XÂY DỰNG VÀ SỬ DỤNG HỆ THỐNG BÀI TẬP HỖ TRỢ HỌC SINH TỰ HỌC PHẦN HÓA VÔ CƠ LỚP 11 CƠ BẢN

LUẬN VĂN SIÊU CẤP CHANNEL

vectorstock.com/1593604

Ths Nguyễn Thanh Tú eBook Collection DẠY KÈM QUY NHƠN DISSERTATION PHÁT TRIỂN NỘI DUNG

XÂY DỰNG VÀ SỬ DỤNG HỆ THỐNG BÀI TẬP HỖ TRỢ HỌC SINH TỰ HỌC PHẦN HÓA VÔ CƠ LỚP 11 CHƯƠNG TRÌNH CƠ BẢN (2018) - TRƯƠNG THỊ LOAN SƯ PHẠM HÓA HỌC TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM ĐÀ NẴNG PDF VERSION | 2018 EDITION ORDER NOW / CHUYỂN GIAO QUA EMAIL TAILIEUCHUANTHAMKHAO@GMAIL.COM

Tài liệu chuẩn tham khảo Phát triển kênh bởi Ths Nguyễn Thanh Tú Đơn vị tài trợ / phát hành / chia sẻ học thuật : Nguyen Thanh Tu Group Hỗ trợ trực tuyến Fb www.facebook.com/DayKemQuyNhon Mobi/Zalo 0905779594

ĐẠI HỌC ĐÀ NẴNG TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM KHOA HÓA

Tên đề tài: XÂY DỰNG VÀ SỬ DỤNG HỆ THỐNG BÀI TẬP HỖ TRỢ HỌC SINH TỰ HỌC PHẦN HÓA VÔ CƠ LỚP 11 CHƯƠNG TRÌNH CƠ BẢN

Khóa luận tốt nghiệp sư phạm Sinh viên thực hiện : Trương Thị Loan Lớp

:14SHH

Giáo viên hướng dẫn: TS Ngô Minh Đức

Đà Nẵng, tháng 04 năm 2018

TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM

CỘNG HOÀ XÃ HỘI CHỦ NGHĨA VIỆT NAM Độc lập – Tự do – Hạnh phúc

KHOA HOÁ

NHIỆM VỤ KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP Họ và tên sinh viên: Trương Thị Loan

Lớp: 14SHH

1. Tên đề tài: “Xây dựng và sử dụng hệ thống bài tập hỗ trợ học sinh tự học phần hóa vô cơ lớp 11 chương trình cơ bản”.

2. Nội dung nghiên cứu: - Nghiên cứu cơ sở lý luận và điều tra thực trạng việc dạy học hóa học cũng như tình hình sử dụng BT để hỗ trợ HS tự học.

- Xây dựng cơ sở khoa học cho việc xây dựng HTBT gồm: Nguyên tắc xây dựng HTBT hỗ trợ HS tự học.

Quy trình xây dựng HTBT hỗ trợ HS tự học.

Phương pháp xây dựng BT hỗ trợ HS tự học.

- Tuyển chọn và biên soạn BT mới để xây dựng HTBT phần hóa học vô cơ lớp 11 chương trình cơ bản trường THPT có tác dụng hỗ trợ HS tự học.

- Nghiên cứu các biện pháp sử dụng HTBT hóa học có tác dụng hỗ trợ HS tự học trong dạy học hóa học ở trường THPT. 3. Giáo viên hướng dẫn: TS. Ngô Minh Đức 4. Ngày giao đề tài: 22/07/2017

Ngày hoàn thành: 20/4/2018 Giáo viên hướng dẫn

Chủ nhiệm Khoa (Kí và ghi rõ họ, tên)

(Kí và ghi rõ họ, tên)

TS. Ngô Minh Đức

PGS. TS. Lê Tự Hải

Sinh viên đã hoàn thành và nộp báo cáo cho Khoa ngày tháng 04 năm 2018 Kết quả điểm đánh giá …………

Ngày

tháng

năm 2018

CHỦ TỊCH HỘI ĐỒNG (Ký và ghi rõ họ, tên)

LỜI CÁM ƠN Khóa luận tốt nghiệp này là một công trình nghiên cứu khoa học rất quan trọng đối với bản thân tôi vì trong quá trình thực hiện khóa luận này, tôi có điều kiện tổng hợp và củng cố lại những kiến thức đã được học cũng như đúc kết lại một số kinh nghiệm tôi đã có trong quá trình giảng dạy. Để hoàn thành khóa luận tốt nghiệp, bên cạnh sự cố gắng và nỗ lực của bản thân, tôi đã nhận được sự giúp đỡ tận tình của các thầy cô, bạn bè và người thân.

Nhân đây, tôi xin gửi lời cám ơn chân thành và sâu sắc đến: - Tiến sĩ Ngô Minh Đức, thầy đã cho tôi những góp ý chuyên môn vô cùng quý báu, luôn động viên tôi trước những khó khăn khi thực hiện đề tài và giúp đỡ tôi rất nhiều trong việc tìm kiếm tài liệu tham khảo giúp tôi có thể hoàn thành khóa luận.

- Bạn bè đã hỗ trợ tôi về chuyên môn, góp ý cho tôi khi tiến hành giảng dạy và cả khi tôi gặp khó khăn về thời gian trong quá trình tìm tài liệu tham khảo.

- Xin gửi đến ba mẹ tôi lòng biết ơn và kính trọng sâu sắc, những người luôn ở bên động viên, khuyến khích giúp tôi có đủ nghị lực vượt qua những khó khăn trong suốt quá trình làm khóa luận của mình.

Dù đã cố gắng hết sức, nhưng với thời gian và khả năng còn hạn chế, khóa luận không thể tránh khỏi những thiếu sót. Tôi mong nhận được sự góp ý từ Quý thầy cô và bạn bè. Một lần nữa, xin gửi đến tất cả mọi người lòng biết ơn chân thành và sâu sắc.

Trương Thị Loan Đà Nẵng, ngày 20 tháng 04 năm 2018

MỤC LỤC LỜI CÁM ƠN DANH MỤC VIẾT TẮT DANH MỤC CÁC HÌNH 1. Lý do chọn đề tài.......................................................................................................1 2. Mục đích nghiên cứu ................................................................................................ 1 3. Nhiệm vụ nghiên cứu ................................................................................................ 1 4. Đối tượng nghiên cứu ............................................................................................... 1 5. Phạm vi nghiên cứu ..................................................................................................1 7. Phương pháp nghiên cứu ..........................................................................................2 8. Điểm mới của đề tài ..................................................................................................2 CHƯƠNG 1. CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ TỰ HỌC, NĂNG LỰC TỰ HỌC VÀ BÀI TẬP HÓA HỌC ..........................................................................3 1.1. Lịch sử vấn đề nghiên cứu .....................................................................................3 1.1.1. Quan điểm và tư tưởng về tự học trên thế giới ...................................................3 1.1.2. Quan điểm và tư tưởng về tự học trong lịch sử giáo dục Việt Nam ...................3 1.1.3. Quan điểm và tư tưởng về tự học đối với môn Hóa học .....................................3 1.2. Đổi mới phương pháp dạy và học ..........................................................................4 1.2.1. Nhu cầu đổi mới phương pháp dạy và học .........................................................4 1.2.2. Các xu hướng đổi mới phương pháp dạy và học ................................................5 1.3. Vấn đề tự học .........................................................................................................6 1.3.1. Khái niệm “tự học” ............................................................................................6 1.3.2. Khái niệm “năng lực” ........................................................................................6 1.3.3. Năng lực tự học ...................................................................................................6 1.3.4. Các năng lực tự học cơ bản ................................................................................7 1.3.5. Các hình thức tự học ...........................................................................................8 1.3.6. Chu trình tự học ..................................................................................................8 1.3.7. Vai trò của tự học trong quá trình học tập .......................................................11 1.3.8. Những biện pháp phát triển năng lực tự học cho học sinh............................... 11 1.3.9. Đánh giá năng lực tự học của học sinh ............................................................ 12 1.3.10. Một số yêu cầu học sinh cần có để tự học tốt .................................................13 1.4. Bài tập hóa học.....................................................................................................13 1.4.1. Khái niệm “bài tập hóa học” ...........................................................................13 1.4.2. Tác dụng của bài tập hóa học ...........................................................................13 1.4.3. Phân loại bài tập hóa học .................................................................................14

1.4.4. Các giai đoạn của quá trình giải bài tập hóa học ............................................14 1.4.5. Một số lưu ý khi sử dụng bài tập hóa học .........................................................15 1.4.6. Xu hướng phát triển bài tập hóa học hiện nay .................................................16 TIỂU KẾT CHƯƠNG 1 ...........................................................................................17 CHƯƠNG 2. XÂY DỰNG VÀ SỬ DỤNG HỆ THỐNG BÀI TẬP HỖ TRỢ HỌC SINH TỰ HỌC PHẦN HÓA VÔ CƠ LỚP 11 CƠ BẢN ............................ 18 2.1. Tổng quan về phần hóa vô cơ lớp 11 cơ bản .......................................................18 2.1.1. Mục tiêu dạy học ............................................................................................... 18 2.1.2. Dàn ý nội dung phần hóa học vô cơ lớp 11 chương trình cơ bản ....................19 2.1.3. Phương pháp dạy học phần hóa học vô cơ lớp 11 ...........................................19 2.2. Nguyên tắc khi xây dựng hệ thống bài tập hỗ trợ học sinh tự học ......................20 2.3. Quy trình xây dựng hệ thống bài tập hỗ trợ học sinh tự học ............................... 22 2.4. Hệ thống bài tập hỗ trợ học sinh tự học phần hóa vô cơ lớp 11 chương trình cơ bản trường THPT ........................................................................................................23 2.4.1. Hệ thống bài tập hỗ trợ tự học chương “Sự điện li” ........................................23 2.4.2. Hệ thống bài tập hỗ trợ tự học chương “ Nitơ - Photpho” .............................. 49 2.4.3. Hệ thống bài tập hỗ trợ tự học chương “ Cacbon - Silic” ............................... 76 2.5. Sử dụng bài tập hỗ trợ học sinh trong quá trình tự học .....................................106 TIỂU KẾT CHƯƠNG 2 .........................................................................................111 KẾT LUẬN ..............................................................................................................112 TÀI LIỆU THAM KHẢO ......................................................................................113 PHỤ LỤC

DANH MỤC VIẾT TẮT

BTHH

Bài tập hóa học

BT

Bài tập

GV HS

Giáo viên Học sinh

HTBT NLTH PPDH

Hệ thống bài tập Năng lực tự học Phương pháp dạy học

SBT SGK

Sách bài tập Sách giáo khoa

THPT TCHH

Trung học phổ thông Tính chất hóa học

DANH MỤC CÁC HÌNH Hình 1.1. Chu trình tự học ...........................................................................................9 Hình 1.2. Chu trình dạy học .........................................................................................9 Hình 1.3. Sơ đồ chu trình dạy – tự học ......................................................................10

MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Như chúng ta đã biết, một trong những tiêu chí đánh giá sự lĩnh hội kiến thức hóa học của HS đó chính là kĩ năng vận dụng có hiệu quả các kiến thức hóa học để giải BTHH. Giải BTHH là phương pháp HS hoạt động tự lực để củng cố và trau dồi kiến thức hóa học của mình. BTHH cung cấp cho HS cả kiến thức, cả con đường để giành lấy kiến thức, cả niềm vui sướng của sự phát hiện ra kiến thức. Muốn rèn luyện kĩ năng giải BT thì HS phải tự giải BT thường xuyên, giải BT bằng nhiều cách và có nội dung được nâng cao dần.

Bên cạnh đó, do thời gian dạy học môn hoá học trên lớp còn hạn hẹp, thời gian ôn tập, hệ thống hoá lý thuyết và giải BT chưa được nhiều, không phải HS nào cũng đủ thời gian để thấu hiểu, ghi nhớ và vận dụng những kiến thức mà GV truyền thụ ở trên lớp. Vì vậy việc tự học ở nhà của HS là rất quan trọng và cần thiết. Mặt khác, trước sự phát triển mạnh mẽ của khoa học, kỹ thuật với sự bùng nổ thông tin như hiện nay thì mỗi người muốn làm việc tốt đều phải tích cực tự học và tự học suốt đời. Đã có nhiều tác giả quan tâm, nghiên cứu các vấn đề về BTHH và cũng có nhiều công trình được áp dụng ở mức độ khác nhau. Tuy nhiên việc nghiên cứu sử dụng HTBT theo hướng hỗ trợ HS tự học vẫn còn là cái mới. Với mong muốn tìm hiểu và sử dụng hiệu quả các BTHH nhằm nâng cao chất lượng dạy học ở Trung học phổ thông, tôi chọn đề tài: “Xây dựng và sử dụng hệ thống bài tập hỗ trợ học sinh tự học phần hóa vô cơ lớp 11 chương trình cơ bản”.

2. Mục đích nghiên cứu Xây dựng HTBT hỗ trợ HS tự học phần hóa vô cơ lớp 11 (chương trình cơ bản) đồng thời nâng cao chất lượng dạy học hóa học trong giai đoạn hiện nay.

3. Nhiệm vụ nghiên cứu - Nghiên cứu cơ sở lý luận và điều tra thực trạng việc dạy học hóa học cũng như tình hình sử dụng BT để hỗ trợ HS tự học.

- Xây dựng cơ sở khoa học cho việc xây dựng HTBT gồm: Nguyên tắc xây dựng HTBT hỗ trợ HS tự học.

Quy trình xây dựng HTBT hỗ trợ HS tự học.

Phương pháp xây dựng BT hỗ trợ HS tự học.

- Tuyển chọn và biên soạn BT mới để xây dựng HTBT phần hóa học vô cơ lớp 11 chương trình cơ bản trường THPT có tác dụng hỗ trợ HS tự học.

- Nghiên cứu các biện pháp sử dụng HTBT hóa học có tác dụng hỗ trợ HS tự học trong dạy học hóa học ở trường THPT. 4. Đối tượng nghiên cứu Việc xây dựng và sử dụng HTBT hỗ trợ HS tự học phần hóa vô cơ lớp 11 (chương trình cơ bản) trường THPT. 5. Phạm vi nghiên cứu - Nội dung: Phần hóa vô cơ lớp 11 (chương trình cơ bản).

- Thời gian: Từ 01/09/2017 đến 20/04/2018.

6. Giả thuyết khoa học Trong quá trình dạy học, nếu GV biết lựa chọn, xây dựng được một HTBT đa dạng, khai thác được mọi khía cạnh của kiến thức cơ bản ở các mức độ nhận thức khác nhau và sử dụng BTHH một cách hợp lý, hiệu quả theo hướng tự học, phù hợp 1

với từng đối tượng HS thì sẽ có tác dụng tốt trong việc phát huy tính tự học chủ động và phát triển tư duy cho HS, đồng thời giúp HS rèn luyện kĩ năng giải BTHH, từ đó nâng cao chất lượng của quá trình dạy học hóa học ở trường THPT. 7. Phương pháp nghiên cứu - Nghiên cứu cơ sở lý luận về tính tự học và PPDH hóa học liên quan đến đề tài (trong các tài liệu tâm lý học, giáo dục học, lý luận dạy học...), các vấn đề về BTHH, hoá học đại cương, vô cơ, phân tích.

- Nghiên cứu nội dung chương trình, các chuẩn kiến thức và kỹ năng môn Hoá học THPT. - Tìm kiếm, nghiên cứu và phân tích kinh nghiệm về BTHH trong các sách báo tham khảo và trên mạng internet.

- Phân tích và tổng hợp các tài liệu đã thu thập được.

8. Điểm mới của đề tài - Xây dựng HTBT hóa học vô cơ lớp 11 chương trình cơ bản được sắp xếp theo từng chương, bài; trình bày phân dạng theo chủ để, theo trình tự từ cơ bản đến phức tạp, có nhiều BT tương tự. HTBT có nội dung phủ kín chương trình, các dạng BT phong phú, phù hợp nhiều đối tượng HS và có sự nhấn mạnh những nội dung trọng tâm trọng điểm.

- Đây là một HTBT đa dạng, đa cấp, có tính kế thừa, đáp ứng yêu cầu của ba loại trình độ HS trong một lớp học, rất tiện dụng cho cả GV và HS. HTBT có tác phục vụ đắc lực cho việc dạy và học.

- Đề xuất cách lựa chọn các dạng BT hỗ trợ việc tự học cho HS trường THPT. - Giúp HS THPT có phương pháp rèn luyện các kĩ năng giải BTHH góp phần nâng cao chất lượng dạy học hóa học trong giai đoạn hiện nay.

2

CHƯƠNG 1. CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ TỰ HỌC, NĂNG LỰC TỰ HỌC VÀ BÀI TẬP HÓA HỌC 1.1. Lịch sử vấn đề nghiên cứu 1.1.1. Quan điểm và tư tưởng về tự học trên thế giới Vấn đề tự học đã được nghiên cứu từ rất sớm trong lịch sử giáo dục trên thế giới: John Dewey (1859-1952) phát biểu: “HS là mặt trời, xung quanh nó quy tụ mọi phương tiện giáo dục”. Một loạt các PPDH theo quan điểm này đã được sử dụng: “Phương pháp hợp tác”, “Phương pháp nêu vấn đề”, “Phương pháp tích cực”. Nói chung, đây là các phương pháp mà GV đóng vai trò gợi sự chú ý, kích thích HS tự hoạt động, tự tìm tòi để lĩnh hội kiến thức.

T. Makiguchi, nhà sư phạm nổi tiếng người Nhật Bản, trong những năm 30 của thế kỷ XX đã cho rằng: “Mục đích của giáo dục là hướng dẫn quá trình học tập và đặt trách nhiệm học tập vào tay mỗi HS. Giáo dục xét như là một quá trình hướng dẫn HS tự học’’.

Gần đây, nhiều cuốn sách cũng đề cập đến vấn đề tự học: “Hiểu biết là sức mạnh của thành công” do Klas Mellander chủ biên đã đề cập đến bí ẩn của việc học, trong đó nhấn mạnh vai trò của tự học, hướng dẫn 5 bước cần thực hiện để giúp chúng ta dễ dàng hơn trong quá trình học hỏi.

Trong cuốn sách “Tôi tài giỏi, bạn cũng thế!” (Tựa tiếng Anh: I Am Gifted, So Are You!) của tác giả Adam Khoo xuất bản năm 2008 chứng minh rằng khả năng trí tuệ tiềm ẩn và sự thông minh sáng tạo của con người vượt xa hơn những gì chúng ta nghĩ và thường được nghe tới.

1.1.2. Quan điểm và tư tưởng về tự học trong lịch sử giáo dục Việt Nam Chủ tịch Hồ Chí Minh lãnh tụ kiệt xuất của cách mạng Việt Nam, danh nhân văn hóa thế giới từng nói: “Còn sống thì còn phải học” và “về cách học phải lấy tự học làm cốt”.

Tác giả Nguyễn Cảnh Toàn một tấm gương sáng về tự học ở nước ta cho rằng: “học bao giờ cũng gắn liền với tự học, tự rèn luyện, coi trọng việc tự học, nêu cao những tấm gương tự học thành tài”.

Từ lâu, việc khích lệ phát triển NLTH của HS đã được Đảng, Nhà nước quan tâm, Hội nghị Ban chấp hành Trung ương Đảng về định hướng chiến lược phát triển giáo dục - đào tạo trong thời kì công nghiệp hóa, hiện đại hóa nêu rõ: “Đổi mới mạnh mẽ phương pháp giáo dục - đào tạo, khắc phục lối truyền thụ một chiều, rèn luyện thành nếp tư duy sáng tạo của người học. Từng bước áp dụng các phương pháp tiên tiến và phương tiện hiện đại vào quá trình dạy - học, bảo đảm điều kiện và thời gian tự học, tự nghiên cứu cho HS, nhất là sinh viên đại học. Phát triển mạnh phong trào tự học, tự đào tạo thường xuyên và rộng khắp trong toàn dân, nhất là thanh niên”.

1.1.3. Quan điểm và tư tưởng về tự học đối với môn Hóa học Hóa học là một môn khoa học có những đặc trưng riêng nên đòi hỏi người học phải có tư duy thích hợp, đó là năng lực quan sát, phân tích các hiện tượng tự nhiên, năng lực khái quát, tổng hợp thành quy luật và phải có phong cách học tập độc lập sáng tạo. Để rèn luyện các năng lực này không thể không kể tới vai trò rất lớn của

3

BTHH. Gần đây, có nhiều tài liệu, luận văn thạc sĩ đã nghiên cứu về xây dựng hệ thống BTHH nhằm bồi dưỡng NLTH cho HS THPT.  Theo hướng nghiên cứu về việc xây dựng và sử dụng HTBT hóa học đã có một số luận án tiến sĩ, luận văn thạc sĩ khoa học chuyên ngành hóa học như: 1. Đặng Thị Thanh Bình (2006), Tuyển chọn và xây dựng HTBT hóa học bồi dưỡng học sinh khá giỏi lớp 10 THPT (ban nâng cao), Luận văn thạc sỹ khoa học, ĐHSP Hà Nội.

2. Lê Văn Dũng (2001), Phát triển tư duy cho HS thông qua BTHH, Luận án tiến sĩ, ĐHSP Hà Nội.

3. Đỗ Mai Luận (2006), Phát triển năng lực tư duy tích cực, độc lập, sáng tạo của HS qua BTHH vô cơ lớp 11- Ban KHTN, Luận văn thạc sỹ khoa học, ĐHSP Hà Nội.

4. Lê Như Nguyện (2009), Rèn trí thông minh cho học sinh thông qua việc giải bài tập trong dạy học hóa học ở trường THPT, Luận văn thạc sỹ khoa học, ĐHSP Vinh.

5. Vũ Anh Tuấn (2003), Xây dựng HTBT hóa học nhằm rèn luyện tư duy trong việc bồi dưỡng HS giỏi hóa học ở trường trung học phổ thông, Luận án tiến sĩ, ĐHSP Hà Nội.  Theo hướng nghiên cứu về việc hỗ trợ HS tự học cũng có một số khoá luận và luận văn thạc sĩ chuyên ngành hóa học như: 1. Trần Thị Thanh Hà (2010), Thiết kế tài liệu tự học có hướng dẫn theo môđun nhằm tăng cường năng lực tự học cho học sinh giỏi hóa học trường trung học phổ thông, Luận văn Thạc sĩ khoa học giáo dục, ĐHSP Tp.HCM. 2. Nguyễn Ngọc Nguyên (2010), Thiết kế tài liệu tự học có hướng dẫn theo mođun nhằm tăng cường năng lực tự học cho học sinh giỏi hóa học lớp 11 THPT, Luận văn Thạc sĩ khoa học giáo dục, ĐHSP Tp.HCM. 3. Ths. Nguyễn Thanh Thủy (2016), Hình thành kỹ năng tự học cho sinh viên - nhu cầu thiết yếu trong đào tạo ngành sư phạm, Tạp chí khoa học - đại học Đồng Nai. Việc tiếp xúc, tìm hiểu các luận văn có cùng hướng nghiên cứu đã giúp tác giả có nhiều bài học bổ ích trong quá trình thực hiện khóa luận của mình. Và tác giả nhận thấy rằng, đề tài tìm hiểu về phát triển NLTH được khá nhiều người quan tâm, nhất là trong những năm gần đây. Tuy nhiên, hướng nghiên cứu và vận dụng vào dạy học phần hóa học vô cơ lớp 11 chương trình cơ bản cũng chưa có nhiều tác giả nghiên cứu. Và đặc biệt, việc nghiên cứu xây dựng HTBT hóa học vô cớ lớp 11 chương trình cơ bản cho phù hợp, kích thích được sự đam mê, hứng thú của các HS góp phần đổi mới PPDH theo hướng phát triển NLTH ít được các tác giả lựa chọn.

1.2. Đổi mới phương pháp dạy và học 1.2.1. Nhu cầu đổi mới phương pháp dạy và học Nghị quyết Trung ương Đảng lần thứ 4 (khoá VII) đã xác định: “Phải khuyến khích tự học, phải áp dụng những phương pháp giáo dục hiện đại để bồi dưỡng cho HS năng lực tư duy sáng tạo, năng lực giải quyết vấn đề”. Định hướng này đã được pháp chế hoá trong Luật giáo dục điều 24.2: “Phương pháp giáo dục phổ thông phải phát huy tính tích cực, tự giác, chủ động sáng tạo của HS; phù hợp với đặc điểm từng lớp học, môn học; bồi dưỡng phương pháp tự học; rèn luyện kĩ năng vận dụng kiến thức vào thực tiễn, tác động đến tình cảm, đem lại niềm vui, hứng thú học tập cho HS”. Nhưng cho đến nay sự đổi mới PPDH trong nhà trường phổ thông theo định hướng này chưa được là bao, phổ biến vẫn là cách dạy thông báo kiến thức sách vở và cách học thụ động.

4

Nguyên nhân của thực trạng này thì nhiều nhưng căn bản là thiếu động lực học tập từ phía HS. Trong thanh niên, HS hình thành tâm lí thực dụng: không cần học giỏi, học cao mà cần có chỗ làm được nhiều tiền, không cần rèn luyện theo mục tiêu phát triển nhân cách toàn diện mà chỉ cần học những kiến thức tối thiểu, cần thiết cho mục đích kiếm sống. Mặt khác, nhà trường phổ thông hiện tại chưa đáp ứng được nhu cầu đa dạng, linh hoạt của người học cả về hệ thống, nội dung, phương pháp, hình thức tổ chức dạy học nên còn làm HS không mấy hứng thú khi đến trường học.

Trong sự nghiệp công nghiệp hoá, hiện đại hoá đất nước với sự thách thức trước nguy cơ tụt hậu trên con đường hoà nhập khu vực, thế giới bằng sự cạnh tranh trí tuệ, sự thích ứng với cơ chế thị trường chắc chắn các gia đình và HS sẽ có những chuyển biến về mục đích, động cơ và thái độ học tập.

Với đối tượng người học như vậy đòi hỏi nhà trường phải thay đổi nhiều nội dung, phương pháp, hình thức tổ chức dạy học các môn học để có những sản phẩm đào tạo với chất lượng ngày càng cao, cung cấp cho thị trường lao động luôn biến đổi của xã hội phát triển. Vì vậy giáo dục đã được xác định phương hướng đổi mới đúng đắn là tăng cường sử dụng PPDH tích cực để phát huy cao độ tính tích cực, chủ động, độc lập sáng tạo trong nhận thức người học.

1.2.2. Các xu hướng đổi mới phương pháp dạy và học - Hướng 1: Tăng cường tính tích cực, tìm tòi sáng tạo, tiềm năng trí tuệ nói riêng và nhân cách nói chung ở người học, khả năng thích ứng với thực tiễn cuộc sống luôn đổi mới.

- Hướng 2: Tăng cường khả năng tự vận dụng kiến thức đã học vào thực tiễn luôn biến đổi.

- Hướng 3: Chuyển dần trọng tâm của PPDH từ tính chất thông báo, tái hiện đại trà chung cho cả lớp sang tính chất phân hoá cá thể cao độ, tiến lên theo nhịp độ cá nhân.

Hướng 1, 2, 3 để hoàn thiện chất lượng các PPDH hiện có.

- Hướng 4: Liên kết nhiều PPDH riêng rẽ thành tổ hợp PPDH phức hợp.

- Hướng 5: Liên kết PPDH với các phương tiện kỹ thuật dạy học hiện đại (phương tiện nghe nhìn, máy vi tính, …) tạo ra các tổ hợp PPDH có dùng kỹ thuật.

- Hướng 6: Chuyển hoá phương pháp khoa học thành PPDH đặc thù của môn học.

- Hướng 7: Đa dạng hoá các PPDH, cấp học, bậc học, các loại hình trường và các môn học.

Hướng 4, 5, 6, 7 để sáng tạo những PPDH mới.

Việc đổi mới PPDH hoá học cũng theo 7 hướng nói chung nhưng trước mắt tập trung vào 2 hướng: Hướng 1: PPDH hoá học phải đặt người học vào vị trí chủ thể của hoạt động nhận thức, làm cho họ hoạt động trong giờ học, rèn luyện HS tập giải quyết các vấn đề của khoa học từ dễ đến khó, có như vậy họ mới có điều kiện tốt để tiếp thu và vận dụng kiến thức một cách chủ động sáng tạo.

Hướng 2: Hoá học là một môn học thực nghiệm, PPDH hoá học phải tăng cường thí nghiệm thực hành và sử dụng thật tốt các thiết bị dạy học giúp mô hình hoá, giải thích chứng minh các quá trình hoá học.

5

1.3. Vấn đề tự học 1.3.1. Khái niệm “tự học” Theo từ điển Giáo dục học – NXB Từ điển Bách khoa 2001 tự học là: “…quá trình tự mình hoạt động lĩnh hội tri thức khoa học và rèn luyện kỹ năng thực hành…”.

Theo Giáo sư – Tiến sỹ Nguyễn Cảnh Toàn: “Tự học – là tự mình động não, suy nghĩ, sử dụng các năng lực trí tuệ (quan sát, so sánh, phân tích, tổng hợp...) và có khi cả cơ bắp (khi phải sử dụng công cụ) cùng các phẩm chất của mình, rồi cả động cơ, tình cảm, cả nhân sinh quan, thế giới quan (như tính trung thực, khách quan, có chí tiến thủ, không ngại khó, ngại khổ, kiên trì, nhẫn nại, lòng say mê khoa học, ý muốn thi đỗ, biến khó khăn thành thuận lợi..vv...) để chiếm lĩnh một lĩnh vực hiểu biết nào đó của nhân loại, biến lĩnh vực đó thành sở hữu của mình”.

Nhà tâm lý học N. ARubakin coi: Tự tìm lấy kiến thức – có nghĩa là tự học. Tự học là quá trình lĩnh hội tri thức, kinh nghiệm xã hội, lịch sử trong thực tiễn hoạt động cá nhân bằng cách thiết lập các mối quan hệ cải tiến kinh nghiệm ban đầu, đối chiếu với các mô hình phản ánh hoàn cảnh thực tại, biến tri thức của loài người thành vốn tri thức, kinh nghiệm, kỹ năng, kỹ xảo của chủ thể.

Từ những quan điểm về tự học nêu trên, chúng tôi đi đến định nghĩa về tự học như sau: Tự học là quá trình cá nhân người học tự giác, tích cực, độc lập tự chiếm lĩnh tri thức ở một lĩnh vực nào đó trong cuộc sống bằng hành động của chính mình nhằm đạt được mục đích nhất định.

1.3.2. Khái niệm “năng lực” Theo từ điển Tiếng Việt, “năng lực là khả năng làm việc tốt, nhờ có phẩm chất đạo đức và trình độ chuyên môn” [35].

Theo tác giả Trần Trọng Thủy và Nguyễn Quang Uẩn (1998): “Năng lực là tổng hợp những thuộc tính độc đáo của cá nhân phù hợp với những yêu cầu đặc trưng của một hoạt động nhất định, nhằm đảm bảo việc hoàn thành có kết quả tốt trong lĩnh vực hoạt động ấy”.

F. E. Weinert (2001) cho rằng: “Năng lực là những kĩ năng kĩ xảo học được hoặc sẵn có của cá thể nhằm giải quyết các tình huống xác định, cũng như sự sẵn sàng về động cơ xã hội…và khả năng vận dụng các cách giải quyết vấn đề một cách có trách nhiệm và hiệu quả trong những tình huống linh hoạt”.

Trong chương trình dạy học định hướng phát triển năng lực, khái niệm năng lực được coi là: - Sự kết nối tri thức, hiểu biết, khả năng, mong muốn hành động để đạt được mục tiêu hình thành các năng lực chung, năng lực chuyên biệt.

- Xác định mục tiêu hình thành năng lực định hướng cho việc lựa chọn nội dung, PPDH và các hành động cụ thể.

Trong đề tài này, chúng tôi chấp nhận quan niệm: “Năng lực là sự kết hợp hợp lí kiến thức, kĩ năng và sự sẵn sàng tham gia các hoạt động tích cực, có hiệu quả”.

1.3.3. Năng lực tự học Năng lực tự học là năng lực hết sức quan trọng vì tự học là chìa khoá tiến vào thời kỳ công nghiệp hóa – hiện đại hóa, một thế kỉ với quan niệm học suốt đời, xã hội học tập. Có NLTH mới có thể học suốt đời được. Vì vậy, quan trọng nhất đối với HS là học cách học. Năng lực tự học là khả năng tự mình tìm tòi, nhận thức và vận dụng kiến thức vào tình huống mới hoặc tương tự với chất lượng cao. Để bồi dưỡng 6

cho HS năng lực tự học, tự nghiên cứu, cần phải xác định được các năng lực và trong quá trình dạy học, GV cần hướng dẫn và tạo cơ hội, điều kiện thuận lợi cho HS hoạt động nhằm phát triển các năng lực đó.

1.3.4. Các năng lực tự học cơ bản Cần bồi dưỡng và phát triển năm năng lực tự học cơ bản sau cho HS: Năng lực nhận biết, tìm tòi và phát hiện vấn đề Năng lực này đòi hỏi HS phải nhận biết, hiểu, phân tích, tổng hợp, so sánh sự vật hiện tượng được tiếp xúc; suy xét từ nhiều góc độ, có hệ thống trên cơ sở những lí luận và hiểu biết đã có của mình; phát hiện ra các khó khăn, mâu thuẫn xung đột, các điểm chưa hoàn chỉnh cần giải quyết, bổ sung các bế tắc, nghịch lí cần phải khai thông, khám phá, làm sáng tỏ, … Để phát hiện đúng vấn đề, đòi hỏi người học phải thâm nhập, hiểu biết khá sâu sắc đối tượng, đồng thời biết liên tưởng, vận dụng những hiểu biết và tri thức khoa học của mình đã có tương ứng. Trên cơ sở đó, dường như xuất hiện “linh cảm”, và từ đó mạch suy luận được hình thành. Phải sau nhiều lần suy xét thêm trong óc, vấn đề phát hiện được nói lên thành lời, hiện lên rõ ràng, thúc bách việc tìm kiếm con đường và hướng đi để giải quyết.

Năng lực giải quyết vấn đề Năng lực giải quyết vấn đề bao gồm khả năng trình bày giả thuyết; xác định cách thức giải quyết và lập kế hoạch giải quyết vấn đề; khảo sát các khía cạnh, thu thập và xử lí thông tin; đề xuất các giải pháp, kiến nghị các kết luận. Kinh nghiệm thực tế cho thấy nhiều HS thu thập được một khối lượng thông tin phong phú nhưng không biết hệ thống và xử lí như thế nào để tìm ra con đường đến với giả thuyết.

Với kĩ thuật này, HS có thể áp dụng vào rất nhiều trường hợp trong học tập cũng như trong cuộc sống để lĩnh hội các tri thức cần thiết cho mình. Nên xem kĩ thuật giải quyết vấn đề vừa là công cụ nhận thức, nhưng đồng thời là mục tiêu của việc dạy học cho HS phương pháp tự học.

Năng lực xác định những kết luận đúng (kiến thức, cách thức, con đường, giải pháp, biện pháp…) từ quá trình giải quyết vấn đề Năng lực này bao gồm các khả năng khẳng định hay bác bỏ giả thuyết, hình thành kết quả và đề xuất vấn đề mới, hoặc áp dụng (nếu cần thiết). Trên thực tế có rất nhiều trường hợp được đề cập đến trong lúc giải quyết vấn đề, nên HS có thể đi chệch ra khỏi vấn đề chính đang giải quyết hoặc lạc với mục tiêu đề ra ban đầu. Vì vậy hướng dẫn cho HS kĩ thuật xác định kết luận đúng không kém phần quan trọng so với các kĩ thuật phát hiện và giải quyết vấn đề. Các quyết định phải được dựa trên logic của quá trình giải quyết vấn đề và nhắm đúng mục tiêu.

Năng lực vận dụng kiến thức vào thực tiễn (hoặc vào nhận thức kiến thức mới) Việc vận dụng kiến thức vào thực tiễn, đặc biệt trong các trường hợp mới, lại làm xuất hiện các vấn đề đòi hỏi phải giải quyết. Giải quyết các vấn đề thực tiễn mới làm nảy sinh nhu cầu nghiên cứu tài liệu, trao đổi, hợp tác với bạn bè, đồng nghiệp.

Các kĩ năng về giao tiếp, cộng tác, huy động nguồn lực được rèn luyện. Kết quả của hoạt động thực tiễn vừa làm giàu thêm tri thức, vừa soi sáng, giải thích, làm rõ thêm các kiến thức được học từ SGK, tài liệu. HS thấy tự tin, chủ động hơn, đồng thời họ lại phải có thái độ dám chịu trách nhiệm về các quyết định mình đã lựa chọn và có kĩ năng lập luận, bảo vệ các quyết định của mình.

Năng lực đánh giá và tự đánh giá 7

Dạy học đề cao vai trò tự chủ của HS (hay tập trung vào người học), đòi hỏi phải tạo điều kiện, cơ hội và khuyến khích (thậm chí bắt buộc) HS đánh giá và tự đánh giá mình. Chỉ có như vậy, họ mới dám suy nghĩ, dám chịu trách nhiệm và luôn luôn tìm tòi sáng tạo, tìm ra cái mới, cái hợp lí, cái có hiệu quả hơn. Không có khả năng đánh giá, HS khó có thể tự tin trong phát hiện, giải quyết vấn đề và áp dụng kiến thức đã học.

1.3.5. Các hình thức tự học Theo http://khoaysinhhoctdtt.com/node/36, tự học có 3 hình thức tự học: - Hình thức 1: Cá nhân tự mày mò theo sở thích và hứng thú độc lập không có sách và sự hướng dẫn của GV. Hình thức này gọi là tự nghiên cứu của các nhà khoa học. Kết quả của quá trình nghiên cứu đi đến sự sáng tạo và phát minh ra các tri thức khoa học mới, đây thể hiện đỉnh cao của hoạt động tự học. Dạng tự học này phải được dựa trên nền tảng một niềm khao khát, say mê khám phá tri thức mới và đồng thời phải có một vốn tri thức vừa rộng, vừa sâu. Tới trình độ tự học này người học không thầy, không sách mà chỉ cọ sát với thực tiễn vẫn có thể tổ chức có hiệu quả hoạt động của mình.

- Hình thức 2: Tự học có sách nhưng không có GV bên cạnh. Ở hình thức tự học này có thể diễn ra ở hai mức: Thứ nhất, tự học theo sách mà không có sự hướng dẫn của thầy: Trường hợp này người học tự học để hiểu, để thấm các kiến thức trong sách qua đó sẽ phát triển về tư duy, tự học hoàn toàn với sách là cái đích mà mọi người phải đạt đến để xây dựng một xã hội học tập suốt đời.

Thứ hai, tự học có thầy ở xa hướng dẫn: Mặc dù thầy ở xa nhưng vẫn có các mối quan hệ trao đổi thông tin giữa thầy và trò bằng các phương tiện trao đổi thông tin thô sơ hay hiện đại dưới dạng phản ánh và giải đáp các thắc mắc, làm bài, kiểm tra, đánh giá, ...

- Hình thức 3: Tự học có sách, có thầy giáp mặt một số tiết trong ngày, sau đó sinh viên về nhà tự học dưới sự hướng dẫn gián tiếp của GV. Trong quá trình học tập trên lớp, người thầy có vai trò là nhân tố hỗ trợ, chất xúc tác thúc đẩy và tạo điều kiện để trò tự chiếm lĩnh tri thức.

Trong quá trình tự học ở nhà, tuy người học không giáp mặt với thầy, nhưng dưới sự hướng dẫn gián tiếp của thầy, người học phải phát huy tính tích cực, tự giác, chủ động tự sắp xếp kế hoạch huy động mọi trí tuệ và kỹ năng của bản thân để hoàn những yêu cầu do GV đề ra.

1.3.6. Chu trình tự học Chu trình dạy – tự học là một hệ thống toàn vẹn gồm ba thành tố cơ bản: thầy (dạy), trò (tự học), tri thức. Ba thành tố đó luôn tương tác với nhau thâm nhập vào nhau, quy định lẫn nhau theo những quy luật riêng nhằm kết hợp chu trình dạy với chu trình tự học, làm cho dạy và tự học cộng hưởng với nhau tạo ra chất lượng tốt, hiệu quả cao.

8

1.3.6.1. Chu trình tự học của trò

Hình 1.1. Chu trình tự học - Tự nghiên cứu: Người học tự tìm tòi, quan sát, giải thích, phát hiện vấn đề, định hướng giải quyết vấn đề, tự tìm ra kiến thức mới và tạo ra sản phẩm ban đầu hay sản phẩm thô có tính chất cá nhân.

- Tự thể hiện: Người học tự thể hiện mình bằng lời nói, tự sắm vai trong các tình huống, vấn đề, tự trình bày, bảo vệ kiến thức hay sản phẩm cá nhân của mình, tự thể hiện qua sự hợp tác, trao đổi, giao tiếp các bạn và thầy, tạo ra sản phẩm có tính chất xã hội của cộng đồng lớp học.

- Tự kiểm tra, tự điều chỉnh: Sau khi tự thể hiện mình qua sự hợp tác trao đổi với các bạn và thầy, sau khi thầy kết luận, người học tự kiểm tra, tự đánh giá sản phẩm ban đầu của mình, tự sửa sai, tự điều chỉnh thành sản phẩm khoa học (tri thức).

1.3.6.2. Chu trình dạy của thầy

Hình 1.2. Chu trình dạy học Chu trình dạy của thầy nhằm tác động hợp lý, phù hợp và cộng hưởng với chu trình tự học của trò, cũng là chu trình ba thời tương ứng với chu trình tự học ba thời của trò.

- Hướng dẫn: Thầy hướng dẫn cho từng HS về các tình huống học, về các vấn đề cần phải giải quyết, về các nhiệm vụ phải thực hiện trong tập thể HS. HS tự nghiên cứu, tìm tòi cách xử lý các tình huống, cách giải quyết vấn đề để tự mình tìm ra kiến thức, chân lý bằng hành động của chính mình, tạo ra sản phẩm ban đầu.

- Tổ chức: Thầy tổ chức cho trò tự thể hiện mình và hợp tác với các bạn: tổ chức các cuộc tranh luận, trao đổi trò – trò, trò – thầy, sinh hoạt nhóm, các hoạt động 9

tập thể trong và ngoài nhà trường nhằm tăng cường mối quan hệ giao tiếp trò – trò, trò – thầy và sự hợp tác cùng nhau tìm ra kiến thức, chân lý.

- Trọng tài, cố vấn, kết luận, kiểm tra: Thầy là trọng tài, cố vấn, kết luận về cuộc tranh luận đối thoại, trò – trò, trò – thầy để khẳng định về mặt khoa học kiến thức do người học tự tìm ra.

Cuối cùng, thầy là người kiểm tra, đánh giá kết quả tự học của trò trên cơ sở trò tự đánh giá, tự điều chỉnh…

1.3.6.3. Chu trình dạy – tự học

Hình 1.3. Sơ đồ chu trình dạy – tự học Tập hợp ba sơ đồ bộ phận ở trên: sơ đồ chu trình tự học, sơ đồ chu trình dạy và sơ đồ tri thức qua ba thời, ta có thể sơ đồ hóa chu trình dạy – tự học như sau: - Đường tròn bên trong tượng trưng cho nội lực – năng lực học tập.

- Đường tròn giữa tượng trưng cho ngoại lực – tác động dạy của thầy.

- Đường tròn ngoài cùng tượng trưng cho tri thức cần chiếm lĩnh.

- Các mũi tên đều xuất phát từ cực thầy: thầy là người khởi xướng, người dẫn chương trình tự học của trò.

(1) Thầy hướng dẫn trò tự nghiên cứu để tìm ra tri thức có tính cá nhân.

(2) Thầy tổ chức cho trò tự thể hiện, hợp tác với nhau để làm cho sản phẩm ban đầu của người học khách quan hơn, tri thức có tính chất xã hội.

(3) Thầy là trọng tài cố vấn kết luận về cuộc đối thoại và hoạt động của trò làm cơ sở cho trò tự kiểm tra, tự điều chỉnh sản phẩm ban đầu của mình, tri thức người học tự tìm tra giờ đây mới có tính chất khoa học.

Chu trình dạy – tự học là quá trình kết hợp hữu cơ giữa chu trình dạy của thầy và chu trình tự học của trò. Vì vậy muốn đạt kết quả cao nhất trong chu trình trên thì dạy học phải cộng hưởng với tự học.

10

1.3.7. Vai trò của tự học trong quá trình học tập Trong quá trình dạy và học, GV luôn giữ một vai trò quan trọng đặc biệt không thể thiếu được đó là sự tổ chức, điều khiển, hướng dẫn, chỉ đạo hoạt động học tập của HS. Nhưng thực tế cho thấy rằng, dù GV có kiến thức uyên thâm đến đâu, phương pháp giảng dạy hay đến mấy nhưng HS không chịu đầu tư thời gian, không có sự lao động của cá nhân, không có niềm khao khát với tri thức, không có sự say mê học tập, không có kế hoạch và phương pháp học tập hợp lý, không tự giác tích cực trong học tập... thì việc học tập không đạt kết quả cao được.

Vì vậy, có thể khẳng định vai trò của hoạt động tự học luôn giữ một vị trí rất quan trọng trong quá trình học tập của người học. Tự học là yếu tố quyết định chất lượng và hiệu quả của hoạt động học tập.

Thứ nhất, tự học giúp sinh viên nắm vững tri thức, kỹ năng kỹ xảo và nghề nghiệp trong tương lai. Chính trong quá trình tự học HS đã từng bước biến vốn kinh nghiệm của loài người thành vốn tri thức riêng của bản thân. Hoạt động tự học đã tạo điều kiện cho sinh viên hiểu sâu tri thức, mở rộng kiến thức, củng cố ghi nhớ vững chắc tri thức, biết vận dụng tri thức vào giải quyết các nhiệm vụ học tập mới.

Thứ hai, tự học không những giúp HS không ngừng nâng cao chất lượng và hiệu quả học tập khi còn ngồi trên ghế nhà trường mà còn giúp họ có được hứng thú thói quen và phương pháp tự thường xuyên để làm phong phú thêm, hoàn thiện thêm vốn hiểu biết của mình. Giúp họ tránh được sự lạc hậu trước sự biến đổi không ngừng của khoa học và công nghệ trong thời đại ngày nay.

Thứ ba, tự học thường xuyên, tích cực, tự giác, độc lập không chỉ giúp HS mở rộng đào sâu kiến thức mà còn giúp HS hình thành được những phẩm chất trí tuệ và rèn luyện nhân cách của mình. Tạo cho họ có nếp sống và làm việc khoa học, rèn luyện ý chí phấn đấu, đức tính kiên trì, óc phê phán, hứng thú học tập và lòng say mê nghiên cứu khoa học.

Thứ tư, trong quá trình học tập ở trường phổ thông, nếu bồi dưỡng được ý chí và NLTH cần thiết thì sẽ khơi dậy được ở HS tiềm năng to lớn vốn có của họ, tạo nên động lực nội sinh của quá trình học tập, vượt lên trên mọi khó khăn, trở ngại bên ngoài. Khả năng tự học chính là nhân tố nội lực, nhân tố quyết định chất lượng đào tạo.

1.3.8. Những biện pháp phát triển năng lực tự học cho học sinh 1.3.8.1. Vì sao phải phát triển năng lực tự học cho học sinh?

Con đường tối ưu nhất, có hiệu quả nhất để nâng cao chất lượng đào tạo và đạt được mục tiêu giáo dục là: Học bằng hoạt động tự học, tự nghiên cứu của HS. Từ đó đặt ra vấn đề: quá trình tổ chức đào tạo phải làm chohoạt động học của HS thực sự chủ động trong học tập, mà cụ thể là tăng cường nhiều hơn quá trình tự học, tự nghiên cứu của HS. Trong hình thức dạy học tập trung, GV trực tiếp tổ chức và hướng dẫn quá trình nhận thức của HS, còn HS đóng vai trò chủ thể nhận thức, tích cực huy động mọi phẩm chất tâm lý cá nhân của mình để tiến hành hoạt động học tập nhằm chiếm lĩnh tri thức, hình thành kỹ năng và thái độ. Nếu HS thụ động, không có sự vận động tích cực các thao tác tư duy của bản thân, th́ ì không thể chiếm lĩnh được tri thức và không thể hoàn thành nhân cách được.

11

1.3.8.2. Những biện pháp phát triển năng lực tự học cho học sinh Thực chất của việc phát triển NLTH là hình thành và phát triển năng lực nhận biết, tìm tòi và phát hiện vấn đề, năng lực giải quyết vấn đề, năng lực xác định những kết luận đúng (kiến thức, cách thức, giải pháp, biện pháp). Từ quá trình giải quyết vấn đề, năng lực vận dụng kiến thức vào thực tiễn hoặc vào nhận thức kiến thức mới, năng lực đánh giá và tự đánh giá. Để HS có ý thức tự học thì phải làm cho HS phải yêu thích môn học đó. Vì vậy, GV cần tạo cho HS niềm say mê môn học. GV có thể giới thiệu về môn học, những giá trị của môn học trong thực tiễn bằng những ví dụ minh họa cụ thể nhằm kích thích động cơ học tập ở các em.

Giáo viên cần hướng dẫn cho HS cách xây dựng kế hoạch học tập từ ban đầu.

Ngay từ tiết học đầu tiên của môn học, GV giới thiệu về chương trình, nội dung, phương pháp học một cách khái quát nhất để HS hiểu và từ đó, tự xây dựng cho mình kế hoạch học tập phù hợp. GV viên phải làm cho HS hiểu mọi kế hoạch phải được xây dựng dựa trên mục tiêu chung và mục tiêu cụ thể và HS hoàn toàn có thể phấn đấu thực hiện được từng mục tiêu nếu có kế hoạch thời gian được xây dựng chi tiết.

Giáo viên hướng dẫn cho HS cách tìm và đọc sách hoặc tài liệu liên quan đến môn học. GV cần nhấn mạnh cho HS thấy rằng, kiến thức môn học không chỉ có trong SGK, bài giảng của GV mà đến từ nhiều nguồn khác nhau.

Giáo viên nên dạy cho HS cách ghi chép và nghe giảng vì đây là những kỹ năng học tập vô cùng quan trọng, ảnh hưởng trực tiếp đến quá trình học tập của HS. GV phải rèn luyện cho HS cách nghe, kết hợp với ghi chép, có thể gạch chân, tóm lược bằng sơ đồ hình vẽ những ý chính. Đối với các vấn đề quan trọng, GV cần nhấn mạnh, lặp lại nhiều lần để HS tiếp thu và ghi chép.

Giáo viên hướng dẫn cách học bài. GV nên giới thiệu và hướng dẫn cho HS tự học theo mô hình: học cách phân tích, tổng hợp, vận dụng tri thức vào từng tình huống thực tiễn, học cách nhận xét, đánh giá, so sánh đối chiếu các kiến thức khác… giúp cho HS có thể học được cách rèn luyện được năng lực tư duy logic, tư duy trừu tượng và phát triển tư duy sáng tạo trong việc tìm ra những hướng tiếp cận mới đối với các vấn đề khoa học.

Giáo viên cần giao nhiệm vụ cụ thể cho HS ở tiết học tiếp theo. Để phát huy tối đa NLTH và thúc đẩy HS tận dụng hết thời gian tự học, GV cần giao nhiệm vụ cụ thể cho HS. Có như thế, các em mới định hướng được cụ thể các nhiệm vụ mình cần làm tiếp theo. Khi có sự chuẩn bị trước ở nhà, việc học trên lớp sẽ trở nên có hiệu quả hơn.

Vấn đề tự học ở HS là một vấn đề không hề đơn giản. Muốn hoạt động học tập đạt kết quả cao, đòi hỏi HS phải tự giác, không ngừng tìm tòi học hỏi. Ngoài ra, sự định hướng của người thầy đóng vai trò quyết định thúc đẩy sự thành công trong việc chiếm lĩnh tri thức của người học.

1.3.9. Đánh giá năng lực tự học của học sinh Để đánh giá NLTH của HS, GV có thể sử dụng những phương pháp đánh giá được như: Đánh giá qua quan sát, đánh giá qua hồ sơ học tập của HS, HS tự đánh giá và đánh giá đồng đẳng. Ngoài ra còn đánh giá qua các bài kiểm tra kiến thức, kĩ năng với những hình thức phổ biến như kiểm tra viết, kiểm tra nói (kiểm tra miệng), với 12

các câu hỏi/BT thuộc dạng tự luận hay trắc nghiệm khách quan có các nội dung ở các mức độ nhận thức khác nhau…

1.3.10. Một số yêu cầu học sinh cần có để tự học tốt Thứ nhất, mạnh dạn nêu thắc mắc và đặt câu hỏi khi không hiểu bài.

Thứ hai, không dừng lại ở việc tìm ra đáp số của BT mà phải biết rút ra những điều bổ ích cho mình thông qua việc xây dựng tiến trình luận giải, luôn suy nghĩ tìm ra cách giải hay hơn nữa và phải biết nghiền ngẫm để hiểu sâu sắc từng vấn đề bài toán đưa ra, trong nhiều trường hợp hãy thay đổi một vài dữ kiện của bài toán để xem bài toán sẽ đi theo hướng nào và tìm cách giải quyết một cách khoa học…

Thứ ba, phải dành thời gian cho việc ôn tập, hệ thống hóa kiến thức đã học hơn nữa. Chỉ khi HS hiểu được kiến thức một cách sâu sắc thì mới vận dụng kiến thức một cách linh hoạt, mềm dẻo và giải quyết được các vấn đề mà bài toán đặt ra.

Tóm lại, để có thể tự học tốt người HS phải tích cực, độc lập suy nghĩ để thông hiểu sâu sắc kiến thức, biến kiến thức lĩnh hội được từ nhiều nguồn khác nhau thành kiến thức của mình và vận dụng một cách linh hoạt, sáng tạo.

1.4. Bài tập hóa học 1.4.1. Khái niệm “bài tập hóa học” Theo nghĩa chung nhất, thuật ngữ “bài tập” (tiếng Anh) là “Exercise” dùng để chỉ một hoạt động nhằm rèn luyện thể chất và tinh thần. Theo từ điển Tiếng Việt do Hoàng Phê chủ biên, thì BT là những bài ra cho HS để vận dụng những điều đã học.

Theo giáo sư Nguyễn Ngọc Quang: bài toán hoá học để chỉ bài toán định lượng và cả những bài toán nhận thức (chứa cả yếu tố lý thuyết và thực nghiệm).

Theo một số tác giả, BTHH một dạng bài làm gồm những bài toán, những câu hỏi hay đồng thời cả bài toán và câu hỏi thuộc về hóa học mà sau khi hoàn thành HS nắm được một tri thức hay một kĩ năng nhất định hoặc hoàn thiện chúng.

Câu hỏi là những bài làm mà trong quá trình hoàn thành chúng HS phải tiến hành một hoạt động tái hiện bất luận là trả lời miệng, trả lời viết hay có kèm theo thực hành hoặc xác minh bằng thực nghiệm. Trong các câu hỏi, GV thường yêu cầu HS phải nhớ lại nội dung của các định luật, qui tắc, khái niệm, trình bày lại một mục trong SGK. Còn bài toán là những bài làm mà khi hoàn thành chúng HS phải tiến hành một hoạt động sáng tạo, bất luận hình thức hoàn thành bài toán là nói miệng hay viết hay thực hành, thí nghiệm, bất cứ bài toán nào cũng xếp vào hai nhóm bài toán định lượng và bài toán định tính.

Về mặt lý luận dạy học, để phát huy tối đa tác dụng của BTHH trong quá trình dạy học, người GV phải sử dụng và hiểu nó theo quan điểm hệ thống và lý thuyết hoạt động. Bài tập chỉ có thể là “bài tập” khi nó trở thành đối tượng hoạt động của chủ thể, khi có một người nào đó có nhu cầu chọn nó làm đối tượng, mong muốn giải nó, tức là khi có một “người giải”. Vì vậy, BT và người học có mối liên hệ mật thiết tạo thành một hệ thống toàn vẹn, thống nhất.

1.4.2. Tác dụng của bài tập hóa học Trong dạy học hóa học, BTHH có tác dụng to lớn về mặt giáo dục trí dục và đức dục, thể hiện ở những mặt sau: • Giúp cho HS hiểu đúng, hiểu sâu hơn các khái niệm hóa học, củng cố và khắc sâu kiến thức hóa học cơ bản.

13

• Giúp HS củng cố, hệ thống hóa kiến thức đã học một cách sinh động, hấp dẫn. Nhiều HS thường ngại ngần khi ôn lại những kiến thức cũ nhưng họ lại hứng thú làm những BT so sánh, giải thích hiện tượng hóa học, tính chất các chất…

• BTHH là nguồn để hình thành kiến thức, kỹ năng mới cho HS. Giải BTHH giúp HS tìm kiếm được kiến thức và kỹ năng mới. GV nêu một số ví dụ cụ thể và một số câu hỏi gợi mở để HS tìm được những điểm chung cơ bản giống nhau giữa các ví dụ đó, khái quát hóa thành khái niệm cần lĩnh hội.

• Giúp HS phát triển tư duy rèn trí thông minh và làm những BT sáng tạo. Rèn cho HS khả năng vận dụng sáng tạo kiến thức đã học để giải đáp hoặc giải quyết những vấn đề đặt ra trong học tập hay trong thực tiễn. Ở đây HS được sử dụng một cách tổng hợp các kiến thức đã học, các thao tác tư duy, các phương pháp phán đoán suy lí để lựa chọn cách giải quyết hợp lí, ngắn gọn, nhanh nhất.

• BTHH góp phần hình thành và rèn luyện các kỹ năng, kỹ xảo về hóa học như kỹ năng cân bằng phương trình phản ứng hóa học, kỹ năng tính toán theo công thức hóa học và phương trình hóa học, kỹ năng thực hành thí nghiệm, kỹ năng nhận biết các hóa chất, kỹ năng sử dụng ngôn ngữ hóa học.

• BTHH giúp giáo dục HS về tư tưởng, đạo đức, tác phong: tính kiên nhẫn, trung thực trong lao động học tập, tính sáng tạo khi xử trí các vấn đề đặt ra, tính chính xác khoa học và lòng yêu thích bộ môn.

• BTHH có khả năng gắn kết các nội dung học tập hóa học ở trường học với thực tiễn đa dạng, phong phú của đời sống hoặc sản xuất hóa học. Do đó có tác dụng giáo dục kỹ thuật tổng hợp và hướng nghiệp, dạy nghề cho HS. • BTHH là công cụ hữu hiệu để kiểm tra kiến thức kỹ năng của HS. Nó giúp GV phát hiện được trình độ HS, làm bộc lộ những khó khăn, sai lầm của HS trong học tập hóa học, đồng thời có biện pháp giúp học vượt qua khó khăn và khắc phục những sai lầm đó.

1.4.3. Phân loại bài tập hóa học Có nhiều cách phân loại BTHH dựa trên các cơ sở khác nhau: - Dựa vào mức độ kiến thức (cơ bản, nâng cao) - Tính chất bài tập (định tính, định lượng) - Hình thái hoạt động của HS (lý thuyết, thực nghiệm) - Mục đích dạy học (ôn tập, luyện tập, kiểm tra) - Cách tiến hành trả lời (trắc nghiệm khách quan, tự luận) - Kĩ năng, phương pháp giải BT (lập công thức, hỗn hợp, tổng hợp chất, xác định cấu trúc) - Loại kiến thức trong chương trình (dung dịch, điện hoá, phản ứng oxi hoá khử) - Dựa vào năng lực của HS (năng lực phát hiện và giải quyết vấn đề, năng lực vận dụng vào thực tiễn, năng lực sáng tạo) Tùy theo mục đích khác nhau, căn cứ khác nhau người ta có thể phân loại bái tập hóa học khác nhau. Cho đến nay vẫn chưa có sự thống nhất về tiêu chuẩn phân loại BTHH vì trong bất kỳ BT nào của cách phân loại này cũng chứa đựng một vài yếu tố của một hay nhiều BT của cách phân loại khác.

1.4.4. Các giai đoạn của quá trình giải bài tập hóa học Giai đoạn 1: Tìm điều kiện của bài tập 14

Người giải lĩnh hội nội dung của BT, phân tích tập hợp những điều kiện, tập hợp những yêu cầu, mã hóa chúng cho dễ sử dụng, lập mối quan hệ cơ bản giữa những thành tố của hai tập hợp đó, phát hiện ra mâu thuẫn và phát biểu rõ ràng mâu thuẫn đó.

Giai đoạn 2: Lập chương trình giải Đây là giai đoạn mà người giải biến đổi các điều kiện, và do đó các yêu cầu, tìm ra các số liệu bổ sung cho hai tập hợp, rồi phát biểu lại BT. Giai đoạn này căng thẳng nhất và giữa vai trò quyết định đối với toàn bộ quá trình giải. Ở đây người giải phải đưa ra toàn bộ giả định cho chương trình giải.

Trong quá trình biến đổi để phát biểu lại BT, người giải nêu lên liên tiếp những bài toán trung gian và cứ như thế dần dần đi đến chương trình giải của bài toán.

Giai đoạn 3: Thực hiện chương trình giải Thực hiện tiến trình giải thực chất là trình bày lời giải một cách tường minh từ giả thiết đến cái cần tìm. Với các BT định lượng, phần lớn là đặt ẩn số, dựa vào mối tương quan giữa các ẩn số để lập phương trình, giải phương trình hay hệ phương trình và biện luận kết quả (nếu cần).

Giai đoạn 4: Kiểm tra – đánh giá việc giải Người giải, ngay từng bước đi của giai đoạn trên luôn luôn phải kiểm tra các thao tác của mình, để nếu sai thì điều chỉnh, thậm chí điều chỉnh cả chương trình giải. Nhưng khi đi đến đáp số của BT, người giải phải làm việc đánh giá cuối cùng, kiểm tra lại phép giải và phát biểu kết luận vể phép giải đó.

Ngoài ra người giải còn phải suy nghĩ xem có thể tối ưu hóa cách giải nói trên không. Đây mới thực sự là kết thúc quá trình giải.

Toàn bộ quá trình giải BT cung cấp cho người giải cả kiến thức mới, cả kĩ năng giải và chúng được chuyển vào vốn liếng kinh nghiệm (học vấn) của người giải như một cấu trúc mới của tâm lý.

1.4.5. Một số lưu ý khi sử dụng bài tập hóa học 1.4.5.1. Một số yêu cầu học sinh cần có để tự học tốt Việc học là nhiệm vụ của người HS và không ai có thể thay thế được. Để học tốt môn hóa nói riêng và các môn khác nói chung, điều đầu tiên phải là sự nỗ lực của bản thân người học, phải tích cực học tập, mong muốn học giỏi, học giỏi hôm nay gắn liền với sự thành đạt trong cuộc sống tương lai.

Luôn luôn tìm phương pháp học tập tốt nhất cho mình. Đồng thời có ý chí quyết tâm cao độ, thoát khỏi những tình trạng bị động, khắc phục chướng ngại nhận thức, đây là yếu tố cơ bản làm cho NLTH được nâng lên.

HS phải học bằng chính sức của mình, nghĩ bằng cái đầu của mình, nói bằng lời nói của mình và viết theo ý của mình không dập khuôn từng câu chữ của GV. Phải thường xuyên dành thời gian cho việc ôn tập, hệ thống hóa kiến thức đã học để thấy được sự logic đồng thời tạo điều kiện để hiểu sâu các kiến thức đã học hơn nữa. Chỉ khi HS hiểu được kiến thức một cách sâu sắc thì mới vận dụng kiến thức một cách linh hoạt, mềm dẻo và giải quyết được các vấn đề mà bài toán đặt ra.

Tóm lại, để có thể tự học tốt người HS phải học tích cực, độc lập suy nghĩ để thông hiểu sâu sắc kiến thức, biến kiến thức lĩnh hội được từ nhiều nguồn khác nhau thành kiến thức của mình và vận dụng nó một cách linh hoạt, sáng tạo.

15

1.4.5.2. Một số lưu ý khi sử dụng bài tập hóa học - Nắm chắc lý thuyết: các định luật, quy tắc, các quá trình hóa học, tính chất lý hóa học của các chất.

- Nắm được các dạng BT cơ bản, nhanh chóng xác định BT thuộc dạng BT nào.

- Nắm được một số phương pháp giải thích hợp với từng dạng BT - Nắm được các bước giải một bài toán hỗn hợp nói chung và với từng dạng bài nói riêng - Biết được một số thủ thuật và phép biến đổi toán học, cách giải phương trình và hệ phương trình bậc 1,2, …

- Các nguyên nhân làm HS lúng túng và sai lầm khi giải BTHH + Chưa hiểu một cách chính xác các khái niệm, ngôn ngữ hóa học. + Chưa thuộc hay hiểu để có thể viết đúng các phương trình phản ứng, chưa nắm được các định luật cơ bản của hóa học. + Chưa thành thạo những kĩ năng cơ bản về hóa học, toán học. + Không nhìn ra được mối tương quan giữa các giả thiết, giả thiết với kết luận để có thể lựa chọn và sử dụng phương pháp thích hợp đối với từng bài cụ thể.

1.4.6. Xu hướng phát triển bài tập hóa học hiện nay Thực tế cho thấy có nhiều BTHH còn quá nặng nề về thuật toán, nghèo nàn về kiến thức hóa học và không có liên hệ với thực tế hoặc mô tả không đúng với các quy trình hóa học. Khi giải các BT này thường mất thời gian tính toán toán học, kiến thức hóa học lĩnh hội được không nhiều và hạn chế khả năng sáng tạo, nghiên cứu khoa học hóa học của HS. Các dạng BT này dễ tạo lối mòn trong suy nghĩ hoặc nhiều khi lại quá phức tạp, rối rắm với HS làm cho các em thiếu tự tin vào khả năng của bản thân dẫn đến chán học, học kém.

Nội dung kiến thức hóa học phải gắn liền với thực tiễn đời sống, xã hội; gắn với thực hành, thí nghiệm hóa học và tăng cường thí nghiệm hóa học.

BTHH phải đa dạng, phải có nội dung hóa học thiết thực trên cơ sở của định hướng xây dựng chương trình hóa học Phổ thông thì xu hướng phát triển chung của BTHH trong giai đoạn hiện nay cần đảm bảo các yêu cầu: + Nội dung BT phải ngắn gọn, súc tích, không quá nặng về tính toán mà cần chú ý tập trung vào rèn luyện và phát triển các năng lực nhận thức, tư duy hóa học và hành động cho HS. Kiến thức mới hoặc kiểm nghiệm các dự đoán khoa học. + BTHH cần chú ý đến việc mở rộng kiến thức hóa học và các ứng dụng của hóa học trong thực tiễn. Thông qua các dạng BT này làm cho HS thấy được việc học hóa học thực sự có ý nghĩa, những kiến thức hóa học rất gần gũi thiết thực với cuộc sống. +BTHH định lượng được xây dựng trên quan điểm không phức tạp hóa bởi các thuật toán mà chú trọng đến nội dung hóa học và các phép tính được sử dụng nhiều trong tính toán hóa học. + Cần sử dụng BT trắc nghiệm khách quan, chuyển hóa một số dạng BT tự luận, tính toán định lượng sang dạng trắc nghiệm khách quan.

Như vậy xu hướng phát triển của BTHH hiện nay hướng đến rèn luyện khả năng vận dụng kiến thức, phát triển khả năng tư duy hóa học cho HS ở các mặt: lí thuyết, thực hành và ứng dụng. Những BT có tính chất học thuộc trong các BT lí thuyết sẽ giảm dần mà được thay bằng các BT đòi hỏi sự tư duy, tìm tòi.

16

TIỂU KẾT CHƯƠNG 1 Trong chương 1, tôi đã trình bày cơ sở lý luận và thực tiễn của đề tài bao gồm: 1. Lịch sử vấn đề nghiên cứu: Quan điểm và tư tưởng về tự học trên thế giới; Quan điểm và tư tưởng về tự học trong lịch sử giáo dục Việt Nam; Quan điểm và tư tưởng về tự học đối với môn Hóa học 2. Đổi mới phương pháp dạy học: Nhu cầu đổi mới phương pháp dạy và học, các xu hướng đổi mới phương pháp dạy và học.

3. Vấn đề tự học: Khái niệm tự học, năng lực, năng lực tự học, các năng lực tự học cơ bản cần bồi dưỡng và phát triển cho HS. Nêu lên được chu trình tự học, các hình thức tự học. Từ đó đi vào nghiên cứu các biện pháp phát triển NLTH cho HS, cách đánh giá NLTH cũng như một số yêu cầu mà HS cần có để có thể tự học hiệu quả.

4. Trong phần lý luận về BTHH tôi đã đề cập đến khái niệm, tác dụng, cách phân loại BTHH, quy trình giải BT theo hướng phát triển NLTH, một số lưu ý khi sử dụng BTHH và xu hướng phát triển BTHH hiện nay. Qua đó, chúng tôi nhận thấy xây dựng và sử dụng HTBT nhằm phát triển NLTH của HS là một xu hướng mới đáp ứng được yêu cầu đổi mới PPDH môn hóa học hiện nay.

Tất cả các vấn đề trên là cơ sở cho phép chúng tôi nêu lên một số vấn đề cần được hiểu và làm theo quan điểm tiếp cận hệ thống, góp phần thúc đẩy việc tự học, tự nghiên cứu của HS lên một mức cao hơn.

17

CHƯƠNG 2. XÂY DỰNG VÀ SỬ DỤNG HỆ THỐNG BÀI TẬP HỖ TRỢ HỌC SINH TỰ HỌC PHẦN HÓA VÔ CƠ LỚP 11 CƠ BẢN 2.1. Tổng quan về phần hóa vô cơ lớp 11 cơ bản 2.1.1. Mục tiêu dạy học Phần hoá vô cơ lớp 11 chương trình cơ bản có nhiệm vụ chủ yếu: vừa phát triển và hoàn chỉnh những kiến thức hoá học vô cơ ở cấp THCS và ở lớp 10 THPT, vừa cung cấp những kiến thức hoá học phổ thông như: - Hoá đại cương: sự điện li (với mức độ lí thuyết đề cập chủ yếu ở mức độ định tính, giúp HS vận dụng để xem xét các đối tượng hoá học cụ thể).

- Hoá vô cơ: Vận dụng lí thuyết chủ đạo như cấu tạo nguyên tử, định luật tuần hoàn các nguyên tố hoá học, cấu tạo phân tử và liên kết hoá học, tốc độ phản ứng cân bằng hoá học, sự điện li ... để nghiên cứu Nitơ - Photpho và Cacbon - Silic.

Với nhiệm vụ nêu trên thì chương trình phần vô cơ lớp 11 chương trình cơ bản gồm các chương: Chương 1: Sự điện li Chương 2: Nitơ - Photpho Chương 3: Cacbon - Silic Mở đầu phần hóa học vô cơ lớp 11 là chương Sự điện li. Chương này cung cấp cho HS lý thuyết chủ đạo là thuyết điện li làm nền tảng để các em nghiên cứu các khái niệm tiếp theo (khái niệm axit, bazơ, muối …).

Mục tiêu đặt ra của chương về kiến thức là làm thế nào để HS biết được khái niệm về sự điện li, chất điện li, chất điện li mạnh, chất điện li yếu và cân bằng điện li, từ đó tìm hiểu các định nghĩa axit, bazơ, hidroxit lưỡng tính và muối theo thuyết Arrenius, định nghĩa axit nhiều nấc và bazơ nhiều nấc, tích số ion của nước và pH cũng như nắm được bản chất và điều kiện xảy ra phản ứng trao đổi ion trong dung dịch các chất điện li.

Về mặt kỹ năng, HS cần được rèn luyện kỹ năng thực hành (quan sát, phân tích, so sánh…), kỹ năng phân biệt chất điện li mạnh, điện li yếu, viết được phương trình điện li của các axit, bazơ và muối trong nước; tính pH của các dung dịch; viết được phương trình ion rút gọn của các phản ứng trong dung dịch chất điện li.

Về mặt tình cảm thái độ, từ nhận thức sâu sắc về “sự điện li”, các khái niệm axit, bazơ, muối qua các học thuyết về axit, bazơ, HS thấy yêu thích môn Hóa học hơn. Có ý nghĩa vận dụng những kiến thức đã học để giải quyết một số vấn đề liên quan đến Hóa học trong cuộc sống sản xuất và tính nghiêm túc khi thực hành.

Hai chương tiếp theo nghiên cứu về chất cụ thể đó là các đơn chất nitơ, photpho, cacbon, silic và các hợp chất của chúng.

Trọng tâm về mặt kiến thức là HS cần nắm được cấu tạo của chất, từ đó dự đoán TCHH của chất.

Về kỹ năng: HS cần được rèn luyện các kỹ năng: - Chương Nitơ – Photpho: Viết phương trình phản ứng, tiến hành thí nghiệm, giải các dạng bài về tính thể tích khí nitơ, tính % thể tích khí nitơ trong hỗn hợp khí, tính % kim loại trong hỗn hợp tác dụng với axit nitric, % khối lượng muối nitrat trong hỗn hợp, tính toán liên quan đến phản ứng nhiệt phân muối nitrat, nhận biết các chất, tính khối lượng H3PO4, % khối lượng muối nitrat trong hỗn hợp, và tính khối lượng phân bón cần thiết để cung cấp một lượng các nguyên tố dinh dưỡng.

18

- Chương Cacbon – Silic: Viết phương trình phản ứng của C, CO, CO2, muối cacbonat, silic và các hợp chất của chúng, tính % muối cacbonat trong hỗn hợp, tính % khối lượng oxit kim loại trong hỗn hợp phản ứng với khí CO, tính % CO, CO2 trong hỗn hợp khí; tính % khối lượng SiO2 trong hỗn hợp.

Về tình cảm thái độ: - Thông qua nội dung kiến thức của chương, giáo dục cho HS tình cảm yêu thiên nhiên, có ý thức bảo vệ môi trường, đặc biệt môi trường không khí và đất.

- Có ý thức gắn lí thuyết với thực tiễn để nâng cao chất lượng cuộc sống.

2.1.2. Dàn ý nội dung phần hóa học vô cơ lớp 11 chương trình cơ bản Cấu trúc chương trình hóa học vô cơ lớp 11 cơ bản gồm 3 chương: Chương 1: “Sự điện li” gồm hệ thống các bài sau: Bài 1. Sự điện li Bài 2. Axit, bazơ và muối Bài 3. Sự điện li của nước. pH. Chất chỉ thị axit – bazơ Bài 4. Phản ứng trao đổi ion trong dung dịch các chất điện li Bài 5. Luyện tập: Axit, bazơ và muối Bài 6. Bài thực hành 1: Tính axit- bazơ. Phản ứng trao đổi ion trong dung dịch chất điện li Chương 2: “Nitơ - Photpho” gồm hệ thống các bài sau: Bài 7. Nitơ Bài 8. Amoniac và muối amoni Bài 9. Axit nitric và muối nitrat Bài 10. Photpho Bài 11. Axit photphoric và muối photphat Bài 12. Phân bón hoá học Bài 13. Luyện tập: Tính chất của nitơ, photpho và các hợp chất của chúng Bài 14. Bài thực hành 2: Tính chất của một số hợp chất của nitơ và photpho Chương 3: “Cacbon - Silic” gồm hệ thống các bài sau: Bài 15. Cacbon Bài 16. Hợp chất của cacbon Bài 17. Silic và hợp chất của silic Bài 18. Công nghiệp silicat Bài 19. Luyện tập: Tính chất của cacbon, silic và các hợp chất của chúng 2.1.3. Phương pháp dạy học phần hóa học vô cơ lớp 11 2.1.3.1. Phương pháp dạy học chương “Sự điện li” - Lý thuyết về phản ứng trong dung dịch các chất điện li HS đã được biết đến từ lớp dưới nhưng chưa hệ thống và chưa biết được bản chất của phản ứng. Vì vậy nên tổ chức dạy học theo nhóm để HS dễ trao đổi, thảo luận tận dụng những kiến thức đã biết để xây dựng kiến thức mới.

- Cố gắng đến mức tối đa sử dụng các thí nghiệm đã mô tả trong SGK, nếu có điều kiện nên cho HS thực hiện các thí nghiệm đó để bồi dưỡng hứng thú học tập và khắc sâu kiến thức.

- Dùng phương pháp gợi mở, nêu vấn đề, hướng dẫn HS suy luận logic, phát hiện kiến thức mới.

19

- Phương pháp thực nghiệm: dùng thí nghiệm nghiên cứu giúp HS hiểu được quá trình hòa tan (cả về vật lý và hóa học) kết hợp với đàm thoại để ôn luyện về quá trình thu và tỏa nhiệt của các phản ứng.

- Phương pháp tiên đề: HS phải công nhận công thức biểu thị nồng độ sau đó phải dùng BT để HS ứng dụng.

- Khi xây dựng khái niệm về sự điện li ta có thể kết hợp biểu diễn thí nghiệm và thuyết trình nêu vấn đề. Trên cơ sở những kiến thức đã được nghiên cứu trước GV khái quát hóa, hoàn thiện kiến thức về dung dịch và sự điện li.

- Sử dụng bài tập: có tác dụng ôn luyện củng cố hiệu quả nhất, nó giúp HS có được nhiều kĩ năng đồng thời khắc sâu những gì mà các em đã lĩnh hội được.

2.1.3.2. Phương pháp dạy học chương “Nhóm Nitơ - Photpho” và chương “Cacbon - Silic” Chương 2 – “Nitơ - Photpho” và chương 3 – “Cacbon - Silic” ở vị trí cuối cùng của loạt bài giảng về chất vô cơ cụ thể. Các bài này là cầu nối quan trọng liên quan nhiều đến kiến thức lớp 12, những kiến thức về hóa học vô cơ liên quan mật thiết lẫn nhau, nó đan xen vào nhau như cuộn tơ rối. Như vậy, việc chọn lựa PPDH để giảng dạy 2 chương này là hết sức quan trọng. Phương pháp trực quan kết hợp với phương pháp dùng lời được xem là kinh điển cho giảng dạy các bài về chất. Ngoài ra, tôi thấy rằng tổ hợp các PPDH sau đây là phù hợp để giảng dạy kiến thức trong chương: Tái hiện kiến thức cũ bằng phương pháp vấn đáp, đàm thoại Sử dụng phương pháp này nhằm mục đích nâng cao chất lượng giờ học qua hệ thống các câu hỏi phù hợp với yêu cầu của bài học, hấp dẫn và sát đối tượng. Đặc biệt đối với 2 chương này, nếu kết hợp tốt khâu chuẩn bị bài, tự học của HS ở nhà với hệ thống câu hỏi đàm thoại trên lớp, GV sẽ dễ dàng nâng mức độ từ vấn đáp tái hiện thành vấn đáp giải thích, thậm chí cả vấn đáp tìm tòi. Làm được như vậy, giờ học chắc chắn sinh động và bài học chắc chắn hấp dẫn, lôi cuốn HS hứng thú học tập.

Tiếp thu kiến thức mới bằng phương pháp nêu vấn đề, kết hợp với thao tác tư duy diễn dịch, so sánh và sự liên tưởng HS sẽ tự chiếm lĩnh kiến thức mới khi thấy có điểm giống kiến thức đã học.

Ngược lại, nếu phát hiện kiến thức mới mâu thuẫn với quy luật đã học thì HS đã tự đưa mình vào tình huống có vấn đề. Tiếp theo, HS sẽ tự giải quyết vấn đề bằng cách xem xét lại mối liên hệ cấu tạo − tính chất − ứng dụng − điều chế, và sẽ có ngay câu trả lời, đó chính là kiến thức mới. Đẩy mạnh việc tự học thông qua hệ thống câu hỏi và bài tập ở nhà Lượng kiến thức có trong 2 chương này rất lớn. Vì thế, nhu cầu tự học bằng phương pháp giải BT của HS đối với 2 chương này là rất lớn. Đẩy mạnh việc tự học bằng cách giải BT thì cả thầy và trò sẽ giải quyết được mâu thuẫn giữa lượng kiến thức lớn với thời gian học tập ít ỏi trên lớp. HTBT tốt giúp HS củng cố kiến thức, tăng năng lực suy luận và làm tăng niềm say mê học tập bộ môn. Giải BT ở nhà là một trong những biện pháp thực thi cá thể hóa việc học đến mức cao nhất.

2.2. Nguyên tắc khi xây dựng hệ thống bài tập hỗ trợ học sinh tự học Để định hướng cho việc xây dựng HTBT hỗ trợ HS tự học, chúng tôi đề xuất các nguyên tắc sau: Hệ thống bài tập phải góp phần thực hiện mục tiêu môn học 20

Bài tập là một phương tiện để tổ chức các hoạt động của HS nhằm khắc sâu, vận dụng và phát triển hệ thống kiến thức lí thuyết đã học, hình thành và rèn luyện các kĩ năng cơ bản.

Mục tiêu của hóa học ở trường THPT, cung cấp cho HS hệ thống kiến thức, kĩ năng phổ thông, cơ bản, hiện đại, thiết thực, có nâng cao về hóa học và gắn với đời sống. Nội dung chủ yếu bao gồm cấu tạo chất, sự biến đổi các chất, những ứng dụng và những tác hại của các chất trong đời sống, sản xuất và môi trường. Những nội dung này góp phần giúp HS có kiến thức phổ thông tương đối toàn diện để có thể giải quyết tốt một số vấn đề hóa học có liên quan đến đời sống và sản xuất, mặt khác góp phần phát triển tư duy sáng tạo cho HS. Hệ thống bài tập phải đảm bảo tính chính xác, khoa học và hiện đại Nội dung BT phải có sự chính xác về kiến thức hóa học, BT cho đủ các dữ kiện, không được dư hay thiếu. Các BT không được mắc sai lầm về cách diễn đạt, tính logic chặt chẽ. Vì vậy GV khi ra BT cần logic, chính xác và đảm bảo tính khoa học về mặt ngôn ngữ hóa học.

Hệ thống bài tập phải đảm bảo tính hệ thống, tính đa dạng HTBT hóa học phải quét hết những thông tin cơ bản của chương trình hóa học.

Nó buộc HS khi giải hệ thống các BT đó phải huy động tổng hợp những kiến thức cơ bản của toàn bộ chương trình và những kiến thức liên môn.

Những BT cơ bản điển hình giữ vai trò rất quan trọng trong học vấn của HS vì chúng sẽ là kiến thức – công cụ giúp HS giải được những bài toán tổng hợp. Do đó GV cần quy hoạch toàn bộ hệ thống những BT sẽ ra cho HS trong toàn bộ chương trình hóa học sao cho chúng kế thừa nhau, bổ sung cho nhau, cái trước chuẩn bị cho cái sau, cái sau phát triển cái trước, tất cả tạo nên một hệ thống toàn vẹn.

Hệ thống bài tập phải đảm bảo tính sư phạm Bài tập ra cho HS phải vừa sức. Muốn cho BT có khả năng vừa sức với ba loại trình độ HS trong lớp, người GV phải phân hóa BT từ bài tập trung bình vừa sức với đại đa số HS, thầy phức tạp hóa nó để trao cho một ít HS giỏi và đơn giản hóa nó để đưa ra cho HS yếu kém. Có như vậy BT mới trở thành động lực thường xuyên của sự học tập tích cực của HS. Hệ thống bài tập phải củng cố kiến thức cho học sinh Sự nắm vững kiến thức có thể phân biệt ở ba mức độ: biết, hiểu, vận dụng. HS nắm vững kiến thức hóa học một cách chắc chắn khi họ được hình thành kĩ năng, kĩ xảo vận dụng và chiếm lĩnh kiến thức thông qua nhiều hình thức luyện tập khác nhau. Sử dụng BT nhằm mục đích luyện tập cho HS vận dụng kiến thức để giải những bài toán dưới các hình thức khác nhau, kiến thức được củng cố vững chắc hơn.

Hệ thống bài tập phải đảm bảo tính kỹ thuật tổng hợp Các kiến thức bên ngoài khi đưa vào làm BT đều phải qua khâu xử lí sư phạm để phù hợp với phương pháp giảng dạy và thúc đẩy khả năng tiếp thu, khả năng tự học – tự nghiên cứu của HS. Hệ thống bài tập phải đảm bảo tạo điều kiện tốt nhất cho HS tự học Hệ thống bài tập phải được thiết kế, xây dựng và sử dụng một cách phù hợp để giúp HS yếu có thể lấy lại căn bản, làm cho các em yêu thích môn học hơn rồi từng bước nâng cao trình độ, giúp HS khá, giỏi phát huy tính tích cực, chủ động và sáng 21

tạo trong học tập. Nhìn chung HTBT phải đạt được mục tiêu cụ thể nhất là hiệu quả của quá trình dạy học, nâng cao chất lượng dạy và học.

2.3. Quy trình xây dựng hệ thống bài tập hỗ trợ học sinh tự học Để biên soạn HTBT hỗ trợ HS tự học cần tiến hành các bước sau đây: Bước 1: Xác định mục đích của hệ thống bài tập Mục đích xây dựng HTBT tự luận và trắc nghiệm khách quan phần hóa vô cơ lớp 11 (chương trình cơ bản) nhằm hỗ trợ HS tự học.

Bước 2: Xác định nội dung hệ thống bài tập Nội dung của HTBT phải bao quát được kiến thức của chương. Để ra một BTHH phù hợp với mục tiêu của chương, GV phải trả lời được các ý sau: - Bài tập giải quyết vấn đề gì?

- Loại bài tập dự định xây dựng (định tính, định lượng hay thí nghiệm).

- Có sự liên hệ giữa kiến thức cũ và mới không?

- Có phù hợp với năng lực nhận thức của HS không?

- Bài tập rèn luyện hoặc củng cố kĩ năng nào cho HS? - Bài tập được biên soạn có phù hợp với yêu cầu sư phạm định trước không?

Bước 3: Thu thập tư liệu để soạn hệ thống bài tập Gồm các công việc cụ thể sau: - Thu thập các SBT, các tài liệu liên quan đến HTBT cần xây dựng.

- Tham khảo sách, báo, tạp chí hóa học … có liên quan.

- Tìm hiểu, nghiên cứu những nội dung hóa học có liên quan đến đời sống.

Số tài liệu thu thập được càng nhiều và càng đa dạng thì việc biên soạn càng nhanh chóng và có chất lượng, hiệu quả. Vì vậy, cần tổ chức sưu tầm tư liệu một cách khoa học và có sự đầu tư về thời gian.

Bước 4: Tiến hành soạn thảo bài tập Gồm các công việc cụ thể sau: - Chọn nội dung kiến thức để ra BT. Ví dụ ra BT về các phản ứng xảy ra trong dung dịch các chất điện li, TCHH của một nguyên tố hay các hợp chất của nó.

- Xét tính chất và mối quan hệ qua lại giữa các chất (phù hợp với nội dung kiến thức đã chọn) và tạo ra các biến đổi hóa học. Trên cơ sở các biến đổi hóa học, xây dựng các giả thiết (tạo ra các số liệu) và kết luận của bài toán (hướng đến cái phải tìm).

- Viết đề bài tập (cần diễn đạt mạch lạc, dễ hiểu, ngắn gọn và súc tích).

- Giải bài tập vừa xây dựng bằng nhiều cách, phân tích ý nghĩa hóa học, tác dụng của mỗi cách giải và xem mỗi cách giải đó ứng với trình độ tư duy của đối tượng HS nào.

- Loại bỏ các dữ kiện thừa; các câu, chữ gây hiểu nhầm đồng thời sửa chữa các lỗi ngữ pháp, chính tả để hoàn thiện BT. Bên cạnh việc soạn thảo các BT mới, GV cần rà soát lại các BT có sẵn trong SGK, SBT nhằm bổ sung thêm các dạng BT còn thiếu hoặc những nội dung mà SGK, SBT chưa đề cập.

Bước 5: Thử nghiệm, lấy ý kiến của chuyên gia và đồng nghiệp.

Bước 6: Chỉnh sửa và hoàn thiện hệ thống bài tập.

22

2.4. Hệ thống bài tập hỗ trợ học sinh tự học phần hóa vô cơ lớp 11 chương trình cơ bản trường THPT HTBT đã được chúng tôi chú ý để nội dung kiến thức phải phủ kín chương trình, khắc sâu trọng tâm. Với từng dạng BT chúng tôi đã đưa ra phương pháp chung: GV đưa ra BT mẫu (bài tập gốc) sau đó hướng dẫn hoặc HS phát hiện phương pháp giải tự đó vận dụng làm các BT tương đương và BT phát triển.

Về vấn đề số lượng câu hỏi, một số GV cho rằng khá nhiều HS khá và trung bình không thể giải hết được. Nhưng mục đích chúng tôi đặt ra là HTBT dùng để áp dụng cho HS từ trung bình trở lên, và đã được chia dạng, xếp từ dễ đến khó nên HS giỏi có thể giải hết còn HS trung bình và khá có thể để lại một số BT khó và sau khi sử dụng xong HTBT HS sẽ giải được nhiều BT hơn trước chứ không phải là giải hết.

Sau đây, chúng tôi xin trình bày hệ thống các BT hỗ trợ HS tự học đã xây dựng.

2.4.1. Hệ thống bài tập hỗ trợ tự học chương “Sự điện li” 2.4.1.1. Bài tập lý thuyết có hướng dẫn giải hoặc đáp án Câu 1. Trong dung dịch HCN tồn tại cân bằng: HCN ⇌ H+ + CN-. Hãy chọn câu đúng.

A. Nhỏ vào vài giọt dung dịch HCl thì cân bằng chuyển dời theo chiều thuận.

B. Nhỏ vào vài giọt dung dịch H2SO4 thì cân bằng chuyển dời theo chiều nghịch.

C. Nhỏ vào vài giọt dung dịch NaOH thì cân bằng chuyển dời theo chiều nghịch.

D. Nhỏ vào vài giọt dung dịch KCN thì cân bằng chuyển dời theo chiều thuận.

Câu 2. Cho các chất: NaCl, MgCl2, CuSO4, Mg(OH)2, CH3COOH, H2SO4, HCl, NaOH, H2S. Số chất điện li mạnh là A. 5.

B. 6.

C. 7.

D. 8.

Câu 3. Dãy nào sau đây đều gồm các chất điện li yếu?

A. HCl, H2S, HF, Mg(OH)2, Al(OH)3.

B. H2S, H2SO3, CH3COOH, NaCl, AgNO3.

C. K2SO4, AlCl3, HCl, Zn(OH)2, AgCl. D. H2S, H2SO3, CH3COOH, Mg(OH)2, Al(OH)3.

Câu 4. Chất nào sau đây là chất điện li yếu?

A. HCl. B. CH3COOH. C. NaOH. D. BaCl2.

Câu 5. Dung dịch chất điện li dẫn điện được là do trong dung dịch có chứa các A. electron chuyển động tự do.

B. cation và anion chuyển động tự do.

C. ion H+ và OH- chuyển động tự do.

D. ion được gắn cố định tại các nút mạng.

Câu 6. Chất nào sau đây không dẫn điện?

A. KCl rắn, khan.

B. CaCl2 nóng chảy.

C. NaOH nóng chảy.

D. HBr hòa tan trong nước.

Câu 7. Cho các chất: KAl(SO4)2.12H2O, C2H5OH, C12H22O11 (saccarozơ), CH3COOH, Ca(OH)2, CH3COONH4. Số chất điện li là: A. 2.

B. 3.

C. 4.

D. 5.

Câu 8. Cho các mệnh đề sau. Hãy chọn đáp án đúng.

1. Chất điện li mạnh có độ điện li α > 1.

2. Chất điện li mạnh có độ điện li α = 1.

3. Chất không điện li có độ điện li α = 0.

4. Chất điện li yếu có độ điện li α = 1.

5. Chất điện li yếu có độ điện li 0 < α <1.

A. (1), (3), (5).

B. (2), (3), (5).

23

C. (1), (2), (4).

D. (2), (4), (5).

Câu 9. Chọn câu đúng.

A. Chỉ có hợp chất ion mới bị điện li khi hoà tan trong nước.

B. Độ điện li chỉ phụ thuộc vào bản chất chất điện li.

C. Độ điện li của chất điện li yếu có thể bằng 1.

D. Với chất điện li yếu, độ điện li bị giảm khi nồng độ tăng.

Câu 10. Dãy chất nào sau đây là các chất điện li mạnh?

A. NaCl, CuSO4, Fe(OH)3, HBr. B. KNO3, H2SO4, CH3COOH, NaOH. C. CuSO4, HNO3, NaOH, MgCl2.

D. KNO3, NaOH, C2H5OH, HCl. Câu 11. Trong dung dịch axit axetic (CH3COOH) có những phần tử nào sau đây?

A. H+, CH3COO–.

B. CH3COOH, H+, CH3COO–, H2O. C. H+, CH3COO–, H2O. D. CH3COOH, CH3COO–, H+.

Câu 12. Trong các chất sau: K3PO4, H2SO4, HClO, HNO2, NH4Cl, HgCl2, Sn(OH)2. Các chất điện li yếu là: A. HClO, HNO2, HgCl2, Sn(OH)2.

B. HClO, HNO2, K3PO4, H2SO4.

C. HgCl2, Sn(OH)2, NH4Cl, HNO2.

D. HgCl2, Sn(OH)2, HNO2, H2SO4.

Câu 13. Trong dd CH3COOH có cân bằng sau: CH3COOH ⇌ CH3COO– + H+ Độ điện li α sẽ biến đổi như thế nào khi nhỏ vài giọt dd HCl vào dd CH3COOH? A. Tăng.

B. Giảm.

C. Không thay đổi.

D. Không xác định được Câu 14. Dãy các chất nào sau đây vừa tác dụng được với dung dịch H2SO4, vừa tác dụng được với dung dịch NaOH? A. Pb(OH)2, ZnO, Fe2O3.

B. Al(OH)3, Al2O3, Na2CO3.

C. ZnO, NH4HCO3, Al(OH)3.

D. Zn(OH)2, NaHCO3, CuCl2.

Câu 15. Cho các phản ứng sau: HCl + H2O → Cl- + H3O+ (1) NH3 + H2O → NH4+ + OH- (2) CuSO4 + 5H2O → CuSO4.5H2O (3) HSO3- + H2O → H3O+ + SO32- (4) HSO3 + H2O → H2SO3 + OH (5) Theo Bronxtet, H2O đóng vai trò là axit trong các phản ứng: A. (1), (2), (3).

B. (2), (5).

C. (2), (3), (4), (5) D. (1), (4), (5) Câu 16. Các phản ứng nào sau đây có thể xảy ra?

1. Na2CO3 + CaCl2 → 2. Na2SO4 + CuCl2 → 3. CH3COONa + HCl → 4. Na2SO4 + HCl → 5. CaCO3 + HCl → 6. CuS + H2SO4 loãng → A. (1), (2), (3).

B. (2), (4), (6).

C. (1), (3), (5).

D. (1), (3), (6).

Câu 17. Các dung dịch NaCl, NaOH, NH3, Ba(OH)2 có cùng nồng độ mol, dung dịch có pH lớn nhất là A. NaOH. B. Ba(OH)2.

C. NH3.

D. NaCl. Câu 18. Theo định nghĩa về axit - bazơ của Bronstet thì có bao nhiêu ion là bazơ trong số các ion cho dưới đây: Na+, Cl-, CO32-, CH3COO-, NH4+, S2-?

A. 1.

B. 2.

C. 3.

D. 4 Câu 19. Chất nào sau đây thuộc loại axit theo Bronsted?

A. H2SO4, Na+, CH3COO-.

B. HCl, NH4+, HSO4-.

C. H2S, H3O+, HPO3-.

D. HNO3, Mg2+, NH3.

24

Câu 20. Cho các ion sau: NH4+, CO32-, CH3COO-, HSO4-, Cl-, HCO3-. Hãy cho biết ion nào có khả năng nhận proton?

A. CO32-, CH3COO-, HSO4-, Cl-, HCO3-.

B. CO32-, CH3COO-, HSO4-, HCO3-.

C. CO32-, CH3COO-, HCO3-.

D. CO32-, CH3COO-.

Câu 21. Trong các phản ứng sau: (1) NaHCO3 + NaOH → Na2CO3 + H2O; (2) SO32- + 2HCl → SO2 + H2O + 2Cl-; (3) H2S + CuSO4 → CuS + H2SO4; (4) Al(H2O)3+ + H2O → Al(OH)2+ + H3O+.

Phản ứng nào là phản ứng axit – bazơ?

A (1), (2), (3).

B. Chỉ có (1), (2).

C. (2), (3), (4).

D. (1), (2), (4).

Câu 22. Cho các phản ứng sau: (dung dịch Na3PO4 + dung dịch NaH2PO4) (1); (CO2 + dung dịch Na2CO3) (2); (CaCO3 + dung dịch CH3COOH) (3); (NH3 + dung dịch FeCl2) (4); (dung dịch BaCl2 + dung dịch Na2CO3) (5); (Na2S + dung dịch HCl) (6). Hãy cho biết có bao nhiêu phản ứng là phản ứng axit – bazơ?

A. 6.

B. 3.

C.4.

D. 5 Câu 23. Cho 4 phản ứng: (1) Fe + 2HCl → FeCl2 + H2; (2) 2NaOH + (NH4)2SO4 → 2NH3 + 2H2O + Na2SO4 (3) BaCl2 + Na2CO3 → BaCO3 + 2NaCl (4) 2NH3 + 2H2O + FeSO4 → Fe(OH)2 + (NH4)2SO4.

Các phản ứng thuộc loại phản ứng axit – bazơ là: A. (2), (4).

B (3), (4).

C. (l), (2).

D. (2), (3).

Câu 24. Dãy sắp xếp các dung dịch có cùng nồng độ mol/l theo thứ tự pH tăng dần là: A. KHSO4, HF, H2SO4, Na2CO3.

B. HF, H2SO4, Na2CO3, KHSO4.

C. H2SO4, KHSO4, HF, Na2CO3.

D. HF, KHSO4, H2SO4, Na2CO3.

Câu 25. Cho các dung dịch có cùng nồng độ: Na2CO3 (1), H2SO4 (2), HCl (3), KNO3 (4). Giá trị pH của các dung dịch được sắp xếp theo chiều tăng dần từ trái sang phải là: A. (3), (2), (4), (1).

B. (4), (1), (2), (3).

C. (1), (2), (3), (4).

D. (2), (3), (4), (1).

Câu 26. Dung dịch nào sau đây có pH = 7?

A. Na3PO4.

B. KNO3.

C. Al2(SO4)3.

D. HCl. Câu 27. Cho 1 giọt quì tím lần lượt vào dung dịch các muối sau: NH4Cl, Al2(SO4)3, K2CO3, KNO3 dung dịch nào sẽ có màu đỏ?

A. NH4Cl, KNO3.

B. NH4Cl, Al2(SO4)3.

C. K2CO3, KNO3.

D. Al2(SO4)3, K2CO3.

Câu 28. Thêm vài giọt phenolphtalein lần lượt vào 4 dung dịch: CuSO4, FeCl3, KNO3, Na2CO3 dung dịch nào sẽ không màu?

A. Chỉ có Na2CO3.

B. Chỉ có KNO3.

C. CuSO4, FeCl3, KNO3.

D. Cả 4 dung dịch.

Câu 29. Thêm vài giọt phenolphtalein lần lượt vào dung dịch các muối: (NH4)2SO4, K3PO4, KCl, K2CO3, dung dịch nào không có màu?

A. (NH4)2SO4, KCl. B. (NH4)2SO4, K3PO4.

25

C. K3PO4, KCl. D. KCl, K2CO3.

Câu 30. Dung dịch nào sau đây chuyển quỳ tím thành xanh?

A. NaCl. B. Na3PO4.

C. NaHSO4.

D. NaNO3.

Câu 31. Nhỏ dung dịch phenolphtalein vào dung dịch nào sau đây, dung dịch chuyển sang màu hồng?

A. AlCl3.

B. MgCl2.

C.Na2S. D. NH4OH. Câu 32. Cho các dung dịch muối sau: (X1) KCl; (X2) Na2CO3; (X3) NaHSO4; (X4) CH3COONa; (X5) K2SO4; (X6) AlCl3; (X7) NaCl; (X8) NH4Cl. a. Dung dịch nào có pH < 7?

A. X3, X5, X4.

B. X5, X3, X6.

C. X6, X1, X2.

D. X3, X6, X8. b. Dung dịch nào có pH > 7?

A. X2, X8.

B. X5, X7.

C. X1, X3.

D. X4, X2.

Câu 33. Dung dịch chất X không làm đồi màu quỳ tím, dung dịch chất Y làm quỳ tím hóa màu xanh. Trộn lẫn 2 dung dịch trên thu được kết tủa. Hai chất X, Y tương ứng là: A. Na2SO4 và BaCl2.

B. KNO3 và Na2CO3.

C. BaCO3 và K2SO4.

D. Ba(NO3)2 và Na2CO3.

Câu 34. Ion OH có thể phản ứng với các dãy ion nào sau đây?

A. K+, Al3+, SO42-.

B. Cu2+, HSO3-, NO3-.

C. Na+, F-, HSO4-.

D. H+, NH4+, HCO3-.

Câu 35. Cho dung dịch NaHCO3 vào các dung dịch sau: AlCl3, NaOH, BaCl2 và NaHSO4. Cho biết dung dịch nào không có phản ứng xảy ra: A. AlCl3, NaOH, BaCl2, NaHSO4.

B. AlCl3, BaCl2 và NaHSO4.

C. AlCl3 và BaCl2.

D. BaCl2.

Câu 36. Dung dịch nào sau đây không tồn tại được?

A. Mg2+, SO42-, Cl-, Al3+.

B. Fe2+, SO42-, Cl-, Cu2+.

2+ + C. Ba , Na , OH , NO3 .

D. Na+, Fe3+, NO3-, OH-.

Câu 37. Cho phản ứng sau: BaCO3 + 2H+ → Ba2+ + CO2- + H2O. Vậy phương trình dạng phân tử của phản ứng có thể là A. BaCO3 + 2CH3COOH → Ba(CH3COO)2 + H2O + CO2.

B. BaCO3 + 2HNO3 → Ba(NO3)2 + H2O + CO2.

C. BaCO3 + H2SO4 → BaSO4 + H2O + CO2.

D. BaCO3 + CO2 + H2O → Ba(HCO3)2.

Câu 38. Cho FeS2 vào dung dịch HNO3 đặc, nóng thu được muối sắt (III), H2SO4, khí NO2 và H2O. Hãy cho biết phương trình phản ứng ion thu gọn của phản ứng là: A. FeS2 + 10H+ 6NO3- → Fe3+ + 2SO42- + 6NO2 + 5H2O. B. FeS2+ 12H+ + 9 NO3- → Fe3+ + 2SO42- + 9NO2 + 5H2O. C. FeS2+ 14H+ + 15 NO3- → Fe3+ + 2SO42- + 15NO2 + 7H2O. D. FeS2+ 18H+ + 18 NO3- → Fe3+ + 2SO42- + 8NO2 + 9H2O. Câu 39. Một dung dịch có chứa Cu2+, Fe3+, Cl- và SO42-. Hãy cho biết khi cô cạn dung dịch đó có thể thu được bao nhiêu muối?

A. 2.

B. 3.

C. 4.

D. 1.

Câu 40. Cho các cặp dung dịch sau: (1) (NH4)2CO3 và Ba(OH)2; (2) Na2CO3 và FeCl3; (3) Ba(OH)2 và KHSO4; (4) H2SO4và Na2S2O3; (5) NaOH và NH4Cl. Những cặp khi cho tác dụng với nhau thấy vừa có khí thoát ra và vừa có kết tủa tạo thành là: 26

A. (1), (2), (4).

B. (1), (3), (4).

C. (1), (2) (3).

D. (1), (3), (5).

Câu 41. Cho dung dịch NaOH từ từ cho đến dư vào dung dịch X, thấy kết tủa xuất hiện, kết tủa không tan. Cho dung dịch Y từ từ cho đến dư vào dung dịch Ba(AlO2)2, thấy kết tủa xuất hiện và chỉ tan đi một phần. Dung dịch X và Y theo thứ tự là: A CrCl2 và HCl. B. CrCl3 và HCl. C. CrCl2 và H2SO4.

D. CrCl3 và H2SO4.

Câu 42. Nhận xét nào dưới đây không đúng?

A. Al(OH)3, NaHCO3, Pb(OH)2, CH3COONH4 đều là chất lưỡng tính.

B. Dung dịch NaOH có giá trị pH lớn hơn dung dịch Ba(OH)2 có cùng CM. C. Không tồn tại dung dịch X gồm các thành phần: HSO42-, HCO3-, Na+ và NH4+.

D. Dung dịch FeCl3 tác dụng với NaOH tạo kết tủa màu đỏ nâu.

Câu 43. Dung dịch Na2CO3 có thể tác dụng với tất cả các chất trong dãy nào sau đây?

A. CaCl2, HCl, CO2, KOH. B. Ca(OH)2, Na2SO4, BaCl2, FeCl3.

C. HNO3, CO2, Ba(OH)2, KNO3.

D. CO2, Ca(OH)2, BaCl2, H2SO4, HCl. Câu 44. Cho từ từ dung dịch NaOH đến dư vào dung dịch AlCl3 thấy có hiện tượng A. kết tủa màu nâu đỏ.

B. kết tủa keo trắng, sau đó tan hết.

C. kết tủa màu xanh.

D. kết tủa keo trắng, sau đó không tan.

Câu 45. Ba dung dịch X, Y, Z thoả mãn: - X tác dụng với Y thì có kết tủa xuất hiện; - Y tác dụng với Z thì có kết tủa xuất hiện; - X tác dụng với Z thì có khí thoát ra.

X, Y, Z lần lượt là: A. Al2(SO4)3, BaCl2, Na2SO4.

B. FeCl2, Ba(OH)2, AgNO3.

C. NaHSO4, BaCl2, Na2CO3.

D. NaHCO3, NaHSO4, BaCl2.

HƯỚNG DẪN GIẢI Câu 1. Nhỏ H2SO4 vào → [H+] tăng lên → cân bằng chuyển dịch theo chiều làm giảm [H+] → phản ứng xảy ra theo chiều nghịch. Đáp án đúng là B. Câu 2. B. Gồm: NaCl, MgCl2, CuSO4, H2SO4, HCl, NaOH. Câu 3. D. A sai, vì HCl là chất điện li mạnh.

B sai, vì NaCl, AgNO3 là chất điện li mạnh.

C sai vì, HCl, AgCl, H2SO4 và AlCl3 là chất điện li mạnh.

Câu 4. B. Câu 5. B. Câu 6. A. Vì KCl khan không thể phân li ra ion.

Câu 7. C. Gồm: CH3COOH, Ca(OH)2, CH3COONH4, KAl(SO4)2.12H2O. Câu 8. B. Câu 9. D. A sai, vì HCl là hợp chất cộng hóa trị vẫn phân li ra ion khi hòa tan trong dung môi.

27

B sai, vì  

K cb , do đó độ điện li α phụ thuộc vào bản chất chất điện li, nồng độ C

chất điện li và Kcb. C sai, vì chất điện li yếu có 0 < α < 1. Đáp án đúng là D. Câu 10. C. Câu 11. B. Câu 12. A. Câu 13. B. Nhỏ HCl vào → [H+] tăng lên → cân bằng chuyển dịch theo chiều làm giảm [H+] → phản ứng xảy ra theo chiều nghịch → CCH3COOH tăng lên.

Mặt khác,  

K cb , do đó CCH3COOH tăng lên làm cho độ điện li α giảm.

C

Câu 14. C. A sai, vì Fe2O3 chỉ tác dụng được với H2SO4.

B sai, vì Na2CO3 chỉ tác dụng được với H2SO4.

D sai, vì CuCl2 chỉ tác dụng được với NaOH. Câu 15. B. Vì theo Bronstet, axit là chất có khả năng cho H+.

Câu 16. C. Các phản ứng 2, 4, 6 không xảy ra. Phản ứng trao đổi ion trong dung dịch các chất điện li chỉ xảy ra khi các ion kết hợp được với nhau và tạo thành 1 trong các chất sau: chất kết tủa, chất điện li yếu, chất khí.

1. Na2CO3 + CaCl2 → CaCO3↓ + 2NaCl (CO32− + Ca2+ → CaCO3 ↓) 3. CH3COONa + HCl → CH3COOH + NaCl (CH3COO− + H+ → CH3COOH) 5. CaCO3 + 2HCl → CaCl2 + CO2 ↑ + H2O (CaCO3 + 2H+ → Ca2+ + CO2 ↑ + H2O) Câu 17. B. Vì để có pH lớn nhất (thể hiện tính bazơ) thì [OH-] phải lớn nhất.

Câu 18. C. Câu 19. B. Câu 20. C. Câu 21. D. Câu 22. C. Gồm (1), (2), (4), (6).

Câu 23. A. Câu 24. C. Vì để có pH lớn nhất (thể hiện tính bazơ) thì [OH-] phải lớn nhất.

Câu 25. D. Câu 26. B. Vì Na3PO4, Al2(SO4)3, HCl là axit nên pH < 7.

Câu 27. B. Hợp chất làm quỳ tím hóa đỏ thì hợp chất đó phải có tính axit.

Câu 28. C. Hợp chất làm phenolphtalein không đổi màu thì hợp chất đó là axit hoặc chất trung tính.

Câu 29. A. Câu 30. C. Câu 31. D. Hợp chất làm phenolphtalein hóa hồng thì hợp chất đó là bazơ.

Câu 32. KCl, K2SO4, NaCl là chất trung tính → pH = 7.

Na2CO3, CH3COOH, là bazơ → pH > 7.

NaHSO4, AlCl3, NH4Cl là axit → pH < 7. a) D. b) D. Câu 33. X không làm đổi màu quỳ tím → X là chất trung tính.

Y làm quỳ tím hóa xanh → Y là bazơ.

Chọn B và D. Mà X và Y tạo kết tủa với nhau Đáp án đúng là D. Ba(NO3)2 + Na2CO3 → BaCO3 + 2NaNO3

38

Câu 34. D. Vì OH- là ion có tính bazơ nên phản ứng được chất có tính axit tạo chất điện li yếu hoặc chất kết tủa.

Câu 35. D. 3NaHCO3 + AlCl3 → Al(OH)3 + 3NaCl + 3CO2.

NaHCO3 + NaOH → Na2CO3 + H2O 2NaHCO3 + 2 NaHSO4 → Na2SO4 + CO2 + H2O Câu 36. D. Câu 37. B. Vì theo phương trình ion thu gọn Ba2+ phải ở dạng dung dịch.

Câu 38. C. Câu 39. C. Câu 40. A. Câu 41. C. Câu 42. B. Vì để pH lớn hơn thì [OH ] phải lớn hơn. Mà Ba(OH)2 có [OH-] lớn hơn NaOH do đó pH của Ba(OH)2 lớn hơn pH của NaOH. Câu 43. D. Na2CO3 là bazơ nên nó chỉ tác dụng với các hợp chất có tính axit và các chất trung tính tạo kết tủa.

Câu 44. B. Câu 45. X tác dụng với Y thì có kết tủa xuất hiện ⇒ Loại D vì: NaHCO3 + NaHSO4 không có kết tủa. X tác dụng với Z thì có khí thoát ra ⇒ Loại A và B vì không tạo khí. Đáp án đúng là C. 2NaHSO4 + BaCl2 → BaSO4 + Na2SO4 + 2HCl Na2CO3 + 2NaHSO4 → 2Na2SO4 + CO2 + H2O 2.4.1.2. Phân dạng bài tập và phương pháp giải I. Pha trộn dung dịch có cùng chất tan. Cô cạn, pha loãng dung dịch 1. Trộn lẫn hai dung dịch có cùng chất tan - Dung dịch 1: Có khối lượng m1, thể tích V1, nồng độ C1 (nồng độ phần trăm hoặc nồng độ mol), khối lượng riêng d1.

- Dung dịch 2: Có khối lượng m2, thể tích V2, nồng độ C1 (C2 < C1), khối lượng riêng d2.

- Dung dịch thu được: Có khối lượng m = m1 + m2, thể tích V = V1 + V2, nồng độ C (C1 < C < C2), khối lượng riêng d. a. Đối với nồng độ % về khối lượng m1

|C2- C|

C1 C

m2

C2

|C- C1|

Trong đó C1, C2, C là nồng độ %. b. Đối với nồng độ mol/lit V1

|C2- C|

C1 C

V2

C2

|C- C1|

39

Trong đó C1, C2, C là nồng độ mol/lit. c. Đối với khối lượng riêng * Khi sử dụng sơ đồ đường chéo cần chú ý: - Chất rắn khan coi như dung dịch có C = 100%.

- Chất khí tan trong nước nhưng không phản ứng với nước (như HCl, HBr, NH3…) coi như dung dịch có C = 100%.

- Dung môi coi như dung dịch có C = 0%.

V1

|d2- d|

d1 d

V2

d2

|d- d1|

- Khối lượng riêng của H2O là d = 1 g/ml.

2. Cô cạn, pha loãng dung dịch - Dung dịch 1: Có khối lượng m1, thể tích V1, nồng độ C1 (nồng độ phần trăm hoặc nồng độ mol).

- Sau khi cô cạn hay pha loãng dung dịch bằng nước, dung dịch thu được có khối lượng m2 = m1 ± m H 2 O ; thể tích V2 = V1 ± VH 2 O ; nồng độ C2. a. Đối với nồng độ % về khối lượng m C mct = m1.C1 = m2.C2 → 1  2 m 2 C1 b. Đối với nồng độ mol/lit V C nct = V1.C1 = V2.C2 → 1  2 V2 C1 Dạng 1: Pha trộn hai dung dịch có cùng chất tan hoặc pha nước vào một dung dịch chứa một chất tan Phương pháp giải - Nếu pha trộn hai dung dịch có nồng độ % khác nhau thì ta dùng công thức: m1 C2  C  m2 C  C1 Trong đó C, C1, C2 là nồng độ %.

- Nếu pha trộn hai dung dịch có nồng độ mol khác nhau thì ta dùng công thức: V1 C2  C  V2 C  C1 Trong đó C, C1, C2 là nồng độ mol/lit.

- Nếu pha trộn hai dung dịch có khối lượng riêng khác nhau thì ta dung công thức: V1 d 2  d  V2 d  d1 ⁂ Các ví dụ minh họa ⁂ Ví dụ 1: Từ 20g dung dịch HCl 40% và nước chất pha chế dung dịch HCl 16%.

30

Khối lượng nước (gam) cần dùng là A. 27.

B. 25,5.

C. 54.

Hướng dẫn giải Áp dụng sơ đồ đường chéo, ta có: m1 = 20

D. 30.

|16- 0|

40 16

m2

0

|40- 16|

Đáp án đúng là D. Ví dụ 2: Tính số ml H2O cần thêm vào 2 lít dung dịch NaOH 1M để thu được dung dịch mới có nồng độ 0,1M. A. 0,018ml.

B. 0,0045ml.

C. 4,5ml.

D. 18ml.

Hướng dẫn giải Áp dụng sơ đồ đường chéo, ta có: |1- 0,1|

0

V1

0,1 V2 = 2

1

|0,1- 0|

Đáp án đúng là A. Ví dụ 3: Tính số ml H2O cần thêm vào 250ml dung dịch NaOH 1,25M để tạo thành dung dịch 0,5M. Giả sử sự hoà tan không làm thay đổi đáng kể thể tích dung dịch.

A. 0,006ml.

B. 375ml.

C. 300ml.

D. 6ml.

Hướng dẫn giải Áp dụng sơ đồ đường chéo, ta có: V1

|1,25- 0,5|

0 0,5

V2 = 250 1,25

|0,5- 0|

Đáp án đúng là B. Ví dụ 4: Tính số ml dung dịch NaOH 2,5% (D = 1,03g/ml) điều chế được từ 80ml dung dịch NaOH 35% (D = 1,38g/ml).

A. 877ml.

B. 4,47ml.

C. 1431ml.

D. 1500ml.

Hướng dẫn giải Ta có: V dd(1).C M(1) = V dd(2).C M(2) (1) C%.10D Mà CM  (2).

M Từ (1) và (2), suy ra: C%.10D(1) C%.10D(2) Vdd(1) .  Vdd(2) .

M NaOH M NaOH 31

35%.10.1,38 2,5%.10.1,08 ď&#x20AC;˝ Vdd(2) .

40 40 ď&#x192;&#x203A; Vdd(2) ď&#x20AC;˝ 1431.

ď&#x192;&#x203A; 80.

Ä?ĂĄp ĂĄn Ä&#x2018;Ăşng lĂ D. VĂ­ d᝼ 5: LĂ m bay hĆĄi 500ml dung dáť&#x2039;ch HNO3 20% (D = 1,20g/ml) Ä&#x2018;áť&#x192; cháť&#x2030; còn 300g dung dáť&#x2039;ch. TĂ­nh náť&#x201C;ng Ä&#x2018;áť&#x2122; % cᝧa dung dáť&#x2039;ch nĂ y.

A. 40%.

B. 10%.

C. 20%.

D. 30%.

HĆ°áť&#x203A;ng dẍn giải Ta cĂł: mdd(1).C%(1) = mdd(2).C%(2) Váť&#x203A;i m dd (1) = 500.1,20 = 600 gam.

Suy ra: 600.20% = 300. C%(2) ď&#x192;&#x203A; C%(2) = 40%. Ä?ĂĄp ĂĄn Ä&#x2018;Ăşng lĂ A. Dấng 2: Hòa tan máť&#x2122;t khĂ­ (HCl, HBr, NH3â&#x20AC;Ś), máť&#x2122;t oxit (SO3, P2O5, Na2Oâ&#x20AC;Ś), máť&#x2122;t oleum H2SO4.nSO3 hoạc máť&#x2122;t tinh tháť&#x192; (CuSO4.5H2O, FeSO4.7H2O, NaClâ&#x20AC;Ś) vĂ o nĆ°áť&#x203A;c hoạc dung dáť&#x2039;ch chᝊa máť&#x2122;t chẼt tan Ä&#x2018;áť&#x192; thu Ä&#x2018;ưᝣc dung dáť&#x2039;ch máť&#x203A;i chᝊa máť&#x2122;t chẼt tan duy nhẼt PhĆ°ĆĄng phĂĄp giải - TrĆ°áť?ng hᝣp hòa tan tinh tháť&#x192; muáť&#x2018;i vĂ o dung dáť&#x2039;ch thĂŹ ta coi tinh tháť&#x192; Ä&#x2018;Ăł lĂ máť&#x2122;t dung đ?&#x2018;&#x161; dáť&#x2039;ch cĂł náť&#x201C;ng Ä&#x2018;áť&#x2122; phần trÄ&#x192;m lĂ C% = đ?&#x2018;?â&#x201E;&#x17D;Ẽđ?&#x2018;Ą đ?&#x2018;Ąđ?&#x2018;&#x17D;đ?&#x2018;&#x203A; .100%, sau Ä&#x2018;Ăł ĂĄp d᝼ng cĂ´ng thᝊc: đ?&#x2018;&#x161;đ?&#x2018;Ąđ?&#x2018;&#x2013;đ?&#x2018;&#x203A;â&#x201E;&#x17D; đ?&#x2018;Ąâ&#x201E;&#x17D;áť&#x192;

m1 C2 ď&#x20AC;­ C ď&#x20AC;˝ m2 C ď&#x20AC;­ C1 - TrĆ°áť?ng hᝣp hòa tan khĂ­ (HCl, HBr, NH3â&#x20AC;Ś) hoạc oxit vĂ o dung dáť&#x2039;ch thĂŹ ta viáşżt phĆ°ĆĄng trĂŹnh phản ᝊng cᝧa khĂ­ hoạc oxit váť&#x203A;i nĆ°áť&#x203A;c (náşżu cĂł) trong dung dáť&#x2039;ch Ä&#x2018;Ăł, sau Ä&#x2018;Ăł tĂ­nh kháť&#x2018;i lưᝣng cᝧa chẼt tan thu Ä&#x2018;ưᝣc. Coi khĂ­ hoạc oxit Ä&#x2018;Ăł lĂ máť&#x2122;t dung dáť&#x2039;ch chẼt đ?&#x2018;&#x161;đ?&#x2018;?â&#x201E;&#x17D;Ẽđ?&#x2018;Ą đ?&#x2018;Ąđ?&#x2018;&#x17D;đ?&#x2018;&#x203A; tan cĂł náť&#x201C;ng Ä&#x2018;áť&#x2122; phần trÄ&#x192;m lĂ C% = .100%, sau Ä&#x2018;Ăł ĂĄp d᝼ng cĂ´ng đ?&#x2018;&#x161;đ?&#x2018;&#x153;đ?&#x2018;Ľđ?&#x2018;&#x2013;đ?&#x2018;Ą (â&#x201E;&#x17D;đ?&#x2018;&#x153;ạđ?&#x2018;? đ?&#x2018;&#x2DC;â&#x201E;&#x17D;Ă­ đ??ťđ??śđ?&#x2018;&#x2122;. đ?&#x2018; đ??ť3

thᝊc:

m1 C2 ď&#x20AC;­ C ď&#x20AC;˝ m2 C ď&#x20AC;­ C1 â &#x201A; CĂĄc vĂ­ d᝼ minh háť?a â &#x201A; VĂ­ d᝼ 1: Cần lẼy bao nhiĂŞu gam tinh tháť&#x192; CuSO4.5H2O vĂ bao nhiĂŞu gam dung dáť&#x2039;ch CuSO4 8% Ä&#x2018;áť&#x192; pha thĂ nh 280 gam dung dáť&#x2039;ch CuSO4 16%?

A. 180 vĂ 100.

B. 330 vĂ 250.

C. 60 vĂ 220.

D. 40 vĂ 240.

HĆ°áť&#x203A;ng dẍn giải Ta coi CuSO4.5H2O nhĆ° lĂ dung dáť&#x2039;ch CuSO4 cĂł C% =

160.100 ď&#x20AC;˝ 64% .

250

Gáť?i m1 lĂ kháť&#x2018;i lưᝣng CuSO4.5H2O (C1 = 64%) vĂ m2 lĂ kháť&#x2018;i lưᝣng cᝧa dung dáť&#x2039;ch CuSO4 8% (C2 = 8%).

Theo sĆĄ Ä&#x2018;áť&#x201C; Ä&#x2018;Ć°áť?ng chĂŠo: m1

|16 â&#x20AC;&#x201C; 8|

64 16

m2

8

32

|64 â&#x20AC;&#x201C; 16|

Mặt khác m1 + m2 = 280 gam.

Suy ra: m1 = 40 gam; m2 = 240 gam. Đáp án đúng là D. Ví dụ 2: Cần lấy bao nhiêu gam oleum H2SO4.3SO3 hòa tan vào 200 gam H2O để thu được một dung dịch H2SO4 có nồng độ 10%?

Hướng dẫn giải Phương trình phản ứng: H2SO4.3SO3 + 3H2O → 4H2SO4 Mol: 338 → 392 Coi oleum H2SO4.3SO3 là dung dịch H2SO4 có nồng độ % là C% 

392 .100%  115,98% .

338

Gọi khối lượng của oleum là m1 và khối lượng của nước là m2. Áp dụng sơ đồ đường chéo, ta có: |10 – 0|

115,98

m1

10 m2

|115,98 – 10|

0

10  0 m1 m 10   1 m2 115,98  10 m2 105,98 Với m2 = 200 gam → m1 = 18,87 gam.

Ví dụ 3: Hòa tan V lít khí HCl (đktc) vào 185,4 gam dung dịch HCl 10% thu được dung dịch HCl 16,57%. Giá trị của V là A. 4,48.

B. 8,96.

C. 2,24.

D. 6,72.

Hướng dẫn giải Đặt m khí HCl = m1 và m dd HCl 10% = m2 Coi khí HCl là dung dịch HCl 100%. Áo dụng sơ đồ đường chéo, ta có: → n HCl = 0,4 mol → V HCl = 0,4.22,4 = 8,96 lít 

m1

|16,54 – 10|

100 16,54

|100 – 16,54|

m2 = 185,54 10

Đáp án đúng là B. Ví dụ 4: Cho 14,84g tinh thể Na2CO3 vào bình chứa 500ml dung dịch HCl 0,4M được dung dịch B. Tính nồng độ mol/lit các chất trong dung dịch B. A. 0,08M và 0,04M. B. 0,08M và 0,4M. C. 0,8M và 0,04M. D. 0,8M và 0,4M. 33

Hướng dẫn giải Ta có: n Na 2CO3  n CO2  3

14,84  0,14 (mol); n HCl = 0,2 (mol).

106

Phương trình phản ứng: Na2CO3 + 2HCl→ 2NaCl + CO2 + H2O Mol: 0,1 ← 0,2 → 0,2 Như vậy trong dung dịch có chứa 0,04 mol dung dịch Na2CO3 dư và 0,2 mol dung dịch NaCl. Suy ra: 0,04 C Na 2CO3   0,08M. 0,5 0, 2 C NaCl   0, 4M. 0,5 Đáp án đúng là B. Ví dụ 5: Hoà tan 5,6 lít khí HCl (ở đktc) vào 0,1 lít H2O để tạo thành dung dịch HCl. Tính nồng độ mol/lit và nồng độ % của dung dịch thu được.

A. 2,5M và 98,2%.

B. 2,5M và 8,36%.

C. 2,5M và 0,982%.

D. 2,5M và 9,8%.

Hướng dẫn giải - Tìm nồng độ mol/lit: 5,6  0, 25 (mol) Ta có: n HCl bd = n HClsau = 22, 4 Khi hoà tan chất khí HCl vào nước có thể coi: V HCl = V nước = 0,1 lít 0, 25 Suy ra C HCl = = 2,5M. 0,1 - Tìm nồng độ phần trăm: Ta coi HCl là dung dịch HCl 100%. Áp dụng sơ đồ đường chéo: 0,25.36,5

|C - 0|

100 C

0,1.1.103

0

|100 - C|

Đáp án đúng là B. Dạng 3: Tính nồng độ mol, nồng độ %, thể tích của nước cần pha thêm hay cô cạn bớt; thể tích dung dịch chất tan trước hay sau khi pha loãng, cô cạn dung dịch.

Phương pháp giải Khi pha loãng hay cô cạn dung dịch thì khối lượng chất tan không đổi nên: 34

m1 C2  m 2 C1 v C nct = V1.C1 = V2.C2 → 1  2 V2 C1

- Đối với nồng độ % về khối lượng

mct = m1.C1 = m2.C2 →

- Đối với nồng độ mol/lit

⁂ Các ví dụ minh họa ⁂ Ví dụ 1: Làm bay hơi 500ml dung dịch chất A 20% (d = 1,2 g/ml) để còn 300 gam dung dịch. Nồng độ phần trăm của dung dịch này là A. 30%.

B. 40%.

C. 50%.

D. 60%.

Hướng dẫn giải Áp dụng công thức cô cạn, pha loãng dung dịch ta có: m .C m1 C2 500.1,2.20% = 40%.   C2 = 1 1 = 300 m2 m 2 C1 Đáp án đúng là B. Ví dụ 2: Pha loãng dung dịch A có pH = 3 bao nhiêu lần để được dung dịch B có pH = 4?

A. 5.

B. 4.

C. 9.

D. 10.

Hướng dẫn giải Áp dụng công thức cô cạn, pha loãng dung dịch ta có: V1 C2 V1.C1 V1.103   V2    10V1 V2 C1 C2 104 Vậy pha loãng dung dịch A 10 lần để được dung dịch B có pH = 4. Đáp án đúng là D. Ví dụ 3: Có sẵn 45 gam dung dịch NaOH 15%. Tính nồng độ % của dung dịch thu được khi thêm 20ml nước.

A. 25%.

B. 10,38%.

C. 11,2%.

D. 21,6%.

Hướng dẫn giải Áp dụng công thức cô cạn, pha loãng dung dịch ta có: m1.C%(1) 45.15   10,38%. m1.C%(1) = m2.C%(2)  C%(2) = m2 65 Đáp án đúng là B. Ví dụ 4: Có sẵn 200ml dung dịch HCl 1M. Cần thêm bao nhiêu ml nước để thu được dung dịch có nồng độ 0,3M? A. 666,67ml.

B. 60ml.

C. 466,67ml.

D. 140ml.

Hướng dẫn giải Áp dụng công thức cô cạn, pha loãng dung dịch ta có: V1.CM1 200.1 V1.CM1 = V2.CM2  V2 =   666,67 (ml) CM 2 0,3 Mà V2 = V1 + V nước → V nước = V2 – V1 = 666,67 – 200 = 466,67 ml. Đáp án đúng là C. Ví dụ 5: Tính thể tích nước cần thêm vào 250ml dung dịch HCl 1,25M để tạo thành 35

dung dáť&#x2039;ch HCl 0,5M (giả sáť­ sáťą hòa tan khĂ´ng lĂ m thay Ä&#x2018;áť&#x2022;i tháť&#x192; tĂ­ch dung dáť&#x2039;ch thu Ä&#x2018;ưᝣc).

A. 625ml.

B. 375ml.

C. 100ml.

D. 350ml.

HĆ°áť&#x203A;ng dẍn giải Ă p d᝼ng cĂ´ng thᝊc cĂ´ cấn, pha loĂŁng dung dáť&#x2039;ch ta cĂł: V1.CM1 250.1, 25 V1.CM1 = V2.CM2 ď&#x192;&#x203A; V2 = ď&#x20AC;˝ ď&#x20AC;˝ 625 (ml) CM 2 0,5 MĂ V2 = V1 + V nĆ°áť&#x203A;c â&#x2020;&#x2019; V nĆ°áť&#x203A;c = V2 â&#x20AC;&#x201C; V1 = 625â&#x20AC;&#x201C; 250 = 375 ml. Ä?ĂĄp ĂĄn Ä&#x2018;Ăşng lĂ B. II. Phản ᝊng axit â&#x20AC;&#x201C; bazĆĄ Dấng: TĂ­nh pH, náť&#x201C;ng Ä&#x2018;áť&#x2122; mol, tháť&#x192; tĂ­ch cᝧa dung dáť&#x2039;ch axit, bazĆĄ hoạc táť&#x2030; láť&#x2021; tháť&#x192; tĂ­ch giᝯa chĂşng PhĆ°ĆĄng phĂĄp giải - Khi gạp dấng bĂ i táş­p cho dung dáť&#x2039;ch chᝊa háť&#x2014;n hᝣp cĂĄc axit phản ᝊng váť&#x203A;i dung dáť&#x2039;ch chᝊa háť&#x2014;n hᝣp cĂĄc bazĆĄ, ta khĂ´ng nĂŞn viáşżt phĆ°ĆĄng trĂŹnh phân táť­ mĂ nĂŞn sáť­ d᝼ng phĆ°ĆĄng trĂŹnh ion thu gáť?n: H+ + OHâ&#x20AC;&#x201C; â&#x2021;&#x152; H2O - Náşżu trong háť&#x2014;n hᝣp cĂĄc axit cĂł H2SO4 vĂ trong háť&#x2014;n hᝣp cĂĄc bazĆĄ cĂł Ba(OH)2 mĂ Ä&#x2018;áť bĂ i yĂŞu cầu cần tĂ­nh lưᝣng káşżt tᝧa thĂŹ còn cĂł thĂŞm phản ᝊng: Ba2+ + SO42- â&#x2020;&#x2019; BaSO4â&#x2020;&#x201C; - Dáťąa vĂ o giả thiáşżt vĂ cĂĄc phĆ°ĆĄng trĂŹnh phản ᝊng ion rĂşt gáť?n Ä&#x2018;áť&#x192;tĂ­nh toĂĄn suy ra káşżt quả cần tĂŹm.

- Ä?áť&#x2018;i váť&#x203A;i dấng bĂ i táş­p xĂĄc Ä&#x2018;áť&#x2039;nh náť&#x201C;ng Ä&#x2018;áť&#x2122; mol, tháť&#x192; tĂ­ch cᝧa dung dáť&#x2039;ch axit, bazĆĄ hoạc táť&#x2030; láť&#x2021; giᝯa chĂşng, ta cĂł tháť&#x192; sáť­ d᝼ng phĆ°ĆĄng phĂĄp Ä&#x2018;Ć°áť?ng chĂŠo. C᝼ tháť&#x192; nhĆ° sau: + Náşżu axit dĆ° thĂŹ ta sáť­ d᝼ng cĂ´ng thᝊc: â&#x2C6;&#x2019;] + ] đ?&#x2018;&#x2030;đ??´ [đ?&#x2018;&#x201A;đ??ťđ?&#x2018;?Ä&#x2018; + [đ??ťđ?&#x2018;&#x2018;Ć° = +] + ] [đ??ťđ?&#x2018;?Ä&#x2018; đ?&#x2018;&#x2030;đ??ľ â&#x2C6;&#x2019; [đ??ťđ?&#x2018;&#x2018;Ć° + Náşżu bazĆĄ dĆ° thĂŹ ta sáť­ d᝼ng cĂ´ng thᝊc: â&#x2C6;&#x2019;] â&#x2C6;&#x2019; ] đ?&#x2018;&#x2030;đ??´ [đ?&#x2018;&#x201A;đ??ťđ?&#x2018;?Ä&#x2018; + [đ?&#x2018;&#x201A;đ??ťđ?&#x2018;&#x2018;Ć° = +] â&#x2C6;&#x2019; ] [đ??ťđ?&#x2018;?Ä&#x2018; đ?&#x2018;&#x2030;đ??ľ â&#x2C6;&#x2019; [đ?&#x2018;&#x201A;đ??ťđ?&#x2018;&#x2018;Ć° â &#x201A; CĂĄc vĂ­ d᝼ minh háť?a â &#x201A; VĂ­ d᝼ 1: Tráť&#x2122;n 3 dung dáť&#x2039;ch HNO3 0,3M, H2SO4 0,2M vĂ H3PO4 0,1M váť&#x203A;i nhᝯng tháť&#x192; tĂ­ch báşąng nhau thu Ä&#x2018;ưᝣc dung dáť&#x2039;ch X. Dung dáť&#x2039;ch Y gáť&#x201C;m KOH 0,1M vĂ Ba(OH)2 0,2M. Ä?áť&#x192; trung hòa 300 ml dung dáť&#x2039;ch X vᝍa Ä&#x2018;ᝧ V ml dung dáť&#x2039;ch Y. GiĂĄ tráť&#x2039; cᝧa V lĂ A. 600.

B. 1000.

C. 333.3.

D. 200.

HĆ°áť&#x203A;ng dẍn giải + â&#x20AC;&#x201C; PhĆ°ĆĄng trĂŹnh phản ᝊng: H + OH â&#x2021;&#x152; H2O (1)

n Hď&#x20AC;Ť ď&#x20AC;˝ n HNO3 ď&#x20AC;Ť 2.n H2SO4 ď&#x20AC;Ť 3.n H3PO4 =

300 .(0,3 ď&#x20AC;Ť 2.0,2 ď&#x20AC;Ť 3.0,1) ď&#x20AC;˝ 0,1 mol 3.1000

Theo (1) ta thẼy Ä&#x2018;áť&#x192; trung hòa háşżt 0,1 mol H+ thĂŹ cần 0,1 mol OHâ&#x20AC;&#x201C; n OHď&#x20AC;­ ď&#x20AC;˝ n KOH ď&#x20AC;Ť 2.n Ba(OH)2 = 0,5V (mol) ď&#x192;&#x17E; 0,5V ď&#x20AC;˝ 0,1 ď&#x192;&#x17E; V ď&#x20AC;˝ 0,2lit ď&#x20AC;˝ 200ml Ä?ĂĄp ĂĄn Ä&#x2018;Ăşng lĂ D. 36

Ví dụ 2: Trộn lẫn 3 dung dịch H2SO4 0,1M, HNO3 0,2M và HCl 0,3M với những thể tích bằng nhau thu được dung dịch A. Lấy 300ml dung dịch A cho phản ứng với V lít dung dịch B gồm NaOH 0,2M và KOH 0,29M thu được dung dịch C có pH = 2.

V là A. 0,134.

B. 0,214.

C. 0,414.

D. 0,424.

Hướng dẫn giải Nồng độ H+ ban đầu là (0,1.2.0,1 + 0,2.0,1 + 0.3.0,1)/0,3 = Nồng độ OH– ban đầu là (0,2 + 0,29) =0,49 M Dung dịch sau phản ứng có pH = 2, suy ra H+ dư.

Nồng độ H+ dư là 10-2 = 0,01M Áp dụng sơ đồ đường chéo cho trường hợp axit dư, ta có: + − ] ] VA [OHbđ + [Hdư = + + [Hbđ ] − [Hdư ] VB 

0, 7 M 3

0,49  0,01 0,3   V  0,134 lít 0,7 V  0,01 3

Đáp án đúng là A. Ví dụ 3: Cho một mẫu hợp kim Na-Ba tác dụng với nước (dư), thu được dung dịch X và 3,36 lít H2 (đktc). Thể tích dung dịch axit H2SO4 2M cần dùng để trung hoà dung dịch X là A. 150ml.

B. 75ml.

C. 60ml.

D. 30ml.

Hướng dẫn giải Phương trình phản ứng: 2Na + 2H2O → 2Na+ + 2OH- + H2 Ba + 2H2O → Ba2+ + 2OH- + H2 H+ + OH- → H2O Theo phương trình và giả thiết ta suy ra: 3,36 n H   n OH  (ddX)  2.n H 2  2.  0,3 mol  n H 2SO4  0,15 mol.

22, 4 0,15  0,075 lít = 75ml.

Vậy VH2SO4  2 Đáp án đúng là B. Ví dụ 4: Trộn 100 ml dung dịch hỗn hợp gồm H2SO4 0,05M và HCl 0,1M với 100 ml dung dịch hỗn hợp gồm NaOH 0,2M và Ba(OH)2 0,1M thu được dung dịch X. Dung dịch X có pH là A. 1,2.

B. 1,0.

C. 12,8.

D. 13,0.

Hướng dẫn giải Ta có: n H = 0,1.0,05.2 + 0,1.0,1 = 0,02 mol.

n OH = 0,1.0,2 + 0,1.0,1.2 = 0,04 mol.

Phương trình phản ứng: H+ + OHMol: 0,02 → 0,02

→

H2O

37

Suy ra: n OH dư = 0,04 – 0,02 = 0,02 mol.

0,02  OH     0,1 M.   0,1  0,1 Vậy pOH = -log[OH-] = 1  pH = 14 – 1 = 13. Đáp án đúng là D. Ví dụ 5: Trộn 250 ml dung dịch chứa hỗn hợp HCl 0,08M và H2SO4 0,01M với 250 ml dung dịch NaOH aM thu được 500 ml dung dịch có pH = 12. Giá trị a là A. 0,13M. B. 0,12M. C. 0,14M. D. 0.10M. Hướng dẫn giải Ta có: n H = 0,25.0,08 + 0,25.0,01.2 = 0,025 mol.

n OH = n NaOH = 0,25a mol.

Dung dịch sau phản ứng có pH = 12, suy ra có pOH = 2, suy ra dung dịch sau phản ứng còn bazơ dư, [OH-] dư = 10-2M = 0,01M. Phương trình phản ứng: H+ + OH- → H2O (1) Mol: 0,025 → 0,025 Theo (1) và giả thiết ta có: n OH dư = 0,25a – 0,025 (mol)

0, 25a  0,025 Suy ra: OH   dư = = 0,01  a = 0,12.   0, 25  0, 25 Đáp án đúng là B. Ví dụ 6: Trộn lẫn 3 dung dịch H2SO4 0,1M, HNO3 0,2M và HCl 0,3M với những thể tích bằng nhau thu được dung dịch A. Lấy 300 ml dung dịch A cho phản ứng với V lít dung dịch B gồm NaOH 0,2M và KOH 0,29M thu được dung dịch C có pH = 2.

Giá trị V là A. 0,134 lít.

B. 0,214 lít.

C. 0,414 lít.

D. 0,424 lít.

Hướng dẫn giải 0,07 7  Ta có: n H = 0,1.0,1.2 + 0,1.0,2 + 0,1.0,3 = 0,07 mol  CH   M. 0,3 30 0, 49V  0, 49 M. n OH = 0,2V + 0,29V= 0,49V mol  COH   V Dung dịch sau phản ứng có pH = 2, suy ra dung dịch sau phản ứng còn axit dư, [H+] dư = 10-2M = 0,01M. Áp dụng công thức: + − ] ] VA [OHbđ + [Hdư = + ] + ] [Hbđ VB − [Hdư 0,3 0, 49  0,01    V = 0,134 lít.

7 V  0,01 30 Đáp án đúng là A. Ví dụ 7: Dung dịch A gồm HCl 0,2M; HNO3 0,3M; H2SO4 0,1M; HClO4 0,3M, dung dịch B gồm KOH 0,3M; NaOH 0,4M; Ba(OH)2 0,15M. Cần trộn A và B theo tỉ lệ thể tích là bao nhiêu để được dung dịch có pH = 13?

38

A. 11:9.

B. 9:11.

C. 101:99.

D. 99:101.

HĆ°áť&#x203A;ng dẍn giải 0, 2VA ď&#x20AC;Ť 0,3VA ď&#x20AC;Ť 0,1.2VA ď&#x20AC;Ť 0,3VA Ta cĂł: CHď&#x20AC;Ť ď&#x20AC;˝ ď&#x20AC;˝ 1M .

VA 0,3VB ď&#x20AC;Ť 0, 4VB ď&#x20AC;Ť 0,15.2VB COHď&#x20AC;­ ď&#x20AC;˝ ď&#x20AC;˝ 1M .

VB Dung dáť&#x2039;ch sau phản ᝊng cĂł pH = 13, suy ra cĂł pOH = 1, suy ra dung dáť&#x2039;ch sau phản ᝊng còn bazĆĄ dĆ°, [OH-] dĆ° = 10-1M = 0,1M. Ă p d᝼ng cĂ´ng thᝊc: â&#x2C6;&#x2019;] â&#x2C6;&#x2019; ] đ?&#x2018;&#x2030;đ??´ [đ?&#x2018;&#x201A;đ??ťđ?&#x2018;?Ä&#x2018; + [đ?&#x2018;&#x201A;đ??ťđ?&#x2018;&#x2018;Ć° = +] â&#x2C6;&#x2019; ] [đ??ťđ?&#x2018;?Ä&#x2018; đ?&#x2018;&#x2030;đ??ľ â&#x2C6;&#x2019; [đ?&#x2018;&#x201A;đ??ťđ?&#x2018;&#x2018;Ć° V 1 ď&#x20AC;­ 0,1 9 ď&#x192;&#x203A; A ď&#x20AC;˝ ď&#x20AC;˝ VB 1 ď&#x20AC;Ť 0,1 11 Ä?ĂĄp ĂĄn Ä&#x2018;Ăşng lĂ B. III. Phản ᝊng trao Ä&#x2018;áť&#x2022;i ion - Phản ᝊng trao Ä&#x2018;áť&#x2022;i ion lĂ phản ᝊng hĂła háť?c trong Ä&#x2018;Ăł cĂĄc chẼt phản ᝊng trao Ä&#x2018;áť&#x2022;i cho nhau nhᝯng thĂ nh phần ion cᝧa mĂŹnh.

- Ä?iáť u kiáť&#x2021;n Ä&#x2018;áť&#x192; máť&#x2122;t phản ᝊng trao Ä&#x2018;áť&#x2022;i ion trong dung dáť&#x2039;ch cĂĄc chẼt Ä&#x2018;iáť&#x2021;n li cháť&#x2030; xảy ra khi cĂł Ă­t nhẼt máť&#x2122;t trong cĂĄc Ä&#x2018;iáť u kiáť&#x2021;n: Tấo thĂ nh chẼt káşżt tᝧa, chẼt khĂ­, hoạc chẼt Ä&#x2018;iáť&#x2021;n li yáşżu.

- Chiáť u cᝧa phản ᝊng trao Ä&#x2018;áť&#x2022;i ion lĂ chiáť u lĂ m giảm náť&#x201C;ng Ä&#x2018;áť&#x2122; ion trong dung dáť&#x2039;ch.

- CĂĄc phản ᝊng thuáť&#x2122;c loấi phản ᝊng trao Ä&#x2018;áť&#x2022;i: + axit + bazĆĄ + axit + muáť&#x2018;i + bazĆĄ + muáť&#x2018;i + muáť&#x2018;i + muáť&#x2018;i Dấng 1: Sáť­ d᝼ng Ä&#x2018;áť&#x2039;nh luáş­t bảo toĂ n Ä&#x2018;iáť&#x2021;n tĂ­ch Ä&#x2018;áť&#x192; tĂ­nh toĂĄn lưᝣng chẼt trong dung dáť&#x2039;ch PhĆ°ĆĄng phĂĄp giải - Náť&#x2122;i dung Ä&#x2018;áť&#x2039;nh luáş­t bảo toĂ n Ä&#x2018;iáť&#x2021;n tĂ­ch: Trong máť&#x2122;t háť&#x2021; cĂ´ láş­p Ä&#x2018;iáť&#x2021;n tĂ­ch Ä&#x2018;ưᝣc bảo toĂ n.

Suy ra trong nguyĂŞn táť­, phân táť­ hᝣp chẼt ion, dung dáť&#x2039;ch chẼt Ä&#x2018;iáť&#x2021;n li Ä&#x2018;áť u cĂł Ä&#x2018;iáť&#x192;m chung lĂ táť&#x2022;ng giĂĄ tráť&#x2039; Ä&#x2018;iáť&#x2021;n tĂ­ch âm báşąng táť&#x2022;ng giĂĄ tráť&#x2039; Ä&#x2018;iáť&#x2021;n tĂ­ch dĆ°ĆĄng.

- CĂĄc háť&#x2021; quả rĂşt ra tᝍ Ä&#x2018;áť&#x2039;nh luáş­t + Háť&#x2021; quả 1: Trong dung dáť&#x2039;ch Táť&#x2022;ng sáť&#x2018; mol ion dĆ°ĆĄng Ă&#x2014; giĂĄ tráť&#x2039; Ä&#x2018;iáť&#x2021;n tĂ­ch dĆ°ĆĄng = Táť&#x2022;ng sáť&#x2018; mol ion âm Ă&#x2014; giĂĄ tráť&#x2039; Ä&#x2018;iáť&#x2021;n tĂ­ch âm. + Háť&#x2021; quả 2: Khi thay tháşż ion nĂ y báşąng ion khĂĄc thĂŹ: Sáť&#x2018; mol ion ban Ä&#x2018;ầu Ă&#x2014; giĂĄ tráť&#x2039; Ä&#x2018;iáť&#x2021;n tĂ­ch cᝧa nĂł = Sáť&#x2018; mol ion thay tháşż Ă&#x2014; giĂĄ tráť&#x2039; Ä&#x2018;iáť&#x2021;n tĂ­ch thay tháşż. â &#x201A; CĂĄc vĂ­ d᝼ minh háť?a â &#x201A; VĂ­ d᝼ 1: CĂł hai dung dáť&#x2039;ch, máť&#x2014;i dung dáť&#x2039;ch chᝊa hai cation vĂ 2 anion khĂ´ng trĂšng 39

nhau trong các ion sau: K+: 0,3 mol; Mg2+: 0,2 mol; NH4+: 0,5 mol; H+: 0,4 mol; Cl-: 0,2 mol; SO42-: 0,15 mol; NO3-: 0,5 mol; CO32-: 0,3 mol. Một trong hai dung dịch trên chứa các ion là: A. K+; Mg2+; SO42-; Cl-.

B. K+; NH4+; CO32-; Cl-.

C. NH4+; H+; NO3-; SO42-.

D. Mg2+; H+; SO42-; Cl-.

Hướng dẫn giải Theo định luật bảo toàn điện tích, ta có: n K  n NH  n Cl  n CO2 4

3

Đáp án đúng là B. Ví dụ 3: Một dung dịch chứa 0,02 mol Cu2+, 0,03 mol K+, x mol Cl– và y mol SO42–.

Tổng khối lượng các muối tan có trong dung dịch là 5,435 gam. Giá trị của x và y lần lượt là: A. 0,01 và 0,03.

B. 0,02 và 0,05.

C. 0,05 và 0,01.

D. 0,03 và 0,02.

Hướng dẫn giải Theo định luật bảo toàn điện tích và bảo toàn khối lượng, ta có hệ:  x  2y  0,02.2  0,03  x  0,03   64.0,02  39.0,03  35,5x  96y  5, 435  y  0,02 Đáp án đúng là D. Ví dụ 4: Dung dịch A có chứa 5 ion: Mg2+, Ba2+, Ca2+, 0,1 mol Cl– và 0,2 mol NO3–.

Thêm dần V lít dung dịch K2CO3 1M vào A đến khi được lượng kết tủa lớn nhất. V có giá trị là A. 150 ml.

B. 300 ml.

C. 200 ml.

D. 250 ml.

Hướng dẫn giải 2+ Phương trình ion rút gọn: Mg + CO32– → MgCO3↓ Ba2+ + CO32– → BaCO3↓ Ca2+ + CO32– → CaCO3↓ Khi phản ứng kết thúc, các kết tủa tách khỏi dung dịch, phân dung dịch chứa K+, Cl– và NO3–. Để trung hòa điện tích thì n   n   n  = 0,1 +0,2 = 0,3 mol K

Cl

NO3

 n K2CO3 = 0,15 mol  V = 0,15.1 = 0,15 lít = 150 ml.

Đáp án đúng là A. Ví dụ 5: Cho 2,13 gam hỗn hợp X gồm ba kim loại Mg, Cu và Al ở dạng bột tác dụng hoàn toàn với oxi thu được hỗn hợp Y gồm các oxit có khối lượng 3,33 gam.

Thể tích dung dịch HCl 2M vừa đủ để phản ứng hết với Y là A. 57 ml.

B. 50 ml.

C. 75 ml.

D. 90 ml.

Hướng dẫn giải Thay các kim loại Cu, Mg, Al bằng một kim loại M. O

HCl

2 M2On   MCln Sơ đồ phản ứng: M  Áp dụng định luật bảo toàn khối lượng, ta có: m M  mO2  m M 2 On  mO2  3,33  2,13  1, 2

40

1, 2  0,075 mol.

32 Áp dụng định luật bảo toàn điện tích cho phân tử oxit và muối clorua ta có: n.n M n   2.n 2 n 2 1  O  o   n Cl  2.0,075  0,15 mol  n Cl 2 n.n M n   1.n Cl 0,15 Mà n HCl  n Cl nên VHCl   0,075 (lít) = 75 ml.

2 Đáp án đúng là C.  n O2  n O  2n O2  2.

Dạng 2: Sử dụng phương trình ion rút gọn để tính toán lượng chất trong dung dịch Phương pháp giải Bản chất của phản ứng trao đổi ion trong dung dịch là phản ứng của các cặp ion, tạo ra chất kết tủa, chất bay hơi hoặc chất điện ly yếu. Vì vậy khi làm bài tập liên quan đến dạng phản ứng này ta chỉ cần viết phương trình ion thu gọn. Thông qua các phản ứng và giả thiết ta tính được số mol của các ion trong dung dịch. Đối với các ion không thamgia phản ứng trao đổi như Na+, NO3–… ta tính số mol của chúng bằng cách sử dụng định luật bảo toàn điện tích. Để tính tổng khối lượng các chất tan trong dung dịch, thay vì phải tính khối lượng của từng chất tan rồi cộng lại với nhau, ta đi tính tổng khối lượng của các ion (do các chất điện ly tạo ra) trong dung dịch đó. ⁂ Các ví dụ minh họa ⁂ Ví dụ 1: Dung dịch x có chứa 0,07 mol Na+, 0,02 mol SO42– và x mol OH–. Dung dịch Y có chứa ClO4–, NO3– và y mol H+, tổng số mol của ClO4– và NO3– là 0,04 mol. Trộn X và Y được 100ml dung dịch Z. Dung dịch Z có pH (bỏ qua sự điện li của H2O) là A. 1.

B. 2.

C. 13.

D. 12.

Hướng dẫn giải Áp dụng định luật bảo toàn điện tích cho các dung dịch X và Y ta có: 1.n Na   2.nSO2  1.n OH  0,07 = 2.0,02 + x  x = 0,03 mol.

4

1.n H  1.n ClO  1.n NO  y = 0,04 mol 4

3

Phương trình phản ứng: H+ + OH– ⇌ H2O → n H dư = 0,04 – 0,03 = 0,01 mol → [H+] = 0,01/0,1 = 0,1 M → pH = 1. Đáp án đúng là A. Ví dụ 2: Dung dịch A chứa các ion: CO32-, SO32-, SO42-, 0,1 mol HCO3- và 0,3 mol Na+. Thêm V lít dung dịch Ba(OH)2 1M vào A thì thu được lượng kết tủa lớn nhất.

Giá trị nhỏ nhất của V là A. 0,15.

B. 0,25.

C. 0,2.

D. 0,3.

Hướng dẫn giải Phương trình phản ứng: HCO3  OH   CO32   H 2O (1) 41

Mol: 0,1 → 0,1 2 Ba  CO32   BaCO3 

(2)

Ba 2   SO32   BaSO3 

(3)

Ba 2   SO 42   BaSO 4  (4) Để thu được lượng kết tủa lớn nhất thì các phương trình (1), (2), (3) và (4) phải xảy ra. Do đó, dung dịch sau phản ứng chỉ còn chứa ion Na+ và OH-. Áp dụng định luật bảo toàn điện tích ta có: n   n   0,3 mol. Theo (1) số mol OH

Na

OH- dùng cho phản ứng là 0,1 mol. Vậy tổng số mol OH- do Ba(OH)2 cung cấp là 0,4 mol. Suy ra số mol Ba(OH)2 cần dùng là 0,2 mol. Thể tích dung dịch Ba(OH)2 0, 2 cần dùng là: VBa(OH)2   0, 2 lít.

1 Đáp án đúng là C. Ví dụ 3: Dung dịch X chứa các ion sau: Al3+, Cu2+, SO42- và NO3-. Để kết tủa hết ion SO42- có trong 250 ml dung dịch X cần 50 ml dung dịch BaCl2 1M. Cho 500 ml dung dịch X tác dụng với dung dịch NH3 dư thì được 7,8 gam kết tủa. Cô cạn 500 ml dung dịch X được 37,3 gam hỗn hợp muối khan. Nồng độ mol/l của NO3- là A. 0,2M. B. 0,3M. C. 0,6M. D. 0,4M. Hướng dẫn giải Khi cho X phản ứng với dung dịch BaCl2 thì xảy ra phản ứng: Ba 2   SO 42   BaSO 4  (1) Mol: 0,05 → 0,05 Theo (1) và giả thiết suy ra trong 250 ml dung dịch X có 0,05 mol SO42-. Vậy trong 500 ml dung dịch X có 0,1 mol SO42-.

Khi cho X phản ứng với dung dịch NH3 dư thì xảy ra các phản ứng: Al3+ + 3H2O + 3NH3 → Al(OH)3 + 3NH4+ (2) Mol: 0,1 ← 0,1 Cu2+ + 2H2O + 2NH3 → Cu(OH)2 + 2NH4+ (3) Cu(OH)2 + 4NH3 → [Cu(NH3)4]2+ + 2OH- (4) Khi cho X phản ứng với dung dịch NH3 dư thì chỉ có Al3+ tạo kết tủa, Cu2+ lúc đầu tạo kết tủa sau đó tạo phức tan vào dung dịch.

Theo (2) và giả thiết ta thấy trong 500 ml dung dịch X có 0,1 mol Al3+. Đặt số mol của Cu2+ và NO3- trong 500 ml dung dịch X là x và y, theo định luật bảo toàn điện tích và khối lượng ta có: 3n Al3  2n Cu 2  2nSO2  n Cl 3.0,1  2x  2.0,1  y  4   n 3  n Cu 2  nSO2  n NO   37,3 0,1.27  64x  96.0,1  62y  37,3  4 3  Al  x  0,1   y  0,3 0,3  0,6M. Vậy  NO3     0,5 Đáp án đúng là C. Ví dụ 4: Có 500 ml dung dịch X chứa Na+, NH4+, CO32- và SO42-. Lấy 100 ml dung 42

dịch X tác dụng với lượng dư dung dịch HCl thu 2,24 lít khí (đktc). Lấy 100 ml dung dịch X cho tác dụng với lượng dư dung dịch BaCl2 thấy có 43 gam kết tủa. Lấy 100 ml dung dịch X tác dụng với lượng dư dung dịch NaOH thu 4,48 lít khí NH3 (đktc). Khối lượng muối có trong 500 ml dung dịch X là A. 23,8 gam.

B. 11,9 gam.

C. 86,2 gam.

D. 119 gam.

Hướng dẫn giải Phản ứng của dung dịch X với dung dịch HCl: CO32   H   CO 2  H 2O (1) Mol: 0,1 ← 0,1 Phản ứng của dung dịch X với dung dịch BaCl2: Ba 2   CO32   BaCO3  (2) Mol: 0,1 → 0,1 Ba 2   SO 42   BaSO 4  (3) Mol: x → x Theo (1), (2), (3) và giả thiết ta có: 0,1.197 + 233.x = 43 → x = 0,1.

Phản ứng của dung dịch X với dung dịch NaOH: NH 4  OH   NH3  H 2O (4) Mol: 0,2 ← 0,2 Vậy theo các phương trình phản ứng và giả thiết ta thấy trong 100 ml dung dịch X có: 0,1 mol CO32-, 0,1 mol SO42-, 0,2 mol NH4+ và y mol Na+. Áp dụng định luật bảo toàn điện tích ta suy ra 0,1.2 +0,1.2 = 0,2.1 + y.1 → y = 0,2.

Khối lượng muối trong 500 ml dung dịch X là: mX  mCO2  mSO2  mNH  mNa  3

4

4

500 .(60.0,1 + 96.0,1 + 0,2.18 + 0,2.23) 100  m X = 119 Đáp án đúng là D. Ví dụ 5: Có 1 lít dung dịch hỗn hợp Na2CO3 0,1 mol/l và (NH4)2CO3 0,25 mol/l. Cho 43 gam hỗn hợp BaCl2 và CaCl2 vào dung dịch đó. Sau khi các phản ứng kết thúc ta thu được 39,7 gam kết tủa A và dung dịch B. Phần trăm khối lượng các chất trong A là: A. % BaCO3  50%, % CaCO3  50%.

B.

 mX =

% BaCO3  50,38%, % CaCO3  49,62%.

C. % BaCO3  49,62%, % CaCO3  50,38%. D. % BaCO3  75%, % CaCO3  25%.

Hướng dẫn giải Trong dung dịch:

43

Na 2CO3  2Na   CO32  (NH 4 )2 CO3  2NH 4  CO32  BaCl2  Ba 2   2Cl CaCl2  Ca 2   2Cl Các phương trình phản ứng: Ba 2   CO32   BaCO3 

(1)

Ca 2   CO32   CaCO3  (2) Theo (1) và (2) cứ 1 mol BaCl2, hoặc CaCl2 biến thành BaCO3 hoặc CaCO3 thì khối lượng muối giảm (71 – 60) = 11 gam. Do đó tổng số mol hai muối BaCO3 và CaCO3 43  39,7 bằng:  0,3 mol.

11 Mà tổng số mol CO32- = 0,1 + 0,25 = 0,35, điều đó chứng tỏ dư CO32-.

Gọi x, y là số mol BaCO3 và CaCO3 trong A ta có:  x  y  0,3  x  0,1   197x  100y  39,7  y  0, 2 Vậy thành phần phần trăm khối lượng các chất trong A là: 0,1.197.100% %BaCO3   49,62% ; %CaCO3  100%  49,62%  50.38%.

39,7 Đáp án đúng là C. IV. Phản ứng của ion Mn+ với ion OH– và phản ứng của [M(OH)4](4-n)– với ion H+

Dạng 1: Phản ứng của dung dịch chứa các ion H+, Mn+ với dung dịch chứa các ion OH– (với M là các kim loại từ Mg2+ trở về cuối dãy điện hóa) Phương pháp giải - Viết phương trình theo thứ tự: Phản ứng trung hòa xảy ra trước, phản ứng tạo kết tủa xảy ra sau: H+ + OH– ⇌ H2O Mn+ + nOH– ⇌ M(OH)n↓ - Nếu M(OH)n↓ có tính lưỡng tính và OH– dư sẽ có phản ứng hòa tan kết tủa: M(OH)n↓ + (4 – n)OH– → [M(OH)4] (4-n)– (với M là Al, Zn).

- Dựa vào giả thiết và các phương trình phản ứng ion rút gọn để tính toán suy ra kết quả cần tìm. ⁂ Các ví dụ minh họa ⁂ Ví dụ 1: Hòa tan hết hỗn hợp gồm một kim loại kiềm và một kim loại kiềm thổ trong nước được dung dịch A và có 1,12 lít khí H2 bay ra (đktc). Cho dung dịch chứa 0,03 mol AlCl3 vào dung dịch A thì khối lượng kết tủa thu được là A. 0,78 gam.

B. 1,56 gam.

C.0,81 gam.

D. 2,34 gam.

Hướng dẫn giải Phản ứng của kim loại kiềm và kim loại kiềm thổ với H2O: 2M + 2nH2O → 2 Mn+ + 2nOH– + nH2 44

Từ phương trình ta có: n OH  2.n H2 = 0,1 mol.

Dung dịch A tác dụng với 0,03 mol dung dịch AlCl3: Al3+ + 3OH– → Al(OH)3↓ Mol: 0,03 → 0,09 → 0,03 – Al(OH)3↓ + OH dư → [Al(OH)4]– Mol: 0,01 ← 0,01 Vậy mAl(OH)3 = 78.(0,03 – 0,01) = 1,56 gam. Đáp án đúng là B. Ví dụ 2: Trộn dung dịch chứa a mol AlCl3 với dung dịch chứa b mol NaOH. Để thu được kết tủa thì tỉ lệ giữa a và b là A. a:b = 1:4.

B. a:b < 1:4.

C. a:b = 1:5.

D. a:b > 1:4 Hướng dẫn giải Nếu phản ứng không có kết tủa thì dung dịch sản phẩm gồm các ion: Na+, Cl–, [Al(OH)4]–, có thể có OH– dư. Áp dụng định luật bảo toàn điện tích ta có: n Na   n Cl  n  n OH du  Al(OH)4  n

Na 

 n Cl  n



 Al(OH)4 

Vậy để thu được kết tủa thì

 b ≥ a + 3a = 4a hay

a 1  b 4

a 1  . b 4

Đáp án đúng là D. Ví dụ 3: Nhỏ từ từ 0,25 lít dung dịch NaOH 1,04M vào dung dịch gồm 0,024 mol FeCl3; 0,016 mol Al2(SO4)3 và 0,04 mol H2SO4 thu được m gam kết tủa. Giá trị của m là: A. 2,568.

B. 4,128.

C. 1,560.

D. 5,064.

Hướng dẫn giải Ta có: n NaOH  0, 25.1,04  0, 26 mol; n Al3  0,016.2  0,032 mol

n Fe3  0,024 mol; n H = 0,04.2 = 0,08 mol.

Phương trình phản ứng: H+ + OH- → H2O Mol: 0,08 → 0,08 Fe3+ + 3OH- → Fe(OH)3 Mol: 0,024 → 3.0,024 → 0,024 Al3+ + 3OH- → Al(OH)3 Mol: 0,032 → 3.0,032 → 0,032 Al(OH)3 + OH- → [Al(OH)4]Mol: 0,012 ← 0,012 Theo giả thiết và các phản ứng, ta thấy khối lượng kết tủa thu được sau phản ứng là: m = 107.0,024 + (0,032 - 0,012.78) = 4,128 gam. Đáp án đúng là B. Ví dụ 4: Cho V lít dung dịch NaOH 2M vào dung dịch chứa 0,1 mol Al2(SO4)3 và 0,1 mol H2SO4 đến khi phản ứng hoàn toàn, thu được 7,8 gam kết tủa. a. Giá trị nhỏ nhất của V để thu được lượng kết tủa trên là 45

A. 0,35.

B. 0,25.

C. 0,45. b. Giá trị lớn nhất của V để thu được lượng kết tủa trên là A. 0,35.

B. 0,25.

C. 0,45.

Hướng dẫn giải a. Ta có: n Al(OH)3 = 0,1 mol; n H = 0,2 mol; n Al3 = 0,2 mol.

D. 0,05.

D. 0,05.

Giá trị nhỏ nhất của V khi Al3+ dư: Các phương trình phản ứng: H+ + OH- → H2O Mol: 0,2 → 0,2 Al3+ + 3OH- → Al(OH)3 (5) Mol: 0,1 ← 0,3 ← 0,1 Suy ra tổng số mol OH- là 0,2 +0,3 = 0,5 mol.

0,5 Vậy V =  0, 25 lít.

2 Đáp án đúng là B. b. Giá trị V lớn nhất khi Al3+ phản ứng hết Các phương trình phản ứng: H+ + OH- → H2O Mol: 0,2 → 0,2 Al3+ + 3OH- → Al(OH)3 Mol: 0,1 → 0,3 ← 0,1 3+ Al + 4OH → [Al(OH)4]Mol: 0,1 → 0,4 Suy ra tổng số mol OH- là 0,2 +0,3 + 0,4 = 0,9 mol.

0,9  0, 45 lít.

Vậy V = 2 Đáp án đúng là C. Ví dụ 5: Cho 150 ml dung dịch KOH 1,2M tác dụng với 100 ml dung dịch AlCl3 nồng độ x mol/l, thu được dung dịch Y và 4,68 gam kết tủa. Loại bỏ kết tủa, thêm tiếp 175 ml dung dịch KOH 1,2M vào Y, thu được 2,34 gam kết tủa. Giá trị của x là A. 1,2.

B. 0,8.

C. 0,9.

D. 1,0.

Hướng dẫn giải n Ta có:  KOH = 0,39 mol;  n Al(OH)3 = 0,09 mol.

Phương trình phản ứng: Al3+ + 3OH- → Al(OH)3 Mol: 0,09 → 0,27 ← 0,09 3+ Al + 4OH → [Al(OH)4]Mol: 0,03 ← (0,39 – 0,27) Ta có: n Al3 = 0,1x = 0,09 +0,03 = 0,12 mol Suy ra: x = 1,2. Đáp án đúng là A. Dạng 2: Phản ứng của dung dịch chứa các ion OH–, [M(OH)4](4-n)– với dung dịch chứa ion H+ (với M là Al, Zn) 46

Phương pháp giải - Viết phương trình theo thứ tự: Phản ứng trung hòa xảy ra trước, phản ứng tạo kết tủa xảy ra sau: H+ + OH– ⇌ H2O Mn+ + nOH– ⇌ M(OH)n↓ - Nếu M(OH)n↓ có tính lưỡng tính và H+ dư sẽ có phản ứng hòa tan kết tủa: M(OH)n↓ + nH+ dư → Mn+ + nH2O (với M là Al, Zn).

- Dựa vào giả thiết và các phương trình phản ứng ion rút gọn để tính toán suy ra kết quả cần tìm. ⁂ Các ví dụ minh họa ⁂ Ví dụ 1: Hòa tan hoàn toàn 7,8 gam hỗn hợp gồm Al và Al2O3 trong 500ml dung dịch NaOH 0,5M thu được 3,36 lít khí H2 (đktc) và dung dịch D. Thể tích HCl 2M cần cho vào D để thu được lượng kết tủa lớn nhất là A. 0,175 lít.

B. 0,125 lít.

C. 0,25 lít.

D. 0,52 lít.

Hướng dẫn giải Trong dung dịch D có chứa AlO2– và OH– (nếu dư). Dung dịch D trung hòa về điện nên: n AlO  n OH  n Na  = 0,5.0,5 = 0,25 mol.

2

Khi cho HCl vào D: H+ + OH– ⇌ H2O H+ + AlO2– + H2O → Al(OH)3↓ Để thu được lượng kết tủa lớn nhất thì n AlO  n OH  n H = 0,25 mol.

2

Thể tích dung dịch HCl là V = 0,25/2 = 0,125 lít. Đáp án đúng là B. Ví dụ 2: 100ml dung dịch A chứa NaOH 1M và Na[Al(OH)4] aM. Thêm từ từ 0,6 lít HCl 0,1M vào dung dịch A thu được kết tủa, lọc kết tủa, nung ở nhiệt độ cao đến khối lượng không đổi thu được 1,02 gam chất rắn. Giá trị của a là A. 0,15.

B. 0,2.

C. 0,275.

D. 0,25.

Hướng dẫn giải n OH  n NaOH = 0,01 mol; n  n Na Al(OH)  = 0,1.a mol 4  Al(OH)4  n H = 0,06 mol; n Al(OH)3  2.n AlO = 0,02 mol 2

Vì sau khi phản ứng thu được kết tủa chứng tỏ HCl đã phản ứng hết Phương trình phản ứng: H+ + OH– ⇌ H2O Mol: 0,01 ← 0,01 – [Al(OH)4] + H+ → Al(OH)3↓ + H2O Mol: 0,02 ← 0,02 ← 0,02 – [Al(OH)4] + 4H+ → Al3+ + 4H2O Mol: 0,0075 ← 0,03  n  = 0,0075 + 0,02 = 0,0275 mol

 Al(OH)4 

 a = 0,0275/0,1 = 0,275 lít = 275ml

Đáp án đúng là C. 47

Ví dụ 3: 200 ml dung dịch A chứa KOH 0,05M và Na[Al(OH)4] 0,15M. Thêm từ từ HCl 0,1M vào dung dịch A, lọc kết tủa, nung ở nhiệt độ cao đến khối lượng không đổi thu được 1,02 gam chất rắn. Thể tích dung dịch HCl đã dùng là A. 0,3 lít.

B. 0,6 lít.

C. 0,7 lít.

D. A hoặc C. Hướng dẫn giải Ta có: n OH  n KOH = 0,01 mol; n Al(OH)  n Na[Al(OH) ] = 0,03 mol;

n Al(OH)3  2n Al2O3 = 2.0,01 = 0,02 mol.

4

4

Ta thấy: n Al(OH) > n Al(OH)3 nên có 2 trường hợp xảy ra: 4

- Trường hợp 1: [Al(OH)4]- dư Phương trình phản ứng: H+ + OH– ⇌ H2O Mol: 0,01 ← 0,01 [Al(OH)4] – + H+ → Al(OH)3↓ + H2O Mol: 0,02 ← 0,02 Suy ra: n H = 0,01 + 0,02 = 0,03 mol  VHCl 

0,03  0,3 lít.

0,1

- Trường hợp 2: [Al(OH)4]- hết H+ + OH– ⇌ H2O Mol: 0,01 ← 0,01 – [Al(OH)4] + H+ → Al(OH)3↓ + H2O Mol: 0,02 ← 0,02 ← 0,02 – [Al(OH)4] + 4H+ → Al3+ + 4H2O Mol: 0,01 → 0,04 Suy ra: n H = 0,01 + 0,02 + 0,04= 0,07 mol  VHCl 

0,07  0,7 lít.

0,1

Đáp án đúng là D. Ví dụ 4: Trộn 100 ml dung dịch AlCl3 1M với 200 ml dung dịch NaOH 1,8M thu được kết tủa A và dung dịch D. a. Khối lượng kết tủa A là A. 3,12 gam.

B. 6,24 gam.

C. 1,06 gam.

D. 2,08 gam. b. Nồng độ mol của các chất trong dung dịch D là A. NaCl 0,2 M và NaAlO2 0,6 M. B. NaCl 1 M và NaAlO2 0,2 M. C. NaCl 1 M và NaAlO2 0,6 M. D. NaCl 0,2 M và NaAlO2 0,4 M. Hướng dẫn giải Theo giả thiết ta có: n Al3 = 0,1 mol; n Na  = n OH = 0,36 mol; n Cl = 0,3 mol.

Sau khi phản ứng kết thúc, kết tủa tách ra, phần dung dịch chứa 0,3 mol Cl– trung hoà điện tích với 0,3 mol Na+ còn 0,06 mol Na+ phải trung hòa điện tích với một anion khác, chỉ có thể là 0,06 mol AlO2– (hay [Al(OH)4]–).

Phương trình phản ứng: Al3+ + 3OH- → Al(OH)3 Mol: (0,1 – 0,06) → 0,12 ← 0,04 Al3+ + 4OH- → [Al(OH)4]Mol: 0,06 ← 0,24 ← 0,06 48

Suy ra, có 0,04 mol kết tủa Al(OH)3 tạo thành và dung dịch chứa 0,3 mol NaCl và 0,06 mol NaAlO2 (hay Na[Al(OH)4]). a. Vậy m kết tủa A = mAl(OH)3 = 0,04.78 = 3,12 gam Đáp án đúng là A. 0,3 0,06  1M ; n NaAlO2   0, 2M b. Ta có: C NaCl  0,3 0,3 Đáp án đúng là B. 2.4.2. Hệ thống bài tập hỗ trợ tự học chương “ Nitơ - Photpho” 2.4.2.1. Bài tập lý thuyết có hướng dẫn giải hoặc đáp án Câu 1.

Cấu hình electron lớp ngoài cùng của nguyên tử các nguyên tố nhóm nitơ là A. ns2np4.

B. ns2np3.

C.ns2np5.

D. ns2np4.

Câu 2.

Trong nhóm nitơ, các nguyên tố được sắp xếp theo thứ tự tính phi kim giảm dần là: A. Bi, Sb, As, P, N. B. Sb, As, Bi, N, P. C. N, P, As, Sb, Bi. D. As, Sb, Bi, P, N. Câu 3.

Chỉ ra phát biểu sai trong số các phát biểu sau.

A. Ở trạng thái cơ bản, nguyên tử của các nguyên tố nhóm nitơ có 3 electron độc thân, do đó trong hợp chất chúng có cộng hoá trị 3.

B. Ở trạng thái kích thích, đối với các nguyên tố P, As, Sb, Bi một electron trong cặp electron của phân lớp ns có thể chuyển sang obitan d trống của phân lớp nd, do đó chúng có 5 electron độc thân và trong các hợp chất chúng có cộng hóa trị 5.

C. Cặp electron ở obitan 2s của nguyên tử nitơ cũng có khả năng chuyển sang trạng thái kích thích vì obitan 3s để có 5 electron độc thân.

D. Cặp electron ở obitan 2s không có khả năng chuyển sang trạng thái kích thích vì obitan 3s của lớp electron thứ 3 có mức năng lượng quá cao.

Câu 4.

Trong nhóm nitơ, nguyên tử có tính kim loại và tính phi kim ở mức độ gần như nhau là A. Photpho.

B. Asen.

C. Bumit.

D. Antimon.

Câu 5.

Phát biểu nào dưới đây không đúng?

A. Nitơ thuộc nhóm VA nên có hóa trị cao nhất là 5.

B. Nguyên tử nitơ có 5 electron ở lớp ngoài cùng thuộc phân lớp 2s và 3p.

C. Nguyên tử nitơ có số oxi hóa cao nhất là +5.

D. Nguyên tử nitơ có 3 electron độc than.

Câu 6. Ở nhiệt độ thường, nitơ khá trơ về mặt hoạt động hóa học là do A. nitơ có bán kính nguyên tử nhỏ.

B. nitơ có độ âm điện lớn nhất.

C. phân tử nitơ có liên kết ba khá bền.

D. phân tử nitơ không phân cực.

Câu 7.

Trong công nghiệp, N2 được sản xuất bằng phương pháp nào sau đây?

A. Chưng cất phân đoạn không khí.

B. Tách O2 ra khỏi N2 bằng cách tác dụng với Cu nung nóng.

C. Nhiệt phân muối NH4NO2 đến khối lượng không đổi.

D. Đun dung dịch NaNO2 và NH4Cl bão hòa.

Câu 8.

Trong phản ứng nào sau đây, nitơ thể hiện tính khử?

A. N2 + 3H2  2NH3.

B. N2 + 6Li  2Li3N 49

C. N2 + O2  2NO. D. N2 + 3Mg  Mg3N2.

Câu 9.

Cặp công thức của litinitrua và nhôm nitrua là: A. LiN3 và Al3N. B. Li3N và AlN. C. Li2N3 và Al2N3.

D. Li3N2 và Al3N2.

Câu 10. Hiệu suất của phản ứng nhiệt độ tổng hợp amoniac tăng nếu A. tăng áp suất và tăng nhiệt độ.

B. giảm áp suất và giảm nhiệt độ.

C. tăng áp suất và giảm nhiệt độ.

D. giảm áp suất và tăng nhiệt độ.

Câu 11. Nguyên tử N trong NH3 ở trạng thái lai hóa nào?

A. sp.

B. sp2.

3 C. sp .

D. Không xác định được.

Câu 12. Nhiệt phân muối NH4NO3 được hợp chất của nitơ là A. NO. B. N2O. C. NO2.

D. N2O5.

Câu 13. Trong những nhận xét dưới đây, nhận xét nào không đúng?

A. Muối amoni kém bền với nhiệt.

B. Tất cả các muối amoni đều dễ tan trong nước.

C. Các muối amoni đều là chất điện li mạnh.

D. Dung dịch của các muối amoni đều có môi trường bazơ.

Câu 14. Trong các phản ứng dưới đây, phản ứng nào NH3 không thể hiện tính khử? to

A. 4NH3 + 5O2  4NO + 6H2O. B. NH3 + HCl → NH4Cl. C. 2NH3 + 2Cl2 → N2 + 6HCl. to

D. 2NH3 + 3CuO  3Cu + N2 + 3H2O. Câu 15. Nhỏ từ từ dung dịch NH3 đến dư vào dung dịch CuSO4 và lắc đều dung dịch. Hiện tượng xảy ra là gì?

A. Có kết tủa keo xanh lam nhiều dần không tan.

B. Có kết tủa keo xanh lam, tan dần tạo dung dịch xanh thẫm.

C. Có kết tủa keo xanh lam nhiều dần rồi tan dần đến hết.

D. Tạo dung dịch xanh thẫm.

Câu 16. Có thể dùng chất nào để làm khô khí NH3?

A. H2SO4 đăc.

B. CuSO4 khan.

C. CaO. D. P2O5.

Câu 17. Dung dịch chứa 4 muối: CuCl2, FeCl3, ZnCl2 và AlCl3. Nếu thêm vào dung dịch trên dung dịch NaOH dư rồi thêm tiếp NH3 dư sẽ thu được kết tủa chứa A. 1 chất.

B. 2 chất.

C. 3 chất.

D. 4 chất.  NH

H O

to

to

3 2 Y  Z  T  X .

Câu 18. Cho sơ đồ: X  Các chất X, T (đều có chứa nguyên tử C trong phân tử) có thể lần lượt là: A. CO, NH4HCO3.

B. CO2, NH4HCO3.

C. CO2, Ca(HCO3)2.

D. CO2, (NH4)2CO3.

Câu 19. Dung dịch HNO3 đặc không màu, nhưng dưới tác dụng của ánh sáng, dung dịch có màu hơi vàng là do A. HNO3 bị khử bởi tạp chất có trong không khí.

B. HNO3 bị phân tách thành NO2 rồi tan lại vào dung dịch.

C. dung dịch hấp thụ các khí có màu lẫn trong không khí.

D. dung dịch bị lẫn một ít khí NO bị oxi hóa thành NO2.

50

Câu 20. Dãy muối nitrat khi nhiệt phân đều cho ra kim loại?

A. Zn(NO3)2, KNO3, Pb(NO3)2.

B. Cu(NO3)2, LiNO3, KNO3.

C. Ca(NO3)2, LiNO3, KNO3.

D. Hg(NO3)2, AgNO3.

Câu 21. Phương trình phản ứng: Zn + HNO3 → Zn(NO3)2 + NH4NO3 + H2O. Có tổng hệ số các chất tham gia là A. 10.

B. 12.

C. 14.

D. 16.

Câu 22. Trong phương trình hóa học của phản ứng nhiệt phân sắt (II) nitrat, tổng các hệ số bằng bao nhiêu?

A. 12.

B. 5.

C. 9.

D. 15.

Câu 23. Nhiệt phân hoàn toàn muối RNO3 (R: cation hóa trị 1) thu được khí nâu thoát ra và chất rắn X (X không tan trong dung dịch H2SO4 loãng). R là A. Na+.

B. NH4+.

C. Cu2+.

D. Ag+.

Câu 24. Trong phòng thí nghiệm, người ta tiến hành phản ứng của kim loại Cu với HNO3 đặc. Để khí tạo thành trong phản ứng thoát ra ngoài môi trường ít nhất (ít gây độc hại nhất) thì người ta dùng bông tẩm dung dịch gì để nút ống nghiệm?

A. Dung dịch HCl. B. Nước.

C. Cồn.

D. Dung dịch Ca(OH)2.

Câu 25. Một lượng lớn ion amoni trong nước rác thải sinh ra khi vứt bỏ vào ao hồ được vi khuẩn oxi hóa thành nitrat và quá trình đó làm giảm oxi hòa tan trong nước gây ngạt cho sinh vật sống dưới nước. Vì vậy người ta phải xử lý nguồn gây ô nhiễm đó bằng cách chuyển ion amoni thành ammoniac rồi chuyển tiếp thành nitơ không độc rồi thải ra môi trường. Có thể sử dụng những hóa chất nào dưới đây để thực hiện việc này?

A. Xút và oxi.

B. Nước vôi trong và khí clo.

C. Nước vôi trong và không khí.

D. Xođa và khí cacbonic.

Câu 26. Trong điều kiện thường, photpho hoạt động hóa học mạnh hơn nitơ, vì A. nguyên tử photpho có độ âm điện lớn hơn nguyên tử nitơ.

B. nguyên tử photpho có bán kính nguyên tử lớn hơn nguyên tử nitơ.

C. liên kết giữa các nguyên tử trong phân tử photpho kém bền hơn.

D. photpho có nguyên tử khối lớn hơn nitơ.

Câu 27. Photpho đỏ và photpho trắng là hai dạng thù hình nên chúng đều A. có tính chất vật lí và hóa học như nhau. B. có cấu tạo phân tử như nhau.

C. dễ nóng chảy và dễ bay hơi.

D. tác dụng oxi tạo thành oxit.

Câu 28. Photpho trắng và photpho đỏ có cấu trúc theo thứ tự nào sau đây?

A. Polime, phân tử.

B. Nguyên tử, phân tử.

C. Phân tử, polime.

D. Phân tử, nguyên tử.

Câu 29. Magie photphua có công thức là A. Mg2P2O7.

B. Mg2P3.

C. Mg3P2.

D. Mg3(PO4)2.

Câu 30. Cho phản ứng: P + KClO3 → P2O5 + KCl. Hệ số cân bằng phương trình phản ứng từ trái qua phải lần lượt là: A. 2, 1, 1, 1.

B. 4, 3, 2, 3.

C. 8, 1, 4, 1.

D. 6, 5, 3, 5.

Câu 31. Khi làm thí nghiệm với photpho trắng, cần chú ý điều nào dưới đây?

A. Cầm P trắng bằng tay có đeo găng cao su.

B. Ngâm P trắng vào chậu nước khi chưa dùng đến.

51

C. Tránh cho P trắng tiếp xúc với nước.

D. Có thể để P trắng ngoài không khí.

Câu 32. Chọn dữ kiện đúng liên quan đến axit photphoric: 1. thể lỏng.

2. dễ tan.

3. có tính oxi hóa.

4. dễ nóng chảy.

5. rất bền nhiệt.

6. điện li trung bình.

A. 1, 4, 6.

B. 2, 4, 6.

C. 2, 3, 5.

D. 1, 2, 6.

Câu 33. Khi đun nóng axit photphoric đến khoảng 400 – 4500C, thu được A. axit metaphotphoric (HPO3).

B. axit điphotphoric (H4P2O7).

C. axit photphorơ (H3PO3).

D. anhidrit photphoric (P2O5).

Câu 34. Phát biểu nào sau đây không đúng?

A. Các muối đihidrophotphat đều dễ tan.

B. Các muối photphat, đihidrophotphat của natri, kali, amoni đều dễ tan.

C. Các muối photphat tan bị thủy phân tạo môi trường bazơ.

D. Các muối photphat tan bị thủy phân tạo môi trường axit.

Câu 35. Nhóm nào dưới đây chỉ gồm các muối trung hòa?

A. NaH2PO4, NH4H2PO2, KH2PO2.

B. (NH4)2HPO3, NaHCO3, KHSO3.

C. CH3COONa, NaH2PO2, K2HPO3.

D. NH4HSO4, NaHCO3, KHS. Câu 36. Phương trình điện li tổng cộng H3PO4 trong dung dịch: H3PO4 ⇌ 3H+ + PO43-.

Khi thêm HCl vào dung dịch A. cân bằng chuyển theo chiều thuận.

B. cân bằng chuyển theo chiều nghịch.

C. cân bằng không bị chuyển dịch.

D. nồng độ PO43- tăng lên.

Câu 37. Cặp chất nào sau đây có thể tồn tại trong cùng một dung dịch?

A. Axit nitrit và đồng (II) nitrat.

B. Barihidroxit và axit photphoric.

C. Đồng (II) nitrat và amoniac.

D. Amonihidrophotphat và kalihidroxit.

Câu 38. Axit photphoric và axit nitric cùng có phản ứng với nhóm các chất nào dưới đây?

A. MgO, KOH, CuSO4, NH3.

B. NaCl, KOH, Na2CO3, NH3.

C. CuCl2, KOH, Na2CO3, NH3.

D. KOH, K2O, NH3, Na2CO3.

Câu 39. Nhỏ từ từ dung dịch H3PO4 vào dung dịch Ca(OH)2 cho đến dư thấy hiện tượng gì?

A. Không có hiện tượng gì.

B. Xuất hiện kết tủa trắng không tan.

C. Xuất hiện kết tủa trắng và tan ngay tạo dung dịch trong suốt.

D. Xuất hiện kết tủa trắng sau đó kết tủa tan dần tạo dung dịch trong suốt.

Câu 40. Phân đạm cung cấp cho cây N dưới dạng A. N2.

B. NH4NO3.

C. NH3.

D. NH4+, NO3-.

Câu 41. Phân bón nitrophotka (NPK) là hỗn hợp của A. (NH4)2HPO4, KNO3.

B. (NH4)2HPO4, NaNO3.

C. (NH4)3PO4, KNO3.

D. NH4H2PO4, KNO3.

Câu 42. Loại phân đạm nào thì thu được khi nung cháy quặng apatit với đá xà vân và than cốc?

A. Phân supephotphat.

B. Phân phức hợp.

C. Phân lân nung chảy.

D. Phân apatit.

52

Câu 43. Để khử chua cho đất người ta thường sử dụng chất nào sau đây?

A. Muối ăn.

B. Thạch cao.

C. Phèn chua.

D. Vôi sống.

Câu 44. Chọn nguyên liệu thích hợp để điều chế phân đạm amoninitrat A. (NH4)2CO3, HNO3.

B. N2, Fe, HCl, KMnO4, H2O C. Không khí, than cốc, nước.

D. NH4Cl, HNO3.

Câu 45. Có 4 bác nông dân bón phân theo bốn cách sau đây. Hãy chỉ ra trường hợp kém hiệu quả nhất.

A. Trộn supephotphat với vôi.

B. Trộn urê với tro.

C. Trộn phân kali với supephotphat.

D. Trộn phân lân nung chảy với caxinitrat.

HƯỚNG DẪN GIẢI Câu 2.

Câu 1.

B. C. Câu 3.

C. Câu 4.

D. Nitơ, photpho là các phi kim. Asen thể hiện tính phi kim trội hơn tính kim loại. Antimon thể hiện tính kim loại và tính phi kim ở mức độ gần như nhau, còn ở bunit tính kim loại trội hơn tính phi kim.

B sai vì HS nhầm vì asen và antimon ở vị trí kề nhau trong nhóm VA. Câu 5.

A. Vì N (Z=7): 1s22s22p3. Không có phân lớp d nên dù có bị kích thích thì vẫn chỉ có 3 electron độc thân (ở 2p) tạo 3 liên kết cộng hóa trị và 1 cặp electron ghép đôi (ở 2s) tạo 1 liên kết cho nhận  có tối đa hóa trị 4.

Câu 6.

C. Vì có liên kết ba với năng lượng liên kết lớn (EN≡N = 946 kJ/mol) nên phân tử nitơ rất bền ở nhiệt độ thường.

Câu 7.

A. Trong công nghiệp người ta chưng cất phân đoạn không khí lỏng để thu được oxi, nitơ và một số chất khí khác, trong đó nhiệt độ hóa lỏng của nitơ thấp hơn oxi.

C, D sai vì đây là phương pháp điều chế nitơ trong phòng thí nghiệm. Nếu HS học bài không cẩn thận sẽ dễ bị nhầm lẫn.

Câu 8.

C. Khi tham gia phản ứng oxi hóa – khử, số oxi hóa của nitơ tăng thì nó thể hiện tính khử.

Câu 9.

Trong các hợp chất cộng hóa trị của nitơ với những nguyên tố có độ âm điện nhỏ hơn thì nguyên tố nitơ có số oxi hóa –3. Vậy đáp án đúng là B. Chú ý: HS cần phải biết trong hợp chất của nitơ với nguyên tố khác thì nitơ có số oxi hóa là bao nhiêu. t , p , xt  2NH3 ∆<0 Câu 10. N2 + 3H2  Hiệu suất tăng nếu phản ứng xảy ra theo chiều thuận. + ∆ < 0 nên giảm nhiệt độ thì phản ứng xảy ra theo chiều thuận. + nt > ns nên tăng áp suất thì phản ứng xảy ra theo chiều thuận.

Vậy đáp án đúng là C. A sai vì HS sẽ nhầm lẫn việc tăng nhiệt độ khi ∆ < 0.

Câu 11. C. 0

to

Câu 12. B. NH4 NO3  N2O  2H2O .

Câu 13. D. Nhận thấy ion NH4+ có khả năng nhường proton → mang tính axit.

NH4+ H2O  NH3 + H3O+.

Câu 14. B. 53

Câu 15. B. Nháť? tᝍ tᝍ dung dáť&#x2039;ch NH3 Ä&#x2018;áşżn dĆ° vĂ o dung dáť&#x2039;ch CuSO4 thĂŹ cĂł káşżt tᝧa xanh nhất cᝧa Cu(OH)2, sau Ä&#x2018;Ăł káşżt tᝧa nĂ y tan dần vĂ tấo dung dáť&#x2039;ch xanh thẍm.

Cu2+ + 4NH3 + H2O â&#x2020;&#x2019; Cu(OH)2 â&#x2020;&#x201C; + NH4+ Cu(OH)2 + 4NH3 â&#x2020;&#x2019; [Cu(NH3)4](OH)2 (xanh thẍm) Câu 16. C. NH3 cĂł tháť&#x192; tĂĄc d᝼ng váť&#x203A;i H2SO4 (vĂŹ H2SO4 lĂ axit), CuSO4 (tấo phᝊc) vĂ P2O5 (P2O5 tĂĄc d᝼ng váť&#x203A;i nĆ°áť&#x203A;c tấo ra axit, axit tĂĄc d᝼ng váť&#x203A;i NH3). Do Ä&#x2018;Ăł cháť&#x2030; cĂł tháť&#x192; dung CaO. Câu 17. A. + Khi thĂŞm vĂ o dung dáť&#x2039;ch trĂŞn dung dáť&#x2039;ch NaOH dĆ° thĂŹ trong dung dáť&#x2039;ch còn lấi Cu(OH)2, Fe(OH)3. + Sau Ä&#x2018;Ăł thĂŞm tiáşżp NH3 dĆ° thĂŹ Cu(OH)2 tan, trong dung dáť&#x2039;ch cháť&#x2030; còn lấi Fe(OH)3.

B sai vĂŹ HS cĂł tháť&#x192; nhầm Zn(OH)2 vĂ Al(OH)3 khĂ´ng tan trong dung dáť&#x2039;ch NaOH dĆ° thĂŹ trong dung dáť&#x2039;ch còn lấi Cu(OH)2, Fe(OH)3, Zn(OH)2 vĂ Al(OH)3. Sau Ä&#x2018;Ăł thĂŞm dĆ° NH3 vĂ o thĂŹ Zn(OH)2, Cu(OH)2 tan, còn lấi Al(OH)3 vĂ Fe(OH)3 (tᝊc lĂ 2 chẼt).

Câu 18. B. CO2 (X) + NH3 â&#x2020;&#x2019; (NH2)2CO (Y) + H2O. (NH2)2CO + H2O â&#x2020;&#x2019; (NH4)2CO3 (Z). đ?&#x2018;Ąđ?&#x2018;&#x153;

(NH4)2CO3 â&#x2020;&#x2019; NH4HCO3 (T) + NH3 + H2O. đ?&#x2018;Ąđ?&#x2018;&#x153;

NH4HCO3 â&#x2020;&#x2019; NH3 + CO2 (X) + H2O. Câu 19. B. Câu 20. D. Muáť&#x2018;i nitrat cᝧa bấc, vĂ ng, thᝧy phân,... báť&#x2039; phân hᝧy thĂ nh kim loấi tĆ°ĆĄng ᝊng, khĂ­ NO2 vĂ O2.

Câu 21. C. 4Zn + 10HNO3 â&#x2020;&#x2019; 4Zn(NO3)2 + NH4NO3 + 3H2O. Câu 22.

1) = 15.

đ?&#x2018;Ąđ?&#x2018;&#x153;

D. 4Fe(NO3)2 â&#x2020;&#x2019; 2Fe2O3 + 8NO2 + O2 do Ä&#x2018;Ăł táť&#x2022;ng cĂĄc háť&#x2021; sáť&#x2018; lĂ (4 + 2 + 8 + đ?&#x2018;Ąđ?&#x2018;&#x153;

C sai vĂŹ HS cĂł tháť&#x192; nhầm 2Fe(NO3)2 â&#x2020;&#x2019; 2FeO + 4NO2 + O2 cĂł táť&#x2022;ng háť&#x2021; sáť&#x2018; lĂ 9.

Câu 23. D. Nhiáť&#x2021;t phân hoĂ n toĂ n muáť&#x2018;i RNO3 thu Ä&#x2018;ưᝣc khĂ­ nâu thoĂĄt ra ta cĂł tháť&#x192; loấi Ä&#x2018;ĂĄp ĂĄn A vĂ C. Sản phẊm còn cĂł chẼt X to

2AgNO3 ď&#x201A;žď&#x201A;žď&#x201A;Ž 2Ag ď&#x20AC;Ť 2NO2 ď&#x20AC;Ť O2 to

2Cu(NO3 )2 ď&#x201A;žď&#x201A;žď&#x201A;Ž 2CuO ď&#x20AC;Ť 4NO2 ď&#x20AC;Ť O2 Do X khĂ´ng tan trong dung dáť&#x2039;ch H2SO4 loĂŁng nĂŞn X lĂ Ag. Câu 24. D. Cu tĂĄc d᝼ng váť&#x203A;i HNO3 Ä&#x2018;ạc tấo ra khĂ­ NO2, xáť­ lĂ˝ báşąng cĂĄch nĂşt áť&#x2018;ng nghiáť&#x2021;m báşąng bĂ´ng tẊm dung dáť&#x2039;ch Ca(OH)2, khi Ä&#x2018;Ăł NO2 sáş˝ tĂĄc d᝼ng váť&#x203A;i Ca(OH)2 4NO2 + 2Ca(OH)2 â&#x2020;&#x2019; Ca(NO3)2 + Ca(NO2)2 + 2H2O. B sai vĂŹ HS cháť&#x2030; cần nghÄŠ cĂł nĆ°áť&#x203A;c sáş˝ hẼp th᝼ Ä&#x2018;ưᝣc khĂ­ NO2, nhĆ°ng nhĆ° váş­y sáş˝ tấo ra lấi axit HNO3 lĂ m cho khĂ­ thoĂĄt ra nhiáť u hĆĄn.

Câu 25. Cho muáť&#x2018;i amoni tĂĄc d᝼ng váť&#x203A;i nĆ°áť&#x203A;c vĂ´i trong Ä&#x2018;áť&#x192; tấo thĂ nh ammoniac, cho ammoniac tĂĄc d᝼ng váť&#x203A;i khĂ­ clo sáş˝ thu Ä&#x2018;ưᝣc khĂ­ nitĆĄ.

54

NH4  OH   NH3   H2O NH3  Cl2   N2  6HCl

Vậy đáp án đúng là B. C sai vì để ammoniac tác dụng được với oxi phải cần nhiệt độ cao.

Câu 26. C. Câu 27. D. Câu 28. C. Câu 29. C. Câu 30. C. 6P + 5KClO3 → 3P2O5 + 5KCl Câu 31. B. Câu 32. B. Câu 33. A. Câu 34. D. Câu 35. B. Câu 36. B. Theo HCl vào dung dịch thì [H+] tăng lên, do đó cân bằng chuyển dịch theo chiều làm giảm nồng độ cân bằng. Vậy phản ứng xảy ra theo chiều nghịch.

Câu 37. A. 3Ba(OH)2 + 2H3PO4 → 6H2O + Ba3(PO4)2 Cu(OH)2 + 4NH3 + 4H2O → [Cu(NH3)4](OH)2 + 4H2O NH4H2PO4 + 3NaOH → NH3 + 3H2O + Na3PO4 Câu 38. D. 3KOH + H3PO4 → 3H2O + K3PO4 3K2O + 2H3PO4 → 2K3PO4 + 3H2O 3NH3 + 2H3PO4 → (NH4)2HPO4 + NH4H2PO4 3Na2CO3 + 2H3PO4 → 2Na3PO4 + 3H2O + 3CO2 HNO3 + KOH → H2O + KNO2 2HNO3 + K2O → 2KNO3 + H2O HNO3 + NH3 → NH4NO3 2HNO3 + Na2CO3 → H2O + 2NaNO3 + CO2 Câu 39. D. Câu 40. D. Câu 41. A. Câu 42. C. Câu 43. D. Vì đất bị chua là đất có tính axit, nên cần dùng vôi sống (CaO) có tính bazơ để trung hòa.

Câu 44. C. Câu 45. A. Phân lân supephotphat và vôi phản ứng với nhau.

Ca(H2PO4)2 + Ca(OH)2 → 2CaHPO4 + 2H2O Ca(H2PO4)2 + 2Ca(OH)2 → Ca3(PO4)2 + 4H2O CaHPO4 và Ca3(PO4)2 có độ tan kém nên cây rất khó hấp thu.

2.4.2.2. Phân dạng bài tập và phương pháp giải A. NITƠ VÀ HỢP CHẤT CỦA NITƠ Dạng 1: Tính áp suất, hiệu suất phản ứng, thể tích hoặc thành phần phần trăm theo thể tích hay số mol của hỗn hợp trước và sau phản ứng tổng hợp, phân hủy NH3. Tính hằng số cân bằng của phản ứng.

Phương pháp giải - Bước 1: Tính tỉ lệ mol của N2 và H2 trong hỗn hợp (nếu đề cho biết khối lượng mol trung bình của chúng). Từ đó suy ra số mol của N2 và H2 tham gia phản ứng. Nếu đề không cho số mol hay thể tích thì ta tự chọn lượng chất phản ứng đúng bằng tỉ lệ 55

mol của N2 và H2.

- Bước 2: Căn cứ vào tỉ lệ mol của N2 và H2 để xác định hiệu suất xem hiệu suất tính theo chất nào (hiệu suất phản ứng tính theo chất thiếu trong phản ứng) . Viết phương trình phản ứng, căn cứ vào phương trình phản ứng suy ra số mol các chất đã phản ứng (nếu đề chưa cho biết số mol của N2 và H2 phản ứng thì ta thường chọn số mol H2 và N2 phản ứng là 3x và x), số mol chất dư và số mol sản phẩm tạo thành.

- Bước 3: Tính tổng số mol hoặc thể tích trước và sau phản ứng. Lập biểu thức liên quan giữa số mol khí, áp suất, nhiệt độ trước và sau phản ứng. Từ đó suy ra các kết quả mà đề bài yêu cầu ⁂ Các ví dụ minh họa ⁂ Ví dụ 1: Trong một bình kín chứa 10 lít nitơ và 10 lít hidro ở nhiệt đô 0oC và 10 atm.

Sau khi phản ứng tổng hợp NH3, lại đưa bình về 0oC. Biết rằng có 60% hidro tham gia phản ứng, áp suất trong bình sau phản ứng là: A. 10 atm.

B. 8 atm.

C. 9 atm.

D. 12,5 atm.

Hướng dẫn giải n H2 3 Theo phương trình tổng hợp NH3, ta có N2 và H2 phản ứng theo tỉ lệ là  n N2 1 Theo đề bài ta có

n H2 n N2



VH2 VN2

1  . Vậy H2 thiếu nên hiệu suất phản ứng tính theo H2.

1

Thể tích H2 phản ứng là 10.60% = 6 lít.

Phương trình phản ứng hóa học: N2(k) + 3H2(k) ⇌ 2NH3(k) (1) Ban đầu: 10 10 0 : lít Phản ứng: 2 ← 6 → 4 : lít Cân bằng: 8 4 4 : lít Tổng thể tích ban đầu của N2 và H2 là 20 lít. Theo (1) ta thấy tổng thể tích của hỗn hợp N2, H2 và NH3 sau phản ứng là 16 lít.

Vì trước và sau phản ứng, nhiệt độ không thay đổi nên: V1 n1 P1 20 10      P2  8atm.

V2 n 2 P2 16 P2 Đáp án đúng là B. Ví dụ 2: Một bình kín có thể tích là 0,5 lít chứa 0,5 mol H2 và 0,5 mol N2, ở nhiệt độ toC. Khi ở trạng thái cân bằng có 0,2 mol NH3 tạo thành. Hằng số cân bằng Kc của phản ứng tổng hợp NH3 là A. 7,8215.

B. 3,125.

C. 0,5.

D. 1,25.

Hướng dẫn giải Theo giả thiết ban đầu ta thấy [H2] = [N2] = 1M Thực hiện phản ứng tổng hợp NH3 đến thời điểm cân bằng [NH3] = 0,4 M Phương trình phản ứng hóa học N2 + 3H2 ⇋ 2NH3 (1) Ban đầu: 1 1 0 Phản ứng: 0,2 ← 0,6 ← 0,4 56

Cân bằng: 0,8 0,4 0,4 Theo (1) tại thời điểm cân bằng [N2] = 0,8, [H2] = 0,4M, [NH3] = 0,4M. Vậy hằng số cân bằng Kc của phản ứng tổng hợp NH3 là 2 NH3   (0, 4)2 Kc    3,125.  N2 . H2 3 0,8.(0, 4)3

Đáp án đúng là B. A sai vì HS không chú ý hệ số của NH3.

C sai vì HS không chú ý hệ số của NH3.

D sai vì HS không chú ý hệ số của NH3 và H2.

Ví dụ 3: Cho hỗn hợp khí N2, H2 và NH3 có tỉ khối so với H2 là 8. Dẫn hỗn hợp đi qua dung dịch H2SO4 đặc dư thì thể tích khí còn lại một nửa. Thành phần phần % theo thể tích của mỗi khí trong hỗn hợp lần lượt là: A. 25% H2, 25% N2, 50% NH3.

B. 50% H2, 25% N2, 25% NH3.

C. 25% H2, 50% N2, 25% NH3.

D. 30% N2, 20% H2, 50% NH3.

Ví dụ 4: Điều chế NH3 từ đơn chất. Thể tích NH3 tạo ra là 67,2 lít. Biết hiệu suất phản ứng là 25%. Biết VH 2  VN 2 . Thể tích N2 (lít) cần là A. 13,44.

B. 134,4.

C. 44,8.

D. 22,4.

Ví dụ 5: Cho hỗn hợp N2 và H2 vào bình phản ứng có nhiệt độ không đổi. Sau thời gian phản ứng, áp suất khí trong bình giảm 5% so với áp suất ban đầu. Biết số mol của nitơ đã phản ứng là 10%. Thành phần phần trăm về số mol của N2 và H2 trong hỗn hợp đầu là: A. 15% và 85% B. 82,35% và 77,5%.

C. 25% và 75% D. 22,5% và 77,5%.

Hướng dẫn giải Ví dụ 3: Chỉ có NH3 bị hấp thụ bởi H2SO4: 3NH3 + H2SO4 → (NH4)2SO4.

Mà sau khi dẫn hỗn hợp đi qua dung dịch H2SO4 đặc dư thì thể tích khí còn lại một nửa  khí NH3 chiếm 50% so với hỗn hợp khí ban đầu.

Giả sử, ta có 1 mol hỗn hợp ban đầu  nNH3 = 0.5 mol.

Gọi x, y lần lượt là số mol của H2 và N2.

Ta có: nH2 + nN2 + nNH3 = 1  nH2 + nN2 = 1 – 0,5 = 0,5 mol  x + y = 0,5 (1) Theo giả thiết: hỗn hợp khí N2, H2 và NH3 có tỉ khối so với H2 là 8. Ta có: 28 x  2 y  17.0,5  8.2  16  28x + 2y = 7,5 (2) 1

Từ (1) và (2), suy ra: x = 0,25; y = 0,25.

Vậy % theo thể tích của mỗi khí là: % H2 = %; N2 = 25%; % NH3 = 50%. Đáp án đúng là A. Ví dụ 4: Phương trình phản ứng hóa học: N2(k) + 3H2(k) ⇌ 2NH3(k) (1) Ban đầu: x y 0 : lít Phản ứng: 33,6 ← 100,8 ← 67,2 : lít Cân bằng: x – 33,6 ← y- 100,8 ← 67,2 : lít Do hiệu suất phản ứng là 25%, ta có: 0,25 x  33,6  x  134,4. Đáp án đúng là B. 57

Ví dụ 5: Giả sử có 1 mol hỗn hợp đầu. Gọi x và y (mol) lần lượt là số mol của N2 và H2 trong 1 mol hỗn hợp đầu.

Gọi n1, P1 và n2, P2 lần lượt là số mol hỗn hợp khí + áp suất trong bình ban đầu và lúc sau.

Ta có: n1 = x + y = 1 (1) n P Bình kín → đẳng tích, nhiệt độ không đổi → đẳng nhiệt → 1  1 n 2 P2 P n 20 20 Áp suất khí trong bình giảm 5% so với áp suất ban đầu → 1 = → 1  (2) P2 19 n 2 19 Số mol của nito đã phản ứng là 10%.

Phương trình phản ứng hóa học: N2(k) + 3H2(k) ⇌ 2NH3(k) (1) Ban đầu: x y 0 Phản ứng: 0,1x → 0,3x → 0,2x Cân bằng: 0,9x ← y- 0,3x ← 0,2x  n2 = 0,9x + y – 0,3x + 0,2x = 0,8x +y (3) Từ (1) (2) và (3) ta có:

x y 20   3x  y (4) 0,8 x  y 29

Giải hệ (1) và (4) cho ta: x = 0,25 mol và y = 0,75 mol.

Thành phần % về số mol của N2 và H2 trong hỗn hợp đầu: %N2 = 25% và %H2 = 75%. Đáp án đúng là C. Dạng 2: HNO3 tác dụng với chất khử (kim loại, oxit kim loại, oxit phi kim, muối…)

Phương pháp giải - Bước 1: Lập sơ đồ phản ứng biểu diễn quá trình chuyển hóa giữa các chất.

- Bước 2: Xác định đầy đủ, chính xác chất khử và chất oxi hóa, trạng thái số oxi hóa của chất khử, chất oxi hóa trước và sau phản ứng (không cần quan tâm đến số oxi hóa của các chất khử, chất oxi hóa ở các quá trình trung gian).

- Bước 3: Thiết lập phương trình toán học: Tổng số mol electron nhường bằng tố số mol electron mà chất oxi hóa nhận, kết hợp với các giả thiết khác để suy ra kêt quả mà đề bài yêu cầu.

Lưu ý: Trong phản ứng của kim loại Mg, Al, Zn với dung dịch HNO3 loãng thì ngoài những sản phẩm khử là khí N2, N2O, NO thì trong dung dịch cong có thể có một sản phẩm khử khác là muối NH4NO3. ⁂ Các ví dụ minh họa ⁂ Ví dụ 1: Hòa tan hết 0,02 mol Fe và 0,03 mol Cu vào dung dịch HNO3, cô cạn dung dịch sau phản ứng và nung đến khối lượng không đổi thì thu được m gam chất rắn.

Giá trị của m là A. 3.84.

B. 3,04.

C. 3,52.

D. 4.

Hướng dẫn giải Sơ đồ phản ứng

58

HNO3

t0

2Fe → Fe(NO3)3 → Fe2O3 mol: 0,02 → 0,01 → 0,01 HNO3

(1)

t0

Cu → Cu(NO3)2 → CuO (2) mol: 0,03 → 0,03 → 0,03 Áp dụng định luật bảo toàn nguyên tố cho sơ đồ (1) và (2) ta thấy: nFe2 O3 = 0,01 mol; nCuO = 0,03 mol Vậy khối lượng chất rắn thu được là 0,01.160 + 0,03.80 = 4 gam Đáp án đúng là D. A sai vì HS nhầm sau khi nung muối của sắt sẽ tạo ra sắt (II) oxit.

Ví dụ 2: Cho 1,35 gam hỗn hợp gồm Cu, Mg, Al tác dụng với dung dịch HNO3 dư, thu được 1,12 lít (đktc) hỗn hợp khí NO và NO2 có tỉ khối so với H2 là 20. Khối lượng muối nitrat sinh ra là A. 66,75 gam.

B. 33,35 gam.

C. 6,775 gam.

D. 3,335 gam.

Hướng dẫn giải Đặt số mol NO3- tạo muối là x.

Theo giả thiết ta có n NO  n NO2 =

1,12 = 0,05 (mol) 22,4

Sơ đồ thể hiện vai trò của HNO3 HNO3 → NO3- + (NO + NO2) + H2O (1) mol: (0,05 + x) ← x 0,05 → 0,5.(0,05 + x) Theo định luật bảo toàn nguyên tố, ta suy ra: Số mol của HNO3 là (0,05 + x), số mol của H2O là 0,5.(0,05 + x). Áp dụng định luật bảo toàn khối lượng suy ra 63. (0,05 + x) = 32.x + 0,05.20.2 + 18. 0,5.(0,05 + x) → x = 0,0875 Khối lượng muối nitrat thu được là 1,35 + 0,0875.62 = 6,775 gam. Đáp án đúng là C. Ví dụ 3: Cho 5,52 gam Mg tan hết vào dung dịch HNO3 thu được 0,896l (đktc) hỗn hợp khí N2 và N2O, có tỉ khối so với H2 là 16. Cô cạn dung dịch sau phản ứng thu được m gam chất rắn. Giá trị của m là A. 34,04.

B. 34.64.

C. 34,84.

D. 44,6.

Hướng dẫn giải Tổng số mol của N2 và N2O là 0,04 mol. n N2 44  32 3 Áp dụng sơ đồ đường chéo ta có: = = n N 2 O 32  28 1 Suy ra n N2 = 0,03 mol, n N 2O = 0,01 mol Tổng số mol electron mà N+5 đã nhận để sinh ra N2 và N2O là 10.0,03 + 8.0,01 = 0,38 mol.

Tổng số mol electron mà Mg đã nhường để sinh ra Mg+2 là 0,23.2 = 0,46 > 0,38 nên suy ra phản ứng đã tạo ra cả muối NH4NO3.

Số mol của NH4NO3 là

0,46  0.38 = 0,01 mol (vì quá trình khử N+5 thành N–3 đã 8

nhận vào 8e).

59

Vậy khối lượng muối thu được là mm  mMg(NO3 )2  m NH4 NO3 = 0,23.148 + 0,01.80 = 34,84 gam. Đáp án đúng là C. Ví dụ 4: Nung m gam bột sắt trong oxi, thu được 3 gam hỗn hợp chất rắn X. Hòa tan hết hỗn hợp X trong dung dịch HNO3 (dư), thoát ra 0,56 lít (đktc) khí NO (là sản phẩm khử duy nhất). Tìm m.

Ví dụ 5: Cho hỗn hợp X gồm 0,15 mol Mg, 0,35 mol Fe phản ứng với V lít dung dịch HNO3 1M thu được dung dịch Y và hỗn hợp khí gồm 0,035 mol N2O; 0,1 mol NO và còn lại 2,8 gam kim loại. Tìm V? Ví dụ 6: Cho 6 g hợp kim chứa Mg và Al vào dung dịch HNO3 đặc, nguội lấy dư thấy có 4,48 lít khí NO2 bay ra (đktc). Tính thành phần % về khối lượng của từng kim loại trong hợp kim.

Hướng dẫn giải Ví dụ 4: Theo giả thiết, ta có: n NO = 0,025 mol.

Nung m gam bột sắt trong oxi, thu được 3 gam hỗn hợp chất rắn X → trong X có chứa cả Fe và O. Gọi x, y lần lượt là số mol của Fe và O. Ta có: 56x + 16y = 3 (khối lượng của X) (1) Hòa tan hết hỗn hợp X trong dung dịch HNO3 dư nên Fe sẽ bị chuyển hết về Fe3+.

Quá trình oxi hóa: Fe → Fe3+ + 3e Mol: x → 3x Quá trình khử: O + 2e → O2Mol: y → 2y N+5 + 3e → N+2 Mol: 0,075 ← 0,025 Ta có: n e nhường = n e nhận  3x = 2y + 0,075 (2) Từ (1) và (2), ta có: x = 0.045; y = 0,03.

Bảo toàn nguyên tố Fe: n Fe ban đầu = n Fe trong X = 0,045 mol.

Vậy khối lượng của sắt ban đầu là: m Fe = 0,045.56 = 2,52 gam.

Ví dụ 5: Khi phản ứng với HNO3 Mg sẽ phản ứng trước.

Khối lượng Fe ban đầu = 0,35.56 = 19,6 gam > 2,8 gam → sau phản ứng Fe dư và muối trong dung dịch là muối sắt (II) và muối magie. n Fe phản ứng = 0,35 –

2,8 = 0,3 mol 56

Quá trình oxi hóa: Fe → Fe2+ + 2e 0,3 → 0,6mol 2+ Mg → Mg + 2e 0,15 → 0,3(mol) Quá trình khử: NO3- + 10H+ + 8e → N2O + 5H2O 0,35 ← 0,28 ← 0,035 (mol) NO3 + 4H+ + 3e → NO + 2H2O 60

0,4 ← 0,3 ← 0,1 (mol) Ta thấy: 0,9 mol = ne nhường > ne nhận =0,58 mol → sản phẩm khử còn có NH4NO3 Số mol e do N+5 nhận tạo ra NH4NO3 là: 0,9 – 0,58 = 0,32 mol NO3- + 10H+ + 8e → NH4+ + 5H2O 0,4 ← 0,32 → 0,04 (mol) Số mol HNO3 = số mol H+ = 0,35 + 0,4 + 0,4 = 1,15 mol.

Vậy VHNO3 = 1,15M. Ví dụ 6: Theo giả thiết: n NO2 = 0,2 mol.

Trong đề bài này chỉ có Mg tác dụng với dung dịch HNO3 đặc, nguội (do Al bị thụ động trong dung dịch HNO3 đặc, nguội).

Gọi x, y lần lượt là số mol của Mg và Al. Quá trình oxi hóa: Mg → Mg2+ + 2e x → 2x (mol) +5 +4 Quá trình khử: N + 1e → N 0,2 ← 0,2 (mol) Ta có: n e nhường = n e nhận  2x = 0,2  x = 0,1.

Suy ra: m Mg = 0,1.24 = 2,4 gam; Vậy %Mg =

2,4.100%  40% ; %Al = 100% - 40% = 60%.

6

Dạng 3: Xác định tên kim loại, xác định công thức của sản phẩm khử trong phản ứng của kim loại với HNO3.

Phương pháp giải - Bước 1: Xác định đầy đủ, chính xác số oxi hóa của chất khử và chất oxi hóa, trạng thái số oxi hóa của chất khử, chất oxi hóa trước và sau phản ứng (không cần quan tâm đến số oxi hóa của các chất khử, chất oxi hóa ở các quá trình trung gian).

- Bước 2: Thiết lập phương trình toán học: Tổng số mol electron nhường bằng tố số mol electron mà chất oxi hóa nhận.

- Bước 3: Lập biểu thức liên quan giữa nguyên tử khối của kim loại (M) và số oxi hóa của kim loại (n), thử n bằng 1, 2, 3 suy ra giá trị M thỏa mãn.

- Đối với việc xác định sản phẩm khử ta cần tính xem để tạo ra sản phẩm khử đó thì quá trình đã nhận vào bao nhiêu electron, từ đó suy ra công thức của sản phẩm khử cần tìm. ⁂ Các ví dụ minh họa ⁂ Ví dụ 1: Hòa tan hoàn toàn 11,2 gam sắt vào HNO3 dư thu được dung dịch A và 6,72 lít (đktc) hỗn hợp khí B gồm khí NO và khí X, với tỉ lệ 1:1. Khí X là A. NO2.

B. N2.

C. N2O. D. H2.

Hướng dẫn giải Số mol của hỗn hợp khí B: nB =

6,72 = 0,3 mol → nNO = nX = 0,15 mol.

22,4

Giải sử số electron mà N+5 đã nhận vào để tạo ra sản phẩm X là n, ta có: Quá trình oxi hóa: Fe → Fe+3 + 3e mol : 0,2 → 0,6 +5 Quá trình khử: N + 3e → N+2 61

mol:

0,45 ← 0,15 N+5 + ne → X mol: 0,15n ← 0,15 Áp dụng định luật bảo toàn electron ta có: 0,15n + 0,45 = 0,6 → n = 1 → N+5 + 1e → NO2 Vậy khí X là NO2. Đáp án đúng là A. Ví dụ 2: Hòa tan hoàn toàn 1,92 gam kim loại M trong dung dịch HNO3 dư, thu được 8,96 lít (đktc) hỗn hợp khí NO2 và NO có tỉ lệ 3:1. Kim loại M là A. Fe. B. Cu. C. Al. D. Zn. Hướng dẫn giải Số mol cuả hỗn hợp khí nkhí = Vì

VNO2



n NO2

=

8,96 = 0,4 mol.

22,4

3 → n NO = 0,1 mol; n NO2 = 0,3 mol 1

VNO n NO Gọi n là hóa trị của M. Quá trình nhường e: : M → M+n + ne Áp dụng định luật bảo toàn electron ta có: 3. n NO + n NO2 = n. n M  3.0,1 + 0,3 = n.

1,92  M = 32n → n = 2; M = 64.

M

Vậy kim loại M là Cu. Đáp án đúng là B. Ví dụ 3: Cho 19,5 gam một kim loại M hóa trị n tan hết trong dung dịch HNO 3 thu được 4,48 lít khí NO (ở đktc). Xác định tên kim loại M? Ví dụ 4: Hòa tan hoàn toàn 6,4g một kim loại chưa biết vào dung dịch HNO3, thì thu được 4480 ml (đktc), chất khí chứa 30,43% N, 68,57% O về khối lượng, tỉ khối chất khí đó đối với H2 là 23. Xác định tên kim loại.

Ví dụ 5: Cho hỗn hợp gồm 0,2 mol Fe và 0,3mol Mg vào dung dịch HNO3 dư thu được 0,4 mol một sản phẩm khử chứa N duy nhất. Xác định tên sản phẩm khử?

Hướng dẫn giải Ví dụ 3: Theo giả thiết, ta có: n NO = 0,2 mol; n M =

19,5 mol.

M

Quá trình oxi hóa: M → Mn+ + ne 19,5 → M

19,5.n (mol) M

Quá trình khử: N+5 + 3e → N+2 0,6 ← 0,2 (mol) Ta có: n e nhường = n e nhận 

19,5.n = 0,6  M = 32,5n.

M

Biện luận M theo n: n 1 M 32,5 (loại) Vậy kim loại cần tìm là Zn (kẽm).

2 65 (Zn)

62

3 97,5 (loại)

VĂ­ d᝼ 4: Gáť?i CTPT cᝧa chẼt khĂ­ lĂ NxOy. Táť&#x2030; kháť&#x2018;i chẼt khĂ­ Ä&#x2018;Ăł Ä&#x2018;áť&#x2018;i váť&#x203A;i H2 lĂ 23 ď&#x192;&#x203A; đ?&#x2018;&#x20AC;đ?&#x2018; đ?&#x2018;Ľđ?&#x2018;&#x201A;đ?&#x2018;Ś = 23.2 = 46.

Theo gia thiáşżt: 14 x.100% ď&#x20AC;˝ 30,43% ď&#x192;&#x203A; x ď&#x20AC;˝ 1.

46 16 x.100% %O = 68,57% ď&#x192;&#x203A; ď&#x20AC;˝ 68,57% ď&#x192;&#x203A; x ď&#x20AC;˝ 2.

46

%N = 30,43% ď&#x192;&#x203A;

Váş­y chẼt khĂ­ Ä&#x2018;Ăł lĂ NO2. đ?&#x2018;&#x203A;đ?&#x2018; đ?&#x2018;&#x201A;2 = 0,2 mol.

QuĂĄ trĂŹnh oxi hĂła: M â&#x2020;&#x2019; Mn+ + ne 6, 4 â&#x2020;&#x2019; M

6,4.n (mol) M

QuĂĄ trĂŹnh kháť­: N+5 + 1e â&#x2020;&#x2019; N+4 0,2 â&#x2020;? 0,2 (mol) Ta cĂł: n e nhĆ°áť?ng = n e nháş­n ď&#x192;&#x203A;

6,4.n = 0,2 ď&#x192;&#x203A; M = 32n.

M

Biáť&#x2021;n luáş­n M theo n: n 1 2 3 M 32 (loấi) 64 (Cu) 96 (loấi) Váş­y kim loấi cần tĂŹm lĂ Cu (Ä&#x2018;áť&#x201C;ng).

VĂ­ d᝼ 5: QuĂĄ trĂŹnh oxi hĂła: Fe â&#x2020;&#x2019; Fe3+ + 3e 0,2 â&#x2020;&#x2019; 0,6 (mol) 2+ Mg â&#x2020;&#x2019; Mg + 2e 0,3 â&#x2020;&#x2019; 0,6 (mol) QuĂĄ trĂŹnh kháť­: xN+5 + x(5 â&#x20AC;&#x201C; n)e â&#x2020;&#x2019; xN+n 0,4.x.(5 â&#x20AC;&#x201C; n) â&#x2020;? 0,4 Ta cĂł: n e nhĆ°áť?ng = n e nháş­n ď&#x192;&#x203A; 0,6 + 0,6 = 0,4.x.(5 â&#x20AC;&#x201C; n) ď&#x192;&#x203A; x(5 â&#x20AC;&#x201C; n) = 3.

Biáť&#x2021;n luáş­n n theo x: x 1 2 n 2 3,5 (loấi) Váş­y sản phẊm kháť­ cᝧa N lĂ NO. Dấng 4: TĂ­nh oxi hĂła cᝧa ion NO3- trong mĂ´i trĆ°áť?ng axit vĂ mĂ´i trĆ°áť?ng kiáť m PhĆ°ĆĄng phĂĄp giải ď&#x201A;ˇ TĂ­nh chẼt cᝧa ion NO3 : + Trong mĂ´i trĆ°áť?ng trung tĂ­nh, ion NO3- khĂ´ng cĂł tĂ­nh oxi hĂła. + Trong mĂ´i trĆ°áť?ng axit, ion NO3- cĂł tĂ­nh oxi hĂła nhĆ° axit HNO3. + Trong mĂ´i trĆ°áť?ng kiáť m, ion NO3- cĂł tĂ­nh oxi hĂła vĂ cĂł khả nÄ&#x192;ng oxi hĂła Ä&#x2018;ưᝣc máť&#x2122;t sáť&#x2018; kim loấi nhĆ° Al vĂ Zn. - BĆ°áť&#x203A;c 1: TĂ­nh sáť&#x2018; mol cᝧa: ChẼt kháť­, chẼt oxi hĂła, chẼt mĂ´i trĆ°áť?ng (H+ hoạc OH-) đ?&#x2018; áť&#x2018; đ?&#x2018;&#x161;đ?&#x2018;&#x153;đ?&#x2018;&#x2122; - BĆ°áť&#x203A;c 2: TĂ­nh táť&#x2030; láť&#x2021; cᝧa cĂĄc chẼt trong phản ᝊng, táť&#x2030; láť&#x2021; cᝧa chẼt nĂ o nháť? â&#x201E;&#x17D;áť&#x2021; đ?&#x2018; áť&#x2018; đ?&#x2018;?âđ?&#x2018;&#x203A; đ?&#x2018;?áşąđ?&#x2018;&#x203A;đ?&#x2018;&#x201D;

nhẼt thĂŹ chẼt Ä&#x2018;Ẽy phản ᝊng háşżt trĆ°áť&#x203A;c, cĂĄc chẼt cĂł táť&#x2030; láť&#x2021; láť&#x203A;n hĆĄn thĂŹ còn dĆ° sau phản

63

ứng. Từ đó tính được lượng chất phản ứng, lượng sản phẩm tạo thành và lượng chất dư.

Lưu ý: + Trong dung dịch sau phản ứng nếu còn các ion H+, Cl-, NO3- thì khi cô cạn dung dịch, các ion này sẽ kết hợp với nhau tạo thành HCl, HNO3 bay hơi thoát khỏi ra dung dịch. + Khối lượng muối trong dung dịch sau phản ứng bằng tổng khối lượng các ion tạo thành. ⁂ Các ví dụ minh họa ⁂ Ví dụ 1: Cho 0,3 mol bột Cu và 0,6 mol Fe(NO3)2 vào dung dịch chứa 0,9 mol H2SO4 loãng. Sau khi các phản ứng xảy ra hoàn toàn, thu được V lít khí NO (sản phẩm khử duy nhất, đktc). Giá trị của V là A. 6,72.

B. 8,96.

C. 4,48.

D.1,12.

Hướng dẫn giải Ta có: n Cu = 0,3 mol; n Fe2 = 0,6 mol; n H = 1,8 mol; n  = 1,2 mol NO3

−

3Cu + 8H + 2NO3 → 3Cu + 2NO↑ + 4H2O (1) mol: 0,3 → 0,8 → 0,2 → 0,2 2+ + − 3+ 3Fe + 4H + NO3 → 3Fe + NO↑ + 2H2O (2) mol: 0,6 → 0,8 → 0,2 → 0,2 Từ (1) và (2) ta thấy Cu và Fe2+ phản ứng hết, H+ và NO3– dư. → n NO = 0,4 mol → VNO = 0,4.22,4 = 8,96 lít. Đáp án đúng là B. Ví dụ 2: Cho 48,6 gam Al vào 450ml dung dịch gồm KNO3 1M và KOH 3M, sau phản ứng xảy ra hoàn toàn, thể tích khí thoát ra ở đktc là A. 30,24 lít.

B. 10,08 lít.

C. 40,32 lít.

D. 45,34 lít.

Hướng dẫn giải +

Theo giả thiết ta có: n Al =

2+

48,6 = 1,8mol; n  = 0,45 mol; n OH = 1,35 mol.

NO3 27

Phương trình phản ứng: 8Al + 3NO3- + 5OH- + 2H2O → 8AlO2- + 3NH3 (1) mol: 1,2 ← 0,45 → 0,75 → 0,45 2Al + 2OH- + 2H2O → 2AlO2- + 3H2 (2) mol: 0,6 → 0,6 → 0,9 Theo giải thiết và phản ứng (1) ta thấy: sau phản ứng (1) Al dư và OH- dư nên tiếp tục xảy ra phản ứng (2).

Theo (1) và (2) hỗn hợp khí thu được gồm NH3 và H2.

Vậy thể tích hỗn hợp khí là: Vhỗn hợp = (0,45 + 0,9).22,4 = 30,24 lít. Đáp án đúng là A. Ví dụ 3: Tiến hành hai thí nghiệm sau: * Thí nghiệm 1: Hoà tan 6,4g Cu và 120ml dung dịch HNO3 1M. * Thí nghiệm 2: Hoà tan 6,4g Cu và 120ml dung dịch hỗn hợp HNO3 1M và H2SO4 0,5M.

64

Hãy so sánh thể tích khí NO (duy nhất tạo thành) đo cùng điều kiện nhiệt độ và áp suất, thoát ra ở hai thí nghiệm trên.

Ví dụ 4: Hòa tan 9,6 gam Cu vào 180 ml dung dịch hỗn hợp HNO3 1M và H2SO4 0,5M, kết thúc phản ứng thu được V lít (ở đktc) khí không màu duy nhất thoát ra, hóa nâu ngoài không khí. Giá trị của V là: A. 1,344 lít B. 4,032 lít C. 2,016 lít D. 1,008 lít Ví dụ 5: Cho hỗn hợp gồm 1,12 gam Fe và 1,92 gam Cu vào 400 ml dung dịch chứa hỗn hợp gồm H2SO4 0,5M và NaNO3 0,2M. Sau khi các phản ứng xảy ra hoàn toàn, thu được dung dịch X và khí NO (sản phẩm khử duy nhất). Cho V ml dung dịch NaOH 1M vào dung dịch X thì lượng kết tủa thu được là lớn nhất. Giá trị tối thiểu của V là: A. 360ml B. 240ml C. 400ml D. 120ml Hướng dẫn giải Ví dụ 3: * Thí nghiệm 1: n Cu = 0,1 mol; n HNO3 = n  = n H = 0,12 mol; NO3

Phương trình phản ứng: 3Cu + 8H+ + 2NO3- → 3Cu2+ + 2NO + 4H2O Ban đầu (mol): 0,1 0,12 0,12 0 0 Phản ứng (mol): 0,045 ← 0,12 ← 0,03 → 0,045 → 0,03 Cân bằng (mol): 0,055 0 0,09 0,045 0,03 Suy ra n NO (1) = 0,03 mol (*)

(1)

* Thí nghiệm 2: n Cu = 0,1 mol; n HNO3 = n  = 0,12 mol; n H 2SO4 = 0,06 mol NO 3

n

H

= 0,24 mol

Phương trình phản ứng: 3Cu + Ban đầu (mol): 0,1 Phản ứng (mol): 0,09 ← Cân bằng (mol): 0,01 Suy ra n NO (2) = 0,06 mol (**)

8H+ + 2NO3- → 3Cu2+ + 2NO + 4H2O 0,24 0,12 0 0 0,24 → 0,06 → 0,06 0,06 0,06

(2)

Vì tỉ lệ thể tích bằng tỉ lệ số mol giữa các khí đo cùng điều kiện và từ (*), (**), ta có: thể tích khí NO ở thí nghiệm nhiều 2 gấp đôi thể tích khí NO ở thí nghiệm 1.

Ví dụ 4: n Cu = 0,15 mol; n HNO3 = n  = 0,18 mol; n H 2SO4 = 0,09 mol NO3

n

H

= 0,36 mol.

Phương trình phản ứng: 3Cu + 8H+ + 2NO3- → 3Cu2+ + 2NO + 4H2O Ban đầu (mol): 0,15 0,36 0,18 0 0 Phản ứng (mol): 0,135 ← 0,36 → 0,09 → 0,09 Cân bằng (mol): 0,0015 0,09 Suy ra n NO = 0,09 mol  VNO = 0,09.22,4 = 2,016 lít. Đáp án đúng là C. Ví dụ 5: n Fe = 0,02 mol; n Cu = 0,03 mol → Σ n e nhường = 0,02.3 + 0,03.2 = 0,12 mol.

65

n H = 0,4 mol; n NO  = 0,08 mol.

3

- Bán phản ứng:

NO3- + 4H+ + 3e → NO + 2H2O (1) 0,04 ← 0,16 ← 0,12 → 0,04 (mol) Dựa vào (1) ta thấy H+ dư 0,24 mol. Để lượng kết tủa đạt lớn nhất thì  n OH  = 0,24 + 0,02.3 + 0,03.2 = 0,36 mol. → VNaOH = 0,36 lít hay 360 ml. Đáp án đúng là A. Dạng 5: Nhiệt phân muối nitrat Phương pháp giải Tính chất của muối nitrat: Các muối nitrat dễ bị phân hủy khi đun nóng. to

a) Muối nitrat của các kim loại hoạt động (trước Mg)  muối nitri + O2. to

2KNO3  2KNO2  O2 to

b) Muối nitrat của các kim loại từ Mg đến Cu  oxit kim loại + NO2 + O2 to

2Mg(NO3 )2  2MgO  4NO2  O2 to

c) Muối nitrat của các kim loại kém hoạt động (sau Cu)  kim loại + NO2 + O2. to

2AgNO3  2Ag  2NO2  O2 ⁂ Để giải dạng bài tập này ta thường sử dụng phương pháp tăng giảm khối lượng. ⁂ Các ví dụ minh họa ⁂ Ví dụ 1: Đem nung nóng m gam Cu(NO3)2 một thời gian, để nguội, đem cân lại thấy khối lượng giảm 54 gam. Biết hiệu suất phản ứng là 80%. Giá trị của m là A. 117,5.

B. 49.

C. 94.

D. 98.

Hướng dẫn giải Gọi x là số mol của Cu(NO3)2 to

Phương trình phản ứng: 2Cu(NO3 )2  2CuO  4NO2  O2 (1) mol: x → x → 2x → 0,5x Theo (1) và giả thiết ta thấy sau phản ứng khối lượng giảm chính là khối lượng của khí bay ra, do đó: m NO2  mO2 = 54  2x.46 + 0,5x.32 = 54  x = 0,5.

Suy ra: mCu(NO3 )2 tham gia phản ứng = 0,5.188 = 94 gam.

Vì hiệu suất phản ứng là 80% nên mCu(NO3 )2 ban đầu =

94 = 117,5 gam.

80%

Đáp án đúng là A. C sai vì HS không chú ý hiệu suất phản ứng.

Ví dụ 2: Cho hỗn hợp gồm (Al, Mg, Cu) phản ứng với 200ml dung dịch HNO3 1M. Sau phản ứng thu được (m + 6,2) gam muối khan gồm 3 muối. Nung 3 muối này tới khối lượng không đổi. Hỏi khối lượng chất rắn thu được là bao nhiêu gam?

A. m.

B. m + 3,2.

C. m + 1,6.

D. m + 0,8.

Hướng dẫn giải

66

Vì hỗn hợp gồm các kim loại từ Mg đến Cu, nên đặt công thức chung của các muối nitrat là M(NO3)n. t0

n O2 (1) 2 − 1 n n 2− 1 m  6,2  m Từ (1) ta thấy: O ⁄M O = . NO3 ⁄M(NO ) = . = 0,05 mol.

2 2 n 3 n 2 62

Phản ứng nhiệt phân:

M(NO3)n → M2On + 2nNO2 +

Vậy mM2On = mM + mO2− = m + 0,05.16 = m + 0,8 gam. Đáp án đúng là D. Ví dụ 3: Nhiệt phân hoàn toàn 27,3 gam hỗn hợp rắn X gồm NaNO3 và Cu(NO3)2 thu được hỗn hợp khí có thể tích 6,72 lít(đktc). a) Viết các phương trình phản ứng xảy ra. b) Tính thành phần % về khối lượng mỗi muối trong hỗn hợp X. Ví dụ 4: Nhiệt phân hoàn toàn m gam muối Cu(NO3)2 thu được chất rắn có khối lượng bằng (m – 1,08) gam. Giá trị của m là A. 1,88.

B. 1,89.

C. 1,80.

D. 1,08.

Ví dụ 5: Nung 37,6 gam Cu(NO3)2 một thời gian thu được 26,8 gam chất rắn. Tính hiệu suất phản ứng nhiệt phân.

Hướng dẫn giải Ví dụ 3: a) Phương trình hoá học của các phản ứng: 2NaNO3 → 2NaNO2 + O2 ↑ (1) x mol 0,5x mol 2 Cu(NO3)2 → 2CuO + 4NO2 + O2 ↑ (2) y mol y 2y 0,5y mol b) Dựa vào khối lượng hỗn hợp X, ta có: 85x + 188y = 27,3 (*) Dựa vào số mol của hỗn hợp khí ta có: 0,5x + 2y + 0,5y = 0,3 (**) từ (*), (**) ta có: x = 0,1; y = 0,1.

Vậy % NaNO3 =

0,1.85.100%  31,14% ; % Cu(NO3)2 = 68,86%.

27,3 to

Ví dụ 4: Cu(NO3)2  chất rắn + khí. Chất rắn chính là CuO. Áp dụng định luật bảo toàn khối lượng, ta có: mCu(NO3 )2 = m chất rắn + m khí  m = m – 1,08 + m khí  m khí = 1,08.

Mà trong phản ứng nhiệt phân tạo ra khí NO2 và O2 với tỉ lệ 4:1.

Gọi x là số mol của O2 → số mol của NO2 là 4x. t0

2Cu(NO3)2 → 2CuO + 4NO2 + O2 ↑ 2x ← 4x ← x Tổng khối lượng hai khí là: 184x +32x = 1,08 gam, suy ra x = 0,005.

Vậy khối lượng muối đồng nitrat là: 0,01.188 = 1,88 gam. Đáp án đúng là A. to

Ví dụ 5: Cu(NO3)2  chất rắn + khí Áp dụng định luật bảo toàn khối lượng, ta có: mCu(NO3 )2 = m chất rắn + m khí 67

ď&#x192;&#x203A; 37,6 = 26,8 + m khĂ­ ď&#x192;&#x203A; m khĂ­ = 10,8.

ChẼt khí sinh ra chính là NO2 và O2.

Gáť?i x lĂ sáť&#x2018; mol cᝧa O2 â&#x2020;&#x2019; sáť&#x2018; mol cᝧa NO2 lĂ 4x. đ?&#x2018;Ą0

2Cu(NO3)2 â&#x2020;&#x2019; 2CuO + 4NO2 + O2 â&#x2020;&#x2018; x â&#x2020;?

4x â&#x2020;? x Táť&#x2022;ng kháť&#x2018;i lưᝣng hai khĂ­ lĂ : 184x +16x = 10,8 gam, suy ra x = 0,05.

Suy ra kháť&#x2018;i lưᝣng muáť&#x2018;i Ä&#x2018;áť&#x201C;ng nitrat tham gia phản ᝊng lĂ : 0,05.2.188 = 18,8 gam. ď&#x192;&#x17E; Kháť&#x2018;i lưᝣng muáť&#x2018;i Ä&#x2018;áť&#x201C;ng nitrat dĆ° lĂ : 37,6 â&#x20AC;&#x201C; 18,8 = 18,8 gam.

Váş­y hiáť&#x2021;u suẼt cᝧa phản ᝊng nhiáť&#x2021;t phân lĂ : H =

18,8.100% ď&#x20AC;˝ 50% .

37,6

B. PHOTPHO VĂ&#x20AC; HᝢP CHẤT CᝌA PHOTPHO 1. XĂŠt phản ᝊng cᝧa H3PO4 váť&#x203A;i dung dáť&#x2039;ch NaOH hoạc KOH 3NaOH + H3PO4 â&#x2020;&#x2019; Na3PO4 + 3H2O (1) 2NaOH + H3PO4 â&#x2020;&#x2019; Na2HPO4 + 2H2O (2) NaOH + H3PO4 â&#x2020;&#x2019; NaH2PO4 + H2O (3) n ď&#x20AC;­ Ä?ạt T = OH ᝊng váť&#x203A;i cĂĄc giĂĄ tráť&#x2039; cᝧa T ta thu Ä&#x2018;ưᝣc cĂĄc chẼt khĂĄc nhau: n H3 PO 4 GiĂĄ tráť&#x2039; cᝧa T ChẼt thu Ä&#x2018;ưᝣc sau phản ᝊng T=1 NaH2PO4 T=2 Na2HPO4 T=3 Na3PO4 T<1 NaH2PO4 vĂ H3PO4 dĆ° T>3 Na3PO4 vĂ NaOH dĆ° 1<T<2 NaH2PO4 vĂ Na2HPO4 2<T<3 Na3PO4 vĂ Na2HPO4 2. XĂŠt phản ᝊng cᝧa H3PO4 váť&#x203A;i dung dáť&#x2039;ch Ba(OH)2 hoạc Ca(OH)2 3Ba(OH)2 + 2H3PO4 â&#x2020;&#x2019; Ba3(PO4)2 + 3H2O (1) Ba(OH)2 + H3PO4 â&#x2020;&#x2019; BaHPO4 + 2H2O (2) Ba(OH)2 + 2H3PO4 â&#x2020;&#x2019; Ba(H2PO4)2 + 2H2O (3) n OH ď&#x20AC;­ Ä?ạt T = ᝊng váť&#x203A;i cĂĄc giĂĄ tráť&#x2039; cᝧa T ta thu Ä&#x2018;ưᝣc cĂĄc chẼt khĂĄc nhau: n H3 PO 4 GiĂĄ tráť&#x2039; cᝧa T T=1 T=2 T=3 T<1 T>3 1<T<2 2<T<3

ChẼt thu Ä&#x2018;ưᝣc sau phản ᝊng Ba(H2PO4)2 BaHPO4 Ba3(PO4)2 Ba(H2PO4)2 vĂ H3PO4 dĆ° Ba3(PO4)2 vĂ NaOH dĆ° Ba(H2PO4)2 vĂ BaHPO4 Ba3(PO4)2 vĂ BaHPO4

Dấng 1: Pha cháşż dung dáť&#x2039;ch H3PO4 68

Phương pháp giải Đối với dạng bài tập cho P2O5 vào dung dịch H3PO4 để tạo tạo thành dung dịch axit mới có nồng độ lớn hơn, ta cần chú ý đến các yêu cầu của bài để đưa ra phương pháp giải hợp lý: + Nếu đề bài yêu cầu tính nồng độ phần trăm của dung dịch axit mới sinh ra thì ta nên sử dụng phương pháp đại số thông thường để giải. + Nếu đề bài yêu cầu tính khối lượng của P2O5 hoặc khối lượng H3PO4 ban đầu thì ta nên sử dụng phương pháp đường chéo để tính toán. ⁂ Các ví dụ minh họa ⁂ Ví dụ 1: Hòa tan 142 gam P2O5 vào 500 gam dung dịch H3PO4 24,5%. Nồng độ % của H3PO4 trong dung dịch thu được là A. 49,61%.

B. 56,32%.

C. 48,86%.

D. 68,75%.

Hướng dẫn giải Phương trình phản ứng P2O5 + 3H2O → 2H3PO4 (1) Gam: 142 → 196 Theo (1) và giả thiết ta suy ra: khi cho 142 gam P2O5 vào nước thì thu được 196 gam H3PO4.

Khối lượng của H3PO4 trong dung dịch ban đầu là 500.24,5% = 122,5 gam.

Tổng khối lượng H3PO4 trong dung dịch thi được là 196 + 122,5 = 318,5 gam.

Tổng khối lượng của dung dịch mới là 500 + 142 = 642 gam.

Nồng độ % của dung dịch H3PO4 thu được là

318,5 .100%  49,61% .

500  142

Đáp án đúng là A. Ví dụ 2: Hòa tan 100 gam P2O5 vào m gam dung dịch H3PO4 48% ta được dung dịch H3PO4 60%. Giá trị của m là A. 550.

B. 460.

C. 300.

D.650.

Hướng dẫn giải Phương trình phản ứng P2O5 + 3H2O → 2H3PO4 (1) Gam: 142 → 196 Gam: 100 → x 100.196  138gam. x = 142 Gọi P2O5 là dung dịch H3PO4 có nồng độ phần trăm là C% =

138 .100%  138% 100

Gọi m1, m2 lần lượt là khối lượng của P2O5 và dung dịch H3PO4 48% Áp dụng sơ đồ đường chéo ta có: m1

|60 – 48|

138 60

m2

|138 – 60|

48

69

 m2 = m1.

13 13 = 100. = 650 gam.

2 2

Đáp án đúng là D. Ví dụ 3: Hòa tan 6g P2O5 vào 25ml dung dịch H3PO4 6% có D = 1,03g/ml. Tính nồng độ % của H3PO4 trong dung dịch tạo thành.

Ví dụ 4: Cho 71 gam P2O5 vào 100 gam dung dịch H3PO4 20% thu được dung dịch mới có nồng độ C%. Giá trị của C là?

Ví dụ 5: Cho sơ đồ phản ứng sau: Ca3(PO4)2 → P → P2O5 → H3PO4. Để điều chế được 5 lít H3PO4 2M cần dùng hết bao nhiêu kg quặng photphoric? Biết hiệu suất của cả qúa trình là 80%, hàm lượng Ca3(PO4)2 trong quặng chiếm 95%.

Hướng dẫn giải Ví dụ 3: n P2O5 =

3 mol; n H3PO4 trước = 0,0158 mol.

71

Bảo toàn nguyên tố P, ta có:

n H3PO4 sau = n H3PO4 trước + 2. n P2O5 = 0,0158 +

3 .2 = 0,1 mol.

71

m dd sau = m dd trước + mP2O5 = 25.1,03 + 6 = 31,75 gam. ⇒ C% H3PO4 sau =

0,1.98.100%  30,87%.

31,75

Ví dụ 4: n P2O5 = 0,5 mol; n H3PO4 trước = 0,204 mol.

Bảo toàn nguyên tố P, ta có: n H3PO4 sau = n H3PO4 trước + 2. n P2O5 = 0,204 + 0,5.2 = 1,204 mol. m dd sau = m dd trước + mP2O5 = 100 + 71 = 171 gam.

1,204.98.100%  69%.

171 Ví dụ 5: n H3PO4 = 5.2 = 10 mol  mH3PO4 = 10.98 = 980 gam.

Giải sử ta cần m (gam) quặng photphoric  mCa3 (PO4 )2 = 0,95m.

⇒ C% H3PO4 sau =

Do hiệu suất của quá trình là 80% nên thực tế chỉ có 0,8.0,95m = 0,76m (g) Ca3(PO4)2 phản ứng.

Bảo toàn nguyên tố P ta có: Ca3(PO4)2 → 2H3PO4 Gam: 310 → 2.98 Gam: 0,76m → 980 Áp dụng phương pháp đường chéo ta có: 0,76m.2.98 = 310.980  m = 2040 gam = 2,04 kg.

Vậy khối lượng quặng photphoric cần dùng là 2,04 kg.

Dạng 2: Xác định hoặc tính toán lượng chất tạo thành trong phản ứng của axit H3PO4 với dung dịch NaOH, KOH, Ca(OH)2 Phương pháp giải n  Tính tỉ lệ mol T = OH để từ đó xác định sản phẩm sinh ra trong phản ứng. n H3 PO 4 70

Viết phương trình phản ứng tạo ra các sản phẩm, đặt ẩn số mol cho các chất cần tính. Từ giả thiết suy mối quan hệ và số mol giữa các chất trong phản ứng và các chất sản phẩm, lập hệ phương trình, giải hệ phương trình. Từ đó suy ra kết quả nà đề yêu cầu.

Trên đây chỉ là các bước cơ bản để giải bài tập dạng này, ngoài ra để tính toán nhanh ta cần áp dụng linh hoạt định luật bảo toàn khối lượng, bảo toàn nguyên tố, phương pháp đường chéo, phương pháp sử dụng phương trình ion rút gọn. ⁂ Các ví dụ minh họa ⁂ Ví dụ 1: Cho 200 ml dung dịch NaOH 1M tác dụng với 200ml dung dịch H3PO4 0,2M, muối thu được có khối lượng là A. 14,2 gam.

B. 28,4 gam.

C. 16,4 gam.

D. 12 gam.

Hướng dẫn giải Theo giả thiết ta có: n NaOH = n OH = 0,2.1 = 0,2 mol; n H3PO4 = 0,2.0,5 = 0,1 mol. 

n OH  n H3 PO 4

=

0,2  2  sản phẩm tạo thành là Na2HPO4.

0,1

Phương trình phản ứng: 2NaOH + H3PO4 → Na2HPO4 + 2H2O (2) Mol: 0,2 → 0,1 → 0,1 Suy ra khối lượng muối Na2HPO4 là 0,1.142 = 14,2 gam. Đáp án đúng là A. B sai vì, HS nhầm muối tạo thành có số mol bằng NaOH. D sai vì, HS cho rằng muối tạo thành là NaH2PO4.

Ví dụ 2: Trộn 100ml dung dich H3PO4 1M với 250 ml dung dịch NaOH 1M. Muối tạo thành trong dung dịch sau phản ứng là: A. Na3PO4.

B. Na2HPO4 và NaH2PO4.

C. NaH2PO4.

D. Na3PO4 và Na2HPO4.

Hướng dẫn giải Theo giả thiết ta có: n NaOH = n OH = 0,25.1 = 0,25 mol; n H3PO4 = 0,1.1 = 0,1 mol. 

n OH  n H3 PO 4

=

0,25  2,5  sản phẩm tạo thành là Na2HPO4 và Na3PO4.

0,1

Đáp án đúng là D. Ví dụ 3: Cho H3PO4 tác dụng hết với dung dịch chứa m gam NaOH, sau phản ứng thu được dung dịch X có chứa 2,51m gam chất tan. Các chất tan trong dung dịch X là: A. Na2HPO4 và Na3PO4.

B. NaH2PO4 và Na2HPO4.

C. Na3PO4 và NaOH. D. NaH2PO4 và Na3PO4.

Hướng dẫn giải Các phản ứng có thể xảy ra: (1) 3NaOH + H3PO4 → Na3PO4 + 3H2O (2) 2NaOH + H3PO4 → Na2HPO4 + 2H2O (3) NaOH + H3PO4 → NaH2PO4 + H2O 71

Ta thấy: n NaOH = n OH = nH2 O = 0,025m (mol) Áp dụng định luật bảo toàn khối lượng, ta có: mH3PO4 + m NaOH = m chất tan + m H 2 O  mH3PO4 + m = 2,51m + 0,025m.18  mH3PO4 = 1,96m.  n H3PO4 = 0,02m. 

n OH  n H3 PO 4

=

0,025m  1,25  sản phẩm tạo thành là Na2HPO4 và NaH2PO4.

0,02m

Đáp án đúng là B. Ví dụ 4: Cho 7,1 gam P2O5 vào 100 ml dung dịch KOH 1,5M thu được dung dịch X. Cô cạn dung dịch X được hỗn hợp gồm các chất là: A. KH2PO4 và H3PO4.

B. KH2PO4 và K2HPO4.

C. KH2PO4 và K3PO4.

D. K3PO4 và K2HPO4.

Ví dụ 5: Chia dung dịch H3PO4 thành 3 phần bằng nhau: - Phần 1: Trung hòa vừa đủ với 300ml dung dịch NaOH 1,5M. - Phần 2 trộn với phần 3 rồi cho tiếp vào một lượng dung dịch NaOH như đã dùng ở phần 1, cô cạn dung dịch sau phản ứng thu được m gam muối. Tìm m.

Ví dụ 6: Thủy phân hoàn toàn 145,6g Ca3P2, rồi đốt cháy hoàn toàn có khí thoát ra, cho toàn bộ sản phẩm cháy vào 400ml dung dịch Ca(OH)2 23,125% (d = 1,28 g/ml) thu được kết tủa X và dung dịch Y. Dung dịch Y có khối lượng thay đổi so với dung dịch Ca(OH)2 ban đầu là A. tăng 60,8 gam.

B. giảm 60,8 gam.

C. tăng 104 gam.

D. giảm 104 gam.

Hướng dẫn giải Ví dụ 4: Theo giả thiết ta có: n KOH = n OH = 0,1.1,5 = 0,15 mol; n P2O5 = 0,05 mol  n H3PO4 = 0,05.2= 0,1 mol. 

n OH  n H3 PO 4

=

0,15  1,5  sản phẩm tạo thành là K2HPO4 và KH2PO4.

0,1

Đáp án đúng là B. Ví dụ 5: Vì phần 1 trung hòa vừa đủ nên ta có n NaOH = n OH = n H = 3. n H3PO4 - Phần 1: n NaOH = 0,45 mol  n H3PO4 =

1 . n NaOH = 0,15 mol.

3

- Phần 2 + Phần 3: n NaOH = n OH = 0,45 mol; n H3PO4 = 0,3 mol. 

n OH  n H3 PO 4

=

0,45  1,5  sản phẩm tạo thành là NaH2PO4 và Na2HPO4.

0,3

Gọi x, y lần lượt là số mol của NaH2PO4 và Na2HPO4.

Phương trình phản ứng: NaOH + H3PO4 → NaH2PO4 + H2O (1) Mol: x ← x ← x 2NaOH + H3PO4 → Na2HPO4 + 2H2O (2) Mol: 2y ← y ←y 72

 x  2y  0, 45  x  0,15  Từ (1) và (2) ta có hệ sau:   x  y  0,3  y  0,15  Muối gồm: 0,15 mol NaH2PO4 và 0,15 mol Na2HPO4.

Vậy khối lượng muối là m muối = 0,15.120 + 0,15.142 = 39,3 gam.

Ví dụ 6: n Ca 3P2 = 0,8 mol; n Ca(OH)2 = 1,6 mol  n OH = 1,6.2 = 3,2 mol.

Phương trình xảy ra:

 3Ca(OH)2 + 2PH3 Ca3P2 + 6H2O  Mol: 0,8 1,6 to

2PH3 + 4O2  P2O5 + H2O Mol: 1,6 0,8 Suy ra: n H3PO4 = 2. n P2O5 = 2.0,8 = 1,6 mol. 

n OH  n H3 PO 4

=

3, 2  2  sản phẩm tạo thành là CaHPO4.

1,6

Phương trình: Ca(OH)2 + H3PO4 → CaHPO4↓ + 2H2O Mol: 1,6 1,6 1,6 Ta có: mH3PO4 = 1,6.98 = 156,8 gam; mCaHPO4 = 1,6.136 = 217,6 gam.

Ta thấy: mCaHPO4 > mH3PO4 nên khối lượng dung dịch giảm 217,6 – 156,8 = 60,8g. Đáp án đúng là B. Dạng 3: Thủy phân hợp chất photphohalogenua Phương pháp giải Để giải dạng bài tập này, ta thường viết phương trình và tính toán theo phương trình phản ứng.

PX3 + 3H2O → H3PO3 + 3HX PX5 + 4H2O → H3PO4 + 5HX Lưu ý: H3PO3 là axit hai nấc nên khi phản ứng với dung dịch kiềm dư sẽ tạo ra muối HPO32-. ⁂ Các ví dụ minh họa ⁂ Ví dụ 1: Để hòa tan hoàn toàn dung dịch thu được sau khi thủy phân 4,54g một photpho trihalogenua cần dùng 55ml dung dịch NaOH 3M. Xác định công thức của photpho trihalogen đó, biết rằng phản ứng thủy phân tạo ra 2 axit, trong đó có axit H3PO3 là axit 2 nấc.

Hướng dẫn giải Gọi công thức photpho trihalogenua là PX3 Phản ứng thủy phân: PX3 + 3H2O → H3PO3 + 3HX (1) x mol → x mol → 3x mol Theo đầu bài: n NaOH = n OH = 3.0,055 = 0,165 mol. Axit H3PO3 là axit hai nấc.

H3PO3 + 2NaOH → Na2HPO3 + 2H2O x mol → 2x mol HX + NaOH → NaX + H2O 3x mol → 3x mol 73

(2) (3)

Từ (2) và (3)  n NaOH = 2x + 3x = 5x = 0,165  x = 0,033 mol.

Suy ra: n PX3 = 0,033 mol.

M PX3 =

mPX3 n PX3

=

4,54  137,6 0,033

 31  3. MX = 137,6  MX = 35,53  X là Cl. Công thức phân tử của photpho trihalogenua là PCl3.

Ví dụ 2: Thủy phân hoàn toàn 16,26 gam một photpho trihalogenua thu được dung dịch X. Để trung hòa X cần 100ml dung dịch NaOH 3M. Công thức của Photpho trihalogenua là A. PF3.

B. PCl3.

C. PBr3.

D. PI3.

Ví dụ 3: Thủy phân hoàn toàn 2,475 gam halogenua của photpho người ta thu được hỗn hợp 2 axit (axit của photpho với số oxi hóa tương ứng và axit không chứa oxi của halogen). Để trung hòa hoàn toàn hỗn hợp này cần dùng 45 ml dung dịch NaOH 2M. Xác định công thức của halogenua đó.

Hướng dẫn giải Ví dụ 2: Gọi công thức photpho trihalogenua là PX3 Phản ứng thủy phân: PX3 + 3H2O → H3PO3 + 3HX (1) x mol → x mol → 3x mol Theo đầu bài: n NaOH = n  = 3.0,1 = 0,3 mol. Axit H3PO3 là axit hai nấc.

OH

H3PO3 + 2NaOH → Na2HPO3 + 2H2O x mol → 2x mol HX + NaOH → NaX + H2O 3x mol → 3x mol Từ (2) và (3)  n NaOH = 2x + 3x = 5x = 0,3  x = 0,06 mol.

Suy ra: n PX3 = 0,06 mol.

M PX3 =

mPX3 n PX3

=

16, 26  271 0,06

 31  3. MX = 271  MX = 80  X là Br.

Công thức phân tử của photpho trihalogenua là PBr3.

Ví dụ 3: Theo đề bài: n NaOH = n OH = 2.0,045 = 0,09 mol Ta có 2 trường hợp  Xét trường hợp PX3 PTHH: PX3 + 3H2O → H3PO3 + 3HX H3PO3 + 2NaOH → Na2HPO3 + 2H2O (axit H3PO3 là axit hai lần axit) 3HX + 3NaOH → 3NaX + 3H2O Để trung hòa hoàn toàn sản phẩm thủy phân 1 mol PX3 cần 5 mol NaOH; 1 1  n PX3  .n NaOH  .0,09  0,018 mol 5 5 74

(2) (3)

M PX3 =

mPX3 n PX3

=

2, 475  137,5 0,018

 31  3. MX = 137,5  MX = 35,5  X là Cl.

Công thức phân tử của photpho trihalogenua là PCl3.  Xét trường hợp PX5 PTHH: PX5 + 4H2O → H3PO4 + 5HX H3PO4 + 3NaOH → Na3PO4 + 3H2O 5HX + 5NaOH → 5NaX + 5H2O Để trung hòa hoàn toàn sản phẩm thủy phân 1 mol PX5 cần 8 mol NaOH; 1 1  n PX5  .n NaOH  .0,09  0,01125 mol 8 8 mPX5 2, 475  220 = M PX5 = 0,01125 n PX5

 31  5. MX = 220  MX = 37,8  Không ứng với halogen nào.

Vậy halogenua của photpho cần tìm là PCl3.

Dạng 4: Tính độ dinh dưỡng của phân bón Phương pháp giải Lưu ý: - Độ dinh dưỡng của phân đạm được đánh giá bằng hàm lượng % N trong phân.

- Độ dinh dưỡng của phân lân được đánh giá bằng hàm lượng % P2O5 tương ứng với lượng photpho có trong thành phần của nó.

- Độ dinh dưỡng của phân kali được đánh giá bằng hàm lượng % K2O tương ứng với lượng kali có trong thành phần của nó. ⁂ Các ví dụ minh họa ⁂ Ví dụ 1: Một loại phân supephotphat kép có chứa 69,62% canxi dihidrophotphat, còn lại gồm các chất không chứa photphat. Độ dinh dưỡng của loại phân này là A. 48,52%.

B. 42,25%.

C. 39,76%.

D. 45,75%.

Hướng dẫn giải Độ dinh dưỡng của phân lân được đánh giá bằng hàm lượng % P2O5 tương ứng với lượng photpho có trong thành phần của nó.

Giả sử có 100 gam supephotphat kép thì khối lượng canxi dihidrophotphat là 69,62 gam.

Ta có sơ đồ: Ca(H2PO4)2 → P2O5 Gam: 234 → 142 Gam:

69,62

→

x=

69,62.142  42,25.

234

Vậy độ dinh dưỡng của loại phân lân này là 42,25%. Đáp án đúng là B.

75

Ví dụ 2: Một loại phân bón không chứa tạp chất (phân nitrophotka) có chứa 17,5% N theo khối lượng. Phần trăm theo khối lượng của photpho trong loại phân bón nói trên có giá trị gần nhất với?

A. 11,6%.

B. 15,3%.

C. 9,2%.

D. 18,4%.

Ví dụ 3: Phân supephotphat kép thực tế sản xuất được thường chỉ có 40% P2O5. Vậy % khối lượng Ca(H2PO4)2 trong phân bón đó là A. 78,56%.

B. 56,94%.

C. 65,92%.

D. 78,83%.

Hướng dẫn giải Ví dụ 2: Gọi CTTQ của phân Nitrophotka là: x(NH4)2HPO4.yKNO3 Theo đề bài ta có: % m N = 17,5% 28x  14y  0,175  132x  101y 3y  4x = 3y  x = 4 Suy ra phần trăm theo khối lượng của photpho là 3y 31. .100% 31x.100% 4   11,625%.

132x  101y 132. 3y  101y 4 Đáp án đúng là A. Ví dụ 3: Giả sử có 100 gam supephotphat kép thì khối lượng P2O5 là 40 gam.

Ta có sơ đồ: Ca(H2PO4)2 → P2O5 Gam: 234 → 142 Gam: x → 40 234.40  65,92%. x= 142 Vậy % khối lượng Ca(H2PO4)2 trong phân bón đó là 65,92%. Đáp án đúng là C. 2.4.3. Hệ thống bài tập hỗ trợ tự học chương “ Cacbon - Silic” 2.4.3.1. Bài tập lý thuyết có hướng dẫn giải hoặc đáp án Câu 1. Các nguyên tử thuộc nhóm IVA có cấu hình e lớp ngoài cùng là A. ns2np2.

B. ns2 np3.

C. ns2np4.

D. ns2np5.

Câu 2. Trong nhóm IVA, theo chiều tăng của điện tích hạt nhân Z, nhận định nào sau đây sai?

A. Độ âm điện giảm dần.

B. Tính phi kim giảm dần.

C. Bán kính nguyên tử giảm dần.

D. Số oxi hoá cao nhất là +4.

Câu 3. Trong nhóm IVA, những nguyên tố nào sau đây chỉ thể hiện tính khử ở trạng thái đơn chất?

A. C, Si. B. Si, Sn. C. Sn, Pb. D. C, Pb. Câu 4. Khả năng nhận thêm electron để đạt cấu hình bền vững của khí hiếm của các nguyên tố thay đổi như thế nào theo chiều từ C đến Pb? A. tăng dần.

B. giảm dần.

C. không thay đổi.

D. không có quy luật chung.

76

Câu 5. Kim cương và than chì là hai dạng thù hình của cacbon, vì chúng A. có cấu tạo mạng tinh tể giống nhau và tính chất vật lý tương nhau.

B. đều là các dạng đơn chât của nguyên tố cacbon và có tính chất vật lý khác nhau.

C. đều là các dạng đơn chât của nguyên tố cacbon và có tính chất vật lý tương nhau.

D. có tính chất hóa học không giống nhau.

Câu 6. Chọn câu trả lời đúng: Trong phản ứng hoá học, cacbon A. chỉ thể hiện tính khử.

B. vừa thể hiện tính khử vừa thể hiện tính oxi hóa.

C. chỉ thể hiện tính oxi hoá.

D. không thể hiện tính khử và tính oxi hoá.

Câu 7. Câu nào đúng trong các câu sau?

A. Kim cương là cacbon hoàn toàn tinh khiết, trong suốt, không màu, dẫn điện.

B. Than chì mềm do có cấu trúc lớp, các lớp lân cận liên kết với nhau bằng lực tương tác yếu.

C. Than gỗ, than xương chỉ có khả năng hấp phụ các chất khí.

D. Trong các hợp chất của cacbon, nguyên tố cacbon chỉ có các số oxi hóa –4 và +4.

Câu 8. Tính oxi hóa của cacbon thể hiện ở phản ứng nào dưới đây?

A. C + O2 → CO2.

B. 3C + 4Al → Al4C3.

C. C + 2CuO → 2Cu + CO2.

C. C + H2O → CO + H2.

Câu 9. Tính khử của cacbon thể hiện ở phản ứng nào dưới đây?

A. CaO + C → CaC2 + CO. B. C + 2H2 → CH4.

C. C + O2 → CO2.

D. 3C + 4Al → Al4C3.

Câu 10. Cacbon phản ứng được với dãy chất nào dưới đây?

A. Fe2O3, Ca, H2, CO2, HNO3 đặc, H2SO4 đặc.

B. Al2O3, Ca, CaO, CO2, HNO3 đặc, H2SO4 đặc.

C. Fe2O3, MgO, CO2, HNO3, H2SO4 đặc.

D. CO2, H2O, HNO3 đặc, H2SO4 đặc, CaO. Câu 11. Tủ lạnh dùng lâu sẽ có mùi hôi, có thể cho vào tủ lạnh một ít cục than hoa để khử khỏi mùi hôi này. Đó là vì than hoa A. có thể hấp phụ mùi hôi.

B. có tác dụng với mùi hôi để biến thành chất khác.

C. sinh ra chất hấp phụ mùi hôi.

D. tạo ta mùi khác để át mùi hôi.

Câu 12. “Nước đá khô” không nóng chảy mà thăng hoa nên được dùng để tạo môi trường lạnh và khô rất tiện cho việc bảo quản thực phẩm. Nước đá khô là A. CO rắn.

B. SO2 rắn.

C. H2O rắn.

D. CO2 rắn.

Câu 13. Hiệu ứng nhà kính là hiện tượng Trái đất đang ấm dần lên, do các bức xạ có bước sóng dài trong vùng hồng ngoại bị giữ lại, mà không bức xạ ra ngoài vũ trụ.

Chất khí nào sau đây là nguyên nhân gây ra hiệu ứng nhà kính?

A. H2.

B. N2.

C. CO2.

D. O2.

Câu 14. Nhận định nào sau đây về muối cacbonat là đúng? Tất cả muối cacbonat đều A. tan trong nước.

B. bị nhiệt phân tạo ra oxit kim loại và cacbon đioxit.

C. không tan trong nước.

D. bị nhiệt phân trừ muối cacbonat của kim loại kiềm.

77

Câu 15. Dẫn luồng khí CO qua hỗn hợp Al2O3, CuO, MgO, Fe2O3 (nóng) sau khi phản ứng xảy ra hoàn toàn thu được chất rắn gồm: A. Al2O3, Cu, MgO, Fe. B. Al, Fe, Cu, MgO. C. Al2O3, Cu, Mg, Fe. D. Al2O3, Fe2O3, Cu, MgO. Câu 16. Hiện tượng xảy ra khi trộn dung dịch Na2CO3 với dung dịch FeCl3 là A. xuất hiện kết tủa màu nâu đỏ và có bọt khí thoát ra.

B. có bọt khí thoát ra khỏi dung dịch.

C. xuất hiện kết tủa mà lục nhạt và có bọt khí thoát ra.

D. xuất hiện kết tủa màu nâu đỏ.

Câu 17. Dung dịch muối X làm quỳ tím hoá xanh, dung dịch muối Y không làm đổi màu quỳ tím. Trộn X và Y thấy có kết tủa. X, Y là cặp chất nào sau đây?

A. NaOH và K2SO4.

B. NaOH và FeCl3.

C. Na2CO3 và BaCl2.

D. K2CO3 và NaCl. Câu 18. Sự tạo thành thạch nhũ trong các hang động của mỏ đá vôi là do có phản ứng A. CaCO3 + CO2 + H2O → Ca(HCO3)2.

B. Ca(OH)2 + Na2CO3 → CaCO3 + 2NaOH. to

C. CaCO3  CaO + H2O. D. Ca(HCO3)2 → CaCO3 + CO2 + H2O. Câu 19. Những khi mất điện, nhiều gia đình sử dụng động cơ điezen để phát điện phục vụ như cầu thắp sang, xem tivi,…Tuy nhiên không nên để động cơ điezen trong phòng kín. Nguyên nhân nào dưới đây là đúng?

A. Do khi hoạt động, động cơ điezen sinh ra khí SO2 độc.

B. Do khi hoạt động, động cơ điezen tiêu thụ khí O2 và sinh ra khí CO2.

C. Do khi hoạt động, động cơ điezen sinh ra khí CO độc.

D. Do nhiều hiđrocacbon chưa cháy hết là những chất độc.

Câu 20. Thành phần chính của xi măng là: A. canxi silicat và natri silicat.

B. canxi silicat và canxi aluminat.

C. nhôm aluminat và canxi silicat.

D. nhôm siliact và kali silicat.

Câu 21. Số oxi hóa thấp nhất của silic thể hiện ở hợp chất nào dưới đây?

A. SiO. B. SiO2.

C. SiH4.

D. Mg2Si. Câu 22. Hãy chọn câu đúng.

A. Sành là vật liệu cứng, gõ không kêu, có màu nâu hoặc xám.

B. Xi măng là vật liệu không kết dính.

C. Thủy tinh, sành, sứ, xi măng đều chứa một số muối silicat trong thành phần của chúng.

D. Sứ là vật liệu cứng xốp, không màu, gõ kêu.

Câu 23. Silic chỉ phản ứng với tất cả các chất trong dãy nào dưới đây?

A. CuSO4, SiO2, H2SO4 loãng.

B. F2, Mg, NaOH. C. HCl, Fe(NO3)3, CH3COOH D. Na2SiO3, Na3PO4, NaCl. Câu 24. Cho các chất sau. Chất nào tác dụng được với silic đioxit?

1. Magiê oxit.

4. Natricacbonat.

7. Magiê.

2. Cacbon.

5. Magiêcacbonat.

3. Axit flohidric.

6. Natrihidroxit.

A. 1, 3, 4, 5, 7.

B. 1, 2, 4, 5, 6.

78

C. 2, 3, 4, 5, 6.

D. 2, 3, 4, 6, 7.

Câu 25. Nghiền thủy tinh thông thường thành bột rồi cho vào nước cất, nhỏ thêm vài giọt phenolphthalein. Màu của dung dịch là A. không màu.

B. màu đỏ.

C. màu hồng.

D. màu tím.

Câu 26. Để tạo các nét khắc trên thuỷ tinh nguời ta dùng hỗn hợp bột canxi florua trộn với axit sunfuric đặc. Giải thích tác dụng của hỗn hợp này trên thuỷ tinh?

A. Do axit sunfuric có khả năng hòa tan silic dioxit là thành phần chính của thuỷ tinh.

B. Do canxi florua tác dụng với axit sunfuric tạo ra axit flohidric có khả năng hòa tan muối natri cacbonat là thành phần chính của thuỷ tinh.

C. Do canxi florua có khả năng hòa tan silic dioxit là thành phần chính của thuỷ tinh.

D. Do canxi florua tác dụng với axit sunfuric tạo ra axit flohidric có khả năng hòa tan silic dioxit là thành phần chính của thuỷ tinh.

Câu 27. Công nghiệp silicat là ngành công nghiệp chế biến các hợp chất của silic.

Ngành sản xuất nào dưới đây không thuộc về công nghiệp silicat?

A. Sản xuất đồ gốm.

B. Sản xuất xi măng.

C. Sản xuất thủy tinh.

D. Sản xuất thủy tinh hữu cơ.

Câu 28. Thuỷ tinh là chất rắn có cấu trúc vô định hình. Thuỷ tinh không có tính chất nào sau đây?

A. Dẻo.

B. Trong suốt.

C. Không có điểm nóng chảy cố định.

D. Cho ánh sáng mặt trời đi qua, nhưng không cho tia tử ngoại đi qua.

Câu 29. Thuỷ tinh lỏng dùng tẩm lên làm cho gỗ khó bị cháy. Thuỷ tinh lỏng còn làm keo dán thuỷ tinh và sứ. Thành phần chính của thuỷ tinh lỏng là A. K2SiO3; MgO. B. K2SiO3; Na2SiO3.

C. Na2SiO3; SiO2.

D. CaCO3; Na2SiO3.

Câu 30. Nghiền một lượng nhỏ thuỷ tinh thường thành bột rồi cho vào nước. Nhỏ vào đó vài giọt phenolphtalein, dung dịch sẽ xuất hiện A. kết tủa trắng.

B. màu hồng.

C. màu xanh lam.

D. màu nâu đỏ.

Câu 31. Xi măng thuộc loại vật liệu kết dính, được dùng trong xây dựng. Quan trọng và thông dụng nhất là xi măng pooclăng. Thành phần chính của xi măng pooclăng là canxi silicat và canxi aluminat được biểu diễn dưới dạng oxit là: A. 3CaO.SiO2; 2CaO.SiO2.

B. 4CaO.SiO2; 5CaO.SiO2; CaO.Al2O3.

C. 2CaO.SiO2; 3CaO.Al2O3.

D. 2CaO.SiO2; 3CaO.SiO2; 3CaO.Al2O3.

Câu 32. Sau khi đổ bê tông 24 giờ người ta thường dùng nước để bảo dưỡng bê tông vì quá trình đông cứng của xi măng chủ yếu là sự kết hợp của các hợp chất trong xi măng với nước. Phản ứng hóa học nào dưới đây không đúng?

A. 3CaO.SiO2 + 5H2O → Ca2SiO4.4H2O + Ca(OH)2.

B. Ca3(AlO3)2 + 6H2O → Ca3(AlO3)2.6H2O. C. Ca2SiO4 + 4H2O → Ca2SiO4.4H2O. D. Ca2SiO4 + 3H2O → Ca2SiO4.3H2O. Câu 33. Hoá chất cần thiết để tiến hành thí nghiệm “Sự biến đổi của CaCO3 thành Ca(HCO3)2 và ngược lại” là 79

A. CaCO3 mảnh, CaCO3 bột, phenolphtalein.

B. HCl đặc, CaCO3, nước vôi trong, dung dịch NaHCO3.

C. HCl đặc, CaCO3, nước vôi trong, phenolphtalein.

D. HCl đặc, CaCO3, nước vôi trong.

Câu 34. Giải thích hiện tượng: "Khi mở bình nước ngọt có ga lại có nhiều bóng khí thoát ra" là vì A. trong sản xuất nước ngọt người ta dùng áp lực lớn để ép khí CO2 hoà tan vào nước, sau đó nạp vào bình và đóng kín lại, khi mở bình nước ngọt áp suất ngoài không khí thấp hơn áp suất trong bình nước ngọt nên khí CO2 bay vào không khí.

B. trong quá trình sản xuất nước ngọt các khí trong không khí đã hoà tan vào nước ngọt. Vì vậy khi mở bình nước ngọt ra thì các khí này thoát ra ngoài không khí do có sự chênh lệch áp suất giữa không khí và trong bình nước ngọt.

C. CO2 tan trong nước, khi sản xuất nước ngọt thì khí CO2 trong không khí tan vào nước ngọt. Khi mở bình nước ngọt ra lập tức khí CO2 bay vào không khí.

D. các chất trong nước ngọt phản ứng với nhau sinh ra CO2, khi mở bình nước ngọt ra thì khí CO2 bay vào không khí.

Câu 35. Người ta thường dùng cát (SiO2) làm khuôn đúc kim loại. Để làm sạch hoàn toàn những hạt cát bám trên bề mặt vật dụng làm bằng kim loại có thể dùng dung dịch A. H2SO4.

B. HCl. C. HF. D. NaOH loãng.

Câu 36. Kim cương được sử dụng làm đồ trang sức và bột mài vì kim cương chất cứng nhất trong tất cả các chất. Có tính chất trên một phần là do tinh thể kim cương thuộc loại tinh thể A. kim loại điển hình.

B. phân tử điển hình.

C. hợp chất điển hình.

D. nguyên tử điển hình.

Câu 37. Kim cương được dùng làm mũi khoan làm dao cắt kim loại và thuỷ tinh, làm đồ trang sức quý. Kim cương không dẫn điện. Than chì dẫn điện dẫn nhiệt nên được dùng làm điện cực. Kim cương và than chì có tính chất khác nhau vì A. chúng có cấu trúc mạng tinh thể khác nhau.

B. kim cương cứng còn than chì thì mềm.

C. kim cương là kim loại còn than chì là phi kim D. chúng có thành phần nguyên tố cấu tạo khác nhau.

Câu 38. Bê tông cốt thép là loại vật liệu xây dựng rất quan trọng, có ứng dụng rất rộng rãi. Lí do khiến cho việc ứng dụng bê tông cốt thép trở nên phổ biến trong xây dựng là A. bê tông cốt thép là loại vật liệu xây dựng rất đắt tiền B. thép và bê tông có hệ số giãn nở nhiệt bằng nhau.

C. bê tông cốt thép là loại vật liệu xây dựng rất bền.

D. thép và bê tông có hệ số giãn nở nhiệt xấp xỉ nhau và là loại vật liệu xây dựng rất bền.

Câu 39. Thuỷ tinh thông thường được dùng làm cửa kính, chai, lọ ... là hỗn hợp của natri silicat, canxi silicat và silic đioxit. Thành phần hóa học của thuỷ tinh này được viết dưới dạng các oxit là A. Na2O.CaO.2SiO2.

B. Na2O.2CaO.SiO2.

C. Na2O.CaO.6SiO2.

D. Na2O.CaO.10SiO2.

Câu 40. Chất không phải là nguyên liệu của công nghiệp sản xuất xi măng là 80

A. cát.

B. thạch cao.

C. đất sét.

HƯỚNG DẪN GIẢI

D. đá vôi.

Câu 1. A. Câu 2. C. Trong nhóm IVA, theo chiều tăng của điện tích hạt nhân Z, số electron lớp ngoài cùng bằng nhau, số lớp electron tăng → bán kính nguyên tử tăng.

Câu 3. C. Câu 4. B. Trong nhóm IVA, đi từ C đến Pb, số electron lớp ngoài cùng bằng nhau, số lớp electron tăng → bán kính nguyên tử tăng → lực hút hạt nhận với các electron giảm → khả năng nhận electron để đạt cấu hình bền vững của khí hiếm giảm, khả năng nhường electron tăng.

Câu 5. B. Tinh thể kim cương thuộc loại nguyên tử điền hình, trong đó mỗi nguyên tử C tạo 4 liên kết cộng hóa trị với 4 nguyên tử C lân cận nằm trên các đỉnh của tứ diện đều, độ dài lien kết ngắn.

Tình thể than chì có cấu trúc lớp, khoảng cách giữa 2 lớp lân cận là 0,34 nm.

Do đó, kim cương và than chì có nhiều tính chất vật lí khác nhau.

Câu 6. B. Câu 7. B. A sai vì HS nhầm kim cương hoàn toàn tinh khiết. trong kim cương cũng có tạp chất.

Những tạp chất hay sự không đồng nhất này ở bên trong viên kim cương được gọi là độ inclusion (bao gồm các-bon dạng sẫm màu, đá trắng hay những vết dạn nứt, vv...).

C sai vì than gỗ, than xương có khả năng hấp phụ mạnh các chất khí và các chất tan trong dung dịch.

Câu 8. B. Câu 9. C. Câu 10. A. B, C sai vì HS nhầm C có thể tác dụng được với Al2O3, MgO. Vì tính khử của C không mạnh hơn Al và Mg. C chỉ khử được các oxit kim loại từ Zn trở về sau.

Câu 11. Than hoa hay than củi, than gỗ có tính hấp thụ mạnh, nên được dùng để chống độc, khử mùi hôi, xử lý nước lọc… Đáp án đúng là A. Câu 12. D. Câu 13. C. Câu 14. D. Các muối cacbonat trung hòa của kim loại kiềm đều bền với nhiệt. Các muối cacbonat trung hòa của kim loại khác, cũng như muối hiđrocacbonat đều bị nhiệt phân hủy.

A, C sai vì các muối cacbonat trung hòa của kim loại kiềm (trừ Li2CO3), amoni và các muối hiđrocacbonat dễ tan trong nước (trừ NaHCO3 hơi ít tan). Các muối cacbonat trung hòa của những kim loại khác không tan hoặc ít tan trong nước.

Câu 15. A. Vì chất khử CO không khử được các oxit MgO, Al2O3 và các oxit khác của kim loại kiềm và kiềm thổ.

B sai vì HS nhầm CO có thể khử được Al2O3.

Câu 16. 3Na2CO3 + 2FeCl3 + 3H2O → 2Fe(OH)3↓ + 3CO2↑ + 6NaCl Từ phương trình trên ta có thể thấy khi trộn dung dịch Na2CO3 với dung dịch FeCl3 thì xuất hiện kết tủa màu nâu đỏ và có bọt khí thoát ra khỏi dung dịch.

Vậy đáp án đúng là A. 81

C sai vì HS nghĩ sẽ tạo ra Fe(OH)3↓ có màu lục nhạt.

D sai vì HS không nghĩ sẽ tạo ra khí CO2.

Câu 17. C. dùng quỳ tím → K2CO3 làm quỳ tím hóa xanh, NaCl không làm đổi màu quỳ tím. Trộn Na2CO3 và BaCl2 thì tạo kết tủa trắng BaCO3↓: Na2CO3 + BaCl2 → BaCO3↓ (trắng) + 2NaCl A sai vì, dùng quỳ tím → NaOH làm quỳ tím hóa xanh, K2SO4 không làm đổi màu quỳ tím.

B sai vì, dùng quỳ tím → NaOH làm quỳ tím hóa xanh, FeCl3 làm quỳ tím hóa đỏ.

HS có thể nhầm FeCl3 không làm đổi màu quỳ tím. Và sau khi trộn hai dung dịch lại cũng tạo ra kết tủa nâu đỏ Fe(OH)3: 3NaOH + FeCl3 → Fe(OH)3↓ (nâu đỏ) + 3 NaCl. D sai vì, dùng quỳ tím → K2CO3 làm quỳ tím hóa xanh, NaCl không làm đổi màu quỳ tím. Trộn K2CO3 và NaCl thì không tạo thành kết tủa.

Câu 18. Thành phần của đá vôi là CaCO3. CaCO3 tan trong nước mưa có hòa tan khí CO2 tạo thành muối Ca(HCO3)2: CaCO3 + CO2 + H2O ↔ Ca(HCO3)2.

Phản ứng thuận giải thích sự xâm thực của nước mưa (có chứa CO2) với đá vôi.

Phản ứng nghịch giải thích sự tạo thành thạch nhũ trong các hang động của mỏ đá vôi. Đáp án đúng là D. Câu 19. Nếu để động cơ điezen trong phòng kín, dẫn đến yếu khí oxi, đốt cháy không hoàn toàn sẽ sinh ra khí CO. Khí CO sẽ cướp mất oxi của hemoglobin trong máu khiến tế bào hồng cầu vẫn hoạt động nhưng không có oxi sẽ làm nạn nhân hôn mê, nhanh chóng tử vong. Vậy đáp án đúng là C. B sai vì HS nghĩ sẽ tạo ra khí CO2.

Câu 20. B. Câu 21. C. Câu 22. C. Câu 23. B. Câu 24. C. Câu 25. C. Thủy tinh có gốc silicat của kim loại kiềm, khi được hòa tan vào nước sẽ phân hủy sẽ tạo ra môi trường kiềm: Na2SiO3 + 2H2O → 2NaOH + H2SiO3.

– Do trong dung dịch có ion OH (của NaOH) nên khi thêm vài giọt phenolphthalein vào thì dung dịch có màu hồng.

A sai vì HS nghĩ thủy tinh sẽ không tan trong nước hoặc không biết thành phần của thủy tinh Na2SiO3.

Câu 26. D. Câu 27. D. Câu 28. A. Như mọi chất rắn vô định hình, thủy tinh không có nhiệt độ nóng chảy nhất định, trong suốt, không gỉ, cứng nhưng dễ vỡ, không cháy, không hút ẩm và không bị a-xít ăn mòn. Thủy tinh thông thường không cho ánh sáng có bước sóng nhỏ hơn 400 nm, hay tia cực tím hoặc UV đi qua.

Câu 29. B. Thủy tinh lỏng là dung dịch đậm đặc của Na2SiO3 và K2SiO3.

Câu 30. B. Thành phần chính của thủy tinh loại thường là Na2SiO3. Muối này bị thủy phân cho môi trường kiềm, làm hồng phenolphtalein.

Na2SiO3 + H2O ⇌ 2NaOH + H2SiO3 Hoặc SiO32− + H2O ⇌ HSiO3− + OH− Chính ion OH− làm phenolphtalein hóa hồng.

82

Câu 31. D. Xi măng pooc lăng là chất bột mịn, màu lục xám, có thành phần chính là là canxi silicat và canxi aluminat.

Canxi silicat là hợp chất hoá học vô cơ, có thành phần gồm nguyên tố canxi và nhóm silicat. Hợp chất này có công thức hóa học được quy định là Ca2SiO4; Ca3SiO5, với dạng ngậm nước 2CaO.SiO2; 3CaO.SiO2.

Canxi aluminat là hợp chất hoá học vô cơ, có thành phần gồm nguyên tố canxi và nhóm aluminat. Hợp chất này có công thức hóa học được quy định là Ca3(AlO3)2, với dạng ngậm nước 3CaO.Al2O3.

Câu 32. D. Thành phần chính của xi măng là canxi silicat Ca2SiO4; Ca3SiO5 (với dạng ngậm nước 2CaO.SiO2; 3CaO.SiO2) và canxi aluminat Ca3(AlO3)2 (với dạng ngậm nước 3CaO.Al2O3).

3CaO.SiO2 + 5H2O → Ca2SiO4.4H2O + Ca(OH)2.

Ca3(AlO3)2 + 6H2O → Ca3(AlO3)2.6H2O. Ca2SiO4 + 4H2O → Ca2SiO4.4H2O. Câu 33. C. Câu 34. A. Câu 35. C. Vì xảy ra phản ứng SiO2 + 4HF → SiF4 + 2H2O. Câu 36. D. Kim cương là một tinh thể không màu gồm cacbon nguyên chất trong đó một nguyên tử cacbon đều có liên kết với 4 nguyên tử cacbon khác gần đó nhất. Do đó, kim cương được gọi là tinh thể nguyên tử điển hình. Chúng ta sử dụng kim cương vì những tính chất vật lý vô cùng quý giá của chúng. Một trong số đó là độ cứng rất cao, độ khúc xạ tốt, cách nhiệt cao.

Câu 37. A. Kim cương có cấu trúc lập phương nên có tính đối xứng cao và chứa những nguyên tử cacbon bậc 4. Còn than chì, một dạng thù hình khác của cacbon, có một cấu trúc tinh thể hình bình hành khiến cho chúng có những tính chất vật lý khác hẳn so với kim cương.

Câu 38. D. Bê tông và thép có hệ số giãn nở nhiệt xấp xỉ nhau: 1.105 ~ 1,5.105 đối với bê tông và 1, 2.105 đối với thép. Do đó phạm vi biến đổi nhiệt độ thông thường (dưới 100°C) không làm ảnh hưởng tới sự kết hợp bên trong giữa bê tông và cốt thép. Ngoài ra, bê tông là một loại đá do đó có khả năng chịu ăn mòn, xâm thực từ môi trường cao.

Câu 39. C. Câu 40. A. 2.4.3.2. Phân dạng bài tập và phương pháp giải I. Phản ứng của CO2 với dung dịch kiềm 1. Sục khí CO2 vào dung dịch NaOH hoặc KOH Bản chất của phản ứng: Ban đầu tạo ra muối trung hòa, sau đó nếu CO2 dư thì muối trung hòa chuyển dần thành muối axit.

CO2 + 2NaOH → Na2CO3 + H2O Na2CO3 + CO2 + H2O → 2NaHCO3 Để tiện cho việc tính toán ta có thể viết hai phương trình độc lập với nhau: CO2 + 2NaOH → Na2CO3 + H2O CO2 + NaOH → NaHCO3 n



Đặt T = nOH , ứng với các giá trị T ta thu được các chất khác nhau: CO 2

83

Giá trị của T Chất thu được sau phản ứng T=1 NaHCO3 T=2 Na2CO3 T<1 NaHCO3 và CO2 dư T>2 Na2CO3 và NaOH dư 1 < T <2 NaHCO3 và Na2CO3 2. Sục khí CO2 vào dung dịch Ca(OH)2 hoặc Ba(OH)2 Bản chất của phản ứng: Ban đầu tạo ra muối trung hòa kết tủa, sau đó nếu CO2 dư thì muối trung hòa chuyển dần thành muối axit tan.

CO2 + Ca(OH)2 → CaCO3↓ + H2O CaCO3 + CO2 + H2O → Ca(HCO3)2 Để tiện cho việc tính toán ta có thể viết hai phương trình độc lập với nhau: CO2 + Ca(OH)2 → CaCO3↓ + H2O 2CO2 + Ca(OH)2 → Ca(HCO3)2 n



Đặt T = nOH , ứng với các giá trị T ta thu được các chất khác nhau: CO 2

Giá trị của T T=1 T=2 T<1 T>2 1 < T <2

Chất thu được sau phản ứng Ca(HCO3)2 CaCO3 Ca(HCO3)2 và CO2 dư CaCO3 và Ca(OH)2 dư Ca(HCO3)2 và CaCO3

Dạng 1: CO2 phản ứng với dung dịch chứa một bazơ tan.

Phương pháp giải - Khi đề bài yêu cầu xác định và tính toán lượng sản phẩm tạo thành thì ta dựa vào tỉ n



lệ nOH .

CO 2

- Khi đề bài yêu cầu tính lượng CO2 phản ứng thì ta tính số mol của Ca(OH)2 Ba(OH)2 và tính mol của kết tủa BaCO3 hoặc CaCO3. So sánh số mol của bazơ và của kết tủa nếu số mol của kết tủa nhỏ hơn thì sẽ có hai khả năng xảy ra: Hoặc bazơ dư hoặc bazơ hết. Trường hợp bazơ hết thì phản ứng phải tạo ra cả muối axit.

- Khi đề yêu cầu xác định lương Ca(OH)2 hoặc Ba(OH)2 tham gia phản ứng thì ta tính mol CO2 và mol của kết tủa BaCO3 hoặc CaCO3 rồi áp dụng định luật bảo toàn nguyên tố đối với C để xem phản ứng có tạo ra muối Ca(HCO3)2 hoặc Ba(HCO3)2 hay không. Từ đó áp dụng định luật bảo toàn nguyên tố đối với Ca hoặc Ba để suy ra lượng Ca(OH)2 hoặc Ba(OH)2.

- Khi hấp thụ sản phẩm cháy vào dd bazơ nhất thiết phải xảy ra sự tăng giảm khối lượng dd. Thường gặp nhất là hấp thụ sản phẩm cháy bằng dd Ca(OH) 2 hoặc dd Ba(OH)2. Khi đó: Khối lượng dd tăng = mhấp thụ - mkết tủa Khối lượng dd tăng = mkết tủa - mhấp thụ + Nếu mkết tủa > mCO2 thì khối lượng dd giảm so với khối lượng dd ban đầu. + Nếu mkết tủa < mCO2 thì khối lượng dd tăng so với khối lượng dd ban đầu.

84

+ Khi dẫn a gam khí CO2 vào bình đựng nước vôi dư, sau phản ứng khối lượng dd tăng b gam và có c gam kết tủa tạo thành, thì luôn có: a = c + b. + Khi dẫn a gam khí CO2 vào bình đựng nước vôi dư, sau phản ứng khối lượng dd giảm b gam và có c gam kết tủa tạo thành, thì luôn có: a = c – b. ⁂ Các ví dụ minh họa ⁂ Ví dụ 1: Nung 13,4 gam hỗn hợp 2 muối cacbonat của 2 kim loại hóa trị II, sau khi phản ứng xảy ra hoàn toàn thu được 6,8 gam chất rắn và khí X. Lượng khí X sinh ra cho hấp thụ vào 75 ml dung dịch NaOH 1M. Khối lượng muối khan thu được sau phản ứng là: A. 4,2 gam.

B. 6,5 gam.

C. 6.3 gam.

D. 5,8 gam.

Hướng dẫn giải Nung muối cacbonat thu được khí X là CO2. to

MCO3  MO  CO2 Áp dụng định luật bảo toàn khối lượng ta có: m CO2  m MCO  m MO = 13,4 – 6,8 = 6,6 gam → n CO2 =0,15 mol.

3

Theo giả thiết ta có:

n NaOH = 0,075 mol →

n

OH 

n CO 2

=

0,075 < 1→ Muối tạo thành là muối axit.

0,15

Phương trình phản ứng: CO2 + NaOH → NaHCO3 mol: 0,075 ← 0,075 → 0,075.

Vậy khối lượng của muối NaHCO3 là: m = 0,075.84 = 6,3 gam. Đáp án đúng là C. Ví dụ 2: Nung 20g CaCO3 và hấp thụ hoàn toàn khí CO2 sinh ra vào 0,5 lít dung dịch NaOH 0,56 M. Tính nồng độ mol của muối thu được. (thể tích thay đổi không đáng kể) A. 0,16 M. B. 0,16 M và 0,24 M. C. 0,56 M và 0,28 M. D. 0,24 M. Hướng dẫn giải Nung muối CaCO3 tạo thành khí CO2 → n CO2  n CaCO3 =

20  0,2 mol.

100

n NaOH = 0,56.0,5 = 0,28 mol. →1<

n

OH 

n CO 2

0,28 < 2 → sản phẩm gồm muối axit và muối trung hòa.

0,2

=

n Na 2CO3  nCO 2  n NaOH  nCO2 = 0,28 – 0,2 = 0,08 mol.

3

→ CM Na

2CO3

=

0,08  0,16 M. 0,5

n NaHCO3  n HCO   n CO2  n CO 2 = 0,2 – 0,08 = 0,12 mol.

3

3

85

 CM NaHCO = 3

0,12 = 0,24 M. 0,5

Đáp án đúng là B. A, D sai vì, HS nhầm rằng sau phản ứng chỉ tạo ra một muối axit hoặc muối trung hòa.

C sai vì, HS nhầm số mol của muối bằng số mol dung dịch NaOH. Ví dụ 3: Hấp thụ hoàn toàn 2,688 lít khí CO2 (đktc) vào 2,5 lít dung dịch Ba(OH)2 nồng độ a mol/l thu được 15,76 gam kết tủa. giá trị của a là A. 0,048.

B. 0,032.

C. 0,04.

D. 0,06.

Hướng dẫn giải Kết tủa chính là BaCO3. Theo giả tiết ta có: n CO2 = 0,12 mol; n BaCO3 = 0,08 mol → có 0,08 mol CO2 chuyển vào muối BaCO3, còn 0,04 mol CO2 chuyển vào muối Ba(HCO3)2.

Phương trình phản ứng: CO2 + Ba(OH)2 → BaCO3↓ + H2O (1) mol: 0,08 ← 0,08 ← 0,08 2CO2 + Ba(OH)2 → Ba(HCO3)2 (2) mol: 0,04 → 0,02 → 0,02 Từ (1), (2) ta suy ra n Ba(OH)2 = 0,08 + 0,02 = 0,1 mol.

Vậy nồng độ của Ba(OH)2 là: a =

0,1 = 0,04 M. 2,5

Đáp án đúng là C. A sai vì, HS quên cân bằng phản ứng (2) nên tính ra n Ba(OH)2 = 0,08 + 0,04 = 0,12 mol. Do đó a =

0,12 = 0,048 M. 2,5

Ví dụ 4: Thể tích dung dịch NaOH 2M tối thiểu để hấp thụ hết 5,6 lít khí CO2 (đkc) là A. 250 ml.

B. 500 ml.

C. 125 ml.

D. 175 ml Hướng dẫn giải Vì NaOH tối thiểu cần dùng nên chỉ xảy ra phản ứng tạo NaHCO3 → n NaOH : n SO2 = 1:1 5,6 = 0,25 (mol) 2,24 n 0,25 Thể tích dung dịch NaOH = = = 0,125 (lít) = 125 (ml).

2 CM

Số mol NaOH = số mol CO2 =

Đáp án đúng là C. Ví dụ 5: Cho 6 lít hỗn hợp CO2 và N2 (đktc) đi qua dung dịch KOH tạo ra 2,07 gam K2CO3 và 6 gam KHCO3. Thành phần % thể tích của CO2 trong hỗn hợp là A. 28%.

B. 42%.

C. 56%.

D. 50%.

Ví dụ 6: Cho 4,48 lít CO2 (đktc) vào m gam dung dịch NaOH nồng độ 8% thu được dung dịch X trong đó nồng độ % của NaOH giảm đi một nửa. Xác định m.

A. 415,2 gam.

B. 408,8 gam.

C. 440,4 gam.

D. 398,6 gam.

86

Ví dụ 7: Cho b mol khí CO2 hấp thụ hết trong dung dịch chứa a mol NaOH thì thu được dung dịch chứa 2 muối Na2CO3 và NaHCO3. Tính khối lượng Na2CO3 theo a và b.

A. 53.(a - b) (gam).

B. 106.(a - b) (gam). c. 106.(a - 2b) (gam).

D. 53.(2a - b) (gam).

Ví dụ 8: Sục V lít CO2 (đktc) vào 200 ml dung dịch KOH 1,25M, sau phản ứng hoàn toàn thì thu được dung dịch có chứa 16,64 gam chất tan. Vậy giá trị của V tương ứng là: A. 3,36 lít.

B. 4,48 lít.

C. 2,24 lít.

D. 1,344 lít.

Ví dụ 9: Cho 1,568 lít CO2 (đktc) từ từ qua dung dịch có chứa 3,2 gam NaOH. Hỏi % khối lượng chất rắn thu được sau khi làm khô có giá trị nào sau đây?

A. 100% Na2CO3.

B. 93,68% Na2CO3 và 6,36% NaOH C. 82,62% Na2CO3 và 17,38% NaHCO3.

D. 82,62% NaHCO3 và 17,38% Na2CO3.

Ví dụ 10: Sục 5,6 lít CO2 (đktc) vào 200 ml dung dịch chứa NaOH 1,0M và KOH 0,8M, sau phản ứng hoàn toàn thì thu được dung dịch X. Tính khối lượng muối trong dung dịch sau phản ứng A. 27,96 gam.

B. 23,46 gam.

C. 25,71 gam.

D. 25,98 gam.

Hướng dẫn giải Ví dụ 5: Theo giả thiết ta có: n K2CO3 = 0,015 mol; n KHCO3 = 0,06 mol.

Bảo toàn nguyên tố C: n CO2 = n K2CO3 + n KHCO3 = 0,015 + 0,06 = 0,075 mol.  VCO 2 = 0,075.22,4 = 1,68 lít.

Vậy % CO2 =

1,68.100%  28% .

6

Đáp án đúng là A. Ví dụ 6: Theo giải thiết ta có: n CO2 = 0,2 mol  mCO2 = 0,2.44 = 8,8 gam. m dung dịch = mCO2 + m dung dịch NaOH = 8,8 + m (gam).

Trong dung dịch X thu được có dung dịch NaOH dư nên muối tạo ra là muối Na2CO3.  n NaOH phản ứng = 2.0,2 = 0,4 (mol) n NaOH ban đầu =

8%.m  0,002 m (mol).

40.100%

Mà nồng độ % của NaOH giảm đi một nửa  n NaOH còn lại = 0,001.(m + 8,8) (mol).

Suy ra: n NaOH ban đầu = n NaOH phản ứng + n NaOH còn lại  0,002m = 0,4 + 0,001.(m + 8,8)  m = 408,4. Đáp án đúng là B. Ví dụ 7: Ta có: n 2 = n OH - n CO2 = a – b (mol). Suy ra: mNa 2CO3 = (a – b).106 CO3

gam. Đáp án đúng là B. Ví dụ 8: Theo giả thiết ta có: n CO2 =

V (mol); n KOH = n OH = 0,25 (mol).

22,4

Phương trình phản ứng: CO2 + KOH → dung dịch chất tan 87

Áp dụng định luật bảo toàn ta có: mCO2 + m KOH = m dung dịch chất tan 

V .44 + 0,25.56 = 16,64 22,4

 V = 1,344.

Vậy đáp án đúng là D. Ví dụ 9: Theo giả thiết ta có: n CO2 = 0,07 (mol); n NaOH = 0,08 (mol). 1 <

n OH  n CO 2

=

0,08  1,14 < 2  sản phẩm muối tạo thành là NaHCO3 và Na2CO3.

0,07

Ta có: n 2 = n OH - n CO2 = 0,08 – 0,07= 0,01 (mol)  mNa 2CO3 = 1,06 (gam).

CO 3

Ta có: n = n CO2 - n 2 = 0,07 – 0,01 = 0,06 (mol)  n NaHCO3 = 5,04 (gam).

HCO CO 3

3

1,06.100% Vậy % NaHCO3 =  17,38% ; % Na2CO3 = 82,62%.

1,06  5,04

Vậy đáp án đúng là C. Ví dụ 10: Theo giả thiết ta có: n CO2 = 0,25 (mol); n KOH = 0,16 mol; n NaOH = 0,2 (mol).

Phương trình phản ứng: CO2 + KOH + NaOH → dung dịch chất tan Áp dụng định luật bảo toàn ta có: mCO2 + m KOH + m NaOH = m dung dịch chất tan  m dung dịch chất tan = 0,25.44 + 0,16.56 + 0,2.40  m dung dịch chất tan = 27,96.

Vậy đáp án đúng là A. Dạng 2: Phản ứng của CO2 với dung dịch chứa hỗn hợp các bazơ tan.

Phương pháp giải - Bản chất phản ứng: CO2 + 2OH- → CO32- + H2O CO2 + CO32- + H2O → 2HCO3- Nếu dung dịch kiềm có Ba(OH)2 hoặ Ca(OH)2 thì còn có thể có phản ứng tạo kết tủa nếu phản ứng của CO2 với OH- tạo ra CO32Ba2+ + CO32- → BaCO3↓ Ca2+ + CO32- → CaCO3↓ - Dựa vào giả thiết và các phương trình phản ứng ion rút gọn để tính toán suy ra kết quả cần tìm. ⁂ Các ví dụ minh họa ⁂ Ví dụ 1: Cho 0,448 lít (đktc) khí CO2 hấp thụ hết vào 100ml dung dịch chứa hỗn hợp NaOH 0,06 M và Ba(OH)2 0,12 M, thu được m gam kết tủa. Giá trị của m là A. 3,94.

B. 1,182.

C. 2,364.

D. 1,97.

Hướng dẫn giải Theo giả thiết ta có: n CO2 = 0,02 mol; n Ba(OH)2 = 0,012 mol; n NaOH = 0,006 mol. → n Ba 2 = 0,012 mol,

 n OH = 0,012.2 + 0,006 = 0,03 mol.

88

n CO2 = n OH - n CO2 = 0,03 – 0,02 = 0,01 mol < n Ba 2 = 0,012 mol nên lượng kết 3

tủa BaCO3 tính theo CO32-.

Do đó: n BaCO3 = n 2 = 0,01 mol.

CO3

Vậy khối lượng kết tủa là: m = 0,01.197 = 1,97 gam. Đáp án đúng là D. A sai vì, HS nhầm số mol kết tủa chính là số mol của CO2.

C sai vì, HS nhầm số mol kết tủa chính là số mol của BaCO3.

Ví dụ 2: Cho V lít CO2 (đktc) vào dung dịch chứa a mol Ba(OH)2 và b mol NaOH. Mối quan hệ giữa V, a, b để thu được kết tủa lớn nhất là A. 11,2a ≤ V ≤ 22,4 (a + b).

B. 22,4a ≤ V ≤ 22,4 (a + b).

C. 22,4a ≤ V ≤ 22,4 (a + 0,5b).

D. 22,4(a + 0,5b) ≤ V ≤ 22,4 (a + b).

Hướng dẫn giải Theo giả thiết ta có:

n CO2 =

V mol; 22,4

 n OH = 2a + b mol; n Ba 2 = a mol.

Để thu được lượng kết tủa lớn nhất, ta có: Trường hợp 1: n CO2 ≥ n Ba 2 = n 2 =  CO 3

V ≥ a  V ≥ 22,4a.

22,4

(1)

Trường hợp 2: n 2 ≥ n Ba 2 = a mol.

CO 3

n CO2 = n  - n 2  OH CO 3

V ≤ 2a + b – a  V ≤ 22,4.(a + b) (2) 22,4

Từ (1) và (2) ta có: 22,4a ≤ V ≤ 22,4 (a + b). Đáp án đúng là B. Ví dụ 3: Hỗn hợp X gồm Na, Ba, Na2O và BaO. Hòa tan hoàn toàn 21,9 gam X vào nước, thu được 1,12 lít khí H2 (đktc) và dung dịch Y, trong đó có 20,52 gam Ba(OH)2. Hấp thụ hoàn toàn 6,72 lít khí CO2 (đktc) vào Y, thu được m gam kết tủa.

Giá trị của m là A. 15,76.

B. 39,40.

C. 21,92.

D. 23,64.

Ví dụ 4: Hấp thụ hoàn toàn 0,336 lít khí CO2 (đktc) vào 200 ml dung dịch gồm NaOH 0,1M và KOH 0,1M thu được dung dịch X. Cô cạn toàn bộ dung dịch X thu được bao nhiêu gam chất rắn khan?

A. 2,44 gam.

B. 2,22 gam.

C. 2,31 gam.

D. 2,58 gam.

Ví dụ 5: Hấp thụ hoàn toàn 11,2 lít CO2 (đktc) vào dung dịch chứa x mol Ca(OH)2; y mol NaOH và x mol KOH. Sau khi các phản ứng xảy ra hoàn toàn, thu được dung dịch chứa 32,3 gam muối (không có kiềm dư) và 15 gam kết tủa. Bỏ qua sự thủy phân của các ion, tỉ lệ x:y có thể là A. 1:4.

B. 8:3.

C. 49:33.

D. 4:1.

Ví dụ 6: Cho 3,36 (lít) khí CO2 vào 200 ml dung dịch NaOH xM và Na2CO3 0,4M thu được dung dịch X chứa 19,98 gam hỗn hợp muối. Xác định nồng độ mol/1 của NaOH trong dung dịch.

A. 0,70M. B. 0,75M. C. 0,50M. D. 0,65M. Ví dụ 7: Cho 5,6 lít CO2 hấp thụ hết trong 200 ml dung dịch chứa BaCl2 0,5M và NaOH xM. Tính x để kết tủa thu được là lớn nhất.

89

A. 1,5M.

B. 1,0M.

C. 1,75M. D. 2,0M. Hướng dẫn giải Ví dụ 3: Theo giải thiết ta có: n H2 = 0,05 mol; n Ba(OH)2 = n Ba 2 = 0,12 mol;

n CO2 = 0,3 mol. n OH = n NaOH + 2 n Ba(OH)2 = n NaOH + 0,24 (mol) Ta có: n H 2O = n OH ; m dung dịch Y = m NaOH + m Ba(OH)2 Phương trình phản ứng: X + H2 O → Y + H2 Áp dụng định luật bảo toàn khối lượng ta có: mX + m H 2O = mY + m H 2  mX + m H 2 O = m NaOH + m Ba(OH)2 + m H 2  21,9 + 18.( n NaOH + 0,24) = 40. n NaOH + 20,52 + 0,05.2 14 .  n NaOH = 55 14 Suy ra: n OH = + 0,12.2 = 0,4945mol.

55

Ta có: n 2 = n OH - n CO2 = 0,4945 – 0,3 = 0,1945 mol > n Ba 2 = 0,12 mol CO 3

Do đó kết tủa BaCO3 được tính theo Ba2+.

Vậy khối lượng kết tủa tạo thành là: m kết tủa = 0,12.197 = 23,64 gam. Đáp án đúng là D. Ví dụ 4: Gọi công thức chung của NaOH và KOH là MOH. Suy ra M MOH =

0,02.40  0,02.56  48 đ.v.C  M M = 48 – 17 = 31 đ.v.C. 0,02  0,02

Theo giả thiết ta có: n CO2 = 0,015 mol; n OH = 0,2.0,1 + 0,2.0,1 = 0,04 mol. 

n OH  n CO 2

=

0,04  2,6  sản phẩm tạo thành là M2CO3 và MOH dư.

0,015

 mM2CO3 = 0,015. (31.2 + 12 + 48) = 1,83 (gam).

n MOH dư = 0,04 – 0,015.2 = 0,01 mol  mMOH = 0,01.48 = 0,48 gam.

Vậy khối lượng chất rắn là: 1,83 + 0,48 = 2,31 gam. Đáp án đúng là C. Ví dụ 5: Theo giả thiết ta có: n CO2 = 0,5 mol; n OH = 3x + y mol; n Ca 2 = x mol.

Vì không có kiềm dư và phản ứng xảy ra hoàn toàn nên ta có: 2OH+ CO2 → CO32- + H2O Mol: (3x+y) → (1.5x+0.5y) → (1.5x+0.5y) CO32+ CO2 + H2O → 2HCO3Mol: (0.5-1.5x-0.5y) ← (0.5-1.5x-0.5y) → (1-3x-y) Như vậy sau phản ứng còn lại: CO32-, HCO3-, Ca2+, Na+ và K+. Ta có: (1,5x + 0,5 y – 0,5 +1,5x + 0,5y).60 + (1 – 3x – y).61 + 40x + 23y + 39x = 32,3 + 15.  (3x + y – 0,5).60 + (1 – 3x – y).61 + 40x + 23y + 39x = 32,3 + 15.  76x + 22y = 16,3. (1) 90

Trường hợp 1: n Ca 2 = x > n 2 = 3x + y – 0,5.

CO 3

Ta có: n 2 = n kết tủa = 0,15 mol.

CO 3

 3x + y – 0,5 = 0,15 (2)  3x + y = 0,65

Từ (1) và (2), cho ta x = 0,2; y = 0,05.

Suy ra

x 0,2 4   y 0,05 1

Trường hợp 2: n Ca 2 = x < n 2 = 3x + y – 0,5.

CO 3

n Ca 2 = n kết tủa  x = 0,15.

Từ (1), suy ra y =

x 0,15 33 49  . Suy ra:  .

49 220 y 49 220

Vậy đáp án đúng là D. Ví dụ 6: Theo giả thiết ta có: n CO2 = 0,15 mol; n  = 0,2x mol; n 2 = 0,08 mol; n  = 0,2x + 0,16 mol.

OH Na CO 3

Ta thấy: n CO2 = 0,15 mol > n 2 = 0,08 mol nên sau phản ứng có tạo HCO3-.

CO 3

CO2 + NaOH → NaHCO3 Mol: 0,2x ← 0,2x → 0,2x CO2 + Na2CO3 + H2O → 2NaHCO3 Mol: 0,15 – 0,2x → 0,15 – 0,2x → 0,3 – 0,4x Suy ra: n 2 = 0,08 – 0,15 + 0,2x (mol).

CO3

Ta có: 0,2x.84 + (0,3 – 0,4x).84 + (0,08 – 0,15 + 0,2x).106 =19,98  x = 0,5.

Vậy đáp án đúng là C. Ví dụ 7: Theo giả thiết ta có: n CO2 = 0,25 mol; n  = 0,2x mol; n 2 = 0,1 mol.

Ba OH Ta có: n 2 = n OH - n CO2 = 0,2x – 0,25 (mol).

CO 3

Để thu được kết tủa lớn nhất thì n Ba 2 = n kết tủa và n 2 = n Ba 2 .

CO 3

 0,2x – 0,25 = 0,1  x = 1,75M. Đáp án đúng là C. II. Phản ứng của dung dịch axit với dung dịch muối cacbonat và hiđrocacbonat Lưu ý: Trong dạng bài tập này thì lượng H+ mà đề bài cho thường không đủ để chuyển hết các ion CO32- và HCO3- thành CO2 nên cho từ từ dung dịch chứa ion H+ (HCl, H2SO4, HNO3) vào dung dịch chứa các ion CO32- và HCO3- và làm ngược lại thì sẽ thu được lượng CO2 khác nhau.

Dạng 1: Cho từ từ dung dịch chứa ion H+ (HCl, H2SO4, HNO3) vào dung dịch chứa các ion CO32- và HCO3Phương pháp giải Khi cho từ từ dung dịch chứa ion H+ (HCl, H2SO4, HNO3) vào dung dịch chứa các ion CO32- và HCO3- thì phản ứng xảy ra theo thứ tự ưu tiên: 91

CO32- + H+ → HCO3(1) HCO3- + H+ → CO2↑ + H2O (2) Phản ứng (1) xảy ra trước, (2) xảy ra sau. ⁂ Các ví dụ minh họa ⁂ Ví dụ 1: Hấp thụ hoàn toàn 13,44 lít khí CO2 (đktc) bằng 500ml dung dịch NaOH aM thu được dung dịch X. Cho từ từ 200 ml dung dịch HCl 1M vào X có 1,12 lít khí thoát ra (đktc). Giá trị của a là A. 1,5.

B. 1,2.

C. 2,0.

D. 1,0.

Hướng dẫn giải Lượng CO2 thoát ra (0,05 mol) < lượng CO2 đem phản ứng (0,6 mol) chứng tỏ còn một lượng CO2 nằm trong dung dịch ở dạng ion HCO3- (vì theo giả thiết cho từ từ HCl vào dung dịch X có khí thoát ra, chứng tỏ nếu trong X có CO32- thì cũng đã chuyển hết về HCO3-).

Dung dịch thu được sau tất cả các phản ứng chứ NaCl và NaHCO3.

Trong đó, n Cl = n HCl = 0,2 (mol); n = 0,6- 0,05 = 0,55 (mol).

HCO 3

Áp dụng định luật bảo toàn điện tích suy ra: n Na  = n Cl + n  = 0,2 + 0,55 = 0,75 (mol).

HCO3

Vậy nồng độ của NaOH =

0,75  1,5 M. 0,5

Đáp án đúng là A. Ví dụ 2: Dung dịch X chứa hỗn hợp gồm Na2CO3 1,5 M và KHCO3 1 M. Nhỏ từ từ từng giọt cho đến hết 200ml dung dịch HCl 1M vào 100ml dung dịch X, sinh ra V lít khí (đktc). Cho dư dung dịch Ba(OH)2 vào dung dịch X thu được m gam kết tủa. Giá trị của m và V là: A. 19,7 và 4,48.

B. 39,4 và 1,12.

C. 19,7 và 2,24.

D. 29,55 và 1,12.

Hướng dẫn giải Theo giả thiết ta có: n Na 2CO3 = n 2 = 0,15 mol; n  = n KHCO3 = 0,1 mol; n  = n HCl = 0,2 mol.

H CO3

HCO3

Phương trình phản ứng: CO32- + H+ → HCO3(1) mol: 0,15 → 0,15 → 0,15 → n H dư = 0,2 – 0,15 = 0,05 mol;  n HCO = 0,1 + 0,15 = 0,25 mol.

3

Tiếp tục xảy ra phản ứng: HCO3- + H+ → CO2↑ + H2O mol: 0,05 ← 0,05 → 0,05 → n CO2 = 0,05 mol → VCO2 = 0,05.22,4 = 1,12 lít.

Trong dung dịch X còn 0,2 mol HCO3-.

HCO3- + Ba(OH)2 → OH- + BaCO3 + H2O mol: 0,2 → 0,2 n BaCO3 = 0,2.197 = 39,4 gam. Đáp án đúng là B. D sai vì, HS nhầm số mol của kết tủa bằng số mol của CO32-.

Ví dụ 3: Nhỏ từ từ 200ml dung dịch HCl vào 100ml dung dịch X chứa Na2CO3, 92

K2CO3, NaHCO3 (trong đó NaHCO3 có nồng độ 1M), thu được 1,12 lít CO2 (đktc) và dung dịch Y. Cho nước vôi trong dư vào dung dịch Y thu được 20 gam kết tủa. Nồng độ mol/l của dung dịch HCl là A. 1,25 M B.0,5M C.1,0M D. 0,75M Hướng dẫn giải Gọi thể tích của dung dịch HCl là V(lít) CO32- + H+  HCO3- (1) 0,2V  0,2V + HCO3 + H  CO2 + H2O (2) 0,05mol 0,05mol  0,05mol Sau (1), (2) Số mol HCO3- còn lại là: 0,2V + 0,05 (mol) HCO3- + OH-  CO32- + H2O (3) 0,2mol  0,2mol 2+ Ca + CO32-  CaCO3 (4) 0,2mol  0,2mol Do đó, ta có 0,2V + 0,05 = 0,2mol; suy ra V = 0,75 Tổng số mol HCl là: 0,2V + 0,05 = 0,2.0,75 + 0,05 = 0,2 mol.

Nồng độ của HCl: CM 

n 0, 2   1M V 0, 2

Đáp án đúng là C. Dạng 2: Cho từ từ dung dịch chứa các ion CO32- và HCO3- vào dung dịch chứa ion H+ (HCl, H2SO4, HNO3) Phương pháp giải Khi cho từ từ dung dịch chứa các ion CO32- và HCO3- vào dung dịch chứa các ion H+ (HCl, H2SO4, HNO3) thì phản ứng xảy ra đồng thời theo tỉ lệ mol của các ion CO32- và HCO3- có trong dung dịch.

CO32- + H+ → HCO3(1) + HCO3 + H → CO2↑ + H2O (2) Phản ứng (1) và (2) xảy ra đồng thời. ⁂ Các ví dụ minh họa ⁂ Ví dụ 1: Cho từ từ 100 ml dung dịch Na2CO3 1M vào 100 ml dung dịch HCl 1,5M. Sau phản ứng thu được dung dịch X và V lít khí CO2 (đktc). Giá trị của V là: A. 2,24 lít.

B. 0,56 lít.

C. 1,68 lít.

D. 3,36 lít Hướng dẫn giải n Na 2CO3 = n 2 = 0,1 mol; n H = n HCl = 0,15 mol.

CO3

Do cho từ từ dung dịch Na2CO3 vào dung dịch HCl nên CO32- phản ứng với H+ cho ngay ra khí CO2.

Phản ứng xảy ra: CO32- + 2H+ → CO2 + H2O Ban đầu: 0,1 0,15 Phản ứng: 0,075 ← 0,15 → 0,075 Sau: 0,025 0,075 Thể tích của khí CO2 thu được sau phản ứng là: VCO2 = 0,075.22,4 = 1,68 lít. Đáp án đúng là C. A sai vì, HS nhầm rằng số mol của khí CO2 chính là số mol của Na2CO3.

93

Ví dụ 2: Cho từ từ 150 ml dung dịch Na2CO3 1M vào 100 ml dung dịch H2SO4 1M. Sau phản ứng thu được dung dịch X. Cho BaCl2 dư vào X thu được m gam kết tủa.

Giá trị của m là A. 9,85 gam.

B. 23,3 gam.

C. 29,55 gam.

D. 33,15 gam Hướng dẫn giải Theo giả thiết ta có: n Na 2CO3 = n 2 = 0,15 mol; n H = 0,2 mol; nSO2 = 0,1 mol.

CO3

4

Phản ứng xảy ra: CO3 + 2H → CO2 + H2O Ban đầu: 0,15 0,2 Phản ứng: 0,1 ← 0,2 0,1 Sau: 0,05 0,1 2Dung dịch X chứa: CO3 0,05 (mol) và SO42- 0,1 (mol).

Khi cho BaCl2 dư vào X: Ba2+ + CO32- → BaCO3 0,05 → 0,05 Ba2+ + SO42- → BaSO4 0,1 → 0,1 Khối lượng kết tủa thu được sau phản ứng: m = 0,05.197 + 0,1.233 = 33,15 (gam). Đáp án đúng là D. A sai vì, HS cho rằng kết tủa chỉ có BaCO3.

B sai vì, HS cho rằng kết của chỉ có BaSO4.

Ví dụ 3: Cho từ từ dung dịch X chứa 31,3 gam hỗn hợp muối cacbonat của hai kim loại kiềm thuộc hai chu kỳ liên tiếp nhau trong bảng tuần hoàn vào 400 ml dung dịch HCl 1M thu được dung dịch Y. Thêm Ba(OH)2 dư vào dung dịch Y thu được 9,85 gam kết tủa. Hai kim loại kiềm là: A. Li, Na. B. Na, K. C. K, Rb. D. Li, K. Hướng dẫn giải Gọi công thức trung bình của hai muối là: M2CO3.

Sau khi phản ứng với dung dịch axit, thêm Ba(OH)2 dư vào Y thấy xuất hiện kết tủa tức là H+ hết và dư CO32-.

Các phản ứng xảy ra: CO32- + 2H+ → CO2 + H2O 0,2 ← 0,4 CO32-dư + Ba2+ → BaCO3 0,05 ← 0,05 2-

+

Tổng số mol CO32- = 0,25 (mol) = n M2CO3 → MM2CO3 =

31,3  125,2 .

0,25

Phân tử khối trung bình của muối = 2M + 12 + 48 = 125,2 → M = 32,6.

Mà hai kim loại kiềm thuộc hai chu kỳ liên tiếp nhau trong bảng tuần hoàn nên hai kim loại đó là Na và K. Đáp án đúng là B. Dạng 3: Khi đổ nhanh dung dịch chứa ion H+ vào dung dịch chứa các ion CO32và HCO3- hoặc làm ngược lại Phương pháp giải - Khi đổ nhanh dung dịch chứa ion H+ vào dung dịch chứa các ion CO32- và HCO3hoặc làm ngược lại mà H+ bị thiếu thì ta chỉ tìm được khoảng thể tích khí CO2 giải 94

phóng chứ không tính được chính xác thể tích CO2.

- Tìm khoảng thể tích CO2 bằng cách xét 2 trường hợp: + Trường hợp 1: H+ phản ứng với CO32- trước, với HCO3- sau, suy ra VCO2 = V1 + Trường hợp 2: H+ phản ứng với HCO3- trước, với CO32- sau, suy ra VCO2 = V2 Từ các trường hợp trên ta suy ra: V1 ≤ VCO2 ≤ V2. ⁂ Các ví dụ minh họa ⁂ Ví dụ 1: Cho đồng thời 1 lít dung dịch HCl 2M vào 1 lít dung dịch hỗn hợp Na2CO3 1M và NaHCO3 1M đến phản ứng hoàn toàn thu được V lít khí (đktc). Giá trị của V là A. 3,36.

B. 22,4 ≤ V ≤ 33,6.

C. 22,4.

D. 4,48.

Hướng dẫn giải Giả thiết ta có: n Na 2CO3 = n 2 = 1 mol; n  = n NaHCO3 = 1 mol; HCO3

CO3

n H = n HCl = 2 mol.

Trường hợp 1: Giả sử H+ phản ứng với CO32- trước: Phương trình phản ứng: CO32- + 2H+ → CO2 + H2O (1) 1→ 2 → 1 + Theo (1), lượng H chỉ đủ phản ứng với CO32- → VCO2 = 1.22,4 = 22,4 lít.

Trường hợp 2: Giả sử H+ phản ứng với HCO3- trước: Phương trình phản ứng: HCO3- + H+ → CO2 + H2O (2) 1→ 1 → 1 + Theo (2) lượng H phản ứng với HCO3- là 1 mol, còn dư 1 mol sẽ phản ứng với CO32CO32- + 2H+ → CO2 + H2O (3) 0,5 → 1 → 0,5 Từ (2) và (3), tổng số mol của CO2 = 1 + 0,5 = 1,5 mol → VCO2 = 1,5.22,4 = 33,6 lít.

Từ những điều trên suy ra: 22,4 ≤ V ≤ 33,6. Đáp án đúng là B. A sai vì, HS cho rằng chỉ có trường hợp 2 xảy ra.

C sai vì, HS cho rằng chỉ có trường hợp 1 xảy ra.

III. Phản ứng của muối cacbonat, hidrocacbonat với dung dịch axit dư Đối với các dạng bài tập này, ta thường sử dụng các phương pháp như bảo toàn khối lượng hoặc tăng giảm khối lượng. Nếu đề bài cho hỗn hợp muối cacbonat, hidrocacbonat trong đó có những muối có khối lượng phân tử bằng nhau, ta sử dụng phương pháp quy đổi.

Ví dụ 1: Hòa tan hoàn toàn 23,8 gam hỗn hợp muối cacbonat của kim loại có hóa trị (I) và muối cacbonat của kim loại có hóa trị (II) trong dung dịch HCl dư. Sau phản ứng thu được 4,48 lít khí (đktc). Đem cô cạn dung dịch thu được bao nhiêu gam muối khan?

A. 13 gam.

B. 15 gam.

C. 26 gam.

D. 30 gam.

Hướng dẫn giải

95

Đặt công thức của hai muối cacbonat của hai kim loại hóa trị I và II là M2CO3 và RCO3.

Phương trình phản ứng: M2CO3 + 2HCl → 2MCl + CO2 + H2O RCO3 + HCl → RCl2 + CO2 + H2O Căn cứ vào các phản ứng ta thấy: Cứ 1 mol muối cacbonat tạo thành muối clorua thì khối lượng muối khan tăng là: (71 – 60) = 11 gam.

Mà n muối cacbonat = n CO2 =

4,48  0,2 mol.

22,4

Suy ra khối lượng muối khan tăng sau phản ứng là 0,2.11 = 2,2 gam.

Vậy tổng khối lượng muối clorua khan thu được là: 23,8 + 2,2 = 26 gam. Đáp án đúng là C. Ví dụ 2: Hòa tan hoàn toàn 4 gam hỗn hợp MCO3 và RCO3 vào dung dịch HCl dư thấy thoát ra V lít khí (đktc). Dung dịch thu được đem cô cạn thu được 5,1 gam muối khan. Giá trị của V là A. 1,12.

B. 1,68.

C. 2,24.

D. 3,36.

Hướng dẫn giải Đặt công thức trung bình của hai muối cacbonat là MCO3 Gọi số mol của hai muối cacbonat là x (mol).

Phương trình phản ứng: MCO3 + 2HCl → 2 MCl2 + CO2 + H2O mol: x → 2x → 2x →x →x Căn cứ vào phản ứng và áp dụng định luật khối lượng ta có: 4 + 2x.36,5 = 5,1 + 44x + 18x → x = 0,1 mol → VCO2 = 0,1.22,4 = 2,24 lít. Đáp án đúng là C. Ví dụ 3: Hoà tan hoàn toàn 19,2 hỗn hợp gồm CaCO3 và MgCO3 trong dung dịch HC1 dư thấy thoát ra V (lít) CO2 (đktc) và dung dịch sau phản ứng có chứa 21,4 gam hỗn hợp muối. Xác định V. A. 3,92 lít.

B. 3,36 lít.

C. 4,48 lí.

D. 5,60 lít.

Ví dụ 4: Hỗn hợp X gồm Na2CO3 và K2CO3 trong đó % khối lượng của Na2CO3 là a%. Cho 29,7 gam hỗn hợp X vào dung dịch HCl dư, hấp thụ hoàn toàn khí CO2 bằng 500 ml dung dịch Ba(OH)2 0,5M. Tính a để kết tủa thu được là lớn nhất.

A. 43,33%.

B. 53,53%.

C. 55,56%.

D. 38,68%.

Ví dụ 5: Dung dịch X gồm Na2CO3, K2CO3 và NaHCO3. Chia dung dịch X thành 2 phần bằng nhau: - Phần I tác dụng với nước vôi trong dư thu được 12,0 gam kết tủa.

- Phần II cho tác dụng với dung dịch HC1 dư thu được V lít khí CO2 (đktc). Tính V. A. 2,24 lít.

B. 2,688 lít.

C. 2,904 lít.

D. 3,136 lít.

Ví dụ 6: Cho 34,4 gam hỗn hợp X gồm Na2CO3, K2CO3, CaCO3 phản ứng với dung dịch HC1 dư thu được dung dịch Y và 6,72 lít CO2 ở đktc. Cô cạn Y thu được m gam muối khan. Giá trị của m là A. 27,7 gam.

B. 35,5 gam.

C. 33,7 gam.

D. 37,7 gam.

Ví dụ 7: Cho 9,125g muối hidrocacbonat phản ứng hết với dung dịch H2SO4 dư thu được dung dịch chứa 7,5g muối sunfat trung hòa. Công thức của muối hidrocacbonat là 96

A. Mg(HCO3)2.

B. Ba(HCO3)2.

C. Ca(HCO3)2.

Hướng dẫn giải Ví dụ 3: Gọi công thức chung của 2 muối cacbonat la MCO3.

Suy ra mMCO3 = 19,2 gam.

D. NaHCO3.

Phương trình phản ứng: MCO3 + 2HCl dư → MCl2 + CO2 + H2O Gọi x là số mol của CO2  n H 2O = x (mol); n HCl = 2x (mol). Áp dụng định luật bảo toàn khối lượng, ta có: mMCO3 + mHCl = m MCl2 + mCO2 + m H 2 O  19,2 + 36,5.2x = 21,4 + 44x + 18x  x = 0,2

Suy ra n CO2 = 0,2 (mol). Vậy VCO2 = 0,2.22,4 = 4,48 (lít). Đáp án đúng là C. Ví dụ 4: Để thu được lượng kết tủa lớn nhất thì n CO2 = n Ba 2 = 0,25 (mol).

Gọi x và y lần lượt là số mol của Na2CO3 và K2CO3.

Phương trình phản ứng: Na2CO3 + 2HCl dư → 2NaCl + CO2 + H2O Mol: x → x K2CO3 + 2HCl dư → 2KCl + CO2 + H2O Mol: y → y 106 x  138 y  29,7  x  0,15   x  y  0,25  y  0,1 0,15.106.100% Vậy % Na2CO3 =  53,53% = a%.

29,7

Ta có: 

Đáp án đúng là B. Ví dụ 5: Theo giải thiết ta có: n CaCO3 = n

CO32

= 0,12 (mol).

CO32- → CO32HCO3- + OH- → CO32- + H2O - Phần 2: HCO3- + H+ → CO2 + H2O CO32- + 2H+ → CO2 + H2O Dựa vào các phương trình trên ta thấy: n 2 = n CO2  n CO2 = 0,12 (mol).

CO - Phần 1:

3

Suy ra VCO2 = 0,12.22,4 = 2,688 (lít). Đáp án đúng là B. Ví dụ 6: Gọi 2 công thức chung của 2 muối Na2CO3 và K2CO3 là R2CO3.

Phương trình phản ứng: CaCO3 + 2HCl dư → MCl2 + CO2 + H2O (1) R2CO3 + 2HCl dư → 2RCl + CO2 + H2O (2) Dựa vào (1) và (2), ta có: n CO2 = 0,3 (mol)  n H 2O = 0,3 (mol); n HCl = 0,6 (mol). Áp dụng định luật bảo toàn khối lượng, ta có: mX  mHCl  mY  mCO2  mH 2O  34,4 + 0,6.36,5 = mY + 0,3.44 + 0,3.18

97

 mY = 37,7.

Đáp án đúng là D. Ví dụ 7: Gọi công thức chung của muối hidrocacbonat là M(HCO3)y.

Phương trình phản ứng: 2M(HCO3)y + yH2SO4 → M2(SO4)y + 2yCO2 + 2yH2O Gọi x là số mol của CO2  n H 2O = x (mol); n H 2SO4 = 0,5x (mol). Áp dụng định luật bảo toàn khối lượng, ta có: m muối hidrocacbonat + m H 2SO4 = m muối sunfat trung hòa + mCO2  m H 2O  9,125 + 98.0,5x = 7,5 + 44x + 18x  x = 0,125 0,125 9,125 0,125 Suy ra n M(HCO3 ) y = . Ta có: n M(HCO3 ) y =  M  61 y y y

Biện luận M theo y: y 1 2 M 12 (loại) 24 (Mg) Vậy muối cần tìm là Mg(HCO3)2. Đáp án đúng là A. IV. Phản ứng nhiệt phân muối cacbonat Đối với dạng bài tập này, ta thường sử dụng phương pháp tăng giảm khối lượng.

Ví dụ 1: Nung hỗn hợp X gồm FeCO3 và Fe(NO3)2 trong bình kín không chứa không khí. Sau khi phản ứng xong thu được chất rắn duy nhất và hỗn hợp A chứa 2 khí.

Phần trăm khối lượng của FeCO3 trong hỗn hợp?

Hướng dẫn giải Gọi số mol của FeCO3 và Fe(NO3)2 lần lượt là x và y.

Phương trình phản ứng: to

mol:

4Fe(NO3)2  2Fe2O3 + 8NO2 + O2 x → 0,5x → 2x → 0,25x

(1)

to

4FeCO3 + O2  2Fe2O3 + 4CO2 (2) mol: y → 0,25y → 0,5y → y Vì thu được hỗn hợp chứa 2 khí nên O2 sinh ra ở (1) phản ứng vừa hết với FeCO3 ở (2).

Do đó: 0,25y = 0,25x → x = y.

Vậy % theo khối lượng của FeCO3 trong hỗn hợp là

%mFeCO3 =

116 x.100% = 39,19%.

116 x  180 x

Ví dụ 2: Nhiệt phân hoàn toàn một hỗn hợp 17,4g M2CO3 và CaCO3. Đến khi phản ứng kết thúc thu được 8,6g chất rắn và V lít khí CO2 (đktc). Xác định V và kim loại M. Hướng dẫn giải Vì phản ứng xảy ra hoàn toàn nên khối lượng hỗn hợp giảm chính là khối lượng CO2 thoát ra. mCO2 = 17,4 - 8,6 = 8,8g → n CO2 = 0,2 mol → VCO2 = 4,48 lít.

Gọi a, b lần lượt là số mol của 2 muối cacbonat M2CO3 và CaCO3. Ta có: (1) a(2M+60) + 100b = 17,4 (khối lượng hai muối cacbonat).

(2) a + b = 0,2 (bảo toàn nguyên tố C) 98

1,3 20  M 1,3 Mà a < 0,2 → a = < 0,2 → 20 – M > 6,5 → M < 13,5 → M là Liti.

20  M

Từ (1) và (2) → a =

Vậy V = 4,48 lít và kim loại M là Liti.

Ví dụ 3: Nung 14,2 gam hỗn hợp 2 muối cacbonat của 2 kim loại hóa trị 2 được 7,6 gam chất rắn và khí X. Dẫn toàn bộ lượng khí X vào 100 ml dung dịch KOH 1M thì khối lượng muối thu được sau phản ứng là bao nhiêu?

Hướng dẫn giải Theo giả thiết ta có: n KOH = 0,1 mol.

Nung muối cacbonat thu được khí X là CO2. t0

MCO3 → MO + CO2 (1) Áp dụng định luật bảo toàn khối lượng ta có: 14,2 = 7,6 + mCO2 → mCO2 = 6,6g → n CO2 = 0,15 mol.

Vì n KOH : n CO2 = 0,1 : 0,15 < 1 nên muối thu được là KHCO3.

Phương trình phản ứng: CO2 + KOH → KHCO3 Ban đầu: 0,15 0,1 Phản ứng: 0,1← 0,1 → 0,1 Sau: 0,05 - → 0,1 Suy ra: n KHCO3 = 0,1 mol → mKHCO3 = 0,1.100 = 10 gam.

Ví dụ 4: Nung nóng 100 gam hỗn hợp X gồm Na2CO3 và NaHCO3 cho đến khối lượng không đổi thu được 69 gam chất rắn Y. Thành phần % khối lượng mỗi chất trong hỗn hợp X là: A. 16% và 84%.

B. 37% và 63%.

C. 42% và 58%.

D. 21% và 79%.

Ví dụ 5: Đun nóng dung dịch X chứa a mol BaCl2 và b mol NaHCO3 thu được 19,7 gam kết tủa. Mặt khác, cho dung dịch NaOH dư vào dung dịch X thu được 29,55 gam kết tủa. Vậy giá trị a và b tương ứng là: A. 0,1 và 0,15.

B. 0,15 và 0,1.

C. 0,15 và 0,2.

D. 0,2 và 0,15.

Ví dụ 6: Cho m gam NaOH vào 2 lít dung dịch NaHCO3 nồng độ a mol/lit thu được 2 lít dung dịch X. Lấy 1 lít dung dịch X tác dụng với dung dịch BaCl2 dư thu được 11,82g kết tủa. Mặt khác, cho 1 lít dung dịch X vào dung dịch CaCl2 dư rồi đun nóng, sau khi các phản ứng kết thúc thu được 7g kết tủa. Giá trị của a và m tương ứng là: A. 0,04 và 4,8.

B. 0,07 và 3,2.

C. 0,08 và 4,8.

D. 0,14 và 2,4.

Ví dụ 7: Nung 13,4g hỗn hợp 2 muối cacbonat của 2 kim loại hóa trị 2, thu được 6,8g chất rắn và khí X. Lượng khí X sinh ra hấp thụ vào 75ml dung dịch NaOH 1M thu được muối khan có khối lượng là A. 4,2gam.

B. 5,8gam C. 6,3gam.

D. 6,5gam.

Hướng dẫn giải Ví dụ 4: Chỉ có muối NaHCO3 mới bị nhiệt phân: Phương trình phản ứng: Na2CO3 → Na2CO3 o

t 2NaHCO3   Na2CO3 + CO2 + H2O

99

Gọi x là số mol của CO2  n H 2O = x (mol); n NaHCO3 = 2x (mol). Áp dụng định luật bảo toàn khối lượng, ta có: mX = m chất rắn + n CO2 + n H 2O  100 = 69 + 44x + 18x  x = 0,5.

Suy ra n NaHCO3 = 2.0,5 = 1 (mol) Vậy %NaHCO3 =

1.84.100%  84% ; %Na2CO3 = 100% - 84% = 16%.

100

Ví dụ 5: Khi ta đun nóng dung dịch X thì chỉ có NaHCO3 bị nhiệt phân: o

t 2NaHCO3  (1)  Na2CO3 + CO2 + H2O Khi cho dung dịch NaOH dư vào dung dịch X thì chỉ có NaHCO3 phản ứng: NaHCO3 + NaOH → Na2CO3 + H2O (2) Dựa vào (1) và (2), ta có: n 2 (1) < n 2 CO (2) CO (1) 3

3

Theo giải thiết ta có: n kết tủa (1) = 0,1 (mol) < n kết tủa (2) = 0,15 (mol).

Do đó: n 2 = n kết tủa (1) = 0,1 (mol); n Ba 2 = n kết tủa (2) = 0,15 (mol).

CO3

Suy ra: n = 2. n 2 = 2.0,1 = 0,2 (mol).

HCO CO 3

3

Đáp án đúng là C. a (mol); n =n = 2a (mol); NaHCO3 HCO3 40

Ví dụ 6: Ta có: n OH  n NaOH =

n BaCO3 = 0,06 (mol); n CaCO3 = 0,07 (mol) Dễ thấy n CaCO 3 > n BaCO3 nên dung dịch X có chứa HCO3 dư. m mol NaOH và a mol NaHCO3.

80 m m →n dư = a (mol); n 2 = (mol).

CO HCO3 80 80 3

Ta có: 1 lít dung dịch X chứa

Vì dung dịch X tác dụng với dung dịch BaCl2 dư nên n 2 = n BaCO3 = CO 3

(mol).

Suy ra m = 0,06.80 = 4,8. t   CO32  CO2  H2O Sau khi đun nóng thì 2HCO3  0

Mol: Vậy n CaCO 3 = n CO2 3

 a = 0,08.

m a m →  80 2 160 m a m = +  = 0,07 (mol) 80 2 160

a-

Đáp án đúng là C. Ví dụ 7: Gọi công thức chung của 2 muối cacbonat la MCO3.

Suy ra mMCO3 = 13,4 gam. o

t Phương trình phản ứng: MCO3   MO + CO2

100

m = 0,06 80

Áp dụng định luật bảo toàn khối lượng, ta có: mMCO3 = mMO  mCO2  13,4 = 6,8 + m CO2  m CO2 = 6,6  n CO2 = 0,15 (mol).

Ta có: n NaOH  n OH = 0,075 (mol) mà

n OH  n CO 2

=

0,075  0,5  1.

0,15

Do đó chỉ tạo thành muối NaHCO3: CO2 + NaOH → NaHCO3 = n NaOH = 0,075 (mol).  n NaHCO3

Vậy n = 0,075.84 = 6,3 gam.

NaHCO 3

Đáp án đúng là C. V. Khử oxit kim loại bằng khí CO, H2 Với các dạng bài tập này, ta thường sử dụng bản chất phản ứng khử oxit kim loại o

t bằng CO, H2 là: CO + O (trong oxit kim loại)   CO2 o

t H2 + O (trong oxit kim loại)   H2 O Và kết hợp việc sử dụng định luật bảo toàn nguyên tố, bảo toàn khối lượng và bảo toàn electron.

Lưu ý: CO, H2 chỉ khử được các oxit của kim loại đứng sau nhôm trong dãy điện hóa.

Ví dụ 1: Dẫn khí CO dư qua ống đựng bột một oxit sắt (FexOy) ở nhiệt độ cao. Sau khi phản ứng kết thúc thu được 0,84 gam sắt và dẫn khí sinh ra vào nước vôi trong dư thì thu được 2 gam kết tủa. Xác định công thức phân tử của FexOy. Hướng dẫn giải

n CaCO3 =

0,84 2 = 0,02 mol; n Fe = = 0,015 mol.

100 56

Phương trình phản ứng: CO2 + Ca(OH)2 → CaCO3 + H2O mol: 0,02 ← 0,02 FexOy

+

yCO

o

t  xFe

+ yCO2

0,02 x ← 0,02 y 0,02 x x 0,015 3 Ta có: n Fe = = 0,015 →   y y 0,02 4

mol:

Vậy CTPT của oxit là Fe3O4.

Ví dụ 2: Khử 16 gam hỗn hợp X chứa các oxit kim loại: FeO, Fe2O3, Fe3O4, CuO và PbO bằng khí CO ở nhiệt độ cao, khối lượng chất rắn thu được là 11,2 gam. Tính thể tích khí CO đã tham gia phản ứng (đktc).

Hướng dẫn giải 101

Gọi x là số mol của CO, suy ra n CO2 = x mol (bảo toàn nguyên tố C). o

t Phương trình phản ứng: oxit + CO   chất rắn + CO2 Áp dụng ĐLBT khối lượng, ta có: m oxit + m CO = m chất rắn + mCO2

 16 + 28x = 11,2 + 44x  x = 0,3.

Suy ra n CO2 = 0,3 mol. Vậy thể tích CO2 là: VCO2 = 0,3.22,4 = 6,72 lít.

Ví dụ 3: Khử hoàn toàn 32g hỗn hợp CuO và Fe2O3 bằng khí H2, thấy tạo ra 9 g nước. Tính khối lượng hỗn hợp chất rắn thu được.

Hướng dẫn giải Theo giả thiết ta có: n H 2O = n H2 = 0,5 mol (bảo toàn nguyên tố H). o

t Phương trình phản ứng: oxit + H2   chất rắn + H2O Áp dụng ĐLBT khối lượng, ta có: m oxit + m H 2 = m chất rắn + m H 2 O

 32 + 0,5.2 = m chất rắn + 9  m chất rắn = 24.

Vậy khối lượng chất rắn thu được là 24 gam.

Ví dụ 4: Hỗn hợp A gồm sắt và oxi sắt có khối lượng 2,6 g. Cho khí CO dư đi qua A đun nóng, khí đi ra sau phản ứng được dẫn vào bình đựng nước vôi trong dư, thu được 10g kết tủa trắng. Khối lượng sắt trong A là bao nhiêu?

Hướng dẫn giải Theo giả thiết ta có: n CaCO3 = n CO2 = n CO =

10  0,1 mol (bảo toàn nguyên tố C).

100

Phương trình phản ứng: mA + m CO = m chất rắn + mCO2 Áp dụng ĐLBT khối lượng, ta có: mA + m CO = m chất rắn + mCO2  2,6 + 28.0,1 = m chất rắn + 44.0,1  m chất rắn = 1.

Theo định luật bảo toàn nguyên tố Fe thì Fe trong A cũng chính là khối lượng chất rắn tạo thành. Do đó, khối lượng sắt trong A là 1 gam.

Ví dụ 5: Cho khí CO dư qua 10 gam oxit kim loại M thu được 8 gam kim loại. Xác định công thức của oxit.

A. PbO. B. NiO. C. FeO. D. CuO. Ví dụ 6: Cho khí CO đi qua 21,6 gam FeO nung nóng, sau phản ứng thu được 17,76 gam chất rắn X. Hòa tan hoàn toàn chất rắn X trong dung dịch H2SO4 đặc, nóng.

Tính thể tích khí SO2 (đktc).

A. 9,408 lít.

B. 9,072 lít.

C. 8,736 lít.

D. 8,512 lít.

Ví dụ 7: Cho khí CO dư đi qua 20,0 gam hỗn hợp X gồm CuO, NiO, Fe2O3 và ZnO thu được 13,6 gam chất rắn Y gồm các kim loại. Tính thể tích dung dịch H2SO4 1M cân dùng để hoà tan hết 20,0 gam hỗn hợp X. A. 0,4 lít.

B. 0,2 lít.

C. 0,8 lít.

D. 0,6 lít.

102

Ví dụ 8: Cho 4,48 lít khí CO (ở đktc) từ từ đi qua ống sứ nung nóng đựng 8 gam một oxit sắt đến khi phản ứng xảy ra hoàn toàn. Khí thu được sau phản ứng có tỉ khối so với hiđro bằng 20. Công thức của oxit sắt và phần trăm thể tích của khí CO2 trong hỗn hợp khí sau phản ứng là: A. FeO; 75%.

B. Fe3O4; 75%.

C. Fe2O3; 25%.

D. Fe2O3; 75%.

Hướng dẫn giải Ví dụ 5: Gọi công thức của oxit kim loại là M2Oy. o

t Phương trình phản ứng: M2Oy + yCO   2M + yCO2 Gọi x là số mol của CO2  n CO = x (mol). Áp dụng định luật bảo toàn khối lượng: m oxit kim loại + m CO = mCO2 + mM

 10 + 28x = 44x + 8  x = 0,125.

0,125 .2 0,25 8 Suy ra n M = = (mol).  y y M

Biện luận M theo y: y 1 M 32 (loại) Oxit cần tìm là CuO. Đáp án đúng là D. Ví dụ 6: Ta có: n FeO = 0,3 (mol).

2 64 (Cu)

o

t Phương trình phản ứng: CO + FeO   chất rắn + CO2 Gọi x là số mol của CO2  n CO = x (mol). Áp dụng định luật bảo toàn khối lượng, ta có: m CO + m FeO = m chất rắn + mCO2

 28x + 21,6 = 17,76 + 44x  x = 0,24.

Ta có n O = n CO = 0,24 (mol). oxit

Như vậy n FeO phản ứng = n Fe tạo thành = 0,24 (mol); n FeO dư = 0,06 (mol).

Bán phản ứng electron: Fe → Fe3+ + 3e; Fe2+ → Fe3+ + e Mol: 0,24 → 0,72; 0,06 → 0,06 6+ 4+ S + 2e → S Mol: 2x ← x Ta có: n e nhường = n e nhận  2x = 0,72 + 0,06  x = 0,39.

Suy ra n CO2 = 0,39 (mol)  VCO2 = 0,39.22,4 = 8,736 (lít). Đáp án đúng là C. Ví dụ 7: Gọi x là số mol của CO2  n CO = x (mol). o

t Phương trình phản ứng: CO + X   Y + CO2 Áp dụng định luật bảo toàn khối lượng, ta có:

mCO  m X  m Y  mCO2

103

 28x + 20 = 13,6 + 44x  x = 0,4.

Như vậy n O = n CO = 0,4 (mol). oxit

Bán phản ứng electron: O + 2e → O2-; S6+ + 2e → S4+ Mol: 0,4 → 0,8 0,4 ← 0,8 0, 4 Vậy VH 2SO4   0, 4 (lít).

1 Đáp án đúng là A. Ví dụ 8: Theo giả thiết: n CO (bd) = 0,2 (mol).

Khí thu được sau phản ứng có tỉ khối so với hiđro bằng 20 nên khí thu được gồm khí CO2 và khí CO dư.

Gọi x và y là số mol của CO2 và CO dư.

Ta có: n CO (bd) = n CO (du) + n CO2 = x + y = 0,2 (1) Suy ra: 44x + 28y = 20.2.0,2 = 8 (2) Giải hệ gồm (1) và (2), cho ta x = 0,15; y = 0,05.

0,15.100%  75% Vậy %CO2 = 0, 2 Ta có: n O = n CO (pu) = 0,2 – 0,05 = 0,15 (mol). oxit

8  0,15.16  0,1 (mol).

56 oxit Suy ra: n Fe : n O = 0,15:0,1 = 3:2. Vậy oxit sắt là Fe2O3. Đáp án đúng là D. VI. Silic và hợp chất của silic Đối với dạng bài tập này, ta thường sử dụng phương pháp đại số và kết hợp việc sử dụng bảo toàn khối lượng, bảo toàn nguyên tố.

Ví dụ 1: Nung 30 gam C với 60,0 gam SiO2 ở nhiệt độ cao, thu được 48 gam chất rắn. Tính khối lượng Si thu được.

A. 17,5 gam.

B. 28 gam.

C. 14,0 gam.

D. 21,0 gam.

Hướng dẫn giải Theo giả thiết: n C = 2,5 (mol); n SiO2 = 1 (mol).

 n Fe

=

t0

C + SiO2  chất rắn + CO Áp dụng định luật bảo toàn khối lượng, ta có: mC  mSiO2 = m chất rắn + m CO

 m CO = 30 + 60 – 48 = 42 (gam)  n CO = 1,5 (mol) t0

Phương trình phản ứng: 2C  SiO2 Si  2CO Mol: 0,75 ← 1,5 Như vậy n Si = n SiO2 = 0,75 (mol).

 mSi = 0,75.28 = 21 (gam).

104

Đáp án đúng là D. Ví dụ 2: Cho 5,6 gam Si vào dung dịch NaOH đặc, đun nóng. Tính thể tích khí H2 (đktc).

A. 11,2 lít.

B. 4,48 lít.

C. 6,72 lít.

D. 8,96 lít.

Hướng dẫn giải 5,6 Ta có: nSi   0, 2 (mol). Phương trình phản ứng: 28 Si + 2NaOH +H2O → Na2SiO3 + 2H2 Mol: 0,2 → 0,4 Vậy VH 2 = 0,4.22,4 = 8,96 (lít). Đáp án đúng là D. Ví dụ 3: Một loại thuỷ tinh dùng để chế tạo dụng cụ nhà bếp có thành phần khối lượng như sau: SiO2 75%; CaO 9%; Na2O 16%. Trong loại thuỷ tinh này 1 mol CaO kết hợp với: A. 2,1 mol Na2O và 7,8 mol SiO2.

B. 1,6 mol Na2O và 7,8 mol SiO2.

C. 1,6 mol Na2O và 8,2 mol SiO2.

D. 2,1 mol Na2O và 8,2 mol SiO2.

Hướng dẫn giải m Ta có: CaO = 1.56 = 56 (gam). Mà CaO chiếm 9% về khối lượng, nên: 1400 56.75% 1400 mSiO2   (gam)  nSiO2  3  7,8 (mol).

9% 3 60 896 56.16% 896 m Na 2 O   (gam)  n Na 2 O  9  1,6 (mol).

9% 9 62 Đáp án đúng là B. Ví dụ 4: Khi đốt cháy hỗn hợp khí SiH4 và CH4 thu được một sản phẩm rắn cân nặng 6 gam và sản phẩm khí. Cho sản phẩm khí đó đi qua dung dịch NaOH lấy dư thu được 31,8 gam muối khan. Xác định thành phần % thể tích của SiH4 trong hỗn hợp khí.

A. 45%.

B.30%.

C. 40%.

D. 25%.

Hướng dẫn giải Phương trình phản ứng: t0

SiH4  2O2 SiO2  2H2O t0

CH4  2O2  CO2  2H2O Như vậy, chất rắn thu được là SiO2  nSiO2 

 nSiH 4  nSiO2  0,1 (mol).

6  0,1 (mol) 60

Chất khí thu được là CO2: CO2 + 2NaOH → Na2CO3 + H2O 31,8  0,3 (mol) Muối thu được là Na2CO3  n Na 2 CO3  106  n CO2  n CH 4 = 0,3 (mol).

105

Vậy % về thể tích SiH4 =

0,1.100%  25% .

0,1  0,3

Đáp án đúng là D. Ví dụ 5: Đốt m gam A (chứa silic và hidro), trong đó %H = 12,5% về khối lượng.

Chất B sinh ra tác dụng với dung dịch NaOH tạo muối C. Cho dung dịch HCl dư tác dụng với muối C thì có kết tủa keo tạo thành. Nung kết tủa thì được 30 gam chất B. Xác định công thức và tính khối lượng A đã dùng. Biết 1 gam khí A chiếm thể tích 0,7 lít (đktc).

Hướng dẫn giải Đặt công thức của A: SixHy 22, 4 .1  32.

Phân tử khối của A: M A  0,7 28x y M 28x y 32   A hay   Ta có: %Si %H 100 87,5 12,5 100 Suy ra: x = 1; y = 4. Công thức của A là SiH4.

Các phản ứng xảy ra: to

SiH 4  2O2  SiO2  2H 2O SiO2  2NaOH   Na 2SiO3  H 2O Na 2SiO3  2HCl   H 2SiO3  2NaCl to

H 2SiO3  SiO2  H 2O Từ các phương trình trên ta thấy: nSiH 4  nSiO2 

30  0,5 mol.

60

Vậy mSiH 4 = 0,5.32 = 16 (gam) 2.5. Sử dụng bài tập hỗ trợ học sinh trong quá trình tự học 2.5.1. Sử dụng bài tập giúp HS nhìn nhận một vấn đề hay một bài toán dưới nhiều khía cạnh khác nhau Trong quá trình giảng dạy, ngoài việc hướng dẫn HS giải một bài toán thật hay, thật ngắn gọn thì GV cần rèn cho HS cách phân tích một bài toán dưới nhiều góc độ khác nhau, như vậy mới tránh được việc HS giải sai mà không biết. Thông qua đó, GV cũng phát hiện được “kỹ năng” giải BT của HS ở mức độ nào để có kế hoạch rèn luyện cho phù hợp.

Ví dụ 1: Hấp thụ toàn bộ V (ml) khí CO2 (đktc) vào 300 ml dung dịch Ca(OH)2 0,1M thu được 2 gam kết tủa. Giá trị của V là A. 448.

B. 448 hoặc 672.

C. 672.

D. 448 hoặc 896.

Phân tích: n Ca(OH)2 = 0,3.0,1 = 0,03 (mol); n CaCO3 = 0,02 (mol) Ca(OH)2 + CO2 → CaCO3 ↓ + H2O 0,02 ← 0,02 Từ phương trình, ta có: n CO2 = n CaCO3 = 0,02 (mol) → VCO2 = 0,02.22,4 = 0,448 (lít) = 448 (ml).

106

Kết quả là HS sẽ chọn đáp án A. Nếu như vậy HS chỉ mới thấy được 1 trường hợp của bài toán là Ca(OH)2 dư. Vậy nếu Ca(OH)2 phản ứng hết thì thế nào?

Nếu Ca(OH)2 hết thì n Ca(OH)2 = n CaCO3 = 0,03 mol.

Nhưng theo đề bài thì n CaCO3 = 0,02 mol, tức là có 0,01 mol CaCO3 bị hòa tan bởi CO2.

Ca(OH)2 + CO2 → CaCO3 ↓ + H2O 0,03 → 0,03 → 0,03 CaCO3 + CO2 + H2O → Ca(HCO3)2 0,01 → 0,01   n CO2 = 0,03 + 0,01 = 0,04 (mol) Vậy VCO2 = 0,04.22,4 = 0,896 (lít) = 896 (ml).

Như vậy, kết hợp cả 2 trường hợp HS sẽ chọn đáp án D. Ví dụ 2: Hòa tan hết 7,68 gam Cu và 9,6 gam CuO cần tối thiểu V (ml) dung dịch hỗn hợp HCl 1M và NaNO3 0,1M với sản phẩm khử duy nhất là khí NO. Giá trị của V là A. 80.

B. 56.

C. 800.

D. 560.

Phân tích: n Cu = 0,12 (mol); n CuO = 0,12 (mol); CuO + 2HCl → CuCl2 + H2O 0,12 → 0,24 3Cu + 8H+ + 2NO3− → 3Cu2+ + 2NO + 4H2O 0,12 → 0,32 0,08 0,56 → n H = 0,24 + 0,32 = 0,56 (mol) → Vdd   0,56 lít = 560 ml.

1 Như vậy, HS sẽ chọn đáp D. Nhưng như thế thì HS đã chọn đáp án sai. Vì dung dịch ban đầu chứa 2 chất (HCl và NaNO3) mà HS mới chỉ tính thể tích dung dịch theo số mol H+, bỏ qua việc tính thể tích dung dịch theo số mol NaNO3.

0,8  0,8 lít = 800 ml Suy ra: n  = 0,08 (mol) → Vdd  NO3 1 Vậy đáp án đúng là C. 2.5.2. Sử dụng bài tập có tình huống nêu vấn đề Ví dụ 1: Cho khí CO nóng qua ống sứ đựng m gam Fe2O3 một thời gian thu được 6,72 gam hỗn hợp X. Hòa tan X vào dung dịch HNO3 dư thấy tạo thành 0,448 lít khí NO (đktc) khí NO duy nhất. Giá trị của m là A. 5,56.

B. 6,64.

C. 7,20.

D. 8,80.

Phân tích: Với BT này HS sẽ băn khoăn không biết hỗn hợp X sẽ chứa những chất nào? Sẽ phải viết bao nhiêu phương trình phản ứng? Sẽ xuất hiện rất nhiều ẩn số và làm thế nào để làm bài gọn nhất?

Phát hiện vấn đề: Cả một quá trình phản ứng của các chất ở trên thì chỉ có C trong khí CO và N trong HNO3 có sự thay đổi số oxi hóa; còn Fe trong Fe2O3 ban đầu có số oxi hóa +3 thì sau phản ứng số oxi hóa của Fe vẫn là +3.

Giải quyết vấn đề: Áp dụng định luật bảo toàn electron để giải toán 4, 48 Ta có: n NO = = 0,02 (mol) 22, 4 107

5

2

N Quá trình nhận electron: N  3e  0,06 ← 0,02 2

4

 C  2e Quá trình nhường electron: C  0,03← 0 ,03 ← 0,06 n  n Ta có: CO CO2 = 0,03 mol Theo định luật bảo toàn khối lượng ta có: mFe2O3  6,72  mCO2  mCO = 6,72 + 0,03.44 – 0,03.28 = 7,2 (gam). Đáp án đúng là C. Ví dụ 2: Hỗn hợp X gồm Fe(NO3)3, Cu(NO3)2 và AgNO3. Thành phần % theo khối lượng của oxi trong 60 gam X là 48%. Tổng khối lượng của các kim loại trong hỗn hợp X là A. 22,8.

B. 20,8.

C. 28,2.

D. 28,8.

Phân tích: Với BT này HS sẽ băn khoăn vì không thể giải theo phương pháp thông thường là viết phương trình phản ứng vì trong đề bài không có sự biến đổi hóa học.

Phát hiện vấn đề: Nếu quan sát các muối nitrat thì HS sẽ nhận thấy trong gốc nitrat (NO3−) thì tỉ lệ mol nguyên tử của N và O là 1: 3.

Giải quyết vấn đề: Thông qua khối lượng của oxi, HS sẽ tính được khối lượng của nitơ và từ đó tính được khối lượng của kim loại.

28,8 60.48% Ta có: mO   1,8 (mol)  28,8g → n O  16 100% Mà n N  3.n O = 3.1,8 = 0,6 (mol)  m N = 0,6.14 = 8,4 (gam) Theo định luật bảo toàn khối lượng ta có: mkim loại = m X  (mO  m N ) =60 – (28,8 + 8,4) = 22,8 (gam). Đáp án đúng là A. 2.5.3. Sử dụng bài tập hướng dẫn HS lập sơ đồ hợp thức của quá trình chuyển hóa Ví dụ: Để m gam bột sắt ngoài không khí, sau một thời gian thu được 12 gam hỗn hợp A gồm Fe, FeO, Fe3O4, Fe2O3. Cho A tác dụng hoàn toàn với dung dịch HNO3 thấy sinh ra 2,24 lít (đktc) khí NO là sản phẩm khử duy nhất. Tính m.

Cách 1: Phương pháp đại số Viết phương trình hóa học của các phản ứng. Đặt ẩn số cho các đại lượng cần tìm.

Tính theo các phương trình hóa học và theo các ẩn số đó để lập ra phương trình đại số.

Giải phương trình đại số (hoặc hệ phương trình) và biện luận kết quả (nếu cần).

Theo gợi ý trong bài toán thì trong không khí sắt tác dụng với oxi tạo ra các oxit FeO, Fe3O4, Fe2O3 và Fe dư, nên HS sẽ viết được các phương trình phản ứng : 2Fe + O2 → 2FeO 3Fe + 2O2 → Fe3O4 4Fe + 3O2 → 2Fe2O3 Hỗn hợp A tác dụng với dung dịch HNO3 Fe + 4HNO3 → Fe(NO3)3 + NO + 2H2O 3FeO + 10HNO3 → 3Fe(NO3)3 + NO + 5H2O 108

3Fe3O4 + 28HNO3 → 9Fe(NO3)3 + NO + 14H2O Fe2O3 + 6HNO3 → 2Fe(NO3)3 + 3H2O Đặt số mol của Fe, FeO, Fe3O4, Fe2O3 lần lượt là x, y, z, t.

Theo khối lượng hỗn hợp A: 56x + 72y + 232z + 160t = 12 (1) m Theo số mol nguyên tử Fe: x + y + 3z + 2t = (2) 56 12  m Theo số mol nguyên tử oxi trong oxit: y + 4z + 3t = (3) 16 y z 2, 24 Theo số mol NO: x +   = 0,1 (4) 3 3 22, 4 Nhận xét trước khi giải hệ phương trình đại số trên: - Có 5 ẩn số nhưng chỉ có 4 phương trình. Như vậy không đủ số phương trình để tìm ra các ẩn số, do đó cần giải kết hợp với biện luận.

- Đề bài chỉ yêu cầu tính khối lượng sắt ban đầu, như vậy không cần phải đi tìm đầy đủ các ẩn x, y, z, t. Ở đây có 2 phương trình, nếu biết giá trị của nó ta dễ dàng tính được khối lượng sắt ban đầu đó là phương trình (2) và (3): + Tìm được giá trị của (2), đó là số mol Fe. Nhân giá trị đó với nguyên tử khối của Fe là 56 ta được m. + Tìm được giá trị của (3), đó là số mol nguyên tử O trong oxit. Nhân giá trị đó với nguyên tử khối của O là 16 ta được khối lượng của oxi trong các oxit sắt. Lấy khối lượng hỗn hợp A trừ đi khối lượng oxi ta được khối lượng sắt ban đầu, tức m.

- Thực hiện các phép tính trên + Tìm giá trị của phương trình (2) Chia (1) cho 8 được: 7x + 9y + 29z + 20t = 1,5 (5) Nhân (4) với 3 được: 3x + y + z = 0,3 (6) Cộng (5) với (6) được: 10x + 10y + 30z + 20t = 1,8 (7) Chia (7) cho 10 được: x + y + 3z + 2t = 0,18 Vậy: m = 56. 0,18 = 10,08 (gam). + Tìm giá trị của phương trình (3) Nhân (5) với 3 được: 21x + 27y + 87z + 60t = 4,5 (8) Nhân (6) với 7 được: 21x + 7y + 7z = 2,1 (9) Lấy (8) trừ đi (9) được: 20y + 80z + 60t = 2,4 (10) Chia (10) cho 20 được+ y + 4z + 3t = 0,12 Vậy: m = 12 – (0,12.16) = 10,08 (gam).

Qua việc giải bài toán trên bằng phương pháp đại số ta thấy việc giải hệ phương trình đại số nhiều khi rất phức tạp, thông thường HS chỉ lập được phương trình đại số mà không giải được hệ phương trình đó.

Về mặt hóa học, không chỉ dừng lại ở chỗ viết xong các phương trình hóa học và đặt ẩn để tính theo các phương trình phản hóa học đó (dựa vào mối tương quan tỉ lệ thuận) mà còn đòi hỏi ở HS nhiều về kĩ năng tính toán. Trên thực tế, HS chỉ quen giải bằng phương pháp đại số, khi gặp một bài toán là chỉ tìm cách giải bằng phương pháp đại số, mặc dù thường bế tắc. Vì vậy, người GV nên giải bài toán trên bằng những phương pháp khác mang tính đặc trưng của hóa học hơn, đó là phương pháp bảo toàn khối lượng và phương pháp bảo toàn electron.

Cách 2: Phương pháp bảo toàn khối lượng 109

Kí hiệu khối lượng là m, theo định luật bảo toàn khối lượng ta có: mA  mHNO3  mFe(NO3 )3  mNO  mH2O (1) Tính các giá trị chưa biết của (1) m 242m + n Fe(NO3 )3  n Fe  . Vậy m Fe(NO3 )3  56 56 + Muốn tính khối lượng HNO3 cần tính số mol HNO3. Ở đây số mol HNO3 được dùng vào 2 việc là tạo ra NO và tạo ra muối.

2, 24 = 0,1 mol. n HNO3 tạo NO = n NO  22, 4 3m mol n HNO3 tạo muối = 3. n Fe  56 3m 3m Suy ra: n HNO3 phản ứng = 0,1 + (mol). Vậy mHNO3 = 63. (0,1 + ) gam.

56 56 1 3m 1 ) + Tính n H 2O . Ta có: n H 2O = .n HNO3 = (0,1  2 56 2 3m 1 3m Vậy m H 2 O = 18. (0,1  ) gam. ) = 9. (0,1  56 2 56 Thay các giá trị tìm được vào (1) được phương trình bậc nhất, chỉ chứa ẩn m: 242m 3m 3m 12 + 63. (0,1 + )= + 0,1.30 + 9. (0,1  ) → m = 10,08 gam.

56 56 56 Nhận xét: Tuy hơi dài nhưng cách này dễ hiểu, có tác dụng khắc sâu định luật bảo toàn khối lượng và có ưu điểm là áp dụng cho mọi quá trình oxi hoá - khử hoặc không oxi hoá - khử.

Cách 3: Phương pháp bảo toàn electron (Số mol electron do Fe nhường phải bằng 5

số mol electron do oxi thu và N của HNO3 thu) 3

Fe   Fe  3e

2

O2  4e  2 O 5

2

N  3e  N m 12  m 2, 24 .3  .4  .3 → m = 10,08 gam.

Ta có: 56 32 22, 4 Nhận xét: Cách tính này cho kết quả nhanh, tính toán nhẹ nhàng, khắc sâu bản chất nhường electron và thu electron của các quá trình oxi hóa- khử. Hạn chế là chỉ áp dụng được cho các quá trình oxi hoá - khử.

Tóm lại, việc tìm ra các phương pháp khác nhau để giải một BTHH cũng gây hứng thú học tập bộ môn, đồng thời phát triển khả năng tư duy độc lập, sáng tạo và khả năng tự học của HS cũng được nâng cao dần.

110

TIỂU KẾT CHƯƠNG 2 Dựa trên cơ sở lí luận và tình hình thực tiễn dạy học ở các lớp thuộc khối 11 đã trình bày ở chương 1, đồng thời dựa trên các nguyên tắc và quy trình thiết kế; tôi đã xây dựng và đề xuất các biện pháp nhằm hỗ trợ HS tự học, hướng dẫn phương pháp tự học cho HS và nâng cao chất lượng dạy học Hoá học.

Trong chương này chúng tôi đã trình bày các nội dung sau: 1. Tổng quan về hóa học cơ cơ lớp 11: Mục tiêu dạy học và dàn ý nội dung của phần hóa học vô cơ lớp 11.

2. Xây dựng các nguyên tắc và quy trình xây dựng HTBT hỗ trợ HS tự học.

3. Xây dựng HTBT hỗ trợ HS tự học: Bài tập lý thuyết, phân dạng bài tập và phương pháp giải của từng dạng.

4. Qua nghiên cứu cơ sở lí luận và thực tiễn, tôi đã đưa ra được 3 cách sử dụng bài tập nhằm hỗ trợ HS tự học.

111

KẾT LUẬN Tuy gặp không ít khó khăn về việc tìm kiếm tài liệu tham khảo cũng như trong quá trình thực nghiệm sư phạm, nhưng đối chiếu với mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu đề tài đã hoàn thành những vấn đề sau: Nghiên cứu những vấn đề lí luận và thực tiễn làm cơ sở nền tảng cho việc nghiên cứu đề tài - Nghiên cứu lí luận về hoạt động tự học bao gồm: Khái niệm tự học, năng lực, năng lực tự học, các năng lực tự học cơ bản, hình thức của tự học, chu trình học và vai trò của tự học. từ đó đề xuất các biện pháp, các đánh giá năng lực HS và một số yêu cầu cần có để HS phát triển NLTH của mình.

- Bài tập hóa học: Khái niệm, phân loại và tác dụng của BTHH. - Hoạt động của HS trong quá trình tìm kiếm lời giải bao gồm: Các giai đoạn của quá trình giải bài tập và xu hướng phát triển BTHH. Nghiên cứu cơ sở khoa học về việc xây dựng và sử dụng hệ thống bài tập hỗ trợ học sinh tự học gồm - Đề xuất được 07 nguyên tắc xây dựng HTBT hỗ trợ HS tự học gồm: thực hiện mục tiêu môn học; đảm bảo tính chính xác, khoa học và hiện đại; đảm bảo tính hệ thống, đa dạng; đảm bảo tính sư phạm; phải củng cố được kiến thức cho HS; đảm bảo tính kĩ thuật tổng hợp và phải đảm bảo tạo điều kiện tốt nhất cho HS tự học).

- Nghiên cứu quy trình xây dựng HTBT hỗ trợ HS tự học gồm 06 bước: xác định mục đích; xác định nội dung; thu thập tư liệu; soạn thảo BT; thử nghiệm, lấy ý kiến và chỉnh sửa, hoàn thiện).

Xây dựng và sử dụng hệ thống bài tập hỗ trợ HS tự học phần hóa vô cơ lớp 11 cơ bản trường THPT gồm các nội dung sau Xây dựng và lựa chọn được HTBT hỗ trợ HS tự học gồm 262 bài tập (130 bài tập trắc nghiệm định tính và 132 bài tập định lượng theo phân dạng của chương), trong đó có 86 bài tập chương “Sự điện li”; 88 bài tập chương :Nitơ – Photpho” và 88 bài tập chương “Cacbon – Silic”.

112

TÀI LIỆU THAM KHẢO 1. Cao Thị Thiên An (2007), Phương pháp giải nhanh các bài toán trắc nghiệm hoá học vô cơ, NXB Đại học Quốc Gia Hà Nội.

2. Cao Thị Thiên An (2007), Phân loại và phương pháp giải các dạng bài tập tự luận – trắc nghiệm hoá học phần phi kim, NXB Đại học Quốc Gia Hà Nội.

3. Lê Thanh Xuân (2007), Các dạng toán và phương pháp giải toán hóa học 11 (Phần vô cơ), NXB Giáo dục.

4. Nguyễn Cao Biên, Nhẩm nhanh kết quả bài toán trắc nghiệm khách quan hóa học một cách rèn luyện tư duy sáng tạo cho học sinh, Tạp chí hóa học và ứng dụng 10/2007.

5. Nguyễn Cương (2007), Phương pháp dạy học hóa học ở trường phổ thông và đại học – một số vấn đề cơ bản, NXB Giáo dục.

6. Nguyễn Đức Chuy (2006), 375 câu hỏi trắc nghiệm khách quan nhiều lựa chọn hóa học 10, NXB Giáo dục.

7. Nguyễn Thanh Khuyến (2006), Phương pháp giải các dạng bài tập trắc nghiệm Hóa học (đại cương và vô cơ), NXB ĐHQG Hà Nội.

8. Trịnh Văn Biều (2003), Các phương pháp dạy học hiệu quả, ĐHSP Tp.HCM. 9. http://khoaysinhhoctdtt.com/node/36 10. http://repository.vnu.edu.vn/bitstream/VNU_123/10778/1/05050001960.pdf 11. http://www.giaoan.violet.vn 12. http://www.tailieuvn.vn

113

PHỤ LỤC

A. CHƯƠNG “SỰ ĐIỆN LI” Câu 1. Dung dịch chất nào sau đây không dẫn điện được?

A. HCl trong C6H6 (benzen).

C. Ca(OH)2 trong nước.

B.CH3COONa trong nước.

D. NaHSO4 trong nước Câu 2. Chất nào dưới đây không phân li ra ion khi hòa tan trong nước?

A. MgCl2.

B. HClO3.

C. Ba(OH)2.

D.C6H12O6.

Câu 3. Hòa tan các chất sau vào nước để được các dung dịch riêng biệt: NaCl, CaO, SO3, C6H12O6, CH3COOH, C2H5OH, Al2(SO4)3. Trong các dung dịch tạo ra có bao nhiêu dung dịch có khả năng dẫn điện?

A. 5.

B. 6.

C. 7.

D. 8.

Câu 4. Trong số các chất sau: HNO2, CH3COOH, KMnO4, C6H6, HCOOH, HCOOCH3, C6H12O6, C2H5OH, SO2, Cl2, NaClO, CH4, NaOH, NH3, H2S. Số chất thuộc loại chất điện li là A. 8.

B. 7.

C. 9.

D. 10.

Câu 5. Các dung dịch axit, bazơ, muối dẫn điện được là do trong dung dịch của chúng có các A. ion trái dấu.

B. anion.

C. cation.

D. ion cùng dấu.

Câu 6. Câu nào sau đây đúng? Sự điện li là A. sự hòa tan một chất vào nước thành dung dịch.

B. sự phân li một chất dưới tác dụng của dòng điện.

C. sự phân li một chất thành ion dương và ion âm khi chất đó tan trong nước hay ở trạng thái nóng chảy.

D. quá trình oxi hóa khử.

Câu 7. Dãy chất nào sau đây, trong nước đều là chất điện li mạnh?

A. H2SO4, Cu(NO3)2, CaCl2, NH3.

B. HCl, H3PO4, Fe(NO3)3, NaOH. C. HNO3, CH3COOH, BaCl2, KOH. D. H2SO4, MgCl2, Al2(SO4)3, Ba(OH)2.

Câu 8. Dãy nào dưới dây chỉ gồm chất điện li mạnh?

A. HBr, Na2S, Mg(OH)2, Na2CO3.

C. HNO3, H2SO4, KOH, K2SiO3.

B. H2SO4, NaOH, Ag3PO4, HF. D. Ca(OH)2, KOH, CH3COOH, NaCl. Câu 9. Dãy chất nào dưới đây chỉ gồm những chất điện li mạnh?

A. HNO3, Cu(NO3)2, H3PO4, Ca(NO3)2.

B. CaCl2, CuSO4, H2S, HNO3.

C. H2SO4, NaCl, KNO3, Ba(NO3)2.

D. KCl, H2SO4, H2O, MgCl2.

Câu 10. Những muối có khả năng điện li hoàn toàn trong nước là: A. NaCl, Na2SO4, K2CO3, AgNO3.

B. HgCl2, CH3COONa, Na2S, (NH4)2CO. C. Hg(CN)2, NaHSO4, KHSO3, AlCl3.

D. Hg(CN)2, HgCl2, CuSO4, NaNO3.

Câu 11. Cho các chất dưới đây: AgCl, HNO3, NaOH, Ag2SO4, NaCl, BaSO4, CuSO4, CaCO3. Số chất thuộc loại chất điện li mạnh là A. 5.

B. 6.

C. 7.

D. 8.

Câu 12. Cho các chất: H2O, HCl, NaOH, NaCl, CuSO4, HCOOH. Các chất điện li yếu là:

A. H2O, HCOOH, CuSO4.

B. HCOOH, CuSO4.

C. H2O, HCOOH. D. H2O, NaCl, HCOOH, CuSO4.

Câu 13. Dãy chất nào sau đây, trong nước đều là chất điện li yếu?

A. H2S, H2SO3, H2SO4, NH3.

B. H2CO3, H3PO4, CH3COOH, Ba(OH)2.

C. H2S, CH3COOH, HClO, NH3.

D. H2CO3, H2SO3, HClO, Al2(SO4)3.

Câu 14. Cho các chất: H2O, HgCl2, HF, HNO2, CuCl, CH3COOH, H2S, NH3. Số chất thuộc loại chất điện li yếu là A. 5.

B. 6.

C. 7.

D. 8.

Câu 15. Các dung dịch sau đây có cùng nồng độ 0,10 mol/l, dung dịch nào dẫn điện kém nhất?

A. HCl. B. HF. C. HI. D. HBr. Câu 16. Có 4 dung dịch: Natri clorua, rượu etylic, axit axetic, kali sunfat đều có nồng độ 0,1 mol/l. Khả năng dẫn điện của các dung dịch đó tăng dần theo thứ tự nào trong các thứ tự sau: A. NaCl < C2H5OH < CH3COOH < K2SO4.

B. CH2H5O < CH3COOH < NaCl < K2SO4.

C. C2H5OH < CH3COOH < K2SO4 < NaCl. D. CH3COOH < NaCl < C2H5OH < K2SO4.

Câu 17. Phản ứng trao đổi ion trong dung dịch các chất điện li chỉ xảy ra khi A. các chất phản ứng phải là những chất dễ tan.

B. các chất phản ứng phải là những chất điện li mạnh.

C. một số ion trong dung dịch kết hợp được với nhau làm giảm nồng độ ion của chúng.

D. phản ứng không phải là thuận nghịch.

Câu 18. Phương trình ion rút gọn của phản ứng cho biết A. những ion nào tồn tại trong dung dịch.

B. nồng độ những ion nào trong dung dịch lớn nhất.

C. bản chất của phản ứng trong dung dịch các chất điện li.

D. phân tử không tồn tại trong dung dịch các chất điện li.

Câu 19. Các ion nào sau không thể cùng tồn tại trong một dung dịch?

A. Na+, Mg2+, NO3-, SO42-.

B. Ba2+, Al3+, Cl–, HSO4-.

C. Cu2+, Fe3+, SO42-, Cl–.

D. K+, NH4+, OH–, PO43-.

Câu 20. Dãy ion nào sau đây có thể đồng thời tồn tại trong cùng một dung dịch?

A. Na+, Cl-, S2-, Cu2+.

B. K+, OH-, Ba2+, HCO3-.

C. Ag+, Ba2+, NO3-, OH-.

D. HSO4- , NH4+, Na+, NO3-.

Câu 21. Các ion có thể tồn tại trong cùng một dung dịch là: A. Na+, NH4+, SO42-, Cl-.

B. Mg2+, Al3+, NO3-, CO32-.

C. Ag+, Mg2+, NO3-, Br-.

D. Fe2+, Ag+, NO3-, CH3COO-.

Câu 22. Trong các cặp chất cho dưới đây, cặp chất nào có thể cùng tồn tại trong một dung dịch?

A. AlCl3 và CuSO4.

B. NH3 và AgNO3.

C. Na2ZnO2 và HCl. D. NaHSO4 và NaHCO3.

Câu 23. Cho các phản ứng hóa học sau: (1) (NH4)2SO4 + BaCl2 → (2) CuSO4 + Ba(NO3)2 →

(3) Na2SO4 + BaCl2 → (4) H2SO4 + BaSO3 → (5) (NH4)2SO4 + Ba(OH)2 → (6) Fe2(SO4)3 + Ba(NO3)2 → Dãy gồm các phản ứng có cùng một phương trình ion thu gọn là: A. (1), (3), (5), (6).

B. (3), (4), (5), (6).

C. (2), (3), (4), (6).

D. (1), (2), (3), (6).

Câu 24. Trộn các cặp dung dịch các chất sau với nhau: 1) NaHSO4 + NaHSO3 2) Na3PO4 + K2SO4 3) AgNO3 + Fe(NO3)2 4) C6H5ONa + H2O 5) CuS + HNO3 6) BaHPO4 + H3PO4 7) NH4Cl + NaNO2 (đun nóng) 8) Ca(HCO3)2 + NaOH 9) NaOH + Al(OH)3 10) MgSO4 + HCl. Số phản ứng xảy ra là A. 8.

B. 5.

C. 7.

D. 6.

Câu 25. Trong các dung dịch: HNO3, NaCl, Na2SO4, Ca(OH)2, KHSO4, Mg(NO3)2, có bao nhiêu chất tác dụng được với dung dịch Ba(HCO3)2?

A. 4.

B. 5.

C. 2.

D. 3.

Câu 26. Cho các dung dịch riêng biệt: HNO3, Ba(OH)2, NaHSO4, H2SO4, NaOH. Số chất tác dụng với dung dịch Ba(HCO3)2 tạo kết tủa là A. 1.

B. 3.

C. 2.

D. 4.

Câu 27. Cho dãy các chất: NH4Cl, (NH4)2SO4, NaCl, MgCl2, FeCl2, AlCl3, CrCl3.

Số chất trong dãy tác dụng với lượng dư dung dịch Ba(OH)2 tạo thành kết tủa là A. 3.

B. 5.

C. 4.

D. 1.

Câu 28. Cho 4 miếng Al như nhau vào 4 dung dịch: CH3COOH, NH4Cl, HCl, NaCl có cùng thể tích và nồng độ CM. Trong trường hợp nào khí H2 bay ra nhanh nhất?

A. CH3COOH. B. NH4Cl. C. HCl. D. NaCl. Câu 29. Sục khí H2S dư qua dung dịch chứa FeCl3; AlCl3; NH4Cl; CuCl2 đến khi bão hoà thu được kết tủa chứa: A. CuS. B. S và CuS. C. Fe2S3; Al2S3.

D. Al(OH)3; Fe(OH)3.

Câu 30. Trong các chất NaHSO4, NaHCO3, NH4Cl, Na2CO3, CO2, AlCl3.Số chất khi tác dụng với dung dịch Na[Al(OH)4] (NaAlO2) thu được Al(OH)3 là A. 1.

B. 2.

C. 3.

D. 4.

Câu 31. Thêm nước vào 10,0 ml axit axetic băng (axit 100%; D= 1,05 g/ml) đến thể tích 1,75 lít ở 25oC, dùng máy đo thì thấy pH = 2,9. Độ điện li α và hằng số cân bằng Ka của axit axetic ở nhiệt độ đó là: A. 1,24% và 1,6.10-5.

B. 1,24% và 2,5.10-5.

C. 1,26% và 1,6.10-5.

D. 1,26% và 3,2.10-4.

Câu 32. Trong 1 lít dung dịch CH3COOH 0,01M có 6,26.1021 phân tử chưa phân li và ion. Độ điện li α của CH3COOH ở nồng độ đó là (biết số Avogađro = 6,02.1023) A. 4,15%.

B. 3,98%.

C. 1%.

D. 1,34%.

Câu 33. Dung dịch X có hoà tan hai chất CH3COOH 0,1M và CH3COONa 0,1M. Biết hằng số axit của CH3COOH là Ka=1,8.10-5. Giá trị pH của dung dịch X là A. 5,44.

B. 6,74 C. 3,64 D. 4,74.

-5 Câu 34. Dung dịch X gồm CH3COOH 1M (Ka = 1,75.10 ) và HCl 0,001M. Giá trị pH của dung dịch X là

A. 2,43.

B. 2,33.

C. 1,77.

D. 2,55.

Câu 35. Hoà tan 17 gam hỗn hợp NaOH, KOH, Ca(OH)2 vào nước được 500 gam dung dịch X. Để trung hoà 50 gam dung dịch X cần dùng 40 gam dung dịch HCl 3,65%. Cô cạn dung dịch sau khi trung hoà thu được khối lượng muối khan là A. 3,16 gam.

B. 2,44 gam.

C. 1,58 gam.

D. 1,22 gam.

Câu 36. Dung dịch X chứa axit HCl a mol/l và HNO3 b mol/l. Để trung hoà 20 ml dung dịch X cần dùng 300 ml dung dịch NaOH 0,1 M. Mặt khác lấy 20 ml dung dịch X cho tác dụng với dung dịch AgNO3 dư thấy tạo thành 2,87 gam kết tủa. Giá trị của a, b lần lượt là: A. 1,0 và 0,5.

B. 1,0 và 1,5.

C. 0,5 và 1,7.

D. 2,0 và 1,0.

Câu 37. Trộn lẫn V ml dung dịch NaOH 0,01M với V ml dung dịch HCl 0,03M được 2V ml dung dịch Y. Dung dịch Y có pH là A. 4.

B. 3.

C. 2.

D. 1.

Câu 38. Khi trộn những thể tích bằng nhau của dung dịch HNO3 0,01M và dung dịch NaOH 0,03M thì thu được dung dịch có giá trị pH là A. 9.

B. 12,30.

C. 13.

D.12.

Câu 39. Để trung hoà 100 gam dung dịch HCl 1,825% cần bao nhiêu ml dung dịch Ba(OH)2 có pH bằng 13?

A. 500 ml.

B. 0,5 ml.

C. 250 ml.

D. 50 ml.

Câu 40. Thể tích dung dịch Ba(OH)2 0,025M cần cho vào 100 ml dung dịch hỗn hợp gồm HNO3 và HCl có pH = 1, để thu được dung dịch có pH =2 là A. 0,224 lít.

B. 0,15 lít.

C. 0,336 lít.

D. 0,448 lít.

Câu 41. Có 50 ml dung dịch chứa hỗn hợp KOH 0,05M và Ba(OH)2 0,025M người ta thêm V ml dung dịch HCl 0,16M vào 50 ml dung dịch trên thu được dung dịch mới có pH = 2. Vậy giá trị của V là A. 36,67ml.

B. 30,33ml.

C. 40,45ml.

D. 45,67ml.

Câu 42. Trộn 100 ml dung dịch có pH = 1 gồm HCl và HNO3 với 100 ml dung dịch NaOH nồng độ a (mol/l) thu được 200 ml dung dịch có pH = 12. Giá trị của a là (biết trong mọi dung dịch [H+].[OH-] = 10-14) A. 0,15.

B. 0,30.

C. 0,03.

D. 0,12.

Câu 43. Cho dung dịch A chứa hỗn hợp H2SO4 0,1M và HNO3 0,3M, dung dịch B chứa hỗn hợp Ba(OH)2 0,2M và KOH 0,1M. Lấy a lít dung dịch A cho vào b lít dung dịch B được 1 lít dung dịch C có pH = 13. Giá trị a, b lần lượt là: A. 0,5 lít và 0,5 lít.

B. 0,6 lít và 0,4 lít.

C. 0,4 lít và 0,6 lít.

D. 0,7 lít và 0,3 lít.

Câu 44. Dung dịch A gồm HCl 0,2M; HNO3 0,3M; H2SO4 0,1M; HClO4 0,3M, dung dịch B gồm KOH 0,3M ; NaOH 0,4M ; Ba(OH)2 0,15M. Cần trộn A và B theo tỉ lệ thể tích là bao nhiêu để được dung dịch có pH = 13?

A. 11:9.

B. 9:11.

C. 101:99.

D. 99:101.

Câu 45. Một dung dịch có a mol NH4+, b mol Mg2+, c mol SO42- và d mol HCO3-.

Biểu thức biểu thị sự liên quan giữa a, b, c, d sau đây là đúng?

A. a + 2b = c + d.

B. a + 2b = 2c + d.

C. a + b = 2c + d.

D. a + b = c + d.

Câu 46. Dung dịch A có chứa: Mg2+, Ba2+, Ca2+ và 0,2 mol Cl-, 0,3 mol NO3-.

Thêm dần dần dung dịch Na2CO3 1M vào dung dịch A cho đến khi được lượng kết tủa lớn nhất thì ngừng lại. Hỏi thể tích dung dịch Na2CO3 đã thêm vào là bao nhiêu?

A. 300 ml.

B. 200 ml.

C.150 ml.

D. 250 ml.

Câu 47. Dung dịch X chứa các ion: Fe3+, SO42-, NH4+, Cl-. Chia dung dịch X thành hai phần bằng nhau: - Phần 1: Tác dụng với lượng dư dung dịch NaOH, đun nóng thu được 0,672 lít khí (đktc) và 1,07 gam kết tủa.

- Phần 2: Tác dụng với lượng dư dung dịch BaCl2, 4,66 gam kết tủa. Tổng khối lượng các muối khan thu được khi cô cạn dung dịch X là (quá trình cô cạn chỉ có nước bay hơi) A. 3,73 gam.

B. 7,04 gam.

C. 7,46 gam.

D. 3,52 gam.

Câu 48. Một dung dịch A chứa hỗn hợp AgNO3 0,1 M và Pb(NO3)2 0,05 M, dung dịch B chứa hỗn hợp HCl 0,2M và NaCl 0,05 M. Cho dung dịch B vào 100 ml dung dịch A để thu được kết tủa lớn nhất là m gam chất rắn. Thể tích dung dịch B cần cho vào 100 ml dung dịch A và giá trị m là: A. 80ml và 1,435 gam.

B. 80ml và 2,825 gam.

C. 100ml và 1,435 gam.

D. 100ml và 2,825 gam.

Câu 49. Cho 500 ml dung dịch A chứa Cu(NO3)2 và Al(NO3)3 tác dụng với dung dịch NaOH dư thấy xuất hiện 9,8 gam. Mặt khác khi cho 500 ml dung dịch A tác dụng với dung dịch NH3 dư lại thấy tạo 15,6 gam kết tủa. Nồng độ của Cu(NO3)2 và Al(NO3)3 trong dung dịch A lần lượt là: A. 0,2 M và 0,15 M. B. 0,59M và 0,125 M. C. 0,2M và 0,4M. D. 0,4M và 0,2M. Câu 1. A Câu 2. D Câu 3. A Câu 4. B Câu 5. A Câu 6. C Câu 7. D Câu 8. C Câu 9. C Câu 10. A Câu 11. D Câu 12. C Câu 13. C

Câu 14. D Câu 15. B Câu 16. B Câu 17. C Câu 18. C Câu 19. B Câu 20. D Câu 21. A Câu 22. A Câu 23. D Câu 24. A Câu 25. A Câu 26. D

Câu 27. A Câu 28. C Câu 29. B Câu 30. D Câu 31. C Câu 32. B Câu 33. D Câu 34. B Câu 35. B Câu 36. A Câu 37. C Câu 38. D Câu 39. A

Câu 40. B Câu 41. A Câu 42. D Câu 43. C Câu 44. B Câu 45. B Câu 46. D Câu 47. C Câu 48. B Câu 49. C

B. CHƯƠNG “NITƠ - PHOTPHO” Câu 1. Khi có sấm chớp khí quyển sinh ra A. oxit cacbon B. oxit nitơ.

C. nước.

D. nitơ.

Câu 2. Cho các phản ứng sau: (1) N2 + O2 → 2NO (2) N2 + 3H2 → 2NH3 Trong hai phản ứng trên thì nitơ A. chỉ thể hiện tính oxi hóa.

B. chỉ thể hiện tính khử.

C. thể hiện cả tính khử và tính oxi hóa.

D. không thể hiện tính khử và tính oxi hóa.

Câu 3. Hiệu suất của phản ứng giữa N2 và H2 tạo thành NH3 bị giảm nếu A. giảm áp suất, tăng nhiệt độ.

B. giảm áp suất, giảm nhiệt độ.

C. tăng áp suất, tăng nhiệt độ.

D. tăng áp suất, giảm nhiệt độ.

Câu 4. Phát biểu không đúng là A. Trong điều kiện thường, NH3 là khí không màu, mùi khai.

B. Khí NH3 nặng hơn không khí.

C. Khí NH3 dễ hoá lỏng, tan nhiều trong nước.

D. Liên kết giữa N và 3 nguyên tử H là liên kết cộng hoá trị có cực.

Câu 5. Khí amoniac làm giấy quỳ tím ẩm A. chuyển thành màu đỏ.

B. chuyển thành màu xanh.

C. không đổi màu.

D. mất màu.

Câu 6. Nhỏ từ từ dung dịch NH3 đến dư vào dung dịch CuCl2. Hiện tượng xảy ra là A. lúc đầu có kết tủa màu trắng, sau đó kết tủa tan dần cho dung dịch màu xanh lam.

B. xuất hiện kết tủa màu xanh, không tan.

C. lúc đầu có kết tủa màu xanh thẫm, sau đó kết tủa tan cho dung dịch màu xanh lam.

D. lúc đầu có kết tủa màu xanh lam, sau đó kết tủa tan cho dung dịch màu xanh thẫm.

Câu 7. Dãy gồm các chất đều phản ứng được với NH3 (với điều kiện coi như đầy đủ) là: A. HCl, O2, CuO, Cl2, AlCl3.

B. H2SO4, CuO, H2S, Na, NaOH. C. HCl, FeCl3, Cl2, CuO, Na2CO3.

D. HNO3, CuO, CuCl2, H2SO4, Na2O. Câu 8. Dãy gồm các chất đều bị hoà tan trong dung dịch NH3 là: A. Cu(OH)2, AgCl, Zn(OH)2, Ag2O. B. Cu(OH)2, AgCl, Zn(OH)2, Al(OH)3.

C. Cu(OH)2, AgCl, Fe(OH)2, Ag2O. D. Cu(OH)2, Cr(OH)2, Zn(OH)2, Ag2O. Câu 9. Dung dịch NH3 không có khả năng tạo phức chất với hiđroxit của kim loại nào?

A. Cu. B. Ag. C. Zn. D. Fe. Câu 10. Dẫn khí NH3 dư vào dung dịch hỗn hợp gồm: AgNO3, Cu(NO3)2, Mg(NO3)2, Zn(NO3)2, Ni(NO3)2, Al(NO3)3. Sau phản ứng thu được bao nhiêu kết tủa?

A. 5.

B. 2.

C. 3.

D. 4.

Câu 11. Có 4 dung dịch muối riêng biệt: CuCl2, ZnCl2, FeCl3, AlCl3. Nếu thêm dung dịch KOH dư, rồi thêm tiếp dung dịch NH3 vào dung dịch trên thì số chất kết tủa thu được là A. 1.

B. 3.

C. 2.

D. 4.

Câu 12. Cho sơ đồ phản ứng: Al + HNO3 → Al(NO3)3 + N2 + N2O + H2O Biết khi cân bằng tỉ lệ số mol giữa N2O và N2 là 3:2. Tỉ lệ mol nAl:nNO:nN lần lượt là: A. 44:6:9.

B. 46:9:6.

C. 46:6:9.

D. 44:9:6.

Câu 13. Cho sơ đồ phản ứng: FexOy + HNO3 → Fe(NO3)3 + NO + H2O. Hệ số của FexOy sau khi cân bằng là A. 1.

B. 2.

C. 3.

D. 4.

Câu 14. Cho phản ứng: FeO + HNO3 → Fe(NO3)3 + NxOy + H2O. Hệ số tối giản của HNO3 là A. 3x-2y.

B. 10x-4y.

C. 16x-6y.

D. 8x-3y.

Câu 15. Có các mệnh đề sau: 1) Các muối nitrat đều tan trong nước và đều là chất điện li mạnh.

2) Ion NO3- có tính oxi hóa trong môi trường axit.

3) Khi nhiệt phân muối nitrat rắn ta đều thu được khí NO2.

4) Hầu hết muối nitrat đều bền nhiệt. Các mệnh đề đúng là: A. (1) và (3).

B. (2) và (4).

C. (2) và (3).

D. (1) và (2).

Câu 16. Khi nhiệt phân, dãy muối rắn nào dưới đây đều sinh ra kim loại ?

A. AgNO3, Hg(NO3)2.

B. AgNO3, Cu(NO3)2.

C. Hg(NO3)2, Mg(NO3)2.

D.Cu(NO3)2, Mg(NO3)2.

Câu 17. Khi bị nhiệt phân dãy muối nitrat nào sau đây cho sản phẩm là oxit kim loại, khí nitơ đioxit và oxi?

A. Cu(NO3)2, AgNO3, NaNO3.

B. KNO3, Hg(NO3)2, LiNO3.

C. Pb(NO3)2, Zn(NO3)2, Cu(NO3)2.

D. Mg(NO3)2, Fe(NO3)3, AgNO3.

Câu 18. Trong một bình kín chứa 10 lít nitơ và 10 lít hiđro ở nhiệt độ 0oC và 10 atm. Sau phản ứng tổng hợp NH3, lại đưa bình về 0oC. Biết rằng có 60% hiđro tham gia phản ứng, áp suất trong bình sau phản ứng là A. 10 atm.

B. 8 atm.

C. 9 atm.

D. 8,5 atm.

Câu 19. Một hỗn hợp N2, H2 được lấy vào bình phản ứng có nhiệt độ được giữ không đổi. Sau thời gian phản ứng, áp suất của các khí trong bình giảm 5% so với áp suất lúc đầu. Biết rằng % số mol của N2 đã phản ứng là 10%. Phần trăm thể tích của các khí N2, H2 trong hỗn hợp đầu lần lượt là: A. 75%; 25%.

B. 25%; 75%.

C. 20%; 80%.

D. 30%; 70%.

Câu 20. Hỗn hợp A gồm 3 khí NH3, N2, H2. Dẫn hỗn hợp A vào bình có nhiệt độ cao. Sau phản ứng phân hủy NH3 (coi như hoàn toàn) thu được hỗn hợp khí B có thể tích tăng 25% so với A. Dẫn B đi qua ống đựng CuO nung nóng sau đó loại nước thì chỉ còn một chất khí có thể tích giảm 75% so với B. Phần trăm thể tích của các khí NH3, N2, H2 trong A là: A. 25%; 20%; 55%.

B. 25%; 18,75%; 56,25%.

C. 20%; 25%; 55%.

D. 30,5%; 18,75%; 50,75%.

Câu 21. Thực hiện phản ứng giữa H2 và N2 (tỉ lệ mol 4:1), trong bình kín có xúc tác, thu được hỗn hợp khí có áp suất giảm 9% so với ban đầu (trong cùng điều kiện).

Hiệu suất phản ứng là A. 20%.

B. 22,5%.

C. 25%.

D. 27%.

Câu 22. Dẫn 2,24 lít NH3 (đktc) đi qua ống đựng 32 gam CuO nung nóng thu được chất rắn A và khí B. Ngâm chất rắn A trong dung dịch HCl 2M dư. Tính thể tích dung dịch axit đã tham gia phản ứng? Coi hiệu suất quá trình phản ứng là 100%.

A. 0,10 lít.

B. 0,52 lít.

C. 0,25 lít.

D. 0,35 lít.

Câu 23. Cho dung dịch NH4NO3 tác dụng với dung dịch kiềm của một kim loại hóa trị II, thu được 4,48 lít khí ở đktc và 26,1 gam muối. Kim loại đó là A. Ca (40).

B. Mg (24).

C. Cu (64).

D. Ba (137).

Câu 24. Cho dung dịch NaOH dư vào 150 ml dung dịch (NH4)2SO4 1M. Đun nóng nhẹ, thể tích khí thu được (đktc) là bao nhiêu?

A. 3,36 lít.

B. 33,60 lít.

C. 7,62 lít.

D. 6,72 lít.

Câu 25. Dung dịch E chứa các ion Mg2+, SO42-, NH4+, Cl-. Chia dung dịch E ra 2 phần bằng nhau: Cho phần I tác dụng với dung dịch NaOH dư, đun nóng, được 0,58

gam kết tủa và 0,672 lít khí (đktc). Phần II tác dụng với dung dịch BaCl2 dư, được 4,66 gam kết tủa. Tổng khối lượng các chất tan trong dung dịch E bằng A. 6,11gam.

B. 3,055 gam.

C. 5,35 gam.

D. 9,165 gam.

Câu 26. Chia m gam Al thành hai phần bằng nhau: - Phần 1: Tác dụng với lượng dư dung dịch NaOH, sinh ra x mol khí H2.

- Phần 2: Tác dụng với lượng dư dung dịch HNO3 loãng, sinh ra y mol khí N2O (sản phẩm khử duy nhất). Quan hệ giữa x và y là A. x = y.

B. y = 2x.

C. x = 2y.

D. x = 4y.

Câu 27. Hòa tan 4,59 gam Al bằng dung dịch HNO3 thu được hỗn hợp khí NO và N2O có tỉ khối hơi đối với hiđro bằng 16,75. Biết rằng không có phản ứng tạo muối NH4NO3. Thể tích NO và N2O thu được lần lượt là: A. 2,24 lít và 6,72 lít.

B. 2,016 lít và 0,672 lít.

C. 0,672 lít và 2,016 lít.

D. 1,972 lít và 0,448 lít.

Câu 28. Hòa tan 15 gam hỗn hợp X gồm hai kim loại Mg và Al vào dung dịch Y gồm HNO3 và H2SO4 đặc thu được 0,1 mol mỗi khí SO2, NO, NO2, N2O. Biết rằng không có phản ứng tạo muối NH4NO3. Phần trăm khối lượng của Al và Mg trong X lần lượt là: A. 63% và 37%.

B. 36% và 64%.

C. 50% và 50%.

D. 46% và 54%.

Câu 29. Hòa tan hoàn toàn 12 gam hỗn hợp Fe, Cu (tỉ lệ mol 1:1) bằng axit HNO3, thu được V lít (đktc) hỗn hợp khí X (gồm NO và NO2) và dung dịch Y (chỉ chứa hai muối và axit dư). Tỉ khối của X đối với H2 bằng 19. Giá trị của V là A. 2,24 lít.

B. 4,48 lít.

C. 5,60 lít.

D. 3,36 lít.

Câu 30. Cho 12,9 gam hỗn hợp Al, Mg phản ứng với dung dịch hỗn hợp 2 axit HNO3 và H2SO4 đặc nóng, thu được 0,15 mol mỗi khí SO2, NO và 0,4 mol NO2. Cô cạn dung dịch thu được sau phản ứng thu được m gam muối. Giá trị của m là A. 68,1.

B. 84,2.

C. 68,1 < m < 84,2.

D. 68,1 ≤ m ≤ 84,2.

Câu 31. Hai oxi của nitơ có cùng thành phần khối lượng của oxi là 69,55%. Biết rằng tỉ khối của X so với H2 bằng 23, tỉ khối của Y so với X bằng 2. Hai oxit đó là: A. NO2 và N2O4.

B. NO và NO2 C. N2O và NO. D. N2O5 và NO2.

Câu 32. Hòa tan 3,6 gam một oxit kim loại trong dung dịch HNO3 đặc, nóng dư thu được dung dịch chứa 12,1 gam muối. Công thức hóa học của oxit là A. CuO. B. MgO. C. FeO. D. Fe2O3.

Câu 33. Hòa tan 2,32 gam muối cacbonat trong dung dịch HNO3 loãng, dư thu được dung dịch chứa 4,84 gam muối. Công thức hóa học của muối là A. Na2CO3.

B. K2CO3.

C. BaCO3.

D. FeCO3.

Câu 34. Cho 0,8 mol Al tác dụng với dung dịch HNO3 thu được 0,3 mol khí X là sản phẩm khử duy nhất. Khí X là A. NO2.

B. NO. C. N2O. D. N2.

Câu 35. Hòa tan 4,59 gam Al bằng dung dịch HNO3 thu được 2,688 lít hỗn hợp khí NO và khí X, trong đó nNO : nX = 3 :1. Khí X là A. NO2.

B. N2.

C. N2O. D. NO. Câu 36. Hòa tan hòa toàn 16,25 gam kim loại R bằng dung dịch HNO3 loãng thu được 1,12 lít khí ở đktc một chất khí không màu, không mùi, không cháy. Kim loại R là A. Fe (56).

B. Mg (24).

C. Ba (137).

D. Zn (65).

Câu 37. Cho 3,024 gam một kim loại M tan hết trong dung dịch HNO3 loãng, thu được 940,8 ml khí (đktc) NxOy (sản phẩm khử duy nhất) có tỉ khối đối với H2 bằng 22. Khí NxOy và kim loại M là: A. N2O và Fe. B. NO2 và Al. C. N2O và Al. D. NO và Mg. Câu 38. Cho 7,22 gam hỗn hợp X gồm Fe và một kim loại M có hoá trị không đổi, chia X thành 2 phần bằng nhau: - Phần 1 tác dụng với HCl dư thu được 2,128 lít khí (đktc).

- Phần 2 cho tác dụng với dung dịch HNO3 dư thu được 1,792 lít NO là sản phẩm khử duy nhất (đktc). Kim loại M và % M trong hỗn hợp là: A. Al với 53,68%.

B. Cu với 25,87%.

C. Zn với 48,12%.

D. Al với 22,44%.

Câu 39. Thêm 2,16 gam nhôm vào dung dịch HNO3 rất loãng vừa đủ thu được dung dịch A và không thấy khí thoát ra. Thêm NaOH dư vào A đến khi kết tủa vừa tan hết thì số mol NaOH đã dùng là A. 0,16 mol.

B. 0,19 mol.

C. 0,32 mol.

D. 0,35 mol.

Câu 40. Nung nóng 66,2 gam Pb(NO3)2 thu được 55,4 gam chất rắn. Hiệu suất phản ứng phân huỷ là A. 25%.

B. 40%.

C. 27,5%.

D. 50%.

Câu 41. Nung 10,65 gam Al(NO3)3, sau một thời gian đem cân lại thấy còn 7,41 gam chất rắn. Phần trăm khối lượng Al(NO3)3 bị phân hủy là A. 7%.

B. 30,42%.

C. 40%.

D. 69,57%.

Câu 42. Khi đun nóng trong điều kiện không có không khí, photpho đỏ chuyển thành hơi, sau đó làm lạnh phần hơi thì thu được photpho A. đỏ.

B. vàng.

C. trắng.

D. nâu.

Câu 43. So với photpho đỏ thì photpho trắng có hoạt tính hoá học A. bằng nhau.

B. yếu hơn.

C. mạnh hơn.

D. không so sánh được.

Câu 44. Trong điều kiện thường, photpho hoạt động hoá học mạnh hơn nitơ là do A. độ âm điện của photpho (2,1) nhỏ hơn của nitơ (3,0).

B. trong điều kiện thường photpho ở trạng thái rắn, còn nitơ ở trạng thái khí.

C. liên kết trong phân tử photpho kém bền hơn trong phân tử nitơ.

D. photpho có nhiều dạng thù hình, còn nitơ chỉ có một dạng thù hình.

Câu 45. Muốn tăng cường sức chống bệnh, chống rét và chịu hạn cho cây người ta dùng phân A. đạm.

B. kali.

C. lân.

D. vi lượng.

Câu 46. Thành phần của phân amophot gồm: A. NH4H2PO4 và (NH4)2HPO4.

B. (NH4)2HPO4 và (NH4)3PO4.

C. (NH4)3PO4 và NH4H2PO4.

D. Ca(H2PO4)2 và NH4H2PO4.

Câu 47. Thành phần của phân nitrophotka gồm: A. KNO3 và (NH4)2HPO4.

B. (NH4)2HPO4 và (NH4)3PO4.

C. (NH4)3PO4 và KNO3.

D. Ca(H2PO4)2 và NH4H2PO4.

Câu 48. Loại phân bón hoá học có tác dụng làm cho cành lá khoẻ, hạt chắc, quả hoặc củ to là phân A. đạm.

B. lân.

C. kali.

D. vi lượng.

Câu 49. Phân đạm 2 lá là A. NH4Cl. B. NH4NO3.

C. (NH4)2SO4.

D. NaNO3.

Câu 50. Trong các loại phân bón sau : NH4Cl, (NH2)2CO, (NH4)2SO4, NH4NO3, loại có hàm lượng đạm cao nhất là A. NH4Cl. B. NH4NO3.

C. (NH2)2CO. D. (NH4)2SO4.

Câu 51. Để sản xuất phân lân nung chảy, người ta nung hỗn hợp X ở nhiệt độ trên 1000oC trong lò đứng. Sản phẩm nóng chảy từ lò đi ra được làm nguội nhanh bằng nước để khối chất bị vỡ thành các hạt vụn, sau đó sấy khô và nghiền thành bột. X gồm: A. apatit: Ca5F(PO4)3, đá xà vân: MgSiO3 và than cốc: C. B. photphorit: Ca3(PO4)2, cát: SiO2 và than cốc: C. C. apatit: Ca5F(PO4)3, đá vôi: CaCO3 và than cốc: C. D. photphorit: Ca3(PO4)2, đá vôi: CaCO3 và than cốc: C. Câu 52. Cho 44 gam NaOH vào dung dịch chứa 39,2 gam H3PO4. Sau khi phản ứng xảy ra hoàn toàn, đem cô cạn dung dịch. Khối lượng từng muối khan thu được là: A. 50 gam Na3PO4.

B. 49,2 gam NaH2PO4 và 14,2 gam Na3PO4.

C. 15 gam NaH2PO4.

D. 14,2 gam Na2HPO4 và 49,2 gam Na3PO4.

Câu 53. Cho 1,32 gam (NH4)2SO4 tác dụng với dung dịch NaOH dư, đun nóng thu được một sản phẩm khí. Hấp thụ hoàn toàn lượng khí trên vào dung dịch chứa 3,92 gam H3PO4. Muối thu được là: A. NH4H2PO4.

B. (NH4)2HPO4.

C. (NH4)3PO4.

D. NH4H2PO4 và (NH4)2HPO4.

Câu 54. Phân supephotphat kép thực tế sản xuất được thường chỉ có 40% P2O5.

Vậy % khối lượng Ca(H2PO4)2 trong phân bón đó là A. 78,56%.

B. 56,94%.

C. 65,92%.

D. 75,83%.

Câu 55. Một loại phân supephotphat kép có chứa 69,62% muối canxi đihiđrophotphat, còn lại gồm các chất không chứa photpho. Độ dinh dưỡng của loại phân lân này là A. 48,52%.

B. 42,25%.

C. 39,76%.

D. 45,75%.

Câu 1. B Câu 2. C Câu 3. A Câu 4. B Câu 5. B Câu 6. D Câu 7. A Câu 8. A Câu 9. D Câu 10. B Câu 11. A Câu 12. D Câu 13. C Câu 14. C

Câu 15. D Câu 16. A Câu 17. C Câu 18. B Câu 19. B Câu 20. B Câu 21. B Câu 22. C Câu 23. D Câu 24. D Câu 25. A Câu 26. D Câu 27. B Câu 28. B

Câu 29. C Câu 30. C Câu 31. A Câu 32. C Câu 33. D Câu 34. C Câu 35. C Câu 36. D Câu 37. C Câu 38. D Câu 39. D Câu 40. D Câu 41. C Câu 42. C

Câu 43. C Câu 44. C Câu 45. B Câu 46. A Câu 47. A Câu 48. B Câu 49. B Câu 50. C Câu 51. A Câu 52. D Câu 53. A Câu 54. C Câu 55. B

B. CHƯƠNG “ CACBON - SILIC” to

Câu 1. Cho phản ứng: C + HNO3 đặc  X + Y + H2O. Các chất X và Y là: A. CO và NO. B. CO2 và NO2.

C. CO và NO2.

D. CO2 và NO. Câu 2. Cho các chất: (1) O2; (2) CO2; (3) H2; (4) Fe2O3; (5) SiO2; (6) HC1; (7) CaO; (8) H2SO4 đặc; (9) HNO3; (10) H2O; (11) KMnO4. Cacbon có thể phản ứng trực tiếp được với bao nhiêu chất?

A. 12.

B. 9.

C. 11.

D.10.

Câu 3. Cho các chất: (1) O2; (2) Cl2; (3) Al2O3; (4) Fe2O3; (5) HNO3; (6) HC1; (7) CaO; (8) H2SO4; (9) ZnO; (10) PdCl2. Cacbon monooxít có thể phản ứng trực tiếp được với bao nhiêu chất?

A. 5.

B. 6.

C. 7.

D. 8.

Câu 4. Cho các chất: (1) O2; (2) dd NaOH; (3) Mg; (4) dd Na2CO3; (5) SiO2; (6) HC1; (7) CaO; (8) Al; (9) ZnO; (10) H2O; (11) NaHCO3; (12) KMnO4; (13) HNO3; (14) Na2O. Cacbon đioxit có thể phản ứng trực tiếp được với bao nhiêu chất?

A. 5.

B. 6.

C. 7.

D. 8.

Câu 5. Để phòng nhiễm độc CO, là khí không màu, không mùi, rất độc người ta dùng chẩt hấp thụ là A. đồng (II) oxit và mangan oxit.

B. đổng (II) oxit và magie oxit.

C. đồng (II) oxit.

D. than hoạt tính.

Câu 6. Khi nói về CO2, khẳng định nào sau đây không đúng?

A. Chất khí không màu, không mùi, nặng hơn không khí.

B. Chất chủ yêu gây hiệu ứng nhà kính.

C. Chất không độc nhưng không duy trì sự sống.

D. Chất khí dùng để chữa cháy, nhất là các đám cháy kim loại.

Câu 7. Hiện tượng xảy ra khi sục từ từ đến dư khí CO2 vào dung dịch hỗn hợp NaOH và Ba(OH)2 là A. dung dịch vẫn đục, độ đục tăng dần đến cực đại không đổi, một thời gian sau đó giảm dần đến trong suốt.

B. ban đầu không có hiện tượng gì, đến một lúc nào đó dung dịch vẫn đục, độ đục tăng dần đến cực đại sau đó giảm dần đến trong suốt.

C. ban đầu không có hiện tượng gì, sau đó xuất hiện kết tủa và tan ngay.

D. dung dịch vẫn đục, độ đục tăng dần đến cực đại sau đó giảm dần đến trong suốt.

Câu 8. Nhận định nào dưới đây là đúng? Tất cả muối cacbonat đều A. tan trong nước.

B. bị nhiệt phân tạo ra oxit kim loại và cacbon đioxit.

C. không tan trong nước.

D. bị nhiệt phân trừ muối cacbonat của kim loại kiềm.

Câu 9. Cho từ từ dung dịch Na2CO3 đển dư vào dung dịch HCl, dung dịch thu được có A. pH = 7.

B. pH < 7.

C. pH > 7.

D. pH không xác định được.

Câu 10. Có 4 ống nghiệm được đánh số theo thứ tự 1, 2, 3, 4. Mồi ống nghiệm chứa môt trong các dung dịch AgNO3, ZnCl2, HI, Na2CO3. Biết rằng: - Dung dịch trong ống nghiệm 2 và 3 tác dụng được với nhau sinh ra chất khí.

- Dung dịch trong ống nghiệm 2 và 4 không phản img được với nhau.

Dung dịch trong các ống nghiệm 1, 2, 3, 4 lẩn lượt là: A. AgNO3, Na2CO3, HI, ZnCl2.

B. ZnCl2, HI, Na2CO3, AgNO3.

C. ZnCl2, Na2CO3, HI, AgNO3.

D. AgNO3, HI, Na2CO3, ZnCl2.

Câu 11. Nhiệt phân hoàn toàn hỗn hợp gồm: NaHCO3, BaCO3, MgCO3, Al2O3 thu được chất rắn X và khí Y. Chất rắn X gồm: A. Na2O, BaO, MgO, Al2O3.

B. Na2CO3, BaCO3, MgO, Al2O3. c. NaHCO3, BaCO3, MgCO3, Al. D. Na2CO3, BaO, MgO, Al2O3.

Câu 12. Nung nóng hoàn toàn hỗn hợp CaCO3, Ba(HCO3)2, MgCO3, Mg(HCO3)2 đến khối lượng không đổi, thu được sản phẩm chất rắn gồm: A. CaO, BaCO3, MgCO3.

B. CaO, BaCO3, MgO, MgCO3.

C. Ca, BaO, Mg, MgO. D. CaO, BaO, MgO. Câu 13. Sự hình thành thạch nhũ trong các hang động đá vôi là do phản ứng hoá học nào sau đây?

A. CaCO3 +CO2 + H2O → Ca(HCO3)2.

B. Ca(OH)2 + Na2CO3 → CaCO3 +2NaOH. to

C. CaCO3  CaO + CO2.

D. Ca(HCO3)2 → CaCO3 + CO2 + H2O. Câu 14. Cho dãy biển đối hoá học sau: CaCO3 → CaO → Ca(OH)2 → Ca(HCO3)2 → CaCO3 → CO2 Điều nhận định nào sau đây đúng?

A. Có 2 phản ứng oxi hóa – khử.

B. Có 3 phản ứng oxi hóa – khử.

C. Có 1 phản ứng oxi hóa – khử.

D. Không có phản ứng oxi hóa – khử.

Câu 15. Khí CO2 điều chế trong phòng thí nghiệm thường lẫn khí HCl và hơi nước. Để loại bỏ HCl và hơi nước ra khỏi hỗn hợp, ta dùng A. dung dịch NaOH đặc.

B. dung dịch NaHCO3 bão hoà và dung dịch H2SO4 đặc.

C. dung dịch H2SO4 đặc.

D. dung dịch Na2CO3 bão hoà và dung dịch H2SO4 đặc.

Câu 16. Thành phần chính của khí than ướt là: A. CO, CO2, H2, N2.

B. CH4, CO, CO2, N2.

C. CO, CO2, H2, NO2.

D. CO, CO2, NH3, N2.

Câu 17. Thành phẩn chính của khí than than khô là: A. CO, CO2, N2.

B. CH4, CO, CO2, N2.

C. CO, CO2, H2, NO2.

D. CO, CO2, NH3, N2.

Câu 18. Để phân biệt khí SO2 và khí CO2 thì thuốc thử nên dùng là A. Dung dịch nước brom.

B. Dung dịch Ca(OH)2.

C. Dung dịch Ba(OH)2.

D. Quỳ tím ẩm.

Câu 19. Có 3 muối dạng bột NaHCO3, Na2CO3 và CaCO3. Hoá chất thích hợp đề nhận biết các chất trên là A. quỳ tím.

B. phenolphtalein.

C. nước.

D. axit HCl và quỳ tím.

Câu 20. Có 5 lọ mất nhãn đựng 5 chất bột màu trắng: NaCl, Na2CO3, Na2SO4, BaCO3, BaSO4. Chỉ dùng nước và khí CO2 thì có thể nhận được bao nhiêu chất?

A.2.

B.3.

C.4.

D. 5.

Câu 21. Chỉ dùng quỳ tím có thể nhận biết được bao nhiêu dung dịch trong số các dung dịch sau: NaCl, NaHCO3, Na2CO3, NaHSO4, Na2SO4, NaOH? A. 3.

B. 5.

C. 4.

D. 6.

Câu 22. Nguyên tố phổ biến thứ hai ở vỏ trái đất là A. oxi.

B. cacbon.

C. silic.

D. sắt.

Câu 23. Si phản ứng được với tất cả các chất trong dãy nào sau đây?

A. O2, F2, Mg, HC1, NaOH. B. O2, F2, Mg, NaOH. C. O2, F2, Mg, KOH. D. O2, Mg, HC1, KOH. Câu 24. Cacbon và silic cùng phản ứng với nhóm chất nào dưới đây?

A. HNO3 đặc nóng, HC1, NaOH. B. NaOH, Al, Cl2.

C. O2, HNO3 loãng, H2SO4 đặc, nóng.

D. Al2O3, CaO, H2.

Câu 25. Khi cho nước tác dụng với oxit axit nào thì axit sẽ không được tạo thành?

A. Cacbon đioxit.

B. Silic đioxit.

C. Lưu huỳnh đioxit.

D. Đinitơ pentaoxit.

Câu 26. Người ta thường dùng cát (SiO2) làm khuôn đúc kim loại. Để làm sạch hoàn toàn nhũng hạt cát bám trên bề mặt vật dụng làm bằng kim loại có thể dùng dung dịch nào sau đây?

A. Dung dịch HCl. B. Dung dich HF. C. Dung dịch NaOH loãng.

D. Dung dịch H2SO4.

Câu 27. Cho các chất (1) MgO, (2) C, (3) KOH, (4) axit HF, (5) axit HCl. Silic đioxit phản ứng với tất cả các chất trong nhóm nào sau đây?

A. 1, 2, 3, 4, 5.

B. 1, 2, 3, 5.

C. 1, 3, 4, 5.

D. 1, 2, 3, 4.

Câu 28. Cho dãy các chất: SiO2, Cr(OH)3, CrO3, Zn(OH)2, NaHCO3, Al2O3. Số chất trong dãy tác dụng được với dung dịch NaOH (đặc, nóng) là A. 6.

B.3.

C.5.

D.4.

Câu 29. Trong các phản ứng hoá học sau, phản ứng nào sai?

A. SiO2 + 4HF → SiF4 + H2O. B. SiO2 + 4HCl → SiCl4 + H2O. to

to

C. SiO2  2C Si  2CO .

D. SiO2  2Mg  MgO  Si .

Câu 30. Khi nung gạch, ngói thường có màu đỏ. Màu đỏ được gây nên bởi thành phần nào có trong đất sét?

A. nhôm oxit.

B. silic đioxit.

C. sắt oxit.

D. magie oxit.

Câu 31. Cho 10 lít hồn hợp khí (đktc) gồm CO2 và 68,64% CO về thể tích đi qua 100 gam dung dịch Ca(OH)2 7,4% thấy tách ra m gam kết tủa. Giá trị của m là A. 10 gam.

B. 8 gam.

C. 6 gam.

D. 12 gam.

Câu 32. Cho 4,48 lít CO2 vào 150 ml dung dịch Ca(OH)2 1M, cô cạn hỗn hợp các chất sau phản ứng ta thu được chất ran có khối lượng là A. 18,1 gam.

B. 15 gam.

C. 8,4 gam.

D. 20 gam Câu 33. Thổi khí CO2 vào dung dịch chứa 0,02 mol Ba(OH)2. Giá trị khối lượng kết tủa biến thiên trong khoảng nào khi CO2 biến thiên trong khoảng từ 0,005 mol đến 0,024 mol?

A. 0 gam đến 3,94 gam.

B. 0 gam đến 0,985 gam.

C. 0,985 gam đến 3,94 gam.

D. 0,985 gam đến 3,152 gam.

Câu 34. Sục V lít CO2 (đktc) vào 150 ml dung dịch Ba(OH)2 1M. Sau phản ứng thu được 19,7 gam kết tủa. Giá trị của V là

A. 2,24 lít; 4,48 lít.

B. 2,24 lít; 6,72 lít.

C. 3,36 lít; 6,72 lít.

D. 3,36 lít; 4,48 lít.

Câu 35. Dẫn 10 lít hỗn hợp khí gồm N2 và CO2 (đktc). Sục vào 2 lít dung dịch Ca(OH)2 0.02M thu được 1 gam kết tủa. Tính % theo thể tích CO2 trong hỗn hợp khí A. 2,24% và 15,68%.

B. 2,4% và 15,68%.

C. 2,24% và 15,86%.

D. 2,8% và 16,68%.

Câu 36. Sục V lít CO2 (đktc) vào dung dịch Ba(OH)2 thu được 9,85 gam kết tủa. Lọc bỏ kết tủa rồi cho dung dịch H2SO4 dư vào nước lọc, thu thêm 1,65 gam kết tủa nữa.

Giá trị của V là: A. 11,2 lít và 2,24 lít.

B. 1,437 lít.

C. 3,36 lít và 1,437 lít D. 1,12 lít và 1,437 lít.

Câu 37. Sục V lít CO2 (đktc) vào 200 ml dung dịch hỗn hợp KOH 0,5M và Ba(OH)2 0,375M thu được 11,82 gam kết tủa. Giá trị của V là A. 1,344 lít hoặc 8,512 lít.

B. 1,344 lít hoặc 4,256 lít.

C. 8,512 lít hoặc 4,256 lít.

D. 1,344 lít hoặc 4,256 lít.

Câu 38. Sục CO2 vào 200 ml hỗn hợp dung dịch gồm KOH 1M và Ba(OH)2 0,75M. Sau khi khí bị hấp thụ hoàn toàn thấy tạo 23,64 gam kết tủa. Thể tích khí CO2 đã dùng (đktc) là A. 8,512 lít.

B. 2,688 lít.

C. 2,24 lít.

D. Cả A và B đúng.

Câu 39. Hấp thụ hoàn toàn 1.568 lít CO2 (đktc) vào 500 ml dung dịch NaOH 0,16M thu được dung dịch X. Thêm 250 ml dung dich Y gồm BaCl2 0.16M và Ba(OH)2 a mol/1 vào dung dịch X thu được 3,94 gam kết tủa và dung dịch Z. Tính a?

A. 0,02M. B. 0,04M. C. 0,03M. D. 0,015M. Câu 40. Cho từ từ dung dịch chứa a mol HC1 vào đung dịch chứa b mol K2CO3 đồng thời khuấy đều, thu được V lít khí (đktc) và dung dịch X. Khi cho dư nước vôi trong vào đung dịch X thấy có xuất hiện kết tủa. Biểu thức liên hệ giữa V với a, b là A. V = 22,4(a – b).

B. V = 11,2(a – b).

C. V = 11,2(a + b).

D. V = 22,4(a + b).

Câu 41. Dung dịch X chứa 0,6 mol NaHCO3 và 0,3 mol Na2CO3. Thêm rất từ từ dung dịch chứa 0,8 mol HCl vào dung dịch X được dung dịch Y và V lít khí CO2 (đktc). Thêm vào dung dịch Y nước vôi trong dư thấy tạo thành m gam kết tủa. Giá trị của V và m là A. 11,2 lít CO2; 90 gam CaCO3.

B. 16,8 lít CO2; 60 gam CaCO3.

C. 11,2 lít CO2; 60 gam CaCO3.

D. 11,2 lít CO2; 40 gam CaCO3.

Câu 42. Hấp thụ hoàn toàn 13,44 lít CO2 (đktc) bằng 500 ml dung dịch NaOH aM thu được dung dịch X. Cho từ từ 200 ml dung dịch HCl 1M vào X có 1,12 lít khí (đktc) thoát ra. Giá trị của a là A. 1,5M. B. 1,2M. C. 2,0M. D. 1,0M. Câu 43. Cho từ từ 300 ml dưng dịch Na2CO3 1M vào 200 ml dung dịch hỗn hợp HCl 1M và H2SO4 0,5M thu được V lít khí (đktc). Giá trị của V là A. 1,68 lít.

B. 2,24 lít.

C. 3,36 lít.

D. 4,48 lít.

Câu 44. Thêm từ từ đển hết dung dịch chứa 0,02 mol K2CO3 vào dung dịch chứa 0,03 mol HCl. Lượng khí CO2 thu được ở đktc là A. 0,448 lít.

B. 0,224 lít.

C. 0,336 lít.

D. 0,112 lít.

Câu 45. Hoà tan 10,6 gam Na2CO3 và 6,9 gam K2CO3 vào nước thu được dung dịch X. Thêm từ từ m gam dung dịch HCl 5% vào X thấy thoát ra 0,12 mol khí. Giá trị của m là A. 87,6.

B. 175,2.

C. 39,4.

D. 197,1.

Câu 46. Cho đồng thời 1 lít dung dịch HCl 2M vào 1 lít dung dịch hỗn hợp Na2CO3 1M và NaHCO3 1M. Đến phản ứng hoàn toàn thu được V lít khí (đktc). Giá trị của V là A. V = 33,6.

B. 22,4 < V < 33.6. C. V = 22,4.

D. Kết quả khác.

Câu 47. Cho 3,45 gam hỗn hợp muối natri cacbonat và kali cacbonat tác dụng hết với dung dịch HCl thu được V lít CO2 (đktc) và 3,78 gam muối clorua. Giá trị của V là A. 6,72 lít.

B. 3,36 lít.

C. 0,224 lít.

D. 0,672 lít.

Câu 48. Cho 115 gam hỗn hợp ACO3, B2CO3, R2CO3 tác dụng với dung dịch HC1 dư thu được 0,896 lít khí (đktc). Cô cạn dung dịch sau phản ứng thu được chất rắn có khối lượng là A. 120 gam.

B. 115.44 gam.

C. 110 gam.

D. 116,22 gam.

Câu 49. Khử hoàn toàn một oxit sắt X ở nhiệt độ cao cần vừa đủ V lít khí CO (đktc), sau phán ứng thu được 0,84 gam Fe và 0,02 mol khí CO2. Công thức của X và giá trị V là: A. Fe3O4 và 0,224.

B. Fe2O3 và 0,448.

C. Fe3O4 và 0 448.

D. FeO và 0,224.

Câu 50. Cho 4,48 lít khí CO (ở đktc) từ từ đi qua ống sứ nung nóng đựng 8 gam một oxit sắt đến khi phản ứng xảy ra hoàn toàn. Khí thu được sau phản ứng có tỉ khối so với hiđro bằng 20. Công thức của oxit sắt và phần trăm thể tích của khí CO2 trong hỗn hợp khí sau phản ứng là: A. FeO; 75%.

B. Fe2O3; 75%.

C. Fe2O3; 65%.

D. Fe3O4; 75%.

Câu 1. B Câu 2. B Câu 3. C Câu 4. C Câu 5. D Câu 6. D Câu 7. A Câu 8. D Câu 9. C Câu 10. D Câu 11. D Câu 12. D Câu 13. D

Câu 14. D Câu 15. B Câu 16. A Câu 17. A Câu 18. D Câu 19. C Câu 20. D Câu 21. C Câu 22. C Câu 23. C Câu 24. C Câu 25. B Câu 26. B

Câu 27. D Câu 28. A Câu 29. B Câu 30. C Câu 31. C Câu 32. B Câu 33. C Câu 34. A Câu 35. A Câu 36. D Câu 37. D Câu 38. D Câu 39. A

Câu 40. A Câu 41. D Câu 42. A Câu 43. D Câu 44. C Câu 45. D Câu 46. B Câu 47. D Câu 48. B Câu 49. C Câu 50. B