XÂY DỰNG VÀ SỬ DỤNG BÀI TẬP CÓ NỘI DUNG THỰC NGHIỆM PHẦN HÓA HỌC VÔ CƠ LỚP 12

PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC THỰC NGHIỆM HÓA HỌC

Ths Nguyễn Thanh Tú eBook Collection

XÂY DỰNG VÀ SỬ DỤNG BÀI TẬP CÓ NỘI DUNG THỰC NGHIỆM PHẦN HÓA HỌC VÔ CƠ LỚP 12 NHẰM PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC THỰC NGHIỆM HÓA HỌC CHO HỌC SINH WORD VERSION | 2018 EDITION ORDER NOW / CHUYỂN GIAO QUA EMAIL TAILIEUCHUANTHAMKHAO@GMAIL.COM Tài liệu chuẩn tham khảo Phát triển kênh bởi Ths Nguyễn Thanh Tú Đơn vị tài trợ / phát hành / chia sẻ học thuật : Nguyen Thanh Tu Group Hỗ trợ trực tuyến Fb www.facebook.com/DayKemQuyNhon Mobi/Zalo 0905779594

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM HÀ NỘI 2 --------------------------------------

NGUYỄN THỊ QUYÊN

XÂY DỰNG VÀ SỬ DỤNG BÀI TẬP CÓ NỘI DUNG THỰC NGHIỆM PHẦN HÓA HỌC VÔ CƠ LỚP 12 NHẰM PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC THỰC NGHIỆM HÓA HỌC CHO HỌC SINH

LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC

HÀ NỘI – 2018

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM HÀ NỘI 2 --------------------------------------

NGUYỄN THỊ QUYÊN

XÂY DỰNG VÀ SỬ DỤNG BÀI TẬP CÓ NỘI DUNG THỰC NGHIỆM PHẦN HÓA HỌC VÔ CƠ LỚP 12 NHẰM PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC THỰC NGHIỆM HÓA HỌC CHO HỌC SINH Chuyên ngành: Lí luận và phƣơng pháp dạy học bộ môn Hóa học Mã số: 8 14 01 11

LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC Người hướng dẫn khoa học: PGS. TS. ĐỖ THỊ THÚY HẰNG

HÀ NỘI – 2018

LỜI CẢM ƠN Luận văn này được hoàn thành tại khoa Hoá học – Trường Đại học Sư phạm Hà Nội 2.

Với tấm lòng tri ân và biết ơn sâu sắc, em xin chân thành cám ơn PGS.TS Đỗ Thị Thúy Hằng đã tận tình hướng dẫn em trong suốt quá trình nghiên cứu và hoàn thành luận văn.

Em xin chân thành cám ơn tập thể các thầy cô giáo khoa Hoá học, đặc biệt là các thầy cô giáo trong tổ bộ môn phương pháp giảng dạy Hóa học – Trường Đại học Sư phạm Hà Nội 2 đã tạo điều kiện, giúp đỡ em trong suốt quá trình học tập và nghiên cứu luận văn.

Tôi xin chân thành cảm ơn ban giám hiệu, các thầy cô giáo và toàn thể các em học sinh đã nhiệt tình giúp đỡ trong quá trình hoàn thành luận văn.

Cuối cùng, xin cám ơn gia đình, bạn bè, đồng nghiệp đã giúp đỡ, động viên tôi hoàn thiện luận văn này.

Hà Nội, tháng 8 năm 2018 TÁC GIẢ

NGUYỄN THỊ QUYÊN

LỜI CAM ĐOAN Tôi cam đoan đây là công trình nghiên cứu khoa học độc lập của riêng tôi.

Các số liệu sử dụng phân tích trong luận văn có nguồn gốc rõ ràng, đã công bố theo đúng quy định. Các kết quả nghiên cứu trong luận văn do tôi tự tìm hiểu, phân tích một cách trung thực, khách quan và phù hợp với thực tiễn dạy học hiên nay. Các kết quả này chưa từng được công bố trong bất kỳ nghiên cứu nào khác.

Học viên

Nguyễn Thị Quyên

DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT

BTHH

Bài tập hóa học

ĐC

Đối chứng

ĐHSP

Đại học sư phạm

ĐHQG

Đại học Quốc gia

GV

GV

HS

Học sinh

NLVDKT

Năng lực vận dụng kiến thức

NXB

Nhà xuất bản

PTHH

Phương trình hóa học

SGK

Sách giáo khoa

TN

Thực nghiệm

THPT

Trung học phổ thông

Tp.HCM

Thành phố Hồ Chí Minh

VD

Ví dụ

MỤC LỤC MỞ ĐẦU .................................................................................................................. 1 CHƢƠNG 1: CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ XÂY DỰNG VÀ SỬ DỤNG BÀI TẬP CÓ NỘI DUNG THỰC NGHIỆM HÓA HỌC TRUNG HỌC PHỔ THÔNG .......................................................................................................... 6 1.1. Lý thuyết về bài tập có nội dung thực nghiệm ............................................... 6 1.1.1. Khái niệm và phân loại bài tập có nội dung thực nghiệm .................................... 6 1.1.1.1. Khái niệm bài tập có nội dung thực nghiệm ........................................................ 6 1.1.1.2. Phân loại bài tập có nội dung thực nghiệm ......................................................... 6 1.1.2. Tác dụng và ý nghĩa của bài tập có nội dung thực nghiệm ................................. 9 1.1.2.1. Tác dụng của bài tập có nội dung thực nghiệm ................................................... 9 1.1.2.2. Ý nghĩa của bài tập có nội dung thực nghiệm ...................................................... 9 1.1.3. Cấu trúc bài tập có nội dung thực nghiệm .......................................................... 10 1.1.4. Phương pháp xây dựng và sử dụng bài tập hóa học có nội dung thực nghiệm 11 1.1.4.1. Phƣơng pháp xây dựng bài tập hóa học có nội dung thực nghiệm .................. 11 1.1.4.2. Phƣơng pháp sử dụng bài tập hóa học có nội dung thực nghiệm ..................... 12 1.1.5. Quy trình xây dựng và sử dụng bài tập hóa học có nội dung thực nghiệm ....... 13 1.1.5.1. Quy trình xây dựng bài tập hóa học có nội dung thực nghiệm .......................... 13 1.1.5.2. Quy trình sử dụng bài tập hóa học có nội dung thực nghiệm ............................ 15

1.2. Đặc điểm của bài tập có nội dung thực nghiệm hóa học vô cơ lớp 12 ........ 16 1.3. Năng lực thực nghiệm hóa học của học sinh trung học phổ thông ............. 16 1.3.1. Khái niệm năng lực, năng lực thực nghiệm hóa học ............................................... 16 1.3.1.1. Khái niệm năng lực ............................................................................................... 16 1.3.1.2. Khái niệm năng lực thực nghiệm hóa học ......................................................... 17 1.3.2. Cấu trúc năng lực thực nghiệm ........................................................................... 17 1.3.3. Biểu hiện năng lực thực nghiệm .......................................................................... 19 1.3.4. Đánh giá năng lực thực nghiệm hóa học của học sinh phổ thông .................... 24 1.3.4.1. Nguyên tắc đánh giá năng lực thực nghiệm hóa học của học sinh.................... 24 1.3.4.2. Các phƣơng pháp đánh giá năng lực thực nghiệm hóa học của học sinh ......... 26

1.4. Thực trạng xây dựng và sử dụng bài tập hóa học có nội dung thực nghiệm ở trƣờng trung học phổ thông..................................................................................... 28 1.4.1. Mục đích và đối tượng điều tra ................................................................................. 28 1.4.2. Phương pháp điều tra............................................................................................... 28

1.4.3. Kết quả điều tra ........................................................................................................ 28 1.4.3.1. Kết quả điều tra giáo viên ...................................................................................... 28 1.4.3.2. Kết quả điều tra học sinh ................................................................................... 33

Tiểu kết chƣơng 1 .................................................................................................. 38 CHƢƠNG 2: XÂY DỰNG VÀ SỬ DỤNG BÀI TẬP CÓ NỘI DUNG THỰC NGHIỆM PHẦN HÓA HỌC VÔ CƠ LỚP 12 NHẰM PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC THỰC NGHIỆM HÓA HỌC CHO HỌC SINH ....................................... 39 2.1. Khái quát về chƣơng trình phần hóa học vô cơ lớp 12 ................................ 39 2.1.1. Mục tiêu chương trình phần hóa học vô cơ lớp 12 ............................................. 39 2.1.1.1. Kiến thức ............................................................................................................ 39 2.1.1.2. Kĩ năng ............................................................................................................... 40 2.1.1.3. Thái độ ............................................................................................................... 40 2.1.1.4. Định hƣớng phát triển năng lực học sinh .......................................................... 40 2.1.2. Chương trình hóa học vô cơ lớp 12 ..................................................................... 40

2.2. Phƣơng pháp và quy trình xây dựng bài tập có nội dung thực nghiệm phần hóa học vô cơ.......................................................................................................... 43 2.2.1. Phương pháp xây dựng bài tập có nội dung thực nghiệm phần hóa học vô cơ 43 2.2.2. Quy trình xây dựng bài tập có nội dung thực nghiệm phần hóa học vô cơ ....... 45 2.2.3. Xây dựng bài tập có nội dung thực nghiệm phần hóa học vô cơ lớp 12 ............ 46 2.2.3.1. Bài tập có nội dung thực nghiệm chƣơng đại cƣơng về kim loại ...................... 47 2.2.3.2. Bài tập có nội dung thực nghiệm chƣơng kim loại kiềm, kim loại kiềm thổ, và nhôm................................................................................................................................. 58 2.2.3.3. Bài tập có nội dung thực nghiệm chƣơng sắt và một số kim loại quan trọng .... 71 2.2.3.4. Bài tập có nội dung thực nghiệm chƣơng phân biệt một số chất vô cơ .............. 74

2.3. Phƣơng pháp và quy trình sử dụng bài tập có nội dung thực nghiệm trong dạy học phần hóa học vô cơ lớp 12 ....................................................................... 76 2.3.1. Quy trình sử dụng bài tập có nội dung thực nghiệm phần hóa học vô cơ lớp 12 ......................................................................................................................................... 76 2.3.2. Phương pháp sử dụng bài tập có nội dung thực nghiệm phần hóa học vô cơ lớp 12 ..................................................................................................................................... 77 2.3.2.1. Sử dụng bài tập có nội dung thực nghiệm hóa học vô cơ lớp 12 trong giờ nghiên cứu tài liệu mới ................................................................................................... 77 2.3.2.2. Sử dụng bài tập có nội dung thực nghiệm hóa học vô cơ lớp 12 trong giờ ôn tập, luyện tập. .................................................................................................................. 80

2.3.2.3. Sử dụng bài tập có nội dung thực nghiệm hóa học vô cơ lớp 12 trong giờ thực hành ................................................................................................................................. 81 2.3.2.4. Sử dụng bài tập có nội dung thực nghiệm hóa học vô cơ lớp 12 trong kiểm tra và thi ................................................................................................................................ 81

2.4. Thiết kế bộ công cụ đánh giá năng lực thực nghiệm cho học sinh .............. 81 2.4.1. Cơ sở thiết kế bộ công cụ đánh giá năng lực thực nghiệm................................. 81 2.4.2. Thiết kế bảng kiểm quan sát................................................................................. 82 2.4.3. Thiết kế bảng hỏi .................................................................................................. 82 2.4.4. Thiết kế phiếu tự đánh giá kết quả của HS ......................................................... 82 2.4.5. Thiết kế bài kiểm tra ............................................................................................. 82

Tiểu kết chƣơng 2 .................................................................................................. 83 CHƢƠNG 3: THỰC NGHIỆM SƢ PHẠM ........................................................ 85 3.1. Mục đích và nhiệm vụ của thực nghiệm sƣ phạm ........................................ 85 3.1.1. Mục đích thực nghiệm sư phạm........................................................................... 85 3.1.2. Nhiệm vụ thực nghiệm ......................................................................................... 85

3.2. Nội dung thực nghiệm .................................................................................... 85 3.2.1. Chọn đối tượng và địa bàn thực nghiệm ............................................................. 85 3.2.2. Tiến hành thực nghiệm ........................................................................................ 87

3.3. Kết quả thực nghiệm sƣ phạm....................................................................... 87 3.3.1. Kết quả thực nghiệm sư phạm qua bảng kiểm quan sát ..................................... 87 3.3.2. Kết quả thực nghiệm sư phạm qua bài kiểm tra ................................................. 89 3.3.2.1. Kết quả các bài kiểm tra .................................................................................... 89 3.3.2.2. Xử lí kết quả các bài kiểm tra ............................................................................ 91 3.3.3. Phân tích kết quả thực nghiệm ............................................................................ 98

Tiểu kết chƣơng 3 .................................................................................................. 98 KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ ............................................................................. 100 1. Kết luận ............................................................................................................ 100 2. Kiến nghị .......................................................................................................... 101 TÀI LIỆU THAM KHẢO................................................................................... 103 PHỤ LỤC

DANH MỤC CÁC HÌNH Hình 1.1. Sơ đồ cấu trúc bài tập có nội dung thực nghiệm...................................... 10 Hình 1.2. Sơ đồ cấu trúc năng lực thực nghiệm ...................................................... 19 Hình 1.3. Biểu đồ tỉ lệ đánh giá tầm quan trọng của việc phát triển năng lực thực nghiệm hóa học cho học sinh phổ thông ................................................................. 29 Hình 1.4. Biểu đồ tỉ lệ về lợi ích của việc phát triển năng lực thực nghiệm hóa học cho học sinh phổ thông ............................................................................................ 29 Hình 1.5. Biểu đồ tỉ lệ xác định mức độ biểu hiện năng lực thực nghiệm hóa học của học sinh thông qua đánh giá của giáo viên ............................................................. 30 Hình 1.6. Biểu đồ tỉ lệ về những khó khăn khi dạy học định hƣớng phát triển năng lực thực nghiệm hóa học cho học sinh phổ thông.................................................... 31 Hình 1.7. Biểu đồ tỉ lệ loại thí nghiệm mà giáo viên lựa chọn trong dạy học hóa học ................................................................................................................................ 31 Hình 1.8. Biểu đồ tỉ lệ giờ học mà giáo viên lựa chọn để áp dụng PPDH nhằm phát triển năng lực thực nghiệm cho học sinh ................................................................. 32 Hình 1.9. Biểu đồ tỉ lệ lựa chọn các giải pháp để hình thành và phát triển năng lực thực nghiệm hóa học cho học sinh. ......................................................................... 32 Hình 1.10. Biểu đồ tỉ lệ cảm nhận của học sinh về giờ học có tiến hành TN ........... 33 Hình 1.11. Biểu đồ tỉ lệ đánh giá của học sinh về tầm quan trọng của kĩ năng thực hành trong việc học hóa học ................................................................................... 33 Hình 1.12. Biểu đồ tỉ lệ mức độ thể hiện nhiệm vụ khi tiến hành thí nghiệm của học sinh .......................................................................................................................... 34 Hình 1.13. Biểu đồ tỉ lệ mức độ lựa chọn giải pháp khi gặp bài tập thực hành khó của học sinh............................................................................................................. 34 Hình 1.14. Biểu đồ thể hiện mức độ thay đổi kĩ năng thực hành của học sinh sau nội dung học tập có sử dụng thí nghiệm minh họa ........................................................ 35 Hình 1.15. Biểu đồ thể hiện cách thức hoạt động có hiệu quả khi tiến hành thí nghiệm của học sinh ................................................................................................ 35 Hình 1.16. Biểu đồ thể hiện mức độ học sinh tham gia hoạt động nhóm khi làm thí nghiệm ..................................................................................................................... 36 Hình 1.17. Biểu đồ thể hiện mức độ thƣờng xuyên đƣợc làm thí nghiệm trong giờ học hóa học ............................................................................................................. 36 Hình 1.18. Biểu đồ thể hiện mức độ học sinh đề xuất cách cải tiến thí nghiệm thành công sau khi tiến hành thí nghiệm ........................................................................... 37 Hình 1.19. Biểu đồ thể hiện cảm nhận của học sinh khi làm bài tập hóa học có nội dung thực nghiệm .................................................................................................... 37 Hình 1.20. Biểu đồ thể hiện mức độ sử dụng BTHH có nội dung thực nghiệm trong bài kiểm tra. ............................................................................................................ 38 Hình 3.1. Biểu đồ phân loại kết quả học tập của học sinh qua bài kiểm tra số 1 .... 93 Hình 3.2. Biểu đồ phân loại kết quả học tập của học sinh qua bài kiểm tra số 2 .... 94 Hình 3.3. Biểu đồ phân loại kết quả học tập của học sinh qua bài kiểm tra số 3 .... 94

Hình 3.4. Đồ thị đƣờng lũy tích bài kiểm tra số 1 ................................................... 96 Hình 3.5. Đồ thị đƣờng lũy tích bài kiểm tra số 2 ................................................... 96 Hình 3.6. Đồ thị đƣờng lũy tích bài kiểm tra số 3 ................................................... 97

DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 1.1. Số lƣợng bài tập có nội dung thực nghiệm phần hóa học vô cơ 12 ... 16 Bảng 1.2. Tiêu chí, mức độ của năng lực thực nghiệm ....................................... 20 Bảng 1.3. Số lƣợng đối tƣợng điều tra ................................................................. 28 Bảng 2.1. Bảng phân phối chƣơng trình hóa học vô cơ lớp 12 ........................... 41 Bảng 2.2. Nội dung các chƣơng hóa học vô cơ 12................................................ 42 Bảng 2.3. Bảng kiểm quan sát năng lực thực nghiệm của học sinh ................... 82 Bảng 2.4. Bảng hỏi tự đánh giá thái độ của ngƣời học ....................................... 82 Bảng 2.5. Phiếu tự đánh giá năng lực thực nghiệm của HS ............................... 82 Bảng 3.1. Đối tƣợng, địa bàn thực nghiệm sƣ phạm ........................................... 86 Bảng 3.2. Bài dạy thực nghiệm sƣ phạm và bài kiểm tra đánh giá ................... 86 Bảng 3.3. Kết quả đánh giá học sinh qua bảng kiểm quan sát về năng lực thực nghiệm hóa học của học sinh ................................................................................ 88 Bảng 3.4. Kết quả các bài kiểm tra ...................................................................... 90 Bảng 3.5. Tổng hợp kết quả các bài kiểm tra ...................................................... 91 Bảng 3.6. Bảng phân loại kết quả học tập của học sinh ...................................... 93 Bảng 3.7. Bảng phân phối tần suất số % học sinh đạt điểm Xi .......................... 95 Bảng 3.8. Bảng phân phối tần suất số % học sinh đạt điểm Xi trở xuống......... 95 Bảng 3.9. Bảng giá trị các tham số đặc trƣng ...................................................... 97

1

MỞ ĐẦU 1. Lí do chọn đề tài Trên thế giới, các cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ ba và lần thứ tư nối tiếp nhau ra đời, kinh tế tri thức phát triển mạnh đem lại nhiều cơ hội phát triển vượt bậc, đồng thời cũng đặt ra những thách thức không nhỏ đối với mỗi quốc gia, nhất là các các quốc gia đang phát triển và chậm phát triển. Mặt khác, những biến đổi về khí hậu, tình trạng cạn kiệt tài nguyên, ô nhiễm môi trường, mất cân bằng sinh thái và những biến động về chính trị, xã hội cũng đặt ra những thách thức có tính toàn cầu. Để đảm bảo phát triển bền vững, nhiều quốc gia đã không ngừng đổi mới giáo dục để nâng cao chất lượng nguồn nhân lực trong đó có Việt Nam. Tại hội nghị lần thứ 8 Ban Chấp hành Trung ương Đảng Cộng sản Việt Nam (khóa XI) đã thông qua Nghị quyết về đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo đáp ứng yêu cầu công nghiệp hóa, hiện đại hóa trong điều kiện kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa và hội nhập quốc tế; Quốc hội đã ban hành Nghị quyết số 88/2014/QH13 về đổi mới chương trình, sách giáo khoa giáo dục phổ thông, góp phần đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo. Ngày 27/3/2015, Thủ tướng Chính phủ đã ban hành Quyết định số 404/QĐ-TTg phê duyệt Đề án đổi mới chương trình, sách giáo khoa giáo dục phổ thông, với mục tiêu: “ Đổi mới chương trình, sách giáo khoa giáo dục phổ thông nhằm tạo chuyển biến căn bản, toàn diện về chất lượng và hiệu quả giáo dục phổ thông; kết hợp dạy chữ, dạy người và định hướng nghề nghiệp; góp phần chuyển nền giáo dục nặng về truyền thụ kiến thức sang nền giáo dục phát triển toàn diện cả về phẩm chất và năng lực, hài hòa đức, trí, thể, mỹ và phát huy tốt nhất tiềm năng của mỗi học sinh.”

Trong kế hoạch giáo dục cấp THPT, có định hướng về nội dung giáo dục khoa học tự nhiên với hai giai đoạn: giáo dục cơ bản và giáo dục định hướng nghề nghiệp. Ở giai đoạn giáo dục định hướng nghề nghiệp được thực hiện qua các môn học Vật lý, Hóa học và Sinh học ở cả ba lớp 10, 11 và 12. Nội dung mỗi môn học vừa bảo đảm phát triển tri thức và kĩ năng thực hành trên nền tảng những năng lực chung và năng lực tìm hiểu tự nhiên đã hình thành ở giai đoạn giáo dục cơ bản, vừa

2

đáp ứng yêu cầu định hướng vào một số ngành nghề cụ thể.

Hóa học là một môn khoa học tự nhiên, khoa học thực nghiệm, thực hành thí nghiệm là cơ sở và nguồn gốc của các lý thuyết cơ bản, nó giúp học sinh rèn luyện kỹ năng quan sát, phát hiện và giải thích hiện tượng hóa học, hiện tượng tự nhiên từ đó giúp học sinh hình thành, phát triển tư duy và khả năng lao động sáng tạo. Để rèn luyện kĩ năng thực hành hóa học, ngoài việc trực tiếp thực hành thí nghiệm thì bài tập thực nghiệm là một phương pháp dạy học hóa học hiệu quả, thúc đẩy quá trình học tập và định hướng nghề nghiệp cho học sinh. Do đó, mỗi giáo viên cần chủ động, sáng tạo xây dựng nên hệ thống bài tập thực nghiệm vừa để giúp học sinh lĩnh hội kiến thức một cách chủ động vừa rèn luyện kĩ năng thực hành, phân tích, tổng hợp kiến thức, vận dụng kiến thức vào thực tiễn. Có như vậy môn Hóa học mới thực sự tạo hứng thú học tập cho học sinh, mới phát huy được vai trò của khoa học thực nghiệm, giúp học sinh định hướng nghề nghiệp rèn luyện kỹ năng lao động sáng tạo. Chính vì vậy, tôi đã chọn đề tài nghiên cứu ‘‘xây dựng và sử dụng bài tập có nội dung thực nghiệm hóa học vô cơ lớp 12 nhằm phát triển năng lực thực nghiệm hóa học cho học sinh” 2. Lịch sử vấn đề nghiên cứu Đổi mới phương pháp dạy học đã được thực hiện dần dần ở các trường phổ thông hiện nay. Tuy nhiên vẫn nặng về trang bị kiến thức và kĩ năng tính toán, ít chú trọng đến việc rèn luyện kĩ năng và phát triển năng lực thực hành cho học sinh.

Có nhiều nguyên nhân hạn chế giáo viên thực hiện đổi mới phương pháp dạy học nói chung và dạy học hóa học ở trường phổ thông nói riêng. Một trong những nguyên nhân đó là nguồn tài liệu tham khảo cho giáo viên về rèn luyện kĩ năng thực hành, phát triển năng lực thực hành hóa học cho học sinh phổ thông còn ít. Hiện nay đã có một số đề tài viết về bài tập hóa học có nội dung thực nghiệm và về kĩ năng thực hành thí nghiệm từ các luận văn và bài báo như: Lê Kim Dung: “Phát triển năng lực thực hành thí nghiệm cho học sinh thông qua dạy học phần hóa học phi kim lớp 11 THPT”. Luận văn thạc sĩ khoa học giáo dục, trường Đại học Sư phạm Hà Nội 2 năm 2017. Luận văn đã đề xuất các bài

3

thực hành phần hóa học phi kim 11, hướng dẫn thực hành một số thí nghiệm và xây dựng một số giáo án minh họa phần hóa học phi kim lớp 11 nhằm phát triển năng lực thực hành thí nghiệm cho học sinh. [3] Nguyễn Thị Hồng Quyên: “Xây dựng và sử dụng hệ thống bài tập thực nghiệm trong dạy học phần hóa học phi kim ở trƣờng trung học phổ thông”. Luận văn thạc sĩ giáo dục học, trường ĐHSP TPHCM, Thành phố Hồ Chí Minh năm 2011. Luận văn đã nghiên cứu cơ sở lí thuyết của đề tài, xây dựng được một số bài tập thực nghiệm theo chương phần hóa học phi kim lớp 10 và 11 và sử dụng chúng để thiết kế các hoạt động dạy học trong một số giáo án lên lớp cụ thể. [21] Trịnh lê Hồng Phương, Lưu Thị Hồng Duyên: “Dùng bài tập thực nghiệm để phát triển năng lực sử dụng ngôn ngữ hóa học cho học sinh phổ thông”. Bài báo, tạp chí Khoa học Trường Đại học An Giang năm 2015. Bài báo đã đưa ra một số cơ sở lí thuyết và phân tích một vài ví dụ về sử dụng bài tập thực nghiệm để phát triển năng lực sử dụng ngôn ngữ hóa học cho học sinh. [21] Đào Hồng Hạnh: “Phát triển năng lực thực hành hóa học cho học sinh thông qua dạy học chƣơng cacbon – silic hóa học lớp 11 trung học phổ thông”.

Luận văn thạc sĩ khoa học, trường ĐHGD – ĐHQG Hà Nội, năm 2017. Luận văn đã nghiên cứu cơ sở lí thuyết của đề tài, thiết kế kế hoạch dạy học các bài thực hành chương cacbon – silic hóa học 11, nhằm phát triển năng lực thực hành hóa học cho học sinh. [18] Lê Thị Tươi: “Phát triển năng lực thực hành hóa học cho học sinh thông qua dạy học chƣơng Nitơ – Photpho Hóa học 11 trung học phổ thông”. Luận văn thạc sĩ khoa học, trường ĐHGD – ĐHQG Hà Nội, năm 2016. Luận văn đã nghiên cứu cơ sở lí thuyết của đề tài, đề ra một số biện pháp phát triển năng lực thực hành hóa học cho học sinh thông qua dạy học chương nitơ – photpho hóa học lớp 11 trung học phổ thông.[29] Ngoài những luận văn trên, còn một số luận văn và bài báo khác cũng nghiên cứu các nội dung liên quan đến đề tài, nhưng chưa có đề tài nào nghiên cứu về xây dựng và sử dụng bài tập có nội dung thực nghiệm phần hóa học vô cơ lớp 12 nhằm

4

phát triển năng lực nghiệm hóa học cho học sinh. Đó là vấn đề đặt ra định hướng lựa chọn đề tài nghiên cứu này.

3. Mục đích nghiên cứu Xây dựng và sử dụng bài tập có nội dung thực nghiệm phần hóa học vô cơ lớp 12 nhằm phát triển năng lực thực nghiệm hóa học cho học sinh, góp phần nâng cao chất lượng dạy học môn hóa học ở trường phổ thông.

4. Khách thể và đối tƣợng nghiên cứu 4.1. Khách thể nghiên cứu Quá trình dạy học hoá học ở trường THPT 4.2. Đối tượng nghiên cứu Xây dựng và sử dụng bài tập có nội dung thực nghiệm hóa học vô cơ lớp 12 5. Giả thuyết khoa học Trong quá trình dạy học hóa học phổ thông, nếu giáo viên xây dựng được hệ thống bài tập có nội dung thực nghiệm phong phú, chất lượng tốt và sử dụng phối hợp với các phương pháp dạy học tích cực một cách hợp lí thì sẽ phát triển được năng lực thực nghiệm hóa học cho học sinh.

6. Nhiệm vụ nghiên cứu 6.1. Nghiên cứu cơ sở lý luận và thực tiễn của đề tài, cụ thể: Năng lực thực nghiệm của học sinh Thực hành thí nghiệm môn hóa học Lý thuyết về bài tập có nội dung thực nghiệm môn hóa học Đặc điểm của bài tập có nội dung thực nghiệm hóa học vô cơ 6.2. Xây dựng và sử dụng hệ thống bài tập có nội dung thực nghiệm hóa học vô cơ lớp 12 Tổng quan về chương trình hóa học vô cơ lớp 12 Phương pháp và quy trình xây dựng bài tập có nội dung thực nghiệm hóa học vô cơ lớp 12 Xây dựng và sử dụng bài tập có nội dung thực nghiệm trong dạy học hóa học vô cơ lớp 12

5

6.3. Thực nghiệm sư phạm Nhằm kiểm tra, đánh giá hiệu quả của việc sử dụng bài tập có nội dung thực nghiệm hóa học vô cơ lớp 12 đem lại.

7. Phạm vi nghiên cứu Đề tài tiến hành nghiên cứu nội dung phần hóa học vô cơ lớp 12 và thực nghiệm với giáo viên và học sinh của 9 trường THPT thuộc huyện Yên Lạc và Thành phố Vĩnh Yên – tỉnh Vĩnh Phúc.

8. Phƣơng pháp nghiên cứu Sử dụng kết hợp các phương pháp sau đây 8.1. Nhóm phương pháp nghiên cứu lý thuyết: Phương pháp phân tích, tổng hợp và hệ thống hóa, phương pháp tìm kiếm các nguồn tài liệu, phương pháp mô phỏng…..

8.2. Nhóm phương pháp nghiên cứu thực tiễn: Phương pháp tìm hiểu, quan sát.

Phương pháp xây dựng phiếu điều tra. Phương pháp chuyên gia: phỏng vấn, trao đổi và khảo sát. Phương pháp thực nghiệm sư phạm.

8.3. Phương pháp toán học thống kê (áp dụng toán thống kê để xử lý số liệu và sử dụng phần mềm đánh giá trong Nghiên cứu khoa học sư phạm ứng dụng).

9. Đóng góp mới của đề tài Xây dựng và sử dụng bài tập có nội dung thực nghiệm hóa học vô cơ lớp 12 THPT nhằm phát triển năng lực thực nghiệm môn hóa học cho học sinh, hỗ trợ giáo viên thực hiện một số bài giảng ôn tập củng cố hay thực hành thí nghiệm một cách hiệu quả nhất.

10. Cấu trúc luận văn Ngoài phần mở đầu, kết luận và kiến nghị, danh mục tài liệu tham khảo, nội dung của luận văn gồm 3 chương: Chƣơng 1 . Cơ sở lí luận và thực tiễn về xây dựng và sử dụng bài tập có nội dung thực nghiệm hóa học THPT Chƣơng 2. Xây dựng và sử dụng bài tập có nội dung thực nghiệm hóa học vô cơ lớp 12 nhằm phát triển năng lực thực nghiệm hóa học cho học sinh.

Chƣơng 3. Thực nghiệm sư phạm

6

CHƢƠNG 1 CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ XÂY DỰNG VÀ SỬ DỤNG BÀI TẬP CÓ NỘI DUNG THỰC NGHIỆM HÓA HỌC TRUNG HỌC PHỔ THÔNG 1.1. Lý thuyết về bài tập có nội dung thực nghiệm 1.1.1. Khái niệm và phân loại bài tập có nội dung thực nghiệm 1.1.1.1. Khái niệm bài tập có nội dung thực nghiệm Theo từ điển Tiếng Việt “bài tập là bài ra cho học sinh làm để tập vận dụng những điều đã học” và tham khảo các tài liệu, trong luận văn này, chúng tôi khái niệm bài tập có nội dung thực nghiệm là các bài tập chứa đựng các nội dung gắn liền với các hiện tượng thí nghiệm, tình huống xảy ra trong phòng thí nghiệm hay trong quá trình sản xuất có thể được đơn giản hóa, lý tưởng hóa nhưng vẫn chứa đựng các yếu tố quan trọng của thực tiễn thí nghiệm.

Khi xây dựng các bài tập này giáo viên thường đưa ra thêm các điều kiện hoặc giả thuyết phù hợp, hạn chế những yếu tố không cần thiết để người học tiếp cận với vấn đề học tập theo ý của giáo viên. Vì vậy, muối giải các bài tập có nội dung thực nghiệm, học sinh cần nắm vững lý thuyết, các kĩ năng thực hành và vận dụng linh hoạt giữa kiến thức lý thuyết và thực hành thực tiễn.

1.1.1.2. Phân loại bài tập có nội dung thực nghiệm Ở trường trung học, học sinh mới bắt đầu làm quen cới hóa học, do đó bài tập có nội dung thực nghiệm cần chú trọng tới mục tiêu rèn luyện các kĩ năng cơ bản về thực hành thí nghiệm như đã trình bài ở phần trên, nhằm đạt mục đích của quá trình dạy học. Bài tập có nội dung thực nghiệm có thể sử dụng các thí nghiệm trong phòng thí nghiệm; có thể sử dụng các thí nghiệm ảo, mô hình mô phỏng hay đơn giản là hình vẽ mô tả thí nghiệm; có thể mô tả thí nghiệm bằng lời rồi đặt ra các yêu cầu của bài toán mà học sinh có khả năng tư duy.

Dựa vào mục đích yêu cầu của bài tập ta chia bài tập có nội dung thực nghiệm thành hai loại: [21]

7

- Bài tập định tính có nội dung thực nghiệm: là loại bài tập yêu cầu học sinh nêu và giải thích hiện tượng thí nghiệm; yêu cầu lắp dụng cụ thí nghiệm hoặc tìm cách lắp dụng cụ đúng hay sai; yêu cầu chọn lựa, làm thí nghiệm để chứng minh tính chất; yêu cầu nhận biết, tách và điều chế chất,…hay đơn giản là viết phương trình hóa học xảy ra.

- Bài tập định lƣợng có nội dung thực nghiệm: là loại bài tập yêu cầu học sinh xác định các đại lượng vật lí (như khối lượng, thể tích, khối lượng riêng, nhiệt độ sôi, nhiệt độ nóng chảy của các chất); các đại lượng vật lí tương đối (như tỉ khối hơi của chất khí, độ tan, nồng độ các chất trong dung dịch); công thức hóa học; hiệu suất phản ứng;…. Tuy nhiên đây là dạng bài tập mà đã được đơn giản hóa các điều kiện thực tế nhưng lại phức tạp hóa về mặt lý thuyết và mặt toán học, nên đây là dạng bài tập dễ xa rời thực tiễn nếu giáo viên không chú ý đến mặt thực nghiệm thực tiễn của bài toán.

Tuy nhiên nếu dựa vào độ khó của bài tập trong việc chuyền tải thông tin, đánh giá năng lực của học sinh ta có thể chia bài tập có nội dung thực nghiệm theo hai loại như sau: [20] - Bài tập có đầy đủ dữ kiện của nội dung thực nghiệm: là những bài tập chứa đựng đầy đủ các dữ kiện về dụng cụ, hóa chất và phương pháp tiến hành thí nghiệm giúp học sinh phát hiện, phân tích tình huống của bài toán một cách dễ dàng và nhanh chóng nhất.

Ví dụ: Một học sinh sử dụng hóa chất và lắp dụng cụ tiến hành thí nghiệm đƣợc mô tả bằng hình vẽ sau:

8

Hiện tƣợng quan sát đƣợc trong ống nghiệm đựng nƣớc vôi trong dƣ là A. Xuất hiện bọt khí.

B. Xuất hiện kết tủa.

C. Không hiện tƣợng gì.

D. Xuất hiện chất rắn màu xám.

Phân tích bài tập: trong bài tập này đã cho chất phản ứng là CO và Fe2O3 trong điều kiện đun nóng, khí thoát ra đƣợc sục qua dung dịch nƣớc vôi trong dƣ nên học sinh sẽ viết đƣợc PTHH: t  2Fe + 3CO2 3CO + Fe2O3  0

t  2Fe3O4 + CO2 Hoặc CO + 3Fe2O3  0

t  2FeO + CO2 Hoặc CO + Fe2O3  0

CO2 + Ca(OH)2 → CaCO3↓ + H2O Kết luận đáp án: B. - Bài tập khuyết dữ kiện của nội dung thực nghiệm: là loại bài tập khuyết một hay nhiều dữ kiện của nội dung thực nghiệm như dụng cụ, hóa chất, chú thích trong thí nghiệm. Đây là loại bài tập khuyết càng nhiều dữ kiện thì mức độ khó càng tăng, tuy nhiên vẫn cần có đủ các thông tin khác để học sinh có thể kết luận nội dung thực nghiệm hợp lí và chính xác cho thí nghiệm đã nêu trong bài tập.

Ví dụ: Điều chế kim loại bằng phƣơng pháp nhiệt luyện, ngƣời ta lắp dụng cụ và dùng hóa chất đƣợc mô tả nhƣ hình vẽ dƣới đây.

Sau thí nghiệm, thấy ống nghiệm trong cốc nƣớc lạnh có hơi nƣớc ngƣng tụ, oxit kim loại X không thể là oxit nào sau đây?

A. FeO.

B. CuO.

C. MgO.

D. Cr2O3.

9

Phân tích bài tập: Trong bài tập trên để khuyết chất tham gia phản ứng, nhƣng cho thêm dữ kiện về sản phẩm có hơi nƣớc ngƣng tụ, nên học sinh vận dụng kiến thức về H2 có thể khử các oxit kim loại đứng sau Al trong dãy điện hóa, từ đó kết hợp với các phƣơng án đƣa ra kết luận đáp án C. Tùy vào từng đối tượng học sinh và mục đích của bài học mà giáo viên vận dụng, kết hợp linh hoạt các loại bài tập trên để xây dựng lên những bài tập có chất lượng trong quá trình hình thành, rèn luyện, phát triển năng lực cho học sinh.

1.1.2. Tác dụng và ý nghĩa của bài tập có nội dung thực nghiệm [21] 1.1.2.1. Tác dụng của bài tập có nội dung thực nghiệm Bài tập nói chung đều có tác dụng phát huy tính tích tự, chủ động, sáng tạo trong quá trình học tập, ngoài ra bài tập có nội dung thực nghiệm còn có những tác dụng sau: - Giúp học sinh vận dụng kiến thức đã học để phát hiện, giải quyết những vẫn đề thực tiễn đặt ra trong phòng thí nghiệm, đời sống, sản xuất và thậm chí những vấn đề mang tính toàn cầu (như vấn đề ô nhiễm môi trường hiện nay,…).

- Bài tập có nội dung thực nghiệm hóa học còn giúp học sinh rèn luyện và phát triển kĩ năng học tập, phát triển năng lực sử dụng ngôn ngữ hóa học, năng lực thực hành hóa học.

- Rèn luyện kĩ năng tư duy, phân tích, tổng hợp, so sánh, đối chiếu, phát triển khả năng tưởng tượng, liên hệ lí thuyết với thực tiễn của học sinh.

- Giúp học sinh hứng thú, đam mê môn học, học tập và làm việc có trách nhiệm với bản thân.

1.1.2.2. Ý nghĩa của bài tập có nội dung thực nghiệm Bài tập có nội dung thực nghiệm có ý nghĩa quan trọng trong phương pháp dạy học hiện nay. Sử dung bài tập có nội dung thực nghiệm là cách thức để học sinh tiếp cận với thực nghiệm trong những điều kiện thời lượng và cơ sở vật chất chưa đầy đủ ở các trường phổ thông hiện nay; đó cũng là cách thức để học sinh ghi nhớ, khắc sâu kiến thức được lâu bền nhất.

10

1.1.3. Cấu trúc bài tập có nội dung thực nghiệm Dựa vào khái niệm về bài tập có nội dung thực nghiệm, chúng tôi đưa ra cấu trúc của bài tập có nội dung thực nghiệm gồm hai thành tố: kiến thức lý thuyết và tình huống thí nghiệm - Kiến thức lý thuyết: là những kiến thức mà học sinh có thể vận dụng để giải quyết bài tập đó phải thuộc phạm vi chương trình mà học sinh đã và đang được nghiên cứu.

- Tình huống thí nghiệm: là các dữ kiện của bài tập đặt ra phải bảo đảm chứa nội dung thực nghiệm, cần vận dụng các nguyên tắc, kĩ năng thực hành thí nghiệm của học sinh trong việc giải quyết bài tập đó.

Như vậy, ta có thể mô tả cấu trúc của bài tập có nội dung thực nghiệm theo sơ đồ hình 1.1: Bài tập có nội dung thực nghiệm

Kiến thức lý thuyết

Lý thuyết về các chất Thuyết và định luật hóa học Công thức tính các đại lƣợng vật lí của các chất

Tình huống thực nghiệm

Kết luận mối liên hệ trong nội dung bài tập

Quá trình vật lí, hóa học xảy ra giữa các chất

Nguyên tắc và kĩ năng thực hành cần bảo đảm

Lời giải bài tập

Hình 1.1. Sơ đồ cấu trúc bài tập có nội dung thực nghiệm

11

1.1.4. Phương pháp xây dựng và sử dụng bài tập hóa học có nội dung thực nghiệm 1.1.4.1. Phƣơng pháp xây dựng bài tập hóa học có nội dung thực nghiệm [19] Khi xây dựng bài tập hóa học theo xu hướng hiện nay là: loại bỏ những bài tập có nội dung hóa học nghèo nàn nhưng lại cần đến những thuật toán phức tạp để giải; loại bỏ những bài tập giả định rắc rối, xa rời hoặc phi thực tiễn hóa học; tăng cường sử dụng bài tập có nội dung thực nghiệm; tăng cường sử dụng bài tập trắc nghiệm khách quan; đa dạng hóa các loại hình bài tập bằng hình vẽ, đồ thị,…; xây dựng và tăng cường sử dụng bài tập thực nghiệm định lượng. Do đó việc xây dựng bài tập hóa học có nội dung thực nghiệm phần hóa học rất phù hợp với xu hướng hiện nay.

Từ nội dung lý thuyết và các kĩ năng thực hành cần kiểm tra ta xây dựng được một bài tập hóa học có nội dung thực nghiệm điển hình (bài tập gốc). Kết hợp với những sai lầm về lý thuyết và thực hành mà học sinh hay mắc phải chúng ta có thể biến đổi bài tập gốc thành nhiều bài tập khác nhau dựa theo các phương pháp sau: * Phƣơng pháp tƣơng tự Thay đổi các yếu tố trong một bài tập gốc: thay đổi số liệu đã cho; thay đổi các chất (thay chất tương tự hoặc tăng, giảm số lượng chất); thay đổi các quan hệ; thay đổi một trong những dữ kiện đã cho bằng dữ kiện gián tiếp; thay câu hỏi bằng câu hỏi khó hơn hoặc dễ hơn. * Phƣơng pháp đảo cách hỏi Từ bài tập gốc, bằng cách hỏi giá trị của các đại lượng đã cho như: Khối lượng, số mol, thể tích,…, ta tạo ra được nhiều bài tập mới có độ khó tương đương.

Các bài tập này có độ khó tương đương nhau nhưng không giống nhau hoàn toàn nên không những chỉ có tác dụng trong việc rèn luyện kĩ năng mà còn luyện tư duy cho học sinh. * Phƣơng pháp tổng quát

12

Thay các số liệu cụ thể bằng chữ để tính mối liên hệ tổng quát, tạo ra bài tập tổng quát mang tính trừu tượng và khó hơn bài tập có số liện cụ thể. * Phƣơng pháp phối hợp Chọn những chi tiết hay ở các bài để phối hợp lại thành một bài mới. * Phƣơng pháp biên soạn bài tập hoàn toàn mới Để biên soạn một bài tập hóa học mới cần thực hiện theo các bước sau: + Chọn nội dung kiến thức cần ôn tập và kiểm tra. + Xét tính chất và mối quan hệ giữa các chất có trong nội dung kiến thức, chọn các chất khác tham gia quá trình biến đổi hóa học giữa chúng. Trên cơ sở đó xây dựng các giả thiết và kết luận của bài tập. + Giải bài tập bằng nhiều cách, phân tích ý nghĩa hóa học, tác dụng của mỗi cách và xem mỗi cách giải đó ứng với trình độ tư duy của đối tượng học sinh nào. Tránh trường hợp bài toán thừa hoặc thiếu dữ kiện, sửa chữa và hoàn thiện đề bài, đáp án.

Ngoài ra ta có thể biến đổi bài tập dạng tự luận sang các dạng trắc nghiệm khách quan sao cho phù hợp và ngược lại.

Tùy vào từng mục đích dạy học khác nhau, từng đối tượng học sinh khác nhau mà ta thiết kế bài tập có mức độ khó tương đương, tăng dần giúp học sinh hứng thú với việc học hóa học.

1.1.4.2. Phƣơng pháp sử dụng bài tập hóa học có nội dung thực nghiệm Sử dụng các bài tập hóa học có nội dung thực nghiệm kết hợp với các phương pháp dạy học trong các giờ học cụ thể: - Giờ nghiên cứu tài liệu mới: Trong giờ nghiên cứu tài liệu mới, bài tập có nội dung thực nghiệm được lựa chọn thường là các bài tập đơn giản, mô tả các phản ứng hóa học trong sách giáo khoa, nhằm hình thành khái niệm mới, giải quyết vấn đề đặt ra hay củng cố kiến thức vừa mới học.

- Giờ ôn tập, luyện tập: Trong giờ ôn tập và luyện tập, hoạt động chủ yếu của giáo viên và học sinh là hệ thống kiến thức và thực hiện các hoạt động giải bài tập.

13

Vì vậy việc sử dụng các bài tập có nội dung thực nghiệm giúp học sinh ôn tập một cách hứng thú và khắc sâu kiến thức.

- Giờ thực hành: Giờ thực hành là giờ học mà học sinh được rèn luyện kĩ năng thực hành một cách hiệu quả và thực tế nhất. Những yêu cầu của thí nghiệm thực hành cũng chính là các bài tập hóa học đặt ra cho các em học sinh, để chứng minh tính chất của các chất, để đánh giá chính xác kĩ năng thực hành thực tế của học sinh. Ngoài ra, sử dụng thêm một số bài tập có nội dung thực nghiệm trong và sau hoạt động thực hành giúp học sinh tổng hợp kiến thức, phát triển tư duy và hoàn thiện kĩ năng thực hành.

- Giờ kiểm tra và thi: Trong hầu hết các đề kiểm tra trong hầu hết các kì thi, yêu cầu đề kiểm tra môn hóa luôn có phần bắt buộc về nội dung là có các bài tập mô tả thí nghiệm thực hành (bằng hình vẽ hay mô tả bằng lời). Đây là một trong những hình thức đánh giá năng lực lĩnh hội kiến thức hóa học, cũng như đánh giá về năng lực thực hành hóa học của học sinh phù hợp với điều kiện dạy và học hóa học ở nước ta.

1.1.5. Quy trình xây dựng và sử dụng bài tập hóa học có nội dung thực nghiệm 1.1.5.1. Quy trình xây dựng bài tập hóa học có nội dung thực nghiệm Để xây dựng một bài tập hóa học có nội dung thực nghiệm ta cần thực hiện theo quy trình như sau: Bƣớc 1: Xác định mục tiêu, nội dung kiến thức kĩ năng cần đạt của bài tập Cần xác định rõ mục tiêu của bài tập dùng làm gì để xây dựng câu hỏi có tính định hướng cao. Ta cần xác định rõ mục tiêu kiến thức, kĩ năng cần đạt khi nghiên cứu nội dung kiến thức này. Các mục tiêu đó cần xác định rõ theo các mức độ nhận thức của học sinh: mức độ nhận biết, mức độ hiểu, mức độ vận dụng, mức độ phân tích, mức độ tổng hợp và mức độ sáng tạo. Tuy nhiên, cần chú ý nhất là ba mức độ đầu tiên, nó tương ứng với mục đích dạy học cần đạt về mặt kiến thức. Mục tiêu của một bài tập hóa học được xác định dựa trên các yếu tố sau: + Luyện tập cho sinh về kiến thức, kĩ năng cần đạt được trong nội dung bài học đã nghiên cứu.

14

+ Kiểm tra kiến thức đã học ở các mức độ khác nhau. + Kiểm tra tính sáng tạo hay phẩm chất đạo đức của học sinh sau kiến thức lý thuyết đã nghiên cứu. + Kiểm tra khả năng tổng hợp kiến thức của học sinh.

Bƣớc 2: Thiết kế bài tập Dựa vào mục tiêu đã xác định được và cấu trúc của bài tập có nội dung thực nghiệm, giáo viên lựa chọn hình thức biên soạn câu hỏi (trắc nghiệm tự luận hay chắc nghiệm khách quan) để xây dựng nội dung câu hỏi cụ thể.

Khi xây dựng câu hỏi cần lưu ý đến các nguyên tắc soạn thảo cho từng loại một.

Khi soạn câu hỏi cần xây dựng câu hỏi và đáp án hoàn chỉnh, đúng. Sau đó thay đổi các nội dung khác nhau để làm phương án nhiễu nếu là câu hỏi trắc nghiệm khác quan nhiều lựa chọn hoặc cắt bớt nội dung nếu là câu điền khuyết,….

Bƣớc 3: Lập kế hoạch dạy học cho bài tập Sau khi xây dựng nội dung bài tập, giáo viên cần lập kế hoạch (thời gian và phương pháp) để sử dụng triển khai bài tập đó. Tuy nhiên khi lập kế hoạch dạy học cho bài tập cần dựa trên kế hoạch dạy học chung của môn học trong chương trình hiện đang áp dụng.

Bƣớc 4: Sử dụng bài tập Với các mục đích cụ thể (để nghiên cứu bài học mới, củng cố kiến thức, luyện tập hay kiểm tra kiến thức) mà giáo viên lựa chọn và sử dụng câu hỏi/bài tập cho phù hợp.

Lƣu ý: Giáo viên cần vận dụng linh hoạt các phương pháp với quy trình xây dựng bài tập hóa học có nội dung thực nghiệm để xây dựng hệ thống bài tập hóa học có chất lượng và phù hợp với từng đối tượng học sinh.

Bƣớc 5: Chỉnh lí và hoàn thiện nội dung bài tập Trong quá trình sử dụng bài tập có những nội dung chưa chính hay chưa phù hợp với đối tượng dạy học thì giáo viên sẽ điều chỉnh sao cho chính xác và phù hợp để đưa ra bài tập có tác dụng và ý nghĩa nhất cho học sinh.

15

1.1.5.2. Quy trình sử dụng bài tập hóa học có nội dung thực nghiệm Để sử dụng bài tập có nội dung thực nghiệm nhằm phát triển năng lực thực hành cho học sinh, giáo viên cần thực hiện đúng các bước lên lớp để bảo đàm mục tiêu, nội dung kiến thức và năng lực của đối tượng học.

Quy trình sử dụng bài tập có nội dung thực nghiệm trong dạy học hóa học * Trƣớc giờ lên lớp Giáo viên - Có thể giao bài tập chuẩn bị cho học sinh trước tiết học để học sinh có sự chuẩn bị tốt nhất cho hoạt động học tập trên lớp.

- Lựa chọn bài tập phù hợp với nội dung, mục tiêu bài học và đối tượng học sinh.

- Lựa chọn phương pháp dạy học phù hợp.

- Lựa chọn hình thức bài tập cần sử dụng.

- Thể hiện các hoạt động rõ ràng qua giáo án.

Học sinh - Ôn tập kiến thức đã học.

- Chuẩn bị những nội dung liên quan đến bài tập giáo viên đã cho về nhà.

- Nghiên cứu trước bài mới và chuẩn bị những câu hỏi còn thắc mắc cần giải đáp. * Giờ lên lớp Giáo viên - Thực hiện tổ chức các hoạt động đã chuẩn bị trong giáo án.

- Điều chỉnh hoạt động dạy học tùy vào tình huống thực tiễn trên lớp.

- Cần chú ý đên rèn luyện kĩ năng thực nghiệm cho học sinh.

Học sinh - Lắng nghe và thực hiện nghiệm túc các hoạt động của giáo viên đã tổ chức.

- Chú ý rèn luyện kĩ năng thực nghiệm thông qua sự hướng dẫn của giáo viên. * Sau giờ lên lớp Giáo viên - Rút kinh nghiệm cách tổ chức hoạt động dạy học để điều chỉnh giáo an cho phù hợp.

16

- Cần kiểm tra điều chỉnh khả năng lĩnh hội kiến thức của học sinh bằng các bài tập về nhà.

Học sinh - Hệ thống lại bài học.

- Tự đánh giá năng lực học tập của bản thân thông qua bài tập về nhà.

1.2. Đặc điểm của bài tập có nội dung thực nghiệm hóa học vô cơ lớp 12 Trong các chương nghiên cứu chất, các sách vẫn đưa ra số lượng bài tập tính toán và lý thuyết vẫn chiếm nhiều hơn các bài tập có nội dung thực nghiệm. Chính vì vậy học sinh và giáo viên khi dạy và học cũng thiên về học lí thuyết thuần túy và làm các bài tập nặng về tính toán, xa rời thực tiễn thí nghiệm. Cụ thể số lượng các bài tập trong sách giáo khoa và sách bài tập phần hóa học vô cơ lớp 12 trong bảng 1.1.

Bảng 1.1. Số lƣợng bài tập có nội dung thực nghiệm phần hóa học vô cơ 12 Nội dung

Đại cương

Kim loại

Sắt và một số

Nhận biết một

kim loại

kiềm, kim loại

kim loại quan

số chất vô cơ

kiềm thổ,

trọng

nhôm SGK

SBT

SGK

SBT

SGK

SBT

SGK

SBT

21

39

17

38

22

31

13

20

Số bài tập

47

77

37

78

44

68

14

21

Tỉ lệ phần

44,7

50,6

45,9

48,7

50,0

45,6

92,9

95,2

Số bài tập có nội dung thực nghiệm

trăm 1.3. Năng lực thực nghiệm hóa học của học sinh trung học phổ thông 1.3.1. Khái niệm năng lực, năng lực thực nghiệm hóa học 1.3.1.1. Khái niệm năng lực Năng lực là một thuộc tính tâm lí phức hợp, là điểm hội tụ của kiến thức, kĩ năng, kinh nghiệm, thái độ và trách nhiệm. Hiện nay có nhiều khái niệm khác nhau về năng lực, tuy nhiên các khái niệm đó đều mô tả theo một ý hiểu chung về năng lực là khả năng

17

thực hiện công việc của một các nhân ở mức độ nhất định. Theo Bernd Meiner – Nguyễn văn Cường, năng lực được định nghĩa như sau: “Năng lực là khả năng thực hiện có trách nhiệm và hiệu quả các hành động, giải quyết các nhiệm vụ, vấn đề trong các tình huống thay đổi các lĩnh vực nghề nghiệp, xã hội hay cá nhân trên cơ sở hiểu biết, kĩ năng, kĩ sảo và kinh nghiệm cũng như sẵn sàng hành động”. [2] 1.3.1.2. Khái niệm năng lực thực nghiệm hóa học Theo từ điển Tiếng Việt “ Năng lực thực nghiệm là khả năng vận dụng những kiến thức, kinh nghiệm, kĩ năng, thái độ và hứng thú để hành động một cách phù hợp và có hiệu quả trong các tình huống đa dạng của cuộc sống”.

Trên cơ sở đó, tôi quan niệm: Năng lực thực nghiệm hóa học là khả năng vận dụng các kiến thức, kĩ năng thực nghiệm môn hóa học cùng với thái độ tích cực và hứng thú để giải quyết các vấn đề đặt ra trong một tình huống dạy học hóa học một cách phù hợp và có hiệu quả. Năng lực thực nghiệm hóa học được thể hiện thông qua hoạt động nhận biết, giải thích được các hiện tượng thí nghiệm hóa học, thực hiện đúng các thao thực hành, thực hiện thành công thí nghiệm hóa học, thiết kế các bộ dụng cụ thí nghiệm để chứng mình lý thuyết hóa học….. Như vậy, năng lực thực nghiệm hóa học gắn với khả năng hành động, đòi hỏi học sinh phải giải thích được, vận dụng được kiến thức lý thuyết thuần túy vào thực hành thực nghiệm.

1.3.2. Cấu trúc năng lực thực nghiệm Cấu trúc năng lực thực nghiệm được nhiều học giả đưa ra với nhiều quan điểm khác nhau. Tuy nhiên, các nghiên cứu đó đều dựa vào định nghĩa để đưa ra các thành tố, các mức độ của năng lực thực nghiệm.

Trong chương trình giáo dục phổ thông ở một số nức, các kĩ năng tiến trình khoa học cần để phát triển năng lực thực nghiệm cho học sinh khi dạy học các môn khoa học bao gồm: quan sát, so sánh, suy luận, dự đoán, đặt câu hỏi, sử dụng thiết bị, xây dựng giả thuyết, lập kế hoạch, điều tra, giải quyết vấn đề, giải thích, trình bày,.. (theo Viên KHGDVN 2011, Ministry of Education, Singapore 2014, W. Wilhelm and Else Heraeus Foundation).

18

Trong chuyên khảo “chuẩn năng lực và đánh giá năng lực thông qua lĩnh vực khoa học tự nhiên” của TS. Phạm Thị Bích Đào và TS. Trường Xuân Cảnh, cấu trúc năng lực thực nghiệm dự kiến phát triển ở học sinh được đề xuất gồm bốn thành tố: Xác định vấn đề cần thực nghiệm và đề xuất phương án thực nghiệm; Thiết kế phương án thực nghiệm; Tiến hành thực nghiệm; Xử lí, phân tích, báo cáo kết quả thực nghiệm và rút ra kết luận về kiến thức. Mỗi thành tố sẽ có các hành vi cụ thể như sau: - Xác định vấn đề và đề xuất phương án thực nghiệm: Xác định mục đích thực nghiệm; đề xuất các dự đoán, giả thuyết thực nghiệm; đề xuất các phương án thực nghiệm.

- Thiết kế phương án thực nghiệm: Phân tích và xác định phương án thực nghiệm; Xác định đối tượng, lựa chọn thiết bị, dụng cụ, nguyên liệu để tiến hành thực nghiệm; Thiết kế và xác định quy trình thực nghiệm.

- Tiến hành thực nghiệm: Chuẩn bị nguyên liệu, thiết bị, hóa chất; Sử dụng thiết bị, dụng cụ, hóa chất; Thực hiện quy trình thực nghiệm; Quan sát, ghi chép, thu thập thông tin.

- Xử lí, phân tích, báo cáo kết quả và rút ra kết luận về kiến thức: Xử lí kết quả thực nghiệm; phân tích kết quả thực nghiệm; Biểu diễn, trình bày kết quả thực nghiệm; Rút ra kết luận về kiến thức.

Cấu trúc năng lực thực nghiệm được tóm tắt theo sơ đồ trên hình 1.2 như sau:

19

Năng lực thực nghiệm Xác định vấn đề và đề xuất các phƣơng án TN

Đƣa ra câu hỏi TN

Đề xuất các dự đoán Đề xuất các phƣơng án TN

Thiết kế phƣơng án thực nghiệm

Xác định phƣơng án TN Xác định nguyên liệu, thiết bị hóa chất.

Mô tả thiết bị TN

Xác định quy trình TN

Tiến hành TN

Lựa chọn nguyên liệu, thiết bị hóa chất TN Cách sử dụng nguyên liệu, thiết bị đã lựa chọn Thực hiện quy trình TN

Xử lí, phân tích, báo cáo kết qủa TN và rút ra kết luận

Xử lí kết quả TN

Phân tích kết qủa TN

Báo cáo kết TN

Thu thập thông tin, kết quả TN Rút ra kết luận về kiến thức

Hình 1.2. Sơ đồ cấu trúc năng lực thực nghiệm 1.3.3. Biểu hiện năng lực thực nghiệm Mỗi hành vi trong các thành tố của năng lực thực nghiệm được xác định ở các mức độ thực hiện khác nhau và được mô tả cụ thể ở bảng 1.2.

20

Bảng 1.2. Tiêu chí, mức độ của năng lực thực nghiệm Năng lực

Mức độ

Tiêu chí

thành

phần

Mức 1

Mức 2

Mức 3

(1 điểm)

(2 điểm)

(3 điểm)

Xác định vấn Đƣa

ra Không đưa ra Đưa ra được câu Đưa ra được

đề và đề xuất câu

hỏi được câu hỏi hỏi có liên quan câu hỏi đầy đủ

các phƣơng án thực

hoặc đưa ra đến vấn đề thực và rõ ràng

thực nghiệm

câu hỏi nhưng nghiệm

nghiệm

không

nhưng

liên chưa đầy đủ và

quan đến vấn rõ ràng. đề hay mục đích Đề xuất Chưa đề xuất Đề xuất được Đề xuất được dự được các dự một số dự đoán các

các đoán

dự

đoán

đoán hoặc đề cho thí nghiệm

cho nhiều vấn

xuất dự đoán

đề/nội

nhưng không

thực nghiệm

không

dung

liên

quan đến nội dung

thực

nghiệm Đề xuất Chưa đề xuất Đề xuất được Đề xuất được các

được hoặc đề một

phƣơng

xuất giả thuyết thuyết phù hợp thí nghiệm phù

án

thực thí

nghiệm

vài

nghiệm hoặc

trả

giả các giả thuyết lời hợp hoặc trả lời

chưa phù hợp được một vài được nhiều câu hoặc chưa trả câu

hỏi

lời được câu nghiệm hỏi

thực

thực hỏi nghiệm

thực

21

nghiệm Thiết

kế Xác định Đề xuất được Đề xuất được Đề

phƣơng

án phƣơng

thực nghiệm

án

xuất

các

phương án thí một số phương phương án tìm

thực nghiệm tìm tòi án tìm tòi và tòi có thể kiểm

nghiệm

nhưng không kiểm kiểm

chứng chứng được tất

chứng được đa số các cả

các

được hoặc chỉ giả thuyết thực thuyết kiểm

chứng nghiệm.

giả thực

nghiệm.

được một vài giả thuyết Xác định Xác định được Xác định được Xác định được nguyên

một số nguyên một số nguyên đầy đủ nguyên

liệu,

vật liệu, dụng vật liệu dụng cụ vật liệu dụng cụ

thiết

bị cụ thiết bị hóa hóa

chất

cần hóa

chất cần

hóa chất. chất cơ bản thiết cho một thiết cho một cần thiết cho phương án thực phương án thực một

phương nghiệm

án

nghiệm

thực

nghiệm Mô

tả Chưa mô tả Mô tả hoặc mô Mô tả hoặc mô

thiết

bị hoặc

mô

tả tả một số cách tả đầy đủ cách

thực

cách thức bố thức bố trí thực thức bố trí thực

nghiệm

trí

thực nghiệm

nhưng nghiệm nhưng

nghiệm nhưng chưa phù hợp chưa phù hợp chưa phù hợp với thực tiễn

với thực tiễn

với thực tiễn Xác định Chưa xác định Xác định hoặc Xác định đầy quy

hoặc xác định xác định chưa đủ

các

bước

trình

chưa đầy đủ đầy đủ các bước tiến hành cho

22

thực

các bước tiến tiến hành cho một phương án

nghiệm

hành cho một một phương án thực hiện phương

án thực hiện

thực hiện Tiến

Không

hành Lựa

thực nghiệm

lựa Lựa chọn được Lựa chọn được

chọn

chọn

được hầu hết nguyên đầy đủ nguyên

nguyên

hoặc lựa chọn liệu, thiết bị hóa liệu,

liệu,

được một vài chất cần thiết để hóa bị nguyên

thiết

hóa chất thiết

bị

liệu, tiến hành thực thiết hóa nghiệm

thực

chất cần thiết

nghiệm

để tiến hành

thiết

bị

chất cần để

hành

tiến thực

nghiệm

thực nghiệm Sử dụng Sử

dụng Sử dụng đúng Sử dụng thành

nguyên

không

liệu,

mục đích hoặc sử dụng được thiết bị dụng

thiết

bị sử dụng được một vài thiết bị cụ, hóa chất cơ

đã

đúng mục đích hoặc thạo mục đích

lựa một vài thiết dụng

chọn

bị

dụng

cụ, chất

cụ,

hóa bản trong quá

cơ

bản trình

thực

hóa chất cơ trong quá trình nghiệm bản trong quá thực nghiệm trình

thực

nghiệm Thực

Chưa

hiện quy hiện

thực Thực hiện được Thực

hiện

được hoặc thực hiện thành thạo một

trình

hoặc thực hiện được một vài vài bước theo

thực

được một vài bước theo quy quy trình thực

nghiệm

bước theo quy trình

thực nghiệm đã chọn

trình thực đã nghiệm đã chọn

23

chọn Thu thập Thu thập được Thu thập được Thu thập được một vài thông một vài thông dữ liệu của quá

thông tin,

kết tin và dữ liệu tin và dữ liệu trình

thực

quả thực của quá trình của quá trình nghiệm đầy đủ nghiệm

thực

nghiệm thực

nhưng

chưa nhưng chưa đầy

chính xác Xử

lí,

phân Xử lí kết Xử

lí,

nghiệm và chính xác.

đủ phân Xử lí, phân tích Xử lí, phân tích

tích, báo cáo quả thực tích được một được một vài được thông tin, kết quả thực nghiệm

vài thông tin, thông

tin,

nghiệm và rút

số liệu về kết liệu về kết quả quả

ra kết luận

quả

thực thực

số số liệu về kết thực

nghiệm nghiệm đầy đủ

nghiệm nhưng nhưng chưa đầy và chính xác chưa

chính đủ

xác Phân tích được Phân tích được Phân tích được

Phân tích

kết một vài thông một vài thông thông

tin,

số

quả thực tin, số liệu về tin, số liệu về liệu về kết quả nghiệm

kết quả thực kết

quả

nghiệm nhưng nghiệm chưa

thực thực

nghiệm

nhưng nhưng đầy đủ

chính chưa đầy đủ

và chính xác

xác Báo cáo Biểu diễn và Sử dụng một số Sử dụng một số kết

quả trình

bày phương tiện trực phương

tiện

thực

thông tin, kết quan, sơ đồ khái trực quan, sơ đồ

nghiệm

quả nghiệm

thực niệm,

SĐTD, khái

sơ biểu bảng, hình SĐTD,

niệm, biểu

lược, cấu trúc vẽ để biểu diễn bảng, hình vẽ

24

lộn xộn, chưa kết

quả

TN. để biểu diễn kết

thể hiện được Trình bày thông quả TN. Trình nội dung chính tin kết TN đa bày thông tin thu được từ dạng….., thực nghiệm

ràng

rõ kết

TN

đa

nhưng dạng…..,

rõ

chưa thể hiện ràng khoa học được nội dung nội dung chính chính từ kết quả từ kết quả TN TN ra Tổng

Rút

hợp Tổng hợp được Tổng hợp được

kết luận được một số một số kết quả một số kết quả về

kiến kết

thức

quả

nhưng

TN TN chi tiết đầy TN chi tiết đầy chưa đủ và sắp xếp đủ và sắp xếp

chi tiết đầy đủ, theo logic nhất theo logic nhất chưa đưa ra định

nhưng định, khoa học,

được các kết chưa

đưa

ra sang tạo. Rút ra

luận từ kết quả được

các

kết kết luận từ kết

TN

luận từ kết quả quả.

TN

Với cấu trúc và biểu hiện của năng lực thực nghiệm trên người dạy có thể dựa vào đó để thiết kế bộ công cụ đánh giá năng thực nghiệm của học sinh thông qua các bài dạy học cụ thể nhằm phát triển năng lực thực nghiệm cho học sinh phổ thông.

1.3.4. Đánh giá năng lực thực nghiệm hóa học của học sinh phổ thông 1.3.4.1. Nguyên tắc đánh giá năng lực thực nghiệm hóa học của học sinh * Bảo đảm tính khách quan Giáo viên cần phối hợp các loại hình, công cụ đánh giá khác nhau một cách hợp lý nhằm phát huy mặt tichs cực của mỗi loại hình trong việc đánh giá năng lực thực hành của học sinh.

25

Phải bảo đảm môi trường và cơ sở vật chất không ảnh hưởng đến quá trình đánh giá học sinh.

Giáo viên cần hướng dẫn học sinh kiểm soát các yếu tố của bản thân (như sức khỏe, tâm lí, ngôn ngữ diễn đạt,….) để không làm ảnh hưởng đến quá trình đánh giá học sinh.

Giáo viên chuẩn bị các bài kiểm tra đánh giá cần lựa chọn nội dung, ngôn ngữ diễn đạt, độ dài, độ khó và thang điểm của bài kiểm tra cần phù hợp với mỗi đối tượng học sinh và quá trình đánh giá học sinh của giáo viên. * Bảo đảm tính toàn diện Đánh giá kết quả học tập của học sinh phải phản ánh được mức độ đạt được về kiến thức, kĩ năng, thái độ của học sinh trên cả bình diện lý thuyết và bình diện thực hành. Vì vậy khi đánh giá kết quả học sinh giáo viên cần bảo đảm các yếu tố sau: - Nội dung đánh giá phải bao quát được nội dung trọng tâm của bài học, chủ đề hay chương trình đã và đang học.

- Mục tiêu đánh giá phải được trải đều từ mức độ nhận thức thấp đến cao, từ các kĩ năng đơn giản đến phức tạp,…

- Sử dụng công cụ đánh giá đa dạng, không chỉ đánh giá về kiến thức, kĩ năng mà còn đánh giá các năng lực, phẩm chất và trí tuệ của học sinh. * Bảo đảm tính công khai Đánh giá năng lực là một hoạt động phải mang tính khách quan và công bằng.

Do vậy, cần công khai các tiêu chí, yêu cầu và bài thi của học sinh trước và sau khi đánh giá. Từ đó học sinh có cơ sở để xem xét tính chính xác, tính thích hợp của kết quả đánh giá và có thể tham gia đánh giá kết quả học tập của bản thân và bạn cùng học. * Bảo đảm tính giáo dục Bài đánh giá kết quả của học sinh không những cần thể hiện được các tiêu chí đánh giá, mà cần có những nhận xét của giáo viên về những điều học sinh đã làm được, những điều học sinh cần chú ý để làm tốt hơn và những điều mà học sinh

26

chưa làm được cần tìm hiểu thêm. Từ đó, học sinh có thể thấy được sự tiến bộ của mình và cần làm những gì để thể hiện hết khả năng của bản thân. * Bảo đảm tính phát triển Để bảo đảm tính phát triển khi đánh giá năng lực học sinh cần chú ý các yêu cầu sau: - Công cụ đánh giá cần khai thác, vận dụng các kiến thức, kĩ năng của học sinh đã học được thông qua các môn học.

- Phương pháp và công cụ đánh giá cần phát huy tinh thần tự lực, chủ động và sáng tạo của học sinh, chú trọng đến thực hành, rèn luyện và phát triển kĩ năng.

- Đánh giá phải hướng tới duy trì sự tiến bộ và phát triển động cơ học tập của học sinh.

- Đánh giá cần thúc đẩy học sinh phát triển lòng tự tin và hình thành năng lực tự đánh giá bản thân.

1.3.4.2. Các phƣơng pháp đánh giá năng lực thực nghiệm hóa học của học sinh * Đánh giá thông qua quan sát Một hình thức quan trọng để đánh giá người học trong suốt quá trình dạy học là đánh giá thông qua quan sát trong các giờ học, qua đó người dạy có cái nhìn khái quát nhất về thái độ, hành vi và sự phát triển về năng lực của người học trong từng giai đoạn học tập. Để có cơ sở và hệ thống hóa sự cố gắng của học sinh thông qua quan sát tinh thần, thái độ và các biểu hiện năng lực của học sinh trong giờ học, người giáo viên cần có các phiếu quan sát, ghi chép lại theo nhật khí dạy học. Từ đó điều chỉnh phương pháp tổ chức dạy học hoặc thông báo một số kết quả ghi chép cho học sinh có ý thức điều chỉnh hoạt động học tập của mình trong các giờ học sau. * Đánh giá thông qua vấn đáp, thảo luận nhóm Đánh giá thông qua vấn đáp, thảo luận nhóm là hình thức đánh giá kết quả học tập ở nhà hay hoạt động nhận thức trong giờ học của học sinh. Bằng cách, giáo viên đặt các câu hỏi về nội dung bài cũ hoặc đặt ra những yêu cầu cho nhóm học sinh thảo luận, báo cáo kết quả sau hoạt động dạy học chủ yếu trong giờ học.

27

* Đánh giá thông qua bài kiểm tra Đánh giá thông qua bài kiểm tra là hình thức đánh giá mang tính pháp lí, bắt buộc và phổ biến đang được áp dụng ở các trường phổ thông hiện nay. Thông qua các bài kiểm tra với thời gian quy định khác nhau (15 phút, 45 phút, 50 phút,…), sử dụng hình thức khác nhau (trắc nghiệm khách quan, tự luận khách quan,…) người dạy đánh giá kết quả học tập của học sinh căn cứ vào nội dung khoa học, cách trình bày, diễn đạt, bố cục,…. của bài kiểm tra. * Học sinh tự đánh giá Học sinh tự đánh giá là hình thức đánh giá mang lại hiệu quả cao trong việc tác động đến ý thức tự học tập của học sinh, tuy nhiên chưa được áp dụng rộng rãi ở các trường phổ thông hiện nay. Để học sinh tự đánh giá kiến thức, kĩ năng mà mình đạt được trong quá trình học tập cần có sự giúp đỡ của giáo viên thông qua bảng kiểm, bảng hỏi thiết kế với các cấp độ khác nhau phù hợp các năng lực của học sinh thể hiện từ cao xuống thấp. * Đánh giá đồng đẳng Để phát triển năng lực hợp tác giáo viên thiết kế các tiêu chí đánh giá cho các hoạt động học tập của học sinh, hướng dẫn học sinh tự đánh giá kết quả của mình và đánh giá kết quả học tập của các thành viên khác trong nhóm. * Đánh giá thông qua một số kĩ thuật thu nhận thông tin phản hồi khác Trong quá trình dạy học việc sử dụng linh hoạt các phương pháp dạy học cũng như các hình thức kiểm tra đánh giá vô cùng quan trọng với lớp học có nhiều đối tượng học sinh khác nhau. Ngoài một số cách đánh giá trên giáo viên có thể tổ chức một số hoạt động dạy học nhằm đánh giá cũng như củng cố kiến thức cho học sinh như: - Yêu cầu học sinh thiết kế sơ đồ tư duy về nội dung bài học.

- Yêu cầu học sinh lập ra một số các câu hỏi và câu trả lời ngắn cho nội dung trọng tâm của bài học để hệ thống kiến thức.

- Yêu cầu học sinh lập mối liên hệ giữa lý thuyết của bài học với thực tiến đời sống nếu có.

28

1.4. Thực trạng xây dựng và sử dụng bài tập hóa học có nội dung thực nghiệm ở trƣờng trung học phổ thông 1.4.1. Mục đích và đối tượng điều tra Nghiên cứu và đánh giá về thực trạng xây dựng và sử dụng bài tập có nội dung thực nghiệm nhằm phát triển năng lực thực nghiệm hóa học cho học sinh, chúng tôi tiến hành điều tra giáo viên môn hóa học và học sinh của 9 trường trung học phổ thông thuộc 2 huyện Yên Lạc và Thành phố Vĩnh Yên với số lượng được thể hiện cụ thể ở bảng 1.3.

Bảng 1.3. Số lƣợng đối tƣợng điều tra STT

Trƣờng

Địa bàn

Số GV

Số HS

1

THPT Yên Lạc

Huyện

7

483

2

THPT Yên Lạc 2

Yên Lạc

7

449

3

THPT Đồng Đậu

6

324

4

THPT Phạm Công Bình

6

318

5

THPT Chuyên Vĩnh Phúc

Thành

7

427

6

THPT Trần Phú

phố Vĩnh

9

474

7

THPT Nguyễn Thái Học

Yên

6

330

8

THPT Vĩnh Yên

6

339

9

THPT Liên Bảo

5

279

Tổng

Tổng 9 trƣờng

59

3423

1.4.2. Phương pháp điều tra Chúng tôi tiến hành khảo sát cơ sở vật chất dành cho dạy học hóa học ở trường phổ thông: phòng học bộ môn hóa học, thiết bị, hóa chất và dụng cụ thực hành hóa học.

Kết hợp với việc xây dụng và sử dụng phiếu điều tra cho giáo viên và học sinh, sau đó thu thập, xử lí số liệu. Nội dung phiếu điều tra được trình bày ở phần PHỤ LỤC 1 và PHỤ LỤC 2.

1.4.3. Kết quả điều tra 1.4.3.1. Kết quả điều tra giáo viên Sau khi thống kê và xử lí số liệu trên 59 phiếu của giáo viên các trường THPT ở hai huyện thì chúng tôi có kết quả thể hiện trên biểu đồ các hình từ 1.3 đến 1.9 như sau:

29

Tầm quan trọng của việc phát triển năng lực thực nghiệm hóa học Rất quan trọng

9% 42%

Quan trọng

49%

Không quan trọng

Hình 1.3. Biểu đồ tỉ lệ đánh giá tầm quan trọng của việc phát triển năng lực thực nghiệm hóa học cho học sinh phổ thông Phần lớn giáo viên cho rằng việc phát triển năng lực thực nghiệm hóa học cho học sinh phổ thông là quan trọng và số đông cho là rất quan trọng cho việc học tập và nghiên cứu môn hóa học.

Lợi ích của việc phát triển năng lực thực nghiệm cho học sinh Gây hứng thú học tập

1% 8%

22%

30% 39%

Nâng cao tính tích cực, sáng tạo của học sinh Khắc sâu kiến thức Giúp học sinh vận dụng kiến thức đã học vào thực tiễn Không có lợi ích gì

Hình 1.4. Biểu đồ tỉ lệ về lợi ích của việc phát triển năng lực thực nghiệm hóa học cho học sinh phổ thông Qua biểu đồ thấy rằng đa số giáo viên đều cho rằng việc phát triển năng lực thực nghiệm hóa học cho học sinh phổ thông giúp nâng cao tính tích cực, sáng tạo trong học tập môn hóa học cũng như nghiên cứu khoa học, gây hứng thú học tập, khắc sâu kiến thức; ngoài ra còn giúp học sinh vận dụng kiến thức đã học vào thực tiễn cuộc sống.

30

Mức độ biểu hiện năng lực thực nghiệm hóa học của học sinh qua đánh giá của giáo viên 30 25

27

27 23

20

20

17

10 5

9

14

12 13

15 10

9

24

23

22 21

20

9 7

18

18

15 10

7

10 8

11

8

3

0 Xác định mục Sử dụng dụng Dự đoán hiện Tiến hành thí Quan sát, Giải thích và Đề xuất cải tiêu của thí cụ, hóa chất tượng thí nghiệm thành phát hiện và kết luận về thí tiến thí nghiệm nghiệm nghiệm nêu hiện công nghiệm thành công tượng Tốt

Khá

Trung bình

Yếu, Kém

Hình 1.5. Biểu đồ tỉ lệ xác định mức độ biểu hiện năng lực thực nghiệm hóa học của học sinh thông qua đánh giá của giáo viên Sau khi điều tra đánh giá của giáo viên về mức độ biểu hiện năng lực thực nghiệm hóa học của học sinh ở các trường THPT nghiên cứu, chúng tôi thấy các em học sinh mới chỉ làm tốt một số kĩ năng cơ bản của thực hành hóa học như: xác định mục tiêu của thí nghiệm, dự đoán hiện tượng, giải thích hiện tượng; một số kĩ năng còn ở mức độ trung bình và yếu như: sử dụng dụng cụ, hóa chất, tiến hành thí nghiệm thành công và đa số không đề xuất cách cải tiến thí nghiệm thành công. Để phát triển năng lực thực nghiệm hóa học đạt hiệu quả cao đa số giáo viên đã đề xuất phương pháp dạy học hiệu quả là kết hợp một số PPDH như dạy học giải quyết vấn đề, dạy học hợp tác theo nhóm, dạy học sử dụng thí nghiệm hoặc bài tập có nội dung thực nghiệm.

31

Khó khăn khi dạy học định hƣớng phát triển năng lực thực nghiệm hóa học cho học sinh 3% 4% 31%

Chưa hiểu rõ về nội dung, yêu cầu của việc phát triển năng lực thực nghiệm hóa học cho học sinh.

Thời lượng của giờ học hóa học còn hạn chế

28% Học sinh học tập một cách thụ động

34%

Hình 1.6. Biểu đồ tỉ lệ về những khó khăn khi dạy học định hƣớng phát triển năng lực thực nghiệm hóa học cho học sinh phổ thông Kết quả điều tra cho thấy khó khăn gặp phải khi dạy học định hướng phát triển năng lực thực nghiệm cho học sinh là nguyên nhân chủ quan từ phía giáo viên và học sinh. Phương pháp dạy học của giáo viên chưa hiệu quả và học sinh học tập một cách thụ động, có thể xuất phát từ việc chưa có những nguồn tài liệu phổ biến, hệ thống, hướng dẫn chi tiết các phương pháp dạy học đinh hướng phát triển năng lực thực nghiệm hóa học cho học sinh. Bên cạnh đó khó khăn chủ quan mang lại như thời lượng cho giờ học hóa học còn hạn chế để giáo viên đổi mới PPDH. Lựa chọn thí nghiệm trong dạy học hóa học

5% 20%

34%

Thí nghiệm do học sinh biểu diễn Thí nghiệm do giáo viên biểu diễn

41%

Thí nghiệm mô phỏng Không dùng thí nghiệm

Hình 1.7. Biểu đồ tỉ lệ loại thí nghiệm mà giáo viên lựa chọn trong dạy học hóa học Giáo dục ngày càng đầu tư cho cơ sở vật chất, đặc biệt các bộ dụng cụ, hóa chất thí nghiệm được trang bị tương đối đầy đủ, nên rất ít giáo viên dạy học hóa học mà chưa bao giờ sử dụng thí nghiệm. Hầu hết giáo viên đều lựa chọn thí nghiệm do giáo viên biểu diễn và thí nghiệm mô phỏng, điều đó phù hợp với chương trình hóa học phổ thông hiện nay là nặng về lý thuyết và bài tập tính toán. Do vậy loại thí

32

nghiệm do học sinh biểu diễn ít được lựa chọn vì cần nhiều thời gian cho việc hướng dẫn và quản lí hoạt động thí nghiệm của các em.

Giờ học áp dụng PPDH nhằm phát triển năng lực thực hành cho HS 7%

19%

3%

Nghiên cứu bài mới Luyện tập Thực hành

71%

Bài tập hóa học

Hình 1.8. Biểu đồ tỉ lệ giờ học mà giáo viên lựa chọn để áp dụng PPDH nhằm phát triển năng lực thực nghiệm cho học sinh Áp dụng các PPDH nhằm phát triển năng lực thực nghiệm cho học sinh giáo viên cần lựa chọn giờ phù hợp để đạt hiệu quả cao nhất. Qua kết quả điều tra chúng tôi thấy hầu hết giáo viên lựa chọn giờ thực hành, một số giáo viên có lựa chọn bài tập hóa học và số rất ít lựa chọn giờ học nghiên cứu bài mới và luyện tập.

Giải pháp để hình thành và phát triển năng lực thực nghiệm hóa học cho HS Trang bị đầy đủ thiết bị thí nghiệm

19% 12%

30% 39%

Thiết kế thí nghiệm đơn giản, dễ làm Tăng cường nội dung đánh giá năng lực thực nghiệm hóa học trong bài kiểm tra Tăng số tiết thực hành

Hình 1.9. Biểu đồ tỉ lệ lựa chọn các giải pháp để hình thành và phát triển năng lực thực nghiệm hóa học cho học sinh.

Qua phóng vấn và thống kê phiếu điều tra, cho thấy phần lớn giáo viên cho rằng: một trong các giải pháp để giáo viên và học sinh chú trọng đến việc hình thành và phát triển năng lực thực nghiệm hóa học là cần tăng cường nội dung đánh giá năng lực thực hành hóa học trong các bài kiểm tra. Một lượng lớn giáo viên cho rằng cần thiết kế các thí nghiệm đơn giản, dễ làm để thuận tiện cho giáo viên tiến

33

hành các PPDH tích cực. Số ít còn lại cho rằng cần tăng tiết thực hành và trang bị đầy đủ thiết bị thí nghiệm.

1.4.3.2. Kết quả điều tra học sinh Sau khi thống kê 3423 phiếu điều tra của học sinh các trường ở hai huyện chúng tôi thu được kết quả thể hiện qua các biểu đồ từ hình 1.10 đến 1.20: Cảm nhận của học sinh khi giờ học có tiến hành thí nghiệm 3%

1%

28% 68%

Rất thích Thích Bình thường Không thích

Hình 1.10. Biểu đồ tỉ lệ cảm nhận của học sinh về giờ học có tiến hành TN Hầu hết học sinnh đều cảm thấy rất thích và thích những giờ học có tiến hành thí nghiệm hóa học. Điều đó cho thấy thí nghiệm hóa học làm cho học sinh tăng hứng thú học tập trong các giờ học hóa học.

Tầm quan trọng của các kĩ năng thực hành trong việc học hóa học 4%

1% Rất quan trọng

33% 62%

Quan trọng Ít quan trọng Không quan trọng

Hình 1.11. Biểu đồ tỉ lệ đánh giá của học sinh về tầm quan trọng của kĩ năng thực hành trong việc học hóa học Cũng như giáo viên hầu hết học sinh đều cho rằng kĩ năng thực hành trong việc học hóa học là quan trọng và rất quan trọng.

34

Mức độ thực hiện nhiệm vụ khi tiến hành thí nghiệm của học sinh 2500

2220 1970

1937

2000

1587 1425

1549 1500

1136 834 775 678

1003 1000 500

148 52

1304

1290 1117 959

1013 721

579 649 99 83

225

236 175

140

57

0 Tìm hiểu thí Chuẩn bị cho Dự đoán hiện Tiến hành thí Quan sát, Kết luận về thí Đề xuất cải nghiệm trước thí nghiệm tượng thí nghiệm thành phát hiện, nghiệm tiến thí khi lập kế nghiệm nêu và giải công nghiệm thành hoạch thích hiện công tượng Rất thường xuyên

Thường xuyên

Thỉnh thoảng

Chưa bao giờ

Hình 1.12. Biểu đồ tỉ lệ mức độ thể hiện nhiệm vụ khi tiến hành thí nghiệm của học sinh Kết quả điều tra cho thấy học sinh rất thường xuyên có ý thức tìm hiểu về thí nghiệm trước khi tiến hành thí nghiệm, có cái nhìn khái quát về thí nghiệm khi thường xuyên dự đoán hiện tượng và phân tích để kết luận về thí nghiệm.Tuy nhiên việc chuẩn bị cho thí nghiệm, tiến hành thí nghiệm thành công và để xuất cải tiến thí nghiệm còn ở mức độ thi thoảng hay chưa bao giờ. Điều đó rất phù hợp với đánh giá của giáo viên về mức độ thể hiện năng lực thực hành của học sinh trong phần điều tra của giáo viên.

Mức độ lựa chọn giải pháp khi gặp bài tập thực hành khó Rất thường xuyên

Thường xuyên

Thỉnh thoảng

2500 2000 1500

Chưa bao giờ 2265

2018

1906

1727 1421

1317

1050

1038

1000 500

153 47

202 73

89

278

7 101

0 Thảo luận nhóm để đề Tự suy nghĩ để tìm lời xuất lời giải giải

Hỏi giáo viên về lời giải

Bỏ qua

Hình 1.13. Biểu đồ tỉ lệ mức độ lựa chọn giải pháp khi gặp bài tập thực hành khó của học sinh Khi gặp các bài tập thực hành khó đa số học sinh rất thường xuyên đề ra giải pháp thảo luận nhóm đề đề xuất lời giải, đây là hình thức học tập theo nhóm mà

35

hiện nay giáo viên đang hướng tới để tổ chức trong các giờ học tích cực. Phần lớn học sinh thường xuyên tự suy nghĩ để tìm lời giải và chưa bao giờ dễ dàng bỏ qua hay thi thoảng có tham khảo ý kiến của giáo viên về lời giải của bài toán đó, hình thức học tập cá nhân đã tồn tại từ rất lâu.

Mức độ thay đổi kĩ năng thực hành của học sinh sau nội dung học tập có sử dụng thí nghiệm minh họa Có tiến bộ rõ rệt

2% 44%

Có tiến bộ một ít

54%

Không tiến bộ

Hình 1.14. Biểu đồ thể hiện mức độ thay đổi kĩ năng thực hành của học sinh sau nội dung học tập có sử dụng thí nghiệm minh họa Như kết quả điều tra cảm nhận của học sinh về giờ học có tiến hành thí nghiệm cho thấy việc có tiến bộ rõ rệt và tiến bộ của đa phân học sinh khi điều tra mức độ thay đổi kĩ năng thực hành thí nghiệm của học sinh sau nội dung học tập có thí nghiệm minh họa.

Cách thức hoạt động có hiệu quả khi tiến hành thí nghiệm 0%

8%

16%

Hoạt động theo nhóm lớn Hoạt động theo nhóm nhỏ

Hoạt động một mình

76%

Chỉ cần quan sát giáo viên làm

Hình 1.15. Biểu đồ thể hiện cách thức hoạt động có hiệu quả khi tiến hành thí nghiệm của học sinh Kết quả điều tra cho thấy trên biểu đồ thể hiện lựa chọn cách thức hoạt động có hiệu quả khi tiến hành thí nghiệm của học sinh, hầu hết học sinh cho rằng tham gia hoạt động theo nhóm nhỏ đạt hiệu quả cao hơn khi tiến hành thí nghiệm. Một số học sinh đánh giá hình thức hoạt động theo nhóm lớn và hoạt động một mình. Số rất

36

ít học sinh cho rằng chỉ cần quan sát giáo viên làm là được. Như vậy phần lớn học sinh cũng đánh giá tương đối đúng về cách thức hoạt động học tập hiệu quả khi tiến hành thí nghiệm.

Mức độ học sinh tham gia hoạt động nhóm khi làm thí nghiệm 1%

Tích cực, hiệu quả

12% Tích cực nhưng chưa hiệu quả

38%

Chưa tích cực tham gia

49%

Không tham gia

Hình 1.16. Biểu đồ thể hiện mức độ học sinh tham gia hoạt động nhóm khi làm thí nghiệm Khả năng hoạt động nhóm của học sinh quyết định hiệu quả quá trình tiến hành thí nghiệm, do đó qua kết quả điều tra cho thấy phần lớn học sinh tham gia tích cực nhưng chưa hiệu quả, nhiều học sinh tham gia tích cực có hiệu quả, còn lại số ít học sinh tham gia chưa tích cực hoặc không tham gia. Do những nguyên nhân khách quan đem lại qua điều tra về mức độ thường xuyên được làm thí nghiệm trong các giờ học như thế nào.

Mức độ thường xuyên được làm thí nghiệm trong giờ học hóa học 1% 2% Rất thường xuyên

17%

Thường xuyên Thỉnh thoảng

80%

Chưa bao giờ

Hình 1.17. Biểu đồ thể hiện mức độ thƣờng xuyên đƣợc làm thí nghiệm trong giờ học hóa học Đa số học sinh thi thoảng mới được làm thí nghiệm trong giờ học hóa học, số ít còn lại là thường xuyên hoặc chưa bao giờ được làm thí nghiệm trong giờ học hóa

37

học. Đó cũng la một trong những nguyên nhân mà học sinh có thể tham gia tích cực hoạt động nhóm khi làm thí nghiệm, nhưng kĩ năng còn yếu nên chưa đạt hiệu quả.

Mức độ học sinh đề xuất cách cải tiến thí nghiệm thành công sau khi tiến hành thí nghiệm 0% 3% Rất thường xuyên

17%

Thường xuyên Thỉnh thoảng

80%

Chưa bao giờ

Hình 1.18. Biểu đồ thể hiện mức độ học sinh đề xuất cách cải tiến thí nghiệm thành công sau khi tiến hành thí nghiệm Khi ít được làm thí nghiệm, kĩ năng làm thí nghiệm và sáng tạo đề xuất cải tiến thí nghiệm thành công là không có. Điều đó phản ánh qua biểu đồ thể hiện mức độ học sinh đề xuất cách cải tiến thí nghiệm thành công sau khi tiến hành thí nghiệm.

80% học sinh chưa bao giờ tham gia đề xuất, chỉ 17% số học sinh điều tra là thì thoảng đề xuất, còn mức độ thường xuyên thì rất ít và rất thường xuyên là không có.

Cảm nhận của học sinh khi làm bài tập có nội dung thực nghiệm 2%

5%

Không hứng thú, mất thời gian, không hiệu quả cho việc học tập môn hóa Không thấy khác với các phương pháp học khác Hứng thú, hiểu và khắc sâu kiến thức, giúp cho việc học tập hóa học đạt hiệu quả cao

93%

Hình 1.19. Biểu đồ thể hiện cảm nhận của học sinh khi làm bài tập hóa học có nội dung thực nghiệm Một trong các giải pháp để phát triển năng lực thực nghiệm hóa học cho học sinh đó là sử dụng bài tập có nội dung thực nghiệm. Qua kết quả điều tra cho thấy hầu hết học sinh (93%) đều cảm thấy hứng thú, hiểu và khắc sâu kiến thức, giúp cho

38

việc học hóa học đạt hiệu quả cao. Số rất ít cho rằng mất thời gian, không hứng thú hay không khác với các phương pháp học khác.

Mức độ sử dụng BTHH có nội dung thực nghiệm trong bài kiểm tra 3%

2% 16%

Rất thường xuyên Thường xuyên Thỉnh thoảng

79%

Chưa bao giờ

Hình 1.20. Biểu đồ thể hiện mức độ sử dụng BTHH có nội dung thực nghiệm trong bài kiểm tra.

Tuy nhiên việc sử dụng bài tập hóa học có nội dung thực nghiệm còn hạn chế trong các bài kiểm tra, đánh giá học sinh. 79% học sinh xác định mức độ thi thoảng, chỉ khoảng 16% xác định mức độ thường xuyên còn rất ít xác định mức độ rất thường xuyên và chưa bao giờ.

Tiểu kết chƣơng 1 Trong chương 1, chúng tôi đã trình bày cơ sở lí luận và thực tiễn của đề tài, để thấy được tầm quan trọng của việc phát triển năng lực thực hành hóa học cho học sinh thông qua dạy học hóa học, việc sử dụng bài tập hóa học có nội dung thực nghiệm là một trong các giải pháp để phát triển năng lực thực hành cho học sinh. Đó là cơ sở để chúng tôi xây dựng và sử dụng bài tập có nội dung thực nghiệm phần hóa học vô cơ lớp 12 nhằm phát triển năng lực thực nghiệm cho học sinh phổ thông ở chương 2.

39

CHƢƠNG 2 XÂY DỰNG VÀ SỬ DỤNG BÀI TẬP CÓ NỘI DUNG THỰC NGHIỆM PHẦN HÓA HỌC VÔ CƠ LỚP 12 NHẰM PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC THỰC NGHIỆM HÓA HỌC CHO HỌC SINH 2.1. Khái quát về chƣơng trình phần hóa học vô cơ lớp 12 2.1.1. Mục tiêu chương trình phần hóa học vô cơ lớp 12 2.1.1.1. Kiến thức Học sinh nêu đƣợc: Vị trí, đặc điểm cấu tạo nguyên tử, tính chất vật lí và tính chất hóa học chung của kim loại, dãy điện hóa của kim loại.

Các khái niệm hợp kim và cấu tạo của hợp kim.

Các phương pháp điều chế kim loại.

Học sinh tìm hiểu, nghiên cứu cụ thể các nhóm kim loại: kim loại kiềm, kiềm thổ, nhôm; sắt và một số kim loại quan trọng về vị trí, tính chất, cách điều chế và ứng dụng của các kim loại, hợp chất của chúng.

Học sinh phát biểu đƣợc nguyên tắc chung để nhận biết các ion trong dung dịch và một số chất khí vô cơ. Biết cách sử dụng thuốc thử phù hợp để nhận biết một số ion trong dung dịch và một số chất khí vô cơ.

Học sinh giải thích đƣợc: Nguyên nhân gây ra tính chất vật lí chung của kim loại (dẫn điện, dẫn nhiệt, dẻo, có ánh kim) Nguyên nhân gây ra tính chất hóa học của kim loại (tính khử) và hợp chất của chúng.

Vận dụng: Vận dụng ăn mòn kim loại để biết cách bảo vệ kim loại theo cách khác nhau.

Vận dụng những tính chất vật lí, hóa học của kim loại, hợp kim vào đời sống hàng ngày (như làm dây dẫn điện, dụng cụ đun nấu, hợp kim để sản xuất đồ trang trí nội thất, trang sức, vật liệu xây dựng, ô tô, máy bay,…).

40

Vận dụng tính chất của các hợp chất giải thích một số hiện tượng tự nhiên (hình thành thạch nhũ, cặn trong ấm đun nước,…) và ứng dụng trong cuộc sống (thạch cao, vôi,…).

2.1.1.2. Kĩ năng Rèn luyện kĩ năng dự đoán tính chất của đơn chất và hợp chất dựa vào cấu tạo nguyên tử và cấu tạo tinh thể của chúng.

Rèn luyện kĩ năng viết phương trình hóa học, làm một số thí nghiệm đơn giản và giải bài tập về kim loại.

Rèn luyện kĩ năng quan sát, phát hiện, phân tích để giải thích hiện tượng thí nghiệm của các phản ứng hóa học và nhận biết, phân biệt một số chất vô cơ.

2.1.1.3. Thái độ Học sinh có ý thức bảo vệ và sử dụng hợp lý các sản phẩm từ kim loại, hợp kim và các nguồn tài nguyên thiên nhiên.

Học sinh đam mê tìm hiểu khoa học hứng thú trong việc áp dụng lý thuyết vào thực tế.

2.1.1.4. Định hƣớng phát triển năng lực học sinh Phát triển năng lực giải quyết vấn đề, sáng tạo, sử dụng ngôn ngữ và năng lực thực nghiệm hóa học cho học sinh.

2.1.2. Chương trình hóa học vô cơ lớp 12 Chương trình hóa học vô cơ lớp 12 được phân phối cụ thể theo bảng 2.1.

41

Bảng 2.1. Bảng phân phối chƣơng trình hóa học vô cơ lớp 12 Nội dung

STT

1

Đại cương về kim

Số tiết Lý thuyết

Luyện tập

Thực hành

Tổng

8

3

1

12

7

2

1

10

6

2

1

9

2

1

0

3

23

8

3

34

loại.

2

Kim

loại

kiềm,

kim loại kiềm thổ, nhôm.

3

Sắt và một số kim loại quan trọng.

4

Phân biệt một số chất vô cơ.

Tổng

Bảng 2.1 cho thấy chương trình hóa học vô cơ lớp 12 còn chú trọng đến nghiên cứu lý thuyết với 67,65% tổng số tiết, thời gian để luyện tập kiến thức lý thuyết chỉ chiếm 23,53% tổng số tiết, còn số tiết thực hành chỉ chiếm 8,82% tổng số tiết. Chính vì vậy giáo viên bị hạn chế điều kiện thời gian để rèn luyện và phát triển năng lực thực nghiệm cho học sinh. Do vậy, nếu giáo viên biết kết hợp các bài tập có nội dung thực nghiệm trong các giờ học nghiên cứu bài mới hay giờ luyện tập sẽ giúp học sinh phát triển năng lực thực nghiệm hóa học một cách tối ưu nhất.

2.1.3. Nội dung kiến thức phần hóa học vô cơ lớp 12 Chương trình hóa học vô cơ lớp 12 gồm có 26 bài nằm trong 4 chương nghiên cứu cụ thể như trong bảng 2.2.

42

Bảng 2.2. Nội dung các chƣơng hóa học vô cơ 12 STT

Bài

Tên bài Chƣơng 5: Đại cƣơng về kim loại

1

Bài 17

Vị trí của kim loại trong bảng tuần hoàn và cấu tạo của kim loại

2

Bài 18

Tính chất của kim loại. Dãy điện hóa của kim loại

3

Bài 19

Hợp kim

4

Bài 20

Sự ăn mòn kim loại

5

Bài 21

Điều chế kim loại

6

Bài 22

Luyện tập: Tính chất của kim loại

7

Bài 23

Luyện tập: Điều chế kim loại và sự ăn mòn kim loại

8

Bài 24

Thực hành 5: Tính chất, điều chế kim loại, sự ăn mòn kim loại

Chƣơng 6: Kim loại kiềm, kim loại kiềm thổ, nhôm 9

Bài 25

Kim loại kiềm và hợp chất quan trọng của kim loại kiềm.

10

Bài 26

Kim loại kiềm thổ và hợp chất quan trọng của kim loại kiềm thổ

11

Bài 27

Nhôm và hợp chất của nhôm

12

Bài 28

Luyện tập: Tính chất của kim loại kiềm, kim loại kiềm thổ và hợp chất của chúng

13

Bài 29

Luyện tập: Tính chất của nhôm và hợp chất của nhôm

14

Bài 30

Thực hành 6: Tính chất của natri, magie, nhôm và hợp chất của chúng Chƣơng 7: Sắt và một số kim loại quan trọng

15

Bài 31

Sắt

16

Bài 32

Hợp chất của sắt

17

Bài 33

Hợp kim của sắt

18

Bài 34

Crom và hợp chất của crom

43

19

Bài 35

Đồng và hợp chất của đồng (GT)

20

Bài 36

Sơ lược về niken, kẽm, chì, thiếc (GT)

21

Bài 37

Luyện tập: Tính chất hóa học của sắt và hợp chất của sắt.

22

Bài 38

Luyện tập: Tính chất hóa học của crom, đồng và hợp chất của chúng

23

Bài 39

Thực hành 7: Tính chất hóa học của sắt, đồng và những hợp chất của sắt, crom Chƣơng 8: Phân biệt một số chất vô cơ

24

Bài 40

Nhận biết một số ion trong dung dịch

25

Bài 41

Nhận biết một số chất khí

26

Bài 42

Luyện tập: Nhận biết một số chất vô cơ

Nội dung hóa học vô cơ lớp 12 nghiên cứu một cách logic, từ đại cương về kim loại đến nghiên cứu các chất cụ thể và phương pháp nhận biết các chất vô cơ hay gặp. Điều đó thuận lợi cho học sinh và giáo viên nghiên cứu kết hợp lý thuyết và thực nghiệm cụ thể để lĩnh hội kiến thức và rèn luyện, phát triển năng lực học sinh.

2.2. Phƣơng pháp và quy trình xây dựng bài tập có nội dung thực nghiệm phần hóa học vô cơ 2.2.1. Phương pháp xây dựng bài tập có nội dung thực nghiệm phần hóa học vô cơ Với phương pháp xây dựng bài tập chung đã trình bày ở phần 1.1.4.1 chúng tôi áp dụng để xây dựng bài tập có nội dung thực nghiệm phần hóa học vô cơ lớp 12. Tuy nhiên với bài tập hóa học phần vô cơ ngoài sử dụng trong các giờ học nghiên cứu bài mới hay luyện tập thì còn có thể sử dụng trong giờ thực hành hay học sinh có thể trực tiếp làm thí nghiệm chứng minh để giải quyết bài tập. Vì vậy, học sinh cần có phương pháp và kĩ năng sử dụng những dụng cụ, hóa chất cơ bản trong phòng thí nghiệm.

Ví dụ: Sau khi nghiên cứu bài điều chế kim loại (hóa học 12), cần kiểm tra kiến thức và kĩ năng thực hành của học sinh về cách điều chế, xử lý khí thoát ra trong phòng thí nghiệm. Ta có thể đưa ra bài tập gốc như sau:

44

Một thí nghiệm đƣợc mô tả bởi hình vẽ bên. Hiện tƣợng xảy ra trong thí nghiệm trên là A. Chất rắn màu đen chuyển thành màu đỏ nâu, có hơi nƣớc ngƣng tụ trong ống nghiệm.

B. Chất rắn màu đen chuyển thành màu nâu đỏ và bay hơi, rồi ngƣng tụ trong ống nghiệm C. Không có hiện tƣợng gì.

D. Chất rắn màu đen bùng cháy.

Trong bài tập này giáo viên kiểm tra kiến thức của học sinh về phương pháp nhiệt luyện để điều chế kim loại và kĩ năng phân tích đặc điểm vật lí của chất phản ứng và sản phẩm của phản ứng để kết luận hiện tượng mắt sẽ quan sát được sau khi thí nghiệm kết thúc: H2

+

CuO

t  

(màu đen)

0

Cu

+ H2O

(màu đỏ)

Học sinh sẽ xác định oxit kim loại đồng có bị khử bởi H2 được, sự chuyển màu của chất rắn sau phản ứng và hơi nước sau phản ứng sẽ ngưng tụ khi gặp lạnh.

Từ bài tập gốc trên giáo viên có thể sử dụng phương pháp tương tự để biến đổi bài toán trên thành bài tập sau: Ví dụ: Điều chế kim loại bằng phƣơng pháp nhiệt luyện, ngƣời ta lắp dụng cụ và dùng hóa chất đƣợc mô tả nhƣ hình vẽ dƣới đây.

45

Sau thí nghiệm, thấy ống nghiệm trong cốc nƣớc lạnh có hơi nƣớc ngƣng tụ, oxit kim loại X không thể là oxit nào sau đây?

A. FeO.

B. CuO.

C. MgO.

D. Cr2O3.

Phận tích: Từ bài tập gốc, thay đổi dữ kiện và cách hỏi bằng cách từ dữ liệu đã biết là oxit và yêu cầu xác định sản phẩm thì ta cho sản phẩm, yêu cầu xác định oxit ban đầu.

2.2.2. Quy trình xây dựng bài tập có nội dung thực nghiệm phần hóa học vô cơ Với các bước trong quy trình chung đã trình bày ở phần 1.1.5.1, phần hóa học vô cơ cần chú thêm một số yêu cầu trong các bước tương ứng như sau: Bƣớc 1: Xác định mục tiêu, nội dung kiến thức kĩ năng cần đạt của bài tập Giáo viên cần chú ý tới đặc thù của các chất hóa học vô cơ là dễ thực hiện trong phòng thí nghiệm và một số chất có ứng dụng lớn trong thực tế, để có thể hướng dẫn học sinh làm thí nghiệm trực tiếp ngoài việc giải bài tập có nội dung thực nghiệm. Hơn nữa bài tập có nội dung thực nghiệm cần hướng tới năng lực thực nghiệm hóa học cho học sinh.

Bƣớc 2: Thiết kế bài tập Chú ý thiết kế một số bài tập mà học sinh có thể thực hành và không thể thực hành mà chỉ làm dạng bài tập mô phỏng, nhưng đều hướng tới hình thành và phát triển năng lực thực nghiệm hóa học cho học sinh.

Bƣớc 3: Lập kế hoạch dạy học cho bài tập Bƣớc 4: Sử dụng bài tập Sử dụng bài tập hóa học vô cơ có nội dung thực nghiệm, cần lưu ý hướng dẫn học sinh tìm hiểu lý thuyết trước khi đưa ra bài tập, vì phần đại cương về kim loại đã trình bày khá rõ ràng về tính chất và cách điều chế kim loại.

Bƣớc 5: Chỉnh lí và hoàn thiện nội dung bài tập Giáo viên cần vận dụng linh hoạt quy trình xây dựng bài tập hóa học vô cơ có nội dung thực nghiệm để xây dựng hệ thống bài tập hóa học có chất lượng và phù hợp với từng đối tượng học sinh.

46

Ví dụ: khi nghiên cứu tính chất của sắt (III) oxit, giáo viên hướng dẫn học sinh nghiên cứu tính oxi hóa của sắt (III) oxit, có thể xây dựng bài tập có nội dung như sau:

Ví dụ: Tiến hành thí nghiệm đƣợc mô tả nhƣ hình vẽ dƣới đây:

Sau thí nghiệm khí X là A. CO2.

B. H2O.

C. hỗn hợp CO2 và CO.

D. CO.

Với bài tập trên giáo viên thiết kế hoạt động dạy học (với thời gian phù hợp), sau khi tiến hành hoạt động dạy học trên lớp giáo viên sẽ điều chỉnh bài tập để phù hợp với đối tượng học sinh.

2.2.3. Xây dựng bài tập có nội dung thực nghiệm phần hóa học vô cơ lớp 12 Khi xây dựng bài tập có nội dung thực nghiệm phần hóa học vô cơ 12 chúng tôi tập trung vào một số loại bài tập mới để hình thành và phát triển năng lực thực nghiệm hóa học cho học sinh như sau: * Bài tập có nội dung thực nghiệm không tiến hành trong phòng thí nghiệm, liên quan đến cách tiến hành thí nghiệm, quan sát, phát hiện, mô tả, giải thích hiện tƣợng thí nghiệm hay sử dụng hình vẽ mô phỏng thí nghiệm. Để giải bài tập dạng này, yêu cầu các em học sinh cần: + Nắm vững: cấu tạo chất, tính chất vật lí, hóa học và phương pháp điều chế các chất đã học.

47

+ Biết các kĩ năng sử dụng dụng cụ, hóa chất; cần biết cách quan sát hiện tượng + Nhận biết và mô tả các hiện tượng: thay đổi màu sắc, kết tủa, bọt khí,… trong thí nghiệm theo thứ tự xảy ra theo lý thuyết và thực tế của thí nghiệm. + Biết dự đoán hiện tượng, nêu hiện tượng và giải thích hiện tượng dựa vào kiến thức đã học. * Bài tập có nội dung thực nghiệm tiến hành trong phòng thí nghiệm. Đây là các bài tập thực hành trực tiếp, yêu cầu học sinh phải có đầy đủ các kĩ năng thực hành trực tiếp và kiến thức lí thuyết vững chắc mới đạt được kết quả cao khi hoàn thành bài tập. Áp dụng phương pháp và quy trình xây dựng bài tập chúng tôi đã tiến hành xây dựng lên các bài tập của các chương như sau 2.2.3.1. Bài tập có nội dung thực nghiệm chƣơng đại cƣơng về kim loại Bài 1: Tính chất hóa học kim loại - Xác định mục tiêu và nội dung: Tính khử của sắt (tác dụng với phi kim, axit, muối).

- Thiết kế bài tập có nội dung: Đề bài: Nhúng một thanh sắt nhỏ vào dung dịch chứa một trong các chất sau: Fe2(SO4)3, Al(NO3)3, CuSO4, NaCl, HNO3 loãng dƣ, HCl, H2SO4 loãng, NH4Cl, Pb(NO3)2. Số trƣờng hợp phản ứng tạo ra dung dịch chứa muối sắt (II) là A.

6.

B. 3.

C. 4.

D. 5.

Đáp án D: Fe + Fe2(SO4)3 → 3FeSO4 Fe + CuSO4 → Cu + FeSO4 Fe + 2HCl → FeCl2 + H2 Fe + H2SO4 → FeSO4 + H2 Fe + Pb(NO3)2 →

Fe(NO3)2 + Pb

Fe không tác dụng với NaCl, NH4Cl. Fe tác dụng với dung dịch HNO3 loãng dư tạo muối sắt (III) nitrat.

48

- Lập kế hoạch: Bài tập trên sẽ sử dụng trong phần củng cố kiến thức (3 phút) sau bài sắt.

- Sử dụng bài tập trên (tuân theo quy trình sử dụng bài tập) - Chỉnh lí và hoàn thiện bài tập (nếu có gì chưa hợp lí sau quá trình sử dụng) * Nhận xét: Bài tập trên học sinh được ôn lại thao tác tiến hành thí nghiệm (nhúng thanh kim loại vào dung dịch phản ứng) phát triển năng lực xác định nguyên liệu, hóa chất thí nghiệm và đề xuất dự đoán phản ứng hóa học xảy ra, hiện tượng của thí nghiệm.

Bài 2: Ăn mòn kim loại - Xác định mục tiêu và nội dung: điều kiện để xảy ra ăn mòn điện hóa học - Thiết kế bài tập có nội dung: Đề bài: Một học sinh lắp dụng cụ thí nghiệm nhƣ hình vẽ bên. Trong trƣờng hợp nào sau đây không xảy ra ăn mòn điện hóa kim loại Zn? A. X là dung dịch CuSO4.

B. X là dung dịch H2SO4 loãng.

C. X là dung dịch NaCl. D. X là nƣớc cất. Đáp án D Để xảy ra ăn mòn điện hóa thì X phải là dung dịch chất điện li. Do vậy X là nƣớc không phải là dung dịch điện li, thì không xảy ra ăn mòn kim loại kẽm.

- Lập kế hoạch: Bài tập trên sẽ sử dụng trong phần củng cố kiến thức (4 phút) sau bài ăn mòn kim loại.

- Sử dụng bài tập trên (tuân theo quy trình sử dụng bài tập).

- Chỉnh lí và hoàn thiện bài tập (nếu có gì chưa hợp lí sau quá trình sử dụng). * Nhận xét: Với bài tập trên, học sinh được rèn luyện thao tác lắp dụng cụ thí nghiệm, sử dụng hóa chất thí nghiệm một các hợp lí, dự kiến các dự đoán về phản ứng hóa học và hiện tượng thí nghiệm.

49

Với phương pháp như trên chúng tôi đã xây dựng được 28 bài tập có nội dung thực nghiệm chương đại cương về kim loại. Các bài tập chủ yếu mới chỉ tập trung vào hình thành và phát triển kĩ năng xác định nguyên liệu, hóa chất cho thí nghiệm, cách lắp dụng cụ thí nghiệm, cách đề xuất các dự đoán hiện tượng thí nghiệm, phân tích và giải thích kết quả của thí nghiệm.

Bài 3: Nêu và giải thích hiện tượng khi cho các viên kẽm vào dung dịch hỗn hợp CuSO4, H2SO4.

Hƣớng dẫn Hiện tượng: Ban đầu H2 thoát ra chậm trên bề mặt viên kẽm. Sau khi có lớp kim loại đồng màu nâu đỏ bám trên bề mặt kẽm thì thấy H2 thoát ra nhanh hơn.

Giải thích: Xảy ra đồng thời hai phản ứng Zn + 2H2SO4 → ZnSO4 + H2↑ Zn + CuSO4 → ZnSO4 + Cu Khi Cu sinh ra bám vào Zn hình thành pin điện Zn-Cu/ddH2SO4, Zn bị ăn mòn điện hóa học đồng thời.

Cực (-) Zn: Zn → Zn2+ + 2e Cực (+) Cu: 2H+ + 2e → H2↑ Bài 4: Để loại bỏ tạp chất CuSO4 có trong dung dịch FeSO4 ta dùng cách nào sau đây?

A. Nhúng thanh kim loại đồng vào dung dịch FeSO4 có lẫn CuSO4.

B. Nhúng thành kim loại sắt vào dung dịch FeSO4 có lẫn CuSO4.

C. Nhúng thanh kim loại nhôm vào dung dịch FeSO4 có lẫn CuSO4.

D. Nhỏ vài giọt dung dịch axit sunfuric loãng vào dung dịch FeSO4 có lẫn CuSO4. Đáp án B Fe + CuSO4 → Cu + FeSO4 Đồng sinh ra bám lên thanh kim loại sắt và được tách ra khỏi dung dịch.

Bài 5: Một học sinh lắp dụng cụ thí nghiệm được mô tả như hình vẽ bên. Hiện tượng xảy ra khi mở nhỏ khóa để nhỏ giọt (rất chậm) xuống cốc hứng là

50

A. Dung dịch chảy xuống cốc hứng có màu xanh lam.

B. Dung dịch chảy xuống cốc hứng có màu nâu đỏ.

C. Lớp mạt sắt bị mỏng dần và tan hết.

D. Dung dịch chảy xuống cốc hứng không màu.

Hƣớng dẫn Đáp án D. Giải thích: Fe + CuSO4 (màu xanh lam)

→

FeSO4

+

Cu

(không màu)

 Hiện tượng: dung dịch CuSO4 chảy chậm qua lớp mạt sắt, mạt sắt tan dần, có lớp kim loại đồng màu nâu đỏ bám lại, dung dịch chảy xuống là sắt (II) sunfat không màu.

Bài 6: Ba thanh kim loại Cu, Al, Fe có kích thước và độ tinh khiết tương đương nhau được kẹp chặt với nhau và kẹp qua tấm bìa trên giá thí nghiệm như hình vẽ dưới đây. Ba quả cầu làm bằng parafin có gắn 3 tấm giấy ghi tên ba kim loại tương ứng.

Hỏi quả cầu parafin nào bị rơi xuống trước?

A. Cu.

B. Al.

C. Fe.

D. Cả ba cùng rơi.

Hƣớng dẫn Đáp án A Kim loại đồng dẫn nhiệt tốt nhất nên quả cầu parafin rơi xuống trước.

Bài 7: Một thí nghiệm được mô tả bởi hình vẽ bên. Hiện tượng quan sát được trong ống nghiệm ở cốc nước lạnh là

51

A. Có chất bột màu đỏ nâu bám vào thành ống nghiệm.

B. Có hơi nước ngưng tụ trong ống nghiệm.

C. Có chất bột màu đen bám vào thành ống nghiệm.

D. Không có hiện tượng gì.

Hƣớng dẫn t  Cu + H2O PTHH xảy ra là: H2 + CuO  0

Hơi nước sinh ra được ngưng tụ trong ống nghiệm ở cốc nước lạnh  Đáp án B Bài 8: Kim loại X không tan trong dung dịch H2SO4 loãng cả khi đun nóng. X là A. Ag.

B. Na.

C. Mg .

D. Al.

Bài 9: Cặp chất nào sau đây không xảy ra phản ứng hóa học?

A. Cu tác dụng với dung dịch FeCl3.

C. Fe tác dụng với dung dịch HCl.

C. Fe tác dụng với dung dịch FeCl3.

D. Cu tác dụng với dung dịch FeCl2.

Bài 10: Dẫn luồng khí CO dư qua hỗn hợp các oxit CuO, Fe2O3, ZnO, MgO nung ở nhiệt độ cao. Sau phản ứng hoàn toàn hỗn hợp rắn còn lại là A. Cu, FeO, ZnO, MgO. C. Cu, Fe, Zn, MgO.

B. Cu, Fe, Zn, Mg. D. Cu, Fe, ZnO, MgO.

Bài 11: Cho lá Al vào dung dịch HCl, có khí thoát ra. Thêm vài giọt dung dịch CuSO4 vào thì A. phản ứng dừng thoát khí.

B. tốc độ thoát khí không đổi.

C. khí thoát ra chậm hơn.

D. khí thoát ra nhiều hơn.

Bài 12: Trường hợp nào sau đây xảy ra ăn mòn điện hóa?

A. Sợi dây bạc nhúng trong dung dịch HNO3.

B. Đốt lá sắt trong khí Cl2.

C. Thanh nhôm nhúng trong dung dịch H2SO4 loãng.

D. Thanh kẽm nhúng trong dung dịch CuSO4.

Bài 13: Dãy gồm các kim loại đều tan được với dung dịch HCl nhưng không tan trong dung dịch HNO3 đặc, nguội là A. Cu, Fe, Al.

B. Cu, Pb, Ag.

C. Al, Fe, Cr. D. Mg, Fe, Al.

52

Bài 14: Hầu hết các kim loại đều có thể khử trực tiếp clo tạo ra muối clorua, khi đốt dây sắt nóng đỏ trong khí clo thì tạo hiện tượng và sản phẩm là A. Xuất hiện khói màu trắng là những hạt chất rắn sắt (III) clorua tạo thành.

B. Xuất hiện khói màu đen là những hạt chất rắn sắt (II) clorua tạo thành.

C. Xuất hiện khói màu đen là những hạt chất rắn sắt (III) clorua tạo thành.

D. Xuất hiện khói màu nâu là những hạt chất rắn sắt (III) clorua tạo thành.

Bài 15: Một học sinh lắp dụng cụ thí nghiệm được mô tả như hình vẽ bên. Hiện tượng không đúng khi mở khóa để nhỏ giọt xuống cốc hứng là A. Có một lớp kim loại màu nâu đỏ bám trên bề mặt lớp mạt sắt B. Dung dịch chảy xuống cốc hứng có màu xanh lam.

C. Lớp mạt sắt bị mỏng dần D. Dung dịch chảy xuống cốc hứng không màu.

Bài 16: Ba thanh kim loại Cu, Al, Fe có kích thước và độ tinh khiết tương đương nhau được kẹp chặt với nhau và kẹp qua tấm bìa trên giá thí nghiệm như hình vẽ dưới đây. Ba quả cầu làm bằng parafin có gắn 3 tấm giấy ghi tên ba kim loại tương ứng.

Hỏi quả cầu parafin nào bị rơi xuống sau cùng?

A. Cu.

B. Al.

C. Fe.

D. Cả ba cùng rơi.

53

Bài 17: Ba thanh kim loại Fe, Al, Cu có kích thước và độ tinh khiết tương đương nhau kẹp chặt với nhau và kẹp qua tấm bìa gắn trên giá thí nghiệm như hình vẽ dưới đây. Ba quả cầu làm bằng parafin có gắn 3 tấm giấy ghi tên ba kim loại tương ứng.

Kết luận nào sau đây là đúng?

A. Quả cầu parfin kim loại nhôm bị rơi xuống trước.

B. Quả cầu parfin kim loại đồng rơi xuống cuối cùng.

C. Các quả cầu vẫn giữ nguyên vị trí sau khi đun nóng các thanh kim loại.

D. Quả cầu parfin kim loại đồng rơi xuống trước.

Câu 18: Một học sinh lắp dụng cụ thí nghiệm như hình vẽ bên. Phát biểu nào sau đây là đúng?

A. Chỉ kim loại Cu bị ăn mòn.

B. Cả Cu và Zn đều bị ăn mòn hóa học.

C. Khí H2 thoát ra trên bề mặt kim loại Zn. D. Khí H2 thoát ra trên cả hai thanh kim loại Cu và Zn. Câu 19: Cho hình bên mô tả thí nghiệm ăn mòn kim loại. Phát biểu nào sau đây không đúng?

A. X là dung dịch H2SO4 loãng thì Zn bị ăn mòn hóa học.

B. X là dung dịch CuSO4 thì Zn bị ăn mòn điện hóa học.

C. X là dung dịch H2SO4 loãng thì Zn vừa bị ăn mòn hóa học vừa bị ăn mòn điện hóa học.

54

D. X là dung dịch NaCl thì Zn và Cu đều không bị ăn mòn.

Bài 20: Cho hai đinh sắt nhúng trong dung dịch NaCl, trong đó một đinh sắt được quấn một đoạn dây kẽm đượng mô tả như hình vẽ dưới đây.

Sau vài ngày quan sát hai đinh sắt thấy hiện tượng A. Đinh sắt ở cốc 1 bị gỉ ở phần ngâm trong dung dịch, còn đinh sắt ở cốc 2 không bị gỉ.

B. Đinh sắt ở cốc 1 không bị gỉ, còn đinh sắt ở cốc 2 bị gỉ ở phần ngâm trong dung dịch.

C. Cả hai đinh sắt bị gỉ như nhau.

D. Cả hai thanh sắt đều không bị gỉ.

Bài 21: Để bảo vệ một đinh sắt trong dung dịch NaCl, người ta đã quấn một đoạn dây Zn như hình vẽ bên. Hỏi người ta đã sử dụng phương pháp nào để bảo vệ đinh sắt trên?

A. Phương pháp bảo vệ bề mặt.

B. Phương pháp điện hóa.

C. Phương pháp cách ly.

D. Phương pháp hóa học.

Bài 22: Một thí nghiệm được mô tả

bởi

hình vẽ bên. Hiện tượng xảy ra trong

thí

nghiệm trên là

55

A. Chất rắn màu đen chuyển thành màu đỏ nâu, có hơi nước ngưng tụ trong ống nghiệm.

B. Chất rắn màu đen chuyển thành màu nâu đỏ và bay hơi, rồi ngưng tụ trong ống nghiệm C. Không có hiện tượng gì.

D. Chất rắn màu đen bùng cháy.

Bài 23: Điều chế kim loại bằng phương pháp nhiệt luyện, người ta lắp dụng cụ và dùng hóa chất được mô tả như hình vẽ dưới đây.

Sau thí nghiệm, thấy ống nghiệm trong cốc nước lạnh có hơi nước ngưng tụ, oxit kim loại X không thể là oxit nào sau đây?

A. FeO.

B. CuO.

C. CaO.

D. Cr2O3.

Bài 24: Tiến hành thí nghiệm được mô tả như hình vẽ dưới đây.

Hiện tượng xảy ra ở cực âm (catot) sau một thời gian tiến hành điện phân là A. Có bọt khí thoát ra.

B. Có chất rắn màu đỏ nâu bám trên bề mặt điện cực.

C. Điện cực tan dần.

D. Không có hiện tượng gì.

56

Bài 25: Tiến hành thí nghiệm được mô tả như hình vẽ dưới đây.

Sau một thời gian điện phân, nhỏ vào hai nhánh chứa hai điện cực vài giọt dung dịch KI và vài giọt hồ tinh bột, hiện tượng quan sát được là A. Ở cực dương dung dịch xuất hiện màu xanh đen.

B. Ở cực âm dung dịch xuất hiện màu xanh đen.

C. Ở cực dương dung dịch xuất hiện kết tủa màu tím.

D. Ở cực dương dung dịch có màu nâu đỏ đậm dần. Đáp án 8A

9D

10C

11D

12D

13C

14D

15B

16C

17D

18D

19C

20A

21B

22A

23C

24B

25A

Bài 26: Chỉ dùng dung dịch HCl hãy làm thí nghiệm để so sánh tính khử của các kim loại Mg, Fe, Cu. Hƣớng dẫn + Cách tiến hành: lấy 3 ống nghiệm đựng cùng thể tích dung dịch HCl (lấy 1/3 ống nghiệm), rồi thả các thanh kim loại Mg, Fe và Cu vào 3 ống nghiệm và quan sát hiện tượng. + Nêu hiện tượng: bọt khí thoát ra trên bề mặt thanh Mg nhiều hơn trên thanh Fe. Còn ống nghiệm đựng thanh Cu thì không hiện tượng gì. + Giải thích: Mg và Fe tác dụng với HCl, Cu không tác dụng với HCl. Mg + 2HCl → MgCl2 + H2↑ Fe + 2HCl → FeCl2 + H2↑

57

+ Nhận xét: Cu có tính khử yếu nhất, Mg có tính khử mạnh hơn Fe nên phản ứng mãnh liệt hơn, bọt khí thoát ra nhiều hơn. + Kết luận: tính khử Mg > Fe > Cu. Bài 27: Bằng phương pháp hóa học, hãy điều chế kim loại Cu từ bột đồng sunfat và thanh sắt.

Hƣớng dẫn + Cách tiến hành: hòa tan bột đồng sunfat vào cốc nước 100ml, rồi đổ vào một ống nghiệm to và thả thanh sắt đã được làm sạch bề mặt (bằng giấy giáp). Đợi một thời gian, khi trên bề mặt thanh sắt thấy phủ một lớp màu nâu đỏ và dung dịch nhạt màu xanh thì nhấc thanh sắt ra, làm khô và lấy mẩu bìa cứng cạo lớp bột đồng bám vào thanh sắt, ta thu được kim loại đồng. + Giải thích: Fe + CuSO4 → FeSO4 + Cu Bài 28: Bằng các hóa chất CuSO4, kẽm viên, dung dịch H2SO4 loãng và các dụng cụ cần thiết, hãy làm thí nghiệm kẽm bị ăn mòn điện hóa.

Hƣớng dẫn + Cách tiến hành: Lấy 2 ống nghiệm đựng cùng lượng dung dịch H2SO4 loãng, thả hai viên kẽm vào hai dung dịch trên, quan sát hiện tượng, nhỏ một vài giọt dung dịch CuSO4 vào một ống nghiệm, quan sát và so sánh hiện tượng giữa hai ống nghiệm. + Nhận xét: Ban đầu 2 ống nghiệm đều có bọt khí xuất hiện như nhau do kẽm bị ăn mòn hóa học

Zn + H2SO4 → ZnSO4 + H2↑

Ống nghiệm nhỏ dd CuSO4 vào bọt khí thoát ra nhanh hơn là ống nghiệm mà kẽm bị ăn mòn điện hóa: Zn + CuSO4 → ZnSO4 + Cu Cực âm (Zn): Zn → Zn2+ + 2e Cức dương (Cu): 2H+ + 2e → H2↑

58

2.2.3.2. Bài tập có nội dung thực nghiệm chƣơng kim loại kiềm, kim loại kiềm thổ, và nhôm Bài 1: Tính chất hóa học của kim loại kiềm thổ - Xác định mục tiêu và nội dung: Tính khử mạnh của kim loại kiềm thổ (tác dụng với nước trong dung dịch ở điều kiện thường), tính bazơ mạnh của Ba(OH)2.

- Thiết kế bài tập có nội dung: Đề bài: Nêu và giải thích hiện tƣợng xảy ra khi cho một mẩu kim loại Ba vào từng dung dịch dƣới đây: a. KHCO3

b. CuSO4

c. (NH4)2SO4

d. AlCl3

Đáp án Khi cho bari vào các dung dịch thì ban đầu đều thấy xuất hiện bọt khí không màu Ba + 2H2O → Ba(OH)2 + H2↑ a. Sau đó thấy xuất hiện kết tủa trắng Ba(OH)2 + KHCO3 → BaCO3↓ + KOH + H2O b. Sau đó thấy xuất hiện hỗn hợp kết tủa màu xanh lam và kết tủa màu trắng Ba(OH)2 + CuSO4 → Cu(OH)2↓ + BaSO4↓ c. Sau đó thấy xuất hiện đồng thời kết tủa trắng và bọt khí có mùi khai Ba(OH)2 + (NH4)2SO4 → BaSO4↓ + 2NH3↑ + 2H2O d. Sau đó xuất hiện kết tủa và kết tủa tan dần 3Ba(OH)2 + 2AlCl3 → 2Al(OH)3↓ + 3BaCl2 2Al(OH)3 + Ba(OH)2 → Ba(AlO2)2 + 4H2O - Lập kế hoạch: Bài tập trên sẽ sử dụng trong phần củng cố kiến thức (4 phút) sau bài kim loại kiểm thổ và hợp chất.

- Sử dụng bài tập trên (tuân theo quy trình sử dụng bài tập) - Chỉnh lí và hoàn thiện bài tập (nếu có gì chưa hợp lí sau quá trình sử dụng) * Nhận xét: Với bài tập trên, học sinh được phát triển năng lực xác định hóa chất, nguyên liệu thí nghiệm, phân tích thí nghiệm, đề xuất các dự đoán về hiện tượng thí nghiệm xảy ra.

59

Bài 2: Hợp chất của nhôm - Xác định mục tiêu và nội dung: Tính lưỡng tính của Al(OH)3.

- Thiết kế bài tập có nội dung: Đề bài: Nhỏ tử từ dung dịch NaOH vào dung dịch Al2(SO4)3 thấy dung dịch vẩn đục. Nhỏ tiếp dung dịch NaOH vào thấy dung dịch trong trở lại. Sau đó nhỏ từ từ dung dịch HCl vào thấy dung dịch vẩn đục, nhỏ tiếp dung dịch HCl thấy dung dịch trở nên trong suốt. Giải thích hiện tƣợng của thí nghiệm trên bằng phƣơng trình phản ứng hóa học xảy ra. Đáp án Nhỏ tử từ dung dịch NaOH vào dung dịch Al2(SO4)3 6NaOH + Al2(SO4)3 → 2Al(OH)3↓ + 3Na2SO4 Nhỏ tiếp dung dịch NaOH vào NaOH + Al(OH)3 → NaAlO2 + 2H2O Nhỏ từ từ dung dịch HCl vào HCl + H2O + NaAlO2 → NaCl + Al(OH)3↓ Nhỏ tiếp dung dịch HCl 3HCl + Al(OH)3 → AlCl3 + 3H2O - Lập kế hoạch: Bài tập trên sẽ sử dụng trong phần củng cố kiến thức (5 phút) sau bài nhôm và hợp chất của nhôm - Sử dụng bài tập trên (tuân theo quy trình sử dụng bài tập) - Chỉnh lí và hoàn thiện bài tập (nếu có gì chưa hợp lí sau quá trình sử dụng) Với phương pháp như trên chúng tôi đã xây dựng được 23 bài tập có nội dung thực nghiệm chương đại cương về kim loại.

Bài 3: Nêu và giải thích hiện tượng khi: a. Cho một mẩu natri vào nước cất. b. Cho một mẩu canxi vào dung dịch magie nitrat. c. Cho một mẩu canxi vào dung dịch natri cacbonat.

Hƣớng dẫn a. Hiện tượng: sủi bọt khí

60

Giải thích: 2Na + 2H2O → 2NaOH + H2↑ b. Hiện tượng: Ban đầu sủi bọt khí, sau một thời gian xuất hiện kết tủa trắng Giải thích: Ca + 2H2O → Ca(OH)2 + H2↑ Ca(OH)2 + Mg(NO3)2 → Mg(OH)2↓+ Ca(NO3)2 c. Hiện tượng: Ban đầu sủi bọt khí, sau một thời gian xuất hiện kết tủa trắng Giải thích: Ca + 2H2O → Ca(OH)2 + H2↑ Ca(OH)2 + Na2CO3 → CaCO3↓ + 2NaOH Bài 4: Hỗn hợp X gồm CaO, Fe3O4, Al2O3. Hòa tan X trong lượng nước dư thu được dung dịch Y và chất rắn không tan Z. Sục khí CO2 vào dung dịch Y, thu được kết tủa.

Cho khí CO dư đi qua Z nung nóng thu được chất rắn T. Cho T vào dung dịch NaOH dư, thấy tan một phần và còn lại chất rắn E. Hòa tan hoàn toàn E trong lượng dư dung dịch H2SO4 loãng, rồi nhỏ tiếp dung dịch KMnO4 vào dung dịch thu được. Viết các phương trình phản ứng hóa học xảy ra trong các thí nghiệm trên.

Hƣớng dẫn Hòa tan X trong lượng nước dư: CaO + 2H2O → Ca(OH)2 + H2↑ Al2O3 + Ca(OH)2 → Ca(AlO2)2 + H2O - dung dịch Y chứa Ca(AlO2)2 - chất rắn không tan Z là hỗn hợp Fe3O4 và Al2O3 dư (do T tan một phần trong NaOH nên Y chỉ chứa Ca(AlO2)2) Sục khí CO2 vào dung dịch Y: 2CO2 + Ca(AlO2)2 + 4H2O → 2Al(OH)3↓ + Ca(HCO3)2 Cho khí CO dư đi qua Z nung nóng: t  3Fe + 4CO2 4CO + Fe3O4  0

- Chất rắn T chứa Fe và Al2O3 Cho T vào dung dịch NaOH dư: Al2O3 + 2NaOH → 2NaAlO2 + H2O - Chất rắn E là Fe

61

Hòa tan hoàn toàn E trong lượng dư dung dịch H2SO4 loãng, rồi nhỏ tiếp dung dịch KMnO4 vào dung dịch thu được: Fe + H2SO4 → FeSO4 + H2 10FeSO4 + 2KMnO4 + 8H2SO4 → 5Fe2(SO4)3 + 2MnSO4 + K2SO4 + 8H2O Bài 5: Nêu hiện tượng và viết phương trình phản ứng xảy ra khi:’ a. Cho kim loại K vào dung dịch AgNO3. b. Cho dung dịch CaSO4 loãng vào dung dịch K2CO3. c. Cho từ từ từng dung dịch các chất sau: HCl, CO2, dung dịch AlCl3 vào mỗi ống nghiệm chứa sẵn dung dịch NaAlO2 cho tới dư.

Hƣớng dẫn a. Hiện tượng: Lúc đầu có bọt khí H2 thoát ra, sau thấy có kết tủa trắng xuất hiện, nhưng chuyển dần sang màu đen.

PTHH: K + H2O → KOH + 1/2H2↑ KOH + AgNO3 → AgOH↓ + KNO3 2AgOH

→

Ag2O↓ + H2O

b. Hiện tượng: xuất hiện kết tủa trắng CaSO4 ít tan trong nước   Ca2+ + SO 24  CaSO4  

CaCO3 có độ tan nhỏ hơn CaSO4 nên có phản ứng xảy ra: K2CO3 → 2K+ + CO 32 Ca2+ + CO 32 → CaCO3↓ c. Cho từ từ dung dịch HCl vào dung dịch NaAlO2 thấy xuất hiện kết tủa trắng, rồi kết tủa tan dần: HCl + H2O + NaAlO2 → Al(OH)3↓ + NaCl 3HCl + Al(OH)3 → AlCl3 + 3H2O Cho từ từ dung dịch CO2 vào dung dịch NaAlO2 thấy xuất hiện kết tủa trắng: CO2 + H2O + NaAlO2 → Al(OH)3↓ + NaHCO3 Cho từ từ dung dịch AlCl3 vào dung dịch NaAlO2 thấy xuất hiện kết tủa trắng:

62

AlCl3 + 6H2O + 3NaAlO2 → 4Al(OH)3↓ + 3NaCl Bài 6: Có một miếng natri để lâu ngoài không khí ẩm đã biến thành sản phẩm X. Cho X vào nước thu được dung dịch Y. Hãy cho biết thành phần có thể có của X, Y và viết phương trình hóa học xảy ra.

Hƣớng dẫn Khi để miếng Na ngoài không khí ẩm có thể xảy ra các phản ứng sau: 4Na + O2 → 2Na2O 2Na + 2H2O → 2NaOH + H2↑ Na2O + H2O → 2NaOH Na2O + CO2 → Na2CO3 2NaOH + CO2 → Na2CO3 + H2O  Hỗn hợp X gồm Na, Na2O, NaOH, Na2CO3. Khi X hòa vào nước thì xảy ra các phản ứng: Na2O + H2O → 2NaOH 2Na + H2O → 2NaOH + H2↑  Trong dung dịch Y chứa các ion: Na+, CO 32 , OH-.

Bài 7: Cho ba dây nhôm vào ba ống nghiệm chứa dung dịch HNO3 với nồng độ khác: - Ở ống nghiệm 1: thấy có khí không màu thoát ra, sau đó hóa nâu trong không khí.

- Ở ống nghiệm 2: thấy thoát ra khí không màu, không mùi, không cháy dưới 10000C - Ở ống nghiệm 3: không thấy khí thoát ra, thu được dung dịch X (khi nhôm tan hết), nhỏ dung dịch NaOH dư vào X thấy sủi bọt khí.

Viết các phương trình phản ứng dưới dạng phân tử và ion thu gọn giải thích hiện tượng xảy ra trong ba ống nghiệm trên.

Hƣớng dẫn - Ở ống nghiệm 1: Al + 4HNO3 → Al(NO3)3 + NO↑ + 2H2O Al + 4H+ + NO 3 → Al3+ + NO↑ + 2H2O (không màu) 2NO + O2 → 2NO2 (màu nâu đỏ)

63

- Ở ống nghiệm 2: 10Al + 36HNO3 → 10Al(NO3)3 + 3N2↑ + 18H2O 10Al + 36H+ + 6NO 3 → 10Al3+ + 3N2↑ + 18H2O N2 là khí không màu, không cháy ở dưới 10000C - Ở ống nghiệm 3: 8Al + 30HNO3 → 8Al(NO3)3 + 3NH4NO3 + 9H2O 8Al + 30H+ + 3NO 3 → 8Al3+ + 3NH 4 + 9H2O Sản phẩm không có khí nên dung dịch có chứa NH4NO3 NH4NO3 + NaOH → NH3↑ + H2O + NaNO3 NH 4 + OH- → NH3↑ + H2O Bài 8: Dung dịch X chứa các muối NH4HCO3, Ca(HCO3)2, KHCO3, CaCl2. Đun dung dịch X đến phản ứng hoàn toàn thu được dung dịch Y. Nhỏ vài giọt dung dịch Y vào dung dịch Ba(OH)2 thấy xuất hiện kết tủa và có khí thoát ra. Nêu hiện tượng và giải thích khi: a. cho dung dịch Y tác dụng với dung dịch MgSO4. b. Nhỏ từ từ dung dịch HCl cho đến dư vào dung dịch Y. c. sục khí SO2 đến dư vào dung dịch Y. Hƣớng dẫn t  CO 32  + CO2↑ + H2O 2HCO 3  0

CO 32 + Ca2+ → CaCO3↓ Dung dịch Y phản ứng với Ba(OH)2 tạo kết tủa và khí nên dung dịch Y chứa các ion: NH 4 , CO 32 , K+, Cl-.

Ba2+ + CO 32 → BaCO3↓ OH- + NH 4 → NH3↑ + H2O a. Khi dung dịch Y tác dụng với dung dịch MgSO4 thấy xuất hiện kết tủa trắng 2Mg2+ + 3CO 32 + 2H2O → MgCO3↓ + Mg(OH)2↓ + 2HCO 3 b. Nhỏ từ từ dung dịch HCl cho đến dư vào dung dịch Y thì ban đầu không thấy hiện tượng gì, một lúc sau xuất hiện bọt khí.

64

CO 32 + H+ → HCO 3 HCO 3 + H+ → CO2↑ + H2O c. Khi sục khí SO2 vào dung dịch Y vẫn thấy bọt khí sủi lên do SO2 có tính axit mạnh hơn CO2 SO2 + CO 32 + H2O → HCO 3 + HSO 3 SO2 + HCO 3

→ CO2↑ + HSO 3

Bài 9: Tiến hành các thí nghiệm sau: Thí nghiệm 1: Cho một mẩu kim loại Na vào lượng dư nước cất. Thí nghiệm 2: Cho một mẩu kim loại Na như TN1 vào dung dịch HCl loãng (với thể tích dung dịch HCl bằng thể tích nước cất ở TN1). Thí nghiệm 3: Cho một lượng bột nhôm (có số mol bằng số mol natri trong TN1) vào lượng dư nước cất (bằng lượng nước ở TN1). Hãy nêu và giải thích hiện tượng trong các thí nghiệm trên, so sánh mức độ xảy ra phản ứng giữa các thí nghiệm.

Hƣớng dẫn - Thí nghiệm 1: Mẩu natri chạy quanh và có bọt khí thoát ra 2Na + 2H2O → 2NaOH + H2↑ - Thí nghiệm 2: Mẩu natri chạy quanh và bùng cháy, bọt khí thoát ra mạnh Na + 2H+ → Na+ + H2↑ - Thí nghiệm 3: Thấy có một ít bọt khí bám trên bề mặt bột nhôm.

2Al + 6H2O → 2Al(OH)3↓ + 3H2↑ Bài 10: Nhỏ từ từ dung dịch K2CO3 vào dung dịch HNO3. Hiện tượng nào sau đây là đúng?

A. Ban đầu không có khí thoát ra, sau một thời gian mới có khí thoát ra.

B. Có khí màu nâu đỏ thoát ra.

C. Ban đầu có khí không màu thoát ra, sau một thời gian xuất hiện khí màu nâu đỏ.

D. Thấy xuất bọt khí không màu thoát ra.

Bài 11: Nhỏ từ từ dung dịch NaOH vào dung dịch X, thấy xuất hiện kết tủa trắng, nhỏ tiếp dung dịch NaOH vào, thấy kết tủa tan tạo dung dịch trong suốt. Sau đó nhỏ từ từ

65

dung dịch HCl vào lại thấy dung dịch vẩn đục màu trắng, nhỏ tiếp dung dịch HCl vào thấy dung dịch trở lại trong suốt. Dung dịch X là A. KAlO2.

B. AlCl3.

C. Fe2(SO4)3.

D. Ba(HCO3)2

Bài 12: Để quan sát màu sắc và ánh kim của kim loại Na được lâu hơn, người ta lấy một mẩu natri đã thấm khô dầu và làm sạch lớp oxit bên ngoài cho vào ống nghiệm khô, rồi đun nóng chảy.

Dùng ống nghiệm nhỏ và dài hơn ấn nhẹ để đẩy kim loại Na đã nóng chảy lên khoảng giữa hai ống nghiệm. Bịt miệng ống nghiệm to để quan sát được ánh kim của Na được lâu hơn. Hình nào mô tả đúng nhất cách làm thí nghiệm trên?

A. Hình 1.

B. Hình 2.

C. Hình 3.

D. Hình 4.

Bài 13: Tiến hành nhiệt phân muối hiđrocacbonat và thử tính chất của khí thoát ra ta lắp dụng cụ và sử dụng hóa chất như thế nào là hợp lí?

66

A. Hình 2 và hình 3.

B. Hình 3 và hình 4.

C. Hình 3.

D. Hình 1.

Bài 14: Đun nóng bột Mg, sau đó đun nóng cát ướt trong ống nghiệm được mô tả bởi hình vẽ dưới đây.

Phản ứng hóa học xảy ra trong thí nghiệm trên là t  Mg(OH)2 + H2 A. Mg + 2H2O  o

t  MgO + H2 B. Mg + H2O  o

t  MgO + Si C. SiO2 + Mg  o

t  MgSiO3 + H2 D. Mg + H2SiO3  o

Bài 15: Đun nóng bột Mg rồi đun nóng cát ướt trong ống nghiệm và thu khí thoát ra, cách bố trí thí nghiệm nào sau đây là hợp lý?

67

A. Hình 1 và 2.

B. Hình 1 và 3.

C. Hình 2 và 4.

D. Hình 1.

Bài 16: Cho thí nghiệm được mô tả bằng hình vẽ sau:

Phản ứng hóa học xảy ra trong thí nghiệm được mô tả trong hình vẽ trên là t  2MgO A. 2Mg + O2 

t  2MgO + C B. 2Mg + CO2 

t  MgCO3 C. Mg + CO2 

t  MgSiO3 + CO D. Mg + SiO2 + CO2 

0

0

0

0

Bài 17: Tiến hành thí nghiệm được mô tả như hình vẽ dưới đây

Phản ứng không thể xảy ra trong thí nghiệm trên là t  2MgO A. 2Mg + O2 

t  Al2O3 + 2Fe B. 2Al + Fe2O3 

t  Al2O3 + 6FeO C. 2Al + 3Fe2O3 

t  3MgO + 2Al D. 3Mg + Al2O3 

0

0

0

0

68

Bài 18: Cho thí nghiệm được mô tả bằng hình vẽ sau đây

Hiện tượng quan sát được ở các ống nghiệm là A. Ống 1 và 3 lá nhôm tan dần, có bọt khí xuất hiện; ống 2 không hiện tượng gì.

B. Ống 3 lá nhôm tan dần, có bọt khí xuất hiện; ống 1 và 2 không hiện tượng gì.

C. Ống 2 và 3 lá nhôm tan dần, có bọt khí xuất hiện; ống 1 không hiện tượng gì.

D. Ống 1 và 2 lá nhôm tan dần, có bọt khí xuất hiện; ống 3 không hiện tượng gì. Đáp án 10C

11B

12A

13C

14B

15B

16B

17D

18B

Bài 19: Hãy tiến hành thí nghiệm theo cách như hình vẽ mô tả dưới đây

Hiện tượng quan sát được của thí nghiệm trên là A. Kim loại Na chạy vòng quanh rồi tan dần, tạo dung dịch màu hồng và khí thoát ra cháy có ngọn lửa màu xanh.

B. Kim loại Na chìm xuống rồi tan dần, tạo dung dịch màu xanh và khí thoát ra cháy có ngọn lửa màu xanh.

C. Kim loại Na tan dần, tạo dung dịch không màu và khí thoát ra cháy có ngọn lửa màu vàng chanh.

69

D. Kim loại Na tan dần, tạo dung dịch không màu và khí thoát ra cháy có ngọn lửa màu xanh.

Hƣớng dẫn PTHH xảy ra: 2Na + 2H2O → 2NaOH + H2↑ Khí H2 thoát ra mạnh, tạo lực đẩy mẩu natri chạy vòng quanh ống nghiệm. Dung dịch tạo thành (NaOH) làm phenolphtalein hóa màu hồng, khí H2 thoát ra cháy cho ngọn lửa màu xanh.  Đáp án A. Bài 20: Hãy tiến hành thí nghiệm với một thanh kim loại nhôm lần lượt được nhúng qua 3 ống nghiệm như hình vẽ (sau khi nhúng qua ống 1 và ống 2, thanh nhôm được rửa sạch và lau khô trước khi nhúng vào ống tiếp theo).

Hiện tượng quan sát được ở các ống nghiệm 1, 2, 3 lần lượt là A. Thanh nhôm tan chậm, thanh nhôm tan nhanh, thanh nhôm tan chậm.

B. Thanh nhôm tan dần và có bọt khí, thanh nhôm tan nhanh, sủi bọt khí mạnh, thanh nhôm không tan.

C. Thanh nhôm tan và có bọt khí, thanh nhôm không tan, thanh nhôm không tan.

D. Không có hiện tượng gì ở cả ba ống nghiệm.

Hƣớng dẫn Nhôm là kim loại có tính khử tương đối mạnh, dễ dàng tan trong axit thông thường, nhưng là một trong những kim loại bị thụ động trong dung dịch HNO3 và H2SO4 đặc, nguội. Nên - Ở ống 1: 2Al + 6HCl → 2AlCl3 + 3H2↑ => có bọt khí xuất hiện - Ở ống 2: Không có hiện tượng gì vì Al bị thụ động trong dung dịch HNO3 đặc nguội.

70

- Ở ống 3: Sau khi qua dung dịch HNO3 Al bị thụ động nên không còn tan trong các dung dịch axit thông thường như dung dịch HCl nữa. => Đáp án C. Bài 21: Hãy tiến hành 4 thí nghiệm được mô tả như hình vẽ dưới đây

Số thí nghiệm xuất hiện bọt khí là A. 1.

B. 2.

C. 3.

D. 4.

Hƣớng dẫn PTHH xảy ra ở các ống nghiệm là 2AlCl3 + 6HCl → 2AlCl3 + 3H2↑ Al bị thụ động trong dung dịch HNO3 đặc nguội 2Al + 3CuSO4 → Al2(SO4)3 + 3Cu 2Al + 2NaOH → 2NaAlO2 + 3H2↑  Có 2 thí nghiệm xuất hiện bọt khí  Đáp án B. Bài 22: Nhỏ vài giọt dung dịch phenolphtalein vào dung dịch NaOH loãng ta thu được dung dịch X. Hỏi dung dịch X có màu gì? Hãy tiến hành tiếp thí nghiệm sau và nêu hiện tượng xảy ra. a. nhỏ từ từ từng giọt dung dịch HCl loãng vào dung dịch X cho đến dư. b. nhỏ từ từ dung dịch AlCl3 cho đến dư vào dung dịch X. c. nhỏ từ từ dung dịch X cho đến dư vào dung dịch AlCl3. d. Nhỏ vài giọt dung dịch Na2CO3 vào dung dịch X. Hƣớng dẫn Dung dịch X có màu hồng. a. Hiện tượng: Màu hồng nhạt dần đến mất màu

71

Giải thích: HCl + NaOH → NaCl + H2O b. Hiện tượng: Ban đầu không hiện tượng gì, sau một thời gian thấy có một lượng nhỏ kết tủa trắng.

Giải thích: AlCl3 + 4NaOH → NaAlO2 + 3NaCl AlCl3 + 3NaOH → Al(OH)3↓ + 3NaCl c. Hiện tượng: Ban đầu xuất hiện kết tủa trắng, sau đó kết tủa tan dần.

Giải thích:

3NaOH + AlCl3 → Al(OH)3↓ + 3NaCl

NaOH + Al(OH)3 → NaAlO2 + 2H2O d. Hiện tượng: màu hồng của dung dịch X đậm dần Giải thích: dung dịch Na2CO3 có môi trường bazơ nên làm màu hồng đậm dần.

Bài 23: Hãy tiến hành các thí nghiệm sau, nêu và giải thích hiện tượng khi cho a. phèn chua tán nhỏ vào nước đục. b. phèn nhôm amoni vào dung dịch nước xođa. c. từ từ dung dịch amoniac đến dư vào dung dịch AlCl3.

Hƣớng dẫn a. Công thức hóa học của phèn chua: K2SO4.Al2(SO4)3.24H2O hay KAl(SO4)2.12H2O. Phèn chua tan vào nước bị thủy phân theo phương trình   2Al(OH)3↓ + K2SO4 + 3H2SO4 2KAl(SO4)2.12H2O + 6H2O  

Kết tủa keo Al(OH)3 sinh ra kéo theo chất bẩn trong nước đục lắng xuống, làm trong nước. b. Công thức hóa học của phèn nhôm amoni: NH4Al(SO4)2.12H2O. Cho phèn nhôm amoni vào nước xôđa thấy có kết tủa trắng và đồng thời có bọt khí xuất hiện.

2Na2CO3 + NH4Al(SO4)2 + H2O → NH3 + Al(OH)3 + 2CO2 + 2Na2SO4 c. Xuất hiện kết tủa trắng AlCl3 + 3NH3 + 3H2O → Al(OH)3 + 3NH4Cl 2.2.3.3. Bài tập có nội dung thực nghiệm chƣơng sắt và một số kim loại quan trọng Bài 1: Tính chất hóa học của hợp chất của sắt - Xác định mục tiêu và nội dung: Tính chất hóa học của hợp chất của sắt

72

- Thiết kế bài tập có nội dung: Đề bài: Cho dung dịch X gồm FeSO4 và Fe2(SO4)3. Nêu và giải thích hiện tƣợng khi cho dung dịch X tác dụng lần lƣợt với các chất sau: a. Dung dịch KMnO4 có chứa H2SO4 loãng. b. Dung dịch brom (nƣớc brom). c. Dung dịch KOH, để ngoài không khí. d. Kim loại đồng. e. Dung dịch HNO3 đặc, nóng. Đáp án a. Hiện tƣợng: màu tím của dung dịch KMnO4 nhạt dần PTHH: 10FeSO4 + 2KMnO4 + 8H2SO4 → 5Fe2(SO4)3 + K2SO4 + 2MnSO4 + 8H2O b. Hiện tƣợng: màu nâu đỏ của dung dịch brom nhạt dần tạo dung dịch màu vàng nâu.

PTHH: FeSO4 + Br2 → Fe2(SO4)3 + FeBr3 c. Hiện tƣợng: xuất hiện kết tủa màu nâu đỏ PTHH: FeSO4 + 2KOH → Fe(OH)2↓ + K2SO4 Fe2(SO4)3 + 6KOH → 2Fe(OH)3↓ + 3K2SO4 4Fe(OH)2 + O2 + 2H2O → 4Fe(OH)3↓ d. Hiện tƣợng: kim loại đồng tan dần, màu vàng nâu của dung dịch chuyển dần sang màu xanh lam nhạt.

PTHH: Fe2(SO4)3 + Cu → 2FeSO4 + CuSO4 e. Hiện tƣợng: Khí màu nâu đỏ thoát ra PTHH: FeSO4 + 4HNO3 → Fe(NO3)3 + H2SO4 + NO2↑ + H2O - Lập kế hoạch: Bài tập trên sẽ sử dụng trong phần củng cố kiến thức (10 phút) sau bài hợp chất của sắt.

- Sử dụng bài tập trên (tuân theo quy trình sử dụng bài tập) - Chỉnh lí và hoàn thiện bài tập (nếu có gì chưa hợp lí sau quá trình sử dụng)

73

Bài 2: Muối crom (VI) - Xác định mục tiêu và nội dung: Tính oxi hóa mạnh của crom (VI) trong môi trường axit.

- Thiết kế bài tập có nội dung: Đề bài: Hãy tiến hành thí nghiệm đƣợc mô tả nhƣ hình vẽ dƣới đây:

Hiện tƣợng quan sát đƣợc trong ống nghiệm bên phải là A. dung dịch nhạt màu dần và có kết tủa nâu đen xuất hiện.

B. dung dịch chuyển từ màu cam đậm sang màu vàng chanh.

C. dung dịch nhạt màu dần rồi mất màu.

D. dịch dịch màu cam chuyển sang màu vàng và có kết tủa nâu đỏ. Đáp án C: PTHH xảy ra là Na2SO3 + H2SO4 → Na2SO4 + H2O + SO2↑ 3SO2 + K2Cr2O7 + H2SO4 (dung dịch màu vàng cam)

→ K2SO4 + Cr2(SO4)3 + H2O (dung dịch không màu)

- Lập kế hoạch: Bài tập trên sẽ sử dụng trong phần củng cố kiến thức (3 phút) sau bài crom và hợp chất của crom - Sử dụng bài tập trên (tuân theo quy trình sử dụng bài tập) - Chỉnh lí và hoàn thiện bài tập (nếu có gì chưa hợp lí sau quá trình sử dụng) Với phương pháp như trên chúng tôi đã xây dựng được 16 bài tập có nội dung thực nghiệm chương đại cương về kim loại, được trình bày ở phần PHỤ LỤC 3

74

2.2.3.4. Bài tập có nội dung thực nghiệm chƣơng phân biệt một số chất vô cơ Bài tập phân biệt một số chất vô cơ được xây dựng dựa trên một số nguyên tắc chung + Dùng thuốc thử (chất đã biết) hoặc tính chất đặc trưng để nhận ra chất chưa biết. + Tùy vào loại bài tập nhận biết được sử dụng thuốc thử không hạn chế hay sử dụng thuốc thử hạn chế hay không dùng thuốc thử nào mà ta đưa ra cách nhận biết phù hợp. + Điều kiện để một phản ứng được dùng để nhận biết: là phản ứng phải có hiện tượng quan sát được bằng các giác quan như: tạo ra chất kết tủa, tạo ra chất khí, tạo ra chất có màu khác với màu chất ban đầu, tạo ra sự phân lớp chất lỏng,….

Sau đây là một số bài tập có nội dung phân biệt một số chất vô cơ.

Bài 1: Nhận biết một số cation - Xác định mục tiêu và nội dung: cách chọn thuốc thử và phương pháp nhận biết các cation Al3+, Zn2+, Fe3+.

- Thiết kế bài tập có nội dung: Đề bài: Có ba ống nghiệm mất nhãn đựng 3 dung dịch AlCl3, ZnCl2 và FeCl3.

Bằng phƣơng pháp hóa học hãy nhận biết mỗi dung dịch trên mà chỉ dùng một thuốc thử sau: a. Dung dịch NH3.

b. Dung dịch K2CO3

Đáp án Lấy mỗi dung dịch một nhỏ làm mẫu thử a. Nhỏ từ từ dung dịch NH3 cho đến dƣ vào mỗi mẫu thử + Nếu mẫu thử nào xuất hiện kết tủa trắng, kết tủa không tan là mẫu thử của dung dịch AlCl3.

AlCl3 + 3NH3 + 3H2O → Al(OH)3↓ + 3NH4Cl

+ Nếu mẫu thử nào xuất hiện kết tủa màu nâu đỏ là mẫu thử của dung dịch FeCl3.

FeCl3 + 3NH3 + 3H2O → Fe(OH)3↓ + 3NH4Cl + Nếu mẫu thử nào xuất hiện kết tủa trắng rồi kết tủa tan dần tạo dung dịch trong suốt là mẫu thử ZnCl2

75

ZnCl2 + 2NH3 + 2H2O → Zn(OH)2↓ + 2NH4Cl Zn(OH)2 + 4NH3 → [Zn(NH3)4](OH)2 b. Nhỏ dung dịch K2CO3 vào các mẫu thử + Nếu mẫu nào vừa có kết tủa trắng vừa có bọt khí là mẫu thử AlCl3 2AlCl3 + 3H2O + 3K2CO3 → 2Al(OH)3↓ + 6KCl + 3CO2↑ + Nếu mẫu nào vừa có kết tủa màu nâu đỏ vừa có bọt khí là mẫu thử FeCl3 2FeCl3 + 3H2O + 3K2CO3 → 2Fe(OH)3↓ + 6KCl + 3CO2↑ + Nếu mẫu nào có kết tủa trắng là mẫu thử ZnCl2 ZnCl2 + K2CO3 → ZnCO3↓ + 2KCl - Lập kế hoạch: Bài tập trên sẽ sử dụng trong phần luyện tập nhận biết các ion kim loại trong dung dịch.

- Sử dụng bài tập trên (tuân theo quy trình sử dụng bài tập) - Chỉnh lí và hoàn thiện bài tập (nếu có gì chưa hợp lí sau quá trình sử dụng) Bài 2: Nhận biết một số anion - Xác định mục tiêu và nội dung: cách chọn thuốc thử và phương pháp nhận biết các anion (CO 32 và HCO 3 ).

- Thiết kế bài tập có nội dung: Đề bài: Chỉ dùng dung dịch BaCl2 và dung dịch HCl hãy trình bày phƣơng pháp nhận biết các dung dịch mất nhãn đựng hỗn hợp các chất: X gồm KHCO3 và K2CO3; Y gồm KHCO3 và K2SO4; Z gồm K2CO3 và K2SO4. Đáp án Lấy mỗi dung dịch một lƣợng nhỏ làm mẫu thử Nhỏ dung dịch BaCl2 cho tới dƣ vào các mẫu thử, các mẫu thử đều tạo kết tủa trắng, lọc lấy kết tủa ở các mẫu thử và cho vào dung dịch HCl dƣ.

- Nếu kết tủa nào tan hoàn toàn tạo bọt khí đó là kết tủa của mẫu thử X. - Nếu kết tủa nào không tan đó là kết tủa của mẫu thử Y. - Nếu kết tủa nào tan một phần tạo bọt khí là kết tủa của mẫu thử Z. PTHH: BaCl2 + K2CO3 → BaCO3↓ + 2KCl BaCl2 + K2SO4 → BaSO4↓ + 2KCl

76

BaCO3 + 2HCl → BaCl2 + H2O + CO2↑ - Lập kế hoạch: Bài tập trên sẽ sử dụng trong phần luyện tập nhận biết các anion gốc axit trong dung dịch.

- Sử dụng bài tập trên (tuân theo quy trình sử dụng bài tập) - Chỉnh lí và hoàn thiện bài tập (nếu có gì chưa hợp lí sau quá trình sử dụng) Với phương pháp như trên chúng tôi đã xây dựng được 10 bài tập có nội dung thực nghiệm chương nhận biết một số chất vô cơ, được trình bày ở phần PHỤ LỤC 4 2.3. Phƣơng pháp và quy trình sử dụng bài tập có nội dung thực nghiệm trong dạy học phần hóa học vô cơ lớp 12 2.3.1. Quy trình sử dụng bài tập có nội dung thực nghiệm phần hóa học vô cơ lớp 12 Quy trình sử dụng bài tập có nội dung thực nghiệm trong dạy học hóa học vô cơ lớp 12 cần chú ý thêm các yêu cầu sau: * Trƣớc giờ lên lớp Giáo viên - Yêu cầu nghiên cứu kĩ phần đại cương về kim loại để áp dụng vào bài mới sẽ nghiên cứu.

- Chuẩn bị các vật dụng hoặc các đồ dùng trong thực liên quan đến chất sẽ nghiên cứu.

Học sinh Nghiên cứu các kĩ năng thực nghiệm hóa học vô trước khi chuẩn bị bài mới * Giờ lên lớp Giáo viên và học sinh cần hợp tác các phần đã chuẩn bị để giờ học thành công. * Sau giờ lên lớp Giáo viên Đánh giá năng lực nhận thức phần hóa học vô cơ và năng lực vận dụng kiến thức của học sinh thông qua các biểu hiện của học sinh trong quá trình dạy học.

Học sinh

77

Tự đánh giá năng lực nhận thức và vận dụng kiến thức của mình trên cơ sở làm các bài tập về nhà có nội dung thực nghiệm mà giáo viên cho.

2.3.2. Phương pháp sử dụng bài tập có nội dung thực nghiệm phần hóa học vô cơ lớp 12 2.3.2.1. Sử dụng bài tập có nội dung thực nghiệm hóa học vô cơ lớp 12 trong giờ nghiên cứu tài liệu mới Trong giờ nghiên cứu tài liệu mới, bài tập có nội dung thực nghiệm được lựa chọn thường là các bài tập đơn giản, mô tả các phản ứng hóa học trong sách giáo khoa, nhằm hình thành khái niệm mới, giải quyết vấn đề đặt ra hay củng cố kiến thức vừa mới học.

Ví dụ 1: Sử dụng bài tập có nội dung thực nghiệm để hình thành khái niệm ăn mòn điện hóa học: Cho học sinh quan sát thí nghiệm sau: (giáo viên tiến hành thí nghiệm hoặc giáo viên mô tả thí nghiệm bằng tranh vẽ)

Yêu cầu trả lời các câu hỏi sau: - Nêu hiện tượng xảy ra trong thí nghiệm trên (hoặc dự đoán hiện tượng thí nghiệm trên – trong trường hợp thí nghiệm mô phỏng bằng hình vẽ).

- Nhận xét (dự đoán) về giá trị vôn kế.

- Nhận xét về hiện tượng ăn mòn kim loại trong trường hợp này khác gì với hiện tượng ăn mòn hóa học đã học.

- Kết luận về khái niệm ăn mòn điện hóa học. => Lời bình: Bài tập này nhằm mục đích kiểm tra, rèn luyện kĩ năng quan sát hiện tƣợng, nhận xét và kết luận của học sinh. Qua đó học sinh chủ động, tích cực tìm

78

kiếm thông tin, xây dựng việc hình thành kiến thức mới, giúp học sinh hiểu và khắc sâu kiến thức một cách logic và đúng bản chất hóa học.

Ví dụ 2: Sử dụng bài tập có nội dung thực nghiệm để giải quyết vấn đề đặt ra là: nhôm là kim loại, mà tính chất chung của kim loại là không tác dụng với bazơ, vậy vì sao kim loại nhôm tan trong dung dịch bazơ mạnh?

Khi dạy học bài nhôm và hợp chất của nhôm, phần tính chất hóa học của nhôm: Tác dụng với dung dịch kiềm. Giáo viên cho học sinh quan sát thí nghiệm sau (giáo viên làm thí nghiệm hoặc mô tả thí nghiệm bằng hình ảnh)

Yêu cầu học sinh quan sát thí nghiệm và trả lời các câu hỏi sau (khi GV trực tiếp làm thí nghiệm hoặc cho HS làm thí nghiệm): - Nêu và giải thích hiện tượng thí nghiệm.

- Nhận xét về tính chất của nhôm.

- Nhôm có phải kim loại lưỡng tính không?

Khi giáo viên dùng hình vẽ để mô phỏng thí nghiệm thì yếu cầu học sinh Em hãy quan sát mô hình thí nghiệm và trả lời các câu hỏi sau: - Dự đoán hiện tượng và giải thích hiện tượng thí nghiệm trên.

- Nhận xét về tính chất của nhôm.

- Nhôm có phải kim loại lưỡng tính không? => Lời bình: Bài tập này nhằm mục đích khắc sâu kiến thức cho học sinh, thông qua hiện tƣợng trực quan. Nếu chỉ giải thích cho học sinh bằng lời và phƣơng trình phản ứng thì sẽ gặp khó khăn, bởi theo kiến thức cũ, kim loại không tác dung với bazơ, mà ở phần trƣớc đó có tính chất nhôm tác dụng với nƣớc. Nên nếu phần tính

79

chất này học sinh đƣợc quan sát thí nghiệm thì học sinh sẽ giải quyết các vấn đề đặt ra một cách khoa học, chứ không phải là chấp nhận kiến thức một cách thụ động.

Từ đó học sinh ghi nhớ kiến thức có logic và hệ thống hơn; dễ nhớ và nhớ sâu hơn; đồng thời rèn luyện kĩ năng quan sát, phân tích hiện tƣợng thí nghiệm và đƣa ra kết luận về kiến thức.

Ví dụ 3: Sử dụng một số bài tập có nội dung thực nghiệm sau để củng cố kiến thức vừa mới học bài nhôm và hợp chất của nhôm: Bài 1: Để điều chế nhôm hiđroxit ta thực hiện thí nghiệm nào sau đây?

A. Cho dung dịch NaOH dư tác dụng với dung dịch AlCl3.

B. Cho dung dịch NH3 dư tác dụng với dung dịch AlCl3.

C. Cho dung dịch Ba(OH)2 vừa đủ vào dung dịch Al2(SO4)3.

D. Cho Al2O3 tác dụng với nước.

Bài 2: Một thanh kim loại nhôm lần lượt được nhúng qua 3 ống nghiệm như hình vẽ (sau khi nhúng qua ống 1 và ống 2, thanh nhôm được rửa sạch và lau khô trước khi nhúng vào ống tiếp theo).

Hiện tượng quan sát được ở các ống nghiệm 1, 2, 3 lần lượt là A. Thanh nhôm tan chậm, thanh nhôm tan nhanh, thanh nhôm tan chậm.

B. Thanh nhôm tan dần và có bọt khí, thanh nhôm tan nhanh, sủi bọt khí mạnh, thanh nhôm không tan.

C. Thanh nhôm tan và có bọt khí, thanh nhôm không tan, thanh nhôm không tan.

D. Không có hiện tượng gì ở cả ba ống nghiệm.

Bài 3: Tiến hành thí nghiệm được mô tả như hĩnh vẽ dưới đây

80

Phản ứng không thể xảy ra trong thí nghiệm trên là t  2MgO A. 2Mg + O2  0

t  Al2O3 + 2Fe B. 2Al + Fe2O3  0

t  Al2O3 + 6FeO C. 2Al + 3Fe2O3 

t  3MgO + 2Al D. 3Mg + Al2O3 

0

0

Bài 4: Tiến hành 4 thí nghiệm được mô tả như hình vẽ dưới đây

Số thí nghiệm xuất hiện bọt khí là A. 1.

B. 2.

C. 3.

D. 4.

=> Lời bình: Qua các bài tập củng cố trên học sinh một mặt củng cố kiến thức vừa học về tính chất của nhôm và hợp chất của nhôm; mặt khác giáo viên cũng kiểm tra, rèn luyện đƣợc kĩ năng phân tích dụng cụ hóa chất, quan sát, nêu và giải thích hiện tƣợng thí nghiệm.

Ví dụ 4: Giáo án bài: NHÔM VÀ HỢP CHẤT CỦA NHÔM, có sử dụng bài tập có nội dung thực nghiệm để phát triển năng lực thực nghiệm cho học sinh (PHỤ LỤC 5) 2.3.2.2. Sử dụng bài tập có nội dung thực nghiệm hóa học vô cơ lớp 12 trong giờ ôn tập, luyện tập.

Trong giờ ôn tập và luyện tập, hoạt động chủ yếu của giáo viên và học sinh là hệ thống kiến thức và thực hiện các hoạt động giải bài tập. Vì vậy việc sử dụng các bài tập có nội dung thực nghiệm giúp học sinh ôn tập một cách hứng thú và khắc sâu kiến thức.

81

Ví dụ: Giáo án luyện tập: TÍNH CHẤT CỦA KIM LOẠI KIỀM, KIM LOẠI KIỀM THỔ VÀ HỢP CHẤT CỦA CHÚNG, sử dụng bài tập có nội dung thực nghiệm nhằm phát triển năng lực thực nghiệm cho học sinh (PHỤ LỤC 6).

2.3.2.3. Sử dụng bài tập có nội dung thực nghiệm hóa học vô cơ lớp 12 trong giờ thực hành Giờ thực hành là giờ học mà học sinh được rèn luyện kĩ năng thực hành một cách hiệu quả và thực tế nhất. Những yêu cầu của thí nghiệm thực hành cũng chính là các bài tập hóa học đặt ra cho các em học sinh, để chứng minh tính chất của các chất, để đánh giá chính xác kĩ năng thực hành thực tế của học sinh. Ngoài ra, sử dụng thêm một số bài tập có nội dung thực nghiệm trong và sau hoạt động thực hành giúp học sinh tổng hợp kiến thức, phát triển tư duy và hoàn thiện kĩ năng thực hành.

Ví dụ: Giáo án bài thực hành 6: TÍNH CHẤT CỦA NATRI, MAGIE, NHÔM VÀ HỢP CHẤT CỦA CHÚNG có sử dụng bài tập có nội dung thực nghiệm nhằm phát triển năng lực thực nghiệm của học sinh. (PHỤ LỤC 7) 2.3.2.4. Sử dụng bài tập có nội dung thực nghiệm hóa học vô cơ lớp 12 trong kiểm tra và thi Trong hầu hết các đề kiểm tra trong hầu hết các kì thi, yêu cầu đề kiểm tra môn hóa luôn có phần bắt buộc về nội dung là có các bài tập mô tả thí nghiệm thực hành (bằng hình vẽ hay mô tả bằng lời). Đây là một trong những hình thức đánh giá năng lực lĩnh hội kiến thức hóa học, cũng như đánh giá về năng lực thực hành hóa học của học sinh phù hợp với điều kiện dạy và học hóa học ở nước ta.

Ví dụ: Đề kiểm tra 1 tiết CHƢƠNG KIM LOẠI KIỀM, KIM LOẠI KIỀM THỔ, NHÔM có sử dụng bài tập có nội dung thực nghiệm để đánh giá năng lực thực nghiệm của học sinh (PHỤ LỤC 8).

2.4. Thiết kế bộ công cụ đánh giá năng lực thực nghiệm cho học sinh 2.4.1. Cơ sở thiết kế bộ công cụ đánh giá năng lực thực nghiệm Để thiết kế bộ công cụ đánh giá năng lực thực nghiệm của học sinh, giáo viên cần thu thập, phân tích thông tin về thái độ của người học khi học các nội dung đề tài đang nghiên cứu thông qua thiết kế bảng hỏi để học sinh tự đánh giá. Bên

82

cạnh đó, giáo viên cần quan sát, đánh giá thái độ học tập, đánh giá kĩ năng trình diễn, kĩ năng báo cáo, năng lực học tập của học sinh dựa trên một loạt các tiêu chí mà giáo viên thiết kế trong bảng kiểm. Từ đó giúp học sinh tự ý thức được bản thân nên học cái gì, học như thế nào và cần điều chỉnh hoạt động học tập như thế nào cho phù hợp.

2.4.2. Thiết kế bảng kiểm quan sát Bảng 2.3. Bảng kiểm quan sát năng lực thực nghiệm của học sinh (PHỤ LỤC 9) 2.4.3. Thiết kế bảng hỏi Bảng 2.4. Bảng hỏi tự đánh giá thái độ của ngƣời học TT

Vấn đề

Các phƣơng án lựa chọn Đồng ý

Phân vân Không đồng ý

Thực nghiệm là cơ sở của các khái 1

niệm hóa học; các định luật hóa học; tính chất của chất hóa học.

Học bài này/bài kiểm tra này sử dụng

2

bài tập có nội dung thực nghiệm làm tôi hứng thú học tập và tiếp thu kiến thức

3

dễ dàng hơn.

Học bài này xong tôi đã rèn luyện được kĩ năng quan sát, mô tả hiện tượng và

4

giải thích hiện tượng thí nghiệm.

Tôi thích được làm thí nghiệm hóa học khi học bài này.

2.4.4. Thiết kế phiếu tự đánh giá kết quả của HS Bảng 2.5. Phiếu tự đánh giá năng lực thực nghiệm của HS (PHỤ LỤC 10) 2.4.5. Thiết kế bài kiểm tra Để thực hiện đánh giá học sinh được sâu sắc, giáo viên có thể thiết kế các bài kiểm tra với các hình thức khác nhau theo quy trình như sau:

83

- Bước 1: Xác định mục tiêu cần đánh giá, lập ma trận đề kiểm tra, xây dựng đề kiểm tra và đáp án đề kiểm tra.

- Bước 2: Cho học sinh làm bài kiểm tra.

- Bước 3: Giáo viên đưa ra đáp án và thang điểm để học sinh tự chấm bài của mình và chấm chéo bài cho nhau.

- Bước 4: Giáo viên chấm bài của học sinh, nhận xét học sinh làm bài kiểm tra và cả học sinh chấm bài kiểm tra đó.

- Bước 5: Giáo viên trả bài kiểm tra cho học sinh, nhận xét chi tiết ưu điểm và nhược điểm của mỗi học sinh.

Chúng tôi tiến hành thiết kế 3 đề kiểm tra có sử dụng nội dung thực nghiệm để đánh giá kết quả học tập cũng như năng lực thực nghiệm của học sinh khi nghiên cứu chương kim loại kiềm, kim loại kiềm thổ và nhôm. ĐỀ SỐ 1: ĐỀ KIỂM TRA 15 PHÚT – LUYỆN TẬP KIM LOẠI KIỀM, KIM LOẠI KIỀM THỔ VÀ HỢP CHẤT (PHỤ LỤC 11). ĐỀ SỐ 2: ĐỀ KIỂM TRA 15 PHÚT – NHÔM VÀ HỢP CHẤT CỦA NHÔM (PHỤ LỤC 12). ĐỀ SỐ 3: ĐỀ KIỂM TRA 45 PHÚT – KIM LOẠI KIỀM, KIM LOẠI KIỀM THỔ, NHÔM VÀ HỢP CHẤT (PHỤ LỤC 8).

Các đề kiểm tra trên chúng tôi sẽ sử dụng để tiến hành thực nghiệm tại các lớp 12 của các trường THPT trong hai huyện và được trình bày ở chương 3.

Tiểu kết chƣơng 2 Dựa trên những cơ sở lí luận và thực tiễn đã nghiên cứu ở chương 1, chúng tôi đã tiến hành: Phân tích mục tiêu, đặc điểm nội dung kiến thức của phần hóa học vô cơ lớp 12.

Xác định phương pháp và quy trình xây dựng bài tập có nội dung thực nghiệm.

Xây dựng các bài tập có nội dung thực nghiệm phần hóa học vô cơ lớp 12 theo các chương: Đại cương kim loại, kim loại kiềm – kim loại kiềm thổ - nhôm, sắt và một số kim loại quan trọng, nhận biết một số hợp chất vô cơ. Các bài tập được xây dựng dựa trên các phương pháp và quy trình chung về xây dựng bài tập hóa học nói chung, các

84

bài tập có nội dung nhằm hình thành và phát triển năng lực thực nghiệm cho học sinh trung học phổ thông hiên nay.

Sử dụng các bài tập có nội dung thực nghiệm nhằm phát triển năng lực thực nghiệm hóa học cho học sinh thông qua dạy học một số bài trong phần hóa học vô cơ lớp 12. Cụ thể: + Trong giờ dạy nghiên cứu bài mới: thông qua giáo án dạy bài nhôm và hợp chất và ví dụ đi kèm. + Trong giờ ôn tập, luyện tập: thông qua giáo án dạy bài luyện tập về kim loại kiềm, kim loại kiềm thổ. + Trong giờ thự hành: thông qua giáo án bài thực hành về kim loại kiềm – kim loại kiềm thổ - nhôm và hợp chất của chúng. + Trong kiểm tra và thi: thông qua bài kiểm tra 1 tiết chương kim loại kiềm – kim loại kiềm thổ - nhôm và hợp chất của chúng.

Thiết kế bộ công cụ đánh giá năng lực thực nghiệm hóa học của học sinh trong dạy học phần hóa học vô cơ lớp 12.

85

CHƢƠNG 3 THỰC NGHIỆM SƢ PHẠM 3.1. Mục đích và nhiệm vụ của thực nghiệm sƣ phạm 3.1.1. Mục đích thực nghiệm sư phạm - Thực nghiệm sư phạm để khẳng định tính định hướng đúng đắn của để tài trên cơ sở nghiên cứu lí luận và thực tiến của đề tài.

- Chúng tôi tiến hành thực nghiệm sư phạm nhằm xác định hiệu quả và tính khả thi của việc bước đầu áp dụng đề tài vào thực tiễn dạy học.

- Thực nghiệm sư phạm giúp chúng tôi tích lũy kinh nghiệm và điều chỉnh quá trình áp dụng đề tài vào thực tiễn.

3.1.2. Nhiệm vụ thực nghiệm - Lựa chọn đối tượng học sinh để tổ chức thực nghiệm sư phạm và đối tượng học sinh đối chứng thực nghiệm.

- Thiết kế tài liệu thực nghiệm theo nội dung luận văn.

- Tiến hành thực nghiệm tại đối tượng học sinh thực nghiệm.

- Thống kê, xử lí, phân tích kết quả thực nghiệm. Đánh giá hiệu quả của phương pháp sử dụng bài tập có nội dung thực nghiệm trong việc tích cực hóa hoạt động nhận thức, phát triển năng lực thực nghiệm hóa học cho học sinh lớp 12 trường THPT Đồng Đậu và trường THPT Yên Lạc thuộc huyện Yên Lạc tỉnh Vĩnh Phúc.

3.2. Nội dung thực nghiệm 3.2.1. Chọn đối tượng và địa bàn thực nghiệm Chúng tôi đã tiến hành thực nghiệm sư phạm tại 8 lớp 12 của 4 trường THPT thuộc huyện Yên Lạc – Vĩnh Phúc và thành phố Vĩnh Yên – Vĩnh Phúc, là những trường có cơ sở vật chất tương đối đầy đủ, hiện đại so với các trường trong địa bàn huyện, được thể hiện cụ thể ở bảng sau:

86

Bảng 3.1. Đối tƣợng, địa bàn thực nghiệm sƣ phạm Trƣờng THPT

Lớp thực

Lớp đối chứng

Giáo viên thực hiện

nghiệm Đồng Đậu

Lớp

Số HS

Lớp

12A1

40

12A2

12A1

39

12A1

12A

12A2

39

39

Nguyễn Anh Tuấn

12A2

43

Phạm Thị Hải

40

Hoàng Thị Kim

(ĐC3)

(TN3) Trần Phú

Nguyễn Thị Quyên

(ĐC2)

(TN2) Yên Lạc

39

(ĐC1)

(TN1) Yên Lạc 2

Số HS

39

(TN4)

12B (ĐC4)

Liên

Các cặp lớp thực nghiệm và đối chứng ở mỗi trường mà chúng tôi lựa chọn đều có sĩ số và học lực tương đương nhau dựa trên kết quả học tập học kì I lớp 12 năm học 2017 – 2018. Giáo viên thực hiện thực nghiệm trên lớp thực nghiệm theo kế hoạch bài dạy có sử dụng những nội dung đề xuất trong đề tài, ở lớp đối chứng thì giáo viên dạy theo kế hoạch bài dạy thông thường vẫn sử dụng từ trước tới nay. Các bài dạy thực nghiệm và bài kiểm tra đánh giá được thể hiện qua bảng 3.2. Chúng tôi đã đánh giá kết quả học tập của học sinh thực nghiệm và đối chứng trong thời gian tiến hành thực nghiệm với cùng nội dung đề kiểm tra, cùng giáo viên đánh giá.

Bảng 3.2. Bài dạy thực nghiệm sƣ phạm và bài kiểm tra đánh giá STT

Bài dạy thực nghiệm

Bài kiểm tra

1

Luyện tập: Kim loại kiềm, kim

Bài kiểm tra 15 phút sau giờ học

loại kiềm thổ và hợp chất của chúng 2 3

Nhôm và hợp chất của nhôm

Bài kiểm tra 15 phút sau giờ học Bài kiểm tra 1 tiết (45 phút) sau hai bài dạy.

87

Chúng tôi đã tiến hành thực nghiệm đồng thời tại 4 trường trong thời gian tử ngày 8/01/2018 đến ngày 10/02/2018 – năm học 2017 – 2018.

- Đánh giá kết quả thực nghiệm qua bảng kiểm quan sát và phiếu tự đánh giá (đánh giá định tính) và đánh giá qua các bài kiểm tra (đánh giá định lượng).

3.2.2. Tiến hành thực nghiệm Để tiến hành thực nghiệm một cách thuận lợi nhất chúng tôi đã trao đổi trước với giáo viên cùng thực nghiệm một số nội dung như sau: - Thống nhất về nội dung kiến thức, phương pháp dạy học và đề kiểm tra ở các lớp thực nghiệm và đối chứng.

- Thống nhất về phương pháp đánh giá sự phát triển năng lực thực nghiệm thông qua bảng kiểm quan sát và bảng hỏi, sao cho trong quá trình học tập và đánh giá, học sinh cần nghiêm túc, hứng thú và tích cực hoạt động.

- Thống nhất cách đánh giá bài kiểm tra trên thang điểm đáp án đã quy định, thu thập số liệu thực nghiệm sư phạm.

- Trao đổi với học sinh một số hoạt động học tập cần chuẩn bị trước khi tới lớp tham gia thực nghiệm.

Sau khi tiến hành các hoạt động dạy học trên lớp, chúng tôi yêu cầu học sinh ôn tập và tiến hành đánh giá học sinh của các lớp thực nghiệm qua 3 bài kiểm tra theo kế hoạch.

Chấm bài kiểm tra, xử lí kết quả thu được và rút ra kết luận.

3.3. Kết quả thực nghiệm sƣ phạm 3.3.1. Kết quả thực nghiệm sư phạm qua bảng kiểm quan sát Qua đánh giá năng lực thực nghiệm hóa học của học sinh bằng bảng kiểm quan sát (phụ lục 11) chúng tôi đã thống kê kết quả thu được của 157 học sinh ở hai lớp thực nghiệm và hai lớp đối chứng ở bảng 3.3.

88

Bảng 3.3. Kết quả đánh giá học sinh qua bảng kiểm quan sát về năng lực thực nghiệm hóa học của học sinh Năng lực thực nghiệm hóa học

Điểm trung bình TN1

ĐC1

TN2

ĐC2

1. Đưa ra câu hỏi TN

2,56

2,18

2,60

2,29

2. Đề xuất các dự đoán

2,72

2,20

2,63

2,39

3. Đề xuất các phương án TN

2,51

2,08

2,55

2,21

4. Xác định phương án TN

2,56

2,15

2,60

2,34

5. Đề xuất nguyên liệu, thiết bị hóa chất.

2,41

2,10

2,53

2,24

6. Mô tả thiết bị TN

2,64

2,20

2,65

2,42

7. Xác định quy trình TN

2,64

2,13

2,68

2,29

8. Lựa chọn nguyên liệu, thiết bị hóa chất

2,54

2,05

2,68

2,26

2,56

2,28

2,73

2,24

10. Thực hiện quy trình TN

2,64

2,30

2,65

2,18

11. Thu thập thông tin, kết quả TN

2,51

2,20

2,58

2,16

12. Xử lí kết quả TN

2,26

1,98

2,48

2,03

TN 9. Sử dụng nguyên liệu, thiết bị hóa chất đã lựa chọn

89

13. Phân tích kết qủa TN

2,48

2,08

2,60

2,21

14. Rút ra kết luận về kiến thức

2,54

2,15

2,65

2,29

15. Đề xuất phương án TN thành công.

2,36

1,90

2,38

2,16

Kết quả đánh giá năng lực thực nghiệm của học sinh qua bảng kiểm quan sát, cho thấy ở các lớp thực nghiệm, học sinh có năng lực thực nghiệm tốt hơn học sinh ở lớp đối chứng. Cụ thể như: - Năng lực đề xuất dự đoán điểm trung bình của lớp thực nghiệm là 2,72 và 2,63 còn lớp đối chứng là 2,2 và 2,39.

- Năng lực mô tả thí nghiệm điểm trung bình của các lớp thực nghiệm là 2,64 và 2,65 còn lớp đối chứng là 2,2 và 2,42.

- Năng lực xác định quy trình thí nghiệm ở các lớp thực nghiệm điểm trung bình là 2,64 và 2,68 còn các lớp đối chứng điểm trung bình là 2,13 và 2,29.

- Năng lực thực hiện quy trình thí nghiệm, năng lực phân tích và rút ra kết luận về kiến thức cũng có điểm trung bình ở các lớp thực nghiệm từ 2,48 đến 2,65 còn điểm ở các lớp đối chứng từ 2,15 đến 2,29.

Ngoài đánh giá điểm trung bình bảng kiểm quan sátcủa học sinh các lớp thực nghiệm và đối chứng thì chúng tôi quan sát thái độ và hành đồng của học sinh các lớp, cho thấy học sinh ở các lớp thực nghiệm chủ động, tự tin và tích cực tiến hành các hoạt động thực nghiệm hơn các lớp đối chứng. Vì vậy, tiến hành thực nghiệm đề tài giúp học sinh tại các lớp thực nghiệm hình thành và phát triển năng lực thực nghiệm tốt hơn học sinh tại các lớp đối chứng.

3.3.2. Kết quả thực nghiệm sư phạm qua bài kiểm tra 3.3.2.1. Kết quả các bài kiểm tra Kết quả thực nghiệm được thể hiện cụ thể ở các bảng 3.4 và 3.5 dưới đây.

(Bài kiểm tra số 3 quy về thang điểm 10, các điểm lẻ được làm tròn về điểm nguyên theo quy tắc làm tròn).

90

Bảng 3.4. Kết quả các bài kiểm tra Đối

Bài kiểm

tƣợng

tra

0

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

TN1

1

0

0

0

0

1

7

8

8

9

5

2

2

0

0

0

0

1

6

8

9

8

6

2

3

0

0

0

1

2

5

8

9

10

4

1

1

0

0

0

2

5

10

8

7

4

3

0

2

0

0

0

1

6

9

10

8

3

2

0

3

0

0

0

3

5

10

8

7

4

2

0

1

0

0

0

0

2

5

8

9

7

6

2

2

0

0

0

0

1

4

6

10

10

5

3

3

0

0

0

0

2

5

7

9

8

6

2

1

0

0

0

2

7

10

9

5

4

2

0

2

0

0

0

1

8

9

10

6

4

1

0

3

0

0

0

3

6

9

9

6

3

3

0

1

0

0

0

0

3

5

6

9

10

4

2

2

0

0

0

1

2

6

6

9

8

4

3

3

0

0

0

1

3

5

7

9

10

3

1

1

0

0

0

5

9

10

9

3

4

3

0

2

0

0

0

4

10

9

10

5

3

2

0

3

0

0

0

3

8

11

8

7

4

2

0

1

0

0

0

1

2

4

6

9

10

5

2

2

0

0

0

0

3

5

5

10

10

4

2

3

0

0

0

1

3

4

5

11

9

4

2

ĐC1

TN2

ĐC2

TN3

ĐC3

TN4

Số học sinh đạt điểm Xi

91

ĐC4

1

0

0

0

5

8

8

8

5

3

3

0

2

0

0

0

4

9

8

9

3

4

3

0

3

0

0

0

3

9

8

8

5

5

2

0

Bảng 3.5. Tổng hợp kết quả các bài kiểm tra Bài kiểm tra 1

2

3

Số học sinh đạt điểm Xi

Đối

Số học

tƣợng

sinh

0

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

TN

157

0

0

0

1

8

21

28

35

36

20

8

ĐC

161

0

0

0

14

29

38

34

20

15

11

0

TN

157

0

0

0

1

7

21

25

38

36

19

10

ĐC

161

0

0

0

10

33

35

39

22

14

8

0

TN

157

0

0

0

3

10

19

27

38

37

17

6

ĐC

161

0

0

0

12

28

38

33

25

16

9

0

3.3.2.2. Xử lí kết quả các bài kiểm tra * Phương pháp xử lí kết quả các bài kiểm tra: Chúng tôi đã sử dụng phương pháp thống kê toán học để đánh giá kết quả thực nghiệm sư phạm như sau

1 - Điểm trung bình cộng: X  n

k

 m .x i 1

i

i

Trong đó: n – số HS, mi – số HS đạt điểm xi.

- Phƣơng sai (S2) và độ lệch chuẩn (S): Là các tham số đo mức độ phân tán của các số liệu quanh giá trị trung bình cộng:



1 k S   mi x i  X n  1 i 1 2



2

2  k  k   1 2   n mi x i    mi x i    n  1 n   i 1  i 1  

Trong đó n: là số học sinh S  S2

 Độ lệch chuẩn càng nhỏ bao nhiêu thì số liệu càng ít phân tán bấy nhiêu.

92

- Hệ số biến thiên V:

V

S 100% X

Giá trị V

Độ dao động

0 – 10%

Nhỏ

10 – 30%

Trung bình

30 – 100%

Lớn

Với độ dao động nhỏ hoặc trung bình thì kết quả thu được đáng tin cậy, ngược lại với độ dao động lớn thì kết quả thu được không đáng tin cậy.

- Mô tả các dữ liệu thống kê Phép kiểm chứng t-test độc lập cho phép xác định mức khác biệt giữa điểm trung bình của hai nhóm ĐC và TN có xảy ra ngẫu nhiên hay không. Tính giá trị p của phép kiểm chứng t-test, trong đó p là khả năng xảy ra ngẫu nhiên.

Trong phép kiểm chứng t-test độc lập: Giá trị p

Giá trị trung bình của 2 nhóm

p  0,05

Có khác biệt rõ rệt

p > 0,05

Không khác biệt rõ rệt

Quy mô ảnh hưởng dùng đánh giá tầm cỡ ảnh hưởng của tác động. Độ chênh lệch giá trị trung bình chuẩn (SMD) chính là công cụ đo mức độ ảnh hưởng.

Công thức tính mức độ ảnh hưởng sử dụng độ chênh lệch trung bình chuẩn: ES =

X TN  X ĐC S ĐC

Giá trị SMD

Ảnh hưởng

< 0,2

Rất nhỏ

0,2 – 0,49

Nhỏ

0,5 – 0,79

Trung bình

0,8 - 1

Lớn

>1

Rất lớn

93

* Kết quả xử lí kết quả các bài kiểm tra Với phương pháp xử lí kết quả bài kiểm tra ở trên chúng tôi đã thu được các bảng 3.6, bảng 3.7, bảng 3.8 và bảng 3.9.

Bảng 3.6. Bảng phân loại kết quả học tập của học sinh Đối tƣợng

Bài kiểm

Số học

Trung bình

Khá

Giỏi

(5 – 6)

(7 – 8)

(9 – 10)

5.73

31.21

45.22

17.83

5.10

29.30

47.13

18.47

3

8.28

29.30

47.77

14.65

1

26.71

44.72

21.74

6.83

26.71

45.96

22.36

4.97

24.84

44.10

25.47

5.59

tra

sinh

1 TN

2

ĐC

Số % học sinh đạt điểm Xi

2

157

161

3

Yếu – kém (0 – 4)

Từ bảng 3.6 chúng tôi đã xây dựng được biểu đồ phân loại kết quả học tập của học sinh học sinh tương ứng với các bài kiểm tra ở các hình 3.1 đến 3.3.

Phân loại kết quả học tập qua bài kiểm tra lần 1 50 40 30 20 10 0 Yếu - Kém

Trung bình

Khá TN

Giỏi

ĐC

Hình 3.1. Biểu đồ phân loại kết quả học tập của học sinh qua bài kiểm tra số 1

94

Phân loại kết quả học tập qua bài kiểm tra 2 50 40 30 20 10 0 Yếu - Kém

Trung bình

Khá TN

Giỏi

ĐC

Hình 3.2. Biểu đồ phân loại kết quả học tập của học sinh qua bài kiểm tra số 2

Phân loại kết quả học tập qua bài kiểm tra 3 60 50 40

30 20 10 0 Yếu - Kém

Trung bình

Khá TN

Giỏi

ĐC

Hình 3.3. Biểu đồ phân loại kết quả học tập của học sinh qua bài kiểm tra số 3 Biểu đồ phân loại kết quả học tập của học sinh ở cả ba bài kiểm tra cho thấy: phần trăm học sinh yếu kém và trung bình của các lớp thực nghiệm giảm nhiều so với các lớp đối chứng. Còn phần trăm học sinh khá, giỏi của các lớp thực nghiệm thì tăng vọt so với các lớp đối chứng. Như vậy việc áp dụng lồng ghép các bài tập có nội dung thực nghiệm vào dạy học làm tăng hứng thú học tập và tăng hiệu quả học của học sinh, điều đó cho thấy đề tài có tính khả thi trong dạy học và kiểm tra, thi ở trường phổ thông hiện nay.

95

Bảng 3.7. Bảng phân phối tần suất số % học sinh đạt điểm Xi Bài kiểm tra 1

2

3

Đối tƣợng

Số % học sinh đạt điểm Xi

Số học sinh

0 1 2

3

4

5

5.10

6

7

8

TN

157 0 0 0 0.64

ĐC

161 0 0 0 8.70 18.01 23.60 21.12 12.42

TN

157 0 0 0 0.64

ĐC

161 0 0 0 6.21 20.50 21.74 24.22 13.66

TN

157 0 0 0 1.91

ĐC

161 0 0 0 7.45 17.39 23.60 20.50 15.53

4.46

6.37

9

10

13.38 17.83 22.29 22.93 12.74 5.10 9.32

6.83

0.00

13.38 15.92 24.20 22.93 12.10 6.37 8.70

4.97

0.00

12.10 17.20 24.20 23.57 10.83 3.82 9.94

5.59

0.00

Bảng 3.8. Bảng phân phối tần suất số % học sinh đạt điểm Xi trở xuống Bài kiểm tra 1

2

3

Đối tƣợng

Số

Số % học sinh đạt điểm Xi trở xuống

học sinh

0

1

2

3

4 5.73

5

6

7

8

9

10

TN

157

0

0

0 0.64

19.11 36.94 59.24

82.17

94.90

100

ĐC

161

0

0

0 8.70 26.71 50.31 71.43 83.85

93.17

100

100

TN

157

0

0

0 0.64

18.47 34.39 58.60

81.53

93.63

100

ĐC

161

0

0

0 6.21 26.71 48.45 72.67 86.34

95.03

100

100

TN

157

0

0

0 1.91

20.38 37.58 61.78

85.35

96.18

100

ĐC

161

0

0

0 7.45 24.84 48.45 68.94 84.47

94.41

100

100

5.10

8.28

Từ bảng 3.8 chúng tôi vẽ được các đồ thị đường lũy tích tương ứng với các bài kiểm tra thể hiện trên các hình 3.4 đến 3.6.

96

Đƣờng lũy tích bài kiểm tra 1 120 100 80 60 40 20 0 0

1

2

3

4

5 TN

6

7

8

9

10

9

10

ĐC

Hình 3.4. Đồ thị đƣờng lũy tích bài kiểm tra số 1 Đƣờng tích lũy bài kiểm tra 2 120 100 80 60 40 20

0 0

1

2

3

4

5 TN

6

7

8

ĐC

Hình 3.5. Đồ thị đƣờng lũy tích bài kiểm tra số 2

97

Đƣờng lũy tích bài kiểm tra 3 120 100 80 60 40 20 0 0

1

2

3

4

5 TN

6

7

8

9

10

ĐC

Hình 3.6. Đồ thị đƣờng lũy tích bài kiểm tra số 3 Đồ thị đường lũy tích các bài kiểm tra cho thấy đường đồ thị của lớp thực nghiệm luôn nằm phía dưới, bên phải đường đồ thị của lớp đối chứng. Nghĩa là, ở lớp thực nghiệm phần trăm số học sinh đạt điểm thấp chiếm tỉ lệ nhỏ, phần trăm số học sinh đạt điểm cao tăng dần. Còn ở các lớp đối chứng phần trăm số học sinh đạt điểm thấp thì cao và phần trăm số học sinh đạt điểm cao thì chiếm tỉ lệ nhỏ.

Bảng 3.9. Bảng giá trị các tham số đặc trƣng Bài kiểm tra 1

2

3

Đối tượng

Số học

S2

X

sinh

S

SMD

P

0.81651

0.003

0.919993

0.003

0.727263

0.003

m

TN

157 7.01 0.1258605

2.49 1.577028

ĐC

161 5.66 0.1307247

2.75

TN

157 7.08 0.1260401

2.49 1.579278

ĐC

161 5.65

0.122541

2.42 1.554871

TN

157 6.89 0.1274661

2.55 1.597146

ĐC

161 5.71 0.1269043

2.59 1.610235

1.65871

98

3.3.3. Phân tích kết quả thực nghiệm Từ bảng giá trị các tham số đặc trưng thu được sau khi thống kê toán học chúng tôi thấy rằng: - Điểm trung bình cộng của học sinh các lớp thực nghiệm cao hơn so với các lớp đối chứng.

- Giá trị độ lệch giá trị trung bình chuẩn (SMD) của các lớp nghiên cứu đều nằm vào khoảng từ 0,72 – 0,92 nên mức độ ảnh hưởng của thực nghiệm là ở mức độ trung bình và tương đối lớn.

- Ở cả 3 bài kiểm tra các cặp lớp tiến hành nghiên cứu đều có giá trị p = 0,003 nên sự khác biệt về kết quả giữa hai lớp thực nghiệm và đối chứng là có ý nghĩa.

Từ biểu đồ phân loại kết quả học tập của học sinh qua 3 bài kiểm tra và đồ thị đường lũy tích của các bài kiểm tra chúng tôi thấy: - Phần trăm số học sinh khá, giỏi ở các lớp thực nghiệm tăng cao hơn so với lớp đối chứng.

- Đồ thị đường lũy tích của lớp đối chứng ở cả ba bài kiểm tra đều nằm ở trên đường lũy tích của lớp thực nghiệm.

Qua những phân tích trên, có thể kết luận: việc xây dựng và sử dụng bài tập có nội dung thực nghiệm phần hóa học vô cơ lớp 12 nhằm phát triển năng lực thực nghiệm cho học sinh có hiệu quả thực sự, tạo hứng thú học tập cho học sinh, giúp nâng cao chất lượng dạy học môn hóa học và phát triển năng lực học sinh.

Tiểu kết chƣơng 3 Chúng tôi đã tiến hành tại 4 lớp thực nghiệm và 4 lớp đối chứng của bốn trường phổ thông thuộc huyện Yên Lạc và thành phố Vĩnh Yên - tỉnh Vĩnh Phúc.

Sau đó tiến hành phân tích, đánh giá kết quả thực nghiệm sư phạm bằng phương pháp thống kê toán học. Cụ thể: + Lập bảng tổng hợp kết quả các bài kiểm tra của học sinh các lớp. + Lập bảng phân loại kết quả học tập của học sinh.

99

+ Lập bảng phân phối tần tần suất số % học sinh đạt điểm Xi và Xi trở xuống. + Lập bảng giá trị các tham số đặc trưng. + Xây dựng biểu đồ và đồ thị thể hiện các bảng trên; phân tích biểu đồ và đồ thị đã xây dựng.

Kết quả thu được cho thấy một số năng lực thực nghiệm và khả năng tiếp nhận kiến thức, vận dụng kiến thức vào giải quyết các bài tập của học sinh tại các lớp thực nghiệm tốt hơn tại các lớp đối chứng. Vì vậy, chúng tôi nhận thấy việc sử dụng các bài tập có nội dung thực nghiệm có tác dụng phát triển năng lực thực nghiệm, góp phân nâng cao chất lượng dạy học môn hóa học ở trường phổ thông.

100

KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ 1. Kết luận Sau quá trình nghiên cứu, đề tài đã cơ bản hoàn thành và thu được kết quả khả thi như sau: 1.1. Về cơ sở lí luận và thực tiễn của đề tài Chúng tôi đã nghiên cứu cơ sở lí luận của đề tài một cách hệ thống như sau: - Bài tập có nội dung thực nghiệm.

- Năng lực thực nghiệm hóa học của học sinh trung học phổ thông.

- Đặc điểm của bài tập có nội dung thực nghiệm hóa học vô cơ 12.

- Thực trạng xây dựng và sử dụng bài tập có nội dung thực nghiệm môn hóa học ở trường trung học phổ thông.

1.2. Về việc xây dựng hệ thống bài tập có nội dung thực nghiệm hóa học vô cơ 12 Chúng tôi đã tiến hành xây dựng bài tập có nội dung thực nghiệm phần hóa học vô cơ 12, dưới cả hai hình thức trắc nghiệm và tự luận theo nội dung các chương và theo các dạng thường gặp: - Bài tập liên quan đến cách tiến hành thí nghiệm, quan sát, phát hiện, mô tả, giải thích hiện tượng thí nghiệm: 42 bài.

- Bài tập có sử dụng hình vẽ, mô hình: 35 bài.

Sau đó, chúng tôi đã đề xuất một số phương pháp sử dụng bài tập đã xây dựng, vào một số giờ học thông qua một số hoạt động dạy học thể hiện qua các ví dụ và giáo án cụ thể.

1.3. Về thực nghiệm sư phạm Với 2 giáo án, 4 tiết dạy và bộ công cụ đánh giá có 2 đề kiểm tra 15 phút và 1 đề kiểm tra 45 phút, chúng tôi đã tiến hành thực nghiệm tại 2 lớp thực nghiệm khi nghiên cứu bài mới, luyện tập, ôn tập.

Sau khi thực nghiệm chúng tôi đã thu thập và xử lí kết quả thu được, từ đó trao đổi, rút kinh nghiệm phương pháp dạy học và đưa ra kiến nghị.

101

2. Kiến nghị Qua nghiên cứu đề tài, chúng tôi nhận thấy một số hạn chế khi dạy học hóa học ở trường phổ thông hiện nay làm giảm hứng thú học tập, chưa phát huy tính tích cực và phát triển năng lực cho học sinh. Do đó, chúng tôi có một vài kiến nghị như sau: 2.1. Với Bộ giáo dục và đào tạo - Giảm số tiết nghiên cứu kiến thức lý thuyết, tăng số tiết luyện tập và thực hành để HS có thời gian vận dụng kiến thức vào thực tế và phát triển năng lực thực nghiệm cho HS. - Tăng cường các bài tập có nội dung thực nghiệm, có sử dụng hình vẽ mô tả thực nghiệm trong sách giáo khoa, sách bài tập cũng như trong các đề thi của các kì thi quan trọng.

2.2. Với Sở giáo dục và đào tạo - Tổ chức các lớp tập huấn có chất lượng về bồi dưỡng trao đổi kinh nghiệm về xây dựng và sử dụng bài tập có nội dung thực nghiệm cho giáo viên ở các trường phổ thông.

- Khuyến khích và có chế độ hợp lí cho các giáo viên có những sáng tạo trong dạy học bằng thực nghiệm.

2.3. Với tổ nhóm chuyên môn và giáo viên - Tăng cường tổ chức các hoạt động sinh hoạt nhóm chuyên môn, trao đổi kinh nghiệm dạy học, phân tích các bài học và đối tượng học sinh để đưa ra phương pháp dạy học hiệu quả nhất.

- Tích cực sử dụng hiệu quả thí nghiệm hóa học trong quá trình dạy học.

- Tích cực xây dựng, sưu tầm và sử dụng các bài tập có nội dung thực nghiệm để phát triển năng lực thực nghiệm cho học sinh.

- Tăng cường khuyến khích học sinh tích cực tìm hiểu các vấn đề liên quan đến thực nghiệm thông qua các bài học hay qua các phương tiên thông tin khác, thường xuyên đánh giá năng lực thực nghiệm của học sinh trong quá trình học tập để điều chỉnh phương pháp dạy và học cho hiệu quả hơn.

102

Trên dây là những kết quả nghiên cứu của đề tài “xây dựng và sử dụng bài tập có nội dung thực nghiệm phần hóa học vô cơ lớp 12 nhằm phát triển năng lực thực nghiệm cho học sinh”. Đề tài đã bước đầu góp phần xây dựng hệ thống bài tập có nội dung thực nghiệm, sử dụng chúng để phát triển năng lực thực nghiệm cho học sinh. Trong thời gian có hạn nên nghiên cứu đề tài khó tránh khỏi những thiết sót, chúng tôi rất mong được sự đóng góp ý kiến của quý thầy cô và các bạn đồng nghiệp để đề tài của chúng tôi được hoàn thiện, góp phần vào công cuộc đổi mới phương pháp dạy học hóa học và nâng cao chất lượng dạy học môn hóa học ở phổ thông hiện nay.

103

TÀI LIỆU THAM KHẢO 1. Nguyễn Cương (chủ biên), Nguyễn Xuân Trường, Nguyễn Thị Sửu, Đặng Thị Oanh, Nguyễn Mai Dung, Hoàng Văn Côi, Trần Trung Ninh, Nguyễn Đức Dũng (2009), Thí nghiệm thực hành – Phƣơng pháp dạy học hóa học. Tập III. Nhà xuất bản Đại học Sư phạm, Hà Nội.

2. Nguyễn Văn Cường, Bernd Meier (2014), Lí luận dạy học hiện đại, NXB Đại học Sư phạm, Hà Nội.

3. Nguyễn Thị Đào (2007), Một số biện pháp nâng cao chất lƣợng rèn luyện kĩ năng thí nghiệm cho học sinh THCS theo hƣớng dạy học tích cực, Luận văn Thạc sĩ Khoa học, trường Đại học Sư phạm Hà Nội, Hà Nội.

4. Cao Cự Giác (2004), “Phát triển khả năng tư duy và thực hành thí nghiệm qua các bài tập hoá học thực nghiệm”, Tạp chí Giáo dục, (88), tr. 34-35.

5. Cao Cự Giác (2005), “Rèn luyện một số kĩ năng thực hành hoá học qua việc thiết kế bài tập hoá học thực nghiệm dạng trắc nghiệm khách quan”, Tạp chí Hoá học & ứng dụng, (8), tr. 2-5.

6. Cao Cự Giác, Nguyễn Xuân Trường (2005), “Thiết kế bài tập hoá học thực nghiệm bằng phần mềm Model ChemLab”, Tạp chí Giáo dục, (107), tr.38-39.

7. Cao Cự Giác (2006), “Sử dụng các hình vẽ mô phỏng thí nghiệm để thiết kế bài tập hoá học thực nghiệm”, Tạp chí Giáo dục, (139), tr.37-38.

8. Cao Cự Giác (2006), “Sử dụng hình vẽ mô phỏng thí nghiệm vào việc thiết kế bài tập hoá học thực nghiệm”, Tạp chí Hoá học & ứng dụng, (1), tr.4-6.

9. Cao Cự Giác (2009), “Xây dựng bài tập trắc nghiệm hoá học có nội dung thực nghiệm để kiểm tra kĩ năng thực hành hoá học của học sinh”, Tạp chí Giáo dục, (205), kì 1-1/2009, tr.48-50.

10. Cao Cự Giác (2009), Thiết kế và sử dụng bài tập thực nghiệm trong dạy học hoá học. Nxb Giáo dục, Hà Nội.

11. Cao Cự Giác, Nguyễn Thị Anh (2010), “Một số kĩ năng xây dựng và sử dụng bài tập trắc nghiệm khách quan nhiều lựa chọn phần kim loại (Hoá học 12)”, Tạp chí Giáo dục, (237), kì 1 - 5/2010, tr.45-47.

104

12. Cao Cự Giác (2011), “Thiết kế và sử dụng bài tập hóa học thực nghiệm trong dạy học hóa học ở trường phổ thông”, Tạp chí Giáo dục, (259), kì 1 - 4/2011, tr.5254.

13. Cao Cự Giác, Hoàng Thanh Phong (2011), “Xây dựng bài tập hóa học thực nghiệm nhằm rèn luyện kĩ năng thực hành hóa học cho học sinh trung học phổ thông”. Tạp chí hoá học và ứng dụng (Số chuyên đề kết quả nghiên cứu khoa học), 5 (9)/2011, tr.30-32.

14. Cao Cự Giác, Lý Huy Hoàng (2014), “sử dụng thí nghiệm mô phỏng trong dạy học hóa học ở trường THPT”. Tạp chí Giáo dục, số đặc biệt 3/2014, tr.155-156.

15. Cao Cự Giác (Chủ biên), Lê Văn Năm, Lê Danh Bình, Nguyễn Thị Bích Hiền (2015), Giáo trình Thực hành thí nghiệm phƣơng pháp dạy học THPT. Nxb Đại học Vinh, Nghệ An. 16. Lê Thanh Hà (2009), Phát triển tƣ duy và rèn luyện kiến thức kĩ năng thực hành hóa học cho học sinh thông qua chƣơng trình sách giáo khoa hóa học lớp 12 nâng cao theo hƣớng dạy học tích cực, Luận văn Thạc sĩ Khoa học, trường Đại học Quốc Gia, Hà Nội.

17. Đào Hồng Hạnh (2017), Phát triển năng lực thực hành hóa học cho học sinh thông qua dạy học chƣơng cacbon – silic hóa học lớp 11 trung học phổ thông, Luận văn Thạc sĩ Khoa học, trường Đại học Giáo dục – Đại học Quốc gia, Hà Nội.

18. Bạch Thị Cẩm Nhung (2014), Thiết kế và sử dụng bài tập thực nghiệm hóa học lớp 10 trong dạy học hóa ở trƣờng phổ thông, Luận văn Thạc sĩ Khoa học, trường Đại học Vinh, Nghệ An. 19. Nguyễn Thị Lan Phương (2013), Tuyển chọn và xây dựng hệ thống bài tập trắc nghiệm phần vô cơ nhằm phát triển năng lực thực hành hóa học cho học sinh trung học phổ, Luận văn Thạc sĩ Khoa học, trường Đại học Giáo dục – Đại học Quốc gia, Hà Nội.

20. Trịnh lê Hồng Phương, Lưu Thị Hồng Duyên (2015), “Dùng bài tập thực nghiệm để phát triển năng lực sử dụng ngôn ngữ hóa học cho học sinh phổ thông”, Tạp chí Khoa học Trường Đại học An Giang, 8(4), tr.46-59.

105

21. Nguyễn Thị Hồng Quyên (2011), Xây dựng và sử dụng hệ thống bài tập thực nghiệm trong dạy học phần hóa học phi kim ở trƣờng trung học phổ thông, Luận văn Thạc sĩ Khoa học, trường Đại học Sư phạm TPHCM, Thành phố Hồ Chí Minh.

22. Giảng Thị Như Thùy (2012), Sử dụng phim thí nghiệm trong dạy học hóa học lớp 10,11 trung học phổ thông, Luận văn Thạc sĩ Khoa học, trường Đại học Sư phạm TPHCM, Thành phố Hồ Chí Minh.

23. Lê Thị Thúy (2007), Phƣơng pháp dạy học qua thí nghiệm trong dạy học hóa học trung học phổ thông chƣơng Oxi – Lƣu huỳnh Hóa học lớp 10 nâng cao, Luận văn Thạc sĩ Khoa học giáo dục, trường Đại học Giáo dục – Đại học Quốc gia, Hà Nội.

24. Đặng Thị Thanh Thủy (2015), Nâng cao năng lực tƣ duy hóa học của học sinh trung học phổ thông qua việc sử dụng hệ thống bài tập hóa học phần kim loại chuyển tiếp. Luận văn Thạc sĩ Sư phạm Hóa học, trường Đại học Giáo dục – Đại học Quốc gia, Hà Nội.

25. Ngô Quốc Triệu (2012), Nâng cao chất lƣợng sử dụng thí nghiệm trong dạy học hóa học phần vô cơ lớp 11 chƣơng trình cơ bản trung học phổ thông, Luận văn Thạc sĩ Khoa học giáo dục, trường Đại học Giáo dục – Đại học Quốc gia, Hà Nội.

26. Nguyễn Xuân Trường (Chủ biên), Từ Ngọc Ánh, Phạm Văn Hoan (2009), Bài tập hoá học 12. Nhà xuất bản Giáo dục, Hà Nội.

27. Nguyễn Xuân Trường (Tổng chủ biên kiêm chủ biên), Phạm Văn Hoan, Từ Vọng Nghi, Đỗ Đình Rãng, Nguyễn Phú Tuấn (2008), Hoá học 12. Nhà xuất bản Giáo dục, Hà Nội.

28. Lê Thị Tươi (2016), Phát triển năng lực thực hành hóa học cho học sinh thông qua dạy học chƣơng Nitơ – Photpho Hóa học 11 trung học phổ thông, Luận văn Thạc sĩ Khoa học, trường Đại học Giáo dục – Đại học Quốc gia, Hà Nội.

PHỤ LỤC 1: PHIẾU KHẢO SÁT GIÁO VIÊN (Dành cho giáo viên) Thầy (cô) xin vui lòng cho biết ý kiến của mình và đánh dấu (x) vào nội dung mà thầy cô lựa chọn. (có thể lựa chọn nhiều nội dung) Câu 1: Thầy (cô) nhận thấy tầm quan trọng của việc phát triển năng lực thực nghiệm hóa học ở trường phổ thông như thế nào?

Rất quan trọng.

Quan trọng.

Không quan trọng.

Câu 2: Theo thầy (cô), nếu phát triển năng lực thực hành thì đem lại lợi ích gì cho học sinh?

Gây hứng thú học tập cho học sinh.

Nâng cao tính tích cực, sáng tạo trong học tập của học sinh.

Khắc sâu kiến thức của bài học.

Giúp học sinh vận dụng kiến thức lý thuyết vào thực tiễn cuộc sống.

Không có lợi ích gì.

Lợi ích khác:……………………………………………….

Câu 3: Năng lực thực nghiệm hóa học của học sinh mà thầy (cô) đang dạy đạt ở mức độ nào qua các biểu hiện?

Biểu hiện Xác định mục tiêu của thí nghiệm Sử dụng dụng cụ, hóa chất Dự đoán hiện tượng thí nghiệm Tiến hành thí nghiệm thành công Quan sát, phát hiện và nêu hiện tượng thí nghiệm Phân tích và giải thích hiện tượng thí nghiệm Kết luận về thí nghiệm Đề xuất cách tiến hành thí nghiệm

Tốt

Khá

Trung bình

Yếu, kém

thành công và sáng tạo ra thí nghiệm tương tự Câu 4: Theo thầy (cô), sử dụng các phương pháp dạy học dưới đây để phát triển năng lực thực nghiệm hóa học cho học sinh sẽ đạt hiệu quả ở mức độ nào?

Phương pháp

Rất hiệu quả

Hiệu quả

Không hiệu quả

PPDH thuyết trình PPDH giải quyết vấn đề Sử

dụng

PPDH

đa

phương tiện PPDH bàn tay nặm bột PPDH hợp tác theo nhóm Dạy học theo góc Sử dụng bài tập có nội dung thực nghiệm định hướng phát triển năng lực thực hành Sử dụng phương pháp đàm thoại Sử dụng thí nghiệm hóa học Câu 5: Những khó khăn mà thầy cô gặp phải khi dạy học định hướng phát triển năng lực thực nghiệm hóa học cho học sinh?

Giáo viên chưa hiểu rõ về nội dung, yêu cầu của việc phát triển năng lực thực hành hóa học cho học sinh.

Thời lượng của giờ học hóa học còn hạn chế.

Học sinh còn học tập một cách thụ động và chưa hứng thú với học tập.

Giáo viên chưa sử dụng triệt để và hiệu quả các phương pháp dạy học tích cực.

Chưa có các tài liệu phổ biến hệ thống, hướng dẫn chi tiết thực hành hóa học định hướng phát triển năng lực thực hành hóa học cho học sinh phổ thông.

Lý do khác:……………………………………………………………….. …………………………………………………………………………………

Câu 6: Các thầy (cô) thường sử dụng dạng thí nghiệm hóa học nào trong quá trình giảng dạy của mình?

TNHH do HS biểu diễn

TNHH do GV biểu diễn

TNHH mô phỏng

không dùng TNHH

Câu 7: Thầy (cô) thường sử dụng các phương pháp dạy học nhằm phát triển năng lực thực nghiệm hóa học cho học sinh trong những giờ học nào?

Nghiên cứu bài mới.

Thực hành.

Luyện tập.

Dùng TNHH xây dựng bài tập hóa học.

Câu 8: Thầy (cô) lựa chọn giải pháp nào để hình thành và phát triển năng lực thực nghiệm hóa học cho học sinh?

Trang bị đầy đủ thiết bị, dụng cụ, hóa chất.

Thiết kế thí nghiệm đơn giản, dễ làm và dễ thành công.

Tăng cường nội dung đánh giá năng lực thực nghiệm hóa học trong các bài kiểm tra.

Lập kế hoạch dạy học cần tăng số tiết thực hành.

PHỤ LỤC 2: PHIẾU KHẢO SÁT HỌC SINH (Dành cho học sinh)

(Phiếu này dùng vào mục đích nghiên cứu khoa học, không dùng để đánh giá học sinh. Mong các em vui lòng trả lời các câu hỏi dƣới đây) Họ và tên: …………………………………………. Lớp:……….

Trƣờng THPT…………………………………………………….

Em hãy điền dấu (x) vào các nội dung mà em lựa chọn để trả lời mỗi câu hỏi sau đây.

Câu 1: Em cảm thấy như thế nào trong những giờ học Hóa học có sử dụng TN hóa học?

Rất thích

Thích

Bình thường

Không thích

Câu 2: Em thấy tầm quan trọng của các kĩ năng thực hành hóa học (quan sát, phát hiện, nêu và giải thích hiện tượng) trong việc học Hóa học như thế nào?

Rất quan trọng

Quan trọng

Ít quan trọng

Không quan trọng

Câu 3: Trong bài thực hành hóa học, em đã thực hiện các hoạt động sau ở mức độ nào?

Hoạt động

Rất

Thường

Thỉnh

Chưa

thường

xuyên

thoảng

bao

xuyên Tìm hiểu thí nghiệm trước khi lập kế hoạch (SGK, mạng internet,…)

Chuẩn bị cách làm thí nghiệm (lựa chọn dụng cụ, hóa chất, cách tiến hành, một số lưu ý,…)

Dự đoán hiện tượng thí nghiệm Tiến hành thí nghiệm Quan sát, phát hiện, ghi chép, giải thích hiện tượng của thí nghiệm

giờ

Nêu nhận xét và rút ra kết luận Đề xuất giải pháp để tiến hành thí nghiệm thành công Quan sát bạn khác làm thí nghiệm Câu 4: Khi nhận được một bài tập thực hành khó, em sẽ làm các cách nào sau đây và ở mức độ nào?

Biện pháp

Rất

Thường

Thỉnh

Chưa

thường

xuyên

thoảng

bao giờ

xuyên Thảo luận với nhóm bạn để đề xuất lời giải Tự suy nghĩ để tìm ra lời giải Hỏi giáo viên về lời giải Bỏ qua bài này để làm bài dễ Thấy bài tập thực hành là bỏ qua

Câu 5: Nếu sau khi học một nội dung có được trực tiếp làm thí nghiệm minh họa, em thấy kĩ năng thực hành thí nghiệm thay đổi như thế nào?

Có tiến bộ rõ rệt

Có tiến bộ một ít

Không tiến bộ

Câu 6: Khi được tiến hành thí nghiệm, em thấy cách thức hoạt động nào sau đây có hiệu quả hơn cả?

Hoạt động theo nhóm lớn

Hoạt động theo nhóm nhỏ

Hoạt động một mình

Chỉ cần quan sát giáo viên làm

Câu 7: Nếu giáo viên tổ chức hoạt động nhóm để tiến hành thí nghiệm thì em đã tham gia hoạt động nhóm như thế nào?

Tích cực, hiệu quả Chưa tích cực tham gia

Tích cực nhưng chưa hiệu quả Không tham gia

Câu 8: Trong các giờ học hóa học, em có thường xuyên được làm thí nghiệm hóa học không?

Rất thường xuyên

Thường xuyên

Thỉnh thoảng

Chưa bao giờ

Câu 9: Sau khi tiến hành thí nghiệm, em có thường xuyên đề xuất cách cải tiến thí nghiệm thành công không?

Rất thường xuyên

Thường xuyên

Thỉnh thoảng

Chưa bao giờ

Câu 10: Em cảm thấy như thế nào khi làm bài tập hóa học có nội dung thực nghiệm theo định hướng phát triển năng lực thực hành?

Không hứng thú, mất thời gian, không hiểu quả cho việc học tập môn hóa học.

Không thấy khác biệt với phương pháp học khác.

Hứng thú, hiểu và khắc sâu kiến thức, giúp cho việc học tập hóa học đạt hiệu quả cao.

Câu 11: Thầy (cô) giáo đang trực tiếp dạy các em, có sử dụng bài tập hóa học có nội dung thực nghiệm theo định hướng phát triển năng lực thực nghiệm hóa học trong các bài kiểm tra không?

Rất thường xuyên

Thường xuyên

Thỉnh thoảng

Chưa bao giờ

Chân thành cảm ơn em đã đóng góp ý kiến cho nghiên cứu của chúng tôi!

PHỤ LỤC 3: BÀI TẬP CÓ NỘI DUNG THỰC NGHIỆM CHƢƠNG SẮT VÀ MỘT SỐ KIM LOẠI QUAN TRỌNG Bài 1: Nêu hiện tượng và viết phương trình phản ứng xảy ra khi: a. Nhúng thanh sắt vào dung dịch H2SO4 loãng, sau một thời gian cho thêm vài giọt dung dịch đồng sunfat. b. Cho bột đồng vào dung dịch sắt (III) clorua. c. Nhỏ dung dịch KI vào dung dịch FeCl3 khi phản ứng xong cho thêm vài giọt hồ tinh bột và đun nóng. d. Sục khí hiđrosunfua đi qua dung dịch sắt (III) clorua, lắc kĩ. e. Nhỏ từ từ dung dịch NH3 cho đến dư vào dung dịch CuSO4. f. Nhỏ từ từ dung dịch CuSO4 cho đến dư vào dung dịch NH3. g. Nhỏ từ từ dung dịch NH3 có lẫn NH4Cl vào dung dịch CuSO4.

Hƣớng dẫn a. Ban đầu thanh sắt bị tan dần, xuất hiện bọt khí.

Fe + H2SO4 → FeSO4 + H2↑ Sau khi cho vài giọt CuSO4 vào thấy dung dịch có màu xanh, sau đó màu xanh nhạt dần, có kim loại màu nâu đỏ bám vào thành sắt và bọt khí thoát ra nhanh hơn, thành sắt bị tan nhanh hơn.

Fe + CuSO4 → FeSO4 + Cu Hình thành pin điện Fe-Cu làm Fe bị ăn mòn điện hóa, khí H2 thoát ra nhanh hơn, sắt bị ăn mòn nhanh hơn. b. Bột đồng tan dần tạo dung dịch màu xanh nhạt Cu + 2FeCl3 → CuCl2 + 2FeCl2 c. Ban đầu dung dịch xuất hiện màu vàng nâu đậm dần (nếu dư KI thì tạo dung dịch màu vàng chanh), sau khi nhỏ hồ tinh bột vào thấy xuất hiện màu xanh đen.

2FeCl3 + 2KI → 2KCl + FeCl2 + I2 I2 tạo với hồ tinh bột màu xanh đen.

Nếu đun nóng màu xanh đen mất dần. d. Hiện tượng: màu vàng nâu của dung dịch FeCl3 nhạt dần và xuất hiện kết tủa màu vàng (S).

PTHH: H2S + FeCl3 → FeCl2 + S↓ + HCl e. Hiện tượng: Ban đầu xuất hiện kết tủa màu xanh lam, sau đó kết tủa tan dần tạo dung dịch xanh thẫm.

PTHH: 2NH3 + 2H2O + CuSO4 → Cu(OH)2↓ + (NH4)2SO4 4NH3 + Cu(OH)2 → [Cu(NH3)4](OH)2 (phức tan màu xanh thẫm) f. Hiện tượng: tạo thành dung dịch màu xanh thẫm 4NH3 + CuSO4 → [Cu(NH3)4]SO4 g. Nhỏ từ từ dung dịch NH3 có lẫn NH4Cl vào dung dịch CuSO4.

Hiện tượng: tạo dung dịch màu xanh thẫm   NH 4 + OH- (1) PTHH: NH3 + H2O  

NH4Cl → NH 4 + Cl- (2) Do (2) nên tăng nồng độ NH 4 làm (1) chuyển dịch theo chiều nghịch, làm giảm nồng độ OH-, vì vậy không tạo Cu(OH)2 mà chỉ có phản ứng tạo phức.

4NH3 + CuSO4 → [Cu(NH3)4]SO4 Bài 2: Cho dung dịch X gồm FeSO4 và Fe2(SO4)3. Nêu và giải thích hiện tượng khi cho dung dịch X tác dụng lần lượt với các chất sau: a. Dung dịch KMnO4 có chứa H2SO4 loãng. b. Dung dịch brom (nước brom). c. Dung dịch KOH, để ngoài không khí. d. Kim loại đồng. e. Dung dịch HNO3 đặc, nóng.

Hƣớng dẫn a. Hiện tượng: màu tím của dung dịch KMnO4 nhạt dần PTHH: 10FeSO4 + 2KMnO4 + 8H2SO4 → 5Fe2(SO4)3 + K2SO4 + 2MnSO4 + 8H2O b. Hiện tượng: màu nâu đỏ của dung dịch brom nhạt dần tạo dung dịch màu vàng nâu.

PTHH: FeSO4 + Br2 → Fe2(SO4)3 + FeBr3 c. Hiện tượng: xuất hiện kết tủa màu nâu đỏ PTHH: FeSO4 + 2KOH → Fe(OH)2↓ + K2SO4 Fe2(SO4)3 + 6KOH → 2Fe(OH)3↓ + 3K2SO4 4Fe(OH)2 + O2 + 2H2O → 4Fe(OH)3↓ d. Hiện tượng: kim loại đồng tan dần, màu vàng nâu của dung dịch chuyển dần sang màu xanh lam nhạt.

PTHH: Fe2(SO4)3 + Cu → 2FeSO4 + CuSO4 e. Hiện tượng: Khí màu nâu đỏ thoát ra PTHH: FeSO4 + 4HNO3 → Fe(NO3)3 + H2SO4 + NO2↑ + H2O Bài 3: Tiến hành ba thí nghiệm sau: - Thí nghiệm 1: Cho bột đồng vào dung dịch NaNO3 trong ống nghiệm rồi đun nóng nhẹ, được hỗn hợp X. - Thí nghiệm 2: Cho bột đồng vào dung dịch H2SO4 loãng, đun nóng nhẹ, được hỗn hợp Y. - Thí nghiệm 3: Đổ hỗn hợp X vào Y. Hãy nêu và giải thích hiện tượng xảy ra ở ba thí nghiệm trên.

Hƣớng dẫn Thí nghiệm 1: không hiện tượng gì. Vì đồng không tan trong NaNO3.

Thí nghiệm 2: không hiện tượng gì. Vì đồng không tan trong H2SO4.

Thí nghiệm 3: đồng tan dần tạo dung dịch màu xanh lam và xuất hiện bọt khí không màu, hóa nâu trong không khí.

3Cu + 2NaNO3 + 4H2SO4 → 3CuSO4 + 2NO↑ + Na2SO4 + 4H2O 2NO + O2 → 2NO2 Bài 4: Khí H2S lội qua dung dịch CuSO4 dư thấy có kết tủa màu đen xuất hiện.

Hiện tượng trên chứng tỏ: A. Axit H2S mạnh hơn H2SO4.

B. Tính oxi hóa mạnh của ion Cu2+.

C. Axit H2SO4 mạnh hơn H2S. D. Kết tủa CuS không tan trong axit mạnh.

Bài 5: Nhỏ dung dịch H2SO4 đặc, dư vào cốc chứa muối tinh thể CuSO4.5H2O, hiện tượng xảy ra là A. Muối CuSO4.5H2O trong cốc chuyển từ màu xanh sang màu trắng.

B. Muối CuSO4.5H2O trong cốc chuyển từ màu xanh sang màu đen.

C. Muối CuSO4.5H2O trong cốc có màu xanh đậm hơn.

D. Muối CuSO4.5H2O trong cốc chuyển từ màu xanh sang màu trắng và có bọt khí thoát ra.

Bài 6: Dung dịch FeSO4 không làm mất màu dung dịch nào dưới đây?

A. Dung dịch KMnO4/H2SO4.

B. Dung dịch K2Cr2O7/H2SO4.

C. Dung dịch Br2.

D. Dung dịch CuSO4.

Bài 7: Chất X là muối có màu xanh lam nhạt, tan trong nước tạo dung dịch có màu xanh lam nhạt. Cho từ từ dung dịch NH3 vào dung dịch của X cho đến dư, thấy có kết tủa màu xanh sau đó kết tủa tan dần tạo dung dịch màu xanh thẫm. Nếu cho khí H2S lội qua dung dịch của X thấy có kết tủa đen xuất hiện, mặt khác nếu cho dung dịch BaCl2 vào dung dịch của X thì thu được kết tủa màu trắng, không tan trong axit. Công thức hóa học của muối là A. CuSO4 khan.

B. NiSO4.

C. CuCl2.2H2O.

D. CuSO4.5H2O

Bài 8: Tiến hành thí nghiệm được mô tả như hình vẽ dưới đây

Khí X là A. H2O.

B. H2.

C. O2.

D. N2.

Bài 9: Tiến hành thí nghiệm được mô tả như hình vẽ dưới đây:

Khí X là A. CO2.

B. H2O.

C. hỗn hợp CO2 và CO.

D. CO.

Bài 10: Để thử tính chất của đồng ta tiến hành hai thí nghiệm được mô tả như hình vẽ dưới đây:

Kết luận nào sau đây là đúng?

A. Kim loại đồng không tan trong dung dịch HCl ngay cả khi có H2O2 trong dung dịch axit.

B. Dung dịch trong cả hai ống nghiệm đều chuyển dần thành màu xanh.

C. Dung dịch trong ống 1 xuất hiện kết tủa màu xanh, dung dịch ở ống 2 chuyển thành màu xanh.

D. Kim loại đồng không tan trong dung dịch HCl nhưng tan trong dung dịch HCl khi có mặt chất oxi hóa như H2O2 hoặc O2.

Bài 11: Vai trò của bông tẩm NaOH và tàn đóm đỏ trong thí nghiệm được mô tả bằng hình vẽ dưới đây là

A. Hấp thụ NO2 để tránh thoát ra ngoài, thử khí thoát ra xem có khí oxi không.

B. Ngăn không cho Cu(NO3)2 bay hơi ra ngoài, thử khí thoát ra xem có khí oxi không.

C. Ngăn không cho các khí thoát ra ngoài.

D. Hấp thụ hơi nước thoát ra, thử khí thoát ra xem có hơi nước không.

Bài 12: Hiện tượng xảy ra khi cho từ từ dung dịch NaOH vào dung dịch ZnSO4 cho đến dư là A. Xuất hiện kết tủa trắng và bọt khí thoát ra.

B. Xuất hiện kết tủa trắng rồi tan dần.

C. Xuất hiện kết tủa màu xanh rồi tan dần.

D. Xuất hiện bọt khí và tạo dung dịch trong suốt. Đáp án 4D

5A

6D

7D

8B

9D

10D

11A

12B

Bài 13: Hãy tiến hành thí nghiệm được mô tả như hình vẽ dưới đây

Thanh đồng có phản ứng không? Nếu phản ứng thì PTHH là gì?

A. Cu + 2HCl → CuCl2 + H2

B. Cu + H2O2 → Cu(OH)2

C. Cu + 2HCl + H2O2 → CuCl2 + 2H2O

D. không xảy ra phản ứng.

Hƣớng dẫn

Đáp án C. Bài 14: Hãy tiến hành thí nghiệm được mô tả như hình vẽ dưới đây:

Hiện tượng quan sát được trong ống nghiệm bên phải là A. dung dịch nhạt màu dần và có kết tủa nâu đen xuất hiện.

B. dung dịch chuyển từ màu cam đậm sang màu vàng chanh.

C. dung dịch nhạt màu dần rồi mất màu.

D. dịch dịch màu cam chuyển sang màu vàng và có kết tủa nâu đỏ.

Hƣớng dẫn PTHH xảy ra là Na2SO3 + H2SO4 → Na2SO4 + H2O + SO2↑ 3SO2 + K2Cr2O7 + H2SO4 (dung dịch màu vàng cam)

→ K2SO4 + Cr2(SO4)3 + H2O (dung dịch không màu)

 Đáp án C. Bài 15: Hãy tiến hành hai thí nghiệm được mô tả bằng hình vẽ dưới đây

Cả hai thí nghiệm trên chứng minh tính chất gì?

A. Tính oxi hóa của clo.

B. Tính oxi hóa của KMnO4.

C. Tính oxi hóa của ion Fe2+.

D. Tính khử của ion Fe2+.

Hƣớng dẫn PTHH xảy ra là:

6FeSO4 + 3Cl2 → 2Fe2(SO4)3 + 2FeCl3

10FeSO4 + 2KMnO4 + 8H2SO4 → 5Fe2(SO4)3 + MnSO4 + K2SO4 + H2O Trong cả hai phản ứng trên FeSO4 đều thể hiện tính khử của ion Fe2+.  Đáp án D. Bài 16: Hãy tiến hành thí nghiệm: cho một vài giọt dung dịch kali hiđroxit vào dung dịch kali đicromat. Sau đó nhỏ tiếp vài giọt dung dịch H2SO4 loãng vào. Nêu hiện tượng, viết phương trình phản ứng xảy ra và nhận xét về thí nghiệm trên.

Hƣớng dẫn Hiện tượng: Màu vàng cam chuyển dần sang màu vàng tươi   2CrO 24  + H2O (*) Cr2O 72 + 2OH-  

(màu vàng cam)

(màu vàng tươi)

Nếu nhỏ tiếp dung dịch H2SO4 vào thì dung dịch lại chuyển từ màu vàng tươi sang màu vàng cam, do H+ + OH- → H2O làm giảm nồng độ OH- vì vậy (*) chuyển dịch theo chiều nghịch tạo dung dịch màu vàng cam.

Nhận xét: ion Cr2O 72 không tồn tại trong môi trường kiềm, ion CrO 24 không tồn tại trong môi trường axit.

PHỤ LỤC 4: BÀI TẬP CÓ NỘI DUNG THỰC NGHIỆM CHƢƠNG NHẬN BIẾT MỘT SỐ HỢP CHẤT VÔ CƠ Bài 1: Thao tác nào sau đây không dùng khi tiến hành nhận biết một số hợp chất vô cơ?

A. Lấy mỗi dung dịch cần nhận biết một lượng nhỏ để làm mẫu thử.

B. Đánh số các ống nghiệm đựng mẫu thử và lựa chọn thuốc thử phù hợp.

C. Pha hóa chất.

D. Quan sát hiện tượng, so sánh hiện tượng và đưa ra nhận xét. Đáp án C Bài 2: Có ba ống nghiệm mất nhãn đựng 3 dung dịch AlCl3, ZnCl2 và FeCl3. Bằng phương pháp hóa học hãy nhận biết mỗi dung dịch trên mà chỉ dùng một thuốc thử sau: a. Dung dịch NH3.

b. Dung dịch K2CO3

Hƣớng dẫn Lấy mỗi dung dịch một nhỏ làm mẫu thử a. Nhỏ từ từ dung dịch NH3 cho đến dư vào mỗi mẫu thử - Nếu mẫu thử nào xuất hiện kết tủa trắng, kết tủa không tan là mẫu thử của dung dịch AlCl3 + 3NH3 + 3H2O → Al(OH)3↓ + 3NH4Cl

AlCl3.

- Nếu mẫu thử nào xuất hiện kết tủa màu nâu đỏ là mẫu thử của dung dịch FeCl3.

FeCl3 + 3NH3 + 3H2O → Fe(OH)3↓ + 3NH4Cl - Nếu mẫu thử nào xuất hiện kết tủa trắng rồi kết tủa tan dần tạo dung dịch trong suốt là mẫu thử ZnCl2 ZnCl2 + 2NH3 + 2H2O → Zn(OH)2↓ + 2NH4Cl Zn(OH)2 + 4NH3 → [Zn(NH3)4](OH)2 b. Nhỏ dung dịch K2CO3 vào các mẫu thử - Nếu mẫu nào vừa có kết tủa trắng vừa có bọt khí là mẫu thử AlCl3 2AlCl3 + 3H2O + 3K2CO3 → 2Al(OH)3↓ + 6KCl + 3CO2↑ - Nếu mẫu nào vừa có kết tủa màu nâu đỏ vừa có bọt khí là mẫu thử FeCl3 2FeCl3 + 3H2O + 3K2CO3 → 2Fe(OH)3↓ + 6KCl + 3CO2↑ - Nếu mẫu nào có kết tủa trắng là mẫu thử ZnCl2 ZnCl2 + K2CO3 → ZnCO3↓ + 2KCl

Bài 3: Chỉ dùng dung dịch BaCl2 và dung dịch HCl hãy trình bày phương pháp nhận biết các dung dịch mất nhãn đựng hỗn hợp các chất: X gồm KHCO3 và K2CO3; Y gồm KHCO3 và K2SO4; Z gồm K2CO3 và K2SO4.

Hƣớng dẫn Lấy mỗi dung dịch một lượng nhỏ làm mẫu thử Nhỏ dung dịch BaCl2 cho tới dư vào các mẫu thử, các mẫu thử đều tạo kết tủa trắng, lọc lấy kết tủa ở các mẫu thử và cho vào dung dịch HCl dư.

- Nếu kết tủa nào tan hoàn toàn tạo bọt khí đó là kết tủa của mẫu thử X. - Nếu kết tủa nào không tan đó là kết tủa của mẫu thử Y. - Nếu kết tủa nào tan một phần tạo bọt khí là kết tủa của mẫu thử Z. PTHH: BaCl2 + K2CO3 → BaCO3↓ + 2KCl BaCl2 + K2SO4 → BaSO4↓ + 2KCl BaCO3 + 2HCl → BaCl2 + H2O + CO2↑ Bài 4: Có hai dung dịch mất nhãn có thể là hai trong số các dung dịch sau: K2CO3, KNO3, KOH, FeCl3, K2SO4, Ba(NO3)2. Biết dung dịch chất X làm quỳ tím hóa xanh, dung dịch chất Y không làm đổi màu quỳ tím. Trộn dung dịch X với dung dịch Y thấy xuất hiện kết tủa. X và Y lần lượt là cặp chất nào sau đây?

A. KOH và K2SO4.

C. KOH và FeCl3.

B. K2CO3 và Ba(NO3)2.

D. K2CO3 và KNO3.

Hƣớng dẫn - Chất X làm quỳ tím hóa xanh nên X có thể là: K2CO3 hoặc KOH - Chất Y không làm đổi màu quỳ tím nên Y có thể là: KNO3, K2SO4, Ba(NO3)2.

- Dung dịch chất X tác dụng với dung dịch chất Y tạo kết tủa nên X và Y chỉ có thể là K2CO3 và Ba(NO3)2.

Bài 5: Chỉ dùng một thuốc thử hãy nhận biết các dung dịch mất nhãn sau: KNO3, Ba(NO3)2, Al(NO3)3.

Hƣớng dẫn Lấy mỗi dung dịch một lượng nhỏ làm mẫu thử Nhỏ một vài giọt dung dịch Na2CO3 vào các mẫu thử

- Nếu mẫu thử nào có kết tủa trắng là mẫu thử Ba(NO3)2 Na2CO3 + Ba(NO3)2 → 2NaNO3 + BaCO3↓ - Nếu mẫu thử nào vừa xuất hiện kết tủa trắng keo, vừa có bọt khí thoát ra là mẫu thử Al(NO3)3.

3Na2CO3 + 3H2O + 2Al(NO3)3 → 6NaNO3 + 2Al(OH)3↓ + 3CO2↑ - Mẫu thử không tạo hiện tượng gì là KNO3.

Bài 6: Không sử dụng thêm thuốc thử hãy nhận biết các dung dịch có cùng nồng độ 1M mất nhãn sau: KCl, H2SO4, BaCl2, NaOH, CuSO4.

Hƣớng dẫn Dung dịch nào có màu xanh lam nhạt là dung dịch CuSO4.

Các dung dịch còn lại đều không màu, ta lấy mỗi dung dịch một lượng nhỏ làm mẫu thử, rồi nhỏ dung dịch CuSO4 vào các mẫu thử.

- Nếu mẫu thử nào xuất hiện kết tủa trắng là mẫu thử BaCl2 BaCl2 + CuSO4 → BaSO4↓ + CuCl2 - Nếu mẫu thử nào xuất hiện kết tủa màu xanh lam là mẫu thử NaOH NaOH + CuSO4 → Cu(OH)2↓ + Na2SO4 - Nếu mẫu thử không tạo hiện gì là KCl và H2SO4, ta nhỏ dung dịch BaCl2 nhận biết được ở trên vào thấy có kết tủa trắng là H2SO4 còn không hiện tượng là KCl. BaCl2 + H2SO4 → BaSO4↓ + HCl Bài 7: Trong phòng thí nghiệm chỉ có nước cất để phân biệt ba chất rắn mất nhãn sau: Na2CO3, MgCO3, BaCO3.

Hƣớng dẫn Lẫy mỗi chất rắn một lượng nhỏ làm mẫu thử Hòa tan các mẫu thử vào nước - Mẫu thử nào tan hoàn toàn trong nước là Na2CO3 - Mẫu thử không tan trong nước là MgCO3 và BaCO3, đen nung hai mẫu thử MgCO3 và BaCO3 đến khối lượng không đổi rồi hòa tan chất rắn thu được vào nước. + Nếu chất rắn tan là BaCO3 BaCO3 → BaO + CO2

BaO + H2O → Ba(OH)2 + Nếu chất rắn không tan là MgCO3 MgCO3 → MgO + CO2 Bài 8: Chỉ dùng cách đun nóng hãy phân biệt 5 dung dịch mất nhãn sau: NaHSO4, KHCO3, Mg(HCO3)2, Na2SO3, Ba(HCO3)2.

Hƣớng dẫn Đun nóng nhẹ các dung dịch - Nếu dung dịch không tạo hiện tượng gì là NaHSO4 và Na2SO3 (nhóm 1).

- Nếu dung dịch tạo bọt khí thoát ra là KHCO3 t 2KHCO3   K2CO3 + H2O + CO2 0

- Nếu dung dịch vừa tạo bọt khí thoát ra vừa có kết tủa là Mg(HCO3)2 và Ba(HCO3)2 (nhóm 2). t Mg(HCO3)2   MgCO3↓ + H2O + CO2↑ 0

t Ba(HCO3)2   BaCO3↓ + H2O + CO2↑ 0

Dùng dung dịch KHCO3 đã nhận biết ở trên cho tác dụng với các dung dịch trong nhóm 1 - Nếu dung dịch tạo bọt khí là NaHSO4 2NaHSO4 + 2KHCO3 → Na2SO4 + K2SO4 + 2CO2↑ + 2H2O - Nếu không hiện tượng gì là Na2SO3 Dùng dung dịch NaHSO4 đã nhận biết ở trên cho tác dụng với các dung dịch trong nhóm 2 - Nếu dung dịch nào xuất hiện đồng thời bọt khí và kết tủa là Ba(HCO3)2 Ba(HCO3)2 + 2NaHSO4 → BaSO4↓ + Na2SO4 + 2H2O + 2CO2↑ - Nếu dung dịch nào xuất hiện bọt khí là Mg(HCO3)2 Mg(HCO3)2 + 2NaHSO4 → MgSO4 + Na2SO4 + 2H2O + 2CO2↑ Bài 9: Bằng một thuốc thử hãy phân biệt các dung dịch mất nhãn sau: a. Al(NO3)3, NH4NO3, AgNO3, Ba(NO3)2, Zn(NO3)2. b. CuCl2, AlCl3, FeCl3, KCl, HCl. c. Na2CO3, NH4Cl, MgCl2, AlCl3, FeSO4, Fe2(SO4)3.

Hƣớng dẫn a. Dùng dung dịch NaOH nhỏ từ từ đên dư vào các mẫu thử - Nếu có bọt khí xuất hiện là mẫu thử NH4NO3 NaOH + NH4NO3 → NH3↑ + NaNO3 + H2O - Nếu có kết tủa đen là mẫu thử 2NaOH + 2AgNO3 → 2NaNO3 + Ag2O↓ + H2O - Nếu có kết tủa trắng, rồi tan dần là mẫu thử Al(NO3)3, Zn(NO3)2.

3NaOH + Al(NO3)3 → Al(OH)3↓ + 3NaNO3 NaOH + Al(OH)3 → NaAlO2 + 2H2O 2NaOH + Zn(NO3)2 → Zn(OH)2↓ + 2NaNO3 2NaOH + Zn(OH)2 → Na2ZnO2 + 2H2O - Nếu không hiện tượng gì là mẫu thử Ba(NO3)2.

Thu khí thoát ra từ mẫu thử NH4NO3 rồi sục đến dư vào hai mẫu thử Al(NO3)3, Zn(NO3)2.

- Nếu xuất hiện kết tủa trắng rồi kết tủa tan dần là Zn(NO3)2.

2NH3 + 2H2O + Zn(NO3)2 → Zn(OH)2↓ + 2NH4NO3 4NH3 + Zn(OH)2 → [Zn(NH3)4](OH)2 - Nếu xuất hiện kết tủa trắng không tan là Al(NO3)3.

3NH3 + 3H2O + Al(NO3)3 → Al(OH)3↓ + 3NH4NO3 b. Cho từ từ dung dịch NaOH vào các mẫu thử - Nếu mẫu thử nào có kết tủa màu xanh lam là CuCl2 2NaOH + CuCl2 → Cu(OH)2↓ + 2NaCl - Nếu mẫu thử nào có kết tủa trắng xuất hiện rồi tan dần là AlCl3 3NaOH + AlCl3 → Al(OH)3↓ + 3NaCl NaOH + Al(OH)3 → NaAlO2 + 2H2O - Nếu mẫu thử nào có kết màu nâu đỏ là FeCl3 3NaOH + FeCl3 → Fe(OH)3↓ + 3NaCl

- Nếu mẫu thử không tạo hiện tượng gì là KCl và HCl. Ta nhỏ vào kết tủa màu xanh lam ở trên: + Nếu kết tủa tan là mẫu thử HCl NaOH + HCl → NaCl + H2O Cu(OH)2 + 2HCl → CuCl2 + 2H2O + Nếu kết tủa không tan là KCl Bài 10: Có hai dung dịch không màu: dung dịch X chứa AlCl3 và dung dịch Y chứa KOH, không dùng thêm thuốc thử nào hãy phân biệt hai dung dịch trên.

Hƣớng dẫn Đánh số hai dung dịch, lấy mỗi dung dịch một lượng nhỏ làm mẫu thử Đổ từ từ cho đến dư dung dịch 1 vào dung dịch 2 - Nếu thấy xuất hiện kết tủa rồi kết tủa tan thì dung dịch 1 là dung dịch Y, dung dịch 2 là dung dịch X. 3KOH + AlCl3 → Al(OH)3↓ + 3KCl KOH + Al(OH)3 → KAlO2 + 2H2O - Nếu ban đầu không có hiện tượng gì đến khi dư dung dịch 1 thấy có một lượng nhỏ kết tủa trắng thì dung dịch 1 là dung dịch X, dung dịch 2 là dung dịch Y 4KOH + AlCl3 → KAlO2 + H2O + 3KCl 3KOH + AlCl3 → Al(OH)3↓ + 3KCl

PHỤ LỤC 5: Giáo án Bài 27: NHÔM VÀ HỢP CHẤT CỦA NHÔM TIẾT THỨ NHẤT: A. NHÔM I. Mục tiêu 1. Kiến thức - Nêu được: Vị trí, cấu tạo nguyên tử, tính chất của nhôm - Giải thích được: Nguyên nhân gây nên tính khử mạnh của nhôm và số oxi hóa của nhôm trong hợp chất là +3.

2. Kĩ năng - Tiến hành một số thí nghiệm đơn giản - Rèn luyện kĩ năng viết PTHH, kĩ năng tư duy logic.

- Vận dụng kiến thức hóa học để giải thích hiện tượng thực tế.

3. Thái độ Học sinh hiểu được tầm quan trọng của hóa học với đời sống từ đó yêu thích môn học, tự giác tìm hiểu kiến thức.

4. Định hướng phát triển năng lực học sinh Phát triển năng lực giải quyết vấn đề, năng lực sử dụng ngôn ngữ hóa học và năng lực thực nghiệm hóa học.

II. Chuẩn bị 1. Giáo viên Dụng cụ, hóa chất: bột nhôm, thanh nhôm, lá nhôm, dd NaOH, đèn cồn, ống nghiệm, kẹp gỗ, giấy bìa, cốc thủy tinh.

2. Học sinh Ôn tập kiến thức cũ về tính chất chung của kim loại III. Phƣơng pháp dạy học Kết hợp các phương pháp: dạy học nêu và giải quyết vấn đề, dạy học theo nhóm.

IV. Tiến trình dạy học 1. Ổn định lớp: Kiểm diện.

2. Các hoạt động dạy học Hoạt động của giáo Hoạt động của học Nội dung viên

sinh

Hoạt động 1: Tình huống xuất phát (5 phút) GV đưa ra yêu cầu: Liệt kê các vật dụng A. NHÔM hãy kể tên các vật bằng nhôm.

I. VỊ TRÍ TRONG BẢNG TUẦN

dụng làm từ nhôm mà Đặt ra câu hỏi vì sao HOÀN, CẤU HÌNH ELECTRON em biết?

kim loại nhôm có NGUYÊN TỬ

Yêu cầu học sinh xác những ứng dụng như - Ô số 13, nhóm IIIA, chu kì 3 - Cấu hình electron: 1s22s22p63s23p1

định vị trí của nhôm vậy.

trong BTH và viết cấu Dựa vào BTH xác hay [Ne]3s23p1 hình e nguyên tử.

định vị trí của nhôm, - Số oxi hóa của nhôm trong các hợp

Cho biết trạng thái số viết

cấu

hình

e chất: +3

oxi hóa thường gặp nguyên tử nhôm. của nhôm.

Từ số e lớp ngoài cùng phải xác định trạng thái số oxi hóa thường

gặp

của

nhôm

Hoạt động 2: Tìm hiểu tính chất vật lí của nhôm (5 phút) Cho học sinh quan sát Quan sát là nhôm, II. TÍNH CHẤT VẬT LÍ lá kim loại nhôm, yêu kết hợp tìm hiểu - Màu trắng bạc, tnc = 6600C, khá cầu nêu một số tính sách giáo khoa nêu mềm, dễ kéo sợi, dễ dát mỏng. chất vật lí của kim tính chất vật lí của - Là kim loại nhẹ, dẫn điện tốt và dẫn loại nhôm.

nhôm

nhiệt tốt.

Hoạt động 3: Tìm hiểu phản ứng của nhôm với các phi kim(7 phút)

Từ vị trí của nhôm và

III. TÍNH CHẤT HÓA HỌC

cấu hình e nguyên tử, hãy dự đoán tính chất Dự đoán tính chất hóa học cơ bản của hóa học của nhôm. nhôm.

Nhôm có tính khử mạnh, chỉ sau kim

Giáo viên làm thí Quan sát, nêu và giải loại kiềm và kim loại kiềm thổ nghiệm

bột

nhôm thích, hiện tượng.

Al → Al3+ + 3e

cháy trên ngọn lửa (học sinh phải nêu đèn cồn: rắc bột nhôm được bột nhôm cháy lên ngọn lửa đèn cồn.

sáng trên ngọn lửa

Yêu cầu học sinh đèn cồn do nhôm tác quan sát, nêu và giải dụng với oxi ở nhiệt thích hiện tường. Từ độ cao) đó rút ra kết luận.

Từ đó phải kết luận được nhôm thể hiện 1. Tác dụng với phi kim

Nhận xét và bổ sung tính khử khi tác a. Tác dụng với halogen câu trả lời của học dụng với oxi (phi sinh.

kim)

2Al + 3Br2 → 2AlBr3 b. Tác dụng với oxi 4Al + 3O2

t0

2Al2O3

* Nhôm bền trong không khí ở nhiệt độ thường do có lớp màng oxit Al2O3 rất mỏng bảo vệ.

Hoạt động 4: Tìm hiểu phản ứng của nhôm với axit, oxit và nƣớc (8 phút) Phát hiếu học tập số

2. Tác dụng với axit

1, yêu cầu học sinh

* Với dd HCl, H2SO4

loãng:

Al khử

hoàn thành theo nhóm Thảo luận nhóm và ion H+ trong dung dịch thành H2 học tập (đã được quy hoàn

thành

phiếu

định từ trước)

học tập số 1.

2Al + 6HCl → 2AlCl3 + 3H2

Học sinh cần gợi

2Al + 6H+ → 2Al3+ + 3H2

Nhận xét kết quả của nhớ được kiến thức * Với dd HNO3 , H2SO4 đặc: Al khử các nhóm, kết luận về

cũ về axit H2SO4 và

- Khả năng phản ứng HNO3 đặc nguội đã với các dung dịch axit học từ lớp 10 và lớp khác nhau.

-

Phản

11. ứng

nhiệt

nhôm.

- Tác dụng với nước - Bền trong nước và không khí.

5 6

N , S xuống số oxi hóa thấp hơn.

Al + 4HNO3 (loaõn g)

2Al + 6H2SO4 (ñaëc)

t0

Al(NO3)3 + NO• + 2H2O

t0

Al2(SO4)3 + 3SO2• + 6H2O

* Nhôm bị thụ động hóa bởi dung dịch HNO3 đặc nguội và H2SO4 đặc nguội.

3. Tác dụng với oxit kim loại Al + oxit (Fe2O3, Cr2O3, CuO…) t  Al2O3 + kim loại (Fe, Cr, 0

Cu…) t VD: 2Al + Fe2O3  Al2O3 + 2Fe 0

4. Tác dụng với nƣớc - Phá bỏ lớp oxit trên bề mặt Al (hoặc tạo thành hỗn hống Al – Hg) thì Al sẽ phản ứng với nước ở nhiệt độ thường 2Al + 6H2O → 2Al(OH)3 + 3H2 - Nhôm không phản ứng với nước dù ở nhiệt độ cao là vì trên bề mặt của nhôm được phủ kín một lớp Al2O3 rất mỏng, bền và mịn không cho nước và khí thấm qua.

Hoạt động 5: Tìm hiểu phản ứng của nhôm với dung dịch kiềm (5 phút)

Giáo viên tiến hành Quan sát, nêu và giải 5. Tác dụng với dung dịch kiềm thí nghiệm: cho nhôm thích hiện tượng thí - Lớp oxit bị hòa tan tác dụng với dung nghiệm. dịch kiềm

Al2O3 + 2NaOH → 2NaAlO2 + H2O

Phải phân tích được (1)

Cho lá nhôm vào bề mặt lá nhôm là - Al khử nước dung dịch kiềm loãng lớp oxit và hiđroxit 2Al + 6H2O →2Al(OH)3 + 3H2 (2) và đun nóng nhẹ.

nhôm,

dung

dịch - Lớp hidroxit bị hòa tan

Yêu cầu học sinh kiềm hòa tan lớp vỏ Al(OH)3 + NaOH → Na[Al(OH)4] + quan sát, nêu và giải bên ngoài rồi mới 2H2O (3) thích hiện tượng. Kết hòa tan kim loại - Phản ứng (2), (3) xảy ra xen kẽ luận về tính chất của nhôm nhôm

bên

trong. nhau đến khi Al bị hòa tan hết

Thực tế là H2O oxi

2Al + 2NaOH + 2H2O → 2NaAlO2

hóa Al tạo nhôm + 3H2 hiđroxit

tan

trong

kiềm.

Hoạt động 6: Tìm hiểu ứng dụng,trạng thái tự nhiên và sản xuất nhôm (10 phút) Yêu cầu học sinh Tìm hiểu sách giáo IV. ỨNG DỤNG VÀ TRẠNG tham khảo sách giáo khoa và giải thích THÁI TỰ NHIÊN khoa và tính chất vật ứng dụng của nhôm 1. Ứng dụng lí và hóa học của dựa vào tính chất vật - Làm vật liệu chế tạo máy bay, ô to, nhôm, hãy nêu một số lí và hóa học của tên lửa, tàu vũ trụ,… do là kim loại ứng mà em biết và nhôm đã học. giải thích.

nhẹ và bền với không khsi và nước.

(Phải phân tích được - Làm vật liệu xây dựng và trang trí ưu điểm do tính chất nội thất nhà cửa. vật lí và hóa học của - Làm dây dẫn điện, vật dùng nhà nhôm để nêu ra ứng bếp. dụng của nhôm và - Chế tạo hỗn hợp tecmit (bột nhôm hợp chất)

Giới thiệu với học

và oxit sắt) để hàn đường ray.

2. Trạng thái tự nhiên

sinh về trạng thái và

- Trong tự nhiên, nhôm chỉ tồn tại ở

một số hợp chất của

dạng hợp chất.

nhôm trong tự nhiện.

- Là nguyên tố phổ biến thứ ba trong vỏ Trái Đất.

Phân tích các phương Gợi

nhớ

lại

các - Một số hợp chất của nhôm: đất sét

pháp điều chế kim phương pháp điều (Al2O3.2SiO2.2H2O),

mica

loại, đưa ra phương chế kim loại, kim (K2O.Al2O3.6SiO2),

boxit

pháp hợp lí nhất để loại mạnh như nhôm (Al2O3.2H2O), criolit (3NaF.AlF3),.. điều chế nhôm đó là thì

dùng

phương V. SẢN XUẤT NHÔM

từ nhôm oxit, vì muối pháp nào?

Trong công nghiệp, nhôm đƣợc sản

clorua của nhôm dễ

xuất bằng phƣơng pháp điện phân

thăng hoa nên không

nhôm oxit nóng chảy.

dùng muối của của

1. Nguyên liệu Quan sát sơ đồ, viết - Quặng boxit: Al2O3 (sau khi loại bỏ

nhôm.

Yêu cầu học sinh quá trình xảy ra ở các tạp chất như Fe2O3, SiO2) quan sát hình vẽ 6.6. các điện cực:

2. Điện phân nhôm oxit nóng chảy

sơ đồ thùng điện phân - Catot:

Sơ đồ điện phân:

Al2O3

nóng

chảy

Al3+ + 3e → Al

trong sách giáo khoa, - Anot: giáo viên mô tả sơ đồ

2O2- → O2 + 4e

dpnc ,criolit 2Al2O3   4Al + 3O2

Criolit đóng vai trò: + Hạ nhiệt độ nóng chảy của Al2O3.

và yêu cầu học sinh

+ Tăng độ dẫn điện của Al2O3 nóng

trình bày các quá

chảy.

trình xảy ra ở các điện

+ Nhẹ, nổi lên trên bảo vệ nhôm

cực.

nóng chảy sinh ra khỏi sự oxi hóa của

Kết luận về cách sản

không khí.

xuất nhôm trong công nghiệp.

Hoạt động 7: Củng cố (5 phút) Phát phiếu học tập số Thảo luận nhóm và Củng cố

2 và yêu cầu học sinh hoàn hoàn

thành

thành

phiếu Phiếu học tập số 2

theo học tập số 2

nhóm.

Nhận xét và kết luận kiến thức. Cho điểm nhóm học tập.

Phiếu học tập số 1: Câu hỏi

Trả lời

Câu 1: Cho thí nghiệm được mô tả bằng hình vẽ sau:

Đáp án:………….

Giải thích:……….. …………………… …………………..

Hiện tượng quan sát được ở các ống 1, 2, 3 lần lượt là: A. Thanh nhôm tan chậm, thanh nhôm tan nhanh, thanh nhôm tan chậm.

B. Thanh nhôm tan dần và có bọt khí, thanh nhôm tan nhanh, sủi bọt khí mạnh, thanh nhôm không tan.

C. Thanh nhôm tan và có bọt khí, thanh nhôm không tan, thanh nhôm không tan.

D. Không có hiện tượng gì ở cả ba ống nghiệm.

Câu 2: Tiến hành thí nghiệm được mô tả như hình

Đáp án:………….

vẽ dưới đây

Giải thích:……….. …………………… ……………………

Phản ứng không thể xảy ra trong thí nghiệm trên là t  2MgO A. 2Mg + O2  0

t  Al2O3 + 2Fe B. 2Al + Fe2O3  0

t  Al2O3 + 6FeO C. 2Al + 3Fe2O3  0

t  3MgO + 2Al D. 3Mg + Al2O3  0

Câu 3: Giải thích tại sao đồ vật bằng nhôm rất bền khi

Trả lời:……………

để ngoài không khí ấm, thậm chí dùng để đun nấu

……………………

với nước.

…………………… ……………………

Phiếu học tập số 2 Câu hỏi

Trả lời

Câu 1: Người ta dung bình bằng nhôm để chứa Đáp án:…………………. chất nào sau đây?

Giải thích:……………….

A. Dung dịch xà phòng

………………………….

B. Giấm ăn C. Dung dịch nước vôi trong D. HNO3 đặc nguội hoặc H2SO4 đặc nguội Câu 2: Nhôm có thể phản ứng được với tất cả các Đáp án:…………………. chất nào sau đây:

Giải thích:……………….

A. I2, H2SO4 đặc nguội, NaOH.

………………………….

B. Dung dịch Ba(OH)2, dd AgNO3, dd HCl C. HNO3 loãng, Mg(NO3)2, O2 D. Dung dịch ZnSO4, dd NaAlO2, dd NH3 Câu 3. Cho Al vào dung dịch KOH dư sẽ xảy ra Đáp án:…………………. hiện tượng:

Giải thích:……………….

A. Al tan, có khí thoát ra.

………………………….

B. Al không tan.

C. Al tan, xuất hiện kết tủa.

D. Có khí thoát ra.

Câu 4: Chọn câu sai trong các câu sau đây

Đáp án:………………….

A. Đồ vật bằng nhôm không tác dụng với nước vì Giải thích:………………. có lớp Al2O3 bảo vệ.

………………………….

B. Al là kim loại có tính dẫn điện, dẫn nhiệt và có ánh kim C. Dùng giấy nhôm để gói kẹo vì nhôm dẻo và không độc hại cho con người D. Trong công nghiệp, sản xuất nhôm bằng phương pháp điện phân nóng chảy hiđoxit nhôm.

Căn dặn học sinh: Ôn bài, đọc trước phần B. Một số hợp chất quan trọng của nhôm, làm bài tập 5, 8 - SGK – tr129

TIẾT THỨ HAI: B. MỘT SỐ HỢP CHẤT QUAN TRỌNG CỦA NHÔM I. Mục tiêu 1. Kiến thức - Nêu được tính chất vật lí, hóa học, ứng dụng của nhôm oxit, nhôm hiđroxit, muối nhôm.

- Nêu được phương pháp nhận biết ion Al3+ trong dung dịch.

2. Kĩ năng - Rèn luyện kĩ năng viết PTHH, quan sát, nêu và giải thích hiện tượng thí nghiệm hóa học.

- Rèn luyện kĩ năng vận dụng kiến thức lí thuyết để giải thích hiện tượng thực tế.

3. Thái độ Học sinh yêu thích môn học, nghiêm túc trong học tập và nghiên cức khoa học, tích cực, chủ động sáng tạo trong học tập và nghiên cứu.

4. Định hướng phát triển năng lực học sinh Phát triển năng lực sử dụng ngôn ngữ hóa học, năng lực giải quyết vấn đề và năng lực thực nghiệm cho học sinh.

II. Chuẩn bị 1. Giáo viên - Một số hình ảnh về các loại đá quý từ oxit nhôm.

- Dụng cụ, hóa chất: Các dung dịch NH3, AlCl3, NaOH loãng, HCl loãng, Al2(SO4)3 khan. Ống nghiệm, kẹp gỗ, giá đỡ ống nghiệm, ống hút nhỏ giọt, chậu thủy tinh.

2. Học sinh Phèn chua (mua ngoài cửa hàng tạp hóa được). Ôn tập tính chất của nhôm.

III. Phƣơng pháp dạy học Kết hợp các phương pháp: dạy học nêu và giải quyết vấn đề, dạy học theo nhóm.

IV. Tiến trình dạy học 1. Ổn định lớp : Kiểm diện 2. Các hoạt động dạy học

Hoạt

động

của Hoạt động của Nội dung

giáo viên

học sinh

Hoạt động 1: Kiểm tra bài cũ(7 phút) Gọi hai học sinh Hai học sinh lên Kiểm tra bài cũ lên bảng trả lời hai bảng trình bày Câu hỏi: câu hỏi.

câu trả lời vào 1. Giải thích vì sao kim loại nhôm tác

Yêu cầu học sinh bảng.

dụng với oxi và nước, mà đồ vật bằng

còn lại trình bày ra

nhôm bền trong không khí và nước.

nháp.

2. Nêu và giải thích hiện tượng khi đun

Nhận xét và cho

nóng ống nghiệm chứa thanh nhôm trong

điểm học sinh.

dung dịch KOH. Câu trả lời: 1. 4Al + 3O2 → 2Al2O3 2Al + 6H2O → 2Al(OH)3 + 3H2 Lớp Al2O3 và Al(OH)3 rất mỏng, mịn được tạo ra trên bề mặt đồ vật bằng nhôm bảo vệ đồ vật bằng nhôm, ngăn không cho không khí và nước tiếp xúc với lớp kim loại bên trong.

2. Thanh nhôm tan dần, xuất hiện bọt khí.

- Lớp oxit bị hòa tan Al2O3 + 2NaOH → 2NaAlO2 + H2O (1) - Al khử nước 2Al + 6H2O →2Al(OH)3 + 3H2 (2) - Lớp hidroxit bị hòa tan Al(OH)3 + NaOH → Na[Al(OH)4] + 2H2O (3) - Phản ứng (2), (3) xảy ra xen kẽ nhau

đến khi Al bị hòa tan hết 2Al + 2NaOH + 2H2O → 2NaAlO2 + 3H2 Hoạt động 2: Tìm hiểu về nhôm oxit (10 phút) Cho học sinh quan Quan sát hình B. MỘT SỐ HỢP CHẤT QUAN sát hình ảnh về ảnh

và

tham TRỌNG CỦA NHÔM

nhôm oxit, yêu cầu khảo sách giáo I. NHÔM OXIT (Al2O3) học sinh tham khảo khoa, nhận xét 1. Tính chất sách giáo khoa và tính chất vật lí - Chất rắn, màu trắng, không tan trong nêu tính chất vật lí của nhôm oxi.

ước, không tác dụng với nước.

của nhôm oxi.

- Tnc > 20500C.

Kết luận về tính

- Là oxit lưỡng tính:

chất

Al2O3 + 6HCl → 2AlCl3 + 3H2O

vật

lí

của Viết PTHH

nhôm oxit.

Yêu cầu học sinh

Al2O3 + 6H+ → 2Al3+ + 3H2O Al2O3 + 2NaOH → 2NaAlO2 + H2O

viết PTHH thể hiện

(natri aluminat)

tính lưỡng tính của

Al2O3 + 2OH- → 2AlO2- + H2O

nhôm oxit.

2. Ứng dụng Trong tự nhiên, nhôm oxit tồn tại ở dạng ngậm nước hoặc dạng khan.

Cho học sinh quan Quan sát hình - Dạng ngậm nước: quặng boxit (Al2O3) sát hình ảnh về các ảnh, tham khảo dùng để sản xuất nhôm. dạng

khác

nhau sách giáo khoa, - Dạng khan có cấu tạo tinh thể là đá quý

của nhôm oxit, yêu nêu ứng dụng như: corinđon (làm đá mài, giấy nhám); cầu học sinh tham của nhôm oxit.

hồn ngọc (tinh thể Al2O3 có lẫn một số

khảo

giáo

ion Cr3+ thay thế ion Al3+ - làm đồ trang

khao và nêu ứng

sức, chân kính đồng hồ hay kĩ thuật

dụng

laze); saphia (tinh thể Al2O3 lẫn tạp chất

sách của

nhôm

oxit.

Fe2+, Fe3+ và Ti4+ - làm đồ trang sức).

Kết luận

Ngoài ra, bột nhôm oxit dùng để sản xuất xúc tác cho tổng hợp hữu cơ.

Hoạt động 3: Tìm hiểu về nhôm hiđroxit (10 phút) Giáo viên làm thí Quan

sát

nghiệm: Nhỏ từ từ nghiệm,

thí II. NHÔM HIĐROXIT nêu - Là chất rắn, dạng keo, không tan trong

cho đến dư dung hiện tượng, nhận nước, màu trắng. dịch amoniac vào xét về trạng thái, - Là hiđroxit lưỡng tính: hai

ống

nghiệm màu

cùng

đựng

lượng

như

một nhôm

sắc

của + Điều chế nhôm hiđroxit:

hiđroxit. 3NH3 + 3H2O + AlCl3 → Al(OH)3↓ +

nhau Viết

PTHH 3NH4Cl

dung dịch nhôm minh họa

3NH3 + 3H2O + Al3+ → Al(OH)3↓ +

clorua.

3NH4+

Yêu

cầu

học sinh quan sát,

+ Nhôm hiđroxit tác dụng với dung dịch

nêu

axit:

hiện

tượng,

viết PTHH và kết

2Al(OH)3 + 6HCl → 2AlCl3 + 6H2O

luận về tính chất

2Al(OH)3 + 6H+ → 2Al3+ + 6H2O

vật lí của nhôm Hai học sinh lên + Nhôm hiđroxit tác dụng với dung dịch hiđroxit.

làm thí nghiệm

Yêu cầu hai học

kiềm mạnh: Al(OH)3 + NaOH → NaAlO2 + 2H2O

sinh lên làm thí Quan sát, nêu và Al(OH)3 + OH- → AlO2- + 2H2O nghiệm tiếp theo:

giải thích hiện => Al(OH)3 còn gọi là axit aluminic, là

- TN1: nhỏ từ từ tượng. Kết luận axit rất yếu, yếu hơn axit cacbonic tiếp dung dịch HCl về tính chất của vào ống nghiệm nhôm hiđroxit. thứ nhất.

- TN2: nhỏ từ từ tiếp NaOH

dung vào

dịch ống

nghiệm thứ hai.

Yêu cầu học sinh ở dưới quan sát, nêu hiện

tượng,

giải

thích bằng PTHH. Rút ra kết luận.

Nhận xét, bổ sung và kết luận kiến thức Hoạt động 4: Tìm hiểu về nhôm sunfat (5 phút) Yêu cầu một học Tiến hành hòa III. NHÔM SUNFAT sinh lên tiến hành tan muối nhôm - Nhôm sunfat khan tan trong nước tỏa hòa sunfat

tan

nhôm sunfat khan vào nhiều nhiệt do bị hiđrat hóa. vào cốc thủy tinh và - Một số muối kép của nhôm sunfat có

khan

cốc thủy tinh và cảm nhận nhiệt ứng dụng trong thực tế: cảm nhận nhiệt độ độ của cốc thủy + Phèn chua: K2SO4.Al2(SO4)3.24H2O của cốc thủy tính tinh.

hay viết gọn là KAl(SO4)2.12H2O; dùng

qua việc dùng tay Nhận xét về tính làm trong nước, trong ngành thuộc da, sờ vào bên ngoài chất của nhôm công nghiệp giấy, chất cầm màu trong cốc trước và sau sunfat khan.

ngành nhôm vải,…

hòa tan, và đưa cho

+ Phèn nhôm: M2SO4.Al2(SO4)3.24H2O;

một số học sinh

M là Li, Na hay NH4.

khác cảm nhận.

Yêu cầu học sinh Quan sát, nhận nhận xét về tính xét hiện tượng. chất

của

muối

nhôm sunfat khan.

Thực hiện hòa tan phèn chua vào một

chậu nước đục và yêu cầu học sinh quan sát, nhận xét.

Nhận xét và kết luận về tính chất và ứng dụng của muối nhôm

sunfat

và

phèn nhôm Hoạt động 5: Tìm hiểu phƣơng pháp nhận biết ion Al3+ (5 phút) Nếu phương pháp Dựa

vào

tính IV. CÁCH NHẬN BIẾT ION Al3+

nhận biết ion Al3+ chất vừa học ở TRONG DUNG DỊCH trong dung dịch.

trên, nêu thuốc - Thuốc thử: dung dịch kiềm mạnh (OHthử và cách nhận ). biết

ion

Al3+ - Cách nhận biết: nhỏ từ từ dung dịch

trong dung dịch.

NaOH cho đến dư vào dung dịch muối Al3+, nếu thấy xuất hiện kết tủa trắng

Nhận xét và bổ

keo, rồi tan dần.

sung.

- PTHH: Al3+ + 3OH- → Al(OH)3↓ Al(OH)3 + OH- → AlO2- + H2O

Hoạt động 6: Củng cố (8 phút) Phát phiếu học tập Thảo luận nhóm CỦNG CỐ và yêu cầu học và hoàn thành Phiếu học tập sinh

hoàn

thành phiếu học tập.

theo nhóm học tập.

Nhận xét và cho đểm các nhóm học tập.

Phiếu học tập

Câu hỏi Câu 1: Phát biểu nào dưới đây là đúng?

A. Nhôm là kim loại lưỡng tính.

B. Al2O3 là oxit oxit.

C. Al(OH)3 là một bazơ lưỡng tính.

D. Al(OH)3 là hiđroxit lưỡng tính.

Câu 2: Bằng phương pháp hóa học hãy nhận biết các dung dịch mất nhãn sau: AlCl3, NaCl, BaCl2.

Câu 3: Để điều chế nhôm hiđroxit trong phòng thí nghiệm ta tiến hành: A. Nhỏ từ từ cho đến dư dung dịch KOH vào dung dịch AlCl3.

B. Nhỏ từ từ cho đến dư dung dịch NH3 vào dung dịch Al2(SO4)3.

C. Nhỏ từ từ cho đến dư dung dịch HCl vào dung dịch NaAlO2.

D. Cho Al2O3 tác dụng với nước.

Trả lời

PHỤ LỤC 6: Giáo án: Bài 28 – Luyện tập - TÍNH CHẤT CỦA KIM LOẠI KIỀM, KIM LOẠI KIỀM THỔ VÀ HỢP CHẤT CỦA CHÚNG TIẾT THỨ NHẤT I. Mục tiêu 1. Kiến thức - Củng cố, khắc sâu kiến thức về kim loại kiềm, kim loại kiềm thổ và hợp chất của chúng.

- Vận dụng kiến thức về hợp chất của kim loại kiềm, kiềm thổ giải quyết các bài toán hóa học và giải thích một số hiện tượng thực tế.

2. Kĩ năng - Rèn luyện kĩ năng giải bài tập hóa học.

- Rèn luyện kĩ năng viết phương trình minh họa tính chất hóa học.

- Rèn luyện kĩ năng so sánh, phân tích, tổng hợp kiến thức liên quan.

3. Thái độ - Học sinh chủ động tư duy sáng tạo để tổng hợp kiến thức và giải quyết các bài tập.

- Học sinh có thái độ nghiêm túc, tích cực, trung thực, kiên trì trong học tập.

4. Định hướng phát triển năng lực học sinh Phát triển năng lực giải quyết vấn đề, năng lực sử dụng ngôn ngữ hóa học, năng lực thực nghiệm hóa học.

II. Chuẩn bị 1. Giáo viên Hệ thống các kiến thức quan trọng, chuẩn bị bảng phụ, bút dạ và bút chỉ để học sinh hoạt động nhóm.

2. Học sinh Ôn tập kiến thức về kim loại kiềm, kim loại kiềm thổ và hợp chất của chúng bằng sơ đồ tư duy (đã được giao nhiệm vụ từ trước và hoàn thành ở nhà), chuẩn bị các bài tập sách giáo khoa 1, 3, 5 – tr 132.

III. Phƣơng pháp dạy học Kết hợp các phương pháp: dạy học theo nhóm, giải quyết vấn đề, sử dụng sơ đồ tư duy.

IV. Tiến trình dạy học 1. Ổn định lớp Kiểm diện thành viên 4 nhóm học tập (đã phân nhóm từ tiết học trước).

2. Các hoạt động dạy học Hoạt động của Hoạt động Nội dung của

giáo viên

học

sinh Hoạt động 1: Hệ thống lý thuyết (15 phút) Yêu cầu đại diện Trình

bày I. Kiến thức cần nhớ

các nhóm trình các ý tưởng Bảng tổng hợp kiến thức bày sơ đồ tư về sơ đồ tư duy, tổng hợp duy

của

kiến thức về kim nhóm mình. loại kiềm, kim loại kiềm thổ và hợp

chất

của

chúng.

Nhận xét về sơ đồ tư duy của các nhóm.

Hoạt động 2: Hoàn thiện phiếu học tập số 1 (10 phút) Yêu

cầu

học Thảo

luận II. Bài tập

sinh hoàn thành nhóm

để Bài 1: Phiếu học tập số 1

phiếu học tập số hoàn

thành

phiếu

học

1

tập số 1.

Nhận

xét

kết

quả phiếu học tập

của

các

nhóm.

Hoạt động 3: Hoàn thiện phiếu học tập số 2 (10 phút) Yêu

cầu

học Thảo

luận Bài 2: Phiếu học tập số 2

sinh hoàn thành nhóm

để

phiếu học tập số hoàn

thành

phiếu

học

2

Nhận xét phiếu tập số 2. học tập của các nhóm Hoạt động 4: Giải các bài tập sách giáo khoa (10 phút) Yêu

cầu

học Học sinh lên Bài 3: bài tập sách giáo khoa trang 132

sinh lên bảng bảng

chữa 1. Đặt số mol NaOH và KOH lần lượt là x,

chữa bài tập 1, bài tập SGK y mol => số mol muối thu được NaCl và 3, 5 – SGK- đã chuẩn bị KCl lần lượt là x, y mol trang 132.

trước ở nhà.

40 x  56 y  3, 04 58,5 x  74,5 y  4,15

=> hệ pt: 

=> x = 0,02; y = 0,04. => khối lượng NaOH và KOH là 0,8 gam và 2,24 gam 3. Đáp án C Vì Na2CO3 → 2Na+ + CO32CO32- + Ca2+ → CaCO3↓ Nhận xét và bổ

5. Đáp án B

sung cách làm

Vì Ca là kim loại mạnh, tan trong nước nên

của học sinh.

dùng phương pháp điện phân nóng chảy CaCl2.

Hoạt động 5: Củng cố (5 phút) Phát phiếu học Thảo

luận Củng cố

tập số 3, yêu cầu nhóm

và Phiếu học tập số 3

học sinh hoàn hoàn

thành

phiếu

học

thành

Nhận xét và cho tập số 3. điểm

kết

quả

hoạt động của Bài tập về nhà:

các nhóm.

Yêu

cầu

học

Bài tập 2, 4, 6 - SGK – tr 132.

sinh làm bài tập về nhà.

Bảng tổng kết kiến thức 1. Kim loại kiềm và kim loại kiềm thổ Vị trí Cấu

Tính chất hoá Điều chế

trong

hình

học đặc trƣng

bảng

electron

tuần

lớp

hoàn

ngoài cùng

Kim

Nhóm ns1

loại

IA

n=2…7

kiềm

Có

tính

khử Điện phân muối halogenua

mạnh nhất trong nóng chảy các kim loại

đpnc

M → M+ + 1e Kim

Nhóm ns2

loại

IIA

n=2…7

Có mạnh

tính

2MX

khử

chỉ

sau MX2

kiềm

kim loai kiềm

thổ

M → M2+ + 2e

2. Một số hợp chất quan trọng của kim loại kiềm thổ

M + X2 Đpnc M + X2

Hợp chất

Tính chất vật lý cơ bản Tính chất hoá học

Ca(OH)2

Chất rắn, màu trắng, hút - Là một bazơ mạnh ẩm mạnh, dạng ít tan - Tác dụng với oxit axit, dung dịch trong nuớc gọi là sữa axit vôi, dung dịch trong - Tác dụng với dung dịch muối nước gọi là nước vôi - Hoà tan hiđrôxit lưỡng tính trong.

CaCO3

Chất rắn, màu trắng gọi - Kém bền nhiệt là đá vôi, không tan - Tác dụng với axit mạnh trong nước.

1000 C  CaO + CO2 CaCO3  0

Chỉ tồn tại trong dung - Dung dịch có môi trường kiềm mạnh Ca(HCO3)2 dịch. Khi cô cạn dung - Phản ứng trao đổi trong dung dịch dịch thì bị phân huỷ Ca(HCO3)2

- Tác dụng với dung dich axit mạnh

t   0

- Tác dung với dung dịch bazơ

CaCO3↓ + CO2 + H2O

CaSO4

Chất rắn màu trắng, gọi - Có sự chuyển hoá giữa ba loại thạch là thạch cao, tan ít trong cao nuớc CaSO4.2H2O thạch cao sống CaSO4.H2O thạch cao nung nhỏ lửa CaSO4 thạch cao khan

3. Nước cứng Khái niệm Phân loại Là nước có Nước

Thành phần

cứng Chứa

anion

Cách làm mềm Đun nóng

HCO3-

chứa nhiều tạm thời. ion

Mg2+

và Ca2+

Phương pháp Nước

cứng Chứa anion Cl- kết tủa hoặc SO42-

vĩnh cửu.

Dùng

các

dung dịch như: Ca(OH)2 đủ

vừa

Na2CO3,

Na3PO4…

Nước

cúng Chứa

toàn phần.

anion

HCO3-,

Dùng các dung

Cl-

dịch

hoặc SO42-

như:

Na2CO3, Na3PO4…

Phương pháp trao đổi ion

Phiếu học tập số 1 Câu hỏi

Câu trả lời

Nêu hiện tượng và viết PTHH xảy ra khi:

…………………………….

a. Cho một mẩu Na vào nước có chứa sẵn …………………………… phenolphtalein. b. Sục từ từ cho đến dư khí CO2 vào ống nghiệm chứa nước vôi trong. c. Đun nóng dung dịch canxi hiđrocacbonat.

Phiếu học tập số 2 Câu hỏi Để quan sát trong nhiều ngày màu của kim loại Na thì cách làm được mô tả theo hình nào sau đây là hợp lí? Giải thích.

Câu trả lời

Phiếu học tập số 3 Câu hỏi

Câu trả lời

Tiến hành nhiệt phân muối hiđrocacbonat và thử tính chất của khí thoát ra ta lắp dụng cụ và sử dụng hóa chất như thế nào là hợp lí?

A. Hình 2 và hình 3. B. Hình 3 và hình 4.

C. Hình 3.

TIẾT THỨ HAI I. Mục tiêu 1. Kiến thức

D. Hình 1.

- Củng cố, khắc sâu kiến thức về kim loại kiềm, kim loại kiềm thổ và hợp chất của chúng.

- Vận dụng kiến thức về hợp chất của kim loại kiềm, kiềm thổ giải quyết các bài toán hóa học và giải thích một số hiện tượng thực tế.

2. Kĩ năng - Rèn luyện kĩ năng giải bài tập hóa học.

- Rèn luyện kĩ năng viết phương trình minh họa tính chất hóa học.

- Rèn luyện kĩ năng so sánh, phân tích, tổng hợp kiến thức liên quan.

3. Thái độ - Học sinh chủ động tư duy sáng tạo để tổng hợp kiến thức và giải quyết các bài tập.

- Học sinh có thái độ nghiêm túc, tích cực, trung thực, kiên trì trong học tập.

4. Định hướng phát triển năng lực học sinh Phát triển năng lực giải quyết vấn đề, năng lực sử dụng ngôn ngữ hóa học, năng lực thực nghiệm hóa học.

II. Chuẩn bị 1. Giáo viên - Dụng cụ, hóa chất: bình kíp, đá vôi, dung dịch HCl loãng, nước vôi trong.

- Chuẩn bị bảng phụ, bút dạ và bút chỉ để học sinh hoạt động nhóm.

2. Học sinh Chuẩn bị các bài tập liên quan đến nội dung luyện tập.

III. Phƣơng pháp dạy học Kết hợp các phương pháp: dạy học theo nhóm, giải quyết vấn đề, sử dụng sơ đồ tư duy.

IV. Tiến trình dạy học 1. Ổn định lớp Kiểm diện thành viên 4 nhóm học tập (đã phân nhóm từ tiết học trước).

2. Các hoạt động dạy học Hoạt

động

giáo viên

của Hoạt

động

học sinh

của Nội dung

Hoạt động 1: Giải quyết bài toán 1 (10 phút) Yêu các nhóm lắp Thảo luận nhóm và Bài 1: bộ dụng cụ điều thực hiện lắp bộ a. Lắp bộ dụng cụ điều chế CO2 tằ chế CO2 từ CaCO3 dụng cụ điều chế CaCO3 và HCl, dẫn khí CO2 quan dung và HCl với bình kíp và dẫn CO2 qua dịch nước vôi trong. và các dụng cụ cần dung dịch nước vôi b. Nêu và giải thích hiện tượng khi cho thiết

khác

(giáo trong.

đến dư dung dịch HCl và CaCO3.

viên đã chuẩn bị sẵn) rồi dẫn CO2

Hướng dẫn

qua dung dịch nước

a. Lắp dụng cụ như hình vẽ

vôi trong.

Tiến hành cho đá Thảo luận nhóm, vôi và dung dịch hoàn thành yêu cầu HCl vào bình kíp, vào giấy A3 và dán nước vôi trong vào vào bảng phụ của ống nghiệm và mở giáo viên. khóa.

Yêu cầu các nhóm học sinh quan sát, nêu và giải thích hiện tượng.

b. Hiện tượng: đá vôi tan trong dung dịch HCl chảy xuống, sủi bọt khí, khí thoát ra sục từ từ vào ống nghiệm nước vôi trong, thấy xuất hiện kết tủa trắng, rồi kết tủa tan dần đến hết khi CO2 dư.

PTHH: CaCO3 + 2HCl→ CaCl2+ H2O+CO2↑ CO2 + Ca(OH)2 → CaCO3↓ + H2O CaCO3 + CO2 + H2O→Ca(HCO3)2

Hoạt động 2: Giải quyết bài toán 2 (10 phút) Yêu cầu học sinh Hoàn thành bài tập Bài 2: Một loại nước cứng X chứa các hoàn thành bài tập số 2 vào giấy A3 anion HCO3-, Cl- và lẫn cation K+, NH4+.

số 2 theo các nhóm và dán vào bảng Đun X đến phản ứng hoàn toàn thu học tập, và viết vào phụ.

được dung dịch Y, nhỏ vài giọt dung

giấy A3 và dán vào

dịch Y vào dung dịch Ba(OH)2 thấy có

bảng phụ.

kết tủa và khí thoát ra. a. Xác định X, Y thuộc loại nước cứng gì? b. Viết các PTHH xảy ra.

Hướng dẫn a. X là nước cứng toàn phần, vì chứa cả ion HCO3- và Cl-.

Y không phải là nước cứng vì: Khi đun X: t  CO 32  + CO2↑ + H2O 2HCO 3  0

CO 32 + Ca2+ → CaCO3↓ Dung dịch Y phản ứng với Ba(OH)2 tạo kết tủa và khí nên dung dịch Y chứa các ion: NH  4

, CO 32 , K+, Cl-.

Ba2+ + CO 32 → BaCO3↓ OH- + NH 4 → NH3↑ + H2O

Hoạt động 3: Hoàn thành phiếu học tập (10 phút) Phát phiếu học tập, Hoàn thành phiếu Phiếu học tập yêu cầu học sinh học tập và dán vào hoàn thành theo các bảng phụ nhóm Hoạt động 4: Giải quyết bài tập SGK (10 phút) Yêu cầu 3 học sinh 3 học sinh lên bảng Bài 2 (SGK-tr132) lên bảng chữa các trình bày lời giải (học sinh có thể giải theo nhiều cách) bài tập sách giáo các tập về nhà.

CO2 + Ca(OH)2 → CaCO3↓ + H2O

khoa đã cho về

0,3

0,25

0,25 mol

nhà: 2, 4, 6 – SGK Các học sinh còn Dư 0,1 mol CO2 – tr 132.

lại

trong

nhóm CaCO3 + CO2 + H2O→Ca(HCO3)2

thảo luận, nhận xét 0,25

0,1

Yêu cầu học sinh phần bài làm trên Pư:0,1

mol

0,1

 Kết tủa còn lại là 0,15 mol hay

còn lại trong các bảng phụ của các nhóm đọc và nhận nhóm khác.

15 gam

xét phần làm bài

Bài 4 (SGK-tr132)

của các nhóm khác

MgCO3 + 2HCl→ MgCl2+ CO2+H2O

trên bảng phụ.

BaCO3 + 2HCl→ BaCl2+ CO2 + H2O

Kiểm tra vở làm ở

CO2 + Ca(OH)2 → CaCO3↓ + H2O

nhà của một số học

Kết tủa B thu được lớn nhất khi số mol

sinh.

CO2 bằng số mol Ca(OH)2 là 0,2 mol. Đặt số mol MgCO3 và BaCO3 lần lượt là x, y. 84 x  197 y  28,1  x  0,1 =>   x  y  0, 2  y  0,1

=> 

=> a = 29,89% Bài 6 (SGK-tr132) Đung nóng dung dịch lại thu thêm được kết tủa nữa nên ta có các PTHH sau: CO2 + Ca(OH)2 → CaCO3↓ + H2O 0,03

←

0,03 mol

2CO2 +Ca(OH)2→Ca(HCO3)2+ 2H2O 0,04

←

0,02 mol

t  CaCO3↓+CO2+H2O Ca(HCO3)2  0

0,02 mol

←

0,02 mol

 a = 0,03 + 0,04 = 0,07 mol Hoạt động 5: Củng cố và căn dặn (5 phút)

Yêu cầu các nhóm Nhận xét bài làm Củng cố. nhận xét chéo.

của các nhóm và Căn dặn: học sinh chuẩn bị bài mới về

Nhận xét kết quả học sinh trình bày nhôm và hợp chất của nhôm. của các nhóm và trên bảng phụ và bài làm của 3 học bảng viết. sinh, bổ sung và sửa chữa những lỗi sai của học sinh, đánh giá và cho điểm.

Phiếu học tập Câu hỏi

Trả lời

Câu 1: Có một miếng natri để lâu ngày ngoài không khí ẩm đã biến thành sản phẩm X. Cho X vào nước thu được dung dịch Y. Hãy cho biết thành phần của X, Y. Viết các PTHH xảy ra.

Câu 2: Nêu và giải thích hiện tượng xảy ra khi cho một mẩu kim loại bari vào các dung dịch dưới đây: a. KHCO3.

b. (NH4)2SO4

PHỤ LỤC 7: Giáo án: Bài 30 - Thực hành - TÍNH CHẤT CỦA NATRI, MAGIE, NHÔM VÀ HỢP CHẤT CỦA CHÚNG I. Mục tiêu 1. Kiến thức - Nêu được mục đích, cách tiến hành và một số kĩ thuật thực hiện các thí nghiệm.

- Dựa vào tính khử của các kim loại để giải thích được sự khác nhau về khả năng phản ứng của Na, Mg, Al với nước. Giải thích vì sao nhôm tan trong dung dịch kiềm.

- Giải thích được vì sao nhôm hidroxit tan trong cả dung dịch kiềm và dung dịch axit.

2. Kĩ năng - Rèn luyện kĩ năng lập kế hoạch chuẩn bị thí nghiệm.

- Rèn luyện kĩ năng sử dụng dụng cụ, hóa chất để tiến hành thí nghiệm thành công.

- Rèn luyện kĩ năng quan sát, nêu và giải thích các hiện tượng thí nghiệm và rút ra kết luận.

- Rèn luyện kĩ năng viết tường trình thí nghiệm.

3. Thái độ Rèn luyện đức tính cẩn thận, kiên trì, trung thực trong học tập và nghiên cứu.

Giúp học sinh yêu thích khoa học, hứng thú với môn học.

4. Định hướng phát triển năng lực học sinh Giúp học sinh phát triển năng lực sử dụng ngôn ngữ hóa học, năng lực thực nghệm hóa học.

II. Chuẩn bị 1. Giáo viên a. Dụng cụ và hóa chất: ống nghiệm, giá để ống nghiệm, cốc thủy tinh, đèn cồn, kẹp gỗ, ống hút nhỏ giọt; Kim loại Na, Mg, Al và các dung dịch AlCl3, NaOH, H2SO4 loãng, NH3, phenolphtalein. b. Phiếu học tập cho học sinh trước và sau khi thực hành.

2. Học sinh

Đọc trước bài thực hành, nắm vững cách tiến hành thí nghiệm và tính chất của các kim loại Na, Mg, Al và hợp chất của nhôm.

Chuẩn bị bài tập trước khi học giờ thực hành.

III. Phƣơng pháp dạy học - Kết hợp phương pháp dạy học theo nhóm kết gợp với phương pháp giải quyết vấn đề.

IV. Tiến trình dạy học 1. Ổn định lớp Chia lớp thành 4 nhóm thực hành và phân nhiệm vụ cho các nhóm (đã dặn học sinh trước giờ thực hành). Kiểm diện học sinh.

2. Các hoạt động dạy học Hoạt

động

của Hoạt động của Nội dung học sinh

giáo viên

* Hoạt động 1: Chuẩn bị (10 phút) Phát phiếu học tập Hoàn thành phiếu Phiếu học tập số 1 số 1 cho các nhóm, học tập số 1, cử yêu cầu học sinh nhóm trưởng trình I. Nội dung và cách tiến hành thí hoàn

thành

vào bày.

nghiệm

giấy A2. * Hoạt động 2: Tiến hành thí nghiệm 1 (7 phút) Lưu ý cho học Phân công nhiệm 1. Thí nghiệm 1: So sánh khả năng vụ cho các thành phản ứng của Na, Mg, Al với nước

sinh:

- Chỉ lấy mẩu natri viên trong nhóm

* Cách tiến hành: Lấy 3 ống nghiệm

bằng

chứa nước (khoảng ¾ ống), rồi nhỏ vài

hạt

gạo - Làm thí nghiệm

(không lấy to hơn

giọt dung dịch phenolphtalein và đặt

vì dễ gây cháy nổ,

lên giá ống nghiệm.

nguy hiểm)

- Ở ống 1: cho 1 mẩu natri bằng hạt gạo

- Chỉ nhỏ vài giọt

vào.

dung

dịch - Quan sát hiện - Ở ống 2: cho 1 mẩu Mg vào.

tượng

phenolphtalein

- Ở ống 3: cho 1 mẩu kim loại Al đã

tránh láng phí.

cạo bỏ lớp vỏ oxit vào.

- Khi đun nóng ống

Quan sát hiện tượng xảy ra.

nghiệm, chú ý hơ

Sau đó đun nóng ống 2 và ống 3.

đều ống nghiệm

Quan sát hiện tượng xảy ra.

sau đó mới đun tập

Nhận xét mức độ phản ứng ở ba ống

trung ở đáy ống

nghiệm.

nghiệm.

*Hiện tượng: - Ống 1: mẩu natri chạy quanh bề mặt

- Chú ý quan sát sự - Phân tích, giải nước, tan dần, bọt khí thoát ra, dung khác biệt về mức thích

dịch chuyển dần sang màu hồng.

độ phản ứng của 3

- Ống 2: ở điều kiện thường không hiện

kim loại và giải

tượng gì, khi đun nóng xuất hiện bọt

thích.

khí nhỏ.

Quan sát và điều

- Ống 3: không hiện tượng gì kể cả khi

chỉnh

đun nóng.

các

hoạt

động của học sinh

- Viết tường trình. * Giải thích - Tính khử: Na > Mg > Al - PTHH: 2Na + 2H2O → 2NaOH + H2↑ t  MgO + H2↑ Mg + H2O  o

* Hoạt động 3: Tiến hành thí nghiệm 2 (5 phút) Lưu ý cho học Phân công nhiệm 2. Thí nghiệm 2: Nhôm tác dụng với sinh:

vụ cho các thành dung dịch kiềm

- Mẩu nhôm để viên trong nhóm

* Cách tiến hành

ngoài không khí - Làm thí nghiệm

Cho một mẩu nhôm vào ống nghiệm

nên bề mặt được

chứa khoảng 3 ml dung dịch NaOH

bảo vệ bởi lớp oxit

loãng, đun nóng nhẹ hỗn hợp trong ống

và hiđroxit.

- Quan sát hiện nghiệm.

tượng

Quan sát hiện tượng. * Hiện tượng

- Phân tích, giải Khi đun nóng, xuất hiện bọt khí, mẩu thích hiện tượng

nhôm tan dần.

(Phải phân tích * Giải thích được bề mặt mẩu Khi đun nóng phản ứng xảy ra nhanh nhôm là lớp oxit hơn và hiđroxit cũng Al2O3 + 2NaOH → 2NaAlO2 + H2O tan

trong

dung Al(OH)3 + NaOH→ NaAlO2 + 2H2O

dịch kiềm)

2Al + 2NaOH + 2H2O→ 2NaAlO2 +

Viết tường trình.

3H2↑

* Hoạt động 4: Tiến hành thí 3 (8 phút) Lưu ý:

Phân công nhiệm 3. Thí nghiệm 3: Tính lưỡng tính của

- Khi nhỏ dung vụ cho các thành nhôm hiđroxit dịch NH3 cần nhỏ viên trong nhóm

* Cách tiến hành

từ từ đến khi kết - Làm thí nghiệm

Lấy 2 ống nghiệm và nhỏ khoảng 3 ml

tủa không đổi thì

dung dịch AlCl3 vào, rồi tiếp tục nhỏ

dừng lại, tránh nhỏ

dung dịch NH3 dư vào.

quá dư lãng phí

- Nhỏ dung dịch H2SO4 loãng vào ống

hóa chất. Khi nhỏ

thứ nhất, lắc nhẹ.

axit hay bazơ vào - Quan sát hiện - Nhỏ dung dịch NaOH loãng vào ống kết tủa cũng vậy.

tượng

nghiệm thứ hai, lắc nhẹ Quan sát hiện tượng. * Hiện tượng Khi nhỏ dung dịch NH3 vào hai ống nghiệm thấy xuất hiện kết tủa trắng

- Phân tích, giải keo. thích

Ở cả hai ống nghiệm, thấy kết tủa tan

(phải phân tích dần được trong ống * Giải thích nghiệm

có 3NH3 + 3H2O + AlCl3 → Al(OH)3↓ +

Al(OH)3 trước khi 3NH4Cl nhỏ axit và bazơ 2Al(OH)3 + 3H2SO4 → Al2(SO4)3 + vào)

6H2O

Viết tường trình

Al(OH)3 + NaOH → NaAlO2 + 2H2O

* Hoạt động 5: Viết tƣờng trình (10 phút) Yêu cầu học sinh Hoàn thiện tường II. Viết tƣờng trình hoàn thành tường trình theo mẫu

STT Tên

trình và nộp tường trình,

đại

TN

diện

Cách Hiện tiến hành

nhóm trình bày kết

1

quả của nhóm

2

* Hoạt động 6: Củng cố (5 phút) Phát phiếu học tập Hoàn thành phiếu III. Củng cố số 2, yêu cầu học học tập số 2 và Phiếu học tập số 2 sinh hoàn thành.

trình bày trước lớp.

Giải

tƣợng thích

Phiếu học tập số 1 Câu hỏi

Trả lời

Câu 1: Thí nghiệm được mô tả bằng hình vẽ Câu 1: sau

-

Ống

1:

…………………………….. ……………………………..

-

Ống

2:

…………………………….. ……………………………..

Nêu hiện tượng xảy ra trong các ống nghiệm.

-

Ống

……………………………..

Câu 2: Để bảo vệ đồ vật bằng nhôm ta không Câu 2: Đáp án:…………… nên dùng đồ vật bằng nhôm đựng

Giải thích:………………….

A. nước.

B. nước vôi trong.

……………………………..

C. Nước canh.

D. nước muối.

…………………………….

Câu 3: Nhôm hiđroxit thể hiện tính lưỡng tính Câu 3: Đáp án:…………… khi.

Giải thích:………………….

A. Tác dụng với dung dịch HCl.

……………………………..

B. Khi tác dụng với dung dịch NaOH.

…………………………….

C. Khi tác dụng với dung dịch NaCl.

………………..……………

D. Khi tác dụng với cả dung dịch HCl và …………………………….

NaOH.

3:

Phiếu học tập số 2 Câu hỏi

Trả lời

Câu 1: Đun nóng bột Mg, sau đó đun nóng cát ướt

Câu 1:

trong ống nghiệm được mô tả bởi hình vẽ dưới đây.

Đáp án: ………

Giải

thích:

………………. ………………. ………………. ……………….

Phản ứng hóa học xảy ra trong thí nghiệm trên là  Mg(OH)2 + H2 A. Mg + 2H2O  to

………………. ………………. ……………….

 MgO + H2 B. Mg + H2O  to

t  MgO + Si C. SiO2 + Mg  o

t  MgSiO3 + H2 D. Mg + H2SiO3  o

Câu 2: Tiến hành 4 thí nghiệm được mô tả

Câu 2:

như hình vẽ dưới đây

Đáp án: ………

Giải

thích:

………………. ………………. ……………….

Số thí nghiệm xuất hiện bọt khí là

……………….

A. 1.

……………….

B. 2. C. 3.

D. 4.

Câu 3: Nhỏ từ từ dung dịch NaOH vào dung dịch X,

Câu 3:

thấy xuất hiện kết tủa trắng, nhỏ tiếp dung dịch NaOH

Đáp án: ………

vào, thấy kết tủa tan tạo dung dịch trong suốt.

Giải

Sau đó nhỏ từ từ dung dịch HCl vào lại thấy

……………….

thích:

dung dịch vẩn đục màu trắng,

……………….

nhỏ tiếp dung dịch HCl vào thấy dung dịch trở lại

……………….

trong suốt. Dung dịch X là

……………….

A. KAlO2.

……………….

B. AlCl3.

C. Fe2(SO4)3. D. Ba(HCO3)2

PHỤ LỤC 8: Đề kiểm tra 45 phút: KIM LOẠI KIỀM, KIM LOẠI KIỀM THỔ, NHÔM VÀ HỢP CHẤT CỦA CHÚNG I. Mục tiêu Đánh giá kết quả học tập, năng lực thực nghiệm của học sinh các lớp thực nghiệm và đối chứng phần kim loại kiềm, kim loại kiềm thổ, nhôm và hợp chất của chúng khi thực nghiệm sử dụng bài tập có nội dung thực nghiệm trong dạy học hóa học.

II. Phƣơng pháp Xây dựng các câu hỏi dạng trắc nghiệm III. Ma trận Nội dung

Mức độ nhận thức Biết

Hiểu

Tổng Vận dụng

Vận

dụng

cao Kim

loại

kiềm

và

kim

loại

kiểm thổ Số câu

4

3

2

9

Số điểm

4

3

2

9

%

13,33%

10%

6,67%

30%

Số câu

2

3

3

1

9

Số điểm

2

3

3

1

9

%

6,67%

10%

10%

3,33%

33,33%

Hợp

chất

của

kim

loại

kiềm,

kim

loại

kiềm thổ

Nhôm

và

hợp

chất

của nhôm Số câu

3

3

3

1

10

Số điểm

3

3

3

1

10

%

10%

10%

10%

33,33%

33,33%

Số câu

1

1

2

Số điểm

1

1

2

%

3,33%

3,33%

6,67%

Tổng hợp

Tổng

9

9

9

3

30

Số câu

9

9

9

3

30

Số điểm

30%

30%

30%

10%

100%

% IV. Đề kiểm tra Mã đề chuẩn Câu 1: Chọn phát biểu không đúng về kim loại kiềm.

A. Dùng chế tạo hợp kim có nhiệt độ nóng chảy cao.

B. Có tính khử mạnh.

C. Ở nhóm IA. D. Có 1 electron ở lớp ngoài cùng.

Câu 2: Cấu hình electron lớp ngoài cùng của kim loại kiềm thổ là A. ns2.

B. ns2np2.

C. (n-1)d10ns2.

D. ns1.

Câu 3: Số oxi hóa đặc trưng của kim loại kiềm trong các hợp chất là A. +1.

B. +2.

C. +3.

D. +4.

Câu 4: Chất dùng để làm mềm nước cứng vĩnh cửu là A. Na2CO3.

B. NaOH.

C. KCl.

D. HCl.

Câu 5: Thạch cao nung có công thức hóa học là A. CaSO4.H2O.

B. CaSO4.

C. CaSO4.2H2O.

D. CaSO4.3H2O.

Câu 6: Trong công nghiệp, điều chế kim loại Na theo phương pháp nào sau đây?

A. Điện phân NaCl nóng chảy.

B. Điện phân dung dịch NaCl. C. Điện phân NaOH nóng chảy.

D. Cho kim loại K tác dụng với NaCl. Câu 7: Để chứng minh Al2O3 là oxit lưỡng tính, tao cho Al2O3 tác dụng với dung dịch A. HCl, NaOH.

B. HCl.

C. NaOH.

D. HCl, NaCl.

Câu 8: Cốc bằng Al có thể chứa dung dịch A. H2SO4 đặc nguội.B. NaOH.

C. HCl.

D. nước vôi trong.

Câu 9: Vai trò nào sau đây không phải của criolit (Na3AlF6) trong sản xuất nhôm?

A. Tăng hàm lượng nhôm trong nguyên liệu (tiết kiệm nguyên liệu).

B. Tạo một lớp xỉ, ngăn cách để bảo vệ nhôm nóng chảy khỏi bị oxi hóa.

C. Làm tăng độ dẫn điện của Al2O3 nóng chảy.

D. Làm giảm nhiệt độ nóng chảy của Al2O3 (tiết kiệm năng lượng).

Câu 10: Ở điều kiện thường, kim loại phản ứng mãnh liệt với H2O là A. Ca, Na, Ba.

B. Ba, Mg, Na.

C. K, Al, Ca. D. Mg, K, Na.

Câu 11: Na tan trong dung dịch nào sau đây tạo ra kết tủa?

A. CuSO4.

B. Ca(OH)2.

C. K2SO4.

D. BaCl2.

Câu 12: Có một dây Mg tan trong dung dịch HNO3 loãng tạo thành dung dịch không màu, không thấy có khí thoát ra. Kết luận nào sau đây là đúng?

A. Sản phẩm khử của phản ứng trên là NH4NO3.

B. Mg không tác dụng với HNO3, mà chỉ là Mg tan vào nước.

C. Mg tác dụng với HNO3 tạo Mg(NO3)2 và nước.

D. Mg tác dụng với HNO3 tạo Mg(NO3)2 và hiđro.

Câu 13: Hiện tượng hóa học xảy ra khi đun nóng nhẹ dung dịch Ca(HCO3)2 là A. có kết tủa trắng đồng thời có bọt khí thoát ra.

B. không có hiện tượng gì.

C. có kết tủa trắng.

D. Có bọt khí thoát ra.

Câu 14: Phản ứng nào sau đây giải thích sự hình thành thạch nhũ trong hang động? t A. Ca(HCO3)2  CaCO3 + CO2 + H2O 0

B. CaCO3 + CO2 + H2O  Ca(HCO3)2.

C. Ca(OH)2 + CO2 → Ca(HCO3)2.

D. Ca(OH)2 + CO2 → CaCO3.

Câu 15: Đồ thị nào sau đây mô tả đúng hiện tượng khi sục từ từ khí CO2 vào dung dịch Ca(OH)2 cho đến dư? nCaCO3

nCaCO3

a x

nCO2

A.

0

a

2a

nCO2

B.

C.

0

y

z

t

D.

Câu 16: Phát biểu không đúng về phèn chua?

A. Làm mềm nước.

B. Thành phần: K2SO4.Al2(SO4)3.24H2O.

C. Làm trong nước đục.

D. Làm chất cầm màu trong công nghiệp nhuộm.

Câu 17: Hiện tượng hóa học xảy ra khi cho một mẩu Ca vào dung dịch AlCl3 là A. có bọt khí xuất hiện, đồng thời có kết tủa trắng sinh ra, rồi kết tủa tan dần.

B. không có hiện tượng gì.

C. Có bọt khí thoát ra.

D. Có kết tủa trắng xuất hiện.

Câu 18: Tiến hành 4 thí nghiệm được mô tả như hình vẽ dưới đây

Số thí nghiệm xuất hiện bọt khí là A. 2.

B. 1.

C. 4.

D. 3.

Câu 19: Cho 1,2 gam một kim loại kiềm thổ tác dụng với nước dư, thu được 0,672 lít khí (đktc). Kim loại kiềm thổ đó là A. Ca.

B. Ba.

C. Mg.

D. Be

Câu 20: Tính khối lượng muối ăn chứa 5% tạp chất, cần để điều chế 100 gam kim loại natri trong công nghiệp bằng phương pháp điện phân nóng chảy, biết hiệu suất của quá trình điều chế là 87%.

A.307,74 gam.

B. 254,35 gam.

C. 241,63 gam.

D. 267,73 gam.

Câu 21: Trộn dung dịch X chứa 0,01 mol Na+, 0,02 mol Ca2+ và 0,05 mol HCO3với dung dịch Y chứa 0,02 mol K+, 0,02 mol Ca2+, 0,03 mol OH- và 0,03 mol Clthu được dung dịch Z. Dung dịch Z là A. nước cứng toàn phần.

B. nước cứng vĩnh cửu.

C. nước cứng tạm thời.

D. nước mềm.

Câu 22: Sục từ từ 2,24 lit (đktc) khí CO2 qua dung dịch chứa 0,15 mol NaOH. Dung dịch sau phản ứng chứa A. NaHCO3, Na2CO3.

B. NaHCO3. C. Na2CO3.

D. Na2CO3, NaOH.

Câu 23: Dẫn V lit CO2 (đktc) vào dung dịch Ca(OH)2 thu được 10 gam kết tủa và dung dịch X. Đun nóng dung dịch X thu được 15 gam kết tủa nữa. Phản ứng xảy ra hoàn toàn. Tìm V? A. 8,96 lit

B. 7,84 lit

C. 4,48 lit

D. 5,6 lit

Câu 24: Trường hợp nào sau đây có kết tủa sau phản ứng?

A. Nhỏ từ từ dung dịch HCl đến dư vào dung dịch NaAlO2.

B. Dẫn từ từ đến dư khí CO2 vào dung dịch Ca(OH)2.

C. Nhỏ từ từ đến dư dung dịch NH3 vào dung dịch Al2(SO4)3.

D. Nhỏ tư từ đến dư dung dịch NaOH vào dung dịch AlCl3.

Câu 25: Nhỏ từ từ dung dịch NaOH vào dung dịch X, thấy xuất hiện kết tủa trắng, nhỏ tiếp dung dịch NaOH vào, thấy kết tủa tan tạo dung dịch trong suốt. Sau đó nhỏ từ từ dung dịch HCl vào lại thấy dung dịch vẩn đục màu trắng, nhỏ tiếp dung dịch HCl vào thấy dung dịch trở lại trong suốt. Dung dịch X là A. AlCl3.

B. KAlO2.

C. Fe2(SO4)3. D. Ba(HCO3)2

Câu 26: Hoà tan m gam Al trong dung dịch HNO3 2M vừa đủ thu được 1,68 lít hỗn hợp khí X (đktc) gồm N2O và N2. Tỉ khối của X so với H2 là 17,2. Giá trị của m là A. 6,21

B. 5,4

C. 3,195

D. 2,7

Câu 27: Cho hỗn hợp gồm Na và Al có tỉ lệ số mol tương ứng là 1 : 2 vào nước dư. Sau khi các phản ứng xảy ra hoàn toàn, thu được 8,96 lít khí H2 (đktc) và m gam chất rắn không tan. Giá trị của m là A. 5,4.

B. 10,8.

C. 7,8.

D. 43,2.

Câu 28: Thêm m gam kali vào 300 ml dung dịch chứa Ba(OH)2 0,1M và NaOH 0,1M thu được dung dịch X. Cho từ từ dung dịch X vào 200 ml dung dịch Al2(SO4)3 0,1M thu được kết tủa Y. Để thu được lượng kết tủa Y lớn nhất thì giá trị của m là A. 1,17.

B. 1,59.

C. 1,71.

D. 1,95.

Câu 29: Điện phân nóng chảy Al2O3 với anot than chì (hiệu suất điện phân 100%) thu được m kg Al ở catot và 67,2 m3 (đktc) hỗn hợp khí X có tỉ khối so với hiđro bằng 16. Lấy 2,24 lít (đktc) hỗn hợp khí X sục vào dung dịch nước vôi trong (dư) thu được 2 gam kết tủa. Giá trị của m là A. 75,6.

B. 54,0.

C. 67,5.

D. 108,0.

Câu 30: 100 ml dung dịch A chứa NaOH 0,1M và NaAlO2 0,3M. Thêm từ từ HCl 0,1M vào dung dịch A thu được kết tủa, lọc kết tủa, nung ở nhiệt độ cao đến khối lượng không đổi thu được 1,02 gam chất rắn. Thể tích dung dịch HCl đã dùng là: A. 0,7 lít.

B. 0,6 lít.

C. 0,5 lít.

D. 0,8 lít

V. Đáp án - Đáp án đề chuẩn: A PHỤ LỤC 9: BẢNG 2.3. BẢNG KIỂM QUAN SÁT NĂNG LỰC THỰC NGHIỆM CỦA HỌC SINH Trường:…………

Họ tên GV đánh giá: ………………………………

…………………

Họ tên HS: ……………………………

Lớp:……………

Mức độ

Các tiêu chí

GV đánh giá

Mức 1

Mức 2

Mức 3

(1 điểm)

(2 điểm)

(3 điểm)

1. Đưa ra câu hỏi

Đưa ra câu hỏi

TN

TN không đúng hỏi TN nhưng TN đúng mục mục đích TN.

Đưa ra câu chưa đầy đủ

Đưa ra câu hỏi đích TN.

mục đích TN. 2. Đề xuất các dự

Đề xuất các dự

Đề xuất các

Đề xuất các dự

đoán

đoán nhưng

dự đoán

đoán đúng và

không đúng với

nhưng chưa

đầy đủ.

TN.

đầy đủ.

3. Đề xuất các

Đề xuất các

Đề xuất

Đề xuất các

phương án TN

phương án TN

phương án

phương án TN

chưa đúng.

TN đúng

đúng và đầy đủ.

nhưng chưa đầy đủ.

4. Xác định

Xác định

Xác định

Xác đinh

phương án TN

phương án TN

phương án

phương án TN

chưa đúng.

TN đúng

đúng và đầy đủ

nhưng chưa

đầy đủ 5. Đề xuất nguyên

Đề xuất nguyên

Đề xuất

Đề xuất nguyên

liệu, thiết bị hóa

liệu, thiết bị hóa

nguyên liệu,

liệu, thiết bị hóa

chất.

chất chưa đúng.

thiết bị đúng

chất đúng và

nhưng chưa

đầy đủ.

biết xác định hóa chất đầy đủ.

6. Mô tả thiết bị

Mô tả thiết bị

Mô tả thiết bị

Mô tả thiết bị

TN

TN chưa đúng.

TN đúng

TN đúng và đầy

nhưng chưa

đủ.

đầy đủ.

7. Xác định quy

Xác định quy

Xác định quy

Xác định quy

trình TN

trình TN chưa

trình TN chưa trình TN đúng

đúng.

đầy đủ.

và đầy đủ.

8. Lựa chọn

Lựa chọn

Lựa chọn

Lựa chọn

nguyên liệu, thiết

nguyên liệu,

nguyên liệu,

nguyên liệu,

bị hóa chất TN

thiết bị hóa chất

thiết bị hóa

thiết bị hóa chất

TN chưa đúng.

chất TN chưa

TN đúng và đầy

đầy đủ.

đủ.

9. Sử dụng nguyên

Sử dụng nguyên

Sử dụng thiết

Sử dụng nguyên

liệu, thiết bị hóa

liệu, thiết bị đã

bị đúng cách

liệu, thiết bị hóa

chất đã lựa chọn

lựa chọn không

nhưng chưa

chất đã lựa chọn

đúng.

biết sử dụng

đúng.

hóa chất đúng cách.

10. Thực hiện quy

Thực hiện quy

Thực hiện

Thực hiện quy

trình TN

trình TN chưa

quy trình TN

trình TN đúng

đúng.

đúng nhưng

và đầy đủ.

chưa đầy đủ.

11. Thu thập thông

Thu thập thông

Thu thập

Thu thập thông

tin, kết quả TN

tin, kết quả TN

thông tin, kết

tin, kết quả TN

chưa đúng.

quả TN đúng

đúng và đầy đủ.

nhưng chưa đầy đủ.

12. Xử lí kết quả

Xử lí kết quả

Xử lí kết quả

Xử lí kết quả

TN

TN chưa đúng.

TN đúng

TN đúng và đầy

nhưng chưa

đủ.

đầy đủ 13. Phân tích kết

Phân tích kết

Phân tích kết

Phân tích kết

qủa TN

qủa TN không

qủa TN đúng

quả đúng và đầy

đúng cách.

nhưng chưa

đủ các khía

đầy đủ các

cạnh.

khía cạnh.

14. Rút ra kết luận

Rút ra kết luận

Rút ra kết

Rút ra kết luận

về kiến thức

về kiến thức

luận về kiến

về kiến thức

chưa đúng.

thức đúng

đúng và đầy đủ.

nhưng chưa đầy đủ.

15. Đề xuất

Chưa biết cách

Đề xuất

Đề xuất phương

phương án TN

đề xuất phương

phương án

án TN thành

thành công.

án TN thành

TN thành

công có hiệu

công.

công với

quả.

nhưng chưa hiệu quả.

PHỤ LỤC 10: BẢNG 2.5. PHIẾU TỰ ĐÁNH GIÁ NĂNG LỰC THỰC NGHIỆM CỦA HỌC SINH Họ tên HS: ……………………………

Trường:…………

Lớp:……………………

………………….

Mức độ

Các tiêu chí

HS đánh giá

Mức 1

Mức 2

Mức 3

(1 điểm)

(2 điểm)

(3 điểm)

1. Đưa ra câu hỏi

Đưa ra câu hỏi

TN

TN không đúng hỏi TN nhưng TN đúng mục mục đích TN.

Đưa ra câu chưa đầy đủ

Đưa ra câu hỏi đích TN.

mục đích TN. 2. Đề xuất các dự

Đề xuất các dự

Đề xuất các

Đề xuất các dự

đoán

đoán nhưng

dự đoán

đoán đúng và

không đúng với

nhưng chưa

đầy đủ.

TN.

đầy đủ.

3. Đề xuất các

Đề xuất các

Đề xuất

Đề xuất các

phương án TN

phương án TN

phương án

phương án TN

chưa đúng.

TN đúng

đúng và đầy đủ.

nhưng chưa đầy đủ.

4. Xác định

Xác định

Xác định

Xác đinh

phương án TN

phương án TN

phương án

phương án TN

chưa đúng.

TN đúng

đúng và đầy đủ

nhưng chưa đầy đủ

5. Đề xuất nguyên

Đề xuất nguyên

Đề xuất

Đề xuất nguyên

liệu, thiết bị hóa

liệu, thiết bị hóa

nguyên liệu,

liệu, thiết bị hóa

chất.

chất chưa đúng.

thiết bị đúng

chất đúng và

nhưng chưa

đầy đủ.

biết xác định hóa chất đầy đủ.

6. Mô tả thiết bị

Mô tả thiết bị

Mô tả thiết bị

Mô tả thiết bị

TN

TN chưa đúng.

TN đúng

TN đúng và đầy

nhưng chưa

đủ.

đầy đủ.

7. Xác định quy

Xác định quy

Xác định quy

Xác định quy

trình TN

trình TN chưa

trình TN chưa trình TN đúng

đúng.

đầy đủ.

và đầy đủ.

8. Lựa chọn

Lựa chọn

Lựa chọn

Lựa chọn

nguyên liệu, thiết

nguyên liệu,

nguyên liệu,

nguyên liệu,

bị hóa chất TN

thiết bị hóa chất

thiết bị hóa

thiết bị hóa chất

TN chưa đúng.

chất TN chưa

TN đúng và đầy

đầy đủ.

đủ.

9. Sử dụng nguyên

Sử dụng nguyên

Sử dụng thiết

Sử dụng nguyên

liệu, thiết bị hóa

liệu, thiết bị đã

bị đúng cách

liệu, thiết bị hóa

chất đã lựa chọn

lựa chọn không

nhưng chưa

chất đã lựa chọn

đúng.

biết sử dụng

đúng.

hóa chất đúng cách.

10. Thực hiện quy

Thực hiện quy

Thực hiện

Thực hiện quy

trình TN

trình TN chưa

quy trình TN

trình TN đúng

đúng.

đúng nhưng

và đầy đủ.

chưa đầy đủ.

11. Thu thập thông

Thu thập thông

Thu thập

Thu thập thông

tin, kết quả TN

tin, kết quả TN

thông tin, kết

tin, kết quả TN

chưa đúng.

quả TN đúng

đúng và đầy đủ.

nhưng chưa đầy đủ.

12. Xử lí kết quả

Xử lí kết quả

Xử lí kết quả

Xử lí kết quả

TN

TN chưa đúng.

TN đúng

TN đúng và đầy

nhưng chưa

đủ.

đầy đủ 13. Phân tích kết

Phân tích kết

Phân tích kết

Phân tích kết

qủa TN

qủa TN không

qủa TN đúng

quả đúng và đầy

đúng cách.

nhưng chưa

đủ các khía

đầy đủ các

cạnh.

khía cạnh.

14. Rút ra kết luận

Rút ra kết luận

Rút ra kết

Rút ra kết luận

về kiến thức

về kiến thức

luận về kiến

về kiến thức

chưa đúng.

thức đúng

đúng và đầy đủ.

nhưng chưa đầy đủ.

15. Đề xuất

Chưa biết cách

Đề xuất

Đề xuất phương

phương án TN

đề xuất phương

phương án

án TN thành

thành công.

án TN thành

TN thành

công có hiệu

công.

công với

quả.

nhưng chưa hiệu quả.

PHỤ LỤC 11: ĐỀ SỐ 1: ĐỀ KIỂM TRA 15 PHÚT – LUYỆN TẬP KIM LOẠI KIỀM, KIM LOẠI KIỀM THỔ VÀ HỢP CHẤT I. Mục tiêu Đánh giá kết quả học tập của học sinh các lớp thực nghiệm và đối chứng sau khi luyện tập bài kim loại kiềm, kim loại kiềm thổ và hợp chất có thực nghiệm sử dụng bài tập có nội dung thực nghiệm trong dạy học hóa học.

II. Phƣơng pháp Xây dựng các câu hỏi dạng tự luận III. Ma trận Nội dung

Mức độ nhận thức Biết

Hiểu

Tổng Vận dụng

Vận

dụng

cao Kim

loại

kiềm, kim loại

kiềm

thổ Số câu

2

2

1

5

Số điểm

2

2

1

5

%

20%

20%

10%

50%

Số câu

2

1

2

5

Số điểm

2

1

2

5

%

20%

10%

20%

50%

4

3

3

10

Hợp

chất

của

kim

loại

kiềm

thổ

Tổng Số câu

Số điểm

4

3

3

10

%

40%

30%

30%

100%

IV. Đề kiểm tra Câu 1: Kim loại mềm nhất là:…………………………………………….

Câu 2: Natri cháy trong khí oxi khô theo phương trình: Na +

O2 → ……………………. …….

Hoàn thành PTHH và gọi tên sản phẩm.

Câu 3: Công thức hóa học của thạch cao sống là:……………………………..

Câu 4: Nước có chứa các ion Ca2+, Mg2+, Cl-, HCO3- gọi là nước ….…… … ………………………………………………………………………………….

Câu 5: Hiện tượng hóa học xảy ra khi cho mẩu Na vào dung dịch phenolphtalein loãng là:………………………………………………………..

Vì:…..………………………………………………………………………….

Câu 6: Hiện tượng hóa học xảy ra khi cho một mẩu Ca vào dung dịch Na2CO3 :……………………………………………………………………..

Câu 7: Chỉ có nước vôi trong, hãy trình bày cách làm mềm nước cứng tạm thời chứa ion Ca2+, HCO3-. ……………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………

Câu 8: Điện phân muối clorua của kim loại kiềm nóng chảy thu được 2,24 lít khí (đktc) ở anot và 7,8 gam kim loại bám vào catot. Xác định công thức phân tử của muối clorua trên.

Câu 9: Cho các thí nghiệm được mô tả bằng bằng hình vẽ sau đây

- Những ống nghiệm nào có kết tủa tạo thành?

- PTHH dạng ion thu gọn xảy ra: ……………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………

Câu 10: Hòa tan hoàn toàn 5,6 gam CaO vào nước dư thu được dung dịch X, Sục 3,36 lít khí CO2 (đktc) vào dung dịch X thu được m gam kết tủa và dung dịch Y. a. Xác định giá trị của m. b. Đun nóng dung dịch Y thì thu được thêm bao nhiêu gam kết tủa nữa?

V. Đáp án Đáp án

Điểm

Câu 1: Cs

1

Câu 2: 2Na + O2 → Na2O2 (natri peoxit)

1

Câu 3: CaSO4.2H2O

1

Câu 4: Nước cứng toàn phần

1

Câu 5: Hiện tượng: sủi bọt khí, dung dịch chuyển thành màu hồng

0,5

Vì: 2Na + 2H2O → 2NaOH + H2↑, NaOH làm phenolphtalein chuyển thành màu hồng.

0,5

Câu 6: Xuất hiện bọt khí và có kết tủa sinh ra.

1

Câu 7: Nhỏ từ từ nước vôi trong vào nước cứng cho đến khi kết tủa không đổi thì dừng lại.

0,5

Ca(OH)2 + Ca(HCO3)2 → 2CaCO3↓ + 2H2O

0,5

Câu 8: Viết PTHH

0,25

Số mol kim loại = 0,2 mol => MKLK = 39 (K)

0,5

=> muối KCl

0,25

Câu 9: - Những ống nghiệm 1, 2, 3 có kết tủa sinh ra.

0,5

- PTHH: ống 1: Ca2+ + CO32- → CaCO3↓ Ống 2: 2OH- + Cu2+ → Cu(OH)2↓ Ống 3: 3Ca2+ + 2PO43- → Ca3(PO4)2↓

0,5

Câu 10: PTHH: CaO + H2O → Ca(OH)2 0,1

0,1

mol

CO2 + Ca(OH)2 → CaCO3 + H2O x

x

x

mol

2CO2 + Ca(OH)2 → Ca(HCO3)2 2y

y

y mol

Hệ pt: x + 2y = 0,15; x + y = 0,1  x = y = 0,05 mol

0,5

a. m = 0,05 .100 = 5 gam.

0,25

t  CaCO3 + CO2 + H2O b. Ca(HCO3)2  0

0,05

0,05 mol

 khối lượng kết tủa thu thêm được là 5 gam.

0,25

PHỤ LỤC 12: ĐỀ SỐ 2: ĐỀ KIỂM TRA 15 PHÚT – NHÔM VÀ HỢP CHẤT CỦA NHÔM I. Mục tiêu Đánh giá kết quả học tập, năng lực thực nghiệm của học sinh các lớp thực nghiệm và đối chứng sau khi học bài nhôm và hợp chất của nhôm có thực nghiệm sử dụng bài tập có nội dung thực nghiệm trong dạy học hóa học.

II. Phƣơng pháp Xây dựng các câu hỏi dạng tự luận III. Ma trận Nội dung

Mức độ nhận thức Biết

Hiểu

Tổng Vận dụng

Vận

dụng

cao Nhôm Số câu

2

2

1

5

Số điểm

2

2

1

5

%

20%

20%

10%

50%

Số câu

2

1

2

5

Số điểm

2

1

2

5

%

20%

10%

20%

50%

Số câu

4

3

3

10

Số điểm

4

3

3

10

%

40%

30%

30%

100%

Hợp

chất

của nhôm

Tổng

IV. Đề kiểm tra Câu 1: Số oxi hóa trong các hợp chất của nhôm là:…………..

Câu 2: Sản xuất nhôm bằng phương pháp nào?.................................................

Câu 3: Công thức hóa học của quặng boxit là:………………………………..

Câu 4: Công thức hóa học của phèn chua là: …………………………………

Câu 5: Hiện tượng hóa học xảy ra khi rắc bột nhôm lên ngọn lửa đèn cồn là: …………………………………………………………………………………

Câu 6: Hoàn thành PTHH sau:

t  ………………………..

Al + Cr2O3  0

Câu 7: Hãy chọn hóa chất để tiến hành thí nghiệm điều chế Al(OH)3 theo mô tả ở hình vẽ bên.

X là:………………………………..

Y là:……………………………….. (cho đến dư Y)

Câu 8: Hãy hoàn thành các PTHH và nội dung sau dây.

Nhôm tác dụng với oxi ở điều kiện thường theo PTHH: Al +

O2 → ………………..

Nhôm tác dụng với nước ở điều kiện thường theo PTHH: Al +

H2O → ………………………………….

Nhưng đồ vật bằng nhôm lại bền trong không khí và nước vì: ……………… ……………..……………………………………………………...…………..

Câu 9: Hãy mô tả cách nhận biết 2 dung dịch mất nhãn đựng AlCl3 và NaOH mà không dùng thêm hóa chất nào. …………………………………………………………………………………. …………………………………………………………………………………. ………………………………………………………………………………….

Câu 10: Cho 100 ml dung dịch Al2(SO4)3 1M tác dụng với 200 ml dung dịch NaOH xM thu được m gam kết tủa, lọc kết tủa đem nung đến khối lượng không đổi thu được 5,1 gam chất rắn. Xác định giá trị của x và m.

V. Đáp án Đáp án

Điểm

Câu 1: +3

1

Câu 2: Điện phân nhôm oxit nóng chảy

1

Câu 3: Al2O3.2H2O

1

Câu 4: K2SO4.Al2(SO4)3.24H2O hay KAl(SO4)2.12H2O

1

Câu 5: Bột nhôm cháy cho ngọn lửa sáng chói

1

t  2Cr + Al2O3 Câu 6: 2Al + Cr2O3 

1

Câu 7: X là AlCl3; Y là NH3

1

0

3O2 → 2Al2O3

0,25

6H2O → 2Al(OH)3 + 3H2

0,25

Câu 8: 4Al + 2Al +

Nhưng đồ vật bằng nhôm lại bền trong không khí và nước vì lớp Al2O3 và Al(OH)3 sinh rất mỏng, mịn bảo vệ lớp kim loại nhôm bên trong, ngăn 0,5 không cho tiếp xúc với không khí và nước bên ngoài.

Câu 9: Đánh số hai dung dịch, rồi nhỏ từ từ cho đến dư dd1 vào dd2.

0,5

- Nếu xuất hiện kết tủa rồi kết tủa tan thì dd1 là NaOH, dd2 là AlCl3.

0,25

- Nếu ban đầu không hiện tượng, sau có xuất hiện kết tủa trắng thì dd1 là AlCl3, dd2 là NaOH.

0,25

Câu 10: PTHH Al3+ + 3OH- → Al(OH)3 0,2 →0,6

0,2

mol

Al(OH)3 + OH- → AlO2- + 2H2O 0,2-0,1 → 0,1

mol

t  Al2O3 + 3H2O 2Al(OH)3  0

0,1

←

0,05

mol

 Số mol NaOH = 0,7 mol => x = 3,5; m = 7,8 gam.

1