đoạn 2016-2020 nhằm tích hợp toàn bộ hệ thống cơ sở dữ liệu của toàn ngành; dành 5 tỉ đồng/năm để tu sửa trường lớp...

Trong đào tạo đại học, TP tiếp tục chỉ đạo các cơ sở giáo dục đại học tập trung đổi mới chương trình, phương pháp đaò tạo, đánh giá kết quả học tập của người học gắn với chuẩn năng lực phù hợp với khung trình độ quốc gia, thúc đẩy hội nhập quốc tế về giáo dục nghề nghiệp...

Về hướng phát triển trong thời gian tới, theo ông Huỳnh Đức Thơ, Đà Nẵng có sẵn nền tảng và tiềm năng để trở thành trung tâm đào tạo lớn của khu vực và cả nước. vì vậy thành phố đề nghị Bộ GD&ĐT hỗ trợ về định hướng cũng như cách thức kêu gọi đầu tư phát triển giáo dục, đặc biệt là giáo dục đại học.

Liên quan đến khu đô thị Đại học Đà Nẵng (diện tích 300 ha, giáp ranh giữa Quảng Nam và Đà Nẵng), lãnh đạo thành phố đề nghị Trung ương hỗ trợ kinh phí cùng địa phương tập trung giải phóng mặt bằng, xây dựng đề án khuyến khích các doanh nghiệp các trường đại học trong nước và ngoài nước đầu tư phát triển hạ tầng tại đây.

Phát biểu tại buổi làm việc, bộ trưởng Phùng Xuân Nhạ đề nghị thời gian tới, Đà Nẵng tiếp tục tập trung rà soát, quy hoạch mang lưới các trường học, chú trọng quy hoạch 39

theo tuyến, chuỗi trường học các cấp ở ngoại ô, đô thị vệ tinh, có xe đưa đón học sinh, tránh xây dựng mới trường học ở vùng lõi thành phố nhằm giảm sức ép cho đô thị...

Trong quy hoạch phát triển các trường đại học, Đà Nẵng cần tập trung vào một khu đô thị đại học, tránh đầu tư phân tán, nên đầu tư mạnh vào những ngành nghề còn thiếu nhân lực, đẩy mạnh đào tạo nguồn nhân lực chất lượng cao và nhân lực cho ngành du lịch, dịch vụ.

Chú trọng đào tạo nâng cao trình độ cho đội ngũ giáo viên hiện nay, nhất là ngoại ngữ, đẩy mạnh ứng dụng tin học trong quản lý, giảng dạy...

Bộ trưởng Phùng Xuân Nhạ cũng lưu ý, Đà Nẵng phải thúc đẩy tự chủ tài chính các trường đại học công lập, tự tạo cơ chế đầu tư theo hướng xã hội hóa mà không đợi ngân sách. Nâng cao tính tự chủ cho các trường phổ thông. Bên cạnh đó còn là việc tăng cường hội nhập quốc tế trong giáo dục, xây dựng, phát triển các trường đạt được thương hiệu quốc gia, quốc tế, chú trọng phân luồng chọn nghề nghiệp cho học sinh, khuyến khích các doanh nghiệp mở trường đào tạo nghề.

1.6.2. Mục đích điều tra - Nắm được mục đích sử dụng BTHH của GV. - Nắm được việc xây dựng cũng như việc sử dụng hệ thống BTHH phát triển năng lực giải quyết vấn đề cho HS trong quá trình dạy học của GV. 1.6.3. Nội dung điều tra - Điều tra tổng quát về tình hình dạy học Hóa học ở trường THPT hiện nay.

- Điều tra tổng quát về tình hình sử dụng bài tập của HS trong quá trình học tập.

- Lấy ý kiến của các GV về việc xây dựng hệ thống bài tập và sử dụng BT phân hóa đối với trình độ cụ thể của HS.

40

Về phía GV: Câu 1: Mục đích sử dụng BTHH Bảng 1.1. Mục đích của việc sử dụng BTHH Mức độ Thường xuyên Trung bình

Ít

Nghiên cứu kiến thức mới

9 (45%)

5 (25%)

6 (30%)

Ôn tập củng cố và hệ thống hóa kiến

18 (90%)

2 (10%)

0%

Vận dụng kiến thức

17 (85%)

3 (15%)

0%

Phát triển năng lực tư duy

9 (45%)

10 (50%)

1 (5%)

Phát triển năng lực giải quyết vấn đề

10 (50%)

8 (40%)

2 (10%)

Kiểm tra đánh giá

18 (90%)

2 (10%)

0%

thức

Câu 2: Nguồn tài liệu thầy cô sử dụng để soạn BT (Mức độ 1: Sử dụng nhiều nhất, mức độ 4: sử dụng ít nhất) Bảng 1.2. Mức độ khai thác BT từ các nguồn tài liệu Mức độ

Nguồn tài liệu 1

2

3

4

SGK và SBT

10 (50%)

2 (10%)

6 (30%)

2 (10%)

Sách tham khảo

3 (15%)

9 (45%)

3 (15%)

5 (25%)

Đề thi đại hoc, đề thi HSG

4 (20%)

7 (35%)

3 (15%)

6 (30%)

Bài tập tự xây dựng

4 (20%)

6 (30%)

6 (30%)

4 (20%)

Câu 3: BTHH được xây dựng theo các mức độ tư duy (biết, hiểu, vận dụng bậc thấp, vận dụng bậc cao) có tác dụng thế nào trong việc hình thành khả năng tư duy cho HS để phát triển khả năng giải quyết vấn đề?

Phát triển tốt: 15 (75%).

41

Bình thường: 5 (25%).

Không để ý đến việc xây dựng thang mức độ tư duy: 0 (0%).

Câu 4: Theo quý thầy cô, những dạng BTHH sau có tác dụng giúp HS phát triển năng lực giải quyết vấn đề ở mức độ nào?

Bảng 1.3. Tác dụng phát triển năng lực giải quyết vấn đề của các dạng BTHH Mức độ

Dạng BT Rất tốt

Tốt

Trung bình

Hoàn thành sơ đồ, điều chế các chất

2 (10%)

11 (55%)

7 (35%)

Nhận biết các chất

1 (5%)

13 (65%)

6 (30%)

Tinh chế hoặc tách hỗn hợp các chất

2 (10%)

10 (50%)

8 (40%)

BT dùng hình vẽ, sơ đồ

7 (35%)

8 (40%)

5 (25%)

BT giải thích, chứng minh, vận dụng

8 (40%)

9 (45%)

3 (15%)

BT áp dụng các định luật bảo toàn

9 (45%)

9 (45%)

2 (10%)

BT cần biện luận

4 (20%)

11 (55%)

5 (50%)

kiến thức lí thuyết vào đời sống thực tiễn, môi trường.

Câu 5: Biện pháp sử dụng BTHH Bảng 1.4.Tác dụng của các biện pháp sử dụng BTHH Biện pháp Dùng BT có nhiều mức độ yêu cầu

Tác dụng Rất tốt

Tốt

Bình thường

5 (25%)

14 (70%)

1 (5%)

6 (30%)

10 (50%)

4 (20%)

2 (10%)

6 (30%)

12 (60%)

từ dễ đến khó Dùng BT có nhiều cách giải, khuyến khích HS tìm ra cách giải hay và mới Cho HS làm BT dưới dạng báo cáo khoa học

42

Cho HS làm BT dưới dạng nêu vấn

3 (15%)

14 (70%)

3 (15%)

4 (20%)

12 (60%)

4 (20%)

đề và HS là người giải quyết vấn đề Thay đổi dữ kiện và yêu cầu đề bài nhưng dựa trên cơ sở là vấn đề mấu chốt của BT cần giải quyết

Câu 6: Quý thầy cô cho ý kiến về thời gian dành cho việc sửa BT cho HS. Bảng 1.5. Thời gian dành cho việc sửa bài tập cho HS Bài tập

Quỹ thời gian Không

Rất ít

Ít

đủ

có Bài tập về nhà

Vừa

1 (5%)

1 (5%)

7 (35%)

11 (55%)

Bài tập mở rộng (thường kèm theo phiếu học

1 (5%)

1 (5%)

4 (20%)

tập)

14 (70%)

Bài tập trong các bài kiểm tra 15’, 1 tiết, cuối 2 (10%)

0 (0%)

7 (35%)

kì.

11 (55%)

Câu 7: Tình hình sử dụng BTHH gắn với thực tiễn trong dạy học theo các mức độ nhận thức của HS Mức độ nhận thức

Rất

Thường

thường

xuyên

Đôi khi

Không sử dụng

xuyên Chỉ yêu cầu HS tái hiện kiến thức để

8 (40%)

11 (55%)

1 (5%)

0 (0%)

trả lời câu hỏi lí thuyết

43

Yêu cầu HS vận dụng kiến thức để

2 (10%)

14 (70%)

4 (20%)

0 (0%)

2 (10%)

7 (35%)

11 (55%) 0 (0%)

1 (5%)

6 (30%)

9 (45%)

giải thích được các sự kiện, hiện tượng của câu hỏi lí thuyết.

Yêu cầu HS vận dụng kiến thức hóa học để giải thích những tình huống xảy ra trong thực tiễn.

Yêu cầu HS vận dụng kiến thức, kĩ

4 (20%)

năng hóa học để giải quyết những tình huống thực tiễn hoặc để thực hiện một công trình nghiên cứu khoa học nhỏ, đơn giản, đề ra kế hoạch hành động cụ thể, viết báo cáo.

Câu 8: Quý thầy cô có quan điểm như thế nào về việc xây dựng BTHH nhằm phát triển năng lực giải quyết vấn đề cho HS thông qua các tiết học trên lớp?

-

Ở các tiết dạy trên lớp, GV thường xuyên xây dựng câu hỏi, BTHH từ đơn giản đến phức tạp, vận dụng kiến thức, mở rộng kiến thức, và sử dụng kiến thức để giải quyết các vấn đề trong thực tiễn là việc làm thường xuyên. Theo xu hướng đổi mới phương pháp dạy học hiện nay, GV nên hạn chế các dạng BTHH nặng về tính toán, định lượng phức tạp.

-

Gắn BTHH với các vấn đề thực tiễn, hiện tượng xung quanh để tăng tính linh hoạt và liên hệ thực tế vào môn học theo 2 chiều.

-

Đưa BTHH dưới dạng ‘tình huống có vấn đề’ giải quyết bằng cách vấn đáp trực tiếp giữa thầy và trò, trong đó người thầy tinh ý dẫn dắt học sinh theo hướng suy nghĩ tích cực.

-

BTHH nhằm củng cố mở rộng kiến thức cho HS là tốt song cần mở rộng nhiều hơn, khai thác sâu hơn phần kiến thức hóa học, bản chất hóa học.

44

-

Với đề thi THPTQG và SGK hiện nay thì không thể xây dựng BTHH nhằm phát triển năng lực giải quyết vấn đề.

-

Xây dựng BTHH để phát triển năng lực giải quyết vấn đề cho HS là mô hình dạy học tích cực, giúp HS hứng thú trong việc học tập bộ môn Hóa học cùng sự say mê hóa học, đồng thời phân hóa tốt các đối tượng HS. Tuy nhiên phải xây dựng được hệ thống bài tập phù hợp với việc đánh giá qua các bài kiểm tra, các bài thi là vấn đề mà nhiều người quan tâm.

Về phía HS Câu 1: Em có hứng thú học tập với bộ môn Hóa không? Vì sao?

-

Có hứng thú:

86 phiếu chiếm 43%.

-

Không hoặc ít hứng thú: 114 phiếu chiếm 57%

Câu 2: Em cảm thấy hứng thú với hình thức học tập nào?

Mức độ hứng thú Hình thức học tập

Rất

Hứng

Bình

Ít hứng

Không

hứng

thú

thường

thú

hứng

thú Thực hành Hóa học.

162 (81%)

thú 30

8 (4%)

(15%) Giải BTHH.

57 (28,5%)

68

75 (37,5%)

(34%) Đi khám phá những kiến thức

104 (52%)

hóa học gắn liền với thực tiễn,

54

42 (21%)

(27%)

cuộc sống sau mỗi bài học.

Nghe GV giảng bài sau đó làm các BT mà GV chỉ định.

39 (19,5%)

83

78 (39%)

(41,5%)

45

Tự mình khám phá tìm hiểu

57 (28,5%)

các vấn đề được GV hướng

67

76 (38%)

(33,5%)

dẫn.

Câu 3: Em có theo kịp tiến trình dạy học của GV trên lớp không?

Có

Không

Có lúc theo kịp, có lúc không.

61 (30,5%)

13 (6,5%)

126 (63%)

Câu 4: Em thấy việc làm BTHH khó ở điểm nào?

Kiến thức nhiều

118 (59%)

BTHH có nhiều dạng và khó nhớ

121 (60%)

Không biết cách liên hệ các dữ kiện với nhau

86 (43%)

Không biết vấn đề đặt ra trong câu hỏi Không biết cách phân tích đề

73 (36,5%) 94 (47%)

Câu 5: Em có vận dụng các kiến thức môn Hóa mình đã được học vào trong đời sống thực tiễn không? Vì sao?

-

Có vận dụng : 62 (31%)

-

Không vận dụng: 114 (57%)

-

Ít vận dụng: 24 (12%)

46

Câu 6: BTHH có giúp bản thân em rèn luyện phát triển những năng lực nào không?

Năng lực tính toán

127 (63,5%)

Năng lực tư duy

95 (47,5%)

Năng lực sử dụng ngôn ngữ Hóa học

81 (40,5%)

Năng lực phát hiện và giải quyết vấn đề

70 (35%)

Năng lực sáng tạo

52 (26%)

Năng lực hợp tác

112 (56%)

Năng lực nghiên cứu và thực hành

53 (26,5%)

Năng lực vận dụng kiến thức hóa học vào trong đời sống thực tiễn

73 (36,5%)

1.6.4. Đối tượng điều tra và phương pháp điều tra 1.6.4.1. Đối tượng điều tra Vì điều kiện thực tế không cho phép nên báo cáo dựa trên khảo sát các trường là THPT Trần Phú, THPT Phan Châu Trinh, THPT Hoàng Hoa Thám, THPT Thái Phiên. Đối tượng của cuộc điều tra là 20 giáo viên trong bộ môn Hóa và 200 HS tại thành phố Đà Nẵng.

1.6.4.2. Phương pháp điều tra - Nghiên cứu chương trình SGK Hóa học lớp 11 chương Hidrocacbon no.

- Gửi và thu phiếu điều tra.

- Gặp gỡ, trao đổi và phỏng vấn GV và HS. 1.6.5. Tiến trình và kết quả điều tra Về phía GV − Phần lớn GV đều cho rằng truyền thụ kiến thức mới là nội dung dạy học quan trọng nhất rồi đến BT, sau đó đến thí nghiệm thực hành và liên hệ thực tế.

47

− Phương án được dùng nhiều nhất trong giờ BT là GV phân tích BT từng bước và hướng dẫn HS giải (lớp yếu) hoặc cho HS tự đưa ra cách giải và lên bảng giải (lớp khá giỏi), ít khi đặt vấn đề để HS có thể suy luận và tìm cách giải quyết mà thường theo hướng áp đặt những gì đã có sẵn theo khuôn khổ. Đa số GV vẫn nặng về trang bị kiến thức, rèn luyện một số kỹ năng tính toán chứ chưa chú ý đến việc vận dụng nhiều phương pháp dạy khác nhau, chưa khai thác đặt câu hỏi gợi mở để buộc mọi HS đều tích cực làm việc, chưa quan tâm nhiều đến việc dạy phương pháp học tập cũng như khả năng vận dụng linh hoạt, năng lực độc lập suy nghĩ. − Bài tập phần lớn lấy từ SGK (một số GV đã bỏ hẳn việc sử dụng BT trong SGK) sách BT hoặc từ đề cương của tổ chuyên môn. Một số GV có biên soạn BT riêng nhưng mới chỉ theo những nội dung quan trọng. Hầu hết GV chưa có một hệ thống BT riêng được sắp xếp theo các mức độ nhận thức của HS. HS cả lớp đều phải làm tất cả BT mà GV yêu cầu, không phân biệt giỏi hay yếu, trừ một số BT khó thì không bắt buộc mà chỉ khuyến khích các em làm và xung phong lên bảng giải. − Khó khăn thường gặp nhất là không đủ thời gian cho BT. Theo phân phối chương trình chỉ có một vài tiết luyện tập cho mỗi chương không thể giải hết các BT. GV thường tranh thủ sửa BT trong các tiết học vào đầu hoặc cuối tiết, hoặc lấy giờ thực hành để sửa BT cũng như để dập tắt giáo án cháy khi đã xong. Tuy nhiên, với lớp 11 chương trình được đánh giá là khá nặng, đặc biệt là về Hóa Hữu cơ thì Hidrocacbon no lại là phần quan trọng, 45 phút không đủ để dạy lý thuyết của nhiều bài một cách cặn kẽ thì còn đâu thời gian để làm BT! Mặc dù đa số các trường chúng tôi khảo sát đều có tăng từ 1-2 tiết hóa/ tuần cho lớp 11 vào các buổi tự chọn theo các GV chỉ tạm đủ hoặc chưa đủ. − Do lớp đông (40-45HS), thời gian có hạn, GV lo dạy hết chương trình trong thời gian qui định, chưa giúp HS hiểu rõ từng từ ngữ trong bài tập, không kiểm tra hết khả năng suy luận của HS thông qua câu trả lời, cũng không có thời gian bổ sung kịp thời kiến thức bị hổng cho HS. Kiểm tra chỉ là tư duy tái hiện chứ chưa chú ý đến việc giải quyết vấn đề, tư duy sáng tạo. Từ đó dẫn đến năng lực suy nghĩ, trình bày thiếu logic, mạch lạc, chất lượng học tập không cao và độ bền kiến thức giảm.

48

- Bên cạnh đó GV ít liên hệ kiến thức hóa học với thực tế. Do cách thi cử có ảnh hưởng quan trọng đến cách dạy vì trong các kì kiểm tra, kì thi không yêu cầu có nhiều nội dung gắn với thực tiễn. Do vậy, đa số chỉ đưa câu hỏi thực tiễn vào các hoạt động ngoại khóa, hoặc hỏi vấn đáp HS còn lại thì chỉ tập trung các kĩ năng khác có nội dung thuần túy HH để có thể đáp ứng được yêu cầu các bài kiểm tra.

Về phía HS − Đa số HS nhận thức rằng BT hóa học có tác dụng củng cố, đào sâu và hệ thống hóa kiến thức, rèn luyện khả năng vận dụng kiến thức vào thực tiễn và là phương tiện để kiểm tra, đánh giá kiến thức, kỹ năng của HS. Một số cho rằng BTHH giúp rèn luyện trí thông minh và phát triển tư duy cũng như tăng hứng thú học tập và lòng say mê môn hóa học. − Số HS thích giờ BT khá cao, nhưng cũng còn 1 số ít thấy không thích, thậm chí chán nản, sợ giờ BT vì BT có nhiều dạng, thời gian dành cho BT trên lớp ít, HS lại không biết liên hệ giữa dữ kiện và yêu cầu bài toán (khả năng phân tích đề còn yếu) hoặc không biết bắt đầu giải bài toán từ đâu cũng như không nắm được phương pháp giải là những nguyên nhân chính. − Một vướng mắc của HS thường gặp khi giải BT là trong một nội dung kiến thức (một bài), các BT không được sắp xếp theo mức độ tư duy từ dễ đến khó. Đa số các em làm BT trong sách giáo khoa, sách BT hoặc đề cương của trường theo thứ tự từ dễ đến khó theo đánh giá chủ quan của mình chứ chưa có một hệ thống BT phân loại sẵn cho HS. − Để chuẩn bị tiết BT, HS thường làm các BT về nhà, hoặc đọc và tóm tắt sơ bộ, ghi nhận những chỗ chưa hiểu. Thời gian làm BT ở nhà của HS cũng không cố định, các em làm đến khi hết bài tập chứ không chọn hết giờ. Tuy nhiên, cũng có 1 số ít HS không hề chuẩn bị gì cả hoặc chỉ coi bài trong 1 khoảng thời gian rất ngắn (dưới 30 phút). − Để giải tốt BTHH, 2 yếu tố HS lựa chọn nhiều nhất là GV nên đưa ra phương pháp giải từng dạng cụ thể, phân tích, giải kỹ BT mẫu rồi mới đến việc các em phải tự vận động tư duy tìm lời giải và GV có một hệ thống BT theo mức độ nhận thức. Điều này 49

chứng tỏ HS chưa có phương pháp học tập hợp lý, nỗ lực bản thân chưa cao, phương pháp học còn thụ động, chưa tự lực suy nghĩ, rèn luyện các thao tác tư duy, chưa biết cách giải quyết vấn đề. Tuy nhiên khi gặp 1 BT khó, đa số các em lại tự mày mò tìm lời giải hoặc hỏi bạn bè, sau đó mới tìm lời giải trong sách tham khảo hoặc hỏi GV. - Năng lực vận dụng kiến thức hóa học để giải thích những tình huống xảy ra trong thực tiễn của HS còn hạn chế, vốn hiểu biết thực tế về các hiện tượng có liên quan đến hóa học trong đời sống hàng ngày còn ít. − Thông thường HS giải bài toán là cốt để tìm ra đáp số. Cả GV và HS đều quan tâm đến kết quả của bài toán nhiều hơn quá trình giải toán và việc rèn các yếu tố khác của năng lực trí tuệ như quan sát, tưởng tượng, phương pháp suy luận, kỹ năng đặt vấn đề và giải quyết,... Mặc dù quá trình giải phải vận dụng các thao tác tư duy, kỹ năng suy luận và tính toán, viết và cân bằng phản ứng được rèn luyện nhưng nếu chú ý rèn tư duy cho HS trong quá trình giải thì việc giải những bài sau sẽ đơn giản rất nhiều. Cái đọng lại sau khi giải không phải là những con số mà là kiến thức đã được khắc sâu, khả năng vận dụng kiến thức, qua đó hình thành phương pháp giải quyết vấn đề bằng suy luận logic và biện chứng, để sau này vận dụng linh hoạt giải quyết những vấn đề cuộc sống.

50

CHƯƠNG 2: XÂY DỰNG VÀ SỬ DỤNG HỆ THỐNG BÀI TẬP PHÂN HÓA CHƯƠNG HIDROCACBON NO ĐỂ PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ CHO HỌC SINH 2.1. Phân tích vị trí, mục tiêu, nội dung, cấu trúc chương hidrocacbon no trong chương trình lớp 11 chuẩn 2.1.1. Vị trí, mục tiêu chương hidrocacbon no chương trình lớp 11 chuẩn 2.1.1.1. Vị trí của chương hidrocacbon no chương trình lớp 11 chuẩn Hidrocacbon no rất phổ biến trong thiên nhiên. Metan có trong khí quyển (thoát ra từ sự phân hủy yếm khí các chất hữu cơ trong các bể ủ phân rác,thành phần chính của biogas), trong khí thiên nhiên, khí dầu mỏ. Các ankan từ C1-C40 là thành phần chính của dầu mỏ. Trong thực vật cũng gặp các hidrocacbon no từ C10-C37.

Hidrocacbon no là nhiên liệu và nguyên liệu quan trọng của nhân loại. Ankan dùng làm nhiên liệu cung cấp nhiệt năng, điện năng và cơ năng cho các phương tiện giao thông vận tải và các nhu cầu khác. Xăng được ví như máu trong huyết quản của nền kinh tế.

Khí thiên nhiên mà thành phần chính là metan dùng để đun nấu, cung cấp hơi nước để sưởi ấm, dùng trong nhà máy phát điện, dùng để cung cấp nhiệt cho các nhà máy luyện kim, phân đạm, gốm sứ…Khí thiên nhiên hóa lỏng (LNG) và khí mỏ dầu hóa lỏng (LPG) mà thành phần chính là propan và butan ngày nay đã trở thành nguồn nhiên liệu phổ biến, tiện dụng trong đời sống và sản xuất. Hiện nay khí thiên nhiên và dầu mỏ cung cấp đến khoảng 70% trong khi các nguồn khác như than đá, nước, năng lượng hạt nhân…chỉ cung cấp khoảng 30% tổng năng lượng mà loài người sử dụng. Ankan là nguồn nguyên liệu cực kì quan trọng cho công nghiệp sản xuất các chất hữu cơ và công nghiệp sản xuất phân đạm. Sở dĩ như vậy là vì chính từ các ankan người ta điều chế được những hợp chất có khả năng phản ứng cao hơn để tổng hợp ra các sản phẩm phục vụ con người. Bên cạnh đó ankan còn giữ một số vai trò không thể thay thế bởi các hidrocacbon khác như là: Ankan lỏng có nhiệt độ sôi thấp được dùng làm dung môi dưới dạng nguyên chất như n-hexan, hoặc dạng hỗn hợp như ete dầu hỏa (C5-C7). Các n-ankan mạch dài (C20-C35) 51

cĂł Ä‘áť™ nháť›t vĂ nhiᝇt Ä‘áť™ sĂ´i cao đưᝣc dĂšng lĂ m dầu nháť›t Ä‘áťƒ pha cháşż dầu gáť‘c Ä‘áťƒ pha cháşż dầu nháť?n hoạc mᝥ bĂ´i trĆĄn. CĂĄc ankan rắn thĆ°áť?ng đưᝣc gáť?i lĂ parafin còn đưᝣc dĂšng trong y dưᝣc vĂ trong máť™t vĂ i lÄŠnh váťąc khĂĄc.

Qua đây, chĂşng ta nháş­n thẼy vai trò và ᝊng d᝼ng cᝧa hidrocacbon no trong Ä‘áť?i sáť‘ng tháťąc tiáť…n. KhĂ´ng phải lĂ ngẍu nhiĂŞn mà đây lĂ chĆ°ĆĄng đầu tiĂŞn nghiĂŞn cᝊu váť loấi hᝣp chẼt hᝯu cĆĄ c᝼ tháťƒ. Viᝇc nghiĂŞn cᝊu kiáşżn thᝊc vĂ BT, cĂł Ă˝ thᝊc váş­n d᝼ng nhᝯng kiáşżn thᝊc háť?c đưᝣc, cĂĄc vẼn đᝠđưᝣc lĂ m rĂľ Ä‘áťƒ lĂ m cĆĄ sáť&#x; cho nghiĂŞn cᝊu cĂĄc chĆ°ĆĄng tiáşżp theo . Khi năng láťąc phĂĄt hiᝇn vĂ giải quyáşżt vẼn Ä‘áť thĂ´ng qua BT cᝧa chĆ°ĆĄng đưᝣc kĂ­ch thĂ­ch vĂ phĂĄt huy máť™t cĂĄch tĂ­ch cáťąc thĂŹ sáş˝ giĂĄo d᝼c lòng say mĂŞ khoa háť?c, thĂ­ch khĂĄm phĂĄ, tĂŹm tòi, sĂĄng tấo cho cĂĄc em. Rèn luyᝇn cho cĂĄc em tĂĄc phong lĂ m viᝇc khoa háť?c, chĂ­nh xĂĄc, kÄŠ năng thao tĂĄc, tĆ° duy phân tĂ­ch, táť•ng hᝣp‌KhĂ´ng nhᝯng tháşż giĂĄo d᝼c cho cĂĄc em biáşżt tiáşżt kiᝇm, sáť­ d᝼ng hᝣp lĂ­ tĂ i nguyĂŞn thiĂŞn nhiĂŞn, lòng yĂŞu quĂŞ hĆ°ĆĄng Táť• quáť‘c, tinh thần ham háť?c chiáşżm lÄŠnh tri thᝊc khoa háť?c ph᝼c v᝼ Táť• quáť‘c.

2.1.1.2. M᝼c tiĂŞu chĆ°ĆĄng hidrocacbon no chĆ°ĆĄng trĂŹnh láť›p 11 chuẊn a. Kiáşżn thᝊc: Háť?c sinh phải biáşżt: - Ä?áť‹nh nghÄŠa hidrocacbon no, ankan.

- Biết đᝓng đẳng, đᝓng phân, danh phåp cᝧa ankan.

- G�i tên cåc ankan v᝛i mấch chính không quå 10C. - Tính chẼt vật lý.

- LiĂŞn káşżt trong phân táť­ ankan Ä‘áť u lĂ liĂŞn káşżt đ?œŽ.

- Phưƥng phåp điᝠu chế ankan - Biết đưᝣc tầm quan tr�ng cᝧa hidrocacbon no trong công nghiᝇp và trong đ�i sᝑng.

- Tính chẼt hóa h�c đạc trưng cᝧa ankan là phản ᝊng thế.

Háť?c sinh phải hiáťƒu:

52

- Sự biến thiên tính chất vật lí của ankan phụ thuộc vào số nguyên tử C trong phân tử.

- Nguyên nhân gây ra tính chất hóa học đặc trưng của ankan: phản ứng thế, tách, oxi hóa.

- Cơ chế phản ứng thế halogen vào phân tử ankan.

- Nguyên tắc điều chế ankan trong phòng thí nghiệm, cũng như trong công nghiệp.

Học sinh vận dụng: - Viết CTCT, gọi tên các ankan, viết các đồng phân của ankan.

- Vận dụng các kiến thức đã học giải quyết được các tình huống thực tiễn cuộc sống đặt ra: thảm họa tràn dầu trên biển và biện pháp khắc phục, tại sao ở các trạm xăng dầu lại cấm lửa, cấm sử dụng điện thoại di động, tại sao khi dập tắt các đám cháy xăng dầu lại không dùng nước… b. Kĩ năng: - Viết các đồng phân, gọi tên.

- Viết các PTPƯ chứng minh tính chất hóa học của ankan - Vận dụng quy tắc thế xác định sản phẩm chính của phản ứng thế - Xuất phát từ đặc điểm cấu tạo, dự đoán tính chất hóa học.

- Thực hiện được các thí nghiệm nghiên cứu và chứng minh tính chất của ankan.

- Giải được các bài toán theo phương trình và vận dụng kiến thức lí thuyết trong giải quyết yêu cầu của bài tập hóa học. c. Thái độ: Hình thành và phát triển ở các em HS: - Lòng hăng say và yêu mến học tập bộ môn Hóa học.

- Truyền đạt và vận dụng kiến thức đã được học ở bộ môn khoa học nói chung cũng như Hóa học nói riêng vào thực tiễn cuộc sống.

53

- Có ý thức vận dụng các kiến thức về an toàn khi tiếp xúc với hợp chất hữu cơ đồng thời bảo vệ môi trường khi xử lí các hợp chất này.

- Thông qua nội dung của chương, giáo dục cho HS tình cảm biết yêu quý và bảo vệ tài nguyên thiên nhiên, có ý thức và giữ gìn bảo vệ môi trường đất và không khí. d. Phát triển năng lực: - Năng lực tự học.

- Năng lực giải quyết vấn đề và sáng tạo: phân tích được tình huống mà giáo viên đặt ra từ đó dự đoán kết luận về TCVL. - Năng lực thể chất: nêu được cơ sở của các biện pháp xử lý khi xảy ra tai nạn tràn dầu, khai thác dầu mỏ từ biển.

- Năng lực giao tiếp: sử dụng thành thạo tên gọi của các chất, chủ động giao tiếp, tự tin trình bày ý hiểu của mình trước lớp hoặc biện luận cho câu trả lời của mình.

- Năng lực hợp tác: làm việc nhóm, giải quyết nôi dung học tập mà bài học đặt ra.

- Năng lực tính toán: làm bài tập định lượng liên quan đến bài học.

- Năng lực sử dụng ngôn ngữ hóa học.

2.1.2. Cấu trúc, nội dung chương hidrocacbon no chương trình lớp 11 chuẩn Chương hidrocacbon no gồm 2 tiết lí thuyết, 2 tiết luyện tập và 1 tiết thực hành.

Nội dung chương: + Bài 25: Ankan + Bài 26: Xicloankan (bài giảm tải không dạy) + Bài 27: Luyện tập ankan và xicloankan + Bài 28: Bài thực hành số 3. Phân tích định tính nguyên tố. Điều chế và tính chất của mêtan.

Kiến thức trọng tâm chương Hidrocacbon no. a.ANKAN I.Tính chất chung : 54

1.Dãy đồng đẳng của ankan (parafin) : Tên gọi

CTPT

Metan

CH4

Etan

C2H6

Propan

C3H8

Butan

C4H10

Pentan

C5H12

Hexan

C6H14

Heptan

C7H16

Octan

C8H18

Nonan

C9H20

Decan

C10H22

Trạng thái

Khí

Lỏng

…

C18H38 …

Tổng

Rắn

CnH2n +2(n≥1)

quát 2. Đồng phân của ankan : Ankan bắt đầu từ C4H10 trở lên có đồng phân mạch cacbon : CH3 – CH2 – CH2 – CH3 : butan CH3 – CH(CH3) – CH3

: 2 – metylpropan

Gọi tên Tên mạch nhánh

Tên mạch chính

Vị trí – tên mánh: Tên HC + “yl”

Tên mạch chính: Tên HC + “an”

Lưu ý : 55

- Thêm n-: chᝉ mấch không phân nhånh.

- ThĂŞm iso: cĂł máť™t nhĂĄnh -CH3 áť&#x; nguyĂŞn táť­ cacbon thᝊ hai.

- ThĂŞm neo: cĂł Ä‘áť“ng tháť?i 2 nhĂĄnh -CH3 áť&#x; nguyĂŞn táť­ cacbon thᝊ hai.

II. Tính chẼt hóa h�c : 1. Phản ᝊng thế halogen : dẍn xuẼt halogen cᝧa hiđrocacbon + HCl

Ankan + Cl2

Ví d᝼: CH3 – CH2– CH3 + Cl2

CH3 – CHCl– CH3 + HCl (sp chính)

Hoạc CH3 – CH2– CH3 + Cl2

CH3 – CH2– CH2Cl+ HCl (sp ph᝼)

Nhận xÊt: Nguyên t᝭ hiđrô liên kết v᝛i nguyên t᝭ cacbon bậc cao hƥn dᝅ bᝋ thay thế hƥn nguyên t᝭ hiđrô liên kết v᝛i nguyên t᝭ cacbon bậc thẼp hƥn.

2. Phản ᝊng tåch : CH3 – CH3

CH2 = CH2 + H2

3. Phản ᝊng crackinh (bẝ mấch cacbon) : Ankan

ankan + anken

Ankan

anken + H2

4. Phản ᝊng oxi hóa : Phản ᝊng oxi hóa hoà n toà n : 2CnH2n +2 + (3n + 1)O2

2nCO2 + 2(n +1)H2O

Phản ᝊng oxi hóa không hoà n toà n : ��, � °

CH4 + O2 →

HCH = O + H2O

III. Ä?iáť u cháşż : Trong phòng thĂ­ nghiᝇm : đ??śđ?‘Žđ?‘‚,đ?‘Ą đ?‘œ

CH3COONa + NaOH →

CH4 + Na2CO3

Nhôm cacbua : Al4C3 + 12H2O →3CH4 + 4Al(OH)3 Trong công nghiᝇp : Tᝍ dầu m�, khí thiên nhiên.

56

b.XICLOANKAN (đã được giảm tải) 2.1.3. Những điểm cần chú ý về nội dung và phương pháp dạy học chương hidrocacbon no chương trình lớp 11 chuẩn [23].

Chương hidrocacbon no là chương đầu tiên HS được nghiên cứu về loại hợp chất hữu cơ cụ thể nên GV cần chú trọng giúp HS hiểu đúng, chính xác các khái niệm, các quá trình và hình thành phương pháp học tập để làm cơ sở nghiên cứu các chương sau.

GV giúp HS hiểu rõ bản chất, đặc điểm liên kết hóa học trong phân tử ankan là loại hidrocacbon chỉ có các liên kết đơn C-C và C-H với mạch cacbon hở để làm cơ sở cho sự dự đoán tính chất hóa học đặc trưng của chúng. Khi sử dụng mô hình để nghiên cứu cấu trúc phân tử ta cần yêu cầu HS chỉ rõ sự tương đồng giữa mô hình rỗng và mô hình đặc trong mô tả cấu trúc phân tử các chất.

Danh pháp của ankan được gọi theo IUPAC với ankan không phân nhánh và ankan phân nhánh (không được gọi ankan mạch thẳng và mạch nhánh). Cần yêu cầu HS thuộc 10 ankan đầu dãy và vận dụng tích cực trong bài dạy, bài tập để HS ghi nhớ được vì đây là kĩ năng quan trọng, làm cơ sở cho việc nghiên cứu danh pháp các loại hợp chất hữu cơ được học ở các bài sau. Trong danh pháp cần phân biệt rõ các nhóm ankyl và các gốc ankyl.

Kiến thức về tính chất vật lí rất quan trọng vì nó cũng có tính quyết định đến khả năng ứng dụng của chất đồng thời còn giúp HS có cái nhìn toàn diện trong việc xem xét mối quan hệ giữa tính chất và ứng dụng của chất. HS thường xem nhẹ nội dung liên quan đến tính chất vật lí và ứng dụng nên khi vận dụng vào giải BT nhận biết, tách các chất thường không vận dụng kiến thức về tính chất vật lí mà chỉ tập trung sử dụng tính chất hóa học, làm phức tạp hóa cách giải một cách không cần thiết hay HS không làm tốt cấc dạng bài tập có liên quan đến ứng dụng của ankan trong đời sống thực tiễn.GV cần tổ chức cho HS quan sát, nghiên cứu kĩ từng cột trong bảng thống kê hằng số vật lí của ankan, nhận xét các số liệu và tự rút ra kết luận về sự biến đổi các số liệu nhiệt độ nóng chảy, nhiệt độ sôi, khối lượng riêng theo chiều tăng của số nguyên tử cacbon trong phân tử.

57

Về phản ứng thế halogen, cần làm rõ phản ứng clo hóa xảy ra mạnh hơn nên kém định hướng hơn phản ứng brom hóa. Sự khái quát hóa halogen ưu tiên thế vào nguyên tử H liên kết với cacbon bậc cao hơn chỉ đúng với phản ứng brom hóa, không đúng với phản ứng clo hóa, với flo thì phản ứng quá mãnh liệt nên phân hủy ankan thành C và H, còn iot không phản ứng khi chiếu ánh sáng vì quá yếu.

Nghiên cứu phản ứng tách (gãy liên kết C-C, C-H), ta cần nhấn mạnh đến điều kiện phản ứng rất khắc nghiệt và không có hướng ưu tiên xác định nên phản ứng sẽ tạo ra nhiều sản phẩm khác nhau.

Kiến thức về điều chế ankan cần cho HS phân biệt các khái niệm điều chế và chuyển hóa, điều chế trong phòng thí nghiệm và điều chế trong công nghiệp (sản xuất hóa học).

Với nội dung ứng dụng của hidrocacbon no cần tổ chức cho HS đọc và nhận xét, làm rõ những ứng dụng nào dựa chủ yếu vào tính chất vật lí, ứng dụng nào chủ yếu dựa vào tính chất hóa học.

Khi hình thành phương pháp học tập và nghiên cứu các loại hợp chất hữu cơ cụ thể ta cần lưu ý rằng học sinh cần được nghiên cứu đầy đủ cả dãy đồng đẳng chứ không phải chỉ nghiên cứu một chất cụ thể trong dãy đồng đẳng đó (như ở THCS), vì vậy khi lấy ví dụ cho các phương trình hóa học ta cần đa dạng hóa các chất trong dãy đồng đẳng. Tuy nhiên cần phải chú ý khi chọn ví dụ để tránh việc HS quy nạp hay suy diễn sai trong quá trình nhận thức. Ví dụ việc thay thế hết các nguyên tử H trong phân tử hidrocacbon no chỉ thực hiện tốt cho metan, etan, propan, với các đồng đẳng khác cao hơn thì sẽ xảy ra phản ứng phân cắt liên kết C-C trước khi thế các nguyên tử H trong phân tử. Nguyên nhân của hiện tượng này là do ảnh hưởng của các nguyên tử clo đã có trong phân tử sẽ làm phân cực mạnh các liên kết C-C so với các liên kết C-H. 2.2. Xây dựng hệ thống bài tập phân hóa chương hidrocacbon no chương trình lớp 11 chuẩn 2.2.1. Nguyên tắc lựa chọn và xây dựng hệ thống bài tập hóa học để phát triển năng lực giải quyết vấn đề cho học sinh Hệ thống bài tập phải góp phần thực hiện mục tiêu môn học.

58

Mục tiêu của Hóa học ở trường THPT (đối với chương trình chuẩn) là giúp HS đạt được về kiến thức a.Về kiến thức: HS có được hệ thống kiến thức hóa học phổ thông cơ bản, hiện đại và thiết thực từ đơn giản đến phức tạp, gồm kiến thức cơ sở hóa học chung, hóa học vô cơ, hóa học hữu cơ. b.Về kĩ năng: HS có được hệ thống kĩ năng hóa học phổ thông cơ bản và thói quen làm việc khoa học gồm kĩ năng học tập hóa học, kĩ năng thực hành hóa học, kĩ năng vận dụng kiến thức hóa học. c.Về thái độ: HS có thái độ tích cực như: -Hứng thú học tập bộ môn hóa học.

-Ý thức trách nhiệm với bản thân, với xã hội và cộng đồng, phát hiện và giải quyết vấn đề một cách khách quan, trung thực trên cơ sở phân tích hóa học.

-Ý thức vận dụng những tri thức hóa học đã học vào cuộc sống và vận động người khác cùng thực hiện.

Hệ thống bài tập phải đảm bảo tính chính xác, khoa học của nội dung kiến thức hóa học và các môn học có liên quan.

Khi xây dựng nội dung của BT phải có sự chính xác về kiến thức, BT cho đủ các dữ kiện, không được dư hay thiếu. Các BT không được mắc sai lầm về mặt thiếu chính xác trong cách diễn đạt, nội dung thiếu logic chặt chẽ. Vì vậy GV khi ra BT cần nói, viết một cách logic chính xác và đảm bảo tính khoa học về mặt ngôn ngữ hóa học.

Hệ thống bài tập phải đảm bảo tính hệ thống, tính đa dạng.

Trong quá trình xây dựng hệ thống BT có những loại BT được đầu tư nhiều hơn, vì chúng góp phần quan trọng vào việc hình thành và rèn luyện những kĩ năng liên quan nhiều đến hoạt động giáo dục…Giữa các BT trong hệ thống luôn có mối liên hệ chặt chẽ với nhau, BT trước là cơ sở nền tảng để thực hiện BT sau và BT sau là cụ thể hóa là sự phát triển và củng cố vững chắc hơn các kiến thức, kĩ năng có ở BT trước. Toàn bộ hệ thống BT đều nhằm giúp HS nắm vững kiến thức, hình thành và phát triển hệ thống kĩ nằn cơ bản.

59

Mặt khác hệ thống BT còn phải được xây dựng một cách đa dạng phong phú. Sự đa dạng của hệ thống BT giúp HS hình thành các kĩ năng cụ thể chuyên biệt một cách hiệu quả.

Hệ thống bài tập phải đảm bảo tính vừa sức.

BT phải được xây dựng từ dễ đến khó, từ đơn giản đến phức tạp: đầu tiên là những BT vận dụng theo mẫu đơn giản, sau đó là những BT vận dụng phức tạp hơn, cuối cùng là những BT đòi hỏi HS ở sự sáng tạo. Các BT phải có đủ loại điển hình và tính mục đích rõ ràng, có BT chung cho cả lớp nhưng cũng có BT riêng cho từng đối tượng, hình thức phổ biến là cao hơn, khó hơn nhưng gây được hứng thú, chứ không mang tính chất ép buộc. Với hệ thống BT được xây dựng theo nguyên tắc này sẽ giúp cho mọi trình độ HS đều tham gia tranh luận để giải BT. Khi nói lên một ý hay, ý đúng sẽ tạo cho HS một niềm vui, một sự hưng phấn cao độ, kích thích tư duy và nỗ lực suy nghĩ.

Hệ thống bài tập phải đảm bảo tính thực tiễn Đối với HS, BTHH là phương pháp học tập tích cực, hiệu quả không có gì thay thế được, giúp HS nắm vững kiến thức hóa học, phát triển tư duy hình thành kĩ năng, vận dụng kiến thức hóa học vào thực tế đời sống sản xuất và nghiên cứu khoa học, làm giảm nhẹ sự nặng nề căng thẳng của lượng lí thuyết lớn và đồng thời gây hứng thú say mê học tập cho HS Đối với GV, BTHH là phương tiện, là nguồn kiến thức để hình thành những khái niệm hóa học và tích cực các hoạt động nhận thức cho HS. Hệ thống bài tập phải củng cố hệ thống kiến thức cho học sinh.

Sự nắm vững kiến thức có thể phân biệt ở bốn mức độ: Hiểu, biết, vận dụng bậc thấp và vận dụng bậc cao. HS nắm vững kiến thức hóa học một cách chắc chắn khi họ được hình thành kĩ năng, kĩ xảo vận dụng và chiếm lĩnh kiến thức thông qua nhiều hình thức luyện tập khác nhau. Sử dụng BT nhằm mục đích luyện tập cho HS vận dụng kiến thức được phát triển và củng cố vững chắc hơn.

Hệ thống bài tập phải phát huy năng lực giải quyết vấn đề cho học sinh.

60

Với mục đích nghiên cứu quá trình suy luận của HS nhằm phát triển năng lực nhận thức, tư duy, sáng tạo, chúng tôi tạm phân ra làm 2 loại BT: -BT cơ bản: loại BT chỉ yêu cầu HS vận dụng kiến thức đã biết để giải quyết các tình huống quen thuộc.

-BT tổng hợp: loại BT đòi hỏi HS khi giải vận dụng một chuỗi các lập luận logic, giữa cái đã cho và cái cần tìm. Do đó HS cần phải giải thành thạo các BT cơ bản và phải nhận ra quan hệ logic của toàn bài, từ đó HS đề ra cách giải quyết cho toàn bài toán.

2.2.2. Quy trình xây dựng hệ thống bài tập hóa học để phát triển năng lực giải quyết vấn đề cho học sinh 2.2.2.1. Xác định mục đích của hệ thống bài tập.

Mục đích xây dựng hệ thống BT phần Hidrocacbon no lớp 11 (chương trình chuẩn) nhằm phát triển năng lực giải quyết vấn đề cho HS. 2.2.2.2. Xác định nội dung của hệ thống bài tập.

Nội dung của hệ thống BT phải bao quát được kiến thức của chương Hidrocacbon no. Đề ra được một BTHH thỏa mãn mục tiêu của chương GV phải trả lời được các câu hỏi sau: -BT giải quyết vấn đề gì về kiến thức và kĩ năng trong chương?

-Nó nằm ở vị trí nào trong bài học của chương?

-Cần ra loại BT gì? (định tính, định lượng hay thí nghiệm)?

-Có liên hệ với những kiến thức cũ và mới không?

-Có phù hợp với năng lực nhận thức của HS không?

-Có phối hợp với những phương tiện khác không? (thí nghiệm, sơ đồ, đồ thị, hình vẽ) -Có thỏa mãn ý đồ phương pháp của thầy không?

61

2.2.2.3. Xác định loại bài tập và các kiểu bài tập. Đối với phần Hóa học hữu cơ chương Hidrocacbon no, chúng tôi chia thành các loại BT: BT định tính và BT định lượng. Ứng với từng loại chia thành hai hình thức là: BT tự luận và BT trắc nghiệm.

Sau khi đã xác định được loại BT, cần đi sâu hơn, xác định nội dung của mỗi loại.

Dấu hiệu đặc trưng của BT định tính là trong đề bài không yêu cầu phải tính toán trong quá trình giải và yêu cầu phải xác lập những mối liên hệ nhất định giữa các kiến thức và các kĩ năng. Trong phần hóa học hữu cơ Hidrocacbon no lớp 11 THPT (chương trình chuẩn) chúng tôi chia thành các kiểu dạng BT sau: a.Ankan -Bài tập lí thuyết định tính: +Viết công thức cấu tạo, viết đồng phân của ankan. +Điều chế ankan. +Trình bày tính chất hóa học, tính chất vật lí của dãy đồng đẳng ankan. +Gọi tên ankan và dẫn xuất halogen. +Sắp xếp nhiệt độ sôi của các ankan . +Viết PTHH. -Bài tập lí thuyết định lượng: +Xác định CTPT của hợp chất. +Bài tập về phản ứng thế halogen (Cl2 và Br2). +Bài tập về phản ứng tách (phản ứng crackinh). +Bài tập về phản ứng cháy. +Áp dụng các định luật về chất khí (P,V, T). +Biện luận tìm CTPT. b.Xicloankan (được giảm tải) 2.2.2.4. Thu thập thông tin để soạn hệ thống bài tập.

Gồm các bước cụ thể sau:

62

-Thu thập từ các SBT, các tài liệu liên quan đến hệ thống cần xây dựng.

-Tham khảo sách, báo, tạp chí…có liên quan.

-Tìm hiểu những nội dung hóa học có liên quan đến đời sống…

Số tài liệu thu thập được càng nhiều và càng đa dạng thì việc biên soạn càng nhanh chóng và có chất lượng hiệu quả. Vì vậy cần tổ chức sưu tầm tư liệu một cách khoa học và có sự đầu tư về thời gian.

2.2.2.5. Tiến hành soạn thảo bài tập.

Gồm các bước sau: -Xây dựng hệ thống kiến thức, kĩ năng trong chương Hidrocacbon no.

-Xây dựng từng loại BT: +Bổ sung thêm các dạng BT còn thiếu hoặc những nội dung chưa có BT trong SGK và SBT. +Chỉnh sửa các BT trong SGK, SBT không phù hợp như quá khó, quá nặng nề, chưa chính xác…

-Xác định các phương pháp giải các dạng BT cụ thể.

-Sắp xếp các BT thành các loại như đã xác định theo trình tự: +Theo nội dung kiến thức trong chương. +Theo mức độ nhận thức. +Theo tính chất BT: Từ dễ đến khó, từ lí thuyết đến thực hành, từ tái hiện đến sáng tạo…

2.2.2.6. Tham khảo, trao đổi ý kiến với các giáo viên kinh nghiệm và các giảng viên thuộc tổ chuyên môn.

Sau khi xây dựng xong các BT, chúng tôi tham khảo và trao đổi ý kiến với các GV kinh nghiệm và các giảng viên thuộc tổ chuyên môn về tính chính xác, tính khoa học, tính phù hợp với trình độ của HS.

63

2.2.2.7. Thực nghiệm, chỉnh sửa và bổ sung. Để khẳng định chính xác lại mục đích đã đặt ra của hệ thống BT là nhằm phát triển năng lực giải quyết vấn đề cho HS. Chúng tôi tiến hành sử dụng dạy học, tổ chức cho HS giải BT đã được xây dựng trong đề tài từ đó chỉnh sửa cho phù hợp với đối tượng và mục tiêu.

2.2.3. Hệ thống bài tập phân hóa chương hidrocacbon no chương trình lớp 11 chuẩn 2.2.3.1. Bài tập gọi tên, viết CTCT, xác định CTPT, so sánh nhiệt độ sôi a. Bài tập tự luận Câu 1: (Bậc 2) Số đồng phân ứng với các công thức C5H12, C6H14, C7H16. Gọi tên các đồng phân đó.

Câu 2: (Bậc 2) Tên gọi của chất có cấu tạo: CH3-CH2C(CH3)2CH(C2H5)CH3 ?

Câu 3: (Bậc 2) Viết CTCT các chất có tên gọi sau : a.4-etyl-3,3-đimetylhextan.

b.1-brom-2-clo-3-metylpentan.

c.2-metylbutan.

d. 2,2,3-trimetylpentan.

e. 2,2- điclo-3-etylpentan.

f. 4-etyl-2,3-đimetyl hexan.

g. 3,3,5-tri metyl octan.

h. 6-etyl -2,2-đimetyl octan.

i. 3-etyl-2,3-đi metyl heptan.

k. 1-brom-2-clo-3-metyl pentan.

Câu 4: (Bậc 2) Đọc tên quốc tế (IUPAC) các hợp chất sau: a. CH3-CH(CH3)-CH2-CH3 b. CH3-CH2-CH(CH3)-CH2-CH3 c. CH3-CH(Br)-CH(C2H5)-CH3 d. CH3-CHCl-CHCl-CH(CH3)-CH2-CH3 e. CH3-CH(CH3)-CH2-CH(CH3)-CH(CH3)-CH3 Câu 5: (Bậc 2) Hãy sắp xếp nhiệt độ sôi của các hợp chất dưới đây theo thứ tự tăng dần: (1)Pentan

(2)Hexan

(3)Heptan

(4)isohexan

Câu 6: (Bậc 2) Hãy sắp xếp nhiệt độ sôi của các hợp chất dưới đây theo thứ tự tăng

64

dần: (1)neo-pentan (2)iso-pentan (3)pentan (4)butan

(5)iso-butan

b. Bài tập trắc nghiệm Câu 7: (Bậc 1) Dãy chỉ gồm các chất thuộc dãy đồng đẳng của metan là: A. C2H2, C3H4, C4H6, C5H8.

B. CH4, C2H2, C3H4, C4H10.

C. CH4, C2H6, C4H10, C5H12.

D. C2H6, C3H8, C5H10, C6H12.

Câu 8: (Bậc 1) Hidrocacbon no là A. hidrocacbon mà trong phân tử chỉ có liên kết đơn.

B. hợp chất hữu cơ mà trong phân tử chỉ có liên kết đơn.

C. hidrocacbon mà trong phân tử chỉ chứa 1 nối đôi.

D. hợp chất hữu cơ trong phân tử chỉ có hai nguyên tố C và H. Câu 9: (Bậc 1) Ankan có đồng phân A. nhóm chức.

B. mạch cacbon.

C. vị trí nhóm chức.

D. hình học.

Câu 10: (Bậc 2) Hợp chất dưới đây có tên thay thế là

CH3 CH CH

CH2 CH3

CH3 CH3 A. 2,2-đimetylpentan.

B. 2,3-đimetylpentan.

C. 2,2,3-trimetylpentan.

D. 2,2,3-trimetylbutan.

Câu 11: (Bậc 2) Số đồng phân của ankan có CTPT C5H12 là A. 1.

B. 2.

Câu 12: (Bậc 2) Cho ankan sau:

C. 3.

D. 4.

CH3 – CH – CH2 – CH – CH3 CH3

CH2 – CH3

Tên gọi của A theo IUPAC là

65

A. 2-etyl-4-metylpentan.

B. 3,5-đimetylhexan

C. 4-etyl-2-metylpentan.

D. 2,4-đimetylhexan.

Câu 13: (Bậc 2) Ankan A có tên thay thế: 3-etyl-2,4-đimetylhexan.

CTPT của A là A. C11H24.

B. C9H20.

C. C8H18.

D. C10H22.

Câu 14: (Bậc 2) Trong các ankan đồng phân của nhau, đồng phân có nhiệt độ sôi cao nhất là đồng phân A. tert-ankan.

B. mạch không nhánh.

C. isoankan.

D. mạch phân nhánh nhiều nhất.

Câu 15: (Bậc 3) Ankan A có 16,28% về khối lượng H trong phân tử. Số đồng phân cấu tạo của A là A. 3.

B. 4.

C. 5.

D. 6.

2.2.3.2. Bài tập rèn luyện kĩ năng viết PTHH. Câu 1: (Bậc 2) Viết phản ứng và gọi tên phản ứng của isobutan trong các trường hợp dưới đây: a. Lấy 1mol isobutan cho tác dụng với 1 mol Cl2 chiếu sáng. b. Lấy 1 mol isobutan đun nóng với 1 mol Br2. c. Nung nóng isobutan với xúc tác Cr2O3 tạo ra isobutilen . d. Đốt isobutan trong không khí.

Câu 2: (Bậc 2) Hoàn thành các phản ứng sau : o

t , CaO a. C2H5COOK + KOH ⎯⎯⎯⎯→ o

b. CH3COOK

t , CaO + NaOH ⎯⎯⎯⎯→

c. HCOONa

+ NaOH →

d. Al4C3

+ H2SO4 →

Câu 3: (Bậc 2) Viết phương trình phản ứng clo hóa (tỉ lệ 1 : 1), phản ứng đề 66

hiđro hóa, phản ứng nhiệt phân (cho biết sản nào được ưu tiên) của các hợp chất dưới đây: a. Propan b. n-butan c. CnH2n+2 Câu 4: (Bậc 3) Đốt cháy hoàn toàn một thể tích ankan mạch thẳng A thu được 4 thể tích CO2 đo cùng điều kiện. a.Viết công thức cấu tạo của A. b. Viết các phương trình phản ứng xảy ra khi : - Cho A tác dụng với Clo theo tỉ lệ mol 1:1.

- Tách một phân tử hidro khỏi A. - Đốt cháy A. Câu 5: (Bậc 3) Cho isopentan tác dụng với Cl2 (tỉ lệ 1:1) trong điều kiện chiếu sáng tạo ra được bao nhiêu dẫn xuất monoclo. Viết PTPƯ và gọi tên sản phẩm.

2.2.3.3. Bài tập có sử dụng hình vẽ, sơ đồ, đồ thị hay dãy chuyển hóa Câu 1: (Bậc 3) Viết các phương trình phản ứng theo sơ đồ chuyển hóa sau : CH3Cl → CH2Cl2 → CHCl3 → CCl4 a. CH3COONa → CH4 C2H2 → C2H6 → C2H4 → etan C2H6 → C2H5Cl → C4H10 → C4H8 → butan b. C4H10

isopropylclorua C3H6

→propan propylclorua.

c. hexan → butan → etan → etylclorua.

67

Câu 2: (Bậc 2) Cho hình vẽ thu khí như hình bên: Những khí nào trong số các khí H2, N2, NH3 ,O2, Cl2, CO2,HCl, SO2, H2S, CH4 có thể thu được theo cách bên?

A. H2, CH4.

B. H2, N2, NH3, CH4.

C.O2, N2, H2,Cl2, CO2.

D. Cl2, CO2, HCl. Câu 3: (Bậc 2) Cho hình vẽ thu khí như hình bên: Những khí nào trong số các khí H2, N2 ,O2, CO2, SO2, C4H10 có thể thu được theo cách bên?

A. H2, N2, CO2.

B. H2, N2, CO2.

C. O2, SO2, CO2, C4H10.

D. N2, O2.

Câu 4: (Bậc 2) Cho hình vẽ thu khí như hình bên:Hình vẽ bên có thể áp dụng để thu được: A. H2, N2, O2, CO2, HCl, CH4.

B. O2, N2, H2, CO2, CH4.

C. NH3, HCl, CO2, SO2, Cl2.

D. NH3, O2, N2, HCl, CO2.

Câu 5: (Bậc 2) Hãy cho biết thí nghiệm bên dùng để xác định nguyên tố nào

Hợp chất hữu cơ

Bông và CuSO4(khan)

trong hợp chất hữu cơ?

A. Xác định C và H. B. Xác định H và Cl.

dd Ca(OH)2

C. Xác định C và N. D. Xác định C và S.

68

Câu 6: (Bậc 2) Vai trò của CuSO4 (khan) và biến đổi của nó trong qúa trình xác định C và H trong hợp chất hữu cơ ở hình bên dưới là: Bông và Hợp chất hữu cơ

CuSO4(khan)

dd Ca(OH)2

A. Xác định C và màu CuSO4 từ màu trắng sang màu xanh.

B. Xác định H và màu CuSO4 từ màu trắng sang màu xanh.

C. Xác định C và màu CuSO4 từ màu xanh sang màu trắng.

D.Xác định H và màu CuSO4 từ màu xanh sang màu trắng.

Câu 7: (Bậc 2) Cho hình vẽ minh họa việc điều chế khí Y trong phòng thí nghiệm như sau:

Khí Y có thể là A. CH4.

B. N2.

C. NH3.

D. SO2.

Câu 8: (Bậc 2) Cho biết đây là phản ứng điều chế chất gì trong phòng thí nghiệm ?

69

A.CH4 .

B. NH3.

C. CO2 .

D. C2H2.

Câu 9: (Bậc 2) Cho các chất sau: axit etanoic; etanal; etanol; etan.

Nhiệt độ sôi của các chất được biểu diễn như sau:

ts

1 2 3 4 Chất 3 là A. etanal.

B. etan.

C. etanol.

D. axit etanoic.

Câu 10: (Bậc 2) Độ tan của axit etanoic; etanal; etanol; etan trong nước được biểu diễn theo sơ đồ dưới đây: Độ tan

1

2 3 4 70

ChẼt 3 là A. etan.

B. etanol.

C. axit etanoic.

D. etanal.

Câu 11: (Báş­c 3) Cho sĆĄ Ä‘áť“ chuyáťƒn hoĂĄ dĆ°áť›i đây: đ??śđ?‘Žđ?‘‚,đ?‘Ą °

1. A + NaOH → đ?‘Žđ?‘ đ?‘˜đ?‘Ą

2. B + Cl2 → ��,� °

3. B →

isobutan(B) + ‌

D+E

F+G

4. F + Cl2

⎯ ⎯→

CH3Cl + E

�°

5. F + Cl2 → L + E Phản ᝊng 2 và 3 lần lưᝣt có tên g�i là : A. Phản ᝊng clo hoå và phản ᝊng crackinh.

B. Phản ᝊng clo hoå và phản ᝊng huᝡ.

C. Phản ᝊng c᝙ng hᝣp v᝛i clo và phản ᝊng huᝡ.

D. Phản ᝊng c᝙ng hᝣp v᝛i clo và phản ᝊng cracking.

2.2.3.4. Bà i tập phản ᝊng thế halogen a. Bà i tập t᝹ luận Câu 1: (Bậc 2) Khi cho 3-metylpentan tham gia phản ᝊng thế v᝛i clo theo tᝉ lᝇ mol 1:1 tấo ra bao nhiêu dẍn xuẼt monoclo đᝓng phân?

Câu 2: (Bậc 3) Hai hidrocacbon A và B có cÚng công thᝊc C5H12 tåc d᝼ng v᝛i Cl2 theo tᝉ lᝇ mol 1:1 thÏ A cho dẍn xuẼt duy nhẼt, còn B cho 4 dẍn xuẼt. Xåc đᝋnh CTCT cᝧa A và B? Câu 3: (Bậc 3) M᝙t ankan X tåc d᝼ng v᝛i clo theo tᝉ lᝇ mol 1:1 tấo 2 sản phẊm thế monoclo Y1 và Y2 đᝠu chᝊa 45,22% clo vᝠkhᝑi lưᝣng. Xåc đᝋnh CTCT cᝧa X ?

Câu 4: (Bậc 3) Ankan X (tᝉ khᝑi đᝑi v᝛i không khí là 3,931) tåc d᝼ng v᝛i Br2 trong điᝠu kiᝇn thích hᝣp chᝉ tấo 1 dẍn xuẼt monobrom duy nhẼt. Xåc đᝋnh CTCT cᝧa X. G�i tên X.

71

Câu 5: (Bậc 3) Đốt cháy hoàn toàn 1 hidrocacbon A cần dùng 38,4 gam O2 và thu được 16,8 lít CO2 (đtkc). Khi cho A tác dụng với Cl2 theo tỉ lệ mol 1:1 thu được 1 sản phẩm thế. Xác định CTPT và gọi tên A? Câu 6: (Bậc 3) Đốt cháy hoàn toàn m gam hỗn hợp X gồm 2 hidrocacbon X1, X2 (hơn kém nhau 1 nguyên tử C) cần dùng 44,8 gam O2 và thu được 37,4 gam CO2. a. XĐ CTPT và CTCT của X1, X2. b. Viết PTPƯ khi cho X1, X2 tác dụng với Cl2 có chiếu sáng theo tỉ lệ mol 1:1 Câu 7: (Bậc 3) Một ankan A có mC :mH =5,33:1. a. Xác định CTPT của A. b. Biết A khi tác dụng với Cl2 theo tỉ lệ mol 1: 1 chỉ tạo 1 dẫn xuất monoclo đồng phân. Xác định CTCT đúng của A và gọi tên thay thế. b. Bài tập trắc nghiệm Câu 8: (Bậc 2) Hợp chất Y sau đây có thể tạo được số dẫn xuất monohalogen là CH3 CH

CH2 CH3

CH3

A. 2.

B. 3.

C. 4.

D. 5.

Câu 9: (Bậc 2) Phản ứng thế giữa 2-metylbutan với Cl2 (tỉ lệ 1:1) cho mấy sản phẩm thế?

A. 2.

B. 3.

C. 4.

D. 5.

Câu 10: (Bậc 2) Hợp chất có công thức phân tử C4H9Cl có bao nhiêu đồng phân?

A. 4.

B. 5.

C. 6.

D. 7.

Câu 11: ( Bậc 2) Khi clo hóa một ankan thu được hỗn hợp 2 dẫn xuất monoclo và 4 dẫn xuất điclo. Công thức cấu tạo của ankan là: A. CH3CH2CH3.

B. (CH3)2CHCH2CH3.

C. (CH3)3C-CH2CH3.

D. CH3CH2CH2CH3.

Câu 12: (Bậc 2) Xác định sản phẩm chính của phản ứng sau:

72

as → CH3 – CH – CH2 – CH3 + Cl2 ⎯⎯ 1:1

CH3

A. (CH3)2CHCH(Cl)CH3.

B. (CH3)2C(Cl)CH2CH3.

C. (CH3)2CHCH2CH2Cl.

D. CH2ClCH(CH3)CH2CH3 .

.

Câu 13: (Bậc 2) Tiến hành clo hóa 3-metylpentan tỉ lệ 1:1, có thể thu được bao nhiêu dẫn xuất monoclo là đồng phân của nhau?

A. 4.

B. 5.

C. 2.

D. 3.

Câu 14: (Bậc 2) Ankan X có công thức phân tử C5H12, khi tác dụng với clo tạo được 4 dẫn xuất monoclo. Tên của X là A. pentan.

B. iso- pentan.

C. neo- pentan

D.2,2- đimetylpropan.

Câu 15: (Bậc 2) Cho iso-pentan tác dụng với Cl2 theo tỉ lệ số mol 1 : 1, số sản phẩm monoclo tối đa thu được là A. 5.

B. 4.

C. 3.

D. 2.

Câu 16: (Bậc 2) Cho các ankan C2H6, C3H8, C4H10, C5H12, C6H14, C7H16, C8H18, ankan nào có một đồng phân có thể tác dụng với Cl2 (theo tỉ lệ mol 1:1) tạo ra monocloankan duy nhất?

A. C2H6, C3H8, C4H10, C6H14.

B. C2H6, C5H12, C6H14.

C. C2H6, C5H12, C8H18.

D. C3H8, C4H10, C6H14.

Câu 17: (Bậc 2) Cho phản ứng: X + Cl2 → 2-clo-2-metylbutan. X có thể là A. CH3CH2CH2CH(CH3)2.

B. CH3CH2CH(CH3)2.

C. CH3CH(CH3)CH(CH3)2.

D. CH3CH2CH2CH3.

Câu 18: (Bậc 3) Clo hóa một ankan thu được một dẫn xuất monoclo có %Cl là 55,04%.

Ankan này có CTPT là A. CH4.

B. C2H6.

C. C3H8.

D. C4H10.

73

Câu 19: (bậc 3) Clo hoá một ankan thu được một dẫn xuất monoclo có tỉ khối hơi so với H2 là 39,25. Ankan này có CTPT là A. C2H6.

B. C3H8.

C. C4H10.

D. C5H12.

Câu 20: (Bậc 3) Brom hoá một ankan thu được một dẫn xuất chứa brom có tỉ khối hơi so với H2 là 87. CTPT ankan này là A. CH4.

B. C3H8.

C. C5H12.

D. C6H14.

2.2.3.5. Bài tập phản ứng crackinh a. Bài tập tự luận Câu 1: (Bậc 3) Crackinh toàn bộ một thể tích ankan X thu được ba thể tích hỗn hợp Y (các thể tích khí đo ở cùng điều kiện nhiệt độ và áp suất); tỉ khối của Y so với H2 bằng 12 . Xác định CTPT của X? Câu 2: (Bậc 3) Crackinh 560 lít C4H10 thu được 1010 lít hỗn hợp khí X khác nhau. Biết thể tích các khí đều đo ở (đktc). Tìm thể tích C4H10 chưa bị crackinh và hiệu suất của phản ứng.

Câu 3: (Bậc 3) Crackinh 0,1 mol pentan được hỗn hợp X. Đốt cháy hoàn toàn X, sản phẩm được dẫn vào dung dịch Ca(OH)2 dư. Hỏi khối lượng dung dịch cuối cùng thu được tăng hay giảm bao nhiêu gam?

Câu 4: (Bậc 3) Crackinh C4H10 thu được hỗn hợp gồm 5 hidrocacbon có tỉ khối hơi đối với khí hidro là 16,325. Tính hiệu suất của phản ứng?

Câu 5: (Bậc 3) Nhiệt phân 13,2 gam propan thu được hỗn hợp khí X .Biết có 90% propan bị nhiệt phân. a. Tính thể tích khí O2 (đktc) cần để đốt cháy khí X. b. Tính lượng nước và CO2 thu được.

Câu 6: (Bậc 3) Crackinh C4H10 được hỗn hợp gồm Y CH4, C3H6, C2H6, C2H4, H2, C4H8 và C4H10 dư . Biết ̅​̅​̅​̅ MY =36,25 gam/mol. Tính Hpư crackinh.

Câu 7: (Bậc 3) Nhiệt phân m gam C3H8, giả sử xảy ra 2 phản ứng: xt C3H8 ⎯⎯→ CH4 + C2H4

74

xt C3H8 ⎯⎯→ C3H6 + H2

Ta thu được hỗn hợp Y. Biết có 70% C3H8 bị nhiệt phân, tính giá trị của ̅​̅​̅​̅ MY (g/mol).

Câu 8: (Bậc 3) Crackinh m gam C4H10 được hỗn hợp gồm CH4, C3H6, C2H6, C2H4, H2, C4H8 và C4H10 dư . Đốt cháy hoàn toàn hỗn hợp này thu được 17,6 gam CO 2 và 9 gam H2O. Giá trị của m là bao nhiêu.

Câu 9: (Bậc 3) Nhiệt phân 8,8 g C3H8 giả sử xảy ra 2 phản ứng ta thu được hỗn hợp X. Biết có 90% C3H8 bị nhiệt phân. Giá trị của ̅​̅​̅​̅ MX (g/mol).

Câu 10: (Bậc 3) Khi crackinh 40 lít C4H10 ta thu được 56 lít hỗn hợp khí X gồm CH4, C3H6, C2H6, C2H4, H2, C4H8 và C4H10 dư. XĐ hiệu suất của phản ứng crackinh.

Câu 11: (Bậc 3) Crackinh hoàn toàn 1 ankan X thu được hỗn hợp Y có dY/He = 7,25. XĐ CTPT của X. Câu 12: (Bậc 3) Crackinh V lít butan ta thu được 35 lít hỗn hợp A gồm: CH 4, C3H6, C2H6, C2H4, H2, C4H8 và C4H10 còn dư. Cho hỗn hợp khí A lội rất từ từ qua bình nước Br2 dư (các anken đều bị hấp thụ), thoát ra 20 lit khí B. Tính % butan đã tham gia phản ứng. b. Bài tập trắc nghiệm Câu 13: (Bậc 3) Khi thực hiện phản ứng đehidro hóa hợp chất X có CTPT là C5H12 thu được hỗn hợp 3 anken đồng phân cấu tạo của nhau. Tên thay thế của X là A. 2,2 – đimetylpentan.

B. 2,2 – đimetylpropan.

C. 2- metylbutan.

D. pentan.

Câu 14: (Bậc 3) Khi crakinh 22,4 lít khí C4H10 (đktc) thu được hỗn hợp A gồm CH4, C2H6, C2H4, C3H6, C4H8, H2 và C4H10 dư. Đốt cháy hoàn toàn A thu được x gam CO2 và y gam H2O. Giá trị của x và y tương ứng là: A. 176 và 180.

B. 44 và 18.

C. 44 và 72.

D. 176 và 90.

Câu 15: (Bậc 3) Crakinh m gam n-butan thu được hợp A gồm H2, CH4, C2H4, C2H6, C3H6, C4H8 và một phần butan chưa bị crakinh. Đốt cháy hoàn toàn A thu được 9 gam H2O và 17,6 gam CO2. Giá trị của m là

75

A. 5,8.

B. 11,6.

C. 2,6.

D. 23,2.

Câu 16: (Bậc 4) Khi nung butan với xúc tác thích hợp đến phản ứng hoàn toàn thu được hỗn hợp T gồm CH4, C3H6, C2H4, C2H6, C4H8, H2 và C4H6. Đốt cháy hoàn toàn hỗn hợp T thu được 8,96 lít CO2 ( đktc) và 9,0 gam H2O. Mặt khác, hỗn hợp T làm mất màu vừa hết 19,2 gam Br2 trong dung dịch nước brom. Phần trăm về số mol của C4H6 trong T là A. 9,091%.

B. 16,67%.

C. 22,22%.

D. 8,333%.

Câu 17: (Bậc 4) Crackinh V lít butan thu được hỗn hợp X gồm 5 hiđrocacbon. Trộn hỗn hợp X với H2 với tỉ lệ thể tích 3 : 1 thu được hỗn hợp khí Y, dẫn Y qua xúc tác Ni/to sau khi phản ứng xảy ra hoàn toàn thu được hỗn hợp khí Z gồm 4 hiđrocacbon có thể tích giảm 25% so với Y. Z không có khả năng làm nhạt màu dung dịch brom. Hiệu suất phản ứng crackinh butan là A. 50%.

B. 80%

C. 75%.

D. 25%.

2.2.3.6. Bài tập phản ứng đốt cháy a. Bài tập tự luận ĐỐT CHÁY MỘT HIDROCACBON Câu 1: (Bậc 3) Đốt cháy hoàn toàn a gam 1 hidrocacbon X thu được 0,896 lít CO2 (đktc) và 0,81gam H2O. Xác định CTPT của X? Câu 2: (Bậc 3) Đốt cháy hoàn toàn 0,224 lít (đktc) ankan X thu được 1,32g CO2. Xácđịnh CTPT của X? Câu 3: (Bậc 3) Đốt cháy hoàn toàn m gam 1 hidrocacbon X thu được 2,64g CO2 và 1,26g H2O. Tính m và xác định CTPT của X? Câu 4: (Bậc 3) Đốt cháy hoàn toàn 1 hidrocacbon A, sản phẩm cháy lần lượt cho qua bình đựng CaCl2 và NaOH làm khối lượng các bình tăng lần lượt là 1,8g và 3,52g. a. Xác định CTPT của A. b. Viết CTPT và gọi tên các đồng phân.

Câu 5: (Bậc 3) Đốt cháy hoàn toàn m gam 1 hidrocacbon X thì cần 17,92 lít O2 (đktc) và thu được 11,2 lít CO2 (đktc). Xác định CTPT của X?

76

Câu 6: (Bậc 3) Đốt cháy x mol 1 hidrocacbon A thu được 22 gam CO2 và 10,8 gam H2O. a. Xác định x và CTPT của A. b. Viết CTCT và gọi tên các đồng phân của A. Câu 7: (Bậc 3) Chất A là 1 ankan điều kiện thường ở thể khí. Để đốt cháy hoàn toàn 1,2 lít A cần dùng vừa hết 6,0 lít O2 ở cùng điều kiện. Xác định CTPT của A? Cho A tác dụng với khí Cl2 (askt), thu được mấy dẫn xuất monoclo của A ? Cho biết tên của mỗi dẫn xuất đó. Dẫn xuất nào thu được nhiều hơn.

Câu 8: (Bậc 3) Đốt cháy hoàn toàn 2,688 lít (đktc) 1 ankan X và hấp thụ hết sản phẩm cháy bằng nước vôi trong dư thấy khối lượng bình tăng thêm 31,92g. Xác định CTPT của X. Câu 9: (Bậc 3) Đốt cháy 5 cm3 hidrocacbon no X bằng 45 cm3 O2 (lấy dư). Sản phẩm thu được sau khi cho hơi nước ngưng tụ còn 32,5cm3 trong đó có 12,5cm3 là O2 (các thể tích đo ở trong cùng điều kiện). Xác định CTPT của X. Câu 10: (Bậc 3) Đốt cháy hết x lít metan rồi cho sản phẩm cháy hấp thụ hết vào 200ml dung dịch Ca(OH)2 1M thu được 10 gam kết tủa. Tìm x.

Câu 11: (Bậc 3) Đốt cháy hidrocacbon X thu được 2,64 gam CO2 và 1,26 gam H2O. Monoclo hóa X tạo thành 2 dẫn xuất monoclo đồng phân. Gọi tên thay thế của X. Câu 12: (Bậc 3) Để đốt cháy hoàn toàn 1,45 gam 1 ankan phải dùng vừa hết 3,64 lít O2 (đktc). a. Xác định CTPT của ankan đó. b. Viết CTCT các đồng phân ứng với CTPT đó. Gọi tên thay thế tương ứng.

Câu 13: (Bậc 3) Đốt cháy hoàn toàn 1,8 gam 1 ankan thu được khối lượng CO2 nhiều hơn khối lượng nước là 2,8 gam. a. Xác định CTPT của 2 ankan đem đốt. b. Viết CTCT và tên tất cả các đồng phân ứng với CTPT đó.

Câu 14: (Bậc 3) Đốt cháy hoàn toàn 1 hidrocacbon A. Sản phẩm cháy lần lượt cho qua bình đựng CaCl2 khan và NaOH làm khối lượng các bình này tăng lần lượt là 0,9 gam và 1,76 gam. Xác định CTPT của A. 77

Câu 15: (Bậc 3) Đốt cháy hoàn toàn 0,02 mol ankan A trong khí Cl2 phản ứng vừa đủ, sau đó cho sản phẩm cháy qua dung dịch AgNO3 dư tạo 22,96 gam kết tủa trắng. a. XĐ CTPT của A. b. Tính thể tích không khí cần dùng để đốt cháy hoàn toàn lượng A trên.

Câu 16: (Bậc 3) Đốt cháy hoàn toàn hỗn hợp X gồm hidrocacbon A và O2 dư thu được hỗn hợp khí và hơi. Làm lạnh hỗn hợp này thể tích giảm 50%. Nếu cho hỗn hợp còn lại qua dung dịch KOH, thể tích giảm 83,3% so với số còn lại. a. XĐ CTPT của hidrocacbon. b.Viết các đồng phân của X. ĐỐT CHÁY HỖN HỢP CÁC HIĐROCACBON: Câu 17: (Bậc 3) Đốt cháy hoàn toàn 0,1 mol hỗn hợp hai ankan thu được 6,3 gam H 2O cho sản phẩm cháy vào dung dịch Ba(OH)2 thì thu được khối lượng kết tủa là bao nhiêu?

Câu 18: (Bậc 3) Hỗn hợp hai hidrocacbon là đồng đẳng liên tiếp. Đốt cháy hoàn toàn hỗn hợp trên ta thu được 5,6 lít CO2 và 6,3 gam H2O. Xác định CTPT hai hidrocacbon.

Câu 19: (Bậc 3) Đốt cháy hoàn toàn hỗn hợp X gồm hai ankan cùng dãy đồng đẳng liên tiếp, sản phẩm cháy thu được cho hết vào bình 1 đựng H2SO4 đặc , bình 2 đựng 300ml dung dịch Ca(OH)2 1M. Sau khi kết thúc phản ứng khối lượng bình 1 tăng 6,3 gam , bình 2 thu 25 gam kết tủa. Xác định CTPT của hai ankan trong X. Câu 20: (Bậc 3) Đốt cháy hết hỗn hợp X gồm 2 hidrocacbon thuộc cùng dãy đồng đẳng liên tiếp. Hấp thụ hết sản phẩm cháy vào bình đựng dung dịch nước vôi trong dư thu được 25 gam kết tủa và khối lượng dung dịch nước vôi trong giảm 7,7 gam. Xác định CTPT của 2 hidrocacbon.

Câu 21: (Bậc 3) Đốt cháy hoàn toàn hỗn hợp 2 hidrocacbon mạch hở X, Y liên tiếp trong dãy đồng đẳng thu được 11,2 lít CO2 (đtkc) và 12,6 gam H2O. XĐ CTPT của X và Y. Câu 22: (Bậc 3) Đốt cháy hoàn toàn 0,28 lít một hỗn hợp hai ankan đồng đẳng kế tiếp cần vừa đủ 3,22 lít không khí ở cùng điều kiện. (Giả thiết không khí chỉ chứa O 2 và N2 với tỉ lệ phần trăm về thể tích tương ứng là 20% và 80%). Xác định CTPT hai ankan đó.

78

Câu 23: (Bậc 3) Một hỗn hợp X gồm metan và propan khi bị đốt cháy hoàn toàn thu được CO2 và H2O có tỉ lệ về số mol theo thứ tự là 2: 3. Tính tỉ lệ khối lượng của metan và propan trong X. Câu 24: (Bậc 3) Đốt cháy hoàn toàn 1 thể tích khí thiên nhiên X gồm metan, etan, propan bằng oxi không khí (trong không khí oxi chiếm 20% thể tích) thu được 3 lít CO2 (đktc) và 9,9gam H2O. Tính thể tích không khí (đktc) nhỏ nhất cần dùng để đốt cháy hoàn toàn X. Câu 25: (Bậc 3) Đốt cháy hoàn toàn 22,2 gam M chứa hai ankan kế tiếp nhau trong dãy đồng đẳng.cần dùng vừa hết 54,88 lít O2 (đktc). Xác định CTPT và % về khối lượng của từng chất trong hỗn hợp M. Câu 26: (Bậc 3) Đốt cháy hoàn toàn 11,2 lít hỗn hợp propan và butan (đktc) rồi cho tất cả sản phẩm thu được vào dung dịch NaOH thì thu được 94,5 gam Na2CO3 và 84 gam NaHCO3. a. Tính % về số mol hỗn hợp. b. Tìm thể tích dung dịch NaOH 0,5M cần thiết dùng trong trường hợp trên.

Câu 27: (Bậc 3) Một hỗn hợp X gồm hai hidrocacbon trong đồng đẳng liên tiếp có khối lượng 10,2 gam. Đốt cháy hoàn toàn hỗn hợp người ta dẫn sản phẩm cháy lần lượt qua các bình đựng H2SO4 đặc và Ba(OH)2 dư thì thấy khối lượng các bình tăng lần lượt là 16,2 gam và 30,8 gam. a. Tìm CTPT của hai hidrocacbon. b. Tính % khối lượng các chất trong hỗn hợp.

Câu 28: (Bậc 3) Đốt cháy hoàn toàn hỗn hợp hai ankan liên tiếp thu được 2,688 lít (đtkc) hỗn hợp hơi gồm CO2 và H2O. Hỗn hợp này có tỉ khối so với H2 bằng 14,4167. a. Tìm CTPT hai ankan. b. Tính % khối lượng mỗi ankan trong hỗn hợp.

Câu 29: (Bậc 3) Một hỗn hợp gồm ankan X và Y là đồng đẳng kế tiếp nhau có khối lượng 10,2 gam. Đốt cháy hoàn toàn hỗn hợp cần 36,8 gam O2. Tìm CTPT của hai ankan.

79

Câu 30: (Bậc 4) Một bình kín dung tích 11,2 lít có chứa 6,4 gam O2 và 1,36 gam hỗn hợp khí A gồm hai ankan . Nhiệt độ trong bình là 00C và áp suất là p1 atm. Bật tia lửa điện trong bình kín đó thì hỗn hợp A cháy hoàn toàn. Sau phản ứng nhiệt độ trong bình là 136,50C và áp suất là p2 atm. Nếu dẫn các chất trong bình sau phản ứng vào dung dịch Ca(OH)2 lấy dư thì có 9 gam kết tủa tạo thành. a. Tính P1,P2 biết rằng thể tích bình không đổi. b. Xác định CTPT và % thể tích từng chất trong hỗn hợp A biết rằng số mol của ankan có phân tử khối nhỏ và nhiều gấp 1,5 lần số mol của ankan có phân tử khối lớn. b. Bài tập trắc nghiệm Câu 31: (Bậc 3) Đốt cháy hoàn toàn mg hỗn hợp gồm CH4, C2H6 và C4H10 thu được 3,3g CO2 và 4,5g H2O. Giá trị của m là A. 1g.

B. 1,4g.

C. 2g.

D. 1,8g.

Câu 32: (Bậc 3) Khi đốt cháy hoàn toàn 7,84 lít hỗn hợp khí gồm CH4, C2H6, C3H8 (đktc) thu được 16,8 lít khí CO2 (đktc) và x gam H2O. Giá trị của x là A. 6,3.

B. 13,5.

C. 18,0.

D. 19,8.

Câu 33: (Bậc 3) Đốt cháy một lượng hỗn hợp X gồm etan và propan ta thu được CO2 và hơi H2O theo tỉ lệ thể tích là 11:15. Thành phần % theo thể tích của etan trong X là A. 45%.

B. 18,52%.

C. 25%.

D. 20%.

Câu 34: (Bậc 3) Đốt cháy hoàn toàn một thể tích khí thiên nhiên gồm metan, etan, propan bằng oxi không khí (trong không khí, oxi chiếm 20% thể tích), thu được 7,84 lít khí CO2 (đktc) và 9,9 gam H2O. Thể tích không khí (đktc) nhỏ nhất cần dùng để đốt cháy hoàn toàn lượng khí thiên nhiên trên là A. 70,0 lít.

B. 78,4 lít.

C. 84,0 lít.

D. 56,0 lít.

Câu 35: (Bậc 3) Đốt cháy hòan toàn một hidrocacbon X thu được 6,72 lít CO2 (đktc) và 7,2 g H2O. CTPT của X là A. C2H6.

B. C3H8.

C. C4H10.

D. C5H12.

Câu 36: (Bậc 3) Đốt cháy 1 ankan thu được CO2 và H2O theo tỉ lệ mol 3:3,5. Ankan 80

đó là A. butan.

B. pentan.

C. hexan.

D. heptan.

Câu 37: (Bậc 3) Tỉ khối của hỗn hợp metan và oxi so với hidro là 40/3. Khi đốt cháy hoàn toàn hỗn hợp trên, sau PƯ thu được sản phẩm và chất dư là: A. CO2, H2O.

B. O2, CO2, H2O.

C. H2, CO2, H2O.

D. CH4, CO2, H2O.

Câu 38: (Bậc 3) . Đốt cháy hỗn hợp A gồm etan và propan thu được khí CO2 và hơi H2O theo tỉ lệ thể tích 11:15. Thành phần % theo khối lượng của hỗn hợp là: A.18,52%; 81,48%.

B.45%; 55%.

C.28,13%; 71,87%.

D.25%; 75%.

Câu 39: (Bậc 3) Đốt cháy hoàn toàn 3,6 g một ankan A thu được 11g CO2 và 5,4g nước.

Khi clo hóa A theo tỉ lệ mol 1:1 tạo thành dẫn xuất monoclo duy nhất . CTCT của A là A. CH3CH2CH2CH2CH3.

B. (CH3)2CHCH2CH3.

C. (CH3)3CCH2CH3.

D. (CH3)4C.

Câu 40: (Bậc 3) Đốt cháy hoàn toàn 2,24 lít ankan X (đktc), dẫn toàn bộ sản phẩm cháy vào dung dịch nước vôi trong dư thấy có 40g kết tủa. CTPT X là A. C2H6.

B. C4H10.

C. C3H6.

D. C3H8.

Câu 41: (Bậc 3) Đốt cháy hoàn toàn 0,15 mol hỗn hợp 2 ankan thu được 9,45g H2O. Cho sản phẩm cháy qua bình đựng Ca(OH)2 dư thì khối lượng kết tủa thu được là A. 37,5g.

B. 52,5g.

C. 15g.

D. 42,5g.

Câu 42: (Bậc 3) Đốt cháy hoàn toàn hidrocacbon A thu được 17,6 g CO2 và 0,6 mol H2O. CTPT của hidrocacbon A là A. CH4.

B. C2H6.

C. C3H8.

D. C4H10.

Câu 43: (Bậc 3) Đốt cháy hai hiđrocacbon là đồng đẳng liên tiếp của nhau ta thu được 6,43 gam nước và 9,8 gam CO2. CTPT của hai hiđrocacbon đó là: A. C2H4 và C3H6.

B. CH4 và C2H6.

C. C2H6 và C3H8.

D. C2H2 và C3H4.

81

Câu 44: (Bậc 3) Đốt cháy hoàn toàn m gam hỗn hợp X gồm CH4, C3H6 và C4H10 thu được 17,6 gam CO2 và 10,8 gam H2O. Vậy m có giá trị là A. 2 .

B. 4.

C. 6.

D. 8.

Câu 45: (Bậc 3) Đốt cháy hoàn toàn một lượng hiđrocacbon cần có 8,96 lít O2 (đktc).

Cho sản phẩm cháy đi vào dung dịch Ca(OH)2 dư thu được 25g kết tủa. CTPT của hiđrocacbon là A. C5H10.

B .C6H12.

C . C5H12.

D. C6H14.

Câu 46: (Bậc 3) Đốt cháy hoàn toàn 0,1 mol hỗn hợp X gồm 2 ankan. Sản phẩm thu được cho đi qua bình 1 đựng H2SO4 đặc, bình 2 đựng dung dịch Ba(OH)2 dư thì khối lượng của bình 1 tăng 6,3g và bình 2 có m gam kết tủa xuất hiện. Giá trị của m là A. 68,95.

B. 59,1.

C. 49,25.

D. 147,75.

Câu 47 : (Bậc 3) Đốt cháy hoàn toàn 0,15 mol hỗn hợp X gồm hai hiđrocacbon no. Sản phẩm cháy hấp thụ hết vào dung dịch Ca(OH)2 dư thu được 37,5 gam kết tủa. CTPT của 2 hiđrocacbon trong X là: A. C2H6 và C3H8.

B. C3H8 và C4H10.

C. CH4 và C3H8.

D. C4H10 và C5H12.

Câu 48: (Bậc 3) Ở điều kiện tiêu chuẩn có 1 hỗn hợp khí gồm 2 hiđrocacbon no A và B, tỉ khối hơi của hỗn hợp đối với H2 là 12. Khối lượng CO2 và hơi H2O sinh ra khi đốt cháy 15,68 lít hỗn hợp (ở đktc) là: A. 24,2 gam và 16,2 gam.

B. 48,4 gam và 32,4 gam.

C. 16,2 gam và 24,2 gam.

D. 32,4 gam và 48,4 gam.

Câu 49: (Bậc 3) Đốt cháy hoàn toàn hỗn hợp X gồm hai ankan kế tiếp trong dãy đồng đẳng được 24,2 gam CO2 và 12,6 gam H2O. Công thức phân tử 2 ankan là: A. CH4 và C2H6.

B. C2H6 và C3H8.

C. C3H8 và C4H10.

D. C4H10 và C5H12

82

Câu 50: (Bậc 3) Để đốt cháy hoàn toàn 10,2 gam hỗn hợp ankan X cần 25,76 lít O2 (đktc). Hấp thụ toàn bộ sản phẩm cháy vào nước vôi trong dư được m gam kết tủa. Giá trị m là A. 30,8.

B. 70.

C. 55.

D. 15.

Câu 51: (Bậc 3) Đốt cháy hiđrocacbon X cho thể tích hơi nước gấp 1,2 lần thể tích CO2 (cùng đk). Mặt khác X tác dụng với clo tạo một dẫn xuất monoclo duy nhất. Tên gọi của X là A. isobutan.

B. propan.

C. etan.

D. 2,2- đimetylpropan.

Câu 52: (Bậc 3) Đốt cháy hoàn toàn hỗn hợp hai hiđrocacbon đồng đẳng có khối lượng phân tử hơn kém nhau 28 đvC, ta thu được 4,48 lít CO2 (đktc) và 5,4 gam H2O. CTPT của 2 hiđrocacbon trên là: A. C2H4 và C4H8.

B. C2H2 và C4H6.

C. C3H4 và C5H8.

D. CH4 và C3H8.

Câu 53: (Bậc 3) Đốt cháy hoàn toàn hỗn hợp khí X gồm 2 hiđrocacbon A và B là đồng đẳng kế tiếp thu được 96,8 gam CO2 và 57,6 gam H2O. Công thức phân tử của A và B là: A. CH4 và C2H6.

B. C2H6 và C3H8.

C. C3H8 và C4H10.

D. C4H10 và C5H12.

Câu 54: (Bậc 4) Hỗn hợp khí X gồm 2 hiđrocacbon A và B là đồng đẳng kế tiếp. Đốt cháy X với 64 gam O2 (dư) rồi dẫn sản phẩm thu được qua bình đựng Ca(OH)2 dư thu được 100 gam kết tủa. Khí ra khỏi bình có thể tích 11,2 lít ở 0oC và 0,4 atm. Công thức phân tử của A và B là: A. CH4 và C2H6.

B. C2H6 và C3H8.

C. C3H8 và C4H10.

D. C4H10 và C5H12.

2.2.3.7. Bài tập nhận biết, tách, điều chế và tinh chế Câu 1: (Bậc 3) Viết các phương trình điều chế etan bằng các phương pháp dưới đây :

83

a.Phản ứng tổng hợp Wuyec. b.Phản ứng tổng hợp Dumas. c.Phản ứng cộng hidro.

Câu 2: (Bậc 4) Tinh chế metan có lẫn các khí: CO2, SO2, HCl, Cl2.

Câu 3: (Bậc 4) Nhận biết các lọ mất nhãn đựng: a. CH4, CO, CO2, SO2, NO2. b. C2H6, N2, H2, O2. c. CH4, C2H6, C3H8. d. C3H8, NO, H2S, NH3.

Câu 4: (Bậc 4) Tinh chế: a. Tinh chế CH4 có lẫn CO, CO2, SO2, NH3. b. Tinh chế C2H6 có lẫn NO2, H2S, hơi H2O. c. Tinh chế C3H8 có lẫn NO, NH3, CO2.

Câu 5: (Bậc 4) Tách rời từng chất ra khỏi hỗn hợp: CH4, CO2, NH3.

Câu 6: (Bậc 1) Trong PTN có thể điều chế metan bằng cách A. nhiệt phân natri axetat với vôi tôi xút.

B. crackinh butan.

C. cho cacbon phản ứng với hidro.

D. chế hóa từ khí mỏ dầu.

Câu 7: (Bậc 2) Cho khí clo và metan (theo tỉ lệ mol 1: 1) vào một ống nghiệm rồi chiếu sáng. Sau thí nghiệm, ta có thể dùng thuốc thử và dấu hiệu nào sau đây để nhận biết phản ứng đã xảy ra ?

A. Quỳ tím ẩm mất màu.

B. Giấy tẩm dung dịch phenolphtalein chuyển màu xanh.

C. Quỳ tím ẩm chuyển màu đỏ.

D. Giấy tẩm dung dịch phenolphtalein chuyển màu hồng.

Câu 8: (Bậc 2) Hóa chất có thể sử dụng để phân biệt hai chất lỏng propan và xiclopropan là: 84

A. Br2 trong CCl4.

B. KMnO4 trong nước.

C. Dung dịch H2SO4 .

D. Khí H2 .

Câu 9: (Bậc 2) Dẫn hỗn hợp khí A gồm propan và but-1-en hấp thụ vào dung dịch brom sẽ quan sát được hiện tượng là: A. Màu của dung dịch nhạt dần, không có khí thoát ra.

B. Màu của dung dịch nhạt dần, và có khí thoát ra.

C. Màu của dung dịch mất hẳn, không có khí thoát ra.

D. Màu của dung dịch không đổi.

Câu 10: (Bậc 2) Các chất đều làm mất màu dung dịch brom là: A. Metan, etilen, xiclopropan.

B. Etilen, đivinyl, axetilen.

C. Propan, propin, etilen.

D. Khí cacbonic, metan, axetilen.

2.2.3.8. Bài tập giải thích, chứng minh, vận dụng kiến thức lí thuyết vào đời sống thực tiễn, môi trường.

Câu 1: (Bậc 1) Khí mỏ dầu và khí thiên nhiên là gì?

Câu 2: (Bậc 3) Tại sao ta thường dùng xăng dầu để rửa tay dính dầu mỡ hay rửa các chi tiết máy cũng như chất béo dính vào quần áo?

Câu 3: (Bậc 3) Tại sao ankan lại có tính trơ?

Câu 4: (Bậc 3) Hắc ín là một sản phẩm của quá trình chưng cất dầu mỏ, thường dùng làm nhựa trải đường. Nếu bị hắc ín dính vào quần áo, người ta phải dùng dùng xăng (dầu hỏa) để tẩy mà không dùng nước thường. Em hãy giải thích lí do tại sao?

Câu 5: (Bậc 3) Để đơn giản ta xem một loại xăng là hỗn hợp pentan, hexan có tỉ khối hơi so với hiđro bằng 38,8. Cần trộn hơi xăng và không khí (20% thể tích là oxi) theo tỉ lệ thể tích như thế nào để vừa đủ đốt cháy hoàn toàn xăng?

Câu 6: (Bậc 3) Thành phần chính của một loại nến là hiđrocacbon có công thức phân tử C25H52. Cần bao nhiêu lít không khí ở đktc (20% thể tích là oxi) để đốt cháy hoàn toàn một cây nến nặng 35,2 gam?

85

Câu 7: (Bậc 3) Dầu thực vật và dầu bôi trơn thông thường, tinh dầu có thành phần hóa học giống hay khác nhau?

Câu 8: (Bậc 3)Trước đây người ta thường trộn vào xăng chất Pb(C2H5)4. Khi đốt cháy xăng trong các động cơ, chất này thải vào không khí PbO, đó là một chất rất độc. Hằng năm người ta đã dùng hết 227,25 tấn Pb(C2H5)4 để pha vào xăng (nay người ta không dùng nữa). Khối lượng PbO đã thải vào khí quyển gần với giá trị nào sau đây nhất?

A. 165 tấn.

B. 155 tấn.

C. 185 tấn.

D. 145 tấn.

Câu 9: (Bậc 4) Tại sao mạch cacbon trong ankan lại có hình gấp khúc?

Câu 10: (Bậc 4) Ở các cây xăng ta thường nhìn thấy trên cây xăng có ghi A83, A90, A92,A95E5,…Các con số này có ý nghĩa gì? Xăng A92 và A95 khác nhau như thế nào?

Tại sao tại các cây xăng người ta cấm sử dụng lửa và cấm sử dụng cả điện thoại di động?

Câu 11: (Bậc 4) Vì sao vào mùa hè, trên mặt hồ ao thường nổi nhiều bóng khí? Có phải là do cá đớp không khí không?

Câu 12: (Bậc 4) Ga (gas) chứa trong các bình bằng thép để đun nấu trong gia đình và “ga” dẫn từ các mỏ khí thiên nhiên vừa dùng trong bếp núc, vừa dùng làm nhiên liệu công nghiệp khác nhau như thế nào? Bật lửa “ga” dùng loại “ga” nào?

Câu 13: (Bậc 4) Khí thoát ra từ hầm bioga (có thành phần chính là khí metan) được dùng để đun nấu thường có mùi rất khó chịu. Nguyên nhân chính gây ra mùi đó là do khí metan có lẫn khí hiđro sunfua trong quá trình lên men, phân huỷ chất hữu cơ trong phân động vật. Theo em, ta phải làm thế nào để khắc phục điều đó?

Câu 14: (Bậc 4) Vì sao với xăng chỉ cần châm lửa là bắt cháy, còn dầu hoả phải dùng bấc mới đốt được? Hay vì sao xăng dễ bốc cháy hơn dầu hỏa?

Câu 15: (Bậc 4) Vì sao không nên dùng xăng để rửa tay tuy nó có thể rửa sạch các vết dầu mỡ?

Câu 16: (Bậc 4) Vì sao khí gas (LPG) lại có mùi hôi ? (Liquefied Petroleum Gas) Câu 17: (Bậc 4) Vì sao xoong chảo đun trên bếp dầu thường bị đen hơn đun trên bếp gas?

86

Câu 18: (Bậc 4) Vì sao khi đốt xăng, cồn thì cháy hết sạch, còn khi đốt gỗ, than đá lại còn tro?

Câu 19: (Bậc 4) Thành phần chính của khí biogas gồm có CH4 (60-70%), H2S, SO2. Vì sao khi đi ra từ hầm sinh khí lại phải cho đi qua nước trước khi sử dụng?

Câu 20: (Bậc 4) Hãy giải thích: a.Tại sao không được để các bình chứa xăng dầu (gồm các ankan) gần lửa, trong khi đó người ta có thể nấu chảy nhựa đường( trong thành phần cũng có các ankan) để làm đường giao thông? b. Không dùng nước để dập tắt các đám cháy xăng, dầu mà phải dùng cát hoặc bình chứa khí cacbonic hoặc thường dùng vải dày phủ lên?

Câu 21: (Bậc 4) Tại sao tại các cây xăng người ta cấm sử dụng lửa và cấm sử dụng cả điện thoại di động?

Câu 22: (Bậc 4) Chỉ số octan của nhiên liệu là gì?

Câu 23: (Bậc 4) Có hai thùng xăng, một thùng đựng đầy tới nắp còn thùng kia thì đựng không đầy lắm. Nếu bị cháy thì hai trường hợp trên, trường hợp nào nguy hiểm hơn?

Câu 24: (Bậc 4) Trong các hầm mỏ nếu không cẩn thận sẽ xảy ra các vụ nổ, nguyên nhân gây ra các vụ nổ này như thế nào? Người ta thường ngăn ngừa các hiện tượng nổ bằng những biện pháp nào?

Câu 25: (Bậc 4) Làm thế nào để biết dưới giếng có khí độc CO hoặc nhiều khí thiên nhiên như metan và không có oxi để tránh khi xuống giếng bị ngạt?

Câu 26: (Bậc 4) Hãy ghép các cụm từ cho ở cột bên phải vào chỗ trống trong các câu cho ở cột bên trái: a) Trong bình gas để đun nấu có chứa các ankan …

A. C3-C4

b) Trong nến chứa các ankan...

B. C6-C10

c) Trong xăng có chứa các ankan …

C. C10-C16

d) Trong dầu hỏa có chứa các ankan…

D. >C20

Trả lời:

a-A

b-D

c-B

d-C

87

Câu 27: (Bậc 4) Xung quanh các nhà ga phục vụ thường có mùi dễ nhận của xăng dầu nghĩa là có sự hiện diện của các phân tử khí xăng dầu trong không khí. Điều thú vị là mặc dù không khí chứa oxi nhưng xăng dầu dường như không phản ứng. Sự giải thích nào sau đây là tốt nhất cho sự mô tả này?

A. Xăng dầu đã chứa thêm một chất nào đó ngăn cản việc nó phản ứng với oxi.

B. Xăng dầu và oxi đã phản ứng với nhau và sản phẩm của nó có mùi mà chúng ta ngửi thấy.

C. Tại áp suất và nhiệt độ phòng, xăng dầu ở thể lỏng vì vậy lượng ở thể khí là không đáng kể .

D. Tại nhiệt độ phòng, phần lớn các phân tử xăng dầu và oxi không có đủ năng lượng động học để phản ứng.

2.2.3.9. Phân hóa nội dung trong cùng một bài tập.

Câu 1: Thành phần chính của một loại nến là hidrocacbon có CTPT C25H52. a. Hidrocacbon trên thuộc dãy đồng đẳng nào? b. Từ việc quan sát cây nến, em hãy nêu ra các tính chất vật lí của nó? c. Cần bao nhiêu lít không khí ở đktc (21% thể tích là oxi) để đốt cháy hoàn toàn một cây nến nặng 52,8 gam. (Giả sử nến chỉ chứa mỗi C25H52). d. Hiện nay trên thị trường có bán các loại nến thơm thích hợp cho việc trang trí các buổi tiệc. Ta có nên sử dụng thường xuyên loại nến này không? Tại sao?

Câu 2: Xăng pha chì có nghĩa là trong xăng có pha thêm tetraetyl chì Pb(C2H5)4 có tác dụng làm tăng khả năng chịu nén của nhiên liệu dẫn đến tiết kiệm 30% lượng xăng sử dụng. Khi sử dụng cho động cơ đốt trong người ta pha theo tỉ lệ 0,8 gam/ 1lít xăng. a. Viết PTHH tetraetyl chì tác dụng với khí oxi. b. Tính khối lượng chì sinh ra khi đốt cháy hoàn toàn 2 lít xăng, giả sử hiệu suất 100%. c. Để đơn giản người ta xem loại xăng này là hỗn hợp các đồng phân của octan.Tính khối lượng CO2 sinh ra khi đốt cháy hoàn toàn 1 lít xăng (d=0,8g/ml).

88

d. Váť›i viᝇc cĂł tháťƒ tiáşżt kiᝇm nhiĂŞn liᝇu khi sáť­ d᝼ng xăng pha chĂŹ, nhĆ°ng tấi sao ngĂ y nay khĂ´ng còn loấi xăng nĂ y nᝯa?

Câu 3: Máť™t loấi xăng cĂł chᝊa 4 ankan váť›i thĂ nh phần sáť‘ mol nhĆ° sau: n-heptan (10%), 2,2,4-trimetylpentan(85%), nonan (5%). a. Viáşżt PTHH. b. HĂŁy viáşżt CTCT cᝧa loấi octan trĂŞn. c. Khi sáť­ d᝼ng loấi xăng nĂ y Ä‘áťƒ chấy Ä‘áť™ng cĆĄ Ă´ tĂ´ vĂ mĂ´ tĂ´ cần tráť™n lẍn hĆĄi xăng vĂ khĂ´ng khĂ­ theo tᝉ lᝇ tháťƒ tĂ­ch nhĆ° tháşż nĂ o Ä‘áťƒ phản ᝊng xảy ra hoĂ n toĂ n. d. Máť™t xe mĂĄy chấy 100km tiĂŞu th᝼ háşżt 2,2 lĂ­t xăng nĂłi trĂŞn (d=0,75g/ml). HĂŁy cho biáşżt chiáşżc xe mĂĄy Ä‘Ăł Ä‘ĂŁ tiĂŞu th᝼ bao nhiĂŞu oxi vĂ thải ra bao nhiĂŞu CO2 (Ä‘ktc), Ä‘áť“ng tháť?i táť?a ra máť™t lưᝣng nhiᝇt lĂ bao nhiĂŞu? (Giả thiáşżt chᝉ cĂł 75% năng lưᝣng Ä‘áť‘t xăng đưᝣc chuyáťƒn thĂ nh cĆĄ năng).

Câu 4: Máť™t bấn Ä‘áť ngháť‹ sĆĄ Ä‘áť“ sản xuẼt metanol Ä‘i tᝍ cĂĄc sản phẊm cᝧa cĂ´ng nghiᝇp dầu khĂ­ nhĆ° sau: đ??śđ?‘™2 ,đ?‘Žđ?‘

CH4 →

đ??ť2 đ?‘‚, đ?‘‚đ??ť −

CH3Cl →

CH3-OH

a. HĂŁy viáşżt cĂĄc PTHH biáťƒu diáť…n sĆĄ Ä‘áť“ trĂŞn. b. Khi Ä‘áť‘t chĂĄy CH4 trong khĂ­ Cl2 thĂŹ sinh ra muáť™i Ä‘en vĂ máť™t chẼt khĂ­ lĂ m Ä‘áť? giẼy quáťł tĂ­m Ẋm. Nhᝯng sản phẊm Ä‘Ăł lĂ gĂŹ? c. HĂŁy chᝉ ra Ä‘iáťƒm bẼt hᝣp lĂ­ cᝧa sĆĄ Ä‘áť“ trĂŞn. d. HĂŁy tĂŹm hiáťƒu sĆĄ Ä‘áť“ Ä‘ang đưᝣc ĂĄp d᝼ng trong cĂ´ng nghiᝇp vĂ tấi sao nĂł lấi đưᝣc dĂšng?

Câu 5: PhĆ°ĆĄng phĂĄp hiᝇn đấi Ä‘áťƒ Ä‘iáť u cháşż axetilen (C2H2) lĂ nhiᝇt phân metan áť&#x; nhiᝇt Ä‘áť™ cao (1500oC, lĂ m lấnh nhanh). a. HĂŁy viáşżt PTHH cᝧa phản ᝊng trĂŞn. b. Metan cĹŠng đưᝣc dĂšng Ä‘áťƒ Ä‘iáť u cháşż ra hidro cho cĂ´ng nghiᝇp váť›i giĂĄ thĂ nh ráşť báşąng cĂĄch cho metan phản ᝊng váť›i hĆĄi nĆ°áť›c, váť›i hoạc oxi (xt: Ni, 500oC). Viáşżt PTPĆŻ minh háť?a.

89

c. Nếu ban đầu lấy 1 mol metan để tạo thành hỗn hợp khí B gồm axetilen và hidro thì khi đốt cháy hoàn toàn A ta thu được bao nhiêu gam CO2 và H2O? d. Khoảng hàng trăm triệu tấn khí metan đang bị nhốt dưới tầng đóng băng vĩnh cửu ở Bắc Cực. Chuyện gì sẽ xảy ra nếu băng tan và giải thoát toàn bộ lượng metan này?

Câu 6: Chất lượng xăng của động cơ đốt trong được xác định bởi tốc độ cháy của hỗn hợp hơi xăng và không khí. Khi tốc độ cháy không điều hòa thì trong động cơ có hiện tượng “kích nổ” làm cho động cơ bị “giật”, làm giảm hiệu suất chuyển hóa cơ năng.

Người ta nghiên cứu ra rằng các hidrocacbon không phân nhánh có khuynh hướng gây kích nổ còn các hidrocacbon mạch phân nhánh lại cháy điều hòa. Khi đó chất lượng xăng được đánh giá qua chỉ số octan. Xăng có chất lượng tiêu chuẩn có chỉ số octan là 100 (giả thiết xăng chỉ chứa 2,2,4-trimetylpentan). Theo cách đánh giá như vậy chỉ số octan của n-heptan là 0, của benzen là 106, của toluen là 120. Một loại xăng có thành phần theo khối lượng như sau: octan 57%, n-heptan 26%, benzen 7,8%, toluen 9,2%. a. Hãy viết PT phản ứng cháy của loại xăng trên. b. Tính chỉ số octan của loại xăng đã cho c. Tính tỉ lệ thể tích hơi và thể tích không khí cần trộn lẫn trong động cơ để phản ứng xảy ra hoàn toàn. d. Theo em, chúng ta có thể sử dụng xăng dành cho máy bay để vận hành xe máy hay không? Tại sao?

Câu 7: Để đốt cháy hoàn toàn 11,2 lít hỗn hợp 2 ankan kế tiếp nhau trong dãy đồng đẳng, sản phẩm khí thu được cho qua bình NaOH thấy tạo ra 95,4 gam Na2CO3 và 84 gam NaHCO3. a. Viết các PTPƯ xảy ra. b. Tính số mol NaOH đã sử dụng và số mol CO2 bị hấp thụ. c. Xác định CTPT 2 hidrocacbon và % về thể tích của mỗi ankan. d. Các ankan đều rất dễ tham gia phản ứng cháy sinh ra sản phẩm là CO2 và H2O kèm theo sự tỏa nhiệt mạnh. Dựa vào điều này em hãy chỉ ra các ứng dụng thực tế của các loại ankan mà em đã được học.

90

Câu 8: Xăng sinh háť?c lĂ háť—n hᝣp cᝧa xăng khĂ´ng chĂŹ truyáť n tháť‘ng vĂ cáť“n sinh háť?c (bioethanol) trong Ä‘Ăł 90-95% tháťƒ tĂ­ch lĂ xăng khĂ´ng chĂŹ truyáť n tháť‘ng vĂ 5-10% lĂ cáť“n sinh háť?c đưᝣc sáť­ d᝼ng lĂ m nhiĂŞn liᝇu cho cĂĄc loấi Ä‘áť™ng cĆĄ Ä‘áť‘t trong nhĆ° xe mĂĄy, Ă´ tĂ´. a. Xăng sinh háť?c kĂ­ hiᝇu lĂ Ex trong Ä‘Ăł “xâ€? lĂ tᝉ lᝇ phần trăm cáť“n sinh háť?c. Váş­y xăng sinh háť?c E5 lĂ nhiĂŞn liᝇu đưᝣc pha bao nhiĂŞu phần trăm cáť“n sinh háť?c? b. Hiᝇn nay trĂŞn tháť‹ trĆ°áť?ng vẍn cĂł hiᝇn tưᝣng ngĆ°áť?i bĂĄn pha nĆ°áť›c vĂ o xăng Ä‘áťƒ tăng lᝣi nhuáş­n, váş­y ta cĂł tháťƒ sáť­ d᝼ng hĂła chẼt gĂŹ Ä‘áťƒ phĂĄt hiᝇn ra váşżt nĆ°áť›c trong xăng? c. Ä?áť‘t chĂĄy hoĂ n toĂ n 1 lĂ­t xăng E5, tĂ­nh lưᝣng CO2 sinh ra do phản ᝊng Ä‘áť‘t cáť“n (C2H5OH) biáşżt kháť‘i lưᝣng riĂŞng cᝧa cáť“n lĂ 0,78 g/ml. d. Tấi sao hiᝇn nay chĂşng ta lấi sáť­ d᝼ng xăng E5 RON92 thay cho xăng A92 truyáť n tháť‘ng?

Câu 9: CĂł tháťƒ Ä‘iáť u cháşż 2,4,6-trinitrotoluen theo sĆĄ Ä‘áť“ cĂĄc quĂĄ trĂŹnh chuyáťƒn hĂła vĂ hiᝇu suẼt giả thiáşżt nhĆ° sau: đ?‘Ľđ?‘Ą,đ?‘Ą đ?‘œ ,đ?‘?

CH3-(CH2)5-CH3 →

C6H5CH3 + 4H2

(H=40%)

(toluen) đ??ťđ?‘ đ?‘‚3 đạđ?‘?,đ??ť2 đ?‘†đ?‘‚4 đạđ?‘?

C6H5CH3 →

(O2N)3C6H2CH3 + 3H2O

(H=70%)

(2,4,6-trinitrotoluen) a. Viáşżt cĂĄc Ä‘áť“ng phân cᝧa n-heptan. b. Viáşżt CTCT cᝧa toluen vĂ 2,4,6-trinitrotoluen biáşżt ráşąng cĂĄc hᝣp chẼt nĂ y chᝊa vòng benzen trong CTCT. c. TĂ­nh kháť‘i lưᝣng n-heptan Ä‘áťƒ Ä‘iáť u cháşż đưᝣc 1 tẼn 2,4,6-trinitrotoluen. d. Máť™t tẼn heptan cĂł giĂĄ váť‘n lĂ 20 triᝇu VNÄ? tấi nhĂ mĂĄy hĂła dầu, CĂĄc chi phĂ­ còn lấi cho nguyĂŞn liᝇu, thiáşżt báť‹, nhân cĂ´ng, thuáşż đưᝣc chi trả tᝍ bĂĄn sản phẊm lĂ khĂ­ H2. Biáşżt giĂĄ bĂĄn 1kg 2,4,6-trinitrotoluen lĂ 60.000 VNÄ?, tĂ­nh tiáť n láť?i thu đưᝣc khi bĂĄn háşżt 1 tẼn2,4,6trinitrotoluen.

Câu 10: Phản ᝊng tháşż halogen vĂ o ankan xảy ra theo cĆĄ cháşż tháşż gáť‘c vĂ Ć°u tiĂŞn xảy ra áť&#x; cacbon báş­c cao. Khi cho isobutan tĂĄc d᝼ng váť›i clo áť&#x; 25oC, cĂł chiáşżu sĂĄng thu đưᝣc háť—n

91

hợp gồm A (64%) và B (36%). Khi brom hóa trong điều kiện tương tự hầu như chỉ thu được sản phẩm C. a. Xác định CTCT của A, B và C. b. Gọi tên A, B và C. c. Giải thích sự khác nhau về tỉ lệ các sản phẩm đồng phân trong mỗi trường hợp và sự khác nhau trong hai trường hợp trên. d. Tính khả năng phản ứng tương đối của nguyên tử H bậc I và bậc III trong phản ứng clo hóa trên. Biết khả năng phản ứng tương đối Xi của hidro bậc (i) được tính như sau: Xi = % sản phẩm : ni với ni là số nguyên tử H (bậc i) tương đương.

Câu 11: Khi nitro hóa isobutan trong pha khí (ở 450oC) được hỗn hợp hai sản phẩm mononitro trong đó hợp chất nitro bậc I chiếm 90,28% (A)và hợp chất bậc III chiếm 8,72% (B) về khối lượng không tính các sản phẩm phân cắt mạch cacbon. a. Xác định CTCT của A và B. b. Gọi tên A và B. c. Tính khả năng phản ứng tương đối của nguyên tử H bậc I và bậc III trong phản ứng trên. d. So sánh tính chọn lọc giữa phản ứng brom hóa và nitro hóa. Giải thích.

Câu 12: Cho 3 ống nghiệm đựng pentan đánh dấu (1), (2), (3). Cho vào mỗi ống nghiệm từng chất sau: dung dịch axit clohidric loãng vào (1), dung dịch nước vôi trong vào (2), brom lỏng vào (3) rồi đặt trên miệng mỗi ống nghiệm một mảnh giấy quỳ tím ẩm. a. Nêu hiện tượng quan sát được. b. Đun nóng nhẹ các ống nghiệm và để ngoài ánh sáng. Nêu các hiện tượng quan sát được. Giải thích. c. Đốt cháy hoàn toàn 0,02 mol ankan (A) trong khí clo, phản ứng vừa đủ, sau đó cho sản phẩm cháy sục qua dung dịch AgNO3 dư tạo thành 22,96 g một kết tủa trắng.

Xác định CTPT của (A).

92

d. CHCl3 có tác dụng gây mê và từng được dùng làm chất gây mê cho quá trình đỡ đẻ cũng như trong phẫu thuật. Nhưng ngày nay nó bị cấm sử dụng để gây mê mà chủ yếu dùng để làm dung môi. Tại sao?

Câu 13: Cho các chất sau: pentan, hexan, heptan, octan, nonan và nhiệt độ sôi của các chất không theo thứ tự là 126o, 151o, 36o, 98o, 69o. a. Viết CTPT của mỗi hợp chất trên. b. Viết các đồng phân của hexan và gọi tên tương ứng. c. Sắp xếp các chất với nhiệt độ sôi của nó. d. Làm thế nào để tách được riêng rẽ từng chất ra khỏi hỗn hợp?

Câu 14: Khi dập các đám cháy xăng dầu không dùng nước. a. Em hãy đề xuất biện pháp xử lý? b. Tại sao chúng ta không được sử dụng nước? c. Để đơn giản ta xem một loại xăng là hỗn hợp pentan, hexan có tỉ khối hơi so với hiđro bằng 38,8. Cần trộn hơi xăng và không khí (20% thể tích là oxi) theo tỉ lệ thể tích như thế nào để vừa đủ đốt cháy hoàn toàn xăng? d. Có hai thùng xăng, một thùng đựng đầy tới nắp còn thùng kia thì đựng không đầy lắm. Nếu bị cháy thì hai trường hợp trên, trường hợp nào nguy hiểm hơn?

Câu 15: Khí metan là nguyên nhân của các tai nạn hầm mỏ lớn. Nổ khí metan và tiếp theo là nổ bụi than là một trong những hiểm họa nguy hiểm nhất trong công nghiệp khai thác mỏ. a. Viết PTHH khi đốt cháy metan. b. Vì sao khí metan lại là nguyên nhân gây ra các vụ nổ. c. Biết khí metan là thành phần chính của khí biogas dùng trong đun nấu. Đốt cháy 0,65 g metan có nhiệt đốt cháy là 48 kJ/g, sinh ra một lượng nhiệt đủ để đun sôi 100 gam nước từ toC lên 100oC. Nhiệt độ của nước trước khi đun là bao nhiêu? d. Người ta thường ngăn ngừa các hiện tượng nổ bằng cách nào?

Câu 16: Một loại xăng là hỗn hợp của các ankan có CTPT là C7H16 và C8H18. Để đốt cháy hoàn toàn 6,95 gam xăng đó phải dùng vừa hết 17,08 lít O2 (đktc).

93

a. Gọi tên của các ankan trên. b. Viết CTCT và tên tất cả các đồng phân ứng với C7H16 c. Xác định phần trăm về khối lượng của từng chất trong loại xăng đó. d. Người ta thường dùng xăng để rửa tay dính dầu mỡ hay rửa các chi tiết máy cũng như chất béo dính vào quần áo vì xăng là dung môi không phân cực nên hòa tan được trong dầu mỡ hay chất béo (đều là dung môi không phân cực). Nhưng vì sao không nên dùng xăng để rửa tay tuy nó có thể rửa sạch các vết dầu mỡ?

Câu 17: Khí thiên nhiên ở các mỏ phía Tây Nam nước ta có thành phần phần trăm về thể tích các chất như sau: Chất

CH4

C2H6

C3H8

C4H10 C5H12 N2

CO2

Thành phần (%) về thể tích

77,91

6,86

4,09

1,98

7,86

0,49

0,80

a. Gọi tên các hợp chất hữu cơ có trong thành phần của khí thiên trên. Chúng thuộc dãy đồng đẳng nào? b. Tại sao khí thiên nhiên của nước ta có chất lượng rất tốt so với các khu vực khác? c. Đốt 1m3 thiên nhiên trên thì thể tích khí CO2 thải vào không khí là bao nhiêu? d. Khí thiên nhiên được dùng làm nhiên liệu cho các nhà máy nhiệt điện, nguyên liệu đầu vào cho các ngành chế biến hóa chất. Vậy theo em khí thiên nhiên có phải là nguồn năng lượng vô tận không? Nếu khai thác và sử dụng chúng quá mức sẽ có tác động như thế nào đến môi trường?

Em hãy kể tên một số nguồn năng lượng sạch khác có thể thay thế khí thiên nhiên.

Câu 18: Khí lò cốc là hỗn hợp của các chất dễ cháy. Thành phần của khí lò cốc phụ thuộc vào nguyên liệu ban đầu, nhưng hàm lượng trung bình các chất theo thành phần phần trăm về thể tích như sau: H2

CH4

Hidrocacbon khác CO

CO2, N2, O2

59%

25%

3%

7%

6%

94

a. Hãy cho biết ứng dụng của khí lò cốc. b. Viết sơ đồ điều chế khí lò cốc từ than mỏ. c. Tính thể tích khí (đktc) cần để đun sôi 10 lít nước từ 25oC. Biết nhiệt lượng tỏa ra khi đốt 1 mol H2 là 285,838 kJ, 1 mol metan là 880,0 kJ, 1 mol CO là 283,0 kJ, và giả sử hidrocacbon khác là etan có nhiệt lượng tỏa ra là 1560,0 kJ. (Cho nhiệt dung riêng của nước là 4,2 J/g.K). d. Người ta gọi dầu mỏ và than đá là “vàng đen”, trong khi đó Việt Nam có trữ lượng dầu mỏ và than đá vô cùng phong phú thế nhưng tại sao chúng ta vẫn chưa thể phát triển kinh tế dựa trên việc khai thác chúng?

Câu 19: Chưng cất một loại dầu mỏ thu được 16% étxăng, 20% dầu hỏa vào 60% dầu mazut (tính theo khối lượng). Đem crackinh dầu mazut đó thu thêm 58% étxăng (tính theo dầu mazut). a. Ét xăng là gì? Dầu mazut là gì? b. Ét xăng và dầu hỏa thường có mùi đặc trưng dễ nhận ra trong khi vazơlin và parafin sạch không có mùi rõ rệt. Tại sao lại như thế? c. Tính lượng étxăng có thể thu được từ 100 tấn dầu mỏ (Giả sử rằng hiệu suất toàn bộ quá trình là 96%). d. Tại sao dầu mỏ không có CTPT nhất định và nhiệt độ sôi nhất định?

Câu 20: Cho một hỗn hợp nhôm cacbua không tinh khiết và Na cho vào nước sinh ra thể tích hỗn hợp khí A. Đốt cháy hoàn toàn thể tích hỗn hợp này cần 1 lượng oxi có cùng thể tích (đo trong cùng điều kiện), sản phẩm thu được cho tác dụng với Ca(OH)2 dư thu được 10g kết tủa. a. A là hỗn hợp các khí nào? b. Viết các PTHH xảy ra. c. Tính khối lượng nhôm cacbua và Na ban đầu (biết trong nhôm cacbua chứa 20% tạp chất trơ). d. Để điều chế metan trong phòng thí nghiệm người ta đun nóng natri axetat khan với hỗn hợp vôi tôi xút theo PT : 95

đ??śđ?‘Žđ?‘‚,đ?‘Ą đ?‘œ

CH3COONa + NaOH →

CH4↑ + Na2CO3

Tấi sao thí nghiᝇm không dÚng NaOH rắn mà lấi dÚng vôi tôi xút?

2.3. Sáť­ d᝼ng hᝇ tháť‘ng bĂ i táş­p phân hĂła chĆ°ĆĄng hidrocacbon no chĆ°ĆĄng trĂŹnh láť›p 11 chuẊn Ä‘áťƒ phĂĄt triáťƒn năng láťąc giải quyáşżt vẼn Ä‘áť cho háť?c sinh 2.3.1. Sáť­ d᝼ng bĂ i táş­p hĂła háť?c Ä‘áťƒ hĂŹnh thĂ nh năng láťąc giải quyáşżt vẼn Ä‘áť cho háť?c sinh trong dấy háť?c bĂ i máť›i Hᝇ tháť‘ng bĂ i táş­p hĂła háť?c phân hĂła chĆ°ĆĄng hidrocacbon no láť›p 11 đưᝣc sáť­ d᝼ng trong nghiĂŞn cᝊu tĂ i liᝇu máť›i thĆ°áť?ng lĂ nhᝯng bĂ i táş­p sáť­ d᝼ng cĂĄc tĂŹnh huáť‘ng cĂł vẼn Ä‘áť , váş­n d᝼ng kiáşżn thᝊc lĂ­ thuyáşżt vĂ o tháťąc tiáť…n Ä‘áť?i sáť‘ng, bảo vᝇ mĂ´i trĆ°áť?ng. Nháşąm kĂ­ch thĂ­ch sáťą tò mò vĂ khĆĄi dáş­y sáťą hᝊng thĂş cᝧa HS Ä‘i giải quyáşżt vẼn Ä‘áť .

VĂ­ d᝼: Khi dấy bĂ i “Ankanâ€? (SĂĄch hoĂĄ háť?c 11- ChĆ°ĆĄng trĂŹnh chuẊn). Khi bĆ°áť›c vĂ o bĂ i máť›i, giĂĄo viĂŞn cĂł tháťƒ Ä‘Ć°a câu háť?i: Tấi cĂĄc trấm Ä‘áť• xăng ngĆ°áť?i ta thĆ°áť?ng treo biáťƒn cẼm hĂşt thuáť‘c, cẼm sáť­ d᝼ng Ä‘iᝇn thoấi di Ä‘áť™ng, tấi sao lấi nhĆ° váş­y ? Hay cĂĄc v᝼ trĂ n dầu trĂŞn biáťƒn gây ra nhᝯng thảm háť?a rẼt láť›n Ä‘áť‘i váť›i mĂ´i trĆ°áť?ng sinh thĂĄi. Tấi sao lấi nhĆ° váş­y?

Bà i h�c hôm nay chúng ta sẽ nghiên cᝊu vᝠm᝙t loấi hidrocacbon đầu tiên trong hóa h�c hᝯu cƥ và n᝙i dung cᝧa bà i sẽ giúp cåc em trả l�i cåc câu h�i trên (hay chính là cåc em bắt đầu tham gia và o quå trÏnh giải quyết vẼn đᝠ).

2.3.2. Sáť­ d᝼ng bĂ i táş­p hĂła háť?c Ä‘áťƒ rèn luyᝇn kÄŠ năng giải quyáşżt vẼn Ä‘áť cho háť?c sinh trong bĂ i luyᝇn táş­p BĂ i táş­p đưᝣc sáť­ d᝼ng cho kiáťƒu bĂ i nĂ y khĂ´ng giáť›i hấn mᝊc Ä‘áť™ nháş­n thᝊc cᝧa háť?c sinh. BĂ i táş­p đᝧ cĂĄc mᝊc tᝍ 1 Ä‘áşżn 4 nhĆ°ng cần sáť­ d᝼ng nhiáť u bĂ i táş­p áť&#x; mᝊc 3 vĂ 4.

CĂĄc loấi bĂ i táş­p chĂşng ta cĂł tháťƒ sáť­ d᝼ng nhĆ°: BT rèn luyᝇn kÄŠ năng viáşżt PTHH, BT nháş­n biáşżt, tĂĄch, Ä‘iáť u cháşż vĂ tinh cháşż, BT gáť?i tĂŞn, viáşżt CTCT, tĂŹm CTPT, so sĂĄnh nhiᝇt Ä‘áť™ sĂ´i, BT sáť­ d᝼ng hĂŹnh váş˝, sĆĄ Ä‘áť“, Ä‘áť“ tháť‹ hay dĂŁy chuyáťƒn hĂła, BT váť Ä‘áť‘t chĂĄy hidrocacbon, phản ᝊng tháşż hay crackinh.

96

Các bài tập thực tiễn nhằm tái hiện kiến thức cho học sinh, giúp cho học sinh biết sử dụng linh hoạt, phối hợp các kiến thức với nhau một cách nhuần nhuyễn khi giải một bài tập thực tiễn. Từ việc giải các bài tập thực tiễn học sinh sẽ nhớ, hiểu các kiến thức đã học và bước đầu biết vận dụng kiến thức được học để giải quyết tình huống thực tiễn.

Các BT rèn luyện kĩ năng sử dụng ngôn ngữ hóa học hay các BT cần vận dụng tư duy logic, khả năng tính toán giúp các HS hoàn thiện cả về mặt kiến thức, kĩ năng và kĩ xảo một cách toàn diện, thông qua đó mà năng lực giải quyết vấn đề của các em ngày càng phát triển và được vận dụng vào trong cuộc sống. Vì vậy giáo viên cần thiết kế các bài tập trong hệ thống đan xen nhau trong dạy - học nhất là các tiết ôn tập, luyện tập theo sự tăng dần cả về số lượng bài tập, mức độ khó của bài tập và sự đa dạng của nội dung bài tập.

Ví dụ: Khi dạy bài luyện tập chương 5 – HIDROCACBON NO (Sách hoá học 11– Chương trình chuẩn) bên cạnh những câu hỏi, bài tập mang nội dung thuần tuý hoá học, người giáo viên có thể sử dụng những bài tập sau để phát triển năng lực giải quyết vấn đề của các em mà thông qua đó cũng đồng thời củng cố, hoàn thiện kiến thức, kĩ năng và kĩ xảo.

Ví dụ 1: Để đơn giản ta xem một loại xăng là hỗn hợp pentan, hexan có tỉ khối hơi so với hiđro bằng 38,8. Cần trộn hơi xăng và không khí (20% thể tích là oxi) theo tỉ lệ thể tích như thế nào để vừa đủ đốt cháy hoàn toàn xăng? Đối với BT này có 1 loạt các vấn đề mà các em cần giải quyết : Vấn đề về tỉ khối của hỗn hợp là gì? Vấn đề về phản ứng đốt cháy xăng chính là đốt cháy ankan sẽ như thế nào? Vấn đề về mối liên hệ giữa tên gọi và CTPT của ankan...

Mà khi tháo nút từng vấn đề một để đi đến kết quả cuối cùng, các em sẽ được phát triển nhiều kĩ năng và năng lực.

Ví dụ 2: Đốt cháy hoàn toàn 1 hidrocacbon A cần dùng 38,4 gam O2 và thu được 16,8 lít CO2 (đtkc). Khi cho A tác dụng với Cl2 theo tỉ lệ mol 1:1 thu được 1 sản phẩm thế. Xác định CTPT và gọi tên A?

97

Đối với BT này là một dạng BT hỗn hợp bao gồm nhiều tính chất hóa học của ankan : Phản ứng đốt cháy, Phản ứng thế... Để giải quyết vấn đề HS cần thực hiện giải quyết nhiều vấn đề nhỏ: kĩ năng tính toán về số mol của các đại lượng thể tích, khối lượng, biết đặc điểm của phản ứng cháy, biết đặc điểm của phản ứng thế cho sản phẩm duy nhất, rồi phải biết cách gọi tên của dẫn xuất halogen...

2.3.3. Thiết kế bộ công cụ đánh giá năng lực giải quyết vấn đề của học sinh 2.3.3.1. Bằng sự quan sát của giáo viên Đánh giá thông qua quan sát trong giờ học là một hình thức đánh giá rất quan trọng, nó giúp cho người dạy có cái nhìn tổng quan về thái độ, hành vi, sự tiến bộ của các kỹ năng học tập của người học suốt cả quá trình dạy học, để từ đó có thể giúp cho người học có thái độ học tập tích cực và tăng cường các kỹ năng học tập. Các quan sát có thể là: Quan sát thái độ trong giờ học; Quan sát tinh thần xây dựng bài; Quan sát thái độ trong hoạt động nhóm, Quan sát kỹ năng trình diễn của HS; Quan sát HS thực hiện các dự án trong lớp học, quan sát một sản phẩm thực hiện trong giờ học....Muốn đánh giá HS thông qua quan sát GV cần thiết kế bảng kiểm, phiếu quan sát... hoặc quan sát tự do và ghi chép lại bằng nhật ký dạy học.

GV có thể viết nhật ký giảng dạy theo từng ngày và theo từng lớp, ghi chép các hoạt động xảy ra trong mỗi giờ học, sau đó thông báo với HS những gì GV đã ghi chép sau mỗi giờ học và mục đích của việc ghi chép để làm gì nhằm giúp cho HS có ý thức hơn trong các giờ học sau.

Kỹ năng thiết kế bảng kiểm - Bảng kiểm (Rubrics) là một bảng đánh giá tổng hợp dựa trên một loạt tiêu chí thay vì chỉ dựa vào điểm số. Rubrics nêu rõ người chấm đánh giá bài làm theo những kỳ vọng nào và mô tả các cấp độ của các tiêu chuẩn cần được đánh giá.

Rubrics giúp cho HS suy nghĩ xem nên học cái gì và học như thế nào cho một bài học/dự án. Nó khuyến khích HS tự định hướng học tập, rubrics thường được sử dụng để đánh giá bài tập/dự án, nó được đưa ra trước khi tiến hành bài tập/dự án. HS 98

có thể tham gia xây dựng rubric để tự đánh giá tiến bộ.

Bảng kiểm là công cụ giúp cho GV quan sát thái độ học tập của HS, đánh giá kỹ năng trình diễn, kỹ năng báo cáo, bài tiểu luận, đánh giá chất lượng trả lời câu hỏi, bài tập, dựa án......

Quy trình thiết kế gồm các bước sau: Bước 1: Xác định nội dung quan sát: quan sát tinh thần học tập của HS trên lớp, thái độ trong giờ thực hành, thái độ trong làm việc nhóm, khả năng trình diễn, báo cáo....

Bước 2: Xây dựng các tiêu chí quan sát và các mức độ cho mỗi tiêu chí: tập trung chú ý nghe giảng, phát biểu ý kiến, tích cực thảo luận, trình bày logic, ngôn ngữ...

Bước 3: Sắp xếp các tiêu chí theo trật tự logic.

Ví dụ 1: Bảng kiểm về tinh thần học tập của HS trên lớp: STT Họ và Mức độ chăm chú Phát biểu xây dựng bài Tham gia hoạt động tên

nghe giảng

HS

Rất

Bình

nhóm Chưa Tích

chăm thường chăm cực chú

chú

Bình

Chưa Tích

Tích

Chưa

thường tích

cực,

cực,

tích

cực

hiệu

chưa

cực

quả

hiệu quả

1.

2.

3.

4.

99

Ví dụ 2. Bảng kiểm về thái độ chuẩn bị mẫu vật, phương tiện dạy học và thái độ trong giờ thực hành Thái độ thực hành

STT Họ và tên Chuẩn bị mẫu vật/PTDH HS

Có chuẩn bị

Không

Tích

Tích

Chưa

chuẩn

cực,

cực,

tích cực

Đầy

Đầy

Chưa

đủ,

đủ,

đầy đủ, bị

hiệu

chưa

mẫu

quả

hiệu

mẫu tốt mẫu không

không

tốt

tốt

quả

1.

2.

GV cũng có thể rèn luyện cho HS tự thiết kế bảng kiểm theo các bước sau: -

Bước 1: Cho HS xem vài bài làm mẫu tốt và chưa tốt lắm

-

Bước 2: Yêu cầu HS thảo luận và đưa ra các tiêu chí cho một bài làm tốt

-

Bước 3: Thảo luận nhằm đưa ra các mức độ đánh giá từ kém nhất đến tốt nhất cho mỗi tiêu chí

-

Bước 4: Cho HS luyện tập thử nghiệm trên rubrics và đưa ra phản hồi

-

Bước 5: Hoàn thiện rubrics dựa trên phản hồi và photo cho mỗi HS một bản để sử dụng.

2.3.3.2. Bằng phiếu tự đánh giá của học sinh Đây là hình thức HS tự đánh giá kiến thức, kỹ năng và mục tiêu học tập của chính mình trước, trong hoặc sau các giờ học. HS có thể đánh giá kiến thức, thái độ lẫn nhau trong các giờ học. Để tạo điều kiện cho HS tự đánh giá GV có thể sử dụng bài kiểm tra, xây dựng bảng hỏi hoặc giao cho HS các bài tập tự đánh giá, bài báo cáo/dự án và thiết kế bảng kiểm kèm theo.

- Đối với các bài kiểm tra trên lớp: Sau khi HS làm bài GV có thể cho HS tự đánh 100

giá bài của mình hoặc đánh giá bài của bạn thông qua việc cung cấp cho các em đáp án của bài kiểm tra.

- Đối với tự đánh giá thông qua bài tập, báo cáo/dự án: GV yêu cầu HS thực hiện các bài tập, báo cáo/dự án, sau đó các em tự đánh giá bài làm của mình thông qua bảng kiểm.

Ví dụ: GV ra bài tập yêu cầu HS tóm tắt nội dung kiến thức vừa học Bảng kiểm đơn giản có thể thiết kế như sau: + Rất tốt: HS tóm tắt nội dung đầy đủ, có ví dụ vận dụng sáng tạo và trình bày rõ ràng, súc tích, có hệ thống. + Tốt: HS tóm tắt nội dung đầy đủ, có ví dụ vận dụng và trình bày rõ ràng, có hệ thống. + Đạt yêu cầu: HS tóm tắt nội dung đầy đủ và trình bày chưa thể hiện tính hệ thống. + Cần cố gắng thêm: HS tóm tắt nội dung chưa đầy đủ và trình bày chưa rõ ràng. + Chưa hài lòng: HS tóm tắt nội dung còn nhiều sai sót và trình bày lủng củng.

2.3.4. Thiết kế một số giáo án bài dạy chương hidrocacbon no chương trình lớp 11 chuẩn có sử dụng các bài tập phân hóa để phát triển năng lực giải quyết vấn đề cho học sinh (trình bày ở phần phụ lục) 2.3.5. Thiết kế một số đề kiểm tra để đánh giá năng lực giải quyết vấn đề của học sinh ĐỀ KIỂM TRA 45’ SỐ 1 Câu 1: Phản ứng đặc trưng của ankan là phản ứng A. tách.

B. thế.

C. cháy.

D. cộng.

Câu 2: Phát biểu đúng về gốc hidrocacbon là:

101

A. Khi tách một hoặc nhiều nguyên tử hidro ra khỏi một phân tử hidrocacbon ta được gốc hidrocacbon.

B. Gốc hidrocacbon là phân tử hữu cơ bị mất bị mất một nguyên tử hidro.

C. Gốc hidrocacbon là phân tử bị mất đi một nhóm – CH2.

D. Mỗi phân tử hidrocacbon bị mất một nguyên tử của một nguyên tố ta được gốc hidrocacbon.

Câu 3: Ở điều kiện thường, các hidrocacbon ở thể khí gồm A. C1 → C6.

B. C1 → C4.

C. C1 → C5.

D. C2 → C10.

Câu 4: Dãy chỉ gồm các chất thuộc dãy đồng đẳng của metan là A. C2H2 ; C3H4 ; C4H6 ; C5H8.

B. C2H6 ; C3H8 ; C5H10 ; C6H12.

C. CH4 ; C2H2 ; C3H4 ; C4H10.

D. CH4 ; C2H6 ; C4H10 ; C5H12.

Câu 5: Đốt cháy một hỗn hợp gồm nhiều hidrocacbon trong cùng một dãy đồng đẳng thu được số mol H2O > số mol CO2 thì CTTQ của dãy là (các giá trị n đều nguyên) A. CnH2n+2, n ≥1.

B. CnH2n-2, n≥ 2.

C. CnHn, n ≥ 2.

D. CnH2n+1, n ≥ 1.

Câu 6: Hidrocacbon no là A. hợp chất hữu cơ mà trong phân tử chỉ có liên kết đơn.

B. hidrocacbon mà trong phân tử chỉ có liên kết đơn.

C. hidrocacbon mà trong phân tử có chứa một liên kết đôi.

D. hợp chất hữu cơ trong phân tử chỉ chưa hai nguyên tố cacbon và hidro.

Câu 7: Trong phòng thí nghiệm, metan có thể được điều chế bằng cách A. nung natri axetat với vôi tôi xút.

B. nung nhôm cacbua trong không khí .

C. cho cacbon tác dụng với khí hidro.

D. thủy phân canxi cacbua.

102

Câu 8: Cho 28,80 gam nhôm cacbua tác dụng với lượng nước dư thu được V lít (đktc) khí metan. Giá trị của V là A. 4,48 lít.

B. 8,96 lít.

C. 11,20 lít.

D. 13,44 lít.

Câu 9: Đồng phân là các chất khác nhau có cùng A. công thức phân tử.

B. khối lượng hóa học.

C. khối lượng riêng.

D. tính chất hóa học.

Câu 10: Các nguyên tử cacbon trong ankan ở trạng thái lai hóa A. sp.

B. sp2.

C. sp3.

D. sp3d.

Câu 11: Đốt cháy hoàn toàn hidrocacbon X cần một lượng oxi vừa đủ thu được thể tích hơi nước gấp 1,2 lần thể tích CO2 (đo cùng điều kiện). Mặt khác, khi clo hóa X tạo một dẫn xuất monoclo duy nhất. Tên gọi của X là A. 2,2-dimetylpropan.

B. isobutan.

C. pentan.

D. propan.

Câu 12: Số đồng phân của ankan có CTPT C5H12 là A. 6.

B. 4.

C. 3.

D. 5.

Câu 13: Khi cho brom hóa một hidrocacbon thu được dẫn xuất monobrom có tỉ khối hơi so với không khí bằng 5,207. CTPT của hidrocacbon là A. C2H6.

B. C3H8.

C. C4H10.

D. C5H12.

Câu 14: Khi thực hiện phản ứng clo hóa 5,8 gam butan theo tỉ lệ 1 : 1 thu được khối lượng dẫn xuất clo là (giả sử hiệu suất phản ứng là 100%) A. 9,250 gam.

B. 12,70 gam.

C. 18,50 gam.

D. 4,625 gam.

Câu 15: CTPT của ankan có tỉ khối hơi so với hiđro bằng 36 là A. C6H14.

B. C4H10.

C. C5H12.

D. C7H16.

103

Câu 16: Cho ankan sau: CH3 – CH – CH2 – CH – CH3 CH3

CH2 – CH3

Tên gọi của A theo IUPAC là A. 2 – etyl – 4 – metylpentan.

B. 3,5 – đimetylhexan

C. 4 – etyl – 2 – metylpentan.

D. 2,4 – đimetylhexan.

Câu 17: Khi đốt cháy hoàn toàn 1 mol ankan A thu được không quá 5 mol CO2. Mặt khác, monoclo hóa A chỉ tạo ra 1 sản phẩm thế duy nhất. Số CTCT của A thỏa mãn là A. 2.

B. 3.

C. 4.

D. 5.

Câu 18: Cho ankan A có tên gọi: 3 – etyl – 2,4 – dimetylhexan. CTPT của A là A. C10H22.

B. C9H20.

C. C8H18.

D. C11H24.

Câu 19: Cho hỗn hợp 2 ankan A và B ở thể khí, có tỉ lệ số mol là nA : nB = 1 : 4. Biết khối lượng phân tử trung bình là 52,4. Công thức phân tử của hai ankan A và B lần lượt là: A. C2H6 và C4H10.

B. C4H10 và C2H6.

C. C5H12 và C6H14.

D. C6H14 và C5H12.

Câu 20: Cho hỗn hợp X gồm 2 ankan đồng đẳng liên tiếp, tỉ khối hơi của hỗn hợp đối với không khí là 1,155. CTPT và % thể tích của mỗi ankan là: A. 25% C2H6 và 75% C3H8 .

B. 25% C3H8 và 75% C4H10 .

C. 75% C3H8 và 25% C4H10 .

D. 75% C2H6 và 25% C3H8 .

Câu 21: Đốt 10 cm3 một hiđrocacbon no bằng 80cm3 oxi (lấy dư). Sản phẩm thu được sau khi cho hơi nước ngưng tụ còn 65cm3 trong đó có 25cm3 là oxi (các thể tích được đo ở cùng điều kiện). CTPT của hiđrocacbon đó là A. C3H8.

B. CH4.

C. C4H10.

D. C2H6.

Câu 22: Cho hỗn hợp X gồm 2 ankan đồng đẳng liên tiếp có khối lượng là 20,6 gam và có thể tích bằng thể tích của 14 gam khí nitơ (ở cùng điều kiện nhiệt độ, áp suất). CTPT và % thể tích của mỗi ankan là: 104

A. 60% C3H8 và 40% C4H10 .

B. 40% C3H8 và 60% C4H10.

C. 80% C2H6 và 20% C3H8 .

D. 20% C2H6 và 80% C3H8.

Câu 23: Đốt cháy hoàn toàn 3,36 lít (54,6oC ; 1,2 atm) hỗn hợp hai ankan có tỉ lệ số mol lần lượt là 1 : 2. Dẫn toàn bộ sản phẩm sau phản ứng qua dung dịch nước vôi trong dư thu được 25 gam kết tủa. CTPT của hai hidrocacbon là: A. CH4 và C3H8.

B. C2H6 và C4H10.

C. CH4 và C2H6.

D. C2H6 và C3H8.

Dữ kiện sau dùng cho các câu từ 24 đến câu 25 Hỗn hợp A gồm 1 ankan và Cl2 .Chiếu ánh sáng qua A (phản ứng xảy ra vừa đủ) thu được 4,41gam hỗn hợp X gồm 2 dẫn xuất (monoclo và điclo với tỷ lệ mol tương ứng là 1: 2) và khí Y. Mà Y tác dụng vừa đủ với 200ml dung dịch NaOH 0,5M. Câu 24: Tên của ankan là A. metan.

B. etan.

C. butan.

D. propan.

Câu 25: Phần trăm thể tích của ankan trong hỗn hợp A là A. 60%.

B. 50%.

C. 40%.

D. 37,5%.

Câu 26: Khi tiến hành crackinh 22,4 lít khí C4H10 (đktc) thu được hỗn hợp A gồm CH4, C2H6, C2H4, C3H6, C4H8, H2 và C4H10 dư. Đốt cháy hoàn toàn A thu được x gam CO2 và y gam H2O. Giá trị của x và y tương ứng là : A. 44 và 18.

B. 176 và 180.

C. 176 và 90.

D. 44 và 72.

Câu 27: Đốt cháy hoàn toàn hỗn hợp X gồm hai hidrocacbon thuộc cùng một dãy đồng đẳng liên tiếp nhau, hấp thụ hết toàn bộ sản phẩm cháy vào bình đựng dung dịch nước vôi trong dư thu được 25 gam kết tủa và khối lượng nước vôi trong giảm 7,7 gam. CTPT của hai hidrocacbon là: A. C2H6 và C3H8.

B. C4H10 và C5H12.

C. CH4 và C2H6.

D. C3H8 và C4H10.

105

Câu 28: Đốt cháy hoàn toàn 11,2 lít hỗn hợp 2 ankan kế tiếp nhau trong dãy đồng đẳng, sản phẩm khí thu được cho qua bình NaOH thấy tạo ra 95,4 gam Na2CO3 và 84 gam NaHCO3. CTPT và % về thể tích của mỗi ankan là: A. 80% C4H10 và 20% C5H12 .

B. 20% C4H10 và 80% C5H12 .

C. 20% C3H8 và 80% C4H10 .

D. 80% C3H8 và 20% C4H10 .

Câu 29: Đốt cháy hoàn toàn 1,12 lít hỗn hợp 2 ankan thu được 1,792 lít CO2 (đktc). Biết rằng ankan có khối lượng phân tử lớn hơn có số mol nằm trong khoảng 15% đến 25% tổng số mol của hỗn hợp. CTPT của 2 ankan là: A. CH4 và C3H8.

B. CH4 và C4H10.

C. CH4 và C2H6.

D. CH4 và C5H12.

Câu 30: Nạp một hỗn hợp gồm 20% thể tích khí ankan M và 80% thể tích oxi (dư) vào một khí nhiên kế. Sau khi cho nổ hỗn hợp rồi cho hơi nước ngưng tụ, đưa bình về điều kiện nhiệt độ ban đầu thì thấy áp suất trong khí nhiên kế giảm đi 2 lần. Công thức phân tử của M là A. C3H8.

B. C2H6.

C. C4H10.

D. CH4.

Câu 31: (Bậc 4) Cho sơ đồ chuyển hoá sau: t°

1. n-pentan → A + B và D + E askt

2. A + Cl2 →

CH3-CHCl-CH3 + F CaO,t°

3. CH3COONa + NaOH →

D+G

askt

4. D + Cl2 → L + F 5. CH3-CHCl-CH3 + L +Na

⎯ ⎯→

M + NaCl

Các chất A, B, D, E và M lần lượt có cấu tạo là: A. CH3-CH3, CH3-CH(CH3)-CH3, CH4, CH3-CH2-CH2-CH3, CH3-CH2-CH3.

B. CH3-CH2-CH3, CH2=CH2, CH4, CH2=CH-CH2-CH3, CH3-CH(CH3)-CH3.

C. CH3-CH2-CH3, CH4, CH3-CH3, CH3-CH2-CH2-CH3, CH3-CH(CH3)-CH3.

D. CH4, CH3-CH2-CH2-CH3, CH3-CH2-CH3, CH3-CH3, CH3-CH(CH3)-CH3.

106

Câu 32: Khi clo hoá 96 gam một hiđrocacbon no, mạch hở tạo ra 3 sản phẩm thế lần lượt chứa 1, 2 và 3 nguyên tử clo. Tỉ lệ thể tích các sản phẩm thế lần lượt là 1:2:3. Tỉ khối hơi của sản phẩm thế chứa 2 nguyên tử clo đối với hiđro là 42,5. Thành phần % theo khối lượng của các sản phẩm thế theo thứ tự lần lượt là: A. 8,72%; 29,63%; 61,65%.

B. 8,72%; 29,36%; 61,92%.

C. 8,72%; 29,99%; 61,29%.

D. 8,27%; 29,36%; 62,37%.

Câu 33: Khi nung butan với xúc tác thích hợp đến phản ứng hoàn toàn thu được hỗn hợp T gồm CH4, C3H6, C2H4, C2H6, C4H8, H2 và C4H6. Đốt cháy hoàn toàn hỗn hợp T thu được 8,96 lít CO2 ( đktc) và 9,0 gam H2O. Mặt khác, hỗn hợp T làm mất màu vừa hết 19,2 gam Br2 trong dung dịch nước brom. Phần trăm về số mol của C4H6 trong T là A. 9,091%.

B. 16,67%.

C. 22,22%

D. 8,333%.

Câu 34: Trước đây người ta thường trộn vào xăng chất Pb(C2H5)4. Khi đốt cháy xăng trong các động cơ, chất này thải vào không khí PbO, đó là một chất rất độc. Hằng năm người ta đã dùng hết 227,25 tấn Pb(C2H5)4 để pha vào xăng (thực tế, hiện nay người ta không dùng nữa). Khối lượng PbO đã thải vào khí quyển gần với giá trị nào sau đây nhất?

A. 165 tấn.

B. 155 tấn.

C. 185 tấn.

D. 145 tấn.

Câu 35: Xung quanh các nhà ga thường có mùi dễ nhận ra của xăng dầu nghĩa là có sự hiện diện của các phân tử khí xăng dầu trong không khí. Điều thú vị là mặc dù không khí chứa oxi nhưng xăng dầu dường như không phản ứng. Sự giải thích nào sau đây là tốt nhất cho sự mô tả này?

A. Xăng dầu đã chứa thêm một chất nào đó ngăn cản việc nó phản ứng với oxi.

B. Xăng dầu và oxi đã phản ứng với nhau và sản phẩm của nó có mùi mà chúng ta ngửi thấy.

C. Tại áp suất và nhiệt độ phòng, xăng dầu ở thể lỏng vì vậy lượng ở thể khí là không đáng kể .

D. Tại nhiệt độ phòng, phần lớn các phân tử xăng dầu và oxi không có đủ năng lượng động học để phản ứng.

107

ĐỀ KIỂM TRA 45’ SỐ 2 Câu 1: Đối với ankan, theo chiều tăng số nguyên tử cacbon trong phân tử thì: A. Nhiệt độ sôi tăng dần, khối lượng riêng giảm dần.

B. Nhiệt độ sôi giảm dần, khối lượng riêng tăng dần C. Nhiệt độ sôi và khối lượng riêng đều tăng dần.

D. Nhiệt độ sôi và khối lượng riêng đều giảm dần.

Câu 2: Khi đốt cháy hoàn toàn một ankan bất kì thì tạo ra A. số mol nước lớn hơn số mol cacbonic .

B. số mol nước nhỏ hơn số mol cacbonic.

C. số mol nước bằng số mol cacbonic.

D. số mol cacbonic lớn hơn hay nhỏ hơn số mol nước thì tùy thuộc vào từng ankan cụ thể.

Câu 3: Ankan có ứng dụng là: A. làm nhiên liệu, điều chế các chất sinh hàn và các hợp chất hữu cơ khác, dùng làm dung môi và dầu bôi trơn máy.

B. điều chế các chất sinh hàn và các hợp chất hữu cơ khác, tổng hợp các monome trong sản xuất polime làm chất dẻo.

C. dùng làm dung môi và dầu bôi trơn máy, làm nhiên liệu, tổng hợp các monome trong sản xuất polime làm chất dẻo.

D. làm nhiên liệu, điều chế các chất sinh hàn và các hợp chất hữu cơ khác, nguyên liệu để tổng hợp vinyl clorua, vinylaxetilen...

Câu 4: Để nhận biết một hợp chất hữu cơ có chứa 2 nguyên tố cacbon và hidro, người ta thực hiện phản ứng đốt cháy, sau đó dẫn hỗn hợp sản phẩm cháy đi qua A. đồng (II) sunfat khan.

B. nước vôi trong.

C. đồng (II) sunfat khan và dung dịch nước vôi trong.

D. dung dịch đồng (II) sunfat và dung dịch nước vôi trong.

108

Câu 5: Với nguyên tử có số cacbon n ≥3, ankan thế clo cho sản phẩm chính (theo tỷ lệ mol 1:1) ở A. cacbon bậc cao.

B. cacbon bậc 1.

C. cacbon bậc 2.

D. cacbon bậc 3.

Câu 6: Chỉ ra nội dung đúng : A. Các ankan đều nhẹ hơn nước.

B. Ankan là những dung môi có cực.

C. Ankan là những chất có màu.

D. Ankan tan được trong nước.

Câu 7: Clorofom có công thức hóa học là A. CH3Cl.

B. CCl4.

C. CHCl3.

D. CH2Cl2.

Câu 8: Chỉ ra nội dung sai khi nói về phản ứng halogen hoá ankan: A. Clo thế cho H ở cacbon các bậc khác nhau.

B. Brom hầu như chỉ thế cho H ở cacbon bậc thấp.

C. Flo phản ứng mãnh liệt nên phân huỷ ankan thành C và HF. D. Iot quá yếu nên không phản ứng với ankan.

Câu 9: Liên kết hóa học trong hidrocacbon no là liên kết A. hidro.

B. ion.

C. cộng hóa trị.

D. giữa C và H.

Câu 10: Trong các chất sau đây, chất nào là đồng đẳng: C2H6, C2H2, CH4, CH3OCH3, C4H10, C6H6, C2H5OH, CH3CHO, C3H7OH? A. C2H6, CH4, C4H10.

B. C2H5OH, CH3CHO, C3H7OH. C. CH3OCH3, CH3CHO, C2H2.

D. CH3OCH3, C2H6, C4H10.

Câu 11: Hỗn hợp khí gas dùng ở gia đình là hỗn hợp gồm các ankan: A. Metan, propan và etan.

B. Etan, propan và pentan.

C. Propan, butan và hexan.

D. Butan, pentan và hexan.

109

Câu 12: Khi clo hóa metan thu được một sản phẩm thế chứa 89,12% clo về khối lượng.

Công thức của sản phẩm là A. CH3Cl.

B. CH2Cl2.

C. CHCl3.

D. CCl4.

Câu 13: Đốt cháy hoàn toàn một hidrocacbon (X) thu được H2O và CO2 theo tỉ lệ khối lượng là 5,4: 11. CTPT của (X) là A. C4H8.

B. C5H10.

C. C5H12.

D. C4H10.

Câu 14: Khi cho isopentan tác dụng với Cl2 theo tỷ lệ mol 1:1 thì số lượng sản phẩm thế monoclo tạo thành là A. 4.

B. 3.

C. 2.

D. 5.

Câu 15: Đốt 50 lít khí thiên nhiên chứa 96% metan, 2% nito, 2% cacbonic (về số mol).

Thể tích khí cacbonic thải vào không khí là A. 49 lít.

B. 48 lít.

C. 47 lít.

D. 50 lít.

C. isohexan.

D. neohexan.

Câu 16: 2,2-dimetylbutan có tên gọi khác là A. neopentan.

B. isopentan.

Câu 17: Cho 50 gam natri axetat tác dụng với 1 lượng vôi trộn xút lấy dư. Thể tích metan (đktc) thu được là A. 13,65 lít.

B. 13,7 lít.

C. 13,44 lít.

D. 13,66 lít.

Câu 18: Khi brom hoá một ankan chỉ thu được một dẫn xuất monobrom duy nhất có tỉ khối hơi so với hiđro bằng 75,5. Tên của ankan đó là A. 3,3-đimetylhexan.

B. isopentan.

C. 2,2,3-trimetylpentan.

D. 2,2-đimetylpropan.

Câu 19: Đốt cháy hoàn toàn hỗn hợp hai hidrocabon kế tiếp nhau trong dãy đồng đẳng thu được 48,4 gam CO2 và 28,8 gam H2O. Hai hidrocacbon có công thức phân tử là A. CH4 và C2H6.

B. C2H6 và C3H8.

C. C3H8 và C4H10.

D. C4H10 và C5H12.

Câu 20: Đốt cháy hoàn toàn hỗn hợp 2 ankan kế tiếp nhau gồm 13,2 gam X và 8,7 gam Y rồi cho toàn bộ sản phẩm cháy vào dung dịch nước vôi trong dư thu được 150 gam kết tủa trắng. Công thức phân tử của X,Y và số mol mỗi chất tương ứng là: 110

A. Etan 0,15 mol và propan 0,3 mol.

B. Etan 0,3 mol và propan 0,15 mol.

C. Propan 0,3 mol và butan 0,15 mol.

D. Propan 0,15 mol và butan 0,3 mol.

Câu 21: Đốt cháy hoàn toàn hỗn hợp hai hidrocacbon no mạch hở X, Y liên tiếp nhau trong dãy đồng đẳng thu được 11,2 lít cacbonic (đktc) và 12,6 gam nước. Công thức phân tử của X, Y là : A. CH4 và C2H6.

B. C2H6 và C3H8.

C. C3H8 và C4H10.

D. C4H10 và C5H12.

Câu 22: Một hỗn hợp 2 ankan kế tiếp có khối lượng 24,8 gam và thể tích tương ứng là 11,2 lít ( ở đktc). CTPT của 2 ankan là A. C2H6 và C3H8.

B. C5H12 và C6H14.

C. CH4 và C2H6 .

D. C3H8 và C4H10.

Câu 23: Khi tiến hành crakinh 22,4 lít khí C4H10 (đktc) thu được hỗn hợp A gồm CH4, C2H6 ,C2H4, C3H6, C3H8,H2 và C4H10 dư. Đốt cháy hoàn toàn A thu được x gam CO2 và y gam H2O. Giá trị của x và y tương ứng là: A. 176 gam và 180 gam.

B. 44 gam và 18 gam.

C. 44 gam và 72 gam.

D. 176 gam và 90 gam.

Câu 24: Khi đốt cháy hoàn toàn 7,84 lít hỗn hợp khí gồm CH4,C2H6, C3H8 (đktc) thu được 16,8 lít khí CO2 (đktc) và x gam H2O. Giá trị của x là A. 6,3 gam.

B. 13,5 gam.

C. 18,0 gam.

D. 19,8 gam.

Câu 25: Đốt cháy hoàn toàn một ankan B với lượng oxi vừa đủ thì thấy tổng số mol các chất trước phản ứng bằng tổng số mol các chất sau phản ứng. Công thức phân tử của B là A. CH4.

B. C2H6.

C. C3H8.

D. C4H10.

Câu 26: Đốt cháy hoàn toàn 30 lít hỗn hợp metan và hidro cần 45 lít oxi (thể tích các khí đo ở cùng điều kiện). Thể tích mỗi khí trong hỗn hợp là : A. 19 lít và 11 lít.

B. 20 lít và 10 lít.

111

C. cùng 15 lít.

D. 18 lít và 12 lít.

Câu 27: Đốt cháy 1,12 lít khí thiên nhiên chứa CH4, N2, CO2 cần 2,128 lít khí oxi. Các thể tích khí đo ở cùng điều kiện về nhiệt độ , áp suất. Phần trăm thể tích của CH 4 trong khí thiên nhiên là A. 75%.

B. 85%.

C. 95%.

D. 96%.

Câu 28: Trong các chất metan, etan, xiclopentan, isobutan thì các chất khi tác dụng với clo chiếu sáng tỉ lệ mol 1:1 thì cho sản phẩm duy nhất là: A. Metan, etan.

B. Metan, xiclopentan, isobutan.

C. Metan, isobutan.

D. Metan, etan, xiclopentan.

Câu 29: Ta có thể thu được n-hexan tinh khiết thông qua tổng hợp Vuyêc (Wurtz) từ: A. propyl clorua và propyl clorua.

B. etyl clorua và butyl clorua.

C. metyl clorua và pentyl clorua.

D. etyl clorua và n-butyl clorua.

Câu 30: Có 3 thùng phi sắt đựng xăng E92 sau:

Thùng 1

Thùng 2

Thùng 3

Nếu không may bị bốc cháy thì trường hợp nào gây nguy hiểm nhất?

A. thùng 1.

B. thùng 2.

C. thùng 3.

D. như nhau.

Câu 31: Vì sao vào mùa hè, trên mặt hồ ao thường nổi nhiều bóng khí? Có phải là do cá đớp không khí không?

A. Do trời nóng nên cá thường ngoi lên đớp không khí để lấy khí oxi sinh ra các bóng khí.

112

B. Thành phần chính của khí hồ ao là metan. Đó là chất khí không màu, không mùi, hầu như không tan trong nước. Vì vậy trên mặt hồ có nhiều bóng khí nhỏ.

C. Không phải do cá đớp không khí mà là do hiện tượng khí sunfuhidric thoát ra dưới đáy ao làm xuất hiện nhiều bóng khí.

D. Do trời nóng nên lượng nước bốc hơi nhanh nên hình thành các bóng khí tương tự hiện tượng sôi của nước.

Câu 32: Crackinh V lit butan thu được hỗn hợp X gồm 5 hiđrocacbon. Trộn hỗn hợp X với H2 với tỉ lệ thể tích 3 : 1 thu được hỗn hợp khí Y, dẫn Y qua xúc tác Ni/to sau khi phản ứng xảy ra hoàn toàn thu được hỗn hợp khí Z gồm 4 hiđrocacbon có thể tích giảm 25% so với Y. Z không có khả năng làm nhạt màu dung dịch brom. Hiệu suất phản ứng crackinh butan là A. 50%.

B. 80%.

C. 75%.

D. 25%.

Câu 33: Nguyên nhân không được để các bình chứa xăng dầu (gồm các ankan) gần lửa, trong khi đó người ta có thể nấu chảy nhựa đường (trong thành phần cũng có các ankan) để làm đường giao thông là vì A. xăng dầu gồm các ankan mạch ngắn, dễ bay hơi, nên dễ bắt lửa còn nhựa đường gồm các ankan có mạch cacbon rất lớn, khó bay hơi và kém bắt lửa.

B. xăng dầu ở trạng thái lỏng nên dễ bắt lửa còn nhựa đường ở trạng thái rắn cần phải nấu chảy mới trải đường dễ dàng.

C. xăng dầu không chứa chất phụ gia nên độ tinh khiết cao và dễ dàng bắt lửa, trong khi đó nhựa đường là một loại sản phẩm sau cùng trong quá trình chế biến dầu mỏ.

D. xăng dầu có chỉ số octan cao nên khả năng bắt lửa tốt, còn nhựa đường là chất cặn sau khi chưng cất nhựa than đá nên không có chỉ số octan.

Câu 34: Không nên dùng cách nào sau đây để dập tắt các đám cháy do xăng dầu gây ra?

A. Dùng cát, cát phủ lên bề mặt xăng dầu, cản trở quá trình cháy.

B. Dùng khí CO2 phun trực tiếp vào đám cháy, để cách li xăng dầu với khí O2 và dập tắt ngọn lửa.

113

C. DÚng nư᝛c, nư᝛c sẽ là m hấ nhiᝇt đåm chåy và dập tắt đưᝣc ng�n l᝭a.

D. DĂšng chăn dĂ y cĂł thẼm Ä‘áť u nĆ°áť›c Ä‘áťƒ phᝧ lĂŞn Ä‘ĂĄm chĂĄy, cản tráť&#x; quĂĄ trĂŹnh chĂĄy.

Câu 35: KhĂ­ thoĂĄt ra tᝍ hầm bioga (cĂł thĂ nh phần chĂ­nh lĂ khĂ­ metan) đưᝣc dĂšng Ä‘áťƒ Ä‘un nẼu thĆ°áť?ng cĂł mĂši rẼt khĂł cháť‹u. NguyĂŞn nhân chĂ­nh gây ra mĂši Ä‘Ăł lĂ do khĂ­ metan cĂł lẍn khĂ­ hiÄ‘ro sunfua trong quĂĄ trĂŹnh lĂŞn men, phân huᝡ chẼt hᝯu cĆĄ trong phân Ä‘áť™ng váş­t.

Theo em, ta phải lĂ m tháşż nĂ o Ä‘áťƒ khắc ph᝼c Ä‘iáť u Ä‘Ăł?

A. Ta dẍn khĂ­ Ä‘i qua nĆ°áť›c cĂł pha Ă­t vĂ´i sᝯa Ä‘áťƒ loấi báť? khĂ­ H2S thĂŹ khĂ­ H2S báť‹ giᝯ lấi, còn khĂ­ metan thĂŹ khĂ´ng .

B. Ta dẍn khĂ­ Ä‘i qua dung dáť‹ch muáť‘i Ä‘áť“ng sunfat Ä‘áťƒ tấo káşżt tᝧa khĂł tan CuS, còn khĂ­ metan thĂŹ khĂ´ng phản ᝊng.

C. Ta dẍn khí đi qua dung dᝋch brom thÏ khí H2S bᝋ giᝯ lấi, còn khí metan thÏ không phản ᝊng.

D. Ta dĂšng than hoất tĂ­nh Ä‘áťƒ hẼp th᝼ khĂ­ H2S, còn khĂ­ metan thĂŹ khĂ´ng báť‹ hẼp th᝼. Ä?ᝀ KIáť‚M TRA 15’ Sáť? 1 Câu 1: Trong cĂĄc câu sau, câu nĂ o khĂ´ng Ä‘Ăşng?

A. Phân t᝭ metan có cẼu trúc tᝊ diᝇn đᝠu.

B. TẼt cả cĂĄc liĂŞn káşżt trong phân táť­ metan Ä‘áť u lĂ liĂŞn káşżt đ?œŽ.

C. Cåc góc liên kết trong phân t᝭ metan là 109,5o.

D. Toà n b᝙ phân t᝭ metan nẹm trên cÚng m᝙t mạt phẳng.

Câu 2: Cåc ankan không tham gia phản ᝊng A. thế.

B. c᝙ng.

C. tĂĄch.

D. chĂĄy.

Câu 3: Sᝑ đᝓng phân cẼu tấo cᝧa hᝣp chẼt có CTPT C6H14 là A. 3.

B. 4.

C. 5.

D. 6.

Câu 4: Phần trăm kháť‘i lưᝣng cacbon trong phân táť­ ankan Y báşąng 83,33%. CĂ´ng thᝊc phân táť­ cᝧa Y lĂ A. C4H10.

B. C5H12.

C. C3H8.

D. C2H6.

114

Câu 5: Cho isopentan tác dụng với brom theo tỉ lệ mol 1:1 có ánh sáng khuyếch tán thu được sản phẩm chính là A. CH3CH(CH3)CH2Br.

B. (CH3)2CHCH2CH2Br.

C. CH3CH2CBr(CH3)2.

D. CH3CHBrCH(CH3)2.

Câu 6: Một tấn heptan có giá vốn là 20 triệu VND tại nhà máy hóa dầu. Từ một tấn heptan ta reforming thành toluen C6H5-CH3 với hiệu suất 80%. Chi phí hao mòn thiết bị, tiền lương, thuế...được thanh toán đủ từ tiền bán sản phẩm phụ có giá trị là khí hiđro.

Giá bán buôn 1kg xăng thơm (toluen) là 60.000 VND. Tiền lãi ròng từ phản ứng reforming 1 tấn heptan là A. 32,82 triệu.

B. 38,26 triệu.

C. 24,16 triệu.

D. 35,20 triệu.

Câu 7: Một hỗn hợp 2 ankan kế tiếp có khối lượng 24,8 gam và thể tích tương ứng là 11,2 lít ( ở đktc). CTPT của 2 ankan là : A. C2H6 và C3H8.

B. C5H12 và C6H14.

C. CH4 và C2H6 .

D. C3H8 và C4H10.

Câu 8: Đốt cháy hoàn toàn một ankan B với lượng oxi vừa đủ thì thấy tổng số mol các chất trước phản ứng bằng tổng số mol các chất sau phản ứng. Công thức phân tử của B là A. CH4.

B. C2H6.

C. C3H8.

D. C4H10.

Câu 9: Hãy ghép các cụm từ cho ở cột bên phải vào chỗ trống trong các câu cho ở cột bên trái: a) Trong bình gas để đun nấu có chứa các ankan …

A. C3-C4

b) Trong nến chứa các ankan...

B. C6-C10

c) Trong xăng có chứa các ankan …

C. C10-C16

d) Trong dầu hỏa có chứa các ankan…

D. >C20

A. a-D, b-B, c-C, d-A.

B. a-A, b-D, c-B, d-C.

C. a-B, b-C, c-A, d-D.

D. a-C, b-A, c-D, d-B.

115

Câu 10: Xung quanh các nhà ga thường có mùi dễ nhận ra của xăng dầu nghĩa là có sự hiện diện của các phân tử khí xăng dầu trong không khí. Điều thú vị là mặc dù không khí chứa oxi nhưng xăng dầu dường như không phản ứng. Sự giải thích nào sau đây là tốt nhất cho sự mô tả này?

A. Xăng dầu đã chứa thêm một chất nào đó ngăn cản việc nó phản ứng với oxi.

B. Xăng dầu và oxi đã phản ứng với nhau và sản phẩm của nó có mùi mà chúng ta ngửi thấy.

C. Tại áp suất và nhiệt độ phòng, xăng dầu ở thể lỏng vì vậy lượng ở thể khí là không đáng kể .

D. Tại nhiệt độ phòng, phần lớn các phân tử xăng dầu và oxi không có đủ năng lượng động học để phản ứng. ĐỀ KIỂM TRA 15’ SỐ 2 Câu 1: Chỉ ra nội dung sai : A. Ankan là những chất ưa nước.

B. Ankan (trạng thái lỏng) là dung môi không phân cực.

C. Ankan là những chất ưa bám dính vào quần, áo, lông, da.

D. Những ankan lỏng có thể thấm được qua da và màng tế bào.

Câu 2: Khi nung natri axetat với vôi tôi xút, tạo ra khí A. axetilen.

B. etan.

C. metan.

D. etilen.

Câu 3: Dãy các ankan có thể tạo ra một dẫn xuất mono cloankan duy nhất là: A. Metan, etan, propan.

B. Metan, etan, neopentan.

C. Neopentan, propan, isobutan.

D. Isobutan, neopentan, isopentan.

Câu 4: Khi cho 2-metylbutan tác dụng với Cl2 theo tỷ lệ mol 1:1 thì tạo ra sản phẩm chính là A. 1-clo-2-metylbutan.

B. 2-clo-2-metylbutan.

116

C. 2-clo-3-metylbutan.

D. 1-clo-3-metylbutan.

Câu 5: Một hidrocacbon E có % mC = 75% . CTPT của hidrocacbon là A. CH4.

B. C2H6.

C. C3H8.

D. C4H10.

Câu 6: Đốt cháy hoàn toàn hỗn hợp hai hidrocacbon no mạch hở X, Y liên tiếp nhau trong dãy đồng đẳng thu được 11,2 lít cacbonic (đktc) và 12,6 gam nước. Công thức phân tử của X, Y là : A. CH4 và C2H6.

B. C2H6 và C3H8.

C. C3H8 và C4H10.

D. C4H10 và C5H12.

Câu 7: Brom hoá một ankan thu được một dẫn xuất chứa brom có tỉ khối hơi so với H2

là 87. CTPT ankan này là A. C4H10.

B. C3H8.

C. C2H6.

D. CH4.

Câu 8: Khi tiến hành crackinh 22,4 lít khí C4H10 (đktc) thu được hỗn hợp A gồm CH4, C2H6 ,C2H4, C3H6, C3H8,H2 và C4H10 dư. Đốt cháy hoàn toàn A thu được x gam CO2 và y gam H2O. Giá trị của x và y tương ứng là: A. 176 gam và 180 gam.

B. 44 gam và 18 gam.

C. 44 gam và 72 gam

D. 176 gam và 90 gam.

Câu 9: Vì sao không nên dùng xăng để rửa tay tuy nó có thể rửa sạch các vết dầu mỡ?

A. Xăng có thể làm mất lớp mỡ bảo vệ trên da, làm cho da tay khô ráp, nứt nẻ.

Trong xăng có chứa phenol, toluen và các hợp chất thơm khác gây độc hại cho cơ thể.

B. Xăng có giá thành cao nên gây lãng phí, nên dùng xà phòng hoặc các thuốc tẩy khác rửa sạch cùng với nước ấm sẽ tiết kiệm hơn.

C. Xăng là các hidrocacbon mạch dài khó bị phân hủy nên khi xả vào hệ thống nước thải sẽ gây ô nhiễm môi trường nước.

D. Xăng được sử dụng như một loại nhiên liệu, dùng để làm chất đốt cho các loại động cơ đốt trong, chất đốt dùng trong sinh hoạt...vì vậy nếu dùng rửa tay sẽ làm cạn kiệt nguồn nguyên liệu.

117

Câu 10: Cho các phát biểu sau: 1. Heptan không tan trong dung dịch axit sunfuric loãng.

2. Heptan tan tốt trong benzen.

3. Ta nên dùng vòi phun nước vào đám cháy xăng dầu.

4. Octan tan được trong dung dịch NaOH đặc.

5. Đốt cháy một hidrocacbon X mà số mol nước sinh ra gấp đôi số mol CO2 thì X là CH4.

6. Ankan là một trong ba thành phần chính của dầu thô.

Số phát biểu đúng là A. 6.

B. 5.

C. 4.

D. 3.

118

CHƯƠNG 3: THỰC NGHIỆM SƯ PHẠM 3.1. Mục đích thực nghiệm sư phạm Chúng tôi tiến hành thực nghiệm sư phạm nhằm kiểm tra hiệu quả của việc lựa chọn, xây dựng và sử dụng hệ thống bài tập hoá học chương HIDROCACBON NO chương trình chuẩn lớp 11 trong dạy học ở trường Trung học phổ thông nhằm phát triển năng lực giải quyết vấn đề cho HS. 3.2. Nhiệm vụ thực nghiệm sư phạm - Trao đổi với giáo viên tiến hành thực nghiệm về mục đích, nội dung các bài dạy, lựa chọn các bài tập hoá học trong chương HIDROCACBON NO đã xây dựng có thể tiến hành sử dụng trong các bài dạy mới, bài luyện tập, bài kiểm tra.

- Xây dựng các đề kiểm tra 15 phút hay 45 phút. Trao đổi với giáo viên và tiến hành thực nghiệm.

- Xử lý các kết quả thực nghiệm, phân tích, nhận xét và đánh giá hiệu quả của việc sử dụng hệ thống bài tập hoá học chương HIDROCACBON NO chương trình chuẩn lớp 11 trong dạy học phổ thông nhằm phát triển năng lực giải quyết vấn đề cho HS. 3.3. Kế hoạch thực nghiệm sư phạm Khi tiến hành thực nghiệm sư phạm tôi đã thực hiện các công việc sau: a. Chọn đối tượng và địa bàn thực nghiệm Đối tượng là HS các trường: THPT Hoàng Hoa Thám quận Sơn Trà, THPT Trần Phú quận Hải Châu, thành phố Đà Nẵng. b. Chọn GV thực nghiệm Các GV được chọn dạy thực nghiệm dựa trên các tiêu chuẩn sau: - Có chuyên môn nghiệp vụ vững vàng và thâm niên công tác.

- Nhiệt tình và có trách nhiệm.

Cụ thể là các GV: NGUYỄN THỊ HỒNG TRANG (GV Hoàng Hoa Thám) NGUYỄN NHƯ NGỌC (GV Trần Phú)

119

c. Chọn lớp thực nghiệm và lớp đối chứng Chúng tôi đã tiến hành thực nghiệm đối với 2 lớp 11 ở trường THPT Hoàng Hoa Thám và 2 lớp 11 trường THPT Trần Phú đều là các lớp học theo chương trình chuẩn.

Các lớp được chọn tương đương nhau về các mặt sau:

Trường

-

Số lượng HS và chất lượng học tập bộ môn.

-

Sự phân hóa trong lớp học là tương đương nhau.

-

Cùng một GV dạy. Đối chứng

Thực nghiệm

GV thực hiện

THPT

Lớp

Sĩ số

Lớp

Sĩ số

Nguyễn Thị

Hoàng Hoa

11/8

39

11/4

37

Hồng Trang

11/1

39

11/7

39

Nguyễn

Thám THPT Trần Phú

Như Ngọc

3.4. Tiến hành thực nghiệm sư phạm Để thiết kế chương trình thực nghiệm, tôi đã đưa bản đề cương luận văn cùng hệ thống bài tập đã xây dựng thuộc chương 2 của luận văn này cho các giáo viên đọc và cùng giáo viên thảo luận về phương pháp thực nghiệm, chúng tôi đã thống nhất phương pháp thực nghiệm như sau: - Đối với các lớp thực nghiệm, giáo viên sẽ lựa chọn, sử dụng một số bài tập đã được xây dựng theo các bậc năng lực cũng như được phân dạng mà tác giả đã đưa để dạy trong các kiểu bài: + Nghiên cứu tài liệu mới. + Hoàn thiện kiến thức, kĩ năng, kĩ xảo. + Kiểm tra đánh giá.

120

- Trong kiểu bài nghiên cứu tài liệu mới, giáo viên sẽ sử dụng các câu hỏi và bài tập đã được xây dựng trong hệ thống đặc biệt là dạng bài tập giải thích, chứng minh, vận dụng kiến thức lí thuyết vào đời sống thực tiễn, môi trường giới hạn ở mức 3 và mức 4 tuỳ theo mục tiêu của bài học để lựa chọn bài tập cho phù hợp.

- Trong kiểu bài hoàn thiện kiến thức, kĩ năng, kĩ xảo, giáo viên sẽ sử dụng các câu hỏi và bài tập đã được xây dựng trong hệ thống ở cả 4 mức và lưu ý tăng dần số lượng bài tập ở mức 3 và 4 cùng với sự đa dạng các dạng bài tập : Bài tập rèn luyện kĩ năng viết PTHH, bài tập nhận biết, tách, điều chế và tinh chế, bài tập gọi tên, viết CTCT, xác định CTPT, so sánh nhiệt độ sôi, bài tập có sử dụng hình vẽ, sơ đồ, đồ thị hay dãy chuyển hóa, bài tập phản ứng đốt cháy, bài tập phản ứng thế halogen, bài tập phản ứng crackinh, bài tập vận dụng kiến thức lí thuyết vào đời sống thực tiễn, môi trường.

- Trong kiểu bài kiểm tra, đánh giá, giáo viên sẽ sử dụng các câu hỏi và bài tập ở cả 4 mức hoặc một bài tập có nhiều mức nhằm đánh giá chính xác độ nhận thức của học sinh cùng với đó là khả năng giải quyết vấn đề được phát triển đến mức độ nào.

- Đối với lớp đối chứng, giáo viên vẫn dạy bình thường, không sử dụng hệ thống bài tập phân hóa chương hidrocacbon no - Đối với các lớp thực nghiệm và đối chứng cùng làm bài kiểm tra 15 phút . Giáo viên chấm bài của các học sinh đã được chọn theo đáp án đã đưa để đánh giá kết quả thực nghiệm.

3.5. Xử lí số liệu và kết quả thực nghiệm 3.5.1. Phương pháp xử lí Để xử lí kết quả, chúng tôi dùng phương pháp thống kê toán học trong nghiên cứu khoa học giáo dục. Chúng tôi tiến hành: • Lập bảng phân phối điểm, bảng luỹ tích.

• Tính các tham số đặc trưng thống kê, bao gồm: * Trung bình cộng: Tham số đặc trưng cho sự tập trung của số liệu.

121

đ?‘‹Ě… =

∑ đ?‘›đ?‘– đ?‘‹đ?‘– ∑ đ?‘›đ?‘–

* PhĆ°ĆĄng sai (S2 ), Ä‘áť™ lᝇch chuẊn (S): Tham sáť‘ Ä‘o mᝊc Ä‘áť™ phân tĂĄn cᝧa cĂĄc sáť‘ liᝇu quanh giĂĄ tráť‹ trung bĂŹnh cáť™ng. ∑ đ?‘›đ?‘– (đ?‘‹đ?‘– −đ?‘‹Ě… )2 đ?‘† = đ?‘›âˆ’1 2

đ?‘† = √đ?‘† 2

Giå trᝋ S cà ng nh� chᝊng t� sᝑ liᝇu cà ng ít phân tån. * Hᝇ sᝑ biến thiên V: Trong trư�ng hᝣp hai bảng sᝑ liᝇu có giå trᝋ trung bÏnh c᝙ng khåc nhau, ngư�i ta so sånh mᝊc đ᝙ phân tån cᝧa cåc sᝑ liᝇu đó bẹng hᝇ sᝑ biến thiên V. �=

� . 100% �̅

- Khi hai bảng sᝑ liᝇu có giå trᝋ trung bÏnh c᝙ng bẹng nhau thÏ ta tính đ᝙ lᝇch chuẊn S, nhóm nà o có đ᝙ lᝇch chuẊn S bÊ thÏ nhóm đó có chẼt lưᝣng tᝑt hƥn.

- Khi hai bảng sáť‘ liᝇu cĂł giĂĄ tráť‹ trung bĂŹnh cáť™ng khĂĄc nhau thĂŹ ta so sĂĄnh mᝊc Ä‘áť™ phân tĂĄn cᝧa cĂĄc sáť‘ liᝇu báşąng hᝇ sáť‘ biáşżn thiĂŞn V. NhĂłm nĂ o V nháť? thĂŹ nhĂłm Ä‘Ăł cĂł chẼt lưᝣng Ä‘áť“ng Ä‘áť u hĆĄn, nhĂłm nĂ o cĂł V láť›n thĂŹ nhĂłm Ä‘Ăł cĂł trĂŹnh Ä‘áť™ cao hĆĄn. + Náşżu V trong khoảng 0 - 10%: Ä?áť™ dao Ä‘áť™ng nháť?. + Náşżu V trong khoảng 10 - 30%: Ä?áť™ dao Ä‘áť™ng trung bĂŹnh. + Náşżu V trong khoảng 30 - 100%: Ä?áť™ dao Ä‘áť™ng láť›n. Váť›i Ä‘áť™ dao Ä‘áť™ng nháť? hoạc trung bĂŹnh: Káşżt quả thu đưᝣc Ä‘ĂĄng tin cáş­y. Váť›i Ä‘áť™ dao Ä‘áť™ng láť›n: Káşżt quả thu đưᝣc khĂ´ng Ä‘ĂĄng tin cáş­y. * Xáť­ lĂ˝ theo tĂ i liᝇu nghiĂŞn cᝊu khoa háť?c sĆ° phấm ᝊng d᝼ng. Ä?ấi lưᝣng TB (giĂĄ tráť‹ trung bĂŹnh)

= Average (number 1, Cho biáşżt giĂĄ tráť‹ Ä‘iáťƒm trung number 2‌)

SD (đ᝙ lᝇch chuẊn)

Ă? nghÄŠa

Công thᝊc tính

bĂŹnh.

= Stdev (number 1, number Mᝊc Ä‘áť™ Ä‘áť“ng Ä‘áť u Ä‘iáťƒm cᝧa 2‌)

háť?c sinh.

122

SMD (mᝊc Ä‘áť™ ảnh hĆ°áť&#x;ng)

= (GTTB nhĂłm TN – Cho biáşżt Ä‘áť™ ảnh hĆ°áť&#x;ng cᝧa GTTB nhĂłm Ä?C)/ Ä‘áť™ lᝇch tĂĄc Ä‘áť™ng. chuẊn nhĂłm Ä?C

* So sĂĄnh giĂĄ tráť‹ mᝊc Ä‘áť™ ảnh hĆ°áť&#x;ng váť›i bảng tiĂŞu chĂ­ Cohen.

GiĂĄ tráť‹ mᝊc Ä‘áť™ ảnh hĆ°áť&#x;ng

Ảnh hĆ°áť&#x;ng

TrĂŞn 1,00

RẼt l᝛n

0,80 Ä‘áşżn 1,00

L᝛n

0,50 Ä‘áşżn 0,79

Trung bĂŹnh

0,20 Ä‘áşżn 0,49

Nháť?

Dư᝛i 0,20

KhĂ´ng Ä‘ĂĄng káťƒ

3.5.2. Xáť­ lĂ­ káşżt quả bĂ i kiáťƒm tra Sau bĂ i ankan chĂşng tĂ´i tiáşżn hĂ nh kiáťƒm tra 15’ cho cả Ä‘áť‘i tưᝣng tháťąc nghiᝇm vĂ Ä‘áť‘i chᝊng. Káşżt quả đưᝣc tháť‘ng kĂŞ áť&#x; bảng sau: Bảng 3.1. Bảng tháť‘ng kĂŞ Ä‘iáťƒm bĂ i kiáťƒm tra 15’ TrĆ°áť?ng THPT

đ?‘‹Ě…

L᝛p

Ä?áť‘i

Ä?iáťƒm Xi

(sÄŠ

tưᝣng

0

1

2

3

4

5

6

7

8

Tháťąc

0

0

0

0

0

0

2

4

11 20 2

0

0

0

2

3

4

8

10 7

2

1

6,49

0

0

1

5

2

9

6

5

5

6

0

6,03

0

4

3

3

12 6

4

3

4

0

0

4.46

9

10

sáť‘) HoĂ ng ThĂĄm

Trần Phú

Hoa 11/8 (39)

nghiᝇm

11/4

Ä?áť‘i

(37)

chᝊng

11/1

Tháťąc

(39)

nghiᝇm

11/7

Ä?áť‘i

(39)

chᝊng

8,41

123

Bảng 3.2. Bảng phân phối tần số, tần suất và tần suất tích lũy bài kiểm tra 15’ của HS trường THPT Hoàng Hoa Thám. Điểm

Số HS đạt điểm Xi

% số HS đạt điểm Xi

% số HS đạt điểm Xi

Xi

trở xuống Thực

Đối

Thực

Đối

Thực

Đối

nghiệm

chứng

nghiệm

chứng

nghiệm

chứng

0

0

0

0%

0%

0

0

1

0

0

0%

0%

0

0

2

0

0

0%

0%

0

0

3

0

2

0%

5,41%

0

5,41%

4

0

3

0%

8,11%

0

13,52%

5

0

4

0%

10,81%

0

24,33%

6

2

8

5,13%

21,62%

5,13%

45,95%

7

4

10

10,26%

27,03%

15,39%

72,98%

8

11

7

28,20%

18,92%

43,59%

91,90%

9

20

2

51,28%

5,41%

94,87%

97,31%

10

2

1

5,13%

2,70%

100%

100%

37

100%

100%

Tổng 39

Bảng 3.3. Bảng phân phối tần số, tần suất và tần suất tích lũy bài kiểm tra 15’ của HS trường THPT Trần Phú. Điểm

Số HS đạt điểm Xi

% số HS đạt điểm Xi

Xi

% số HS đạt điểm Xi trở xuống

Thực

Đối

Thực

Đối

Thực

Đối

nghiệm

chứng

nghiệm

chứng

nghiệm

chứng

124

0

0

0

0%

0%

0

0

1

0

4

0%

10,26%

0

10,26%

2

1

3

2,57%

7,69%

2,57%

17,95%

3

5

3

12,82%

7,69%

15,39%

25,64%

4

2

12

5,13%

30,77%

20,52%

56,41%

5

9

6

23,08%

15,38%

43,60%

71,79%

6

6

4

15,38%

10,26%

58,98%

82,05%

7

5

3

12,82%

7,69%

71,80%

89,74%

8

5

4

12,82%

10,26%

84,62%

100%

9

6

0

15,38%

0%

100%

100%

10

0

0

0%

0%

100%

100%

39

100%

100%

Tổng 39

125

Hình 3.1. Đường tích lũy biểu diễn kết quả bài kiểm tra 15’ của HS

% số HS đạt điểm Xi trở xuống

trường THPT Hoàng Hoa Thám.

Bài kiểm tra 15' THPT Hoàng Hoa Thám 120% 100%

94.87% 100% 91.90%97.31%

80%

72.98%

60% 45.95%

40% 20% 0%

0% 0

0% 1

0% 2

5.41% 0% 3

43.59%

24.33% 15.39% 13.52% 5.13% 0% 0% 4 5 6 7 Điểm Xi TN

8

9

10

ĐC

Hình 3.2. Đồ thị cột biểu diễn kết quả kiểm tra 15’ HS trường THPT Hoàng Hoa Thám.

% số HS đạt điểm Xi

Bài kiểm tra 15' THPT Hoàng Hoa Thám ̀ 60% 50%

51.28%

40% 30% 20% 10%

28.20% 27.03% 18.92% 0%0% 0%0% 0%0% 0% 5.41%0% 8.11%0% 10.81% 5.13% 10.26% 5.41% 5.13% 2.70% 21.62%

0% 0

1

2

3

4

TN

5 6 Điểm Xi

7

8

9

10

ĐC

126

Hình 3.3. Đường tích lũy biểu diễn kết quả bài kiểm tra 15’ của HS

% số HS đạt điểm Xi trở xuống

trường THPT Trần Phú.

Bài kiểm tra 15' THPT Trần Phú 120% 100%

100% 100% 100% 89.74% 84.62% 82.05% 71.79% 71.80% 58.98% 56.41%

80% 60%

43.60%

40%

25.64% 17.95%15.39%20.52% 10.26% 0% 0% 2.57% 0 1 2 3 4 5 Điểm Xi

20% 0%

6

7

8

9

10

ĐC

TN

Hình 3.4. Đồ thị cột biểu diễn kết quả kiểm tra 15’ HS trường THPT Trần Phú.

Bài kiểm tra 15' THPT Trần Phú̀ % số HS đạt điểm Xì

35% 30%

30.77%

25% 20%

23.08%

15% 10% 5%

15.38% 15.38%

12.82%

15.38% 12.82%12.82% 10.26% 10.26% 7.69% 0% 0%0%

10.26% 7.69% 7.69% 0%0% 0% 2.57% 5.13%

0% 0

1

2

3

4 5 Điểm Xi TN

6

7

8

9

10

ĐC

127

Bảng 3.4. Phân loấi káşżt quả háť?c táş­p cᝧa HS(%) bĂ i kiáťƒm tra 15’.

TrĆ°áť?ng

Ä?áť‘i tưᝣng

Yáşżu kĂŠm

Trung bĂŹnh

(0-4)

(5-6)

THPT HoĂ ng Hoa Tháťąc ThĂĄm

KhĂĄ (7-8)

Giáť?i (9-10)

0%

5,13%

38,46%

56,41%

Ä?áť‘i chᝊng

13,52%

32,43%

45,95%

8,1%

Tháťąc

20,52%

38,46%

25,64%

15,38%

56,41%

25,64%

17,95%

0%

nghiᝇm

Trần Phú

nghiᝇm Ä?áť‘i chᝊng

Bảng 3.5. Bảng tháť‘ng kĂŞ cĂĄc tham sáť‘ đạc trĆ°ng cᝧa láť›p tháťąc nghiᝇm vĂ láť›p Ä‘áť‘i chᝊng theo tᝍng bĂ i kiáťƒm tra.

Láť›p Ä?áť‘i tưᝣng

11/8

11/4

11/1

11/7

(HHT)

(HHT)

(TP)

(TP)

Tháťąc

Ä?áť‘i chᝊng

Tháťąc

Ä?áť‘i chᝊng

nghiᝇm

nghiᝇm

Ě… đ?‘ż

Bà i KT 15’

8,41

6,49

6,03

4,46

S2

Bà i KT 15’

0,86

2,63

4,03

4,00

S

Bà i KT 15’

0,93

1,62

2,01

2,00

V

Bà i KT 15’

11,01%

25,00%

33,30%

44,83%

SMD

Bà i KT 15’

1,19

0,78

3.5.3. Phân tích kết quả th᝹c nghiᝇm sư phấm 3.5.3.1. Phân tích kết quả vᝠmạt đᝋnh tính

128

- Trong các giờ học ở các lớp thực nghiệm HS rất sôi nổi, tham gia hào hứng vào các hoạt động học tập, nắm vững kiến thức tốt hơn, sâu hơn, vận dụng giải quyết vấn đề bài tập một cách nhanh chóng hơn các lớp đối chứng.

- Các GV tham gia vào thực nghiệm đều có chung ý kiến rằng hệ thống bài tập đã xây dựng phân hóa tốt, bài tập có liên quan đến thực tiễn đã rèn luyện tốt tính tích cực chủ động, tinh thần hăng say ham học hỏi, phát triển không chỉ năng lực tư duy nhận thức mà còn phát triển năng lực giải quyết vấn đề cho HS thông qua mỗi bài tập.

3.5.3.2. Phân tích kết quả về mặt định lượng Tỉ lệ HS yếu, kém, trung bình, khá, giỏi Qua kết quả thực nghiệm sư phạm được trình bày ở bảng 3 cho thấy chất lượng học tập của HS đối tượng thực nghiệm cao hơn các đối tượng đối chứng, được thể hiện qua: - Tỉ lệ phần trăm số HS yếu kém và trung bình của lớp thực nghiệm luôn thấp hơn của lớp đối chứng.

- Tỉ lệ phần trăm HS khá giỏi của lớp thực nghiệm luôn cao hơn lớp đối chứng. Đường tích lũy Đồ thị đường tích lũy của lớp thực nghiệm luôn nằm ở phía bên phải và bên dưới đường tích lũy của lớp đối chứng. Điều này cho chúng ta thấy một cách cụ thể là chất lượng học tập của lớp thực nghiệm có chiều hướng tốt hơn lớp đối chứng.

Giá trị các tham số đặc trưng - Điểm trung bình của HS lớp thực nghiệm cao hơn lớp đối chứng.

- Các giá trị S và V của lớp thực nghiệm thấp hơn lớp đối chứng. Điều này cho thấy chất lượng học tập của lớp thực nghiệm tốt hơn và đồng đều hơn lớp đối chứng.

- V nằm trong khoảng 10-35% vì vậy kết quả thu được đáng tin cậy.

- Mức độ ảnh hưởng đều nằm trong mức độ rất lớn (Hoàng Hoa Thám) và trung bình (Trần Phú).

129

Những kết quả trên cho thấy hướng nghiên cứu của đề tài là tích cực và phù hợp với thực tiễn của dạy và học, góp phần quan trọng tích cực nâng cao chất lượng học tập của HS. 3.5.3.3. Nhận xét Qua kết quả thực nghiệm sư phạm trên chúng tôi có một số nhận xét sau: - Chất lượng học tập của lớp thực nghiệm cao hơn lớp đối chứng, cụ thể như sau: + Tỉ lệ % số học sinh yếu kém, trung bình của các lớp thực nghiệm luôn thấp hơn so với lớp đối chứng. + Tỉ lệ % số học sinh đạt khá, giỏi của các lớp thực nghiệm luôn thấp hơn so với lớp đối chứng, chứng tỏ HS ở lớp thực nghiệm sau khi học xong bài thì hiểu bài và vận dụng kiến thức để giải quyết vấn đề tốt hơn lớp đối chứng.

- Trung bình cộng điểm kiểm tra của các lớp thực nghiệm luôn cao hơn các lớp đối chứng từng đôi một. Trong khi đó, độ lệch chuẩn điểm kiểm tra của các lớp thực nghiệm nhỏ hơn của các lớp đối chứng. Qua kết quả phân tích trên chúng tôi thấy rằng kết quả học tập của học sinh ở lớp thực nghiệm cao hơn lớp đối chứng. Như vậy có thể khẳng định việc sử dụng phương pháp dạy học phân hóa trong dạy học hóa học đã góp phần nâng cao hiệu quả học tập của học sinh thông qua điểm và xếp loại chất lượng các bài kiểm tra của các lớp thực nghiệm cao hơn so với các lớp đối chứng.

- Độ lệch chuẩn điểm kiểm tra của các lớp thực nghiệm nhỏ hơn (riêng THPT Trần Phú thì có sự tương đương) của các lớp đối chứng cho thấy ở các lớp thực nghiệm các số liệu tập trung quanh giá trị trung bình cộng tốt hơn, chất lượng bộ số liệu tốt hơn. Điều này cho phép nhận xét rằng chất lượng bài kiểm tra của các lớp thực nghiệm không những cao mà còn đồng đều hơn và bền vững hơn các lớp đối chứng.

- Đồ thị đường tích lũy của các lớp thực nghiệm thường nằm bên phải và phía dưới so với các lớp đối chứng. Điều này cho thấy chất lượng của lớp thực nghiệm tốt hơn lớp đối chứng.

130

KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ

1. Kết luận Sau khi hoàn thành nghiên cứu luận văn tốt nghiệp: “XÂY DỰNG VÀ SỬ DỤNG HỆ THỐNG BÀI TẬP PHÂN HÓA CHƯƠNG HIDROCACBON NO HÓA HỌC 11 (CHƯƠNG TRÌNH CHUẨN) ĐỂ PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ CHO HỌC SINH” tôi đã thu được một số kết quả vầ lí luận và thực tiễn như sau: Đã tổng quan được cơ sở lí thuyết về thuyết đa thông minh và thuyết nhận thức của dạy học phân hóa, đã tổng quan được cơ sở lí luận về phát triển năng lực giải quyết vấn đề cho HS, về BTHH phân hóa và định hướng tư duy HS trong giải bài tập phân hóa. Điều tra về thực trạng dạy học môn hóa học ở trường THPT và việc sử dụng BTHH phân hóa trong việc phát triển năng lực giải quyết vấn đề cho HS. Đưa ra nguyên tắc, quy trình xây dựng hệ thống bài tập phân hóa chương HIDROCACBON NO lớp 11 chương trình chuẩn. Đã tuyển chọn và xây dựng được hệ thống 180 bài tập (có đáp án kèm theo). Các bài tập được sắp xếp phù hợp với từng đối tượng HS. Đề xuất các biện pháp sử dụng hệ thống bài tập phân hóa để hình thành năng lực giải quyết vấn đề cho học sinh trong dạy học bài mới, trong bài luyện tập. Đã thiết kế hai giáo án minh họa dạy chương hidrocacbon no có sử dụng hệ thống bài tập phân hóa để phát triển năng lực giải quyết vấn đề cho HS. Đã tiến hành thực nghiệm sư phạm để kiểm tra đánh giá tính hiệu quả của đề tài ở hai trường THPT ở thành phố Đà Nẵng. Đã xử lí thống kê số liệu thực nghiệm sư phạm cho thấy HS được học theo hướng của đề tài có kết quả khả quan và chất lượng tốt hơn hẳn so với lớp không tham gia.

Như vậy chúng ta có thể thấy tính đúng đắn và thực thi của giả thuyết khoa học và tính khả thi của đề tài nếu đưa vào thực tiễn.

131

Qua thực nghiệm có thể đánh giá được chất lượng của hệ thống bài tập đã được xây dựng để bổ sung, thay đổi các thiếu sót của đề tài, đồng thời gạch bỏ những bài tập không hay, chưa phù hợp với thực tế của công tác giảng dạy.

Về bản thân mình, sau khi nghiên cứu và hoàn thành đề tài đã thu được những kinh nghiệm và bài học bổ ích, rèn luyện kĩ năng và công tác chuyên môn của một giáo viên tương lai: - Hiểu được ý nghĩa và tác dụng của BTHH nói chung và đặc biệt là BT phân hóa khi được sử dụng phù hợp với trình độ nhận thức và tư duy của HS. - Thông qua quá trình nghiên cứu đề tài đã giúp tôi có thêm tư liệu nghiên cứu trong giảng dạy, nâng cao kiến thức chuyên môn đặc biệt là về Phương pháp giảng dạy bộ môn Hóa học.

- Thông qua việc thiết kế một số giáo án bài dạy chương hidrocacbon no chương trình lớp 11 chuẩn có sử dụng các bài tập phân hóa để phát triển năng lực giải quyết vấn đề cho học sinh, thiết kế một số đề kiểm tra để đánh giá năng lực giải quyết vấn đề của học sinh đã nâng cao năng lực chuyên môn cũng như các nghiệp vụ sư phạm.

- Nâng cao tinh thần trách nhiệm, thái độ làm việc tích cực và khoa học.

2. Kiến nghị Với Sở Giáo dục và đào tạo - Thường xuyên tổ chức các lớp bồi dưỡng các chuyên đề về hóa học cũng như các phương pháp dạy học, kĩ thuật dạy học theo định hướng phát triển năng lực người học nhằm tạo điều kiện cho giáo viên có thể trao đổi kinh nghiệm, học tập lẫn nhau và giúp đỡ lẫn nhau trong công tác giảng dạy để có thể nâng cao chất lượng giáo dục THPT. - Tổng hợp từ các trường để lập ngân hàng bài tập phân hóa theo các chủ đề khoa học có tính tích hợp phù hợp với trình độ nhận thức và năng lực tư duy của từng đối tượng học sinh.

- Tăng cường nâng cao chất lượng đội ngũ giáo viên bằng các hình thức cho giáo viên đi tập huấn, đào tạo sau đại học, nâng cao trình độ ngoại ngữ và ứng dụng công

132

nghệ thông tin trong giảng dạy Hóa học để đa dạng cách thức tiếp cận các nguồn tài liệu phong phú trên thế giới.

Với giáo viên THPT - Giáo viên cần khai thác, sử dụng có hiệu quả các bài tập có trong sách giáo khoa và sách bài tập, mã hóa chúng một cách phù hợp khi đặt vấn đề cụ thể cho mỗi đối tượng HS. - Biên soạn một hệ thống bài tập từ cơ bản đến nâng cao và đảm bảo sự cân bằng giữa chúng, để có thể áp dụng cho từng đối tượng học sinh và điều kiện dạy học cụ thể.

- Tham khảo hệ thống bài tập mà đề tài nghiên cứu mới đề xuất và thử nghiệm. Tiếp tục xây dựng ngân hàng câu hỏi trắc nghiệm cho trường để sử dụng trong công tác giảng dạy, kiểm tra – đánh giá.

- Luôn tự bồi dưỡng chuyên môn và phương pháp dạy học để nâng cao hiệu quả dạy học.

Với học sinh - Phải chủ động lên kế hoạch học tập khoa học và linh động.

- Tăng cường việc học tập qua các tài liệu khác như: e-book, tài liệu tham khảo,...

- Phải có tinh thần học hỏi từ thầy cô, bạn bè và môi trường xung quanh.

Do thời gian có hạn nên trong khả năng cho phép tôi chỉ mới xây dựng và sử dụng hệ thống bài tập phân hóa chương HIDROCACBON NO lớp 11 chương trình chuẩn. Dù đã cố gắng để hoàn thành đề tài nhưng vẫn không thể tránh khỏi thiếu sót nhất định, rất mong nhận được sự đóng góp ý kiến của các thầy cô và bạn bè sinh viên cùng chuyên ngành.

133

TÀI LIỆU THAM KHẢO Tiếng Việt 1. Bộ giáo dục và đào tạo (2012),SGK Hóa học 11 cơ bản, NXB Giáo dục.

2. Bộ Giáo dục và Đào tạo, Vụ Giáo dục Trung học, Chương trình phát triển giáo dục trung học (6/2014), Tài liệu tập huấn kiểm tra đánh giá trong quá trình dạy học theo định hướng phát triển năng lực trong trường Trung học phổ thông. Môn Hóa học (Lưu hành nội bộ).

3. Bộ Giáo dục và Đào tạo, Vụ Giáo dục Trung học (2008), Hướng dẫn thực hiện chuẩn kiến thức, kĩ năng môn Hóa học lớp 11, NXB Giáo Dục, Hà Nội.

4. Bùi Quang Bình, Hội nhập mở cửa và sự phát triển kinh tế thành phố Đà Nẵng, “Tạp chí khoa học và công nghệ”, Đại học Đà Nẵng-số 3(26)2008.

5. Võ Ngọc Bình , “Vận dụng các lí thuyết dạy học nhằm cải tiến việc dạy học hóa học”, ngocbinh.webdayhoc.net Hóa học ngày nay.

6. Trịnh Văn Biểu (2006), Tài liệu bồi dưỡng giáo viên cốt cán THPT môn Hóa học.

7. Chiến lược phát triển giáo dục Việt Nam 2011-2020 của Bộ Giáo dục và Đào tạo (QĐ số 711/QĐ-TTg ngày 13-06-2012 của thủ tướng chính phủ.

8. Hoàng Chúng (1993), Phương pháp thống kê Toán học trong khoa học giáo dục, NXB Giáo dục, Hà Nội.

9. Bernd Meier, Nguyễn Văn Cường (2009), Lý luận dạy học hiện đại, NXB Đại học Sư Phạm.

10. Ngô Thị Dung (2014), Tuyển chọn, xây dựng và sử dụng hệ thống bài tập phân hóa phần đại cương về hóa hữu cơ và hidrocacbon no lớp 11 ở trường trung học phổ thông.

Luận văn Thạc sĩ trường ĐHSP Hà Nội.

11. Nguyễn Thị Duyên (2012) “Tuyển chọn, xây dựng và sử dụng hệ thống bài tập 10 hóa học 11 phần hiđrocacbon theo tiếp cận PISA”. Luận văn thạc sĩ Lý luận và phương pháp dạy học Hóa học K22, Trường Đại học Sư phạm Hà Nội.

134

12. Dự án phát triển giáo viên THPT và TCCN (2010), Tài liệu hướng dẫn tăng cường năng lực sư phạm cho cán bộ giảng dạy của các cơ sơ đào tạo giáo viên THPT và TCCN. 13. PGS.TS Nguyễn Hữu Đình (Chủ biên), PGS.TS Đỗ Đình Răng, Hóa học Hữu cơ 1, NXB Giáo dục Việt Nam. 14. Vũ Cao Đàm (2000), Phương pháp luận nghiên cứu khoa học, NXB khoa học và kĩ thuật Hà Nội.

15. Nguyễn Thúy Hồng (04/05/2015), Dạy học phân hóa cần tài nghệ của giáo viên.

“Báo Giáo dục và thời đại”.

16. Bùi Quốc Hùng (2014), Tuyển chọn, xây dựng và sử dụng hệ thống bài tập chương Cacbon-Silic hóa học 11 nhằm phát triển năng lực phát hiện và giải quyết vấn đề cho học sinh trung học phổ thông, ĐHQG Hà Nội.

17. Hochoaonline.net, Xây dựng hệ thống bài tập hóa hữu cơ phần dẫn xuất của hidrocacbon lớp 11 dùng bồi dưỡng học sinh khá, giỏi.

18. Trịnh Thị Lụa (2014), Tuyển chọn, xây dựng và sử dụng hệ thống bài tập rèn luyện tư duy khái quát hóa cho học sinh trong dạy học phần Hidrocacbon lớp 11 trường trung học phổ thông, Luận văn Thạc sĩ sư phạm Hóa học, Trường ĐHSP Hồ Chí Minh.

19. Hoàng Minh (28/4/2014), Đà Nẵng- Thành phố đáng sống, “http://Giaoduc.net.vn Giáo dục Việt Nam”.

20. Nghị quyết hội nghị lần thứ 8 Ban chấp hành Trung Ương khóa XI (Nghị quyết số 29-NQ/TW).

21. Bùi Phương Nga-Đỗ Hương Trà (2011), Đánh giá kết quả học tập của học sinh THCS vùng khó khăn nhất. Dự án Giáo dục THCS vùng khó khăn nhất.

22. Trần Trung Ninh, Nguyễn Xuân Trường, Nguyễn Thị Sửu, Đặng Thị Oanh (2005), Tài liệu bồi dưỡng thường xuyên cho giáo viên trung học phổ thông chu kì III (20042007) môn Hóa học, NXB Đại học Sư phạm, Hà Nội.

23. Đặng Thị Oanh-Nguyễn Thị Sửu (2014), Phương pháp dạy học môn hóa học ở trường phổ thông, NXB Đại học Sư phạm.

135

24. Nguyễn Thị Lan Phương, “Đề xuất khái niệm và chuẩn đầu ra của năng lực giải quyết vấn đề với học sinh THPT”, Viện Khoa học Giáo dục, Việt Nam. 25. Thế Phong (14.07.2014), Đà Nẵng muốn được hỗ trợ cách thức kêu gọi đầu tư phát triển giáo dục, “Báo điện tử Chính phủ nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam”, Chinhphu.vn 26. Trần Trọng Thủy, Nguyễn Quang Uẩn (1998),Tâm lí học đại cương, Nxb Giáodục, Hà Nội.

27. Cao Thị Thặng (2010), “Một số biện pháp phát triển năng lực giải quyết vấn đề cho HS trong môn Hóa học ở trường phổ thông”, Tạp chí KHGD (53) trang 51.

28. Theo baodanang.vn Đà Nẵng chuyển dịch cơ cấu kinh tế đúng hướng 29. Nguyễn Xuân Trường (2009), Hóa học với thực tiễn đời sống-Bài tập ứng dụng, NXB ĐHQG Hà Nội.

30. PGS.TS Nguyễn Xuân Trường (2009), Ôn tập kiến thức và luyện giải nhanh Bài tập hóa học hữu cơ ở trường Trung học Phổ thông, NXB ĐHQG Hà Nội.

31. Nguyễn Xuân Trường (2006), Sử dụng bài tập trong dạy học hóa học ở trường phổ thông, NXB ĐHSP. 32. Lê Công Triêm, Nguyễn Đức Vũ (2004), Phương pháp nghiên cứu khoa học Giáo dục, NXB ĐHSP. 33. Lê Thị Kim Thoa (2009), Tuyển chọn và xây dựng hệ thống bài tập hóa học gắn với thực tiễn dùng trong dạy học hóa học ở trường THPT, Luận văn Thạc sĩ Giáo dục học, Trường ĐHSP Tp Hồ Chí Minh.

Tiếng Anh 34. Gardner, Howard 1999, Intelligence Reflamed: Multiple Intelligences for the21 st Century,Basic Books.

35.

OECD

(2002),Definition and Selection of Competencies: Theoretical and

Conceptual Foundation. http:// www.oecd.org/dataoecd/47/61/35070367.pdf

136

36. Tomlinson, C(1995), How to differentiateinstruction in mixed ability classroóm, Alexandria, VA: ASCD. 37. Weiner, F.E (2001), Comparative performance measurement in schools, Weinheim and Basejl: Beltz Verlag, pp. 17-31, Bản dịch tiếng Anh. http://hueuni.edu.vn/sdh/attachments/article/1047/NOIDUNGLA.pdf

137

PHỤ LỤC 1: ĐÁP ÁN CÁC BÀI TẬP TỰ LUẬN ĐƯỢC XÂY DỰNG TRONG HỆ THỐNG 2.2.3.1. Bài tập gọi tên, viết CTCT, xác định CTPT, so sánh nhiệt độ sôi Câu 1: a. CH3-CH2-CH2-CH2-CH3: pentan CH3-CH(CH3)-CH2-CH3: isopentan C(CH3)4 : neopentan b. CH3-CH2-CH2-CH2-CH2-CH3

n-hexan

(CH3)2-CH-CH2-CH2-CH3

2-metylpentan

CH3-CH2-CH(CH3)-CH2-CH3

3-metylpentan

CH3-C(CH3)2-CH2-CH3

neohexan

CH3-CH(CH3)-CH(CH3)-CH3

2,3-dimetylbutan

c. CH3-CH2-CH2-CH2-CH2-CH2-CH3 n-heptan (CH3)2-CH-CH2-CH2-CH2-CH3

2-metylhexan

CH3-CH2-CH(CH3)-CH2-CH2-CH3

3-metylhexan

CH3-CH(CH3)-CH(CH3)-CH2-CH3

2,3-dimetylpentan

CH3-CH(CH3)-CH2-CH(CH3)-CH3

2,4-dimetylpentan

CH3-C(CH3)2-CH2-CH2-CH3

2,2-dimetylpentan

CH3-CH2-C(CH3)2-CH2-CH3

3,3-dimetylpentan

CH3-CH2-CH(C2H5)-CH2-CH3

3-etylpentan

CH3-C(CH3)2-CH(CH3)-CH3

2-etyl-3-metylbutan

Câu 2: 3,3,4-trimetylhexan.

Câu 3: (Bậc 2) Viết CTCT các chất có tên goi sau : a. CH3-CH2-C(CH3)2-CH(C2H5)-CH2-CH3 b. CH2Br-CHCl-CH(CH3)-CH2-CH3 c. CH3-CH(CH3)-CH2-CH3 d. CH3-C(CH3)2-CH(CH3)-CH2-CH3 e. CH3-C(Cl)2-CH(C2H5)-CH2-CH3 f. (CH3)2-CH-CH(CH3)-CH(C2H5)-CH2-CH3 g. CH3-CH2-C(CH3)2- CH2-CH(CH3)-CH2-CH2-CH3 h. CH3-C(CH3)2-CH2- CH2-CH2-CH(C2H5)-CH2-CH3 i. CH3-CH(CH3)-C(CH3)(C2H5)-CH2-CH2-CH2-CH3 Câu 4: a. isopentan b. 2-metylpentan c. 2-brom-3-metylpentan d. 2,3-diclo-4-metylhexan e. 2,3,5-trimetylhexan Câu 5: (1) < (4) < (2) < (3) Câu 6: (5) < (4) < (1) < (2) < (3)

2.2.3.2. Bài tập rèn luyện kĩ năng viết PTHH. Câu 1: a. Lấy 1mol isobutan cho tác dụng với 1 mol Cl2 chiếu sáng.

b. Lấy 1 mol isobutan đun nóng với 1 mol Br2.

c. Nung nóng isobutan với xúc tác Cr2O3 tạo ra isobutilen

.

d. Đốt isobutan trong không khí.

Câu 2: o

t , CaO a. C2H5COOK + KOH ⎯⎯⎯⎯→

b. 2CH3COOK c. HCOONa d. Al4C3

C2H6 + K2CO3

o

t , CaO + 2NaOH ⎯⎯⎯⎯→ 2CH4 + Na2CO3 + K2CO3

+ NaOH → H2 + Na2CO3

+ 6H2SO4 → 2Al2(SO4)3 + 3CH4

Câu 3: a.

to

CH3 − CH 2 − CH3 ⎯⎯ → CH 2 = CH − CH3 + H 2 xt to

CH3 − CH2 − CH3 + 5O2 ⎯⎯→3CO2 + 4H2O

b.

CH3 CH3

CH2

CH2

CH3 + Cl2

CH2

CH2

CH2

Cl

ánh sáng

+ HCl

Cl CH3

CH2

CH

CH3 (*)

CH 2 = CH − CH 2 − CH 3 to CH 3 − CH 2 − CH 2 − CH 3 ⎯⎯ → CH − CH = CH − CH + H 2 xt 3  3 CH3 − CH 2 − CH 2 − CH3 +

13 to O2 ⎯⎯→ 4CO2 + 5H 2O 2

c. ánh sáng

C n H 2n + 2 + Cl 2 ⎯⎯⎯⎯→ C n H 2n +1Cl + HCl to

Cn H 2n + 2 ⎯⎯ → Cn H 2n + H 2 xt

 3n + 1  to Cn H 2n +2 +  O ⎯⎯ → nCO2 + (n + 1)H 2O  2  2  Câu 4: a. Ta có: C A =

VCO 2 = 4 nên CTPT của A là C4H10 có tất cả 2 đồng phân là: VA

CH3 − CH2 − CH2 − CH3 và CH3 − CH(CH3 ) − CH3 b.

- Cho A tác dụng với Clo theo tỉ lệ mol 1:1.

- Tách một phân tử hidro khỏi A.

CH 2 = CH − CH 2 − CH 3 to (3) CH 3 − CH 2 − CH 2 − CH 3 ⎯⎯ → CH − CH = CH − CH + H 2 xt 3  3 o

t (4) CH3 − CH(CH 3 ) − CH 3 ⎯⎯ → CH 2 = C(CH 3 ) − CH 3 + H 2

- Đốt cháy A. o

t (5) C4H10 + O2 ⎯⎯ → 4CO2 + 5H 2O

Câu 5:

2.2.3.3. Bài tập có sử dụng hình vẽ, sơ đồ, đồ thị hay dãy chuyển hóa Đây là một dạng bài tập lí thuyết không mới đòi hỏi HS phải nắm vững các nguyên tắc cơ bản để xác định các mấu chốt trong khi viết phương trình phản ứng theo dãy biến đổi, sơ đồ phản ứng hay chuỗi phản ứng và xác định các chất kí hiệu A, B, C, X, Y, Z...

- Phải nhận ra “phản ứng chìa khóa” đã cho trong sơ đồ để mở sơ đồ.

- Phải chú ý các phản ứng không làm thay đổi số nguyên tử cacbon, các phản ứng làm tăng hay làm giảm số nguyên tử cacbon.

-Bắt buộc phải nắm vững hóa tính và cấu tạo của các chất.

Chỉ cần bám sát và phối hợp ba nguyên tắc cơ bản trên ta có thể giải quyết vấn đề khá dễ dàng và chính xác. Ngược lại ta viết theo cách mò mẫm và có xem 1000 sơ đồ mẫu đã được giải sẵn thì khi gặp một sơ đồ mới ta vẫn tiếp cận và giải quyết vấn đề khá khó khăn.

Câu 1: a. o

t , CaO + NaOH ⎯⎯⎯⎯→ CH4 + Na2CO3

CH3COONa LLN 1500 C

2CH 4 ⎯⎯⎯⎯ o → C 2 H 2 + 3H 2 Ni,t o

C 2H 2 + 2H 2 ⎯⎯⎯→ C 2H 6 to

C2H6 ⎯⎯ → C 2H 4 + H 2 xt Ni,t o

C 2H 4 + H 2 ⎯⎯⎯→ C 2H 6 ánh sáng

CH 4 + Cl 2 ⎯⎯⎯⎯→ CH 3Cl + HCl ánh sáng

CH 3Cl + Cl 2 ⎯⎯⎯⎯→ CH 2Cl 2 + HCl ánh sáng

CH 2Cl 2 + Cl 2 ⎯⎯⎯⎯→ CHCl3 + HCl

ánh sáng

CHCl3 + Cl 2 ⎯⎯⎯⎯→ CCl 4 + HCl

b. crackinh

C4H10 ⎯⎯⎯⎯ → C2H 6 + C2H 4 ánh sáng

C 2H 6 + Cl 2 ⎯⎯⎯⎯→ C 2H 5Cl + HCl

2C 2H 5Cl + 2Na ⎯⎯ → C 4H10 + 2NaCl xt t

C 4H10 ⎯⎯ o → C 4H8 + H 2 Ni t

C 4H8 + H 2 ⎯⎯ o → n − C 4 H10 crackinh

C4H10 ⎯⎯⎯⎯ → C3H6 + CH 4 Ni t

C3H 6 + H 2 ⎯⎯ o → C 3H 8 ánh sáng

CH 3 − CH 2 − CH 3 + Cl 2 ⎯⎯⎯⎯→

CH 3 − CH 2 − CH 2 − Cl + HCl CH 3 − CH(Cl) − CH 3

c. crackinh

n − C6H14 ⎯⎯⎯⎯ → n − C4H10 + C2H 4 crackinh

C4H10 ⎯⎯⎯⎯ → C2H 6 + C2H 4 ánh sáng

C 2H 6 + Cl 2 ⎯⎯⎯⎯→ C 2H 5Cl + HCl

2.2.3.4. Bài tập phản ứng thế halogen Đối với dạng bài tập này GV cần lưu ý cho HS một số các vấn đề về khả năng phản ứng của các halogen thế ở cacbon các bậc khác nhau: Clo thế cho H ở cacbon các bậc khác nhau, brom hầu như chỉ thế cho H ở cacbon bậc cao, flo phản ứng mãnh liệt nên phân hủy ankan thành C và HF, iot quá yếu nên không phản ứng với ankan. Khi nắm rõ những đặc điểm này HS sẽ viết sản phẩm thế chính xác và đầy đủ các đồng phân.

Về BT định lượng cần hình thành, củng cố và phát triển cho các em định luật BT nguyên tố cho halogen, cách viết PTHH chính xác cũng như làm rõ quan hệ về số mol các chất trong phản ứng, ôn tập là cách tính phần trăm của các nguyên tố có trong một phân tử điển hình ở dạng bài tập này là dẫn xuất halogen. ánh sáng - Phương trình: C n H 2n + 2 (A) + xCl 2 ⎯⎯⎯⎯ → C n H 2n + 2− x Cl x (B) + xHCl

- Quan hệ số mol: n Cl2 = n HCl = xn A = xn B + Phần trăm khối lượng của nguyên tử Cl trong sản phẩm thế:

% M Cl =

35,5.x 14n + 2 + 34,5x

+ Khi cho hỗn hợp sau phản ứng tác dụng với AgNO3 thì tạo ra kết tủa AgCl. Câu 1: - Có tất cả 4 dẫn xuất tất cả : CH2Cl-CH2-CH(CH3)-CH2-CH3 CH3-CHCl-CH(CH3)-CH2-CH3 CH3-CH2-CCl(CH3)-CH2-CH3 CH2Cl-CH2-CH(CH2Cl)-CH2-CH3

Câu 2: - CTCT của A và B lần lượt là:

Câu 3: 1:1

- Phương trình: C n H 2n + 2 + Cl 2 ⎯⎯→ C n H 2n +1Cl + xHCl - Ta có: %M Cl =

35,5 = 0,4522  n = 3 . Vậy X là C3H8 14n + 2 + 34,5

Câu 4: - Ta có: MX = 3,931.29 = 114  X là C8H18 có CTCT là :

CH3

CH3

CH3

C

C

CH3

CH3

CH3

Câu 5: - Áp dụng BTNT O, ta có: n H 2O = 2n O2 + 2n CO2 = 0,9 mol .

- Nhận thấy: n H 2O  n CO 2 nên A là ankan với n A = 0,9 − 0,75 = 0,15 mol .  CTPT của A là C5H10

- CTCT của A là:

CH3 |

CH3 − C − CH3 : neopentan

| CH3 Câu 6: - Áp dụng BTNT O, ta có: n H 2O = 2n O2 + 2n CO2 = 1,1 mol .

- Nhận thấy: n H 2O  n CO 2 nên hỗn hợp X là ankan và n X = 1,1 − 0,85 = 0,25 mol .

 CX =

n CO 2 = 3,4 . Vậy X1 là C3H8 và X 2 là C4H10 . nX

Câu 7: a. Ta có:

m C 12n C n 5 = = 5  C =  C : H = 5 :12 . Vậy CTPT của A là C5H12 . mH nH n H 12

b.

- CTCT của A là:

CH3 |

CH3 − C − CH3 : neopentan

| CH3

2.2.3.5. Bài tập phản ứng crackinh Đây là một dạng bài tập nếu không nhận ra bản chất của vấn đề thì các em hầu hết đều khá lúng túng và bỡ ngỡ, nhưng nếu biết cách vận dụng phương pháp bảo toàn khối lượng cho hỗn hợp trước phản ứng và sau phản ứng cùng với việc bảo toàn nguyên tố thì mọi vấn đề sẽ được tháo nút, qua đó việc giải quyết 1 bài tập nằm ở khâu các em cần xác định mấu chốt để đưa ra phương pháp giải quyết phù hợp, cần vận dụng linh hoạt các phương pháp bảo toàn để đơn giản các dữ kiện đã được cho. crackinh

- Tổng quát: Ankan ⎯⎯⎯⎯ → hỗn hợp các hiđrocacbon và H2.

- Cách tính: + Bảo toàn khối lượng: mtrước = msau hay ntrước.Msau = nsau.Mtrước + Khi crackinh ankan C3H8, C4H10 (có thể kèm theo phản ứng tách hidro) thì: nankan phản ứng = nhh sau pư – nankan ban đầu (H < 100%) + Đối với các ankan có từ 5C trở lên do các ankan sinh ra lại có thể tiếp tục tham gia phản ứng crackinh nên: nsản phẩm ≥ 2nankan phản ứng + Đối với phản ứng tách hiđro từ ankan thì: n H 2 = nhh sau pư – nankan ban đầu. + Hiệu suất phản ứng: H = (nankan pư : nankan ban đầu).100%.

Câu 1: - Áp dụng định luật bảo toàn khối lượng ta có: mX = mY.  nXMX = nY MY  MX =

n Y M Y 3n X M Y = = 3. MY = 3.12.2 = 72 nX nX

Vậy X là C5H12 .

Câu 2: - Ta có: VC 4 H10 pư = VX − VC 4 H10 ban đầu = 450 lít  VC 4 H10 dư = 110 lít , và H =

450 .100% = 80,36% .

560

Câu 3: - Đốt cháy X cũng chính là đốt cháy C5H12.

n CO 2 = n CaCO3 = 5n C5H12 = 0,5 mol + Áp dụng BTNT C, H ta có:  n H 2O = 6n C5 H12 = 0,6 mol Vậy mdd giảm = m CaCO3 − (m CO 2 + m H 2O ) = 17,2 (g) .

Câu 4: - Áp dụng định luật bảo toàn khối lượng ta có: mX = mY 

n 5 hidrocacbon n C4 H10

 H=

=

MC4 H10 M5 hidrocacbon

 1,776

n 5 hidrocacbon − n C4 H10 .100% = 77,6% . n C4 H10

Câu 5: a. Khi đốt cháy X cũng như đốt cháy C3H8 thì lượng O2 không thay đổi

→ n O 2 = 5n C3H8 = 1,5 mol . Vậy VO2 = 33,6 (l)

= 3n C3H8 = 0,9 mol  n m CO 2 = 39,6 (g) b. Áp dụng BTNT C, H ta có:  CO 2  n H 2O = 4n C3H8 = 1,2 mol  m H 2 O = 21,6 (g)

Câu 6: - Áp dụng định luật bảo toàn khối lượng ta có: mX = mY 

nY

=

n C4 H10

MC4 H10

= 1,6  H =

MY

n Y − n C4 H10 .100% = 60% n C4 H10

Câu 7: - Áp dụng định luật bảo toàn khối lượng ta có: mX = mY 

nY n C3H8

=

MC3H8 MY

=

n − n C3 H 8 44 và H= Y = 0,7 n C3 H 8 MY

- Giải hệ trên ta được: MY = 25,88 (g / mol) .

Câu 8: - Ta có: mC4 H10 = mC + mH = 12n CO2 + 2n H2O = 5,8 (g) .

Câu 9: - Áp dụng định luật bảo toàn khối lượng ta có: mX = mY 

nX n C3H8

=

MC3H8 MX

=

n − n C3 H 8 44 và H= X = 0,9 n C3 H 8 MX

- Giải hệ trên ta được: MX = 23,16 (g / mol) .

Câu 10:

H=

56 − 40 .100% = 40,0% .

40

Câu 11: - Vì phản ứng xảy ra hoàn toàn nên: n Y = 2n X .

- Áp dụng định luật bảo toàn khối lượng ta có: mX = mY  MX =

n Y .MY = 58 . nX

Vậy CTPT của X là C 4 H10 .

Câu 12: - Khi cho A tác dụng với dd Br2 thì: VC3H 6 + VC 2 H 4 + VC 4 H8 = 35 − 20 = 15 (l) mà VC3H 6 + VC 2 H 4 + VC 4 H 8 = VCH 4 + VC 2 H 6 + VH 2 = VC 4 H10

VC 4 H10 dư = 35 – 30 = 5 (l)  VC 4 H10 ban đầu = VC 4 H10 Vậy %VC 4 H10

pư

=

dư

pư

+ VC 4 H10

= 15 (l)

pư

= 5 + 15 = 20

15 .100% = 75% .

20

2.2.3.6. Bài tập phản ứng đốt cháy a. Bài tập tự luận ĐỐT CHÁY MỘT HIDROCACBON

Ở dạng bài tập này điều HS cần nắm bắt để giải quyết vấn đề một cách nhanh chóng là các em nắm được CTTQ của ankan, PT đốt cháy ankan luôn luôn cho số mol nước lớn hơn số mol cacbonic và vận dụng thành thạo các phương pháp bảo toàn nguyên tố và bảo toàn khối lượng đối với C, H, O. Khi đã hiểu rõ những nội dung này việc đọc hiểu một bài toán và giải quyết là vô cùng nhanh chóng, thông qua đó các kĩ năng đọc-hiểu và tính toán sẽ càng được nâng cao giúp hoàn thiện năng lực giải quyết vấn đề thông qua bài toán Hóa học.

- Công thức tổng quát của ankan là: CnH2n + 2 (n > 0)

 3n + 1  to O ⎯⎯ → nCO2 + (n + 1)H 2O 2   2 

- Phương trình đốt cháy: Cn H 2n +2 +  - Cách tính:

+ Nhận thấy: n H2O  n CO2 và n ankan = n H 2O − n CO 2

BTNT C : n CO2 = n.n ankan + Áp dụng bảo toàn nguyên tố:  BTNT H : 2n H 2O = (n + 1) n ankan BTNT O : 2n = 2n O2 CO 2 + n H 2O  n CO2  C = n ankan Từ đây ta suy ra được trong phân tử ankan có:  2n  H = H 2O  n ankan

+ m O2 = m CO2 + m H 2O m + Áp dụng bảo toàn khối lượng:  ankan m ankan = m C + m H + m O

Câu 1:

- Nhận thấy:

n H2O = 0,045 mol  n CO2 = 0,04 mol nên X là ankan có CTTQ CnH2n + 2 (n > 0) với n X = n H 2O − n CO2 = 0,005 mol  CX =

n CO 2 0,04 = = 8 . Vậy CTPT của X là C8H18 . nX 0,005

Câu 2: - X là ankan có CTTQ CnH2n + 2 (n > 0)

 CX =

n CO2 0,03 = = 3 . Vậy CTPT của X là C3H8 . n ankan 0,01

Câu 3: - Nhận thấy: n H 2O = 0,07 mol  n CO2 = 0,06 mol nên X là ankan có CTTQ CnH2n

+

2

(n > 0) với

n X = n H 2O − n CO2 = 0,01 mol  CX =

n CO2 0,06 = = 6 . Vậy X là C6H14 và mX = 0,01.86 = 0,86 (g) . nX 0,01

Câu 4: a.

- Khi đốt cháy A thu được sản phẩm cháy là CO2 và H2O. - Dẫn sản phẩm chaý qua bình đựng CaCl2 và NaOH thấy khối lượng bình tăng đó chính là khối lượng của CO2 và H2O với m H 2O = 1,8 (g) và m CO2 = 3,52 (g)

- Nhận thấy:

n H 2O = 0,1 mol  n CO2 = 0,08 mol nên A là ankan có CTTQ CnH2n

+

2

(n > 0) với

+

2

(n > 0) với

+

2

(n > 0) với

n A = n H 2O − n CO2 = 0,02 mol  CA =

n CO2 0,08 = = 4 . Vậy A là C 4H10 . nA 0,02

b.

- A có 2 đồng phân cấu tạo là: CH3-CH2-CH2-CH3: butan và CH3-CH(CH3)-CH3: isobutan Câu 5: - Áp dụng bảo toàn nguyên tố O ta có: 2n O2 = 2n CO2 + n H 2O  n H 2O = 0,6 mol - Nhận thấy:

n H 2O = 0,6 mol  n CO2 = 0,5 mol nên X là ankan có CTTQ CnH2n

n X = n H 2O − n CO2 = 0,1 mol  CX =

n CO2 0,5 = = 5 . Vậy CTPT của X là C5H12 . nX 0,1

Câu 6: a.

- Nhận thấy:

n H 2O = 0,6 mol  n CO2 = 0,5 mol nên A là ankan có CTTQ CnH2n

x = n X = n H2O − n CO2 = 0,1mol  CA =

n CO2 0,5 = = 5 . Vậy CTPT của A là C5H12 . nA 0,1

b.

- A có 3 đồng phân cấu tạo là: CH3-CH2-CH2-CH2-CH3: pentan CH3-CH(CH3)-CH2-CH3: isopentan CH3 |

CH3 − C − CH3 : neopentan

| CH3

Câu 7: a.

3n + 1  to - Phương trình: Cn H 2n +2 +  O ⎯⎯ → nCO2 + (n + 1)H 2O 2   2  Thể tích:

1,2

6

3n + 1  - Ta có: 1,2.  = 6  n = 3 (vì thể tích tỉ lệ thuận với số mol)  2  Vậy CTPT của A là C3H8 . b.

- C3H8 có 1 đồng phân là: CH3-CH2-CH3 khi tác dụng với Cl2 (ánh sáng) thì thu được 2 dẫn xuất monocle. Phương trình phản ứng: CH3-CH2-CH3 + Cl2 → CH2Cl-CH2-CH3 (sản phẩm phụ) + HCl

CH3-CH2-CH3 + Cl2 → CH3-CHCl-CH3 (sản phẩm chính) + HCl Câu 8: - Khi đốt cháy X thu được sản phẩm cháy gồm CO2 và H2O. - Dẫn sản phẩm cháy vào nước vôi trong dư thì CO2 và H2O đều bị hấp thụ do vậy khối lượng bình tăng thêm chính là khối lượng của CO2 và H2O. 44n CO 2 + 18n H 2O = 31,92 n CO 2 = 0,48 mol - Lập hệ sau:   n − n = n = 0,12 H O CO X  2 n H 2O = 0,6 mol 2

 CX =

n CO2 0,48 = = 4 . Vậy CTPT của X là C 4H10 . nX 0,12

Câu 9: - Khi đốt cháy X thu được sản phẩm cháy gồm CO2; H2O và O2 dư.

- Sau khi hơi nước bị ngưng tụ thì còn lại CO2 và O2 với VO2dư = 12,5 cm3 , VCO2 = 20 cm3

 CX =

VCO2 = 4 . Vậy CTPT của X là C 4H10 .

VX

Câu 10: - Hấp thụ sản phẩm cháy vào 0,2 mol dung dịch Ca(OH)2 thì:

→ CaCO3 + H2O + Nếu Ca(OH)2 dư thì: CO2 + Ca(OH)2 ⎯⎯ 0,l



0,1

mà n CH4 = n CO2 = 0,1mol  VCH4 = 0,1.22,4 = 2,24 (l) . + Nếu Ca(OH)2 phản ứng vừa đủ tạo 2 muối thì:

→ CaCO3 + H2O CO2 + Ca(OH)2 ⎯⎯ 0,1

0,l



0,1

→ Ca(HCO3)2 2CO2 + Ca(OH)2 ⎯⎯ 0,2



0,l

mà n CH4 = n CO2 = 0,3 mol  VCH4 = 0,3.22,4 = 6,72 (l) .

Vậy có 2 giá trị của x thỏa mãn là x = 2,24 lít và x = 6,72 lít.

Câu 11: - Nhận thấy: n H 2O = 0,07 mol  n CO2 = 0,06 mol nên X là ankan có CTTQ CnH2n + 2 (n > 0) với n X = n H 2O − n CO2 = 0,01 mol

 CX =

n CO2 0,06 = = 6 nên CTPT của X là C6H14. nX 0,01

- Monoclo hóa X tạo thành 2 dẫn xuất monoclo đồng phân nhau nên cấu tạo của X thỏa mãn yêu cầu của bài toán là: CH3-CH(CH3)-CH(CH3)-CH3

Câu 12: a. - Lập hệ sau:

2,3-dimetylbutan

BTKL : 44n CO 2 + 18n H 2O = m ankan + m O 2 = 6,65 n CO 2 = 0,1mol   BTNT O : 2n CO 2 + n H 2O = 2n O 2 = 0,325 n H 2O = 0,125 mol

Vậy ankan đó là: C 4 H10 . b.- A có 2 đồng phân cấu tạo là: CH3-CH2-CH2-CH3: butan và CH3-CH(CH3)-CH3: 2-metyl propan Câu 13:

12n CO 2 + 2n H 2O = m ankan = 1,8 n CO 2 = 0,125mol a.- Lập hệ sau:   44n CO 2 − 18n H 2O = 2,8 n H 2O = 0,15 mol Vậy ankan đó là: C5H12 . b.

- C5H12 có 3 đồng phân cấu tạo là: CH3-CH2-CH2-CH2-CH3: pentan CH3-CH(CH3)-CH2-CH3: isopentan CH3 |

CH3 − C − CH3 : neopentan

| CH3

Câu 14:

- Dẫn sản phẩm cháy qua bình đựng CaCl2 và NaOH thấy khối lượng bình tăng đó chính là khối lượng của CO2 và H2O với m H 2O = 0,9 (g) và mCO2 = 1,76 (g) .

- Nhận thấy: n H 2O = 0,05 mol  n CO2 = 0,04 mol nên A là ankan có CTTQ: CnH2n

+

2

(n > 0) với

n A = n H 2O − n CO2 = 0,01 mol .  CA =

n CO2 = 4 . Vậy A là C 4H10 . nA

Câu 15: a. to

- Phương trình: Cn H 2n + 2 + (n + 1)Cl 2 ⎯⎯→ C + (2n + 2)HCl mol:

0,02

0,04(n + 1)

AgNO3 + HCl ⎯⎯ → AgCl + HNO3 mol:

0,04(n + 1)

0,16

- Ta có: 0,04(n + 1) = 0,16  n = 3. Vậy A là C3H8. b. o

t - Phương trình: C3H8 + 5O2 ⎯⎯ →3CO2 + 4H 2O

0,02 → 0,1 - Giả sử trong không khí N2 chiếm 80% và O2 chiếm 20% về thể tích khi đó: Vkhông khí = 5VO2 = 11,2 (l) .

Câu 16:

a.

- Gọi 100 lít là thể tích của CO2; H2O và O2 dư.

- Khi làm lạnh thấy thể tích giảm 50%  VH 2O = 50%.100 = 50 (l) - Nếu cho hỗn hợp còn lại gồm CO2 và O2 dư qua dung dịch KOH thì CO2 sẽ bị hấp thụ  VCO2 = 83,3%.50 = 41,65 (l) và VO2dư = 50 − VCO2 = 8,35 (l) mà VH 2O  VCO2  VA = VH 2O − VCO 2 = 8,35 (l)  CA =

VCO2 = 5 . Vậy CTPT của A là C5H12 .

VA

b.

- C5H12 có 3 đồng phân cấu tạo là: CH3-CH2-CH2-CH2-CH3: pentan CH3-CH(CH3)-CH2-CH3: isopentan CH3 |

CH3 − C − CH3 : neopentan

| CH3

ĐỐT CHÁY HỖN HỢP CÁC HIĐROCACBON:

- Khi đốt cháy hỗn hợp ankan thì ta sử dụng phương pháp trung bình liên quan đến nguyên tử khối trung bình ( M ), nguyên tử trung bình ( C, H ) để biện luận và tìm CTPT ứng với từng trường hợp cụ thể.

Câu 17: - Ta có: n CO2 = n H 2O − n ankan = 0,25 mol .

- Khi cho sản phẩm cháy vào dung dịch Ba(OH)2 thì có 2 trường hợp xảy ra: + Trường hợp 1: tạo một muối BaCO3

→ n CO2 = n BaCO3 = 0,25 mol  mBaCO3 = 100.0,25 = 25 (g) . + Trường hợp 2: tạo 2 muối BaCO3 và Ba(HCO3)2 BTNT C: n CO2 = n BaCO3 + 2n Ba(HCO3 ) 2 = 0,25  0  m BaCO3  25 .

Câu 18: - Nhận thấy: n H 2O = 0,35 mol  n CO2 = 0,25 mol nên hỗn hợp 2 hidrocacbon đó là ankan có CTTQ C n H 2n + 2 ( n > 0) với n hh ankan = n H 2O − n CO 2 = 0,1 mol

n=

n CO2 = 2,5 và 2 hidrocacbon là đồng đẳng kế tiếp nên CTPT của 2 hiđrocacbon đó là C 2H 6 và C3H8 . nA

Câu 19: - Gọi CTTQ của hỗn hợp X là C n H 2n + 2 ( n > 0).

- Ở bình 1, ta có: m H 2O = 6,3 (g)  n H 2O = 0,35 mol .

- Ở bình 2, ta có: m CaCO 3 = 25 (g) và n Ca(OH) 2 = 0,3 mol . + Trường hợp 1: Ca(OH)2 dư

→ n CO 2 = n CaCO3 = 0,25 mol và n X = n H 2O − n CO2 = 0,1 mol

→n=

n CO 2 = 2,5 và 2 hidrocacbon là đồng đẳng kế tiếp nên CTPT của 2 hiđrocacbon đó là C 2H 6 và C3H8 . nX

+ Trường hợp 2: tạo 2 muối BTNT Ca: n Ca(HCO3 ) 2 = n Ca(OH) 2 − n CaCO3 = 0,05 mol BTNT C: n CO 2 = n CaCO3 + 2n Ca(HCO3 ) 2 = 0,35 mol Nhận thấy: n CO 2 = n H 2O  Trường hợp này loại.

Câu 20: - Vì dẫn sản cháy vào bình được Ca(OH)2 dư nên n CO 2 = n CaCO3 = 0,25 mol .

- Khối lượng dung dịch giảm: m CaCO3 − m CO 2 − m H 2 O = 7,7  n H 2 O = 0,35 mol .

- Gọi CTTQ của hỗn hợp X là C n H 2n

→n=

+ 2

( n > 0) và n X = n H 2O − n CO2 = 0,1 mol

n CO 2 = 2,5 và 2 hidrocacbon là đồng đẳng kế tiếp nên CTPT của 2 hiđrocacbon đó là C 2H 6 và C3H8 . nX

Câu 21:

- Nhận thấy: n H 2O = 0,7 mol  n CO2 = 0,5 mol nên hỗn hợp X là ankan có CTTQ C n H 2n + 2 ( n > 0) với

n X = n H 2O − n CO2 = 0,2 mol

n=

n CO2 = 2,5 và 2 hidrocacbon là đồng đẳng kế tiếp nên CTPT của 2 hiđrocacbon đó là C 2H 6 và C3H8 . nA

Câu 22: - Trong không khí có 4VO 2 = VN 2  VO 2 =

Vkk = 0,644 (l) .

5

 3n + 1  to O ⎯⎯ → nCO 2 + (n + 1) H 2O  2 2  

- Phương trình: C n H 2n +2 +  Thể tích:

0,28

0,644

 3n + 1   = 0,644  n = 1,2 2  

- Ta có: 0,28.

Vì hai ankan là đồng đăng kế tiếp nên CTPT của chúng là CH 4 và C 2H 6 .

Câu 23:

CH 4 : a mol CO 2 : (a + 3b) mol +O2 ⎯⎯⎯ → C3H8 : b mol H 2O : (2a + 4b) mol

- Gọi 1 mol hỗn hợp X trong đó có 

- Ta có:

n CO2 a + 3b 2 = = và a + b = 1. Kết hợp 2 phương trình ta được 1 hệ và giải hệ này ta tìm được: a = b = 0,5 n H 2O 2a + 4b 3

mol. Vậy

m CH 4 4 = m C3H8 11

Câu 24: - Áp dụng BTNT O ta có: n O2 = n CO2 + 0,5n H 2O  0,409 mol

 Vkk = 5VO2 = 45,808 (l) .

Câu 25:

 3n + 1  to  O 2 ⎯⎯→ nCO 2 + (n + 1) H 2O  2 

- Phương trình: C n H 2n +2 +  mol:

a

2,45

 3n + 1   = 2,45 và (14n + 2).a = 22,2 . Giải hệ này ta tìm được các giá trị là: a = 0,25 mol và n = 6,2 2  

- Ta có: a.

- Vì hai ankan là đồng đăng kế tiếp nên CTPT của chúng là:

C 6H14 : x mol 86x + 100y = 22,2 x = 0,2 . Vậy → →  C H : y mol x + y = 0,25 y = 0,05 7 16    Câu 26: a.

 %mC6 H14 = 77,48%   %mC7 H16 = 22,52%

- BTNT C: n CO 2 = n Na 2 CO3 + n NaHCO3 = 0,9 + 1 = 1,9 mol

%n C3H8 = 20% C3H 8 : x mol 3x + 4y = 1,9 x = 0,1 - Gọi   → →  C 4H10 : y mol  x + y = 0,5  y = 0,4  %n C4 H10 = 80% b.

- BTNT Na: n NaOH = 2n Na 2CO3 + n NaHCO3 = 0,9.2 + 1 = 2,8 mol .

Câu 27: a.

m CO 2 = 30,8 (g) n CO 2 = 0,7 mol - Ta có:   m = 16,2 (g) H O  2 n H 2O = 0,9 mol

 Chh ankan =

n CO2 = 3,5 . Vậy CTPT của 2 ankan là C3H8 và C 4 H10 . n H 2O − n CO2

b. %mC3H8 = 43,14% C3H8 : x mol 3x + 4y = 0,7 - Gọi  → → x = y = 0,1   C 4H10 : y mol  x + y = 0,2 %mC4 H10 = 56,86%

Câu 28:

n CO 2 + n H 2O = 0,12 n CO 2 = 0,05 mol a.- Lập hệ sau:   44n CO 2 + 18n H 2O = 0,12.14,4167.2 n H 2O = 0,07 mol

 Chh ankan =

n CO2 = 2,5 . Vậy CTPT của 2 ankan là C 2H 6 và C3H8 . n H 2O − n CO2

C 2H 6 : x mol 2x + 3y = 0,05 b.- Gọi  → → x = y = 0,01  C3H 8 : y mol  x + y = 0,02

 %mC2 H6 = 40,54%   %mC3H8 = 59,46%

Câu 29:

BTKL :12n CO 2 + 2n H 2O = 10,2 n CO 2 = 0,7 mol - Lập hệ sau:   BTNT O : 2n + n = 2,3 CO H O  n H 2O = 0,9 mol 2 2 mà n hh ankan = 0,9 − 0,7 = 0,2 mol  M hh ankan =

10,2 = 51 0,2

Vậy CTPT của 2 ankan là C3H8 và C 4 H10 .

Câu 30: a.

- Trong hỗn hợp khí ban đầu có: P1V1 = n1RT1 với n1 = n O2 + n A - Sau phản ứng trong bình có: P2V2 = n 2RT2 với n2 = n O2 dư + n CO2 + n H 2O - Dẫn sản phẩm cháy qua dung dịch Ca(OH)2 dư  n CO 2 = n CaCO3 = 0,09 mol mà m A = mC + m H = 12n CO2 + 2n H 2O = 1,36  n H 2O = 0,14 mol

 n A = n H 2O − n CO2 = 0,05 mol

BTNT: O

⎯⎯⎯⎯→ n O 2 pư = n CO2 + 0,5n H 2O = 0,16 mol  n O2 dư = 0,2 – 0,16 = 0,04 mol P1 = 0,5 atm - Vì thể tích không đổi nên V1 = V2 = 11,2 (l)  

P2 = 0,81 atm

b.

- Ta có: C A =

n CO 2 = 1,8 nên trong A có CH4 và ankan còn lại là CnH2n+2 (n > 1) nA

16x + (14n + 2)y = 1,36 n = 3 CH 4 : x mol   - Gọi  →  x = 1,5y →  x = 0,03 C n H 2n + 2 : y mol   y = 0,02  x + ny = 0,09  %VCH 4 = 60% Vậy    %VC3H8 = 40% 2.2.3.7. Bài tập nhận biết, tách, điều chế và tinh chế Câu 1: Viết các phương trình điều chế etan bằng các phương pháp dưới đây : ete khan

a. 2CH3Cl + 2Na →

C2H6 + 2NaCl CaO,to

b. C2H5COONa + NaOH → Ni,to

c. C2H4 + H2 →

C2H6

Ni,to

C2H2 + 2H2 →

C2H6

C2H6 + Na2CO3

Câu 2: Cho hỗn hợp lội nhiều lần qua dung dịch Ca(OH)2 dư các khí CO2, SO2, HCl, Cl2 đều bị giữ lại do có phản ứng chỉ có CH4 không có phản ứng nên thoát ra: SO2 + Ca(OH)2 → CaSO3 ↓ + H2O CO2 + Ca(OH)2 → CaCO3 ↓ + H2O 2HCl +Ca(OH)2 → CaCl2 + 2H2O 2Cl2 + 2Ca(OH)2 → CaCl2 + Ca(OCl)2 + 2H2O Câu 3: a. Khí NO2 có màu nâu đỏ, “mùi điện”.

Hai mẫu làm nước vôi hóa đục là CO2 và SO2. Lấy một trong hai mẫu CO2 và SO2 sục vào nước brom, nếu dung dịch brom mất màu thì đó là mẫu SO2. Mẫu còn lại là CO2 và ngược lại.

SO2 + Ca(OH)2 → CaSO3 ↓ + H2O CO2 + Ca(OH)2 → CaCO3 ↓ + H2O SO2 + Br2 + 2H2O → 2HBr + H2SO4 Hai mẫu còn lại là CH4 và CO. Lấy một trong hai mẫu CO, CH4 cho vào ông nghiệm kín có bột CuO rồi nung nóng nếu sản phẩm làm CuSO4 khan hóa xanh thì đó là mẫu CH4, mẫu còn lại là CO và ngược lại. b. Lấy que diêm chỉ còn đóm lửa đưa vào các mẫu thử thì chỉ có mẫu O2 làm que diêm bùng cháy.

Lấy ba mẫu còn lại đem đốt thì mẫu N2 không cháy, mẫu cháy cho sản phẩm CO2 làm đục nước vôi trong là mẫu C2H6, mẫu còn lại là H2. c. Ở cùng một điều kiện về nhiệt độ, áp suất ta lấy ba mẫu có thể tích bằng nhau trộn với khí O2 dư, cho vào ba khí nhiên rồi bật tia lửa điện để đốt cháy hoàn toàn. Sau đó cho sản phẩm cháy ở ba ống nghiệm vào nước vôi dư ta thu được kết

tủa CaCO3. Đem cân kết tủa thì: mẫu cho kết tủa nặng nhất là mẫu khí C3H8, mẫu cho kết tủa nhẹ nhất là mẫu CH4, mẫu còn lại là C2H6. d. Mẫu NH3 làm xanh giấy quỳ tím ẩm.

Sục ba mẫu còn lại vào dung dịch Pb(NO3)2, mẫu tạo kết tủa đen là mẫu H2S: H2S + Pb(NO3)2 → PbS↓ + 2HNO3 Cho một trong hai mẫu NO và C3H8 tiếp xúc với khí O2, mẫu tạo khí mùi hắc là mẫu NO, mẫu còn lại là C3H8.

Câu 4: a. Cho hỗn hợp lội nhiều lần qua dung dịch H2SO4 để giữ lại NH3. Cho hỗn hợp còn lại lội nhiều lần qua nước vôi trong dư để giữ lại CO2 và SO2. Ta thu hồi hỗn hợp hai khí là CH4 và CO. Trộn thêm khí O2 dư vào hỗn hợp rồi nung nhẹ để CO biến thành CO2 rồi loại bỏ CO2 bằng nước vôi trong dư ta được CH4 tinh khiết. b. Cho hỗn hợp lội nhiều lần qua dung dịch NaOH đặc thì H2O bị hấp thụ còn NO2 biến thành NaNO2 và NaNO3, H2S biến thành Na2S nên bị giữ lại chỉ có C2H6 tinh khiết thoát ra và được thu hồi.

2NO2 + 2NaOH → NaNO2 + NaNO3 + H2O H2S + 2NaOH → Na2S + 2H2O c. Cho hỗn hợp lội nhiều lần qua dung dịch H2SO4 để giữ lại NH3 2NH3 + H2SO4 → (NH4)2SO4 Cho hỗn hợp C3H8, NO, CO2 tiếp xúc với oxi để biến NO thành NO2. Sau đó cho hỗn hợp C3H8, NO2, CO2 lội nhiều lần qua dung dịch NaOH đặc để loại bỏ NO2 và CO2 ta thu được C3H8 tinh khiết.

Câu 5:

Cho hỗn hợp lần lượt lội qua dung dịch H2SO4 và dung dịch Ca(OH)2 dư thì NH3 và CO2 bị giữ lại, chỉ có CH4 thoát ra được thu hồi.

Cho dung dịch (NH4)2SO4 tác dụng với dung dịch NaOH dư nung nóng ta được khí NH3 thoát ra được thu hồi.

(NH4)2SO4 + 2NaOH → Na2SO4 + 2H2O + 2NH3 Cho kết tủa CaCO3 tác dụng với dung dịch HCl dư ta thu được khí CO2 thoát ra và được thu hồi.

CaCO3 + 2HCl → CaCl2 + H2O + CO2 2.2.3.8. Bài tập giải thích, chứng minh, vận dụng kiến thức lí thuyết vào đời sống thực tiễn, môi trường.

Câu 1: Khí mỏ dầu còn gọi là khí đồng hành, có trong các mỏ dầu. Khí thiên nhiên là các khí chứa trong các mỏ khí riêng biệt.

Thành phần của khí mỏ dầu và khí thiên nhiên ở các mỏ khác nhau dao động như số liệu sau: Các hợp phần

Khoảng % thể tích Khí mỏ dầu

Khí thiên nhiên

Metan

50-70

70-95

Etan

~20

2-8

Propan

~11

~2

Butan

~4

~1

Pentan (khí)

~2

~1

N2, H2, H2S, He, CO2,...

~12

~4-20

Câu 2: XÄ&#x192;ng dầu lĂ dung mĂ´i khĂ´ng phân cáťąc nĂŞn hòa tan Ä&#x2018;ưᝣc trong dầu mᝥ hay chẼt bĂŠo (Ä&#x2018;áť u lĂ dung mĂ´i khĂ´ng phân cáťąc).

Câu 3: NguyĂŞn nhân cᝧa tĂ­nh trĆĄ hĂła háť?c Ẽy cĂł tháť&#x192; Ä&#x2018;ưᝣc giải thĂ­ch nhĆ° sau: máť&#x2122;t lĂ , cĂĄc hĂła tráť&#x2039; cᝧa cacbon Ä&#x2018;áť u Ä&#x2018;ĂŁ bĂŁo hòa, trong phân táť­ hidrocacbon no cháť&#x2030; cĂł nhᝯng liĂŞn káşżt đ?&#x153;&#x17D; Ä&#x2018;ưᝣc hĂŹnh thĂ nh báşąng sáťą xen phᝧ theo tr᝼c liĂŞn káşżt nĂŞn rẼt lĂ báť n, hai lĂ , cĂĄc liĂŞn káşżt C-C vĂ liĂŞn káşżt C-H tháťąc táşż coi nhĆ° khĂ´ng phân cáťąc hay cháť&#x2030; phân cáťąc rẼt Ă­t. VĂŹ tháşż hidrocacbon no khĂ´ng nhᝯng khĂ´ng tham gia vĂ o cĂĄc phản ᝊng cáť&#x2122;ng mĂ nĂłi chung cĹŠng gần nhĆ° khĂ´ng tham gia phản ᝊng váť&#x203A;i cĂĄc tĂĄc nhân ion (phản ᝊng dáť&#x2039; li).

Câu 4: Hắc Ă­n, còn gáť?i lĂ dầu hắc (háť&#x2014;n hᝣp cĂĄc hidrocacbon) lĂ máť&#x2122;t chẼt láť?ng nháť&#x203A;t mĂ u Ä&#x2018;en thu Ä&#x2018;ưᝣc tᝍ chĆ°ng cẼt, cĂł tĂ­nh phĂĄ hᝧy cẼu trĂşc cᝧa cĂĄc chẼt hᝯu cĆĄ. Phần láť&#x203A;n hắc Ă­n thu Ä&#x2018;ưᝣc tᝍ than nhĆ° lĂ sản phẊm ph᝼ cᝧa viáť&#x2021;c sản xuẼt than cáť&#x2018;c, nhĆ°ng nĂł cĹŠng cĂł tháť&#x192; Ä&#x2018;ưᝣc sản xuẼt tᝍ dầu máť?, than bĂšn hay gáť&#x2014;. Hắc Ă­n hòa tan trong xÄ&#x192;ng dầu (dung mĂ´i khĂ´ng phân cáťąc) mĂ khĂ´ng tan trong nĆ°áť&#x203A;c (dung mĂ´i phân cáťąc) ta khĂ´ng tháť&#x192; dĂšng nĆ°áť&#x203A;c Ä&#x2018;áť&#x192; tẊy váşżt bẊn.

Câu 5: 2:85.

Câu 6: 425,6 lít.

Câu 7: Dầu bĂ´i trĆĄn (dầu mĂĄy) lĂ háť&#x2014;n hᝣp hidrocacbon CxHy, dầu tháťąc váş­t (dầu Ä&#x192;n) lĂ háť&#x2014;n hᝣp cĂĄc chẼt bĂŠo (RCOO)3C3H5 vĂ tinh dầu lĂ háť&#x2014;n hᝣp cĂĄc tecpen (C5H8)n váť&#x203A;i nâ&#x2030;Ľ 2.

Câu 8: B. Câu 9: Trong phân táť­ ankan, cĂĄc nguyĂŞn táť­ cacbon Ä&#x2018;áť u cĂł lai hoĂĄ sp3 nĂŞn phân táť­ Ä&#x2018;ưᝣc biáť&#x192;u diáť&#x2026;n báşąng Ä&#x2018;Ć°áť?ng ziczÄ&#x192;c. Ä?áť&#x192; Ä&#x2018;ĆĄn giản, ngĆ°áť?i ta cháť&#x2030; biáť&#x192;u diáť&#x2026;n mấch cacbon báşąng Ä&#x2018;Ć°áť?ng zizÄ&#x192;c, Ẋn cĂĄc nguyĂŞn táť­ cacbon áť&#x; gĂłc còn hiÄ&#x2018;ro khĂ´ng Ä&#x2018;ưᝣc biáť&#x192;u diáť&#x2026;n.

Câu 10: Các chỉ số này gọi là chỉ số octan thể hiện cho chỉ số chống nổ của nhiên liệu, chỉ số càng cao càng tốt.

Việc đổ xăng A92 hay A95 còn phụ thuộc vào tỉ số nén của động cơ (là tỉ số giữa thể tích khoảng chạy piston và thể tích buồng nổ) tỉ số này tỉ lệ thuận với tỉ số octan. Với các loại xe máy tay ga ngày nay và xe hơi có tỉ số nén cao (khoảng 9:1 đến 11:1) thì nên sử dụng xăng A95 các xe đời cũ thì đổ xăng A92 vẫn chạy tốt. Nếu đổ xăng có chỉ số octan thấp cho xe có tỉ số nén cao sẽ xuất hiện tình trạng máy rung, nổ dội lại ở động cơ lên bình xăng con, xe chạy cà giựt hoặc lên xe không ngọt. Nếu bạn muốn biết tỉ số nén xe bạn là bao nhiêu thì hãy vào website của nhà sản xuất và tham khảo mục đặc tính kĩ thuật. Xăng A95 có màu vàng và A92 có màu xanh lá cây.

Câu 11: Thực ra đó là do ở đáy hồ có một "xưởng sản xuất" khí hồ ao tự nhiên. Công nhân của xưởng máy này chính là các vi khuẩn. Các vi khuẩn này sinh sống trên rơm cỏ cũng như trong các chất hữu cơ tạo nên các con men. Ở đáy hồ còn có nhiều loại cỏ tạp, rễ cây…, có nhiều vật liệu có sợi. Trong tình trạng thiếu oxy, khí bị lên men sẽ bị phân huỷ sinh ra khí hồ ao. Thành phần chính của khí hồ ao là metan. Đó là chất khí không màu, không mùi, hầu như không tan trong nước. Vì vậy trên mặt hồ có nhiều bóng khí nhỏ.

Không chỉ ở đáy hồ mới cỏ "xưởng máy" sản xuất khí hồ ao, mà ngay ở dưới đấy cũng còn tàng trữ một lượng lớn các động thực vật tồn trại trong đại dương, ao hồ thời cổ đại, các động, thực vật thời cổ đại cũng bị phân huỷ và tạo thành khí hồ ao.

Câu 12: Ga dùng để đun nấu và nạp bật lửa là hỗn hợp butan và một phần propan được nén thành chất lỏng trong bình thép. Ga dùng làm nhiên liệu trong công nghiệp (xăng, dầu hỏa) là hỗn hợp các ankan lỏng.

Câu 13: Ta dẫn khí đi qua nước có môi trường kiềm ( nước có pha ít vôi sữa) để loại bỏ khí H2S. Câu 14: Xăng và dầu hỏa đều được điều chế từ dầu mỏ. Xăng và dầu là anh em của nhau, về phương diện hóa học chúng đều là hợp chất do C và H tạo ra. Điểm khác nhau là ở chỗ xăng gồm có các phân tử có số nguyên tử cacbon tử

5-11, còn dầu hỏa là 11-16. Số nguyên tử cacbon trong phân tử hidrocacbon khác nhau thì tính chất cháy cũng khác nhau thì tính chất cháy cũng khác nhau. Với xăng ở nhiệt độ thường khi tiếp xúc ngọn lửa hoặc tia lửa là bốc cháy dễ dàng còn dầu hỏa thì không bắt cháy được. Thế nhưng khi tẩm dầu hỏa vào bấc đèn dùng ngọn lửa để châm thì bấc đèn sẽ cháy ngay vì: Xăng có nhiệt độ bắt lửa (-46 độ C) thấp hơn nhiệt độ môi trường bên ngoài nhiều. Trên bề mặt của xăng ở nhiệt độ thường dễ bay hơi để tạo thành với không khí hỗn hợp cháy nên chỉ cần tiếp xúc với ngọn lửa hoặc tia lửa là sẽ bắt cháy ngay. Sau khi lớp hơi xăng trên mặt xăng lỏng cháy, xăng lại tiếp tục bay hơi mạnh hơn và sự cháy tiếp tục được duy trì. Khi nhiệt độ môi trường là 25oC do chưa đạt điểm đến bắt lửa của dầu hỏa (28-45 độ C) nên trên bề mặt dầu hỏa không có lượng hơi dầu đủ trộn với không khí thành hỗn hợp cháy nên sẽ không bắt được lửa để cháy. Vì vậy khi bạn đem que diêm đang cháy lại gần bề mặt dầu hỏa, dầu hỏa không thể nào cháy được. Nhưng khi bạn tẩm dầu hỏa vào bấc đèn thì dưới tác dụng của các mao quản trong sợi vải, dầu sẽ ngấm toàn bộ bấc đèn. Do bấc đèn là vật dễ cháy nên khi đem châm lửa vào bấc đèn, nhiệt độ xung quanh sợi bấc sẽ lớn vượt quá điểm bắt lửa của dầu hỏa nên làm cho dầu hỏa trên bề mặt bấc đèn bốc cháy. Dầu hỏa ở đầu sợi bấc đã cháy hết, dầu hỏa ở bên dưới lại được ngấm lên do lực mao quản, do đó sự cháy được duy trì lâu dài.

Câu 15: Xăng có thể rửa sạch các chất dầu mỡ nhưng đồng thời cũng làm mất lớp mỡ bảo vệ trên da, làm cho da tay khô ráp, nứt nẻ, tạo điều kiện cho vi khuẩn xâm nhập. Ngoài ra trong xăng có chứa phenol, toluen và các hợp chất thơm khác gây độc hại cho cơ thể. Hơn nữa, xăng dễ bay hơi nên nếu tiếp xúc nhiều dễ gây ngộ độc.

Câu 16: Propan và butan là những khí không có mùi, không màu nên khi bị dò rỉ không thể nhận ra được vì thế thương phẩm xuất ra thị trường người ta phải pha một lượng mercaptan (ethyl, methyl-mercaptan) vốn có mùi thối rất đặc trưng và nhạy với mũi người vào để đảm bảo an toàn trong sử dụng.

Câu 17: Dầu hỏa chứa những hidrocacbon thể lỏng khó cháy hơn hidrocacbon ở thể khí (nén trong các bình ga) nên khi cháy dễ sinh ra muội than.

Câu 18: Bởi vì so với than gỗ và than đá thì xăng và cồn là những hợp chất hữu cơ có độ thuần khiết cao. Khi đốt xăng và cồn chúng sẽ cháy hoàn toàn tạo thành cacbonic và hơi nước, tất cả chúng đều bay vào không khí. Xăng tuy là hỗn hợp nhiều hidrocacbon nhưng chúng là những hợp chất dễ cháy. Vì vậy cho dù ở trạng thái hỗn hợp nhưng khi đốt đều cháy hết.

Với than đá và gỗ thì lại khác. Cả hai vật liệu đều có những thành phần rất phức tạp. Những thành phần của chúng như xenlulozo, bán xenlulozo, gỗ, nhựa là những hợp chất hữu cơ dễ cháy và có thể “cháy hết” nhưng gỗ thường dùng còn có các khoáng vật. Những khoáng vật này đều không cháy được. Vì vậy sau khi đốt cháy gỗ những chất này sẽ còn lại và tạo thành tro.

Than đá cũng vậy, ngoài thành phần là C và các chất hữu cơ phức tạp còn có các khoáng là các muối silicat. Nên so với gỗ khi cháy than còn nhiều tro hơn.

Câu 19: Để loại bỏ khí H2S vì: Hidrosunfua là khí độc ảnh hưởng đến sức khỏe con người. Lượng hidrsunfua trong không khí dưới 0,0047 ppm người ta ngửi thấy mùi trứng thối, trên 1000 ppm ảnh hưởng nghiêm trọng đến đường hô hấp. H2S là khí của axit yếu có khả năng ăn mòn kim loại. Tuy nhiên ở nhiệt độ cao H2S phản ứng với oxi tạo ra các hợp chất có tính oxi hóa có tính axit mạnh hơn (H2SO3, H2SO4) có thể ăn mòn kim loại rất nhanh nhờ các phản ứng: H2S + 3/2O2 = SO2 + H2O, SO2 + H2O = H2SO3, SO2 + 1/2O2 = SO3, SO3 + H2O = H2SO4 Như vậy thành phần H2S trong biogas có khả năng làm mòn động cơ.

Vì các lí do trên nên cần hạn chế tối đa lượng H2S phát tán ra ngoài môi trường gây mùi khó chịu, làm ảnh hưởng tới sức khỏe con người và làm ăn mòn thiết bị kim loại. Trước khi sử dụng khí biogas làm nhiên liệu cho động cơ đốt trong

phải loại bỏ khí hidrosunfua bằng cách cho khí đi ra từ hầm sinh khí đi qua nước bởi khí này có thể hòa tan vào nước tạo dung dịch axit yếu.

Câu 20: a. Không được để các bình chứa xăng, dầu (gồm các ankan) gần lửa là vì: xăng dầu gồm các ankan mạch ngắn, dễ bay hơi, nên dễ bắt lửa. Nhưng người ta có thể nấu chảy nhựa đường( trong thành phần cùng có các ankan) để làm đường giao thông vì nhựa đường gồm các ankan có mạch cacbon rất lớn, khó bay hơi và kém bắt lửa. b. Trùm vải dày hoặc phủ cát hay xịt khí cacbonic nhằm mục đích cách li vật cháy với oxi không khí. Do xăng dầu không tan trong nước nên khi chúng ta đổ nước vào xăng dầu đang cháy làm cho xăng dầu nổi trên nước, nước lan đến đâu lửa sẽ lan đến đó. Vì vậy mà không dùng nước dập đám cháy xăng dầu được.

Câu 21: ĐTDĐ khi bấm khởi động hay khi reo chuông có thể truyền năng lượng đủ để tạo tia lửa gây cháy. ĐTDĐ có thể làm cháy nhiên liệu hay hơi của các chất dễ cháy. Nếu ở môi trường không khí bình thường thì không có sự nguy hiểm nhưng ở các trạm xăng sẽ có nguy cơ cháy nổ cao. Tại đây, trong quá trình bơm xăng, một phần xăng sẽ bốc hơi và khuếch tán trong không khí hình thành những “đám mây” hơi xăng chứa các ion điện tạo ra môi trường điện từ rất nguy hiểm mà mắt thường không thể nhìn thấy.

Câu 22: Để đánh giá chất lượng xăng làm nhiên liệu sử dụng chỉ số octan (Octane Number) với quy ước như sau: 2,2,4-trimetylpentan (isooctan) có khả năng chống kích nổ rất tốt, được coi có chỉ số chống kích nổ bằng 100, heptan có khả năng chống kích nổ kém nhất được coi là có chỉ số octan bằng 0. Một mẩu xăng nếu có khả năng chống kích nổ tương đương a% isooctan và (100-a)% heptan về thể tích thì được coi là có chỉ số octan bằng a. Chỉ số octan của xăng ô tô khoảng 85-95 còn của máy bay phải bằng 100.

Câu 23: Trong thùng xăng còn vơi, phía trên phần còn trống tạo ra một hỗn hợp hơi xăng với không khí có thể tạo phản ứng nổ ngay khi có tia lửa. Vì vậy nó sẽ nguy hiểm hơn thùng đựng xăng đầy ắp.

Câu 24: Metan (thành phần chính của khí thiên nhiên) có nhiều trong các mỏ than đá. Một thể tích metan hợp với hai thể tích oxi tạo thành hỗn hợp nổ: CH4 + 3O2

CO2 + 2H2O

∆H= -890 kJ

Đây là nguyên nhân chính gây ra các vụ nổ. Để ngăn ngừa người ta thường có hai cách sau: +Quạt không khí vào hầm mỏ than, làm cho không khí luôn lưu thông, giảm nồng độ metan đồng thời làm cho tỉ lệ giữa metan và oxi (hoặc không khí) trong mỏ khác với tỉ lệ của hỗn hợp khí gây nổ. +Hạn chế tối đa những hiện tượng làm phát lửa (hoặc sinh nhiệt) bằng cách sử dụng đèn đevy hoặc pin đèn acquy để thắp sáng thay cho đèn đất (đèn axetilen) hoặc đèn dầu thông thường.

Câu 25: Trong các giếng đào đặc biệt nhiều ở vùng đồng bằng thường có khí độc CO, CH4...và không có oxi. Mà người dân chúng ta hay có thói quen xuống giếng khơi giếng hoặc vì lấy gầu múc nước...Đã có nhiều trường hợp bị tử vong một lúc nhiều mạng người vì gặp phải giếng có khí độc (CO) gây đông máu, metan... và không có oxi gây ngạt, làm người xuống cứu cũng tử nạn. Để tránh các trường hợp này tốt nhất không nên xuống các giếng đào, nếu có xuống phải đeo bình oxi. Còn muốn kiểm tra độ an toàn ta chỉ cần lấy dây buộc 1 con gà hoặc vịt...thả xuống nếu nó chết chứng tỏ có khí độc.

Câu 26: a-A. Câu 27: D.

b-D.

c-B.

d-C.

PHỤ LỤC 2: THIẾT KẾ MỘT SỐ GIÁO ÁN CHƯƠNG HIDROCACBON NO ĐẠI HỌC SƯ PHẠM ĐÀ NẴNG KHOA HÓA HỌC

Giáo án lớp 11 (chương trình chuẩn)

Bài 25: ANKAN (Tiết 1)

Giảng viên hướng dẫn: Cô NGUYỄN THỊ LAN ANH Sinh viên thực hiện: NGUYỄN THỊ KIM CÚC-LỚP 14SHH Ngày soạn: 20/12/2017 Người dạy: (NGUYỄN THỊ HỒNG TRANG VÀ NGUYỄN NHƯ NGỌC) Lớp: 11/08 và 11/01 Trường: THPT Hoàng Hoa Thám và Trần Phú Người soạn: NGUYỄN THỊ KIM CÚC (LỚP 14SHH) BÀI 25: Tiết 37: ANKAN (tiết 1) I. Chuẩn kiến thức kĩ năng 1. Kiến thức ❖ Học sinh phải biết: -

Định nghĩa hidrocacbon no, ankan.

-

Ä?áť&#x201C;ng Ä&#x2018;áşłng, Ä&#x2018;áť&#x201C;ng phân, danh phĂĄp, cẼu tấo cᝧa ankan.

-

Gáť?i tĂŞn cĂĄc ankan váť&#x203A;i mấch chĂ­nh khĂ´ng quĂĄ 10C.

-

Tính chẼt vật lý.

-

LiĂŞn káşżt trong phân táť­ ankan Ä&#x2018;áť u lĂ liĂŞn káşżt Ä&#x2018;ĆĄn (liĂŞn káşżt đ?&#x153;&#x17D;).

â?&#x2013; Háť?c sinh phải hiáť&#x192;u: -

Sáťą biáşżn thiĂŞn tĂ­nh chẼt váş­t lĂ­ cᝧa ankan ph᝼ thuáť&#x2122;c vĂ o sáť&#x2018; nguyĂŞn táť­ C trong phân táť­.

â?&#x2013; Háť?c sinh váş­n d᝼ng: -

Viáşżt CTCT, gáť?i tĂŞn cĂĄc ankan, viáşżt cĂĄc Ä&#x2018;áť&#x201C;ng phân cᝧa ankan.

-

Váş­n d᝼ng cĂĄc kiáşżn thᝊc Ä&#x2018;ĂŁ háť?c giải quyáşżt Ä&#x2018;ưᝣc cĂĄc tĂŹnh huáť&#x2018;ng tháťąc tiáť&#x2026;n cuáť&#x2122;c sáť&#x2018;ng Ä&#x2018;ạt ra: thảm háť?a trĂ n dầu trĂŞn biáť&#x192;n vĂ biáť&#x2021;n phĂĄp khắc ph᝼c, tấi sao áť&#x; cĂĄc trấm xÄ&#x192;ng dầu lấi cẼm láť­a, cẼm sáť­ d᝼ng Ä&#x2018;iáť&#x2021;n thoấi di Ä&#x2018;áť&#x2122;ng, tấi sao khi dáş­p tắt cĂĄc Ä&#x2018;ĂĄm chĂĄy xÄ&#x192;ng dầu lấi khĂ´ng dĂšng nĆ°áť&#x203A;câ&#x20AC;Ś

Tráť?ng tâm: - Ä?áť&#x201C;ng phân, danh phĂĄp cᝧa ankan.

- Công thᝊc cẼu tấo, tính chẼt vật lí.

2. Káťš nÄ&#x192;ng -

Viáşżt cĂĄc Ä&#x2018;áť&#x201C;ng phân, gáť?i tĂŞn.

3. ThĂĄi Ä&#x2018;áť&#x2122;, tĂŹnh cảm -

Ankan cĂł rẼt nhiáť u ᝊng d᝼ng gần gĹŠi trong tháťąc tiáť&#x2026;n cuáť&#x2122;c sáť&#x2018;ng: nhiĂŞn liáť&#x2021;u nguyĂŞn liáť&#x2021;u nhĆ° xÄ&#x192;ng, dầu, gasâ&#x20AC;Ś, tᝍ Ä&#x2018;Ăł giĂşp háť?c sinh thẼy Ä&#x2018;ưᝣc sáťą cần thiáşżt cᝧa hĂła háť?c Ä&#x2018;áť&#x2018;i váť&#x203A;i cuáť&#x2122;c sáť&#x2018;ng, háť?c váť hĂła háť?c sáş˝ giĂşp cĂĄc em phĂĄt triáť&#x192;n Ä&#x2018;ưᝣc tháşż giáť&#x203A;i quan.

-

Tiết kiệm nguyên nhiên liệu, bảo vệ môi trường.

4. Phát triển năng lực -

Năng lực tự học.

-

Năng lực giải quyết vấn đề và sáng tạo: phân tích được tình huống mà giáo viên đặt ra từ đó dự đoán kết luận về TCVL.

-

Năng lực thể chất: nêu được cơ sở của các biện pháp xử lý khi xảy ra tai nạn tràn dầu, khai thác dầu mỏ từ biển.

-

Năng lực giao tiếp: sử dụng thành thạo tên gọi của các chất, chủ động giao tiếp, tự tin trình bày ý hiểu của mình trước lớp hoặc biện luận cho câu trả lời của mình.

-

Năng lực hợp tác: làm việc nhóm, giải quyết nội dung học tập mà bài học đặt ra.

-

Năng lực tính toán: làm bài tập định lượng liên quan đến bài học.

-

Năng lực sử dụng ngôn ngữ hóa học.

II. Chuẩn bị: 1. Giáo viên: -Mô hình phân tử metan, etan, butan, isobutan.

-Bảng 5.1 SGK. 2. Học sinh - SGK. - Đọc trước bài ANKAN. - Ôn lại bài 24 luyện tập.

- Hoàn thành bài tập đã giao.

III. Phương pháp -

Phương pháp thuyết trình.

-

Phương pháp đàm thoại nêu vấn đề và giải quyết vấn đề.

-

Phương pháp trực quan.

-

Phương pháp làm việc nhóm.

IV. Tiến trình dạy học 1. Ổn định lớp 2. Kiểm tra bài cũ 3. Nội dung bài mới Vào bài: (5’) Khởi động bằng 1 trò chơi ô chữ Câu 1: Các nguyên tử cacbon có thể liên kết với nhau tạo thành … …

Câu 2: Đây là thành phần chính của khí tự nhiên, khí dầu mỏ, khí bùn ao, đầm lầy.

Câu 3: Liên kết này được tạo thành bằng 1 cặp electron dùng chung giữa 2 nguyên tử.

Câu 4: Đây là hợp chất hữu cơ mà phân tử chỉ chứa các nguyên tử cacbon và hidro.

Câu 5: Những hợp chất có thành phần phân tử hơn kém nhau một hay nhiều nhóm CH2 nhưng có tính chất hóa học tương tự nhau được gọi là … … .

H

I

M

A

C

H

H

Ở

M

Ê

T

A

N

L

I

Ê

N

K

Ế

T

X

I

D

R

O

C

A

C

B

O

N

Đ

Ồ

N

G

Đ

Ẳ

N

C

H

M

A

G

Vậy từ khóa hôm nay của chúng ta là Ankan (hay còn gọi là parafin) là những hidrocacbon no, mạch hở, trong phân tử chỉ chứa các liên kết xích ma. Trong đó hợp chất đầu tiên trong dãy là mêtan. Chúng ta cùng đi tìm hiểu về dãy đồng đẳng ankan qua bài học sau: Hoạt động của GV

Hoạt động của HS

Nội dung

PTNL

I. Cấu tạo, đồng đẳng, đồng phân, danh

- Năng lực

Hoạt động 1: Dãy đồng đẳng ankan (10’) * GV cho HS xem các mô hình phân tử * HS trả lời:

metan, etan (kết hợp SGK) rồi yêu cầu - Trong metan các liên kết C- pháp nhận xét:

H, C-C là các liên kết đơn.

1. Cấu tạo

- Liên kết giữa các nguyên tử trong - Metan có cấu trúc tứ diện:bốn a. Xét cấu tạo CH4: phân tử ankan và độ phân cực của liên kết xuất phát từ bốn chúng.

tự học - Năng lực hợp tác

- Hình dạng của phân tử ankan trong nguyên tử cacbon hướng về - Toàn bộ phân tử CH4 có dạng một tứ không gian.

bốn đỉnh của hình tứ diện đều. diện đều, các nguyên tử không cùng

- Góc liên kết giữa các nguyên tử trong - Các góc liên kết HCH, HCC, phẳng. phân tử ankan.

CCC khoảng 109,5o.

- Tâm là nguyên tử cacbon, 4 đỉnh là 4

- Các liên kết hầu như không nguyên tử H. phân cực.

- 4 liên kết xích ma hướng về 4 đỉnh.

* Trên cơ sở đó và kết hợp với sách - Là hidrocacbon mà trong - Góc HCH = 109028’. giáo khoa một bạn hãy phát biểu cho cô phân tử chỉ chứa liên kết đơn.

b. Các ankan khác :

khái niệm hidrocacbon no?

- Cấu tạo chỉ có liên kết đơn.

* GV: Các em quan sát hình 5.1 trong

- Phân tử không cùng phẳng

sách giáo khoa: Mô hình phân tử butan

- Các góc liên kết HCH, HCC, CCC

và isobutan, các em lưu ý ta dùng thuật

khoảng 109,5o. Mạch cacbon từ C3H8 trở lên là đường gấp khúc.

ngữ mạch không nhánh và mạch có

- Các liên kết: C-H, C-C hầu như không

nhánh chứ không nói mạch thẳng.

phân cực.

* GV yêu cầu HS nhắc lại khái niệm * HS nhắc lại khái niệm đồng

2. Dãy đồng đẳng ankan

đồng đẳng sau đó:

đẳng: Những hợp chất có

- Ankan là các hidrocacbon no, mạch hở.

thành phần phân tử hơn kém

- Các chất tạo thành dãy đồng đẳng

nhau một hay nhiều nhóm

ankan: CH4, C2H6, C3H8, C4H10, C5H12...

- Năng lực giải quyết vấn đề.

- Cô có : CH4 một bạn hãy lên bảng viết CH2 nhưng có tính chất hóa

- Công thức chung CnH2n+2

cho cô CTPT các đồng đẳng kế tiếp học tương tự nhau là những

(n ≥ 1).

theo của metan ( viết đến C5).

chất đồng đẳng, chúng hợp

- Các em nghiên cứu trong sách giáo thành dãy đồng đẳng. khoa và cho biết tên gọi của dãy đồng * HS thảo luận và trả lời: đẳng trên?

- C2H6, C3H8, C4H10, C5H12

- Các em có nhận xét gì về tương quan - Dãy đồng đẳng của ankan gữa số nguyên tử cacbon với số nguyên hay parafin. tử hidro:

- Có 2n+ 2 số nguyên tử hidro.

Ví dụ đối với C2H6 cô có 6= 2.2 + 2, tương tự với C3H8 : 8= 2.3 + 2…

- Nếu một ankan có n số nguyên tử cacbon thì sẽ có bao nhiêu nguyên tử hidro.

- Vậy một bạn hãy rút ra CTPT tổng quát của một ankan có n nguyên tử cacbon, và cho biết điều kiện của n?

Hoạt động 2: Đồng phân (5’)

- CnH2n+2 (n ≥ 1).

* GV: Một bạn hãy nhắc lại cho cô khái * HS trả lời: Đồng phân: là

3. Đồng phân

- Năng lực

niệm đồng phân?

các hợp chất khác nhau có

- Từ C4H10 trở đi có hiện tượng đồng

tự học

* GV phát PHIẾU HỌC TẬP SỐ 1

cùng công thức phân tử.

phân: mạch cacbon không phân nhánh và - Năng lực

1. Hãy viết CTCT của các ankan có * HS hoàn thành phiếu học

mạch cacbon phân nhánh của các đồng

hợp tác

CTPT: CH4, C2H6, C3H8, C4H10

phân mạch cacbon.

- Năng lực

2.Hãy cho biết bắt đầu từ đồng phân 1. CH4, CH3-CH3,

- Ví dụ: Các đồng phân C5H12

sử dụng

nào sẽ có hiện tượng đồng phân? Đó là

CH3-CH2-CH3 ,

CH3-CH2-CH2-CH2-CH3

ngôn ngữ

loại đồng phân nào?

CH3-CH2-CH2-CH3

CH3-CH(CH3)-CH2-CH3

hóa học

3. Tương tự các em hãy viết các đồng

CH3-CH(CH3)-CH3

phân ứng với ankan có CTPT C5H12

tập số 1.

- Năng lực

Bắt đầu từ C4H10 xuất hiện

giải quyết

đồng phân mạch cacbon.

vấn đề.

3. CH3-CH2-CH2-CH2-CH3

Hoạt động 3: Danh pháp (10’) * GV: Các em đã được học về các hợp

4. Danh pháp

- Năng lực

chất vô cơ, và chúng có các tên gọi

- Quy tắc gọi tên mạch chính

giao tiếp

tương ứng.Vậy các hợp chất hữu cơ

Số

được gọi tên như thế nào, có giống với

tử cacbon

các hợp chất vô cơ mà ta đã biết hay

1

Met-

- Năng lực

không? Chúng ta sẽ tìm hiểu sang phần

2

Et-

tự học

danh pháp.

3

Prop-

- Năng lực

* GV thuyết trình : “Danh” là tên, pháp

4

But-

giải quyết

là “ quy tắc” nên “danh pháp” được

5

Pent-

vấn đề.

hiểu là quy tắc gọi tên

6

Hex-

- GV đưa ra quy tắc gọi tên mạch chính

7

Hept-

và yêu cầu HS theo dõi bảng 5.1 SGK

8

Oct-

trang 111.

9

Non-

- Câu thơ để giúp các em dễ nhớ: “ mẹ-

10

Đec-

nguyên Tên mạch chính

hợp tác

em – phải - bón – phân – hóa – học - ở - ngoài – đồng”.

- Năng lực

a.Tên quốc tế (IUPAC): dùng cho ankan mạch phân nhánh

- Các em quan sát bảng 5.1 trong sách * HS trả lời: Tên mạch chính + + Chọn mạch cacbon dài nhất và có giáo khoa: trong bảng trình bày tên gọi đuôi “an”.

nhiều nhánh nhất làm mạch chính.

của các ankan mạch không phân nhánh * HS trả lời: CnH2n+1 (gốc + Đánh số thứ tự các nguyên tử cacbon có từ 1- 10 nguyên tử cacbon. Các em ankyl)

mạch chính từ phía gần nhánh hơn.

hãy cho biết xuất phát từ tên mạch

+ Gọi tên mạch nhánh (nhóm ankyl) theo

chính chúng ta làm như thế nào để có

thứ tự vần chữ cái cùng với số chỉ vị trí

tên gọi của một ankan.

của nó, tiếp theo là tên ankan tương ứng

- Ankan CnH2n+2 bớt đi một nguyên tử * HS trả lời:

với mạch chính.

hidro thì CTTQ sẽ là gì?

- Tên mạch chính + đuôi (yl)

- Gốc đó được gọi là gì?

- Các ankan được gọi theo

Ví dụ:

- Các em quan sát bảng trong sách giáo danh pháp thay thế. khoa và cho biết tên gọi của các gốc ankyl.

- Các em hãy nghiên cứu sách giáo khoa và cho biết:

2-metylbutan Hay còn gọi là isopentan. b. Tên thường:

+ Các ankan phân nhánh được gọi theo

- Tận cùng là -an

danh pháp gì? Sau đó GV hướng dẫn

- Thêm n-: chỉ mạch không phân nhánh

HS quy tắc gọi tên. * GV phát PHIẾU HỌC TẬP SỐ 2

- Thêm iso: có một nhánh -CH3 ở nguyên tử cacbon thứ hai

Gọi tên các ankan sau:

* HS hoàn thành phiếu học

- Thêm neo: có đồng thời 2 nhánh -CH3 ở

tập số 2:

nguyên tử cacbon thứ hai

- 2- metylbutan - 2,2-dimetylpropan - 3-metylpentan - 2,2,3,3-tetrametylbutan (neopentan) CH3

CH2

CH

CH2

CH3

CH3

* GV: - Trường hợp có nhiều nhánh giống nhau ta dùng tiền tố đứng trước để chỉ số lượng nhánh:2- đi, 3- tri, 4tetra…

- Hướng dẫn HS 1 số tên thông thường của ankan.

Hoạt động 4: Bậc của nguyên tử C (3’) * GV: Các em nghiên cứu trong sách * HS: Bậc của nguyên tử * Bậc của nguyên tử C trong phân tử giáo khoa và cho biết bậc của nguyên cacbon tử cacbon được tính như thế nào ?

trong

phân

tử hidrocacbon no được tính bằng số liên

hidrocacbo no được tính bằng kết của nó với các nguyên tử cacbon

Các em hãy xác định bậc của nguyên số liên kết của nó với nguyên tử cacbon trong ankan sau:

tử cacbon khác * HS thảo luận và trả lời khác.

* GV chú ý: Các em lưu ý cách xác

** Nhận xét:

định bậc của nguyên tử cacbon, vì

-Ankan mạch không phân nhánh chỉ có

chúng ta sẽ sử dụng nhiều để xác định

C bậc I và bậc II.

sản phẩm chính trong các phản ứng

-Ankan mạch phân nhánh chứa C bậc III

hữu cơ.

và bậc IV.

Hoạt động 5: Tính chất vật lí (5’)

* GV: Các em nghiên cứu sách giáo * HS thảo luận và trả lời.

II. Tính chất vật lí

- Năng lực

khoa và trình bày tính chất vật lý của * HS trao đổi và thảo luận

- Ở điều kiện thường:

giải quyết

ankan:

hoàn thành phiếu học tập số 3. + C1 – C4: chất khí

- Trạng thái tồn tại.

1. Dầu mỏ bị tràn không tan

- Nhiệt độ nóng chảy, nhiệt độ sôi, khối trong nước biển.

+ C5 – C17: chất lỏng

sáng tạo

+ C18 trở đi là chất rắn

- Năng lực

lượng riêng

2. Hắc ín hòa tan trong xăng - Nhiệt độ nóng chảy, nhiệt độ sôi và

- Tính tan.

dầu (dung môi không phân khối lượng riêng của các ankan tăng theo

PHIẾU HỌC TẬP SỐ 3

cực) mà không tan trong nước chiều tăng của phân tử khối

Tràn dầu là sự giải

(dung môi phân cực) ta không - Tất cả các ankan đều nhẹ hơn nước và

phóng hidrocarbon dầu mỏ lỏng vào

thể dùng nước để tẩy vết bẩn.

hầu như không tan trong nước nhưng tan

môi trường do các hoạt động của con

3. Dầu làm nhiễu loạn các

nhiều trong dung môi hữu cơ.

người và gây ra ô nhiễm môi trường.

hoạt động sống trong hệ sinh

Dầu có thể bao gồm nhiều loại khác

thái biển: nhiễu loạn áp suất

nhau từ dầu thô, các sản phẩm lọc dầu

thẩm thấu giữa màng tế bào

(như xăng hoặc dầu diesel), bồn chứa

với môi trường.

dầu của các tàu, dầu thải hoặc chất

Dầu gây ô nhiễm môi trường,

thải dính dầu. Việc phát tán này có thể làm cá chết hàng loạt do thiếu cần hàng tháng hoặc thậm chí hàng

oxi hòa tan trong nước. Ngăn

năm để có thể dọn sạch.

cản quá trình trao đổi oxi giữa

vấn đề và

thể chất.

1. Dầu mỏ bị tràn có tan trong nước

nước với khí quyển tạo điều

biển không?

kiện tích tụ các khí độc hại

2. Hắc ín là một sản phẩm của quá

H2S, CH4, làm tăng pH của

trình chưng cất dầu mỏ, thường dùng

môi trường.

làm nhựa trải đường. Nếu bị hắc ín

4. Khoanh vùng không để dầu

dính vào quần áo, người ta phải dùng

loang trên mặt biển và thu

dùng xăng (dầu hỏa) để tẩy mà không

gom xử lý dầu: Khoanh lớp

dùng nước thường. Em hãy giải thích

váng dầu bằng hàng rào cơ

lí do tại sao?

học và vật lý (phao quây)

3. Tại sao khi các tàu chở dầu gặp tai

nhằm không cho dầu lan rộng

nạn trên biển, lại gây ô nhiễm một

ra hoặc khoanh lớp váng dầu

vùng biển rộng, ảnh hưởng thậm chí

bằng chất tạo keo.

làm chết các loài sinh vật?

Thu gom bằng cách sử dụng

4. Để xử lý tràn dầu chúng ta có thể

các bơm chuyên dụng để hút

áp dụng các biện pháp nào?

và lọc dầu loang hoặc bằng các vật liệu gây tích tụ dầu trên mặt nước (rơm, rạ, mùn cưa, chất dẻo, xốp…)

Hoạt động 6: Củng cố bài học (7’) * GV khắc sâu một số nội dung sau:

- Năng lực

- Công thức chung của các ankan CnH2n+2 (n ≥ 1).

tính toán

- Ankan có một đồng phân cấu tạo là đồng phân mạch cacbon.

- Năng lực

- Quy tắc gọi tên ankan.

sử dụng

- Tính chất vật lí của các ankan.

ngôn ngữ

* Bài tập củng cố:

hóa học.

PHIẾU HỌC TẬP SỐ 4

- Năng lực

Câu 1: Cho các chất sau: pentan, hexan, heptan, octan, nonan và nhiệt độ sôi của các chất không theo thứ tự là 126o, hợp tác.

151o, 36o, 98o, 69o.

- Năng lực

a. Viết CTPT của mỗi hợp chất trên.

giải quyết

b. Viết các đồng phân của hexan và gọi tên tương ứng.

vấn đề.

c. Sắp xếp các chất với nhiệt độ sôi của nó. d. Làm thế nào để tách được riêng rẽ từng chất ra khỏi hỗn hợp?

Câu 2: Khi dập các đám cháy xăng dầu không dùng nước. a. Em hãy đề xuất biện pháp xử lý? b. Tại sao chúng ta không được sử dụng nước?

c. Để đơn giản ta xem một loại xăng là hỗn hợp pentan, hexan có tỉ khối hơi so với hiđro bằng 38,8. Cần trộn hơi xăng và không khí (20% thể tích là oxi) theo tỉ lệ thể tích như thế nào để vừa đủ đốt cháy hoàn toàn xăng? d. Có hai thùng xăng, một thùng đựng đầy tới nắp còn thùng kia thì đựng không đầy lắm. Nếu bị cháy thì hai trường hợp trên, trường hợp nào nguy hiểm hơn?

Câu 3: Một loại khí thiên nhiên chứa metan, etan, propan, butan, cacbondioxit, nitơ và đihidrosunfua. a. Viết CTCT và các đồng phân có thể có của các hợp chất hữu cơ có trong dãy trên. b. Biết ankan không bị bazơ hấp thụ. Hãy nêu phương pháp loại bỏ đihidrosunfua và cacbon đioxit ra khỏi hỗn hợp khí. Viết PTPƯ. c. Thành phần chính của khí biogas gồm có CH4 (60-70%), H2S, SO2. Trước khi sử dụng, người ta thường xử lý các tạp chất như thế nào? Vì sao? d. Nhận biết các lọ mất nhãn đựng metan, etan, propan.

V. Dặn dò - Bài học của chúng ta kết thúc tại đây, các em về nhà luyện tập gọi tên các ankan, và tìm hiểu cho cô: + Tại sao tại các cửa hàng bán xăng dầu người ta lại treo biển cấm lửa và cấm sử dụng điện thoại di động? + Vì sao vào mùa hè, trên mặt hồ ao thường nổi nhiều bóng khí? Có phải là do cá đớp không khí không?

- Các em hoàn thành các bài tập trong SGK, tiết sau sẽ nộp vở để cô chấm bài.

- Các em chia 2 nhóm để chuẩn bị dự án : ANKAN VỚI ĐỜI SỐNG VÀ CÔNG NGHIỆP. VI. Rút kinh nghiệm

VII. Đáp án phiếu học tập số 4 Câu 1: a. C5H12, C6H14, C7H16, C8H18, C9H20. b. CH3-CH2-CH2-CH2-CH2-CH3

n-hexan

CH3-CH(CH3)-CH2-CH2-CH3

2-metylpentan

CH3-CH2-CH(CH3)-CH2-CH3

3-metylpentan

CH3-CH(CH3)2CH2-CH3

2,2-đimetylbutan

CH3-CH(CH3)-CH(CH3)-CH3

2,3-dimetylbutan

c. octan, nonan, pentan, heptan, hexan. d. Tách bằng phương pháp chưng cất phân đoạn dưới áp suất cao.

Câu 2: a. Có thể dùng: vải dày tẩm ướt nước, cát, khí CO2 nén… b. Do xăng, dầu nhẹ hơn nước nên khi ta phun nước xăng dầu nổi lên trên và sự cháy lan rộng hơn. c. Ta có sơ đồ đường chéo

C5H12 (72g/mol)

8,4 77,6

C6H14 (86g/mol) Chọn

=> 5,6

n C5H12 n C6H14

=

3 (1) 2

n C5H12 = 3mol, n C6H14 = 2 mol = n O2 = 17,5mol = n kk = 87,5mol

Vậy trộn xăng và không khí theo tỉ lệ: 5/87,5=2/35.

d. Trong thùng xăng còn vơi, phía trên phần còn trống tạo ra một hỗn hợp hơi xăng với không khí có thể tạo phản ứng nổ ngay khi có tia lửa. Vì vậy nó sẽ nguy hiểm hơn thùng đựng xăng đầy ắp.

Câu 3: b. CO2 + Ca(OH)2 → CaCO3 ↓ + H2O H2S + Ca(OH)2 → CaS + H2O c. Trước khi sử dụng khí biogas thì ta cho khí đi ra từ hầm sinh khí đi qua nước vôi trong bởi các khí này sẽ tác dụng với nước vôi trong. d. Ở cùng một điều kiện về nhiệt độ và áp suất, ta lấy ba mẫu có thể tích bằng nhau trộn với khí oxi dư, cho vào ba khí thiên nhiên rồi bật tia lửa điện để đốt cháy hoàn toàn. Sau đó cho sản phẩm ở ba ống nghiệm vào nước vôi dư ta thu được kết tủa CaCO3. Đêm cân kết tủa thì mẫu propan cho kết tủa nặng nhất còn mẫu mêtan cho kết tủa nhẹ nhất. Hay ta có thể cân trực tiếp 3 mẫu khí, mẫu nặng nhất là mẫu propan và nhẹ nhất là mẫu mêtan.

ĐẠI HỌC SƯ PHẠM ĐÀ NẴNG KHOA HÓA HỌC

Giáo án lớp 11 (chương trình chuẩn)

Bài 25: ANKAN (Tiết 2)

Giảng viên hướng dẫn: Cô NGUYỄN THỊ LAN ANH Sinh viên thực hiện: NGUYỄN THỊ KIM CÚC-LỚP 14SHH

Ngày soạn: 21/12/2017 Người dạy: NGUYỄN THỊ HỒNG TRANG VÀ NGUYỄN NHƯ NGỌC Lớp: 11/08 và 11/01 Trường: THPT Hoàng Hoa Thám và Trần Phú Người soạn: NGUYỄN THỊ KIM CÚC (LỚP 14SHH) BÀI 25: Tiết 38: ANKAN (tiết 2) I. CHUẨN KIẾN THỨC KĨ NĂNG

1. Kiến thức ❖ Sau khi học, HS biết: -

Phương pháp điều chế ankan.

-

Tầm quan trọng của hidrocacbon no trong công nghiệp và trong đời sống.

-

Tính chất hóa học đặc trưng của ankan là phản ứng thế.

❖ HS hiểu: -

Nguyên nhân gây ra tính chất hóa học đặc trưng của ankan: phản ứng thế, tách, oxi hóa.

-

Cơ chế phản ứng thế halogen vào phân tử ankan.

-

Nguyên tắc điều chế ankan trong phòng thí nghiệm, cũng như trong công nghiệp.

❖ Vận dụng bậc thấp: giải bài tập hóa học và viết các PTHH có liên quan đến nội dung bài học. ❖ Vận dụng bậc cao: Vận dụng các kiến thức đã học giải quyết được các tình huống thực tiễn cuộc sống đặt ra: Để đơn giản ta xem một loại xăng là hỗn hợp pentan, hexan có tỉ khối hơi so với hiđro bằng 38,8. Cần trộn hơi xăng và không khí (20% thể tích là oxi) theo tỉ lệ thể tích như thế nào để vừa đủ đốt cháy hoàn toàn xăng?Thành phần chính của một loại nến là hiđrocacbon có công thức phân tử C25H52. Cần bao nhiêu lít không khí ở đktc (20% thể tích là oxi) để đốt cháy hoàn toàn một cây nến nặng 35,2 gam.Vì sao với xăng chỉ cần châm lửa là bắt cháy, còn dầu hoả phải dùng bấc mới đốt được? … ➢ Trọng tâm: + Tính chất hóa học của ankan: các ankan tương đối trơ về mặt hóa học- ankan có khả năng tham gia các phản ứng thế, phản ứng tách và phản ứng oxi hóa. + Điều chế và ứng dụng của ankan trong sản xuất và đời sống.

2. Kĩ năng - Viết các PTPƯ chứng minh tính chất hóa học của ankan.

- Vận dụng quy tắc thế xác định sản phẩm chính của phản ứng thế.

- Xuất phát từ đặc điểm cấu tạo, dự đoán tính chất hóa học.

3. Thái độ, hành vi - Ankan có rất nhiều ứng dụng gần gũi trong thực tiễn cuộc sống: nhiên liệu nguyên liệu như xăng, dầu, gas…, từ đó giúp học sinh thấy được sự cần thiết của hóa học đối với cuộc sống, học về hóa học sẽ giúp các em phát triển được thế giới quan.

- Tiết kiệm nguyên nhiên liệu, bảo vệ môi trường.

4. Phát triển năng lực (PTNL) - Năng lực tự học.

- Năng lực giải quyết vấn đề và sáng tạo: phân tích được tình huống mà giáo viên đặt ra từ đó dự đoán kết luận về TCHH. - Năng lực thể chất.

- Năng lực giao tiếp: sử dụng thành thạo tên gọi của các chất, chủ động giao tiếp, tự tin trình bày ý hiểu của mình trước lớp hoặc biện luận cho câu trả lời của mình.

- Năng lực hợp tác: làm việc nhóm, giải quyết nội dung học tập mà bài học đặt ra.

- Năng lực tính toán: làm bài tập định lượng liên quan đến bài học.

- Năng lực sử dụng ngôn ngữ hóa học.

II. Phương pháp: - Phương pháp thuyết trình.

- Phương pháp đàm thoại nêu vấn đề và giải quyết vấn đề.

- Phương pháp trực quan.

- Phương pháp làm việc nhóm, dạy học dự án.

III. Chuẩn bị 1. Giáo viên - Bộ dụng cụ điều chế metan: đèn cồn, giá sắt, ống nghiệm, ống dẫn khí, nút cao su, chậu thủy tinh…

- Hóa chất CH3COOH rắn, NaOH rắn, CaO rắn.

- Bài giảng, SGK. - Phiếu học tập.

2. Học sinh - SGK. - Ôn lại bài cũ về đồng đẳng, đồng phân, danh pháp và tính chất vật lí của ankan.

- Hoàn thành các bài tập đã giao.

- Nghiên cứu trước bài mới về tính chất hóa học , điều chế và ứng dụng của ankan.

IV. Tiến trình dạy học 1. Ổn định lớp 2. Kiểm tra bài cũ: (5p) GV gọi hai HS báo cáo về hai vấn đề đã đặt ra trong bài học trước.

Câu 1: Tại sao tại các cửa hàng bán xăng dầu người ta lại treo biển cấm lửa và cấm sử dụng điện thoại di động?

Câu 2: Vì sao vào mùa hè, trên mặt hồ ao thường nổi nhiều bóng khí? Có phải là do cá đớp không khí không?

Câu 3: a. Gọi tên hợp chất sau, cho biết bậc của các nguyên tử C CH3

CH3

CH3 – CH – CH2 – C – CH2 – CH3 C2H5 b. Viết CTCT của hợp chất có tên gọi: 2-metyl-4-isopropylheptan.

Trả lời: Câu 1: ĐTDĐ khi bấm khởi động hay khi reo chuông có thể truyền năng lượng đủ để tạo tia lửa gây cháy. ĐTDĐ có thể làm cháy nhiên liệu hay hơi của các chất dễ cháy. Nếu ở môi trường không khí bình thường thì không có sự nguy hiểm nhưng ở các trạm xăng sẽ có nguy cơ cháy nổ cao. Tại đây, trong quá trình bơm xăng, một phần xăng sẽ bốc hơi và khuếch tán trong không khí hình thành những “đám mây” hơi xăng chứa các ion điện tạo ra môi trường điện từ rất nguy hiểm mà mắt thường không thể nhìn thấy.

Câu 2: Thực ra đó là do ở đáy hồ có một "xưởng sản xuất" khí hồ ao tự nhiên. Công nhân của xưởng máy này chính là các vi khuẩn. Các vi khuẩn này sinh sống trên rơm cỏ cũng như trong các chất hữu cơ tạo nên các con men. Ở đáy hồ còn có nhiều loại cỏ tạp, rễ cây…, có nhiều vật liệu có sợi. Trong tình trạng thiếu oxy, khi bị lên men sẽ bị phân huỷ sinh ra khí hồ ao. Thành phần chính của khí hồ ao là metan. Đó là chất khí không màu, không mùi, hầu như không tan trong nước. Vì vậy trên mặt hồ có nhiều bóng khí nhỏ.

KhĂ´ng cháť&#x2030; áť&#x; Ä&#x2018;ĂĄy háť&#x201C; máť&#x203A;i cáť? "xĆ°áť&#x;ng mĂĄy" sản xuẼt khĂ­ háť&#x201C; ao, mĂ ngay áť&#x; dĆ°áť&#x203A;i Ä&#x2018;ĂĄy cĹŠng còn tĂ ng trᝯ máť&#x2122;t lưᝣng láť&#x203A;n cĂĄc Ä&#x2018;áť&#x2122;ng tháťąc váş­t táť&#x201C;n trấi trong Ä&#x2018;ấi dĆ°ĆĄng, ao háť&#x201C; tháť?i cáť&#x2022; Ä&#x2018;ấi, cĂĄc Ä&#x2018;áť&#x2122;ng, tháťąc váş­t tháť?i cáť&#x2022; Ä&#x2018;ấi cĹŠng báť&#x2039; phân huᝡ vĂ tấo thĂ nh khĂ­ háť&#x201C; ao.

3. Náť&#x2122;i dung bĂ i máť&#x203A;i VĂ o bĂ i: (2p) - GV yĂŞu cầu HS nhắc lấi Ä&#x2018;ạc Ä&#x2018;iáť&#x192;m cẼu tấo phân táť­ ankan: Phân táť­ ankan cĂł cĂĄc liĂŞn káşżt Ä&#x2018;ĆĄn khĂĄ báť n vᝯng. Tᝍ Ä&#x2018;ạc Ä&#x2018;iáť&#x192;m cẼu tấo Ä&#x2018;Ăł GV hĆ°áť&#x203A;ng dẍn HS dáťą Ä&#x2018;oĂĄn khả nÄ&#x192;ng tham gia phản ᝊng cᝧa ankan: Phân táť­ ankan cháť&#x2030; cĂł cĂĄc liĂŞn káşżt C-C vĂ C-H. Ä?Ăł lĂ cĂĄc liĂŞn káşżt đ?&#x153;&#x17D; báť n vᝯng, vĂŹ tháşż cĂĄc ankan tĆ°ĆĄng Ä&#x2018;áť&#x2018;i trĆĄ váť mạt hĂła háť?c (ankan cĂł khả nÄ&#x192;ng tham gia vĂ o phản ᝊng tháşż, phản ᝊng tĂĄch vĂ phản ᝊng oxi hĂła).

- Tᝍ Ä&#x2018;Ăł GV dẍn dắt vĂ o bĂ i Ä&#x2018;áť&#x192; cĂšng Ä&#x2018;i kiáť&#x192;m tra dáťą Ä&#x2018;oĂĄn cĂł phần nĂ o Ä&#x2018;Ăşng vĂ phần nĂ o khĂ´ng Ä&#x2018;Ăşng.

Hoất Ä&#x2018;áť&#x2122;ng cᝧa GV

Hoất Ä&#x2018;áť&#x2122;ng cᝧa HS

Náť&#x2122;i dung

PTNL

III. TĂ?NH CHẤT HĂ&#x201C;A Háť&#x152;C:

-

Hoất Ä&#x2018;áť&#x2122;ng 1: Phản ᝊng tháşż báť&#x;i halogen (10p) * HS Ä&#x2018;ĂŁ biáşżt phản ᝊng cᝧa metan váť&#x203A;i * HS viáşżt: khĂ­ clo áť&#x; chĆ°ĆĄng trĂŹnh láť&#x203A;p 9. GV gᝣi Ă˝ CH4 + Cl2

CH3Cl

- Do trong phân táť­ ankan cháť&#x2030; cĂł liĂŞn káşżt

NÄ&#x192;ng

Ä&#x2018;áť&#x192; HS viáşżt PTHH cᝧa PĆŻ thay tháşż lần

+HCl

Ä&#x2018;ĆĄn ď ł báť n, nĂŞn cĂĄc ankan tĆ°ĆĄng Ä&#x2018;áť&#x2018;i trĆĄ

láťąc táťą

váť mạt hĂła háť?c. áť&#x17E; nhiáť&#x2021;t Ä&#x2018;áť&#x2122; thĆ°áť?ng,

háť?c

lưᝣt cåc nguyên t᝭ H trong phân t᝭ CH4 CH3Cl + Cl2

+HCl chĂşng khĂ´ng phản ᝊng váť&#x203A;i axit, bazĆĄ vĂ

báşąng cĂĄc nguyĂŞn táť­ clo.

- TĆ°ĆĄng táťą HS viáşżt PTHH cᝧa PĆŻ tháşż CH2Cl2 + Cl2 clo (1:1) áť&#x; phân táť­ C3H8, lĆ°u Ă˝ hĆ°áť&#x203A;ng cᝧa phản ᝊng.

CH2Cl2

CHCl3 + HCl

CHCl3 + Cl2

CCl4

cåc chẼt oxi hóa mấnh.

NÄ&#x192;ng láťąc giải

-Vấn đề GV đặt ra cho HS: Tại sao lại

+ HCl

- Dưới tác dụng của ánh sáng, nhiệt độ và quyết

có các sản phẩm thế khác nhau? Làm * Dựa vào hướng dẫn HS

chất xúc tác, ankan tham gia vào các

vấn đề

thế nào chúng ta nhận biết đâu là sản rút ra nhận xét.

phản ứng thế, tách và oxi hóa.

-

phẩm chính và sản phẩm phụ?

- Phản ứng clo hóa ít có tính 1. Phản ứng thế:

-GV hướng dẫn HS giải quyết vấn đề chọn lọc: Clo thế H ở CH4 + Cl2 trên và sau đó hướng dẫn HS rút ra nhận cacbon các bậc khác nhau CH3Cl + Cl2 xét.

Năng CH3Cl + HCl CH2Cl2 + HCl

(sản phẩm chính là clo thế H

lực giao tiếp

-Vấn đề tiếp theo là: Vậy còn I2 và F2 thì ở nguyên tử C bậc cao nhất). CH2Cl2 + Cl2

CHCl3 + HCl

-

sao? Phản ứng sẽ diễn ra như thế nào? Còn phản ứng brom hóa thì CHCl3 + Cl2

CCl4 + HCl

Năng

Lúc này GV sẽ khơi gợi về phần có tính chọn lọc cao hơn: Các đồng đẳng của metan cũng tham gia

lực

HALOGEN đã học ở lớp 10, ví dụ như Brom hầu như chỉ thế H ở phản ứng thế.

hợp

là flo và iot tác dụng với nước thì phản cacbon bậc cao.

CH3-CH2-CH3

CH3-CHCl-CH3 +

ứng sẽ như thế nào? Có giống với clo và - Flo phản ứng mãnh liệt nên HCl brom không? Và GV sẽ trả lời sau khi phân hủy ankan thành C và HS đã phát biểu ý kiến của mình.

+ Cl2

(2- clopropan,57%)

HF, iot quá yếu nên hầu như

CH3CH2CH2Cl +HCl

không phản ứng với ankan.

(1-clopropan, 43%) CH3-CH2-CH3

CH3CHBrCH3

+HBr + Br2

(2-brompropan, 97%)

tác

CH3-CH2-CH2-Br +HBr (1-brompropan, 3%) - Phản ᝊng: Halogen hóa.

- Sản phẊm: Dẍn xuẼt halogen, nguyĂŞn táť­ cacbon báş­c cao dáť&#x2026; báť&#x2039; tháşż hĆĄn.

Hoất Ä&#x2018;áť&#x2122;ng 2: Phản ᝊng tĂĄch (5p) * GV viáşżt PTHH: 500â&#x201E;&#x192;,đ?&#x2018;Ľđ?&#x2018;Ą

CH3-CH3 â&#x2020;&#x2019;

CH2=CH2 + H2

* HS quan såt và thảo luận:

2. Phản ᝊng tĂĄch: (báşť gĂŁy liĂŞn káşżt Câ&#x20AC;&#x201C;C

-

- DĆ°áť&#x203A;i tĂĄc d᝼ng nhiáť&#x2021;t vĂ

vĂ Câ&#x20AC;&#x201C;H)

NÄ&#x192;ng

xĂşc tĂĄc thĂ­ch hᝣp, cĂĄc ankan cĂł PTK nháť? báť&#x2039; tĂĄch

CH3CH=CHCH3+H2 CH3CH2CH2CH3 +CH4

láťąc sáť­

CH3CH=CH2

hidro thĂ nh hidrocacon

VD: CH3â&#x20AC;&#x201C;CH3

CH2=CH2 + H2

không no tưƥng ᝊng.

phân cắt mấch cacbon tấo thà nh cåc phân t᝭ nh� hƥn.

ngôn ngᝯ

- CĂĄc ankan còn cĂł tháť&#x192; báť&#x2039; CH2=CH2+CH3CH3

d᝼ng

500oC, xt

CH3CH=CHCH3+H2 hĂła CH3CH2CH2CH3

CH3CH=CH2+CH4

háť?c

CH2=CH2+CH3CH3 NÄ&#x192;ng

* GV yêu cầu HS nhận xét: Dưới tác

Dưới tác dụng của nhiệt và xúc tác

lực tự

dụng nhiệt và xúc tác các ankan bị phân

(Cr2O3, Fe, Pt…), các ankan không

học

cắt mạch cacbon như thế nào?

những bị tách hidro tạo thành các

-

hidrocacbon không no mà các liên kết C– Năng C có thể bị bẻ gãy tạo thành các phân tử

lực

nhỏ hơn.

giải quyết vấn đề

Hoạt động 3: Phản ứng oxi hóa (5p) * GV yêu cầu HS viết PTHH của phản * HS viết:

3. Phản ứng oxi hóa:

-

ứng đốt cháy C2H6 và PTTQ của PƯ đốt C2H6 +7/2O2 → 2CO2

- C2H6 +7/2O2 → 2CO2 +3H2O

Năng

cháy ankan.

- 2CnH2n +2 + (3n + 1)O2 → 2nCO2 +

lực tự

+3H2O

* GV: các em nhận xét về tỉ lệ số mol 2CnH2n +2 + (3n + 1)O2 →

2(n +1)H2O

học

CO2 và số mol nước sinh ra.

2nCO2 + 2(n +1)H2O

-

* GV bổ sung và lưu ý cho HS:

* HS nhận xét: số mol nước Ankan cháy tỏa nhiệt, nên ứng dụng làm

Năng

+ số mol ankan = số mol nước – số mol lớn hơn số mol CO2.

nhiên liệu.

lực

CO2

Trường hợp không đủ oxi, phản ứng oxi

giải

(Vậy sau này chúng ta gặp 1 bài toán đốt

hóa không hoàn toàn tạo thành dẫn xuất

quyết

hidrocacbon mà cho số mol nước lớn

chứa oxi. VD:

vấn đề

hơn số mol CO2 thì các em cần biết đó

CH4 + O2

là ankan). +Phản ứng tỏa nhiệt cho nên ứng dụng quan trọng nhất đó là làm nhiên liệu. +PƯ nếu không đủ oxi là phản ứng cháy không hoàn toàn. Sản phẩm cháy ngoài cacbonic, nước còn có C, CO… +Mở rộng thêm cho HS: Khi có xúc tác và nhiệt độ thích hợp, ankan bị oxi hóa không hoàn toàn tạo thành dẫn xuất chứa oxi. Ví dụ: CH4 + O2 → HCH=O + H2O *GV phát phiếu học tập sau :

- HS trao đổi thảo luận theo

PHIẾU HỌC TẬP SỐ 1

nhóm để hoàn thành phiếu

Khí metan là nguyên nhân của các tai học tập. nạn hầm mỏ lớn. Nổ khí metan và tiếp theo là nổ bụi than là một trong những hiểm họa nguy hiểm nhất trong công nghiệp khai thác mỏ.

HCH=O + H2O

a. Viết PTHH khi đốt cháy metan. b. Vì sao khí metan lại là nguyên nhân gây ra các vụ nổ. c. Biết khí metan là thành phần chính của khí biogas dùng trong đun nấu. Đốt cháy 0,65 g metan có nhiệt đốt cháy là 48 kJ/g, sinh ra một lượng nhiệt đủ để đun sôi 100 gam nước từ toC lên 100oC. Nhiệt độ của nước trước khi đun là bao nhiêu? d. Người ta thường ngăn ngừa các hiện tượng nổ bằng cách nào?

Hoạt động 4: Điều chế (5p) * GV giới thiệu PP điều chế ankan trong * HS nêu các hiện tượng IV. Điều chế

-

công nghiệp và làm thí nghiệm điều chế quan sát được:

Năng

1. Trong công nghiệp:

CH4 trong PTN từ natri axetat với vôi - Trong ống nghiệm sủi bọt Metan và các đồng đẳng được tách từ khí

lực tự

tôi xút có lưu ý tới trạng thái các chất khí, khí đẩy nước ra khỏi thiên nhiên và dầu mỏ.

học

tham gia và tạo thành sau PƯ (nếu ống nghiệm, thu khí bằng 2. Trong phòng thí nghiệm:

-

cách đẩy nước.

- Từ Natri axetat: CaO,

to

Năng

không đủ thời gian và điều kiện thì - Vì NaOH rất dễ chảy rữa CH3COONa+NaOH chiếu video cho HS xem)

CH4 +Na2

nên CaO dùng để hút ấm, CO3

lực hợp

* GV yêu cầu một bạn viết PTHH và đặt tạo hỗn hợp xốp và hạn chế - Từ nhôm cacbua:

tác.

vấn đề:

-

sự ăn mòn thủy tinh của Al4C3 +12H2O →3CH4 + 4Al(OH)3

- Người ta thu khí bằng phương pháp NaOH.

Năng

nào?

lực

* HS viết:

- Vì sao chúng ta sử dụng phương pháp đó?

CaO,

CH3COONa+ NaOH

- Tại sao cần trộn CaO với NaOH trong

to

CH4 +Na2CO3

giải quyết vấn

thí nghiệm? (Nếu HS chưa trả lời được * HS viết:

đề.

thì GV để lại câu hỏi đến tiết thực Al4C3 +12H2O → 3CH4 +

-

hành).

Năng

4Al(OH)3

* GV nhắc lại kiến thức lớp 11, các em * HS thảo luận và trả lời:

lực

đã được học về một phản ứng để điều Các ankan là thành phần

thực

chế khí metan từ nhôm cacbua, bạn nào chính của dầu mỏ, khí thiên

hành.

có thể giúp cô viết lại?

nhiên và khí mỏ dầu.

* GV cho HS nghiên cứu SGK và đưa Từ dầu mỏ, bằng phương ra các PP điều chế ankan trong CN.

pháp chưng cất phân đoạn ta

thu được các ankan phân đoạn khác nhau.

Từ khí thiên nhiên và khí mỏ dầu ta cũng thu được các ankan metan, etan, propan, butan…

Hoạt động 5: Ứng dụng (3p) * GV yêu cầu HS lên thuyết trình dự án: * HS: thuyết trình

V. Ứng dụng của ankan (SGK)

ANKAN VỚI ĐỜI SỐNG (dự án được

- Phản ứng cháy tỏa nhiệt

- Các ankan có ứng dụng trong nhiều lĩnh -

giao từ tiết trước).

nên ankan dùng làm nhiên

vực khác nhau: làm nhiên liệu, nguyên

Năng

liệu cho công nghiệp.

lực tự

* GV tổng kết lại các ứng dụng quan liệu, phản ứng tách hidro trọng của ankan: Chất đốt, nhiên liệu nên từ ankan có thể điều

học

cho động cơ, chất bôi trơn, dung môi, chế anken, ankin.

-

nến thắp, giấy dầu, giấy nến...

- Phản ứng clo hóa nên

Năng

ankan dùng điều chế các

lực

dẫn xuất halogen, làm

hợp

nguyên tổng hợp PE, ancol

tác và

etylic...

- Dựa vào tính chất vật lí:

giao

làm dung môi, làm sáp pha

tiếp.

thuốc mỡ, dầu bôi trơn.

Năng lực giải quyết vấn đề.

Hoạt động 6: Củng cố bài học (10p) * GV kết thúc bài học bằng cách khắc sâu một số nội dung quan trọng : + Phản ứng thế và cơ chế phản ứng thế halogen vào phân tử ankan. +Phương pháp điều chế ankan trong PTN. * GV cho HS làm BT củng cố có thể là gồm cả tiết trước và tiết này bằng cách phát phiếu HT làm bài tập “chạy” để khuyến khích HS năng động, lanh lẹ và biết cách ôn bài ngay tại lớp (sử dụng 1 số bài tập trong phiếu học tập sau) PHIẾU HỌC TẬP SỐ 2 Câu 1: Người ta điều chế ancol C từ hidrocacbon A theo sơ đồ sau:

đ?&#x2018;&#x2039;2 , đ?&#x2018;&#x17D;đ?&#x2018;

C3H8 â&#x2020;&#x2019; (A)

đ?&#x2018; đ?&#x2018;&#x17D;đ?&#x2018;&#x201A;đ??ť,đ??ť2 đ?&#x2018;&#x201A;

(CH3)2CHX â&#x2020;&#x2019;

C3H7OH

(B)

(C)

a. HĂŁy dĂšng CTCT viáşżt PTHH cᝧa cĂĄc phản ᝊng. b. Ä?áť&#x192; thu Ä&#x2018;ưᝣc B váť&#x203A;i hiáť&#x2021;u suẼt cao nĂŞn dĂšng Cl2 hay Br2. c. Khi Ä&#x2018;iáť u cháşż C tᝍ B, tấi sao phải dĂšng NaOH mĂ khĂ´ng dĂšng HCl? d. Trong ba chẼt A, C vĂ B váť&#x203A;i X lĂ Cl. ChẼt nĂ o cĂł nhiáť&#x2021;t Ä&#x2018;áť&#x2122; sĂ´i cao nhẼt, chẼt nĂ o cĂł nhiáť&#x2021;t Ä&#x2018;áť&#x2122; sĂ´i thẼp nhẼt?

Tấi sao? (Biáşżt ráşąng giᝯa cĂĄc phân táť­ C3H7OH cĂł tấo liĂŞn káşżt váť&#x203A;i nhau gáť?i lĂ liĂŞn káşżt hiÄ&#x2018;ro).

Câu 2: Máť&#x2122;t loấi khĂ­ gas dĂšng trong sinh hoất cĂł hĂ m lưᝣng phần trÄ&#x192;m kháť&#x2018;i lưᝣng nhĆ° sau: butan 99,4% còn lấi lĂ pentan. a. Viáşżt CTPT vĂ CTCT cᝧa butan vĂ pentan. b. HĂŁy ghĂŠp cĂĄc c᝼m tᝍ cho áť&#x; cáť&#x2122;t bĂŞn phải vĂ o cháť&#x2014; tráť&#x2018;ng trong cĂĄc câu cho áť&#x; cáť&#x2122;t bĂŞn trĂĄi: a) Trong bĂŹnh gas Ä&#x2018;áť&#x192; Ä&#x2018;un nẼu cĂł chᝊa cĂĄc ankan â&#x20AC;Ś

A. C3-C4

b) Trong nến chᝊa cåc ankan...

B. C6-C10

c) Trong xÄ&#x192;ng cĂł chᝊa cĂĄc ankan â&#x20AC;Ś

C. C10-C16

d) Trong dầu háť?a cĂł chᝊa cĂĄc ankanâ&#x20AC;Ś

D. >C20

c. Khi Ä&#x2018;áť&#x2018;t chĂĄy 1 mol cᝧa máť&#x2014;i chẼt trĂŞn giải phĂłng ra máť&#x2122;t lưᝣng nhiáť&#x2021;t lĂ lần lưᝣt lĂ 2654 kJ vĂ 3600 kJ. TĂ­nh kháť&#x2018;i lưᝣng gas cần dĂšng Ä&#x2018;áť&#x192; Ä&#x2018;un sĂ´i 1 lĂ­t nĆ°áť&#x203A;c (d=1 g/ml) tᝍ 25oC lĂŞn 100oC, biáşżt Ä&#x2018;áť&#x192; nâng nhiáť&#x2021;t Ä&#x2018;áť&#x2122; cᝧa máť&#x2122;t gam nĆ°áť&#x203A;c lĂŞn 1oC cần 4,16J. d. VĂŹ sao khĂ­ gas (LPG) lấi cĂł mĂši hĂ´i ? (Liquefied Petroleum Gas)

Câu 3: Một loại xăng là hỗn hợp của các ankan có CTPT là C7H16 và C8H18. Để đốt cháy hoàn toàn 6,95 gam xăng đó phải dùng vừa hết 17,08 lít O2 (đktc). a. Gọi tên của các ankan trên. b. Viết CTCT và tên tất cả các đồng phân ứng với C7H16 c. Xác định phần trăm về khối lượng của từng chất trong loại xăng đó. d. Người ta thường dùng xăng để rửa tay dính dầu mỡ hay rửa các chi tiết máy cũng như chất béo dính vào quần áo vì xăng là dung môi không phân cực nên hòa tan được trong dầu mỡ hay chất béo (đều là dung môi không phân cực) Nhưng vì sao không nên dùng xăng để rửa tay tuy nó có thể rửa sạch các vết dầu mỡ?

V. Dặn dò - Bài học của chúng ta đến đây là kết thúc, các em về nhà ôn lại các kiến thức liên quan đến ankan đã học trong 2 tiết qua - Các em chuẩn bị trước bài luyện tập gồm có kiến thức cần nắm vững và hoàn thành phần bài tập trang 123 SGK. - Làm bài tập 3, 4, 7/ 115-116 SGK và các BT còn lại trong Phiếu học tập.

- Hôm sau chúng ta có bài kiểm tra 15’ trước khi đi vào phần luyện tập.

VI. Rút kinh nghiệm VII. Đáp án phiếu học tập PHIẾU HỌC TẬP SỐ 1 a. CH4 +3O2 → CO2 +2H2O

b. Metan (thĂ nh phần chĂ­nh cᝧa khĂ­ thiĂŞn nhiĂŞn) cĂł nhiáť u trong cĂĄc máť? than Ä&#x2018;ĂĄ. Máť&#x2122;t tháť&#x192; tĂ­ch metan hᝣp váť&#x203A;i hai tháť&#x192; tĂ­ch oxi tấo thĂ nh háť&#x2014;n hᝣp náť&#x2022;: CH4 + 2O2

CO2 + 2H2O

â&#x2C6;&#x2020;H= -890 kJ

Ä?ây lĂ nguyĂŞn nhân chĂ­nh gây ra cĂĄc v᝼ náť&#x2022;. c. Q= 48.1000.0,65=31200J Q= m.c. â&#x2C6;&#x2020;đ?&#x2018;Ą= 0,1.4160.(t2-t1) ď&#x192;° t1= 25oC. d. Ä?áť&#x192; ngÄ&#x192;n ngᝍa ngĆ°áť?i ta thĆ°áť?ng cĂł hai cĂĄch sau: +Quất khĂ´ng khĂ­ vĂ o hầm máť? than, lĂ m cho khĂ´ng khĂ­ luĂ´n lĆ°u thĂ´ng, giảm náť&#x201C;ng Ä&#x2018;áť&#x2122; metan Ä&#x2018;áť&#x201C;ng tháť?i lĂ m cho táť&#x2030; láť&#x2021; giᝯa metan vĂ oxi (hoạc khĂ´ng khĂ­) trong máť? khĂĄc váť&#x203A;i táť&#x2030; láť&#x2021; cᝧa háť&#x2014;n hᝣp khĂ­ gây náť&#x2022;. +Hấn cháşż táť&#x2018;i Ä&#x2018;a nhᝯng hiáť&#x2021;n tưᝣng lĂ m phĂĄt láť­a (hoạc sinh nhiáť&#x2021;t) báşąng cĂĄch sáť­ d᝼ng Ä&#x2018;èn Ä&#x2018;evy hoạc pin Ä&#x2018;èn acquy Ä&#x2018;áť&#x192; thắp sĂĄng thay cho Ä&#x2018;èn Ä&#x2018;Ẽt (Ä&#x2018;èn axetilen) hoạc Ä&#x2018;èn dầu thĂ´ng thĆ°áť?ng.

PHIáşžU Háť&#x152;C TẏP Sáť? 2 đ?&#x2018;&#x17D;đ?&#x2018;

Câu 1: CH3-CH2-CH3 + Br2 â&#x2020;&#x2019; CH3-CHBr-CH3 + HBr CH3-CHBr-CH3 + NaOH â&#x2020;&#x2019; CH3-CH(OH)-CH3 + NaBr NĂŞn dĂšng Br2 vĂŹ nĂł Ć°u tiĂŞn tháşż H áť&#x; C báş­c II. Phải dĂšng NaOH Ä&#x2018;áť&#x192; phản ᝊng khĂ´ng thuáş­n ngháť&#x2039;ch.

C3H7OH cĂł nhiáť&#x2021;t Ä&#x2018;áť&#x2122; sĂ´i láť&#x203A;n nhẼt vĂŹ nĂł cĂł liĂŞn káşżt hidro, nĂŞn cần thĂŞm nÄ&#x192;ng lưᝣng Ä&#x2018;áť&#x192; cắt Ä&#x2018;ᝊt liĂŞn káşżt giᝯa cĂĄc phân táť­ váť&#x203A;i nhau.C3H8 cĂł nhiáť&#x2021;t Ä&#x2018;áť&#x2122; sĂ´i nháť? nhẼt vĂŹ khĂ´ng cĂł liĂŞn káşżt hidro vĂ cĂł M nháť? nhẼt.

Câu 2: a. Butan : C4H10 : CH3-CH2-CH2-CH3 Pentan: C5H12 : CH3-CH2-CH2-CH2-CH3 a-A, b-D, c-B, d-C Ä?áť&#x192; Ä&#x2018;un 1lĂ­t nĆ°áť&#x203A;c tᝍ 25oC lĂŞn 100oC ta cần 1 lưᝣng nhiáť&#x2021;t lĂ Q= m.c.â&#x2C6;&#x2020;đ?&#x2018;Ą= 312000J. Gáť?i kháť&#x2018;i lưᝣng gas lĂ x thĂŹ kháť&#x2018;i lưᝣng butan lĂ 99,4%x vĂ kháť&#x2018;i lưᝣng pentan lĂ 0,6%x.

Sáť&#x2018; mol butan lĂ 99,4%x/58 vĂ sáť&#x2018; mol pentan lĂ 0,6%x/72.

Theo Ä&#x2018;áť ta cĂł: 2654.99,4%x/58 + 3600.0,6%x/72=312000 => x= 6814,6 gam.

Propan vĂ butan lĂ nhᝯng khĂ­ khĂ´ng cĂł mĂši, khĂ´ng mĂ u nĂŞn khi báť&#x2039; dò ráť&#x2030; khĂ´ng tháť&#x192; nháş­n ra Ä&#x2018;ưᝣc vĂŹ tháşż thĆ°ĆĄng phẊm xuẼt ra tháť&#x2039; trĆ°áť?ng ngĆ°áť?i ta phải pha máť&#x2122;t lưᝣng mercaptan (ethyl, methyl-mercaptan) váť&#x2018;n cĂł mĂši tháť&#x2018;i rẼt Ä&#x2018;ạc trĆ°ng vĂ nhấy váť&#x203A;i mĹŠi ngĆ°áť?i vĂ o Ä&#x2018;áť&#x192; Ä&#x2018;ảm bảo an toĂ n trong sáť­ d᝼ng.

Câu 3: b. CH3-CH2-CH2-CH2-CH2-CH2-CH3

n-heptan

CH3-CH(CH3)-CH2-CH2-CH2-CH3

2-metylhexan

CH3-CH2-CH(CH3)-CH2-CH2-CH3

3-metylhexan

CH3-C(CH3)2CH2-CH2-CH3

2,2-dimetylpentan

CH3-CH(CH3)-CH(CH3)-CH2-CH3

2,3-dimetylpentan

CH3-CH(CH3)-CH2-CH(CH3)-CH3

2,4-dimetylpentan

CH3-CH2-CH(C2H5)-CH2-CH3

3-etylpentan

CH3-CH2-C(CH3)2-CH2-CH3

3,3-dimetylpentan

CH3-C(CH3)2-CH(CH3)-CH3

2,2,3-trimetylbutan

c.

C7H16 + 11O2 x mol

→ 7CO2 + 8H2O

11x mol

C8H18 + 25/2O2 ymol

→ 7CO2 + 8H2O

12,5y mol

Ta có hệ phương trình: 11x + 12,5y =0,7625

=> x=0,0125, y=0,05

100x + 114y =6,95

Vậy %mC7H16 = 17,99%, %m C8H18= 82,01%. e. Xăng có thể rửa sạch các chất dầu mỡ nhưng đồng thời cũng làm mất lớp mỡ bảo vệ trên da, làm cho da tay khô ráp, nứt nẻ, tạo điều kiện cho vi khuẩn xâm nhập. Ngoài ra trong xăng có chứa phenol, toluen và các hợp chất thơm khác gây độc hại cho cơ thể. Hơn nữa, xăng dễ bay hơi nếu tiếp xúc nhiều dễ gây ngộ độc.

BÀI 27: Luyện tập: ANKAN VÀ XICLOANKAN Những kiến thức HS đã biết

Những kiến thức mới trong bài cần được hình thành

- Khái niệm ankan

- Hệ thống hóa kiến thức đã học theo sơ

- Đặc điểm cấu tạo

đồ logic

- Tính chất vật lí, tính chất hóa học của - Áp dụng giải các bài tập: viết PTHH, sơ ankan

đồ điều chế, bài tập giải thích hiện tượng,

- Phương pháp điều chế và ứng dụng của hiện tượng phản ứng, bài tập tính toán. metan, ankan I. CHUẨN KIẾN THỨC KĨ NĂNG 1. Kiến thức

- Củng cố kĩ năng víêt CTCT và gọi tên các ankan.

- Hệ thống hóa kiến thức về ankan - Vận dụng kiến thức để giải các bài tập lí thuyết và tính toán liên quan, giải các bài tập tổng hợp.

2. Kĩ năng - Rèn luyện kĩ năng viết CTCT , lập CTPT và viết các phương trình hóa học có chú ý đến quy luật thế và ankan.

- Phân tích, tổng hợp kiến thức, tìm mối liên hệ logic giữa các kiến thức đã học.

- Vận dụng kiến thức giải thích các hiện tượng hóa học có liên quan đến tính chất của ankan.

3. Thái độ, hành vi - Rèn luyện thái độ làm việc khoa học, nghiêm túc.

- Xây dựng tính tích cực, chủ động, hợp tác, có kế hoạch và tạo cơ sở cho các em yêu thích môn hóa học.

4. Phát triển năng lực (PTNL) - Năng lực sử dụng ngôn ngữ hóa học.

- Năng lực gọi tên hợp chất hữu cơ.

- Năng lực tư duy.

- Năng lực làm bài tập.

- Năng lực giải quyết vấn đề thông qua kiến thức hóa học.

II. Phương pháp - Nêu vấn đề và giải quyết vấn đề.

- Thuyết trình.

- Đàm thoại.

III. Chuẩn bị 1. Giáo viên - Chuẩn bị bảng tổng kết và hệ thống bài tập bám sát chương trình.

- SGK và giáo án bài luyện tập.

- Hệ thống câu hỏi nhằm mở rộng kiến thức thực tiễn cho HS. 2. Học sinh - Ôn tập các kiến thức về ankan đã được học.

- Hoàn thành các bài tập cũ, chuẩn bị bài tập phần luyện tập ở nhà trước IV. Tiến trình dạy học Tiết 38 1. Ổn định lớp 2. Kiểm tra bài cũ (5’) - Nêu tính chất hóa học của ankan. Cho ví dụ minh họa.

3. Nội dung bài mới Vào bài: Để củng cố kiến thức của chương hidrocacbon no hôm nay cô và các em sẽ cùng nhau luyện tập, chuẩn bị tốt cho bài kiểm tra 45’ tiết sau.

Hoạt động của GV Hoạt động 1: Kiến thức cần nắm vững (10’)

Hoạt động của HS

Nội dung I. Các kiến thức cần nắm vững:

GV: Yêu cầu HS nhắc lại 1 số kiến thức đã học về ankan.

1. Các phản ứng chính của hidrocacbon no: Thế và HS nhắc lại 1 số kiến tách. thức đã học về ankan.

2. Ankan là hidrocacbon no mạch hở, CTTQ: CnH2n + 2 với n ≥ 1.

3. Ankan từ C4H10 trở đi có đồng phân mạch cacbon.

Hoạt động 2: Bài tập

II. Bài tập luyện tập:

GV: phát phiếu học tập cho các tổ và yêu HS chia thành 4 nhóm 1. Bài tập 1: Theo phiếu học tập 1. cầu thảo luận và trình bày ra bảng.

Phiếu học tập 1:

để thực hiện các phiếu 1. CH3-CH2-CH2-CH2-CH3. học tập GV đã phát.

2. CH3-CH(CH3)-CH2-CH3.

Viết CTCT của các ankan sau:

HS thảo luận và trình Còn có tên gọi là isopentan.

1. penten-2.

bày ra bảng

2. 2-metylbutan.

Học sinh giải, giáo Còn có tên gọi là 2-metylpropan.

3. isobutan.

viên kiểm tra lại.

3. CH3-CH(CH3)-CH3.

4. CH3-C(CH3)2-CH3.

4. neopentan.

Còn có tên gọi là 2,2-dimetylpropan.

Các chất trên còn có tên gọi là gì ?

2. Bài tập2: Theo phiếu học tập 2:

Phiếu học tập 2:

Gọi V1(l) và V2(l) lần lượt là thể tích của C2H6 và CH4 ban đầu, ta có:

Đốt cháy hết 3,36 lít hh gồm metan và

V1 + V2 = 3,36 (1).

etan được 4,48 lít CO2. Thể tích đo ở

Theo phản ứng cháy ta có:

đktc. Tính %(V) của các khí ban đầu.

2V1 + V2 = 4,48 (2).

Phiếu học tập 3:

Giải (1) và (2) ta được :

Khi cho izopentan tác dụng với Br2 theo

V1 = 1,12 lít và V2 = 2,24 lít.

tỷ lệ mol 1:1 , sản phẩm chính thu được

%(V)C2H4 = 1,12/3,36 = 33,3%.

là:

%(V)CH4 = 66,7%.

A. 2-brompentan.

3. Bài tập 3: theo phiếu học tập 3:

B. 1-brompentan.

Chọn đáp án là D.

C. 1,3-dibrompentan.

4.Bài tập 4: Theo phiếu học tập 4:

D. 2-brom,2-metyl pentan.

* CTPT của Y: (C2H5)m.

Phiếu học tập 4:

* Trong 1 ankan thì số nguyên tử H = 2lân số

Ankan Y mạch cacbon không phân

nguyên tử H cộng 2, nên ta có

nhánh có CTDGN là C2H5 .

5n = 2n + 2→ n = 2

a. Tìm CTPT, CTCT và gọi tên Y.

Vậy CTPT Y là C4H10.

b. Viết phản ứng của Y với Cl2 (askt) theo tỷ lệ mol 1:1, nêu sản phẩm chính.

Hoạt động 3: Củng cố bài học (8’) Phiếu học tập số 6:

Câu 1: Hoàn thành các dãy chuyển hóa sau: CH3Cl → CH2Cl2 → CHCl3 → CCl4 a. CH3COONa → CH4 C2H2 → C2H6 → C2H4 → etan C2H6 → C2H5Cl → C4H10 → C4H8 → n−butan b. C4H10

isopropylclorua C 3 H6

→propan n−propylclorua.

Câu 2: Hãy sắp xếp nhiệt độ sôi của các hợp chất dưới đây theo thứ tự tăng dần: (1)neo-pentan (2)iso-pentan (3)pentan (4)butan

V. Dặn dò - Các em về nhà hoàn thành các bài tập trong SGK và SBT - Xem lại bài cũ để chuẩn bị cho tiết luyện tập tiếp theo.

VI. Rút kinh nghiệm Đáp án Phiếu học tập Phiếu học tập số 6: Câu 1: a. CH3COONa

o

t , CaO + NaOH ⎯⎯⎯⎯→ CH4 + Na2CO3

(5)iso-butan

LLN 1500 C

2CH 4 ⎯⎯⎯⎯ o → C 2 H 2 + 3H 2 Ni,t o

C 2H 2 + 2H 2 ⎯⎯⎯→ C 2H 6 to

C2H6 ⎯⎯ → C 2H 4 + H 2 xt Ni,t o

C 2H 4 + H 2 ⎯⎯⎯→ C 2H 6 ánh sáng

CH 4 + Cl 2 ⎯⎯⎯⎯→ CH 3Cl + HCl ánh sáng

CH 3Cl + Cl 2 ⎯⎯⎯⎯→ CH 2Cl 2 + HCl ánh sáng

CH 2Cl 2 + Cl 2 ⎯⎯⎯⎯→ CHCl3 + HCl ánh sáng

CHCl3 + Cl 2 ⎯⎯⎯⎯→ CCl 4 + HCl

b. crackinh

C4H10 ⎯⎯⎯⎯ → C2H 6 + C2H 4 ánh sáng

C 2H 6 + Cl 2 ⎯⎯⎯⎯→ C 2H 5Cl + HCl

2C 2H 5Cl + 2Na ⎯⎯ → C 4H10 + 2NaCl xt t

C 4H10 ⎯⎯ o → C 4H8 + H 2 Ni t

C 4H8 + H 2 ⎯⎯ o → n − C 4 H10

crackinh

C4H10 ⎯⎯⎯⎯ → C3H6 + CH 4 Ni t

C3H 6 + H 2 ⎯⎯ o → C 3H 8 ánh sáng

CH 3 − CH 2 − CH 3 + Cl 2 ⎯⎯⎯⎯→

CH 3 − CH 2 − CH 2 − Cl + HCl CH 3 − CH(Cl) − CH 3

Câu 2: (5) < (4) < (1) < (2) < (3).

Tiết 39 1. Ổn định lớp 2. Kiểm tra bài cũ (không kiểm tra) 3. Nội dung bài mới Hoạt động của GV

Hoạt động của

Nội dung

HS Hoạt động 1: Bài tập đốt cháy một HS: Nghe giảng I. Bài tập đốt một ankan ankan (8’) * GV nêu phương pháp. Lấy ví dụ yêu cầu HS áp dụng phương pháp làm bài tập.

Phiếu học tập số 1

và làm bài tập

Phàn ứng đốt cháy có dạng: CnH2n+2 +

3n + 1 O2 ⎯⎯ → nCO2 + n+1H2O 2

Suy ra: ankan khi cháy cho nCO  nH 2O 2

nankan = nH2O − nCO2 mtan g = mCO2 + mH2O − mkt

1 nO2 (pu)= nCO2 + nH 2O 2 mgiam = mkt − mCO2 + mH2O

Đốt cháy hoàn toàn m gam 1

Câu 1:

hidrocacbon X thu được 2,64g CO2

- Nhận thấy: n H 2O = 0,07 mol  n CO2 = 0,06 mol nên X

và

là

1,26g H2O. Tính m và xác định

n X = n H 2O − n CO2 = 0,01 mol

CTPT của X?

 CX =

Hoạt động 2: Bài tập đốt hỗn hợp ankan (7’)

có

CTTQ

CnH2n

n CO2 0,06 = =6. nX 0,01

Vậy

+

X

(n

2

là

>

0)

với

C6H14

và

mX = 0,01.86 = 0,86 (g)

* GV nêu phương pháp. Lấy ví dụ

II. Bài tập đốt cháy hỗn hợp ankan

yêu cầu HS áp dụng phương pháp

Khi đốt cháy hỗn hợp ankan thì ta sử dụng phương pháp

làm bài tập.

Phiếu học tập số 2

ankan

HS: Nghe giảng trung bình liên quan đến nguyên tử khối trung bình ( M ),

Hỗn hợp hai hidrocacbon là đồng và làm bài tập.

nguyên tử trung bình ( C, H ) để biện luận và tìm CTPT ứng

đẳng liên tiếp. Đốt cháy hoàn toàn

với từng trường hợp cụ thể.

hỗn hợp trên ta thu được 5,6 lít CO2

Câu 2: Hỗn hợp hai hidrocacbon là đồng đẳng liên tiếp. Đốt

và 6,3 gam H2O. Xác định CTPT hai

cháy hoàn toàn

hidrocacbon

hỗn hợp trên ta thu được 5,6 lít CO2 và 6,3 gam H2O. Xác

Hoạt động 3: Bài tập tách nhận

định CTPT hai hidrocacbon.

biết, tách, điều chế, tinh chế (15’)

Trả lời:

Phiếu học tập số 3

Câu 1: Tinh chế metan có lẫn các

- Nhận thấy: n H 2O = 0,35 mol  n CO2 = 0,25 mol nên hỗn

khí: CO2, SO2, HCl, Cl2.

hợp 2 hidrocacbon đó là ankan có CTTQ C n H 2n + 2 ( n >

Câu 2: Nhận biết các lọ mất nhãn đựng: a. CH4, CO, CO2, SO2, NO2. b. CH4, C2H6, C3H8.

Hoạt động 4: Vận dụng kiến thức lí

0) với n hh ankan = n H 2O − n CO 2 = 0,1 mol

n=

n CO2 = 2,5 và 2 hidrocacbon là đồng đẳng kế tiếp nên nA

CTPT của 2 hiđrocacbon đó là C 2H 6 và C3H8

thuyết vào đời sống thực tiễn, môi

III. Bài tập tách nhận biết, tách, điều chế, tinh chế

trường.

Câu 3: Phiếu học tập số 4

Cho hỗn hợp lội nhiều lần qua dung dịch Ca(OH)2 dư các

Câu 1: Ga (gas) chứa trong các bình

khí CO2, SO2, HCl, Cl2 đều bị giữ lại do có phản ứng chỉ có

bằng thép để đun nấu trong gia đình

CH4 không có phản ứng nên thoát ra:

và “ga” dẫn từ các mỏ khí thiên nhiên

SO2 + Ca(OH)2 → CaSO3 ↓ + H2O

vừa dùng trong bếp núc, vừa dùng

CO2 + Ca(OH)2 → CaCO3 ↓ + H2O

làm nhiên liệu công nghiệp khác

2HCl +Ca(OH)2 → CaCl2 + 2H2O

nhau như thế nào? Bật lửa “ga” dùng

2Cl2 + 2Ca(OH)2 → CaCl2 + Ca(OCl)2 + 2H2O

loại “ga” nào?

Câu 4:

Câu 2: Trong các hầm mỏ nếu không

a. Khí NO2 có màu nâu đỏ, “mùi điện”.

cẩn thận sẽ xảy ra các vụ nổ, nguyên

nhân gây ra các vụ nổ này như thế

Hai mẫu làm nước vôi hóa đục là CO2 và SO2. Lấy một trong

nào? Người ta thường ngăn ngừa các

hai mẫu CO2 và SO2 sục vào nước brom, nếu dung dịch brom

hiện tượng nổ bằng những biện pháp

mất màu thì đó là mẫu SO2. Mẫu còn lại là CO2 và ngược lại.

nào?

SO2 + Ca(OH)2 → CaSO3 ↓ + H2O

Câu 3: Chỉ số octan của nhiên liệu là

CO2 + Ca(OH)2 → CaCO3 ↓ + H2O

gì?

SO2 + Br2 + 2H2O → 2HBr + H2SO4 Hai mẫu còn lại là CH4 và CO. Lấy một trong hai mẫu CO, CH4 cho vào ông nghiệm kín có bột CuO rồi nung nóng nếu sản phẩm làm CuSO4 khan hóa xanh thì đó là mẫu CH4, mẫu còn lại là CO và ngược lại. b. Ở cùng một điều kiện về nhiệt độ, áp suất ta lấy ba mẫu có thể tích bằng nhau trộn với khí O2 dư, cho vào ba khí nhiên rồi bật tia lửa điện để đốt cháy hoàn toàn. Sau đó cho sản phẩm cháy ở ba ống nghiệm vào nước vôi dư ta thu được kết tủa CaCO3. Đem cân kết tủa thì: mẫu cho kết tủa nặng nhất là mẫu khí C3H8, mẫu cho kết tủa nhẹ nhất là mẫu CH4, mẫu còn lại là C2H6.

IV. Vận dụng kiến thức lí thuyết vào đời sống thực tiễn, môi trường.

Câu 5: Ga (gas) chứa trong các bình bằng thép để đun nấu trong gia đình và “ga” dẫn từ các mỏ khí thiên nhiên vừa dùng trong bếp núc, vừa dùng làm nhiên liệu công nghiệp khác nhau như thế nào? Bật lửa “ga” dùng loại “ga” nào?

Trả lời: Ga dùng để đun nấu và nạp bật lửa là hỗn hợp butan và một phần propan được nén thành chất lỏng trong bình thép. Ga dùng làm nhiên liệu trong công nghiệp (xăng, dầu hỏa) là hỗn hợp các ankan lỏng.

Câu 6: Trong các hầm mỏ nếu không cẩn thận sẽ xảy ra các vụ nổ, nguyên nhân gây ra các vụ nổ này như thế nào? Người ta thường ngăn ngừa các hiện tượng nổ bằng những biện pháp nào?

Trả lời: Metan (thành phần chính của khí thiên nhiên) có nhiều trong các mỏ than đá. Một thể tích metan hợp với hai thể tích oxi tạo thành hỗn hợp nổ: CH4 + 3O2

CO2 + 2H2O

∆H= -890 kJ

Đây là nguyên nhân chính gây ra các vụ nổ. Để ngăn ngừa người ta thường có hai cách sau:

+Quạt không khí vào hầm mỏ than, làm cho không khí luôn lưu thông, giảm nồng độ metan đồng thời làm cho tỉ lệ giữa metan và oxi (hoặc không khí) trong mỏ khác với tỉ lệ của hỗn hợp khí gây nổ. +Hạn chế tối đa những hiện tượng làm phát lửa (hoặc sinh nhiệt) bằng cách sử dụng đèn đevy hoặc pin đèn acquy để thắp sáng thay cho đèn đất (đèn axetilen) hoặc đèn dầu thông thường.

Câu 7: Để đánh giá chất lượng xăng làm nhiên liệu sử dụng chỉ số octan (Octane Number) với quy ước như sau: 2,2,4trimetylpentan (isooctan) có khả năng chống kích nổ rất tốt, được coi có chỉ số chống kích nổ bằng 100, heptan có khả năng chống kích nổ kém nhất được coi là có chỉ số octan bằng 0. Một mẩu xăng nếu có khả năng chống kích nổ tương đương a% isooctan và (100-a)% heptan về thể tích thì được coi là có chỉ số octan bằng a. Chỉ số octan của xăng ô tô khoảng 85-95 còn của máy bay phải bằng 100.

V. Dặn dò

- CĂĄc em Ă´n bĂ i tháş­t kÄŠ Ä&#x2018;áť&#x192; tiáşżt hĂ´m sau lĂ m bĂ i KT 15â&#x20AC;&#x2122;.

VI. RĂşt kinh nghiáť&#x2021;m PHᝤ LᝤC 3: MA TRẏN Ä?áť&#x20AC; KIáť&#x201A;M TRA 45â&#x20AC;&#x2122; VĂ&#x20AC; 15â&#x20AC;&#x2122; CHĆŻĆ NG HIDROCACBON NO Bảng mĂ´ tả cĂĄc mᝊc yĂŞu cầu cần Ä&#x2018;ất cho chᝧ Ä&#x2018;áť Náť&#x2122;i dung

Loấi

câu

háť?i/bĂ i táş­p

Nháş­n biáşżt

ThĂ´ng hiáť&#x192;u

Vận d᝼ng thẼp

Vận d᝼ng cao

Câu háť?i /bĂ i - NĂŞu Ä&#x2018;ưᝣc khĂĄi niáť&#x2021;m â&#x2C6;&#x2019; Phân biáť&#x2021;t Ä&#x2018;ưᝣc ᝊng - Váş­n d᝼ng kiáşżn thᝊc Ä&#x2018;ĂŁ - TĂŹm hiáť&#x192;u máť&#x2122;t sáť&#x2018; táş­p Ä&#x2018;áť&#x2039;nh tĂ­nh cᝧa hidrocacbon no, d᝼ng nĂ o cᝧa ankan chᝧ háť?c vĂ o cĂĄc trĆ°áť?ng hᝣp ankan dung trong khĂĄi niáť&#x2021;m ankan.

yáşżu dáťąa vĂ o tĂ­nh chẼt giả Ä&#x2018;áť&#x2039;nh: vĂ­ d᝼ suy luáş­n Ä&#x2018;un nẼu gia Ä&#x2018;ĂŹnh,

- LiĂŞn káşżt trong phân táť­ váş­t lĂ­, ᝊng d᝼ng nĂ o dáťąa tĂ­nh chẼt tᝍ cẼu tấo vĂ ankan sáť­ d᝼ng lĂ m ankan Ä&#x2018;áť u lĂ liĂŞn káşżt đ?&#x153;&#x17D;, trĂŞn tĂ­nh chẼt hĂła háť?c.

ngưᝣc lấi, Ä&#x2018;áť xuẼt biáť&#x2021;n xÄ&#x192;ng dầu, ankan

trong Ä&#x2018;Ăł cacbon áť&#x; trấng - Sáťą biáşżn thiĂŞn tĂ­nh chẼt phĂĄp xáť­ lĂ­ cĂĄc hiáť&#x2021;n lĂ m thĂĄi lai hĂła sp3.

nháťąa

trải

váş­t lĂ­ cᝧa ankan ph᝼ tưᝣng, vẼn Ä&#x2018;áť giả Ä&#x2018;áť&#x2039;nh, Ä&#x2018;Ć°áť?ng..., ᝊng d᝼ng

- Viáşżt Ä&#x2018;áť&#x201C;ng Ä&#x2018;áşłng, Ä&#x2018;áť&#x201C;ng thuáť&#x2122;c vĂ o sáť&#x2018; nguyĂŞn táť­ nháş­n biáşżt,tinh cháşż, tĂĄch vĂ cĂĄch sáť­ d᝼ng an chẼt.

phân, danh phåp ankan. C trong phân t᝭.

toĂ n.

Gáť?i tĂŞn cĂĄc ankan váť&#x203A;i - Giải thĂ­ch vĂŹ sao phản - XĂĄc Ä&#x2018;áť&#x2039;nh sản phẊm - Phân biáť&#x2021;t Ä&#x2018;ưᝣc mấch chĂ­nh khĂ´ng quĂĄ ᝊng 10C.

Ä&#x2018;ạc

trĆ°ng

cᝧa phản ᝊng.

ankan là phản ᝊng thế.

dầu Ä&#x192;n, dầu mᝥ bĂ´i

- Váş­n d᝼ng Ä&#x2018;áť&#x2039;nh nghÄŠa trĆĄn váť thĂ nh phần, viáşżt CTCT

tính chẼt.

- Nêu được tính chất vật −Minh họa/chứng minh - Tính toán: theo công - Phân biệt được lí , hóa học của ankan.

được tính chất hoá học thức, phương trình hóa ankan

và

- Nêu được phương của ankan bằng các học, theo các định luật xicloankan, anken pháp điều chế trong phương trình hóa học : như bảo toàn nguyên tố, hay các chất khí công nghiệp và trong phản ứng thế, tách, oxi bảo toàn khối lượng, sử CO2,SO2...bằng phòng thí nghiệm.

hóa

dụng sơ đồ đường chéo, phương pháp hoá

- Nêu được ứng dụng - Nguyên tắc điều chế giải hệ phương trình, sử học. của ankan trong đời ankan trong phòng thí dụng phương trình khí lí - Xác định được sống và trong công nghiệm và trong công tưởng...

CTCT, số CTCT

nghiệp.

của ankan.

nghiệp.

Bài tập định

- Giải được các bài

lượng

tập tính toán: theo công thức, phương trình hóa học, theo các định luật như bảo toàn nguyên tố, bảo

toàn

khối

lượng, sử dụng sơ đồ đường chéo, giải

hệ phương trình, sử dụng phương trình khí lí tưởng...

- Giải được các bài tập liên quan đến phản ứng đốt cháy ankan,

hỗn

hợp

ankan; bài tập về phản

ứng

thế,

crackinh...

Giải thích được một số hiện tượng TN liên quan

Bài tập thực hành/Thí

Mô tả và nhận biết được - Giải thích được các đến thực tiễn

nghiệm

các hiện tượng TN

hiện tượng thí nghiệm.

Thực hiện các thí nghiệm nghiên cứu và chứng minh tính chất của ankan.

Câu hỏi/ bài tập minh họa đánh giá theo các mức đã mô tả 2.1. Mức độ “Biết” :

Phát hiện được một số hiện tượng trong thực tiễn và sử dụng kiến thức hóa học để giải thích.

- Biết ở đây được hiểu là nhớ lại những kiến thức đã học một cách máy móc và nhắc lại.

- Những hoạt động tương ứng với mức độ biết có thể là xác định, đặt tên, liệt kê, đối chiếu hoặc gọi tên.

- Các động từ tương ứng với mức độ Biết: xác định, phân loại, mô tả, phác thảo, lấy ví dụ, liệt kê, gọi tên, giới thiệu/chỉ ra, nhận biết, nhớ lại, đối chiếu.

Ví dụ: Câu 1: Loại khí nào trong các khí sau chứa nhiều metan nhất?

A. Khí dầu mỏ.

B. Khí thiên nhiên.

C. Khí bùn ao.

D. Khí crackinh.

Câu 2: Phản ứng đặc trưng của hiđrocacbon no là phản ứng A. tách.

B. thế.

C. cộng.

D. oxi hóa.

2.2. Mức độ “Hiểu” : - Hiểu là khả năng diễn dịch, diễn giải, giải thích hoặc suy diễn. Dự đoán được kết quả hoặc hậu quả. Hiểu là mức độ khá gần với nhớ nhưng ở đây HS phải có khả năng hiểu thấu đáo ý nghĩa của kiến thức. Hiểu không đơn thuần là nhắc lại cái gì đó mà HS phải có khả năng diễn đạt khái niệm theo ý hiểu của mình.

- Những hoạt động tương ứng với mức độ hiểu có thể là diễn giải, tổng kết, kể lại, viết lại theo cách hiểu của mình.

- Các động từ tương ứng với mức độ Hiểu: tóm tắt, giải thích, mô tả, so sánh, chuyển đổi, ước lượng, diễn giải, phân biệt, chứng tỏ, hình dung, trình bày lại, lấy ví dụ.

Câu 1: Khi clo hóa một ankan có công thức phân tử C6H14, người ta chỉ thu được 2 sản phẩm thế monoclo. Danh pháp IUPAC của ankan đó là: A. 2,2-đimetylbutan.

B. 2-metylpentan.

C. n-hexan.

D. 2,3-đimetylbutan.

Câu 2: Khi đốt cháy ankan thu được H2O và CO2 với tỷ lệ tương ứng biến đổi như sau: A. Tăng từ 2 đến +  .

B. Giảm từ 2 đến 1.

C. Tăng từ 1 đến 2.

D. Giảm từ 1 đến 0.

2.3. Mức độ “Vận dụng thấp”: - Năng lực sử dụng thông tin và chuyển đổi kiến thức từ dạng này sang dạng khác. Sử dụng những kiến thức đã học trong hoàn cảnh mới.

- Vận dụng là bắt đầu của mức tư duy sáng tạo, tức là vận dụng những gì đã học vào đời sống hoặc một tình huống mới.

- Vận dụng có thể được hiểu là khả năng sử dụng kiến thức đã học trong những tình huống cụ thể hay tình huống mới.

- Những hoạt động tương ứng với mức độ vận dụng có thể là chuẩn bị, sản xuất, giải quyết, vận hành hoặc theo một công thức.

- Các động từ tương ứng thể hiện mức độ Vận dụng thấp: giải quyết, minh họa, tính toán, diễn dịch, dự đoán, áp dụng, phân loại, sửa đổi, đưa vào thực tế , chứng minh.

Ví dụ: Câu 1: Đốt cháy V(lít) hỗn hợp hai ankan kế tiếp trong dãy đồng đẳng. Dẫn sản phẩm lần lượt qua bình 1 đựng CaCl2 khan rồi bình 2 đựng dung dịch KOH. Sau thí nghiệm khối lượng bình 1 tăng 6,43gam và bình 2 tăng 9,82 gam. a. Lập công thức hai ankan. b. Tính % theo số mol các ankan trong hỗn hợp, tính V (đtkc).

Trả lời: CaCl2 khan → bình 1 tăng 6, 43gam= mH 2O Cn H 2 n+ 2  ⎯⎯⎯⎯ + O2 V (l ) hhX  ⎯⎯⎯ → sp (CO2 + H 2O)  dung dich KOH Cn+1H 2( n+1)+ 2  ⎯⎯⎯⎯⎯→ bình 2 tăng 9,82 g= = mCO2

Đặt CT chung hỗn hợp 2 ankan thể khí là: Cn H 2 n + 2

nH O = 2

6, 43 = 0.357mol 18

Cn H 2 n + 2 +

3n + 1 O2 → 2

nCO2 =

9,82 = 0, 223 mol 44

+

(n + 1) H 2O

0,223

0,357

nCO2

Ta có:

n n +1 =  n = 1, 67 0.223 0,357

Vậy 2 ankan đồng đẳng liên tiếp là CH4 và C2H6

nCH 4 2 − n 0, 23 = =  % nCH = 0.23 mol 4 nC2 H6 n − 1 0, 67

%nC2 H6 = 0, 67 mol

Câu 2: Xác định công thức phân tử và viết công thức cấu tạo của các hiđrocacbon trong mỗi trường hợp sau : a. Ankan A có tỉ khối hơi so với H2 bằng 36. Đặt CTTQ của ankan A: Cn H 2n+ 2 (với n>0) d A/ H 2 =

MA  M A = M H 2 .d A/ H 2 =2.36=72=14n+2→n=2 MH2

CTPT của A: C5H12 CTCT: CH3-CH2-CH2-CH2-CH3 pentan CH3-CH(CH3)-CH2-CH3 2-metylbutan (isopentan) CH3-C(CH3)2-CH3

2,2 dimetylpropan (neopentan)

b. Công thức đơn giản nhất của B là C3H7.

Ankan B có CTPT có dạng (C3H7)n → C3n H7n Vì là ankan nên: 7n=2.3n + 2 Ta có : Cn H 2n+ 2 ( C3H7)n CTPT của B : C6H14

→ n=2

c. Ankan X có %C= 80% Đặt CTTQ của ankan X: Cn H 2n+ 2 %C=

12n.100 = 80  n = 2 14n + 2

CTPT của X: C2H6 CTCT của X: CH3-CH3 d. Ankan Y có %H=25% Đặt CTTQ của ankan Y: Cn H 2n+ 2 %H=

(2n + 2).100 = 25  n = 1 14n + 2

CTPT của Y: CH4 e. Hóa hơi 12g ankan D thấy chiếm một thể tích bằng thể tích của 5g etan đo ở cùng điều kiện. Đặt CTTQ của ankan D: Cn H 2n+ 2 Vhơi của D = Vhơi của etan →nD=nC2H6= MD =

6 = 0.2 mol 30

8.8 = 44 =14n+2→n=3 0, 2

CTPT của D: C3H6

CTCT của D: CH3-CH2-CH3

2.4. Mức độ “Vận dụng cao” (phân tích, tổng hợp, đánh giá)

- Là khả năng nhận biết chi tiết, phát hiện và phân biệt, hợp nhất các thành phần, rút ra kết luận, phán xét các bộ phận cấu thành của thông tin hay tình huống. Ở mức độ này đòi hỏi khả năng phân loại.

- Các hoạt động liên quan đến mức độ vận dụng cao có thể là vẽ biểu đồ, lập dàn ý, phân biệt hoặc chia nhỏ các thành phần, thiết kế, đặt kế hoạch, tạo hoặc sáng tác, biện minh, phê bình hoặc rút ra kết luận.

- Các động từ tương ứng thể hiện mức độ Vận dụng cao: Phân tích, suy luận, lựa chọn, vẽ biểu đồ, phân biệt, đối chiếu, so sánh, phân loại, liên hệ, xác định vấn đề, đưa ra các suy luận, giả thiết, lập kế hoạch, tranh luận, kết luận.

Ví dụ: Câu 1: Giải thích vì sao ngày nay không dùng xăng pha chì?

Trả lời: Xăng pha chì có nghĩa là trong xăng có pha thêm tetraetyl chì (C2H5)4Pb có tác dụng làm tăng khả năng chịu nén của nhiên liệu dẫn đến tiết kiệm 30% lượng xăng sử dụng. Nhưng khi cháy trong động cơ thì chì oxit sinh ra sẽ bám vào các ống xả, thành xi lanh nên thực tế còn trộn vào xăng 1,2-đibrommetan (CH2Br-CH2Br) để chì oxit chuyển thành muối PbBr2 dễ bay hơi thoát ra khỏi xilanh, ống xả và thải vào không khí gây ô nhiễm môi trường và ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe con người. Từ những điều gây hại trên mà người ta không còn dùng xăng pha chì.

Câu 2: Vì sao có khí mêtan?

Trả lời: Trong ruộng lúa, ao hồ chứa các vật thể hữu cơ. Khi các vật thể này thối rữa (hay quá trình phân hủy các vật thể hữu cơ) sinh ra khí mêtan. Người ta ước chừng 1/7 lượng khí mêtan thoát vào khí quyển hằng năm là từ các hoạt động cày cấy. Lợi dụng hiện tượng này người ta đã làm các hầm biogas trong chăn nuôi lợn tạo khí mêtan để sử dụng đun nấu hay chạy máy... Đề kiểm tra 15 phút: ANKAN Chương: HIĐROCACBON NO

-

Hình thức, thời gian làm của đề kiểm tra

-

Hình thức trắc nghiệm 100%.

-

Thời gian làm bài: 15 phút.

-

Ma trận đề kiểm tra Mức độ nhận thức

Nội dung

Tổng cộng

kiến thức Hidrocacbon

Nhận biết

Thông hiểu

Vận dụng thấp

Vận dụng cao

no Ankan

-Mô tả được - Phân biệt được ứng - Vận dụng các phương - Bài toán tìm CTHH của tính chất vật lí, dụng nào của ankan pháp để giải bài: BT khối ankan hay hỗn hợp ankan. tính chất hóa chủ yếu dựa vào tính lượng, BT nguyên tố

- Tính toán dựa theo phương

học, ứng dụng chất vật lí, ứng dụng - Bài toán vận dụng các trình hóa học, phần trăm của ankan -

Khái

nào dựa trên tính phương pháp bảo toàn, khối lượng các chất trong niệm chất hóa học.

phân tích và tính theo hỗn hợp.

củahidrocacbon - Sự biến thiên tính phương trình;

- các bài tập liên quan đến

no, khái niệm chất vật lí của ankan - Sử dụng sơ đồ đường phản ứng đốt cháy ankan, ankan.

phụ thuộc vào số chéo.

- Liên kết trong nguyên tử C trong phân tử ankan phân tử.

hỗn hợp ankan; bài tập về phản ứng thế, crackinh...

Ä&#x2018;áť u lĂ liĂŞn káşżt - CĆĄ cháşż phản ᝊng - Giải thĂ­ch Ä&#x2018;ưᝣc máť&#x2122;t sáť&#x2018; - PhĂĄt hiáť&#x2021;n Ä&#x2018;ưᝣc máť&#x2122;t sáť&#x2018; hiáť&#x2021;n đ?&#x153;&#x17D;.

tháşż halogen vĂ o phân hiáť&#x2021;n tưᝣng TN liĂŞn quan tưᝣng trong tháťąc tiáť&#x2026;n vĂ sáť­

- PhĆ°ĆĄng phĂĄp táť­ ankan.

Ä&#x2018;áşżn tháťąc tiáť&#x2026;n

d᝼ng kiáşżn thᝊc hĂła háť?c Ä&#x2018;áť&#x192;

Ä&#x2018;iáť u cháşż ankan - Ä?áşżm Ä&#x2018;áť&#x201C;ng phân, -CĂĄc bĂ i táş­p liĂŞn quan Ä&#x2018;áşżn giải thĂ­ch. và ᝊng d᝼ng viáşżt CTCT, gáť?i tĂŞn phản ᝊng Ä&#x2018;áť&#x2018;t chĂĄy ankan, - TĂŹm hiáť&#x192;u máť&#x2122;t sáť&#x2018; ankan cᝧa ankan.

ankan theo IUPAC.

háť&#x2014;n hᝣp ankan; bĂ i táş­p váť dung trong Ä&#x2018;un nẼu gia phản ᝊng tháşż, crackinh...

Ä&#x2018;ĂŹnh, ankan sáť­ d᝼ng lĂ m xÄ&#x192;ng dầu, ankan lĂ m nháťąa trải Ä&#x2018;Ć°áť?ng..., ᝊng d᝼ng vĂ cĂĄch sáť­ d᝼ng an toĂ n.

- Phân biáť&#x2021;t Ä&#x2018;ưᝣc dầu Ä&#x192;n, dầu mᝥ bĂ´i trĆĄn váť thĂ nh phần, tĂ­nh chẼt.

Sáť&#x2018; câu (Ä&#x2018;iáť&#x192;m) 2 (2 Ä&#x2018;iáť&#x192;m)

3 (3 Ä&#x2018;iáť&#x192;m)

3 (3 Ä&#x2018;iáť&#x192;m)

2 (2 Ä&#x2018;iáť&#x192;m)

10 Ä&#x2018;iáť&#x192;m)

(10

Đề kiểm tra 45 phút: ANKAN Chương: HIĐROCACBON NO -

Hình thức, thời gian làm của đề kiểm tra

-

Hình thức trắc nghiệm 100%.

-

Thời gian làm bài: 45 phút.

-

Ma trận đề kiểm tra.

Mức độ nhận thức

Nội dung

Tổng cộng

kiến thức Hidrocacbon

Nhận biết

Thông hiểu

Vận dụng thấp

Vận dụng cao

no Ankan

- Mô tả được tính - - Phân biệt được ứng dụng - Vận dụng các - Tính toán phức tạp kết chất vật lí, tính nào của ankan chủ yếu dựa phương pháp để hợp nhiều phương pháp. chất hóa học, ứng vào tính chất vật lí, ứng giải bài: BT khối - Phát hiện được một số dụng của ankan

dụng nào dựa trên tính chất lượng,

-Khái niệm

hóa học.

electron…

BT hiện tượng trong thực tiễn và sử dụng kiến thức hóa

của

hidrocacbon - Sự biến thiên tính chất vật - Bài toán vận dụng học để giải thích.

no,

khái

ankan.

niệm lí của ankan phụ thuộc vào các phương pháp - Tìm hiểu một số ankan số nguyên tử C trong phân bảo toàn, phân tích dùng trong đun nấu gia tử.

đình, ankan sử dụng làm

- LiĂŞn káşżt trong - CĆĄ cháşż phản ᝊng tháşż vĂ

tĂ­nh

phân táť­ ankan Ä&#x2018;áť u halogen vĂ o phân táť­ ankan. phĆ°ĆĄng trĂŹnh; lĂ liĂŞn káşżt đ?&#x153;&#x17D;.

-

PhĆ°ĆĄng

ankan.

d᝼ng

trải Ä&#x2018;Ć°áť?ng..., ᝊng d᝼ng vĂ

- Ä?áşżm Ä&#x2018;áť&#x201C;ng phân, viáşżt - Sáť­ d᝼ng sĆĄ Ä&#x2018;áť&#x201C; cĂĄch sáť­ d᝼ng an toĂ n. phĂĄp CTCT, gáť?i tĂŞn ankan theo Ä&#x2018;Ć°áť?ng chĂŠo.

Ä&#x2018;iáť u cháşż ankan vĂ IUPAC. ᝊng

theo xÄ&#x192;ng dầu, ankan lĂ m nháťąa

- Phân biáť&#x2021;t Ä&#x2018;ưᝣc dầu Ä&#x192;n,

- Giải thĂ­ch Ä&#x2018;ưᝣc dầu mᝥ bĂ´i trĆĄn váť thĂ nh

cᝧa - Hiáť&#x192;u máť&#x2122;t sáť&#x2018; kiáşżn thᝊc máť&#x2122;t sáť&#x2018; hiáť&#x2021;n tưᝣng phần, tĂ­nh chẼt. tháťąc hĂ nh cĆĄ bản, giải thĂ­ch TN liĂŞn quan Ä&#x2018;áşżn - Giải Ä&#x2018;ưᝣc cĂĄc bĂ i táş­p Ä&#x2018;ưᝣc cĂĄc hiáť&#x2021;n tưᝣng thĂ­ tháťąc tiáť&#x2026;n nghiáť&#x2021;m.

tính toån: theo công thᝊc,

-CĂĄc bĂ i táş­p liĂŞn phĆ°ĆĄng trĂŹnh hĂła háť?c,

- Giải thĂ­ch hiáť&#x2021;n tưᝣng tháťąc quan Ä&#x2018;áşżn phản ᝊng theo cĂĄc Ä&#x2018;áť&#x2039;nh luáş­t nhĆ° bảo táşż Ä&#x2018;ĆĄn giản.

Ä&#x2018;áť&#x2018;t

chĂĄy ankan, toĂ n nguyĂŞn táť&#x2018;, bảo toĂ n

háť&#x2014;n hᝣp ankan; bĂ i kháť&#x2018;i lưᝣng, sáť­ d᝼ng sĆĄ Ä&#x2018;áť&#x201C; táş­p váť phản ᝊng Ä&#x2018;Ć°áť?ng tháşż, crackinh...

chĂŠo,

giải

háť&#x2021;

phưƥng trÏnh, s᝭ d᝼ng phưƥng

trĂŹnh

khĂ­

lĂ­

tĆ°áť&#x;ng...

- Giải Ä&#x2018;ưᝣc cĂĄc bĂ i táş­p liĂŞn quan Ä&#x2018;áşżn phản ᝊng Ä&#x2018;áť&#x2018;t chĂĄy ankan, háť&#x2014;n hᝣp

ankan; bài tập về phản ứng thế, crackinh...

Số câu (điểm) 10 (3.5 đ)

8 (2.4 đ)

10 (2 đ)

7 (2.1 đ)

35 câu (10 điểm)