Xây dựng và sử dụng bài tập sơ đồ, hình vẽ trong dạy học hóa học 9 ở trường THCS (2018)

LUẬN VĂN SIÊU CẤP CHANNEL

vectorstock.com/21449737

Ths Nguyễn Thanh Tú eBook Collection DẠY KÈM QUY NHƠN DISSERTATION PHÁT TRIỂN NỘI DUNG

Xây dựng và sử dụng bài tập sơ đồ, hình vẽ trong dạy học hóa học 9 ở trường THCS (2018) PDF VERSION | 2018 EDITION ORDER NOW / CHUYỂN GIAO QUA EMAIL TAILIEUCHUANTHAMKHAO@GMAIL.COM Tài liệu chuẩn tham khảo Phát triển kênh bởi Ths Nguyễn Thanh Tú Đơn vị tài trợ / phát hành / chia sẻ học thuật : Nguyen Thanh Tu Group Hỗ trợ trực tuyến Fb www.facebook.com/DayKemQuyNhon Mobi/Zalo 0905779594

TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM HÀ NỘI 2 KHOA HÓA HỌC ===o0o===

LÊ THỊ THÚY MƠ

XÂY DỰNG VÀ SỬ DỤNG BÀI TẬP SƠ ĐỒ, HÌNH VẼ TRONG DẠY HỌC HÓA HỌC 9 Ở TRƢỜNG TRUNG HỌC CƠ SỞ KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC Chuyên ngành: Phƣơng pháp dạy học Hóa học

HÀ NỘI – 2018

TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM HÀ NỘI 2 KHOA HÓA HỌC ===o0o===

LÊ THỊ THÚY MƠ

XÂY DỰNG VÀ SỬ DỤNG BÀI TẬP SƠ ĐỒ, HÌNH VẼ TRONG DẠY HỌC HÓA HỌC 9 Ở TRƢỜNG TRUNG HỌC CƠ SỞ KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC Chuyên ngành: Phƣơng pháp dạy học Hóa học Ngƣời hƣớng dẫn khoa học

ThS. CHU VĂN TIỀM

HÀ NỘI - 2018

LỜI CẢM ƠN Sau một thời gian học tập tại khoa Hóa học trường Đại học Sư phạm Hà Nội 2, bằng sự nỗ lực của bản thân và sự giúp đỡ tận tình của Thầy, Cô và bạn bè em đã hoàn thành khóa luận này.

Em xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc đến Th.S Chu Văn Tiềm đã tận tình hướng dẫn và giúp đỡ em trong quá trình hoàn thành khóa luận.

Em xin chân thành cảm ơn các thầy cô giáo thuộc Khoa Hóa học Trường Đại học Sư phạm Hà Nội 2 đã dành biết bao tâm huyết và công sức giúp chúng em có thể nắm được tri thức, hình thành những kĩ năng cần thiết để có thể trở thành những người giáo viên tốt trong tương lai.

Em xin cảm ơn sự hợp tác, giúp đỡ của Ban Giám Hiệu, các thầy cô và các em học sinh trường THCS Ngọc Châu, Ngọc Châu, Bắc Giang đã giúp đỡ em trong quá trình thực nghiệm sư phạm.

Xin gửi lời cảm ơn tập thể K40B - Sư phạm Hóa học đã bên em bốn năm đại học cùng nhau cố gắng. Cảm ơn các bạn, em kí túc xá phòng S2 4.10 đã luôn động viên, khuyến khích em, tạo nguồn cảm hứng tinh thần giúp em hoàn thành khóa luận.

Cuối cùng, em xin gửi lời cảm ơn tới gia đình đã luôn quan tâm, động viên giúp đỡ con mọi thứ tạo điều kiện tốt nhất để con hoàn thành khóa luận.

Hà Nội, ngày tháng 05 năm 2018 Sinh viên

Lê Thị Thúy Mơ

DANH MỤC TỪ NGỮ VIẾT TẮT Từ viết tắt

Nghĩa đầy đủ

BT

Bài tập

BTHH

Bài tập hóa học

ĐC

Đối chứng

GV

Giáo viên

GQVĐ

Giải quyết vấn đề

HS

Học sinh

NL

Năng lực

TN

Thực nghiệm

THCS

Trung học cơ sở

PPDH

Phương pháp dạy học

SBT

Sách bài tập

SGK

Sách giáo khoa

DANH MỤC HÌNH Hình 3.1. Đồ thị đường luỹ tích bài kiểm tra 15 phút .................................. 74 Hình 3.2. Đồ thị đường luỹ tích bài kiểm tra 45 phút ................................... 74 Hình 3.3. Biểu đồ cột thể hiện trình độ của học sinh qua bài kiểm tra 15 phút. ......................................................................................................................... 75 Hình 3.4. Biểu đồ cột thể hiện trình độ của học sinh qua bài kiểm tra 45 phút. ......................................................................................................................... 76

DANH MỤC BẢNG Bảng 1.1. Ý kiến của giáo viên về mức độ cần thiết của việc sử dụng các dạng bài tập trong dạy học hóa học (mức độ 1 thấp nhất, mức độ 5 cao nhất) ........................................................................................................ 19 Bảng 1.2. Ý kiến của giáo viên về số lượng và dạng bài tập sơ đồ, hình vẽ ...... 19 Bảng 1.3. Ý kiến của giáo viên về nguồn bài tập mà GV đã sử dụng trong dạy học hóa học (mức độ 1 thấp nhất, mức độ 5 cao nhất) .......................... 20 Bảng 2.1. Phân phối chương trình của chương trình Hóa học 9 ....................... 24 Bảng 3.1. Đối tượng lựa chọn để tiến hành thực nghiệm sư phạm .................... 68 Bảng 3.2. Bảng phân phối tần số học sinh đạt điểm Xi ...................................... 69 Bảng 3.3. Số % HS đạt điểm Xi........................................................................... 72 Bảng 3.4. Số % HS đạt điểm Xi trở xuống .......................................................... 73 Bảng 3.5. Số % HS đạt điểm yếu – kém, trung bình, khá và giỏi ....................... 73 Bảng 3.6. Một số tham số đặc trưng của đề kiểm tra 15 phút ........................... 76 Bảng 3.7. Kết quả phương sai và độ lệch chuẩn bài kiểm tra 15 phút .............. 77 Bảng 3.8. Kiểm định T- test so sánh kết quả trung bình của lớp TN và lớp ĐC 78 Bảng 3.9. Một số tham số đặc trưng của đề kiểm tra số 2 ................................. 78 Bảng 3.10. Kết quả phương sai và độ lệch chuẩn bài kiểm tra 45 phút ............ 79 Bảng 3.11. Kiểm định T- test so sánh kết quả trung bình của lớp TN và lớp ĐC ........................................................................................................... 80

MỤC LỤC MỞ ĐẦU ........................................................................................................... 1 1. Lí do chọn đề tài ............................................................................................. 1 2. Mục đích nghiên cứu ...................................................................................... 2 3. Khách thể và đối tượng nghiên cứu ............................................................... 2 4. Phạm vi nghiên cứu ........................................................................................ 2 5. Nhiệm vụ nghiên cứu ..................................................................................... 2 6. Giả thuyết khoa học ....................................................................................... 3 7. Phương pháp nghiên cứu................................................................................ 3 8. Điểm mới của đề tài ....................................................................................... 3 CHƢƠNG 1. CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ SỬ DỤNG BÀI TẬP SƠ ĐỒ, HÌNH VẼ THEO ĐỊNH HƢỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC CHO HỌC SINH .................................................................................... 4 1.1. Đổi mới giáo dục phổ thông theo định hướng phát triển năng lực ......... 4 1.2. Khái niệm và đặc điểm của năng lực ...................................................... 5 1.2.1. Khái niệm .......................................................................................... 5 1.2.2. Đặc điểm ........................................................................................... 5 1.2.3.Cấu trúc chung của năng lực ............................................................. 6 1.2.4. Các năng lực cần hình thành và phát triển cho học sinh trong dạy học Hóa học ............................................................................................... 8 1.3. Bài tập định hướng phát triển năng lực trong dạy học hóa học .............. 9 1.3.1. Khái niệm bài tập hóa học và bài tập định hướng phát triển năng lực ..................................................................................................................... 9 1.3.2. Ý nghĩa của bài tập hóa học ............................................................ 10 1.3.3. Phân loại bài tập theo định hướng phát triển năng lực .................. 12

1.3.4. Những xu hướng phát triển của bài tập hóa học hiện nay .............. 14 1.3.5. Những đặc điểm của bài tập định hướng năng lực ......................... 15 1.3.6. Bài tập hóa học sơ đồ, hình vẽ ........................................................ 16 1.4. Thực trạng sử dụng bài tập sơ đồ, hình vẽ trong dạy học hóa học 9 ở trường THCS hiện nay ................................................................................. 18 CHƢƠNG 2. XÂY DỰNG VÀ SỬ DỤNG BÀI TẬP SƠ ĐỒ, HÌNH VẼ NHẰM PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC TRONG DẠY HỌC HÓA HỌC LỚP 9 ............................................................................................................... 22 2.1. Mục tiêu, cấu trúc, nội dung của chương trình Hóa học 9 ................... 22 2.1.1. Mục tiêu của chương trình Hóa học 9 ............................................ 22 2.1.2. Cấu trúc nội dung chương trình Hóa học 9 .................................... 23 2.2. Những chú ý về mặt phương pháp dạy học Hóa học 9......................... 26 2.3. Xây dựng hệ thống bài tập sơ đồ, hình vẽ nhằm phát triển năng lực trong dạy học hóa học lớp 9 ......................................................................... 27 2.3.1. Nguyên tắc xây dựng bài tập sơ đồ và hình vẽ ............................... 27 2.3.2. Quy trình xây dựng bài tập thí nghiệm ........................................... 29 2.3.3. Hệ thống bài tập sơ đồ hình vẽ trong chương trình hóa học lớp 9. 29 2.4. Sử dụng các bài tập sơ đồ, hình vẽ trong dạy học Hóa học .................. 52 2.4.1. Sử dụng trong dạy học bài mới ....................................................... 52 2.4.2. Sử dụng trong giờ ôn tập, luyện tập................................................ 52 2.4.3. Sử dụng trong giờ thực hành .......................................................... 53 2.4.4. Sử dụng trong kiểm tra đánh giá..................................................... 53 2.5. Thiết kế kế hoạch dạy học .................................................................... 53 2.5.1. Kế hoạch dạy học bài 27 – Tiết 35: CACBON .............................. 53

2.5.2. Kế hoạch dạy học bài 28 – Tiết 36: CÁC OXIT CỦA CACBON . 60 CHƢƠNG 3. THỰC NGHIỆM SƢ PHẠM ................................................. 67 3.1. Mục đích thực nghiệm sư phạm............................................................ 67 3.2. Nhiệm vụ thực nghiệm sư phạm ........................................................... 67 3.3. Kế hoạch thực hiện thực nghiệm sư phạm............................................ 67 3.3.1. Địa bàn, đối tượng và thời gian ...................................................... 67 3.3.2. Tiến hành thực hiện ........................................................................ 68 3.4. Kết quả thực nghiệm và xử lí đánh giá số liệu ..................................... 69 3.4.1. Kết quả thực nghiệm ....................................................................... 69 3.4.2. Xử lí đánh giá số liệu ...................................................................... 69 KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ ................................................................ 82 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ...................................................... 83 PHỤ LỤC ........................................................................................................ 85

MỞ ĐẦU 1. Lí do chọn đề tài Ngày nay, để phát triển đất nước hội nhập quốc tế, giáo dục và đào tạo ngày càng được coi trọng. Theo nghị quyết số 29 - NQ/TW ngày 04/11/2013 của Ban chấp hành Trung ương đảng về “Đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo, đáp ứng yêu cầu công nghiệp hóa – hiện đại hóa trong điều kiện kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa và hội nhập quốc tế” “Giáo dục và đào tạo là quốc sách hàng đầu, là sự nghiệp của Đảng, Nhà nước và của toàn dân. Đầu tư cho giáo dục là đầu tư phát triển, được ưu tiên đi trước trong các chương trình, kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội” đã cho thấy quyết tâm đổi mới nền giáo dục nước ta trong giai đoạn hiện nay.

Trong quá trình đổi mới giáo dục nói chung, bộ môn hóa học nói riêng, đổi mới phương pháp dạy học theo hướng dạy học tích cực là một trong những vấn đề quan trọng hàng đầu. Với định hướng phát triển năng lực (NL) HS, sử dụng bài tập sơ đồ, hình trong dạy học Hóa học ở trường Trung học cơ sở (THCS) là phương pháp dạy học hiệu quả trong việc phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo của học sinh; bồi dưỡng phương pháp tự học; phát triển NL nhận thức, NL tư duy, NL giải quyết vấn đề (GQVĐ) cho HS, hình thành thái độ tình cảm, hứng thú học tập cho học sinh. Tuy nhiên, để đạt được điều đó đòi hỏi giáo viên phải có quá trình xây dựng, lựa chọn, sử dụng bài tập trong dạy học.

Khảo sát chương trình môn Hóa học ở trường Trung học cơ sở hiện nay, dạng bài tập sơ đồ, hình vẽ chưa nhiều, GV còn gặp khó khăn trong việc xây dựng và sử dụng dạng bài tập này trong quá trình dạy học.

Xuất phát từ những lí do trên và mong muốn đóng góp vào công cuộc đổi mới giáo dục nước nhà hiện nay tôi đã lựa chọn đề tài “Xây dựng và sử dụng bài tập sơ đồ, hình vẽ trong dạy học hóa học 9 ở trƣờng THCS”.

1

2. Mục đích nghiên cứu - Nghiên cứu xây dựng và sử dụng hệ thống bài tập sơ đồ, hình vẽ trong dạy học Hoá học 9 theo định hướng phát triển NL giải quyết vấn đề cho HS ở trường THCS, góp phần thực hiện đổi mới giáo dục phổ thông mà Bộ Giáo dục & và Đào tạo đang triển khai hiện nay.

3. Khách thể và đối tƣợng nghiên cứu - Khách thể nghiên cứu: Nội dung chương trình SGK Hoá học 9.

- Đối tượng nghiên cứu: + Bài tập sơ đồ, hình vẽ trong chương trình SGK Hóa học 9. + Các tài liệu liên quan đến đề tài nghiên cứu.

4. Phạm vi nghiên cứu - Nghiên cứu xây dựng bài tập hóa học (BTHH) theo định hướng phát triển năng lực giải quyết vấn đề cho HS thông qua Hóa học 9 – THCS theo chương trình sách giáo khoa hiện hành.

- Thực nghiệm (TN) tại trường THCS Ngọc Châu thuộc huyện Việt Yên tình Bắc giang.

5. Nhiệm vụ nghiên cứu - Nghiên cứu cơ sở lí luận và thực tiễn của đề tài: + Xu hướng đổi mới phương pháp dạy học (PPDH) hiện nay. + Cơ sở lí luận để đổi mới PPDH Hoá học. + Nghiên cứu tổng quan cơ sở lí luận và thực tiễn về sử dụng bài tập trong dạy học hóa học để phát triển NL cho HS. - Phân tích mục tiêu, đặc điểm nội dung, cấu trúc chương trình Hóa học THCS và đặc biệt là chương trình hóa học (sách giáo khoa) SGK lớp 9.

- Xây dựng hệ thống câu hỏi, bài tập có sử dụng sơ đồ, hình vẽ theo định hướng phát triển năng lực chương trình hóa học SGK lớp 9.

- Đề xuất hướng sử dụng các bài tập có sử dụng hình vẽ, sơ đồ đã xây

2

dựng.

- Thực nghiệm sư phạm để đánh giá tính khả thi và hiệu quả của đề tài.

6. Giả thuyết khoa học Nếu xây dựng và sử dụng hợp lí hệ thống câu hỏi, bài tập có sử dụng sơ đồ, hình vẽ theo định hướng phát triển năng lực thì sẽ góp phần phát triển năng lực cho HS, nâng cao được chất lượng dạy và học Hoá học ở trường phổ thông.

7. Phƣơng pháp nghiên cứu + Phương pháp nghiên cứu lí thuyết: Phân tích và tổng hợp các cơ sở lí luận liên quan đến đề tài nghiên cứu. + Phương pháp nghiên cứu thực tiễn. + Phương pháp điều tra: Tìm hiểu khả năng nhận thức của học sinh. + Phương pháp quan sát. + Thực nghiệm sư phạm: Tiến hành thực nghiệm sư phạm. + Phương pháp chuyên gia: Xin ý kiến chuyên gia, các giáo viên giàu kinh nghiệm để hoàn thành đề tài.

8. Điểm mới của đề tài Xây dựng và sử dụng bài tập trong dạy học Hóa học là vấn đề đã được nhiều tác giả nghiên cứu đề cập tới với nhiều mức độ khác nhau. Tuy nhiên, xây dựng các bài tập sơ đồ, hình vẽ trong dạy học Hóa học 9 ở trường THCS nhằm phát triển năng lực cho học sinh hiện vẫn còn đang là một trong những vấn đề mới và chưa có nhiều nghiên cứu.

3

CHƢƠNG 1 CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ SỬ DỤNG BÀI TẬP SƠ ĐỒ, HÌNH VẼ THEO ĐỊNH HƢỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC CHO HỌC SINH 1.1. Đổi mới giáo dục phổ thông theo định hƣớng phát triển năng lực Chương trình giáo dục định hướng phát triển năng lực nay còn gọi là dạy học định hướng kết quả đầu ra được bàn đến nhiều từ những năm 90 của thế kỷ 20 và ngày nay đã trở thành xu hướng giáo dục quốc tế.

Thực chất của dạy học theo định hướng phát triển năng lực là dạy học theo hướng tích cực (dạy học tích cực) chính là phát huy được tính tích cực nhận thức của HS. Nói cách khác là “dạy học lấy người học làm trung tâm”.

Trong dạy và học tích cực, dưới sự thiết kế của tổ chức, định hướng của giáo viên, người học tham gia vào quá trình hoạt động học tập từ khâu phát hiện vấn đề, tìm giải pháp cho vấn đề đặt ra, thực hiện các giải pháp và rút ra kết luận. Quá trình đó giúp người học lĩnh hội nội dung học tập đồng thời phát triển năng lực sáng tạo.

Chương trình dạy học định hướng phát triển năng lực tập trung vào việc mô tả chất lượng đầu ra, có thể coi là “sản phẩm cuối cùng” của quá trình dạy học. Việc quản lí chất lượng dạy học chuyển từ việc điều khiển “đầu vào” sang điều khiển “đầu ra”, tức là kết quả học tập của HS. Trong chương trình giáo dục phổ thông tổng thể[1] đã đề xuất các phẩm chất và năng lực mà HS phổ thông cần được hình thành và phát triển đó là: - Về phẩm chất gồm 3 cặp phẩm chất là: Yêu đất nước - Yêu con người; Chăm học - Chăm làm; Tự tin - Trách nhiệm; - Về năng lực chung gồm 3 nhóm năng lực: Năng lực tự chủ và tự học; Năng lực giao tiếp và hợp tác; Năng lực giải quyết vấn đề và sáng

4

tạo (GQVĐ & ST).

Như vậy năng lực GQVĐ & ST là một năng lực cốt lõi trong nhóm năng lực chung cần được hình thành và phát triển cho HS ở cấp trung học trong quá trình dạy học nói chung và trong quá trình dạy học Hóa học nói riêng.

1.2. Khái niệm và đặc điểm của năng lực 1.2.1. Khái niệm Năng lực (competency) có nguồn gốc tiếng La tinh “competentia” có nghĩa là “gặp gỡ”. Ngày nay năng lực được hiểu theo nhiều nghĩa khác nhau do các cách tiếp cận khác nhau.

- Theo từ điển giáo khoa tiếng Việt (do GS.TS. Hoàng Phê chủ biên)[17]: “Năng lực là khả năng làm tốt công việc”.

- Theo từ điển tâm lí học (do GS.TS. Vũ Dũng chủ biên)[9]: “Năng lực là tập hợp các tính chất hay phẩm chất của tâm lí cá nhân, đóng vai trò là điều kiện bên trong tạo thuận lợi cho việc thực hiện tốt một dạng hoạt động nhất định”. Năng lực ở đây là đối tượng của tâm lý giáo dục học và được hiểu là khả năng thực hiện một công việc của cá nhân.

- Theo tài liệu [5], “Năng lực là khả năng thực hiện có trách nhiệm và hiệu quả các hành động, giải quyết các nhiệm vụ, vấn đề trong các tình huống khác nhau thuộc các lĩnh vực nghề nghiệp, xã hội hay cá nhân trên cơ sở hiểu biết, kĩ năng, kĩ xảo và kinh nghiệm cũng như sự sẵn sàng hành động”. Ở đây, năng lực là thuộc tính tâm lí phức hợp, là sự kết hợp của cả tri thức, kĩ năng, kinh nghiệm, sự sẵn sàng hành động và trách nhiệm. Trong luận văn, chúng tôi sử dụng khái niệm năng lực như tài liệu [5].

1.2.2. Đặc điểm Theo [2] năng lực có các đặc điểm sau : - Năng lực là tổ hợp các thuộc tính tâm lí và sinh lí độc đáo của cá nhân, là những thuộc tính cần thiết để thực hiện hiệu quả một hoạt động trong một

5

tình huống nhất định.

- Năng lực là một yếu tố cấu thành nên các hoạt động cụ thểvà chỉ tồn tại trong quá trình vận động, phát triển của hoạt động đó. Do đó, năng lực là điều kiện của hoạt động và cũng là kết quả của hoạt động đó.

- Kết quả công việc là công cụ để đánh giá năng lực của cá nhân thực hiện.

Như vậy, năng lực của con người không phải sinh ra đã có mà được hình thành và phát triển trong quá trình vận động và giao tiếp của cá nhân.

Trong giáo dục muốn hình thành và phát triển năng lực cho HS cần phải đưa HS tham gia vào hoạt động tạo ra sản phẩm.

1.2.3.Cấu trúc chung của năng lực [3] - Về bản chất: Năng lực là khả năng kết hợp các kiến thức, kĩ năng, thái độ, giá trị... một cách linh hoạt và có tổ chức hợp lí nhằm thực hiện tốt một hoạt động trong bối cảnh cụ thể.

- Về biểu hiện: Năng lực thể hiện bằng việc vận dụng các kiến thức, kĩ năng, thái độ và động cơ trong một tình huống thực tế.

Việc nhận biết các thành phần và cấu trúc của năng lực giúp cho quá trình hình thành và phát triển năng lực của cá nhân. Cấu trúc chung của năng lực hành động được mô tả là sự tổng hòa của 4 năng lực thành phần: Năng lực chuyên môn, năng lực phương pháp, năng lực xã hội và năng lực cá thể.

(I) Năng lực chuyên môn (Professional competency): Là khả năng thực hiện và đánh giá các nhiệm vụ chuyên môn một cách độc lập, có phương pháp và chính xác về mặt chuyên môn. Nó được tiếp nhận qua việc học nội dung – chuyên môn và chủ yếu gắn với khả năng nhận thức và tâm lý vận động.

(II) Năng lực phương pháp (Methodical competency): Là khả năng đối với những hành động có kế hoạch, định hướng mục đích trong việc giải quyết các nhiệm vụ và vấn đề. NL phương pháp bao gồm năng lực phương pháp chung và phương pháp chuyên môn. Trung tâm của phương pháp nhận thức là

6

những khả năng tiếp nhận, xử lý, đánh giá, truyền thụ và trình bày tri thức. Nó được tiếp nhận qua việc học phương pháp luận – GQVĐ.

(III) Năng lực xã hội (Social competency): Là khả năng đạt được mục đích trong những tình huống giao tiếp ứng xử xã hội cũng như trong những nhiệm vụ khác nhau trong sự phối hợp chặt chẽ với những thành viên khác.

Nó được tiếp nhận qua việc học giao tiếp.

(IV) Năng lực cá thể (Induvidual competency): Là khả năng xác định, đánh giá được những cơ hội phát triển cũng như những giới hạn của cá nhân, phát triển năng khiếu, xây dựng và thực hiện kế hoạch phát triển cá nhân, những quan điểm, chuẩn giá trị đạo đức và động cơ chi phối các thái độ và hành vi ứng xử. Nó được tiếp nhận qua việc học cảm xúc – đạo đức và liên quan đến tư duy và hành động tự chịu trách nhiệm.

Nội dung dạy học theo quan điểm phát triển năng lực không chỉ giới hạn trong tri thức và kỹ năng chuyên môn mà gồm những nhóm nội dung nhằm phát triển các lĩnh vực năng lực: Học nội dung

Học phƣơng

Học giao tiếp –

Học tự trải

chuyên môn

pháp – chiến

Xã hội

nghiệm – đánh

lƣợc

giá

- Các tri thức

- Lập kế hoạch

- Làm việc trong

- Tự đánh giá

chuyên môn

học tập, kế hoạch

nhóm.

điểm mạnh, điểm

(các khái niệm,

làm việc.

- Tạo điều kiện

yếu.

phạm trù, quy

- Các phương

cho sự hiểu biết

- XD kế hoạch

luật, mối quan

pháp nhận thức

về phương diện

phát triển cá

hệ…).

chung: thu thập,

xã hội.

nhân.

- Các kỹ năng

xử lý, đánh giá,

- Học cách ứng

- Đánh giá, hình

chuyên môn.

trình bày thông

xử,tinh thần

thành các chuẩn

- Úng dụng,

tin.

trách nhiệm, khả

mực giá trị, đạo

7

đánh giá chuyên

- Các phương

năng giải quyết

đức và văn hoá,

môn.

pháp chuyên

xung đột.

lòng tự trọng ...

Năng lực xã hội

Năng lực cá

môn.

Năng lực

Năng lực

chuyên môn

phƣơng pháp

nhân

1.2.4. Các năng lực cần hình thành và phát triển cho học sinh trong dạy học Hóa học [2], [3], [4] Các năng lực cần phát triển cho HS được phân thành 2 nhóm là nhóm năng lực chung và năng lực năng lực đặc thù.  Năng lực chung (cốt lõi) là năng lực cơ bản, thiết yếu mà bất kỳ một người nào cũng cần có làm nền tảng cho mọi hoạt động của con người trong cuộc sống và lao động nghề nghiệp. Các hoạt động giáo dục (bao gồm các môn học và hoạt động trải nghiệm sáng tạo), với khả năng khác nhau, nhưng đều hướng tới mục tiêu hình thành và phát triển các NL chung của học sinh gồm: Năng lực tự học; Năng lực GQVĐ & ST; Năng lực thẩm mỹ; Năng lực thể chất; Năng lực giao tiếp; Năng lực hợp tác; Năng lực tính toán; Năng lực công nghệ thông tin và truyền thông (ICT).  Năng lực đặc thù môn học (của môn học nào) là năng lực mà môn học đó có ưu thế hình thành và phát triển (do đặc điểm của môn học đó). Một năng lực có thể là NL đặc thù của nhiều môn học khác nhau. Đối với môn Hóa học, khi dạy học cần hình thành và phát triển cho HS các năng lực chuyên biệt sau: 1. Năng lực sử dụng ngôn ngữ hóa học: Năng lực sử dụng biểu tượng hóa học; Năng lực sử dụng thuật ngữ hóa học; Năng lực sử dụng danh pháp hóa học.

2. Năng lực thực hành hóa học: Năng lực tiến hành thí nghiệm, sử

8

dụng thí nghiệm an toàn; Năng lực quan sát, mô tả, giải thích các hiện tượng thí nghiệm và rút ra kết luận; Năng lực xử lý thông tin liên quan đến thí nghiệm.

3. Năng lực tính toán: Tính toán theo khối lượng chất tham gia và tạo thành sau phản ứng; Tính toán theo mol chất tham gia và tạo thành sau phản ứng; Tìm ra được mối quan hệ và thiết lập được mối quan hệ giữa kiến thức hóa học với các phép toán học.

4. Năng lực giải quyết vấn đề thông qua môn hóa học: Phân tích được tình huống trong học tập môn hóa học; Phát hiện và nêu được tình huống có vấn đề trong học tập môn hóa học; Xác định được và biết tìm hiểu các thông tin liên quan đến vấn đề phát hiện trong các chủ đề hóa học; Đề xuất được giải pháp giải quyết vấn đề đã phát hiện; lập được kế hoạch để giải quyết một số vấn đề đơn giản; thực hiện được kế hoạch đã đề ra có sự hỗ trợ của GV; Thực hiện giải pháp giải quyết vấn đề và nhận ra sự phù hợp hay không phù hợp của giải pháp thực hiện đó. Đưa ra kết luận chính xác và ngắn gọn nhất.

5. Năng lực vận dụng kiến thức hoá học vào cuộc sống: Có năng lực hệ thống hóa kiến thức; Năng lực phân tích tổng hợp các kiến thức hóa học vận dụng vào cuộc sống thực tiễn; Năng lực phát hiện các nội dung kiến thức hóa học được ứng dụng trong các vấn đề, các lĩnh vực khác nhau; Năng lực phát hiện các vấn đề trong thực tiễn và sử dụng kiến thức hóa học để giải thích; Năng lực độc lập sáng tạo trong việc xử lý các vấn đề thực tiễn.

1.3. Bài tập định hƣớng phát triển năng lực trong dạy học hóa học 1.3.1. Khái niệm bài tập hóa học và bài tập định hướng phát triển năng lực Theo từ điển Tiếng Việt [17]: “Bài tập (BT) là bài ra cho HS làm để vận dụng điều đã học”, còn “Bài toán là vấn đề cần giải quyết bằng phương pháp khoa học”. Như vậy có thể hiểu bài tập hóa học (BTHH) là một nhiệm vụ (gồm câu hỏi và bài toán) được lựa chọn với nội dung cụ thể rõ ràng.

9

Muốn giải được bài toán này HS phải biết suy luận logic dựa vào những kiến thức đã học, phải sử dụng những hiện tượng hóa học, những khái niệm, những định luật, học thuyết, phép toán... để tìm ra hướng giải quyết hiệu quả.

Theo tài liệu [4], [6] chương trình dạy học định hướng NL được dựa trên cơ sở chuẩn NL của môn học. Hệ thống bài tập định hướng NL chính là công cụ để HS luyện tập nhằm hình thành năng lực cho HS và cũng là công cụ để GV và các nhà quản lí giáo dục kiểm tra đánh giá, năng lực HS để biết được mức độ đạt chuẩn của quá trình dạy học.

Bài tập định hướng phát triển NL là dạng bài tập chú trọng đến sự vận dụng những hiểu biết riêng lẻ, khác nhau để giải quyết một vấn đề mới đối với người học, gắn với cuộc sống. Các bài tập dùng trong đánh giá trình độ HS quốc tế PISA là những ví dụ điển hình về dạng bài tập định hướng năng lực, khả năng vận dụng trí thức vào các tình huống của cuộc sống. PISA không kiểm tra tri thức riêng lẻ của HS mà kiểm tra các kĩ năng vận dụng như: năng lực đọc hiểu, năng lực toán học và khoa học tự nhiên.

Bài tập định hướng năng lực có trọng tâm không phải là các thành phần tri thức hay kĩ năng riêng lẻ mà là sự phối hợp các thành tích riêng lẻ khác nhau trên cơ sở một vấn đề mới đối với người học; tiếp cận năng lực không định hướng theo nội dung học trừu tượng mà luôn theo các tình huống cuộc sống của học sinh. Nội dung học tập mang tính tình huống, tính bối cảnh và tính thực tiễn.

1.3.2. Ý nghĩa của bài tập hóa học 1.3.2.1. Ý nghĩa trí dục - Bài tập hóa học có tác dụng làm cho học sinh hiểu sâu hơn và chính xác hóa các khái niệm đã học: BTHH sẽ rèn luyện cho học sinh các kĩ năng vận dụng các kiến thức đã học.

- Bài tập hóa học đào sâu mở rộng sự hiểu biết một cách sinh động

10

phong phú không làm nặng nề khối lượng kiến thức của học sinh.

- Bài tập hóa học củng cố kiến thức cũ một cách thường xuyên và hệ thống hóa các kiến thức đã học.

- Bài tập hóa học thúc đẩy thường xuyên sự rèn luyện các kĩ năng, kĩ xảo về hóa học: kĩ năng sử dụng ngôn ngữ hóa học, lập công thức, cân bằng phương trình hóa học, các tính toán đại số…

- Những vấn dề của kĩ thuật của nền sản xuất biến thành nội dung của bài tập hóa học, lôi cuốn học sinh suy nghĩ về các vấn đề của kĩ thuật. Bài tập hóa học cung cấp cho học sinh những số liệu lí thú của kĩ thuật, những số liệu mới về phát minh, về năng suất lao động, về sản lượng ngành sản xuất hỗn hợp đạt được giúp học sinh hòa nhịp với sự phát triển của khoa học, kĩ thuật thời đại mình đang sống.

1.3.2.2. Ý nghĩa phát triển - Bài tập hóa học tạo điều kiện để tư duy học sinh phát triển: khi giải bài tập học sinh được rèn luyện các tư duy như phân tích, tổng hợp, so sánh,..

Một bài toán học sinh có thể có nhiều cách giải khác nhau rèn luyện trí thông minh cho học sinh.

- Bài tập nêu vấn đề để tạo tình huống có vấn đề giúp HS tự lực giải quyết các vấn đề đặt ra. Từ đó HS vừa nắm được tri thức mới vừa nắm được phương pháp nhận thức tri thức đó phát triển được tư duy sáng tạo, tư duy logic, thông minh và sáng tạo. HS còn có khả năng phát triển vấn đề và vận dụng kiến thức vào tình huống mới.

- Các bài tập gắn với bối cảnh, tình huống thực tiễn góp phần vào hình thành cho HS các năng lực như: Năng lực xử lí thông tin, năng lực GQVĐ & ST, năng lực vận dụng kiến thức vào thực tiễn.

- Thông qua hoạt động giải bài tập sẽ giúp rèn luyện và phát triển tư duy thường xuyên, đúng hướng, thấy được giá trị lao động, nâng khả năng

11

hiểu biết thế giới của HS lên một tầm cao mới, góp phần cho quá trình hình thành nhân cách toàn diện cho HS. 1.3.2.3. Ý nghĩa giáo dục Khi giải bài tập hóa học, học sinh được rèn luyện về tính kiên nhẫn, tính trung thực trong lao động học tập, tính độc lập, sáng tạo khi giải quyết các vấn đề xảy ra, nâng cao lòng yêu thích bộ môn. Ngoài ra bài tập hóa học có nội dung thực nghiệm còn có tác dụng rèn luyện tính cẩn thận, tuân thủ triệt để quy định khoa học.

1.3.3. Phân loại bài tập theo định hướng phát triển năng lực [6] Đối với GV, bài tập là yếu tố điều khiển quá trình giáo dục. Đối với HS, bài tập là một nhiệm vụ cần thực hiện, là một phần nội dung học tập. Các bài tập có nhiều hình thức khác nhau, có thể là bài tập miệng, bài tập viết, bài tập ngắn hạn hay dài hạn, bài tập theo nhóm hay cá nhân, bài tập trắc nghiệm đóng hay tự luận mở. Bài tập có thể đưa ra dưới hình thức một nhiệm vụ, một đề nghị, một yêu cầu hay một câu hỏi. Nhưng các bài tập cần đảm bảo những yêu cầu chung đối với các bài tập là: Được trình bày rõ ràng; có ít nhất một lời giải; với những dữ kiện cho trước, HS có thể tự lực giải được; không giải qua đoán mò được. Hiện nay có nhiều cách phân loại bài tập dựa trên các cơ sở khác nhau.  Theo chức năng lý luận dạy học, bài tập có thể bao gồm: Bài tập học và bài tập đánh giá (thi, kiểm tra): - Bài tập học: Bao gồm các bài tập dùng trong bài học để lĩnh hội tri thức mới, chẳng hạn các bài tập về một tình huống mới, giải quyết bài tập này để rút ra tri thức mới, hoặc các bài tập để luyện tập, củng cố, vận dụng kiến thức đã học.

- Bài tập đánh giá: Là các bài kiểm tra ở lớp do GV ra đề hay các đề tập trung như kiểm tra chất lượng, so sánh; bài thi tốt nghiệp, thi tuyển.

12

Thực tế hiện nay, các bài tập chủ yếu là các bài luyện tập và bài thi, kiểm tra. Bài tập học tập, lĩnh hội tri thức mới ít được quan tâm. Tuy nhiên, bài tập học tập dưới dạng học khám phá có thể giúp HS nhiều hơn trong làm quen với việc tự lực tìm tòi và mở rộng tri thức.  Dựa vào nội dung và hình thức thể hiện có thể phân loại BTHH thành 3 loại: - Bài tập định lượng.

- Bài tập định lượng.

- Bài tập trắc nghiệm khách quan. + Bài tập định tính: là các dạng bài tập có liên hệ với sự quan sát để mô tả, giải thích các hiện tượng hóa học. Các dạng bài tập định tính: - Giải thích, chứng minh, viết phương trình hóa học.

- Nhận biết, phân biệt chất.

- Tinh chế, tách chất ra khỏi hỗn hợp.

- Điều chế chất… + Bài tập định lượng: là loại bài tập cần dùng các kỹ năng toán học kết hợp với kĩ năng hóa học để giải. Căn cứ vào nội dung có các dạng bài tập định lượng như: - Bài tập hỗn hợp.

- Bài tập về dung dịch.

- Bài tập tăng giảm khối lượng kim loại.

- Bài tập về toán trung hòa… + Bài tập trắc nghiệm khách quan: gồm các dạng: - Bài tập điền khuyết.

- Bài tập ghép đôi.

- Bài tập đúng sai.

- Bài tập nhiều lựa chọn.

13

 Theo dạng của câu trả lời của bài tập “mở” hay “đóng”, có các dạng bài tập sau: - Bài tập đóng: Là các bài tập mà người học (người làm bài) không cần tự trình bày câu trả lời mà lựa chọn từ những câu trả lời cho trước. Như vậy trong loại bài tập này, GV đã biết câu trả lời, HS được cho trước các phương án có thể lựa chọn.

- Bài tập mở: Là những bài tập mà không có lời giải cố định đối với cả GV và HS (người ra đề và người làm bài); có nghĩa là kết quả bài tập là “mở”.

Chẳng hạn GV đưa ra một chủ đề, một vấn đề hoặc một tài liệu, HS cần tự bình luận, thảo luận về đề tài đó. Các đề bài bình luận văn học không yêu cầu học theo mẫu, HS tự trình bày ý kiến theo cách hiểu và lập luận của mình là các ví dụ điển hình về bài tập mở.

Bài tập mở được đặc trưng bởi sự trả lời tự do của cá nhân và không có một lời giải cố định, cho phép các cách tiếp cận khác nhau và dành không gian cho sự tự quyết định của người học. Nó được sử dụng trong việc luyện tập hoặc kiểm tra năng lực vận dụng tri thức từ các lĩnh vực khác nhau để giải quyết các vấn đề. Tính độc lập và sáng tạo của HS được chú trọng trong việc làm dạng bài tập này. Tuy nhiên, bài tập mở cũng có những giới hạn như có thể khó khăn trong việc xây dựng các tiêu chí đánh giá khách quan, mất nhiều công sức hơn khi xây dựng và đánh giá cũng không phù hợp với mọi nội dung dạy học. Trong việc đánh giá bài tập mở, chú trọng việc người làm bài biết lập luận thích hợp cho con đường giải quyết hay quan điểm của mình.

1.3.4. Những xu hướng phát triển của bài tập hóa học hiện nay - Loại bỏ những bài tập có nội dung trong hóa học nghèo nàn nhưng lại cần đến những thuật toán phức tạp để giải. Hệ nhiều ẩn, nhiều phương trình, …

- Loại bỏ những bài tập có nội dung lắt léo, giả định rắc rối, phức tạp

14

xa rời hoặc phi thực tiễn hóa học.

- Tăng cường sử dụng bài tập thực nghiệm.

- Tăng cường sử dụng bài tập trắc nghiệm khách quan.

- Xây dựng bài tập mới về bảo vệ môi trường.

- Xây dựng bài tập mới để rèn luyện cho HS năng lực phát hiện vấn đề và giải quyết vấn đề có liên quan đến hóa học và sự vận dụng kiến thức vào thực tiễn cuộc sống.

- Đa dạng hóa các loại hình bài tập như: bài tập bằng hình vẽ, sơ đồ, lắp dụng cụ thí nghiệm…

- Xây dựng các bài tập có nội dung hóa học phong phú, sâu sắc, phần tính toán đơn giản, nhẹ nhàng.

- Xây dựng và tăng cường sử dụng bài tập thực nghiệm định lượng.

1.3.5. Những đặc điểm của bài tập định hướng năng lực Bài tập định hướng năng lực có những đặc điểm sau: Yêu cầu bài tập có mức độ khó khác nhau, thường là bài tập mở, mô tả tri thức và kĩ năng yêu cầu, định hướng theo kết quả; hỗ trợ học tích lũy và hỗ trợ cá nhân hóa việc học tập; xây dựng bài tập trên cơ sở chuẩn và bao gồm cả những bài tập cho hợp tác và giao tiếp; tích cực hóa hoạt động nhận thức; có những con đường và giải pháp khác nhau; phân hóa nội tại.

 Yêu cầu của bài tập: Có mức độ khó khác nhau; mô tả tri thức và kỹ năng yêu cầu; định hướng theo kết quả.  Hỗ trợ học tích lũy: Liên kết các nội dung qua suốt các năm học; làm nhận biết được sự gia tăng của năng lực; vận dụng thường xuyên cái đã học.  Hỗ trợ cá nhân hóa việc học tập: Chuẩn đoán và khuyến khích cá nhân; tạo khả năng trách nhiệm đối với việc học của bản thân; sử dụng sai lầm như là cơ hội.

 Xây dựng bài tập trên cơ sở chuẩn: Bài tập luyện tập để bảo đảm tri

15

thức cơ sở; thay đổi bài tập đặt ra (mở rộng, chuyển giao, đào sâu và kết nối, xây dựng tri thức thông minh); thử các hình thức luyện tập khác nhau.

 Bao gồm cả những bài tập cho hợp tác và giao tiếp: Tăng cường năng lực xã hội thông qua làm việc nhóm; lập luận, lí giải, phản ánh để phát triển và củng cố tri thức.

 Tích cực hóa hoạt động nhận thức: Bài tập giải quyết vấn đề và vận dụng; kết nối với kinh nghiệm đời sống; phát triển các chiến lược giải quyết vấn đề.

 Có những con đường và giải pháp khác nhau: Nuôi dưỡng sự đa dạng của các con đường, giải pháp; đặt vấn đề mở; độc lập tìm hiểu; không gian cho các ý tưởng khác thường; diễn biến mở của giờ học.

 Phân hóa nội tại: Con đường tiếp cận khác nhau; phân hóa bên trong; gắn với các tình huống và bối cảnh.

1.3.6. Bài tập hóa học sơ đồ, hình vẽ 1.3.6.1. Phân loại  Bài tập về dùng hình không có đầy đủ thông tin Ví dụ : Để điều chế khí Clo ngƣời ta tiến hành thí nghiệm nhƣ hình vẽ:

a. Em hãy cho biết các hóa chất còn thiếu được sử dụng để điều chế

16

khí Clo? b. Để thu được khí clo tinh khiết cần loại bỏ các tạp chất sinh ra trong quá trình điều chế người ta sử dụng dung dịch muối natri clorua và dung dịch axit sunfuric đặc. Những chất nào được loại bỏ khi đi qua lần lượt mỗi dung dịch này? c. Có thể hoán đổi vị trí hai dung dịch NaCl và dung dịch H2SO4 đặc không? Có thể thay thế hai dung dịch trên bằng hóa chất khác được không?

Giải thích.  Bài tập dùng hình vẽ có đầy đủ thông tin Ví dụ: Cho hình vẽ

a. Nêu hiện tượng xảy ra trong ống nghiệm và viết phương trình phản ứng. b. Tiếp tục cho khí CO2 vào ống nghiệm đến dư sau đó đem ống nghiệm đun nóng sẽ có hiện tượng gì? Giải thích và viết phương trình phản ứng  Bài tập hình vẽ về kĩ năng lắp ráp thí nghiệm Ví dụ: Cho hình vẽ sau

17

Tiến hành thí nghiệm điều chế khí cacbon đioxit như hình vẽ, quan sát và nhận xét xem thí nghiệm trên có điểm nào chưa đúng, tại sao? Nêu cách khắc phục?

1.3.6.2. Vai trò của bài tập sơ đồ, hình vẽ trong dạy học Hóa học 9 Hóa học là môn học vừa lí thuyết vừa thực nghiệm, ngoài thực nghiệm của phòng thí nghiệm còn có thực nghiệm của sản xuất hóa học. Bài tập có sử dụng sơ đồ hình vẽ mang tính trực quan, sinh động gắn liền kiến thức và kĩ năng thực hành hóa học mang lại nhiều tác dụng: - Bài tập hóa học có sơ đồ hình vẽ là ngôn ngữ ngắn gọn diễn tả hiệu quả bản chất của thực tiễn hóa học, vì thế sẽ giúp HS dễ gắn lí thuyết với thực tế, vận dụng lí thuyể vào thực tế.

- Mô tả, thay thế những thí nghiệm khó, phức tạp hoặc điều kiện thực tế không thể tiến hành được từ đó giúp học sinh dễ tái hiện và vận dụng kiến thức.

- Giúp HS rèn luyện kĩ năng quan sát, phân tích, tổng hợp, suy đoán.

- Bài tập hóa học sẽ tạo điều kiện cho học sinh vận động nhiều giác quan, phát huy tính tích cực, tự lực, chủ động, sáng tạo của học sinh.

1.4. Thực trạng sử dụng bài tập sơ đồ, hình vẽ trong dạy học hóa học 9 ở trƣờng THCS hiện nay Để nắm rõ thực trạng việc sử dụng bài tập có sử dụng sơ đồ, hình vẽ

18

trong dạy học ở trường THCS cũng như ý kiến của giáo viên về dạng bài tập này, tôi đã tiến hành điều tra và xin ý kiến của các giáo viên tại một số trường THCS. Kết quả điều tra được tổng hợp từ các 19 giáo viên hóa học tại các trường THCS Ngọc Châu – Bắc Giang, THCS Minh Đức – Bắc Giang, THCS Tiên Sơn – Bắc Giang, THCS Hợp Tiến – Hải Dương, THCS An Lâm – Hải Dương, THCS Quốc Tuấn – Hải Dương, THCS Thanh Quang – Hải Dương.

Bảng 1.1. Ý kiến của giáo viên về mức độ cần thiết của việc sử dụng các dạng bài tập trong dạy học hóa học (mức độ 1 thấp nhất, mức độ 5 cao nhất) ST T

Dạng bài tập

1

Bài tập thực tiễn

2

Bài tập thực nghiệm

3

4

5

Mức độ cần thiết 1

2

3

4

5

2

3

5

5

4

(10.5%) (15.8%) (26,3%) (26.3%) 1

2

(5.3%)

Bài tập có sử dụng

1

sơ đồ, hình vẽ

(5.3%)

Bài tập có sử dụng

1

đồ thị, biểu bảng

(5.3%)

Bài tập tính toán

5

4

(10.5%) (36.8%) (26.3%) 2

8

(21.1%)

3

5

(10.5%) (42.1%) (15.8%) 3

2

7

(21.1%)

7

(26.3%)

5

3

(15.8%) (36.8%) (26.3%) 2

5

(15.8%)

7

3

(10.5%) (10.5%) (26.3%) (36.8%)

(15.8%)

Như vậy đa số giáo viên đều đồng ý với việc bổ sung bài tập có sử dụng sơ đồ, hình vẽ để đa dạng hệ thống bài tập hoá học THCS. Bảng 1.2. Ý kiến của giáo viên về số lượng và dạng bài tập sơ đồ, hình vẽ Nội dung 1. Số lượng bài tập sơ đồ, hình

Ý kiến của giáo viên Nhiều Trung bình

19

Ít

vẽ trong sách giáo khoa (SGK) và sách bài tập (SBT) phổ thông hiện nay.

2. Việc bổ sung bài tập sơ đồ, hình vẽ vào hệ thống bài tập hoá học phổ thông hiện nay.

1 (5.3%)

Rất cần thiết 5 (26.3%) 3. Quý thầy cô có thường Rất thƣờng xuyên sử dụng bài tập sơ đồ, xuyên hình vẽ trong các hoạt động 2 dạy học hoá học.

(10.5%)

6 (31.5%)

12 (63.2%)

Cần thiết

Không cần

14 (73.7%) Thƣờng xuyên 5 (26.3%)

0 (0,0%) Ít sử dụng 12 (63.2%)

Từ kết quả trên tôi nhận thấy, hầu hết giáo viên đều cho rằng số lượng bài tập sơ đồ, hình vẽ có chất lượng hiện nay còn ít và việc xây dựng các bài tập dạng này là cần thiết. Ngoài ra từ kết quả điều tra cũng cho thấy, giáo viên còn ít sử dụng dạng bài tập này trong hoạt động dạy học của mình.

Bảng 1.3. Ý kiến của giáo viên về nguồn bài tập mà GV đã sử dụng trong dạy học hóa học (mức độ 1 thấp nhất, mức độ 5 cao nhất) ST T 1 2 3 4

Nguồn sử dụng

1 1 Sách giáo khoa (5.3%) 1 Sách bài tập (5.3%) 1 Sách tham khảo (5.3%) Bài tập do thầy 2 cô tự xây dựng (10.5%)

Mức độ sử dụng 2 3 4 3 4 7 (15.8%) (21.1%) (36.8%) 1 8 6 (5.3%) (42.1%) (31.5%) 3 6 5 (15.8%) (31.5%) (26.3%) 6 5 3 (31.5%) (26.3%) (15.8%)

5 4 (21.1%) 3 (15.8%) 4 (21.1%) 3 (15.8%)

Như vậy, đa số giáo viên sử dụng các bài tập sơ đồ, hình vẽ từ nhiều nguồn, chưa có nguồn nào là chủ yếu. Vì thế cần phải có một nguồn bài tập

20

về dạng này để giáo viên sử dụng trong hoạt động dạy học của mình.

Từ những kết quả trên chúng tôi nhận thấy:  Trong sách giáo khoa và sách bài tập, số lượng bài tập sử dụng sơ đồ, hình vẽ còn ít cũng như trong các sách tham khảo và các đề thi.  Phần lớn GV được hỏi cho rằng bài tập có sơ đồ hình vẽ là dạng bài tập phát huy được một cách hiệu quả năng lực GQVĐ cho HS. Tuy nhiên, số lượng bài tập dạng này ít, GV với tâm lí ngại sưu tầm, xây dựng do đó việc sử dụng các dạng bài tập này cũng bị hạn chế.

21

CHƢƠNG 2 XÂY DỰNG VÀ SỬ DỤNG BÀI TẬP SƠ ĐỒ, HÌNH VẼ NHẰM PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC TRONG DẠY HỌC HÓA HỌC LỚP 9 2.1. Mục tiêu, cấu trúc, nội dung của chƣơng trình Hóa học 9 2.1.1. Mục tiêu của chương trình Hóa học 9  Về kiến thức Hóa học 9 giúp HS có được một hệ thống kiến thức phổ thông, cơ bản ban đầu về hóa học, bao gồm: - Cách phân loại các hợp chất vô cơ. Tính chất và ứng dụng quan trọng của các loại hợp chất: oxit, axit, bazơ, muối.

- Tính chất các đơn chất: kim loại, phi kim và bảng tuần hoàn các nguyên tố hóa học.

- Khái niệm chất hữu cơ, một số hiđrocacbon, dẫn xuất hiđrocacbon, khái niệm polime và một số polime.

- Có được một số kiến thức cơ bản, kĩ thuật tổng hợp về nguyên liệu, sản phẩm, quá trình hóa học, thiết bị sản xuất hóa học và môi trường.  Về kĩ năng Hóa học 9 giúp HS có được một số kĩ năng phổ thông, cơ bản và thói quen làm việc khoa học, đó là: - Biết cách làm việc khoa học, biết cách hoạt động để chiếm lĩnh kiến thức; biết cách thu thập, phân loại, tra cứu và sử dụng thông tin tư liệu; biết phân tích, tổng hợp, so sánh, khái quát hoá, có thói quen học tập và tự học.

- Kĩ năng cơ bản tối thiểu làm việc với các chất hóa học và dụng cụ thí nghiệm như quan sát, thực nghiệm.

- Có kĩ năng giải bài tập và tính toán.

- Viết PTHH minh họa và vận dụng tính chất hóa học của các đơn chất, hợp chất vô cơ và hợp chất hữu cơ.

22

- Biết vận dụng kiến thức để góp phần giải quyết một số vấn đề đơn giản của cuộc sống thực tiễn.  Về thái độ và tình cảm Giúp học sinh: - Có lòng ham thích học tập hóa học.

- Có niềm tin về sự tồn tại và sự biến đổi của vật chất, về khả năng nhận thức của con người, về hóa học đã, đang và sẽ góp phần nâng cao chất lượng cuộc sống.

- Có ý thức tuyên truyền và vận dụng tiến bộ của khoa học nói chung và hóa học nói riêng vào đời sống, sản xuất ở gia đình và địa phương.

- Có những phẩm chất, thái độ cần thiết như cẩn thận, kiên trì, trung thực, tỉ mỉ, chính xác, yêu chân lí khoa học, có ý thức trách nhiệm với bản thân, gia đình và xã hội để có thể hòa nhập với môi trường thiên nhiên và cộng đồng.  Về năng lực Hình thành và phát triên cho HS những năng lực sau: năng lực vận dụng kiến thức hóa học vào cuộc sống, năng lực giải quyết vấn đề thông qua môn hóa học, năng lực tính toán, năng lực thực hành hóa học, năng lực sử dụng ngôn ngữ hóa học.

2.1.2. Cấu trúc nội dung chương trình Hóa học 9 - Hóa học 9 được cấu trúc gồm 5 chương, với 70 tiết. Trong đó có 47 tiết lý thuyết; 6 tiết luyện tập; 7 tiết thực hành; 4 tiết ôn tập và 6 tiết kiểm tra.

Nội dung của chương trình Hóa học 9, theo phân phối chương trình đang được áp dụng hiện nay, được giới thiệu trong bảng 2.1.

23

Bảng 2.1. Phân phối chương trình của chương trình Hóa học 9 CHƢƠNG

TIẾT 2

TÊN BÀI Tính chất hóa học của oxit. Khái quát về sự phân loại oxit.

3,4

Một số oxit quan trọng.

5

Tính chất hóa học của axit.

6,7

Một số axit quan trọng : Tiết 6: Giới thiệu axit HCl. Tính chất axit sunfuric.

Tiết 7: Điều chế, nhận biết axitsunfuric và muối sunfat. Luyện tập.

8 Chương

I. 9

Tiết 8: Luyện tập tính chất hóa học của oxit và axit.

Thực hành: Tính chất hóa học của oxit và axit.

Các loại hợp 10

Kiểm tra viết.

chất vô cơ

11

Tính chất hóa học của bazơ.

12,13

Một số bazơ quan trọng.

14

Tính chất hóa học của muối.

15

Một số muối quan trọng.

16

Phân bón hóa học.

17

Mối quan hệ giữa hợp chất vô cơ.

18

Luyện tập chương 1.

19

Thực hành: Tính chất hóa học của bazơ và muối.

20

Kiểm tra viết.

Chương

2: 21

Kim loại

22

Tính chất hóa học của kim loại.

23

Dãy hoạt động hóa học của kim loại.

24

Nhôm.

Tính chất vật lí của kim loại.

24

25

Sắt.

26

Hợp kim sắt: Gang, thép.

27

Sự ăn mòn kim loại và bảo vệ kim loại không bị ăn mòn.

28

Luyện tập chương 2: Kim loại.

29

Thực hành: Tính chất hóa học của kim loại nhôm và sắt.

Chương

30

Ôn tập học kì I.

31

Kiểm tra học kì I.

32

Tính chất hóa học của phi kim.

33,34

Clo.

3: 35

Cacbon.

Phi kim. Sơ 36

Các oxit của cacbon.

lược về bẳng 37

Axit cacbonic và muối cacbonat.

tuần

hoàn 38

Silic. Công nghiệp silicat.

các

nguyên 39,40

tố hóa học.

41

Sơ lược về bảng tuần hoàn các nguyên tố hóa học.

Luyện tập chương 3: Phi kim – Sơ lược về bảng tuần hoàn các nguyên tố hóa học.

42

Thực hành: Tính chất hóa học của phi kim và hợp chất của chúng.

Chương

43

Khái niệm về hợp chất hữu cơ và hóa học hữu cơ.

44

Cấu tạo phân tử hợp chất hữu cơ.

45

Metan.

46

Etilen.

4: 47

Hiđrocacbon. 48

Axetilen.

Kiểm tra viết

25

Nhiên liệu

Chương

49

Benzen.

50

Dầu mỏ và khí thiên nhiên.

51

Nhiên liệu.

52

Luyện tập chương 4: Hiđrocacbon – Nhiên liệu.

53

Thực hành: Tính chất hóa học của hiđrocacbon.

54

Rượu etylic.

55,56

Axit axetic.

57

Mối liên hệ giữa etilen, rượu etylic và axit axetic.

58

Chất béo.

59

Luyện tập: Rượu etylic, axit axetic và chất béo.

5: 60

Thực hành: Tính chất của rượu và axit.

Dẫn xuất của 61

Kiểm tra viết.

hiđrocacbon. 62 Polime 63

Glucozơ.

Saccarozơ.

64

Tinh bột và xenlulozơ.

65

Protein.

66

Polime.

67

Thực hành: Tính chất của gluxxit.

68,69

Ôn tập cuối năm.

70

Kiểm tra học kì II.

2.2. Những chú ý về mặt phƣơng pháp dạy học Hóa học 9 Môn Hóa học được đưa vào chương trình dạy học ở bậc THCS bắt đầu từ lớp 8 đến lớp 9 có vai trò quan trọng trong việc thực hiện mục tiêu đào tạo của nhà trường THCS. Thông qua nội dung hóa học lớp 9, HS sẽ được trang bị kiến thức về một số kim loại, phi kim, các loại hợp chất vô cơ: oxit, bazơ, axit, muối và kiến thức về một số hợp chất hữu cơ phổ biến, quan trọng nhất.

26

Từ đó hình thành ở HS các khái niệm hóa học cơ bản ban đầu giúp các em tích lũy kiến thức, làm cơ sở nghiên cứu, tiếp thu lý thuyết ở cấp bậc tiếp THPT. Khi dạy học Hóa học 9 cần lưu ý một số điểm sau đây: - Sử dụng thường xuyên phương pháp suy lí quy nạp, đàm thoại gợi mở, phát hiện để HS chủ động khám phá kiến thức mới. Cần coi trọng việc hình thành và phát triển năng lực nhận thức, năng lực tư duy sáng tạo cho HS, trước hết là các thao tác tư duy cơ bản như phân tích, so sánh, tổng hợp, khái quát hóa.

- Khi dạy chương trình Hóa học 9 theo hướng đổi mới phương pháp dạy học, GV phải là người tổ chức để HS hoạt động một cách tích cực chủ động sáng tạo như quan sát, thực nghiệm, tìm tòi, thảo luận nhóm… qua đó HS tự chiếm lĩnh kiến thức.

- GV cần chú ý định hướng, tổ chức hoạt động học tập, trong đó coi trọng việc luyện tập cho HS biết sử dụng các thí nghiệm, các đồ dùng trực quan hoặc các tư liệu khoa học.

- Trong quá trình dạy học, GV nên đọc thêm các tài liệu tham khảo để lựa chọn tư liệu bổ sung, làm phong phú và cập nhật kiến thức, làm tăng hứng thú học tập cho HS. GV nên tổ chức cho HS tham gia sưu tầm tư liệu, thông tin từ các nguồn thông tin khác và tạo điều kiện cho các em được chia sẻ tư liệu qua bài dạy. Tổ chức các hoạt động ngoại khóa hoặc xây dựng thành các đề tài và tổ chức cho các nhóm HS thực hiện ngoài giờ học theo PP dạy học dự án hoặc dạy học hợp đồng. Như vậy, người GV cần đa dạng hóa các hoạt động học tập để HS tham gia một cách tích cực, chủ động hơn.

2.3. Xây dựng hệ thống bài tập sơ đồ, hình vẽ nhằm phát triển năng lực trong dạy học hóa học lớp 9 2.3.1. Nguyên tắc xây dựng bài tập sơ đồ và hình vẽ 2.3.1.1. Cơ sở

27

 Cơ sở lí thuyết: Các kiến thức, kĩ năng về cơ sở hoá học chung như cấu tạo nguyên tử, liên kết hoá học, bảng tuần hoàn, lí thuyết phản ứng hoá học, thuyết điện li về các nhóm nguyên tố phi kim, kim loại, các chất hữu cơ trng chương trình hoá học phổ thông hiện nay.

 Cơ sở thực nghiệm - Các vấn đề trong thực nghiệm, thực hành hóa học.

- Một số năng lực cơ bản, phổ thông (năng lực tư duy khoa học, năng lực toán học, đọc hiểu, kĩ năng vận dụng kiến thức vào thực tiễn… để phát hiện và giải quyết vấn đề) cần thiết cho cuộc sống tương lai của HS cần được rèn luyện và phát huy.

2.3.1.2. Nguyên tắc xây dựng bài tập sơ đồ, hình vẽ  Hệ thống bài tập phải góp phần thực hiện mực tiêu môn học: Bài tập là phương tiện để tổ chức hoạt động học tập của học sinh, nhằm giúp học sinh khắc sâu, vận dụng và phát triển hệ thống tri thức đã học, hình thành và rèn luyện các kĩ năng cơ bản. Khi xây dựng bài tập cần phải lấy mục tiêu môn học làm cơ sở. Có như vậy, thông qua các bài tập HS thực hiện được các mục tiêu bài tập đề ra.  Đảm bảo tính chính xác, khoa học Các bài tập xây dựng cần phải đảm bảo nguồn thông tin, nội dung kiến thức chính xác, khoa học và có tác dụng kích thích hứng thú học tập, phát triển tư duy, hình thành năng lực cho các em HS.  Đảm bảo tính logic và hệ thống. Các loại hình bài tập cần được đa dạng hóa - Các bài tập xây dựng theo mức độ từ dễ đến khó phù hợp với trình độ của HS. - Các bài tập hóa học được xây dựng dưới hình thức tự luận hoặc trắc nghiệm với nhiều thông tin, nhiều hình ảnh, bảng biểu, câu hỏi mở, câu hỏi đóng.

28

 Đảm bảo tính sư phạm Các bài tập khi xây dựng cần được cấu trúc cách hợp lí, yêu cầu của bài tập ở nhiều mức độ nhận thức khác nhau của HS. 2.3.2. Quy trình xây dựng bài tập thí nghiệm  Xác định mục đích của hệ thống bài tập Trước khi xây dựng bài tập, chúng ta cần xác định mục đích của các bài tập mà mình đã xây dựng, thông qua các bài tập đó có thể hình thành và phát triển được những kiến thức, kĩ năng và năng lực gì cho HS.  Xác định nội dung, dạng bài tập trong hệ thống bài tập Nội dung bài tập được xây dựng dựa trên mục đích đặt ra. Đối với các dạng bài bài tập có sử dụng hình vẽ cần xây dựng theo nhiều hướng, đa dạng và phong phú.  Thu thập tư liệu, lựa chọn phần mềm vẽ hình để soạn bài tập Các tư liệu được thu thập từ nhiều nguồn khác nhau (SGK, SBT, sách tham khảo) và các thông tin được cập nhật từ báo, tạp chí, mạng internet...có liên quan đến nội dung bài tập. Ngoài ra, để xây dựng các hình vẽ, chúng ta cũng cần lựa chọn các phần mềm phục vụ cho quá trình vẽ hình một cách phù hợp.  Tiến hành soạn thảo bài tập  Thử nghiệm, lấy ý kiến của các chuyên gia, đồng nghiệp  Chỉnh sửa và hoàn thiện hệ thống bài tập 2.3.3. Hệ thống bài tập sơ đồ hình vẽ trong chương trình hóa học lớp 9.

I. Bài tập trắc nghiệm

29

Câu 1: Nhỏ dung dịch Y vào mẩu giấy quỳ tím. Quỳ tím chuyển sang màu hồng như hình vẽ. Dung dịch Y có thể là:

A. NaOH, Ca(OH)2, Ba(OH)2, KOH. B. MgSO4, HCl, HNO3, H2SO4.

C. H2S, H2CO3, H3PO4, Na2CO3 D. HCl, HNO3, H2SO4, KBr Câu 2: Nhỏ dung dịch Y vào mẩu giấy quỳ tím. Quỳ tím chuyển sang màu xanh như hình vẽ. Dung dịch Y có thể là:

A. H3PO4, H2SO3, HCl, H2SO4, HNO3 B. Na2CO3, NaCl, Ca(OH)2, Ba(OH)2, KOH C. Na2CO3, NaOH, NH3, Ca(OH)2, Ba(OH)2 D. Ca(OH)2, Ba(OH)2, Na2SO4, NaOH, KOH

30

Câu 3: Quan sát hình vẽ dưới đây và cho biết chất A tạo thành là A. FeCl2.

B. FeCl3.

C. Fe2O3.

D. FeO.

Câu 4: Quan sát hình vẽ dưới đây và cho biết phương trình hóa học xảy ra trong cốc thủy tinh là:

A. Ca(OH)2 + SO3 → CaSO4 + H2O. B. Ca(OH)2 + SO2 → CaSO3 + H2O. C. Na2SO3 + H2SO4 đặc → Na2SO4 + SO2 + H2O. D. 2NaOH + SO3 → Na2SO4 + H2O. Câu 5: Cho hình vẽ sau

Phản ứng xảy ra trong ống nghiệm chứa hỗn hợp A +B khi đun nóng là: t  Cu  CO2 .

A. CuO  CO  0

31

B. CO2  Ca(OH)2  CaCO3  H2O . t C. CuO  C   Cu  CO2 .

0

t ,xt D. CuO  C   Cu  CO2 .

0

Câu 6: Quan sát hình vẽ dưới đây và cho biết vai trò của bông tẩm NaOH trong thí nghiệm là

A. giữ cho khí CO2 không thoát ra ngoài.

B. hấp thụ HCl. C. làm khô khí CO2.

D. loại bỏ các tạp chất.

Câu 7: Cho hình vẽ dưới đây:

Vai trò của dung dịch H2SO4 trong bình (1) là A. làm khô khí CO2.

B. giữ lại khí HCl. C. giữ lại khí CO2.

D. giữ lại khí CO2 và khí HCl.

32

Câu 8: Cho hình vẽ dưới đây:

Vai trò của dung dịch NaOH trong bình (2) là A. làm khô khí CO2.

B. giữ lại khí HCl. C. giữ lại khí CO2.

D. giữ lại khí HCl và khí CO2.

Câu 9: Cho hình vẽ sau

Để thu được khí CO2 khô, tinh khiết người ta tiến hành lắp bộ dụng cụ điều chế khí CO2 như hình vẽ. Hóa chất cần sử dụng trong bình (1), (2) lần lượt là: A. dung dịch NaOH, dung dịch H2SO4 đặc.

B. dung dịch H2SO4 đặc, dung dịch NaOH. C. dung dịch NaHCO3, dung dich H2SO4 đặc.

D. dung dịch H2SO4 đặc, dung dịch NaHCO3.

33

Câu 10: Một học sinh tiến hành thí nghiệm như hình vẽ. Đun nóng dung dịch thu được thì thấy giấy quỳ tím chuyển dần từ màu đỏ sang màu tím. Hiện tượng này do:

A. Axit H2CO3 quá yếu không làm đổi màu giấy quỳ.

B. Axit H2CO3 không bền, dễ phân hủy thành khí CO2 và H2O làm giấy quỳ chuyển từ màu đỏ sang màu tím.

C. H2O trung tính không làm đổi màu giấy quỳ.

D. Đun nóng dung dịch, nước nóng làm quỳ tím chuyển từ màu đỏ sang màu tím.

Câu 11: Cho hình vẽ

Phản ứng xảy ra trong ống nghiệm là : A. CO2  H 2O  H 2CO3 .

B. CO2  H 2O

H 2CO3 .

C. H 2CO3  CO2  H 2O .

D. Không có phản ứng xảy ra.

34

Câu 12: Cho hình vẽ

Tiến hành thí nghiệm như hình vẽ, sau đó đun nóng rồi để nguội. Hiện tượng thí nghiệm xảy ra là A. dung dịch chuyển sang màu xanh, sau đó màu xanh nhạt dần khi đun nóng và biến mất khi để nguội.

B. dung dịch chuyển sang màu tím, sau đó màu tím nhạt dần khi đun nóng và biến mất khi để nguội.

C. dung dịch chuyển sang màu xanh, sau đó màu xanh biến mất và xuất hiện trở lại khi để nguội.

D. không xảy ra hiện tượng.

Câu 13: Dẫn từ từ khí X đi qua dung dịch Y. Hiện tượng thí nghiệm được mô tả bằng hình vẽ dưới đây. Nếu Y là dung dịch Ca(OH)2, X có thể là:

A. SO2, SO3, Cl2, CO, NH3 B. CO2, Cl2, NH3, P2O5, H2S C. P2O5, SO2, CO2, SO3, H2S D. SO3, CO2, NH3, CO, SO2

35

Câu 14: Quan sát hình vẽ sau:

8 +

Trong các phát biểu sau đây, phát biểu nào đúng?

A. Oxi ở ô số 6, nhóm VIII, chu kì 6.

B. Oxi ở ô số 6, nhóm VI, chu kì 2.

C. Oxi ở ô số 8, nhóm VI, chu kì 2.

D. Oxi ở ô số 8, nhóm II, chu kì 6.

Câu 15: Quan sát hình vẽ dưới đây và cho biết nguyên tử natri thuộc:

11+ 11+

A. chu kì IV, nhóm 1.

B. chu kì IV, nhóm 4.

B. chu kì I, nhóm 4.

D. chu kì III, nhóm 1.

Câu 16: Quan sát hình vẽ dưới đây và cho biết thứ tự tăng dần tính kim loại của các nguyên tố là:

36

A. liti, kali, natri.

B. liti, natri, kali.

C. kali, natri, liti.

D. kali, liti, natri.

Câu 17: Cho hình vẽ mô tả thí nghiệm điều chế khí metan như sau:

Trong các phát biểu sau đây, phát biểu nào sai?

A. Khí metan có thể thu được bằng phương pháp đẩy nước hoặc đẩy không khí (úp ống thu).

B. Khi ngừng thu khí phải tắt đèn cồn rồi mới tháo ống dẫn khí tránh hiện tượng nước tràn vào bình khi ngừng đun làm vỡ bình.

C. Phải đun nóng bình cầu khí metan mới thoát ra, không để ngọn lửa lại gần miệng ống thoát khí.

D. Cả 3 phát biểu trên đều sai.

Câu 18: Cho hình vẽ sau

37

Phương trình hóa học nào sau đây phù hợp với mô hình thu khí trên?

A. CaC2 rắn+ 2H2O → C2H2 + Ca(OH)2 B. CH3COONa dd +NaOH dd→ Na2CO3 +CH4 t C. Na2SO3(tt) + H2SO4 đặc   Na2SO4 + SO2 + H2O 0

t D. 4HCl đặc + MnO2 rắn   MnCl2 + Cl2 + 2H2O 0

Câu 19: Cho hình vẽ mô tả quá trình điều chế và thu khí axetilen trong phòng thí nghiệm

Hóa chất được sử dụng trong bình (1) là A. dung dịch Br2.

B. dung dịch HBr. C. dung dịch NaOH. D. nước.

Câu 20: Cho hình vẽ sau:

Phương trình xảy ra trong ống nghiệm là: A. CH  CH(k)  Br  Br(dd)  Br  CH  CH  Br(l) B. CH2  CH2  Br  Br  CH2Br  CH2Br

38

C. CH2  CH2  HBr  CH3  CH2Br D. Không có phản ứng hóa học xảy ra.

Câu 21: Cho hình sau

Phát biểu nào sau đây đúng: A. Chất béo không tan trong nước và benzen.

B. Chất béo tan được trong nước,không tan trong benzen.

C. Chất béo không tan trong nước,tan được trong benzen.

D. Chất béo tan được cả trong nước và benzen.

Câu 22: Quan sát hình vẽ mô tả hai cách thu khí sau:

Các khí được thu bằng cả 2 cách trên là : A. H2, NO2, CO2, SO2, Cl2 B. NH3, CH4, O2, N2, CO2 C.H2, N2, CH4, C2H4, C2H2 D.O2, N2, C2H4, SO2, NO2 Câu 23: Trong phòng thí nghiệm người ta thường thu khí bằng một số cách như hình vẽ dưới đây:

39

Hãy cho biết có thể thu được khí axetilen bằng cách nào trong các cách trên?

A. Cách 1 B. Cách 1 và cách 2 C. Cách 1 và cách 3 D. Cách 2 Câu 24: Cho hình vẽ sau:

Sơ đồ trên có thể sử dụng để điều chế các khí: A. CO2, Cl2, SO2

C. CO, Cl2, C2H2

B. Cl2, C2H4, SO2

D. Cl2, NH3, HCl

Câu 25: Quan sát các thí nghiệm sau và cho biết:

40

Các thí nghiệm xảy ra hiện tượng giống nhau là: A. (1), (2), (4)

B. (1), (3), (4)

C. (2), (3), (4)

D. (1), (2), (3)

Câu 26: Cho một lượng chất X vào ống nghiệm chứa dung dịch brom. Hiện tượng thí nghiệm được mô tả bằng hình vẽ dưới đây:

X có thể là: A. Metan, axetilen, etilen, benzen B. Metan, axetien, etilen C. Axetilen, etilen D. Metan, ancol etylic II. Bài tập tự luận Câu 1: Quan sát hình vẽ dưới đây và cho biết

a. Hiện tượng xảy ra trong bình cầu ? Viết phương trình hóa học. b. Hiện tượng xảy ra trong cốc chứa dung dịch Ca(OH)2 ? Viết phương trình hóa học. c. Tại sao sử dụng Na2SO3 ở dạng tinh thể để điều chế khí SO2?

41

Câu 2: Quan sát hình vẽ dưới đây

Viết phương trình điều chế khí SO2 trong phòng thí nghiệm . Tại sao người ta không điều chế khí SO2 trong phòng thí nghiệm bằng cách đốt S trong không khí?

Câu 3: Quan sát hình vẽ dưới đây và cho biết

Cho biết hiện tượng xảy ra và viết phương trình phản ứng. Bazơ nào bị nhiệt phân hủy trong những bazơ sau : Fe(OH)3, NaOH, Ba(OH)2, Al(OH)3, KOH. Câu 4: Cho hình vẽ sau

42

Hình vẽ trên mô tả phản ứng của sắt và clo. a. Nêu các hóa chất và dụng cụ được sử dụng trong thí nghiệm trên. b. Dự đoán hiện tượng xảy ra, đề xuất cách tiến hành. Giải thích và viết phương trình phản ứng. c. Cát có vai trò gì trong thí nghiệm trên?

Câu 5: Cho hình vẽ sau Zn

Dd CuSO4

Nêu hiện tượng xảy ra và giải thích bằng phương trình hóa học. Thí nghiệm trên chứng minh điều gì về tính hoạt động hóa học của kim loại Cu và Zn? Câu 6: Cho hình vẽ sau

a. Cho biết nguyên liệu để sản xuất canxi oxit ? Hãy mô tả quá trình sản xuất canxi oxit bằng lò nung vôi công nghiệp. Viết các phản ứng hóa học xảy ra. b. Lò nung vôi công nghiệp có những ưu điểm gì? Để tránh gây ô nhiễm môi trường, khí CO2 thu được sử dụng như thế nào?

43

Câu 7: Quan sát hình vẽ sau

Xác định công thức hóa học thích hợp của A, B , C , D trong thí nghiệm ở hình vẽ trên. Nêu hiện tượng phản ứng và viết phương trình hóa học.

Câu 8: Quan sát hình vẽ dưới đây và cho biết

Tiến hành thí nghiệm cacbon khử CuO ở nhiệt độ cao như hình vẽ, quan sát và nhận xét xem thí nghiệm trên có điểm nào chưa đúng, tại sao?

Nêu cách khắc phục?

Câu 9: Cho hình vẽ sau

a. Nêu hiện tượng và viết phương trình xảy ra trong bình tam giác. b. Hóa chất trong bình (1) và (2) là gì ? Vai trò của bình (1) và (2) ? c. Có thể đổi vị trí 2 bình (1) và (2) không? Giải thích. d. Có thể thay thế hóa chất trong bình (1), (2) bằng hóa chất khác không? Giải thích.

44

Câu 10: Cho hình vẽ sau

Tiến hành thí nghiệm điều chế khí cacbon đioxit như hình vẽ, quan sát và nhận xét xem thí nghiệm trên có điểm nào chưa đúng, tại sao? Nêu cách khắc phục?

Câu 11: Cho hình vẽ sau

a. Nêu hiện tượng trong bình tam giác. Viết phương trình hóa học. b. Dự đoán hiện tượng trong cốc thủy tinh to. Giải thích? c. Có thể dùng axit H2SO4 để điều chế CO2 từ CaCO3 thay HCl được không?

Vì sao?

Câu 12: Cho hình vẽ

45

a. Nêu hiện tượng xảy ra trong ống nghiệm và viết phương trình phản ứng. b. Tiếp tục cho khí CO2 vào ống nghiệm đến dư sau đó đem ống nghiệm đun nóng sẽ có hiện tượng gì? Giải thích và viết phương trình phản ứng.

Câu 13: Cho hình vẽ

a. Nêu hiện tượng xảy ra trong ống nghiệm. Giải thích và viết phương trình phản ứng. b. Đun nóng dung dịch thu được có hiện tượng gì xảy ra không? Giải thích.

Câu 14: Quan sát hình dưới đây:

Sau một tuần lấy các đinh sắt trong ống nghiệm ra, cho biết hiện tượng xảy ra. Em có nhận xét, kết luận gì từ thí nghiệm trên?

46

Câu 15: Để pha loãng dung dịch axit sunfuric đặc, người ta tiến hành các cách sau:

Theo em pha loãng dung dịch axit sunfuric đặc theo cách nào là chính xác? Giải thích.

Câu 16: Để điều chế khí clo người ta tiến hành thí nghiệm như hình vẽ:

a. Em hãy cho biết các hóa chất còn thiếu được sử dụng để điều chế khí clo? b. Để thu được khí clo tinh khiết cần loại bỏ các tạp chất sinh ra trong quá trình điều chế người ta sử dụng dung dịch muối natri clorua bão hòa và dung dịch axit sunfuric đặc. Những chất nào được loại bỏ khi đi qua lần lượt mỗi dung dịch này? c. Có thể hoán đổi vị trí hai dung dịch NaCl và dung dịch H2SO4 đặc không?

Có thể thay thế hai dung dịch trên bằng hóa chất khác được không? Giải thích.

47

Câu 17: Quan sát hình vẽ dưới đây và cho biết:

a. Để thử tính tan của khí hiđroclorua người ta tiến hành thí nghiệm như hình vẽ. Em hãy dự doán hiện tượng, đề xuất cách tiến hành. Viết phương trình hóa học minh họa và giải thích hiện tượng. b. Có thể tiến hành thí nghiệm như trên với những khí nào trong các khí sau: CO2, H2S, NH3, SO2, Cl2, C2H2, CH4?

Câu 18: Để điều chế clo người ta lắp bộ dụng cụ như hình vẽ

a. Hãy cho biết các hóa chất được sử dụng để điều chế clo theo bộ dụng cụ được lắp như hình vẽ. Viết các phương trình hóa học xảy ra. b. Trong công nghiệp có thể sử dụng cách điều chế trên hay cách nào khác?

48

Câu 19: Cho hình vẽ mô tả quá trình điều chế và thu khí axetilen trong phòng thí nghiệm

a. Cho biết hóa chất được sử dụng trong bình (1) và bình cầu (2). b. Nêu hiện tượng và viết phương trình phản ứng xảy ra trong bình cầu. c. Hiện nay trong công nghiệp người ta có sử dụng đất đèn để điều chế C2H2 không? Nguyên liệu điều chế C2H2 trong công nghiệp là gì?

Câu 20: Cho hình vẽ mô tả quá trình điều chế và thu khí axetilen trong phòng thí nghiệm

Hãy cho biết hóa chất trong bình (1) và vai trò của hóa chất đó. Có thể thay thế bằng hóa chất khác không ? Nếu có thì được thay thế bằng hóa chất nào?

49

Câu 21: Cho hình vẽ sau:

Cho biết hiện tượng xảy ra trong ống nghiệm và viết phương trình phản ứng.

Câu 22: Cho sơ đồ sau

Tiến hành thí nghiệm điều chế khí axetilen như hình vẽ, quan sát và nhận xét xem thí nghiệm trên có điểm nào chưa đúng, tại sao? Nêu cách khắc phục?

Câu 23: Cho sơ đồ sau

a. Viết phương trình hóa học minh họa phản ứng xảy ra trong ống A. b. Nước lạnh có vai trò gì trong sơ đồ trên? c. Ống B có hiện tượng gì không? Chất thu được trong ống B là chất nào?

50

Câu 24: Sục khí Y và dung dịch brom như hình vẽ:

Y làm mất màu dung dịch brom. Y có thể là khí nào trong các khí sau: metan, axetilen, etilen, sunfurơ, cacbon đioxit. Viết các phương trình hóa học tương ứng với từng chất khí Y Câu 25: Khí etilen được điều chế như hình vẽ sau:

a. Khí etilen sinh ra có lẫn CO2 và SO2. Để loại bỏ các tạp chất này cần dẫn qua dung dịch nào? b. Khi điều chế etilen cần thêm vào một ít đá bọt. Vai trò của đá bọt là gì?

Câu 26: Khí metan được điều chế

51

a. Tại sao khí metan có thể thu được bằng phương pháp đẩy nước? Ngoài phương pháp đẩy nước, khí metan có thể thu được bằng phương pháp nào?

Tại sao? b. Khi ngừng thu khí, có thể tắt đèn trước rồi mới tháo ống dẫn khí không?

Giải thích.

Câu 27: Quan sát hình vẽ dưới đây và cho biết

Tiến hành thí nghiệm điều chế khí clo như hình vẽ, quan sát và nhận xét xem thí nghiệm trên có điểm nào chưa đúng, tại sao? Nêu cách khắc phục?

2.4. Sử dụng các bài tập sơ đồ, hình vẽ trong dạy học Hóa học Các bài tập sơ đồ, hình vẽ có thể được sử dụng trong tất cả các bước của quá trình dạy học từ giới thiệu mục tiêu đến sự đánh giá kết quả học tập của học sinh. Tuỳ theo nội dung của từng bài tập mà giáo viên lựa chọn sử dụng để đạt hiệu quả cao nhất.

2.4.1. Sử dụng trong dạy học bài mới Trong dạy học bài mới, GV có thể sử dụng các bài tập sơ đồ, hình vẽ trong dạy học nội dung về “Ứng dụng và điều chế các chất”. GV sử dụng các bài tập hình vẽ để củng cố, khắc sâu các kiến thức về quá trình điều chế, rèn các kĩ năng thí nghiệm. Đặc biệt là các bài tập hình vẽ không có đầy đủ thông tin sẽ kích thích tư duy, khả năng quan sát, phát hiện và giải quyết vấn đề cho HS. 2.4.2. Sử dụng trong giờ ôn tập, luyện tập

52

Trong các bài luyện tập, củng cố kiến thức GV có thể sử dụng các bài tập có sơ đồ, hình vẽ theo định hướng phát triển năng lực như sau: + Giao các bài tập sơ đồ, hình vẽ cùng với các dạng bài tập khác và yêu cầu HS sẽ chuẩn bị bài tập trước ở nhà. + Trong giờ luyện tập, GV kiểm tra sự chuẩn bị của HS, chia nhóm thảo luận về kiến thức bài học và các bài tập được giao chuẩn bị ở nhà, khuyến khích các em đưa ra các ý tưởng sáng tạo về lời giải cho các bài tập được giao. + GV nhận xét, bổ sung và đặc biệt chú ý nhấn mạnh các kĩ năng về thực hành thí nghiệm mà các em học sinh còn thiếu thông qua các bài tập có sử dụng sơ đồ.

2.4.3. Sử dụng trong giờ thực hành Trước các giờ thực hành, GV sẽ giao các bài tập sơ đồ, hình vẽ có liên quan đến nội dung bài thực hành và yêu cầu HS làm trước ở nhà. Đầu giờ thực hành, GV có thể tổ chức cho các nhóm HS trình bày về nội dung, những chú ý khi tiến thí nghiệm và thảo luận về các bài tập được giao. Điều này sẽ có tác dụng củng cố, khắc sâu những kiến thức và kĩ năng về thí nghiệm trước khi học sinh tiến hành thí nghiệm trong giờ thực hành.

2.4.4. Sử dụng trong kiểm tra đánh giá Kiểm tra đánh giá là một khâu vô cùng quan trọng trong quá trình dạy học, việc kiểm tra đánh giá chính xác sẽ giúp chúng ta có được những điều chỉnh hợp lí trong hoạt động dạy học. GV cần dựa vào mục tiêu dạy học để kiểm tra đánh giá, xây dựng ma trận đề và lựa chọn các bài tập trong hệ thống bài tập một cách phù hợp để xây dựng đề kiểm tra.

2.5. Thiết kế kế hoạch dạy học 2.5.1. Kế hoạch dạy học bài 27 – Tiết 35: CACBON I. MỤC TIÊU

53

1. Kiến thức HS biết: - Cacbon có 3 dạng thù hình chính: kim cương, than chì và cacbon vô định hình.

- Cacbon vô định hình (than gỗ, than đá, than xương, mồ hóng...) có tính hấp phụ và hoạt động hóa học mạnh nhất. Cacbon là phi kim hoạt động hóa học yếu: tác dụng với oxi và một số oxit kim loại.

- Ứng dụng của cacbon.

2. Kĩ năng - Quan sát hình ảnh thí nghiệm và rút ra nhẫn xét về tính chất của cacbon.

- Viết các PTHH của cacbon với oxi, với một số oxit kim loại.

- Tính lượng cacbon và hợp chất của cacbon trong phản ứng hóa học.

3. Thái độ - Cẩn thận, có ý thức sử dụng hợp lí, tránh ô nhiễm môi trường.

4. Năng lực cần hướng đến - Năng lực sử dụng ngôn ngữ hóa học.

- Năng lực thực hành thí nghiệm - Năng lực giải quyết vấn đề thông qua môn Hóa học.

- Năng lực tính toán.

II. TRỌNG TÂM - Tính chất hóa học của cacbon.

- Ứng dụng của cacbon.

III. CHUẨN BỊ 1. Đồ dùng dạy học - GV: Than bút chì, than gỗ (cacbon vô định hình). Bình khí O2, que đóm.

- HS: SGK, bút, vở ghi.

54

2. Phương pháp dạy học: Làm việc nhóm, đàm thoại, sử dụng phương tiện trực quan.

IV. TIẾN TRÌNH DẠY HỌC 1. Ổn định lớp 2. Vào bài mới: Các em đã nghe thấy “ Cacbon“ bao giờ chưa? Rất quen đúng không nào? Cacbon tồn tại ở xung quanh chúng ta và là một trong những nguyên tố học được loài người biết đến sớm nhất. Vậy cacbon tồn tại ở những dạng nào trong tự nhiên, có tính chất vật lí, tính chất hóa học như thế nào, chúng ta sẽ cùng tìm hiểu trong bài hôm nay.

Hoạt động của GV

Hoạt động của HS

Nội dung

Hoạt động 1: Các dạng thù hình của cacbon - GV: Yêu cầu HS - Cacbon: C.

I. Các dạng thù hình

nêu kí hiệu hóa học và

của cacbon

Nguyên tử khối: 12.

nguyên tử khối của - Dạng thù hình cuả 1. Dạng thù hình là gì? cacbon.

nguyên tố là dạng tồn tại - Dạng thù hình cuả

- GV: Đơn chất O2, của những đơn chất khác nguyên tố là dạng tồn O3 là 2 dạng thù hình nhau do cùng 1 nguyên tố tại của những đơn chất của cacbon. Vậy dạng hóa học tạo nên. thù hình là gì?

khác nhau do cùng 1

- HS: - Kim cương: cứng, nguyên tố hóa học tạo

- GV giới thiệu về các trong suốt, không dẫn nên. dạng thù hình của điện.

2. Cacbon có những

cacbon. Yêu cầu HS - Than chì: mềm, dẫn dạng thù hình nào? tìm hiểu SGK và nêu điện.

- Kim cương: cứng,

tính chất các dạng thù - Cacbon vô định hình: trong suốt, không dẫn hình của cabon.

xốp, không dẫn điện.

điện.

- Than chì: mềm, dẫn

55

điện.

- Cacbon vô định hình: xốp, không dẫn điện.

Hoạt động 2: Tính chất hấp phụ - GV: chia lớp thành 4 nhóm.

HS:

tiến

hành

thí II. Tính chất háo học

nghiệm theo nhóm và của cacbon

- GV: Hướng dẫn HS quan sát.

1. Tính chất hấp phụ

làm thí nghiệm C hấp

- Than gỗ than xướng

phụ màu: Cho mực

mới được điều chế ( gọi

chảy qua lướp bột

là than hoạt tính) có

than gỗ, phía dưới có

tính hấp phụ cao.

đặt một cốc thủy tinh.

Yêu cầu HS quan sát.

- HS: Dung dịch trong

- GV: Yêu cầu HS cốc thủy tinh không màu nêu hiện tượng thí - HS: Than gỗ có tính nghiệm.

hấp phụ chất màu tan

- GV: Yêu cầu HS kết trong dung dịch. luận về tính hấp phụ - HS: Than gỗ, than của cabon.

xướng,... mới điều chế có

- GV: Thế nào là than tính hấp phụ cao được gọi hoạt tính?

là than hoạt tính.

- GV: Trên tivi vẫn hay quảng cáo về khẩu trang hoạt tính, các em về thử xem nó có như tên gọi không nhé.

56

Hoạt động 3: Tính chất hóa học của accbon - GV: Yêu cầu HS dự - HS: Cacbon có thể tác 2. Tính chất hóa học đoán tính chất hóa dụng với oxi, một số oxit Cacbon là phi kim hoạt học của cacbon.

động hóa học yếu.

kim loại.

- GV: Cacbon có - HS tiến hành thí nghiệm a. Tác dụng với O2 những TCHH của phi. theo nhóm và quan sát.

Tuy nhiên điều kiện phản ứng hóa học với hiđro là rất khó khăn.

Cacbon là một phi kim hoạt động hóa học yếu.

- GV: Chúng ta sẽ cùng nahu tìm hiểu một số phản ứng hóa học của cacbon.

- GV: hướng dẫn HS đưa tàn đóm vào bình - Tàn đóm bốc cháy. t C + O2   CO2 0

chứa oxi.

- GV: Yêu cầu HS nêu hiện tượng và viết PTHH. -

GV

kết

luận:

Ccabon cháy trong oxi tạo thành cacbon đioxit.

Phản ứng này được

57

t C + O2   CO2 0

dùng làm nhiên liệu - HS: Thảo luận tìm hiểu trong đời sống và sản cacbon tác dụng với oxit b. Tác dụng với oxit xuất.

kim loại và hoàn thành của kim loại

- GV yêu cầu HS tìm phiếu học tập.

t 2CuO + C   2Cu  CO2 0

hiểu SGK và hoàn - HS trình bày kết quả - Ở nhiệt độ cao cacbon thành phiếu học tập làm việc nhóm. còn khử được một số - Ở nhiệt độ cao cacbon oxit kim loại khác như còn khử được một số oxit PbO, ZnO....

theo nhóm.

kim loại khác như PbO, ZnO....

- GV: Ngoài oxi kim PTHH: t loại CuO, cacbon còn 2ZnO + C   2Zn  CO2 0

khử được những oxit 2PbO + C  t  2Pb  CO2 kim loại nào? Yêu cầu 0

HS

lên

bảng

viết

PTHH và điều kiện xảy ra phản ứng.

- GV nhận xét và kết luận.

Hoạt động 4: Ứng dụng của cacbon III. Ứng dụng của

- GV: Cho học sinh - HS:

tìm hiểu SGK và hiểu + Than chì: dùng làm cacbon biết thực tế.

điện cực, chất bôi trơn, - SGK

- GV cho lớp chơi trò ruột bút chì.... chơi. Mỗi nhóm sẽ cử + Kim cương: dùng làm 2 bạn tiếp sức nhau đồ trang sức, mũi khoan, viết các ứng dụng của dao cắt kính,....

58

cacbon.

+ Than đá, than gỗ: dùng

- GV nhận xét và kết làm nhiên liệu trong công luận về ứng dụng của nghiệp, là chất khử để cacbon.

điều chế một số kim loại..

3. Củng cố - GV yêu cầu HS nhắc lại tính chất hóa học của cacbon - GV hướng dẫn HS làm bài tập 2 SGK/Trang 84 4. Dặn dò - Yêu cầu HS về nhà làm tiếp bài tập 1,3,4,5 SGK/Trang 84.

- HS về nhà chuẩn bị trước bài 28: Các oxit của cacbon.

V. RÚT KINH NGHIỆM: ............................................................................................................................. ............................................................................................................................. ............................................................................................................................. .............................................................................................................................

Phiếu học tập Câu 1: Quan sát hình vẽ sau

Xác định công thức hóa học thích hợp của A, B , C , D trong thí nghiệm ở hình vẽ trên. Nêu hiện tượng và viết các phương trình phản ứng xảy ra.

59

Câu 2: Quan sát hình vẽ dưới đây và cho biết

Tiến hành thí nghiệm cacbon khử CuO ở nhiệt độ cao như hình vẽ, quan sát và nhận xét xem thí nghiệm trên có điểm nào chưa đúng, tại sao?

Nêu cách khắc phục?

2.5.2. Kế hoạch dạy học bài 28 – Tiết 36: CÁC OXIT CỦA CACBON I. MỤC TIÊU 1. Kiến thức HS biết: - Cacbon tạo hai oxit tướng ứng là CO và CO2.

- CO là oxit trung tính, có tính khử mạnh.

- CO2 là oxit axit tác dụng được với nước, dung dịch bazơ và oxit bazơ.

- Ứng dụng của cacbon oxit và cacbon đioxit.

2. Kĩ năng - Biết nguyên tắc điều chế khí CO2 trong phòng thí nghiệm và cách thu khí CO2.

- Biết quan sát thí nghiệm qua hình vẽ để rút ra nhận xét.

- Biết sử dụng kiến thức để rút ra tính chất hóa học của CO và CO2.

- Viết được phương trình hóa học chứng tỏ khí CO có tính khử, khí CO2 có tính chất của một oxit axit.

60

3. Thái độ - Cẩn thận, có ý thức sử dụng hợp lí, tránh ô nhiễm môi trường.

4. Năng lực cần hướng đến - Năng lực sử dụng ngôn ngữ hóa học.

- Năng lực thực hành thí nghiệm - Năng lực giải quyết vấn đề thông qua môn Hóa học.

- Năng lực tính toán.

II. TRỌNG TÂM - Tính chất hóa học của cacbon oxit và cacbon đioxit.

III. CHUẨN BỊ 1. Đồ dùng dạy học - GV: dụng cụ cho thí nghiệm CO khử CuO, phiếu học tập.

- HS: Ôn lại tính chất hóa học của oxit axit, SGK, bút, vở ghi.

PHIẾU HỌC TẬP SÓ 1 CACBON OIXT ( CTPT:................; PTK:.............)

1. Cho biết tính chất vật lí của cacbon oxit.

2. Trình bày tính chất hóa học của CO? Viết PTHH minh họa.

3. Dựa vào hiểu biết của em hãy nêu một vài ứng dụng của CO.

PHIẾU HỌC TẬP SÓ 2 CACBON OIXT ( CTPT:................; PTK:.............)

HS tiến hành thí nghiệm về tính khử của CO dưới sự hướng dẫn của giáo viên. a. Nêu hiện tượng thí nghiệm và viết các PTHH. b. CO khử được oxit sắt trong lò cao. Viết PTHH minh họa.

61

PHIẾU HỌC TẬP SÓ 3 CACBON ĐIOIXT ( CTPT:................; PTK:.............)

HS trả lời các câu hỏi dưới đây: 1. : Cho hình vẽ sau

a. Nêu hiện tượng trong bình tam giác. Viết phương trình hóa học. b. Dự đoán hiện tượng trong cốc thủy tinh to. Giải thích? c. Có thể dùng axit H2SO4 để điều chế CO2 từ CaCO3 thay HCl được không?

Vì sao?

2.Cho hình vẽ

a. Nêu hiện tượng xảy ra trong ống nghiệm. Giải thích và viết phương trình phản ứng. b. Đun nóng dung dịch thu được có hiện tượng gì xảy ra không? Giải thích.

PHIẾU HỌC TẬP SÓ 4 CACBON ĐIOIXT ( CTPT:................; PTK:.............)

HS trả lời các câu hỏi dưới đây:

62

1. Cho hình vẽ

a. Nêu hiện tượng xảy ra trong ống nghiệm và viết phương trình phản ứng. b. Tiếp tục cho khí CO2 vào ống nghiệm đến dư sau đó đem ống nghiệm đun nóng sẽ có hiện tượng gì? Giải thích và viết phương trình phản ứng.

2. CO tác dụng được với một số oxit bazơ. Viết PTHH minh họa.

3. Dựa vào hiểu biết của em, hãy nêu một vài ứng dụng của cacbon đioxit.

2. Phương pháp dạy học: Làm việc nhóm, đàm thoại, sử dụng phương tiện trực quan.

IV. TIẾN TRÌNH DẠY HỌC 1. Ổn định lớp: Chia lớp làm 4 nhóm (mỗi nhóm 8 – 9 HS, mỗi HS trong nhóm nhận 1 số thứ tự từ 1-8/9) 2. Kiểm tra bài cũ GV yêu cầu HS viết PTHH minh họa tính chất hóa học của cacbon. t  2Cu  CO2 HS: 2CuO + C  0

t C + O2   CO2 0

3. Vào bài mới Cacbon tạo được 2 oxit tương ứng là cacbon oxit và cacbon đioxit. Vậy hai oxit này có điểm gì giống và khác nhau về thành phần, phân tử, tính chất vật lí, tính chất hóa học và ứng dụng? Chúng ta sẽ cùng đi tìm hiểu trong bài hôm nay.

63

Hoạt động của GV

Nội dung

GV: Phân công nhiệm vụ cho 4 nhóm hoạt I. Cacbon oxit động.

CTPT: CO

- Nhóm 1: Hoàn thành phiếu học tập số 1

PTK: 28

- Nhóm 2: Hoàn thành phiếu học tập số 2

1. Tính chất vật lí

- Nhóm 3: Hoàn thành phiếu học tập số 3

CO là chất khí không màu,

- Nhóm 4: Hoàn thành phiếu học tập số 4

không mùi, ít tan trong nước,

Mỗi nhóm có thời gian 7 phút để hoàn thành hơi nhẹ hơn không khí.

2. Tính chất hóa học

nhiệm vụ.

HS: ngồi theo nhóm, nhận nhiệm vụ, tiến a. CO là oxit trung tính hành hoạt động hoàn thành phiếu học tập.

Ở điều kiện thường CO

GV quan sát hướng dẫn mỗi nhóm và kịp không phản ứng với nước, thời giải đáp thắc mắc.

kiềm và axit

- Hết 7 phút thảo luận, GV ổn định lớp, b. CO là chất khử nhận xét về quá trình thảo luận của mỗi

- Ở nhiệt độ cao CO khử

nhóm.

được nhiều oxit kim loại.

- GV chia lớp:

CO + CuO  CO2 + Cu

+ HS số 1, 2 là nhóm 1.

4CO + Fe3O4

+ HS số 3,4 là nhóm 2.

-CO cháy trong oxi hoặc trong

+ HS số 5, 6 là nhóm 3.

không khí với ngọn lửa màu

+ HS số 7, 8, 9 là nhóm 4.

xanh, toả nhiều nhiệt.

Mỗi nhóm thảo luận, tổng hợp lại ý kiến đã

→

4CO2 + 3Fe

2CO + O2  2CO2

được thảo luận ban đầu. Thời gian cho mỗi 3. Ứng dụng nhóm thảo luận là 10 phút.

Khí CO được dùng làm nhiên

Sau 10 phút, GV ổn định lớp, gọi 2 nhóm liệu, làm chất khử trong công bất kì trình bày. Các nhóm còn lại chấm nghiệp, làm nguyên liệu trong điểm chéo cho nhau.

công nghiệp hoá học

64

II. Cacbon đioxit 1. Tính chất vật lí CO2 là chất khí không màu, không mùi, nặng hơn không khí. CO2 bị nén và làm lạnh thì hoá rắn, gọi là nước đá khô.

2. Tính chất hoá học a. Tác dụng với nước.

CO2 + H2O H2CO3

b. Tác dụng với dung dịch bazơ CO2 + 2NaOH Na 2CO3 + H2O CO2 + NaOH  NaHCO3

Tuỳ tỉ lệ số mol giữa NaOH và CO2 mà có thể tạo ra muối trung hoà hay muối axit hoặc hỗn hợp cả hai. b. Tác dụng với oxit bazơ CO2 + CaO  CaCO3 Kết luận: CO2 có tính chất của oxit axit.

3. Ứng dụng Sử dụng CO2 để chữa cháy, bảo quản thực phẩm. CO2 còn dùng trong sản xuất nước giải

65

khát có ga, sản xuất xôđa, phân đạm, ure... .

4. Củng cố - Học sinh thảo luận hệ thống lại tính chất quan trọng của CO và CO2 để thấy rõ sự giống nhau và khác nhauvề thành phần, tính chất và ứng dụng chính.

- Giáo viên đưa ra bảng so sánh để học sinh thấy rõ - Sử dụng bài tập 3 củng cố 5. Dặn dò - HS làm BT 1, 2, 4, 5 SGK trang 87.

- Chuẩn bị bài 29: Axit cacbonic và muối cacbonat.

IV. RÚT KINH NGHIỆM ............................................................................................................................. .............................................................................................................................

66

CHƢƠNG 3 THỰC NGHIỆM SƢ PHẠM 3.1. Mục đích thực nghiệm sƣ phạm - Đánh giá sự phù hợp của hệ thống bài tập xây dựng được - Qua việc sử dụng một số PPDH và một số bài tập xây dựng được, đánh giá tính khả thi và hiệu quả của các biện pháp đã đề xuất để phát triển năng lực GQVĐ cho HS. Từ đó kiểm nghiệm tính đúng đắn của giả thuyết khoa học.

3.2. Nhiệm vụ thực nghiệm sƣ phạm Để đạt được các mục đíhc trên, khi tiến hành thực nghiệm sư phạm cần thực hiện các nhiệm vụ sau: - Lựa chọn nội dung, địa bàn, đối tượng và phương pháp thực nghiệm phù hợp.

- Tìm hiểu, điều tra trước thực nghiệm; thực nghiệm các giáo án dạy học đã thiết kế và thu thập thông tin sau thực nghiệm.

- Đánh giá, phân tích và xử lí kết quả thực nghiệm để rút ra kết luận.

3.3. Kế hoạch thực hiện thực nghiệm sƣ phạm 3.3.1. Địa bàn, đối tượng và thời gian - Địa bàn thực nghiệm: Chúng tôi đã tiến hành thực nghiệm tại trường THCS Ngọc Chân, xã Ngọc Châu, huyện Việt Yên, tỉnh Bắc Giang.

- Đối tượng: + Học sinh: Học sinh khối 9.

Căn cứ trên cơ sở kết quả học tập môn Hóa học của năm lớp 8, lựa chọn lớp đối chứng (ĐC) và lớp thực nghiệm (TN) theo tiêu chí tương đương về sĩ số của lớp và về trình độ và năng lực nhận thức của HS. + Giá viên: Chọn GV có trình độ chuyên môn tốt, nhiệt tinh,.. GV dạy đồng thời cả hai lớp TN và ĐC. Đối tượng thực nghiệm cụ thể được giới thiệu trong bảng 3.1.

67

Bảng 3.1. Đối tượng lựa chọn để tiến hành thực nghiệm sư phạm Trường

STT

1

Lớp TN

Lớp ĐC

GV dạy thực

( Số HS)

(Số HS)

nghiệm

9A

9B

Cô Nguyễn Thị

(40)

(39)

Anh

THCS Ngọc Châu

- Thời gian: Thực nghiệm sư phạm được tiến hành trong khoảng thời gian: tháng 1 – 3 năm 2018.

3.3.2. Tiến hành thực hiện Trao đổi và xin ý kiến nhận xét, đánh giá chất lượng của các bài tập đã xây dựng trong chương 2 khoá luận của GV giảng dạy bộ môn hoá học tại trường THCS Ngọc Châu trong năm học 2017 – 2018.

Liên hệ với trường THCS Ngọc Châu và giáo viên bộ môn để tiến hành thực nghiệm tại lớp TN và lớp ĐC. Cụ thể như sau: - Hai lớp tương đương nhau về số lượng HS, trình độ nhận thức, cùng do GV bộ môn Hoá học là cô Nguyễn Thị Anh giảng dạy, đồng đều về thời gian nội dung bài dạy và PPDH.  Tiến hành dạy thực nghiệm Bài 27: Cacbon theo phân phối chương trình của Bộ Giáo dục và Đào tạo.

- Lớp TN dạy theo giáo án được thiết kế và đề xuất của khóa luận. Lớp ĐC dạy theo giáo án của GV tham gia tự thiết kế.  Tiến hành kiểm tra mức độ nắm vững kiến thức kĩ năng của HS qua 2 bài kiểm tra: - Bài số 1: Kiểm tra 15 phút sau khi học xong bài cacbon.

- Bài số 2: Kiểm tra 45 phút sau khi học xong bài 32 (Luyện tập chương 3: Phi kim – Sơ lược về bảng tuần hoàn các nguyên tố hóa học)

68

Sử dụng cùng một đề kiểm tra, đáp án và thang điểm cho cả lớp TN và lớp ĐC. Bài kiểm tra được chấm bởi cùng một GV. Các đề kiểm tra sử dụng được đưa ra trong phần phụ lục.

Xin ý kiến nhận xét đánh giá của giáo viên bộ môn dự giờ các tiết thực nghiệm. Đánh giá chất lượng nắm vững, vận dụng kiến thức của học sinh sau mỗi giờ thực nghiệm.

3.4. Kết quả thực nghiệm và xử lí đánh giá số liệu 3.4.1. Kết quả thực nghiệm  Kết quả bài kiểm tra Kết quả chấm và thống kê các bài kiểm tra đạt điểm tướng ứng được tóm tắt trong bảng 3.2.

Bảng 3.2. Bảng phân phối tần số học sinh đạt điểm Xi Bài kiểm tra 15 phút

45 phút

Đối tượng

Số HS đạt điểm Xi Sĩ số

0

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

Lớp ĐC

39

0

0

1

4

6

5

8

5

7

3

0

Lớp TN

40

0

0

0

3

4

5

7

8

6

5

2

Lớp ĐC

39

0

0

1

6

6

6

8

4

6

2

0

Lớp TN1

40

0

0

0

4

5

6

6

8

7

4

0

3.4.2. Xử lí đánh giá số liệu 3.4.2.1. Phương pháp xử lý kết quả thực nghiệm sư phạm Kết quả bài kiểm tra của các em HS lớp TN và ĐC được xử lý bằng phương pháp thống kê toán học theo thứ tự sau: - Lập bảng phân phối tần số và tần suất lũy tích cho các lớp ĐC và lớp TN. - Biểu diễn kết quả bằng đồ thị theo bảng phân phối tần suất tích lũy.

- Tính các tham số đặc trưng. + Trung bình cộng: Tham số đặc trưng cho sự tập trung số liệu.

69

X

___

n i Xi Trong đó: ni là tần số HS đạt điểm Xi n  i

+ Phương sai (S2), độ lệch chuẩn(S): tham số đo mức độ phân tán của các số liệu quanh giá trị trung bình cộng. ___

2

___

2

n (x  X) (với n<30) S2   i i n 1

S2  

n i (x i  X) ( với n>30) n

S  S2

Giá trị S càng nhỏ số liệu càng ít phân tán. + Hệ số biến thiên (V): Để so sánh 2 tập hợp có X khác nhau:

V

s ___

.100%

X Khi 2 bảng số liệu có giá trị trung bình cộng bằng nhau thì ta tính độ lệch chuẩn S, nhóm nào có độ lệch chuẩn S bé thì nhóm đó có chất lượng tốt hơn.

Khi 2 bảng số liệu có giá trị trung bình cộng khác nhau thì ta so sánh mức độ phân tán của các số liệu bằng hệ số biến thiên V. Nhóm nào có V nhỏ hơn thì nhóm đó có chất lượng đồng đều hơn, nhóm nào có V lớn hơn thì có trình độ cao hơn. + Nếu V trong khoảng từ 0 – 10%: Độ dao động nhỏ. + Nếu V trong khoảng từ 10 – 30%: Độ dao động trung bình. + Nếu V trong khoảng từ 30 – 100%: Độ dao động lớn.

Với độ dao động nhỏ hoặc trung bình thì kết quả thu được đáng tin cậy, ngược lại với độ dao động lớn thì kết quả thu được không đáng tin cậy. Để kết luận sự khác nhau về kết quả học tập giữa hai lớp đối chứng và thực nghiệm là có ý nghĩa hay không, chúng tôi đã sử dụng phép kiểm chứng T –

70

test độc lập và tính mức độ ảnh hưởng (ES). + T-test độc lập T- test độc lập giúp chúng ta xác định được độ chênh lệch giữa giá trị trung bình của hai nhóm riêng rẽ (nhóm thực nghiệm và nhóm đối chứng) có xảy ra ngẫu nhiên hay không. Trong phép kiểm chứng T- test, chúng ta thường tính giá trị của p, trong đó p là khả năng ngẫu nhiên, thông thường hệ số p được quy định p< 0,05.

Giá trị p được giải thích như sau: Khi kết quả

Chênh lệch giữa giá trị trung bình của 2 nhóm.

P < 0,05

Có ý nghĩa (Chênh lệch không có khả năng xảy ra ngẫu nhiên)

P > 0,05

Không có ý nghĩa (Chênh lệch có khả năng xảy ra ngẫu nhiên)

Về mặt kĩ thuật, giá trị p (khả năng xảy ra ngẫu nhiên) nói đến tỉ lệ phần trăm.

Khi kết quả cho p <5% thì chênh lệch có ý nghĩa.

Công thức tính giá trị p của phép kiểm chứng T- test trong phần mềm excel.

P=ttest( array1,array2,tail,type). (array là cột điểm số mà chúng ta định so sánh, tail=1 và type=3). + Mức độ ảnh hƣởng (ES).

Mức độ ảnh hưởng (ES) cho biết độ lớn ảnh hưởng của tác động. Độ chênh lệch giá trị trung bình chuẩn, chính là công cụ đo mức độ ảnh hưởng.

Công thức tính mức độ ảnh hưởng sử dụng dộ chênh lệch giá trị trung bình chuẩn Cohen (1998):

71

Trong đó, SD= Stdve (number1, number2...): Cho biết mức độ đồng đều của học sinh.

Có thể giải thích mức độ ảnh hưởng bằng cách sử dụng các tiêu chí của Cohen, trong đó phân ra các mức độ ảnh hưởng từ không đáng kể đến rất lớn.

Giá trị mức độ ảnh hƣởng (ES)

Ảnh hƣởng

>1,00

Rất lớn

0,80/1

Lớn

0,50/0,79

Trung bình

0,20/0,49

Nhỏ

<0,20

Rất nhỏ

3.4.2.2. Xử lí kết quả các bài kiểm tra trong thực nghiệm sư phạm Sau khi xử lí số liệu, chúng tôi thu được bảng số liệu như sau: Bảng 3.3. Số % HS đạt điểm Xi Bài kiểm tra 15 phút

45 phút

Đối tƣợng

Số % HS đạt điểm Xi

Tổng số HS

0

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

17,5

20

15

12,5

5

12,82

17,96

7,69

0,00

20

17,5

10

0,00

10,26

15,38

5,13

0,00

TN

40

0,00

0,00

0,00

7,5

10

12,5

ĐC

39

0,00

0,00

2,56

10,26

15,38

12,82

TN

40

0,00

0,00

0,00

10

12,5

15

ĐC

39

0,00

0,00

2,56

15,38

15,38

15,38

72

20,5 1 15 20,5 1

Đối tƣợng

Tổng số HS

45 phút

15 phút

Bài kiểm tra

Bảng 3.4. Số % HS đạt điểm Xi trở xuống

0

TN

40

0,00

0,00

0,00

7,5

17,5

30

ĐC

39

0,00

0,00

2,56

12,82

28,21

41,03

61,54

74,36

92,31

100

100

TN

40

0,00

0,00

0,00

10

22,5

37,5

52,5

72,5

90

100

100

ĐC

39

0,00

0,00

2,56

17,95

33,33

48,72

69,29

79,49

94,87

100

100

Số % HS đạt điểm Xi trở xuống 1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

47,5

67,5

82,5

95

100

Bảng 3.5. Số % HS đạt điểm yếu – kém, trung bình, khá và giỏi

Tỉ lệ % HS

Bài Đối kiểm

Yếu – Kém

Trung bình

Khá

Giỏi

tra

(0 – 4)

(5 – 6)

(7 – 8)

(9 – 10)

15 phút

17,5

30

35

17,5

45 phút

22,5

30

37,5

10

15 phút

28,21

33,33

30,77

7,69

45 phút

33,33

35,9

25,64

5,13

tƣợng

TN

ĐC

73

Đồ thị các đƣờng luỹ tích theo bảng phân phối tần suất

120

100

80

60

TN ĐC

40

20

0 0

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

Hình 3.1. Đồ thị đường luỹ tích bài kiểm tra 15 phút 120

100

80

TN

60

ĐC 40

20

0 0

1

2

3

4

5

6

7

8

9

Hình 3.2. Đồ thị đường luỹ tích bài kiểm tra 45 phút

74

10

Từ hình 3.1 và hình 3.2 nhận thấy với hai bài kiểm tra thực hiện ở 2 lớp thuộc trường THCS Ngọc Châu, đường biểu diễn tần suất tích lũy % số HS đạt điểm Xi trở lên đối với lớp TN luôn nằm bên dưới và lệch về phái bên phải so với đường tương ứng của lớp ĐC. Điều này cho thấy bài kiểm tra của lớp TN luôn đạt điểm cao hơn so với HS lớp ĐC. Nói cách khác là khả năng nắm vững kiến thức của HS ở các lớp TN tốt hơn, đồng đều hơn so với HS ở lớp ĐC. Từ bảng 7 ta có thể biểu diễn trình dộ học sinh qua biểu đồ như sau:

35

33.33

35

30.77

30 28.21

30 25 20

17.5

17.5

TN ĐC

15

7.69

10 5 0

Yếu - Kém

Trung bình

Khá

Giỏi

Hình 3.3. Biểu đồ cột thể hiện trình độ của học sinh qua bài kiểm tra 15 phút.

75

40

37.5

35.9

33.33

35

30 30 25

25.64 22.5 TN

20

ĐC

15

10

10 5.13 5 0

Yếu - Kém

Trung bình

Khá

Giỏi

Hình 3.4. Biểu đồ cột thể hiện trình độ của học sinh qua bài kiểm tra 45 phút.

Sự phân loại theo 4 nhóm kết quả bài kiểm tra của HS được biểu diễn trên hình 3.3 và hình 3.4. Nhận thấy tỉ lệ % số HS thuộc nhóm Yếu Kém và nhóm Trung bình ở lớp ĐC luôn cao hơn lớp TN. Tỉ lệ % số HS thuộc nhóm Khá và nhóm Giỏi đối với lớp TN luôn cao hơn rõ rệt so với lớp ĐC. Như vậy phương án TN sử dụng đã có tác dụng phát triển năng lực nhận thức của HS, đã góp phần làm giảm tỉ lệ HS yếu, kém và trung bình và làm tăng tỉ lệ HS khá giỏi.  Dựa vào số liệu thu được và phần mềm xử lí số liệu SPSS ta có kết quả:  Đối với bài kiểm tra 15 phút: Bảng 3.6. Một số tham số đặc trưng của đề kiểm tra 15 phút Paired Samples Statistics

Pair 1

___

Mean

N

Std. Deviation

Std. Error Mean

TN

6,5250

40

1,93467

,30590

DC

5,3150

39

2,11208

,33395

___

X TN  6.525 và X DC  5.315

76

Bảng 3.7. Kết quả phương sai và độ lệch chuẩn bài kiểm tra 15 phút Điểm Xi

___

ni

___

n i (Xi  X) 2

Xi - X

TN

ĐC

ĐC

TN

ĐC

0

0

0

-6.525

-5.315

0

0

1

0

0

-5.525

-4.315

0

0

2

0

1

-4.525

-3.315

0

13.875625

3

3

4

-3.525

-2.315

37.277

29.7025

4

4

6

-2.525

-1.315

25.503

17.85375

5

5

5

-1.525

-0.315

11.628

2.628125

6

7

8

-0.525

0.685

1.9294

0.605

7

8

5

0.475

1.685

1.805

8.128125

8

6

7

1.475

2.685

13.054

36.229375

9

5

3

2.475

3.685

30.628

32.176875

10

2

0

3.475

4.685

24.151

0

TN

___ 2

Lớp TN:  n i (x i  X) = 145.98 Lớp ĐC:

___ 2

 n (x  X) i

i

= 141.2

Độ lệch chuẩn: STN = 1.910 Độ lệch chuẩn: SĐC = 1.903 Độ biến thiên VTN = 29.27 % Độ biến thiên VĐC = 35.8 % ______

______

X  X DC 6.525  5.315 ES  TN   0.64 SDC 1.903

ES = trung bình

77

Bảng 3.8. Kiểm định T- test so sánh kết quả trung bình của lớp TN và lớp ĐC Paired Samples Correlations

Pair 1 TN & DC

N

Correlation

Sig.

40

,701

,000

Với p = 0.000 < 0.05 cho thấy sự chênh lệch giữa 2 lớp không có khả năng xảy ra ngẫu nhiên. Nghĩa là, phép thực nghiệm đề kiểm tra 15 phút có ý nghĩa thống kê.

Mức độ ảnh hưởng (ES) của bài kiểm tra 15 phút: Từ kết quả trên cho thấy sự ảnh hưởng của quá trình thực nghiệm sử dụng bài tập hóa học sơ đồ, hình vẽ với quá trình dạy học qua bài kiểm tra 15 phút ở mức trung bình.  Đối với bài kiểm tra 45 phút: Bảng 3.9. Một số tham số đặc trưng của đề kiểm tra số 2 Paired Samples Statistics

Pair 1

Mean

N

Std. Deviation

Std. Error Mean

TN

6,1500

40

1,84738

,29210

ĐC

5,1000

39

2,07303

,32777

___

___

X TN  6.15 và X DC  5.1

78

Bảng 3.10. Kết quả phương sai và độ lệch chuẩn bài kiểm tra 45 phút Điểm Xi

___

ni

___

n i (Xi  X) 2

Xi - X

TN

ĐC

TN

ĐC

TN

ĐC

0

0

0

-6.15

-5.1

0

0

1

0

0

-5.15

-4.1

0

0

2

0

1

-4.15

-3.1

0

11.56

3

4

6

-3.15

-2.1

39.69

34.56

4

4

6

-2.15

-1.1

23.113

11.76

5

5

6

-1.15

-0.1

7.935

0.96

6

6

8

-0.15

0.9

0.135

2.88

7

6

4

0.85

1.9

5.78

10.24

8

8

6

1.85

2.9

23.958

40.56

9

4

2

2.85

3.9

32.49

25.92

10

0

0

3.85

4.9

0

0

___ 2

Lớp TN:  n i (x i  X) = 133,1 Lớp ĐC:

___ 2

 n (x  X) i

i

= 138,44

Độ lệch chuẩn: STN = 1.824 Độ lệch chuẩn: SĐC = 1.884 Độ biến thiên VTN = 29.66 % Độ biến thiên VĐC = 36.94 % ______

______

X  X DC 6.15  5.1 ES  TN   0.56 SDC 1.884

ES = trungbình.

79

Bảng 3.11. Kiểm định T- test so sánh kết quả trung bình của lớp TN và lớp ĐC Paired Samples Correlations

Pair 1

TN & ĐC

N

Correlation

Sig.

40

,741

,000

Với p = 0.000 < 0.05 cho thấy sự chênh lệch giữa 2 lớp không có khả năng xảy ra ngẫu nhiên. Nghĩa là, phép thực nghiệm đề kiểm tra 45 phút có ý nghĩa thống kê.

Mức độ ảnh hưởng (ES) của bài kiểm tra 15 phút: Từ kết quả trên cho thấy sự ảnh hưởng của quá trình thực nghiệm sử dụng bài tập hóa học sơ đồ, hình vẽ với quá trình dạy học qua bài kiểm tra 45 phút ở mức trung bình.

3.4.2.3.Đánh giá kết quả Khi TN sư phạm, thấy rằng HS trong giờ học TN luôn có tính tích cực, chủ động tham gia vào bài học hơn, nắm vững bài học hơn, hứng thú giải quyết các vấn đề hơn và do đó có kết quả học tập tốt hơn HS ở các lớp ĐC. HS phát huy được các năng lực chuyên môn: Năng lực giải quyết vấn đề, năng lực thực hành thí nghiệm, năng lực tính toán qua quá trình học tập môn Hóa học. Điều này được thể hiện: - Tỉ lệ phần trăm (%) HS yếu kém, trung bình của khối TN luôn thấp hơn của khối ĐC. Tỉ lệ phần trăm (%) HS khá, giỏi của khối TN luôn cao hơn của khối ĐC (thể hiện qua bảng 3.5, hình 3.3 và hình 3.4). Từ đó cho thấy phương án thực nghiệm đã đáp ứng được các mục tiêu của dạy học theo định hướng phát triển ăng lực.

- Đồ thị đường luỹ tích của khối TN luôn nằm ở phía bên phải và phía dưới đường luỹ tích của khối ĐC (thể hiện qua hình 3.1 và hình 3.2). Điều này cho thấy kết quả học tập của HS ở các lớp TN tốt hơn lớp ĐC.

80

- Điểm trung bình cộng qua hai lần kiểm tra trong thực nghịêm của nhóm lớp TN đều cao hơn so với nhóm ĐC. Điều đó chứng tỏ học sinh các lớp thực nghiệm đáp ứng được tốt hơn các tiêu chí kiểm tra mà đề kiểm tra yêu cầu.

- Độ lệch chuẩn của nhóm TN qua hai lần kiểm tra nhỏ hơn nhóm ĐC và hệ số biến thiên V của lớp TN nhỏ hơn của lớp ĐC chứng tỏ độ bền kiến thức của HS và mức độ phân tán điểm của HS lớp ĐC rộng hơn của lớp TN, chất lượng của lớp thực nghiệm luôn tốt hơn chất lượng lớp đối chứng.

- Kiểm định T – test cho giá trị p = 0.000 < 0.05 ở cả hai lần kiểm tra, chứng tỏ kết quả lĩnh hội tri thức của nhóm TN cao hơn nhóm ĐC là đáng tin cậy và sự sai khác về kết quả giữa hai nhóm là có ý nghĩa. Như vậy, có thể nói việc sử dụng bài tập sơ đồ, hình vẽ hóa học trong đề tài này đã mang lại hiệu quả nhất định.

- Mức độ ảnh hưởng ES đều nằm trong khoảng 0.5 – 0.79 nên sự tác động của thực nghiệm là ở mức trung bình.

Như vậy, từ kết quả trên cho thấy việc sử dụng bài tập sơ đồ, hình vẽ trong dạy học Hóa học 9 đã đem lại hiệu quả tương đối cao trong dạy học phát triển năng lực học sinh phù hợp với định hướng đổi mới giáo dục mà Bộ Giáo dục và Đào tạo đang triển khai hiện nay.

81

KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ Sau một thời gian tìm hiểu, nghiên cứu cùng với sự giúp đỡ của các thầy cô giáo và các em HS, đề tài đã được hoàn thành và thu được kết quả như sau: 1. Nghiên cứu tổng quan cơ sở lý luận của đề tài.

- Đồi mới giáo dục ở trường phổ thông - Định hướng phát triển năng lực cho học sinh.

- Bài tập hóa học sơ đồ, hình vẽ.

2. Nghiên cứu nguyên tắc, quy trình thiết kế và xây dựng hệ thống bài tập hóa học sơ đồ hình vẽ.

- Trình bày được nguyên tắc, quy trình xây dựng câu hỏi, bài tập hóa học sơ đồ hình vẽ.

- Xây dựng được hệ thống gồm 53 câu hỏi, bài tập sơ đồ hình vẽ Hóa học 9 THCS. - Đề xuất cách sử dụng các bài tập đã xây đựng được trong quá trình dạy học.

3. Đã tiến hành thực nghiệm sƣ phạm và xử lý, phân tích kết quả thu đƣợc bằng phần mềm xử lý số liệu thống kê SPSS từ đó đánh giá tính hiệu quả và tính khả thi của đề tài.

Sau khi hoàn thành đề tài , chúng tôi đưa ra một số đề xuất sau: - Cần tiếp tục phát triển và mở rộng đề tài xây dựng và sử dụng bài tập hóa học sơ đồ,hình vẽ trong chương trình Hóa học 9 góp phần hình thành và phát triển năng lực giải quyết vấn đề cho HS. - GV cần đưa nhiều BTHH có sơ đồ, hình vẽ vào các bài kiểm tra đánh giá.

- GV khuyến khích học sinh tìm hiểu và đưa ra BTHH có sơ đồ, hình vẽ để các bạn cùng thảo luận.

82

DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO [1]. Bộ Giáo dục và Đào tạo (7/2017), Chương trình giáo dục phổ thông tổng thể.

[2]. Bộ Giáo dục và Đào tạo –Dự án PTGV THPT và TCCN (2013) Tài liệu tập huấn thí điểm phát triển chương trình giáo dục nhà trường phổ thông (lưu hành nội bộ).

[3]. Bộ Giáo dục và Đào tạo (2014). Tài liệu Hội thảo, Xây dựng chương trình giáo dục phổ thông theo định hướng năng lực học sinh (lưu hành nội bộ), Hà Nội tháng 12 năm 2014.

[4]. Bộ Giáo dục và Đào tạo – Giáo dục trung học, Chương trình phát triển trung học (2014). Tài liệu tập huấn, kiểm tra, đánh giá trong quá trình dạy học theo định hướng phát triển năng lực học sinh trường trung học phổ thông Môn Hóa học (lưu hành nội bộ), Hà Nội tháng 6 năm 2014.

[5]. B.Meier (2016), Các xu hướng quốc tế trong phát triển chương trình dạy học, Tài liệu lớp tập huấn chuyên gia giáo dục Việt Nam tại Đại học Potsdam –Cộng hòa.

[6]. Bernd Meier, Nguyễn Văn Cường (2014). Lí luận dạy học hiện đại – Cơ sở đổi mới mục tiêu, nội dung phương pháp dạy học, NXB ĐHSP Hà Nội.

[7]. Chuẩn kiến thức kỹ năng hóa học lớp 9.

[8]. Nguyễn Cương (2008), Phương pháp dạy học Hóa học, NXB Đại học Sư phạm.

[9]. GS.TS. Vũ Dũng (chủ biên) (2008). Từ điển tâm lý học. Nhà xuất bản Từ điển bách khoa .

[10]. Dạy và học tích cực: Lý luận cơ bản. Một số kỹ thuật và phương pháp dạy học tích cực.

[11 ]. Sách bài tập hóa học lớp 9, Lê Xuân Trọng( chủ biên) Ngô Ngọc

83

An- Ngô Văn Vụ.

[12]. Nghị quyết Hội nghị Trung ương 8 khóa XI về đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo (2013) [13] Đặng Thị Oanh, Nguyễn Thị Sửu, Phương pháp dạy học hóa học ở trường phổ thông, NXB ĐHSP. [14]. Lê Văn Trọng, Cao Thị Thặng, Ngô Văn Vụ(2011), Sách giáo khoa Hóa học 9, NXB Giáo dục.

[15]. Nguyễn Xuân Trường (2006), Sử dụng bài tập trong dạy học Hóa học ở trường phổ thông, NXB ĐHSP. [16]. Lê Văn Trọng, Cao Thị Thặng, Ngô Văn Vụ, Nguyễn Phú Tuấn (2011), Sách Giáo viên Hóa học lớp 9, NXB Giáo dục.liên bang Đức, tháng 10/2016.

[17]. GS.TS. Hoàng Phê (chủ biên) (2017). Từ điển tiếng việt.NXB Hồng Đức.

84

PHỤ LỤC Phụ lục 1: ĐỀ KIỂM TRA 15 PHÚT ĐỀ KIỂM TRA 15 PHÚT Trƣờng THCS Ngọc Châu

BÀI KIỂM TRA

MÔN: HÓA HỌC 9 Thời gian: 15 phút Câu 1: Chất dùng làm chất khử một số kim loại ở nhiệt độ cao là: A. oxi B. cacbon.

C. photpho.

D. lưu huỳnh.

Câu 2: Dạng thù hình nào của cacbon dẫn điện tốt: A. Kim cương.

B. Than chì.

C. Cacbon vô định hình.

D. Cả 3 dạng.

Câu 3: Khí CO2 bị coi là chất ô nhiễm môi trường vì nó: A. gây hiệu ứng nhà kính làm Trái Đất nóng lên.

B. hòa tan nước mưa.

C. cần cho cây xanh quang hợp nên không gây ô nhiễm.

D. cả A và B. Câu 4: Ở điều kiện thích hợp cacbon có thể phản ứng với các chất CuO, PbO, ZnO. Vai trò của cacbon trong các phản ứng này là gì?

A. Chất oxi hóa.

B. Chất khử.

85

C. Vừa là chất oxi hóa, vừa là chất khử.

D. Không có vai trò gì.

Câu 5: Cho hình vẽ sau

Phản ứng xảy ra trong ống nghiệm chứa hỗn hợp A +B khi đun nóng là: t A. CuO  CO   Cu  CO2 .

0

B. CO2  Ca(OH)2  CaCO3  H2O . t C. CuO  C   Cu  CO2 .

0

t ,xt D. CuO  C   Cu  CO2 .

0

Câu 6: Phản ứng nào trong các phản ứng sau đây, cacbon thể hiện tính oxi hóa?

A. C + O2 → CO2 B. C + 2CuO → 2Cu + CO2 C. 3C + 4Al → Al4C3 D. C + H2O → CO + H2 Câu 7: Đốt cháy hết m gam than (C) trong V lít oxi thu được 2,24 lít hỗn hợp X gồm 2 khí. Tỉ khối của X so với oxi bằng 1,25. Các thể tích đo được (đktc). Giá trị của m là A. 1,2 và 1,96.

B. 1,5 và 1,792.

86

C. 1,2 và 2,016.

D. 1,5 và 2,8.

Câu 8: Nhận định nào sau đây sai ?

A. Cacbon có ba dạng thù hình chính là kim cương, than chì và cacbon vô định hình.

B. Ở nhiệt độ cao cacbon có thể khử được tất cả cac oxit kim loại giải phóng kim loại.

C. Than gỗ được dùng để chế thuốc súng, thuốc pháp, chất hấp phụ.

D. Than muội được dùng để làm chất độn cao su, sản xuất mực in, xi đánh giầy. ĐÁP ÁN VÀ BIỂU ĐIỂM

1

2

3

4

5

6

7

8

C

C

D

B

C

C

A

B

87

Phụ lục 2: ĐỀ KIỂM TRA 45 PHÚT ĐỀ KIỂM TRA 45 PHÚT Trƣờng THCS Ngọc Châu

BÀI KIỂM TRA

MÔN: HÓA HỌC 9 Thời gian: 45 phút I. Trắc nghiệm (4 điểm) Câu 1: Trong các dãy chất dưới đây, dãy chất nào gồm các chất đều tác dụng được với clo: A. H2, dd NaCl, I2,Cu, nước.

B. dd HBr, dd NaCl, Mg, Clo.

C. H2, dd NaOH, nước, dd brom.

D. Al, H2, dd NaBr, nước, dd

NaOH. Câu 2: Quan sát hình vẽ dưới đây và cho biết nguyên tử natri thuộc:

11+ 11+

A. chu kì IV, nhóm 1.

B. chu kì IV, nhóm 4.

B. chu kì I, nhóm 4.

D. chu kì III, nhóm 1.

Câu 3: Hiện tương xảy ra khi cho quỳ tím vào nước clo: A. quỳ tím không đổi màu

B. quỳ tím hóa đỏ.

C. quỳ tím mất màu.

D. lúc đầu qùy tím hóa đỏ,sau đó mất màu.

88

Câu 4: Cho hình vẽ sau

Để thu được khí CO2 khô, tinh khiết người ta tiến hành lắp bộ dụng cụ điều chế khí CO2 như hình vẽ. Hóa chất cần sử dụng trong bình (1), (2) lần lượt là: A. dung dịch NaOH, dung dịch H2SO4 đặc.

B. dung dịch H2SO4 đặc, dung dịch NaOH. C. dung dịch NaHCO3, dung dich H2SO4 đặc.

D. dung dịch H2SO4 đặc, dung dịch NaHCO3.

Câu 5: Hãy chỉ ra đâu không phải là ứng dụng của clo: A. Xử lí nước sinh hoạt.

B. Sản xuất nước giaven.

C. Sản xuất NaCl, KCl trong công nghiệp.

D. Sản xuất PVC.

Câu 6: SiO2 không tác dụng được với chất nào sau đây: A. H2O.

B. NaOH.

C. Na2CO3.

D. CaO.

Câu 7: Cho hình vẽ sau

Phản ứng xảy ra trong ống nghiệm chứa hỗn hợp A +B khi đun nóng là:

89

t A. CuO  CO   Cu  CO2 .

0

B. CO2  Ca(OH)2  CaCO3  H2O . t C. CuO  C   Cu  CO2 .

0

t ,xt D. CuO  C   Cu  CO2 .

0

Câu 8: Không được dùng phương pháp nào sau đây để nhận biết khí clo: A. Quan sát màu sắc của khí.

B. Ngửi mùi của khí.

C. Dùng quỳ tím ẩm.

D. Hòa tan vào nước tạo dung dịch màu vàng lục làm mất màu quỳ tím.

II. Tự luận (6 điểm) Câu 1 (3đ): Cho nguyên tố X có điện tích hạt nhân là 19+, có 4 lớp e, lớp ngoài cùng có 1e. a)Xác định vị trí của X trong bảng tuần hoàn . b)So sánh tính chất cơ bản của X với các nguyên tố lân cận trong bảng tuần hoàn.

Câu 2 (3đ): Cho từ từ 100ml dung dịch Na2CO3 1M vào 100ml dung dịch HCl 1,5M. Sau phản ứng thu được dung dịch X và V lit khí CO2 (đktc).

Tính giá trị của V? ĐÁP ÁN VÀ BIỂU ĐIỂM I. Trắc nghiệm 1

2

3

4

5

6

7

8

C

D

D

A

C

A

C

B

II.Tự luận Câu 1: a)

90

X có điện tích hạt nhân là 19+ => X nằm ở ô số 19

(0,5đ)

X có 4 lớp e => X thuộc chu kì IV

(0,5đ)

Có 1 e lớp ngoài cùng => X thuộc nhóm IA

(0,5đ)

=>Nguyên tố X là Kali (K)

(0.5đ)

b) Các nguyên tố lân cận với K trong cùng chu kì: Ca (Z = 20), Sc (Z = 21) (0,5đ)

Tính kim loại: K > Ca > Sc

Các nguyên tố lân cận với K trong cùng nhóm: Na (Z = 11), Rb (Z = 37) (0,5đ)

Tính kim loại: K < Na < Rb Câu 2: nNa2CO3 = 0,1.1 = 0,1 mol

(0,5đ)

nHCl = 0,1 .1,5 = 0,15 mol

(0,5đ) (0,5đ)

Na2CO3 + 2HCl -> 2NaCl + CO2 + H2O Ban đầu:

0,1

0,15

0,075

0,15

0,025

0

mol

Phản ứng:

mol

(0,5đ)

Sau phản ứng:

0,075

mol

(0,5đ)

Thể tích CO2 thu được sau phản ứng là (0,5đ)

VCO2 = 0,075.22,4 = 1,68l

91