Xây dựng và sử dụng bài tập gắn với thực tiễn trong dạy học phần hóa học vô cơ, hữu cơ

SỬ DỤNG BÀI TẬP GẮN VỚI THỰC TIỄN

vectorstock.com/28062440

Ths Nguyễn Thanh Tú eBook Collection

Xây dựng và sử dụng bài tập gắn với thực tiễn trong dạy học phần hóa học vô cơ, hữu cơ ở trường trung học cơ sở (HPU2) WORD VERSION | 2021 EDITION ORDER NOW / CHUYỂN GIAO QUA EMAIL TAILIEUCHUANTHAMKHAO@GMAIL.COM

Tài liệu chuẩn tham khảo Phát triển kênh bởi Ths Nguyễn Thanh Tú Đơn vị tài trợ / phát hành / chia sẻ học thuật : Nguyen Thanh Tu Group Hỗ trợ trực tuyến Fb www.facebook.com/DayKemQuyNhon Mobi/Zalo 0905779594

CHƢƠNG 2: XÂY DỰNG HỆ THỐNG CÂU HỎI, BÀI TẬP HÓA HỌC CÓ NỘI DUNG GẮN VỚI THỰC TIỄN PHẦN HÓA HỌC VÔ CƠ Ở TRƢỜNG TRUNG HỌC CƠ SỞ

2.1. Mục tiêu dạy học phần “Hóa học vô cơ” ở trƣờng THCS [2], [3].

2.1.1. Kiến thức - HS nêu đƣợc: + Tính chất vật lí, hóa học của các chất vô cơ cơ bản: oxi, hiđro, nƣớc, nhôm, sắt, clo, cacbon, cacbon oxit, cacbon đioxit, silic. + Tính chất hóa học chung của oxit, axit, bazơ, muối, kim loại, phi kim. + Định nghĩa, phân loại, cách đọc tên oxit. + Khái niệm: phản ứng hóa hợp, phản ứng phân hủy, phản ứng thế, phản ứng trao đổi. + Khái niệm: sự cháy, sự oxi hóa, sự khử, chất oxi hóa, chất khử, sự ăn mòn kim loại. + Tên gọi, thành phần hóa học và ứng dụng của một số loại phân bón thông thƣờng. + Dãy hoạt động hóa học của kim loại. + Vai trò của một số chất vô cơ đối với đời sống: oxi, hiđro, nƣớc, axit sufuric, nhôm, sắt, hợp kim của sắt, clo, cacbon và hợp chất của cacbon, silic và công nghiệp silicat,… + Cách điều chế oxi, hiđro, clo, trong phòng thí nghiệm và trong công nghiệp. Cách sản xuất nhôm, axit sunfuric, natri hiđroxit trong công nghiệp. + Cấu tạo của bảng hệ thống tuần hoàn, nguyên tắc sắp xếp các nguyên tố trong bảng hệ thống tuần hoàn; sự biến đổi tính chất của kim loai, phi kim trong chu kì, nhóm.

- HS giải thích đƣợc:

Đặng Thị Hoa – K39A-SP Hóa học

25

+ Từ dãy hoạt động hóa học của kim loại, HS giải thích đƣợc khả năng phản ứng và sản phẩm tạo thành khi cho kim loại tác dụng với nƣớc, axit, bazơ, muối. + Cách thu khí oxi, hiđro, clo trong phòng thí nghiệm. + Cách bảo vệ kim loại khỏi bị ăn mòn. + Khả năng hoạt động hóa học của chất từ vị trí của nguyên tố trong bảng hệ thống tuần hoàn.

- HS vận dụng: + Phân loại và đọc tên các oxit. + Nhận biết đƣợc một số chất vô cơ đơn giản nhƣ: axit, bazơ, muối cacbonat, muối sunfat,… + Dự đoán tính chất hóa học của một chất từ vị trí của nguyên tố trong bảng hệ thống tuần hoàn. + Giải quyết đƣợc các câu hỏi, bài tập có liên quan trong đó có các bài tập hóa học có nội dung gắn liền với thực tiễn. [4], [6] 2.1.2. Kĩ năng + Quan sát, mô tả, giải thích hiện tƣợng thí nghiệm, viết đƣợc phƣơng trình phản ứng minh họa cho hiện tƣợng quan sát đƣợc. + Chuẩn bị và tiến hành một số thí nghiệm chứng minh tính chất hóa học của một số chất vô cơ đơn giản. + Viết phƣơng trình phản ứng minh họa cho tính chất hóa học của các chất vô cơ đã học từ đó tính toán đƣợc các đại lƣợng tham gia và tạo thành của phản ứng. + Dựa vào tính chất vật lí, tính chất hóa học nhận biết đƣợc các chất vô cơ cơ bản đã học. + Nhận biết đƣợc các hiện tƣợng trong thực tế có liên quan đến kiến thức hóa học và dựa vào kiến thức đã học để có cách giải thích và xử lí khoa học.

Đặng Thị Hoa – K39A-SP Hóa học

26

2.1.3. Thái độ + Rèn cho HS tính cẩn thận, tỉ mỉ, tích cực, tự giác trong học tập. + Biết các biện pháp an toàn khi làm việc với hóa chất. Bƣớc đầu biết cách xử lí khi gặp tai nạn với các hóa chất đơn giản. + Từ vai trò của các chất đối với đời sống giáo dục cho HS ý thức bảo vệ môi trƣờng, giữ gìn và sử dụng hợp lí tài nguyên thiên nhiên. + Giáo dục cho HS ý thức sử dụng phân bón hóa học đúng cách, đúng liều lƣợng để tăng năng suất, hiệu quả canh tác và giảm thiểu tình trạng ô nhiễm môi trƣờng, ngộ độc thực phẩm. Từ đó học sinh thấy đƣợc trách nhiệm quan trọng của mình trong việc tuyên truyền tác hại của việc sử dụng các loại phân bón hóa học không đúng cách tại gia đình và địa phƣơng.

2.2. Nội dung kiến thức phần “Hóa học vô cơ” – Hóa học THCS Phần Hoá học vô cơ trong chƣơng trình Hoá học THCS đƣợc nghiên cứu tìm hiểu ở các chƣơng: 4,5 Hoá học 8 và các chƣơng: 1,2,3 Hoá học 9. Nội dung cụ thể nhƣ sau: 2.2.1. Hóa học 8 [4] Chương 4: Oxi – Không khí - Bài 24. Tính chất của oxi.

- Bài 25. Sự oxi hóa, phản ứng hóa hợp. Ứng dụng của oxi.

- Bài 26. Oxit.

- Bài 27. Điều chế oxi. Phản ứng phân hủy.

- Bài 28. Không khí. Sự cháy.

- Bài 29. Bài luyện tập số 5.

- Bài 30. Bài thực hành: Điều chế - Thu khí oxi và thử tính chất của oxi.

Chương 5: Hiđro. Nước - Bài 31. Tính chất. Ứng dụng của hiđro.

Đặng Thị Hoa – K39A-SP Hóa học

27

- Bài 32. Luyện tập: Tính chất của hiđro.

- Bài 33. Điều chế hiđro. Phản ứng thế.

- Bài 34 . Bài luyện tập số 6.

- Bài 35. Bài thực hành số 5: Điều chế - Thu khí hiđro và thử tính chất hóa học của khí hiđro.

- Bài 36. Nƣớc.

- Bài 37. Axit – Bazơ – Muối.

- Bài 38. Bài luyện tập 7.

- Bài 39. Bài thực hành số 6: Tính chất hóa học của nƣớc.

1.2.2. Hóa học 9 [5] Chương 1: Các loại hợp chất vô cơ - Bài 1. Tính chất hóa học của oxit. Khái quát về sự phân loại oxit.

- Bài 2. Một số oxit quan trọng.

- Bài 3. Tính chất hóa học của axit.

- Bài 4. Axit sunfuric.

- Bài 5. Luyện tập.

- Bài 6. Bài thực hành số 1: Tính chất hóa học của oxit và axit.

- Bài 7. Tính chất hóa học của bazơ.

- Bài 8. Một số bazơ quan trọng.

- Bài 9. Tính chất hóa học của muối.

- Bài 10. Muối Natriclorua - Bài 11. Phân bón hóa học.

- Bài 12. Mối quan hệ giữa các loại hợp chất vô cơ.

- Bài 13. Luyện tập chƣơng.

- Bài 14. Bài thực hành số 2: Tính chất hóa học của bazơ và muối.

Chương 2: Kim loại - Bài 15, 16. Tính chất chung của kim loại.

Đặng Thị Hoa – K39A-SP Hóa học

28

- Bài 17. Dãy hoạt động hóa học của kim loại.

- Bài 18. Nhôm.

- Bài 19. Sắt.

- Bài 20. Hợp kim sắt: Gang, thép.

- Bài 21. Ăn mòn kim loại và bảo vệ kim loại không bị ăn mòn.

- Bài 22. Luyện tập chƣơng.

- Bài 23. Bài thực hành: Tính chất hóa học của nhôm và sắt.

Chương 3: Phi kim. Sơ lược bảng hệ thống tuần hoàn các nguyên tố hóa học - Bài 25. Tính chất chung của phi kim.

- Bài 26. Clo. - Bài 27. Cacbon.

- Bài 28. Các oxit của cacbon.

- Bài 29. Axit cacbonic và muối cacbonat.

- Bài 30. Silic. Công nghiệp silicat.

- Bài 31. Sơ lƣợc về bảng tuần hoàn các nguyên tố hóa học.

- Bài 32. Luyện tập chƣơng.

- Bài 33. Bài thực hành: Tính chất hóa học của phi kim và hợp chất của chúng.

2.3. Xây dựng hệ thống câu hỏi, bài tập hóa học có nội dung gắn với thực tiễn theo định hƣớng phát triển năng lực phần vô cơ – Hóa học THCS 2.3.1. Nguyên tắc 2.3.1.1. Nội dung câu hỏi, bài tập phải đảm bảo tính chính xác, tính khoa học, tính hiện đại Trong một bài tập hoá học thực tiễn, bên cạnh nội dung hoá học nó còn có các dữ liệu thực tiễn. Những dữ liệu đó cần phải đƣợc đƣa vào một cách chính xác không tuỳ tiện thay đổi một cách vô lí, thiếu cơ sở khoa học. Các

Đặng Thị Hoa – K39A-SP Hóa học

29

vấn đề đƣa ra phải cập nhật với khoa học hiện đại, không nên sử dụng các bài tập với nội dung đã quá cũ, không phù hợp với xã hội ngày nay.

Ví dụ, theo quy chuẩn nƣớc sinh hoạt của Bộ Y tế đƣa ra, hàm lƣợng sắt cho phép trong nƣớc sinh hoạt là không vƣợt quá 0,5 mg/l (khoảng 8,93.10-6 M) Đây là một con số rất nhỏ, hơi khó tính toán với HS, tuy nhiên, khi xây dựng bài tập ta không đƣợc tự ý thay đổi con số để dễ tính toán. Điều đó làm mất tính chính xác khoa học của dữ liệu thực tiễn.

2.3.1.2. Câu hỏi, bài tập phải có ngữ cảnh thực tiễn, gần gũi với kinh nghiệm của học sinh Câu hỏi, bài tập đƣợc xây dựng phải có ngữ cảnh thực tiễn xác định. Các bối cảnh này có thể là các tình huống trong cuộc sống có liên quan đến Hóa học, khoa học liên ngành và công nghệ. Những vấn đề thực tiễn này rất nhiều, rất rộng. Nếu bài tập hoá học thực tiễn có nội dung về những vấn đề gần gũi với kinh nghiệm, với đời sống và môi trƣờng xung quanh học sinh thì sẽ tạo cho HS động cơ và hứng thú mạnh mẽ khi giải.

Học sinh với kinh nghiệm có đƣợc trong quá trình tham gia sản xuất và kiến thức hoá học đã có sẽ lựa chọn phƣơng án trả lời, giải thích sự lựa chọn của mình. Học sinh sẽ có sự háo hức chờ đợi thầy cô đƣa ra đáp án đúng để khẳng định mình. Giải quyết đƣợc các bài tập về các hiện tƣợng tự nhiên xung quanh làm cho học sinh thấy các quá trình hóa học luôn xảy ra quanh ta.

Giải thích đƣợc các hiện tƣợng tự nhiên, học sinh sẽ yêu thích môn Hóa học hơn.

2.3.1.3. Bám sát nội dung học tập Các bài tập thực tiễn cần có nội dung sát với chƣơng trình mà học sinh đƣợc học. Nếu bài tập thực tiễn có nội dung hoàn toàn mới về kiến thức hoá học thì sẽ không tạo đƣợc động lực cho học sinh để giải bài tập đó.

Đặng Thị Hoa – K39A-SP Hóa học

30

2.3.1.4. Đảm bảo tính logic sư phạm Các tình huống thực tiễn thƣờng phức tạp hơn những kiến thức hoá học phổ thông trong chƣơng trình nên khi xây dựng bài tập thực tiễn cho học sinh phổ thông cần phải có bƣớc xử lí sƣ phạm để làm đơn giản tình huống thực tiễn. Các yêu cầu giải bài tập thực tiễn cũng phải phù hợp với trình độ, khả năng của học sinh.

2.3.1.5. Bài tập thực tiễn phải có tính hệ thống, logic Các bài tập thực tiễn trong chƣơng trình cần phải sắp xếp theo chƣơng, bài, theo mức độ phát triển của học sinh. Trong mỗi chƣơng nên có tất cả các loại, dạng bài tập thực tiễn.

Trong quá trình dạy học, thông qua kiểm tra, đánh giá, cần phải xây dựng những bài tập thực tiễn ở mức độ vừa và cao hơn một chút so với mức độ nhận thức của học sinh để nâng dần trình độ, khả năng nhận thức của học sinh.

2.3.1.6. Phải đảm bảo tính định hướng năng lực Thực hiện theo kế hoạch đổi mới giáo dục ở trƣờng phổ thông, hƣớng tới mục tiêu dạy học lấy HS làm trung tâm, phát huy tính chủ động, tích cực, sáng tạo, khả năng tự học của học sinh; hệ thống câu hỏi, bài tập thực tiễn xây dựng phải góp phần vào việc thực hiện mục tiêu này, qua đó hình thành cho HS các năng lực cốt lõi cần thiết trong học tập bộ môn và ứng dụng trong cuộc sống.

Những năng lực các bài tập hóa học có nội dung gắn với thực tiễn hƣớng đến bao gồm các năng lực chung và năng lực chuyên môn của Hóa học. Chẳng hạn năng lực ngôn ngữ Hóa học bao gồm trả lời các câu hỏi, giải thích hiện tƣợng một cách khoa học và đƣa ra các kết luận dựa trên những căn cứ và lí lẽ mang tính thuyết phục. Về thái độ, các bài tập hóa học có nội dung gắn với thực tiễn hƣớng đến việc HS ứng đáp trƣớc các vấn đề trong khoa học với một thái độ thích thú, ủng hộ nghiên cứu khoa học và động lực để hành động một cách có trách nhiệm đối với môi trƣờng và các tài nguyên thiên nhiên.

Đặng Thị Hoa – K39A-SP Hóa học

31

2.3.2. Quy trình thiết kế hệ thống câu hỏi, bài tập có nội dung gắn với thực tiễn 2.3.2.1. Lựa chọn đơn vị kiến thức và mục tiêu giáo dục a. Lựa chọn đơn vị kiến thức Với những định hƣớng đổi mới trong kiểm tra, đánh giá môn Hóa học ở trƣờng phổ thông, khi xây dựng hệ thống bài tập hóa học theo hƣớng gắn với đời sống thực tiễn, cần lựa chọn những đơn vị kiến thức không chỉ có ý nghĩa về đơn thuần về mặt hóa học mà còn gắn liền với đời sống của cá nhân và cộng đồng (nhƣ: sử dụng phân bón hóa học, bảo vệ và sử dụng hợp lí nguồn nƣớc, ô nhiễm môi trƣờng không khí...), thông qua đó phát huy đƣợc năng lực khoa học, năng lực phát hiện và giải quyết vấn đề… của HS nhƣng không quá khó, quá trừu tƣợng, làm mất đi bản chất hóa học.

GV cần nghiên cứu kĩ nội dung các tài liệu giáo khoa, tài liệu tham khảo về nội dung hoá học và các ứng dụng hoá học của các chất trong thực tiễn, tìm hiểu các công nghệ, nhà máy sản xuất có liên quan đến nội dung hoá học của bài cũng nhƣ đặc điểm, trình độ nhận thức của học sinh, kinh nghiệm sống của học sinh để thiết kế bài tập thực tiễn cho phù hợp, tạo hứng thú cho học sinh khi giải các bài tập thực tiễn đó. b. Xác định mục tiêu giáo dục của đơn vị kiến thức Đơn vị kiến thức lựa chọn khi thiết kế bài tập theo hƣớng gắn với đời sống thực tiễn cần thực hiện đƣợc mục tiêu giáo dục là định hƣớng phát triển năng lực bao gồm (kiến thức, kĩ năng, thái độ - tình cảm) của môn Hóa học nói riêng và mục tiêu giáo dục ở trƣờng THCS nói chung.

2.3.2.2. Thiết kế hệ thống câu hỏi, bài tập theo mục tiêu giáo dục Bám sát nội dung học tập và các vấn đề thực tiễn có liên quan phát sinh trong cuộc sống, GV thiết kế hệ thống câu hỏi, bài tập đảm bảo đáp ứng đƣợc mục tiêu giáo dục đề ra, phù hợp với khả năng, kinh nghiệm của HS. Thông

Đặng Thị Hoa – K39A-SP Hóa học

32

qua việc giải quyết vấn đề đặt ra trong câu hỏi, bài tập hình thành cho HS các năng lực chung và năng lực chuyên môn cần thiết.

Có 2 cách để xây dựng bài tập: Một là: Xây dựng bài tập dựa trên hệ thống bài tập đã có.

Trên cơ sở các bài tập sẵn có, GV có thể thay đổi một vài dữ kiện để trở thành bài tập khác phù hợp với hoàn cảnh sử dụng, năng lực của HS. Với bài tập thực tiễn có thể thay đổi ngữ cảnh, các dữ liệu đã cho, dữ liệu cần tìm, các thông số thực tế,… hay lựa chọn các dữ kiện hay trong các bài tập đƣa vào một cách hợp lí để đƣợc bài tập mới.

Hai là: Xây dựng bài tập hoàn toàn mới Thông thƣờng có hai cách để xây dựng bài tập mới là: - Dựa vào tính chất hóa học và các quy luật tƣơng tác giữa các chất để đặt ra bài tập mới.

- Lấy những ý tƣởng, nội dung, những tình huống hay và quan trọng ở nhiều bài, thay đổi nội dung, cách hỏi, số liệu,… để phối hợp lại thành bài mới.

2.3.2.3. Thực nghiệm Thử nghiệm áp dụng bài tập hóa học đã thiết kế trên đối tƣợng học sinh thực nghiệm để kiểm tra hệ thống bài tập đã thiết kế về tính chính xác, khoa học, thực tế của kiến thức hóa học, toán học cũng nhƣ độ khó, độ phân biệt,… cũng nhƣ tính khả thi, khả năng áp dụng của bài tập.

2.3.2.4. Chỉnh sửa Thay đổi, chỉnh sửa nội dung, số liệu, tình huống… trong bài tập sau khi đã cho kiểm tra thử sao cho hệ thống bài tập có tính chính xác, khoa học về mặt kiến thức, kỹ năng, có giá trị về mặt thực tế, và phù hợp với đối tƣợng HS, với mục tiêu kiểm tra – đánh giá, mục tiêu giáo dục của môn Hóa học ở trƣờng THCS.

Đặng Thị Hoa – K39A-SP Hóa học

33

2.3.2.5. Hoàn thiện Sau khi đã chỉnh sửa, bài tập đã xây dựng đƣợc hệ thống lại một cách khoa học, hợp lí, phục vụ quá trình dạy và học Hóa học.

2.4. Hệ thống bài tập gắn với thực tiễn phần Vô cơ – Hóa học THCS [11], [12], [13] Các bài tập đã đƣợc xây dựng dƣới đây dựa trên tính chất sẵn có của các chất vô cơ và hợp chất của chúng để giải thích những hiện tƣợng, ứng dụng trong tự nhiên, thông qua đó giúp học sinh phát triển đƣợc những năng lực chung cũng nhƣ năng lực chuyên môn của bộ môn Hóa học: Câu 1: Hiện nay, biến đổi khí hậu đang là vấn đề đáng báo động đối với tất cả các quốc gia trên thế giới trong đó có Việt Nam. Mỗi năm có hàng chục cơn bão, lũ đổ bộ vào nƣớc ta. Bão lũ làm ngập úng nhiều diện tích đất trồng.

Sau khi nƣớc lũ rút, ta thấy nhiều cây trồng bị chết, ảnh hƣởng lớn đến kinh tế của ngƣời nông dân. Bằng kiến thức đã học và thực tiễn, em hãy giải thích nguyên nhân chính của hiện tƣợng cây trồng bị chết sau khi ngập úng.

Gợi ý trả lời: Oxi tồn tại trong thực tế dƣới dạng phân tử O2, có trong đất, nƣớc và bầu khí quyển. Rễ cây tham gia quá trình hô hấp cần có oxi. Ngập úng lâu làm giảm lƣợng oxi trong đất dẫn tới sự thiếu oxi, gây cản trở và phá hoại tiến trình hô hấp của rễ, làm cho các lông hút trên bề mặt rễ cây bị chết, không hình thành đƣợc lông hút mới, hạn chế quá trình hấp thụ và trao đổi chất, lâu ngày cây sẽ chết.

Phân tích: Để giải quyết bài tập này HS cần biết đƣợc trạng thái tồn tại của oxi trong tự nhiên (Hóa học lớp 8), cấu tạo và khả năng hút nƣớc, muối khoáng của rễ (Sinh học lớp 6) từ đó có biện pháp điều chỉnh lƣợng nƣớc thích hợp

Đặng Thị Hoa – K39A-SP Hóa học

34

trong thực tế trồng trọt tại gia đình và địa phƣơng để đạt hiệu quả kinh tế cao.

Giáo dục HS ý thức bảo vệ môi trƣờng, phòng chống thiên tai.

Câu 2: Trong chuyến du lịch Sa Pa do nhà trƣờng tổ chức cho các bạn học sinh giỏi, Thanh và Đạt đƣợc cùng đoàn đi cáp treo lên thăm đỉnh Fansipan – nóc nhà Đông Nam Á. Ngồi trong cáp treo, càng lên cao Thanh càng cảm thấy khó thở, mệt mỏi. Điều này làm Thanh thấy vô cùng hoang mang, lo lắng. Nếu là Đạt em sẽ giải thích cho Thanh nhƣ thế nào về hiện tƣợng trên?

Gợi ý trả lời: Khi chúng ta ở trên núi cao cảm thấy mệt mỏi và khó thở vì tỉ khối của oxi lớn hơn không khí (trong đó có các khí nhƣ nitơ, heli, hiđro) cùng với tác động của lực hút trái đất nên oxi tập chung chủ yếu ở dƣới gần mặt đất. Do đó càng lên cao không khí càng loãng, lƣợng oxi giảm làm cho quá trình hô hấp gặp khó khăn hơn. Đó là yếu tố làm cho Thanh cảm thấy mệt mỏi và khó thở.

Hiện tƣợng này khá phổ biến với nhiều ngƣời khi thay đổi vị trí lên những độ cao nhất định. Do vậy đó là hiện tƣợng không quá nguy hiểm với Thanh, bạn cố gắng hít thật sâu và thở ra từ từ sẽ dần quen với môi trƣờng mới, sức khỏe sẽ ổn định hơn.

Phân tích: Để giải quyết bài tập này HS cần nắm đƣợc thành phần của không khí, tỉ khối của oxi so với không khí. Vận dụng một cách linh hoạt kiến thức của môn sinh học: Hô hấp ở ngƣời (Sinh học 8), môn vật lí: Tỉ khối, trọng lƣợng (Vật lí 6) để giải quyết tình huống. Từ đó hình thành cho học sinh năng lực phát hiện và giải quyết vấn đề.

Đặng Thị Hoa – K39A-SP Hóa học

35

Câu 3:

Rừng là lá phổi xanh của Trái Đất, cây xanh là nhà máy sản xuất khổng lồ cung cấp oxi cho quá trình hô hấp của con ngƣời và động vật. Cây xanh có vai trò vô cùng quan trọng đối với sự sống nên sau khi học xong ứng dụng của oxi, quang hợp ở cây xanh (Sinh học lớp 6), bạn Tuấn quyết định sẽ trồng thật nhiều cây xanh xung quanh nhà, đặc biệt trong phòng ngủ để có nhiều oxi phục vụ quá trình hô hấp. Theo em việc làm trên của Tuấn có đúng không? Vì sao?

Gợi ý trả lời: Oxi chiếm khoảng 1/5 thể tích không khí xung quanh chúng ta, nó là nguyên liệu cho quá trình hô hấp của con ngƣời và động thực vật.

Ban ngày do có ánh sáng mặt trời, cây quang hợp nhờ chất diệp lục nên hấp thụ khí CO2 và thải ra khí O2 as 6nCO2 + 5nH2O

(C6H10O5)n + 6nO2

Ban đêm không có ánh sáng cây không quang hợp, chỉ hô hấp nên hấp clorophin thụ khí O2 và thải ra khí CO2. Do đó nếu để nhiều cây trong nhà vào ban đêm sẽ làm trong phòng thiếu O2 và quá nhiều CO2. Điều này ảnh hƣởng không tốt tới sự hô hấp nói riêng và sức khỏe của con ngƣời nói chung.

Việc trồng cây của Tuấn tuy tốt nhƣng không nên trồng cây trong nhà, Tuấn cần tìm hiểu rõ hơn về cách trồng cây hợp lí nhƣ trồng cây xung quanh nhà, ở vƣờn hay sân trƣờng,… để đem lại lợi ích cho sức khỏe của bản thân và những ngƣời xung quanh.

Đặng Thị Hoa – K39A-SP Hóa học

36

Phân tích - Để trả lời câu hỏi này HS cần vận dụng kiến thức: Thành phần của không khí, ứng dụng của oxi trong đời sống và sản xuất (Hóa học lớp 8), Quang hợp, hô hấp ở thực vật (Sinh học lớp 6), Hô hấp ở ngƣời và động vật (Sinh học lớp 8), Để giải quyết bài tập này HS cần vận dụng kiến thức về vai trò của oxi đối với sức khỏe con ngƣời, quá trình quang hợp và hô hấp của thực vật.

Thông qua đó hình thành cho HS những năng lực: năng lực giải quyết vấn đề, vận dụng kiến thức đã học vào thực tế đời sống. Giúp HS hiểu rõ vai trò của cây xanh từ đó có ý thức trồng và bảo vệ cây xanh.

Câu 4: Bóng bay từ lâu đã là đồ chơi gắn với tuổi thơ của mỗi chúng ta.

Xã hội ngày càng phát triển, các loại bóng bay cũng ngày một đa dạng hơn, trong đó một loại bóng bay có thể bay đƣợc nhờ bơm khí . Em hãy cho biết khí đó là khí gì, vì sao bóng bay đƣợc bơm khí đó có thể bay đƣợc?

Gợi ý trả lời: Các quả bóng bay trƣớc khi bán đã đƣợc bơm vào đó lƣợng khí hiđro, khí này nhẹ hơn rất nhiều so với không khí (khoảng 15 lần) nên nếu không đƣợc cố định quả bóng bay sẽ bay lên cao.

Đặng Thị Hoa – K39A-SP Hóa học

37

Phân tích: Khi gặp bài tập này, muốn giải quyết đƣợc HS cần biết khối lƣợng mol của phân tử hidro từ đó xác định đƣợc tỉ khối của hiđro so với không khí để biết khả năng hút của trái đất với quả bóng bay đã bơm là rất nhỏ và quả bóng sẽ bay lên cao nếu không đƣợc cố định.

Câu 5: Những quả bóng bay bơm khí hiđro tƣởng chừng nhƣ vô hại nhƣng khi gặp nguồn nhiệt nhƣ tàn thuốc lá, bật lửa, ánh nắng mặt trời ở nhiệt độ cao… sẽ dễ cháy nổ, gây hậu quả vô cùng nghiêm trọng. Có rất nhiều tai nạn bóng bay đã từng xảy ra nhƣ sự kiện tối ngày 15/9/2016, tại một điểm vui chơi ngoài trời ở TP Đồng Hới (Quảng Bình) xảy ra vụ việc một chùm bóng bay bơm khí hiđro phát nổ khiến 9 ngƣời bị thƣơng. Cả 9 nạn nhân đều bị bỏng nặng cấp độ 2,3. Sự việc này làm rất nhiều phụ huynh cảm thấy lo ngại khi cho con em mình chơi bóng bay. Em hãy giải thích nguyên nhân của các vụ nổ bóng bay kể trên và cho biết biện pháp để hạn chế tai nạn do bóng bay bơm khí hiđro gây ra?

Gợi ý trả lời: Tất cả các loại bóng hiđro đều tiềm ẩn nguy cơ cháy nổ cực cao. Khí hiđro là loại khí rất nguy hiểm. Khi bóng bay ở gần nguồn nhiệt (tàn thuốc, bật lửa, ánh nắng mặt trời,…) sẽ tạo ra sự co giãn, tăng áp suất khí trong quả bóng gây hiện tƣợng nổ. Do khả năng phản ứng với oxi của hiđro rất tốt, nên khi bóng nổ, hiđro sẽ ngay lập tức tác dụng với oxi không khí và tỏa nhiệt vô cùng mạnh gây bỏng nặng cho những ngƣời xung quanh đó theo phản ứng: 2H2 + O2 → 2H2O Chẳng thế mà trong chiến tranh, ai cũng sợ bom hiđro. Bởi hiđro khi nổ sẽ gây ra áp lực rất mạnh và nhiệt độ có thể lên tới 3000oC. Đó chính là nguyên nhân gây các thƣơng tích đáng tiếc cho những nạn nhân nếu không may gặp tai nạn nổ bóng bay.

Đặng Thị Hoa – K39A-SP Hóa học

38

Để hạn chế các hậu quả đáng tiếc xảy ra khi sử dụng bóng bay ta cần: - Đối với các sự kiện có sử dụng bóng bay: tuyệt đối không dùng thuốc lá, bật lửa để đốt dây lấy bóng, bảo quản tránh xa nguồn nhiệt và nguồn điện.

- Không nên cho trẻ em chơi bóng bay bơm khí hiđro một mình.

- Cần tìm hiểu kỹ các quy tắc an toàn nếu bắt buộc phải sử dụng bong bóng bay hidro để tránh những rủi ro.

- Hiện nay đã có loại bóng bay bơm khí heli khá an toàn nên ngƣời dùng có thể chọn mua loại bóng bay này khi có nhu cầu sử dụng.

Phân tích: Để giải quyết vấn đề đặt ra trong bài tập này HS cần vận dụng tính chất hóa học của hiđro để lí giải khả năng phát nổ của bóng bay bơm khí hiđro. Từ đó có các biện pháp an toàn khi lựa chọn và sử dụng bóng bay.

Câu 6: Trong một lần đi chợ cùng mẹ, khi mua cá biển tại một tiệm cá đông lạnh, Lan thấy ngƣời chủ cửa hàng có cho vào thùng đá bảo quản đồ hải sản đông lạnh một lƣợng nhỏ muối ăn, Lan thắc mắc không hiểu mục đích của việc làm này là gì. Em hãy giúp Lan giải đáp thắc mắc trên?

Gợi ý trả lời: Đặc tính thông thƣờng của nƣớc đá mà ai cũng biết đó là đông đặc khi đạt nhiệt độ 0oC. Khi cho muối vào nƣớc tạo thành dung dịch nƣớc muối, sẽ làm giảm nhiệt độ đông đặc của nƣớc xuống dƣới 0oC hay nói cách khác thay vì nƣớc sẽ đông đặc ở nhiệt độ 0oC thì muối sẽ giữ cho nƣớc ở thể lỏng với nhiệt độ thấp hơn 0oC ( khoảng từ -5oC đến -10oC). Vì vậy, nhiệt độ của phần nƣớc ở thể lỏng sẽ có nhiệt độ âm giúp cho việc bảo quản thực phẩm sẽ tốt hơn.

Phân tích: Để giải quyết bài tập này HS cần biết đƣợc muối ăn có khả năng hòa tan tốt trong nƣớc và có tác dụng làm giảm nhiệt độ nóng chảy của nƣớc đá. Từ đó ngoài củng cố kiến thức về hóa học, HS còn có thể vận dụng kiến thức vào

Đặng Thị Hoa – K39A-SP Hóa học

39

trong thực tế khi muốn bảo quản các mẫu thí nghiệm hay làm lạnh thực phẩm (nếu cần).

Câu 7: Từ những thập niên 80 của thế kỉ XX trở về trƣớc, khi xi măng còn là loại vật liệu khan hiếm, hợp chất vữa vôi đƣợc sử dụng phổ biến làm chất kết dính trong các công trình kiến trúc. Thành phần chính của vôi vữa là vôi tôi và cát. Để có nguyên liệu làm vữa phục vụ xây dựng ngƣời ta phải tôi vôi, trong quá trình này, ta thấy ở hố tôi vôi có hiện tƣợng nƣớc sôi và nhiều khói trắng bốc lên. Em hãy giải thích hiện tƣợng trên và đƣa ra giải pháp tránh bỏng do hố vôi gây ra?

Gợi ý trả lời: Khi cho vôi vào nƣớc xảy ra phản ứng: CaO + H2O

Ca(OH)2 + Q

Quá trình tôi vôi là quá trình toả nhiệt, quá trình này cung cấp nhiệt làm nƣớc sôi lên và bốc hơi. Đó là lí do vì sao con ngƣời và động vật phải hết sức cẩn thận khi tiếp xúc với hố tôi vôi.

Sự bốc hơi kèm theo cả những hạt Ca(OH)2 rất nhỏ, đó chính là nguyên nhân tạo khói mù trắng.

Phân tích: Để giải quyết đƣợc bài tập này HS cần biết đƣợc nguyên liệu chính của vữa là vôi tôi. Vôi tôi có công thức hóa học là Ca(OH)2 đƣợc điều chế bằng cách cho vôi sống (CaO) tác dụng với nƣớc. Quá trình này là quá trình tóa nhiệt. Từ đó có các biện pháp an toàn cho bản thân và những ngƣời xung quanh trong lao động, sản xuất.

Câu 8: Mùa hè là mùa ra hoa, kết trái của nhiều loại cây nhƣ dứa, nhãn, vải… thu hút nhiều loài ong đến làm tổ và hút mật. Thông thƣờng, ong đốt có thể không gây nguy hiểm, nhƣng nếu bị đốt nhiều vết hoặc bị đốt ở các vị trí nhƣ đầu, mặt, cổ… thì có thể để lại nhiều mối nguy hiểm, thậm chí có thể ảnh

Đặng Thị Hoa – K39A-SP Hóa học

40

hƣởng đến tính mạng. Theo kinh nghiệm dân gian, để giảm đau ngƣời ta thƣờng bôi vôi vào vị trí bị ong đốt. Em hãy giải thích tại sao làm nhƣ vậy có thể giảm đau đƣợc?

Gợi ý trả lời: Trong nọc của ong có chứa thành phần là axit formic. Khi bôi vôi vào chỗ bị đốt, sẽ có phản ứng trung hoà lƣợng axit đó và làm giảm đau.

2 HCOOH + Ca(OH)2

(HCOO)2Ca + 2 H2O Phân tích:

Đây là một hiện tƣợng rất phổ biến trong đời sống. Để giải quyết bài tập này HS cần biết đƣợc trong nọc của côn trùng (ong, kiến,…) đều có thành phần axit. Và nắm chắc tính chất đặc trƣng của bazơ (Ca(OH)2 có phản ứng trung hòa). Qua đó HS biết đƣợc cách sơ cứu tại chỗ cho bản thân nếu gặp trƣờng hợp tƣơng tự.

Câu 9: Ngày nay, sự phát triển của kinh tế xã hội làm con ngƣời có nhiều lo toan, bộn bề, có nhiều ngƣời không còn chú trọng đến những bữa ăn của chính mình, việc ăn những đồ cay nóng, chua chát hay những bữa ăn thất thƣờng là nguyên nhân chính dẫn đến bệnh đau dạ dày. Vì vậy, công nghệ dƣợc phẩm chế tạo ra các loại thuốc chữa đau dạ dày cũng đƣợc chú trọng và ngày một phát triển. Trong một số loại thuốc đặc trị các bệnh về dạ dày có thành phần là muối natri hiđrocacbonat (NaHCO3). Em hãy giải thích vì sao loại muối trên lại đƣợc sử dụng để chế tạo thuốc đau dạ dày?

Đặng Thị Hoa – K39A-SP Hóa học

41

Gợi ý trả lời: Trong thành phần của dịch vị dạ dày có axit clohiđric. Ngƣời đau dạ dày thƣờng có nồng độ HCl trong dạ dày cao. Do đó khi bào chế thuốc ngƣời ta sẽ sử dụng NaHCO3. Thành phần này trong thuốc góp phần làm giảm hàm lƣợng HCl có trong dạ dày nhờ phản ứng trung hoà: NaHCO3 + HCl

NaCl + H2O + CO2 Phân tích:

Để giải quyết bài tập này HS cần biết trong dịch vị dạ dày có chứa thành phần là axit clohiđric. Qua đó ngoài củng cố cho HS về tính chất hóa học của axit còn góp phần giáo dục chế độ sinh hoạt khoa học để bảo vệ hệ tiêu hóa nói riêng, bảo vệ sức khỏe của bản thân và mọi ngƣời xung quanh nói chung.

Câu 11: Trong bữa cơm hàng ngày của mỗi gia đình thƣờng xuyên có các món rau. Rau xanh là nguồn cung cấp vitamin và chất xơ dồi dào cho cơ thể. Có rất nhiều cách chế biến rau xanh, phổ biến là các món rau luộc, rau xào. Khi luộc rau ta thƣờng thấy các bà, các mẹ cho vào nồi nƣớc một ít muối ăn. Vì sao lại cần phải làm nhƣ vậy?

Gợi ý trả lời: Muối ăn có thành phần chính là NaCl. Nhiệt độ sôi của nƣớc ở áp suất 1 atm là 100oC. Khi thêm NaCl vào, nhiệt độ sôi của dung dịch NaCl loãng sẽ lớn hơn 100oC, thời gian luộc rau sẽ ngắn hơn. Trong rau củ có chứa một lƣợng lớn các vitamin có lợi, thời gian luộc rau ngắn, lƣợng vitamin bị mất đi sẽ ít, rau xanh hơn và có lợi cho sức khoẻ.

Phân tích: Để làm đƣợc bài tập này học sinh cần biết đƣợc muối ăn có khả năng tan tốt trong nƣớc và làm tăng nhiệt độ sôi của nƣớc do tạo thành dung dịch muối, nhờ nhiệt độ sôi của dung dịch muối tăng cao mà luộc rau mau mềm, xanh, chín nhanh nên ít bị mất vitamin. Thông qua bài tập trên giúp học sinh

Đặng Thị Hoa – K39A-SP Hóa học

42

không những tìm hiểu, củng cố đƣợc kiến thức hóa học (tính chất vật lý của muối – hòa tan tốt trong nƣớc và dung dịch muối – có nhiệt độ sôi cao hơn nƣớc) mà còn ứng dụng trong công việc nội trợ.

Câu 10: Hàm lƣợng dinh dƣỡng có trong đạm đƣợc tính bằng nồng độ nguyên tố nitơ có trong phân bón. Bằng hiểu biết của bản thân hãy giải thích vì sao với nguồn nitơ dồi dào chiếm tới 78% thể tích khí quyển mà trong canh tác nông nghiệp ngƣời nông dân vẫn phải bón đạm cho cây?

Gợi ý trả lời: Cây trồng chỉ có thể hấp thụ đƣợc đạm dƣới dạng muối tan của nitơ nhƣ muối amoni hoặc muối nitrat.

Mà nitơ không khí tồn tại dạng phân tử N2, trong phân tử có liên kết ba rất bền vững nên nitơ rất trơ về mặt hóa học, khó chuyển hóa đƣợc thành các dạng mà cây trồng có thể hấp thụ trực tiếp đƣợc do đó khi trồng vẫn phải bón đạm cho cây.

Phân tích: Để giải quyết bài tập này HS cần biết liên kết hình thành trong phân tử khí nitơ là vô cùng bền vững và cây không có khả năng hấp thụ nitơ dƣới dạng phân tử.

Câu 11: Trong thực tế ở các vùng nông thôn, ngƣời nông dân thƣờng dùng nƣớc tiểu để tƣới cho cây trồng, việc làm này có tác dụng gì?

Gợi ý trả lời: Trong nƣớc tiểu có chứa hàm lƣợng nitơ khá lớn dƣới dạng các muối tan mà cây có khả năng hấp thụ đƣợc. Do đó ngƣời nông dân thƣờng dùng nƣớc tiểu để tƣới giúp kích thích quá trình sinh trƣởng của cây, làm tăng tỉ lệ protein thực vật, giúp cây trồng cho nhiều hạt, củ, quả.

Phân tích: Để giải quyết bài tập này HS cần biết đƣợc trong nƣớc tiểu có chứa muối tan của nitơ mà cây có khả năng hấp thụ đƣợc. Và biết vai trò của phân đạm

Đặng Thị Hoa – K39A-SP Hóa học

43

đối với sự sinh trƣởng và phát triển của cây trồng. Từ đó biết cách xử lí chất thải một cách hợp lí, đảm bảo vệ sinh môi trƣờng.

Câu 12: Khi canh tác nông nghiệp theo cách truyền thống, vào vụ mùa, nông dân thƣờng trồng các loại cây nhƣ: ngô, lạc, đậu, dƣa,... hay gieo mạ cấy vụ đông, trong quá trình này ngƣời nông dân thƣờng dùng tro bếp để bón cho mạ hay ngô, lạc, dƣa, đậu,... để cây trồng phát triển mạnh, tăng khả năng chống rét, chịu hạn. Hãy giải thích ý nghĩa của việc làm trên?

Gợi ý trả lời: Trong tro bếp có thành phần là muối của kali, do đó khi bón tro sẽ cung cấp kali cho cây trồng, phân kali cần cho việc tạo chất đƣờng, chất bột, chất xơ, chất dầu, tăng cƣờng sức chống bệnh, tăng khả năng chống rét, chịu hạn của cây trồng giúp đạt hiệu quả cao trong trồng trọt và sản xuất.

Phân tích: Để giải quyêt bài tập này HS cần biết đƣợc trong tro bếp có thành phần là muối kali và nắm rõ vai trò của kali với cây trồng. Từ đó biết cách sử dụng các chất thải hữu cơ một cách hợp lí, tiết kiệm, bảo vệ môi trƣờng và phục vụ trồng trọt tại gia đình.

Câu 13: Trong buổi tọa đàm “4 đúng trong sử dụng phân bón hóa học” do Hội Nông dân tập thể phƣờng Xuân Hòa tổ chức cho nông dân trao đổi với các cán bộ khuyến nông về việc sử dụng phân bón đúng cách, hiệu quả. Các cán bộ khuyến nông khuyến cáo bà con nông dân không nên bón phân vào lúc trời nắng nóng hay có mƣa to, hiệu quả sử dụng sẽ không cao. Tuy nhiên có nhiều ý kiến của nông dân cho rằng nếu phân bón nhà sản xuất bán cho nông dân có chất lƣợng tốt thì bón vào lúc nào cũng hiệu quả. Ý kiến của em nhƣ thế nào?

Gợi ý trả lời: Để bón phân sao cho đạt hiệu quả cao nhất ngoài chất lƣợng phân bón tốt thì bón phân vào đúng thời điểm cũng là yếu tố quan trọng. Không nên bón phân vào lúc trời nắng nóng vì khi trời quá nắng, phân bón (đặc biệt là

Đặng Thị Hoa – K39A-SP Hóa học

44

phân đạm) sẽ bị bay hơi, còn khi bón phân lúc trời mƣa to phân bón sẽ bị rửa trôi, làm giảm hiệu quả sử dụng.

Phân tích: Sử dụng phân bón là việc làm vô cùng phổ biến hiện nay của ngành nông, lâm nghiệp. GV có thể sử dụng bài tập này khi củng cố kiến thức về phân bón hóa học, qua đó giúp HS có cái nhìn đúng đắn, hình thành tri thức khoa học về phân bón và cách sử dụng phân bón trong canh tác nông, lâm nghiệp, biết đƣợc vai trò to lớn của mình trong việc tuyên truyền cách sử dụng phân bón tiết kiệm, hiệu quả, an toàn.

Câu 14:

Vào vụ lúa chiêm (gieo trồng từ 2 tháng đến tháng 6) ở miền Bắc, thƣờng có những cơn mƣa rào kèm theo sấm chớp. Sau những cơn mƣa, lúa trên cánh đồng vƣơn lên mạnh mẽ và tƣơi tốt hơn. Sau nhiều năm canh tác, ông cha đã đúc kết kinh nghiệm qua câu ca dao: Lúa chiêm lấp ló đầu bờ Hễ nghe tiếng sấm phất cờ mà lên.

Em hãy cho biết vì sao lúa lại phát triển mạnh khi có hiện tƣợng trên?

Gợi ý trả lời: Theo kinh nghiệm dân gian, vào vụ chiêm khi cấy lúa, sau những cơn mƣa rào kèm theo sấm sét, cây lúa sẽ phát triển nhanh, mạnh và khỏe hơn. Điều này đƣợc giải thích nhƣ sau:

Đặng Thị Hoa – K39A-SP Hóa học

45

Dƣới tác dụng của các tia lửa điện hình thành trong sấm sét sẽ xảy ra các phản ứng sau trong môi trƣờng không khí: Tia lửa điện

Do đó, sau khi có sấm sét cây lúa sẽ đƣợc cung cấp một lƣợng đạm tự nhiên dƣới dạng muối nitrat. Đạm sẽ góp phần kích thích sinh trƣởng cho cây lúa, cây lúa sẽ lớn nhanh và khỏe hơn.

Phân tích: Đây là một hiện tƣợng rất quen thuộc và phổ biến, tuy nhiên, không phải ai cũng hiểu bản chất của sự việc. Để giải quyết bài tập này HS cần biết cây lúa không hấp thụ đƣợc phân tử nitơ có trong không khí nhƣng dƣới tác động của tia lửa điện có trong sấm sét sẽ góp phần chuyển hóa nitơ phân tử thành dạng muối mà cây trồng có khả năng hấp thụ đƣợc.

Câu 15: Hiện nay ở nƣớc ta, phần lớn điện đƣợc sử dụng đều đƣợc vận chuyển qua hệ thống dây dẫn lộ thiên. Và ngƣời ta sử dụng nhôm để sản xuất dây dẫn điện cao thế. Tuy nhiên trong các hộ gia đình, nếu có một đoạn dây điện không sử dụng nữa, em thử bóc lớp cách điện bên ngoài sẽ thấy lõi đồng bên trong. Vậy em hãy cho biết tại sao nhôm đƣợc sử dụng làm dây dẫn điện cao thế còn đồng lại đƣợc sử dụng làm dây dẫn điện trong các hộ gia đình?

Gợi ý trả lời: Cả hai kim loại đều có khả năng dẫn điện, tuy đồng dẫn điện tốt hơn nhôm nhƣng trong thực tế, nhôm đƣợc sử dụng làm dây dẫn điện cao thế,

Đặng Thị Hoa – K39A-SP Hóa học

46

đồng đƣợc dùng là dây dẫn điện trong các hộ gia đình vì nhôm nhẹ hơn đồng nên nếu sử dụng đồng để dẫn điện cao thế thì chi phí để xây dựng cột điện rất lớn gây bất lợi về mặt kinh tế.

Do đó nhôm đƣợc sử dụng làm dây dẫn điện cao thế, đồng đƣợc sử dụng làm dây dẫn điện trong nhà.

Phân tích: Để giải quyết vấn đề này HS cần nắm chắc tính chất vật lí của kim loại (có khả năng dẫn điện, khối lƣợng riêng của đồng và nhôm) từ đó có cái nhìn đúng đắn về các sự vật, sự việc xung quanh đời sống góp phần hình thành cho HS khả năng phân tích, tƣ duy tổng hợp.

Câu 16: An đƣợc sinh ra và lớn lên tại một vùng quê nghèo của tỉnh Quảng Bình. Hàng năm, An đều phải chứng kiến cảnh tƣợng những cơn bão đổ bộ, càn quét trên quê hƣơng mình. Bão tan để lại cho ngƣời dân nơi đây những mất mát, đau thƣơng, rơi vào cảnh trăm đƣờng thiếu thốn: thiếu lƣơng thực, thực phẩm, thuốc men, quần áo, đặc biệt là nƣớc sạch. Để có nƣớc sạch phục vụ tắm rửa, giặt giũ, vệ sinh,… nhà An và các hộ dân xung quanh thƣờng làm trong nƣớc bằng phèn chua (hay còn gọi là phèn nhôm). Em hãy giải thích vì sao phèn chua lại đƣợc dùng để làm trong nƣớc?

Gợi ý trả lời: Phèn chua là muối kép sunfat kép của nhôm và kali, ở dạng tinh thể ngậm nƣớc. Có công thức phân tử là K2SO4.Al2(SO4)3.24H2O. Phèn chua không độc, có vị chát chua, khi khuấy phèn vào nƣớc tạo kết tủa Al(OH)3 có vai trò kết dính các hạt đất nhỏ lơ lửng trong nƣớc đục thành hạt lớn hơn, nặng và lắng xuống làm nƣớc trong hơn.

Phân tích: Để giải quyết đƣợc bài tập này HS cần biết thành phần của phèn chua, khả năng liên kết các hạt nhỏ li ti thành các hạt lớn hơn, lắng xuống đáy. Từ

Đặng Thị Hoa – K39A-SP Hóa học

47

đây HS có thể vận dụng kiến thức đã học để áp dụng vào thực tế tại gia đình và địa phƣơng khi muốn làm trong nƣớc.

Câu 17: Thời tiết giao mùa, nhiệt độ thay đổi thất thƣờng làm cho cơ thể chúng ta rất dễ bị trúng gió. Một số triệu chứng khi đó con ngƣời có thể gặp phải nhƣ: choáng váng, nhức đầu, buồn nôn, ớn lạnh,… Trúng gió nếu điều trị chậm hoặc không đúng cách các triệu chứng có thể biến chuyển theo chiều hƣớng xấu, để lại những biến chứng nguy hiểm. Theo kinh nghiệm dân gian, mỗi khi bị trúng gió (hay cảm) ngƣời ta thƣờng dùng dây bạc hay đồng xu bạc để đánh gió, sau khi đánh cảm ngƣời bệnh sẽ thấy đỡ mệt hơn và đồng xu hay dây bạc bị đen đi. Em hãy giải thích hiện tƣợng trên?

Gợi ý trả lời: Trúng gió (hay cảm) là trạng thái con ngƣời nhiễm các khí độc qua "da", các khí đó hầu hết là hợp chất của lƣu huỳnh. Gió độc thấm vào cơ thể qua da tại các "lỗ chân lông". Khi bị cảm thì các chất độc trong cơ thể, trong đó có H2S, sẽ không đƣợc thải ra ngoài. Chúng xâm nhập vào hệ thống thần kinh, đặc biệt là dọc theo xƣơng sống, gây ra choáng váng đầu óc, buồn nôn, ớn lạnh và mệt mỏi.

Khi sử dụng dây bạc để đánh cảm, sẽ có phản ứng xảy ra góp phần loại bỏ các hợp chất có hại của lƣu huỳnh: 2Ag + H2S

Ag2S + H2

Ag2S là hợp chất màu đen, không tan, bám trên dây bạc và là nguyên nhân gây ra màu đen trên dây hay đồng xu bạc sau khi đánh gió. Việc làm trên góp phần loại bỏ đƣợc phần nào chất độc sẽ giúp cơ thể khoẻ lại.

Phân tích: Đây là hiện tƣợng rất phổ biến và gần gũi với HS. Để giải quyết vấn đề đặt ra trong bài tập này HS cần biết đƣợc khi bị trúng gió cơ thể sẽ bị nhiễm độc chủ yếu các hợp chất của lƣu huỳnh. Và dựa vào tính chất của kim loại

Đặng Thị Hoa – K39A-SP Hóa học

48

bạc để giải thích việc làm trên. Từ đó giúp HS biết cách tự bảo vệ sức khỏe của mình và tự giải quyết các vấn đề gặp phải khi bị trúng gió.

Câu 18: Bóng đèn sợi đốt là loại bóng đèn vô cùng quen thuộc và vẫn đƣợc sử dụng rất nhiều để thắp sáng. Sau nhiều ngày sử dụng phần đáy thủy tinh phía trong bóng đèn dần bị mờ đục, xuất hiện màu đen. Em hãy giải thích hiện tƣợng trên.

Gợi ý trả lời: Dây tóc của bóng đèn sợi đốt đƣợc làm bằng sợi vonfram rất mảnh, một loại kim loại khó nóng chảy, nhiệt độ nóng chảy 3380oC và có điện trở rất lớn, khi đƣợc đốt nóng sẽ trở nên sáng trắng. Khi đạt đến nhiệt độ sáng trắng có 1 phần nhỏ vonfram trên bề mặt sợi vonfram sẽ bay hơi, gặp bóng thủy tinh lạnh sẽ ngƣng tụ, lâu ngày tạo nên lớp màu đen. Sợi vonfram càng bay hơi sẽ càng bé, điện trở ngày càng tăng cao, do đó nhiệt độ sợi đốt càng cao và vonfram càng bay hơi nhanh. Đến 1 mức độ sợi vonfram sẽ không chịu đựng đƣợc nữa sẽ bị đứt và bóng đèn không sử dụng đƣợc nữa.

Phân tích: Để giải thích hiện tƣợng này HS cần biết đƣợc tính chất vật kí chung của kim loại, biết vonfram là kim loại có nhiệt độ nóng chảy cao nhất và đƣợc dùng làm sợi đốt trong bóng đèn. Vận dụng tích hợp kiến thức về mối liên hệ giữa điện và nhiệt, nhiệt độ bay hơi và ngƣng tụ (vật lí lớp 6) để giải quyết bài tạp đƣa ra.

Câu 19: Có một loại giấy màu trắng sáng thƣờng đƣợc sử dụng khi tiến hành chế biến các món nƣớng nhƣ: cá nƣớng, thịt nƣớng, gà nƣớng,… đó là giấy nhôm. Em hãy cho biết lợi ích của lớp giấy nhôm và nguyên nhân vì sao không dùng giấy làm từ các kim loại khác?

Đặng Thị Hoa – K39A-SP Hóa học

49

Gợi ý trả lời: Vì nhôm có tính mềm, dẻo, dễ dát mỏng và có khả năng dẫn nhiệt tốt nên có thể tạo ra những miếng giấy nhôm bọc trên bề mặt chảo hoặc bọc xung quanh thức ăn khi nƣớng giúp thức ăn nhanh chín hơn, giữ đƣơc chất dinh dƣỡng, mùi vị thơm ngon của món ăn.

Ngƣời ta chủ yếu sử dụng nhôm để chế tạo lớp vỏ bọc đó vì nhôm là một kim loại rất phổ biến, dễ gia công và giá thành rẻ.

Phân tích: Để giải quyết bài tập này HS cần nắm rõ tính chất vật lí của kim loại nói chung và của nhôm nói riêng (tính dẫn nhiệt, tính dẻo) và qua đó biết đƣợc các ứng dụng của nhôm.

Câu 20: Chơi hoa là một thú vui tao nhã giúp chúng ta cảm thấy tinh thần thoải mái, tƣơi mới, yêu đời, yêu cuộc sống hơn. Để bảo quản hoa đƣợc tƣơi lâu hơn khi cắm hoa ngƣời ta thƣờng cho vào trong bình nƣớc một mẩu dây đồng đã cạo sạch. Hãy giải thích việc làm này?

Gợi ý trả lời: Kim loại đồng trong nƣớc sẽ sinh ra một lƣợng rất nhỏ ion Cu2+ , lƣợng ion này có tác dụng diệt khuẩn rất tốt, làm cho cuống hoa lâu bị thối trong nƣớc, không làm tắc các quản bào và mao mạch dẫn nƣớc cung cấp cho cả cành hoa. Do đó hoa sẽ tƣơi lâu hơn.

Đặng Thị Hoa – K39A-SP Hóa học

50

Phân tích: Để giải quyết vấn đề đặt ra trong câu hỏi này HS cần biết đƣợc tính diệt khuẩn của ion Cu2+ từ đó áp dụng vào việc cắm hoa tại gia đình.

Câu 21: Để làm ra những chiếc bánh bao, bánh mì, bánh kem,… thơm ngon, phồng xốp, bắt mắt mà hàng ngày chúng ta vẫn ăn, khi làm bánh ngƣời thợ thƣờng cho vào bột một ít bột nở (thành phần chính là NaHCO3). Hãy cho biết vì sao ngƣời ta lại làm nhƣ vậy?

Gợi ý trả lời: Thành phần chính của bột nở là NaHCO3, khi nƣớng bánh trong lò hoặc trong nồi hấp, ở nhiệt độ cao muối NaHCO3 sẽ bị phân hủy theo phản ứng:

Khí CO2 thoát ra sẽ làm cho bánh phồng lên, tơi xốp.

Phân tích: Thông qua bài tập này, GV có thể củng cố cho HS về tính chất hóa học của muối hidrocacbonat (tính dễ phân hủy bởi nhiệt) ngoài ra giúp các em có thêm kiến thức về nội trợ.

Câu 22: Trong cuốn sách “Những điều cần biết và nên tránh trong cuộc sống hiện đại” tác giả Chân Phƣơng có viết: “Đồ ăn uống có chất chua không nên đựng trong đồ dùng bằng kim loại mà nên đựng trong đồ dùng bằng thuỷ tinh, sành sứ”. Em hãy giải thích vì sao?

Đặng Thị Hoa – K39A-SP Hóa học

51

Gợi ý trả lời: Đồ ăn uống có chất chua nghĩa là có chứa thành phần axit. Vì vậy khi đựng trong các đồ dùng bằng kim loại sẽ có phản ứng xảy ra giữa kim loại và axit làm biến đổi tính chất của thức ăn, tạo các muối kim loại nếu ăn vào trong cơ thể không tốt cho sức khỏe.

Phân tích: Để giải thích câu hỏi này HS cần nắm chắc tính chất hóa học của kim loại (tác dụng với axit). Thông qua bài tập này HS biết áp dụng kiến thức vào thực tế đời sống, giúp bảo vệ sức khỏe của bản thân và mọi ngƣời xung quanh.

Câu 23: Canxi là một nguyên tố dinh dƣỡng vô cùng cần thiết cho sự phát triển cân đối của cơ thể đặc biệt với hệ thống xƣơng. Để bổ sung canxi cho cơ thể có rất nhiều cách trong đó bổ sung qua thức ăn là cách đơn giản và thƣờng xuyên nhất. Thông thƣờng các mẹ sẽ sử dụng xƣơng động vật để bổ sung canxi qua các bữa ăn hàng ngày. Trong xƣơng động vật, nguyên tố canxi và photpho tồn tại chủ yếu dƣới dạng Ca3(PO4)2. Theo kinh nghiệm học đƣợc trên các trang mạng, mẹ bạn Lan mỗi lần ninh xƣơng để nấu canh đều cho vào nồi ninh một ít quả có vị chua (sấu, me, dọc,...) Lan thắc mắc không hiểu ngoài mục đích thêm chua để kích thích vị giác thì việc làm trên của mẹ có ý nghĩa gì khác hay không? Ý kiến của em nhƣ thế nào? Hãy giúp Lan giải đáp thắc mắc đặt ra.

Gợi ý trả lời: Một chút vị chua từ sấu, me, dọc,... góp phần rất lớn vào việc kích thích vị giác, giúp ngƣời thƣởng thức món ăn thấy ngon miệng hơn. Ngoài ra, ở xƣơng động vật còn có Ca3(PO4)2 là hợp chất gần nhƣ không tan trong nƣớc (độ tan rất nhỏ) nên nếu chỉ ninh xƣơng với nƣớc thì nƣớc xƣơng thu đƣợc sẽ ít canxi và photpho. Nếu muốn nƣớc xƣơng thu đƣợc có nhiều canxi và photpho ta nên cho thêm một ít quả chua (sấu, me, dọc,... có chứa axit) vào

Đặng Thị Hoa – K39A-SP Hóa học

52

nƣớc hầm xƣơng, để hòa tan Ca3(PO4)2 tạo các ion tan trong nƣớc mà cơ thể có thể hấp thu đƣợc. Giúp bổ sung lƣợng canxi, photpho cần thiết cho cơ thể.

Phân tích: Để giải quyết vấn đề đặt ra trong câu hỏi này HS cần nắm đƣợc tính chất vật lí của muối photphat (khó tan trong nƣớc) và tính chất hóa học của nó (tác dụng với axit). Từ đó giúp HS vận dụng linh hoạt kiến thức vào đời sống và công việc nội trợ.

Câu 24: “Ma” là nỗi ám ảnh của rất nhiều trẻ em. Vậy “ma” là có thật hay không?

Giang và Hải cũng nhƣ bao bạn trẻ khác, cũng có những tò mò, thắc mắc xung quanh vấn đề này. Vào một buổi chiều đẹp trời, hai bạn đã có một cuộc tranh luận sôi nổi. Hải hỏi Giang: - Có ma thật đấy, cậu có tin không Giang?

- Tớ không tin, làm gì có ma, toàn là đồn đoán linh tinh. Cậu thấy đấy, bao nhiêu đời nay cứ lấy ma ra dọa trẻ con chứ đã bao giờ thấy ai bắt đƣợc hay miêu tả về hình dạng, kích thƣớc của con ma nào đâu? Cậu tƣởng tƣợng ít thôi, cứ tự mình dọa mình thế? (Giang trả lời) - Cậu cứ thử ra chỗ nghĩa trang đi, ngƣời ta bảo thế nào cũng có lúc gặp ma, họ gọi là “ma trơi” ý, có ngƣời nhìn thấy rồi đấy!

- Tớ không tin…

Sau một hồi tranh luận, câu chuyện của hai bạn vẫn không có hồi kết, hai bạn chƣa có đƣợc tiếng nói chung. Bằng các kiến thức đƣợc học, em hãy giải thích cho 2 bạn hiểu về vấn đề trên.

Gợi ý trả lời: Trong xƣơng ngƣời và động vật có thành phần photpho. Khi cơ thể chết đi, lƣợng photpho sẽ bị phân huỷ một phần thành photphin PH3 và một ít

Đặng Thị Hoa – K39A-SP Hóa học

53

điphotphin P2H4. P2H4 tự bốc cháy ở nhiệt độ thƣờng sinh ra nhiệt đốt cháy PH3. Theo các phản ứng hoá học: 2P2H4 + 7O2

2P2O5 + 4H2O + Q P2O5 + 3H2O

2PH3 + 4O2

Nên hiện tƣợng “ma trơi” mà một số ngƣời nhìn thấy chỉ là ánh sáng tạo ra bởi hai phản ứng trên. Đây là hiện tƣợng hết sức bình thƣờng, có cơ sở khoa học chứ không phải một hiện tƣợng thần bí hay siêu nhiên gì và tất nhiên không phải là có ma.

Phân tích: GV có thể cho bài tập này khi dạy tính chất của phi kim, kích thích sự tò mò, hứng thú trong học tập giúp HS có cái nhìn đúng đắn về hiện tƣợng này, tránh sự hoang mang, lo sợ khi gặp trong thực tiễn.

Câu 25: Nƣớc có vai trò quan trọng đối với sự sống của tất cả các sinh vật trên trái đất, sử dụng nƣớc là một nhu cầu thiết yếu của con ngƣời. Tuy nhiên nguồn nƣớc sạch đang ngày một ít đi do môi trƣờng hiện nay đang bị suy thoái nghiêm trọng. Để có nƣớc sạch phục vụ cho nhu cầu của cuộc sống, các nhà máy nƣớc sạch đƣợc xây dựng và đƣa vào hoạt động ở nhiều nơi trên đất nƣớc ta. Trong quy trình xử lí nƣớc, giai đoạn cuối cùng là khử trùng nƣớc. Hiện nay ở nƣớc ta, hóa chất đƣợc các nhà máy nƣớc sạch sử dụng phổ biến nhất để khử trùng nƣớc đó là clo. Hãy giải thích tại sao clo lại đƣợc dùng để khử trùng nƣớc sinh hoạt?

Gợi ý trả lời: Khi cho clo vào nƣớc, một lƣợng nhỏ khí clo sẽ hoà tan trong nƣớc và xảy ra phản ứng: Cl2 + H2O

HCl + HClO

HClO là một chất có tính oxi hoá rất mạnh, nó sẽ tiếp xúc với vi khuẩn, vi trùng phá hoại màng tế bào, sau đó tiến sâu vào trong cơ thể và phá hoại

Đặng Thị Hoa – K39A-SP Hóa học

54

hoạt tính sinh lí của một số ezim trong cơ thể vi sinh vật làm cho chúng chết.

Do đó Clo đƣợc dùng để khử trùng nƣớc.

Phân tích: Để giải quyết vẫn đề này HS cần biết đƣợc khả năng tan trong nƣớc và phản ứng với nƣớc tạo chất oxi hóa mạnh HClO của clo. Ngoài ra cần hiểu cơ bản về cơ chế của sự phá hủy màng tế bào vi khuẩn của HClO. Câu 26: Khoảng những năm 2000 trở về trƣớc, khi nồi cơm điện còn chƣa phổ biến, hầu hết các gia đình đều nấu cơm bằng bếp than, bếp củi. Nếu không để ý điều chỉnh ngọn lửa, nồi cơm rất dễ bị cháy. Khi đó, cơm sẽ có mùi khê và không còn thơm ngon nữa. Để giảm bớt mùi khê ngƣời ta thƣờng cho vào nồi cơm một vài mẩu than củi. Em hãy giải thích ý nghĩa của việc làm trên?

Gợi ý trả lời: Than củi chính là cacbon. Cacbon không độc, có cấu trúc tƣơng đối xốp nên có khả năng hấp phụ các chất cặn bẩn, màu và mùi trên bề mặt của nó.

Khi cho mẩu than củi vào nồi cơm cháy, mùi khê sẽ đƣợc hấp phụ lên bề mặt của mẩu than nên sẽ giảm bớt mùi.

Cũng chính nhờ tính chất đặc biệt này của cacbon mà ngày nay, trong các sản phẩm hóa mĩ phẩm nhƣ sữa tắm, sữa rửa mặt, dầu gội đầu,… đang có xu hƣớng sử dụng cacbon hoạt tính nhƣ một thành phần của làm tác nhân làm sạch.

Phân tích: Để giải quyết vấn đề đặt ra trong bài tập này HS cần biết tính chất đặc biệt vật lí của cacbon (tính hấp phụ). Từ đó hiểu đƣợc ứng dụng của cacbon và vận dụng vào đời sống một cách linh hoạt, sáng tạo.

Câu 27: Ở các kho chứa than, hay các khu vực để nguyên liệu của các doanh nghiệp sản xuất than tổ ong, than nguyên liệu thƣờng đƣợc chất thành những đống lớn. Và đã từng có vụ việc các đống than đó tự bốc cháy gây

Đặng Thị Hoa – K39A-SP Hóa học

55

nguy hiểm cho con ngƣời và tài sản xung quanh. Làm tổn thất về mặt kinh tế của doanh nghiệp. Bằng kiến thức hóa học em hãy giải thích vì sao than chất thành đống lớn có thể tự bốc cháy?

Gợi ý trả lời: Cacbon trong than tác dụng chậm với oxi không khí theo phản ứng: C + O2

CO2 + Q

Quá trình cacbon tác dụng với oxi không khí là một quá trình toả nhiệt, nhiệt sinh ra từ phản ứng này sẽ tích tụ dần đến khi đủ nhiệt phản ứng sẽ bùng cháy. Đó chính là nguyên nhân gây ra những vụ cháy các đống than nguyên liệu khi chất thành đống lớn.

Phân tích: Để giải quyết bài tập này HS cần nắm đƣợc tính chất hóa học của cacbon và cần biết quá trình cacbon tác dụng với oxi là quá trình tỏa nhiệt. Từ đó có cách bảo quản than hợp lí, an toàn.

Câu 28: Thị trƣờng nƣớc uống đóng chai chƣa bao giờ hết sôi nổi, đặc biệt vào những ngày hè nóng bức, hầu hết các bạn trẻ đều thích uống các loại nƣớc uống có ga. Ở Việt Nam có một số thƣơng hiệu nhƣ: cocacola, pepsi, 7up,… đƣợc ngƣời tiêu dùng tin tƣởng, ƣa chuộng nên sức tiêu thụ các sản phẩm này tƣơng đối lớn. Các loại sản phẩm này đƣợc dùng trong các bữa tiệc, các buổi liên hoan, các bữa ăn nhẹ, bữa ăn hàng ngày,… Và tất cả các loại nƣớc uống có ga khi mở nắp chai ta đều thấy có rất nhiều bọt khí thoát ra, đặc biệt nếu lắc chai nƣớc trƣớc khi mở hiện tƣợng này càng rõ ràng. Em hãy giải thích hiện tƣợng trên?

Gợi ý trả lời: Khi sản xuất nƣớc ngọt ngƣời ta hoà tan vào nƣớc một lƣợng CO2 bằng cách nén CO2 ở áp suất cao. Khi mở nắp chai, do sự chênh lệch áp suất (áp suất bên ngoài không khí thấp hơn áp suất bên trong chai nƣớc) nên CO2 lập

Đặng Thị Hoa – K39A-SP Hóa học

56

tức bay vào không khí, ta sẽ thấy có rất nhiều bọt khí thoát ra đó chính là lƣợng CO2.

Nếu lắc chai nƣớc trƣớc khi mở nắp thì áp suất trong chai sẽ tăng cao hơn nữa do đó sự sủi bọt càng rõ ràng.

Phân tích: Để giải bài tập này HS cần biết khí thoát ra chính là CO2, GV củng cố cho HS hiểu thêm về mục đích nén bão hòa CO2 vào chai nƣớc (giúp cho sự tiêu hóa tốt, tăng cƣờng khả năng chống vi sinh vật, giúp bảo quản sản phẩm lâu hơn; góp phần tạo hƣơng vị đặc trƣng của sản phẩm có ga; các bọt khí CO2 tự do kích thích vòm miệng, chúng sủi lên trên bề mặt làm cho sản phẩm hấp dẫn hơn). Ngoài ra HS cần dựa vào kiến thức vật lí để hiểu do sự chênh lệch áp suất nên khí CO2 sẽ khuếch tán từ nơi có áp suất cao đến nơi có áp suất thấp để đạt đƣợc trạng thái cân bằng. Từ đó biết cách bảo quản các loại nƣớc uống này. Hạn chế việc mở nắp và sử dụng ngay sau khi lắc chai nƣớc hay sau quá trình vận chuyển đƣờng dài.

Câu 29: Mùa đông ở miền Bắc nƣớc ta do chịu tác động của khối áp cao nên thƣờng xuyên có các đợt gió mùa đông bắc thổi xuống làm nhiệt độ giảm sâu. Có những ngày mùa đông nhiệt độ có thể xuống dƣới 10oC gây cảm giác lạnh giá, rét buốt. Trƣớc thời tiết nhƣ vậy mọi ngƣời luôn có nhu cầu đƣợc sƣởi ấm. Tuy nhiên, không phải ai cũng có điều kiện để sử dụng điều hòa, máy sƣởi hay các thiết bị hiện đại khác, mà ở các làng quê chủ yếu ngƣời dân vẫn sƣởi ấm bằng bếp củi, bếp than,… Và chính vì đời sống còn khó khăn, dân trí còn thấp nên trong thực tế đã có rất nhiều tai nạn đáng tiếc xảy ra khi nạn nhân bị tử vong do sƣởi ấm bằng bếp than tổ ong trong phòng kín. Bằng kiến thức hóa học em hãy lí giải nguyên nhân của các sự việc đáng buồn trên.

Gợi ý trả lời: Khi đốt than trong môi trƣờng thiếu oxi sẽ xảy ra phản ứng tạo thành khí CO:

Đặng Thị Hoa – K39A-SP Hóa học

57

C + O2thiếu

CO

Trong máu có thành phần chính là hemoglobin, giữ vai trò quan trọng trong việc vận chuyển oxi trong máu. Trong các cơ và mô có thành phần myoglobin, có vai trò giữ khí cho mô tế bào và vận chuyển dƣỡng khí cho các cơ.

Vì vậy khi ngƣời dân đốt bếp than tổ ong trong phòng kín, không có sự lƣu thông không khí thƣờng xuyên nên thiếu oxi phục vụ cho quá trình đốt cháy và sẽ sinh ra khí CO. Khi con ngƣời hít CO vào cơ thể, do có ái lực mạnh hơn oxi trong cơ thể nên nó kết hợp với hemoglobin làm mất khả năng vận chuyển oxi tới các tế bào, kết hợp với myoglobin gây tổn thƣơng cơ, đặc biệt là cơ tim, thƣơng tổn hệ thần kinh và có thể dẫn đến tử vong.

Phân tích: Để giải thích đƣợc vấn đề đặt ra trong bài tập này HS cần nắm vững tính chất hóa học của cacbon, kết hợp với các kiến thức về thành phần của máu, chức năng của hồng cầu (Sinh học lớp 8) để hiểu rõ nguyên nhân của sự việc.

Từ đó giúp HS có suy nghĩ và việc làm đúng đắn để bảo vệ sức khỏe của bản thân cũng nhƣ những ngƣời xung quanh.

Câu 30: Hà rất thích ăn bánh kẹo, mỗi lần mua về bạn để ý thấy trong hầu hết tất cả các gói bánh kẹo mình ăn đều có một túi nhỏ chứa các hạt tinh thể trong suốt. Mọi ngƣời bảo Hà đó là túi hút ẩm. Em hãy cho biết trong túi hút ẩm chứa chất gì?

Đặng Thị Hoa – K39A-SP Hóa học

58

Gợi ý trả lời: Trong đời sống hàng ngày, ngƣời ta thƣờng thấy những gói nhỏ đặt trong lọ thuốc tây, các gói thực phẩm, các sản phẩm điện tử với vai trò hút ẩm để giữ các sản phẩm trên không bị hơi ẩm làm hỏng. Chất chứa trong các gói nhỏ đó chính là silic đioxit hay còn gọi là silicagen.

Silicagen hút ẩm nhờ hiện tƣợng mao dẫn ở hàng triệu khoang rỗng li ti của nó, hơi nƣớc bị hút vào và bám vào chỗ rỗng bên trong các hạt. Một lƣợng silicagen cỡ một thìa cà phê có diện tích tiếp xúc cỡ một sân bóng đá.

Silicagen có thể hút một lƣợng hơi nƣớc bằng 40% trọng lƣợng của nó và có thể làm độ ẩm tƣơng đối trong hộp kín giảm xuống đến 40%.

Phân tích: Đây là một sản phẩm rất phổ biến và quen thuộc với HS trong đời sống hàng ngày, việc giải đáp câu hỏi này giúp HS hiểu rõ hơn về những thắc mắc của bản thân, biết tận dụng các gói hút ẩm này để bảo quản giày dép, quần áo, vật dụng cá nhân khỏi ẩm mốc và gây mùi. Qua đó HS sẽ thấy hóa học luôn gần gũi với cuộc sống của các em.

2.5. Phƣơng hƣớng sử dụng bài tập gắn với thực tiễn [10] Bài tập hoá học ít đƣợc sử dụng trong các bƣớc khác nhau của quá trình dạy học. Giáo viên thƣờng sử dụng bài tập để ôn tập và kiểm tra kiến thức.

Tuy nhiên khi sử dụng nhƣ vậy học sinh không phát triển đƣợc hầu hết các năng lực chuyên môn thông qua môn học. Chính vì vậy GV cần sử dụng bài tập hoá học bất cứ thời điểm nào.

Các bài tập hoá học có nội dung gắn liền với thực tiễn có thể đƣợc sử dụng trong tất cả các bƣớc của quá trình dạy học từ giới thiệu mục tiêu đến sự đánh giá kết quả học tập của học sinh.

2.5.1. Sử dụng khi mở đầu bài giảng Yêu cầu của phần mở bài là tạo ra đƣợc một cầu logic để đi từ bài cũ sang bài mới nêu lên đƣợc vấn đề nghiên cứu qua việc làm nổi bật những mâu

Đặng Thị Hoa – K39A-SP Hóa học

59

thuẫn giữa những điều đã biết và điều chƣa biết. Các bài tập trong phần mở đầu bài giảng thƣờng ngắn gọn, không quá phức tạp để học sinh có thể hiểu ngay vấn đề cần nghiên cứu. Giáo viên có thể sử dụng bài tập thực tiễn, hiện tƣợng trong cuộc sống hàng ngày để đặt câu hỏi vào bài.

2.5.2. Sử dụng khi xây dựng kiến thức mới Khi thay thế việc giảng bài mới bằng cách cho học sinh giải bài tập thì các em sẽ nắm kiến thức sâu hơn và phát triển tính chủ động, sáng tạo của các em. Khi đó, giáo viên sẽ là ngƣời điều khiển tổ chức hoạt động của học sinh. Đồng thời, giáo viên có thể thu đƣợc thông tin phản hồi từ phía học sinh để giúp giáo viên điều chỉnh nội dung và phƣơng pháp dạy học cho phù hợp.

Giáo viên có thể sử dụng những bài tập gắn với thực tiễn chứa đầy đủ thông tin để trao đổi với học sinh và từng bƣớc xây dựng kiến thức mới. Giáo viên cũng có thể cho học sinh thảo luận nhóm hoặc cho cả lớp trao đổi nội dung bài học dƣới dạng nêu vấn đề trong thực tiễn, hiện tƣợng thƣờng gặp trong cuộc sống.

2.5.3. Sử dụng khi củng cố, vận dụng kiến thức Việc dùng bài tập để củng cố kiến thức sẽ giúp học sinh dễ dàng nắm vững kiến thức vừa tiếp thu. Ở cuối mỗi bài hoặc mỗi phần trong bài, giáo viên có thể sử dụng bài tập gắn với thực tiễn vận dụng kiến thức vừa học để giải thích những vấn đề chúng ta gặp trong cuộc sống.

2.5.4. Sử dụng trong giờ ôn tập, luyện tập Các bài tập đƣợc sử dụng để luyện tập, ôn tập giúp học sinh nắm đƣợc hệ thống kiến thức. Giáo viên dùng các bài tập gắn với thực tiễn giúp học sinh hoàn thiện kiến thức, vận dụng vào cuộc sống hàng ngày để học sinh yêu thích môn hóa học, phát triển năng lực chung cũng nhƣ năng lực chuyên biệt cho học sinh.

Đặng Thị Hoa – K39A-SP Hóa học

60

2.5.5. Sử dụng trong giờ thực hành Trong giờ thực hành khi cho học sinh tiến hành các thí nghiệm, HS không những biết cách làm thí nghiệm mà còn phải biết cách xử lý các sự cố bằng kiến thức hóa học của mình.

2.5.6. Sử dụng trong kiểm tra đánh giá Trong các đề kiểm tra cần có nhiều bài tập hóa học gắn với thực tiễn. Vì thông qua kiểm tra, học sinh củng cố kiến thức đã học để vận dụng để giải bài tập, bài tập gắn với thực tiễn sẽ tạo cho học sinh cảm giác hứng thú, không căng thẳng.

Đặng Thị Hoa – K39A-SP Hóa học

61

CHƢƠNG 2: XÂY DỰNG VÀ SỬ DỤNG HỆ THỐNG CÂU HỎI, BÀI TẬP HÓA HỌC CÓ NỘI DUNG GẮN VỚI THỰC TIỄN PHẦN HÓA HỌC HỮU CƠ Ở TRƢỜNG TRUNG HỌC CƠ SỞ 2.1. Mục tiêu dạy học phần “Hóa học hữu cơ” ở trƣờng THCS [3] 2.1.1. Kiến thức Học sinh (HS) nêu được: + Tính chất vật lí, hóa học cơ bản của các hợp chất hữu cơ cơ bản: metan, etilen, axetilen, benzen, rượu etylic, axit axetic, glucozơ,.... + Tính chất hóa học chung của các chất hữu cơ cơ bản trên. + Định nghĩa, phân loại, đọc tên các hợp chất hữu cơ cơ bản. + Khái niệm phản ứng cháy, phản ứng cộng, phản ứng thế, phản ứng tách, phản ứng thủy phân các hợp chất hữu cơ, phản ứng trùng hợp,... + Vai trò của các chất hữu cơ đối với đời sống. + Cách điều chế một số chất hữu cơ, và nguồn gốc các chất hữu cơ trong tự nhiên.

HS giải thích được: + Các phương pháp điều chế các chất trong phòng thí nghiệm + Cách bảo quản các chất hữu cơ.

HS vận dụng được: + Nhận biết một số chất hữu cơ, phân biệt được chất hữu cơ và vô cơ thông thường. + Dự đoán tính chất hóa học của chất hữu cơ, và áp dụng vào trong đời sống. + Giải quyết các câu hỏi, bài tập có liên quan trong đó có các bài tập hóa học có nội dung gắn với thực tiễn [4].

17

2.1.2. Kỹ năng Quan sát, mô tả, giải thích hiện tượng thí nghiệm, viết được phương trình phản ứng minh họa cho hiện tượng quan sát được. + Chuẩn bị và tiến hành được một số phản ứng hóa học hữu cơ cơ bản.

Viết PTHH minh họa cho tính chất hóa học của các chất hữu cơ cơ bản, sự chuyển hóa giữa các chất hữu cơ. + Dựa vào tính chất vật lý, hóa học nhận biết được các chất hữu cơ cơ bản đã học. + Nhận biết được các hiện tượng trong thực tế có liên quan đến kiến thức hóa học và dựa vào kiến thức đã học để có cách giải thích và xử lý hóa học.

2.1.3. Thái độ + Rèn cho HS tính cẩn thận, tỉ mỉ, tích cực, tự giác trong học tập. + Biết các biện pháp an toàn khi làm việc với hóa chất. Bước đầu biết cách xử lý khi gặp tai nạn với các hóa chất đơn giản. + Từ vai trò của các chất đối với đời sống giáo dục cho HS ý thức bảo vệ môi trường, giữ gìn và sử dụng tài nguyên hợp lý tài nguyên thiên nhiên. + Giáo dục cho HS ý thức sử dụng các hợp chất hữu cơ hợp lý, an toàn,...

2.1.4. Năng lực Giúp HS hình thành một số năng lực như: + Năng lực giải quyết vấn đề và sáng tạo. + Năng lực vận dụng kiến thức hóa học vào thực tiễn + Năng lực sử dụng ngôn ngữ hóa học,.....

2.2. Phân tích nội dung kiến thức phần “Hóa học hữu cơ”- Chƣơng trình Hoá học THCS [8] Trong chương trình hoá học THCS, HS được nghiên cứu phần hóa học Hữu cơ trong chương 4 và 5 của chương trình hoá học lớp 9. Cấu trúc nội dung cụ thể của phần hoá học Hữu cơ ở trường THCS như sau:

18

Chương 4: Hidrocacbon. Nhiên liệu  Bài 34: Khái niệm về hợp chất hữu cơ và hóa học hữu cơ.  Bài 35: Cấu tạo phân tử hợp chất hữu cơ.  Bài 36: Metan.  Bài 37: Etilen.

Chương 5: Dẫn xuất của Hiđrocacbon. Polime  Bài 44: Rượu etylic.  Bài 45: Axit axetic.  Bài 46: Mối liên hệ giữa etilen, rượu etylic và axit axtetic.  Bài 47: Chất béo.  Bài 48: Luyện tập: Rượu etylic, axit axetic và chất béo.  Bài 49: Thực hành: Tính chất của rượu và axit.  Bài 50: Glucozơ.  Bài 51: Saccarozơ.  Bài 52: Tinh bột và xenlulozơ.  Bài 53: Protein.  Bài 54: Polime.  Bài 55: Thực hành: Tính chất của gluxit.  Bài 56: Ôn tập cuối năm.

Chương IV: Hiđrocacbon. Nhiên liệu Đây là chương đầu tiên nghiên cứu về các chất hữu cơ nên HS thường gặp khó khăn trong nhận thức vì kiến thức hữu cơ có những đặc điểm khác với kiến thức hóa học vô cơ đã học, cụ thể là: + Các hợp chất hữu cơ có công thức và thành phần phân tử khác nhiều với các loại hợp chất vô cơ.

19

+ Hóa trị trong phân tử hợp chất hữu cơ không tính theo quy tắc tính hóa trị đã có. + Hai nguyên tố cacbon và hiđro tạo ra rất nhiều hợp chất khác nhau, ngay cả phụ thuộc vào cả cấu tạo phân tử của chúng. + Tính chất của hóa học hữu cơ không chỉ phụ thuộc vào thành phần mà còn khác với các hợp chất hữu cơ.

Từ các đặc điểm này GV cần chú ý nhiều về phương pháp giảng dạy, tạo điều kiện tối đa cho HS được luyện tập nhiều hơn, thông qua các bài tập hóa học biết phân tích đúng, sai, trùng lặp trong việc biểu thị công thức cấu tạo, phát triển khả năng quan sát, so sánh, nhận xét, phán đoán, giải thích và tư duy độc lập sáng tạo cho HS. Chương V: Dẫn xuất hiđrocacbon - Polime Sau khi học chương này HS hiểu biết về công thức cấu tạo hợp chất hữu cơ, mỗi quan hệ giữa công thức cấu tạo và tính chất của các chất hữu cơ và bước đầu đã biết cách dự đoán tính chất cơ bản của những chất có cấu tạo tương tự với những chất đã học. Vì vậy GV có thể tăng cường sử dụng thí nghiệm, phương tiện trực quan, tổ chức cho HS quan sát thí nghiệm, GV cũng phải thường xuyên luyện tập cho HS những kỹ năng sử dụng ngôn ngữ hóa học, kỹ năng vận dụng kiến thức để giải quyết các dạng bài tập hữu cơ.

Dựa vào đặc điểm nội dung kiến thức phần hóa học Hữu cơ ở trường THCS có thể thấy, các kiến thức về hóa học Hữu cơ mà HS được tìm hiểu, nghiên cứu đều gần gũi, gắn bó với đời sống của HS. Do đó, trong quá trình dạy học GV có thể xây dựng các BT hóa học có nội dung gắn với thực tiễn và sử dụng trong dạy học nhằm giúp HS vận dụng các kiến thức hóa học hữu cơ đã được học để giải quyết. Qua đó, phát triển được NLVDKT hóa học vào thực tiễn cho HS.

20

2.3. Xây dựng hệ thống câu hỏi, bài tập hóa học có nội dung gắn với thực phần hóa học hữu cơ ở trƣờng THCS 2.3.1. Nguyên tắc xây dựng hệ thống câu hỏi, bài tập có nội dung gắn với thực tiễn phần hóa học hữu cơ.

2.3.1.1. Nội dung câu hỏi, bài tập phải đảm bảo tính chính xác, tính khoa học, tính hiện đại.

Trong một bài tập thực tiễn, bên cạnh nội dung hóa học nó còn có các dữ liệu thực tiễn. Những dữ liệu đó cần phải được đưa vào một cách chính xác không tùy tiện thay đổi một cách vô lý, thiếu cơ sở khoa học. Các vấn đề đưa ra cập nhật với khoa học hiện đại, không nên sử dụng các bài tập đã quá cũ, không phù hợp với xã hội ngày nay.

2.3.1.2. Câu hỏi, bài tập phải có ngữ cảnh thực tiễn, gần gũi với kinh nghiệm của học sinh Câu hỏi, bài tập được xây dựng phải có ngữ cảnh thực tiễn xác định.

Các bối cảnh này có thể là các tình huống trong cuộc sống có liên quan đến Hóa học, khoa học liên ngành và công nghệ. Những vấn đề thực tiễn này rất nhiều, rất rộng. Nếu bài tập hóa học thực tiễn có nội dung về những vấn đề gần gũi với kinh nghiệm, với đời sống và môi trường xung quanh học sinh thì sẽ tạo cho HS động cơ và hứng thú mạnh mẽ khi giải.

HS với kinh nghiệm có được trong quá trình tham gia sản xuất và kiến thức hóa học đã có sẽ lựa chọn phương án trả lời, giải thích sự lựa chọn của mình. Học sinh sẽ có sự háo hức chờ đợi thầy cô đưa ra đáp án đúng để khẳng định mình. Giải quyết được các bài tập về các hiện tượng tự nhiên xung quanh làm cho HS thấy các quá trình hóa học luôn xảy ra quanh ta. Giải thích được các hiện tượng tự nhiên, học sinh sẽ yêu thích môn Hóa học hơn.

2.3.1.3. Bám sát nội dung học tập

21

Các bài tập thực tiễn cần có nội dung bám sát chương trình mà học sinh học được. Nếu bài tập thực tiễn có nội dung hoàn toàn mới về kiến thức hóa học sẽ không tạo được động lực cho HS để giải tập đó.

2.3.1.4. Đảm bảo tính logic sư phạm Các tình huống thực tiễn thường phức tạp hơn những kiến thức hóa học phổ thông trong chương trình nên khi xây dựng bài tập thực tiễn cho học sinh phổ thông cần phải có bước xử lý sư phạm để làm đơn giản tình huống thực tiễn. Các yêu cầu giải bài tập thực tiễn cũng phải phù hợp với trình độ, khả năng của học sinh.

2.3.1.5. Bài tập thực tiễn phải có tính hệ thống, logic Các bài tập thực tiễn trong chương trình cần phải sắp xếp theo từng chương, bài, theo mức độ phát triển của học sinh. Trong mỗi chương nên có tất cả các loại, dạng bài tập thực tiễn.

Trong quá trình dạy học, thông qua kiểm tra, đánh giá, cần phải xây dựng những bài tập thực tiễn ở mức độ cao hơn một chút so với mức độ nhận thức của học sinh để nâng cao trình độ, khả năng nhận thức của học sinh.

2.3.1.6. Phải đảm bảo tính định hướng năng lực Thực hiện theo kế hoạch đổi mới giáo dục ở trường phổ thông, hướng tới lấy mục tiêu dạy học lấy HS làm trung tâm, phát huy tính chủ động, sáng tạo, khả năng tự học của HS, hệ thống câu hỏi, bài tập thực tiễn xây dựng phải góp phần vào mục tiêu này, qua đó hình thành cho HS các năng lực cốt lõi cần thiết trong học tập bộ môn và ứng dụng trong cuộc sống.

Những năng lực các bài tập hóa học có nội dung gắn với thực tiễn hướng đến bao gồm những năng lực chung và năng lực chuyên môn của Hóa học. Chẳng hạn năng lực ngôn ngữ hóa học bao gồm trả lời các câu hỏi, giải thích hiện tượng một cách khoa học và đưa ra kết luận dựa trên những căn cứ và lý lẽ mang tính thuyết phục. Về thái độ, các bài tập hóa học có nội dung gắn với thực tiễn hướng đến việc học sinh ứng đáp trước các vấn đề trong

22

khoa học với một thái độ thích thú, ủng hộ nghiên cứu khoa học và động lực để hành động một cách có trách nghiệm đối với môi trường và các tài nguyên thiên nhiên.

2.3.2. Quy trình thiết kế hệ thống câu hỏi, bài tập có nội dung gắn với thực tiễn 2.3.2.1. Lựa chọn đơn vị kiến thức và mục tiêu giáo dục a. Lựa chọn đơn vị kiến thức Với những định hướng đổi mới trong kiểm tra, đánh giá môn Hóa học ở trường phổ thông, khi xây dựng hệ thống bài tập hóa học gắn với đời sống thực tiễn, cần phải chọn những đơn vị kiến thức không chỉ có ý nghĩa về mặt hóa học mà còn gắn liền với đời sống của mỗi cá nhân, cộng đồng (như: sử dụng phân bón hóa học, bảo vệ và sử dụng hợp lý nguồn tài nguyên thiên nhiên nước, không khí...), thông qua đó phát huy được năng lực khoa học, năng lực phát hiện và giải quyết vấn đề,... của HS nhưng không quá khó, quá trừu tượng, làm mất đi bản chất hóa học.

GV cần nghiên cứu kĩ nội dung các tài liệu giáo khoa, tài liệu tham khảo về nội dung hóa học và ứng dụng hóa học của các chất trong thực tiễn, tìm hiểu các công nghệ, nhà máy sản xuất có liên quan đến nội dung hóa học của bài cũng như đặc điểm, trình độ nhận thức của học sinh, kinh nghiệm sống của HS để thiết kế bài tập thực tiễn cho phù hợp, tạo hứng thú cho HS khi giải quyết các bài tập này. b. Xác định mục tiêu giáo dục của đơn vị kiến thức Đơn vị kiến thức lựa chọn khi thiết kế bài tập theo hướng gắn với đời sống thực tiễn cần thực hiện được mục tiêu giáo dục là định hướng phát triển năng lực (gồm: kiến thức, kỹ năng, thái độ - tình cảm) của môn hóa học nói riêng với mục tiêu giáo dục ở trường THCS nói chung.

2.3.2.2. Thiết kế hệ thống câu hỏi, bài tập theo mục tiêu giáo dục Bám sát nội dung học tập và các vấn đề thực tiễn có liên quan phát sinh trong cuộc sống, GV thiết kế hệ thống câu hỏi, bài tập đảm bảo đáp ứng được

23

những mục tiêu giáo dục đề ra, phù hợp với khả năng, kinh nghiệm của HS. Thông qua việc giải quyết vấn đề đặt ra trong câu hỏi, bài tập hình thành cho HS các năng lực chung và năng lực chuyên môn cần thiết.

Có 2 cách để xây dựng bài tập: Một là: Xây dựng bài tập dựa trên hệ thống bài tập đã có.

Trên cơ sở các bài tập sẵn có, GV có thể thay đổi một vài dữ kiện để trở thành bài tập khác phù hợp với hoàn cảnh sử dụng, năng lực của HS. Với bài tập thực tiễn có thể thay đổi ngữ cảnh, các dữ kiện đã cho, dữ kiện cần tìm, các thông số thực tế,... hay lựa chọn các dữ kiện hay trong các bài tập đưa vào một cách hợp lý để được bài tập mới.

Hai là: Xây dựng bài tập hoàn toàn mới.

Thông thường có hai cách để xây dựng bài tập mới là: - Dựa vào tính chất hóa học và các quy luật tương tác giữa các chất để đặt ra bài tập mới.

- Lấy ý tưởng, nội dung, những tình huống hay, quan trọng ở nhiều bài, thay đổi nội dung, cách hỏi, số liệu,... để phối hợp lại thành bài mới.

2.3.2.3. Thực nghiệm Thử nghiệm áp dụng BT hóa học đã thiết kế trên đối tượng học sinh thực nghiệm để kiểm tra hệ thống bài tập đã thiết kế về tính chính xác, khoa học, thực tế của kiến thức hóa học, toán học cũng như độ khó, độ phân biệt,... cũng như tính khả thi, khả năng áp dụng của bài tập.

2.3.2.4. Chỉnh sửa Thay đổi, chỉnh sửa nội dung, số liệu, tình huống... trong bài tập sau khi đã cho kiểm tra thử sai cho hệ thống bài tập có tính chính xác, khoa học về mặt kiến thức, kỹ năng, có giá trị về mặt thực tế, và phù hợp với đối tượng HS, với mục tiêu kiểm tra - đánh giá, mục tiêu giáo dục của môn Hóa học ở trường THCS.

24

2.3.2.5. Hoàn thiện Sau khi đã chỉnh sửa, bài tập đã xây dựng được hệ thống lại một cách khoa học, hợp lý, phục vụ quá trình dạy và học hóa học.

2.4. Hệ thống bài tập gắn với thực tiễn phần hóa học Hữu cơ – THCS Các bài tập đã được xây dựng dưới đây dựa trên tính có sẵn của các chất hữu cơ để giải thích hiện tượng, ứng dụng trong tự nhiên thông qua đó giúp HS phát triển được những năng lực chung cũng như năng lực chuyên môn của bộ môn Hóa học: 2.4.1. Các câu hỏi, bài tập có nội dung gắn với phần hiđrocacbon Câu 1: Vụ tràn dầu lớn nhất lịch sử: Ngày 20/4/2010 giàn khoan Deepwater Horizon trị giá 560 triệu USD của hãng dầu khí Anh BP bùng cháy dữ dội trên vịnh Mexico sau sự cố nổ giếng dầu, làm thiệt mạng 11 người và 2 ngày sau đó giàn khoan chìm xuống biển. Hoa Kỳ đã xác nhận đây là sự cố rò rỉ dầu lớn nhất từ trước tới nay. Hơn 750.000 lít dầu thô rò rỉ mỗi ngày từ giàn khoan đã lan ra xa gần 200 km tới vùng cửa sông Mississippi. Đây là một trong nhiều sự cố trên biển. Em hãy cho biết hiện tượng tràn dầu trên biển có ảnh hưởng như thế nào đối với các sinh vật biển và giải thích nguyên nhân.

Phân tích HS vận dụng các kiến thức về tính tan của các chất ở lớp 8 như: Dầu không tan trong nước, nhẹ hơn và nổi trên nước, dễ bị loang rộng ra, dễ gây cháy nổ. Ngoài ra HS cần biết được oxi cần cho sự sống của sinh vật biển,

25

trong dầu còn có một số chất độc hại khác như kim loại nặng ảnh hưởng đến sinh vật.

Gợi ý trả lời Dầu là hỗn hợp của các hợp chất không tan trong nước, nhẹ hơn nước nên dầu nổi lên loang ra thành từng mảng cản trở các sinh vật lấy oxi khiến cho sinh vật không sống được. Các hợp chất này thấm qua da và màng tế bào của sinh vật sống trên biển gây hại cho sinh vật, gây hủy hoại môi trường biển. Ngoài ra, kim loại nặng trong dầu lắng xuống tích tụ dưới đáy biển là chất độc cho các thủy sinh.

Nguyên nhân của sự cố tràn dầu: rò rỉ các tàu thuyền hoạt động ngoài biển, từ các giếng khoan dầu trên vùng biển thềm lục địa, sự cố do va chạm giữa các tàu chuyên chở.

Câu 2: Biogas đã dần trở nên thân thuộc với nhiều hộ gia đình ở vùng nông thôn hiện nay khi dự án về mô hình "Biogas - Biến chất thải thành nguồn năng lượng sạch thông qua sử dụng công nghệ khí sinh học” được triển khai.

Dự án này đã giúp Việt Nam 3 lần vinh dự được nhận các Giải thưởng quốc tế uy tín như: Giải thưởng "Năng lượng toàn cầu", giải thưởng Ashden về “Năng lượng bền vững”, Giải thưởng "Vì con người" tại Diễn đàn năng lượng thế giới. Mô hình khí sinh học Biogas đã góp phần tích cực trong việc nâng cao chất lượng cuộc sống cho người dân và cải thiện môi trường ở vùng nông thôn. Em hãy cho biết thành phần của khí biogas là gì? Ứng dụng của việc sử dụng khí biogas trong đời sống như thế nào?

Phân tích Để giải quyết được câu hỏi này HS cần biết bản chất của quá trình phân hủy các chất hữu cơ trong môi trường yếm khí tạo sản phẩm là khí metan.

Phân, xác động vật chết nếu không xử lý gây ô nhiễm môi trường.

Gợi ý trả lời

26

Khí trong hầm Biogas là khí metan sinh ra do sự phân hủy các chất hữu cơ. Việc sử dụng khí biogas (metan) góp phần xử lý tốt rác thải hữu cơ giúp môi trường trong lành hơn.

Tác dụng, ý nghĩa, thông tin đọc thêm Có thể sử dụng câu hỏi để giáo dục học sinh bảo vệ môi trường và sử dụng nhiên liệu sạch, đây là một giải pháp giảm thiểu đốt nhiên liệu hóa thạch, bảo vệ môi trường sống trong lành.

Câu 3: Cứ mỗi dịp hè Dũng và An thường đi câu cá cùng các bạn ở các ao hồ, các bạn đều thấy trên mặt hồ ao thường nổi lên nhiều bóng khí mà không biết nó sinh ra như thế nào? An nói với các bạn rằng bọt khí đó là do cá đớp không khí nên tạo ra. Theo em An nói vậy có đúng không? Và em có biết khí sinh ra là khí gì ?

Phân tích Để giải quyết được tình huống này HS vận dụng kiến thức bài 36: Metan (Hóa 9) để biết được quá trình phân hủy chất hữu cơ dưới nước tức là trong môi trường yếm khí tạo metan.

Gợi ý trả lời Khí sinh ra là khí metan không phải là bọt khí cá đớp không khí tạo thành. Khí này sinh ra do quá trình phân hủy các chất hữu cơ trong môi trường yếm khí dưới đáy bùn ao.

Tác dụng, ý nghĩa, thông tin đọc thêm Metan có thể điều chế bằng CH3COONa, NaOH,CaO hoặc thu từ khí bùn ao hay từ khí biogas. Ở miền Bắc có mỏ khí tự nhiên chứa metan ở Tiền Hải (Thái Bình) đã được khai thác, mới đây có mỏ ở Thái Thụy (Thái Bình). Ở một số vùng bùn lầy có 1 số hiện tượng phát cháy do khí metan.

Câu 4: Đất đèn có công thức hóa học là gì? Giải thích tại sao khi cho đất đèn vào bể cá làm cá chết?

Phân tích

27

HS vận dụng kiến thức trong đất đèn có thành phần canxi cacbua (CaC2).

Canxi cacbua tác dụng với nước thu được C2 H2 chất này phản ứng được với nước. Tính chất của C2 H2 khi tác dụng với nước sinh ra anđehit rất độc.

Gợi ý trả lời Thành phần trong đất đèn là canxi cacbua (CaC2) khi tác dụng với nước thu được sản phẩm C2 H2 ( axetilen). Axetilen tác dụng với nước tạo ra anđehit axetic, chất này làm tổn thương đến hoạt động hô hấp của cá có thể làm cá chết.

Tác dụng, ý nghĩa, thông tin đọc thêm Giáo dục HS về sử dụng đúng, hợp lý các hợp hóa chất trong cuộc sống tránh hậu quả đáng tiếc.

Câu 5: Nhà Tâm có trồng một vườn na vào mùa thu hoạch, Tâm thường giúp mẹ hái quả và giấm chín na. Tâm được mẹ hướng dẫn giấm na bằng cách xếp những quả na chín cạnh những quả xanh để na nhanh chín hơn. Tâm chưa được mẹ giải thích cho việc làm trên và tò mò không hiểu tại sao cần làm như vậy. Em hãy giúp Tâm giải thích nguyên nhân của hiện tượng trên?

Phân tích HS vận dụng kiến thức của: Bài 37 Etilen (phần đọc thêm) khi trái cây chín sinh ra khí etilen. Kiến thức môn sinh học về hocmon sinh trưởng.

Gợi ý trả lời Etilen là sản phẩm sinh ra khi trái cây chín nó là một hocmon sinh trưởng tự nhiên giúp kích thích quả mau chín. Nên etilen được dùng để kích thích trái cây mau chín. Khi quả chín sinh sinh ra chất khí này giúp xúc tác quá trình hô hấp tế bào giúp quả xanh bên cạnh mau chín hơn.

Tác dụng, ý nghĩa, thông tin đọc thêm Có thể lợi dụng điều này trong kích thích quả mau chín, hoặc giảm nồng độ, loại bỏ etilen để quả lâu chín giúp vận chuyển và bảo quản được lâu.

Khí này làm cho trái cây chín đồng đều và đẹp hơn so với để chín tự nhiên.

28

Để ủ chín, tùy từng loại trái cây, có thể phun khí này vào buồng ủ chín đến các nồng độ thích hợp. Cách làm này tiềm ẩn nhiều nguy cơ ảnh hưởng đến sức khỏe, sự an toàn cho người sử dụng nếu không biết dùng đúng cách.

Câu 6: Gia đình Lan ở nông thôn, trong sinh hoạt hàng ngày Lan thường giúp mẹ nấu ăn bằng bếp củi. Tuy nhiên, thời gian gần đây gia đình Lan đã có bếp gas. Khi nấu ăn trên bếp gas Lan nhận thấy khí gas khi cháy không để lại tro như khi đốt củi. Lan nghĩ rằng tro than khi đốt khí gas đã bị bay đi hết theo ngọn lửa. Suy nghĩ của bạn Lan có đúng không? Em hãy giúp bạn Lan giải thích hiện tượng trên.

Phân tích HS vận dụng kiến thức Bài 41: Nhiên liệu. Các khí gas dễ cháy, tỏa nhiều nhiệt. Kiến thức về than đá, thành phần, bản chất của nó.

Gợi ý trả lời So với củi gỗ và than đá thì khí gas là những hợp chất hữu cơ có độ thuần khiết cao. Khi đốt khí gas chúng sẽ cháy hoàn toàn tạo thành CO2 và hơi H2O, không sinh ra muội than. Củi gỗ có những thành phần rất phức tạp như xenlulozơ, bán xenlulozơ, gỗ, nhựa là những hợp chất hữu cơ dễ cháy và có thể “cháy hết”. Nhưng ngoài ra gỗ thường có các khoáng vật, những khoáng vật này đều không cháy được. Vì vậy sau khi đốt cháy gỗ sẽ còn lại tro. Than đá cũng vậy, trong thành phần than đá ngoài cacbon và các hợp chất hữu cơ phức tạp còn có các khoáng là các muối silicat. Nên khi đốt cũng để lại tro.

Tác dụng, ý nghĩa, thông tin đọc thêm Kích thích trí tò mò, nâng cao năng lực giải quyết vấn đề. Giáo dục học sinh sử dụng nhiên liệu sạch, thân thiện với môi trường.

Câu 7: Vào ngày 03/4/2016 tại đường lò sản xuất than Hà Ráng, thuộc Cty than Hạ Long (TP. Hạ Long, tỉnh Quảng Ninh) xảy ra vụ cháy khí lò khiến 6 công nhân bị bỏng nặng. Theo điều tra, trong đường lò khi đó tích tụ một

29

lượng lớn chất khí có khả năng bắt lửa – gây nên cháy nổ. Theo em khí tích tụ ở hầm than trên là khí gì? Cho biết quá trình hình thành khí đó?

Phân tích Để giải quyết được bài tập này HS cần biết phản ứng cháy của metan và quá trình lên men xenlulozơ, sự phân hủy các hợp chất hữu cơ.

Gợi ý trả lời Khí độc tích tụ ở hầm mỏ là khí metan.

Quá trình hình thành có thể do sự phân hủy các chất hữu cơ như: 2C6 H10O5  5CH4  5CO2  2C CH4  O2  CO2  H2O

Ngoài ra còn có các phản ứng H2 + ½ O2 → H2O (đúng tỉ lệ gây nổ với lượng nhiệt tỏa ra cao) CO + ½ O2 → CO2 Tác dụng, ý nghĩa, thông tin đọc thêm Giúp học sinh thấy được sự nguy hiểm khi lao động dưới hầm lò, đặt vấn đề cho các em làm sao có thể phòng tránh, ứng phó với hiểm họa này.

Các yếu tố cơ bản gây cháy, nổ khí metan, sau khi hội đủ 3 yếu tố: oxy, metan, nguồn lửa thì một vụ cháy khí metan sẽ xảy ra, nếu hàm lượng khí metan nằm trong giới hạn nổ thì sẽ gây nổ khí.

Câu 8 : Chiếc xe đạp cũ đã gắn bó với Nam trong nhiều năm học. Thời gian gần đây chiếc xe thường xuyên bị tuột xích nên Nam quyết định tìm đến nhờ bác thợ sửa xe sửa giúp. Sau khi được bác thợ sửa xe giúp đỡ, chiếc xe của Nam trở nên tốt hơn rất nhiều. Tuy nhiên tay bác đã bị lấm lem dầu mỡ.

Nhưng thật bất ngờ, Nam thấy bác thợ rửa vết dầu dính trên tay bằng xăng, sau đó mới rửa lại bằng nước và vết dầu trên tay nhanh chóng được rửa sạch.

Nam không hiểu tại sao bác thợ sửa xe lại có thể làm được như vậy. Em hãy giúp Nam giải thích hiện tượng trên.

30

Phân tích Xăng, dầu là nhiên liệu mà các em HS đã được học ở Bài 40: Dầu mỏ và khí thiên nhiên, các chất này không tan trong nước và tan trong một số dung môi nhất định.

Gợi ý trả lời Dầu mỡ tan được trong xăng nên bác rửa tay bằng xăng có thể sạch vết bẩn. Nhưng các phân tử xăng dầu tương đối nhỏ có tính xuyên thấu mạnh có thể xuyên qua da làm cho lớp mỡ trong biểu bì da bị đẩy ra hết, vậy không nên dùng cách trên để xử lý vết dầu mỡ dính trên tay.

Tác dụng, ý nghĩa, thông tin đọc thêm - Học sinh ý thức được việc sử dụng xăng dầu đúng cách và an toàn với sức khỏe con người.

- Khi thường xuyên sử dụng xăng để rửa các vết bẩn dầu mỡ trên tay, da tay mất khả năng bảo vệ của lớp chất nhờn, da khô, nứt nẻ, thô ráp, sau khi da xung quanh bị nứt có thể bị nhiễm trùng, mà xăng dễ bay hơi người ta hít phải gây độc.

- Đối với các bác sửa chữa xe đạp rửa tay bằng xăng như trường hợp trên là vô cùng nguy hiểm, các em học sinh có thể là người giúp mọi người, bác sửa xe hiểu và bảo vệ bản thân.

- Mở rộng ra có thể cho học sinh thấy được có thể làm sạch các vết dầu mỡ trên các vật dụng.

Câu 9: Để xử lý các đám cháy do xăng dầu gây ra, các chú lính cứu hỏa không phun nước vào đám cháy. Em hãy giải thích nguyên nhân của việc làm trên.

Phân tích HS vận dụng kiến thức về tính chất vật lý của xăng dầu như không tan trong nước, nhẹ hơn nước và tính cháy của nó.

31

Gợi ý trả lời Do xăng, dầu không tan trong nước, nhẹ hơn nước nổi lên trên dễ loang ra diện rộng và tiếp tục cháy nên lính cứu hỏa không phun nước vào những đám cháy có nguyên nhân từ xăng dầu.

Tác dụng, ý nghĩa, thông tin đọc thêm Có thể lưu ý thêm một số trường hợp, quy tắc dập đám cháy cho học sinh, giúp phòng ngừa những hậu quả đáng tiếc khi dập tắt đám cháy do không hiểu biết.

Câu 10: Khi đi đổ xăng với bố, Lan quán sát thấy ở các cây xăng có các kí hiệu A83, A90, A92, E5. Lan không hiểu ý nghĩa của các kí hiệu này. Em hãy giúp Lan giải thích ý nghĩa các kí hiệu trên.

Phân tích HS vận dụng các kiến thức thực tế mà các em tìm hiểu được về những con số trên.

Gợi ý trả lời Các con số này là chỉ số octan của các loại xăng bán ra. Chỉ số này đặc trưng cho khả năng chống nổ của nhiên liệu trong động cơ. Đối với E5 là cồn sinh học người ta pha 5% Etanol với 95% xăng khoáng.

Tác dụng, ý nghĩa, thông tin đọc thêm Trị số octan này được đo bằng % thể tích của iso-octan (2,2,4trimetylpentan) có trong hỗn hợp của nó với n-heptan. Chỉ số này càng cao thì nhiên liệu được nén tốt hơn và nhờ đó sinh công nhiều hơn, nên một số loại động cơ có khả năng trở nên mạnh mẽ và tiết kiệm nhiên liệu hơn khi dùng xăng có chỉ số octan cao hơn.

Câu 11: Khi theo bố mẹ đi đổ xăng, chúng ta thường quan sát thấy ở cây xăng có các kí hiệu cấm sử dụng điện thoại, thuốc lá và cấm lửa. Em hãy giải thích nguyên nhân của việc làm trên.

32

Phân tích HS vận dụng tính chất dễ bay hơi và cháy nổ của xăng.

Gợi ý trả lời Xăng có thành phần chính là các ankan lỏng, do ankan lỏng dễ bay hơi nên các điểm bán xăng luôn có hơi xăng, khi sử dụng điện thoại di động thì sẽ có thể kích thích hơi xăng trong không khí cháy do điện thoại có thể tao ra tia lửa điện. Cấm lửa, thuốc lá cũng vì lý do này.

Tác dụng, ý nghĩa, thông tin đọc thêm Giúp học sinh ý thức được sự nguy hiểm của việc sử dụng điện thoại ở cây xăng. Theo Nghị định 52/NĐ-CP/2012 của Chính phủ từ ngày 5-8-2012, người sử dụng điện thoại di động ở cây xăng sẽ bị phạt tới 5 triệu đồng.

2.4.2. Các câu hỏi, bài tập có nội dung gắn với phần dẫn xuất hiđrocacbon Câu 12: Cứ mỗi dịp mùa đông da dẻ nứt nẻ khô ráp, chúng ta thường phải sử dụng một số loại sáp nẻ, bôi lên da cho đỡ khô, chống nứt nẻ. Tại sao sáp có thể ngăn ngừa da nứt nẻ vào mùa đông?

Phân tích Học sinh vận dụng kiến thức Bài 47: Chất béo hay còn được gọi là lipit.

Gợi ý trả lời Mùa lạnh khô độ ẩm không khí thấp nên nước dễ khuếch tán từ trong cơ thể ra môi trường. Do kem, sáp chống nẻ là một loại lipit ngăn cản nước thoát ra ngoài, giúp da giữ được độ ẩm nên chúng ta thường sử dụng ngừa da nứt nẻ vào mùa đông.

Tác dụng, ý nghĩa, thông tin đọc thêm Lipit chia làm hai nhóm: lipit đơn giản và lipit phức tạp. Lipit đơn giảm bao gồm: mỡ, đầu và sáp chúng có các tính chất tương tự nhau. Qua bài tập này giúp học sinh có cơ sở để bảo vệ da tránh nứt nẻ vào mùa đông.

33

Câu 13: Ở các vỏ lon bia, do còn một lượng nhỏ bia chưa sử dụng hết nên khi để lâu ngày, chúng ta thường thấy xuất hiện mùi chua. Hãy giải thích nguyên nhân của hiện tượng trên.

Phân tích Học sinh biết được thành phần chính của bia là cồn (rượu) và vận dụng kiến thức của phản ứng rượu chuyển thành giấm nhờ tác dụng của oxi không khí.

Gợi ý trả lời Men CH3CH2OH  O2   CH3COOH  H2O 35 C 0

Rượu bia đều có hàm lượng ancol etylic, dưới sự có mặt của oxi cùng với vi khuẩn axetic rượu, bia sẽ bị lên men thành giấm có mùi chua.

Tác dụng, ý nghĩa, thông tin đọc thêm Học sinh vận dụng được kiến thức, giúp học sinh nhớ lâu phản ứng trên.

Câu 14: Bố của Vi gần đây thường xuyên thấy mệt mỏi, hay thấy đói, đi tiểu đêm nhiều lần. Khi xét nghiệm máu kết quả chỉ số đường huyết ngẫu nhiên của bố Vi là 250 mg/dL. a. Hãy giải thích ý nghĩa của chỉ số đường huyết nói trên. b. Với các thông tin trên, em hãy dự đoán bố của bạn Vi có biểu hiện của bệnh lý nào có thể gặp phải trong đời sống.

Phân tích Các loại xenlulozơ, tinh bột... đi vào cơ thể được chuyển hóa thành đường glucozơ. Học sinh cần biết các đơn vị đo lường như mg/dL. Gợi ý trả lời Trong máu người có một lượng nhỏ glucozơ khoảng 0,1%. Có rất nhiều chỉ số để xác định một người bị tiểu đường như ở đây là chỉ số đường huyết ngẫu nhiên lớn hơn 200mg/dL là mắc bệnh. Đơn vị mg/dL cho biết số mg đường trên một đơn vị thể tích là dL (1 lít = 10 dexilit).

34

Tác dụng, ý nghĩa, thông tin đọc thêm Giúp học sinh có hứng thú tìm hiểu về bệnh này và phòng ngừa hợp lý.

Có thể đặt thêm một số vấn đề cho học sinh tìm hiểu như nguyên nhân, dấu hiệu, hậu quả, cách phòng tránh bệnh tiểu đường. Đường huyết thường được đo bằng miligam trên dexilit (mg/dL) hoặc milimol trên lit (mmol/L). Để chuyển đổi đơn vị, chúng ta tính như sau : Từ mmol/L thành mg/dL bằng cách nhân với 18 vì mmol/dL = 10 -3. 180mg/dL = 0,18mg/l = 0,18.100mg/dL =18mg/dL. Câu 15: Từ đầu năm 2017, ở nước ta tình trạng ngộ độc rượu, đặc biệt là rượu giả đã xảy ra ở mức báo động, gây ra những ảnh hưởng lớn cho sức khỏe người dân. Một trong số đó là sự việc xảy ra vào chiều ngày 12/3/2017 - một bệnh nhân nam 58 tuổi được đưa vào cấp cứu tại Bệnh viện Phòng không không quân với các biểu hiện nôn ra máu, mệt mỏi, hoa mắt,… Trưa cùng ngày bệnh nhân được chuyển đến Trung tâm chống độc Bệnh viện Bạch Mai trong tình trạng hôn mê sâu. Bệnh nhân được hồi sức, lọc máu cấp cứu, dùng thuốc giải độc nhưng vẫn hôn mê và phải thở bằng máy. Khi chụp cắt lớp 2 bên não của người bệnh chảy máu nhiều. Các bác sĩ kết luận bệnh nhân bị ngộ độc do uống phải rượu giả có lẫn tạp chất độc hại. Em hãy cho biết rượu giả có thể chứa những hợp chất nào có thể gây hại cho cơ thể và đề xuất các biện pháp phòng ngừa hiện tượng trên.

Phân tích Các kiến thức về tình trạng sử dụng rượu giả gây ảnh hưởng nghiêm trọng tới sức khỏe con người. Rượu thông thường hay sử dụng là rượu etylic, rượu giả là rượu đã pha thêm rượu metylic.

Gợi ý trả lời Trong quá trình sản xuất rượu để thu được nhiều rượu (rượu etylic) thu được lợi nhuận kinh tế hơn, người ta thêm nước vào pha loãng rượu ra nhưng

35

vì vậy rượu nhạt đi người uống không thích. Nên họ pha thêm một ít rượu metylic làm nồng độ rượu tăng lên. Chính rượu metylic gây ngộ độc, nó tác động vào hệ thần kinh và nhãn cầu, làm rối loạn chức năng đồng hóa của cơ thể gây nên sự nhiễm độc axit.

Tác dụng, ý nghĩa, thông tin đọc thêm - Người lớn uống 5-10ml rượu metylic có thể xuất hiện ngộ độc nghiêm trọng, 30ml có thể bị tử vong.

- Từ những con số, tình trạng của bệnh nhân HS thấy được thực trạng báo động về sự nguy hiểm của rượu. Câu hỏi giáo dục đạo đức học sinh ngăn chặn tình trạng sản xuất rượu giả hiện nay.

- Câu hỏi kích thích tính tò mò của học sinh. Học sinh có thể gặp các trường hợp sử dụng rượu giả, nghe thấy cồn công nghiệp nhưng không biết nó có thành phần gì. Giáo viên có thể nêu vấn đề trên sau khi dạy xong Bài 44: Rượu Etylic.

Câu 16: Qua chương trình ti vi Duy biết được quy trình làm rượu như sau: Đầu tiên nấu cơm rượu, rắc men và rủ kín trong vài ngày rồi đem đi chưng cất sau đó thu được rượu. Qua quy trình này, em hãy cùng Duy vận dụng các kiến thức sinh học, vật lý, hóa học để giải thích: Tại sao người ta sử dụng phương pháp chưng cất đã tách được rượu với nước? Sao lại đẫn khí thu được qua bể làm lạnh và phản ứng hóa học xảy ra ở quy trình làm rượu là gì?

Phân tích HS vận dụng kiến thức về phản ứng lên men tinh bột thu được sản phẩm là rượu, tính chất vật lý của rượu sôi ở 78,30C còn nước sôi ở 1000C, sự ngưng tụ.

Gợi ý trả lời Dựa vào nhiệt độ sôi của rượu là 78,30C nước là 1000C khi đun nóng rượu bay sôi và bay hơi trước nên người ta có thể thu được rượu bằng phương pháp chưng cất.

36

Khi có sự chênh lệch nhiệt độ, hơi rượu nóng gặp bể nước lạnh sẽ ngưng tụ chuyển từ hơi sang lỏng nên người ta dẫn hơi rượu vào bể nước làm lạnh.

Phản ứng hóa sinh: C6H12O6

men   2C2H5OH + CO2 30320

Tác dụng, ý nghĩa, thông tin đọc thêm Học sinh có thể vận dụng được các kiến thức của nhiều môn học để giải quyết vấn đề.

Câu 17: Ngày 28/8/2017, 11 người đã bất ngờ bị bỏng lửa cồn khi đang ngồi ăn tiệc tại một đám cưới ở xã Trường Long, huyện phong Điền, Cần Thơ. Các nạn nhân cho biết, trong lúc đang ngồi ăn thì cồn sắp hết, một nhân viên phục vụ mang can cồn 10 lít châm trực tiếp vào bếp đang cháy, bất ngờ ngọn lửa bùng lên, người này hoảng hốt làm đổ cồn ra bàn khiến ngọn lửa cháy lan sang 3 bàn bên cạnh. Hậu quả khiến cho 11 người khách bị bỏng vùng mặt, ngực, lưng, tay chân,... trong số 11 nạn nhân có một nạn nhân 62 tuổi, bị bỏng trên 50% kèm chấn thương bụng 7 trường hợp bỏng khác được chuyển lên khoa Bỏng - tạo hình thẩm mỹ tiếp tục điều trị; 3 trường hợp nhẹ hơn.nạn nhân bị bỏng cồn thường để lại di chứng nặng nề nên phải ghép da. Trong số 7 nạn nhân điều trị tại khoa, bị bỏng độ 2, độ 3 từ 17% - 42% cơ thể. Hãy cho biết tính chất hóa học nào của rượu etylic đã gây ra hiện tượng trên và đề xuất phương pháp phòng tránh bỏng do cồn.

Phân tích Học sinh vận dụng hiểu biết về tính chất vật lý, hóa học của cồn, dễ cháy, khi cháy tỏa rất nhiều nhiệt.

Gợi ý trả lời Cồn là chất lỏng dễ cháy, khi cháy tỏa nhiệt rất lớn nên gây bỏng nặng nề cho nạn nhân. Nên tránh sử dụng cồn nước trong đun nấu có thể thay bằng cồn khô ít nguy hiểm hơn. Tốt nhất là nếu có sử dụng cồn thì phải hết sức cẩn trọng.

37

Tác dụng, ý nghĩa, thông tin đọc thêm Thấy được hậu quả của các vụ bỏng cồn giáo dục học sinh sử dụng cẩn thận, lưu ý khi đám cháy đang cháy không được dập bằng nước vì nó dễ loang ra. Đưa ra yêu cầu cho học sinh về nhà tìm hiểu hậu quả của các vụ bỏng cồn để các em rút ra được bài học cho bản thân mình về cách sử dụng cồn.

Câu 18: Mẹ Thảo thường tự tay làm giấm ăn để đảm bảo sức khỏe cho gia đình. Để làm giấm mẹ thường cho một vài quả chuối chín bóc vỏ, đường, rượu gạo, vào bình và thêm một ít nước sôi để nguội. Sau đó, đem ủ trong khoảng một tháng thì thu được giấm ăn có hương vị rất ngon. Hãy giải thích cơ sở của cách làm trên.

Phân tích Học sinh vận dụng kiến thức hóa học Bài 44 Rượu etylic phần ứng dụng, điều chế axit axetic từ rượu etylic.

Gợi ý trả lời Con giấm là những con vi khuẩn axetic vô cùng nhỏ bé mà chúng ta không nhìn thấy được, chúng ta chỉ nhìn thấy một bè trắng nổi dày trên mặt hũ dấm khi dấm đã lên men vài tháng. Ở đây chính những con vi khuẩn này là xúc tác cho phản ứng lên men rượu: Men CH3CH2OH  O2   CH3COOH  H2O 35 C 0

Tác dụng, ý nghĩa, thông tin đọc thêm Giúp học sinh trau dồi kiến thức thực tế về cách làm giấm và có thể thực hiện ở nhà. Củng cố vận dụng được phản ứng điều chế axit axetic từ ancol.

38

Câu 19 : Trong mỗi bữa cơm, hai anh em Bảo thường hay tranh nhau ăn phần cháy cơm vàng ươm ở đáy nồi vì nó ngọt hơn cơm ở phía trên. Hãy giải thích tại sao cháy cơm lại ngọt hơn cơm?

Phân tích Học sinh vận dụng kiến thức bài tinh bột, phản ứng thủy phân và kiến thức sinh học enzim có trong nước bọt.

Gợi ý trả lời Cơm chứa rất nhiều tinh bột, tinh bột gồm nhiều mắt xích khác nhau, khi miếng cơm ở đáy nồi sẽ chịu nhiệt độ cao hơn bị phân cắt thành các mạch nhỏ hơn. Khi nhai dưới tác dụng cơ học và enzim amilaza có trong nước bọt sẽ dễ dàng chuyển thành đường mantozơ và glucozơ nên ta thấy cơm cháy ngọt hơn phần cơm bên trên.

Tác dụng, ý nghĩa, thông tin đọc thêm - Giúp học sinh vận dụng được kiến thức hóa học giải thích được thực tế, củng cố lại phản ứng thủy phân tinh bột xúc tác là enzim.

- Trong gạo có khoảng 75% tinh bột.

Câu 20: Nghỉ hè năm này Linh được đến thăm Phú Quốc, một hòn đảo lớn nhất nước ta với nhiều cảnh quan đẹp và đặc biệt nổi tiếng với nước mắm. Ở đây em được thăm quan và giới thiệu về quy trình sản xuất nước mắm. Để làm nước mắm, trước tiên cần làm sạch các loại cá cơm, để nguyên ruột cá và ướp muối ngay trên tàu ở ngoài khơi để đảm bảo độ tươi ngon của cá. Khi tàu cập bến, hỗn hợp này (chượp) mới được chuyển vào các thùng gỗ để ủ. Sau 9 đến 15 tháng, các chượp sẽ cho ra nước mắm thành phẩm. Trở về sau chuyến du lịch Linh hào hứng kể cho các bạn của mình về quy trình này. Nghe xong các bạn thốt lên: “Tại sao lại không bỏ ruột cá khi làm mắm nhỉ? Như vậy sẽ rất mất vệ sinh”. Nếu là Linh em sẽ giải thích cho các bạn về bản chất của quy trình trên như thế nào?

39

Phân tích Vận dụng kiến thức Bài 53: Protein học sinh đã được học phần tính chất hóa học, phản ứng thủy phân protein có thể xảy ra nhờ sự tác dụng của enzim ở nhiệt độ thường.

Gợi ý trả lời Cá cơm rất giàu protein và chúng bị thủy phân thành các axit amin và peptit nhờ một loại enzim có trong ruột cá, nên không thể bỏ ruột cá trong quá trình làm nước mắm đi được. Khi người ta chiết xuất nước mắm đã có khâu khử trùng nên đảm bảo an toàn vệ sinh.

Tác dụng, ý nghĩa, thông tin đọc thêm - Nước mắm là dung dịch của axit amin, NaCl, các chất thơm trong quá trình lên men.

- Có thể giáo dục vệ sinh an toàn thực phẩm cho học sinh về các loại nước mắm. Tạo hứng thú hoặc hướng học sinh tìm hiểu và áp dụng làm nước mắm tại nhà.

Câu 21: Gần đây Lan được mẹ giao cho nhiệm vụ mỗi sáng nắng phải dùng gậy khuấy lu tương mẹ mới ngả ở góc sân, mỗi lần khuấy em đều nghĩ lại quá trình mẹ làm tương: Đầu tiên, nấu xôi cho vào nong, đến khi chỗ xôi đó có mốc vàng như hoa cải. Đỗ tương mẹ đem rang vàng, thơm sau đó ngâm nước 7 ngày, 7 đêm thu được nước ngâm đỗ, đem ủ với mốc, bóp thật nhuyễn, thêm gia vị và bỏ vào chum phơi nắng một thời gian.Và Lan tự hỏi xôi, và đậu tương đã xảy ra quá trình sinh học, hóa học gì mà sau này lại thu được tương, em giúp bạn tháo gỡ thắc mắc trên?

Phân tích Thành phần hóa học của đậu nành là protein, gạo nếp có thành phần là tinh bột, ở đây học sinh phải vận dụng được cần ủ và chờ lên “mốc” để tạo men xúc tác cho quá trình chuyển hóa tinh bột, protein.

40

Gợi ý trả lời Quá trình làm tương gồm quá trình lên men có bản chất là quá trình thủy phân tinh bột từ gạo nếp và protein từ đỗ tương dưới xúc tác là men vi sinh vật.

Tác dụng, ý nghĩa, thông tin đọc thêm Có thể giới thiệu kĩ cách làm tương để học sinh có thể tự làm và sử dụng nước tương bần - một nét đặc trưng của dân tộc. Nhưng lưu ý nếu “mốc” trong quá trình làm tương có màu lạ thì có thể không tốt cho sức khỏe.

Câu 22: Tháng 4/2016 phòng cảnh sát chống tội phạm về môi trường Nghệ An bắt quả tang được một cơ sở sản xuất giấm gạo giả bằng cách dùng axit axetic pha với nước lã rồi đóng vào chai theo tỉ lệ 1 lít axit pha với 100 lít nước, cơ sở sản xuất mỗi ngày 15 thùng, mỗi thùng 24 chai, bán với giá 25.000 đồng 1 thùng. Vụ việc này gây phẫn nộ trong cộng đồng. Bằng kiến thức thực tế đã được học em hãy giải thích tại sao giấm được sản xuất theo cách trên lại gây hại cho cơ thể con người?

Phân tích Học sinh cần sử dụng kiến thức thực tế mà mình trau dồi được về giấm ăn có nồng độ thấp hơn axit pha loãng như trên và được lên men nên có các chất khác tốt cho cơ thể, và axit pha loãng nồng độ cao gây hại cho con người.

Gợi ý trả lời Giấm được làm bằng phương pháp lên men, lấy lương thực, đường làm nguyên liệu chính. Thành phần dinh dưỡng của nó có axit axetic, đường, axit hữu cơ, vitamin, muối vô cơ… rất tốt cho việc trao đổi chất cơ thể.

Giấm pha chế (giấm hóa học) như trên thì lấy axit axetic tinh làm nguyên liệu chính, thêm nước pha loãng mà thành, không có thành phần dinh dưỡng khác. Nếu sử dụng axit axetic công nghiệp để làm giấm dùng pha chế để ăn đối với cơ thể là có hại.

41

Axit axetic chỉ chiếm tỉ lệ % nhỏ trong giấm (từ 3 đến 5%), làm nên vị chua của giấm và an toàn với sức khỏe. Nếu pha axit với nước sẽ vượt quá ngưỡng cho phép ảnh hưởng đến tiêu hóa, “bào mòn” dạ dày, nguy cơ ngộ độc thần kinh, ung thư, thậm chí là chết người.

Tác dụng, ý nghĩa, thông tin đọc thêm Câu hỏi này có thể cho học sinh về nhà tìm hiểu, thảo luận nhóm nhằm giáo dục học sinh về an toàn thực phẩm. Nên sử dụng giấm ở các cơ sở uy tín, ngoài ra có thể tự làm giấm ở nhà để sử dụng.

Câu 23: Ở nhiều loại bánh, lớp vỏ bên ngoài được bọc bằng một lớp mỏng giấy gạo nếp, điều mà nhiều bạn thấy thú vị là khi cho vào miệng nó sẽ tan biến đi mất? Em hãy cho biết giấy gạo nếp được làm từ gì và giải thích nguyên nhân của hiện tượng trên?

Phân tích Học sinh vận dụng kiến thức của Bài 52: Tinh bột và xenlulozơ.

Gợi ý trả lời Tuy gọi là giấy gạo nếp nhưng nó được chế tạo từ tinh bột khoai lang, tinh bột ngô, tinh bột tiểu mạch, người ta đem tinh bột chế thành bột nhão, loại bỏ tạp chất, dùng nhiệt biến thành hồ, dùng máy để trải thành lớp mỏng, sấy khô thành lớp màu trắng đục. Tinh bột trong giấy gạo nếp bị phân hủy bởi enzim có trong nước bọt nên dễ bị tan trong miệng.

Tác dụng, ý nghĩa, thông tin đọc thêm Kích thích trí tò mò ham học hỏi của các em học sinh. Giấy bọc kẹo này cho vào miệng tan ra do protein của hồ tinh bột bị nước bọt phân giải và tan mất.

Câu 24: Hiện nay việc sử dụng bếp cồn đặc biệt là cồn khô (cồn thạch) trong các bữa tiệc lẩu, nướng ngày càng phổ biến và ưa chuộng. Vậy em hãy cho

42

biết cồn khô và cồn lỏng có phải từ một chất không? Và tại sao cồn khô lại được ưa chuộng hơn?

Phân tích Ancol hay còn được gọi là cồn, dễ cháy, tỏa nhiều nhiệt.

Gợi ý trả lời Cồn khô và cồn lỏng đều là cồn (rượu etylic nồng độ cao) vì người ta cho vào cồn lỏng một chất hút dịch thể, loại chất này làm cồn lỏng chuyển khô.

Cồn khô cồn thạch được sản xuất từ Etanol kế thừa hầu hết ưu điểm của Etanol như: Cháy mạnh và điều cháy hết không sót lại cặn, không chứa chất gây hại sức khỏe con người, thời gia cháy lâu, không tạo khói gây cay mắt, không nổ và góp bảo vệ môi trường trong sạch. Nhờ vào những ưu điểm này mà người ta ưa chuộng sử dụng cồn khô hơn.

Tác dụng, ý nghĩa, thông tin đọc thêm - Có thể sử dụng vào kết bài cho học sinh về nhà tìm hiểu.

- Thấy được sử dụng nhiên liệu sạch bảo vệ môi trường, giáo dục sử dụng an toàn các sản phẩm hóa học cho HS. - Nếu cồn khô có thể là metanol, metanol lỏng thì lại vô cùng nguy hiểm.

Câu 25: Khi để chai mật ong lâu ngày trong tủ lạnh Minh thấy hiện tượng ở đấy chai mật xuất hiện những tinh thể rắn.

Minh nghĩ rằng bố mẹ mình mua phải mật ong kém chất lượng vì ong được nuôi bằng cách cho ăn đường. Ý kiến của em về suy nghĩ trên của bạn Minh như thế nào và giải thích?

43

Phân tích Học sinh vận dụng kiến thức về tính tan của đường, biết được đường trong mật ong là đường glucozơ (và fructozơ), hiện tượng kết tinh, các yếu tố ảnh hưởng đến tính tan đã học.

Gợi ý trả lời Mật ong là hỗn hợp của các loại đường và một số thành phần khác, chủ yếu là glucozơ (khoảng 31%) và fructozơ (khoảng 38,5%). Ở nhiệt độ thấp khả năng hòa tan của các chất giảm nên có hiện tượng kết tinh. Nên khi để chai mật ong lâu ngày với nhiệt độ thấp trong tủ lạnh thì các loại đường trong mật ong sẽ kết tinh.

Tác dụng, ý nghĩa, thông tin đọc thêm - Ở nhiệt độ 6 - 200C (để trong ngăn mát tủ lạnh, hoặc thời tiết mùa đông), dung dịch nước đường 70% bão hòa xuất hiện các hạt kết tinh ở đáy chai, mật ong thực chất là dung dịch đường đặc có hàm lượng từ 75 - 80% cho nên nó dễ dàng bị kết tinh ở nhiệt độ thấp như trong tủ lạnh nên không nên bảo quản nó trong tủ lạnh.

- Giúp học sinh giải quyết được thắc mắc về hiện tượng mật ong đóng đường trong đời sống, tránh được hiện tượng này bằng cách không để ở nhiệt độ thấp quá, có thể làm tan chảy mật ong kết tinh bằng cách ngâm trong nước nóng.

Câu 26: Đường glucozơ là một trong những chất cung cấp năng lượng nhanh nhất cho cơ thể, mỗi khi mệt mỏi chỉ cần một cốc nước đường là ta thấy thoải mái, nhưng khi uống nước đường hoặc ăn đường ta thấy đầu lưỡi mát lạnh, em hãy giải thích điều này?

Phân tích HS vận dụng kiến thức trong môn sinh học, các chất như tinh bột, xenlulozơ đều được cơ thể chuyển hóa hấp thu thành glucozơ, đường glucozơ và kiến thức đường glucozơ tan trong nước cần thu nhiệt.

44

Gợi ý trả lời Cơ thể hấp thụ đường glucozơ và chuyển hóa nó thành năng lượng nhanh nhất. Glucozơ tan được trong nước, những hạt glucozơ trên đầu lưỡi cũng được hòa tan và quá trình này là quá trình thu nhiệt, do đó ta thấy đầu lưỡi mát lạnh.

Tác dụng, ý nghĩa, thông tin đọc thêm - Có thể giới thiệu kĩ hơn về các phản ứng thu nhiệt và tỏa nhiệt.

- Đây là một hiện tượng thường gặp trong tự nhiên giáo viên có thể cho vào phần tính chất của glucozơ ở Bài 50: Glucozơ.

Câu 27: Hiện nay những vụ tai nạn chết người khi đào và súc rửa giếng nước hoặc bị nhiễm khí độc từ những bếp than tổ ong, các vụ nổ hầm lò... vẫn thường xuyên xảy ra. Cụ thể, ngày 18/6/2013 một người dân ở thôn Lương Phước, xã Diên Bình, huyện Diên Khánh (Khánh Hòa) xuống giếng phía sau nhà mình để vớt lá cây, vệ sinh giếng. Tuy nhiên, khi người này xuống gần đến đáy giếng thì bị ngột thở, ngất tại chỗ. Hai người hàng xóm xuống cứu thì đều gặp tình trạng tương tự, trên đường đi cấp cứu thì 2 trong số 3 nạn nhân thiệt mạng. Em hãy cho biết các nạn nhân này có thể đã hít phải khí gì dưới giếng sâu? Để tránh những hậu quả đáng tiếc như trên nên làm thế nào để biết dưới giếng có khí độc?

Phân tích Để giải quyết được câu hỏi này học sinh cần biết trong các giếng sâu ở một số vùng đồng bằng thường có nhiều khí độc CO và CH4 do quá trình phân hủy các chất hữu cơ. Ở điều kiện tiêu chuẩn, metan (CH 4) là chất khí không màu, không mùi, không vị. Ngoài ra, HS cần vận dụng linh hoạt kiến thức sinh học oxi cần cho sự sống, sự hô hấp ở người, càng xuống sâu càng ít oxi.

Gợi ý trả lời Các khí dưới đáy giếng thường là CO và CH4 khi hít phải sẽ có tình trạng như các nạn nhân trên do chúng không màu, không mùi, không vị nên

45

khi xuống giếng ta không phát hiện ra sự có mặt của các khí này bằng cách thông thường. Để tránh hậu quả đáng tiếc, có thể thổi quạt gió xuống hoặc dùng lá cây khuấy động để cho khí đối lưu trong các giếng. Hoặc trước khi xuống giếng cần thử xem trong giếng có nhiều khí độc hay không bằng cách cột một con vật như gà, vịt rồi thả xuống giếng. Nếu gà, vịt chết thì chứng tỏ dưới giếng có nhiều khí độc.

Tác dụng, ý nghĩa, thông tin đọc thêm - Thấy được sự nguy hiểm khi xuống giếng sâu, tốt nhất là tránh xuống giếng, nếu có xuống thì nên mang theo bình thở oxi, hoặc áp dụng các cách như trên.

- Giáo dục học sinh có ý thức bảo vệ bản thân và mọi người xung quanh tránh những tai nạn đáng tiếc do không hiểu biết.

Câu 28: Mỗi lần đến các khu rừng hay các khu có nhiều cây xanh chúng ta thấy thoải mãi, dễ chịu do không khí rất trong lành, ngoài ra cây xanh còn cung cấp cho sinh vật nguồn tinh bột và chất xơ. Vậy em hãy giải thích tại sao không khí trong lành hơn khi trồng nhiều cây xanh và quá trình cây xanh tạo ra tinh bột diễn ra như thế nào?

Phân tích HS vận dụng kiến thức sinh học và hóa học về phản ứng quang hợp và điều kiện xảy ra, đây chính là con đường chuyển hóa tích lũy cacbon trong cây từ CO2 .

Gợi ý trả lời Phản ứng quang hợp của cây xanh đã hấp thụ CO2 và giải phóng khí O2 làm không khí trong lành hơn, và phản ứng này chính là phản ứng chuyển C vô cơ sang C hữu cơ nhờ cây xanh tạo tinh bột. as,dl 6 CO2  12 H 2O  C6H12O6  6 O 2  6 H 2O

46

Tác dụng, ý nghĩa, thông tin đọc thêm Cây xanh không chỉ cung cấp khí O2 cho hô hấp của động vật mà còn tổng hợp và tích lũy năng lượng (tinh bột). Cây hấp thụ CO2 tạo tinh bột và O2 . Giáo dục được HS bảo vệ môi trường cây xanh, giảm hiệu ứng nhà kính.

Câu 29: Trước khi tiêm hoặc rửa vết thương các bác sĩ thường dùng bông tẩm cồn để sát khuẩn. Vậy em hãy cho biết vì sao cồn có khả năng sát khuẩn?

Phân tích Học sinh vận dụng tính chất thẩm thấu của tế bào trong môn sinh học.

Biết cồn là dung dịch rượu etylic (C2H5OH) trong Bài 44: Rượu etylic (Phần đọc thêm của bài cũng đề cập đến vấn đề trên).

Gợi ý trả lời Cồn có khả năng thẩm thấu cao, có thể xuyên qua màng tế bào đi sâu vào bên trong gây đông tụ protein làm cho tế bào chết. Thực tế là cồn 75 0 có khả năng sát trùng là cao nhất. Nếu cồn lớn hơn 750 thì nồng độ cồn quá cao làm cho protein trên bề mặt vi khuẩn đông cứng nhanh hình thành lớp vỏ cứng ngăn không cho cồn thấm vào bên trong nên vi khuẩn không chết. Nếu nồng độ nhỏ hơn 750 thì hiệu quả sát trùng kém.

Tác dụng, ý nghĩa, thông tin đọc thêm Tạo hứng thú cho môn học vì có những ứng dụng rất thực tế gần gũi và sẽ giúp học sinh thêm yêu hóa học. Có thể đề cập sâu hơn ở phần ứng dụng của ancol.

Câu 30: Việt Nam là một trong những quốc gia hàng đầu về lượng tiêu thụ rượu và chủ yếu rượu được sản xuất bằng phương pháp lên men tinh bột (hay glucozơ). Trong quá trình đóng chai, trên vỏ chai có thấy ghi các con số như

460 ,500 ,... em hãy cho biết ý nghĩa của những con số này? Nêu một số hiểu biết về tác dụng của rượu và thực trạng của việc sự dụng rượu bia?

47

Phân tích Học sinh vận dụng kiến thức về khái niệm: Độ rượu và phản ứng lên men tinh bột.

2 C6 H12O6 men,30 3  2C2 H5OH  CO2 0

0

Gợi ý trả lời Những con số này là độ rượu. Độ của rượu ( ancol etylic): Là thể tích rượu trong 100ml dung dịch (rượu + nước).

Ví dụ: Rượu 40 độ(400) tức trong 100 ml có 40 ml rượu nguyên chất và 60 ml nước.

CT: Độ rượu = Tác dụng, ý nghĩa, thông tin đọc thêm - Tác dụng: giảm căng thẳng, chống mệt mỏi cơ, an thần, uống lượng vừa phải giảm nguy cơ bệnh tim mạch, tuổi thọ được nâng cao, giảm rối loạn tiêu hóa, phòng trầm cảm, phòng loét dạ dày tá tràng, phòng ung thư tuyến tụy, giảm sỏi mật, giảm bệnh đái tháo đường, giảm đau khớp và loãng xương.

Giảm nguy cơ tử vong sau một cơn đau tim cấp, giảm mỡ máu, tăng HDLcholesterol có lợi cho sức khỏe. Tuy nhiên, nếu sử dụng không hợp lý thì rượu phản tác dụng và gây hại.

- Tác hại: Rượu là một thức uống gây nghiện. Uống nhiều rượu giảm sự tỉnh táo, dễ gây xung đột. Nếu uống rượu quá liều sẽ dẫn đến nhiều bi kịch: Tai nạn giao thông, lú lẫn, hội chứng nghiện rượu. Nghiện rượu dễ gây chuột rút ở cơ bắp, tăng tốc độ lão hóa, giảm sự thèm ăn, loãng xương và trầm cảm.

Nghiện rượu thường dẫn đến vi phạm pháp luật, ly tán gia đình, bị mất việc làm, quan hệ xã hội suy giảm.

- Giáo dục HS tuyên truyền người thân sử dụng hợp lý rượu bia, khi lái xe không nên dùng vì có thể gây tai nạn.

48

Câu 31: Một trong những phương pháp sản xuất rượu hiện này là lên men từ tinh bột. Sau khi trưng cất thu được rượu phần còn lại người ta gọi là bỗng rượu. Hãy giải thích tại sao bỗng rượu để lâu ngoài không khí lại bị chua và khi dùng bỗng rượu để nấu canh lại có mùi thơm đặc trưng?

Phân tích Học sinh vận dụng các kiến thức từ bài ancol đặc biệt là phản ứng chuyển hóa từ rượu thành giấm và phản ứng tạo este có mùi đặc trưng.

Gợi ý trả lời Sau khi trưng cất thu được rượu, phần còn lại là bỗng rượu có lẫn một phần nhỏ rượu etylic. Khi để lâu ngoài không khí, rượu sẽ chuyển hóa thành giấm (axit axetic) có vị chua. Khi dùng bỗng rượu nấu canh thì một lượng nhỏ axit axetic tác dụng với rượu etylic tạo ra ety axetat (este) có mùi thơm đặc trưng.

Câu 32: Khi rót nước vào phích, Loan thấy trong ruột phích có một lớp chất sáng bóng như gương. Loan rất thích vẻ sáng bóng của ruột phích đó mà chưa biết nó là hợp chất gì? Em hãy giải thích cho Loan biết chất tạo nên vẻ sáng bóng đó và quá trình tạo ra nó?

Phân tích Học sinh vận dụng kiến thức về phản ứng tráng bạc.

C12H22O11  H2O

 C6H12O6  C6H12O6

C6H12O6  Ag 2O  C6H12O7  2Ag  Gợi ý trả lời Glucozơ là nguyên liệu phổ biến của phản ứng tráng bạc có vẻ sáng bóng được ứng dụng trong thực tế để sản xuất ruột phích, tráng gương. Trong ruột phích thành phần chính là thủy tinh tráng bạc.

Tác dụng, ý nghĩa, thông tin đọc thêm Người ta sử dụng glucozơ làm nguyên liệu vì phổ biến và có thể chuyển hóa từ tinh bột, xenlulozơ có giá thành thấp.

49

Câu 33: Tục ngữ có câu: “Nhai kĩ no lâu, cày sâu tốt lúa “. Có nhận định cho rằng nhai cơm kỹ thường thấy vị ngọt và chất làm nên vị ngọt này làm ta no lâu. Em có đồng ý với ý kiến này không? Và cho biết tại sao nhai cơm kỹ lại thấy vị ngọt?

Phân tích Để giải thích được điều này học sinh phải biết được cơm có thành phần chủ yếu là tinh bột, vận dụng kiến thức sinh học enzim trong tuyến nước bọt có tác dụng giúp tinh bột thủy phân.

Gợi ý trả lời Cơm chứa một lượng lớn tinh bột, khi ăn cơm trong tuyến nước bọt của người có các enzim. Khi nhai kỹ cơm trong nước bọt sẽ xảy ra sự thủy phân một phần tinh bột thành mantozơ và glucozơ nên có vị ngọt và giúp ta no lâu.

Tác dụng, ý nghĩa, thông tin đọc thêm Cung cấp cho học sinh kiến thức cơ bản của sự chuyển hóa tinh bột trong khi ăn. Học sinh cũng có thể kiểm nghiệm được trong khi ăn thấy được việc ăn chậm nhai kĩ giúp tiêu hóa tốt tránh bị đau dạ giày….Thông qua bài này giúp học sinh củng cố phần tính chất thủy phân của tinh bột.

Câu 34: Cua, trứng là thực phẩm rất giàu protein mà mẹ Lan rất hay sử dụng trong bữa cơm gia đình. Khi mẹ Lan nấu canh cua bạn thấy có gạch cua nổi lên còn khi mẹ nấu canh trứng thì lòng trắng trứng kết tủa lại. Lan chưa hiểu rõ hiện tượng này, em hãy giải thích hiện tượng này giúp bạn?

Phân tích Học sinh vận dụng kiến thức về tính chất đông tụ của protein hay chính là hiện tượng biến tính protein.

Gợi ý trả lời Trong những trường hợp nấu lòng trắng trứng, gạch cua có xảy ra sự kết tủa protein bởi nhiệt hay còn gọi là sự đông tụ. Một số protein tan trong nước tạo thành dung dịch keo, khi đun nóng cũng sẽ bị kết tủa lại.

50

Tác dụng, ý nghĩa, thông tin đọc thêm Protein có nhiều trong cơ thể động vật, thực vật chứa ít hơn, tuy nhiên ở một số loại thực vật, ở một số bộ phận có hàm lượng protein rất cao như đỗ tương.

Trong trứng vịt: Protein trong lòng đỏ: 16%, protein trong lòng trắng: 10%.

Câu 35: Đậu phụ là một thực phẩm không thể thiểu trong các bữa ăn của chúng ta nhưng không phải bạn nào cũng biết hết về quy trình sản xuất nó. Từ quy trình làm đậu phụ được tiến hành như sau: - Xay đậu tương cùng với nước lọc và lọc bỏ bã được “nước đậu”.

- Đun nước đậu “đến sôi” và chế thêm nước chua được “óc đậu”.

- Cho “óc đậu” vào khuôn và ép, được đậu phụ.

Em hãy cho biết vì sao cho thêm nước chua mới thu được “óc đậu” ?

Phân tích HS vận dụng kiến thức thực tế đậu tương có hàm lượn protein cao, protein có khả năng biến tính bởi nhiệt, pH...

Gợi ý trả lời Trong đậu tương rất giàu hàm lượng protein, nước đậu tương cũng rất giàu protein khi thêm nước chua tức là thay đổi pH làm protein biến tính.

Nước chua tự nhiên có thể là axit axetic, axit lactic, axit xitric, CaCl2, CaSO4,... Hiện tượng trên là hiện tượng protein biến tính do pH hay là hiện tượng đông tụ.

Tác dụng, ý nghĩa, thông tin đọc thêm - Trong hạt đậu tương có các thành phần hoá học sau protein (40%), lipit (12 - 25%), glucozơ (10 - 15%); có các muối khoáng; các vitamin A, B1, B2, D, E, F; các enzim, sáp, nhựa.

- Khi làm phomat cũng tách cazein theo nguyên tắc tương tự và cho lên men tiếp.

51

Câu 36: Khi mới ngủ dậy An pha sữa để uống, em đổ sữa đặc vào cốc nước lọc trên bàn một lúc sau em lại thấy có váng kết tủa, em chạy ra hỏi chị cốc nước trên bàn là nước gì thì mới biết đó là nước chanh. Em lo lắng không biết tại sao lại có kết tủa và nó có độc hay không? Nếu là chị của An em hãy giải thích cho em gái của mình về hiện tượng này?

Phân tích HS biết được sữa có thành phần là protein, chanh chua có thành phần là axit, vận dụng tính chất của protein bị biến tính bởi một số yếu tố như pH, nhiệt độ,... để giải thích.

Gợi ý trả lời Trong sữa có thành phần protein gọi là cazein, vắt chanh làm giảm pH đến 1 điểm nào đó thì chất này kết tủa tức là protein biến tính. Trong trường hợp này váng kết tủa do protein bị đông tụ nên không ảnh hưởng đến sức khỏe con người.

Tác dụng, ý nghĩa, thông tin đọc thêm Sữa là một nguồn protein tuyệt vời bởi các protein trong sữa có cấu trúc phân tử lớn, không hòa tan trong nước. Có hai loại protein trong sữa là casein và whey. Còn axit citric hay axit xitric là một axit hữu cơ yếu tạo vị chua cho thực phẩm. Nó cũng được coi là tác nhân làm sạch tốt về mặt môi trường và đóng vai trò của chất chống oxi hóa. Hàm lượng của axit xitric nằm trong khoảng từ 0,005 mol/L đối với các loài cam và bưởi chùm tới 0,03 mol/L trong các loài chanh.

Câu 37: Nước mắm là thứ không thể thiếu trong bữa cơm của người Việt. Đặc biệt, đối những món từ thịt, cá người ta pha nước mắm với chanh, giấm thì món ăn ngon, hấp dẫn hơn rất nhiều. Vậy tại sao khi chấm nước mắm cho chanh, giấm lại làm các món thịt, cá ngon hơn?

52

Phân tích Vận dụng thịt, cá có thành phần là protein, nước mắm giấm, chanh có chứa axit, vận dụng phản ứng thủy phân.

Gợi ý trả lời Trong thịt, cá chứa protein bị phân cắt bởi axit trong giấm, chanh giúp dễ tiêu hóa hơn.

Tác dụng, ý nghĩa, thông tin đọc thêm Giúp học sinh vận dụng được kiến thức hóa học trong việc nấu nướng hàng ngày.

Câu 38: Tết cổ truyền là một nét đặc trưng riêng của người Việt, trong dịp lễ này xưa kia không thể thiếu: “Thịt mỡ, dưa hành, câu đối đỏ Cây nêu, tràng pháo, bánh chưng xanh” Vậy các em hãy giải thích vì sao thịt mỡ và dưa hành thường được ăn cùng với nhau?

Phân tích HS phải biết thịt mỡ là một loại lipit, còn trong dưa hành có vị chua là do chứa axit.

Gợi ý trả lời Dưa hành có chứa axit hỗ chợ quá trình thủy phân lipit trong thịt mỡ nên khi ăn thịt mỡ với dưa hành giúp tiêu hóa dễ và bớt ngán. axit  PTPƯ : Lipit + H2O  Glixerol + axit béo (dễ hấp thụ hơn nhiều so với t0

mỡ ban đầu - hệ tiêu hóa của cơ thể cũng phải dùng phản ứng thủy phân này để hấp thu mỡ).

Tác dụng, ý nghĩa, thông tin đọc thêm Thịt mỡ: Chứa nhiều cholesterol, bị hấp thụ một phần bởi chất xơ trong dưa, giảm cảm giác ngấy và có lợi cho tim mạch.

53

Câu 39: Trung thu năm nay Trang được mẹ cho đến làng Báo Đáp (xã Hồng Quang, huyện Nam Trực, Nam Định) - ngôi làng có truyền thống làm đèn ông sao, để được học cách tự tay làm đèn cho mình. Ở đây cô bé thấy các bác dán các lớp bóng kính đủ màu sắc vào khung đèn bằng hồ dán màu trắng sữa làm từ bột năng được nấu lên và có độ sánh vừa phải. Em hãy cho biết tính chất gì của bột năng mà người ta sử dụng nó làm hồ dán?

Phân tích Bột năng bản chất chính là tinh bột, muốn giải quyết được bài tập này học sinh cần vận dụng kiến thức của: Bài 52: Tinh bột và xenlulozơ (phần tính chất vật lý).

Gợi ý trả lời Tinh bột là chất rắn, dạng bột vô định hình, màu trắng, không tan trong nước lạnh. Tan trong nước nóng, hạt tinh bột sẽ ngậm nước và trương phồng lên tạo thành dung dịch keo gọi là hồ tinh bột có khả năng kết dính.

Tác dụng, ý nghĩa, thông tin đọc thêm - Tương tự có thể làm hồ dán, keo sữa từ các loại bột mỳ, bột ngô…

- Có thể hướng dẫn học sinh cách tự làm keo dán, keo sữa cho các sản phẩm handmade ở nhà giúp rèn luyện khả năng khéo léo và thấy được việc áp dụng được tính chất của hóa học trong cuộc sống thực tiễn.

Câu 40: Trong lúc nấu ăn chẳng may Lan làm dây một chút lòng trắng trứng vào áo mình, thấy vậy mẹ Lan bảo em đi mua bột giặt sinh học giặt cho sạch và an toàn. Vậy em có biết bột giặt sinh học mà mẹ Lan nhắc đến có thành phần gì khác bột giặt thông thường không?

Phân tích HS vận dụng kiến thức sinh học biết được enzim bản chất là một loại protein đặc biệt, và các phản ứng của protein (Bài 53 protein) và kiến thức thực tế về thành phần của bột giặt sinh học.

54

Gợi ý trả lời Thay vì sử dụng chất xút (NaOH) dễ ăn da như bột giặt, nước giặt thông thường, bột giặt sinh học được sử dụng công nghệ enzim với thành phần là một hay nhiều loại enzim cùng lúc để loại bỏ vết bẩn do thức ăn khỏi quần áo. Ví dụ: enzim Amilaza có thể loại bỏ tinh bột, enzim proteaza có thể loại bỏ protein.

Tác dụng, ý nghĩa, thông tin đọc thêm Công nghệ enzim giúp đánh bay vết bẩn hiệu quả là công nghệ sinh học hữu cơ không hóa chất nên bạn có thể sử dụng nước thải sau khi giặt, để tưới cây, tưới rau,… điều mà chúng ta không thể làm được với bột giặt thông thường.

Không chỉ vậy, nhờ việc sử dụng công nghệ bóc tách vết bẩn bằng enzim nên ít có bọt trong quá trình giặt, nhưng vẫn đảm bảo độ trắng sạch và giúp máy giặt hoạt động tốt hơn, từ đó nâng cao tuổi thọ của máy giặt.

Giúp các em hình thành ý thức bảo vệ môi trường sống có thể sử dụng nước giặt để tưới cây, thấy được vai trò của hóa học trong việc tìm ra các sản ưu việt và an toàn với môi trường.

Câu 41: Trong một chuyến đi công tác bố mẹ giao cho Linh ở nhà chăm lo ăn uống cho 2 chị em, mẹ dặn dò:”Con phải cho em ăn đủ 4 nhóm thực phẩm chính”. Nghe lời mẹ Linh chuẩn bị bữa sáng cho hai chị em gồm có bánh mỳ quết bơ, kẹp thịt và sữa tươi .Theo em bốn nhóm thực phẩm mẹ Linh nhắc đến là những nhóm nào? Bữa sáng như trên đã đủ bốn nhóm thực phẩm đó chưa? Hãy nêu thành phần hóa học chính của 4 nhóm.

Phân tích Để giải quyết được tình huống này HS cần vận dụng kiến thức đời sống và kiến thức sau một số bài học như: Bài tinh bột, chất béo, protein. Kiến thức sinh học vitamin và chất khoáng.

55

Gợi ý trả lời Bốn nhóm thực phẩm chính là: gluxit, lipit, protein, chất khoáng và vitamin. Bữa sáng của Linh chuẩn bị đã đầy đủ 4 nhóm chất như: gluxit (bánh mỳ), chất béo (bơ), chất đạm (thịt) chất khoáng và vitamin (sữa).

Tác dụng, ý nghĩa, thông tin đọc thêm Giúp hs thấy được vai trò của hóa học trong thực phẩm giúp các em có được những kiến thức về dinh dưỡng nhất định.

- Chất bột đường (gluxit): Khoai lang, khoai môn, gạo, mì, bánh mì, nui, bún, miến, đường, bắp, bo bo, trái cây...

- Chất béo (lipit) : dầu, mỡ, bơ..

- Chất đạm : Có trong thịt, cá, trứng, sữa, tôm, cua, đậu xanh, đậu đen, đậu đỏ, đậu nành,...

- Chất khoáng và vitamin: Canxi có nhiều trong sữa, phomat, các loại rau lá màu xanh đậm, thủy hải sản, cá nhỏ ăn cả xương, sản phẩm từ đậu chẳng hạn như đậu hũ. Fe: Chất này có nhiều trong thức ăn nguồn gốc động vật như thịt heo, bò, gà, cá, sữa công thức, đặc biệt là huyết, gan; còn có trong thực phẩm nguồn gốc thực vật như đậu, rau xanh... Thức ăn có nguồn gốc động vật chứa kẽm có giá trị sinh học cao như thịt, cá, trứng, sữa, tôm, cua, sò, ốc, hàu hoặc trong mầm của các loại hạt.

Thực phẩm giúp con người cung cấp năng lượng cho hoạt động sống của các tế bào.

2.4.3. Các câu hỏi, bài tập có nội dung về khái niệm, nhận biết các hợp chất hữu cơ Câu 42: Ngày 27/10/2017, cơ quan chức năng đã phát hiện 60 chiếc khăn lụa nhãn mác Trung Quốc nhưng được thay bằng nhãn Khaisilk Made in Vietnam, đây là một vấn đề đang rất được chú ý hiện nay hơn thế ông chủ Khaisilk - doanh nhân Hoàng Khải sau đó đã thừa nhận "đã bán hàng Trung

56

Quốc 30 năm nay". Vậy để mua được vải lụa tơ tằm thật tránh mua phải vải lụa pha nilong thì nên làm thế nào?

Phân tích HS biết được tơ tằm là hợp chất hữu cơ do con tằm ăn lá nhả ra tơ đây là một loại protein. Muốn giải quyết tình huống này học sinh phải vận dụng tính chất cháy của hợp chất hữu cơ sinh ra Cacbon (Bài 34: Khái niệm hợp chất hữu cơ và hóa học hữu cơ).

Gợi ý trả lời Tơ tằm là protein chính là hợp chất hữu cơ nên có thể phân biệt bằng cách đốt 1 vài sợi vải thấy mùi khét (giống như lông và tóc cháy), cháy thành muội, dùng tay xoa thì tan ra không vón cục là vải lụa tơ tằm. Còn đối với sợi pha nilong dùng lửa đốt vài sợi mà vải vẫn cháy đen và dẻo quẹo, không tạo muội than.

Tác dụng, ý nghĩa, thông tin đọc thêm - Tơ tằm là 1 loại protein là chuỗi polipeptit cấu tạo từ khoảng 20 loại amino axit.

- Giúp HS phát triển năng lực giải quyết vấn đề, năng lực phát hiện vấn đề: bản chất hóa học của tơ tằm, nhận biết được các hợp chất hữu cơ.

Câu 43: Nhân dịp 8 - 3 Hùng và em gái muốn mua tặng mẹ một tấm vải lụa tơ tằm để may quần áo, vì chất liệu này may quần áo mặc rất thoải mái, mùa đông thì ấm và mùa hè lại rất mát. Nhưng khi ra đến chợ trước rất nhiều tấm vải lụa đẹp mắt, nhiều loại, hai anh em không phân biệt được vải lụa dệt từ tơ tằm và vải lụa pha ni lông. Em hãy giúp bạn chọn được tấm vải tơ tằm như ý?

(Giải thích tương tự câu 42).

Câu 44: Đối với nhiều bạn nữ việc sơn móng tay là một sở thích làm đẹp với nhiều kiểu móng bắt mắt, sau khi sơn muốn tẩy bỏ lớp sơn này các bạn không rửa được bằng nước mà rửa bằng một dung dịch đặc biệt. Em hãy cho biết dung dịch này có tên gọi là gì ? Và tại sao nó lại rửa trôi được sơn móng tay?

57

Phân tích HS vận dụng được các kiến thức thực tế tên dung dịch hay sử dụng là axeton, vận dụng sự hòa tan các chất.

Gợi ý trả lời Dung dịch để tẩy sơn móng tay là axeton. Do một số chất không tan trong nước mà tan được trong một số loại dung môi nhất định, cụ thể ở đây sơn móng tay tan được trong dung môi là axeton.

Tác dụng, ý nghĩa, thông tin đọc thêm Có thể cho HS về nhà tìm hiểu về axeton có ảnh hưởng gì đến sức khỏe hay không. Có thể vận dụng tình huống này cho các trường hợp rơi sơn vào quần áo thì vẫn có thể sử dụng axeton hay các chất khác…

Câu 45: Ngày chủ nhật Mẹ giao cho Trang dọn dẹp nhà cửa và xử lý chỗ rác sinh hoạt gồm có: Giấy báo, cuống rau, hoa cắm bàn, bã trà, thức ăn thừa, các túi nilon, vỏ lon bia, chai nhựa... Em hãy giúp Trang phân loại rác, đặc biệt là rác hữu cơ, nêu hướng xử lý như thế nào?

Phân tích Các hợp chất hữu cơ hay gặp trong đời sống.

Gợi ý trả lời Rác hữu cơ như: Cuống rau, hoa cắm bàn, bã trà, thức ăn thừa.

Có thể sử lý chúng như sau: đồ ăn thừa có thể cho gia súc ăn, hoa cắm bàn, bã trà để vùi dưới gốc cây xanh. Giấy vụn, vỏ chai có thể đem đi tái chế.

Tác dụng, ý nghĩa, thông tin đọc thêm Giúp học sinh nhận được một số chất hữu cơ quen thuộc, ý thức được hành động bảo vệ môi trường, phân loại và xử lý rác thải hợp lý.

Câu 46: Hàng ngày quán nước bên cạnh nhà Tùng đổ ra ven đường rất nhiều vỏ trái cây, bã mía, bã chè, bã cà phê, hoa quả thối và cả hoa tàn kéo theo nhiều ruồi muỗi, sinh vật và bốc mùi. Các rác thải này có thể được sử dụng,

58

xử lý đảm bảo tránh ô nhiễm môi trường. Nếu em là Tùng em hãy nói với chủ quán đây là loại rác thải nào? Nêu một số giải pháp xử lý rác thải trên.

Phân tích HS cần vận dụng kiến thức về hóa học hữu cơ và cách phân loại, HS được tư duy sáng tạo tìm ra cách xử lý riêng của mình.

Gợi ý trả lời Những rác thải trên đều là rác hữu cơ nếu không được xử lý tốt sẽ gây ô nhiễm môi trường. Có thể đưa các loại rác này vào hầm biogas hoặc bã mía dùng làm nhiên liệu, bã chè, bã cà phê… dùng làm phân bón cho cây trồng.

Tác dụng, ý nghĩa, thông tin đọc thêm Góp phần bảo vệ môi trường trong lành, huy động được các ý kiến sáng tạo của học sinh về cách xử lý tốt mà có thể sau này nhân ra quy mô lớn.

2.5. Phƣơng pháp sử dụng bài tập gắn với thực tiễn trong dạy học phần hóa học hữu ở trƣờng THCS [10] Để đạt được hiệu quả trong việc sử dụng bài tập cần sử dụng với mục đích rõ ràng. Đối với các bài tập gắn với thực tiến có thể áp dụng trong tất cả các bước của quá trình dạy học.

2.5.1. Sử dụng trong mở đầu bài giảng Yêu cầu của phần mở bài là tạo ra tình huống có vấn đề mà những kiến thức đã có, những điều đã biết không đủ để giải quyết vấn đề. Hệ thống câu hỏi ngắn gọn, không quá phức tạp để học sinh có thể nắm bắt ngay vấn đề.

Giáo viên có thể sử dụng bài tập thực tiễn, hiện tượng trong đời sống để đặt câu hỏi vào bài.

2.5.2. Sử dụng khi xây dựng kiến thức mới.

Khi thay thế việc giảng bài mới bằng cách cho HS giải bài tập giúp các em khắc sâu kiến thức, phát triển chủ động, sáng tạo. Khi đó GV là người điều khiển các hoạt động, thu thập phản hồi, chọn lựa các phương pháp dạy

59

học phù hợp để lĩnh hội kiến thức dưới dạng nêu vấn đề thực tiễn, những hiện tượng trong đời sống mà ta hay gặp.

2.5.3. Sử dụng bài tập để củng cố, vận dụng kiến thức.

Việc củng cố bằng bài tập thực tiễn giúp HS dễ tiếp thu, vừa vận dụng được kiến thức đã học vừa giúp HS khắc sâu kiến thức hơn.

2.5.4. Sử dụng trong giờ ôn tập, luyện tập.

Các bài tập sử dụng trong trường hợp này giúp HS nắm bắt được một cách hệ thống kiến thức. Vận dụng các kiến thức hóa học vào đời sống giúp HS yêu thích môn học hơn, phát triển năng lực cho HS. 2.5.5. Sử dụng trong giờ thực hành.

Trong giờ thực hành ngoài việc làm thí nghiệm thì HS cần phải biết cách xử lý các sự cố bằng kiến thức hóa học mình có được.

2.5.6 Sử dụng trong kiểm tra đánh giá. Đề kiểm tra nên tăng cường bài tập gắn với thực tiễn vì thông qua kiểm tra, HS củng cố được kiến thức và sẽ tạo được hứng thú lĩnh hội kiến thức một cách thoải mái mà không bị căng thẳng.

2.5.7. Thiết kế kế hoạch bài học.

KẾ HOẠCH BÀI HỌC TIẾT 45 – BÀI 36: METAN Ngày dạy:........................................

Lớp dạy: ..........................................

I. MỤC TIÊU 1. Kiến thức HS trình bày được: - Công thức phân tử, công thức cấu tạo, đặc điểm cấu tạo của metan.

- Tính chất vật lý: Trạng thái, màu sắc, mùi vị, tính tan trong nước, tỉ khối so với không khí.

60

- Tính chất hóa học: Tác dụng với clo ( phản ứng thế), với oxi(phản ứng cháy).

- Ứng dụng: Làm nhiên liệu, và nguyên liệu trong đời sống và sản xuất.

2. Kĩ năng: - Quan sát thí nghiệm, hiện tượng thực tế, hình ảnh thí nghiệm rút ra nhận xét.

- Viết phương trình hóa học dạng công thức phân tử và công thức thu gọn.

- Phân biệt khí metan với một số khí khác, tính phần trăm khí metan trong hỗn hợp.

3. Thái độ: - Rèn luyện cho HS tính cẩn thận, tỉ mỉ, tích cực, tự giác trong học tập.

- Giúp HS hứng thú và thêm yêu thích môn học.

4. Định hƣớng phát triển năng lực: - Năng lực sử dụng ngôn ngữ hóa học.

- Năng lực vận dụng các kiến thức hóa học vào thực tiễn.

- Năng lực giải quyết vấn đề.

II. CHUẨN BỊ CỦA GIÁO VIÊN VÀ HỌC SINH 1. Chuẩn bị của GV - Kế hoạch bài dạy.

- Các phương tiện kỹ thuật cần thiết: Máy tính, máy chiếu,...

- Các video thí nghiệm.

- Mô hình lắp ráp phân tử metan.

2. Chuẩn bị của HS - Sách giáo khoa.

- Vở ghi, tìm hiểu bài trước khi đến lớp.

III. PHƢƠNG PHÁP DẠY HỌC Khi dạy học GV áp dụng các phương pháp, kỹ thuật dạy học sau: - Phương pháp đàm thoại.

61

- Phương pháp phát hiện nêu vấn đề.

- Phương pháp làm việc nhóm.

IV. TIẾN TRÌNH DẠY HỌC 1. Ổn định tổ chức lớp, kiểm tra sĩ số (2p).

2. Đặt vấn đề: (2p) Dưới đáy bùn ao có bọt khí nổi lên mà nhiều bạn tưởng là cá đớp không khí tạo thành, thực tế nó là khí metan có trong đáy bùn ao được dùng làm nhiên liệu quan trọng. Vậy để tìm hiểu tại sao nó lại có trong bùn ao và nó có tính chất như thế nào thì chúng ta cùng tìm hiểu bài ngày hôm nay.

3. Hoạt động dạy học Thời

Hoạt động của GV và HS

Nội dung kiến thức

gian Hoạt động 1: Tìm hiểu trạng thái tự nhiên, tính chất vật lý GV: Các em hãy quan sát một số Bài 36: Metan 6p

hình ảnh kết hợp với sgk hãy cho CTPT: CH4 biết metan có ở những nơi nào?

PTK: 16

HS: Trả lời.

I. Trạng thái tự nhiên, tính

GV: Nhận xét và bổ sung: Metan chất vật lí là khí sinh ta trong hầm biogas - - Trong tự nhiên metan có một khái niệm không còn lạ đối trong mỏ khí, mỏ dầu, mỏ than, với chúng ta. Các em hãy về nhà trong bùn ao và trong khí tìm hiểu về hầm biogas, và cho bioga. biết phương trình phản ứng sinh ra - Metan là chất khí, không màu, khí metan trong hầm biogas.

không mùi, nhẹ hơn không khí

HS: Ghi nhớ câu hỏi về nhà tìm rất ít tan trong nước. hiểu GV: Cô có ống nghiệm cô đã thu

62

sẵn khí metan, vậy dựa vào đây em hãy cho cô biết trạng thái, màu sắc, mùi của khí metan?

Tính tỉ khối và cho biết metan nặng hay nhẹ hơn không khí?

HS: Trả lời: GV: Nhận xét. Dựa vào phân tử metan ta thấy có một nguyên tử cacbon và bốn nguyên tử hidro, vậy thì để xem nó có công thức cấu tạo là gì thì chúng ta sẽ đi vào phần 2: cấu tạo phân tử Hoạt động 2: Cấu tạo phân tử (6p)

GV: Cô sẽ hướng dẫn cho các em lắp mô hình cấu tạo phân tử của

Công thức cấu tạo của metan: H

metan ở dạng rỗng và dạng đặc: bốn khối cầu nhỏ tượng trưng cho

H C

H

nguyên tử hidro, một khối cầu lớn tượng trưng cho nguyên tử

H

cacbon.

Quan sát mô hình viết công thức

Nhận xét: trong phân tử metan

cấu tạo của metan?

có bốn liên kết đơn.

Chúng liên kết với nhau bằng liên kết đơn, vậy nhìn vào mô hình cấu tạo phân tử của metan ở dạng rỗng em hãy cho biết có mấy liên kết đơn?

63

Khi viết công thức cấu tạo các em nhớ chú ý phân bổ hidro cho đều.

Hoạt động 3: Tính chất hóa học (10p)

GV: Các em quan sát video thí III. Tính chất hóa học nghiệm cho biết hiện tượng, viết

1. Tác dụng với oxi

PTHH xảy ra. (Tác dụng với oxi).

Metan cháy tạo thành khí

Nghiên cứu phần đọc thêm và cho

cacbon đioxit và hơi nước.

biết khí gây nổ trong hầm mỏ là

t  CO2  CH4  2O2 

khí gì? Nên làm gì để tránh tai

2H2O

nạn cháy nổ hầm mỏ?

2. Tác dụng với clo (phản ứng

HS: Trả lời.

o

thế)

GV: Các em hãy quan sát thí nghiệm và rút ra nhận xét. Bình gồm hỗn hợp khí metan và khí clo sau đó người ta đưa ra ngoài ánh sáng thì có hiện tượng gì?

Sau đó người ta cho nước vào bình lắc nhẹ rồi thêm vào một mẫu giấy quỳ tím thì em hãy cho cô biết quỳ tím chuyển sang màu gì?

Từ các hiện tượng trên em rút ra nhận xét gì?

HS: Trả lời.

64

CH4 Cl2  CH3Cl  HCl

Hoạt động 4: Ứng dụng (2p)

GV: Các em hãy nghiên cứu sgk

IV. Ứng dụng

và nêu ứng dụng của metan.

Làm nhiên liệu trong đời sống

HS: Trả lời

và ttrong sản xuất.

Làm nguyên liệu để điều chế khí hidro: nhiêt  cacbon Metan  nước  xúctác

đioxit  hidro Metan còn được dùng để điều chế bột than và nhiều chất khác.

4. Củng cố (15p) Làm bài kiểm tra 15 phút (phần phụ lục) 5. Dặn dò (2p): Tìm hiểu trước bài etilen, làm BT SGK. V. RÚT KINH NGHIỆM ............................................................................................................................. .............................................................................................................................

KẾ HOẠCH BÀI HỌC TIẾT 54 - BÀI 44: RƢỢU ETYLIC Ngày dạy:........................................

Lớp dạy: ..........................................

I. MỤC TIÊU 1. Kiến thức HS trình bày được: - Công thức phân tử, công thức cấu tạo, đặc điểm cấu tạo của rượu etylic.

- Tính chất vật lý: Trạng thái, màu sắc, mùi vị, tính tan, khối lượng riêng, nhiệt độ sôi.

65

- Khái niệm về độ rượu.

- Tính chất hóa học: Phản ứng với natri, với axit axetic, phản ứng cháy.

- Ứng dụng: Làm nguyên liệu, làm dung môi trong công nghiệp.

2. Kĩ năng - Quan sát mô hình phân tử, thí nghiệm, mẫu vật, hình ảnh,.. rút ra được nhận xét về đặc điểm cấu tạo phân tử và tính chất hóa học.

- Viết các PTHH dạng công thức phân tử và công thức cấu tạo thu gọn.

- Tính khối lượng rượu etylic tham gia hoặc tạo thành trong phản ứng có sử dụng độ rượu và hiệu suất quá trình.

3. Thái độ: - Rèn luyện cho HS tính cẩn thận, tỉ mỉ, tích cực, tự giác trong học tập.

- Giúp HS hứng thú và thêm yêu thích môn học.

- HS cẩn trọng khi sử dụng rượu etylic.

4. Định hƣớng phát triển năng lực: - Năng lực sử dụng ngôn ngữ hóa học.

- Năng lực vận dụng các kiến thức hóa học vào thực tiễn.

- Năng lực giải quyết vấn đề.

II. CHUẨN BỊ CỦA GIÁO VIÊN VÀ HỌC SINH 1. Chuẩn bị của GV - Kế hoạch bài dạy.

- Các phương tiện kỹ thuật cần thiết: Máy tính, máy chiếu,...

- Các video thí nghiệm.

- Mô hình lắp ráp phân tử rượu etylic.

2. Chuẩn bị của HS - Sách giáo khoa.

- Vở ghi, tìm hiểu bài trước khi đến lớp.

III. PHƢƠNG PHÁP DẠY HỌC

66

Khi dạy học GV áp dụng các phương pháp, kỹ thuật dạy học sau: - Phương pháp đàm thoại.

- Phương pháp phát hiện nêu vấn đề.

- Phương pháp làm việc nhóm.

IV. TIẾN TRÌNH DẠY HỌC 1. Ổn định tổ chức lớp, kiểm tra sĩ số (3p).

2. Đặt vấn đề: (2p) Khi lên men gạo, ngô, khoai, sắn đã nấu chín hoặc quả nho, táo,... người ta thu được rượu etylic. Vậy rượu etylic có công thức cấu tạo như thế nào? Có tính chất hóa học và ứng dụng gì? Chúng ta cùng tìm hiểu qua bài ngày hôm nay: TIẾT 54 - BÀI 44: RƯỢU ETYLIC. 3. Hoạt động dạy học Thời gian

Hoạt động của GV- HS

Nội dung kiến thức

Hoạt động 1: Tính chất vật lý 4p

GV: Các em quan sát ống

I. Tính chất vật lý

nghiệm đựng rượu etylic

- Là chất lỏng, không màu, sôi ở

nguyên chất kết hợp với hiểu

78,3oC, nhẹ hơn nước, tan vô hạn

biết thực tế của bản thân. Nêu

trong nước, hòa tan được nhiều chất

một số tính chất vật lý của rượu

như iot, benzen,…

etylic về trạng thái, màu sắc, tỉ khối so với nước,…

HS: Quan sát, trả lời.

GV: Nhận xét.

Mời một bạn làm thí nghiệm thử tính tan trong nước của rượu etylic và rút ra nhận xét

67

cho cả lớp.

HS làm thí nghiệm và rút ra nhận xét.

GV: Nhận xét và thông báo thêm: rượu etylic là dung môi hòa tan được nhiều chất như iot, - Độ rượu: là số ml rượu etylic có benzen,…

trong 100ml hỗn hợp rượu với

GV: Chúng ta cùng tìm hiểu nước. một khái niệm mới đó là độ Vd: Rượu 45o cho biết, trong 100ml rượu: Độ rượu là số ml rượu rượu 45o chứa 45ml rượu etylic 5p

etylic có trong 100 ml hỗn hợp nguyên chất. rượu với nước.

Bằng kiến thức về độ rượu các em hãy vận dụng trả lời câu hỏi sau: Câu hỏi: Trên vỏ chai rượu có 0 0 ghi các con số như 46 ,50 ,...

em hãy cho biết ý nghĩa của - Công thức tính độ rượu: những con số này?

Đr 

HS: Trả lời GV: Vừa rồi chúng ta đã tìm hiểu về khái niệm độ rượu. Vậy từ định nghĩa một bạn rút ra

Vr  100 Vhh

Trong đó: + Đr : là độ rượu (o). + Vr : là thể tích rượu nguyên chất (ml).

công thức tính độ rượu?

+ Vhh : là thể tích hỗn hợp

HS: Rút ra công thức.

GV: Các em hãy áp dụng công

68

rượu và nước (ml).

thức tính độ rượu để giải BT: Tính số ml rượu etylic có trong 500 ml rượu 45o.

HS: Áp dụng giải bài tập.

Hoạt động 2: Cấu tạo phân tử 6p

GV: Ở đây cô có mô hình phân II. Cấu tạo phân tử tử rượu etylic các em nghiên - Rượu etylic có CTCT: cứu SGK và lắp ráp hoàn chỉnh mô hình. Viết CTCT, nhận xét đặc điểm của phân tử này.

HS: Lắp ráp, viết cấu tạo, nhận xét.

GV: Nhận xét, chốt kiến thức.

- Trong phân tử rượu etylic có một ngtử H không liên kết với ngtử C mà liên kết với ngtử O, tạo ra nhóm –OH (nhóm hiđroxyl). Chính nhóm –OH này làm cho rượu có tính chất đặc trưng.

6p

GV: Chúng ta thường nướng III. Tính chất hóa học. mực bằn rượu, đó chính là 1. Rƣợu etylic có cháy không? phản ứng cháy của rượu etylic.

Rượu etylic tác dụng mạnh với oxi

Các em cùng quan sát video khi đốt nóng, phản ứng tỏa nhiều sau nêu hiện tượng và rút ra nhiệt. t C2H6O(l) + 3O2(k)  2CO2(k) + o

nhận xét, viết PTHH xảy ra.

HS: Trả lời

3H2O(h)

GV: Lưu ý HS ở gia đình cần bảo quản an toàn rượu tránh xa

69

các nguồn lửa, khi nướng mực bằng cồn cũng cần cẩn thận.

5p

2. Rƣợu etylic có phản ứng với

GV: Các em hãy quan sát natri không? video TN rượu etylic td với - Rượu etylic tác dụng với natri giải natri, nêu hiện tượng, viết phóng khí hiđro: PTHH.

2CH3  CH 2  OH  2Na  2CH3  CH 2  OH  2H 2

GV: Nhận xét ,chốt kiến thức.

- Phản ứng trên thuộc loại phản

Ngoài 2 tính chất trên, rượu ứng thế. etylic còn phản ứng được với 3. Phản ứng với axit axetic: axit axetic (sẽ được nghiên cứu (nghiên cứu ở Bài 45) ở: Bài 45).

Hoạt động 3: Ứng dụng và điều chế.

5p

GV: Các em nghiên cứu SGK IV. Ứng dụng (SGK) kết hợp với hiểu biết của mình V. Điều chế nêu các ứng dụng của rượu Rượu etylic thường được điều chế etylic và phương pháp điều theo 2 cách sau: chế.

men   Tinh bột hoặc đường Lên..

HS: Trả lời.

Rượu etylic

GV: Chốt kiến thức.

Axit C2 H 4 ( k )  H 2O( l)  C 2 H 5OH ( l )

4. Củng cố (7p) Các em hãy thảo luận nhóm và trả lời câu hỏi sau: Câu hỏi: Qua chương trình ti vi Duy biết được quy trình làm rượu như sau: Đầu tiên nấu cơm rượu, rắc men và rủ kín trong vài ngày rồi đem đi chưng cất sau đó thu được rượu. Qua quy trình này, em hãy cùng Duy vận dụng các kiến thức sinh học, vật lý, hóa học để giải thích: Tại sao người ta sử dụng

70

phương pháp chưng cất đã tách được rượu với nước? Sao lại đẫn khí thu được qua bể làm lạnh và phản ứng hóa học xảy ra ở quy trình làm rượu là gì?

5. Dặn dò (2p): Làm các bài tập SGK và SBT V. RÚT KINH NGHIỆM ............................................................................................................................. .............................................................................................................................

71