XÂY DỰNG HỆ THỐNG BÀI TẬP THEO CÁC MỨC ĐỘ TƯ DUY TRONG DẠY HỌC HỢP CHẤT HỮU CƠ CÓ NHÓM CHỨC

LUẬN VĂN SIÊU CẤP CHANNEL

vectorstock.com/1593604

Ths Nguyễn Thanh Tú eBook Collection DẠY KÈM QUY NHƠN DISSERTATION PHÁT TRIỂN NỘI DUNG

XÂY DỰNG HỆ THỐNG BÀI TẬP THEO CÁC MỨC ĐỘ TƯ DUY TRONG DẠY HỌC HỢP CHẤT HỮU CƠ CÓ NHÓM CHỨC – HÓA HỌC 11 THPT (2018) PDF VERSION | 2018 EDITION ORDER NOW / CHUYỂN GIAO QUA EMAIL TAILIEUCHUANTHAMKHAO@GMAIL.COM

Tài liệu chuẩn tham khảo Phát triển kênh bởi Ths Nguyễn Thanh Tú Đơn vị tài trợ / phát hành / chia sẻ học thuật : Nguyen Thanh Tu Group Hỗ trợ trực tuyến Fb www.facebook.com/DayKemQuyNhon Mobi/Zalo 0905779594

ĐẠI HỌC ĐÀ NẴNG

TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM KHOA HÓA  Tên đề tài:

XÂY DỰNG HỆ THỐNG BÀI TẬP THEO CÁC MỨC ĐỘ TƯ DUY TRONG DẠY HỌC HỢP CHẤT HỮU CƠ CÓ NHÓM CHỨC – HÓA HỌC 11 THPT Khóa luận tốt nghiệp cử nhân sư phạm

Sinh viên thực hiện

:

Trần Thị Lệ

Lớp

:

14SHH

Giảng viên hướng dẫn

:

TS. Ngô Minh Đức

Đà Nẵng, tháng 04 năm 2018

TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM

CỘNG HOÀ XÃ HỘI CHỦ NGHĨA VIỆT NAM

KHOA HOÁ

Độc lập – Tự do – Hạnh phúc

NHIỆM VỤ KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP

Họ và tên sinh viên: Trần Thị Lệ

Lớp: 14SHH

1. Tên đề tài: Xây dựng hệ thống bài tập theo các mức độ tư duy trong dạy học hợp chất hữu cơ có nhóm chức – Hóa học 11 THPT 2. Nội dung nghiên cứu: ̵

Nghiên cứu cơ sở lý luận của đề tài. ̵

Nghiên cứu Chuẩn kiến thức, kĩ năng chương “Dẫn xuất halogen – Ancol – Phenol” và chương “Anđehit – Xeton – Axit cacboxylic”. ̵

Nghiên cứu hệ thống bài tập về ancol, phenol, anđehit, xeton, axit cacboxylic. ̵

Tuyển chọn, xây dựng hệ thống bài tập chương “Dẫn xuất halogen – Ancol – Phenol” và chương “Anđehit – Xeton –Axit cacboxylic” theo các mức độ tư duy.

3. Giáo viên hướng dẫn: TS. Ngô Minh Đức 4. Ngày giao đề tài: 10/07/2017

Ngày hoàn thành: 22/4/2018 Giảng viên hướng dẫn

Chủ nhiệm Khoa (Kí và ghi rõ họ, tên)

(Kí và ghi rõ họ, tên)

TS. Ngô Minh Đức

PGS. TS. Lê Tự Hải

Sinh viên đã hoàn thành và nộp báo cáo cho Khoa ngày tháng 04 năm 2018 Kết quả điểm đánh giá …………

Ngày

tháng 04

năm 2018

CHỦ TỊCH HỘI ĐỒNG (Ký và ghi rõ họ, tên)

LỜI CẢM ƠN Lần đầu tiên thực hiện công việc nghiên cứu tôi đã gặp không ít khó khăn trong quá trình thực hiện. Với lòng biết ơn sâu sắc, tôi xin chân thành cảm ơn thầy giáo – Tiến sĩ Ngô Minh Đức đã tận tình chỉ bảo, giúp đỡ, động viên tôi trong suốt quá trình học tập, nghiên cứu và hoàn thành luận văn này.

Qua đây tôi xin gửi lời cảm ơn tới cô chủ nhiệm và các thầy, cô trong khoa Hóa – Trường Đại học Sư Phạm – Đại học Đà Nẵng đã nâng đỡ tạo mọi điều kiện thuận lợi cho tôi trong suốt quá trình học tập và nghiên cứu để hoàn thành luận văn này.

Vì nhiều lí do khách quan và chủ quan nên luận văn này không tránh khỏi những hạn chế và thiếu sót nhất định, kính mong sự góp ý nhận xét, đánh giá của các thầy cô và toàn thể các bạn sinh viên.

Tôi xin chân thành cảm ơn! Đà Nẵng, ngày 22 tháng 04 năm 2018 Sinh viên

Trần Thị Lệ

MỤC LỤC LỜI CẢM ƠN ................................................................................................................. 1 MỤC LỤC ....................................................................................................................... 4 MỞ ĐẦU ......................................................................................................................... 1 1. LÝ DO CHỌN ĐỀ TÀI .......................................................................................... 1 2. MỤC ĐÍCH NGHIÊN CỨU .................................................................................. 2 3. NHIỆM VỤ NGHIÊN CỨU .................................................................................. 2 4. ĐỐI TƯỢNG VÀ KHÁCH THỂ NGHIÊN CỨU ............................................... 2 5. PHẠM VI NGHIÊN CỨU ..................................................................................... 3 6. GIẢ THUYẾT KHOA HỌC.................................................................................. 3 7. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ......................................................................... 3 8. NHỮNG ĐÓNG GÓP CỦA ĐỀ TÀI .................................................................... 3 NỘI DUNG ..................................................................................................................... 4 CHƯƠNG 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA ĐỀ TÀI ......................... 4 1.1. TƯ DUY VÀ QUÁ TRÌNH DẠY HỌC HÓA HỌC...................................... 4 1.1.1. Khái niệm tư duy........................................................................................ 4 1.1.2. Những phẩm chất của tư duy ................................................................... 4 1.1.3. Những hình thức cơ bản của tư duy ......................................................... 5 1.1.3.1. Khái niệm ............................................................................................. 5 1.1.3.2. Phán đoán ............................................................................................. 6 1.1.3.3. Suy lí...................................................................................................... 7 1.1.4. Đánh giá trình độ phát triển tư duy của HS. ........................................... 9 1.1.5. Tư duy khoa học và tư duy hóa học ....................................................... 15 1.1.5.1. Tư duy khoa học ................................................................................ 15

1.1.5.2. Tư duy hóa học .................................................................................. 15 1.1.6. Rèn luyện các thao tác tư duy trong dạy học hoá học .......................... 16 1.1.6.1. Phân tích ............................................................................................. 17 1.1.6.2. Tổng hợp ............................................................................................. 17 1.1.6.3. So sánh ................................................................................................ 18 1.1.6.4. Khái quát hoá ..................................................................................... 18 1.2. BÀI TẬP HÓA HỌC ...................................................................................... 19 1.2.1. Khái niệm BTHH ..................................................................................... 19 1.2.2. Phân loại BTHH ....................................................................................... 20 1.2.2.1. Cơ sở phân loại .................................................................................. 20 1.2.2.2. Phân loại chi tiết BTHH ở trường phổ thông ................................. 21 1.2.3. Tầm quan trọng của BTHH .................................................................... 24 1.2.3.1. BTHH có tác dụng làm cho HS hiểu sâu hơn và làm chính xác hóa các khái niệm đã học ...................................................................................... 25 1.2.3.2. BTHH củng cố kiến thức cũ một cách thường xuyên và hệ thống hóa các kiến thức đã học ................................................................................ 25 1.2.3.3. BTHH thúc đẩy thường xuyên sự rèn luyện các kỹ năng kỹ xảo về hóa học ............................................................................................................. 25 1.2.3.4. BTHH tạo điều kiện để tư duy HS phát triển ................................. 26 1.2.3.5. Tác dụng giáo dục tư tưởng .............................................................. 27 1.2.3.6. Giáo dục kĩ thuật tổng hợp ............................................................... 27 1.2.4. Xu hướng phát triển của BTHH ............................................................. 28 1.2.5. Quan hệ giữa BTHH với việc phát triển tư duy .................................... 29 CHƯƠNG 2. XÂY DỰNG HỆ THỐNG BÀI TẬP THEO CÁC MỨC ĐỘ TƯ DUY TRONG DẠY HỌC HỌC HỢP CHẤT HỮU CƠ CÓ NHÓM CHỨC – HÓA HỌC 11 THPT ................................................................................................ 31 2.1. TỔNG QUAN VỀ CHƯƠNG “DẪN XUẤT HALOGEN – ANCOL PHENOL” HÓA HỌC 11 THPT. ........................................................................ 31 2.1.1. Cấu trúc của chương. .............................................................................. 31 2.1.2. Mục tiêu của chương................................................................................ 31

2.1.2.1. Kiến thức ............................................................................................ 31 2.1.2.2. Kĩ năng................................................................................................ 32 2.1.2.3. Tình cảm, thái độ ............................................................................... 32 2.2.1. Cấu trúc của chương. .............................................................................. 32 2.2.2.1. Kiến thức ............................................................................................ 33 2.2.2.2. Kỹ năng ............................................................................................... 33 2.2.2.3. Tình cảm, thái độ ............................................................................... 34 2.3. CÁC NGUYÊN TẮC XÂY DỰNG HỆ THỐNG BÀI TẬP THEO CÁC MỨC ĐỘ TU DUY ................................................................................................ 34 2.3.1. Hệ thống bài tập phải góp phần thực hiện mục tiêu môn học ............. 34 2.3.2. Hệ thống bài tập phải đảm bảo tính chính xác, khoa học .................... 34 2.3.3. Hệ thống bài tập phải đảm bảo tính hệ thống, đa dạng ....................... 35 2.3.4. Hệ thống bài tập phải khai thác được đặc trưng, bản chất hóa học ... 35 2.3.5. Hệ thống bài tập phải có tính bao quát về nội dung và phạm vi sử dụng ..................................................................................................................... 36 2.3.6. Hệ thống bài tập phải đảm bảo tính phân hóa và tính vừa sức........... 36 2.3.7. Hệ thống bài tập phải đảm bảo phù hợp với Chuẩn kiến thức kĩ năng .............................................................................................................................. 37 2.4. QUY TRÌNH XÂY DỰNG HỆ THỐNG BÀI TẬP THEO CÁC MỨC ĐỘ TƯ DUY.................................................................................................................. 37 2.4.1. Xác định mục đích của hệ thống bài tập ................................................ 37 2.4.2. Xác định nội dung của hệ thống bài tập ................................................ 38 2.4.3. Xác định loại bài tập, các kiểu bài tập ................................................... 38 2.4.4. Thu thập thông tin để soạn hệ thống bài tập ......................................... 38 2.4.5. Tiến hành soạn thảo ................................................................................. 38 2.4.6. Tham khảo, trao đổi ý kiến với các chuyên gia, đồng nghiệp .............. 39 2.5. HỆ THỐNG BÀI TẬP LÝ THUYẾT QUAN TRỌNG CỦA CHƯƠNG . 39 2.5.1. Hệ thống bài tập chương “Dẫn xuất halogen – Ancol - Phenol” ......... 39 2.5.1.1. Bài tập lý thuyết định tính có hướng dẫn giải ................................ 39 2.5.1.2. Bài tập lý thuyết định lượng có hướng dẫn giải ............................. 43

2.5.1.3. Một số bài tập tổng hợp chương “Dẫn xuất halogen – Ancol Phenol” ............................................................................................................ 60 2.5.2. Hệ thống bài tập chương “Anđehit – Xeton – Axit cacboxylic” .......... 70 2.5.2.1. Bài tập lý thuyết định tính có hướng dẫn giải ................................ 70 2.5.2.2. Bài tập lý thuyết định lượng có hướng dẫn giải ............................. 74 2.5.2.3. Một số bài tập tổng hợp chương “Anđehit – Xeton – Axit cacboxylic” .................................................................................................... 100 KẾT LUẬN ................................................................................................................. 112 TÀI LIỆU THAM KHẢO ......................................................................................... 114 PHỤ LỤC ........................................................................................................................ 1 PHỤ LỤC 1.................................................................................................................. 1 PHỤ LỤC 2................................................................................................................ 16

DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT AgNO3/NH3 :

AgNO3 trong NH3

BTHH

:

bài tập hóa học

CTCT

:

công thức cấu tạo

CTPT

:

công thức phân tử

đktc

:

điều kiện tiêu chuẩn

GV

:

GV

HCHC

:

hợp chất hữu cơ

HS

:

HS

PTHH

:

phương trình hóa học

SGK

:

sách giáo khoa

THPT

:

trung học phổ thông

DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 1.1. Cụ thể hóa các mức độ tư duy của Bloom ..................................................... 11 Bảng 1.2. Hoạt động tương ứng với các mức độ tư duy của Bloom ............................. 12 Bảng 1.3. Phân loại bài tập theo các mức độ tư duy ...................................................... 23 Bảng 2.1. Phân phối chương trình chương “Dẫn xuất halogen – Ancol - Phenol” ....... 31 Bảng 2.2. Phân phối chương trình chương “Anđehit -Xeton -Axit cacboxylic” ........... 33

DANH MỤC CÁC HÌNH Hình 1.1. Các mức độ tư duy theo Bloom ..................................................................... 10

MỞ ĐẦU 1. LÝ DO CHỌN ĐỀ TÀI Ngày nay, giáo dục được xem là chìa khóa dẫn tới thành công của một quốc gia.

Sự phát triển kinh tế - xã hội trong bối cảnh toàn cầu hoá đặt ra những yêu cầu mới đối với người lao động, do đó cũng đặt ra những yêu cầu mới cho sự nghiệp giáo dục thế hệ trẻ và đào tạo nguồn nhân lực. Giáo dục cần đào tạo đội ngũ nhân lực có khả năng đáp ứng được những đòi hỏi mới của xã hội và thị trường lao động, đặc biệt là “phát triển toàn diện về đạo đức, trí tuệ, thể chất, thẩm mỹ và các kỹ năng cơ bản, phát triển năng lực cá nhân, tính năng động và sáng tạo…” (Luật Giáo dục 2005, điều 27). Để đáp ứng được mục tiêu giáo dục này thì phải tiến hành đổi mới giáo dục toàn diện trong đó chú trọng đến đổi mới phương pháp dạy học, đảm bảo sao cho “phương pháp giáo dục phổ thông phải phát huy tính tích cực, tự giác, chủ động, sáng tạo của HS, phù hợp với đặc điểm của từng lớp học, môn học; bồi dưỡng phương pháp tự học, khả năng làm việc theo nhóm; rèn luyện kỹ năng vận dụng kiến thức vào thực tiễn; tác động đến tình cảm, đem lại niềm vui, hứng thú học tập cho HS” (Luật Giáo dục 2005, điều 28).

Trong thực tiễn dạy học ở trường phổ thông, BTHH giữ vai trò rất quan trọng trong việc thực hiện mục tiêu đào tạo. BTHH vừa là mục đích, vừa là nội dung lại vừa là phương pháp dạy học hiệu quả. Bài tập cũng là phương tiện cơ bản để rèn luyện các thao tác tư duy đồng thời giúp HS hiểu kiến thức một cách sâu sắc, biết vận dụng kiến thức một cách linh hoạt và có hiệu quả. Hiện nay trên thị trường số lượng sách bài tập tham khảo rất đa dạng và phong phú, tuy nhiên phần lớn các bài tập đều chưa được xếp loại, phân hóa theo trình độ HS, điều này gây không ít khó khăn cho GV và HS khi lựa chọn những bài tập vừa sức và phù hợp với HS. Bên cạnh đó, trong chương trình hóa học phổ thông, những kiến thức về hóa học hữu cơ là những kiến thức nền tảng và cơ bản nhất. Do đó, việc thường xuyên củng cố và khắc sâu tri thức về hóa học hữu cơ cho HS thông qua các câu hỏi và BTHH là rất quan trọng. Đồng thời, tôi nhận thấy rằng nếu như ở phần kiến thức về “Hiđrocacbon” HS lĩnh hội tương đối dễ thì khi sang phần “Hợp chất có nhóm chức của hiđrocacbon” 1

thì đa số các em thường gặp khó khăn trong việc tiếp nhận bài học vì không biết cách học, cách tư duy, suy luận logic về mối quan hệ giữa cấu tạo với tính chất của chất. Từ đó, HS không thể nắm chắc được bài học cũng như khó hiểu sâu kiến thức; điều này tất yếu dẫn đến việc các em không thể giải được nhiều bài tập trong chương trình và ảnh hưởng tới kết quả học tập bộ môn hóa học. Thêm vào đó, thời gian phân phối chương trình dành cho những chương này cũng không nhiều và có nhiều bất cập (thường vào cuối năm học, sát lúc thi cuối kì) nên không chỉ khó khăn cho HS khi học mà còn gây nhiều trăn trở cho GV khi giảng dạy: phải làm thế nào để HS có thể học tốt nhất?

Với những lí do như trên, tôi quyết định chọn đề tài “Xây dựng hệ thống bài tập theo các mức độ tư duy trong dạy học hợp chất hữu cơ có nhóm chức – Hóa học 11 THPT” với mong muốn không chỉ góp phần giúp các em HS nắm vững kiến thức hóa học, phát triển tư duy mà còn hỗ trợ GV có thêm tư liệu để có thể dạy học phù hợp và sát với từng đối tượng HS; qua đó góp phần nâng cao chất lượng bài dạy và hiệu quả của quá trình dạy học hóa học.

2. MỤC ĐÍCH NGHIÊN CỨU Xây dựng hệ thống bài tập theo các mức độ tư duy trong dạy học hợp chất hữu cơ có nhóm chức – Hóa học 11 THPT 3. NHIỆM VỤ NGHIÊN CỨU Để thực hiện mục đích trên, nhiệm vụ nghiên cứu được đề ra như sau: ̵

Nghiên cứu cơ sở lý luận của đề tài. ̵

Nghiên cứu Chuẩn kiến thức, kĩ năng chương “Dẫn xuất halogen – Ancol – Phenol” và chương “Anđehit – Xeton – Axit cacboxylic”. ̵

Nghiên cứu hệ thống bài tập về ancol, phenol, anđehit, xeton, axit cacboxylic. ̵

Tuyển chọn, xây dựng hệ thống bài tập phần hợp chất hữu cơ có nhóm chức – Hóa học 11 theo các mức độ tư duy.

4. ĐỐI TƯỢNG VÀ KHÁCH THỂ NGHIÊN CỨU ̵

Khách thể nghiên cứu: Quá trình dạy học hoá học lớp 11 ở trường THPT.

2

̵

Đối tượng nghiên cứu: Việc xây dựng hệ thống bài tập được phân loại theo các mức độ tư duy trong dạy học hợp chất hữu cơ có nhóm chức – Hóa học 11 THPT

5. PHẠM VI NGHIÊN CỨU Nội dung nghiên cứu của đề tài giới hạn trong chương “Dẫn xuất halogen – Ancol – Phenol” và chương “Anđehit – Xeton –Axit cacboxylic” - SGK hóa học lớp 11 THPT (chương trình cơ bản).

6. GIẢ THUYẾT KHOA HỌC Nếu xây dựng và sử dụng hệ thống bài tập đã được phân loại theo các mức độ tư duy trong các giờ học thì sẽ giúp cho GV dạy học phù hợp với đối tượng, qua đó góp phần nâng cao chất lượng dạy học hóa học ở trường phổ thông.

7. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU Để thực hiện các nhiệm vụ đề ra, khóa luận cần phải vận dụng các phương pháp nghiên cứu khoa học đặc trưng của một đề tài nghiên cứu khoa học giáo dục đó là nhóm các phương pháp nghiên cứu như sau: ̵

Nhóm phương pháp nghiên cứu lí luận: Đọc và nghiên cứu tài liệu, phân tích, tổng hợp, so sánh, hệ thống hóa, khái quát hóa các nguồn tài liệu để xây dựng nội dung đề tài. ̵

Nhóm phương pháp nghiên cứu thực tiễn: Điều tra, tổng kết kinh nghiệm.

8. NHỮNG ĐÓNG GÓP CỦA ĐỀ TÀI ̵

Đã xây dựng được hệ thống bài tập phân loại theo các mức độ tư duy dùng trong dạy ̵

học hợp chất hữu cơ có nhóm chức – Hóa học 11 THPT Giúp HS THPT có phương pháp rèn luyện các kĩ năng giải BTHH góp phần nâng cao chất lượng dạy học hóa học trong giai đoạn hiện nay.

3

NỘI DUNG CHƯƠNG 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA ĐỀ TÀI 1.1. TƯ DUY VÀ QUÁ TRÌNH DẠY HỌC HÓA HỌC [6], [8], [15], [16], [17] 1.1.1. Khái niệm tư duy Tư duy là một quá trình tâm lí phản ánh những thuộc tính bản chất, những mối liên hệ bên trong có tính qui luật của sự vật hiện tượng trong hiện thực khách quan mà trước đó ta chưa biết. Như vậy tư duy là quá trình tìm kiếm và phát hiện cái mới về chất một cách độc lập. Nét nổi bật của tư duy là tính “có vấn đề” tức là trong hoàn cảnh có vấn đề tư duy được nảy sinh. Tư duy là mức độ lí tính nhưng có liên quan chặt chẽ đến nhận thức cảm tính. Nó có khả năng phản ánh những thuộc tính bản chất của sự vật hiện tượng. Như vậy quá trình tư duy là khâu cơ bản của quá trình nhận thức. Nắm bắt được quá trình này người GV sẽ hướng dẫn tư duy khoa học cho HS trong suốt quá trình dạy và học môn hoá học ở trường phổ thông.

Trong việc phát triển năng lực nhận thức của HS, khâu trung tâm là phát triển năng lực tư duy, trong đó đặc biệt chú trọng rèn luyện cho HS một số thao tác tư duy và các phương pháp tư duy.

1.1.2. Những phẩm chất của tư duy Những công trình nghiên cứu về tâm lí học và giáo dục đã khẳng định rằng: Sự phát triển tư duy nói chung được đặc trưng bởi sự tích luỹ các thao tác tư duy thành thạo vững chắc của con người.

Những phẩm chất của tư duy là: ̵

Tính định hướng: Thể hiện ở ý thức nhanh chóng và chính xác đối tượng cần lĩnh hội, mục đích phải đạt và con đường tối ưu để đạt mục đích đó. ̵

Bề rộng: Thể hiện có khả năng vận dụng nghiên cứu các đối tượng khác. ̵

Độ sâu: Thể hiện ở khả năng nắm vững ngày càng sâu sắc bản chất của sự vật, hiện tượng.

4

̵

Tính linh hoạt: Thể hiện ở sự nhạy bén trong việc vận dụng những tri thức và cách thức hành động vào các tình huống khác nhau một cách sáng tạo. ̵

Tính mềm dẻo: Thể hiện ở hoạt động tư duy được tiến hành theo các hướng xuôi và ngược chiều (ví dụ: từ cụ thể đến trừu tượng và từ trừu tượng đến cụ thể…). ̵

Tính độc lập: Thể hiện ở chỗ tự mình phát hiện được vấn đề, đề xuất cách giải quyết và tự giải quyết vấn đề. ̵

Tính khái quát: Thể hiện ở chỗ khi giải quyết mỗi loại nhiệm vụ sẽ đưa ra mô hình khái quát. Từ mô hình khái quát này có thể vận dụng để giải quyết các vấn đề cùng loại.

1.1.3. Những hình thức cơ bản của tư duy 1.1.3.1. Khái niệm Theo định nghĩa thì “Khái niệm là một tư tưởng phản ánh những dấu hiệu bản chất khác biệt (riêng biệt) của sự vật hiện tượng”.

Khái niệm có vai trò quan trọng trong tư duy. Nó là điểm đi tới của quá trình tư duy cũng là điểm xuất phát của một quá trình.

Khái niệm được xây dựng trên cơ sở những thao tác tư duy, nó làm điểm tựa cho tư duy phân tích và là cơ sở để đào sâu kiến thức, tiến tới xây dựng khái niệm mới. Ngoài ra, các hoạt động suy luận khái quát hoá, trừu tượng hoá nhờ có khái niệm mới có cơ sở để tư duy và đi sâu thêm vào bản chất của hiện tượng. Để có sự phân biệt khái niệm, logic học còn chia khái niệm thành khái niệm đơn, khái niệm chung, khái niệm tập hợp. Trên cơ sở sự hiểu biết về khái niệm như thế có thể giới hạn và mở rộng khái niệm. Khả năng giới hạn và mở rộng khái niệm tuỳ thuộc vào nội dung kiến thức khoa học và chất lượng tư duy.

Trong quá trình tư duy, khái niệm như một công cụ tư duy. Nội dung khoa học cho khái niệm một nội hàm xác định. Khi ta nói hoá vô cơ, hoá hữu cơ tức là ta đã dùng

5

thuật ngữ khoa học. Thuật ngữ sinh ra từ bản thân khái niệm và được xây dựng định hình trong quá trình hiểu biết.

Nhờ khái niệm hoạt động tư duy phân tích mới có những điểm tựa và cơ sở để đào sâu kiến thức, đồng thời tiến tới sự xác định khái niệm mới.

Các hoạt động suy luận khái quát hoá, trừu tượng hoá nhờ có khái niệm mới có cơ sở thao tác, đồng thời đi sâu thêm vào bản chất của sự vật hiện tượng.

Rõ ràng nếu khái niệm không xác định được nội hàm cũng như ngoại diên của nó thì chắc chắn sẽ dẫn tới những phân tích mơ hồ, suy luận phán đoán lệch lạc.

Nếu phân chia khái niệm thiếu cân đối, thiếu cơ sở, không liên tục thì kiến thức chắc chắn sẽ dễ dàng phiến diện, lệch lạc. Những hạn chế đó tiếp diễn thường xuyên thì chất lượng tư duy không đảm bảo. Cho nên trong quá trình truyền thụ kiến thức, biết phát hiện những hạn chế đó trên nguyên tắc logic trong tư duy, người GV sẽ góp phần xây dựng phương pháp tư duy cho HS. 1.1.3.2. Phán đoán Phán đoán là sự tìm hiểu tri thức về mối quan hệ giữa các khái niệm, sự phối hợp giữa các khái niệm, thực hiện theo một qui tắc, qui luật bên trong.

Nếu khái niệm được biểu diễn bằng một từ hay bằng một cụm từ riêng biệt thì phán đoán bao giờ cũng được biểu diễn dưới dạng một câu ngữ pháp.

Trong tư duy, phán đoán được sử dụng như là những câu ngữ pháp nhằm liên kết các khái niệm do đó nó có những qui tắc, qui luật bên trong. Trên cơ sở những khái niệm, phán đoán chính là hình thức mở rộng đi sâu vào tri thức. Muốn có phán đoán chân thực khái niệm phải chân thực, nhưng có khái niệm chân thực chưa chắc có phán đoán chân thực.

Như vậy, nếu khái niệm chân thực như là điều kiện tiên quyết của phán đoán thì những qui tắc, qui luật sẽ giúp cho phán đoán chân thực hơn.

Cấu trúc của phán đoán bao gồm thành phần đối tượng: Chủ ngữ (S), vị ngữ (P).

6

Cấu trúc này có: ̵

Phán đoán khẳng định với sự tham gia của tiểu từ “là” S, “là” P. ̵

Phán đoán phủ định với sự tham gia của tiểu từ “không là” S, “không là” P.

Tuy nhiên sự vật hay hiện tượng trong mối quan hệ phức tạp hay đặc thù muốn tìm hiểu nó phải có thao tác phán đoán đơn giản hoặc phán đoán phức.

Logic học lại chia phán đoán đơn thành phán đoán đặc tính và phán đoán về quan hệ. Trong phán đoán đặc tính lại chia theo chất lượng và số lượng (chung riêng đơn nhất) hoặc phân chia theo dạng thức: phán đoán xác suất, phán đoán xác thực. Phán đoán phức trong logic học được chia thành phán đoán phân biệt, phán đoán có điều kiện (liên hệ nhân quả, cơ sở logic, điều kiện liên hệ hệ quả logic).

Tư tưởng chân thực hay giả dối thay đổi tuỳ thuộc vào hình thức diễn đạt của nó.

Những hình thức trong ngôn ngữ không phải lúc nào cũng được diễn đạt một cách rõ ràng. Cho nên để có sự khẳng định chân thực hay giả dối toàn bộ các phán đoán phải được đặt trong các trường hợp cụ thể.

Tóm lại trong thao tác tư duy người ta luôn luôn phải chứng minh để khẳng định hoặc phủ định, phải bác bỏ các luận điểm khác nhau để tiếp cận chân lí. Tuân thủ các nguyên tắc logic trong phán đoán sẽ tạo được hiệu quả cao.

1.1.3.3. Suy lí Hình thức suy nghĩ liên hệ các phán đoán với nhau để tạo một phán đoán mới gọi là suy lí. Suy lí được cấu tạo bởi hai bộ phận: ̵

Các phán đoán có trước gọi là tiền đề. ̵

Các phán đoán có sau gọi là kết luận, dựa vào tính chất của tiền đề mà kết luận.

Như vậy muốn có suy lí phải thông qua chứng minh. Trong thực tiễn tư duy ta thường sử dụng suy lí hoặc để chứng minh hoặc để bác bỏ cái gì đó. Muốn suy lí tốt ta cần tuân thủ những qui tắc, phải từ những luận điểm chân thực.

Suy lí chia làm ba loại: Loại suy; suy lí qui nạp; suy lí diễn dịch.

7

a. Loại suy Là hình thức tư duy đi từ cái riêng biệt này đến cái riêng biệt khác. Loại suy cho ta những dự đoán chính xác sự phụ thuộc và sự hiểu biết về hai đối tượng. Khi đã nắm vững những thuộc tính cơ bản của đối tượng thì loại suy sẽ chính xác. b. Suy lí qui nạp Suy lí từ riêng biệt đến phổ biến. Từ những hoạt động tới các qui luật. Do đó trong quá trình tư duy, sự suy nghĩ theo qui nạp chuyển từ việc nhận thức các sự việc riêng lẻ đến nhận thức cái chung. Vì thế các suy lí qui nạp là yếu tố cấu trúc của tri thức khái quát của việc hình thành khái niệm và của việc nhận thức các định luật.

Có hai lối qui nạp: ➢ Qui nạp đơn cử: ̵

Qui nạp đơn cử hoàn toàn khi người ta nghiên cứu được tất cả các đối tượng. ̵

Qui nạp đơn cử không hoàn toàn khi người ta không nghiên cúu được tất cả các đối tượng.

➢ Qui nạp khoa học: ̵

Khi đi tới kết luận người ta xác minh những nguyên nhân khoa học của hiện tượng.

Ví dụ: HS đều biết etilen dễ tham gia phản ứng cộng, trùng hợp, oxi hoá nên có thể rút ra kết luận: “Các anken cũng có những tính chất trên”. c. Suy lí diễn dịch Là cách suy nghĩ đi từ cái chung, định luật, qui tắc, khái niệm chung đến những sự vật riêng lẻ.

Quá trình suy lí diễn dịch có thể diễn ra như sau: ̵

Từ tổng quát đến ít tổng quát hơn. ̵

Từ phán đoán có tính chất tổng quát này đến phán đoán có tính chất tổng quát khác.

8

Trong tri thức ta gặp suy lí từ một tiền đề, có khi từ nhiều tiền đề, đó là hình thức lập luận ba đoạn với qui tắc của mình.

Trong mỗi lập luận ba đoạn chỉ có ba thuật ngữ: ̵

Thuật ngữ giữa: Phải là thuật ngữ chu diễn, nghĩa là thuật ngữ giữa là chủ ngữ của phán đoán chung hoặc là vị ngữ của phán đoán phủ định. ̵

Thuật ngữ không chu diễn trong các tiền đề thì không thể là thuật ngữ chu diễn trong kết luận.

Ví dụ: Suy lí có thể phát biểu dưới dạng luận ba đoạn: Mọi kim loại đều dẫn điện.

Nhôm là kim loại. Vậy nhôm dẫn điện.

Trong quá trình tư duy qui nạp và suy diễn bao giờ cũng liên hệ mật thiết với nhau.

Với tư cách là hình thức tư duy gián tiếp, suy lí trong tư duy logic có vai trò quan trọng trong tất cả các hoạt động tư duy. Việc hướng dẫn qui tắc logic trong suy lí tạo được hiệu quả lớn trong quá trình lĩnh hội tri thức. Việc khẳng định rèn luyện tư duy logic trong học tập chính là tạo cho HS có phương pháp trong tư duy từ khái niệm đến phán đoán suy lí không phải là quá trình tuần tự cho rèn luyện mà là những thao tác được vận dụng đồng thời. Qua đó, nhờ những thói quen và phương pháp xác định HS có thể xây dựng những giả thiết khoa học.

1.1.4. Đánh giá trình độ phát triển tư duy của HS. Học tập là một trường hợp riêng của nhận thức. Việc đánh giá quá trình học tập của HS thông qua việc đánh giá trình độ phát triển tư duy của HS bao hàm: Đánh giá trình độ phát triển năng lực nhận thức, năng lực tư duy và năng lực kỹ năng thực hành.

Tiêu chí đánh giá các mức độ phát triển của tư duy hiện nay có nhiều quan điểm. ❖ Các mức độ phát triển tư duy theo Bloom [4] Năm 1956, Benjamin Bloom, một giáo sư của trường Đại học Chicago đã công bố kết quả nổi tiếng của ông: “Sự phân loại các mục tiêu giáo dục”.

9

Bloom nêu ra sáu mức độ tư duy và kết quả của ông được sử dụng trong hơn bốn thập kỷ qua đã khẳng định phương pháp dạy học nhằm khuyến khích và phát triển tư duy của HS ở mức độ cao.

Các mức độ tư duy:

Đánh giá Tổng hợp

Phân tích Vận dụng Hiểu Biết

Hình 1.1. Các mức độ tư duy theo Bloom

10

Cụ thể như sau: Bảng 1.1. Cụ thể hóa các mức độ tư duy của Bloom Biết Hiểu

Nhớ lại những kiến thức đã học một cách máy móc và nhắc lại.

Là khả năng hiểu, diễn dịch, diễn giải, giải thích hoặc suy diễn (dự đoán được kết quả hoặc hậu quả).

Năng lực sử dụng thông tin và chuyển đổi kiến thức từ dạng này sang dạng khác (sử dụng những kiến thức đã học trong hoàn cảnh mới).

Vận dụng

Vận dụng là bắt đầu của mức tư duy sáng tạo, tức là vận dụng những gì đã học vào đời sống hoặc vào một tình huống mới.

Vận dụng có thể được hiểu là khả năng sử dụng kiến thức đã học trong những tình huống cụ thể hay trong tình huống mới.

Là khả năng nhận biết chi tiết, phát hiện và phân biệt các bộ phận cấu thành của thông tin hay tình huống. Ở mức độ này đòi hỏi khả năng

Phân tích

phân loại.

Phân tích là khả năng phân nhỏ đối tượng thành các hợp phần cấu thành để hiểu rõ hơn cấu trúc của nó.

Là khả năng hợp nhất các thành phần để tạo thành một tổng thể lớn. Ở mức độ này HS phải sử dụng những gì đã học để tạo ra hoặc sáng

Tổng hợp

tạo một cái gì đó hoàn toàn mới.

Tổng hợp liên quan đến khả năng kết hợp các thành phần cùng nhau để tạo một dạng mới.

Là khả năng phán xét giá trị hoặc sử dụng thông tin theo các tiêu chí

Đánh giá

thích hợp (hỗ trợ đánh giá bằng lí do, lập luận). Đánh giá là khả năng phán xét giá trị của đối tượng.

11

Bảng 1.2. Hoạt động tương ứng với các mức độ tư duy của Bloom Biết

Xác định, đặt tên, liệt kê, đối chiếu hoặc gọi tên.

Hiểu

Diễn giải, tổng kết, kể lại, viết lại theo cách hiểu của mình.

Vận dụng

Chuẩn bị, sản xuất, giải quyết, vận hành theo một công thức.

Phân tích

Vẽ biểu đồ, lập dàn ý, phân biệt hoặc chia nhỏ các thành phần.

Tổng hợp

Thiết kế, đặt kế hoạch, tạo hoặc sáng tác.

Đánh giá

Biện minh, phê bình, hoặc rút ra kết luận.

❖ Đánh giá trình độ phát triển tư duy của HS theo quan điểm của giáo sư Nguyễn Ngọc Quang [12] Việc đánh giá trình độ phát triển tư duy của HS thông qua quá trình dạy học môn hoá học bản chất là chúng ta cần đánh giá: ̵

Khả năng nắm vững những cơ sở khoa học một cách tự giác, tự lực, tích cực, sáng tạo của HS (nắm vững là: hiểu, nhớ, vận dụng thành thạo). ̵

Trình độ phát triển năng lực nhận thức và năng lực thực hành trên cơ sở nắm vững những cơ sở khoa học.

a. Căn cứ vào chất lượng của quá trình lĩnh hội và kết quả của nó, gồm có bốn trình độ nắm vững kiến thức, kỹ năng, kỹ xảo: ̵

Trình độ tìm hiểu: Nhận biết, xác định, phân biệt và nhận ra kiến thức cần tìm hiểu. ̵

Trình độ tái hiện: Tái hiện thông báo về đối tượng theo trí nhớ hay ý nghĩa (kiến ̵

thức tái hiện).

Trình độ kỹ năng: Vận dụng kiến thức vào thực tiễn bằng cách chuyển tải chúng vào những đối tượng và tình huống quen thuộc (kiến thức kỹ năng). Nếu đạt đến mức tự ̵

động hoá gọi là kiến thức kỹ xảo.

Trình độ biến hóa: Vận dụng kiến thức vào thực tiễn bằng cách truyền tải chúng vào những đối tượng và tình huống quen biết nhưng đã bị biến đổi hoặc chưa quen biết.

12

b. Về năng lực tư duy: Có thể chia làm 4 cấp độ như sau: ̵

Cấp 1: Tư duy cụ thể: Chỉ có thể suy luận trên các thông tin cụ thể này đến thông tin cụ thể khác. ̵

Cấp 2: Tư duy logic: Suy luận theo một chuỗi có tổng hợp tuần tự, có khoa học và có phê phán nhận xét. ̵

Cấp 3: Tư duy hệ thống: Suy luận tính chất tiếp cận một cách hệ thống các thông tin hoặc các vấn đề nhờ đó có cách nhìn bao quát hơn. ̵

Cấp 4: Tư duy trừu tượng: Suy luận các vấn đề một cách sáng tạo và ngoài các khuôn khổ qui định.

c. Về mặt kỹ năng: Có thể chia làm 4 trình độ kỹ năng sau: ̵

Bắt chước theo mẫu: Làm theo đúng mẫu cho trước (quan sát, làm thử, làm đi, làm lại). ̵

Phát huy sáng kiến: Làm đúng theo mẫu hoặc chỉ dẫn có phát huy sáng kiến, hợp lí hoá thao tác. ̵

Đổi mới: Không bị lệ thuộc theo mẫu, có sự đổi mới nhưng vẫn đảm bảo chất lượng. ̵

Tích hợp hay sáng tạo: Sáng tạo ra quy trình hoàn toàn mới, nguyên lí mới, tiếp cận mới, tách ra khỏi mẫu ban đầu. ❖ Các mức độ phát triển tư duy của HS Việt Nam hiện nay Sau khi nghiên cứu các quan điểm đánh giá mức độ của quá trình nhận thức và tư

duy theo quan điểm của GS. Nguyễn Ngọc Quang và của GS. Benjamin Bloom, tôi thấy có những điểm tương đồng: ̵

Mức độ 1 trong tiêu chí đánh giá của GS. Nguyễn Ngọc Quang tương ứng với ̵

cấp độ biết trong tiêu chí Bloom.

Mức độ 2 trong tiêu chí đánh giá của GS. Nguyễn Ngọc Quang tương ứng với ̵

cấp độ hiểu trong tiêu chí Bloom.

Mức độ 3 trong tiêu chí đánh giá của GS. Nguyễn Ngọc Quang tương ứng với cấp độ vận dụng trong tiêu chí Bloom.

13

̵

Mức độ 4 trong tiêu chí đánh giá của GS. Nguyễn Ngọc Quang tương ứng với cấp độ phân tích, tổng hợp, sáng tạo trong tiêu chí Bloom.

Mặt khác, Bộ trưởng Bộ Giáo dục và Đào tạo đã kí Quyết định số 16/2006/QĐBGDĐT ngày 05/05/2006 về việc ban hành Chương trình Giáo dục phổ thông và ban hành Chuẩn kiến thức kĩ năng của Chương trình Giáo dục phổ thông trong đó chỉ rõ các mức độ về kiến thức, kĩ năng cần đạt được của HS (ở 3 mức độ: biết, hiểu và vận dụng) [2]. + Về kiến thức: Yêu cầu HS phải hiểu rõ và nắm vững các kiến thức cơ bản trong chương trình, sách giáo khoa để từ đó có thể phát triển năng lực nhận thức ở cấp cao hơn. + Về kĩ năng: Yêu cầu HS phải biết vận dụng các kiến thức đã học để trả lời câu hỏi, giải bài tập, làm thực hành; có kĩ năng tính toán, vẽ hình, dựng biểu đồ,...

Kiến thức, kĩ năng phải dựa trên cơ sở phát triển năng lực, trí tuệ HS ở các mức độ, từ đơn giản đến phức tạp, bao hàm các mức độ khác nhau của nhận thức. Vì thế, theo tôi nên đánh giá trình độ phát triển tư duy của HS theo các mức độ: Biết, hiểu, vận dụng (vận dụng ở mức độ thấp, vận dụng ở mức độ cao). Cụ thể: ̵

Biết: Khả năng nhớ lại kiến thức đó một cách máy móc và nhắc lại được. ̵

Hiểu: Khả năng hiểu thấu được ý nghĩa kiến thức, giải thích được nội dung kiến thức, diễn đạt khái niệm theo sự hiểu biết mới của mình. ̵

Vận dụng: • Vận dụng ở mức độ thấp: Khả năng sử dụng thông tin và biến đổi kiến thức từ dạng này sang dạng khác, vận dụng kiến thức trong tình huống mới, trong đời sống, trong thực tiễn.

• Vận dụng ở mức độ cao: Sử dụng các kiến thức đã có, vận dụng kiến thức vào tình huống mới với cách giải quyết mới, linh hoạt, độc đáo, hữu hiệu.

Với các tiêu chí đánh giá trình độ nhận thức và tư duy của HS như trên, trong quá trình dạy học nói chung và dạy học hoá học nói riêng mỗi GV cần phải chú ý phối hợp

14

nhiều hình thức dạy học cho phù hợp nhằm phát triển tư duy cho HS, trong đó việc sử dụng hệ thống các câu hỏi và BTHH trong giảng dạy hoá học ở trường phổ thông là một hướng quan trọng. Do đó cần xây dựng và sử dụng hệ thống câu hỏi và BTHH như thế nào để nâng cao năng lực tư duy cho HS một cách hiệu quả nhất.

1.1.5. Tư duy khoa học và tư duy hóa học [10], [11] 1.1.5.1. Tư duy khoa học Tư duy khoa học là giai đoạn cao, trình độ cao của quá trình nhận thức, được thực hiện thông qua một hệ thống các thao tác tư duy nhất định trong đầu óc của người sử dụng tri thức khoa học và vận dụng đúng đắn các yêu cầu của tư duy khoa học với sự giúp đỡ của một hệ thống công cụ tư duy khoa học nhằm xây dựng thành những tri thức khoa học mới dưới dạng khái niệm, phán đoán, suy luận mới hoặc giả thuyết, lý thuyết, lý luận khoa học mới, phản ánh các khách thể nhận thức một các chính xác, đầy đủ, sâu sắc, chân thực hơn.

Tư duy khoa học hiện đại là sự thống nhất của tư duy chính xác và tư duy biện chứng, trong đó tư duy biện chứng giữ vai trò chủ đạo. Biểu hiện của phong cách tư duy khoa học hiện đại là tính chưa hoàn tất, chưa đóng kín của các quan niệm khoa học mới. Đó là sự từ bỏ các định đề tuyệt đối, vĩnh cửu và cuối cùng thay thế chúng bằng những nguyên lý, lý tưởng, quan niệm, sơ đồ khoa học mới rộng rãi hơn, tổng quát hơn nhưng không phải là cuối cùng và bất biến. Tư duy khoa học ngày càng mang tính thực nghiệm cao, loại bỏ tất cả các quan niệm không thể trở thành đối tượng kiểm tra bằng thực nghiệm.

1.1.5.2. Tư duy hóa học Trên cơ sở các phẩm chất, thao tác tư duy nói chung, mỗi ngành khoa học còn có những nét đặc trưng của hoạt động tư duy phản ánh nét đặc thù của phương pháp nhận thức ngành khoa học đó.

Tư duy hóa học được đặc trưng bởi phương pháp nhận thức hóa học nghiên cứu các chất và các quy luật chi phối quá trình biến đổi này. Trong hóa học, các chất tương

15

tác với nhau đã xảy ra sự biến đổi nội tại của các chất để tạo thành các chất mới. Sự biến đổi này tuân theo những nguyên lý, quy luật, những mối quan hệ định tính và định lượng của hóa học. Việc sử dụng các thao tác tư duy, sự suy luận đều phải tuân theo các quy luật này. Trên cơ sở của sự tương tác giữa các tiểu phân vô cùng nhỏ, thông qua các bài tập, những vấn đề đặt ra của ngành khoa học hóa học là rèn luyện các thao tác tư duy, phương pháp nhận thức khoa học.

Cơ sở của tư duy hóa học là sự liên hệ quá trình phản ứng với sự tương tác giữa các tiểu phân của thế giới vi mô (phân tử, nguyên tử, ion, electron…), mối liên hệ giữa đặc điểm cấu tạo với tính chất của các chất; các quy luật biến đổi giữa các loại chất và mối quan hệ giữa chúng. Đặc điểm của quá trình tư duy hóa học là sự phối hợp chặt chẽ, thống nhất giữa sự biến đổi bên trong (quá trình phản ứng hóa học) với các biểu hiện bên ngoài (dấu hiệu nhận biết, điều kiện xảy ra phản ứng), giữa cái cụ thể như là sự tương tác giữa các chất với cái trừu tượng như quá trình góp chung electron, trao đổi electron, trao đổi ion trong phản ứng hóa học; nghĩa là những hiện tượng cụ thể quan sát được liên hệ với những hiện tượng không nhìn thấy được mà chỉ nhận thức được bằng sự suy luận logic và được biểu diễn bằng ngôn ngữ hoá học- đó là các kí hiệu, công thức hoá học, phương trình hóa học biểu diễn mối quan hệ bản chất các hiện tượng được nghiên cứu.

1.1.6. Rèn luyện các thao tác tư duy trong dạy học hoá học [8], [13], [16] Chúng ta đã biết việc phát triển tư duy là một khâu rất quan trọng trong quá trình dạy học. Môn hoá học là môn khoa học thực nghiệm, do đó nó có nhiều khả năng trong việc hình thành và phát triển tư duy cho HS. Xét về phương diện lí luận thì trong logic học người ta thường biết có ba phương pháp hình thành phán đoán mới: qui nạp, suy diễn và loại suy. Ba phương pháp tư duy này có quan hệ chặt chẽ với các thao tác tư duy: phân tích, so sánh, tổng hợp, khái quát hoá … Chúng ta sẽ tìm hiểu các thao tác tư duy cụ thể:

16

1.1.6.1. Phân tích “Là quá trình tách các bộ phận của sự vật, hiện tượng tự nhiên của hiện thực với các dấu hiệu và thuộc tính của chúng cũng như các mối liên hệ và quan hệ giữa chúng theo một hướng xác định”.

Xuất phát từ góc độ “phân tích”, các hoạt động tư duy đi sâu vào bản chất thuộc tính của bộ phận từ đó đi tới những giả thiết và những kết luận khoa học. Trong học tập hoạt động này rất phổ biến. Ví dụ: Muốn giải một bài toán hóa học, phải phân tích các yếu tố dữ kiện từ đó mới giải được.

1.1.6.2. Tổng hợp “Là hoạt động nhận thức phản ánh của tư duy biểu hiện trong việc xác lập tính thống nhất của các phẩm chất, thuộc tính của các yếu tố trong một sự vật nguyên vẹn có thể có được trong việc xác định phương hướng thống nhất và xác định các mối liên hệ, các mối quan hệ giữa các yếu tố của sự vật nguyên vẹn đó, trong việc liên kết và liên hệ giữa chúng và chính vì vậy là đã thu được một sự vật và hiện tượng nguyên vẹn mới”.

Theo định nghĩa trên, “tổng hợp” không phải là một số cộng đơn giản của hai hay nhiều sự vật, không phải là sự liên kết máy móc các bộ phận thành chỉnh thể. Sự tổng hợp chân chính là một hoạt động tư duy xác định đặc biệt đem lại kết quả mới về chất, cung cấp một sự hiểu biết mới nào đó về hiện thực.

Cũng như phân tích, tổng hợp cũng có thể tiến hành trong hoàn cảnh trực quan khi HS tác động vào sự vật đồng thời tổng hợp bằng “trí tuệ”. HS THPT có thể tư duy tổng hợp bằng vốn tri thức, khái niệm cũ. Như vậy tư duy tổng hợp cũng được phát triển từ sơ đẳng đến phức tạp với khối lượng lớn.

Phân tích và tổng hợp không phải là hai phạm trù riêng rẽ của tư duy. Đây là hai quá trình có liên hệ biện chứng. Phân tích để tổng hợp có cơ sở và tổng hợp để phân tích đạt được chiều sâu bản chất hiện tượng sự vật. Sự phát triển của phân tích và tổng hợp là đảm bảo hình thành của toàn bộ tư duy và các hình thức tư duy của HS.

17

1.1.6.3. So sánh “Là xác định sự giống nhau và khác nhau giữa các sự vật, hiện tượng của hiện thực”. Trong hoạt động tư duy của HS thì so sánh giữ vai trò tích cực.

Việc nhận thức bản chất của sự vật hiện tuợng không thể có nếu không có sự tìm ra sự khác biệt sâu sắc, sự giống nhau của các sự vật, hiện tượng. Việc tìm ra những dấu hiệu giống nhau cũng như khác nhau giữa hai sự vật hiện tượng là nội dung chủ yếu của tư duy so sánh. Cũng như tư duy phân tích, tư duy tổng hợp thì tư duy so sánh có thể ở mức độ đơn giản (tìm tòi, thống kê, nhận xét) cũng có thể thực hiện trong quá trình biến đổi và phát triển. Có thể tiến hành so sánh những yếu tố dấu hiệu bên ngoài có thể trực tiếp quan sát được, nhưng cũng có thể tiến hành so sánh những dấu hiệu quan hệ bên trong không thể nhận thức trực tiếp được mà phải bằng hoạt động tư duy.

Trong dạy học nói chung và dạy học hoá học nói riêng, thực tế trên sẽ đưa tới nhiều hoạt động tư duy đầy hứng thú. Nhờ so sánh người ta có thể tìm thấy các dấu hiệu bản chất giống nhau và khác nhau của các sự vật, hiện tượng.

1.1.6.4. Khái quát hoá Khái quát hoá là hoạt động tư duy tách những thuộc tính chung và các mối liên hệ chung, bản chất của sự vật, hiện tượng tạo nên nhận thức mới dưới hình thức khái niệm, định luật, qui tắc.

Khái quát hoá được thực hiện nhờ khái niệm trừu tượng hoá nghĩa là khả năng tách các dấu hiệu, các mối liên hệ chung và bản chất khỏi các sự vật và hiện tượng riêng lẻ cũng như phân biệt cái gì là không bản chất trong sự vật hiện tượng.

Tuy nhiên trừu tượng hoá chỉ là thành phần trong hoạt động tư duy khái quát hoá nhưng là thành phần không thể tách rời của quá trình khái quát hoá. Nhờ tư duy khái quát hoá ta nhận ra sự vật theo hình thức vốn có của chúng mà không phụ thuộc vào độ lớn, màu sắc, vật liệu chế tạo hay vị trí của nó trong không gian. Hoạt động tư duy khái quát hoá của HS phổ thông có các mức độ:

18

̵

Khái quát hoá cảm tính: Diễn ra trong hoàn cảnh trực quan, thể hiện ở trình độ sơ đẳng. ̵

Khái quát hoá hình tượng: Là sự khái quát cả những tri thức có tính chất khái niệm bản chất sự vật và hiện tượng hoặc các mối quan hệ không bản chất dưới dạng các hình tượng hoặc trực quan, các biểu tượng. Mức độ này ở lứa tuổi HS đã lớn nhưng tư duy đôi khi còn dừng lại ở sự vật hiện tượng riêng lẻ. ̵

Khái quát hoá khái niệm: Là sự khái quát hoá những dấu hiệu và liên hệ chung bản chất được trừu xuất khỏi các dấu hiệu và quan hệ không bản chất được lĩnh hội bằng những khái niệm, định luật, qui tắc. Mức độ này xuất hiện ở lứa tuổi HS THPT.

Tư duy khái quát hoá là hoạt động tư duy có chất lượng cao, sau này khi học ở cấp học cao, tư duy này sẽ được huy động một cách mạnh mẽ vì tư duy khái quát hoá là tư duy lí luận khoa học.

Hoạt động tư duy của HS xuất hiện từ lúc trẻ em bắt dầu có hoạt động nhận thức.

Tuy nhiên những hoạt động đó có ý nghĩa tích cực khi trẻ em vào tuổi đến trường. Ở trường học, hoạt động tư duy của HS ngày càng phong phú, ngày càng đi sâu vào bản chất của sự vật và hiện tượng. Người GV cần có trách nhiệm tổ chức hướng dẫn uốn nắn những hoạt động tư duy của HS. 1.2. BÀI TẬP HÓA HỌC [7], [11], [14], [18] 1.2.1. Khái niệm BTHH BTHH là một dạng bài làm gồm những bài toán, những câu hỏi hay đồng thời cả bài toán và câu hỏi thuộc về hóa học mà trong khi hoàn thành chúng, HS nắm được một tri thức hay kĩ năng nhất định. Câu hỏi là những bài làm mà trong quá trình hoàn thành chúng, HS phải tiến hành một hoạt động tái hiện. Trong các câu hỏi, GV thường yêu cầu HS phải nhớ lại nội dung của các định luật, quy tắc, khái niệm, trình bày lại một mục trong sách giáo khoa,…Còn bài toán là những bài làm mà khi hoàn thành chúng, HS phải tiến hành một hoạt động sáng tạo gồm nhiều thao tác và nhiều bước.

19

Ví dụ: Thế nào là phản thế? Những loại hiđrocacbon nào đã học tham gia được phản ứng thế? Mỗi loại cho một ví dụ? Để làm được bài này, HS phải nhớ lại được định nghĩa phản ứng thế tức tái tạo lại kiến thức. Ngoài ra các em còn hệ thống hóa lại được công thức tổng quát, định nghĩa các hiđrocacbon, tính chất hóa học đặc trưng của mỗi hiđrocacbon đó. Như vậy, chính các BTHH gồm bài toán hay câu hỏi, là phương tiện cực kỳ quan trọng để phát triển tư duy HS. Người ta thường lựa chọn những bài toán và câu hỏi đưa vào một bài tập là có tính toán đến một mục đích dạy học nhất định, là nắm hay hoàn thiện một dạng tri thức hay kỹ năng nào đó. Việc hoàn thành và phát triển kỹ năng giải các bài toán hóa học cho phép thực hiện những mối liên hệ qua lại mới giữa các tri thức thuộc cùng một trình độ của cùng một năm học và thuộc những trình độ khác nhau của những năm học khác nhau cũng như giữa tri thức và kỹ năng.

1.2.2. Phân loại BTHH 1.2.2.1. Cơ sở phân loại Có nhiều cách phân loại bài tập tùy thuộc vào cơ sở phân loại. Có thể dựa vào các cơ sở sau đây: a. Dựa vào hình thái hoạt động của HS khi giải bài tập có thể chia thành: bài tập lý thuyết (không có tiến hành thí nghiệm) và bài tập thực nghiệm (có tiến hành thí nghiệm). b. Dựa vào tính chất của bài tập có thể chia thành: Bài tập định tính (không có tính toán) và bài tập định lượng (có tính toán). c. Dựa vào kiểu bài và dạng bài có thể chia thành: bài tập cân bằng phương trình phản ứng, bài tập viết chuỗi phản ứng, bài tập điều chế, bài tập nhận biết, bài tập tách các chất ra khỏi hỗn hợp, bài tập xác định thành phần hỗn hợp, bài tập lập CTPT, bài tập tìm nguyên tố chưa biết v.v ... d. Dựa vào nội dung có thể chia thành: bài tập nồng độ, điện phân, áp suất v.v... e. Dựa vào chức năng có thể chia thành: bài tập kiểm tra sự hiểu và nhớ: bài tập đánh giá các khả năng vẽ sơ đồ, tìm tài liệu, tổng kết, … Bài tập rèn luyện tư duy khoa học (phân tích, tổng hợp, qui nạp, diễn dịch …).

20

f. Dựa vào khối lượng kiến thức hay mức độ đơn giản hoặc phức tạp có thể chia thành: bài tập cơ bản và bài tập tổng hợp.

1.2.2.2. Phân loại chi tiết BTHH ở trường phổ thông a. Bài tập lý thuyết định tính.

Gồm các dạng chính sau: ̵

Viết công thức điện tử, CTCT, công thúc đông phân, … ̵

Viết phương trình phản ứng biểu diễn dãy biến hóa của chất. ̵

Bài tập bằng hình vẽ. ̵

Nhận biết hay phân biệt các chất. ̵

Tách các chất ra khỏi hỗn hợp. ̵

Điều chế một chất. ̵

Xác định cấu tạo của một chất dựa vào tính chất của nó. ̵

Trình bày tính chất hóa học của một chất. ̵

Trình bày các định luật và học thuyết hóa học, các khái niệm hóa học cơ bản.

b. Bài tập lí thuyết định lượng hay bài tập tính toán Gồm các dạng chính sau: ̵

Tính khối lượng phân tử của một chất. Đổi từ gam sang mol nguyên tử hoặc ̵

mol phân tử và ngược lại.

Tính theo công thức hóa học: tính tỉ lệ khối lượng giữa các nguyên tố, tính thành phần phần trăm về khối lượng của các nguyên tố trong hợp chất, tính khối lượng nguyên tử của một nguyên tố khi biết CTPT của một hợp chất và thành phần phần trăm của các nguyên tố còn lại. ̵

Tính theo PTHH (cân bằng phương trình). ̵

Hoàn thành các phương trình phản ứng hạt nhân. Tính chu kỳ bán hủy v.v. ̵

Tính lượng chất tan và lượng dung môi để pha chế một dung dịch có nồng độ ̵

cho trước hoặc tính nồng độ của dung dịch.

Xác định nguyên tố hóa học.

21

̵

Xác định CTPT của hợp chất. ̵

Tính thành phần phần trăm về khối lượng hoặc thể tích của hỗn hợp. ̵

Tính tốc độ phản ứng hóa học. ̵

Tính độ điện li: hằng số axit, bazơ. ̵

Tính hiệu ứng nhiệt của phản ứng. ̵

Tính độ tinh khiết của một chất hoặc hiệu suất của phản ứng. ̵

Biện luận theo hóa trị, theo khối lượng hoặc theo tính chất của các nguyên tố và các chất. ̵

Dạng hỗn hợp hay tổng hợp.

c. Bài tập thực nghiệm định tính Gồm các dạng chính sau: ̵

Lắp dụng cụ thí nghiệm. ̵

Quan sát, mô tả, giải thích hiện tượng thí nghiệm. ̵

Làm thí nghiệm để nghiên cứu tính chất của một chất hoặc của một phản ứng hóa học. ̵

Nhận biết các chất. ̵

Tách các chất ra khỏi hỗn hợp. ̵

Điều chế các chất.

d. Bài tập thực nghiệm định lượng Tùy theo nội dung hay phương pháp tiến hành thực nghiệm ta có thể phân loại bài tập thực nghiệm định lượng thành các dạng chính sau: ̵

Xác định khối lượng, thể tích, khối lượng riêng, nhiệt độ sôi, nhiệt độ nóng ̵

chảy của các chất.

Xác định tỉ khối của một chất khí này so với một chất khí khác hay khối lượng ̵

phân tử của một chất khí.

Xác định lượng nước chứa trong các chất và công thức phân tử của muối ̵

ngậm nước.

Xác định độ tan của các chất và nồng độ của dung dịch.

22

̵

Xác định thành phần % về khối lượng của hỗn hợp các chất. ̵

Điều chế các chất hoặc tính hiệu suất của phản ứng hoặc tinh chế một chất rồi tính độ tinh khiết.

Tóm lại, có rất nhiều cơ sở phân loại BTHH khác nhau. Tuy nhiên vận dụng các quan điểm về việc phân loại mức độ tư duy của GS. Bloom và GS. Nguyễn Ngọc Quang, căn cứ vào thực tiễn dạy học ở Việt Nam, chúng tôi sẽ dựa vào cơ sở phân loại bài tập theo các mức độ tư duy của HS. Các bài tập ở đây được xây dựng theo chương cụ thể: Mỗi chương sẽ có hệ thống bài tập được sắp xếp theo ba mức độ tư duy từ thấp đến cao dưới hình thức trắc nghiệm khách quan.

Bảng 1.3. Phân loại bài tập theo các mức độ tư duy Dạng bài

Năng lực nhận thức Biết (nhớ lại những kiến

I

Năng lực tư duy

Kỹ năng

Tư duy cụ thể

Bắt chước theo mẫu

Hiểu (tái hiện kiến thức,

Tư duy logic (suy

Phát huy sáng kiến (hoàn

diễn giải kiến thức, mô

luận, phân tích, so

thành kỹ năng theo chỉ

tả kiến thức)

sánh, nhận xét)

dẫn, không còn bắt chước

thức đã học một cách máy móc và nhắc lại)

II

máy móc)

III

Vận dụng ở mức độ

Tư duy hệ thống (suy

Đổi mới (lặp lại kỹ năng

thấp (vận dụng kiến

luận tương tự, tổng

nào đó một cách chính

thức để xử lí tình huống

hợp, so sánh,

xác, nhịp nhàng không

khoa học, trong đời sống

khái quát hoá)

phải hướng dẫn)

thực tiễn)

Tư duy trừu tượng

Sáng tạo (hoàn thành kỹ

Vận dụng ở mức độ cao (suy luận một cách

năng một cách dễ dàng

(phân tích, tổng hợp,

có sáng tạo, đạt tới trình

sáng tạo)

đánh giá)

độ cao)

23

Việc sử dụng bài tập trong dạy học có tầm quan trọng đặc biệt, đối với HS đây là phương pháp học tập tích cực, hiệu quả và không có gì có thể thay thế được, giúp cho HS nắm vững những kiến thức hoá học, phát triển tư duy, hình thành khái niệm, khả năng ứng dụng hoá học vào thực tiễn, làm giảm nhẹ sự nặng nề căng thẳng của khối kiến thức và gây hứng thú cho HS trong học tập.

Tuy nhiên, hiệu quả của việc sử dụng hệ thống BTHH còn phụ thuộc vào nhiều yếu tố như: tính tự giác, tính vừa sức và hứng thú học tập của HS. Cũng như vấn đề học tập, bài tập dễ quá hoặc khó quá đều không có sức lôi cuốn HS. Vì vậy trong quá trình dạy học, ở tất cả các kiểu bài lên lớp khác nhau, người GV phải biết sử dụng các bài tập hoá học có sự phân hoá để phù hợp từng đối tượng tức là góp phần rèn luyện và phát triển tư duy cho HS. Tuỳ theo mục đích dạy học, tính phức tạp và qui mô của từng loại bài, GV có thể sử dụng hệ thống bài tập theo ba bậc của quá trình tư duy như trên.

1.2.3. Tầm quan trọng của BTHH BTHH giữ vai trò rất quan trọng trong việc thực hiện mục tiêu đào tạo chung và mục tiêu riêng của môn hóa học. BTHH vừa là mục đích, vừa là nội dung, lại vừa là phương pháp dạy học hiệu nghiệm. Lý luận dạy học coi bài tập là một phương pháp dạy học cụ thể, được áp dụng phổ biến và thường xuyên ở các cấp học và các loại trường khác nhau, được sử dụng ở tất cả các khâu của quá trình dạy học: nghiên cứu tài liệu mới, củng cố, vận dụng, khái quát hóa – hệ thống hóa và kiểm tra, đánh giá kiến thức, kỹ năng, kỹ xảo của HS. Nó cung cấp cho HS cả kiến thức, cả con đường dành lấy kiến thức, mà còn mang lại niềm vui sướng của sự phát hiện, của việc tìm ra đáp số. BTHH có nhiều ứng dụng trong dạy học với tư cách là một phương pháp dạy học phổ biến, quan trọng và hiệu nghiệm. Như vậy, BTHH có công dụng rộng rãi, có hiệu quả sâu sắc trong việc thực hiện mục tiêu đào tạo, trong việc hình thành phương pháp chung của việc tự học hợp lý, trong việc rèn luyện kỹ năng tự lực, sáng tạo. BTHH là phương tiện cơ bản để dạy HS tập vận dụng các kiến thức đã học vào thực tế đời sống, sản xuất và tập nghiên cứu khoa học. Kiến thức HS tiếp thu được chỉ có ích khi sử dụng nó. Phương pháp luyện

24

tập thông qua việc sử dụng bài tập là một trong các phương pháp quan trọng nhất để nâng cao chất lượng dạy học bộ môn.

1.2.3.1. BTHH có tác dụng làm cho HS hiểu sâu hơn và làm chính xác hóa các khái niệm đã học HS có thể học thuộc lòng các định nghĩa của các khái niệm, học thuộc lòng các định luật, nhưng nếu không qua việc giải bài tập, HS chưa thể nào nắm vững những cái mà HS đã thuộc lòng. BTHH sẽ rèn luyện cho HS kỹ năng vận dụng được các kiến thức đã học, biến những kiến thức tiếp thu được qua các bài giảng của thầy thành kiến thức của chính mình. Khi vận dụng được một kiến thức nào đó, kiến thức đó sẽ được nhớ lâu.

Ví dụ: Trong các hợp chất sau: CH3–CH2–OH, C6H5–OH, NaOH, C6H5–CH2– OH, HO– CH2–CH2–OH. Chất nào là rượu?

Khi làm được bài tập này, HS đã nhớ được định nghĩa rượu, CTPT của rượu và cách phân biệt các hợp chất có chứa nhóm -OH tức các em đã chính xác hóa các khái niệm và không bị lẫn lộn giữa các chất gần giống nhau về hình thức.

1.2.3.2. BTHH củng cố kiến thức cũ một cách thường xuyên và hệ thống hóa các kiến thức đã học Kiến thức cũ nếu chỉ đơn thuần là nhắc lại sẽ làm cho HS chán vì không có gì mới và hấp dẫn. BTHH sẽ ôn tập, củng cố và hệ thống hóa kiến thức một cách thuận lợi nhất. Một số đáng kể bài tập đòi hỏi HS phải vận dụng tổng hợp kiến thức của nhiều nội dung, nhiều chương, nhiều bài khác nhau. Qua việc giải các BTHH này, HS sẽ tìm ra mối liên hệ giữa các nội dung của nhiều bài, chương khác nhau từ đó sẽ hệ thống hóa kiến thức đã học.

1.2.3.3. BTHH thúc đẩy thường xuyên sự rèn luyện các kỹ năng kỹ xảo về hóa học Các kĩ năng, kĩ xảo về hóa học như kĩ năng sử dụng ngôn ngữ hóa học, lập công thức, cân bằng phương trình hóa học; các tính toán đại số: giải phương trình và hệ phương trình; kĩ năng nhận biết các hóa chất, …

25

VĂ­ d᝼: Máť™t háť—n hᝣp gáť“m 2 chẼt Ä‘áť“ng Ä‘áşłng anÄ‘ehit no, Ä‘ĆĄn chᝊc, mấch háť&#x; káşż tiáşżp nhau cĂł kháť‘i lưᝣng lĂ 17 gam. Tháťƒ tĂ­ch tĆ°ĆĄng ᝊng lĂ 11,2 lĂ­t. a) HĂŁy xĂĄc Ä‘áť‹nh CTPT cᝧa 2 anÄ‘ehit trĂŞn. b) TĂ­nh % tháťƒ tĂ­ch cᝧa 2 anÄ‘ehit. Ä?áťƒ lĂ m bĂ i táş­p nĂ y HS phải hiáťƒu cĂĄc khĂĄi niᝇm Ä‘áť“ng Ä‘áşłng, anÄ‘ehit, anÄ‘ehit káşż tiáşżp, cĂ´ng thᝊc táť•ng quĂĄt, viáşżt đưᝣc hᝇ phĆ°ĆĄng trĂŹnh váť kháť‘i lưᝣng vĂ sáť‘ mol, biáşżt quy Ä‘áť•i tháťƒ tĂ­ch ra sáť‘ mol. Biáşżt cĂ´ng thᝊc tĂ­nh % theo tháťƒ tĂ­ch 2 chẼt Ä‘Ăł. Qua viᝇc thĆ°áť?ng xuyĂŞn giải cĂĄc bĂ i táş­p háť—n hᝣp, lâu dần HS sáş˝ thuáť™c cĂĄc kĂ­ hiᝇu hĂła háť?c, nháť› hĂła tráť‹, sáť‘ oxi hĂła cᝧa cĂĄc nguyĂŞn táť‘,‌ 1.2.3.4. BTHH tấo Ä‘iáť u kiᝇn Ä‘áťƒ tĆ° duy HS phĂĄt triáťƒn BTHH phĂĄt triáťƒn năng láťąc nháş­n thᝊc, rèn luyᝇn trĂ­ thĂ´ng minh cho HS. Khi giải máť™t bĂ i táş­p, HS đưᝣc rèn luyᝇn cĂĄc thao tĂĄc tĆ° duy nhĆ° phân tĂ­ch, táť•ng hᝣp, so sĂĄnh, diáť…n dáť‹ch, qui nấp. Máť™t bĂ i toĂĄn cĂł tháťƒ cĂł nhiáť u cĂĄch giải khĂĄc nhau: cĂł cĂĄch giải thĂ´ng thĆ°áť?ng, theo cĂĄc bĆ°áť›c quen thuáť™c, nhĆ°ng cĹŠng cĂł cĂĄch giải ngắn gáť?n mĂ lấi chĂ­nh xĂĄc.

Qua viᝇc giải nhiᝠu cåch khåc nhau, HS sẽ tÏm ra đưᝣc cåch giải ngắn mà hay, điᝠu đó sẽ rèn luyᝇn đưᝣc trí thông minh cho cåc em.

VĂ­ d᝼ (Ä‘áť bĂ i vĂ­ d᝼ trĂŞn): Máť™t háť—n hᝣp gáť“m 2 chẼt Ä‘áť“ng Ä‘áşłng anÄ‘ehit no, Ä‘ĆĄn chᝊc, mấch háť&#x; káşż tiáşżp nhau cĂł kháť‘i lưᝣng lĂ 17 gam. Tháťƒ tĂ­ch tĆ°ĆĄng ᝊng lĂ 11,2 lĂ­t. a) HĂŁy xĂĄc Ä‘áť‹nh CTPT cᝧa 2 anÄ‘ehit trĂŞn. b) TĂ­nh % tháťƒ tĂ­ch cᝧa 2 anÄ‘ehit.

V᝛i bà i nà y có 2 cåch giải: ̾

CĂĄch 1: Dáťąa vĂ o kháť‘i lưᝣng vĂ tháťƒ tĂ­ch Ä‘áť bĂ i cho Ä‘Ć°a váť phĆ°ĆĄng trĂŹnh 2 Ẋn sáť‘ (giᝯa sáť‘ C cᝧa máť™t anÄ‘ehit (láť›n hoạc bĂŠ) váť›i sáť‘ mol cᝧa háť—n hᝣp) vĂ biᝇn Ěľ

luáş­n.

CĂĄch 2: DĂšng phĆ°ĆĄng phĂĄp trung bĂŹnh tĂŹm đưᝣc sáť‘ C trung bĂŹnh (đ??śĚ… ) ta sáş˝ suy đưᝣc 2 giĂĄ tráť‹ (n, m) ᝊng váť›i 2 anÄ‘ehit Ä‘áť“ng Ä‘áşłng káşż tiáşżp. áťž cĂĄch 2 giải nhanh, chĂ­nh xĂĄc hĆĄn cĂĄch 1 vĂŹ Ă­t tĂ­nh toĂĄn hĆĄn cĂĄch 1.

26

Từ nhiều cách giải như vậy HS sẽ chọn ra cho mình một phương pháp giải thích hợp nhất nhờ vậy mà tư duy các em phát triển.

1.2.3.5. Tác dụng giáo dục tư tưởng Khi giải BTHH, HS được rèn luyện về tính kiên nhẫn, tính trung thực trong lao động học tập, tính độc lập, sáng tạo khi xử trí các vấn đề xảy ra. Mặt khác, việc tự mình giải các BTHH còn giúp cho HS rèn luyện tinh thần kỉ luật, biết tự kiềm chế, có cách suy nghĩ và trình bày chính xác, khoa học, nâng cao lòng yêu thích bộ môn hóa học. Tác dụng này được thể hiện rõ trong tất cả các BTHH. Bài toán hóa học gồm nhiều bước để đi đến đáp số cuối cùng. Nếu các em sai ở bất kì một khâu nào sẽ làm cho hệ thống bài toán bị sai.

Ví dụ: C4H10O có bao nhiêu đồng phân? Đây là một bài tập rất đơn giản, dễ đối với HS nhưng không phải HS nào cũng làm đúng hoàn toàn vì các em không cẩn thận, chủ quan khi làm bài. Tuy nhiên, tác dụng giáo dục tư tưởng của bài tập có được phát huy hay không, điều này còn phụ thuộc vào cách dạy của GV. BTHH có nội dung thực nghiệm còn có tác dụng rèn luyện tính cẩn thận, tuân thủ triệt để qui định khoa học, chống tác phong luộm thuộm dựa vào kinh nghiệm lặt vặt chưa khái quát vi phạm những nguyên tắc của khoa học.

Ví dụ: Trong phòng thí nghiệm hóa học nào đều có nội qui phòng thí nghiệm, các chai lọ đều có nhãn và để ở những vị trí cố định…

1.2.3.6. Giáo dục kĩ thuật tổng hợp Bộ môn hóa học có nhiệm vụ giáo dục kĩ thuật tổng hợp cho HS, BTHH tạo điều kiện tốt cho GV làm nhiệm vụ này. Những vấn đề của kĩ thuật của nền sản xuất yêu cầu được biến thành nội dung của các BTHH, lôi cuốn HS suy nghĩ về các vấn đề của kĩ thuật. BTHH còn cung cấp cho HS những số liệu lý thú của kĩ thuật, những số liệu mới về phát minh, về năng suất lao động, về sản lượng ngành sản xuất hỗn hợp đạt được giúp HS hòa nhịp với sự phát triển của khoa học, kĩ thuật thời đại mình đang sống.

27

1.2.4. Xu hướng phát triển của BTHH Thực tế cho thấy có nhiều BTHH còn quá nặng nề về thuật toán, nghèo nàn về kiến thức hóa học và không có liên hệ với thực tế hoặc mô tả không đúng với các quy trình hóa học. Khi giải các bài tập này thường mất thời gian tính toán toán học, kiến thức hóa học lĩnh hội được không nhiều và hạn chế khả năng sáng tạo, nghiên cứu khoa học hóa học của HS. Các dạng bài tập này dễ tạo lối mòn trong suy nghĩ hoặc nhiều khi lại quá phức tạp, rối rắm với HS làm cho các em thiếu tự tin vào khả năng của bản thân dẫn đến chán học, học kém. Định hướng xây dựng chương trình SGK THPT của Bộ Giáo dục và Đào tạo (năm 2002) có chú trọng đến tính thực tiễn và đặc thù của môn học trong lựa chọn kiến thức nội dung SGK. Quan điểm thực tiễn và đặc thù của hóa học cần được hiểu ở các góc độ sau đây: ̵

Nội dung kiến thức hóa học phải gắn liền với thực tiễn đời sống, xã hội cộng ̵

đồng.

Nội dung kiến thức phải gắn với thực hành, thí nghiệm hóa học và tăng cường ̵

thí nghiệm hóa học trong nội dung học tập.

BTHH phải đa dạng, phải có nội dung hóa học thiết thực trên cơ sở của định hướng xây dựng chương trình hóa học phổ thông thì xu hướng phát triển chung của BTHH trong giai đoạn hiện nay cần đảm bảo các yêu cầu: • Nội dung bài tập phải ngắn gọn, súc tích, không quá nặng về tính toán mà cần chú ý tập trung vào rèn luyện và phát triển các năng lực nhận thức, tư duy hóa học và hành động cho HS, kiến thức mới hoặc kiểm nghiệm các dự đoán khoa học.

• BTHH cần chú ý đến việc mở rộng kiến thức hóa học và các ứng dụng của hóa học trong thực tiễn. Thông qua các dạng bài tập này làm cho HS thấy được việc học hóa học thực sự có ý nghĩa, những kiến thức hóa học rất gần gũi thiết thực với cuộc sống. Ta cần khai thác các nội dung về vai trò của

28

hóa học với các vấn đề kinh tế, xã hội môi trường và các hiện tượng tự nhiên để xây dựng các BTHH làm cho BTHH thêm đa dạng kích thích được sự đam mê, hứng thú học tập bộ môn.

• BTHH định lượng được xây dựng trên quan điểm không phức tạp hóa bởi các thuật toán mà chú trọng đến nội dung hóa học và các phép tính được sử dụng nhiều trong tính toán hóa học.

• Cần sử dụng bài tập trắc nghiệm khách quan, chuyển hóa một số dạng bài tập tự luận, tính toán định lượng sang dạng trắc nghiệm khách quan.

Như vậy xu hướng phát triển của BTHH hiện nay hướng đến rèn luyện khả năng vận dụng kiến thức, phát triển khả năng tư duy hóa học cho HS ở các mặt: Lý thuyết, thực hành và ứng dụng. Những bài tập có tính chất học thuộc trong các câu hỏi lí thuyết sẽ giảm dần mà được thay bằng các câu hỏi đòi hỏi sự tư duy, tìm tòi.

1.2.5. Quan hệ giữa BTHH với việc phát triển tư duy Trong học tập hoá học, một trong những hoạt động chủ yếu để phát triển tư duy cho HS là hoạt động giải bài tập. Vì vậy, GV cần phải tạo điều kiện để thông qua hoạt động này các năng lực tư duy được phát triển, HS sẽ có những phẩm chất tư duy mới, thể hiện ở: ̵

Năng lực phát hiện vấn đề mới. ̵

Tìm ra hướng mới. ̵

Tạo ra kết quả học tập mới.

Để có được những kết quả trên, người GV cần ý thức được mục đích của hoạt động giải BTHH, không phải chỉ là tìm ra đáp số đúng mà còn là phương tiện khá hiệu quả để rèn luyện tư duy hoá học cho HS. BTHH phong phú và đa dạng, để giải được BTHH cần phải vận dụng nhiều kiến thức cơ bản, sử dụng các thao tác tư duy so sánh, phân tích, tổng hợp, khái quát hoá, trừu tượng hoá, ... Qua đó HS thường xuyên được rèn luyện ý thức tự giác trong học tập, nâng cao khả năng hiểu biết của bản thân.

29

Thông qua hoạt động giải bài tập sẽ giúp cho tư duy được rèn luyện và phát triển thường xuyên, đúng hướng, thấy được giá trị lao động, nâng khả năng hiểu biết thế giới của HS lên một tầm cao mới, góp phần cho quá trình hình thành nhân cách toàn diện của HS.

30

CHƯƠNG 2. XÂY DỰNG HỆ THỐNG BÀI TẬP THEO CÁC MỨC ĐỘ TƯ DUY TRONG DẠY HỌC HỌC HỢP CHẤT HỮU CƠ CÓ NHÓM CHỨC – HÓA HỌC 11 THPT 2.1. TỔNG QUAN VỀ CHƯƠNG “DẪN XUẤT HALOGEN – ANCOL PHENOL” HÓA HỌC 11 THPT. 2.1.1. Cấu trúc của chương.

Theo phân phối chương trình hóa học lớp 11 THPT, chương “Dẫn xuất halogen – Ancol - Phenol” được tổ chức trong sáu tiết học.

Bảng 2.1. Phân phối chương trình chương “Dẫn xuất halogen – Ancol - Phenol” Tiết

Tên bài dạy

58

Ancol

59

Ancol (tt)

60

Phenol

61

Luyện tập chương

62

Bài thực hành số 5: Tính chất của etanol – glixerol – phenol

63

Kiểm tra 1 tiết (Bài số 4)

2.1.2. Mục tiêu của chương 2.1.2.1. Kiến thức ➢ Mức độ biết: ̵

Nêu tính chất vật lí, ứng dụng của ancol, phenol. ̵

Phát biểu tính chất hóa học của ancol, phenol. ̵

Trình bày phương pháp điều chế ancol, phenol.

➢ Mức độ hiểu: ̵

Định nghĩa, phân loại, gọi tên các ancol, phenol. ̵

Giải thích sự tạo thành liên kết hiđro. ̵

Dựa vào mối quan hệ qua lại giữa các nhóm nguyên tử trong phân tử để giải thích nguyên nhân gây nên tính chất hóa học của ancol, phenol.

31

➢ Mức độ vận dụng: ̵

Vận dụng qui tắc tách Zaixep, qui tắc cộng Maccopnhicop. ̵

Vận dụng qui tắc thế vào nhân thơm.

2.1.2.2. Kĩ năng ̵

Viết CTCT của các ancol no đơn chức, mạch hở có không quá 5 nguyên tử cacbon trong phân tử. ̵

Gọi tên các ancol no đơn chức mạch hở có không quá 5 nguyên tử cacbon, phenol và ngược lại. ̵

Phân tích đặc điểm cấu tạo phân tử để suy luận, dự đoán tính chất của ancol, phenol. ̵

Tiến hành một số thí nghiệm nghiên cứu tính chất của ancol, phenol như: glixerol với Cu(OH)2, phenol với dung dịch nước Br2. ̵

Viết PTHH của các phản ứng thể hiện tính chất hóa học của ancol, phenol. ̵

So sánh, nhận xét điểm giống nhau và khác nhau giữa ancol, phenol về mặt cấu tạo phân tử, tính chất hóa học.

2.1.2.3. Tình cảm, thái độ ̵

Nhận thức các HCHC rất gần với đời sống hằng ngày của con người và những hiểu biết về chúng là rất cần thiết. ̵

Nhận thức mối quan hệ biện chứng giữa CTPT và tính chất các chất, ảnh hưởng qua lại giữa các nguyên tử trong phân tử. Từ đó, HS có cái nhìn đúng đắn về tính chất hai mặt lợi ích và độc hại của các dẫn xuất của hiđrocacbon mà có ý thức đúng đắn trong việc sử dụng chúng phục vụ cho cuộc sống con người một cách an toàn và bảo vệ môi trường.

2.2. TỔNG QUAN VỀ CHƯƠNG “ANĐEHIT – XETON – AXIT CACBOXYLIC” – HÓA HỌC 11 THPT 2.2.1. Cấu trúc của chương.

Theo phân phối chương trình hóa học lớp 11 THPT, chương “Anđehit – Xeton – Axit cacboxylic” được tổ chức trong 7 tiết học.

32

Bảng 2.2. Phân phối chương trình chương “Anđehit -Xeton -Axit cacboxylic” Tiết

Tên bài dạy

64

Anđehit

65

Anđehit (tt)

66

Axit cacboxylic

67

Axit cacboxylic (tt)

68

Luyện tập

69

Luyện tập chương

70

Bài thực hành số 6: Tính chất của anđehit và axit cacboxylic

2.2.2. Mục tiêu của chương 2.2.2.1. Kiến thức ➢ HS biết: ̵

Định nghĩa, cách phân loại và danh pháp, cấu trúc phân tử về anđehit, xeton, axit cacboxylic. ̵

Tính chất vật lý và phương pháp điều chế của anđehit, xeton và axit cacboxylic.

➢ HS hiểu: ̵

Phản ứng cộng, phản ứng oxi hóa của anđehit. ̵

Phản ứng cộng với hiđro và phản ứng ở gốc hiđrocacbon của xeton. ̵

Tính axit và ảnh hưởng của nhóm thế, phản ứng tạo thành dẫn xuất axit và phản ứng ở gốc hiđrocacbon (no, không no, thơm) của axit cacboxylic.

➢ HS vận dụng: ̵

Giải các dạng bài tập về xác định CTPT, CTCT. ̵

Ứng dụng các phản ứng vào thực tiễn.

2.2.2.2. Kỹ năng ̵

̵

Nhận dạng các loại chất thông qua CTCT, CTPT. Tiến hành thí nghiệm, giải thích được các hiện tượng thí nghiệm.

33

2.2.2.3. Tình cảm, thái độ Từ các ứng dụng trong đời sống và trạng thái tự nhiên của một số anđehit, axit, HS thấy được hóa học rất gắn bó, gần gũi với đời sống, từ đó hình thành hứng thú và say mê với môn học.

2.3. CÁC NGUYÊN TẮC XÂY DỰNG HỆ THỐNG BÀI TẬP THEO CÁC MỨC ĐỘ TU DUY 2.3.1. Hệ thống bài tập phải góp phần thực hiện mục tiêu môn học Bài tập là một phương tiện để tổ chức các hoạt động của HS nhằm khắc sâu, vận dụng và phát triển hệ thống kiến thức lý thuyết đã học, hình thành và rèn luyện các kỹ năng cơ bản.

Mặt khác, mục tiêu của hóa học ở trường THPT là cung cấp cho HS hệ thống kiến thức, kỹ năng phổ thông cơ bản, hiện đại, thiết thực, gắn với đời sống. Nội dung chủ yếu bao gồm cấu tạo chất, sự biến đổi các chất, ứng dụng của các chất trong đời sống, sản xuất và môi trường. Những nội dung này góp phần giúp HS có học vấn phổ thông tương đối toàn diện để có thể giải quyết tốt một số vấn đề hóa học có liên quan tới đời sống và sản xuất, đồng thời góp phần phát triển tư duy sáng tạo cho HS. Vì vậy, hệ thống bài tập được xây dựng phải có nội dung phù hợp với mục tiêu dạy học của chương và từng bài cụ thể.

2.3.2. Hệ thống bài tập phải đảm bảo tính chính xác, khoa học Mục đích của việc xây dựng bài tập là giúp HS hiểu đúng, đầy đủ các kiến thức hóa học phổ thông nên tính chính xác, khoa học của bài tập là yếu tố rất quan trọng. Khi xây dựng hệ thống bài tập, nội dung của bài tập phải có sự chính xác về kiến thức hóa học. Bài tập phải cho đủ các dữ kiện, không được dư hoặc thiếu. Số liệu bài tập phải phù hợp với thực tế và phản ánh được thực tế hóa học. Ngoài ra, ngôn ngữ bài tập phải ngắn gọn, mạch lạc, dễ hiểu, chuẩn mực; đặc biệt là phân biệt rõ, chính xác các thuật ngữ hóa học để tránh các sai lầm trong cách diễn đạt.

34

Tóm lại, khi ra bài tập cần đảm bảo tính chính xác, khoa học về mặt toán học và hóa học sao cho nội dung không mâu thuẫn nhau về số liệu và ý nghĩa hóa học.

2.3.3. Hệ thống bài tập phải đảm bảo tính hệ thống, đa dạng Chúng ta biết rằng, trong thế giới khách quan, mọi sự vật hiện tượng đều không tồn tại biệt lập mà tồn tại trong một hệ thống, trong mối quan hệ mật thiết với nhau. Vận dụng quan điểm hệ thống – cấu trúc vào việc xây dựng bài tập cho HS, trước tiên, chúng ta cần xác định mỗi bài tập tương ứng với một kỹ năng nhất định và đây là những kỹ năng cơ bản vì bài tập không thể dàn trải cho mọi kỹ năng. Toàn bộ hệ thống gồm nhiều bài tập sẽ hình thành hệ thống kỹ năng toàn diện cho HS. Trong quá trình xây dựng hệ thống bài tập, có những loại bài tập được đầu tư nhiều hơn vì chúng góp phần quan trọng hơn vào việc hình thành và rèn luyện những kỹ năng liên quan đến nhiều hoạt động giáo dục. Giữa các bài tập trong hệ thống luôn có mối quan hệ mật thiết với nhau, bài tập trước là cơ sở, nền tảng để thực hiện bài tập sau và bài tập sau là sự phát triển và củng cố vững chắc hơn kiến thức đề cập ở bài tập trước.

Toàn bộ hệ thống bài tập đều nhằm giúp HS nắm vững kiến thức, hình thành và phát triển hệ thống kỹ năng cơ bản.

Mặt khác, hệ thống bài tập còn phải được xây dựng một cách đa dạng, phong phú.

Bài tập phải được tuyển chọn cẩn thận từ nhiều tài liệu, kết hợp một số phần tự xây dựng; bao gồm cả bài tập tự luận và trắc nghiệm để phát huy hết năng lực của HS. Như vậy, sự đa dạng của hệ thống bài tập sẽ giúp cho việc hình thành các kỹ năng cụ thể, chuyên biệt một cách hiệu quả.

2.3.4. Hệ thống bài tập phải khai thác được đặc trưng, bản chất hóa học Bài tập phải đi sâu khai thác hiện tượng hóa học, bản chất hóa học chứ không đánh đố, nặng về các phương trình toán học phức tạp. Bài tập khai thác thực hành thí nghiệm, quan sát hiện tượng rút ra các đặc trưng của hóa học. Bài tập gắn liền với thực tế, khai thác quá trình sản xuất hóa học, khả năng ứng dụng của hóa học vào đời sống.

35

Bài tập phải được giải quyết bằng vận dụng các định luật cơ bản của hóa học, không đoán mò.

Các bài tập được xây dựng trên cơ sở khai thác bản chất hóa học của vấn đề, làm nổi bật lên các kiến thức hóa học quan trọng, không nặng về mặt thuật toán mà nhằm chú trọng vào việc hiểu sâu sắc và vận dụng linh hoạt tính chất hóa học của các chất phù hợp với thực tiễn hóa học.

2.3.5. Hệ thống bài tập phải có tính bao quát về nội dung và phạm vi sử dụng Nội dung câu hỏi lý thuyết và BTHH được xây dựng phải có tính bao quát cả chương và giúp HS nắm vững hệ thống các khái niệm, quá trình hóa học cơ bản, không nặng về học thuộc lòng.

Hệ thống bài tập phải áp dụng được trong cả bài lên lớp truyền thụ kiến thức mới, bài ôn tập, luyện tập, bài thực hành để củng cố, hoàn thiện kiến thức và trong kiểm tra, đánh giá kết quả học tập của HS. 2.3.6. Hệ thống bài tập phải đảm bảo tính phân hóa và tính vừa sức Bài tập phải được xây dựng và sắp xếp từ dễ đến khó, từ đơn giản đến phức tạp theo các mức độ tư duy tăng dần. Nếu bài tập quá dễ hoặc quá khó đều không có sức lôi cuốn và không tạo hứng thú học tập cho HS. Bài tập quá dễ sẽ khiến các em ít động não và sinh ra chủ quan trong học tập, còn nếu bài tập quá khó, không làm được sẽ khiến các em mất tự tin và sinh ra chán nản. Do đó, bài tập không nên ra theo kiểu chỉ cần tái hiện kiến thức là có thể giải quyết được (nếu có thì rất ít) mà nên ra bài tập sao cho buộc HS phải sử dụng các thao tác tư duy một cách thành thạo mới có thể giải quyết được. Đầu tiên, hệ thống bài tập phải bao gồm những bài tập vận dụng theo mẫu đơn giản giúp các em nắm vững và khắc sâu kiến thức, sau đó tăng dần độ khó với những bài tập vận dụng phức tạp hơn, cuối cùng là những bài tập đòi hỏi sáng tạo. Ngoài ra, các bài tập phải có đủ loại điển hình và có tính mục đích rõ ràng. Hệ thống bài tập phải vừa sức, phù hợp với trình độ HS, góp phần tạo cơ hội cho mọi đối tượng HS đều được tham gia vào việc

36

giải bài tập. Trong đó, HS trung bình, yếu cũng có điều kiện rèn luyện thêm kiến thức để có thể dự thi vào cao đẳng, đại học.

2.3.7. Hệ thống bài tập phải đảm bảo phù hợp với Chuẩn kiến thức kĩ năng Ngày 05/05/2006, Bộ trưởng Bộ Giáo dục và Đào tạo đã kí Quyết định số 16/2006/QĐ-BGDĐT về việc ban hành Chương trình Giáo dục phổ thông và ban hành Chuẩn kiến thức kĩ năng của Chương trình giáo dục phổ thông đảm bảo việc chỉ đạo dạy học, kiểm tra, đánh giá theo Chuẩn kiến thức, kĩ năng tạo nên sự thống nhất trong cả nước, góp phần khắc phục tình trạng quá tải trong dạy học.

Chuẩn kiến thức, kĩ năng của Chương trình môn học là các yêu cầu cơ bản, tối thiểu về kiến thức, kĩ năng của môn học mà HS cần phải và có thể đạt được sau mỗi đơn vị kiến thức (mỗi bài, chủ đề, chủ điểm). Chuẩn kiến thức, kĩ năng của một đơn vị kiến thức là các yêu cầu cơ bản, tối thiểu về kiến thức, kĩ năng của đơn vị kiến thức mà HS cần phải và có thể đạt được. Chuẩn kiến thức, kĩ năng có tính tối thiểu, nhằm đảm bảo mọi HS cần phải và có thể đạt được những yêu cầu cụ thể này.

Như vậy, Chuẩn kiến thức, kĩ năng của Chương trình giáo dục phổ thông vừa là căn cứ, vừa là mục tiêu của giảng dạy, học tập, kiểm tra, đánh giá. Do đó, hệ thống bài tập được xây dựng phải bám sát Chuẩn kiến thức, kĩ năng để đạt được các yêu cầu cơ bản và tối thiểu về kiến thức, kĩ năng, đảm bảo không quá tải và không quá lệ thuộc hoàn toàn vào SGK. Mức độ khai thác sâu kiến thức, kĩ năng trong SGK phải phù hợp với khả năng tiếp thu của HS. 2.4. QUY TRÌNH XÂY DỰNG HỆ THỐNG BÀI TẬP THEO CÁC MỨC ĐỘ TƯ DUY 2.4.1. Xác định mục đích của hệ thống bài tập Mục đích xây dựng hệ thống bài tập được phân loại theo các mức độ tư duy nhằm giúp cho GV dạy học phù hợp với từng đối tượng HS, qua đó góp phần nâng cao chất lượng dạy học hóa học ở trường phổ thông.

37

2.4.2. Xác định nội dung của hệ thống bài tập Nội dung của hệ thống bài tập phải bao quát được kiến thức của chương. Để ra một hệ thống BTHH thỏa mãn mục tiêu của chương, GV phải trả lời các câu hỏi sau: 1. Bài tập giải quyết vấn đề gì?

2. Nó nằm ở vị trí nào trong bài học?

3. Cần ra loại bài tập gì?

4. Có liên hệ với những kiến thức cũ và mới không?

5. Có phù hợp với trình độ HS không?

6. Có phối hợp với các phương tiện khác không?

7. Có thỏa mãn phương pháp của GV không?

8. Có phù hợp với Chuẩn Kiến thức, kĩ năng của Chương trình giáo dục phổ thông hay không?

2.4.3. Xác định loại bài tập, các kiểu bài tập Đối với chương “Dẫn xuất halogen – Ancol – Phenol” và chương “Anđehit – Xeton – Axit cacboxylic”, chúng tôi chia hệ thống bài tập theo ba mức độ tư duy từ thấp lên cao là biết, hiểu và vận dụng.

Thu thập thông tin từ SGK, sách bài tập và các tài liệu liên quan đến hệ thống bài tập cần xây dựng (sách tham khảo, báo, tạp chí, chuyên đề, luận văn...).

Tìm hiểu, nghiên cứu thực tế những nội dung hóa học có liên quan đến đời sống. ̵

̵

2.4.4. Thu thập thông tin để soạn hệ thống bài tập

̵

̵

̵

2.4.5. Tiến hành soạn thảo Soạn từng loại bài tập: • Biên soạn, bổ sung thêm các dạng bài tập còn thiếu hoặc những nội dung chưa có bài tập trong SGK, sách bài tập.

• Chỉnh sửa các bài tập trong SGK, sách bài tập không phù hợp (quá khó, nặng nề hoặc không chính xác).

Tiến hành giải và đánh giá các bài tập, lựa chọn các bài tập hay, phù hợp với chuẩn kiến thức, kỹ năng và trình độ của HS. Sắp xếp các bài tập theo ba mức độ tư duy từ thấp đến cao: biết, hiểu, và vận dụng (bậc thấp và bậc cao).

38

2.4.6. Tham khảo, trao đổi ý kiến với các chuyên gia, đồng nghiệp Sau khi xây dựng xong bài tập, tôi đã tham khảo ý kiến của các chuyên gia và các đồng nghiệp về tính chính xác, khoa học và mức độ phù hợp với trình độ HS và Chuẩn kiến thức kĩ năng.

2.5. HỆ THỐNG BÀI TẬP LÝ THUYẾT QUAN TRỌNG CỦA CHƯƠNG 2.5.1. Hệ thống bài tập chương “Dẫn xuất halogen – Ancol - Phenol” 2.5.1.1. Bài tập lý thuyết định tính có hướng dẫn giải Câu 1. Ancol etylic được tạo ra khi A. thuỷ phân saccarozơ.

B. lên men glucozơ.

C. thuỷ phân đường mantozơ.

D. thuỷ phân tinh bột.

Câu 2. Một ancol no có công thức thực nghiệm là (C2H5O)n. CTPT của ancol có thể là A. C2H5O. B. C4H10O2.

C. C4H10O. D. C6H15O3.

Câu 3. Phát biểu nào dưới đây là đúng?

(1) Hợp chất CH3CH2OH là ancol etylic.

(2) Ancol là hợp chất hữu cơ trong phân tử có nhóm -OH. (3) Hợp chất C6H5CH2OH là phenol.

(4) Ancol etylic tan tốt trong nước và có nhiệt độ sôi cao hơn hẳn so với ankan và các dẫn xuất halogen có khối lượng phân tử xấp xỉ với nó.

A. 1 và 2.

B. 2, 3 và 4.

C. 1, 2 và 3.

D. 1 và 4.

Câu 4. Dãy gồm các chất đều tác dụng với ancol etylic là: A. HBr (to), Na, CuO (t0), CH3COOH (xúc tác).

B. Ca, CuO (t0), C6H5OH (phenol), HOCH2CH2OH. C. NaOH, K, MgO, HCOOH (xúc tác).

D. Na2CO3, CuO (t0), CH3COOH (xúc tác), (CHCO)2O. Câu 5. Cho các hợp chất sau: (a) HOCH2CH2OH; (b) HOCH2CH2CH2OH; (c) HOCH2CH(OH)CH2OH; (d) CH3CH(OH)CH2OH; (e) CH3CH2OH; (f) CH3OCH2CH3; Các chất đều tác dụng được với Na, Cu(OH)2 là: A. (a), (b), (c).

B. (c), (d), (f).

C. (a), (c), (d).

D. (c), (d), (e).

Câu 6. Khi tách nước từ ancol 3-metylbutan-2- ol, sản phẩm chính thu được là A. 3-metylbut-1-en.

B. 2-metylbut-2-en.

C. 3-metylbut-2-en.

D. 2-metylbut-3-en.

Câu 7. Số ancol đồng phân cấu tạo của nhau có công thức phân tử C5H12O, tác dụng với CuO đun nóng sinh ra enton là A. 4.

B. 2.

C. 5.

D. 3.

39

Câu 8. Cho các ancol sau: CH3−CH2−CH2−OH (1) CH3−CH(OH)−CH3 (2) CH3−CH(OH)−CH2−OH (3) CH3−CH(OH)−C(CH3)3 (4) Dãy gồm các ancol khi tách nước chỉ cho 1 olefin duy nhất là: A. (1) và (2).

B. (1), (2) và (3). C. (1), (2) và (4). D. (2) và (3).

Câu 9. Phenol là một hợp chất có tính A. bazơ yếu.

B lưỡng tính.

C. axit mạnh.

D. axit yếu.

Câu 10. Bậc của ancol là A. bậc cacbon lớn nhất trong phân tử.

B. bậc của cacbon liên kết với nhóm -OH. C. số nhóm chức có trong phân tử.

D. số cacbon có trong phân tử ancol.

Câu 11. Dãy gồm các chất đều tác dụng với phenol là: A. Dung dịch NaCl, dung dịch NaOH, Na. B. Dung dịch NaOH, nước brom, anđehit axetic.

C. Dung dịch NaOH, nước brom, anhiđrit axetic.

D. Nước brom, axit axetic, dung dịch NaOH. Câu 12. Phản ứng nào dưới đây là đúng nhất để chứng minh phenol có tính axit yếu?

A. C6H5OH + Na. B. C6H5OH + Na2CO3.

C. C6H5OH + NaOH. D. C6H5ONa + H2O + CO2.

Câu 13. Trong các chất sau đây: Phenol, stiren, benzen, toluen, anilin, glixerol. Số chất tác dụng được với dung dịch nước brom ở điều kiện thường là A. 6.

B. 4.

C. 5.

D. 3.

Câu 14. Phenol phản ứng được với bao nhiêu chất trong số các chất sau đây: NaOH, HCl, Br2, Na, NaHCO3, CH3CH2OH, HNO3.

A. 4.

B. 6.

C. 5.

D. 7.

Câu 15. Hãy sắp xếp các chất được cho dưới đây theo thứ tự giảm dần nhiệt độ sôi: (1) Ancol etylic; (2) Anđehit axetic; (3) Axit axetic; (4) Axit propionic.

A. (4) > (1) > (3) > (2).

B. (4) > (3) > (1) > (2).

C. (2) > (3) > (1) > (4).

D. (1) > (2) > (3) > (4).

Câu 16. Cho các thí nghiệm sau: (1) Cho etanol tác dụng với Na kim loại.

(2) Cho etanol tác dụng với HCl bốc khói.

(3) Cho glixerol tác dụng với Cu(OH)2.

(4) Cho etanol tác dụng với CH3COOH có H2SO4 xúc tác.

Có bao nhiêu thí nghiệm trong đó có phản ứng thế H của nhóm -OH. 40

A. 4.

B. 3.

C. 2.

D. 1.

Câu 17. Hiện tượng của thí nghiệm nào dưới đây được mô tả không đúng?

A. Cho phenol vào dung dịch NaOH, ban đầu phân lớp, sau đó dung dịch đồng nhất.

B. Cho quỳ tím vào dung dịch phenol, quỳ chuyển màu đỏ.

C. Cho brom vào dung dịch phenol, xuất hiện kết tủa màu trắng.

D. Thổi khí CO2 qua dung dịch natri phenolat xuất hiện vẫn đục màu trắng.

Hướng dẫn: Câu 1. Đáp án đúng là B. PTHH: C6H12O6 ⎯men ⎯→ 2C2H5OH + 2CO2 Câu 2. Đáp án đúng là B. Với hợp chất hữu cơ CxHyOz ta luôn có: y  2x + 2  5n  2.2n + 2  n  2. ● n = 1. Loại vì công thức ancol thiếu hiđro. ● n = 2. C4H10O2.

Câu 3. Đáp án đúng là D. (1) Đúng, vì CH3CH2OH có tên thông thường là ancol etylic, tên thay thế là etanol.

(2) Sai, vì chính xác phải là nhóm -OH liên kết trực tiếp với nguyên tử cacbon no.

Nguyên tử cacbon no là nguyên tử cabon chỉ có liên kết đơn với các nguyên tử khác.

(3) Sai, vì nhóm OH phải liên kết trực tiếp với nguyên tử cacbon của vòng benzen. Ở công thức đề bài cho C6H5CH2OH, nhóm -OH liên kết với trực tiếp với -CH2 nên không phải hợp chất phenol.

(4) Đúng, vì trong các hợp chất trên chỉ có ancol etylic có liên kết hiđro với nước và chỉ có ancol etylic có liên kết hiđro liên phân tử.

Câu 4. Đáp án đúng là A. B. Sai, vì phenol (C6H5OH) và HOCH2CH2OH (ancol đa chức) không tác dụng với ancol.

C. Sai, vì NaOH và MgO không tác dụng với ancol.

D. Sai, vì Na2CO3 không tác dụng với ancol.

Câu 5. Đáp án đúng là C. Loại (f) vì ete không có phản ứng với Na. Các chất còn lại đều là ancol nên đều phản ứng với Na. Để phản ứng với NaOH thì cần có ít nhất (2) nhóm OH kề nhau  chỉ có (a), (c), (d) thỏa mãn.

Câu 6. Đáp án đúng là B. CH3 – CH - CH – CH3 → CH3-C=CH-CH3 + H2O    CH3 OH CH3

41

Sản phẩm chính (theo quy tắc Zaixep) là sản phẩm tách -OH cùng với H ở cacbon có bậc cao (ít H hơn, nghèo thì càng nghèo hơn)  Tên gọi sản phẩm thu được là 2 – metyl but – 2 – en.

Câu 7. Đáp án đúng là D. Ancol tác dụng với CuO đun nóng sinh ra xeton phải là ancol bậc 2 (1) CH3–CH–CH2–CH2–CH3; (2) CH3 –CH2–CH–CH2–CH3; (3) CH3–CH–CH–CH3     OH OH CH3 OH Câu 8. Đáp án đúng là C. (3) sai, vì tách nước cho 2 olefin, đó là: CH3−CH(OH)−CH2−OH → CH3−CH=CH−CH3 + H2O CH3−CH(OH)−CH2−OH → CH2=CH−CH2−CH3 + H2O Câu 9. Đáp án đúng là D. Phenol là một hợp chất có tính axit yếu.

Câu 10. Đáp án đúng là C. Bậc của ancol chính là bậc của nguyên tử cacbon liên kết với nhóm -OH. Câu 11. Đáp án đúng là C. A sai, vì phenol không phản ứng với dung dịch NaCl. B, D sai, vì phenol không phản ứng với axit hữu cơ.

Câu 12. Đáp án đúng là D. Phản ứng C6H5ONa + H2O + CO2 → C6H5OH + NaHCO3 chứng tỏ phenol có tính axit yếu, yếu hơn cả axit cacbonic.

Câu 13. Đáp án đúng là D. Đó là 3 chất: Phenol, stiren, anilin.

Câu 14. Đáp án đúng là A. 4 chất đó là: NaOH, Br2, Na, HNO3.

Câu 15. Đáp án đúng là B. Xét về khối lượng thì (4) có khối lượng lớn nhất nên có nhiệt độ sôi lớn nhất.

(1), (2) và (3) có khối lượng tương đương nhau, vì vậy ta xét đến khả năng tạo liên kết hiđro liên phân tử. Ta thấy axit axetic (3) > ancol etylic (1) > anđehit axetic (2).  (4) > (3) > (1) > (2).

Câu 16. Đáp án đúng là B. Đó là các thí nghiệm: (1), (3), (4).

Câu 17. Đáp án đúng là B Phenol không làm đổi màu quỳ tím.

42

2.5.1.2. Bài tập lý thuyết định lượng có hướng dẫn giải ❖ Dạng 1: Phản ứng thế nguyên tử H của ancol bằng kim loại kiềm.

Phương pháp giải Cho ancol hoặc hỗn hợp ancol tác dụng với Na, K ... thu được muối ancolat và H2. a

R(OH)a + aNa ⎯ ⎯→ R(ONa)a + H2 2

Dựa vào tỉ lệ số mol giữa ancol và H2 để xác định số lượng nhóm chức.

- Nếu - Nếu - Nếu

nH2 nancol nH2 nancol nH2 nancol

=

1 2

 Ancol đơn chức.

= 1  ancol 2 chức. =

3 2

 ancol 3 chức.

* Một số chú ý khi giải bài tập về phản ứng thế nguyên tử H của ancol bằng kim loại kiềm. + Nếu cho hỗn hợp 2 ancol tác dụng với Na, K mà

nH2 nancol

>

1 2

 Trong hỗn hợp 2

ancol có 1 ancol đa chức. + Trong phản ứng thế của ancol với Na, K ta luôn có: nNa = 2nH2 + Để giải nhanh bài tập dạng này nên áp dụng các phương pháp như: Định luật bảo toàn khối lượng, phương pháp tăng giảm khối lượng, phương pháp trung bình ... ➢ Ví dụ minh họa.

Ví dụ 1.

Cho 15,6 gam ancol đơn chức, kế tiếp nhau trong dãy đồng đẳng tác

dụng hết với 9,2 gam Na, thu được 24,5 gam chất rắn. Hai ancol đó là: A. C3H5OH và C4H7OH.

B. C2H5OH và C3H7OH.

C. C3H7OH và C4H9OH.

D. CH3OH và C2H5OH. Hướng dẫn:

Định luật tác dụng khối lượng:  n H2 =

mancol + mNa − mchất rắn 2

mancol + mNa = mchất rắn + mH2 =

15,6 + 9,2 − 24,5 2

43

= 0,15 (mol)

Ě… OH Ä?ạt cĂ´ng thᝊc phân táť­ chung cᝧa 2 ancol lĂ R Ě…OH + 2Na ⎯ Ě…ONa + H2 2R ⎯→ 2R

Ta cĂł:

0,3 ďƒž MRĚ…OH =

15,6 0,15

�

0,15

Ě… + 17 = 52 ďƒž R Ě… = 35 = 52 ďƒž R

ďƒž R1 = 29 (C2H5) vĂ R 2 = 43 (C3H7)

Váş­y hai ancol Ä‘Ăł lĂ C2H5OH vĂ C3H7OH. ďƒž Ä?ĂĄp ĂĄn B.

Ví d᝼ 2.

Cho 1,52 gam h᝗n hᝣp 2 ancol đƥn chᝊc đᝓng đẹng kế tiếp nhau, tåc

d᝼ng v᝛i Na vᝍa đᝧ, đưᝣc 2,18 gam chẼt rắn. Công thᝊc phân t᝭ 2 ancol là : A. C3H7OH và C4H9OH.

B. CH3OH vĂ C2H5OH.

C. C2H5OH vĂ C3H7OH.

D. C4H9OH và C5H11OH. Hư᝛ng dẍn:

̅OH G�i công thᝊc cᝧa 2 ancol đƥn chᝊc là R nancol =

2,18 − 1,52 22

Ě… + 17 = 1,52 = 50,66 ďƒž đ?‘…Ě… = 33,6 = 0,03 ďƒž R 0,03

ďƒž 2 ancol lĂ C2H5OH vĂ C3H7OH ďƒž Ä?ĂĄp ĂĄn C.

Ví d᝼ 3.

Ä?áť‘t chĂĄy m gam háť—n hᝣp 2 ancol X, Y liĂŞn tiáşżp nhau trong cĂšng dĂŁy

đᝓng đẳng cho 0,3 mol CO2 và 0,425 mol H2O. Mạt khåc, m gam h᝗n hᝣp ancol nà y tåc d᝼ng v᝛i Na dư thu đưᝣc 0,125 mol H2. Công thᝊc phân t᝭ cᝧa X, Y lần lưᝣt là : A. C2H4(OH)2, C3H6(OH)2.

B. C3H6(OH)2, C4H8(OH)2.

C. C2H5OH, C3H7OH.

D. C3H5OH, C4H7OH. Hư᝛ng dẍn:

Ta cĂł:

nCO2 = 0,3 (mol) < nH2 O = 0,425 (mol)

ď&#x192;&#x17E; nháť&#x2014;n hᝣp = nH2 O - nCO2 = 0,425 â&#x20AC;&#x201C; 0,3 = 0,125 (mol) = nH2 ď&#x192;&#x17E; Ancol no, 2 chᝊc

Sáť&#x2018; nguyĂŞn táť­ C trung bĂŹnh CĚ&#x2026; =

nCO2 nháť&#x2014;n hᝣp

= 2,4

Vậy công thᝊc phân t᝭ cᝧa X, Y lần lưᝣt là C2H4(OH)2, C3H6(OH)2.

44

 Đáp án A.

Ví dụ 4.

X là 1 ancol đa chức mạch hở có n nguyên tử cacbon và m nhóm -OH

trong cấu tạo phân tử. Cho 7,6 gam ancol trên phản ứng với lượng dư Natri, thu được 2,24 lít khí (ở đktc). Công thức cấu tạo của X là (cho n = m + 1) A. C2H5OH.

B. C2H4(OH)2.

C. C3H6(OH)2.

D. C4H8(OH)2.

Hướng dẫn: Gọi công thức ancol là CnH2n + 2 – m(OH)m hay Cm + 1Hm + 4(OH)m (vì n = m + 1) Phương trình hóa học: m

Cm + 1Hm + 4(OH)m + mNa ⎯ ⎯→ Cm + 1Hm + 4(ONa)m + H2 2

0,2

←

m

0,1

mancol = [12(m + 1) + 2m + 4 + 16m].

Ta có:

0,2 m

= 7,6

 m = 2  Công thức cấu tạo của ancol X là C3H6(OH)2.  Đáp án C.

Ví dụ 5.

Cho 15 gam hỗn hợp glixerol và 1 ancol A đơn chức tác dụng Na dư tạo

4,48 lít khí H2. Lượng H2 sinh ra do A bằng

1 3

lượng H2 sinh ra do glixerol. Công thức

của A là A. C3H7OH.

B. C2H5OH.

C. C4H9OH.

D. C3H5OH.

Hướng dẫn: Từ đáp án, có thể suy ra A là ancol đơn chức. Đặt công thức cho A là ROH Gọi a, b lần lượt là số mol của A và glixerol 1

ROH + Na ⎯ ⎯→ RONa + H2 2

a

1

→

a

2

3

C3H5(OH)3 + 3Na ⎯ ⎯→ C3H5(ONa)3 + H2 2

b

3

→

 nH2 = a + 3b = 0,2.2 = 0,4

b

2

(1)

45

1

Lượng H2 sinh ra do A bằng lượng H2 sinh ra do glixerol  a = 3 Từ (1) (2)  a = 0,1 (mol);

3b 3

=b

(2)

b = 0,1 (mol)

Khối lượng của hỗn hợp mhỗn hợp = 91.0,1 + (R + 17)0,1 = 15  R = 41 (C3H5OH)  Đáp án D.

Ví dụ 6.

Cho 18,0 gam hỗn hợp 2 ancol gồm 1 ancol no, đơn chức và 1 ancol đơn

chức có 1 liên kết đôi trong phân tử có số mol bằng nhau tác dụng hết với Na thu được 4,48 lít H2 ở đktc. Xác định công thức cấu tạo hai của hai ancol.

A. C2H5OH và CH2=CH-CH2-CH2OH.

B. C2H5OH và CH2=CH-CH2OH.

C. CH3OH và CH2=CH-CH2OH.

D. CH3OH và CH2=CH-CH2-CH2OH. Hướng dẫn:

̅OH. Đặt công thức phân tử chung cua 2 ancol là R ̅OH + 2Na ⎯ ̅ONa + H2 2R ⎯→ 2R

Ta có:

 nhỗn hợp = 2nH2 = 2.  MR̅OH =

18 0,4

4,48 22,4

= 0,4 (mol)

= 45

Như vậy trong 2 ancol phải có 1 ancol có phân tử khối nhỏ hơn 45  Ancol đó là CH3OH. Ancol còn lại có công thức phân tử là Cn H2n−1 OH (có 1 liên kết đôi).

Do 2 ancol có số mol bằng nhau  MCnH2n−1OH =

18 −(32.0,2) 0,2

= 58

 14n + 16 = 58  n = 3  Ancol còn lại là CH2=CH-CH2OH.  Đáp án C.

Ví dụ 7.

Cho 14 gam hỗn hợp A gồm phenol và etanol tác dụng với Na dư thu

được 2,24 lít khí H2. Thành phần phần trăm về khối lượng của phenol và etanol trong hỗn hợp là: A. 67,14% và 32,86%.

B. 33,57% và 66,43%.

C. 32,86% và 67,14%.

D. 66,43% và 33,57%.

46

Hướng dẫn: Gọi a, b lần lượt là số mol của phenol và etanol trong hỗn hợp.

Phương trình hóa học: 1

C6H5OH + Na ⎯ ⎯→ C6H5ONa + H2 2

a

a

2 1

C2H5OH + Na ⎯ ⎯→ C2H5ONa + H2 2

b

b

2

Ta có:

mA = mC6 H5OH + mC2H5OH = 94a + 46b = 14

Mặt khác:

nH2 = + = 0,1 (mol)

a

b

2

2

Từ (1) (2)  a = 0,1;  % C6H5OH =

(1) (2)

b = 0,1

94.0,1

46.0,1

14

14

.100% = 67,14%; % C2H5OH =

.100% = 32,86%

 Đáp án A.

❖ Dạng 2: Phản ứng oxi hóa ancol.

Phương pháp giải 1. Phản ứng oxi hóa hoàn toàn (phản ứng đốt cháy).

- Đốt cháy ancol no, mạch hở: Cn H2n + 2 Ox +

3n+1−x 2

O2 ⎯ ⎯→ nCO2 + (n+1)H2O

Ta luôn có: nH2O > nCO2 và nancol = nH2O - nCO2 - Đốt cháy ancol no, đơn chức, mạch hở: Cn H2n + 2 O +

3n 2

O2 ⎯ ⎯→ nCO2 + (n+1) H2O 3

Ta luôn có: nH2O > nCO2 và nancol = nH2O - nCO2 ; nO2 phản ứng = nCO2 2

* Một số chú ý khi giải bài tập về phản ứng thế nguyên tử H của ancol bằng kim loại kiềm.

Khi đốt cháy một ancol (A):

47

- Nếu nH2O > nCO2  (A) là ancol no Cn H2n + 2 Ox và nancol = nH2O - nCO2 - Nếu nH2O = nCO2  (A) là ancol chưa no (có một liên kết π) Cn H2n Ox - Nếu nH2O < nCO2  (A) là ancol chưa no có ít nhất 2 liên kết π trở lên Cn H2n+2−2k Ox (k ≥ 2).

2. Phản ứng oxi hóa không hoàn toàn. ] Ancol bậc 1 ⎯[O Andehit ⎯→ ] Ancol bậc 2 ⎯[O Xeton ⎯→

Ancol bậc 3 không bị oxi hóa - Trong phản ứng oxi hóa với CuO: Khối lượng bình CuO giảm = Khối lượng O trong CuO phản ứng.

- nanđehit đơn chức = nCuO = nO - Trong phản ứng ancol no, đơn chức: Cn H2n+2 O + CuO ⎯ ⎯→ Cn H2n O + Cu + H2O 1 mol ancol tạo thành 1 mol anđehit hoặc xeton thì khối lượng tăng thêm 2 gam.

- Thông thường phản ứng oxi hóa không hoàn toàn của ancol (RCH2OH) thu được hỗn hợp gồm anđehit (RCHO), axit (RCOOH), ancol dư và H2O. Dựa vào các dự kiện của bài toán mà ta có thể xác định các đại lượng cần thiết. ➢ Ví dụ minh họa.

Ví dụ 1.

Ancol A bậc I mạch hở có thể no hoặc có một liên kết đôi, công thức

phân tử là Cx H10 O. Lấy 0,02 mol CH3OH và 0,01 mol A trộn với 0,1 mol O2 rồi đốt cháy hoàn toàn hai ancol. Sau phản ứng thấy có O2 dư. Công thức phân tử của X là A. C6H9OH.

B. C3H7OH.

C. C4H9OH. Hướng dẫn:

Phương trình hóa học: CH4O + 0,02

3

⎯→ CO2 + 2H2O O2 ⎯

2

→ 0,03

Cx H10 O + (x + 2)O2 ⎯ ⎯→ xCO2 + 5H2O 0,01

→

0,01(x + 2) 48

D. C5H9OH.

VĂŹ sau phản ᝊng O2 dĆ° ď&#x192;&#x17E; 0,03 + (x + 2)0,01 < 0,1 ď&#x192;&#x17E; x + 2 < 7 ď&#x192;&#x17E; x < 5 (Loấi A, D) Tᝍ Ä&#x2018;ĂĄp ĂĄn, suy ra A lĂ ancol no ď&#x192;&#x17E; 2x + 2 = 10 ď&#x192;&#x17E; x = 4 Váş­y A lĂ C4H9OH. ď&#x192;&#x17E; Ä?ĂĄp ĂĄn C.

Ví d᝼ 2.

Ä?áť&#x2018;t chĂĄy háşżt m gam háť&#x2014;n hᝣp X gáť&#x201C;m 2 anÄ&#x2018;ehit Ä&#x2018;ĆĄn chᝊc, mấch háť&#x; (cĂł 1

liĂŞn káşżt Ä&#x2018;Ă´i C=C trong phân táť­) thu Ä&#x2018;ưᝣc V lĂ­t khĂ­ CO2 (áť&#x; Ä&#x2018;ktc) vĂ a gam H2O. Biáť&#x192;u thᝊc liĂŞn háť&#x2021; giᝯa m, a vĂ V lĂ : A. m = C. m =

4V 5 5V 4

-

7a 9

7a 9

.

B. m =

.

D. m =

4V 5 5V 4

-

9a 7

.

9a 7

.

HĆ°áť&#x203A;ng dẍn: Do X cĂł 2 liĂŞn káşżt đ?&#x153;&#x2039; nĂŞn nO trong X = nX = nCO2 - nH2O Ä?áť&#x2039;nh luáş­t bảo toĂ n kháť&#x2018;i lưᝣng: m = â&#x2C6;&#x2018; n(C, H, O) =

V 22,4

.12 +

a 18

.2 + (

V 22,4

â&#x2C6;&#x2019;

a

).16 =

18

5V 4

-

7a 9

ď&#x192;&#x17E; Ä?ĂĄp ĂĄn C.

Ví d᝼ 3.

Ä?áť&#x2018;t chĂĄy hoĂ n toĂ n háť&#x2014;n hᝣp X gáť&#x201C;m 2 ancol (Ä&#x2018;a chᝊc, cĂšng dĂŁy Ä&#x2018;áť&#x201C;ng

Ä&#x2018;áşłng) cần vᝍa Ä&#x2018;ᝧ V lĂ­t khĂ­ O2 (Ä&#x2018;ktc). Sau phản ᝊng thu Ä&#x2018;ưᝣc 2,5a mol CO2 vĂ 63a gam H2O. Biáť&#x192;u thᝊc tĂ­nh V theo a lĂ A. V = 72,8a.

B. V = 145,6a.

C. V = 44,8a.

D. V = 89,6a.

HĆ°áť&#x203A;ng dẍn: nCO2 = 2,5 (mol);

Cho a = 1, ta cĂł:

nH2 O = 3,5 (mol)

ď&#x192;&#x17E; nX = nH2O - nCO2 = 3,5 â&#x20AC;&#x201C; 2,5 = 1 (mol)

Gáť?i cĂ´ng thᝊc chung cho 2 ancol lĂ CnĚ&#x2026; H2nĚ&#x2026;+2 O2 nCO2 Sáť&#x2018; nguyĂŞn táť­ cacbon trung bĂŹnh lĂ CĚ&#x2026; = = 2,5 ď&#x192;&#x17E; C2,5H7O2 nX

C2,5H7O2 +

13 4

5

7

2

2

â&#x17D;Żâ&#x2020;&#x2019; CO2 + H2O O2 â&#x17D;Ż

49

Bảo toàn khối lượng:

mO2 = mCO2 + mH2O - mX = 2,5.44 + 63 – 1.69 = 104

(gam)  nO2 =

104 32

= 3,25 (mol)  VO2 = 3,25.22,4 = 72,8 lít

 Đáp án A.

Ví dụ 4.

Đốt cháy hoàn toàn hỗn hợp X gồm 0,06 mol một ancol đa chức và 0,04

mol một ancol không no, có một liên kết đôi, mạch hở, thu được 0,24 mol CO2 và m gam H2O. Giá trị của m là A. 5,40.

B. 8.40.

C. 2,34.

D. 2,70.

Hướng dẫn: Ancol không no có 1 liên kết đôi thì số nguyên tử C ≥ 3, ancol đa chức thì số nguyên tử C ≥ 2.

Số nguyên tử C trung bình:

C̅ =

0,24 0,06 + 0,04

= 2,4

 Có 1 ancol có C < 2,4  Ancol đa chức là C2H6O2 (0,06 mol)

Gọi n là số nguyên tử cacbon trong ancol còn lại Ta có:

nCO2 = 0,06.2 + 0,04n = 0,24  n = 3

 Ancol không no có 1 liên kết đôi là CH2=CH-CH2-OH (0,04 mol)

Định luật bảo toàn nguyên tố H: nH2 O =

0,06 + 0,04 2

= 0,3 (mol)  mH2O = 5,4 (gam)

 Đáp án A.

Ví dụ 5.

Hỗn hợp khí và hơi gồm CH3OH, C2H6, C3H8, C2H5-O-CH3 có tỉ khối hơi

so với H2 là 23. Đốt cháy hoàn toàn 11,5 gam hỗn hợp trên thu được V lít CO2 (đktc) và 14,4 gam H2O. Giá trị của V là A. 13,32.

B. 11.2.

C. 12,32.

D. 13.4.

Hướng dẫn: Mhỗn hợp = 23.2 = 46  nhỗn hợp =

11,5 46

= 0,25; nH2 O =

 nCO2 = nH2O - nhỗn hợp = 0,8 – 0,25 = 0,55 (mol)  VCO2 = 0,55.22,4 = 12,32 lít.

50

14,4 18

= 0,8 (mol)

ď&#x192;&#x17E; Ä?ĂĄp ĂĄn C.

Ví d᝼ 6.

HĂła hĆĄi hoĂ n toĂ n 4,28 gam háť&#x2014;n hᝣp 2 ancol no X vĂ Y áť&#x; 81,9â&#x201E;&#x192; vĂ 1,3

atm thĂŹ thu Ä&#x2018;ưᝣc tháť&#x192; tĂ­ch 1,568 lĂ­t. Cho háť&#x2014;n hᝣp ancol nĂ y tĂĄc d᝼ng váť&#x203A;i K dĆ° thu Ä&#x2018;ưᝣc 1,232 lĂ­t khĂ­ H2 (Ä&#x2018;ktc). Mạt khĂĄc, Ä&#x2018;áť&#x2018;t chĂĄy hoĂ n toĂ n háť&#x2014;n hᝣp ancol Ä&#x2018;Ăł thu Ä&#x2018;ưᝣc 3,808 lĂ­t CO2 (Ä&#x2018;ktc). XĂĄc Ä&#x2018;áť&#x2039;nh cĂ´ng thᝊc cᝧa máť&#x2014;i ancol biáşżt ráşąng sáť&#x2018; nhĂłm chᝊc trong Y nhiáť u hĆĄn sáť&#x2018; nhĂłm chᝊc trong X lĂ 1 nhĂłm. CĂ´ng thᝊc X, Y lần lưᝣt lĂ : A. C2H5OH vĂ C3H6(OH)2.

B. C2H4(OH)2 vĂ C2H5OH.

C. C3H7OH vĂ C2H4(OH)2.

D. CH3OH vĂ C3H6(OH)2.

HĆ°áť&#x203A;ng dẍn:

Gáť?i cĂ´ng thᝊc chung cᝧa 2 ancol lĂ đ?&#x2018;&#x2026;Ě&#x2026;(đ?&#x2018;&#x201A;đ??ť)đ?&#x2018;&#x203A;Ě&#x2026; Ta cĂł: nX =

PV RT

=

1,3.1,568 0,082(81,9 + 273)

= 0,07 (mol);

Ě&#x2026; n

nH2 = .0,07 = 0,055 ď&#x192;&#x17E; nĚ&#x2026; = 1,57 2

ď&#x192;&#x17E; CĂł 1 ancol Ä&#x2018;ĆĄn chᝊc vĂ 1 ancol 2 nhĂłm chᝊc -OH.

Gáť?i sáť&#x2018; mol 2 ancol X, Y lần lưᝣt lĂ x, y. Ta cĂł háť&#x2021; sau: x + y = 0,07

x = 0,03

x + 2y = 0,055.2

y = 0,04

nCO2 = 0,03n + 0,04m =

3,808 22,4

= 0,17 (mol) ď&#x192;&#x17E; 3n + 4m = 17

Ta có bảng sau: m

2

3

4

n

3

5 3

1 3

Cháť?n m = 2, n = 3 Váş­y 2 ancol X, Y lần lưᝣt lĂ C3H7OH vĂ C2H4(OH)2. ď&#x192;&#x17E; Ä?ĂĄp ĂĄn C.

Ví d᝼ 7.

Hai chẼt hᝯu cĆĄ A vĂ B cĂšng chᝊa cĂĄc nguyĂŞn táť&#x2018; C, H, O. Khi Ä&#x2018;áť&#x2018;t chĂĄy

máť&#x2014;i chẼt Ä&#x2018;áť u phải dĂšng máť&#x2122;t lưᝣng oxi báşąng 8 lần lưᝣng oxi cĂł trong máť&#x2014;i chẼt vĂ thu

51

được lượng khí CO2 và H2O theo tỉ lệ khối lượng CO2 so với khối lượng H2O là

22 9

.

Xác định công thức đơn giản nhất của mỗi chất.

A. C3H6O và C4H8O.

B. C2H6O.

C. C3H4O và CH4O.

D. C3H6O.

Hướng dẫn: Phương trình hóa học: y

z

y

4

2

2

Cx Hy Oz + (x + - )O2 ⎯ ⎯→ xCO2 + H2O Ta có:

mCO2 : mH2O = 44x : 22y =

Mặt khác:

2(x + - ) = 8z  x = 3z 4 2

y

22 9

 2x = y

z

Vậy công thức phân tử là C3z H6z Oz  Công thức đơn giản nhất là C3H6O.  Đáp án D.

Ví dụ 8.

Cho m gam một ancol no, đơn chức X qua bình đưng CuO (dư), nung

nóng. Sau khi phản ứng hoàn toàn, khối lượng chất rắn trong bình giảm 0,32 gam. Hỗn hợp hơi thu được có tỉ khối so với hiđro là 15,5. Giá trị của m là A. 0,64.

B. 0,92.

C. 0,32.

D. 0,46.

Hướng dẫn: Phương trình hóa học: CnH2n + 1OH + CuO ⎯ ⎯→ CnH2nO + Cu + H2O a

a

a

a

a

Khối lượng chất rắn giảm = mCuO - mCu = 0,32 (gam)  80a – 64a = 0,32  a = 0,02 (mol)

Ta có:

̅ = (14n + M

16)a + 18a

a+ a

= 31  n = 2 (C2H5OH)

 mancol = 46.0,02 = 0,92 (gam)  Đáp án B.

52

Ví dụ 9.

Oxi hóa hoàn toàn m gam một ancol đơn chức X bằng CuO thu được hỗn

hợp khí và hơi Y có tỷ khối so với H2 bằng 19. Sau phản ứng người ta nhận thấy khối lượng chất rắn giảm 4,8 gam. Giá trị của m là A. 15,0.

B. 1,8.

C. 12,0.

D. 18,0.

Hướng dẫn: Khối lượng chất rắn giảm là khối lượng oxi trong CuO phản ứng  nO =

4,8 16

= 0,3

(mol) ROH + [O] ⎯CuO ⎯→ ⎯ A + H2 O 0,3 MY =

Mặt khác:

0,3 0,3 mY nY

= 19.2 = 38  mY = 38(0,3 + 0,3) = 22,8 (gam)

Bảo toàn khối lượng:

mancol = mY - mO = 22,8 – 4,8 = 18 (gam)

 Đáp án D.

Ví dụ 10.

Oxi hóa 1,2 gam CH3OH bằng CuO nung nóng, sau một thời gian thu

được hỗn hợp X gồm HCHO, H2O và CH3OH dư. Cho toàn bộ hỗn hợp X phản ứng hoàn toàn với lượng dư dung dịch AgNO3/NH3 thì thu được 12,96 gam Ag. Hiệu suất của phản ứng oxi hóa CH3OH là A. 80,0%.

B. 76,6%.

C. 65,5%.

D. 70,4%.

Hướng dẫn: nCH3 OH =

1,2 32

nAg =

= 0,0375 (mol);

Ta có:

nHCHO =

nAg 4

=

0,12 4

12,96 108

= 0,12 (mol)

= 0,03 (mol)

Hiệu suất phản ứng oxi hóa CH3OH là H% =

nHCHO nCH3 OH

=

0,03 0,0375

.100% = 80%

 Đáp án A.

Ví dụ 11.

Cho 3 chất hữu cơ đơn chức có cùng công thức phân tử C3H8O tác dụng

với CuO, đun nóng thu được hỗn hợp sản phẩm. Cho hỗn hợp sản phẩm tác dụng với dung dịch AgNO3/NH3 dư thu được 21,6 gam Ag. Nếu đun nóng hỗn hợp 3 chất trên

53

với H2SO4 đặc ở 140℃ thì thu được 34,5 gam hỗn hợp 4 ete và 4,5 gam H2O. Thành phần phần trăm khối lượng ancol bậc 2 có trong hỗn hợp là A. 61,53%.

B. 46,15%.

C. 30,77%.

D. 15,38%.

Hướng dẫn: 3 chất có cùng công thức phân tử C3H8O là: CH3CH2CH2OH (ROH);

CH3CH2OCH3

CH3CH2CH2OH ⎯ ⎯→ CH3CH2CHO ⎯ ⎯→ 2Ag

Sơ đồ phản ứng: 1

1 21,6

2

2 108

 nROH = nAg = .

Ta thấy:

CH3CH(CH3)OH (R’OH);

= 0,1 (mol)

nancol = 2nH2O  nROH + nR′OH = 2.

4,5 18

= 0,5 (mol)

 nR′OH = 0,5 – 0,1 = 0,4 (mol)

Khối lượng chất hữu cơ = mete + mH2O = 34,5 + 4,5 = 39 (gam)  % mR′OH =

0,4.60 39

.100% = 61,53%

 Đáp án A.

❖ Dạng 3: Phản ứng tách H2O. Phương pháp giải 1. Tách nước tạo anken (xúc tác H2SO4 đặc ở t0 ≥ 170℃) - Nếu một ancol tách nước cho ra 1 anken duy nhất  Ancol đó là ancol no đơn chức có số C ≥ 2.

- Nếu một hỗn hợp 2 ancol tách nước cho ra một anken duy nhất  Trong hỗn hợp 2 ancol phải có ancol metylic (CH3OH) hoặc 2 ancol là đồng phân của nhau.

- Ancol bậc bao nhiêu, tách nước cho ra tối đa bấy nhiêu anken  Khi tách nước một ancol cho một anken duy nhất thì ancol đó là ancol bậc I hoặc ancol có cấu tạo đối xứng cao.

- Trong phản ứng tách nước tạo anken ta luôn có: ∑ nancol = ∑ nanken = ∑ nH2 O ;

∑ mancol = ∑ manken + ∑ mH2 O

54

2. Tách nước tạo ete (xúc tác H2SO4 đặc ở t0 = 140℃) - Tách nước từ n phân tử ancol cho ra

n(n + 1) 2

ete, trong đó có n phần tử ete đối

xứng.

- Trong phản ứng tách nước tạo ete ta luôn có: ∑ nancol bị ete hóa = 2∑ nete = 2∑ nH2O ;

∑ mancol = ∑ mete + ∑ mH2 O

- Nếu hỗn hợp các ete sinh ra có số mol bằng nhau thì hỗn hợp các ancol ban đầu cũng có sồ mol bằng nhau. * Một số chú ý khi giải bài tập về phản ứng thế nguyên tử H của ancol bằng kim loại kiềm.

- Trong phản ứng tách nước của ancol X, nếu sau phản ứng thu được chất hữu cơ Y mà: + DY/X < 1 hay + DY/X > 1 hay

MY MX MY MX

< 1  Chất hữu cơ Y là anken. > 1  Chất hữu cơ Y là ete.

➢ Ví dụ minh họa.

Ví dụ 1.

Một ancol đơn chức A mạch hở tác dụng với HBr cho chất B chứa 3

nguyên tố C, H, Br trong đó %Br = 58,4% (về khối lượng). Đun nóng A với H2SO4 đặc ở 180℃ thu được 3 anken. Công thức cấu tạo của A là A. CH3-CH2-CH2-OH.

B. CH3-CH2-CH2-CH2-OH.

C. CH3-CHOH-CH2-CH3.

D. CH3-CHOH-CH3.

Hướng dẫn:

Gọi công thức phân tử của ancol đơn chức A là ROH ⎯→ RBr + H2O ROH + HBr ⎯

Phương trình hóa học: Ta có:

%Br %R

=

80 R

=

58,4 100 − 58,4

 R = 57 (C4H9)

C4H9OH tách nước cho tối đa 2 anken phẳng, mà đề cho thu được 3 anken  Có 1 anken có đồng phân hình học  A là CH3-CHOH-CH2-CH3.

55

 Đáp án C.

Ví dụ 2.

Đun nóng một ancol đơn chức X với dung dịch H2SO4 đặc trong điều

kiện nhiệt độ thích hợp sinh ra chất hữu cơ Y, tỉ khối hơi của X so với Y là 1,6428.

Công thức phân tử của X là A. C3H8O.

B. C2H6O.

C. CH4O.

D. C4H8O.

Hướng dẫn: MX MY

= 1,6428 > 1  MX > MY  Sản phẩm thu được phải là anken.

Phương trình hóa học: 

MX MY

=

14n + 18 14n

Cn H2n+2 O ⎯ ⎯→ Cn H2n + H2O

= 1,6428  n = 2

Vậy ancol X là C2H6O  Đáp án B.

Ví dụ 3.

Đun nóng hỗn hợp gồm 2 ancol đơn chức, mạch hở, kế tiếp nhau trong

dãy đồng đẳng với H2SO4 đặc ở 140℃. Sau khi các phản ứng kết thúc, thu được 6 gam hỗn hợp gồm 3 ete và 1,8 gam H2O. Công thức phân tử của 2 ancol trên là: A. CH3OH và C2H5OH.

B. C2H5OH và C3H7OH.

C. C3H5OH và C4H7OH.

D. C3H7OH và C4H9OH. Hướng dẫn:

̅OH Đặt công thức chung cho 2 ancol là R Định luật bảo toàn khối lượng:

nancol = 2nH2O  nancol = 2.

Ta có:  MR̅OH =

mancol = mete + mH2O = 6 + 1,8 = 7,8 (gam)

7,8 0,2

1,8 18

= 0,2 (mol)

̅ + 17 = 39  R ̅ = 39 -17 = 22 = 39  R

 R1 = 15 (CH3) và R2 = 29 (C2H5)

Vậy 2 ancol đó là CH3OH và C2H5OH.  Đáp án A.

56

Ví dụ 4.

Đun 27,6 gam hỗn hợp 3 ancol đơn chức với H2SO4 đặc ở 140℃ (H =

100%) thu được 22,2 gam hỗn hợp các ete có số mol bằng nhau. Số mol mỗi ete trong hỗn hợp là A. 0,3.

B. 0,1.

C. 0,2.

D. 0,05.

Hướng dẫn: Số ete thu được là:

3(3 + 1) 2

=6

Bảo toàn khối lượng:

mH2O = mA - mete = 27,6 – 22,2 = 5,4  nH2O = 0,3 (mol)

 nete = nH2O = 0,3 (mol)

Các ete có số mol bằng nhau  nmỗi ete =

0,3 6

= 0,05 (mol)

 Đáp án D.

Ví dụ 5.

Đun nóng 2 ancol đơn chức X, Y với H2SO4 đặc được hỗn hợp gồm 3

ete. Lấy ngẫu nhiên một ete trong số 3 ete đó đốt cháy hoàn toàn được 6,6 gam CO2 và 3,6 gam H2O. X, Y là A. C2H5OH và C3H7OH. B. 2 ancol đơn chức có số nguyên tử cacbon bằng nhau.

C. 2 ancol đơn chức không no.

D. CH3OH và C2H5OH. Hướng dẫn: nCO2 = 0,15 (mol);

nH2 O = 0,2 (mol)

 nete = nH2O - nCO2 = 0,2 – 0,15 = 0,05 (mol)

Số nguyên tử cacbon trong ete là C =

nCO2 nete

=

0,15 0,05

=3

Vậy 2 ancol đó là CH3OH và C2H5OH.  Đáp án D.

Ví dụ 6.

Metanol tạo với ancol X một ete Y. Oxi hóa hoàn toàn 4,4 gam Y thu

được 5,6 lít khí CO2 (đktc) và 5,4 gam H2O. Công thức cấu tạo rút gọn của Y có thể là A. CH3-O-CH3.

B. CH3-O-C3H7.

C. CH3-O-C4H9.

57

D. CH3-O-C5H11.

HĆ°áť&#x203A;ng dẍn: nH2 O = 0,3 (mol) > nCO2 = 0,25 (mol) ď&#x192;&#x17E; Ä?ạt cĂ´ng thᝊc cᝧa ete lĂ CnH2n + 2O. PhĆ°ĆĄng trĂŹnh hĂła háť?c: CnH2n + 2O +

3đ?&#x2018;&#x203A; 2

O2 â&#x17D;Ż â&#x17D;Żâ&#x2020;&#x2019; nCO2 + (n + 1)H2O 0,25

0,3

ď&#x192;&#x17E; 0,3n = 0,25(n + 1) ď&#x192;&#x17E; n = 5 ď&#x192;&#x17E; CĂ´ng thᝊc phân táť­ cᝧa ete lĂ C5H12O. ď&#x192;&#x17E; Ete cĂł cẼu tấo thu gáť?n lĂ CH3-O-C4H9. ď&#x192;&#x17E; Ä?ĂĄp ĂĄn C.

Ví d᝼ 7.

Tháťąc hiáť&#x2021;n phản ᝊng ete hĂła hoĂ n toĂ n 10,32 gam háť&#x2014;n hᝣp gáť&#x201C;m hai ancol

no, Ä&#x2018;ĆĄn chᝊc, mấch háť&#x; Ä&#x2018;áť&#x201C;ng Ä&#x2018;áşłng káşż tiáşżp thu Ä&#x2018;ưᝣc 8,52 gam háť&#x2014;n hᝣp ete. CĂ´ng thᝊc hai ancol lần lưᝣt lĂ : A. C2H5OH vĂ C3H7OH.

B. C4H9OH vĂ C5H11OH.

C. CH3OH vĂ C2H5OH.

D. C3H7OH vĂ C4H9OH. HĆ°áť&#x203A;ng dẍn:

Sáť&#x2018; ete thu Ä&#x2018;ưᝣc lĂ :

2(2 + 1) 2

=3

Ä?áť&#x2039;nh luáş­t bảo toĂ n kháť&#x2018;i lưᝣng: ď&#x192;&#x17E; n H2 O =

1,8 18

mH2O = mA - mete = 10,32 â&#x20AC;&#x201C; 8,52 = 1,8 (gam)

= 0,1 (mol) ď&#x192;&#x17E; nancol = 2nH2O = 0,1.2 = 0,2 (mol)

Ě&#x2026;OH Gáť?i cĂ´ng thᝊc cᝧa 2 ancol Ä&#x2018;ĆĄn chᝊc lĂ R Ě&#x2026; =R Ě&#x2026; + 17 = mRĚ&#x2026;OH = 10,32 = 51,6 ď&#x192;&#x17E; R Ě&#x2026; = 34,6 M nR Ě&#x2026; OH

0,2

Váş­y hai ancol Ä&#x2018;Ăł lĂ C2H5OH vĂ C3H7OH. ď&#x192;&#x17E; Ä?ĂĄp ĂĄn A.

Ví d᝼ 8.

Cho 11 gam háť&#x2014;n hᝣp 2 ancol Ä&#x2018;ĆĄn chᝊc, mấch háť&#x; vĂ o bĂŹnh Ä&#x2018;áťąng Na dĆ°.

Sau khi phản ᝊng xảy ra hoĂ n toĂ n thẼy thoĂĄt ra 3,36 lĂ­t khĂ­ H2 (Ä&#x2018;ktc). Náşżu cho háť&#x2014;n hᝣp Ä&#x2018;Ăł vĂ o bĂŹnh Ä&#x2018;áťąng dung dáť&#x2039;ch H2SO4 Ä&#x2018;ạc áť&#x; 140â&#x201E;&#x192; thu Ä&#x2018;ưᝣc m gam ete (hiáť&#x2021;u suẼt cᝧa phản ᝊng tấo ete lĂ 80%). GiĂĄ tráť&#x2039; cᝧa m lĂ A. 8,80.

B. 4,48.

C. 8,30.

58

B. 6,64.

Hướng dẫn: 2ROH ⎯ ⎯→ ROR’ + H2O Ta có:

nH2 = 0,15  nancol = 0,3  nH2O = 0,15 % 11 = m + 0,15.18 ⎯H⎯=80⎯ → m = 8,3.80% = 6,64 (gam)

Bảo toàn khối lượng:  Đáp án B.

Ví dụ 9.

Chia hỗn hợp gồm 2 ancol đơn chức X và Y (phân tử khối của X nhỏ hơn

của Y) là đồng đẳng kế tiếp thành 2 phần bằng nhau: - Đốt cháy hoàn toàn phần 1 thu được 5,6 lít CO2 (đktc) và 6,3 gam H2O. - Đun nóng phần 2 với H2SO4 đặc ở 140℃ tạo thành 1,25 gam hỗn hợp ba ete. Hóa hơi hoàn toàn hỗn hợp ba ette trên, thu được thể tích bằng thể tích của 0,42 gam N2 (trong cùng điều kiện nhiệt độ, áp suất). Hiệu suất của phản ứng tạo ete của X, Y lần lượt là: A. 30% và 30%.

B. 25% và 35%.

C. 40% và 20%.

D. 20% và 40%.

Hướng dẫn: nCO2 = 0,25 (mol); nH2 O = 0,35 (mol); nN2 = nete = 0,015 (mol) Ta thấy:

nH2 O > nCO2  Ancol no, đơn chức  nancol = 0,35 – 0,25 = 0,1 (mol)

Số nguyên tử cacbon trung bình C =

nCO2 nancol

=

0,25 0,1

= 2,5

Vậy 1 ancol liên tiếp là C2H5OH và C3H7OH. Áp dụng công thức đường chéo cho nguyên tử cacbon trung bình:  nC2H5OH = nC3 H7OH =

Trong phản ứng ete hóa:

0,1 2

nC2 H5 OH nC3 H7 OH

=

3−2,5 2,5−2

=1

= 0,05

nancol = 2nete = 2.0,015 = 0,03 (mol)

 Tổng hiệu suất tạo ete H =

0,03 0,05

.100% = 60%

+ Gỉa sử chỉ C2H5OH tạo ete  mete thu được = 0,015(2.46 - 18) = 1,11 (gam) + Gỉa sử chỉ C3H7OH tạo ete  mete thu được = 0,015(2.60 - 18) = 1,53 (gam) Dựa vào khối lượng ete thu được thực tế và giả sử, áp dụng quy tắc đường chéo, ta có: nC2 H5 OH nC3 H7 OH

=

1,53 − 1,25 1,25 − 1,11

59

=

2 1

 Hiệu suất tạo ete lần lượt của C2H5OH và C3H7OH là 40% và 60%  Đáp án C.

2.5.1.3. Một số bài tập tổng hợp chương “Dẫn xuất halogen – Ancol -Phenol” Câu 1. Để sơ cứu cho người bị bỏng phenol, người ta sử dụng hóa chất nào sau đây?

A. Glixerol.

B. NaOH.

C. H2SO4.

D. NaCl.

Câu 2. Ancol đơn chức, no A có %C (theo khối lượng) là 52,17%. Phát biểu nào dưới đây là đúng?

A. A tác dụng với CuO đun nóng cho ra một anđehit.

B. A không cho phản ứng tách nước tạo anken.

C. A rất ít tan trong nước.

D. A có nhiệt độ sôi thấp nhất trong dãy đồng đẳng.

Câu 3. Cho 10ml dung dịch ancol etylic 460 phản ứng hết với kim loại Na (dư), thu được V lít khí H2 (đktc). Biết khối lượng riêng của ancol etylic nguyên chất bằng 0,8 g/ml. Giá trị của V là A. 4,256.

B. 0,896.

C. 3,360.

D. 2,128.

Câu 4. Cho 1 lít cồn 920 tác dụng với Na dư, cho khối lượng riêng của ancol etylic nguyên chất là 0,8 g/ml, thể tích khí H2 thu được ở đktc là A. 224,24 lít.

B. 224 lít.

C. 280 lít.

D. 228,98 lít.

Câu 5. Lên men 1 tấn tinh bột chứa 5% tạp chất trở thành ancol etylic, hiệu suất quá trình lên men là 85%. Nếu pha loãng ancol đó thành ancol 400, biết D = 0,8 g/ml, thì thể tích dung dịch ancol thu được là bao nhiêu?

A. 1206 lít.

B. 1246 lít.

C. 1200 lít.

D. 1433 lít.

Câu 6. Cho m gam tinh bột lên men để sản xuất ancol etylic, toàn bộ lượng CO2 sinh ra cho qua dung dịch Ca(OH)2 dư, thu được 750g kết tủa. Biết hiệu suất mỗi giai đoạn lên men là 80%. Khối lượng tinh bột phải dùng là bao nhiêu?

A. 949,2 gam.

B. 945 gam.

C. 950,5 gam.

D. 1000 gam.

Câu 7. Cho 0,94 gam phenol tác dụng vừa đủ với V ml dung dịch NaOH 1M. Giá trị của V là 60

A. 40ml.

B. 20ml.

C. 30ml.

D. 10ml.

Câu 8. Cho 31 gam hỗn hợp 2 phenol X và Y liên tiếp trong cũng dãy đồng đẳng của phenol đơn chức tác dụng vừa đủ với 0,5 lít dung dịch NaOH 0,6M. X và Y có công thức phân tử là: A. C6H5OH và C2H5C6H4OH.

B. C6H5OH và CH3C6H4OH.

C. CH3C6H4OH và (CH3)2C6H3OH.

D. A, B, C đều sai.

Câu 9. Đốt cháy hoàn toàn 0,2 mol một ancol no, mạch hở cần 17,92 lít O2 (đktc). Mặt khác, nếu cho 0,1 mol X tác dụng vừa đủ với m gam Cu(OH)2 tạo dung dịch xanh lam.

Giá trị của m và tên gọi của X là: A. 4,9 gam và propan-1,2-điol.

B. 9,8 gam và propan-1,2-điol.

C. 4,9 gam và glixerol.

D. 9,8 gam và glixerol.

Câu 10. Đốt cháy một ancol no, mạch hở X cần 56 lít O2 (đktc). CTCT của X là A. C3H5(OH)3.

B. C2H4(OH)2.

C. C3H6(OH)2.

D. C2H5OH.

Câu 11. Đun sôi 6,45 gam một dẫn xuất monoclo X trong dung dịch NaOH dư đến khi phản ứng hoàn toàn. Axit hóa dung dịch bằng axit HNO3 sau đó thêm vào dung dịch một lượng dư AgNO3 thấy có 14,35 gam kết tủa. Công thức phân tử của X là A. CH3Cl.

B. C2H3Cl.

C. C2H5Cl.

D. C3H7Cl.

Câu 12. Đun nóng 10,71 gam hỗn hợp X gồm propyl clorua và phenyl clorua với dung dịch NaOH loãng, vừa đủ và đun nóng, sau đó thêm tiếp dung dịch AgNO3 đến dư vào hỗn hợp sau phản ứng thu được 8,61 gam kết tủa, các phản ứng xảy ra hoàn toàn. Khối lượng phenyl clorua có trong hỗn hợp X là A. 4,0 gam.

B. 2,71 gam.

C. 4,71 gam.

D. 6,0 gam.

Câu 13. Đốt cháy hoàn toàn 3,075 gam hỗn hợp 2 ancol no, đơn chức và cho sản phẩm lần lượt đi qua bình 1 đựng H2SO4 đặc và bình 2 đựng KOH rắn. Tính khối lượng các bình tăng lên biết rằng nếu cho lượng ancol trên tác dụng với Na dư thấy bay ra 0,672 lít H2 (ở đktc).

A. Bình 1 tăng 3,645 gam, bình 2 tăng 6,27 gam.

B. Bình 1 tăng 6,27 gam, bình 2 tăng 3,645 gam.

61

C. Bình 1 tăng 3,645 gam, bình 2 tăng 5,27 gam.

D. Bình 1 tăng 5,27 gam, bình 2 tăng 3,645 gam.

Câu 14. Oxi hóa hoàn toàn 2m gam một ancol đơn chức bằng oxi xúc tác thích hợp thu được 3m gam hỗn hợp chỉ chứa anđehit và nước. Mặt khác, lấy 9,6 gam ancol trên đem oxi hóa một thời gian thu được hỗn hợp gồm anđehit, axit, ancol dư và nước trong đó số mol axit gấp 3 lần số mol của anđehit. Lấy hỗn hợp này tráng bạc hoàn toàn thu được 54 gam Ag. Hiệu suất của quá trình oxi hóa ancol là A. 50%.

B. 80%.

C. 66,67%.

D. 60%.

Câu 15. Đốt cháy hoàn toàn m gam hỗn hợp 2 ancol đơn chức, thu được hỗn hợp khí và hơi (hỗn hợp A). Cho toàn bộ A lần lượt lội qua bình 1 đựng H2SO4 đặc, dư rồi cho qua bình 2 đựng nước vôi dư. Kết quả thí nghiệm cho thấy khối lượng bình 1 tăng 1,98 gam và bình 2 xuất hiện 8 gam kết tủa. Mặt khác, nếu oxi hóa m gam hỗn hợp 2 ancol trên bằng CuO ở nhiệt độ cao đến phản ứng hoàn toàn, rồi lấy toàn bộ sản phẩm cho tác dụng với lượng dư AgNO3/NH3 dư thì thu được muối của axit hữu cơ và 2,16 gam Ag. Tên của 2 ancol là: A. Ancol etylic và propan-2-ol.

B. Ancol metylic và ancol anlylic.

C. Etanol và propan-2-ol.

D. Metanol và etanol.

Câu 16. X là hỗn hợp 3 ancol mạch hở thuộc cùng một dãy đồng đẳng. Y là hỗn hợp 2 axit cacboxylic đơn chức, mạch hở. Đốt cháy hoàn toàn m gam X thu được 15,68 lít CO2 (đktc) và 19,8 gam H2O. Để trung hòa hết 16,4 gam Y cần vừa đủ 250ml dung dịch KOH 1M. Lấy M gam hỗn hợp X tác dụng với 32,8 gam hỗn hợp Y (xúc tác H2SO4 đặc) thu được a gam hỗn hợp este (hiệu suất của các phản ứng este hóa đều bằng 80%). Giá trị của a là A. 28,832.

B. 26,04.

C. 45,05.

D. 34,592.

Câu 17. Hợp chất X có thành phần gồm C, H, O chứa vòng benzen. Cho 6,9 gam X vào 360ml dung dịch NaOH 0,5M (dư 20% so với lượng cần phản ứng) đến phản ứng hoàn toàn, thu được dung dịch Y. Cô cạn Y thu được m gam chất rắn khan. Mặt khác,

62

đốt cháy hoàn toàn 6,9 gam X cần vừa đủ 7,84 lít O2 (đktc), thu được 15,4 gam CO2.

Biết X có công thức phân tử trùng với công thức đơn giản nhất. Giá trị của m là A. 11,4.

B. 13,2.

C. 12,3.

D. 11,1.

Câu 18. Hỗn hợp X gồm phenol và stiren. Cho m gam X phản ứng vừa đủ 400 gam nước brom 5,6%. Nếu trung hòa m gam X cần dùng 14,4ml dung dịch NaOH 10%, D = 1,11 g/ml. Giá trị của m là A. 5,84.

B. 6,04.

C. 7,15.

D. 4,85.

Câu 19. Dung dịch A gồm phenol và xiclohexanol trong hexan (làm dung môi). Chia dung dịch A làm hai phần bằng nhau: - Phần một cho tác dụng với Na (dư) thu được 3,808 lít khí H2 (đktc).

- Phần hai phản ứng với nước brom (dư) thu được 59,58 gam kết tủa trắng.

Khối lượng của phenol và xiclohexanol trong dung dịch A lần lượt là: A. 25,38 gam và 15 gam.

B. 16 gam và 16,92 gam.

C. 33,84 gam và 32 gam.

D. 16,92 gam và 16 gam.

Câu 20. Một dung dịch chứa 6,1 gam chất X (đồng đẳng của phenol đơn chức). Cho dung dịch này tác dụng với nước brom (dư) thu được 17,95 gam hợp chất chứa 3 nguyên tử brom trong phâm tử. Công thức phân tử của X là A. C2H5-C6H4-OH hoặc (CH3)2C6H3OH. B. CH3-C6H4-OH. C. (CH3)2C6H3OH. D. C2H5-C6H4-OH. Hướng dẫn: Câu 1. Đáp án đúng là A. Để sơ cứu cho người bị bỏng phenol, người ta sử dụng glixerol, vì phenol có thể tan trong glixerol (ngoài ra, người ta còn dùng cồn).

Câu 2. Đáp án đúng là A. Ancol no, đơn chức có công thức tổng quát CnH2n +2, n ≥ 1.

63

Ta có:

%C =

12n 14n + 2

= 52,17%  n = 2  Ancol cần tìm là C2H5OH.

t0

C2H5OH + CuO → CH3CHO + Cu + H2O Vậy A có thể tác dụng với CuO đun nóng cho ra một anđehit Câu 3. Đáp án đúng là A. Trong 100ml dd có 46ml C2H5OH  10 ml dd có 4,6ml C2H5OH và 5,4ml H2O.  nC2H5OH =

4,6.0,8 46

nH2 O =

= 0,08 (mol);

1

1

2

2

5,4 18

= 0,3 (mol)

 nH2 = (nC2 H5OH + nH2O ) = (0,08 + 0,3) = 0,19  VH2 = 4,256 (lít)

Câu 4. Đáp án đúng là D. 1 lít cồn 920 chứa 920ml C2H5OH và 80ml H2O nC2 H5OH =

Ta có:

920.0,8 46

nH2 O =

= 16 (mol);

80 18

= 4,44 (mol)

Khi tác dụng với Na, xảy ra các phản ứng: 1

C2H5OH + Na ⎯ ⎯→ C2H5ONa + H2 2

→

16

8 1

H2O + Na ⎯ ⎯→ NaOH + H2 2

4,44

→

2,22

Thể tích khí H2 thu được (đktc) là VH2 = (8 + 2,22).22,4 = 228,98 lít.

Câu 5. Đáp án đúng là D. Phương trình phản ứng: (C6H10O5)n + nH2O ⎯ ⎯→ nC6H12O6 C6H12O6 ⎯ ⎯→ 2C2H5OH + 2CO2  ntinh bột =

0,95.106 162n

=

5864,2 n

(mol)  nancol = 11728,4 (mol)

Vì H = 85%  mancol etylic = 11728,4. 46.

Ta có:

85 100

Dancol = 0,8 g/ml  VC2 H5OH =

Vậy thể tích ancol 400 thu được là V =

100 40

= 458580 (gam)

458580 0,8

= 573225ml

.573225 = 1433063ml ≈ 1433 lít 64

Câu 6. Đáp án đúng là A. Phương trình hóa học: (C6H10O5)n + nH2O ⎯ ⎯→ nC6H12O6 C6H12O6 ⎯lênmen ⎯⎯→ 2C2H5OH + 2CO2 Ca(OH)2 + CO2 ⎯ ⎯→ CaCO3 + H2O nCaCO3 =

750 100

= 7,5 (mol)  nCO2 = 7,5 (mol)

 ntinh bột =

7,5.162n 2n.80%.80%

= 949,2 (gam)

Câu 7. Đáp án đúng là D. Phương trình hóa học: C6H5OH + NaOH ⎯ ⎯→ C6H5ONa + H2O  nNaOH = nC6 H5ONa =

0,94 94

= 0,01 (mol)  V =

0,01 1

= 0,01 (lít) = 10ml.

Câu 8. Đáp án đúng là B. nNaOH

= 0,5.0.6 = 0,3 (mol)

Đặt công thức trung bình của X, Y là Cn̅ H2n̅−7 OH Cn̅ H2n̅−7 OH + NaOH ⎯ ⎯→ Cn̅ H2n̅−7 ONa + H2O ̅ = 14n̅ + 10 = nphenol = nNaOH = 0,3 (mol)  M

3,1 0,3

= 103,3  n̅ = 6,67

Vậy công thức phân tử của 2 phenol là C6H5OH và CH3C6H4OH. Câu 9. Đáp án đúng là A. Ta có: nO2 = PTHH:

17,92 22,4

= 0,8 (mol) 

n O2 nancol

=

0,8 0,4

=2≠

2

 Loại C, D

2C3H8O2 + Cu(OH)2 ⎯ ⎯→ (C3H7O2)2Cu + 2H2O 0,1 →

0,05

 mCu(OH)2 = 0,05.98 = 4,9 (gam)

Câu 10. Đáp án đúng là B. Ta có: nO2 =

7

56 22,4

= 2,5 (mol)

65

PTHH:

Cn H2n+2 Ox +

3n+1−x

1 

3n+1−x 2

O2 ⎯ ⎯→ nCO2 + (n + 1)H2O

2

2,5

= 2,5  3n – x = 4

•

Với n =1  x = -1 (loại)

•

Với n =2  x = 2 (nhận)

Câu 11. Đáp án đúng là C. Gọi công thức của dẫn xuất monoclo là RCl Phương trình hóa học: RCl + NaOH ⎯ ⎯→ ROH + NaCl NaCl + AgNO3 ⎯ ⎯→ AgCl ↓ + NaNO3 Ta có: nRCl = nkết tủa =

14,35 143,5

= 0,1 (mol)  MRCl =

6,45 0,1

= 64,5  R = 29 (C2H5)

Vậy công thức phân tử của monoclo là C2H5Cl. Câu 12. Đáp án đúng là D. Phenyl clorua không tác dụng với dung dịch NaOH loãng  Chỉ có propyl clorua tham gia phản ứng C3H7Cl + NaOH ⎯ ⎯→ C3H7OH + NaCl NaCl + AgNO3 ⎯ ⎯→ AgCl + NaNO3  nC3H7Cl = nAgCl = 0,06 (mol)  mC6 H5Cl = 10,71 – 0,06.78,5 = 6 (gam)

Câu 13. Đáp án đúng là A. Đặt công thức phân tử chung của 2 ancol là CnH2n + 1OH Ta có:

CnH2n + 1OH +

̅ 3n 2

O2 ⎯ ̅ CO2 + ( ̅n + 1)H2O ⎯→ n

2CnH2n + 1OH + 2Na ⎯ ⎯→ 2CnH2n + 1ONa + H2 Theo (2), số mol hỗn hợp ancol = 2nH2 = 2.

0,672 22,4

̅ =14n̅ + 18 = 3,075 = 51,25  n̅ = 51,25 − M 0,06

Theo (1):

14

18

= 0,06 (mol)

= 2,375

Bình 1 tăng: 0,06(2,375 + 1).18 = 3,645 gam

66

(1) (2)

Bình 2 tăng: 0,06.2,375.44 = 6,27 gam.

Câu 14. Đáp án đúng là C. mO = m  Mancol =

Bảo toàn khối lượng:

2m m 16

= 32

 Ancol đó là CH3OH.

a mol HCHO 0,03 mol CH3OH →

3a mol HCOOH (0,3 – 4a) mol CH3OH dư

 nAg = 4a + 3a.2 = 10a = 0,5  a = 0,05 (mol)

Hiệu suất quá trình oxi hóa H =

0,3 − 0,1

.100% = 66,67%

0,3

Câu 15. Đáp án đúng là B. n H2 O =

1,98 18

= 0,11 (mol) > nCO2 = nCaCO3 =

8 100

= 0,08 (mol)

 A có chứa ancol no, đơn chức.

Ta có:

nAg =

2,16 108

= 0,02 (mol) < nH2 O - nCO2 = 0,03 (mol)

 A có chứa 1 ancol no, đơn chức và 1 ancol không no, đơn chức.

Câu 16. Đáp án đúng là A. Ta có: nH2O =

19,8 18

= 1,1 (mol) > nCO2 =

15,68 22,4

= 0,7 (mol)

 X là hỗn hợp các ancol no

Số nguyên tử cacbon trung bình C̅ =

0,7 1,1 − 0,7

= 1,75

 X là hỗn hợp các ancol no, đơn chức  nancol = 1,1 – 0,7 = 0,4 (mol)

Bảo toàn nguyên tố: mX = m = 0,7.12 + 1,1.2 + 0,4.16 = 17 (gam) Ancol X + axit Y ⎯ ⎯→ Este + H2O Ta có: nY = 0,25.2 = 0,5 (mol) > nancol  Axit dư, tính theo ancol Bảo toàn khối lượng: a =

80 100

.0,4(

17 0,4

+

32,8 0,5

- 18) = 28,832 (gam)

Câu 17. Đáp án đúng là C. Đặt công thức của X là CxHyOz (a mol) 67

CxHyOz + CxHyOz +

4x + y −2z 4

y

O2 ⎯ ⎯→ xCO2 + H2O 2

4x + y −2z 4

y

O2 ⎯ ⎯→ xCO2 + H2O 2

mX = (12x + y + 16z)a = 6,9

xa = 0,35 

nCO2 = x.a = 0,35

Ta có hệ

ya = 0,3

4nO2 = (4x + y – 2z)a = 0,35.4 = 1,4

za = 0,15

x : y : z = 7 : 6 : 3

Vì X có công thức phân tử trùng với công thức đơn giản nhất  X là C7H6O3.

Mặt khác: nNaOH = 0,18 (mol)  nNaOH phản ứng = 0,18.

100 20

= 0,15 (mol); nX = 0,05

(mol)  X phản ứng với NaOH tỉ lệ 1 : 3, có 2 trường hợp cần xét đến.

* Trường hợp 1: X có 3 nhóm -OH gắn trực tiếp vào nhân benzen C7H3(OH)3. Trường hợp này loại vì không có công thức cấu tạo thảo mãn bài toán. * Trường hợp 2: X là HCOO-C6H4-OH. HCOO-C6H4-OH + 3NaOH ⎯ ⎯→ HCOONa + C6H4(ONa)2 + 2H2O →

0,05

0,05

0,05

 mmuối = 0,05.68 + 0,05.154 = 11,1 (gam)  mchất rắn = 11,1 + mNaOH dư = 11,1 + 40.0,03 = 12,3 (gam)

Câu 18. Đáp án đúng là A. Gọi x, y lần lượt là số mol của phenol và stiren. nNaOH =

Ta có:

14,4.1,11 40

.

10 100

= 0,04 (mol); nBr2 =

Phương trình hóa học: ⎯→ C6H2Br3OH + 3HBr C6H5OH + 3Br2 ⎯

x

→

3x

C6H5CH=CH2 + Br2 ⎯ ⎯→ C6H5CHBr-CH2Br y

→

y

 nBr2 = 3x + y = 0,14 68

400.5,6 160.100

= 0,14 (mol)

Vì stiren không phản ứng với NaOH, nên: C6H5OH + NaOH ⎯ ⎯→ C6H5ONa + H2O 0,04

←

0,04

 x = 0,04 ((mol); y = 0,14 – 3.0,04 = 0,02 (mol)  mhỗn hợp = 94x + 104y = 5,84 (gam)

Câu 19. Đáp án đúng là C. Gọi a, b lần lượt là số mol của phenol và xiclohexanol trong dung dịch A. Phương trình hóa học: 1

C6H5OH + Na ⎯ ⎯→ C6H5ONa + H2 2

a

a

2

4 1

C6H11OH + Na ⎯ ⎯→ C6H11ONa + H2 2

b

b

2

4

nH2 =

Ta có: n↓ =

59,58 331

a 4

+

b 4

= 0,17 (mol)

= 0,18 (mol)  nC6 H5OH = a = 2n↓ = 0,18.2 = 0,36 (mol)

 b = 0,32 (mol)  mC6 H5OH (A) = 0,36. 94 = 33,84 (gam);

mC6 H11OH (A) = 0,32.100 = 32 (gam)

Câu 20. Đáp án đúng là A. Đặt công thức của X là CnH2n – 7OH (x mol) Phương trình hóa học ⎯→ CnH2n – 10OH(Br)3 + 3HBr CnH2n – 7OH + 3Br2 ⎯

x Ta có:

3x

x

3x

mtăng = 237x = 17,95 – 6,1 = 11,85 (gam)  x = 0,05 (mol)

 MX = 14n + 10 =

6,1 0,05

= 122  n = 8

Vậy công thức phân tử của phenol X là C2H5-C6H4-OH hoặc (CH3)2C6H3OH. 69

2.5.2. Hệ thống bài tập chương “Anđehit – Xeton – Axit cacboxylic” 2.5.2.1. Bài tập lý thuyết định tính có hướng dẫn giải Câu 1. Có bao nhiêu xeton có CTPT là C5H10O? A. 1.

B. 2.

C. 3.

D. 4.

Câu 2. Giấm ăn là dung dịch axit axetic có nồng độ từ A. 2% - 5%.

B. 5% - 9%.

C. 9% - 12%.

D. 12% - 15%.

Câu 3. Trong các chất cho dưới đây, chất nào không phải là anđehit?

A. CH3–CH=O. B. HCHO. C. CH3–CO–CH3. D. O=CH–CH=O. Câu 4. Trong các phát biểu dưới đây, đâu là phát biểu sai?

A. Oxi hóa không hoàn toàn ancol bậc 2 thu được xeton.

B. Oxi hóa không hoàn toàn ancol bậc 1 thu được anđehit.

C. Giống với anđehit, xeton không tham gia phản ứng tráng bạc.

D. Hiđro hóa anđehit thu được ancol bậc 1.

Câu 5. Phát biểu nào sau đây không đúng?

A. Tất cả các axit cacboxylic đều có nhóm –COOH trong phân tử.

B. Axit cacboxylic có nhiệt độ sôi cao hơn ancol có phân tử khối tương đương.

C. Axit cacboxylic là những hợp chất hữu cơ mà phân tử có nhóm –COOH liên kết trực tiếp với nguyên tử cacbon hoặc nguyên tử hiđro.

D. Độ tan của axit tăng dần theo chiều tăng của phân tử khối.

Câu 6. Để phân biệt axit fomic và axit axetic ta dùng thuốc thử nào sau đây?

A. Na. B. AgNO3/NH3.

C. CaCO3.

D. NaOH. Câu 7. Cho 4 chất sau: C6H5OH, HCOOH, H2CO3, CH3COOH. Chất có tính axit yếu nhất là A. C6H5OH. B. HCOOH. C. H2CO3.

D. CH3COOH. Câu 8. Trong công nghiệp, axeton được điều chế từ A. xiclopropan.

B. propan-2-ol.

C. cumen.

D. propan-1-ol.

Câu 9. Trong công nghiệp anđehit fomic được điều chế trực tiếp từ chất nào dưới đây?

A. Cacbon.

B. Metyl axetat.

C. Metanol.

D. Etanol.

Câu 10. Axit cacboxylic là những hợp chất hữu cơ mà phân tử có nhóm -COOH liên kết với gốc hiđrocacbon. Nhóm chức -COOH có tên là nhóm A. cacbonyl.

B. cacboxyl.

C. cacbonylic.

D. cacboxylic.

Câu 11. Đốt cháy một hỗn hợp 3 anđehit A, B, C cùng dãy đồng đẳng thu được số mol CO2 bằng số mol H2O. Dãy đồng đẳng của anđehit trên là: A. No, đơn chức, mạch hở.

B. Không no, đơn chức.

C. No, đa chức.

D. Không no, hai chức.

70

Câu 12. Cho 5 chất sau (cùng có M = 58): CH3–CO–CH3, CH2=CH–CH2OH, CH3CH2OH, O=CH–CH=O, CH2=CH–O–CH3. Trong các câu phát biểu dưới đây, đâu là phát biểu sai?

A. Trong 5 chất trên, không có cặp chất nào là đồng đẳng của nhau.

B. Trong 5 chất trên, có 2 chất tham gia phản ứng tráng bạc.

C. Trong 5 chất trên, có 2 chất tác dụng với Na. D. Trong 5 chất trên, có 4 chất là đồng phân của nhau.

Câu 13. Axit A có tỉ khối hơi so với O2 là 2,25. Vậy A thuộc loại axit A. đơn chức, no, mạch hở.

B. đơn chức, mạch hở, có C=C. C. đơn chức, vòng no.

D. đa chức, no, mạch hở.

Câu 14. Cho 3 chất sau: Axit axetic (I), phenol (II), ancol etylic (III). Thứ tự sắp xếp theo chiều giảm dần độ linh động của nguyên tử H trong nhóm -OH của 3 chất trên là: A. (I) > (II) > (III).

B. (III) > (II) > (I).

C. (II) > (I) > (III).

D. (II) > (III) > (I).

Câu 15. Cho các dung dịch CH3COOH, H2SO4, HCl có cùng nồng độ mol/l. Giá trị pH của chúng được sắp xếp theo chiều tăng dần là: A. CH3COOH, H2SO4, HCl. B. CH3COOH, HCl, H2SO4.

C. H2SO4, HCl, CH3COOH. D. HCl, H2SO4, CH3COOH. Câu 16. Axit X mạch không phân nhánh, có công thức thực nghiệm (C3H5O2)n. Công thức cấu tạo của X là A. C2H4COOH. B. HOOC[CH2]4COOH. C. CH3CH2CH(COOH)CH2COOH. D. HOOCCH2CH(CH3)CH2COOH. Câu 17. A là ancol no, đơn chức, mạch hở, B là axit cacboxylic no, đơn chức, mạch hở, biết MA = MB. Phát biểu nào dưới đây là đúng?

A. A và B là đồng phân.

B. A và B có cùng số nguyên tử cacbon trong phân tử.

C. Số nguyên tử cacbon trong A nhiều hơn số nguyên tử cacbon trong B. D. Số nguyên tử cacbon trong B nhiều hơn số nguyên tử cacbon trong A. Câu 18. Cho các chất sau: CH2=CH–CH2OH (1); HOC–CH2–CHO (2); HCOO–CH=CH2 (3). Phát biểu nào dưới đây là đúng?

A. Cả 3 chất đều tác dụng được với Na. B. Có 2 chất có thể tham gia phản ứng tráng gương.

C. 3 chất trên là đồng phân của nhau.

D. Cả 3 chất cháy đều cho số mol H2O nhỏ hơn số mol CO2.

71

Câu 19. Hợp chất C4H6O3 có thể tác dụng với Na giải phóng H2, tác dụng với NaOH và có phản ứng tráng gương. Công thức cấu tạo hợp lý của C4H6O3 có thể là A. CH3–CO–CH2–COOH. B. CH2OH–COO–CH=CH2.

C. HCO–O–CH2–CH2–CHO. D. OHC–CH2–CH2–COOH. Câu 20. Cho các chất sau: C2H5OH, CH3COOH, C3H5(OH)3. Có thể dùng thuốc thử nào dưới đây để phân biệt 3 chất trên?

A. Qùy tím.

B. Cu(OH)2/OH-.

C. Kim loại Na. D. Dung dịch NaOH. Hướng dẫn: Câu 1. Đáp án đúng là C. (1) CH3 –CO– CH2CH2CH3; (2) CH3CH2–CO–CH2CH3; (3) (CH3)2CH –CO–CH3 Câu 2. Đáp án đúng là A. Giấm ăn là dung dịch axit axetic có nồng độ từ 2% - 5%.

Câu 3. Đáp án đúng là C. Anđehit là hợp chất hữu cơ có chứa nhóm -CH=O trong phân tử.

Câu 4. Đáp án đúng là C. Anđehit có thể tham gia phản ứng tráng bạc, còn xeton thì không thể.

Câu 5. Đáp án đúng là D. Do độ tan của các axit cacboxylic giảm theo chiều tăng của phân tử khối.

Câu 6. Đáp án đúng là B. Axit fomic (HCOOH) có thể tham gia phản ứng tráng gương với AgNO3/NH3 còn axit axetic (CH3COOH) thì không, vì trong phân tử HCOOH có chứa nhóm -CHO. Câu 7. Đáp án đúng là A. C6H5OH (phenol) là chất có tính axit rất yếu, yếu hơn cả axit H2CO3.

Câu 8. Đáp án đúng là C. Trong công nghiệp, axeton được điều chế từ cumen vì phản ứng đơn giản, ít tốn kém.

PTHH: C6H5CH(CH3)2 (cumen) + O2 → C6H5OH + CH3–CO–CH3 (axeton) Câu 9. Đáp án đúng là C. PTHH:

1

CH3OH + O2 → HCHO + H2O 2

Câu 10. Đáp án đúng là B. Nhóm chức -COOH có tên là nhóm cacboxyl.

Câu 11. Đáp án đúng là A. Vì đốt cháy thu được số mol CO2 bằng số mol H2O  Trong phân tử có một liên kết đôi tại nhóm chức anđehit, còn gốc hiđrocacbon no, mạch hở  Vậy anđehit là no, đơn chức, mạch hở.

72

Câu 12. Đáp án đúng là D. Vì cả 5 chất đều có cùng M, nên cả 5 chất đều là đồng phân của nhau.

Câu 13. Đáp án đúng là B. Ta có: MA = 32.2,25 = 72  A phải là axit đơn chức (RCOOH)  MA = R + 45 = 72  R = 72 – 45 = 27 (-C2H3)  A là C2H3COOH. Câu 14. Đáp án đúng là A. Độ linh động của nguyên tử H trong nhóm – OH giảm theo thứ tự: Axit cacboxylic > phenol > ancol.  CH3COOH (I) > C6H5OH (II) > C2H5OH (III).

Câu 15. Đáp án đúng là C. Dung dịch có tính axit càng mạnh thì giá trị pH càng nhỏ. Khi có cùng nồng độ mol/l thì tính axit giảm theo chiều: H2SO4 > HCl > CH3COOH  Chiều tăng dần giá trị pH là: H2SO4 < HCl < CH3COOH. Câu 16. Đáp án đúng là B. Axit X phải có số nguyên tử hiđro chẵn nên n chẵn. Mặt khác, X có mạch không phân nhánh nên số nhóm chức axit không vượt quá 2. Do đó, chỉ thỏa mãn khi n = 2  Công thức phân tử của X là C6H10O4  X là axit 2 chức.

Mặt khác, vì có cấu tạo mạch cacbon không phân nhánh nên 2 nhóm chức ở đầu và cuối mạch, còn lại là các nhóm -CH2.  Công thức cấu tạo của X là: HOOC[CH2]4COOH. Câu 17. Đáp án đúng là C. Vì A là ancol no, đơn chức, mạch hở nên CTCT của A là Cn H2n+1 OH. Và vì B là axit no, đơn chức, mạch hở nên CTCT của B là Cm H2m+1 COOH. Mặt khác, MA = MB  14n + 18 = 14m + 46  n > m  Số nguyên tử cacbon trong A nhiều hơn số nguyên tử cacbon trong B. Câu 18. Đáp án đúng là B. Có 2 chất có thể tham gia phản ứng tráng gương, đó là: HOC–CH2–CHO (2); HCOO–CH=CH2 (3).

Câu 19. Đáp án đúng là D. + Vì có thể tác dụng với Na giải phóng khí H2  Phải chứa nhóm chức -OH hoặc -COOH  Loại C. + Có thể tác dụng với NaOH  Loại B. + Có thể tham gia phản ứng tráng gương  Phải chứa nhóm -CHO  Loại A. Câu 20. Đáp án đúng là B. Ta sẽ dùng Cu(OH)2/OH- để phân biệt 3 hợp chất trên.

73

+ C2H5OH khĂ´ng tĂĄc d᝼ng. + C3H5(OH)3 cĂł 3 nhĂłm -OH káť nhau nĂŞn cĂł tháť&#x192; tĂĄc d᝼ng váť&#x203A;i Cu(OH)2/OH- tấo dung dáť&#x2039;ch mĂ u xanh lam. + CH3COOH cĂł tĂ­nh chẼt cᝧa axit, nĂŞn cĂł tháť&#x192; tĂĄc d᝼ng váť&#x203A;i bazĆĄ.

2.5.2.2. BĂ i táş­p lĂ˝ thuyáşżt Ä&#x2018;áť&#x2039;nh lưᝣng cĂł hĆ°áť&#x203A;ng dẍn giải â?&#x2013; Dấng 1: Phản ᝊng cáť&#x2122;ng H2 cᝧa anÄ&#x2018;ehit â&#x20AC;&#x201C; xeton.

PhĆ°ĆĄng phĂĄp giải Do trong phân táť­ luĂ´n cĂł liĂŞn káşżt báť&#x2122;i (áť&#x; nhĂłm chᝊc cacbonyl) nĂŞn cĂĄc anÄ&#x2018;ehit vĂ xeton Ä&#x2018;áť u cĂł khả nÄ&#x192;ng tham gia phản ᝊng cáť&#x2122;ng H2. VĂŹ phản ᝊng cᝧa xeton cĂł Ä&#x2018;ạc Ä&#x2018;iáť&#x192;m hoĂ n toĂ n tĆ°ĆĄng táťą váť&#x203A;i phản ᝊng cáť&#x2122;ng H2 cᝧa anÄ&#x2018;ehit nĂŞn áť&#x; Ä&#x2018;ây cháť&#x2030; Ä&#x2018;áť cáş­p Ä&#x2018;áşżn phản ᝊng cáť&#x2122;ng H2 vĂ o anÄ&#x2018;ehit.

R(CHO)x + xH2 â&#x17D;Ż â&#x17D;Żâ&#x2020;&#x2019; R(CH2OH)x (xĂşc tĂĄc Ni, t0) BĂ i táş­p váť phản ᝊng cáť&#x2122;ng H2 cᝧa anÄ&#x2018;ehit, xeton thĆ°áť?ng gắn liáť n váť&#x203A;i bĂ i táş­p ancol tĂĄc d᝼ng váť&#x203A;i Na. * Máť&#x2122;t sáť&#x2018; chĂş Ă˝ khi giải bĂ i táş­p váť phản ᝊng cáť&#x2122;ng H2 cᝧa anÄ&#x2018;ehit â&#x20AC;&#x201C; xeton: Ěľ

Trong phản ᝊng cᝧa anÄ&#x2018;ehit váť&#x203A;i H2: Náşżu gáť&#x2018;c R cĂł cĂĄc liĂŞn káşżt đ?&#x153;&#x2039; thĂŹ H2 cáť&#x2122;ng vĂ o cả cĂĄc liĂŞn káşżt đ?&#x153;&#x2039; Ä&#x2018;Ăł. Ěľ

Dáťąa vĂ o táť&#x2030; láť&#x2021;

nH2 nanÄ&#x2018;ehit

cĂł tháť&#x192; xĂĄc Ä&#x2018;áť&#x2039;nh Ä&#x2018;ưᝣc loấi anÄ&#x2018;ehit. ThĆ°áť?ng gạp nhẼt lĂ cĂĄc

trĆ°áť?ng hᝣp: â&#x20AC;˘ â&#x20AC;˘

nH2 nanÄ&#x2018;ehit nH2 nanÄ&#x2018;ehit

= 1 ď&#x192;&#x17E; AnÄ&#x2018;ehit no, Ä&#x2018;ĆĄn chᝊc, mấch háť&#x;: CnH2nO. = 2 ď&#x192;&#x17E; AnÄ&#x2018;ehit thuáť&#x2122;c loấi Ä&#x2018;ĆĄn chᝊc, mấch háť&#x;, cĂł 1 liĂŞn káşżt Ä&#x2018;Ă´i C=C

(CnH2n - 2O) hoạc anÄ&#x2018;ehit no, mấch háť&#x;, 2 chᝊc (CnH2n - 2O2). â&#x17E;˘

Ví d᝼ minh h�a.

Ví d᝼ 1.

Tháť&#x192; tĂ­ch H2 (0â&#x201E;&#x192; vĂ 2 atm) vᝍa Ä&#x2018;ᝧ Ä&#x2018;áť&#x192; tĂĄc d᝼ng váť&#x203A;i 11,2 gam anÄ&#x2018;ehit

acrylic lĂ A. 4,48 lĂ­t.

B. 2,24 lĂ­t.

C. 0,448 lĂ­t.

74

D. 0,336 lĂ­t.

Hướng dẫn: nanđehit =

11,2 56

= 0,2 (mol) C3H4O + 2H2 ⎯ ⎯→ C3H7OH

Phương trình hóa học:

→ 0,4

0,2 Ta có: n =

PV

nRT

= 0,4  V = RT

P

=

0,4.0,082.(0 + 273) 2

≈ 4,48 lít

 Đáp án A.

Ví dụ 2.

Cho 7 gam chất A có CTPT C4H6O tác dụng với H2 dư có xúc tác tạo

thành 5,92 gam ancol isobutylic. Hiệu suất của phản ứng là A. 85%.

B. 75%.

C. 60%.

D. 80%.

Hướng dẫn: nanđehit =

Ta có:

7 70

= 0,1 (mol);

5,92 74

= 0,08 (mol)

C4H6O + 2H2 ⎯ ⎯→ C4H9OH

Phương trình phản ứng: Hiệu suất phản ứng H =

nrượu =

0,08 0,1

. 100% = 80%

 Đáp án D.

Ví dụ 3.

Cho 14,6 gam hỗn hợp 2 anđehit đơn chức, no đồng đẳng liên tiếp tác

dụng hết với H2 tạo ra 15,2 gam hỗn hợp 2 ancol. Vậy công thức 2 ancol là: A. CH3OH và C2H5OH.

B. C2H5OH và C3H7OH.

C. C3H7OH và C4H9OH.

D. C4H9OH và C5H11OH. Hướng dẫn:

Theo định luật bảo toàn khối lượng, ta có:

nH2 =

15,2−14,6 2

= 0,3 (mol)

Anđehit no, đơn chức cộng H2 theo tỉ lệ 1:1 nên nanđehit = nH2 = 0,3 (mol) ̅= M

14,6 0,3

≈ 48,67  2 anđehit là CH3OH và C2H5OH.

 Đáp án A.

75

Ví d᝼ 4.

Ä?áť&#x192; kháť­ háşżt V lĂ­t xeton A mấch háť&#x; cần 3V lĂ­t H2, phản ᝊng hoĂ n toĂ n thu

Ä&#x2018;ưᝣc hᝣp chẼt B. Cho toĂ n báť&#x2122; B tĂĄc d᝼ng váť&#x203A;i Na dĆ° thu Ä&#x2018;ưᝣc V lĂ­t khĂ­ H2, cĂĄc khĂ­ Ä&#x2018;o áť&#x; cĂšng Ä&#x2018;iáť u kiáť&#x2021;n. CĂ´ng thᝊc phân táť­ cᝧa A cĂł dấng A. CnH2n â&#x20AC;&#x201C; 4O2.

B. CnH2n â&#x20AC;&#x201C; 2O.

C. CnH2n â&#x20AC;&#x201C; 4O.

D. CnH2n â&#x20AC;&#x201C; 2O2.

HĆ°áť&#x203A;ng dẍn: VH2 VA

=

3 1

= 3 ď&#x192;&#x17E; A cĂł 3 liĂŞn káşżt đ?&#x153;&#x2039;; B lĂ ancol ď&#x192;&#x17E; VB = VA

Mạt khĂĄc, VB = đ?&#x2018;&#x2030;đ??ť2 ď&#x192;&#x17E; B lĂ ancol 2 chᝊc ď&#x192;&#x17E; A lĂ xeton 2 chᝊc cĂł 1 náť&#x2018;i Ä&#x2018;Ă´i C = C ď&#x192;&#x17E; Ä?ĂĄp ĂĄn A.

â?&#x2013; Dấng 2: Phản ᝊng trĂĄng bấc cᝧa anÄ&#x2018;ehit.

PhĆ°ĆĄng phĂĄp giải TrĂĄng bấc (còn gáť?i lĂ phản ᝊng trĂĄng gĆ°ĆĄng) lĂ máť&#x2122;t trong nhᝯng phản ᝊng Ä&#x2018;ạc trĆ°ng nhẼt cᝧa anÄ&#x2018;ehit. VĂŹ váş­y bĂ i táş­p váť phản ᝊng trĂĄng bấc cĹŠng lĂ dấng bĂ i táş­p pháť&#x2022; biáşżn vĂ rẼt hay gạp khi lĂ m váť anÄ&#x2018;ehit.

- PhĆ°ĆĄng trĂŹnh phản ᝊng táť&#x2022;ng quĂĄt: R(CHO)x + 2xAgNO3 + 3xNH3 + xH2O â&#x17D;Ż â&#x17D;Żâ&#x2020;&#x2019; R(COONH4)x + xNH4NO3 + 2xAg ď&#x192;&#x17E; Ä?ây lĂ phản ᝊng chᝊng minh anÄ&#x2018;ehit cĂł tĂ­nh kháť­ vĂ Ä&#x2018;ưᝣc dĂšng Ä&#x2018;áť&#x192; nháş­n biáşżt

anÄ&#x2018;ehit.

- RiĂŞng HCHO cĂł phản ᝊng: HCHO + 4AgNO3 + 6NH3 + 2H2O â&#x17D;Ż â&#x17D;Żâ&#x2020;&#x2019; (NH4)2CO3 + 4NH4NO3 + 4Ag Phản ᝊng cᝧa HCHO tấo ra cĂĄc muáť&#x2018;i vĂ´ cĆĄ chᝊ khĂ´ng phải muáť&#x2018;i cᝧa axit hᝯu cĆĄ nhĆ° cĂĄc anÄ&#x2018;ehit khĂĄc. * Máť&#x2122;t sáť&#x2018; chĂş Ă˝ khi giải bĂ i táş­p váť phản ᝊng trĂĄng bấc cᝧa anÄ&#x2018;ehit: - Phản ᝊng táť&#x2022;ng quĂĄt áť&#x; trĂŞn ĂĄp d᝼ng váť&#x203A;i anÄ&#x2018;ehit khĂ´ng cĂł náť&#x2018;i ba náşąm Ä&#x2018;ầu mấch. Náşżu cĂł náť&#x2018;i ba náşąm áť&#x; Ä&#x2018;ầu mấch thĂŹ H cᝧa C náť&#x2018;i ba cĹŠng báť&#x2039; thay tháşż báşąng Ag. - CĂĄc Ä&#x2018;ạc Ä&#x2018;iáť&#x192;m cᝧa phản ᝊng trĂĄng bấc cᝧa anÄ&#x2018;ehit: + Náşżu nAg = 2nanÄ&#x2018;ehit thĂŹ anÄ&#x2018;ehit thuáť&#x2122;c loấi Ä&#x2018;ĆĄn chᝊc vĂ khĂ´ng phải HCHO. 76

+ Nếu nAg = 4nanđehit thì anđehit đó thuộc loại 2 chức hoặc HCHO. + Nếu nAg > 2nhỗn hợp các anđehit đơn chức thì hỗn hợp đó có HCHO. + Số nhóm CHO =

nAg 2nanđehit

(nếu trong hỗn hợp không có HCHO).

- Tất cả những chất trong cấu tạo có chứa nhóm chức -CHO đều có thể tham gia vào phản ứng tráng bạc. Do đó trong chương trình hóa học phổ thông, ngoài anđehit các hợp chất sau cũng có khả năng tham gia phản ứng này gồm: + HCOOH và muối hoặc este của nó: HCOONa, HCOONH4, (HCOO)nR (các chất HCHO, HCOOH, HCOONH4 khi phản ứng chỉ tạo ra các chất vô cơ). + Các tạp chức có chứa nhóm chức CHO: glucozơ, fructozơ, mantozơ… ➢ Ví dụ minh họa.

Ví dụ 1.

Cho 0,87 gam một anđehit no, đơn chức X phản ứng hoàn toàn với

AgNO3 trong dung dịch amoniac sinh ra 3,24 gam bạc kim loại. Công thức cấu tạo của X là A. CH3CHO.

B. CH3CH2CHO.

C. HCHO.

D. CH3CH2CH2CHO. Hướng dẫn:

Giả sử X không phải là HCHO. Phản ứng hóa học: Cn H2n+1 CHO + Ag2O ⎯ ⎯→ Cn H2n+1 COOH + 2Ag Ta có:

nAg =

3,24 108

= 0,03 (mol);

 Manđehit = 14n + 1 + 29 =

0,87 0,015

nanđehit = 0,015 (mol)

= 58 (giả sử đúng)

Vậy X là CH3CH2CHO.  Đáp án B.

Ví dụ 2.

Cho 1,97 gam fomalin tác dụng hoàn toàn với dung dịch AgNO3/NH3

được 10,8 gam bạc. Nồng độ anđehit fomic trong fomalin này là A. 25%.

B. 34%.

C. 38%.

77

D. 40,5%.

Hướng dẫn: nAg =

10,8 108

= 0,1 (mol)

2HCHO + 4 AgNO3 + 6NH3 + 2H2O ⎯ ⎯→ (NH4)2CO3 + 4Ag + 4NH4NO3  nHCHO =

1 4

1

nAg = .0,1 = 0,025 (mol) 4

Nồng độ anđehit fomic có trong dung dịch: C% =

0,025.30.100 1,97

≈ 38%

 Đáp án C.

Ví dụ 3.

Cho 0,435 gam một anđehit thực hiện phản ứng tráng bạc hoàn toàn thì

được 3,24 gam Ag. Xác định công thức câu tạo của anđehit.

A. HOC-CHO.

B. HCHO.

C. CH3CHO.

D. CH≡C-CH2-CHO.

Hướng dẫn: Phương trình hóa học: R(CHO)x + 2xAgNO3 + 3xNH3 + xH2O ⎯ ⎯→ R(COONH4)x + xNH4NO3 + 2xAg R + 29x

2x

0,435

0,03

 (R + 29x)0,03 = 2x.0,435  R = 0  x chỉ có thể bằng 2 vì nhóm -CHO hóa trị I  Công thức cấu tạo của X là HOC-CHO.  Đáp án A.

Ví dụ 4.

Khi tráng gương một anhđehit no, đơn chức mạch hở, hiệu suất phản ứng

72%, thu được 5,4 gam Ag thì lượng AgNO3 cần dùng là A. 8,5 gam.

B. 6,12 gam.

C. 5,9 gam.

D. 11,8 gam.

Hướng dẫn: Ta có:

nAg =

5,4 108

= 0,05 (mol)  nAgNO3 phản ứng =

 mAgNO3 = 170.0,694 = 11,8 (gam)

78

0,05.100 72

≈ 0,694 (mol)

 Đáp án D.

Ví dụ 5.

Một anđehit X trong đó oxi chiếm 37,21%. X chỉ chứa một loại nhóm

chức. 1 mol X phản ứng với AgNO3/NH3 đun nóng thu được 4 mol Ag. Vậy X là A. HCHO.

B. OHC-CH2HCHO.

C. OHC-CHO.

D. OHC-C2H4-CHO. Hướng dẫn:

1 mol X phản ứng cho 4 mol Ag nên X là HCHO hoặc anđehit 2 chức. * Trường hợp 1: X là HCHO Ta có:

%OX =

16 30

= 53,3%  Loại

* Trường hợp 2: X là anđehit 2 chức Ta có: MX =

32 0,3721

≈ 86  X là OHC-C2H4-CHO.

 Đáp án D.

Ví dụ 6.

Cho hỗn hợp HCHO và H2 đi qua ống đựng bột Ni nung nóng. Dẫn toàn

bộ hỗn hợp thu được sau phản ứng qua bình đựng nước, thấy khối lượng bình tăng 23,6 gam. Lấy dung dịch trong bình cho tác dụng hết với dung dịch AgNO3 trong NH3 dư thu được 43,2 gam Ag kim loại. Khối lượng CH3OH tạo ra trong phản ứng cộng hợp hiđro của HCHO là A. 16,6 gam.

B. 12,6 gam.

C. 20,6 gam.

D. 2,06 gam.

Hướng dẫn: Phương trình phản ứng:

HCHO + H2 ⎯ ⎯→ CH3OH

Hỗn hợp sản phẩm thu được gồm CH3OH và HCHO dư có khối lượng là 23,6 gam.

HCHO + 4AgNO3 + 6NH3 + 2H2O ⎯ ⎯→ (NH4)2CO3 + 4NH4NO3 + 4Ag nHCHO =

nAg 4

=

0,4 4

= 0,1 (mol)  mHCHO = 0,1.30 = 3,0 (gam)

Khối lượng CH3OH tạo ra trong phản ứng cộng hợp hiđro của HCHO là: mCH3 OH = 23,6 – 3,0 = 20,6 (gam)  Đáp án C.

79

Ví dụ 7.

Cho 6,6 gam một anđehit X đơn chức, mạch hở phản ứng với lượng dư

AgNO3 trong dung dịch NH3, đun nóng. Lượng Ag sinh ra cho phản ứng hết với HNO3 loãng, thoát ra 2,24 lít khí NO (sản phẩm khử duy nhất, đo ở đktc). Công thức cấu tạo của X là A. CH3CHO.

B. HCHO.

C. C2H5CHO.

D.C2H3CHO.

Hướng dẫn: Phương trình hóa học: 3Ag + 4HNO3 ⎯ ⎯→ 3AgNO3 + NO + 2H2O ←

0,3

0,1

* Trường hợp 1: X là HCHO HCHO ⎯ ⎯→ 4Ag ←

0,07

0,3

 mHCHO = 30.0,07 = 2,25 (gam) < 6,6 (gam)  Loại

* Trường hợp 2: X không phải là HCHO RCHO ⎯ ⎯→ 2Ag ←

0,15  MRCHO =

6,6 0,15

0,3 = 44  R = 15 (CH3)  X là CH3CHO

 Đáp án A.

Ví dụ 8.

Hiđrat hóa hoàn toàn 1,56 gam một ankin (A) thu được một anđehit (B).

Trộn (B) với một anđehit (D) đơn chức. Thêm nước để được 0,1 lít dung dịch (D) chứa (B) và (C) với nồng độ mol tổng cộng là 0,8M. Thêm từ từ vào dung dịch (D) dung dịch AgNO3 trong NH3 dư thu được 21,6 gam Ag kết tủa. Công thức cấu tạo của (C) là A. CH2=CH-CHO.

B. C2H5CHO.

C. HCHO.

D. CH≡C-CH2-CHO. Hướng dẫn:

Hiđrat hóa ankin (A) thu được anđehit (B)  Ankin đó là CH≡CH (A)

80

CH≡CH + H2O ⎯ ⎯→ CH3CHO (B) nC2 H2 =

1,56 26

= 0,06 (mol)  nCH3 CHO = 0,06 (mol)

CH3CHO ⎯ ⎯→ 2Ag 0,06

→

0,12

Ta có: nD = 0,1.0,8 = 0,08 (mol)  nanđehit C = 0,08 – 0,06 = 0,02 (mol) nAg =

Mặt khác:

21,6 108

= 0,2 (mol)

 nAg phản ứng với C = 0,2 – 0,12 = 0,08 (mol)

Ta thấy

nAg phản ứng với C nanđehit C

=

0,08 0,02

= 4  C là HCHO

 Đáp án C.

Ví dụ 9.

Cho 0,69 gam hỗn hợp gồm axetilen và anđehit axetic tác dụng với dung

dịch AgNO3/NH3 dư, phản ứng xong thu được 4,23 gam hỗn hợp rắn. Thành phần % theo khối lượng của anđehit và axetilen trong hỗn hợp ban đầu lần lượt là: A. 28,26% và 71,71%.

B. 66,64% và 33,59%.

C. 62,44% và 37,56%.

D. 71,74% và 28,26%.

Hướng dẫn:

Gọi

nC2H2 = a (mol);

nCH3 CHO = b (mol)

Phản ứng hóa học: C2H2 + 2AgNO3 ⎯ ⎯→ C2Ag2 + 2NH4NO3 →

a

a

CH3CHO + 2AgNO3 +3NH3 ⎯ ⎯→ 2Ag + CH3COONH4 + 2NH4NO3 →

b Ta có:

2b

26a + 44b = 0,69

(1)

240a + 216b = 4,23

(2)

Từ (1) và (2)  a = 0,0075;  %CH3CHO =

0,01125.44.100 0,69

b = 0,01125 = 71,74%; % C2H2 = 100% - 71,74% = 28,26%

81

 Đáp án D.

Ví dụ 10.

Cho m gam hỗn hợp hơi X gồm 2 ancol (đơn chức, bậc I, là đồng đẳng kế

tiếp) phản ứng với CuO dư, thu được hỗn hợp hơi Y gồm nước và anđehit. Tỉ khối hơi của Y so với khí hidro bằng 14,5. Cho toàn bộ Y phản ứng hoàn toàn với lượng dư dung dịch AgNO3 trong NH3, thu được 97,2 gam Ag. Giá trị của m là A. 14,0.

B. 14,7.

C. 10,1.

D. 18,9.

Hướng dẫn: ̅CH2OH Gọi công thức của 2 ancol no, đơn chức là R ̅CH2OH + CuO ⎯ ̅CHO + Cu + H2O R ⎯→ R Sau phản ứng thu được hỗn hợp rắn Z chứng tỏ CuO dư, hỗn hợp hơi Y gồm anđehit và H2O. Theo phương trình phản ứng ta có: ̅Y = M

̅ + 29)+18 (R 2

nanđehit = nH2O

̅ = 11  2 anđehit là HCHO và CH3CHO = 14,5.2  R

Gọi x, y lần lượt là số mol của HCHO và CH3CHO 1x+15y x+y

= 11 

x y

=

2 5

 5x – 2y = 1

CH3OH → HCHO → 4Ag; →

x  4x + 2y =

97,2 108

C2H5OH → CH3CHO → 2Ag

4x

y

= 0,9

Từ (1) (2)  x = 0,1;

(1)

→

2y

(2) y = 0,25

 m = mCH3OH + mC2H5OH = 0,1.32 + 0,25.46 = 14,7 (gam)  Đáp án B.

❖ Dạng 3: Phản ứng oxi hóa anđehit bằng oxi Phương pháp giải Một số điều cần lưu ý khi giải bài tập liên quan đến phản ứng oxi hóa anđehit bằng oxi:

82

1. Oxi hĂła khĂ´ng hoĂ n toĂ n: Oxi hĂła khĂ´ng hoĂ n toĂ n anÄ&#x2018;ehit sáş˝ thu Ä&#x2018;ưᝣc axit cacboxylic 1

R-CHO + O2 â&#x17D;Ż â&#x17D;Żâ&#x2020;&#x2019; R-COOH 2

2. Oxi hĂła hoĂ n toĂ n: Oxi hĂła hoĂ n toĂ n anÄ&#x2018;ehit sáş˝ thu Ä&#x2018;ưᝣc CO2 vĂ H2O y

z

y

4

2

2

CxHyOz + (x + - )O2 â&#x17D;Ż â&#x17D;Żâ&#x2020;&#x2019; xCO2 + H2O * Máť&#x2122;t sáť&#x2018; chĂş Ă˝ khi giải bĂ i táş­p váť phản ᝊng oxi hĂła hoĂ n toĂ n anÄ&#x2018;ehit: Ěľ

Ä?áť&#x2018;t chĂĄy anÄ&#x2018;ehit bẼt kĂŹ khĂ´ng bao giáť? thu Ä&#x2018;ưᝣc nH2O > nCO2 . Ěľ

Náşżu Ä&#x2018;áť&#x2018;t chĂĄy máť&#x2122;t anÄ&#x2018;ehit mấch háť&#x; cĂł k liĂŞn káşżt đ?&#x153;&#x2039; (gáť&#x201C;m cả liĂŞn káşżt đ?&#x153;&#x2039; áť&#x; nhĂłm chᝊc vĂ gáť&#x2018;c hidrocacbon) trong phân táť­ thĂŹ nCO2 â&#x20AC;&#x201C; nH2O = (k - 1).nanÄ&#x2018;ehit Ěľ

Dáťąa vĂ o máť&#x2018;i quan háť&#x2021; sáť&#x2018; mol giᝯa cĂĄc sản phẊm chĂĄy váť&#x203A;i sáť&#x2018; mol anÄ&#x2018;ehit tham gia phản ᝊng cĂł tháť&#x192; xĂĄc Ä&#x2018;áť&#x2039;nh Ä&#x2018;ưᝣc loấi anÄ&#x2018;ehit tham gia phản ᝊng. Máť&#x2122;t sáť&#x2018; trĆ°áť?ng hᝣp thĆ°áť?ng gạp lĂ :

+ Náşżu nCO2 = nH2O : AnÄ&#x2018;ehit thuáť&#x2122;c loấi no, Ä&#x2018;ĆĄn chᝊc, mấch háť&#x;: CnH2n + 1CHO â&#x2020;&#x2019; (n + 1)CO2 + (n + 1)H2O (hoạc CnH2nO â&#x2020;&#x2019; nCO2 + nH2O) + Náşżu nCO2 - nH2O =nanÄ&#x2018;ehit : AnÄ&#x2018;ehit thuáť&#x2122;c loấi no, 2 chᝊc, mấch háť&#x; (CnH2n - 2O2) hoạc anÄ&#x2018;ehit khĂ´ng no, mấch háť&#x;, 1 liĂŞn káşżt Ä&#x2018;Ă´i C=C (CnH2n - 2O): CnH2n - 2O2 â&#x17D;Ż â&#x17D;Żâ&#x2020;&#x2019; nCO2 + (n - 1)H2O CnH2n - 2O â&#x17D;Ż â&#x17D;Żâ&#x2020;&#x2019; nCO2 + (n - 1)H2O + NgoĂ i ra, nhiáť u bĂ i toĂĄn vẍn Ä&#x2018;ưᝣc giải máť&#x2122;t cĂĄch Ä&#x2018;ĆĄn giản dáťąa vĂ o cĂĄc Ä&#x2018;áť&#x2039;nh luáş­t bảo toĂ n nguyĂŞn táť&#x2018;, bảo toĂ n kháť&#x2018;i lưᝣng, cĂ´ng thᝊc tĂ­nh sáť&#x2018; nguyĂŞn táť­ C vĂ H tĆ°ĆĄng táťą nhĆ° váť&#x203A;i cĂĄc chẼt hᝯu cĆĄ khĂĄc. â&#x17E;˘ VĂ­ d᝼ minh háť?a VĂ­ d᝼ 1.

Chia háť&#x2014;n hᝣp gáť&#x201C;m 2 anÄ&#x2018;ehit no, Ä&#x2018;ĆĄn chᝊc thĂ nh hai phần báşąng nhau:

- Ä?áť&#x2018;t chĂĄy hoĂ n toĂ n phần thᝊ nhẼt thu Ä&#x2018;ưᝣc 0,54 gam H2O. - Ä?áť&#x2018;t chĂĄy hoĂ n toĂ n phần thᝊ nhẼt thu Ä&#x2018;ưᝣc 0,54 gam H2O. - Phần thᝊ hai cáť&#x2122;ng H2 (Ni, t0) thu Ä&#x2018;ưᝣc háť&#x2014;n hᝣp X. Náşżu Ä&#x2018;áť&#x2018;t chĂĄy hoĂ n toĂ n X thĂŹ tháť&#x192; tĂ­ch khĂ­ CO2 thu Ä&#x2018;ưᝣc (áť&#x; Ä&#x2018;ktc) lĂ 83

A. 0,112 lít.

B. 0,672 lít.

C. 1,68 lít.

D. 0,336 lít.

Hướng dẫn: Đốt cháy anđehit no, đơn chức thì nH2 O = nCO2 Khi cộng H2 vào phần hai thì số mol C không đổi (do hai phần bằng nhau) nên nCO2 ở hai phần bằng nhau  nH2O = nCO2 = 0,03 (mol)  VCO2 = 0,03.22,4 = 0,672 (lít)  Đáp án C.

Ví dụ 2.

Khi oxi hóa hoàn toàn 2,2 gam một anđehit đơn chức thu được 3 gam

axit tương ứng. Công thức của anđehit là A. C2H5CHO.

B. CH3CHO.

C. HCHO.

D. C2H3CHO.

Hướng dẫn: oxh RCHO ⎯⎯→ RCOOH

R + 29

R + 45

2,2

3

 2,2(R + 45) = 3(R + 29)  R = 15 (CH3)  Anđehit CH3CHO  Đáp án B.

Ví dụ 3.

Oxi hóa hoàn toàn hỗn hợp X gồm HCHO và CH3CHO bằng O2 (xt) thu

được hỗn hợp axit tương ứng Y. Tỉ khối hơi của Y so với X bằng 145/97. Tính % số mol của HCHO. A. 16,7%.

B. 22,7%.

C. 83,3%.

Hướng dẫn:

Phương trình hóa học: ⎯→ 2HCOOH 2HCHO + O2 ⎯

a

a

⎯→ 2CH3COOH 2CH3CHO + O2 ⎯

b

b

84

D.50,2%.

Ě&#x2026;X = Ta cĂł: M ď&#x192;&#x17E; DY/X =

30a + 44b

Ě&#x2026;Y = ; M

a+b

46a + 60b 30a +44b

% sáť&#x2018; mol HCHO =

=

145

a

46a + 60b a+b

giải ra ta có a = 5b

97

.100 =

a +b

5b

.100 = 83,3%

5b +b

ď&#x192;&#x17E; Ä?ĂĄp ĂĄn C.

Ví d᝼ 4.

Ä?áť&#x2018;t chĂĄy hoĂ n toĂ n 0,2 mol háť&#x2014;n hᝣp hai anÄ&#x2018;ehit no, Ä&#x2018;ĆĄn chᝊc thu Ä&#x2018;ưᝣc

8,96 lĂ­t CO2 (Ä&#x2018;ktc). Khi hiÄ&#x2018;ro hĂła hoĂ n toĂ n anÄ&#x2018;ehit báşąng H2 thu Ä&#x2018;ưᝣc háť&#x2014;n hᝣp hai ancol no, Ä&#x2018;ĆĄn chᝊc. Ä?áť&#x2018;t chĂĄy hoĂ n toĂ n háť&#x2014;n hᝣp hai ancol thĂŹ sáť&#x2018; mol H2O thu Ä&#x2018;ưᝣc lĂ A. 0,8 mol.

B. 0,6 mol.

C. 0,3 mol.

D. 0,4 mol.

HĆ°áť&#x203A;ng dẍn: nH2 O = nancol + nCO2 = 0,6 ď&#x192;&#x17E; Ä?ĂĄp ĂĄn B.

Ví d᝼ 5.

Ä?áť&#x2018;t chĂĄy hoĂ n toĂ n 86 gam hᝣp chẼt A (cĂł C, H, O) thu Ä&#x2018;ưᝣc 220 gam

CO2 vĂ 90 gam H2O, cho phân táť­ kháť&#x2018;i cᝧa A báşąng 86. A cĂł tháť&#x192; tham gia phản ᝊng trĂĄng gĆ°ĆĄng vĂ cáť&#x2122;ng hiÄ&#x2018;ro (cho ancol cĂł nguyĂŞn táť­ C báş­c 4). A cĂł cĂ´ng thᝊc lĂ A. CH3C(CHO)2.

B. (CH3)2CH-CHO.

C. (CH3)3CCHO.

D. CH3CHO. HĆ°áť&#x203A;ng dẍn:

PhĆ°ĆĄng trĂŹnh hĂła háť?c: y

z

y

4

2

2

CX HY OZ + (x + + )O2 â&#x17D;Ż â&#x17D;Żâ&#x2020;&#x2019; xCO2 + H2O 1

â&#x2020;&#x2019;

x

đ?&#x2018;Ś 2

Theo Ä&#x2018;áť bĂ i: MA = 86 ď&#x192;&#x17E; nA = 1 (mol) Ta cĂł:

nCO2 = x =

ď&#x192;&#x17E; x = 5;

y = 10

220 44

= 5 (mol);

y

90

2

18

nH2 O = =

VĂ do MA = 86 ď&#x192;&#x17E; z =1 ď&#x192;&#x17E; CĂ´ng thᝊc phân táť­ cᝧa A lĂ C5H10O. 85

= 5 (mol)

 Đáp án C.

Ví dụ 6.

X, Y, Z, T là bốn anđehit no, mạch hở đơn chức đồng đẳng liên tiếp,

trong đó MT = 2,4MX. Đốt cháy hoàn toàn 0,1 mol Z rồi hấp thụ hết sản phẩm cháy vào bình đựng dung dịch Ca(OH)2 dư thấy khối lượng dung dịch tăng hay giảm bao nhiêu gam?

A. Tăng 18,6 gam. B. Giảm 30 gam.

C. Giảm 11,4 gam. D. Tăng 13,2 gam.

Hướng dẫn: Gọi công thức phân tử của X là R  Công thức của Y, Z, T lần lượt là RCH2, R(CH2)2, R(CH2)3

Mà MT = 2,4MX  R + 42 = 2,4R  R = 30 (HCHO)  Z là C2H5CHO C2H5CHO +4O2 ⎯ ⎯→

3CO2 + 3H2O

0,1

0,3

CO2 + Ca(OH)2 ⎯ ⎯→ CaCO3 + H2O 0,3

0,3

Ta có ∆m = mCO2 + mH2 O - mCaCO3  ∆m = 44.0,3 + 18.0,3 – 100.0,3 = -11,4 gam  Khối lượng dung dịch giảm 11,4 gam  Đáp án C.

Ví dụ 7.

Một hỗn hợp gồm anđehit acrylic và một anđehit đơn chức X. Đốt cháy

hoàn toàn 1,72 gam hỗn hợp trên cần vừa đủ 2,296 lít khí oxi (đktc). Cho toàn bộ sản phẩm cháy hấp thụ hết vào dung dịch Ca(OH)2 dư, thu được 8,5 gam kết tủa. Công thức cấu tạo của X là: A. HCHO.

B. C2H5CHO.

C. CH3CHO.

D. C3H5CHO.

Hướng dẫn: nO2 = 0,1025 (mol);

nCO2 = nCaCO3 = 0,085 (mol)

Áp dụng định luật bảo toàn khối lượng, ta có: manđehit + mO2 = mCO2 + mH2 O  mH2O = 1,26 (gam)  nH2O = 0,07 (mol)

Áp dụng định luật bảo toàn nguyên tố O, ta có:

86

nanđehit = 2.0,085 + 0,07 – 2.0,1025 = 0,035 (mol) ̅= M

Do đó, KLPT trung bình của 2 anđehit là:

1,72 0,035

= 49,14

Anđehit acrylic có M = 56  Anđehit còn lại có M < 49,14, tức là đáp án A hoặc C. Anđehit acrylic (C3H4O) là anđehit không no có 1 nối đôi, anđehit còn lại là no, đơn chức nên:

nC3H4O = nCO2 - nH2O = 0,015 (mol)  nX = 0,035 – 0,015 = 0,02

(mol) mhỗn hợp = 56.0,015 + MX .0,02 = 1,72 (gam)  MX = 44  X là CH3CHO  Đáp án C.

❖ Dạng 4: Phản ứng đốt cháy axit cacboxylic.

Phương pháp giải Cũng giống như các chất hữu cơ khác, axit cacboxylic dễ dàng tham gia vào phản ứng đốt cháy: - Phương trình phản ứng tổng quát: y

z

y

4

2

2

CxHyOz + (x + - )O2 ⎯ ⎯→ xCO2 + H2O - Dựa vào đặc điểm của phản ứng đốt cháy có thể kết luận được loại axit tham gia phản ứng. Thường gặp nhất là các trường hợp sau: + Nếu đốt cháy axit thu được nCO2 = nH2O thì axit thuộc loại no, đơn chức, mạch hở: CnH2n + 1COOH ⎯ ⎯→ (n + 1)CO2 + (n + 1)H2O (hoặc CmH2mO2 ⎯ ⎯→ nCO2 + nH2O) + Nếu đốt cháy axit thu được nCO2 - nH2O = naxit thì axit thuộc loại no, 2 chức, mạch hở (CnH2n - 2O4) hoặc không no, 1 liên kết đôi C = C, mạch hở, đơn chức (CnH2n - 2O2): CnH2n - 2O4 ⎯ ⎯→ nCO2 + (n - 1)H2O ⎯→ nCO2 + (n - 1)H2O CnH2n - 2O2 ⎯

- Khi giải bài toán về phản ứng đốt cháy axit cacboxylic cần phải căn cứ vào các đặc điểm kể trên, kết hợp với các định luật bảo toàn nguyên tố, bảo toàn khối lượng, các công thức tính số nguyên tử C, H... như trong bài toán đốt cháy các chất hữu cơ khác.

87

➢ Ví dụ minh họa.

Ví dụ 1.

Đốt cháy hoàn toàn a mol một axit hữu cơ 2 lần axit X cần 0,5a mol O2.

Axit X là A. axit no.

B. axit không no có 1 nối đôi C=C.

C. axit oxalic.

D. axit axetic.

Hướng dẫn:

Phương trình hóa học:

1

C2H4O2 + O2 ⎯ ⎯→ 2CO2 + H2O 2

 Đáp án C.

Ví dụ 2.

Đốt cháy hoàn toàn 10,8 gam axit hữu cơ đơn chức thu được 10,08 lít

CO2 (đktc) và 5,4 gam H2O. Mặt khác 0,1 mol axit làm mất màu hoàn toàn 16 gam Br2.

Công thức cấu tạo của axit là A. CH2=CH-COOH.

B. CH2=C(CH3)-COOH.

C. C2H5COOH.

D. CH3-CH=CH-COOH. Hướng dẫn:

nCO2 = 0,45 (mol);

Ta có:

nH2 O = 0,3 (mol)

0,1 mol axit làm mất màu hoàn toàn 0,1 mol Br2  Axit không no có một liên kết đôi.  naxit = nCO2 - nH2 O = 0,45 – 0,3 = 0,15 (mol)  Maxit =

10,8 0,15

= 72 (CH2=CH-COOH)

 Đáp án A.

Ví dụ 3.

Đốt cháy hoàn toàn 0,1 mol hỗn hợp hai axit cacboxylic là đồng đẳng kế

tiếp thu được 3,36 lít khí CO2 (đktc) và 2,7 gam nước. Số mol của mỗi axit lần lượt là: A. 0,05 mol và 0,05 mol.

B. 0,045 mol và 0,055 mol.

C. 0,04 mol và 0,06 mol.

D. 0,06 mol và 0,04 mol.

Hướng dẫn:

nCO2 = nH2O = 0,15 (mol)  Axit đơn chức no.

Nguyên tử C trung bình = 1,5 nên hai axit là HCOOH và CH3COOH.  Số mol hai axit bằng nhau và bằng 0,05 (mol) 88

ď&#x192;&#x17E; Ä?ĂĄp ĂĄn A.

Ví d᝼ 4.

Ä?áť&#x2018;t chĂĄy m gam máť&#x2122;t axit cacboxylic no, mấch cacbon khĂ´ng phân

nhĂĄnh, thu Ä&#x2018;ưᝣc 0,06 mol CO2 vĂ 0,05 mol H2O. GiĂĄ tráť&#x2039; cᝧa m lĂ A. 0,6.

B. 1,46.

C. 2,92.

D. 0,73.

HĆ°áť&#x203A;ng dẍn: Gáť?i cĂ´ng thᝊc axit no lĂ Cn H2n+2â&#x2C6;&#x2019;2x O2x do mấch C khĂ´ng phân nhĂĄnh nĂŞn x â&#x2030;¤ 2.

PhĆ°ĆĄng trĂŹnh hĂła háť?c: Cn H2n+2â&#x2C6;&#x2019;2x O2x +

3đ?&#x2018;&#x203A;+1â&#x2C6;&#x2019;3đ?&#x2018;Ľ 2

O2 â&#x17D;Ż â&#x17D;Żâ&#x2020;&#x2019; nCO2 + (n + 1 â&#x20AC;&#x201C; x)H2O

a

n.a

(n + 1 â&#x20AC;&#x201C; x).a

Do sáť&#x2018; mol H2O nháť? hĆĄn sáť&#x2018; mol CO2 ď&#x192;&#x17E; x = 2 lĂ phĂš hᝣp Ta cĂł háť&#x2021;

n.a = 0,06

(1)

(n + 1 â&#x20AC;&#x201C; x).a = 0,05

(2)

Tᝍ (1) vĂ (2) ď&#x192;&#x17E; a = 0,01 (mol), n = 6 ď&#x192;&#x17E; Axit lĂ C6H10O4 hay C4H8(COOH)2 ď&#x192;&#x17E; Ä?ĂĄp ĂĄn B.

Ví d᝼ 5.

Ä?áť&#x2018;t chĂĄy hoĂ n toĂ n 3 gam axit cacboxylic X ráť&#x201C;i dẍn toĂ n báť&#x2122; sản phẊm

chĂĄy lần lưᝣt qua bĂŹnh (1) Ä&#x2018;áťąng axit H2SO4 Ä&#x2018;áş­m Ä&#x2018;ạc vĂ bĂŹnh (2) Ä&#x2018;áťąng dung dáť&#x2039;ch NaOH Ä&#x2018;ạc. Sau thĂ­ nghiáť&#x2021;m bĂŹnh (1) tÄ&#x192;ng 1,8 gam, bĂŹnh (2) tÄ&#x192;ng 4,4 gam. CĂ´ng thᝊc cẼu tấo cᝧa X lĂ A. CH3COOH.

B. HCOOH.

C. HCOOC-COOH.

D. CH2=CH-COOH. HĆ°áť&#x203A;ng dẍn:

Gáť?i cĂ´ng thᝊc phân táť­ cᝧa X lĂ CxHyOz Dẍn qua bĂŹnh (1) chᝊa H2SO4 thĂŹ nĆ°áť&#x203A;c Ä&#x2018;ưᝣc giᝯ lấi ď&#x192;&#x17E; mH2O = 1,8 gam Dẍn qua bĂŹnh (2) chᝊa NaOH thĂŹ CO2 Ä&#x2018;ưᝣc giᝯ lấi ď&#x192;&#x17E; mCO2 = 4,4 gam

nC = nCO2 = 0,1 (mol);

nH = 2nH2O = 2.0,1 = 0,2 (mol)

x : y : z = nC : nH : nO = 0,1 : 0,2 : 0,1 = 1 : 2 : 1 89

CĂ´ng thᝊc Ä&#x2018;ĆĄn giản nhẼt: CH2O X lĂ axit cacboxylic ď&#x192;&#x17E; X lĂ C2H4O2 hay CH3COOH. ď&#x192;&#x17E; Ä?ĂĄp ĂĄn A.

Ví d᝼ 6.

HĂła hĆĄi 8,64 gam háť&#x2014;n hᝣp máť&#x2122;t axit no, Ä&#x2018;ĆĄn chᝊc, mấch háť&#x; X vĂ máť&#x2122;t axit

no, Ä&#x2018;a chᝊc Y (cĂł mấch cacbon háť&#x;, khĂ´ng phân nhĂĄnh) thu Ä&#x2018;ưᝣc máť&#x2122;t tháť&#x192; tĂ­ch hĆĄi báşąng tháť&#x192; tĂ­ch cᝧa 2,8 gam N2 (Ä&#x2018;o trong cĂšng Ä&#x2018;iáť u kiáť&#x2021;n t0, P). Ä?áť&#x2018;t chĂĄy hoĂ n toĂ n 8,64 gam háť&#x2014;n hᝣp hai axit trĂŞn thu Ä&#x2018;ưᝣc 11,44 gam CO2. Phần trÄ&#x192;m kháť&#x2018;i lưᝣng cᝧa X trong háť&#x2014;n hᝣp ban Ä&#x2018;ầu lĂ A. 65,15%.

B. 72,22%.

C. 35,25%.

D. 27,78%.

HĆ°áť&#x203A;ng dẍn: Gáť?i cĂ´ng thᝊc cᝧa X vĂ Y lần lưᝣt lĂ CnH2nO2 (n â&#x2030;Ľ 1) vĂ CmH2m â&#x20AC;&#x201C; 2O4 (m â&#x2030;Ľ 2) Gáť?i sáť&#x2018; mol cᝧa X vĂ Y lần lưᝣt lĂ x vĂ y Ta cĂł:

nháť&#x2014;n hᝣp = nN2 =

2,8 28

= 0,1 (mol); nCO2 =

11,4 44

= 0,26 (mol)

Ta cĂł: x + y = 0,1

(1)

(14n + 32)x + (14m + 62)y = 8,64 ď&#x192;&#x17E; 14(nx + my) + 32x + 62y = 8,64

(2)

đ?&#x2018;&#x203A;đ??śđ?&#x2018;&#x201A;2 = nx + my = 0,26

(3)

Tᝍ (1) (2) (3) ď&#x192;&#x17E; x = 0,04; y = 0,06 Thay vĂ o (3) ď&#x192;&#x17E; 0,04n + 0,06m = 0,26 ď&#x192;&#x17E; 2n + 3m =13 ď&#x192;&#x17E; m = 3, n = 2 Váş­y 2 axit lĂ C2H4O2 (0,04 mol) vĂ C3H4O4 (0,06 mol) ď&#x192;&#x17E; %mX/hh =

0,04.60 8,64

.100% = 27,78%

ď&#x192;&#x17E; Ä?ĂĄp ĂĄn D.

Ví d᝼ 7.

Háť&#x2014;n hᝣp X gáť&#x201C;m axit axetic, axit fomic, axit oxalic. Cho m gam X tĂĄc

d᝼ng váť&#x203A;i NaHCO3 dĆ° thu Ä&#x2018;ưᝣc 15,68 lĂ­t CO2 (Ä&#x2018;ktc). Mạt khĂĄc, Ä&#x2018;áť&#x2018;t chĂĄy hoĂ n toĂ n m gam X cần 8,96 lĂ­t khĂ­ O2 (Ä&#x2018;ktc), thu Ä&#x2018;ưᝣc 35,2 gam CO2 vĂ y mol H2O. GiĂĄ tráť&#x2039; cᝧa Y lĂ A. 0,4.

B. 0,5.

C. 0,3.

90

D. 0,6.

HĆ°áť&#x203A;ng dẍn: nCO2 (1) = 0,7 (mol);

Ta cĂł:

nO2 = 0,4 (mol); đ?&#x2018; đ?&#x2018;&#x17D;đ??ťđ??śđ?&#x2018;&#x201A;3

CH3COOH + HCOOH + COOH-COOH â&#x2020;&#x2019; a

b

c

nCO2 (2) = 0,8 (mol) CO2

(a + b + 2c)

Sáť&#x2018; mol nguyĂŞn táť­ nguyĂŞn táť&#x2018; O trong X: nO(X) = 2a + 2b + 4c = 2(a + b + 2c) = 2. nCO2(1) = 2.0,7 = 1,4 (mol) X + O2 â&#x17D;Ż â&#x17D;Żâ&#x2020;&#x2019; CO2 + H2O Bảo toĂ n nguyĂŞn táť&#x2018; O:

nO(X) + nO(O2) = nO(CO2) + nO(H2O)

ď&#x192;&#x17E; 1,4 + 0,4.2 = 0,8.2 + y.1 ď&#x192;&#x17E; y = 0,6 (mol) ď&#x192;&#x17E; Ä?ĂĄp ĂĄn D.

â?&#x2013; Dấng 5: Phản ᝊng cᝧa nhĂłm chᝊc -COOH. PhĆ°ĆĄng phĂĄp giải * Phản ᝊng váť&#x203A;i kim loấi kiáť m.

2R(COOH)m + 2mNa â&#x17D;Ż â&#x17D;Żâ&#x2020;&#x2019; 2R(COONa)m + mH2 - Náşżu

nH2 naxit

=

1 2

ď&#x192;&#x17E; 2 axit Ä&#x2018;áť u Ä&#x2018;ĆĄn chᝊc.

* Phản ᝊng trung hòa: R(COOH)m + mNaOH â&#x17D;Ż â&#x17D;Żâ&#x2020;&#x2019; R(COONa)m + mH2O - Sáť&#x2018; nhĂłm chᝊc axit:

m=

mNaOH naxit

- Hiáť&#x2021;u kháť&#x2018;i lưᝣng cᝧa muáť&#x2018;i vĂ axit:

â&#x2C6;&#x2020;m = mmuáť&#x2018;i - maxit = 22.m.x (x lĂ sáť&#x2018; mol

axit) - Háť&#x2014;n hᝣp 2 axit mấch tháşłng cĂł táť&#x2030; láť&#x2021;:

1<

nNaOH naxit

< 2 ď&#x192;&#x17E; CĂł 1 axit Ä&#x2018;ĆĄn chᝊc vĂ 1 axit

hai chᝊc. * Phản ᝊng váť&#x203A;i muáť&#x2018;i: â&#x17D;Żâ&#x2020;&#x2019; 2R(COONa)m + mCO2 + mH2O 2R(COOH)m + 2Na2CO3 â&#x17D;Ż

- Náşżu sau phản ᝊng khĂ´ng cĂł khĂ­ thoĂĄt ra ď&#x192;&#x17E; Na2CO3 cĂł tháť&#x192; dĆ°, sản phẊm tấo thĂ nh muáť&#x2018;i NaHCO3.

91

Cn H2n +1 COOH + Na2CO3 ⎯ ⎯→ Cn H2n +1 COONa + NaHCO3 - Phản ứng đốt cháy muối hoặc nung muối với vôi tôi xút: Cn H2n +1 COONa + (3n + 1)O2 ⎯ ⎯→ Na2CO3 + (2n + 1)CO2 + (2n + 1)H2O Cn H2n +1 COONa + NaOH ⎯CaO ⎯→ ⎯ Cn H2n + 2 + Na2CO3 R(COONa)m + mNaOH ⎯CaO ⎯→ ⎯ RHm + mNa2CO3 - Một hợp chất hữu cơ khi tác dụng với Na và tác dụng với Na2CO3 mà kết quả cho nH2 O > nCO2  Tạp chức hiđroxiaxit (HO)nR(COOH)n. ➢

Ví dụ minh họa.

Ví dụ 1.

A, B là 2 axit, no, đơn chức, mạch hở, kế tiếp nhau trong dãy đồng đẳng.

Cho hỗn hợp gồm 4,6 gam A và 6,0 gam B tác dụng hết với kim loại Na thu được 2,24 lít khí H2 (đktc). Công thức phân tử của A và B là: A. HCOOH và CH3COOH.

B. CH3COOH và C2H5COOH.

C. C2H5COOH và C3H7COOH.

D. C3H7COOH và C4H9COOH. Hướng dẫn:

̅= nH2 = 0,1 (mol)  naxit = 0,2  M

4,6 + 6 0,2

= 53

Mà đây là 2 axit no, đơn chức, mạch hở, kế tiếp nhau  2 axit đó là HCOOH và CH3COOH.  Đáp án A.

Ví dụ 2.

Trung hòa 10,4 gam axit cacboxylic X bằng dung dịch NaOH thu được

14,8 gam muối. Công thức của X là A. C2H5COOH.

B. HOOC-CH2-COOH.

C. HOOC-COOH.

D. C3H7COOH. Hướng dẫn:

Số mol nhóm COOH =

14,8 − 10,4

- Nếu X đơn chức: MX =

22 10,4 0,2

= 0,2 (mol)

= 52 (g/mol)  Loại

92

- Nếu X hai chức: MX =

10,4 0,1

= 104 (g/mol)  R = 104 – 90 = 14 (-CH2-)

 X là HOOC-CH2-COOH  Đáp án B.

Ví dụ 3.

X là hỗn hợp hai axit hữu cơ. Để trung hòa 0,5 mol X cần vừa đủ 0,7 mol

NaOH. Đâu là phát biểu đúng khi nói về X? A. Gồm hai axit cùng dãy đồng đẳng.

B. Gồm một axit no, một axit chưa no.

C. Gồm một axit đơn chức, một axit đa chức.

D. Gồm một axit đơn chức no, một axit chưa no có một nối đôi C = C. Hướng dẫn: Vì

nX naxit

=

Ví dụ 4.

0,5 0,7

=

5 7

 Đáp án C.

Cho 3,6 gam axit cacboxylic no, đơn chức tác dụng hoàn toàn với 500ml

dung dịch gồm KOH 0,12M và NaOH 0,12M. Cô cạn dung dịch thu được 8,28 gam hỗn hợp chất rắn khan. Công thức phân tử của X là A. C2H5COOH.

B. CH3COOH.

C. HCOOH. Hướng dẫn:

Axit cacboxylic no, đơn chức: CnH2n + 1COOH hay RCOOH nNaOH bđ = nKOH bđ = 0,12.0,5 = 0,06 (mol) RCOOH + KOH ⎯ ⎯→ RCOOK + H2O RCOOH + NaOH ⎯ ⎯→ RCOOK + H2O Áp dụng định luật bảo toàn khối lượng, ta có: mH2O = mx + mKOH + mNaOH – mrắn = 3,6 + 0,06.56 + 0,06.40 – 8,28 = 1,08 (gam).  n H2 O =

1,08 18

= 0,06 (mol) < nKOH + nNaOH

 X phản ứng hết và nx = 0,06 (mol)

93

D. C3H7COOH.

MX = R + 45 =

3,6 0,06

= 60 → R = 15 (CH3)  X là CH3COOH

 Đáp án B.

Ví dụ 5.

Đốt cháy hoàn toàn a mol axit hữu cơ Y thu được 2a mol CO2. Mặt khác

để trung hòa a mol Y cần vừa đủ 2a mol NaOH. Công thức cấu tạo thu gọn của Y là A. HOOC-CH2-CH2-COOH.

B. C2H5COOH.

C. CH3COOH.

D. HOOC-COOH. Hướng dẫn:

Số nguyên tử cacbon của Y =

nCO2 nY

=

2a 2

= 2.

Vì a mol Y tác dụng vừa đủ với 2a mol NaOH nên Y chứa 2 nhóm -COOH. Vậy Y là HOOC-COOH.  Đáp án D.

Ví dụ 6.

Để trung hòa 6,72 gam một axit cacboxylic Y (no, đơn chức), cần dùng

200 gam dung dịch NaOH 2,24%. Công thức của Y là A. C2H5COOH.

B. CH3COOH.

C. C3H7COOH.

D. HCOOH.

Hướng dẫn: Ta có: mNaOH = 200.2,24% = 4,48 (gam)  nNaOH = 0,112 (mol) Phương trình hóa học:

RCOOH + NaOH ⎯ ⎯→ RCOONa + H2O 0,112 ← 0,112

 MRCOOH =

6,72 0,112

= 60  R = 15 (CH3)  Axit Y là CH3COOH

 Đáp án B.

Ví dụ 7.

Cho 5,76 gam axit hữu cơ đơn chức, mạch hở tác dụng hết với CaCO3

thu được 7,28 gam muối của axit hữu cơ. Công thức cấu tạo thu gọn của axit là A. HCOOH.

B. CH3COOH.

C. C2H5COOH. Hướng dẫn:

Gọi công thức của axit đơn chức là RCOOH.

94

D. C2H3COOH.

2RCOOH + CaCO3 ⎯ ⎯→ (RCOO)2Ca + CO2 + H2O Dựa vào phương trình phản ứng, ta thấy: 2 mol RCOOH → 1 mol (RCOO)2Ca khối lượng tăng 40 – 2 = 38 (gam) X mol RCOOH → 0,5x mol (RCOO)2Ca khối lượng tăng 7,28 – 5,76 = 1,52 (gam)  x=

1,52.2 38

5,76

= 0,08 (mol)  MRCOOH = = 72  R = 72 – 45 = 27 (C2H3) 0,08

Vậy công thức cấu tạo thu gọn của axit là C2H3COOH.  Đáp án D.

Ví dụ 8.

Cho 3,6 gam axit hữu cơ đơn chức A tác dụng với 50ml dung dịch

Na2CO3 0,6M thu được 0,448 lít CO2 (đktc). Tên gọi của A là A. axit fumaric.

B. axit maleic.

C. axit acrylic.

D. axit meta acrylic.

Hướng dẫn:

nCO2 = 0,02 (mol); nNa2CO3 = 0,05.0,6 = 0,03 (mol) Phương trình hóa học: RCOOH + Na2CO3 ⎯ ⎯→ RCOONa + NaHCO3 0,03

←

0,03

RCOOH + NaHCO3 ⎯ ⎯→ RCOONa + CO2 + H2O ←

0,02  naxit = 0,05 (mol)  Maxit =

3,6 0,05

0,02

= 72

Vậy axit đó là axit acrylic  Đáp án C. ❖ Dạng 6: Phản ứng este hóa axit cacboxylic.

Phương pháp giải Phản ứng este hóa với ancol là phản ứng quan trọng của axit cacboxylic.

- Phương trình phản ứng tổng quát: ⎯→ Ry(COO)xy R'x + xyH2O (xúc tác H2SO4, t0) R(COOH)x + R'(OH)y 

- Nếu axit cacboxylic và ancol tham gia phản ứng đều thuộc loại đơn chức (hay gặp) thì phản ứng có phương trình dạng:

95

RCOOH + R'OH  ⎯→ RCOOH + H2O (xúc tác H2SO4, t0) - H2SO4 đặc trong phản ứng này ngoài vai trò là xúc tác của phản ứng còn làm nhiệm vụ hút nước.

- Vì phản ứng este hóa là phản ứng thuận nghịch nên các bài toán liên quan đến phản ứng này thường gắn với yếu tố hiệu suất phản ứng. Vì vậy để giải quyết tốt bài tập về phản ứng este hóa, người làm phải có kĩ năng giải quyết các bài tập có yếu tố hiệu suất. ➢ Ví dụ minh họa.

Ví dụ 1.

Cho 3 gam axit axetic phản ứng với 2,5 gam ancol etylic (xúc tác H2SO4

đặc, t0) thì thu được 3,3 gam este. Hiệu suất phản ứng este hóa là A. 70,2%.

B. 77,27%.

C. 75%.

D.80%.

Hướng dẫn: naxit =

Ta có:

3 60

= 0,05 (mol) < nancol =

Phương trình phản ứng:

2,5 46

 Tính toán theo axit

CH3COOH + C2H5OH  ⎯→ CH3COOC2H5 + H2O →

0,05

0,05

 meste lý thuyết = 0,05.88 = 4,4 (gam)  Hiệu suất của phản ứng este hóa là H =

3,3

.100% = 75%

4,4

 Đáp án C.

Ví dụ 2.

Đun nóng 6,0 gam CH3COOH với 6,0 gam C2H5OH (có H2SO4 làm xúc

tác, hiệu suất phản ứng bằng 50%). Khối lượng este tạo thành là A. 6,0 gam.

B. 4,4 gam.

C. 8,8 gam.

Hướng dẫn:

nCH3 COOH =

6 60

nC2 H5OH =

= 0,1 (mol);

6 46

= 0,13 (mol)

Do naxit < nancol nên tính theo axit CH3COOH + C2H5OH ⎯ ⎯→ CH3COOC2H5 + H2O 0,1

→

0,1

96

D. 5,2 gam.

 meste = 0,1.88.

50 100

= 4,4 (gam)

 Đáp án B.

Ví dụ 3.

Cho 6,6 gam axit axetic phản ứng với hỗn hợp gồm 4,04 gam ancol

metylic và ancol etylic với tỉ lệ 2 : 3 về số mol (xúc tác H2SO4 đặc, t0) thì thu được a gam hỗn hợp este. Hiệu suất chung là 60%. Giá trị của a là A. 4,944.

B. 5,103.

C. 4,440.

D. 8,800.

Hướng dẫn: ̅OH Gọi công thức chung của ancol là R MR̅OH =

Ta có:

2.32 + 3.46 5

naxit = 0,11 (mol) > nancol =

̅ = 40,4 – 17 = 23,4 = 40,4  R

4,04 40,4

= 0,1 (mol)  Tính theo ancol

̅OH  ̅ + H2 O CH3COOH + R ⎯→ CH3COOR neste = 0,1.60% = 0,06 (mol)  meste = 0,06(59 + 23,4) = 4,944 (gam)  Đáp án A.

Ví dụ 4.

Chia a gam axit axetic thành hai phần bằng nhau:

- Phần 1: Trung hòa vừa đủ bởi 0,5 lít dung dịch NaOH 0,4M. - Phần 2: Thực hiện phản ứng este hóa với ancol etylic thu được m gam este (giả sử hiệu suất phản ứng là 100%).

Vậy m có giá trị là A. 16,7 gam.

B. 17,6 gam.

C. 16,8 gam.

D. 18,6 gam.

Hướng dẫn: Số mol axit axetic trong mỗi phần là: 0,5.0,4 = 0,2 (mol) neste = 0,2  m = 0,2.88 = 17,6 (gam)  Đáp án B.

Ví dụ 5.

Hỗn hợp X gồm axit HCOOH và axit CH3COOH (tỉ lệ mol 1:1). Lấy 5,3

gam hỗn hợp X tác dụng với 5,75 gam C2H5OH (có xúc tác H2SO4 đặc) thu được m gam hỗn hợp este (hiệu suất của các phản ứng este hoá đều bằng 80%). Giá trị của m là

97

A. 10,12 gam.

B. 6,48 gam.

C. 8,10 gam.

D. 16,20 gam.

Hướng dẫn: Vì số mol ancol lớn hơn số mol 2 axit nên ancol dư.

Số mol ancol pư = số mol 2 axit = 0,1 mol. Áp dụng định luật bảo toàn khối lượng có: mancol + m axit = mnước + meste  0,1.46 + 5,3 = meste + 0,1.18  meste = 8,10 (gam)

Vì H = 80% nên meste thu được = 8,10.0,8 = 6,48 gam.  Đáp án B.

❖ Dạng 7: Phản ứng liên quan đến tính chất riêng của axit cacboxylic.

Phương pháp giải Một số điều cần lưu ý khi giải bài tập liên quan đến đến tính chất riêng của một số axit cacboxylic: + Đối với những axit không no thì ngoài tính chất của axit còn có tính chất không no của gốc hiđrocacbon như phản ứng cộng, trùng hợp, phản ứng với dung dịch KMnO4. + Đối với axit fomic thì ngoài tính chất của axit còn có tính chất của nhóm –CHO như phản ứng tráng gương, phản ứng với dung dịch nước brom, phản ứng với Cu(OH)2/ OH. HCOOH + 2AgNO3 + 4NH3 + H2O ⎯ ⎯→ (NH4)2CO3 + 2NH4NO3 + 2Ag↓ HCOOH + Br2 ⎯ ⎯→ CO2↑ + 2HBr ➢ Ví dụ minh họa.

Ví dụ 1.

A là axit cacboxylic đơn chức chưa no (1 nối đôi C=C). A tác dụng với

brom cho sản phẩm chứa 65,04% brom (theo khối lượng). Vậy A có công thức phân tử là A. C3H4O2.

B. C4H6O2.

C. C5H8O2.

98

D. C5H6O2.

Hướng dẫn: Đặt công thức của A là Cn H2n−2 O2 . A tác dụng với brom cho sản phẩm là Cn H2n−2 Br2 O2 Theo giả thiết ta có:

160 14n+30

=

65,04 100−65,04

 n = 4.

Vậy A có công thức phân tử là C4H6O2.  Đáp án B.

Ví dụ 2.

Hỗn hợp Z gồm hai axit cacboxylic đơn chức X và Y (MX > MY) có tổng

khối lượng là 8,2 gam. Cho Z tác dụng vừa đủ với dung dịch NaOH, thu được dung dịch chứa 11,5 gam muối. Mặt khác, nếu cho Z tác dụng với một lượng dư dung dịch AgNO3 trong NH3, thu được 21,6 gam Ag. Công thức và phần trăm khối lượng của X trong Z là: A. C3H5COOH và 54,88%.

B. C2H3COOH và 43,90%.

C. C2H5COOH và 56,10%.

D. HCOOH và 45,12%.

Hướng dẫn:

Theo giả thiết Z có khả năng phản ứng tráng gương, chứng tỏ trong Z có HCOOH (Y) và X là RCOOH. Phương trình phản ứng: – COOH + NaOH ⎯ ⎯→ – COONa + H2O (1) x

→

x

HCOOH + 2AgNO3 + 4NH3 + H2O ⎯ ⎯→ 2Ag + (NH4)2CO3 + 2NH4NO3 0,1

(2)

0,2

Theo (1) và giả thiết ta có: 67x – 45x = 11,5 – 8,2  x=0,15 (tổng số mol của hai axit).

Mặt khác: nAg = 0,2  nHCOOH = 0,1  nRCOOH = 0,15 – 0,1 = 0,05 mol.  0,1.46 + 0,05.(R + 45) = 8,2  R = 27 (C2H3-)

Vậy axit X là C2H3COOH (43,90%).  Đáp án B. 99

2.5.2.3. Một số bài tập tổng hợp chương “Anđehit – Xeton – Axit cacboxylic” Câu 1. Oxi hóa 4,0 gam ancol đơn chức X bằng O2 (xúc tác, to) thu được 5,6 gam hỗn hợp Y gồm anđehit, ancol dư và nước. Tên của X và hiệu suất phản ứng là A. Metanol, 75%.

B. Etanol, 75%.

C. Propan-1-ol, 80%.

D. Metanol, 80%.

Câu 2. Cho dung dịch CH3COOH 0,1M, Ka = 1,58.10-5. Sau khi thêm a gam CH3COOH vào 1 lít dung dịch trên thì độ điện li của axit giảm đi một nửa. Tính pH của dung dịch mới này (coi thể tích dung dịch thay đổi không đáng kể).

A. 1,6.

B. 2.

C. 2,6.

D. 2.8.

Câu 3. Hỗn hợp gồm 0,1 mol một axit cacboxylic đơn chức và 0,1 mol muối của axit đó với kim loại kiềm có tổng khối lượng là 15,8 gam. Tên của axit trên là A. axit etanoic.

B. axit propanoic.

C. axit butanoic.

D. axit metanoic.

Câu 4. Để điều chế 45,75 gam axit benzoic C6H5COOH, người ta đun 46 gam toluen với dung dịch KMnO4 đồng thời khuấy mạnh liên tục. Sau khi phản ứng kết thúc, khử KMnO4 còn dư, lọc bỏ MnO2 sinh ra, cô cạn nước, để nguội rồi axit hóa dung dịch bằng axit HCl thì thu được C6H5COOH. Hiệu suất toàn bộ quá trình là A. 60%.

B. 75%.

C. 99%.

D. 80%.

Câu 5. Trung hòa 5,48 gam hỗn hợp gồm axit axetic, phenol và axit benzoic cần dùng 600ml dung dịch NaOH 0,1M. Cô cạn dung dịch sau phản ứng thu được hỗn hợp chất rắn khan có khối lượng là A. 4,90 gam.

B. 6,84 gam.

C. 8,64 gam.

D. 6,80 gam.

Câu 6. Hai hợp chất hữu cơ X và Y là đồng đẳng kế tiếp, đều tác dụng với Na và cả phản ứng tráng bạc. Biết phần trăm khối lượng oxi trong X, Y lần lượt là 53,33% và 43,24%. Công thức cấu tạo của X và Y tương ứng là: A. HO-CH2-CH2-CHO và HO-CH2-CH2-CH2-CHO. B. HO-CH(CH3)-CHO và HOOC-CH2-CHO. C. HO-CH2-CHO và HO-CH2-CH2-CHO. D. HCOOCH3 và HCOOCH2-CH3.

100

Câu 7. Cho 16,4 gam hỗn hợp X gồm hai axit cacboxylic là đồng đẳng kế tiếp nhau phản ứng hoàn toàn với 200ml dung dịch NaOH 1M và KOH 1M thu được dung dịch Y. Cô cạn dung dịch Y thu được 31,1 gam hỗn hợp chất rắn khan. Công thức của hai axit trong X là: A. C2H4O2 và C3H4O2.

B. C2H4O2 và C3H6O2.

C. C3H4O2 và C4H6O2.

D. C3H6O2 và C4H8O2.

Câu 8. Hóa hơi 8,64 gam hỗn hợp một axit no, đơn chức, mạch hở X và một axit no, đa chức Y (có mạch cacbon hở, không phân nhánh) thu được một thể tích hơi bằng thể tích của 2,8 gam N2 (đo trong cùng điều kiện t0, P). Đốt cháy hoàn toàn 8,64 gam hỗn hợp hai axit trên thu được 11,44 gam CO2. Phần trăm khối lượng của X trong hỗn hợp ban đầu là A. 65,15%.

B. 72,22%.

C. 35,25%.

D. 27,78%.

Câu 9. Cho m gam hỗn hợp M gồm hai axit X, Y (Y nhiều hơn X một nhóm -COOH) phản ứng hết với dung dịch NaOH tạo ra (m + 8,8) gam muối. Nếu cho toàn bộ lượng M trên tác dụng với lượng dư dung dịch AgNO3 trong NH3, sau phản ứng kết thúc thu được 43,2 gam Ag và 13,8 gam muối amoni của axit hữu cơ. Công thức của Y và giá trị của m lần lượt là: A. HOOC-CH2-COOH và 19,6.

B. HOOC-COOH và 18,2.

C. HOOC-COOH và 27,2.

D. HOOC-CH2-COOH và 30,0.

Câu 10. Cho m gam hỗn hợp X gồm axit axetic, axit benzoic, axit ađipic, axit oxalic tác dụng với dung dịch NaOH thu được a gam muối. Cũng cho m gam hỗn hợp X nói trên tác dụng tác dụng với Ca(OH)2 vừa đủ thu được b gam muối. Biểu thức liên hệ giữa m, a và b là A. 3m = 22b – 19a.

B. 9m = 20a – 11b.

C. 3m = 11b – 10a.

D. 8m = 19a – 11b.

Câu 11. Cho 4,2 gam anđehit A mạch hở phản ứng với lượng dư AgNO3 trong NH3.

Toàn bộ lượng Ag thu được hòa tan hết trong HNO3 đặc, nóng, dư thu được 3,792 lít

101

NO2 ở 27℃ và 740 mmHg. Biết tỉ khối của A so với N2 nhỏ hơn 4. Công thức cấu tạo của A là A. CH3CH2CHO.

B. CH2=CHCHO.

C. CH2=CHCH2CHO.

D. HOC-CH=CH-CHO.

Câu 12. Đốt cháy hoàn toàn a mol một anđehit X (mạch hở) tạo ra b mol CO2 và c mol H2O (biết b = a+ c). Trong phản ứng tráng gương một phân tử anđehit chỉ cho 2 electron. X thuộc dãy đồng đẳng anđehit A. không no, có một nối đôi đơn chức.

B. no, đơn chức.

C. không no, có một nối đôi, hai chức.

D. no, hai chức.

Câu 13. Đốt cháy hoàn toàn 13,36 gam hỗn hợp X gồm axit metacrylic, axit ađipic, axit axetic và glixerol (trong đó số mol axit metacrylic bằng số mol axit axetic) bằng O2 dư, thu được hỗn hợp Y gồm khí và hơi. Dẫn Y vào dung dịch chứa 0,38 mol Ba(OH)2 thu được 49,25 gam kết tủa và dung dịch Z. Đun nóng Z lại xuất hiện kết tủa.

Cho 13,36 gam hỗn hợp X tác dụng với 140ml dung dịch KOH 1M, sau khi các phản ứng xảy ra hoàn toàn, cô cạn dung dịch thu được chất rắn khan có khối lượng là A. 19,04 gam.

B. 18,68 gam.

C. 14,44 gam.

D. 13,32 gam.

Câu 14. Biết X là axit cacboxylic đơn chức, Y là ancol no, cả hai chất đều mạch hở, có cùng số nguyên tử cacbon. Đốt cháy hoàn toàn 0,4 mol hỗn hợp gồm X và Y (trong đó số mol của X lớn hơn số mol của Y) cần vừa đủ 30,24 lít khí O2, thu được 26,88 lít khí CO2 và 19,8 gam H2O. Biết thể tích các khí đo ở điều kiện tiêu chuẩn. Khối lượng Y trong 0,4 mol hỗn hợp trên là A. 17,7 gam.

B. 9,0 gam.

C. 11,4 gam.

D. 19,0 gam.

Câu 15. Oxi hóa nhẹ 3,2 gam ancol metylic thu được sản phẩm gồm anđeit, axit, ancol dư và nước trong đó số mol anđehit gấp ba lần số mol axit. Đem thực hiện phản ứng tráng gương hoàn toàn hỗ hợp này bằng dung dịch AgNO3/NH3 dư thu được 15,12 gam Ag. Hiệu suất phản ứng oxi hóa ancol là A. 40%.

B. 30%.

C. 56%.

102

D. 10%.

Câu 16. Hỗn hợp X gồm 0,01 mol HCOONa và a mol muối natri của hai axit no, đơn chức, mạch hở là đồng đẳng kế tiếp. Đốt cháy hỗn hợp X và cho sản phẩm cháy (CO2, hơi nước) lần lượt qua bình 1 đựng H2SO4 đặc, bình 2 đựng KOH thấy khối lượng bình 2 tăng nhiều hơn bình 1 là 3,51 gam. Phần chất rắn Y còn lại sau khi đốt là Na2CO3 cân nặng 2,65 gam. Công thức phân tử của hai muối natri là: A. C3H7COONa và C4H9COONa.

B. CH3COONa và C3H7COONa.

C. C2H5COONa và C3H7COONa.

D. CH3COONa và C2H5COONa.

Câu 17. Hỗn hợp X gồm axit Y đơn chức và axit Z hai chức (Y, Z có cùng số nguyên tử cacbon). Chia X thành hai phần bằng nhau. Cho phần 1 tác dụng hết với Na, sinh ra 4,48 lít khí H2 (ở đktc). Đốt cháy hoàn toàn phần 2, sinh ra 26,4 gam CO2. Công thức cấu tạo thu gọn và phần trăm về khối lượng của Z trong hỗn hợp X lần lượt là: A. HOOC-CH2-COOH và 70,87%.

B. HOOC-CH2-COOH và 54,88%.

C. HOOC-COOH và 60,00%.

D. HOOC-COOH và 42,86%.

Câu 18. Cho dung dịch chứa m gam hỗn hợp gồm phenol (C6H5OH) và axit axetic tác dụng vừa đủ với nước brom, thu được dung dịch X và 33,1 gam kết tủa 2,4,6tribromphenol. Trung hòa hoàn toàn X cần vừa đủ 500ml dung dịch NaOH 1M. Giá trị của m là A. 33,4.

B. 21,4.

C. 24,8.

D. 39,4.

Câu 19. Cho 1g axit axetic vào ống nghiệm thứ nhất và 1g axit fomic vào ống nghiệm thứ 2, sau đó cho vào cả 2 ống nghiệm trên một lượng dư bột CaCO3. Khi phản ứng xảy ra hoàn toàn thì thể tích CO2 thu được ở cùng nhiệt độ và áp xuất là A. 2 ống bằng nhau.

B. Ống 1 nhiều hơn ống 2.

C. Ống 2 nhiều hơn ống 1.

D. Cả 2 ống đều nhiều hơn 22,4 lít (đktc).

Câu 20. Tính khối lượng axit axetic chứa trong giấm ăn thu được khí cho lên men 0,5 lít ancol etylic 80, biết khối lượng riêng của ancol etylic nguyên chất là 0,8 g/ml và giả sử phản ứng lên men đạt hiệu suất 100%.

A. 0,0417 gam.

B. 41,739 gam.

C. 0,0834 gam.

103

D. 83,74 gam.

HĆ°áť&#x203A;ng dẍn: Câu 1. Ä?ĂĄp ĂĄn Ä&#x2018;Ăşng lĂ D. PhĆ°ĆĄng trĂŹnh hĂła háť?c: 2RCH2OH + O2 â&#x17D;Ż â&#x17D;Żâ&#x2020;&#x2019; 2RCHO + 2H2O Ta cĂł mO2 = 5,6 â&#x20AC;&#x201C; 4,0 = 1,6 gam ď&#x192;&#x17E; nO2 =

1,6 32

= 0,05 (mol)

Váş­y sáť&#x2018; mol ancol phản ᝊng lĂ 0,1 (mol). Gáť&#x2030;a sáť­ ancol dĆ° x mol, ta cĂł: Mancol =

40 0,1+x

nancol =

4,0 32

< 40 ď&#x192;&#x17E; Ancol Ä&#x2018;Ăł lĂ CH3OH (metanol) 0,1

= 0,125 (mol) ď&#x192;&#x17E; Hiáť&#x2021;u suẼt phản ᝊng lĂ H = . 100 = 80% 0,125

Câu 2. Ä?ĂĄp ĂĄn Ä&#x2018;Ăşng lĂ C. Ta cĂł Ka = 1,58.10-5, Ca = 0,1M Ka

đ?&#x203A;ź=â&#x2C6;&#x161;

Ca

ď&#x192;&#x17E; đ?&#x203A;ź ban Ä&#x2018;ầu = 0,01257 nĂŞn náşżu đ?&#x203A;ź giảm Ä&#x2018;i máť&#x2122;t náť­a thĂŹ đ?&#x203A;ź máť&#x203A;i = 6,285.10-3

ď&#x192;&#x17E; Ca máť&#x203A;i = 0,4M ď&#x192;&#x17E; [H+] = â&#x2C6;&#x161;K a Ca = 2,5.10-3 ď&#x192;&#x17E; pH = 2,6

Câu 3. Ä?ĂĄp ĂĄn Ä&#x2018;Ăşng lĂ A. Ta cĂł:

mRCOOH + mRCOOM = 15,8

ď&#x192;&#x17E; (R + 45)0,1 + (R + 44 + M)0,1 = 15,8 ď&#x192;&#x17E; 0,2R + 0,1M = 6,9 ď&#x192;&#x17E; 2R + M = 69

Ta có bảng sau: R

H(1)

CH3(15)

M

67

39(K)

Káşżt luáş­n

Loấi

Nháş­n

ď&#x192;&#x17E; Axit CH3COOH (axit axetic)

Câu 4. Ä?ĂĄp ĂĄn Ä&#x2018;Ăşng lĂ B. nC6H5COOH = 0,375 (mol); ntoluen = 0,5 (mol) Hiáť&#x2021;u suẼt toĂ n báť&#x2122; quĂĄ trĂŹnh lĂ :

H=

0,375 0.5

.100 = 75%

Câu 5. Ä?ĂĄp ĂĄn Ä&#x2018;Ăşng lĂ D. Ä?ạt cĂ´ng thᝊc chung cᝧa háť&#x2014;n hᝣp lĂ RH 104

RH + NaOH ⎯ ⎯→ RNa + H2O 0,06

→

0,06

Bảo toàn khối lượng:

mchất rắn = mRNa = mRH + mNaOH – mH2O = 5,48 + 40.0,06 – 18.0,06 = 6,8 (gam)

Câu 6. Đáp án đúng là C. * Cách 1: - Tác dụng với Na: Phải có nhóm -COOH hoặc -OH  Loại D. - X, Y là đồng đẳng  Loại B. - Từ các đáp án A, D và khái niệm đồng đẳng, ta có: 32 14n+32

>

32 14(n+1)+32

 % mO (trong X) =

=

32 14n+48

32 14n+32

=

53,33 100

 n=2

 Y là HO-CH2-CH2-CHO và X là HO-CH2-CHO

* Cách 2: Chỉ còn phương án A và C, ta chỉ cần thử nghiệm để loại trừ.

- Xét A: % mO (trong X) =

32 88

= 36,36% < 53,33%  Loại A

Câu 7. Đáp án đúng là B. nNaOH = nKOH = 0,2 (mol)

Ta có:

Axit + bazo ⎯ ⎯→ chất rắn + H2O Áp dụng định luật bảo toàn khối lượng: mH2O = maxit + mbazo - mchất rắn = 16,4 + 0,2(56 + 40) – 31,1 = 4,5 (gam)  n H2 O =

4,5 18

= 0,25 (mol)  naxit = nH2O = 0,25 (mol) (axit đơn chức)

̅ axit = 16,4 = 65,6  Công thức hai axit là C2H4O2 và C3H6O2. M 0,25

Câu 8. Đáp án đúng là D. Gọi công thức của X và Y lần lượt là CnH2nO2 (n ≥ 1) và CmH2m – 2O4 (m ≥ 2) Gọi số mol của X và Y lần lượt là x và y

105

Ta có:

nhỗn hợp = nN2 =

2,8 28

= 0,1 (mol);

nCO2 =

11,4 44

= 0,26 (mol)

Ta có: x + y = 0,1

(1)

(14n + 32).x + (14m + 62).y = 8,64  14(nx + my) + 32x + 62y = 8,64

(2)

nCO2 = nx + my = 0,26

(3)

Từ (1) (2) (3)  x = 0,04; y = 0,06 Thay vào (3)  0,04n + 0,06m = 0,26  2n + 3m =13  m = 3, n = 2 Vậy 2 axit là C2H4O2 (0,04 mol) và C3H4O4 (0,06 mol)  %mX/hh =

0,04.60 8,64

.100% = 27,78%

Câu 9. Đáp án đúng là A. Ta có:

nAg =

43,2 108

= 0,4 (mol)

Vì M có phản ứng tráng bạc  X là axit HCOOH; Y là R(COOH)2 Gọi x, y lần lượt là số mol của HCOOH và R(COOH)2 HCOOH + 2AgNO3 + 4NH3 + H2O ⎯ ⎯→ (NH4)2CO3 + 2NH4NO3 + 2Ag 0,2

←

 x = 0,2 (mol)

(1)

0,4

R(COOH)2 + 2NH3 ⎯ ⎯→ R(COONH4)2 y

y

 (R + 124).y = 13,8

(2)

HCOOH + NaOH ⎯ ⎯→ HCOONa + H2O 0,2

→

0,2

R(COOH)2 + NaOH ⎯ ⎯→ R(COONa)2 + 2H2O y Ta có:

→

y

mtăng = 0,2.(23-1) + 2y.(23-1) = 8,8  y = 0,1

Thay vào (2), ta được R = 14 (CH2) Vậy Y là HOOC-CH2-COOH  m = 0,2.46 + 0,1.104 = 19,6 (gam)

106

Câu 10. Đáp án đúng là A. Gọi x là số mol OH- trong dung dịch nH2 O = nOH− = x

Ta có:

Bảo toàn khối lượng: Mặt khác:

m + 40x = a + 18x

 a – m = 22x

x

m + .(40 + 34) = b + 18x  b – m = 19x 2

(1) (2)

Từ (1) (2)  3m = 22b – 19a Câu 11. Đáp án đúng là B. nNO2 =

Ta có:

740 .3,792 760

0,082.(27+273)

R(CHO)Z 0,075

⎯ ⎯→ 2z Ag

←

z

= 0,15 mol

0,15

Ag + 2HNO3 ⎯ ⎯→ AgNO3 + NO2↑ + H2O ←

0,15  MR(CHO)Z =

4,2.z 0,075

0,15

= 56z < 28.4  z < 2  z = 1

 A là RCHO  R + 29 = 56  R = 27  CH2=CHCHO

Câu 12. Đáp án đúng là A. Đặt công thức của anđehit là CnH2n + 2 – 2k – x(CHO)x Phản ứng cháy: CnH2n + 2 – 2k – x(CHO)x +

3n+3−k−x 2

O2 ⎯ ⎯→ (n + 1) CO2 + (n + 1 - k) H2O

a (mol)

(n + 1)a

(n + 1 - k)a

Vì nCO2 = nX + nH2O → a(n + 1) = a + a(n + 1 - k)  k = 1  Vậy anđehit chứa một nối đôi.

Vì anđehit chỉ cho 2 electron khi tác dụng với AgNO3/NH3 nên anđehit chỉ chứa một nhóm chức -CHO.

107

Câu 13. Ä?ĂĄp ĂĄn Ä&#x2018;Ăşng lĂ C. X gáť&#x201C;m: a mol axit metacrylic (C4H6O2), a mol axit axetic (C2H4O2), b mol axit aÄ&#x2018;ipic (C6H10O4), c mol glixerol (C3H8O3).

- Ä?áť&#x2018;t chĂĄy X: Ba(OH)2 (0,38 mol), BaCO3 (0,25 mol); Ä?un nĂłng Z cĂł káşżt tᝧa. nâ&#x2020;&#x201C; = 2nBa(OH)2 - nCO2 ď&#x192;&#x17E;

nCO2 = 0,76 â&#x20AC;&#x201C; 0,25 = 0,51

ď&#x192;&#x17E; 6a + 6b + 3c = 6(a + b) + 3c = 0,51

(1)

Ta cĂł: mX = 146a + 146b + 92c = 146(a + b) + 92c = 13,36

(2)

Giải (1) (2): (a + b) = 0,06 mol vĂ c = 0,05 mol - X tĂĄc d᝼ng váť&#x203A;i KOH (0,14 mol) Táť&#x2022;ng sáť&#x2018; mol nhĂłm COOH = 2(a + b) = 0,12 mol â&#x2020;&#x2019; H2O (0,12 mol); KOHdĆ° (0,02 mol) SĆĄ Ä&#x2018;áť&#x201C;:

+ KOH â?&#x; â&#x17D;Ż â&#x17D;Żâ&#x2020;&#x2019;

â?&#x; X 13,36g

0,14 mol

Rắn â?&#x;

+â?&#x; C3 H5 OH + H â?&#x; 2O

muáť&#x2018;i+KOH dĆ°

0,05 mol

0,12 mol

Bảo toĂ n kháť&#x2018;i lưᝣng: mrắn = 13,36 + 56.0,14 â&#x2C6;&#x2019; 0,05.92 â&#x2C6;&#x2019; 0,12.18 = 14,44 gam. â?&#x; â?&#x; â?&#x; â?&#x; mX

mKOH

C3 H8 O3

H2 O

Câu 14. Ä?ĂĄp ĂĄn Ä&#x2018;Ăşng lĂ C. X gáť&#x201C;m: Cn H2nâ&#x2C6;&#x2019;2Ď&#x20AC; O2 (x mol);

CnH2n + 2Oz (y mol)

Ta cĂł: nO2 = 1,35 (mol), nCO2 = 1,2 (mol), nH2O = 1,1 (mol), nháť&#x2014;n hᝣp = (x + y) = 0,4 (mol) (1) Bảo toĂ n oxi: (2x + z.y) = 2.1,2 + 1,1 â&#x20AC;&#x201C; 2.1,35 = 0,8 (mol)

(2)

Tᝍ (1) (2) ď&#x192;&#x17E; 2y = zy ď&#x192;&#x17E; z = 2 ď&#x192;&#x17E; Y: CnH2n + 2O2 Sáť&#x2018; C = n =

1,2 4

= 3 ď&#x192;&#x17E; X: C3 H6â&#x2C6;&#x2019;2Ď&#x20AC; O2 vĂ Y: C3H8O2

nH2 O = 4y + (3- đ?&#x153;&#x2039;)x = 1,1 ď&#x192;&#x203A; 3(x + y) + (y - đ?&#x153;&#x2039;đ?&#x2018;Ľ) = 1,1 ď&#x192;&#x17E; (đ?&#x153;&#x2039;đ?&#x2018;Ľ â&#x2C6;&#x2019; đ?&#x2018;Ś) = 0,1 ď&#x192;&#x17E; y = đ?&#x153;&#x2039;x â&#x20AC;&#x201C; 0,1

(3)

Biáť&#x2021;n luáş­n: xĂŠt (3) - Náşżu đ?&#x153;&#x2039; = 1 ď&#x192;&#x17E; y = x â&#x20AC;&#x201C; 0,1 > x

(4)

ď&#x192;&#x17E; Tháť?a mĂŁn Ä&#x2018;iáť u kiáť&#x2021;n sáť&#x2018; mol X láť&#x203A;n hĆĄn Y

108

Giải (1) (4), ta cĂł: x = 0,25 vĂ y = 0,15 ď&#x192;&#x17E; mY = 76.0,15 = 11,4 gam - Náşżu đ?&#x153;&#x2039; = 2 ď&#x192;&#x17E; y = 2x â&#x20AC;&#x201C; 0,1

(5)

Giải (1) (5), ta cĂł: x = 0,167 < y = 0,233 ď&#x192;&#x17E; Loấi Câu 15. Ä?ĂĄp ĂĄn Ä&#x2018;Ăşng lĂ A. PhĆ°ĆĄng trĂŹnh hĂła háť?c: 2CH3OH + O2 â&#x17D;Ż â&#x17D;Żâ&#x2020;&#x2019; 2HCHO + 2H2O 3a

3a

CH3OH + O2 â&#x17D;Ż â&#x17D;Żâ&#x2020;&#x2019; HCOOH + H2O a

a HCHO â&#x17D;Ż â&#x17D;Żâ&#x2020;&#x2019; 4Ag; HCOOH â&#x17D;Ż â&#x17D;Żâ&#x2020;&#x2019; 2Ag

Phản ᝊng trĂĄng bấc: ď&#x192;&#x17E; 14a =

15,12 108

= 0,14 (mol) ď&#x192;&#x17E; a = 0,01 (mol)

Hiáť&#x2021;u suẼt phản ᝊng oxi hĂła ancol lĂ H =

3a + a

0,04

0,1

0,1

.100 =

.100 = 40%

Câu 16. Ä?ĂĄp ĂĄn Ä&#x2018;Ăşng lĂ C. Gáť?i cĂ´ng thᝊc chung cᝧa hai muáť&#x2018;i natri cᝧa hai axit káşż tiáşżp lĂ CnH2n + 1COONa 2HCOONa + O2

â&#x17D;Ż â&#x17D;Żâ&#x2020;&#x2019; CO2 + H2O + Na2CO3

â&#x2020;&#x2019;

0,01

0,005

0,005

0,005

2CnH2n + 1COONa + (3n + 1)O2 â&#x17D;Ż â&#x17D;Żâ&#x2020;&#x2019; (2n + 1)CO2 + (2n + 1)H2O + Na2CO3 a

0,5a(2n + 1)

0,5a(2n + 1)

0,5a

mNa2CO3 = 106.(0,005 + 0,5a) = 2,65 ď&#x192;&#x17E; a = 0,04 (mol) mCO2 - mH2O = 44.[0,5a(2n + 1) + 0,005] â&#x20AC;&#x201C; 18.[0,5a(2n + 1) + 0,005] = 3,51 ď&#x192;&#x17E; n = 2,75 ď&#x192;&#x17E; 2 muáť&#x2018;i lĂ C2H5COONa vĂ C3H7COONa

Câu 17. Ä?ĂĄp ĂĄn Ä&#x2018;Ăşng lĂ D. Gáť?i a, b lần lưᝣt lĂ sáť&#x2018; mol cᝧa Y vĂ Z. Ta cĂł:

nH2 =

a 2

+b=

4,48 22,4

= 0,2 (mol)

109

(1)

Gọi n là số cacbon của Y và Z Bảo toàn số mol C: na + nb = nCO2 =

26,4 44

= 0,6 (mol)

Từ đáp án, chon n = 2 hoặc n = 3. * Nếu n = 2  2a + 2b = 0,6 (mol) Từ (1) (2)  a = 0,2;

b = 0,1

 mCH3 COOH = 60.0,2 = 12 (gam);  % mHOOC−COOH =

(2)

9

mHOOC−COOH = 90.0,1 = 9 (gam)

.100% = 42,86%  Đáp án D.

12 + 9

* Nếu n = 3  3a + 3b = 0,6 (mol) Từ (1) (3)  x = 0;

(3)

y = 0,2  Loại

Câu 18. Đáp án đúng là B. nC6 H2Br3 OH =

Ta có:

33,1 331

= 0,1 (mol);

nNaOH = 0,5 (mol)

C6H5OH + 3Br2 ⎯ ⎯→ C6H2Br3OH ↓ + 3HBr ←

0,1

0,1

→

0,3

Dung dịch X chứa CH3COOH và HBr HBr + NaOH ⎯ ⎯→ NaBr + H2O → 0,3

0,3

CH3COOH + NaOH ⎯ ⎯→ CH3COONa + H2O ←

0,2

(0,5 – 0,3)

 m = mC6H5OH + mCH3COOH = 94.0,1 + 60.0,2 = 21,4 (gam)

Câu 19. Đáp án đúng là C. Vì lượng CaCO3 cho vào là dư nên lượng CO2 sinh ra ở cả 2 ống đều tính theo axit 2CH3COOH + CaCO3 ⎯ ⎯→ (CH3COO)2Ca + H2O + CO2

- Ống 1: nCH3 COOH =

1 60

⎯→ (HCOO)2Ca + H2O + CO2 2HCOOH + CaCO3 ⎯

- Ống 2: nHCOOH =

(mol)

1 46

(mol)

110

Ta thấy tỉ lệ số mol giữa axit và CO2 ở 2 ống là như nhau (2:1), mà số mol axit ở ống 2 thì lớn hơn số mol axit ở ống 1  Thể tích CO2 thu được ở ống 2 sẽ nhiều hơn ống 1.

Câu 20. Đáp án đúng là B. Phương trình lên men: Ta có: Vancol = nancol =

3,2 46

8.0,5 100

C2H5OH + O2 ⎯mengiam ⎯⎯ ⎯→ CH3COOH + H2O

= 0,04 (lít) = 4 (ml)  mancol = V.D = 4.0,8 = 3,2 (gam)

= 0,069 (mol)  nCH3COOH = 0,069 (mol)

 mCH3 COOH = 0,069.90 = 41,739 (gam)

111

KẾT LUẬN Đối chiếu với mục đích, nhiệm vụ của đề tài, luận văn đã giải quyết được một số vấn đề lý luận và thực tiễn sau đây: ̵

Nghiên cứu cơ sở lí luận về tư duy, BTHH và mối quan hệ giữa tư duy và bài tập trong việc nâng cao hiệu quả dạy học hóa học ở trường phổ thông. Đồng thời, nghiên cứu cơ sở phân loại bài tập theo các mức độ tư duy và đã lựa chọn được cách phân loại bài tập theo ba mức độ phù hợp với thực tế HS ̵

THPT ở Việt Nam hiện nay. Đề xuất 7 nguyên tắc xây dựng hệ thống bài tập theo các mức độ tư duy gồm: • Hệ thống bài tập phải góp phần thực hiện mục tiêu môn học.

• Hệ thống bài tập phải đảm bảo tính chính xác, khoa học.

• Hệ thống bài tập phải đảm bảo tính hệ thống, đa dạng.

• Hệ thống bài tập phải khai thác được đặc trưng, bản chất hóa học.

• Hệ thống bài tập phải có tính bao quát về nội dung và phạm vi sử dụng.

• Hệ thống bài tập phải đảm bảo tính phân hóa và tính vừa sức.

• Hệ thống bài tập phải đảm bảo phù hợp với Chuẩn kiến thức kĩ năng. ̵

• Hệ thống bài tập được sắp xếp theo các mức độ tư duy từ thấp đến cao.

Nghiên cứu quy trình xây dựng hệ thống bài tập theo các mức độ tư duy, phù hợp theo Chuẩn kiến thức, kĩ năng gồm 6 bước: • Xác định mục đích của hệ thống bài tập.

• Xác định nội dung của hệ thống bài tập.

• Xác định loại bài tập, các kiểu bài tập.

• Thu thập thông tin để soạn hệ thống bài tập.

• Tiến hành soạn thảo.

• Tham khảo, trao đổi ý kiến với các chuyên gia, đồng nghiệp.

• Thực nghiệm, chỉnh sửa và bổ sung.

112

Lựa chọn và xây dựng được 190 bài tập tự luyện cho 2 chương “Dẫn xuất halohen – Ancol – Phenol” và chương “Anđehit – Xeton – Axit cacboxylic” lớp 11 chương trình cơ bản; đồng thời, hệ thống, sắp xếp các bài tập trong chương theo ba mức độ: biết, hiểu, và vận dụng.

Từ những kết quả đạt được của đề tài, tôi nhận thấy hệ thống câu hỏi có thể đáp ứng được việc kiểm tra đánh giá kiến thức phần HCHC có nhóm chức của HS lớp 11 THPT- chương trình cơ bản.

113

TÀI LIỆU THAM KHẢO 1. Bộ Giáo dục và Đào tạo (2005), Luật giáo dục.

2. Bộ Giáo dục và Đào tạo (2010), Hướng dẫn thực hiện Chuẩn kiến thức, kĩ năng môn hóa học lớp 11, NXB Giáo dục Việt Nam. 3. Bộ Giáo dục và Đào tạo (2007), Những vấn đề chung về đổi mới giáo dục Trung học phổ thông môn hóa học, NXB Giáo dục.

4. Bùi Thị Thu Hà (2009), Phát triển năng lực nhận thức và tư duy của HS thông qua hệ thống BTHH (phần hữu cơ - hóa học lớp 12 nâng cao), Luận văn thạc sĩ giáo dục học, Khoa Sư phạm, Trường Đại học Quốc gia Hà Nội.

5. Cao Cự Giác, Xây dựng một số dạng bài tập bồi dưỡng năng lực tư duy hóa học cho HS THPT, Tạp chí giáo dục, số 191 (kì 1 – 6/2008), tr.48-50.

6. Cao Cự Giác (2009), Thiết kế và sử dụng bài tập thực nghiệm trong dạy và học hóa học, NXB Giáo dục Việt Nam. 7. Dương Thiệu Tống (1995), Trắc nghiệm và đo lường thành quả học tập, Trường Đại học Tổng hợp TP.HCM. 8. Lê Văn Dũng (2001), Phát triển năng lực nhận thức và tư duy cho HS trung học phổ thông thông qua BTHH, Luận án tiến sĩ giáo dục học, Trường Đại học Sư phạm Hà Nội.

9. Lê Văn Năm, Sử dụng BTHH như một phương pháp để nâng cao hiệu quả dạy học ở trường phổ thông, Tạp chí giáo dục, số 190 (kì 2 – 5/2008), tr.40-41.

10. Nguyễn Chí Linh (2009), Sử dụng bài tập để phát triển tư duy, rèn trí thông minh cho HS trong dạy học hóa học ở trường THPT, Luận văn thạc sĩ giáo dục học, Trường Đại học Sư phạm TP. Hồ Chí Minh.

11. Nguyễn Cương (2007), Phương pháp dạy học hóa học ở trường phổ thông và đại học, NXB Giáo dục.

12. Nguyễn Ngọc Quang (1994), Lý luận dạy học hoá học tập 1, NXB Giáo dục.

114

13. Nguyễn Thị Sửu, Trần Trung Ninh, Nguyễn Thị Kim Thành (2009), Trắc nghiệm hóa học chọn lọc THPT, NXB Giáo dục Việt Nam. 14. Nguyễn Xuân Trường, Sử dụng bài tập trong dạy học hóa học ở trường phổ thông, NXB Đại học sư phạm.

15. Phạm Minh Hạc, Lê Khanh, Trần Trọng Thuỷ (1988), Tâm lý học - tập 1, NXB Giáo dục.

16. Phan Dũng (2006), Tư duy logic, biện chứng và hệ thống, Trung tâm sáng tạo khoa học – kĩ thuật, Trường Đại học Khoa học tự nhiên TPHCM. 17. Tiến Thành (2008), Phương pháp tư duy logic, NXB Văn hóa thông tin.

18. Trịnh Văn Biều (2003), Giảng dạy hóa học ở trường phổ thông, NXB Đại học Quốc gia TP. Hồ Chí Minh.

19. Vũ Anh Tuấn (2004), Xây dựng hệ thống BTHH nhằm rèn luyện tư duy trong việc bồi dưỡng HS giỏi hóa học ở trường trung học phổ thông, Luận án tiến sĩ khoa học giáo dục, Trường Đại học Sư phạm Hà Nội.

Các trang web: 20. http://hoahocngaynay.com/en/nghien-cuu-giang-day/hoa-hoc-nha-truong/303phat-trien-tu- duy-hoc-sinh-thong-qua-tu-duy.html 21. http://www.news.hoahoc.org 22. http://ngocbinh.dayhoahoc.com/?p=747 23. http://ngocbinh.dayhoahoc.com/?p=1265 24. http://ngocbinh.dayhoahoc.com/?p=1267 25. http://ngocbinh.dayhoahoc.com/?p=1323

115

PHỤ LỤC PHỤ LỤC 1 HỆ THỐNG BÀI TẬP CHƯƠNG DẪN XUẤT HALOGEN - ANCOL – PHENOL THEO CÁC MỨC ĐỘ TƯ DUY ➢

Bài tập ở mức độ biết

Câu 1. Công thức dãy đồng đẳng của ancol etylic là A. CnH2n + 2O.

B. ROH.

C. CnH2n + 1OH.

D. CnH2n +1O.

Câu 2. Tên quốc tế của hợp chất có công thức CH3CH(C2H5)CH(OH)CH3 là A. 4-etylpentan-2-ol.

B. 2-etyl butan-3-ol.

C. 3-etylhexan-5-ol.

D. 3-metylpentan-2-ol.

Câu 3. Bậc ancol của 2-metylbutan-2-ol là A. bậc 4.

B. bậc 1.

C. bậc 2.

D. bậc 3.

Câu 4. Các ancol được phân loại trên cơ sở A. số lượng nhóm OH. B. đặc điểm cấu tạo của gốc hiđrocacbon.

C. bậc của ancol.

D. bậc của cacbon liên kết với nhóm -OH. Câu 5. Các ancol (CH3)2CHOH; CH3CH2OH; (CH3)3COH có bậc ancol lần lượt là: A. 1, 2, 3.

B. 1, 3, 2.

C. 2, 1, 3.

D. 2, 3, 1.

Câu 6. Phát biểu nào dưới đây là đúng?

A. Hợp chất CH3CH2OH là ancol etylic.

B. Ancol là hợp chất hữu cơ trong phân tử chứa nhóm -OH. C. Hợp chất C6H5CH2OH là phenol.

D. Phenol là hợp chất hữu cơ trong phân tử chứa nhóm -OH liên kết trực tiếp với nguyên tử cacbon no.

Câu 7. Ancol etylic tan tốt trong nước và có nhiệt độ sôi cao hơn hẳn so với ankan và các dẫn xuất halogen có khối lượng phân tử xấp xỉ với nó vì

1

A. trong các hợp chất trên chỉ có ancol etylic tác dụng với Na. B. trong các hợp chất trên chỉ có ancol etylic có liên kết hiđro với nước.

C. trong các hợp chất trên chỉ có ancol etylic có liên kết hiđro liên phân tử.

D. B và C đều đúng.

Câu 8. Anken thích hợp để điều chế 3-etylpentan-3-ol bằng phản ứng hiđrat hóa là A. 3,3-đimetyl pent-2-en.

B. 3-etyl pent-2-en.

C. 3-etyl pent-1-en.

D. 3-etyl pent-3-en.

Câu 9. Một chai đựng ancol etylic có nhãn ghi 250 có nghĩa là A. cứ 100ml nước thì có 25ml ancol nguyên chất.

B. cứ 100 gam dung dịch thì có 25ml ancol nguyên chất.

C. cứ 100 gam dung dịch thì có 25 gam ancol nguyên chất.

D. cứ 75ml nước thì có 25ml ancol nguyên chất.

Câu 10. Đốt cháy một ancol X thu được nH2 O > nCO2 , kết luận nào sau đây là đúng nhất?

A. X là ancol no, mạch hở.

B. X là ankanđiol.

C. X là ankanol đơn chức.

D. X là ancol đơn chức mạch hở.

Câu 11. Dãy gồm các chất đều phản ứng với phenol là: A. nước brom, anđehit axetic, dung dịch NaOH. B. dung dịch NaCl, dung dịch NaOH, kim loại Na. C. nước brom, axit axetic, dung dịch NaOH. D. nước brom, anhiđrit axetic, dung dịch NaOH. Câu 12. Ảnh hưởng của nhóm –OH đến gốc C6H5– trong phân tử phenol thể hiện qua phản ứng giữa phenol với A. Na kim loại.

B. H2 (xt Ni/t°).

C. dung dịch NaOH.

D. nước Br2.

Câu 13. Trong số các phát biểu sau về phenol (C6H5OH) (1) Phenol tan ít trong nước nhưng tan nhiều trong dung dịch HCl. (2) Phenol có tính axit, dung dịch phenol không làm đổi màu quỳ tím.

2

(3) Phenol dùng để sản xuất keo dán, chất diệt nấm mốc.

(4) Phenol tham gia phản ứng thế brom và thế nitro dễ hơn benzen.

Các phát biểu đúng là: A. 1, 3, 4.

B. 1, 2, 3.

C. 2, 3, 4.

D. 1, 2, 4.

Câu 14. Phát biểu nào sau đây là đúng?

A. Khi đun nóng C2H5Br với dung dịch KOH chỉ thu được etilen.

B. Đun ancol etylic ở 140°C (xúc tác H2SO4 đặc) thu được đimetyl ete.

C. Dung dịch phenol làm phenolphtalein không màu chuyển thành màu hồng.

D. Dãy các chất: C2H5Cl, C2H5Br, C2H5I có nhiệt độ sôi tăng dần từ trái sang phải.

Câu 15. Cho các chất: (1) axit picric; (2) cumen; (3) xiclohexanol; (4) 1,2–đihiđroxi– 4–metylbenzen; (5) 4–metylphenol; (6) α–naphtol. Các chất thuộc loại phenol là A. (1), (3), (5), (6). B. (1), (4), (5), (6). C. (1), (2), (4), (5). D. (1), (2), (4), (6).

Câu 16. Cho dãy các chất: phenylamoni clorua, benzyl clorua, isopropyl clorua, m– crezol, ancol benzylic, natri phenolat, anlyl clorua. Số chất trong dãy tác dụng được với dung dịch NaOH loãng, đun nóng là A. 3.

B. 4.

C. 6.

D. 5.

Câu 17. Phát biểu nào sau đây là sai khi nói về phenol?

A. Dung dịch phenol không làm đổi màu quỳ tím.

B. Phenol tác dụng với nước brom tạo kết tủa.

C. Phenol thuộc loại ancol thơm, đơn chức.

D. Phenol ít tan trong nước lạnh nhưng lại tan nhiều trong nước nóng.

Câu 18. Số đồng phân cấu tạo ứng với công thức phân tử C8H10O, chứa vòng benzen, tác dụng được với Na, không tác dụng được với dung dịch NaOH là A. 3.

B. 5.

C. 6.

D. 4.

Câu 19. Ancol nào sau đây có số nguyên tử cacbon bằng số nhóm –OH? A. Propan–1,2–điol.

B. Glixerol.

C. Ancol benzylic.

D. Ancol etylic.

Câu 20. Cho dãy các hợp chất thơm: p–HO–CH2–C6H4–OH, p–HO–C6H4–COOC2H5, 3

p–HO–C6H4–COOH, p–HCOO–C6H4–OH, p–CH3O–C6H4–OH. Có bao nhiêu chất trong dãy thỏa mãn đồng thời 2 điều kiện sau? (a) Chỉ tác dụng với NaOH theo tỉ lệ mol 1:1. (b) Tác dụng được với Na (dư) tạo ra số mol H2 bằng số mol chất phản ứng.

A. 3. ➢

B. 4.

C. 1.

D. 2.

Bài tập ở mức độ hiểu

Câu 21. Một ancol no đơn chức có %H = 13,04% về khối lượng. CTPT của ancol là A. C6H5CH2OH.

B. CH3OH.

C. C2H5OH.

D. CH2=CHCH2OH.

Câu 22. Một ancol no đơn chức có %O = 50% về khối lượng. CTPT của ancol là A. C3H7OH.

B. CH3OH.

C. C6H5CH2OH.

D. CH2=CHCH2OH.

Câu 23. X là ancol mạch hở có chứa 1 liên kết đôi trong phân tử. Khối lượng phân tử của X nhỏ hơn 60. CTPT của X là A. C3H6O.

B. C2H4O.

C. C2H4(OH)2.

D. C3H6(OH)2.

Câu 24. A, B, D là 3 đồng phân có cùng công thức phân tử C3H8O. Biết A tác dụng với CuO đun nóng cho ra andehit, còn B cho ra xeton. Vậy D là A. ancol bậc III. B. chất có nhiệt độ sôi cao nhất.

C. chất có nhiệt độ sôi thấp nhất.

D. chất có khả năng tách nước tạo anken duy nhất.

Câu 25. Một chất X có CTPT là C4H8O. X làm mất màu nước brom, tác dụng với Na. Sản phẩm oxi hóa X bởi CuO không phải là anđehit. Tên thay thế của X là A. but-3-en-1-ol.

B. but-3-en-2-ol.

C. 2-metylpropenol.

D. but-1-ol.

Câu 26. X là hỗn hợp gồm hai anken (ở thể khí trong điều kiên thường). Hiđrat hóa X được hỗn hợp Y gồm 4 ancol (không có ancol bậc III). Hỗn hợp X gồm: A. Propen và but-1-en.

B. Etilen và propen.

C. Propen và but-2-en.

D. Propen và 2-metylpropen.

Câu 27. Cho sơ đồ chuyển hóa sau (mỗi mũi tên là một phương trình phản ứng): Tinh bột → X → Y → Z → metyl axetat. Các chất Y, Z trong sơ đồ trên lần lượt là: 4

A. CH3COOH, CH3OH.

B. C2H4, CH3COOH.

C. C2H5OH, CH3COOH.

D. CH3COOH, C2H5OH.

Câu 28. Cho sơ đồ chuyển hoá: Glucozơ → X → Y →CH3COOH. Hai chất X, Y trong sơ đồ trên lần lượt là: A. C2H5OH và CH=CH.

B. C2H5OH và CH3CHO.

C. CH3CHO và C2H5OH.

D. CH3CH(OH)COOH và CH3CHO.

Câu 29. Trong ancol X, oxi chiếm 26,667% về khối lượng. Đun nóng X với H2SO4 đặc thu được anken Y. Phân tử khối của Y bằng A. 56.

B. 70.

C. 28.

D. 42.

Câu 30. Cho các công thức phân tử của các anđehit sau: (1) C8H14O2

(2) C8H10O2

(3) C6H10O2

(4) C5H12O2

(5) C4H10O2

(6) C3H4O2

Dãy các công thức phân tử chỉ anđehit no, hai chức, mạch hở là: A. 1, 2, 5.

B. 2, 4, 6.

C. 4, 5, 6.

D. 1, 3, 6.

Câu 31. Thuốc thử để phân biệt etanol và phenol là A. quỳ tím.

B. dung dịch KMnO4.

C. dung dịch brom.

D. Cu(OH)2.

Câu 32. Đun nóng hỗn hợp 5 ancol no, đơn chức, mạch hở với H2SO4 đặc ở nhiệt độ thích hợp thì có thể thu được tối đa bao nhiêu ete?

A. 10.

B. 14.

C. 15.

D. 25.

Câu 33. Hiện tượng xảy ra khi cho quỳ tím vào dung dịch C6H5OK là A. quỳ chuyển màu đỏ.

B. quỳ chuyển màu xanh.

C. quỳ chuyển màu hồng.

D. quỳ không đổi màu.

Câu 34. Cho các đồng phân có công thức phân tử C7H8O (đều là dẫn xuất của benzen) lần lượt tác dụng với: Na, dung dịch NaOH, HBr (đun nóng). Số phản ứng hóa học xảy ra là A. 9.

B. 6.

C. 7.

5

D. 8.

Câu 35. X là hợp chất thơm có CTPT C7H8O khi cho X tác dụng với nước Br2 tạo ra sản phẩm Y có chứa 69,565% Br về khối lượng. Tên gọi của X là A. o-crezol.

B. m-crezol.

C. ancol benzylic.

D. p-crezol.

Câu 36. Từ butan, chất vô cơ và điều kiện phản ứng có đủ. Số phương trình phản ứng tối thiểu để điều chế glixerol là A. 5.

B. 4.

C. 7.

D. 6.

Câu 37. Cho các dẫn xuất halogen sau: (1) CH3CH2Cl;

(2) CH3CH=CHCl; (3) C6H5CH2Cl;

(4) C6H5Cl.

Thuỷ phân những chất nào sẽ thu được ancol?

A. (1), (2), (3).

B. (1), (3).

C. (1), (2), (4).

D. (1), (2), (3), (4).

Câu 38. Cho các chất: NaOH, C6H5ONa, CH3ONa, C2H5ONa. Sự sắp xếp tăng dần tính bazơ (từ trái qua phải) là: A. NaOH, C6H5ONa, CH3ONa, C2H5ONa. B. C6H5ONa, CH3ONa, C2H5ONa, NaOH. C. C6H5ONa, NaOH, CH3ONa, C2H5ONa. D. CH3ONa, C2H5ONa, C6H5ONa, NaOH. Câu 39. X có công thức phân tử là C8H10O. X tác dụng được với NaOH. X tác dụng với dd brom cho Y có công thức phân tử là C8H8OBr2. Hãy cho biết X có bao nhiêu công thức cấu tạo thỏa mãn?

A. 6.

B. 5.

C. 4.

D. 3.

Câu 40. Hợp chất X có chứa vòng benzen và có CTPT là C7H6Cl2. Thủy phân X trong NaOH đặc (t0 cao, p cao) thu được chất Y có CTPT là C7H7O2Na. Hãy cho biết X có bao nhiêu CTCT? A. 3. ➢

B. 5.

C. 4.

D. 2.

Bài tập mức độ vận dụng bậc thấp

Câu 41. Đun nóng một ancol đơn chức X với dung dịch H2SO4 đặc trong điều kiện nhiệt độ thích hợp sinh ra chất hữu cơ Y, tỉ khối hơi của X so với Y là 1,6428. Công thức phân tử của Y là 6

A. C3H8O.

B. C2H6O.

C. CH4O.

D. C4H8O.

Câu 42. Đun 12 gam axit axetic với 13,8 gam etanol (có H2SO4 đặc làm xúc tác) đến khi phản ứng đạt tới trạng thái cân bằng, thu được 11 gam este. Hiệu suất của phản ứng este hoá là A. 55%.

B. 50%.

C. 62,5%.

D. 75%.

Câu 43. Đun nóng 6,0 gam CH3COOH với 6,0 gam C2H5OH (có H2SO4 làm xúc tác, hiệu suất phản ứng este hoá bằng 50%). Khối lượng este tạo thành là A. 6,0 gam.

B. 4,4 gam.

C. 8,8 gam.

D. 5,2 gam.

Câu 44. Cho 2,84 gam hỗn hợp X gồm 2 ancol đơn chức là đồng đẳng kế tiếp nhau tác dụng vừa đủ với Na thu được 4,6 gam chất rắn và V lít H2 (đktc). Gía trị của V là A. 1,12 lít.

B. 1,792 lít.

C. 2,24 lít.

D. 0,896 lít.

Câu 45. Đêhidrat hoá 14,8 gam rượu thì thu được 11,2 gam anken. Công thức phân tử của rượu là A. C4H9OH.

B. C3H7OH.

C. C5H11OH.

D. C2H5OH.

Câu 46. X là hỗn hợp gồm phenol và ancol đơn chức A. Cho 25,4 gam X tác dụng với Na (dư) được 6,72 lít H2 (ở đktc). Công thức phân tử của A là A. CH3OH.

B. C2H5OH.

C. C3H5OH.

D. C4H9OH.

Câu 47. Khi đốt cháy 0,05 mol X (dẫn xuất benzen) thu được dưới 17,6 gam CO2. Biết 1 mol X phản ứng vừa đủ với 1 mol NaOH hoặc với 2 mol Na. X có công thức cấu tạo thu gọn là A. CH3–C6H4–OH.

B. CH3–O–C6H4–OH.

C. HO–C6H4–CH2–OH.

D. C6H4(OH)2.

Câu 48. X là hỗn hợp gồm phenol và metanol. Đốt cháy hoàn toàn X được số mol CO2 bằng số mol H2O. Vậy % khối lượng metanol trong X là A. 25%.

B. 59,5%.

C. 50,5%.

D. 20%.

Câu 49. Đun nóng 132,8 gam hỗn hợp rượu đơn chức với H2SO4 đặc ở 140℃ thu được 111,2 gam hỗn hợp 6 ete có số mol bằng nhau. Số mol mỗi ete là A. 0,4 mol.

B. 0,2 mol.

C. 0,8 mol.

7

D. Tất cả đều sai.

Câu 50. Đun nóng hỗn hợp X gồm 0,1 mol CH3OH và 0,2 mol C2H5OH với H2SO4 đặc ở 140℃, khối lượng ete thu được là A. 12,4 gam.

B. 7 gam.

C. 9,7 gam.

D. 15,1 gam.

Câu 51. Đun nóng ancol đơn chức X với H2SO4 đặc ở 140℃ thu được Y. Tỉ khối hơi của Y đối với X là 1,4375. Công thức phân tử của X là A. CH3OH.

B. C2H5OH.

C. C3H7OH.

D. C4H9OH.

Câu 52. Thực hiện phản ứng tách nước một rượu đơn chức X ở điều kiện thích hợp.

Sau khi phản ứng xảy ra hoàn toàn thu được chất hữu cơ Y có tỉ khối đối với X là 37/23. Công thức phân tử của X là A. CH3OH.

B. C3H7OH.

C. C4H9OH.

D. C2H5OH.

Câu 53. Đun nóng hỗn hợp X gồm 2 ancol đơn chức liên tiếp trong dãy đồng đẳng với H2SO4 đặc ở 140℃. Sau phản ứng được hỗn hợp Y gồm 5,4 gam nước và 19,4 gam 3 ete. Hai ancol ban đầu là: A. CH3OH và C2H5OH.

B. C2H5OH và C3H7OH.

C. C3H5OH và C4H7OH.

D. C3H7OH và C4H9OH.

Câu 54. Oxi hóa 6 gam ancol no X thu được 5,8 gam anđehit. CTCT của ancol X là A. C2H5OH.

B. CH2CH(OH)CH3.

C. CH3CH2CH2OH.

D. Kết quả khác.

Câu 55. Đốt cháy hoàn toàn a gam hỗn hợp gồm metanol và butan-2-ol được 30,8 gam CO2 và 18 gam H2O. Giá trị của a là A. 30,4 gam.

B. 16 gam.

C. 15,2 gam.

D. 7,6 gam.

Câu 56. X là một ancol (rượu) no, mạch hở. Đốt cháy hoàn toàn 0,05 mol X cần 5,6 gam oxi, thu được hơi nước và 6,6 gam CO2. Công thức phân tử của X là A. C3H5(OH)3.

B. C3H6(OH)2.

C. C2H4(OH)2.

D. C3H7OH.

Câu 57. X là hỗn hợp 2 ancol đơn chức, cùng dãy đồng đẳng, có tỷ lệ khối lượng 1: 1. Đốt cháy hết X được 21,45 gam CO2 và 13,95 gam H2O. Vậy X gồm 2 ancol là: A. CH3OH và C2H5OH.

B. CH3OH và C4H9OH.

C. CH3OH và C3H7OH.

D. C2H5OH và C3H7OH. 8

Câu 58. Đốt cháy một lượng ancol A cần vừa đủ 26,88 lít O2 ở đktc, thu được 39,6 gam CO2 và 21,6 gam H2O. A có công thức phân tử là A. C2H6O.

B. C3H8O.

C. C3H8O2.

D. C4H10O.

Câu 59. Trung hoà 5,48 gam hỗn hợp gồm axit axetic, phenol và axit benzoic cần dùng 600 ml dung dịch NaOH 0,1M. Cô cạn dung dịch sau phản ứng, thu được hỗn hợp chất rắn khan có khối lượng là A. 6,84 gam.

B. 4,90 gam.

C. 6,80 gam.

D. 8,64 gam.

Câu 60. Oxi hóa hết 2,2 gam hỗn hợp hai ancol đơn chức thành anđehit cần vừa đủ 4,8 gam CuO. Cho toàn bộ lượng anđehit trên tác dụng với lượng dư dung dịch AgNO3 trong NH3, thu được 23,76 gam Ag. Hai ancol là A. C2H5OH, C4H9OH.

B. CH3OH, C2H5OH.

C. C2H5OH, C3H7OH.

D. CH3OH, C3H7OH.

➢

Bài tập mức độ vận dụng bậc cao

Câu 61. Khi lên men 1 lít ancol etylic 9,20 thu được dung dịch chứa x gam axit axetic.

Biết hiệu suất quá trình lên men là 80% và khối lượng riêng của ancol etylic nguyên chất là 0,8 g/ml. Giá trị của x là A. 96.

B. 76,8.

C. 120.

D. 80.

Câu 62. Tách nước hoàn toàn từ hỗn hợp X gồm 2 ancol A và B ta được hỗn hợp Y gồm các olefin. Nếu đốt cháy hoàn toàn X thì thu được 1,76 gam CO2. Khi đốt cháy hoàn toàn Y thì tổng khối lượng H2O và CO2 sinh ra là A. 1,76 gam.

B. 2,76 gam.

C. 2,48 gam.

D. 2,94 gam.

Câu 63. Cho m gam một ancol no, đơn chức X qua bình đựng CuO (dư), nung nóng.

Sau khi phản ứng hoàn toàn, khối lượng chất rắn trong bình giảm 0,32 gam. Hỗn hợp hơi thu được có tỉ khối đối với hiđro là 15,5. Giá trị của m là A. 0,92.

B. 0,32.

C. 0,64.

D. 0,46.

Câu 64. Đốt cháy hoàn toàn một ancol X thu được CO2 và H2O có tỉ lệ số mol tương ứng là 3:4. Thể tích khí oxi cần dùng để đốt cháy X bằng 1,5 lần thể tích khí CO2 thu được (ở cùng điều kiện). Công thức phân tử của X là 9

A. C3H8O3.

B. C3H4O.

C. C3H8O2.

D. C3H8O.

Câu 65. Cho 30,4 gam hỗn hợp gồm glixerin và một rượu no, đơn chức phản ứng với Na (dư) thoát ra 8,96 lít khí (đktc). Cùng lượng hỗn hợp trên chỉ hoà tan được 9,8 gam Cu(OH)2. Công thức phân tử của rượu chưa biết là A. CH3OH.

B. C3H7OH.

C. C4H9OH.

D. C2H5OH.

Câu 66. Trung hoà 5,48 gam hỗn hợp gồm axit axetic, phenol và axit benzoic cần dùng 600 ml dung dịch NaOH 0,1M. Cô cạn dung dịch sau phản ứng, thu được hỗn hợp chất rắn khan có khối lượng là A. 6,84 gam.

B. 4,90 gam.

C. 6,80 gam.

D. 8,64 gam.

Câu 67. Một hỗn hợp X gồm ancol etylic và phenol tác dụng với Na dư cho ra hỗn hợp hai muối có tổng khối lượng là 25,2 gam. Cũng lượng hỗn hợp ấy tác dụng vừa đủ với 100 ml dung dịch NaOH 1M. Số mol của chất trong hỗn hợp X và thể tích H2 bay ra (đktc) trong phản ứng giữa X và Na là: A. 0,2 mol ancol; 0,1 mol phenol; 3,36 lít H2.

B. 0,18 mol ancol; 0,1 mol phenol; 5,376 lít H2.

C. 0,1 mol ancol; 0,1 mol phenol; 2,24 lít H2.

D. 0,2 mol ancol; 0,2 mol phenol; 4,48 lít H2.

Câu 68. Có hai thí nghiệm sau: - Thí nghiệm 1: Cho 6 gam ancol, mạch hở, đơn chức A tác dụng với m gam Na, thu được 0,075 gam H2.

- Thí nghiêm 2: Cho 6 gam ancol, mạch hở, đơn chức A tác dụng với 2m gam Na, thu được không tới 0,1 gam H2.

A có công thức là A. CH3OH.

B. C2H5OH.

C. C3H7OH.

D. C4H7OH.

Câu 69. Cho 30,4 gam hỗn hợp gồm glixerol và một rượu đơn chức, no A phản ứng với Na thì thu được 8,96 lít khí (đktc). Nếu cho hỗn hợp trên tác dụng với Cu(OH)2 thì hoà tan được 9,8 gam Cu(OH)2. Công thức của A là A. C2H5OH.

B. C3H7OH.

C. CH3OH. 10

D. C4H9OH.

Câu 70. Đun 1 mol hỗn hợp C2H5OH và C4H9OH (tỷ lệ mol tương ứng là 3:2) với H2SO4 đặc ở 140℃ thu được m gam ete, biết hiệu suất phản ứng của C2H5OH là 60% và của C4H9OH là 40%. Giá trị của m là A. 24,48 gam.

B. 28,4 gam.

C. 19,04 gam.

D. 23,72 gam.

Câu 71. Đun nóng hỗn hợp gồm hai rượu (ancol) đơn chức, mạch hở, kế tiếp nhau trong dãy đồng đẳng với H2SO4 đặc ở 140℃. Sau khi các phản ứng kết thúc, thu được 6 gam hỗn hợp gồm ba ete và 1,8 gam nước. Công thức phân tử của hai rượu trên là: A. CH3OH và C2H5OH.

B. C2H5OH và C3H7OH.

C. C3H5OH và C4H7OH.

D. C3H7OH và C4H9OH.

Câu 72. Đun nóng hỗn hợp X gồm 2 ancol đơn chức no (có H2SO4 đặc làm xúc tác) ở 140℃. Sau khi phản ứng được hỗn hợp Y gồm 21,6 gam nước và 72 gam ba ete có số mol bằng nhau. Công thức 2 ancol nói trên là: A. CH3OH và C2H5OH.

B. CH3OH và C3H7OH.

C. C2H5OH và C3H7OH.

D. CH3OH và C4H9OH.

Câu 73. Đun nóng hỗn hợp hai ancol đơn chức, mạch hở với H2SO4 đặc, thu được hỗn hợp gồm các ete. Lấy 7,2 gam một trong các ete đó đem đốt cháy hoàn toàn, thu được 8,96 lít khí CO2 (ở đktc) và 7,2 gam H2O. Hai ancol đó là: A. C2H5OH và CH2=CHCH2OH.

B. C2H5OH và CH3OH.

C. CH3OH và C3H7OH.

D. CH3OH và CH2=CHCH2OH.

Câu 74. Hỗn hợp X gồm 3 rượu A, B, C. Hiđro hoá hoàn toàn X thu được hỗn hợp Y gồm 2 rượu no. Khử nước hoàn toàn hỗn hợp Y ở điều kiện thích hợp thu được hỗn hợp có tỉ khối hơi so với H2 là 17,5. CTPT của 3 rượu trong X là: A. C2H5OH, C3H5OH, C3H7OH.

B. C2H5OH, C3H3OH, C3H5OH.

C. C2H5OH, C3H3OH, C3H7OH.

D. A hoặc B hoặc C đều đúng.

Câu 75. Đun nóng V ml ancol etylic 950 với H2SO4 đặc ở 170℃ được 3,36 lít khí etilen (đktc). Biết hiệu suất phản ứng là 60% và ancol etylic nguyên chất có d = 0,8 g/ml. Giá trị của V (ml) là

11

A. 8,19.

B. 10,18.

C. 12.

D. 15,13.

Câu 76. Cho m gam ancol đơn chức, no, mạch hở qua bình đựng CuO (dư) nung nóng.

Sau khi phản ứng xảy ra hoàn toàn, khối lượng chất rắn trong bình giảm 0,32 gam. Hỗn hợp thu được có tỉ khối hơi đối với H2 là 19. Giá trị của m là A. 1,48 gam.

B. 1,2 gam.

C. 0,92 gam.

D. 0,64 gam.

Câu 77. Cho m gam ancol đơn chức no (hở) X qua ống đựng CuO (dư) nung nóng. Sau khi phản ứng hoàn toàn thấy khối lượng chất rắn trong ống giảm 0,32 gam. Hỗn hợp hơi thu được (gồm hơi anđehit và hơi nước) có tỉ khối so với H2 là 15,5. Giá trị của m là A. 1,2 gam.

B. 1,16 gam.

C. 0,92 gam.

D.0,64 gam.

Câu 78. Oxi hoá ancol etylic bằng xúc tác men giấm, sau phản ứng thu được hỗn hợp X (giả sử không tạo ra anđehit). Chia hỗn hợp X thành 2 phần bằng nhau. Phần 1 cho tác dụng với Na dư, thu được 6,272 lít H2 (đktc). Trung hoà phần 2 bằng dung dịch NaOH 2M thấy hết 120ml. Hiệu suất phản ứng oxi hoá ancol etylic là A. 42,86%.

B. 66,7%.

C. 85,7%.

D. 75%.

Câu 79. Đốt cháy hoàn toàn 0,4 mol hỗn hợp X gồm ancol metylic, ancol etylic và ancol isopropylic rồi hấp thụ toàn bộ sản phẩm cháy vào nước vôi trong dư được 80 gam kết tủa. Thể tích oxi (đktc) tối thiểu cần dùng là A. 26,88 lít.

B. 23,52 lít.

C. 21,28 lít.

D. 16,8 lít.

Câu 80. Cho hỗn hợp hai anken đồng đẳng kế tiếp nhau tác dụng với nước (có H2SO4 làm xúc tác) thu được hỗn hợp Z gồm hai rượu (ancol) X và Y. Đốt cháy hoàn toàn 1,06 gam hỗn hợp Z sau đó hấp thụ toàn bộ sản phẩm cháy vào 2 lít dung dịch NaOH 0,1M thu được dung dịch T trong đó nồng độ của NaOH bằng 0,05M. Công thức cấu tạo thu gọn của X và Y là (thể tích dung dịch thay đổi không đáng kể): A. C4H9OH và C5H11OH.

B. C3H7OH và C4H9OH.

C. C2H5OH và C3H7OH.

D. C2H5OH và C4H9OH.

Câu 81. Đốt cháy hoàn toàn hỗn hợp M gồm hai rượu (ancol) X và Y là đồng đẳng kế tiếp của nhau, thu được 0,3 mol CO2 và 0,425 mol H2O. Mặt khác, cho 0,25 mol hỗn 12

hợp M tác dụng với Na (dư), thu được chưa đến 0,15 mol H2. Công thức phân tử của X, Y là: A. C3H6O và C4H8O.

B. C2H6O và C3H8O.

C. C2H6O2 và C3H8O2.

D. C2H6O và CH4O.

Câu 82. Đốt cháy hoàn toàn 0,2 mol một ancol X no, mạch hở cần vừa đủ 17,92 lít khí O2 (ở đktc). Mặt khác, nếu cho 0,1 mol X tác dụng vừa đủ với m gam Cu(OH)2 thì tạo thành dung dịch có màu xanh lam. Giá trị của m và tên gọi của X tương ứng là: A. 9,8 và propan-1,2-điol.

B. 4,9 và propan-1,2-điol.

C. 4,9 và propan-1,3-điol.

D. 4,9 và glixerol.

Câu 83. Thể tích ancol etylic 920 cần dùng là bao nhiêu để điều chế được 2,24 lít C2H4 (đktc). Cho biết hiệu suất phản ứng đạt 62,5% và d = 0,8 g/ml.

A. 8 ml.

B. 10 ml.

C. 12,5ml.

D. 3,9 ml.

Câu 84. Đun hỗn hợp gồm C2H5Br và KOH dư trong C2H5OH, sau khi phản ứng xảy ra hoàn toàn, dẫn khí sinh ra qua dung dịch Br2 dư, thấy có 8 gam Br2 phản ứng. Khối lượng C2H5Br đem phản ứng là A. 10,9 gam.

B. 5,45 gam.

C. 8,175 gam.

D. 5,718 gam.

Câu 85. Đun nóng 2,92 gam hỗn hợp X gồm propyl clorua và phenyl clorua với dung dịch NaOH loãng (vừa đủ), sau đó thêm tiếp dung dịch AgNO3 đến dư vào hỗn hợp sau phản ứng thu được 2,87 gam kết tủa. Thành phần % khối lượng phenyl clorua có trong X là A. 46,23%.

B. 61,47%.

C. 53,77%.

D. 38,53%.

Câu 86. Cho m gam hỗn hợp X gồm hai rượu no, đơn chức, kế tiếp nhau trong dãy đồng đẳng tác dụng với CuO dư nung nóng, thu được một hỗn hợp rắn Z và một hỗn hợp hơi Y có tỉ khối hơi so với H2 là 13,75. Cho toàn bộ Y phản ứng với một lượng dư AgNO3 trong dung dịch NH3 đun nóng, sinh ra 64,8 gam Ag. Giá trị của m là A. 9,2.

B. 7,8.

C. 7,4.

D. 8,8.

Câu 87. Oxi hóa 1,2 gam CH3OH bằng CuO nung nóng, sau một thời gian thu được hỗn hợp sản phẩm X (gồm HCHO, H2O và CH3OH dư). Cho toàn bộ X tác dụng với 13

lượng dư hoặc AgNO3 trong dung dịch NH3, được 12,96 gam Ag. Hiệu suất của phản ứng oxi hóa CH3OH là A. 70,4%.

B. 65,5%.

C. 76,6%.

D. 80,0%.

Câu 88. Oxi hóa hết 2,2 gam hỗn hợp hai ancol đơn chức thành anđehit cần vừa đủ 4,8 gam CuO. Cho toàn bộ lượng anđehit trên tác dụng với lượng dư dung dịch AgNO3 trong NH3, thu được 23,76 gam Ag. Hai ancol là A. C2H5OH, C4H9OH.

B. CH3OH, C2H5OH.

C. C2H5OH, C3H7OH.

D. CH3OH, C3H7OH.

Câu 89. Hỗn hợp X gồm 1 ancol và 2 sản phẩm hợp nước của propen. Tỉ khối hơi của X so với hiđro bằng 23. Cho m gam X đi qua ống sứ đựng CuO (dư) nung nóng. Sau khi các phản ứng xảy ra hoàn toàn, thu được hỗn hợp Y gồm 3 chất hữu cơ và hơi nước, khối lượng ống sứ giảm 3,2 gam. Cho Y tác dụng hoàn toàn với lượng dư dung dịch AgNO3 trong NH3, tạo ra 48,6 gam Ag. Phần trăm khối lượng của propan–1–ol trong X là A. 16,3%.

B. 65,2%.

C. 48,9%.

D. 83,7%.

Câu 90. Oxi hóa 0,08 mol một ancol đơn chức, thu được hỗn hợp X gồm một axit cacboxylic, một anđehit, ancol dư và nước. Ngưng tụ toàn bộ X rồi chia làm hai phần bằng nhau. Phần một cho tác dụng hết với Na dư, thu được 0,504 lít khí H2 (đktc).

Phần hai cho phản ứng tráng bạc hoàn toàn thu được 9,72 gam Ag. Phần trăm khối lượng ancol bị oxi hóa là A. 31,25%.

B. 62,50%.

C. 40,00%.

D. 50,00%.

Câu 91. Cho hỗn hợp X gồm ancol metylic, etylen glicol và glixerol. Đốt cháy hoàn toàn m gam X thu được 6,72 lít khí CO2 (đktc). Cũng m gam X trên cho tác dụng với Na dư thu được tối đa V lít khí H2 (đktc). Giá trị của V là A. 6,72.

B. 11,20.

C. 5,60.

D. 3,36.

Câu 92. Đốt cháy hoàn toàn hỗn hợp X gồm 0,07 mol một ancol đa chức và 0,03 mol một ancol không no, có một liên kết đôi, mạch hở, thu được 0,23 mol CO2 và m gam nước. Giá trị của m là 14

A. 5,40.

B. 2,34.

C. 8,40.

D. 2,70.

Câu 93. Hỗn hợp X gồm ancol metylic, ancol etylic và glixerol. Đốt cháy hoàn toàn m gam X, thu được 15,68 lít khí CO2 (đktc) và 18 gam nước. Mặt khác, 80 gam X hòa tan được tối đa 29,4 gam Cu(OH)2. Phần trăm khối lượng của ancol etylic trong X là A. 46%.

B. 16%.

C. 23%.

D. 8%.

Câu 94. Đốt cháy hoàn toàn một lượng hỗn hợp 2 ancol no đơn chức X, Y là đồng đẳng liên tiếp thu được 11,2 lít CO2 cũng với lượng hỗn hợp trên cho phản ứng với Na dư thì thu được 2,24 lít H2 (ở đktc). Công thức phân tử của 2 ancol trên là: A. C2H5OH và C3H7OH.

B. CH3OH và C3H7OH.

C. C3H7OH và C4H9OH.

D. CH3OH và C2H5OH.

Câu 95. Hỗn hợp X gồm ancol metylic, etylen glicol. Cho m gam X phản ứng hoàn toàn với Na dư, thu được 2,24 lít khí H2 (đktc). Đốt cháy hoàn toàn m gam X, thu được a gam CO2. Giá trị của a là A. 8,8.

B. 6,6.

C. 2,2.

15

D. 4,4.

PHỤ LỤC 2 HỆ THỐNG BÀI TẬP CHƯƠNG ANĐEHIT – XETON – AXIT CACBOXYLIC THEO CÁC MỨC ĐỘ TƯ DUY ➢

Bài tập ở mức độ biết.

Câu 1. Axit cacboxylic no, mạch hở X có công thức thực nghiệm (C3H4O3)n. Công thức phân tử của X là A. C6H8O6.

B. C9H12O9.

C. C3H4O3.

D. C12H16O12.

Câu 2. Dung dịch axit axetic phản ứng được với tất cả các chất trong dãy nào sau đây?

A. Na, NaCl, CuO.

B. Na, CuO, HCl.

C. NaOH, Na, CaCO3.

D. NaOH, Cu, NaCl.

Câu 3. Fomalin (dung dịch fomon bão hoà) là dung dịch chứa A. 37–40% fomanđehit trong nước.

B. 80% fomanđehit trong nước.

C. 100% fomanđehit.

D. 37–40% fomanđehit trong etanol.

Câu 4. Phát biểu không đúng là: A. Anđehit là hợp chất có tính khử.

B. Anđehit cộng hiđro tạo thành ancol bậc một.

C. Anđehit tác dụng với dung dịch AgNO3 /NH3 sinh ra bạc kim loại.

D. Anđehit no, đơn chức, mạch hở có CTPT tổng quát CnH2nO, n ≥1.

Câu 5. Anđehit fomic được dùng để A. làm hương liệu trong thực phẩm.

B. tổng hợp phẩm nhuộm.

C. làm chất sát trùng, xử lý hạt giống.

D. sản xuất thuốc trừ sâu.

Câu 6. Chất có nhiệt độ sôi cao nhất là A. CH3COOH.

B. C2H5OH.

C. CH3CHO.

D. CH3OCH3.

Câu 7. Axit cacboxylic nào dưới đây có mạch cacbon phân nhánh, làm mất màu dung dịch brom?

A. Axit propanoic.

B. Axit metacrylic.

C. Axit 2–metylpropanoic.

D. Axit acrylic.

16

Câu 8. Axit nào sau đây là axit béo?

A. Axit Axetic.

B. Axit Glutamic.

C. Axit Stearic.

D. Axit Ađipic.

Câu 9. Dung dịch axit acrylic (CH2=CH–COOH) không phản ứng được với chất nào sau đây?

A. Na2CO3.

B. Mg(NO3)2.

C. Br2.

D. NaOH.

Câu 10. Gọi tên hợp chất có CTCT sau: CH2=CH-CO-CH2-CH3.

A. Pentan-3-on.

B. Vinyl etyl xeton.

C. Etyl vinyl xeton.

D. Điety xeton.

Câu 11. Hợp chất nào sau đây có tính axit mạnh nhất?

A. CCl3COOH.

B. CH3COOH.

C. CBr3COOH.

D. CF3COOH.

Câu 12. Cho axit cacboxylic X phản ứng với chất Y thu được sản phẩm duy nhất là một muối có công thức phân tử C3H9O2N. Số cặp chất X và Y thỏa mãn điều kiện đó là A. 2.

B. 3.

C. 1.

D. 4

Câu 13. Số đồng phân xeton ứng với công thức C5H10O là A. 3.

B.5.

C.6.

D.4.

Câu 14. Các anđehit có nhiệt độ sôi và nóng chảy thấp hơn các ancol tương ứng là do A. các anđehit không tạo liên kết hiđro giữa các phân tử.

B. các anđehit có liên kết hiđro giữa các phân tử yếu hơn ancol tương ứng.

C. các anđehit có phân tử khối nhỏ hơn nhiều so với các ancol tương ứng.

D. các anđehit có phản ứng tráng bạc còn ancol không có phản ứng tráng bạc.

Câu 15. Phát biểu nào sau đây về anđehit và xeton là sai?

A. Axetanđehit phản ứng được với nước brom.

B. Anđehit fomic tác dụng với nước tạo thành sản phẩm không bền.

C. Axeton không phản ứng được với nước brom.

D. Hiđro xianua cộng vào nhóm cacbonyl tạo sản phẩm không bền.

Câu 16. Trong công nghiệp, axeton được điều chế từ A. xiclopropan.

B. propan-1-ol.

C. propan-2-ol.

Câu 17. C3H6O có đồng phân anđehit, xeton lần lượt là: 17

D. cumen.

A. 1, 2.

B. 3, 1.

C. 1, 1.

D. 2, 1.

Câu 18. Cho 2 chất sau: Anđehit axetic và anđehit benzoic. Chất nào tan tốt trong nước?

A. Anđehit axetic.

B. Anđehit benzoic.

C. Bằng nhau.

D. Cả 2 đều không tan.

Câu 19. Khi tham gia phản ứng tráng gương (với AgNO3/NH3), anđehit đóng vai trò là chất A. oxi hóa.

B. khử.

C. tự oxi hóa-khử. D. nhận electron.

Câu 20. Nhựa phenolfomanđehit được điều chế bằng cách nung nóng phenol (dư) với dung dịch A. CH3CHO trong môi trường axit.

B. HCHO trong môi trường axit.

C. HCOOH trong môi trường axit.

D. CH3COOH trong môi trường axit. ➢

Bài tập ở mức độ hiểu.

Câu 21. Cho 0,2 mol Axit cacboxylic tác dụng vừa đủ với 200 ml dd NaOH 1M. Axit cacboxylic là axit nào sau đây?

A. Đơn chức.

B. Hai chức.

C. Ba chức.

D. Không xác định.

Câu 22. Tỉ khối hơi của một anđehit X với hiđro bằng 28. CTPT của anđêhit trên là A. CH3CHO.

B. CH2=CHCHO.

C. HCHO.

D. CH3CH2CHO.

Câu 23. Cho glixerol (glixerin) phản ứng với hỗn hợp axit béo gồm C17H35COOH và C15H31COOH, số loại trieste được tạo ra tối đa là A. 6.

B. 5.

C. 3.

D. 4.

Câu 24. Dãy gồm các chất được xếp theo chiều nhiệt độ sôi tăng dần từ trái sang phải là A. CH3CHO, C2H5OH, C2H6, CH3COOH. B. CH3COOH, C2H6, CH3CHO, C2H5OH. C. C2H6, C2H5OH, CH3CHO, CH3COOH. 18

D. C2H6, CH3CHO, C2H5OH, CH3COOH Câu 25. Axit cacboxylic X no, mạch hở, đơn chức có phần trăm khối lượng oxi bằng 43,24%. CTPT của X là A. C2H4O2.

B. C3H6O2.

C. C2H2O2.

D. C4H10O.

Câu 26. Dãy gồm các chất đều tác dụng với H2 (xúc tác Ni, t°), tạo ra sản phẩm có khả năng phản ứng với Na là: A. C2H3CHO, CH3COOC2H3, C6H5COOH. B. C2H3CH2OH, CH3COCH3, C2H3COOH. C. CH3OC2H5, CH3CHO, C2H3COOH. D. C2H3CH2OH, C2H3CHO, CH3COOH. Câu 27. Cho phương trình hóa học: 2X + 2NaOH → 2CH4 + K2CO3 + Na2CO3. Chất X là A. CH2(COONa)2. B. CH2(COOK)2.

C. CH3COONa.

D. CH3COOK.

Câu 28. Cho các phát biểu sau: (a) Anđehit vừa có tính oxi hóa vừa có tính khử. (b) Phenol tham gia phản ứng thế brom khó hơn benzen. (c) Anđehit tác dụng với H2 (dư) có xúc tác Ni đun nóng, thu được ancol bậc I. (d) Dung dịch axit axetic tác dụng được với Cu(OH)2. (e) Dung dịch phenol trong nước làm quỳ tím hóa đỏ. (g) Trong công nghiệp, axeton được sản xuất từ cumen.

Số phát biểu đúng là A. 4.

B. 3.

C. 5.

D. 2.

Câu 29. Cho phenol C6H5OH lần lượt tác dụng với (CH3CO)2O và các dung dịch NaOH, HCl, Br2, HNO3, CH3COOH. Số trường hợp xảy ra phản ứng là A. 3.

B. 2.

C. 1.

D. 4.

Câu 30. Cho các chất: Axit propionic (X), axit axetic (Y), ancol etylic (Z) và đimetyl ete (T). Dãy gồm các chất được sắp xếp theo chiều tăng dần nhiệt độ sôi là A. T, X, Y, Z.

B. T, Z, Y, X.

C. Z, T, Y, X. 19

D. Y, T, X, Z.

Câu 31. So sánh tính axit của các chất: CH3COOH (a), C2H5OH (b), C6H5OH (c), HCOOH (d). Thứ tự tính axit giảm dần là: A. c > b > a > d.

B. d > b > a > c.

C. d > a > c > b.

D. b > c > d > a.

Câu 32. Có tất cả bao nhiêu hợp chất đơn chức, mạch hở chứa nguyên tử hiđro linh động có công thức là C4H6O2?

A. 5.

B. 2.

C. 3.

D. 4.

Câu 33. Cho sơ đồ chuyển hóa: Glucozo → X → Y → CH3COOH. Hai chất X, Y lần lượt là: A. C2H5OH và C2H4.

B. CH3CHO và C2H5OH.

C. C2H5OH và CH3CHO.

D. CH3CH(OH)COOH và CH3CHO.

Câu 34. Đốt cháy hoàn toàn 0,1 mol một axit cacboxylic đơn chức, cần vừa đủ V lít O2 ở đktc, thu được 0,3 mol CO2 và 0,2 mol H2O. Giá trị của V là A. 8,96.

B. 11,2.

C. 6,72.

D. 4,48.

Câu 35. Cho phản ứng: CH3CH2CHO + H2 → CH3CH2CH2OH. Trong phản ứng này, anđehit đóng vai trò A. là chất khử.

B. là chất oxi hóa.

C. vừa là chất khử, vừa là chất oxi hóa.

D. không phải là chất khử cũng không phải là chất oxi hóa.

Câu 36. Cho phản ứng: C6H5CHO + KOH ⎯ ⎯→ C6H5COOK + C6H5CH2OH. Phản ứng này chứng tỏ C6H5CHO A. chỉ thể hiện tính khử B. chỉ thể hiện tính oxi hóa.

C. không thể hiện tính oxi hóa và tính khử.

D. thể hiện cả tính oxi hóa và tính khử.

Câu 37. Trường hợp nào sau đây không tạo ra CH3CHO? A. Oxi hóa không hoàn toàn C2H5OH bằng CuO, đun nóng.

B. Oxi háo CH3COOH. 20

C. Thủy phân CH3COOCH=CH2 bằng dung dịch KOH đun nóng.

D. Cho CH≡CH cộng nước (t0, xt HgSO4, H2SO4).

Câu 38. Dãy gồm các chất đều có thể điều chế trực tiếp thu được anđehit axetic là: A. CH3COOH, C2H2, C2H4.

B. HCOOC2H3, C2H2, CH3COOH.

C. C2H5OH, C2H2, CH3COOCH2CH3.

D. C2H5OH, C2H4, C2H2.

Câu 39. Cho các chất: CH3CH2CHO (1); CH2=CHCHO (2); (CH3)2CHCHO (3); CH2=CHCH2OH (4). Những chất phản ứng hoàn toàn với lượng dư H2 (xt Ni, to) thu được cùng một sản phẩm là: A. (2), (3), (4).

B. (1), (2), (4).

C. (1), (2), (3).

D. (1), (3), (4).

Câu 40. Cho anđehit cộng H2 theo phản ứng sau: Cn H2n+1−2a CHO + H2 ⎯ ⎯→ Cn H2n+1 CH2 OH. Hệ số của H2 là A. (a + 1). ➢

B. 2a.

C. a/2.

D. a.

Bài tập ở mức độ vận dụng bậc thấp

Câu 41. Đốt cháy hoàn toàn a mol axit hữu cơ Y được 2a mol CO2. Mặt khác, để trung hòa a mol Y cần vừa đủ 2a mol NaOH. Công thức cấu tạo thu gọn của Y là A. HOOCCH2CH2COOH.

B. C2H5COOH.

C. CH3COOH.

D. HOOC-COOH.

Câu 42. Đốt cháy hoàn toàn 0,1 mol một axit cacboxylic đơn chức, cần vừa đủ V lít O2 ở đktc, thu được 0,3 mol CO2 và 0,2 mol H2O. Giá trị của V bằng A. 8,96.

B. 6,72.

C. 4,48.

D. 11,2.

Câu 43. Hỗn hợp gồm 0,1 mol một axit cacboxylic đơn chức và 0,1 mol muối của axit đó với kim loại kiềm có tổng khối lượng là 15,8 gam. Tên của axit là A. axit butanoic.

B. axit propanoic.

C. axit metanoic.

D. axit etanoic.

Câu 44. Hỗn hợp X gồm axit fomic, axit acrylic, axit oxalic và axit axetic. Cho m gam X phản ứng hết với dung dịch NaHCO3 thu được 1,344 lít CO2 (đktc). Đốt cháy hoàn

21

toàn m gam X cần 2,016 lít O2 (đktc), thu được 4,84 gam CO2 và a gam H2O. Giá trị của a là A. 1,62.

B. 1,80.

C. 3,60.

D. 1,44.

Câu 45. Hỗn hợp X gồm hai axit cacboxylic đơn chức. Đốt cháy hoàn toàn 0,1 mol X cần 0,24 mol O2, thu được CO2 và 0,2 mol H2O. Công thức hai axit là: A. CH3COOH và C2H5COOH.

B. CH2=CHCOOH và CH2=C(CH3)COOH.

C. HCOOH và C2H5COOH.

D. CH3COOH và CH2=CHCOOH.

Câu 46. Trung hòa 10,4 gam axit cacboxylic X bằng dung dịch NaOH, thu được 14,8 gam muối. Công thức của X là A. C2H5COOH.

B. HOOCCH2COOH.

C. C3H7COOH.

D. HOOC–

COOH. Câu 47. Đun nóng 24 gam axit axetic với lượng dư ancol etylic (xúc tác H2SO4 đặc), thu được 26,4 gam este. Hiệu suất của phản ứng este hóa là A. 75%.

B. 44%.

C. 55%.

D. 60%.

Câu 48. Hợp chất đơn chức X có phần trăm khối lượng C, H lần lượt là 54,54%, 9,09% và còn lại là oxi. Dung dịch X làm đỏ quỳ tím. CTPT của X là A.C2H4O2.

B. C3H6O2.

C. C4H8O2.

D. C4H6O2.

Câu 49. Hỗn hợp X gồm axit HCOOH và axit CH3COOH (tỉ lệ mol 1: 1). Lấy 5,3 gam hỗn hợp X tác dụng với 5,75 gam C2H5OH (xúc tác H2SO4 đặc) thu được m gam hỗn hợp este. Hiệu suất của các phản ứng este hóa đều bằng 80%. Giá trị của m là A. 10,12.

B. 6,48.

Câu 50. Cho 2 phản ứng sau:

C. 8,10.

D. 16,20.

C3H4O2 + NaOH → X + Y X + H2SO4 loãng → Z + T

Biết Y và Z đều có phản ứng tráng gương. Hai chất Y, Z tương ứng là: A. CH3CHO, HCOOH.

B. HCOONa, CH3CHO.

C. HCHO, CH3CHO.

D. HCHO, HCOOH.

22

Câu 51. Trung hòa 5,48 gam hỗn hợp gồm axit axetic, phenol và axit benzoic, cần dùng 600 ml dung dịch NaOH 0,1M. Cô cạn dung dịch sau phản ứng, thu được hỗn hợp chất rắn khan có khối lượng là A. 4,90 gam.

B. 6,84 gam.

C. 8,64 gam.

D. 6,80 gam.

Câu 52. Cho 3,6 gam axit cacboxylic no, đơn chức X tác dụng hoàn toàn với 500 ml dung dịch gồm KOH 0,12M và NaOH 0,12M. Cô cạn dung dịch thu được 8,28 gam hỗn hợp rắn khan. Công thức của X là A. CH3COOH.

B. HCOOH.

C. C3H7COOH.

D. C2H5COOH.

Câu 53. Cho a mol hợp chất hữu cơ X (chứa C, H, O) phản ứng hoàn toàn với Na hoặc với NaHCO3 đều sinh ra a mol khí. Chất X là A. ancol o–hiđroxibenzylic.

B. axit ađipic.

C. axit 3–hiđroxipropanoic.

D. etylen glicol.

Câu 54. Cho 2,4 gam một hợp chất hữu cơ X tác dụng hoàn toàn với dung dịch AgNO3/NH3 thu được 7,2 gam Ag. Công thức cấu tạo của X là A. CH3CHO.

B. C2H5CHO.

C. HCHO.

D. C3H7CHO

Câu 55. Trung hòa 5,48 g hỗn hợp gồm axit axetic, phenol và axit benzoic cần dùng 600ml dung dịch NaOH 0,1M. Cô cạn dung dịch sau phản ứng thu được hỗn hợp chất rắn khan có khối lượng là A. 4,9g.

B. 6,84g.

C. 8,64g.

D. 6,8g.

Câu 56. Hỗn hợp X gồm 2 axit no, đơn chức, mạch hở kế tiếp nhau trong dãy đồng đẳng. Đốt cháy hết m gam X rồi cho sản phẩm cháy hấp thụ hết vào lượng dư dung dịch nước vôi trong thu được 23g kết tủa. Nếu cho m gam X tác dụng hết với NaHCO3 thì thu được 2,016 lít CO2 (đktc). Khối lượng mỗi axit trong X là: A. 2,4g và 3,7g.

B. 2,96g và 3g.

C. 1,84g và 3g.

D. 2,3g và 2,96g.

Câu 57. Cho 12g axit axetic tác dụng với 9,2g ancol etylic với hiệu suất phản ứng là 60%. Khối lượng este thu được là A. 17,2g.

B. 26,4g.

C. 10,56g.

23

D. 15,84g.

Câu 58. Cho 6,76 gam hỗn hợp Y gồm CH3OH, CH3COOH, C6H5OH tác dụng vừa đủ với Na thấy thoát ra 1344 ml (đktc) và dung dịch. Cô cạn dung dịch thu được hỗn hợp rắn Z. Khối lượng Z là A. 7,22 gam.

B. 9,4 gam.

C. 9,52 gam.

D. 8,08 gam.

Câu 59. Cho hỗn hợp chứa 0,1 mol HCHO và 0,1 mol HCOOH vào lượng dư dung dịch AgNO3 /NH3. Sau khi phản ứng xảy ra hoàn toàn, khối lượng Ag thu được là A. 21,6g.

B. 43,2g.

C. 64,8g.

D. 86,4g.

Câu 60. Hỗn hợp M gồm 2 anđehit X, Y là đồng đẳng kế tiếp tác dụng hết với H2 dư (Ni/t0) thu được hỗn hợp Z gồm 2 ancol đơn chức. Đốt cháy hoàn toàn Z thu được 22 gam CO2 và 12,6 gam H2O. CTPT của 2 anđehit là: A. C2H3CHO, C3H5CHO.

B. C2H5CHO, C3H7CHO.

C. C3H5CHO, C4H7CHO.

D. CH3CHO, C2H5CHO.

Câu 61. Để trung hòa 8,8 gam một axit cacboxylic no, đơn chức, mạch hở X cần 100ml dung dịch NaOH 1M. Số đồng phân của axit X có thể có là A. 1.

B. 2.

C. 3.

D. 4.

Câu 62. Hỗn hợp X gồm hai axit cacboxylic đơn chức, đồng đẳng kế tiếp. Cho 5,4 gam X phản ứng hoàn toàn với dung dịch NaHCO3 dư, thu được 2,24 lít khí CO2 (đktc).

Công thức của hai axit trong X là: A. C3H7COOH và C4H9COOH.

B. CH3COOH và C2H5COOH.

C. C2H5COOH và C3H7COOH.

D. HCOOH và CH3COOH.

Câu 63. Oxi hóa 2,2 gam một anđehit đơn chức thu được 3 gam axit tương ứng (H=100%). Tên của anđehit đó là A. anđehit fomic.

B. anđehit axetic.

C. anđehit benzoic. D. anđehit propanoic.

Câu 64. Lấy 0,94 gam hỗn hợp 2 anđehit đơn chức, no kế tiếp nhau trong dãy đồng đẳng cho tác dụng hết với dung dịch AgNO3/NH3 thu được 3,24 gam Ag. Công thức của 2 anđehit lần lượt là A. CH3CHO và HCHO.

B. CH3CHO và C2H5CHO.

C. C2H5CHO và C3H7CHO.

D. C3H7CHO và C4H9CHO. 24

Câu 65. Hiđro hoá hoàn toàn anđehit no, đơn chức, mạch hở X, thu được ancol Y. Tỉ khối hơi của Y so với X xấp xỉ 1,045. Công thức của X là A. C2H4O. ➢

B. C3H6O.

C. C3H4O.

D. C4H8O.

Bài tập ở mức độ vận dụng bậc cao

Câu 66. Dung dịch HCl và dung dịch CH3COOH có cùng nồng độ mol/l, pH của hai dung dịch tương ứng là x và y. Quan hệ giữa x và y là (giả thiết cứ 100 phân tử CH3COOH thì có 1 phân tử điện li) A. y = 100x.

B. y = 2x.

C. y = x – 2.

D. y = x + 2.

Câu 67. Khi thực hiện phản ứng este hóa 1 mol CH3COOH và 1 mol C2H5OH, lượng este lớn nhất thu được là 2/3 mol. Để đạt hiệu suất cực đại là 90% (tính theo axit) khi tiến hành este hóa 1 mol CH3COOH cần số mol C2H5OH là (biết các phản ứng este hóa thực hiện ở cùng nhiệt độ) A. 0,342.

B. 2,925.

C. 2,412.

D. 0,456.

Câu 68. Trong một bình kín chứa hơi chất hữu cơ X (có dạng CnH2nO2) mạch hở và O2 (số mol O2 gấp đôi số mol cần cho phản ứng cháy) ở 139,9 °C, áp suất trong bình là 0,8 atm. Đốt cháy hoàn toàn X sau đó đưa về nhiệt độ ban đầu, áp suất trong bình lúc này là 0,95 atm. X có công thức phân tử là A. C2H4O2.

B. C3H6O2.

C. C4H8O2.

D. CH2O2.

Câu 69. Cho hỗn hợp X gồm hai axit cacboxylic no, mạch không phân nhánh. Đốt cháy hoàn toàn 0,3 mol hỗn hợp X, thu được 11,2 lít khí CO2 (ở đktc). Nếu trung hòa 0,3 mol X thì cần dùng 500 ml dung dịch NaOH 1M. Hai axit đó là: A. HCOOH và HOOC–COOH.

B. HCOOH và HOOCCH2COOH.

C. HCOOH và C2H5COOH.

D. HCOOH và CH3COOH.

Câu 70. Hỗn hợp X gồm axit Y đơn chức và axit Z hai chức (Y, Z có cùng số nguyên tử cacbon). Chia X thành hai phần bằng nhau. Cho phần một tác dụng hết với Na, sinh ra 4,48 lít khí H2 (ở đktc). Đốt cháy hoàn toàn phần hai, sinh ra 26,4 gam CO2. Công thức cấu tạo thu gọn và phần trăm về khối lượng của Z trong hỗn hợp X lần lượt là: A. HOOC–COOH và 42,86%.

B. HOOC–COOH và 60,00%.

25

C. HOOC–CH2–COOH và 70,87%.

D. HOOC–CH2–COOH và 54,88%.

Câu 71. Cho 0,04 mol hỗn hợp X gồm CH2=CHCOOH, CH3COOH và CH2=CHCHO phản ứng vừa đủ với dung dịch chứa 6,4 gam brom. Mặt khác, để trung hòa 0,04 mol X cần dùng vừa đủ 40 ml dung dịch NaOH 0,75 M. Khối lượng của CH2=CHCOOH trong X là A. 0,72 gam.

B. 1,44 gam.

C. 2,88 gam.

D. 0,56 gam.

Câu 72. Hỗn hợp M gồm ancol no, đơn chức X và axit cacboxylic đơn chức Y, đều mạch hở và có cùng số nguyên tử C, tổng số mol của hai chất là 0,5 mol. Số mol của Y lớn hơn số mol của X. Nếu đốt cháy hoàn toàn M thì thu được 33,6 lít khí CO2 (đktc) và 25,2 gam H2O. Mặt khác, nếu đun nóng M với H2SO4 đặc để thực hiện phản ứng este hóa với hiệu suất là 80% thì số gam este thu được là A. 18,24.

B. 34,20.

C. 22,80.

D. 27,36.

Câu 73. Cho hỗn hợp X gồm ancol metylic và hai axit cacboxylic (no, đơn chức, kế tiếp nhau trong dãy đồng đẳng) tác dụng hết với Na, giải phóng ra 6,72 lít khí H2 (đktc). Nếu đun nóng hỗn hợp X (có H2SO4 đặc làm xúc tác) thì các chất trong hỗn hợp phản ứng vừa đủ với nhau tạo thành 25 gam hỗn hợp este (giả thiết phản ứng este hóa đạt hiệu suất 100%). Hai axit trong hỗn hợp X là A. C3H7COOH và C4H9COOH.

B. C2H5COOH và C3H7COOH.

C. HCOOH và CH3COOH.

D. CH3COOH và C2H5COOH.

Câu 74. Hỗn hợp Z gồm hai axit cacboxylic đơn chức X và Y (MX > MY) có tổng khối lượng là 8,2 gam. Cho Z tác dụng vừa đủ với dung dịch NaOH, thu được dung dịch chứa 11,5 gam muối. Mặt khác, nếu cho Z tác dụng với một lượng dư dung dịch AgNO3 trong NH3, thu được 21,6 gam Ag. Công thức và phần trăm khối lượng của X trong Z là: A. C2H3COOH và 43,90%.

B. C3H5COOH và 54,88%.

C. C2H5COOH và 56,10%.

D. HCOOH và 45,12%.

Câu 75. Hỗn hợp X gồm axit panmitic, axit stearic và axit linoleic. Để trung hòa m gam X cần 40 ml dung dịch NaOH 1M. Mặt khác, nếu đốt cháy hoàn toàn m gam X thì 26

thu được 15,232 lít khí CO2 (đktc) và 11,7 gam H2O. Số mol của axit linoleic trong m gam hỗn hợp X là A. 0,010.

B. 0,015.

C. 0,020.

D. 0,005.

+H O + Br + CuO → X ⎯⎯⎯ → Y ⎯⎯⎯ → Z. Trong đó X, Y, Z Câu 76. Cho sơ đồ phản ứng: Stiren ⎯⎯⎯ H ,t t H +

2

o

o

+

2

đều là các sản phẩm chính. Công thức của X, Y, Z lần lượt là: A. C6H5CH2CH2OH, C6H5CH2CHO, m–BrC6H4CH2COOH. B. C6H5CH(OH)CH3, C6H5COCH3, m–BrC6H4COCH3.

C. C6H5CH2CH2OH, C6H5CH2CHO, C6H5CH2COOH. D. C6H5CH(OH)CH3, C6H5COCH3, C6H5COCH2Br. Câu 77. Hỗn hợp X gồm axit axetic, axit fomic và axit oxalic. Khi cho m gam X tác dụng với NaHCO3 (dư) thì thu được 15,68 lít khí CO2 (đktc). Mặt khác, đốt cháy hoàn toàn m gam X cần 8,96 lít khí O2 (đktc), thu được 35,2 gam CO2 và y mol H2O. Giá trị của y là A. 0,80.

B. 0,30.

C. 0,20.

D. 0,60.

Câu 78. Đốt cháy hoàn toàn x mol axit cacboxylic E, thu được y mol CO2 và z mol H2O với z = y – x. Cho x mol E tác dụng với NaHCO3 (dư) thu được y mol CO2. Tên của E là A. axit oxalic.

B. axit fomic.

C. axit ađipic.

D. axit acrylic.

Câu 79. Trung hòa 3,88 gam hỗn hợp X gồm hai axit cacboxylic no, đơn chức, mạch hở bằng dung dịch NaOH, cô cạn toàn bộ dung dịch sau phản ứng thu được 5,2 gam muối khan. Nếu đốt cháy hoàn toàn 3,88 gam X thì thể tích oxi (đktc) cần dùng là A. 1,12 lít.

B. 3,36 lít.

C. 4,48 lít.

D. 2,24 lít.

Câu 80. Đốt cháy hoàn toàn x gam hỗn hợp gồm hai axit cacboxylic hai chức, mạch hở và đều có một liên kết đôi C=C trong phân tử, thu được V lít khí CO2 (đktc) và y mol H2O. Biểu thức liên hệ giữa các giá trị x, y và V là A. V =

28 (x – 30y).

55

B. V =

27

28 (x – 62y).

95

C. V =

28 (x + 30y).

55

28 (x + 62y).

95

D. V =

Câu 81. Cho axit salixylic (axit o–hiđroxibenzoic) tác dụng với anhiđrit axetic, thu được axit axetylsalixylic (o–CH3COO–C6H4–COOH) dùng làm thuốc cảm (aspirin). Để phản ứng hoàn toàn với 43,2 gam axit axetyl salixylic cần vừa đủ V lít dung dịch KOH 1M. Giá trị của V là A. 0,72.

B. 0,48.

C. 0,96.

D. 0,24.

Câu 82. Hóa hơi 15,52 gam hỗn hợp gồm một axit no đơn chức X và một axit no đa chức Y (số mol X lớn hơn số mol Y), thu được một thể tích hơi bằng thể tích của 5,6 gam N2 (đo trong cùng điều kiện nhiệt độ, áp suất). Nếu đốt cháy toàn bộ hỗn hợp hai axit trên thì thu được 10,752 lít CO2 (đktc). Công thức cấu tạo của X, Y lần lượt là A. CH3COOH và HOOCCH2 COOH.

B. HCOOH và HOOC–COOH.

C. CH3COOH và HOOCCH2CH2COOH.

D. CH3CH2COOH và HOOC–COOH.

Câu 83. Cho sơ đồ phản ứng: +

+ H O ,t + HCN → X1 ⎯⎯⎯⎯ → X2 .

(1) CH3CHO ⎯⎯⎯ o

3

+ CO + M,ete + HCl (2) C2H5Br ⎯⎯⎯ → Y1 ⎯⎯⎯ → Y2 ⎯⎯⎯ → Y3 .

2

Các chất hữu cơ X1, X2, Y1, Y2, Y3 là các sản phẩm chính. Hai chất X2, Y3 lần lượt là: A. axit 2–hiđroxipropanoic và axit propanoic.

B. axit axetic và axit propanoic.

C. axit axetic và ancol propylic.

D. axit 3–hiđroxipropanoic và ancol propylic.

Câu 84. Hỗn hợp X gồm hai axit cacboxylic no, mạch hở Y và Z (phân tử khối của Y nhỏ hơn của Z). Đốt cháy hoàn toàn a mol X, sau phản ứng thu được a mol H2O. Mặt khác, nếu cho a mol X tác dụng với lượng dư dung dịch NaHCO3, thì thu được 1,6a mol CO2. Thành phần % theo khối lượng của Y trong X là A. 46,67%.

B. 74,59%.

C. 25,41%.

28

D. 40,00%.

Câu 85. Đốt cháy hoàn toàn 7,6 gam hỗn hợp gồm một axit cacboxylic no, đơn chức, mạch hở và một ancol đơn chức (có số nguyên tử cacbon trong phân tử khác nhau) thu được 0,3 mol CO2 và 0,4 mol H2O. Thực hiện phản ứng este hóa 7,6 gam hỗn hợp trên với hiệu suất 80% thu được m gam este. Giá trị của m là A. 4,08.

B. 6,12.

C. 8,16.

D. 2,04.

Câu 86. Hóa hơi 8,64 gam hỗn hợp gồm một axit no, đơn chức, mạch hở X và một axit no, đa chức Y (có mạch cacbon hở, không phân nhánh) thu được một thể tích hơi bằng thể tích của 2,8 gam N2 (đo trong cùng điều kiện nhiệt độ, áp suất). Đốt cháy hoàn toàn 8,64 gam hỗn hợp hai axit trên thu được 11,44 gam CO2. Phần trăm khối lượng của X trong hỗn hợp ban đầu là A. 72,22%.

B. 65,15%.

C. 27,78%.

D. 35,25%.

Câu 87. Đun nóng m gam hỗn hợp X gồm các chất có cùng một loại nhóm chức với 600 ml dung dịch NaOH 1,15M, thu được dung dịch Y chứa muối của một axit cacboxylic đơn chức và 15,4 gam hơi Z gồm các ancol. Cho toàn bộ Z tác dụng với Na dư, thu được 5,04 lít khí H2 (đktc). Cô cạn dung dịch Y, nung nóng chất rắn thu được với CaO cho đến khi phản ứng xảy ra hoàn toàn, thu được 7,2 gam một chất khí. Giá trị của m là A. 34,51.

B. 22,60.

C. 34,30.

D. 40,60.

Câu 88. Hỗn hợp X chứa ba axit cacboxylic đều đơn chức, mạch hở, gồm một axit no và hai axit không no đều có một liên kết đôi (C=C). Cho m gam X tác dụng vừa đủ với 150 ml dung dịch NaOH 2M, thu được 25,56 gam hỗn hợp muối. Đốt cháy hoàn toàn m gam X, hấp thụ toàn bộ sản phẩm cháy bằng dung dịch NaOH dư, khối lượng dung dịch tăng thêm 40,08 gam. Tổng khối lượng của hai axit cacboxylic không no trong m gam X là A. 15,36g.

B. 9,96g.

C. 18,96g.

D. 12,06g.

Câu 89. Biết X là axit cacboxylic đơn chức, Y là ancol no, cả hai chất đều mạch hở, có cùng số nguyên tử cacbon. Đốt cháy hoàn toàn 0,4 mol hỗn hợp gồm X và Y (trong đó số mol của X lớn hơn số mol của Y) cần vừa đủ 30,24 lít khí O2, thu được 26,88 lít khí 29

CO2 và 19,8 gam H2O. Biết thể tích các khí đo ở điều kiện tiêu chuẩn. Khối lượng Y trong 0,4 mol hỗn hợp trên là A. 17,7 gam.

B. 9,0 gam.

C. 11,4 gam.

D. 19,0 gam.

Câu 90. Hỗn hợp X gồm hai axit cacboxylic đơn chức, mạch hở, kế tiếp nhau trong cùng dãy đồng đẳng. Đốt cháy hoàn toàn 4,02 gam X, thu được 2,34 gam H2O. Mặt khác 10,05 gam X phản ứng vừa đủ với dung dịch NaOH, thu được 12,8 gam muối.

Công thức của hai axit là: A. C3H5COOH và C4H7COOH.

B. C2H3COOH và C3H5COOH.

C. C2H5COOH và C3H7COOH.

D. CH3COOH và C2H5COOH.

Câu 91. Axit cacboxylic X hai chức (có phần trăm khối lượng của oxi nhỏ hơn 70%), Y và Z là hai ancol đồng đẳng kế tiếp (MY < MZ). Đốt cháy hoàn toàn 0,2 mol hỗn hợp gồm X, Y, Z cần vừa đủ 8,96 lít khí O2 (đktc), thu được 7,84 lít khí CO2 (đktc) và 8,1 gam H2O. Phần trăm khối lượng của Y trong hỗn hợp trên là A. 15,9%.

B. 12,6%.

C. 29,9%

D. 29,6%

Câu 92. Hỗn hợp X gồm một axit cacboxylic no, đơn chức, mạch hở và một ancol đơn chức, mạch hở. Đốt cháy hoàn toàn 21,7 gam X, thu được 20,16 lít khí CO2 (đktc) và 18,9 gam H2O. Thực hiện phản ứng este hóa X với hiệu suất 60%, thu được m gam este. Giá trị của m là A. 15,30.

B. 12,24.

C. 10,80.

D. 9,18.

Câu 93. Đốt cháy hoàn toàn 13,36 gam hỗn hợp X gồm axit metacrylic, axit ađipic, axit axetic và glixerol (trong đó số mol axit metacrylic bằng số mol axit axetic) bằng O2 dư, thu được hỗn hợp Y gồm khí và hơi. Dẫn Y vào dung dịch chứa 0,38 mol Ba(OH)2, thu được 49,25 gam kết tủa và dung dịch Z. Đun nóng Z lại thấy xuất hiện kết tủa. Cho 13,36 gam hỗn hợp X tác dụng với 140 ml dung dịch KOH 1M, sau khi các phản ứng xảy ra hoàn toàn, cô cạn dung dịch thu được chất rắn khan có khối lượng là A. 18,68 gam.

B. 19,04 gam.

C. 14,44 gam.

30

D. 13,32 gam.

Câu 94. Cho X, Y là hai chất thuộc dãy đồng đẳng của axit acrylic (MX < MY); cho Z là ancol có cùng số nguyên tử cacbon với X; T là este hai chức tạo bởi X, Y và Z. Đốt cháy hoàn toàn 11,16 gam hỗn hợp E gồm X, Y, Z, T cần vừa đủ 13,216 lít khí O2 (đktc), thu được khí CO2 và 9,36 gam nước. Mặt khác 11,16 gam E tác dụng tối đa với dung dịch chứa 0,04 mol Br2. Khối lượng muối thu được khi cho cùng lượng E trên tác dụng với KOH dư là A. 5,44 gam.

B. 5,04 gam.

C. 5,80 gam.

D. 4,68 gam.

Câu 95. Axit matic là hợp chất hữu cơ tạp chức, có mạch cacbon không phân nhánh, là nguyên nhân chính gây nên vị chua của quả táo. Biết rằng 1 mol axit matic phản ứng được với tối đa 2 mol NaHCO3. Công thức của axit matic là A. CH3OOCCH(OH)COOH.

B. HOOCCH(OH)CH(OH)CHO.

C. HOOCCH(OH)CH2COOH.

D.HOOCCH(CH3)CH2COOH.

31

ĐÁP ÁN CHƯƠNG 8. DẪN XUẤT HALOGEN – ANCOL – PHENOL Câu1.

Câu2.

Câu3.

Câu4.

Câu5.

Câu6.

Câu7.

Câu8.

Câu9.

Câu10.

C

D

D

D

C

A

D

B

D

A

Câu11. Câu12. Câu13. Câu14. Câu15. Câu16. Câu17. Câu18. Câu19. Câu20.

D

D

C

D

B

D

C

B

B

C

Câu21. Câu22. Câu23. Câu24. Câu25. Câu26. Câu27. Câu28. Câu29. Câu30.

C

B

A

C

B

A

C

B

B

D

Câu31. Câu32. Câu33. Câu34. Câu35. Câu36. Câu37. Câu38. Câu39. Câu40.

C

C

B

D

B

B

B

C

B

A

Câu41. Câu42. Câu43. Câu44. Câu45. Câu46. Câu47. Câu48. Câu49. Câu50.

B

C

B

D

A

A

C

C

B

C

Câu51. Câu52. Câu53. Câu54. Câu55. Câu56. Câu57. Câu58. Câu59. Câu60.

A

D

A

C

C

A

C

C

C

D

Câu61. Câu62. Câu63. Câu64. Câu65. Câu66. Câu67. Câu68. Câu69. Câu70.

B

C

A

D

B

C

A

D

D

D

Câu71. Câu72. Câu73. Câu74. Câu75. Câu76. Câu77. Câu78. Câu79. Câu80.

A

A

D

D

D

B

C

D

A

C

Câu81. Câu82. Câu83. Câu84. Câu85. Câu86. Câu87. Câu88. Câu89. Câu90.

B

B

B

B

A

B

Câu91. Câu92. Câu93. Câu94. Câu95.

D

A

C

A

A

32

D

D

A

B

CHƯƠNG 9. ANĐEHIT – XETON – AXIT CACBOXYLIC Câu1.

Câu2.

Câu3.

Câu4.

Câu5.

Câu6.

Câu7.

Câu8.

Câu9.

Câu10.

A

C

A

A

C

A

B

C

B

D

Câu11. Câu12. Câu13. Câu14. Câu15. Câu16. Câu17. Câu18. Câu19. Câu20.

D

D

A

A

D

D

C

A

B

B

Câu21. Câu22. Câu23. Câu24. Câu25. Câu26. Câu27. Câu28. Câu29. Câu30.

A

B

A

D

B

B

D

A

D

B

Câu31. Câu32. Câu33. Câu34. Câu35. Câu36. Câu37. Câu38. Câu39. Câu40.

C

D

C

C

B

D

B

D

B

A

Câu41. Câu42. Câu43. Câu44. Câu45. Câu46. Câu47. Câu48. Câu49. Câu50.

D

B

D

D

D

B

A

C

B

A

Câu51. Câu52. Câu53. Câu54. Câu55. Câu56. Câu57. Câu58. Câu59. Câu60.

D

A

C

D

A

C

B

D

B

C

Câu61. Câu62. Câu63. Câu64. Câu65. Câu66. Câu67. Câu68. Câu69. Câu70.

B

D

B

B

C

D

B

B

A

A

Câu71. Câu72. Câu73. Câu74. Câu75. Câu76. Câu77. Câu78. Câu79. Câu80.

B

A

D

A

B

D

D

A

B

C

Câu81. Câu82. Câu83. Câu84. Câu85. Câu86. Câu87. Câu88. Câu89. Câu90.

A

A

A

C

A

C

Câu91. Câu92. Câu93. Câu94. Câu95.

C

B

C

D

C

33

D

D

C

B