XÂY DỰNG BÀI TẬP HÓA HỌC CHƯƠNG ĐẠI CƯƠNG VỀ KIM LOẠI HÓA HỌC LỚP 12 NHẰM PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC

BÀI TẬP HÓA HỌC PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC

vectorstock.com/28062440

Ths Nguyễn Thanh Tú eBook Collection

XÂY DỰNG BÀI TẬP HÓA HỌC CHƯƠNG ĐẠI CƯƠNG VỀ KIM LOẠI HÓA HỌC LỚP 12 NHẰM PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC VẬN DỤNG KIẾN THỨC VÀO THỰC TIỄN CHO HỌC SINH (VNU - UED) WORD VERSION | 2021 EDITION ORDER NOW / CHUYỂN GIAO QUA EMAIL TAILIEUCHUANTHAMKHAO@GMAIL.COM

Tài liệu chuẩn tham khảo Phát triển kênh bởi Ths Nguyễn Thanh Tú Đơn vị tài trợ / phát hành / chia sẻ học thuật : Nguyen Thanh Tu Group Hỗ trợ trực tuyến Fb www.facebook.com/DayKemQuyNhon Mobi/Zalo 0905779594

CHƢƠNG 2 XÂY DỤNG BÀI TẬP HÓA HỌC CHƢƠNG ĐẠI CƢƠNG VỀ KIM LOẠI HÓA HỌC LỚP 12 NHẰM PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC VẬN DỤNG KIẾN THỨC VÀO THỰC TIỄN CHO HỌC SINH 2.1. Phân tích nội dung cấu trúc chƣơng Đại cƣơng về kim loại 2.1.1. Vị trí, vai trò Chương đại cương kim loại nằm trong phần kiến thức của chương trình lớp 12, là chương thứ năm đứng sau các chương như: Este – Lipit; Cacbohidrat; Amin - Aminoaxit – Protein; Polime và vật liệu polime. Đây là chương đầu tiên về kim loại được tìm hiểu trong chương trình lớp 12.

Hầu hết các nguyên tố kim loại đã được học sinh làm quen trong chương trình hóa học lớp 8, 9 phát triển và hoàn thiện ở lớp 12. Chương trình về kim loại sẽ cung cấp những kiến thức khái quát về kim loại. Tính chất chung của kim loại và một số đặc điểm riêng của từng nguyên tố cũng như hợp kim của chúng.

Chương đại cương về kim loại (SGK lớp 12 cơ bản) được chia thành 8 bài : Bài 1: Vị trí của kim loại trong bảng tuần hoàn (BTH) và cấu tạo của kim loại Bài 2: Tính chất của kim loại. Dãy điện hóa của kim loại Bài 3: Hợp kim Bài 4: Sự ăn mòn kim loại Bài 5: Điều chế kim loại Bài 6: Luyện tập: Tính chất của kim loại Bài 7: Luyện tập: Điều chế kim loại và sự ăn mòn kim loại Bài 8: Thực hành : Tính chất, điều chế kim loại, sự ăn mòn kim loại a. Kiến thức 

Nhớ lại vị trí của kim loại trong bảng tuần hoàn

 Liệt kê được khái niệm, tính chất và ứng dụng của hợp kim  Làm rõ được sự ăn mòn kim loại  Xác định được nguyên tắc và phương pháp điều chế kim loại.

34

 Vận dụng được kiến thức của chương để giải thích các hiện tượng xảy ra trong thực tiễn, biết cách phòng tránh cách li các chất độc hại, sử dụng các loại hóa chất theo hướng tích cực nhằm phục vụ cho lợi ích bền vững của con người. b. Kĩ năng - Rèn luyện kỹ năng thực hành, các thao tác tiến hành thí nghiệm, khả năng quan sát và đánh giá giải thích hiện tượng.  Phân loại được tính chất vật lý và hóa học của kim loại  Nhận biết và tính toán được thế điện cực chuẩn của kim loại  Giải tích được sự ăn mòn kim loại từ đó áp dụng để đưa ra các biện pháp chống ăn mòn kim loại c. Thái độ - Có hứng thú với môn học, ham tìm hiểu, luôn biết đặt câu hỏi “tại sao” với các hiện tượng lạ trong tự nhiên và tìm cách trả lời câu hỏi.

- Đưa lí thuyết vào thực tiễn đó là biết cách vận dụng kiến thức hóa học vào đời sống, sản xuất từ đó có lòng đam mê không ngừng tìm tòi cải tiến làm cho chất lượng cuộc sống tốt hơn.

- Qua thực hành thí nghiệm, qua kiến thức về tính chất của các chất HS được rèn luyện đức tính cẩn thận, tiết kiệm trong lao động và học tập. d. Năng lực Phát triển năng lực giải quyết vấn đề, năng lực vận dụng kiến thức, một số kĩ năng hóa học.

2.1.2. Một số điểm chú ý về nội dung và phương pháp dạy học chương Đại cương về kim loại Hóa học 12 Chương Đại cương về kim loại - Hóa học 12 cơ bản được phân bố trong 12 tiết. Nội dung kiến thức trong chương giúp HS nghiên cứu về vị trí kim loại trong bảng hệ thống tuần hoàn, cấu tạo kim loại; tính chất vật lý; tính chất hóa học cơ bản; dãy điện hóa kim loại; hợp kim; sự ăn mòn kim loại và cách điều chế kim loại.

Khi nghiên cứu vị trí kim loại trong bảng hệ thống tuần hoàn và cấu tạo kim loại, cần cho HS hiểu kim loại nằm ở nhóm B, một phần nhóm A và họ Lantan, Actini. Các nguyên tử nguyên tố kim lọai đều có ít electron lớp ngoài cùng. Trong mạng tinh thể kim loại, nguyên tử và ion kim loại nằm ở các nút mạng, các electron

35

hóa trị chuyển động tự do trong mạng tinh thể. ở trạng thái lỏng và rắn, các nguyên tử kim loại liên kết với nhau bằng kiên kết kim loại.

Khi nghiên cứu tính chất của kim loại và dãy điện hóa kim loại, chú ý phân tích cấu tạo nguyên tử kim loại để giải thích các tính chất vật lý chung của kim loại: Tính dẻo, tính dẫn nhiệt, dẫn điện, ánh kim. Phân tích vị trí của kim loại, cấu tạo nguyên tử nguyên tố kim loại để giúp HS hiểu được tính chất đặc trưng của kim loại là tính khử thông qua một số phản ứng hóa học: Tác dụng với phi kim, tác dụng với axit, tác dụng với nước, tác dụng với dung dịch muối. Lưu ý cho HS trong dãy điện hóa kim loại, tính oxi hóa của kim loại tăng, tính khử giảm từ đó rút ra được ý nghĩa của dãy hóa của kim loại, dự đoán được chiều phản ứng giữa hai cặp oxi hóa - khử Khi nghiên cứu về hợp kim cần làm rõ được khái niệm và các tính chất của hợp kim từ đó rút ra được các ứng dụng trong thực tế của hợp kim.

Khi nghiên cứu về sự ăn mòn kim loại, cần nêu được khái niệm ăn mòn kim loại, giúp HS phân biệt được hai dạng ăn mòn kim loại qua việc làm rõ bản chất của từng loại ăn mòn hóa học.

Các nội dung được học trong chương Đại cương về kim loại có nhiều mối liên hệ với đời sống, với môi trường. Do đó, HS có thể tự liên hệ với thực tiễn một cách dễ dàng, có nhiều điều kiện thuận lợi để vận dụng dạy học PH và GQVĐ vào chương chương Đại cương về kim loại Hóa học 12 nhằm phát triển NL VDKT vào thực tiễn.

2.2. Các nguyên tắc xây dựng hệ thống bài tập Nguyên tắc 1: Hệ thống bài tập phải góp phần thực hiện mục tiêu môn học Hệ thống bài tập cũng như tất cả các yếu tố khác sử dụng trong quá trình dạy học đều phải hướng tới mục tiêu và phù hợp với nội dung dạy học. Hệ thống bài tập phải liên quan đến nội dung bài học nghĩa là cần chứa đựng nội dung, kiến thức, kĩ năng cần hình thành cho HS và thông qua việc giải quyết yêu cầu đặt ra trong bài tập mà đạt được mục tiêu dạy học đã xác định.

Nguyên tắc 2: Hệ thống bài tập phải đảm bảo tính chính xác, khoa học Khi xây dựng BT các thông tin ở phần câu dẫn, hay bảng dữ liệu phải cần đảm bảo tính chính xác khoa học, trong nội dung BT cần kịp thời điều chỉnh thêm

36

các vấn đề thời sự thường xuyên được cập nhật từ các kênh thông tin khoa học có uy tín nhằm mục đích tạo hứng thú cho HS. Nguyên tắc 3: Hệ thống bài tập phải đảm bảo tính hệ thống, tính đa dạng BT hóa học phải được xây dựng đảm bảo tính hệ thống, logic. HTBT cần sắp xếp theo chương, bài phù hợp với nhận thức và tư duy của HS nhằm từng bước nâng cao NL của HS. Khi xây dựng BT cần tạo ra được cái mâu thuẫn giữa cái đã biết và cái chưa biết để kích thích sự tò mò tìm hiểu của HS. BT có tác dụng làm tiền đề cho việc lĩnh hội kiến thức mới.

Các BT trong thực tế thường phức tạp và đòi hỏi có kiến thức tổng hợp vì vậy có thể chia nhỏ các yêu cầu phù hợp với từng mức độ nhận thức của HS. Nguyên tắc 4: Hệ thống bài tập phải đảm bảo tính vừa sức Các BT rèn luyện và phát triển cho HS các năng lực phổ thông về đọc hiểu, tính toán, chọn lọc thông tin trong văn bản khoa học, những phép toán phải đảm bảo tính vừa sức. BTHH định lượng không quá phức tạp về thuật toán, phân chia dạng theo các mức độ biết, hiểu và vận dụng cho phù hợp với nhiều đối tượng HS. Nguyên tắc 5: Hệ thống bài tập phải củng cố kiến thức cho HS Hệ thống BT được lựa chọn giúp HS hiểu sâu về bản chất, phát huy tối đa khả năng tư duy của HS. Thông qua BTHH HS được khắc sâu kiến thức đã được học và qua đó biết cách vận dụng lượng kiến thức lí thuyết dàn trải vào từng bài tập cụ thể từ đó ghi nhớ kiến thức được tốt hơn.

Nguyên tắc 6: Hệ thống bài tập phải phát huy tính tích cực nhận thức, năng lực vận dụng sáng tạo của HS BTHH nên gần gũi với kinh nghiệm của HS, cập nhật các vấn đề thời sự, toàn cầu, công nghệ hiện đại nhằm kích thích nhu cầu tìm hiểu mở rộng kiến thức của HS. BT có những câu hỏi dạng mở không có kết luận là đúng hay sai mà ở đó chỉ có sự bày tỏ quan điểm thái độ của mỗi HS trước những vấn đề khoa học.

BTHH có chứa đựng những “tình huống có vấn đề” đòi hỏi HS phải vận dụng kiến thức, kĩ năng, kinh nghiệm để giải thích các vấn đề.

37

BT có nhiều cách giải để hướng HS tìm được cách đơn giản ngắn gọn mà vẫn chính xác.

2.3. Quy trình xây dựng hệ thống bài tập nhằm phát triển năng lực vận dụng kiến thức vào thực tiễn 2.3.1. Xác định mục đích của hệ thống bài tập Để xác định mục đích xây dựng BTHH chương Đại cương về kim loại nhằm phát triển NLVDKT vào thực tiễn cho HS, trước hết cần phân tích mục tiêu cần đạt được về chương Đại cương về kim loại. Ngoài ra cũng cần nghiên cứu thêm những nội dung có liên quan đến năng lực dạy học trong quy định về chuẩn nghề nghiệp của giáo viên trung học phổ thông và trung học cơ sở và chuẩn đầu ra của sinh viên sư phạm hóa học của các trường Đại học Sư Phạm. Trên cơ sở đó, đi trả lời cho câu hỏi: Xây dựng BTHH để làm gì? Qua hệ thống BTHH này những kiến thức kĩ năng dạy học nào sẽ được hình thành, phát triển cho HS? Mức độ kiến thức, kĩ năng HS cần đạt được là gì?

2.3.2. Xác định nội dung hệ thống bài tập Hệ thống BT xây dựng thuộc chương Đại cương về kim loại, nội dung bài tập chứa các vấn đề liên quan đến thực tiễn.

2.3.3. Xác định loại bài tập, các kiểu bài tập Trong nhiều tài liệu về phương pháp giảng dạy hóa học, các tác giả đã phân loại BTHH theo những cách khác nhau trên những cơ sở khác nhau như: Dựa vào chủ đề; khối lượng kiến thức hay mức độ đơn giản hoặc phức tạp; dựa vào tính chất của bài tập; kiểu bài hay dạng bài; dựa vào nội dung; mục đích dạy học…

- Bài tập học: Bao gồm các BT dùng trong bài học để lĩnh hội tri thức mới, chẳng hạn các bài tập về một tình hướng mới, giải quyết bài tập này để rút ra tri thức mới, hoặc các bài tập để luyện tập, củng cố, vận dụng kiến thức đã học.

- Bài tập đánh giá Là các bài kiểm tra ở lớp do GV ra đề hay các đề tập trung như kiểm tra chất lượng, so sánh; bài thi tốt nghiệp, thi tuyển.

- Bài tập đóng Là các BT mà HS không cần tự trình bày câu trả lời mà lựa chọn từ những câu trả lời cho trước. Như vậy trong loại BT này, GV đã biết câu trả lời, HS được cho trước các phương án có thể lựa chọn.

38

- Bài tập mở: Là những BT mà không có lời giải cố định đối với cả GV và HS; có nghĩa là kết quả bài tập là “mở”.

- Các bài tập dạng tái hiện: Yêu cầu sự hiểu và tái hiện tri thức. Bài tập tái hiện không phải trọng tâm của bài tập định hướng năng lực.

- Các bài tập vận dụng: Các BT vận dụng những kiến thức trong các tình huống không thay đổi. Các BT này nhằm củng cố kiến thức và rèn luyện kỹ năng cơ bản, chưa đòi hỏi sáng tạo.

- Các bài tập giải quyết vấn đề: Các BT này đòi hỏi sự phân tích, tổng hợp, đánh giá, vận dụng kiến thức vào những tình huống thay đổi, GQVĐ. Dạng BT này đòi hỏi sự sáng tạo của người học.

- Các bài tập gắn với bối cảnh, tình huống thực tiễn: Các BT vận dụng và GQVĐ gắn các vấn đề với bối cảnh và tình huống thực tiễn. Những bài tập này là những bài tập mở, tạo cơ hội cho nhiều cách tiếp cận, nhiều con đường giải quyết khác nhau.

2.3.4. Xác định các nguyên tắc xây dựng hệ thống BTHH thực tiễn Dựa trên các nguyên tắc xây dựng BTHH, tôi rút ra một số nguyên tắc xây dựng BTHH thực tiễn sau  Nội dung BTHH thực tiễn phải đảm bảo tính chính xác, tính khoa học và tính hiện thời sự.  Trong BTHH thực tiễn ngoài nội dung lý thuyết nó còn có những số liệu thực tiễn; đó là những số liệu ta không thế thay đổi.

Ví dụ: Ở người trưởng thành chứa khoảng 3 - 4 gam sắt phân tán trong máu. Ta không thể tùy tiện đưa ra một con số khác đối với khoảng xác định này. Làm như vậy là phi thực tế, không khoa học.  BTHH thực tiễn phải gần gũi với kinh nghiệm của HS. Xây dựng các câu hỏi, bài tập thực tiễn dựa trên những ứng dụng của kim loại hoàn toàn đáp ứng được yêu cầu gần gũi với HS. Ví dụ: Khi người ta bị cảm, đánh cảm bằng dây bạc và dây bạc bị hóa đen. Dựa trên những kiến thức Hóa học của mình em hãy giải thích hiện tượng đó?  BTHH thực tiễn phải dựa trên nội dung bài học.

39

Ví dụ: Bài giảng về kim loại sắt; trước khi vào bài GV có thể dẫn dắt bằng một câu hỏi thực tiễn nhằm kích thích tinh thần chú ý của HS: Cột sắt ở Newdheli (Ấn Độ) đã tồn tại trên 1500 năm tuổi. Cột sắt này không bị OXH trong môi trường, vì sao?  Các BTHH thực tiễn phải có tính hệ thống, đảm bảo logic sư phạm.

Bởi vì các tình huống hóa học trong thực tế không đơn giản như chương trình THPT, vì vậy GV cần đơn giản hóa các tình huống cho phù hợp; xây dựng hệ thống BTHH có hệ thống nhất định, phù hợp với lứa tuổi THPT. 2.3.5. Thu thập thông tin để soạn hệ thống bài tập Thu thập tư liệu và xây dựng BTHH, các tình huống trong BTHHTT có thể là các vấn cần xuất phát từ thực tiễn dạy học hoặc là các vấn đề giả định nhằm đạt mục tiêu của môn học. Do đó nguồn tư liệu để xây dựng BTHH sẽ là những giáo án của giáo viên, giờ học thực tế ở trường phổ thông. Tư liệu thu thập có thể ở dạng văn bản hoặc băng hình. Tư liệu được sắp xếp thành hệ thống, thuận tiện cho việc biên soạn nội dung của BTHHTT. Dựa vào các tư liệu thu thập được tiến hành xây dựng BTHH. 2.3.6. Tiến hành soạn thảo bài tập Lựa chọn các dữ liệu xuất phát hoặc bối cảnh, tình huống (từ kiến thức đã có, hình ảnh, tranh, nguồn thông tin…), nêu yêu cầu đặt ra và diễn đạt bằng lời có chứa đựng các vấn đề cần giải quyết.

Với bài tập là những BTTH thì thường gồm ba phần: - Phần mở đầu: Giới thiệu tình huống và đối tượng nhận thức, tạo lập bối cảnh xảy ra tình huống.

- Phần phát triển: Đây là phần chính vì nó cung cấp cho người học những thông tin cần thiết để có thể phân tích tình huống, hình thành nên giải pháp, đây cũng là phần tạo ra mâu thuẫn, xung đột hoặc những vấn đề, những khó khăn, trở ngại cần giải quyết.

- Phần kết luận: Là phần đưa ra những yêu cầu hay câu hỏi để người học phải giải quyết.

40

* Lưu ý: Khi mô tả tình huống không nên thể hiện quan điểm cá nhân, nội dung tính huống ngắn gọn súc tích và đảm bảo các nguyên tắc đã nêu ở trên.

2.3.7. Tham khảo, trao đổi ý kiến với các thầy cô, bạn bè Trong quá trình xây dựng BT thường xuyên trao đổi với các giáo viên cùng bộ môn hoặc các thày cô có cùng chuyên môn. Qua đó BT được chỉnh sửa để đạt được độ chính xác tin cậy cao, hơn nữa BT được phong phú phù hợp với nhiều đối tượng HS. 2.3.8. Thử nghiệm, chỉnh sửa và bổ sung Bài tập đã xây dựng cần cho kiểm tra thử và chỉnh sửa sao cho hệ thống bài tập đảm bảo tính chính xác, khoa học về kiến thức kỹ năng, có giá trị về mặt thực tiễn, phù hợp với đối tượng HS và đáp ứng mục tiêu giáo dục môn hóa học ở trường THPT. Các BT sau khi thử nghiệm và chỉnh sửa được sắp xếp thành hệ thống bài tập đảm bảo tính logic của sự phát triển kiến thức và tiện lợi trong sử dụng.

2.4. Hệ thống bài tập chƣơng Đại cƣơng về kim loại 2.4.1. Kiến thức trọng tâm chương Đại cương về kim loại Khái niệm về kim loại Kim loại là các nguyên tố có thể sẵn sàng cho các điện tử hoá trị và có xu hướng hình thành các ion kim loại. Đặc điểm của kim loại - Tính chất vật lý Ở điều kiện thường, các kim loại đều ở trạng thái rắn (trừ Hg), có tính dẻo, dẫn điện, dẫn nhiệt và có ánh kim.

Kim loại có tính dẻo là vì các ion dương trong mạng tinh thể kim loại có thể trượt lên nhau dễ dàng mà không tách ra khỏi nhau nhờ những electron tự do chuyển động dính kết chúng với nhau. chuyển qua lại giữa các lớp màng tinh thể. Do vậy, kim loại có tính dẻo.

Nối kim loại với nguồn điện, các electron tự do trong kim loại chuyển động thành dòng do vậy kim loại dẫn điện. Nhiệt độ của kim loại càng cao thì tính dẫn điện của kim loại càng giảm.

41

Đốt nóng một đây kim loại, những electron tự do ở đây di chuyển nhanh hơn.

Trong quá trình chuyển động, những electron này truyền năng lượng cho các ion dương ở vùng có nhiệt độ thấp hơn, vì vậy kim loại dẫn nhiệt được.

Hầu hết kim loại đều có ánh kim, vì các electron tự do trong kim loại đã phản xạ tốt những tia sáng có bước sóng mà mắt ta cso thể nhìn thấy được Ngoài ra, kim loại còn có một số tính chất riêng biệt. Quan trọng hơn cả là: khối lượng riêng, nhiệt độ nóng chảy, tính cứng của kim loại… Những tính chất này phụ thuộc chủ yếu vào độ bền của liên kết kim loại, nguyên tử khối, kiểu mạng tinh thể… của kim loại.

- Tính chất hoá học Trong một chu kì, nguyên tử của các nguyên tố kim loại có bán kính tương đối lớn hơn và điện tích hạt nhân nhỏ hơn so với phi kim, số electron hóa trị ít, lực liên kết với hạt nhân của những electron này tương đối yếu nên chúng dễ tách khỏi nguyên tử. Vì vậy, tính chất hóa học đặc trưng của kim loại là tính khử.

M → Mn+ + ne  Tác dụng với phi kim Hầu hết các kim loại khử được phi kim điển hình thành ion âm: Ví dụ: 4Al + 3O2  2Al2O3 2Fe + 3Cl2  2FeCl3  Tác dụng với axit  Đối với dung dịch HCl, H2SO4 loãng: M + nH+ → Mn+ + n/2H2 (M đứng trước hiđro trong dãy thế điện cực chuẩn) +

Đối với H2SO4 đặc, HNO3 (axit có tính oxi hóa mạnh):

Kim loại thể hiện nhiều số oxi hóa khác nhau khi phản ứng với H2SO4 đặc, HNO3 sẽ đạt số oxi hóa cao nhất.

Hầu hết các kim loại phản ứng được với H2SO4 đặc nóng (trừ Pt, Au) và H2SO4 đặc nguội (trừ Pt, Au, Fe, Al, Cr…), khi đó S+6 trong H2SO4 bị khử thành S+4

42

(SO2); So hoặc S2- (H2S).

Hầu hết các kim loại phản ứng được với HNO3 đặc nóng (trừ Pt, Au) và HNO3 đặc nguội (trừ Pt, Au, Fe, Al, Cr…), khi đó N+5 trong HNO3 bị khử thành N+4 (NO2).

Hầu hết các kim loại phản ứng được với HNO3 loãng (trừ Pt, Au), khi đó N+5 trong HNO3 bị khử thành N+2 (NO); N+1 (N2O); No (N2) hoặc N-3 (NH4+).

Các kim loại có tính khử càng mạnh thường cho sản phẩm khử có số oxi hóa càng thấp. Các kim loại như Na, K…sẽ gây nổ khi tiếp xúc với các dung dịch axit.

Ví dụ: 2Fe + 6H2SO4 (đặc)  Fe2(SO4)3 + 3SO2 + 6H2O 4Mg + 5H2SO4 (đặc)  4MgSO4 + H2S + 4H2O Cu + 4HNO3 (đặc)

→ Cu(NO3)3 + 2NO2 + 2H2O

3Cu + 8HNO3 (loãng) → 3Cu(NO3)2 + 2NO + 4H2O  Tác dụng với dung dịch muối Kim loại mạnh hơn có thể khử được ion của kim loại yếu hơn trong dung dịch muối thành kim loại tự do.

Ví dụ: Zn + CuSO4 → ZnSO4 + Cu  Tác dụng với nước Các kim loại mạnh như: Li, Na, K, Ca, Sr, Ba,… khử nước dễ dàng ở nhiệt độ thường thành H2.

Các kim loại trung bình như Mg, Al, Zn, Fe,… phản ứng được với H 2O ở nhiệt độ cao tạo oxit kim loại và hiđro.

Ví dụ: Mg + H2O(h)  MgO + H2 3Fe + 4H2O(h)  Fe3O4 + 4H2 Fe + H2O(h)

 FeO + H2

Các kim loại có tính khử yếu như Cu, Ag, Hg,… không khử được nước dù ở nhiệt độ cao.  Tác dụng với dung dịch kiềm Các kim loại mà hiđroxit của chúng có tính lưỡng tính như Al, Zn, Be, Sn, Pb,… tác dụng được với dung dịch kiềm (đặc). Trong các phản ứng này, kim loại đóng

43

vai trò là chất khử, H2O là chất oxi hóa và bazơ làm môi trường cho phản ứng.

Ví dụ: 2Al + 6H2O + 2NaOH → 2Na[Al(OH)4] + 3H2  Tác dụng với oxit kim loại Các kim loại mạnh khử được các oxit kim loại yếu hơn ở nhiệt độ cao thành kim loại.

Ví dụ: 2Al + Fe2O3  2Fe + Al2O3

2.4.2. Hệ thống bài tập vận dụng Để thuận tiện cho việc kết hợp sử dụng BTHH với các phương pháp, kĩ thuật dạy học theo định hướng năng lực tôi chia thành các dạng bài: + Theo từng nhóm kim loại có kim loại nhóm A và nhóm B. + Theo hình thức bài tập có BT trắc nghiệm và BT tự luận. + Theo mức độ nhận thức: Mức độ biết, mức độ hiểu, mức độ vận dụng.  Kim loại kiềm 1. Liti được sử dụng trong các ứng dụng truyền nhiệt, nguyên nhân chính là vì: A. Liti có nhiệt độ nóng chảy cao.

B. Liti có nhiệt dung riêng lớn (lớn nhất trong tất cả các kim loại).

C. Liti là kim loại hoạt động mạnh.

D. Liti có tính khử mạnh nhưng khá trơ ở nhiệt độ thường.

Hướng dẫn trả lời: Chọn đáp án B Nội dung lựa chọn: Tính chất vật lý của kim loại Kiến thức mới được hình thành: Nhiệt dung riêng lớn của litil được sử dụng trong các ứng dụng truyền nhiệt Kiến thức HS đã biết: Liti có nhiệt dung riêng lớn.

Tác dụng của bài tập: Tìm hiểu được ứng dụng truyền nhiệt của liti trong thực tiễn dựa trên nhiệt dung riêng của liti.

44

2. Các hợp kim của liti với nhôm, magie, cacdimi,... được sử dụng để chế tạo đạn, hỏa tiễn, làm các bộ phận có đặc tính cao của máy bay nhờ tính chất nào sau đây: A. Bền, chịhu va đập tốt B. Khi được kích thích phóng ra năng lượng cao C. Giá thành rẻ D. Dẻo, dễ uốn cong, thích hợp tạo ra các chi tiết nhỏ Hướng dẫn trả lời: Chọn đáp án A Nội dung lựa chọn: Tính chất vật lý của kim loại Kiến thức mới được hình thành: Dựa trên tính chất vật lý của hợp kim liti với nhôm, magie, cacdimi, đồng và mangan người ta ứng dụng để chế tạo các bộ phận trong đạn, hỏa tiễn,...

Kiến thức HS đã biết: Tính chất vật lý và tính chất cơ học của hợp kim khác nhiều so với đơn chất.

Tác dụng của bài tập: Ôn lại được tính chất vật lý chung của kim loại, sự khác nhau về tính chất vật lý giữa hợp kim và kim loại. Giúp HS dự đoán được ứng dụng của KL trong thực tiễn dựa trên tính chất của nó 3. Hỗn hống (Na, Hg) được ứng dụng để điều chế hiđro nhờ tính chất nào sau đây: A. Tính oxi hóa mạnh B. Tính khử mạnh C. Tính dẫn nhiệt tốt D. Tính dẫn nhiệt tốt Hướng dẫn trả lời: Chọn đáp án B Nội dung lựa chọn: Tính chất hóa học của kim loại Kiến thức mới được hình thành:Ứng dụng của hỗn hống (Na, Hg): điều chế hiđro Kiến thức HS đã biết: Tính chất hóa học chung của kim loại: Tính khử Tác dụng của bài tập: Ôn lại tính chất hóa học chung của kim loại

45

4. Kim loại nào sau đây tồn tại trong thiên nhiên ở dạng kim loại tự do?

A. Liti B. Natri C. Kali D. Cả A, B, C đều sai Hướng dẫn trả lời: Chọn đáp án D Kiến thức mới được hình thành:Các kim loại hoạt động mạnh không tồn tại ở dạng tự do trong tự nhiên.

Kiến thức HS đã biết: Một số kim loại mạnh như liti, natri, kali có tính khử mạnh, tác dụng với nước, oxi, muối của các kim loại yếu hơn ở ngay điều kiện thường Tác dụng của bài tập: Ôn lại TCHH chung của kim loại. HS giải thích được dạng tồn tại của kim loại hoạt động mạnh trong tự nhiên.

5. Hợp kim NaK được dùng làm chất làm mát trong một số lò phản ứng hạt nhân nhanh dựa trên tính chất nào?

A. Là kim loại nhóm IA B. Có tính khử mạnh C. Không hoạt động tại điều kiện thường D. Điểm nóng chảy thấp và sức căng bề mặt cao Hướng dẫn trả lời: Chọn đáp án D Tác dụng của bài tập: Giúp HS tìm hiểu thêm các tính chất đặc biệt của hợp kim 6. Kim loại X là một trong những kim loại hoạt động hóa học mạnh nhất, gây nổ mạnh khi tiếp xúc với nước. Vì vậy, nó được ứng dụng tạo các vụ nổ dưới nước trong phim ảnh. Kim loại X có thể là: A. Nhôm B. Canxi

46

C. Platin D. Xesi Hướng dẫn trả lời: Chọn đáp án D Kiến thức mới được hình thành:Trong thực tiễn, xesi được ứng dụng để tạo các vụ nổ dưới nước.

Kiến thức HS đã biết: Kim loại có tính khử, Xesi có tính khử mạnh, tác dụng với nước ngay ở điều kiện thường Tác dụng của bài tập: Ôn lại tính chất hóa học của kim loại: Kim loại kiềm tác dụng với nước ở điều kiện thường.  Kim loại kiềm thổ 7. Trong các kim loại kiềm thổ, kim loại cứng nhất (có thể rạch được thủy tinh) là: A. Be B. Mg C. Ba D. Ra Hướng dẫn trả lời: Chọn đáp án A Kiến thức mới được hình thành:Be được ứng dụng cắt thủy tinh Kiến thức HS đã biết: Be là kim loại kiềm thổ có độ cứng lớn nhất Tác dụng của bài tập: Ôn lại tính chất vật lý cả kim loại.

8. Khi được đốt nóng trong không khí, kim loại kiềm thổ đều cháy tạo ra oxit MO và phản ứng tỏa nhiều nhiệt. Riêng một kim loại khi cháy còn phát ra ánh sáng chói và giàu tia tử ngoại nên được dùng trong công nghiệp nhiếp ảnh hay dùng làm pháo sáng. Kim loại đó là: A. Be B. Mg

47

C. Ba D. Ra Hướng dẫn trả lời: Chọn đáp án B Tác dụng của bài tập: Ôn lại tính chất hóa học của kim loại: Kim loại thể hiện tính khử khi tác dụng với oxi tạo ra oxit. Mg phản ứng mãnh liệt với oxi phát ra ánh sáng chói được ứng dụng trong đời sống 9. Do tính chất nào sau đây mà hợp kim Be - Cu được sử dụng trong công nghiệp quốc phòng và hàng không vũ trụ như là vật liệu cấu trúc nhẹ trong các thiết bị bay cao tốc độ tên lửa, tàu vũ trụ và vệ tinh liên lạc viễn thông?

A. Độ cứng cao B. Nhẹ C. Có sự ổn định về kích thước trên một khoảng nhiệt độ rộng D. Cả ba phương án trên Hướng dẫn trả lời: Chọn đáp án D Tác dụng của bài tập: Ôn lại tính chất vật lý của kim loại 10. Magie giống nhôm cũng là vật liệu cứng, nhẹ. Dựa trên tính chất đó nó có thể được ứng dụng để: A. Làm vật liệu chịu lửa như gạch.

B. Cải thiện khả năng nắm chặt dụng cụ của các vận động viên.

C. Làm nên cấu trúc của các loại xe tải và ô tô có dung tích lớn.

D. Sản xuất các viên thuốc nén, ngăn không cho các viên thuốc nén bị dính vào thiết bị trong quá trình nén thuốc.

Hướng dẫn trả lời: Chọn đáp án C Tác dụng của bài tập: Ôn lại tính chất vật lý của kim loại

48

11. Tại sao canxi có thể tách oxi, lưu huỳnh ra khỏi thép?

A. Do canxi có tính oxi hóa.

B. Do canxi có tính khử.

C. Do canxi có khả năng ăn mòn thép.

D. Do canxi làm tăng độ bền của thép.

Hướng dẫn trả lời: Chọn đáp án B Tác dụng của bài tập: Ôn lại tính chất hóa học chung của kim loại: Tính khử Nhôm 12. Vì sao các dụng cụ bằng nhôm hằng ngày khi tiếp xúc với nước ở nhiệt độ cao mà không có phản ứng gì?

A. Nhôm là kim loại khá trơ về mặt hóa học.

B. Nhôm không thể tác dụng với nước ở mọi nhiệt độ.

C. Bề mặt nhôm được bọc một lớp oxit bền ngăn không cho nhôm tiếp xúc với nước.

D. Bề mặt nhôm được bọc một lớp muối photphat của nhôm rất bền ngăn không cho nhôm tiếp xúc với nước.

Hướng dẫn trả lời: Chọn đáp án C Tác dụng của bài tập: Ôn lại tính chất hóa học của kim loại: Nhôm tác dụng với oxi trong không khí tọ ra lớp nhôm oxit bền bao bọc bên ngoài ngưn không cho nhôm tác dụng với nước ở nhiệt độ cao 13. Nhôm là kim loại dẫn điện tốt, độ dẫn điện của nhôm bằng 0.60 độ dẫn điện của đồng. Tuy vậy, nhôm vẫn được dùng làm dây dẫn đường dây trên cao do: A. Giá thành của nhôm rẻ hơn đồng.

B. Nhôm nhẹ hơn đồng nên tiết kiệm được đáng kể chi phí xây dựng các cột chống.

49

C. Nhôm có nhiệt độ nóng chảy thấp hơn đồng nên khi có sự cố điện xảy ra nhôm an toàn hơn đồng.

D. Nhôm dễ cắt hơn đồng nên dễ sửa chữa các sự cố trên cao.

Hướng dẫn trả lời: Chọn đáp án B Tác dụng của bài tập: Ôn lại tính chất vật lý của kim loại: Nhôm và đồng là kim loại dẫn điện tốt. Dựa vào tính chất vật lý mà chúng được ứng dụng khác nhau 14. Người ta dùng kim loại nào thay bạc để mạ lên gương của những kính viễn vọng phản chiếu do bề mặt của chúng rất trơn bóng, có khả năng phản chiếu tốt ánh sáng và nhiệt?

A. Thiếc B. Platin C. Nhôm D. Đồng Hướng dẫn trả lời: Chọn đáp án C Tác dụng của bài tập: Ôn lại tính chất vật lý của kim loại: Có ánh kim 15. Nhôm là kim loại hoạt động mạnh. Nhôm tác dụng được với các dung dịch axit như HCl, H2SO4,... HNO3 là một axit mạnh. Tuy nhiên, trên thực tế, người ta lại dùng nhôm làm xitec đựng HNO3 đặc nguội. Vì sao?

A. Nhôm không phản ứng với HNO3 ở bất kì điều kiện nào.

B. Nhôm trong HNO3 đặc nguội bị thụ động hóa.

C. Hộp đựng là nhôm có tính phóng xạ.

D. Nhôm không tác dụng với nước nên nước như một lớp bảo vệ nhôm khỏi HNO3 đặc nguội.

Hướng dẫn trả lời: Chọn đáp án B

50

Tác dụng của bài tập: Ôn lại tính chất hóa học của kim loại: Nhôm có tính khử, có thể tác dụng với các dung dịch axit. tuy nhiên nhôm (và sắt, crom) bị thụ động hóa trong HNO3 đặc nguội 16. Trong sân bay của nhiều hãng hàng không, việc dùng nhiệt kế thủy ngân là không được phép. Vì sao?

A. Thủy ngân rất độc, trong sân bay rất nhiều người nên khi vỡ nhiệt kế, rất khó kiểm soát.

B. Do nhiệt kế thủy ngân là hàng “cấm” lại nhỏ gọn khó phát hiện nên dễ vận chuyển qua biên giới trái phép.

C. Vỏ máy bay làm bằng nhôm, chỉ một lượng nhỏ thủy ngân khi vỡ ra từ nhiệt kế bám lên vỏ máy bay sẽ hòa tan lớp màng oxit bên ngoài gây hư hỏng cho vỏ máy bay.

D. Do vỏ máy bay bằng nhôm rất dễ xước, khi vỡ ra nhiệt kế thủy ngân có phần thủy tinh sắc nhọn khi cứa vào vỏ máy bay gây mất tính thẩm mỹ của máy bay.

Hướng dẫn trả lời: Chọn đáp án C Tác dụng của bài tập: Ôn lại khái niệm hợp kim; hỗn hống là hợp kim của Hg và một số kim loại khác.

17. Nhôm được sử dụng nhiều trong đóng gói thực phẩm nhờ đặc tính: A. Dễ uốn, dễ gia công.

B. Nhôm trơ về mặt hóa học nên không tác dụng với các chất trong thực phẩm.

C. Nhôm là kim loại phổ biến ở dạng tự do không tốn công điều chế.

D. Có thể tái sử dụng lại.

Hướng dẫn trả lời: Chọn đáp án A Tác dụng của bài tập: Ôn lại tính chất vật lý của kim loại: Tính dẻo.

51

18. Trong xã hội văn minh và hiện đại, cửa tự động là một đặc trưng của các công trình kiến trúc, đặc biệt trong các tòa nhà cao tầng, khách sạn. Một trong các bộ phận cấu tạo của cửa tự động có thanh ray, khung cửa đều làm từ nhôm. Theo em, tái sao nhôm được ứng dụng trong lĩnh vực này?

A. Do nhôm mềm, dễ chế tạo các chi tiết, nhôm có màu xám trắng đẹp.

B. Do nhôm bền và rất cứng để trong quá trình va đạp không bị biến dạng.

C. Thanh ray được làm từ nhôm do kết cấu nhẹ, tránh cong vênh, giảm tiếng ồn.

D. Cả B và C Hướng dẫn trả lời: Chọn đáp án D Tác dụng của bài tập: Ôn lại tính chất vật lý của kim loại Các kim loại nhó A khác 19. Giống như nhôm, gali dễ tạo hợp kim với các kim loại khác. Gali dùng để chế tạo hợp kim dễ nóng chảy. Hợp kim gồm 92% Ga và 8% Sn có nhiệt dộ nóng chảy ở 20oC được dùng trong: A. .Các cầu chì trong các khu công nghiệp.

B. Các dây dẫn điện.

C. Các thiết bị chữa cháy tự động.

D. Nhiệt kế thay thế nhiệt kế thủy ngân.

Hướng dẫn trả lời: Chọn đáp án C Tác dụng của bài tập: Ôn lại tính chất của hợp kim; ứng dụng của hợp kim gali trong thực tiễn 20. Chì được ứng dụng làm đối trọng chống lật, làm lõi đạn để tăng độ xuyên dựa trên tính chất nào?

A. Chì dễ dát mỏng B. Chì có khối lượng riêng lớn.

52

C. Chì có độ cứng cao D. Chì có độ bền cao Hướng dẫn trả lời: Chọn đáp án B Tác dụng của bài tập: Ôn lại tính chất vật lý của kim loại 21. Chì được dùng làm chất ổn định nhiệt trong các bể mạ kẽm lỏng dựa trên tính chất nào?

A. Chì có nhiệt độ nóng chảy cao.

B. Chì có nhiệt độ nóng chảy thấp.

C. Chì không bị biến tính trong khoảng nhiệt độ rộng.

D. Chì dễ bị biến tính trong khoảng nhiệt độ hẹp.

Hướng dẫn trả lời: Chọn đáp án B Tác dụng của bài tập: Ôn lại tính chất vật lý của kim loại 22. Chì có khả năng làm vỏ cáp điện nhờ: A. Chì dẫn điện tốt.

B. Chì khá trơ về mặt hóa học.

C. Vật liệu bằng cì dễ gia công.

D. Chì có khả năng chống ăn mòn tốt.

Hướng dẫn trả lời: Chọn đáp án B Tác dụng của bài tập: Ôn lại dãy điện hóa kim loại và cơ chế sự ăn mòn kim loại 23. Hợp kim Sn – Sb - Cu có tính chịu ma sát, dùng để: A. Chế tạo các thiết bị chống trơn.

B. Chế tạo phanh xe đạp.

C. Chế tạo ổ trục quay.

53

D. Chế tạo xích xe đạp.

Hướng dẫn trả lời: Chọn đáp án C Tác dụng của bài tập: Ôn lại TCVL của kim loại; Giúp HS từ những tính chất cơ bản của kim loại dự đoán được ứng dụng của chúng trong thực tiễn 24. Từng có đồng tiền làm từ antimon (Sb) do tỉnh Quý Châu (Trung Quốc) phát hành năm 1931. Loại tiền này không phổ biến do: A. Sb quá hiếm không đủ để làm vật ngang giá.

B. Sb độc ảnh hưởng đến sức khỏe người tiêu dùng.

C. Sb nặng nên việc mang đi và lưu trữ khó khăn.

D. Sb quá mềm và nhanh mòn khi lưu thông.

Hướng dẫn trả lời: Chọn đáp án D Tác dụng của bài tập: Ôn lại TCVL và TCHH của kim loại 25. Thiếc có 2 dạng thù hình là thiếc trắng (tỉ khối là 7.31) và thiếc xám (tỉ khối là 5.57). Ở 13,20C thiếc trắng bắt đầu chuyển sang thiếc xám và đạt cực đại ở -330C. Năm 1912, một đoàn thám hiểm Nam Cực đã hi sinh do hết nhiên liệu đựng trong bình có mối hàn bằng thiếc. Nguyên nhân là: A. Nam Cực quá lạnh nên thiếc trắng chuyển thành thiếc xám. Quá trình này làm thể tích thiếc tăng lên mạnh đến nỗi mối hàn bằng thiếc vỡ vụn khiến nhiên liệu chảy ra ngoài.

B. Nam Cực quá lạnh nên thiếc trắng chuyển thành thiếc xám. Quá trình này làm thể tích thiếc giảm mạnh đến nỗi mối hàn bằng thiếc bị đứt gãy khiến nhiên liệu chảy ra ngoài.

C. Do Nam Cực quá lạnh nên thiếc trắng chuyển thành thiếc xám, thiếc xám tác dụng với nhiên liệu trong bình.

D. Do Nam Cực quá lạnh nên thiếc trắng chuyển thành thiếc xám, thiếc xám mềm dễ gãy nên mối hàn bị đứt gãy làm nhiên liệu chảy ra ngoài.

54

Hướng dẫn trả lời: Chọn đáp án A Tác dụng của bài tập: Ôn lại TC của hợp kim, Giúp HS phát huy kỹ năng tính toán, tư duy để giải thích hiện tượng xảy ra trong thực tiễn 26. Thiếc rất dễ dát mỏng. Thiếc được dùng để: A. Làm tụ điện.

B. Làm vỏ bánh kẹo.

C. Tráng lên bề mặt các vật bằng thép.

D. Cả ba phương án trên. .Hướng dẫn trả lời: Chọn đáp án C Tác dụng của bài tập: Ôn lại TCVL của kim loại 27. Bitmut đôi khi được dùng trong sản xuất các viên đạn. Ưu thế của nó so với chì là: A. Cứng hơn B. Khối lượng riêng nhỏ hơn C. Nhiệt độ nóng chảy thấp hơn D. Bi không độc Hướng dẫn trả lời: Chọn đáp án D Tác dụng của bài tập: Ôn lại TCVL và TCHH của kim loại Sắt 28. Lợi dụng tính chất từ tính của kim loại, ngươi ta ứng dụng nó vào chế tạo vữa điện, quạt điện. Đó là kim loại nào sau đây: A. Ba B. Fe C. Sr D. Li

55

Hướng dẫn trả lời: Chọn đáp án B Tác dụng của bài tập: Ôn lại TCVL của KL: sắt là kim loại có từ tính 29. Kim loại nào là thành phần chính để sản xuất gang, thép?

A. Ag B. Au C. Fe D. Sn Hướng dẫn trả lời: Chọn đáp án C Tác dụng của bài tập: Ôn lại lý thuyết về hợp kim.

30. Vì sao người ta lại dùng tôn để lợp nhà mà không dùng sắt tây?

A. Do sắt tây (Fe, Sn) sắt là kim loại có tính khử mạnh hơn nên sắt tây bị ăn mòn rồi thủng; tôn (Fe, Zn) kẽm là kim loại có tính khử mạnh hơn nên kẽm bị ăn mòn còn sắt thì không nên tôn không bị thủng.

B. Do sắt tây (Fe, Cu) sắt là kim loại có tính khử mạnh hơn nên sắt tây bị ăn mòn rồi thủng; tôn (Fe, Al) nhôm là kim loại có tính khử mạnh hơn nên nhôm bị ăn mòn còn sắt thì không nên tôn không bị thủng.

C. Do tôn rẻ và nhẹ hơn sắt tây.

D. Do tôn phản xạ ánh sáng tốt hơn sắt tây.

Hướng dẫn trả lời: Chọn đáp án A Tác dụng của bài tập: Ôn lại khái niệm ăn mòn điện hóa và cách chống ăn mòn Đồng 31. Nước mặn (nước biển) là môi trường dễ phá hủy nhiều kim loại, tuy nhiên người ta dùng một loại ống kim loại vận chuyển nước uống qua môi trường này.

Ngoài ra chúng cũng được dùng để vận chuyển cả nước mặn. Theo em, kim loại nào phù hợp để làm loại ống trên?

A. Fe B. Al

56

C. Zn D. Cu Hướng dẫn trả lời: Chọn đáp án D Tác dụng của bài tập: Ôn laị TCHH của kim loại và dãy điện hóa kim loại. Trong đó, đồng là một kim loại hoạt động kém.

32. Đàn Guitar là một loại đàn quen thuộc với thế hệ trẻ Việt Nam. Một trong những nguyên nhân chính tạo nên âm thanh hay của một cây đàn guitar là dây đàn. Có rất nhiều chất liệu là để làm ra dây đàn, trong đó có 2 loại chất liệu chính đó là đồng và phosphor đồng. Trong đó, phosphor đồng được làm từ 90% đồng và 10% thiếc. Theo em, hai loại dây đồng và phosphor đồng, dây nào mềm hơn, chống ăn mòn tốt hơn?

A. Dây đồng mềm và chống ăn mòn tốt hơn dây phosphor đồng B. Dây đồng mềm nhưng dây phosphor đồng chống ăn mòn tốt hơn C. Dây phosphor đồng mềm và chống ăn mòn tốt hơn dây đồng D. Dây phosphor đồng mềm nhưng dây đồng chống ăn mòn tốt hơn Hướng dẫn trả lời: Chọn đáp án B Tác dụng của bài tập: Ôn lại TCVL của kim loại; khái niệm và sự chống ăn mòn 33. Hợp kim (Cu – Zn) với tỉ lệ 55 % Cu và 45% Zn, tên của loại hợp kim này là: A. Đồng bạch B. Đồng đen C. Đồng đỏ D. Đồng thau Hướng dẫn trả lời: Chọn đáp án D Tác dụng của bài tập: HS tìm hiểu thêm một số hợp kim và tên gọi thành phần của chúng trong thực tiễn Bạc, vàng

57

34. Các vật dụng bằng bạc mờ đi do có sự hình thành một lớp mỏng bạc sunfua, để loại bỏ lớp bạc sunfua người ta cho vật đó vào một chảo nhôm chứa dung dịch muối và được đun đến gần sôi. Hãy viết các bán phản ứng giải thích hiệu quả phương pháp này?

A. 2Al + 3H2O  Al2O3 + 6H+ + 6e và Ag2S + 2e  2Ag + S2B. 2Al + 3H2O  Al2O3 + 6H+ + 6e và Ag2S +2e  2Ag+ + S C. Al + 3H2O  Al(OH)3 + 3H+ + 3e và Ag2S + 2e  2Ag+ + S D. Al + 3H2O  Al(OH)3 + 3H+ + 3e và Ag2S + 2e  2Ag + S2Hướng dẫn trả lời: Chọn đáp án A Tác dụng của bài tập: Ôn lại TCHH của kim loại; Cách viết phương trình oxi hóa khử của kim loại

35.

Mạ bạc

Mạ vàng

Mạ đồng

Để làm huân, huy chương người ta thường đúc bằng sắt sau đó phủ lên một lớp mạ bằng kim loại như đồng, bạc, vàng. Để lớp mạ bạc bám chắc, mịn, bóng người ta sử dụng phương pháp xianua tức là điện phân dung dịch phức xianua của bạc.

Anot: Ag(CN)2 - + 1e = Ag + 2CN-

Catot: 2H2O – 4e = 4H+ + O2

Theo em vật được mạ treo ở catot hay anot?

Phương trình điện phân tổng quát?

A. Catot, Ag(CN)2 - + 2H2O – 3e = Ag + 2CN- + 4H+ + O2 B. Catot, 4Ag(CN)2 - + 2H2O = 4Ag + 8CN- + 4H+ + O2

58

C. Anot, 4Ag(CN)2 - + 2H2O = 4Ag + 8CN- + 4H+ + O2 D. Anot, Ag(CN)2 - + 2H2O – 3e = Ag + 2CN- + 4H+ + O2 Hướng dẫn trả lời: Chọn đáp án C Tác dụng của bài tập: HS trình bày được thế nào là điện phân, xác định được vai trò của các kim loại làm điện cực trong bình điện phân.

36. Kim loại nào được sử dụng để tản nhiệt trong động cơ ô tô?

A. Vàng B. Franxi C. Nhôm D. Kẽm Hướng dẫn trả lời: Chọn đáp án A Tác dụng của bài tập: Ôn lại TCVL của kim loại: Vàng lag kim loại dẫn nhiệt tốt nên được ứng dụng vào động cơ tản nhiệt trong ô tô.

37. Trong công nghệ sản xuất tượng dát vàng, cứ 1 g vàng có thể dát được 1m2 diện tích tượng. Chùa Cần Tu muốn dát toàn bộ 136 bức tượng trong chùa bằng vàng; Tính trung bình bề mặt mỗi tượng là 1,2 m2 . Coi như dát toàn bộ bề mặt tượng, vậy khối lượng vàng cần để dát đủ 136 bức tượng là: A. 136,0 g B. 163,2 g C. 13,6 g D. 16,32 g Hướng dẫn trả lời: Chọn đáp án B Tác dụng của bài tập: Ôn lại TCVL của kim loại: Vàng là kim loại dẻo, dễ dát mỏng. Tính toán được lượng vàng cần dùng trong thực tiễn để dát lên bề mặt đồ vật.

Các kim loại khác

59

38. Ngày nay, máy ghi âm, máy ghi hình đã trở thành công cụ phổ biến trong gia đình. Trong chúng đều cần có băng từ. Đầu từ được chế tạo từ nhiều vật liệu từ khác nhau. Các vật liệu từ này đa số là: A. Vật liệu sắt từ - Hợp kim của Crom B. Vật liệu không nhiễm từ - Hợp kim của sắt C. Vật liệu sắt từ - Hợp kim của sắt D. Vật liệu không nhiễm từ - Hơp kim của Crom Hướng dẫn trả lời: Chọn đáp án C Tác dụng của bài tập: Ôn lại TCVL của kim loại: Sắt và hợp kim của sắt có từ tính 39. Thủy Ngân là một kim loại ở thể lỏng và có thể bay hơi, hơi thủy ngân rất độc.

Phương pháp nào sau đây có thể loại bỏ thủy ngân nếu chẳng may đánh vỡ nhiệt kế thủy ngân và thủy ngân lọt xuống kẽ các khe gạch ở nền nhà.

A. Dùng bột lưu huỳnh rắc lên đám thủy ngân trên nền nhà.

B. Dùng khí SO2 để khử hơi độc thủy ngân.

C. Dùng khăn giấy khô thấm sạch đám thủy ngân.

D. Dùng khăn ướt lau sạch đám thủy ngân.

Hướng dẫn trả lời: Chọn đáp án A Tác dụng của bài tập: Ôn lại TCHH của kim loại. Cách xử lý khi bị vỡ nhệt kế thủy ngân tại nhà 40. Để thu hồi vàng từ quặng, một số cơ sở sản xuất đã làm như sau:  Nghiền nhỏ quặng, hòa vào nước rồi cho chảy qua các máng dốc được tráng thủy ngân. Các hạt vàng được giữu lại trong hỗn hống thủy ngân – vàng.  Lấy hỗn hống thủy ngân – vàng đun với dung dịch axit nitric loãng trong bình hở (hoặc đốt trực tiếp hỗn hống thủy ngân – vàng bằng ngọn lửa đèn khò có nhiệt độ cao để thủy ngân bay hơi còn lại vàng).

60

Các PTPƯ xảy ra khi đun hỗn hống thủy ngân – vàng với dung dịch axit nitric loãng trong bình hở. Phương pháp thu hồi vàng từ quặng như trên có gây ô nhiễm môi trường không? Vì sao?

A. 3Hg + 4HNO3 loãng  3Hg(NO3) + NO + 2H2O 2NO + O2 kk  2NO2 Có gây ô nhiễm môi trường vì thủy ngân dễ bay hơi và rất độc.

B. 3Hg + 4HNO3 loãng  3Hg(NO3) + NO + 2H2O 2NO + O2 kk  2NO2 Không gây ô nhiễm môi trường vì thủy ngân đã bị oxi hóa hết.

C. 6Hg + 8HNO3 loãng  3Hg2(NO3)2 + 2NO + 4H2O 2NO + O2 kk  2NO2 Không gây ô nhiễm môi trường vì thủy ngân đã bị oxi hóa hết.

D. 6Hg + 8HNO3 loãng  3Hg2(NO3)2 + 2NO + 4H2O 2NO + O2 kk  2NO2 Có gây ô nhiễm môi trường vì thủy ngân dễ bay hơi và rất độc.

Hướng dẫn trả lời: Chọn đáp án D Tác dụng của bài tập: Ôn lại TCVL và TCHH của kim loại: Hg là kim laoị dễ bay hơi, độc, khi tác dụng với HNO3 bị oxi hóa lên số oxi hóa cao nhất là +2 41. Vì sao kim loại mà chúng được ứng dụng nhiều trong công nghệ dát tượng như: đồng, vàng; có thể kéo thành sợi chỉ thêu như: vàng; ứng dụng trong công nghiệp trang sức,…

A. Do kim loại có khả năng nhường các electron, các lớp nguyên tử trong mạng tinh thể dễ dàng trượt lên nhau gây ra các tính dẻo, dễ dát mỏng, dễ kéo thành sợi.

B. Do kim loại có khả năng nhận các electron, các lớp nguyên tử trong mạng tinh thể dễ dàng kết dính với nhau gây ra các tính dẻo, dễ dát mỏng, dễ kéo thành sợi.

C. Do tính biến vị của các electron, các lớp nguyên tử trong mạng dễ dàng trượt lên nhau gây ra tính dẻo, dễ dát mỏng, dễ kéo thành sợi.

D. Do tính biến vị của các electron, các lớp nguyên tử trong mạng dễ dàng kết dính với nhau gây ra tính dẻo, dễ dát mỏng, dễ kéo thành sợi.

61

Hướng dẫn trả lời: Chọn đáp án C Tác dụng của bài tập: HS giải thích được tính dẻo của kim loại 42. Nhiều đồ vật bằng thép được mạ crom, vậy vai trò lớp mạ crom này là gì?

A. Tạo vẻ đẹp sắc nét, chống bám bụi cho đồ vật B. Tạo vẻ đẹp cho đồ vật đồng thời bảo vệ đồ vật khỏi bị ăn mòn C. Bảo vệ đồ vật không bị gỉ trong không khí D. Tạo độ bóng cho đồ vật và hạn chế sự xỉn màu của đồ vật.

Hướng dẫn trả lời: Chọn đáp án B Tác dụng của bài tập: Ôn lại TCVL của kim loại, biện pháp chống ăn mòn kim loại 43. Khung cửa trong nhà lâu ngày thường bị han, gỉ do sắt, thép tiếp xúc với oxi, hơi nước trong không khí. Để hạn chế tình trạng này người ta thường sơn lên các khung cửa một lớp sơn chống gỉ, sơn lót mạ kẽm. Vì sao?

A. Do kẽm dễ bị ăn mòn thay sắt B. Do kẽm có tính khử mạnh hơn sắt nên dễ bị ăn mòn hơn sắt.

C. Do kẽm bền trong không khí nên bảo vệ được sắt không bị ăn mòn.

D. Do Fe – Zn tạo thành một hợp kim chống gỉ Hướng dẫn trả lời: Chọn đáp án C Tác dụng của bài tập: Ôn lại các biện pháp chống ăn mòn kim loại.

44. Ngày nay, trong các phòng thí nghiệm hiện đại đa số các chén nung được làm từ platin. Theo em, người ta đã lợi dụng tính chất gì của platin để sản xuất?

A. Platin có nhiệt độ nóng chảy cao, độ bền hóa học cao hơn cả vàng.

B. Platin có nhiệt độ nóng chảy thấp nhưng bền về mặt hóa học.

C. Platin là một kim loại trơ.

D. Platin là kim loại có độ cứng cao nên được ứng dụng làm chén nung.

Hướng dẫn trả lời: Chọn đáp án A Tác dụng của bài tập: Ôn lại TCVL và TCHH của kim loại

62

45. Rheni và volfram đều là các kim loại có ... Các hợp kim rheni - volfram được dùng như cặp nhiệt điện để đo nhiệt độ lên tới 2200oC. Cụm từ thích hợp để điền vào ... là: A. Nhiệt độ nóng chảy cao B. Nhiệt độ nóng chảy thấp C. Khả năng chống mài mòn cao D. Khả năng chống mài mòn thấp Hướng dẫn trả lời: Chọn đáp án A Tác dụng của bài tập: Ôn lại TCVL của kim loại 46. Ở dạng tinh khiết, Platin có màu trắng bạc, sáng bóng, dẻo và dễ uốn nên được ứng dụng để: A. Làm đồ trang sức.

B. Làm gươg soi.

C. Làm các dụng cụ y tế như dao, kéo phẫu thuật.

D. Làm các khung cửa sổ.

Hướng dẫn trả lời: Chọn đáp án A Tác dụng của bài tập: Ôn lại TCVL của kim loại 47. Titan là kim loại nhẹ, cứng nhất trong hầu hết các kim loại, bề mặt bóng láng, chống ăn mòn tốt, chịu được nhiệt độ cao,... Ứng dụng của titan trong đời sống dựa trên các tính chất trên là: A. Làm chân vịt và nơi trao đổi nhiệt trong các máy lọc nước mặn.

B. Làm tàu hải quân, tàu vũ trụ, tên lửa, áo chống đạn.

C. Làm vỏ máy bay, vỏ chịu nhiệt, càng đáp và ống dẫn hơi nước.

D. Tất cả các ứng dụng trên.

Hướng dẫn trả lời: Chọn đáp án D Tác dụng của bài tập: Ôn lại TCVL của kim loại

63

48. Tantan à kim loại cứng, có màu xám - xanh óng ánh, chống ăn mòn rất tốt, dẫn điện và nhiệt tốt, không phản ứng với các dịch thể. Tantan được dùng trong: A. Các dụng cụ phẫu thuật và cấy ghép trong cơ thể B. Các linh kiện điện tử C. Các dụng cụ thí nghiệm hóa học D. Tất cả các ứng dụng trên Hướng dẫn trả lời: Chọn đáp án D Tác dụng của bài tập: Ôn lại TCVL của kim loại; sự ăn mòn kim loại 49. Dựa vào tính chất nào mà titan được dùng làm các khớp giả, các dụng cụ y tế và các ống dẫn trong chế biến thực phẩm?

A. Do titan được coi như trơ về mặt sinh học.

B. Do titan hoạt động hóa học mạnh.

C. Do titan là kim loại cứng và bền.

D. Do titan là kim loại đắt tiền.

Hướng dẫn trả lời: Chọn đáp án A Tác dụng của bài tập: Ôn lại TCHH của kim loại 50. Người ta nhồi bột KL vào đất sét tạp ra gốm KL. Gốm KL có thể dùng chế tạo dao cắt kim loại, dùng trong các lò phản ứng hạt nhân. gốm KL có tính chất: A.Bền chắc, giòn, chịu được nhiệt độ cao, chống được chất OXH. B. Bền chắc, không giòn, chịu được nhiệt độ cao, chống được chất OXH. C. Bền chắc, giòn, không chịu được nhiệt độ cao, chống được chất OXH. D. Bền chắc, không giòn, chịu được nhiệt độ cao, là chất khử mạnh.

Hướng dẫn trả lời: Chọn đáp án B Tác dụng của bài tập: Ôn lại TCVL của kim loại. HS ự đoán được TCVL của kim loại dựa trên các ứng dụng của chúng trong thực tiễn.

64

2.5. Sử dụng hệ thống bài tập chƣơng Đại cƣơng về kim loại nhằm phát triển năng lực vận dụng kiến thức vào tiễn cho học sinh 2.5.1. Sử dụng bài tập hóa học phối hợp với phương pháp đàm thoại tìm tòi và giải quyết vấn đề để phát triển kĩ năng phát hiện và giải quyết vấn đề Việc sử dụng BTHH và BTHHTT phối hợp với phương pháp đàm thoại tìm tòi và GQVĐ trong các bài dạy nghiên cứu kiến thức mới có hiệu quả cao trong việc phát triển NLVDKT cho HS. Trong bài dạy nghiên cứu kiến thức mới, GV sử dụng BTTT sau khi HS đã thực hiện hoạt động yêu cầu nội dung kiến thức cần tiếp thu, sau đó GV đưa ra các BT để HS vận dụng kiến thức lý thuyết vào giải quyết vấn đề học tập thực tiễn đặt ra.

Khi sử dụng BTHH và BTHHTT phối hợp với PP đàm thoại, GV sử dụng các câu hỏi, BT để tổ chức cho HS hoạt động tìm tòi để làm rõ bản chất, nội dung kiến thức mới cần hình thành trên cơ sở vận dụng các kiến thức đã có. Các câu hỏi và BT này được sắp xếp logic, mang tính kích thích hoạt động tư duy và được thể hiện qua phiếu học tập để HS hoạt động độc lập hoặc thảo luận nhóm để giải quyết các vấn đề đặt ra trong học tập và thực tiễn.

Khi phối hợp với PP GQVĐ, GV dùng bài tập để tạo tình huống có vấn đề, nêu ra các bối cảnh, tình huống để yêu cầu HS phân tích, xác định các vấn đề cần giải quyết trong tình huống thực tiễn, lập kế hoạch GQVĐ, thực hiện kế hoạch giải, rút ra những kết luận về kiến thức, kĩ năng thu nhận được và vận dụng vào các tình huống mới. GV có thể sử dụng các BT định hướng định hướng năng lực dạng BT giải thích, bài tập về thực hành thí nghiệm và BT gắn với tình huống bối cảnh thực để tạo tình huống có vấn đề, nêu ra các vấn đề cần giải quyết, yêu cầu HS sử dụng kiến thức đã có để có thể đề xuất các hướng GQVĐ, lập kế hoạch GQVĐ, nêu ra được kết luận về kiến thức, kĩ năng thu được và đánh giá về cách giải quyết vấn đề.

2.5.2. Sử dụng bài tập hóa học trong dạy học theo dự án giúp học sinh phát triển kĩ năng phân tích tổng hợp DHDA có thể xuất phát từ nội dung DH, từ nội dung kiến thức thực tế có liên quan…GV đưa ra một chủ đề dự án hấp dẫn, có tính khả thi (mức độ phù hợp với HS), phù hợp với đặc thù môn học…từ đó kích thích người học tham gia thực hiện. DHDA là một BT tình huống mà HS phải giải quyết bằng những kiến thức

65

học được và cả những kinh nghiệm thực tế của mình. Khi HS nhận được chủ đề dự án, những công cụ hướng dẫn, những thông tin chi tiết về dự án của mình, những tài nguyên, công cụ đánh giá…các em sẽ quyết định cách thức GQVĐ được đưa ra. HS sẽ thông qua nguồn tài liệu, cộng tác với các thành viên khác trong nhóm để giải quyết các vấn đề, hoàn thành dự án. Các kĩ năng, các mức độ tư duy bậc cao hơn…sẽ được hình thành và phát triển trong quá trình tìm tòi, GQVĐ, xử lí các tình huống để hoàn thành dự án.

DH dự án đem đến cho HS những ý nghĩa tích cực như: - Thiết lập mối liên hệ giữa nội dung môn học (bó hẹp trong SGK) với các kiến thức thực tế, hướng tới các vấn đề thực tiễn sinh động mà cả thế giới quan tâm.

- Phát triển các kĩ năng phát hiện và GQVĐ, phát triển các tư duy bậc cao, phát triển kĩ năng sống…

- Tạo cơ hội cho HS tự lĩnh hội kiến thức, tự tìm hiểu và giải quyết các vấn đề, nêu cao tinh thần tự học cao cho HS. - Làm cho nhiệm vụ học tập hướng tới mọi HS, giảm áp lực, từ đó tăng cường tính hứng thú học tập cho HS và nâng cao hiệu quả cũng như chất lượng DH. BTTT sử dụng trong DHDA thường được sử dụng dưới dạng câu hỏi mở với bộ câu hỏi định hướng hoặc ở dưới dạng BT củng cố. Có thể sử dụng BT thực tiễn dưới hai dạng BT định tính (thường sử dụng trong bộ câu hỏi định hướng) và BT định lượng (thường sử dụng ở dạng BT củng cố).

Trong DHDA, vai trò của GV là thúc đẩy vai trò tự chủ của người học, hướng dẫn tham vấn chứ không phải cầm tay chỉ việc. Với người học, được trở thành các “chuyên gia”, tham gia tích cực chủ động từ tiếp cận vấn đề, giải quyết vấn đề qua đó lĩnh hội kiến thức. Trong chương Đại cương về kim loại có thể hình thành DA sử dụng trong hoạt động ngoại khóa: Dự án “ Kim loại trong đời sống” GV chia lớp thành các nhóm 6-8 em. Các em sẽ tìm hiểu dựa vào câu hỏi do GV định hướng và đề xuất trong quá trình thực hiện câu hỏi phỏng vấn. .

Câu hỏi định hướng * Nội dung: Trên bài thuyết trình phải thể hiện được những nội dung sau: Câu 1: Thành phần của lớp vỏ trái đất, Ti lệ kim loại trong lớp vỏ trái đất Câu 2: Cấu truc kim loại, cấu tạo, mạng tinh thể kim loại

66

Câu 3: Các tính chất vật lý, ứng dụng tính chất vật lý của kim loại vào đời sống Câu 4: Tính chất hóa học của kim loại, các hiện tƣợng thƣờng gặp trong đời sống Câu 5: Kim loại và môi trƣờng sống GV gợi ý các nguồn tư liệu tham khảo. Hình thức hoạt động: Lớp chia thành 8 nhóm, Các nhóm trình bày sản phẩm của nhóm mình để thể hiện kiến thức chuyên môn sau đó chỉ một nhóm tốt nhất được lựa chọn.

2.6. Một số giáo án minh họa TÍNH CHẤT CỦA KIM LOẠI DÃY ĐIỆN HOÁ CỦA KIM LOẠI (Tiết 1) I. MỤC TIÊU: Kiến thức HS trình bày được -

Tính chất vật lý chung của kim loại là tính dẻo, tính dẫn điện, dẫn nhiệt và ánh kim

-

Tính chất hoá học chung của kim loại là tính khử (khử phi kim, ion H+ trong nước, dung dịch axit , ion kim loại trong dung dịch muối).

-

Quy luật sắp xếp trong dãy điện hóa các kim loại ( các nguyên tử được sắp xếp theo chiểu giảm dần tính khử, các ion kim loại được sắp xếp theo chiểu tăng dần tính oxi hoá) và ý nghĩa của nó.

Kĩ năng

-

Giải thích được vì sao kim loại lại có các tính chất vật lý chung đã học

-

Dự đoán được chiều phản ứng oxi hóa - khử dựa vào dãy điện hoá .

-

Viết được các PTHH phản ứng oxi hoá - khử chứng minh tính chất của kim loại.

-

Làm được các bài toán về phản ứng của kim loại Thái độ

-

Kích thích sự hứng thú với bộ môn.

-

Phát huy khả năng tư của học sinh.

67

II. CHUẨN BỊ: - Giáo viên: + Giáo án bài 18: Tính chất của kim loại. Dãy điện hóa kim loại + Tranh ảnh, video thí nghiệm chứng minh tính chất của kim loại và những ứng dụng của kim loại vào thực tiễn dựa trên các tính chất đó - Học sinh + Ôn lại kiến thức “tính chất kim loại ” đã học ở lớp 9 + Xem trước bài ở nhà III. PHƢƠNG PHÁP: Phương pháo dạy học chủ yếu là đàm thoại kết hợp giải quyết vấn đề IV. TIẾN TRÌNH BÀY DẠY: 1. Ổn định lớp: Chào hỏi, kiểm diện.

2. Kiểm tra bài cũ:

68

3. Bài mới: HOẠT ĐỘNG CỦA GV và HS

NỘI DUNG KIẾN THỨC

Hoạt động 1:

I. TÍCH CHẤT VẬT LÝ

GV: Yêu cầu HS nêu lại TCVL chung

1. Tính chất chung

đã được học ở lớp 9

Ở điều kiện thường, các KL đều ở trạng thái rắn (trừ Hg), có tính dẻo, dẫn điện , dẫn nhiệt và có ánh kim

Hoạt động 2.

2. Giải thích a. Tính dẻo

GV: Yêu cầu HS nghiên cứu SGK và

Kim loại có tính dẻo là vì các ion dương

giải thích tính dẻo của KL

trong mạng tinh thể kim loại có thể trượt

HS: Giải thích tính dẻo của KL

lên nhau dễ dàng mà không tách rời nhau

GV: Có rất nhiều ứng dụng quan trọng

nhờ những electron tự do chuyển động dính

của kim loại trong đời sống dựa vào tính kết chúng với nhau dẻo của chúng, em hãy cho VD

Một số ứng dụng tính dẻo của kim loiạ vào đời sống: Mạ vàng, mạ bạc đồ trang sức, các bức tượng, các huy chương,...

b. Tính dẫn điện Khi đặt một hiệu điện thế vào hai đầu dây HS: Nghiên cứu SGK và giải thích

kim loại, những electron chuyển động tự do

nguyên nhân tính dẫn điện của kim loại.

trong kim loại sẽ chuyển động thành dòng

GV: Dẫn dắt HS giải thích nguyên

có hướng từ cực âm đến cực dương, tạo

69

nhân vì sao ở nhiệt độ cao thì độ dẫn

thành dòng điện.

điện của kim loại càng giảm.

-Ở nhiệt độ càng cao thì tính dẫn điện của

GV: Nêu vấn đề: Nhôm là kim loại dẫn

kim loại càng giảm do ở nhiệt độ cao, các

điện tốt, tuy nhiên, độ dẫn điện của

ion dương dao động mạnh cản trở dòng

nhôm chỉ bằng 0.60 độ dẫn điện của

electron chuyển động

đồng. Vì sao, nhôm vẫn được dùng làm

Độ dẫn điện của kim loại: Ag > Cu > Au >

dây dẫn đường dây trên cao

Al > Fe

HS: Dựa vào kiến thức đã học, giải thích: Tuy độ dẫn điện của nhôm chỉ bằng 0.6 độ dẫn điện của đồng nhưng nhôm vẫn là kim loại dẫ điện tốt, đủ để truyền tải điện. Bên cạnh đó, nhôm nhẹ hơn đồng nên tiết kiệm được đáng kể chi phí xây dựng các cột chống. c. Tính dẫn nhiệt HS: Nghiên cứu SGK và giải thích

- Các electron trong vùng nhiệt độ cao có

nguyên nhân tính dẫn nhiệt của kim

động năng lớn, chuyển động hỗn loạn và

loại

nhanh chóng sang vùng có nhiệt độ thấp

GV: Nêu ứng dụng của kim loại xung

hơn, truyền năng lượng cho các ion dương

quanh em dựa vào tính dẫn nhiệt

ở vùng này nên nhiệt độ lan truyền được

HS: Trả lời: Các dụng cụ nấu ăn bằng

từ vùng này đến vùng khác trong khối

nhôm, đồng

kim loại.

-Thường các kim loại dẫn điện tốt cũng dẫn nhiệt tốt.

d. Ánh kim Các electron tự do trong tinh thể kim loại HS: Nghiên cứu SGK và giải thích

phản xạ hầu hết những tia sáng nhìn thấy

nguyên nhân về tính ánh kim của kim

được, do đó kim loại có vẻ sáng lấp lánh

70

loại.

gọi là ánh kim

GV: Giới thiệu thêm một số tính chất

Kết luận:Tính chất vật lí chung của kim loại

vật lí khác của kim loại:

gây nên bởi sự có mặt của các electron tự

GV: Kim loại Vonfam (W) có nhiệt độ

do trong mạng tinh thể kim loại.

nóng chảy cao được ứng dụng vào làm

Không những các electron tự do trong tinh

đồ vật gì trong gia đình các em?

thể kim loại, mà đặc điểm cấu trúc mạng

HS: Do có nhiệt độ nóng chảy cao nên

tinh thểkim loại, bán kính nguyên tử,...cũng

W được ứng dụng làm dây tóc bóng đèn

ảnh hưởng đến tính chất vật lí của kim loại.

Ngoài một sốtính chất vật lí chung của các kim loại, kim loại còn có một sốtính chất vật lí khác: -Khối lượng riêng: Nhỏ nhất: Li (0,5g/cm3); lớn nhất Os (22,6g/cm3).

-Nhiệt độ nóng chảy: Thấp nhất: Hg (−390C); cao nhất W (34100C).

-Tính cứng: Kim loại mềm nhất là K, Rb, Cs (dùng dao cắt được) và cứng nhất là Cr (có thểcắt được kính).

Hoạt động 3.

GV : Nhắc lại: ở bài “ Vị trí kim loại

II. TÍNH CHẤT HOÁ HỌC

trong bảng tuần hoàn và cấu tạo của

Trong một chu kỳ:

kim loại” chúng ta có nhắc tới : Trong

+ Bán kính kim loại > Bán kính phi kim

một chu kì đi từ trái sang phải thì so với

+ Số electron hóa trị của kim loại: ít

phim kim,kim loại có :

+ ĐTHN: Nhỏ

+BKNT : tương đối lớn.

+ Lực hút hạt nhân đối với electron hóa

+ĐTHN : Nhỏ.

trị : Yếu

+Số electron hóa trị : Ít.

→ TCHH chung của kim loại là tính khử

+ Lực hút hạt nhân đối với electron hóa

Phương trình tồng quát: M → Mn+ + ne

trị : Yếu.

GV hỏi: Các electron hoá trị có dễ tách

71

ra khỏi nguyên tử kim loại hay không ?

GV hỏi: Vậy các electron hoá trị dễ tách ra khỏi nguyên tử kim loại thì nguyên tử kim loại dễ nhường hay nhận electron? Từ đó, tính chất hoá học chung của kim loại là gì ?

HS: Dựa vào kiến thức đã học và nội dung SGK, trả lời các câu hỏi của GV GV : Vậy kim loại thể hiện tính khử như thế nào thì chúng ta cùng nhau chứng minh điều đó thông qua các phản ứng hóa học sau đây.

Hoạt động 4

1. Tác dụng với phi kim : Kim loại khử phi

GV : Cho HS xem video thí nghiệm

kim (Cl2, O2, S…) thành ion âm, kim loại bị

“sợi dây sắt cháy trong lọ clo” sau đó

oxi hóa thành ion dương.

yêu cầu học sinh nêu hiện tượng và viết

a) Tác dụng với clo

phương trình hóa học.

- Hầu hết các kim loại tác dụng trưc tiếp với

HS: Quan sát thí nghiệm, nêu hiện

Clo tạo ra muối clorua.

tượng, giải thích GV : Yêu cầu học sinh viết các phương trình phản ứng : Al + Cl2 , Fe + Cl2, Cu + Cl2.

0

0

+3

1

t 2 Al + 3Cl 2   2 Al Cl3 0

o

0

2

1

t Cu + Cl 2   Cu Cl 2

0

2Fe

72

+

o

0

3Cl2

t0

+3 -1

2FeCl3

GV : Từ các phương trình trên yêu cầu

b) Tác dụng với oxi

HS nhận xét về phản ứng của kim loại

Hầu hết các kim loại có thể khử oxi từ số oxi

với Clo.

hóa 0 xuống số oxi hóa -2.

GV lƣu ý : Kim loại tác dụng với Clo

0

0

2 2

t 2 Mg + O2   2 Mg O

kim loại thể hiện tính oxi hóa cao nhất.

0

o

t0

0

2Al + 3O2 0

0

3Fe + 2O2

t0

+3 -2

2Al2O3 +8/3 -2

Fe3O4

GV : Cho HS xem video thí nghiệm “ sợi dậy Mg cháy trong lọ Oxi” sau đó yêu cầu học sinh nêu hiện tượng và viết phương trình hóa học.

HS: Quan sát thí nghiệm, nêu hiện c) Tác dụng với lưu huỳnh

tượng, giải thích GV : Yêu cầu học sinh xác định số oxi củsa các chất từ đó nêu vai trò của các

Với Hg xảy ra ở nhiệt độ thường, các kim loại cần đun nóng.

0

0

0

0

chất trong phản ứng.Từ đó giáo viên sẽ

Fe + S

thông báo cho học sinh rằng đã chứng

Hg + S

minh kim loại có tính khử.

GV : Yêu cầu học sinh viết các phương trình phản ứng : Al + O2 , Fe + O2.

GV : Từ các phương trình trên yêu cầu HS nhận xét về phản ứng của kim loại với Oxi. t  Fe3O4 GV lƣu ý : 3Fe  2O2  o

GV : Yêu cầu học sinh viết các phương trình phản ứng : Fe + S , Hg + S. GV : Từ các phương trình trên yêu cầu HS nhận xét về phản ứng của kim loại với Oxi.

73

t0

+2 -2

FeS

+2 -2

HgS

GV lƣu ý : Hg + S   HgS xảy ra ngay ở nhiệt độ thường.

Liên hệ thực tế : Thủy ngân là chất lỏng dễ bay hơi và rất độc.Trong cuộc sống chúng ta thường hay sử dụng nhiệt kế thủy ngân đễ đo nhiệt độ cơ thể.Vậy nếu chẳng may,chúng ta làm vỡ nhiệt kế thì chúng ta hãy dùng bột lưu huỳnh phủ lên bề mặt của thủy ngân,sau đó mang chất đó lên các cơ sở khoa học để xử lý.

GV : Yêu cầu HS hãy so sánh sự thay đổi số oxi hóa trước và sau của Fe trong các phản ứng với Cl2, O2 và S.Từ đó kết luận về sự nhường electron của Fe sau đó nhân rộng ra đối với kim loại.

GV yêu cầu HS viết PTHH của kim

2. Tác dụng với dung dịch axit

loại Fe với dung dịch HCl, nhận xét về

a) Dung dịch HCl, H2SO4 loãng…

số oxi hoá của Fe trong muối thu được.

GV thông báo Cu cũng như các kim loại khác có thể khử N+5 và S+6 trong HNO3 và H2SO4 loãng về các mức oxi

1

0

2

Fe  2 H Cl  FeCl2

0

 H2 

b) Dung dịch HNO3, H2SO4 đặc: Phản ứng với hầu hết các kim loại (trừ Au, Pt) 0

5

2

2

hoá thấp hơn.

3 Cu  8 HNO3 loãng  3 Cu( NO3 )2  2 NO 4H 2O

HS viết các PTHH của phản ứng.

Các kim loại Al, Fe, Cr bị thụ động trong

GV: Nhôm là kim loại hoạt động mạnh. HNO3 và H2SO4 đặc nguội Nhôm tác dụng được với các dung dịch axit như HCl, H2SO4,HNO3,... Nó có thể oxi hóa cả đồng (là kim loại không hoạt động bằng nhôm). Tuy nhiên, trên thực tế, người ta lại dùng nhôm làm xitec đựng HNO3 đặc nguội. Vì sao?

74

HS: Giải thích: Nhôm trong HNO3 đặc nguội bị thụ động hóa, không tác dụng với HNO3 đặc nguội 3. Tác dụng với nƣớc GV Giới thiệu về khả năng phản ứng

- Các kim loại có tính khử mạnh: kim loại

với nước của các kim loại ở nhiệt độ

nhóm IA và IIA (trừ Be, Mg) khử H2O dễ

thường

dàng ở nhiệt độ thường.

HS: Viết PTHH của phản ứng giữa Na

- Các kim loại có tính khử trung bình chỉ

và Ca với nước.

khử nước ở nhiệt độ cao (Fe, Zn,…). Các

GV: Một số kim loại tác dụng với hơi kim loại còn lại không khử được H2O. 0

nước ở nhiệt độ cao như Al, Mg, Fe,…

+1

2Na + 2H2O

+1

0

2NaOH + H2•

GV : Liên hệ thực tế: Vì sao các dụng cụ bằng nhôm hằng ngày khi tiếp xúc với nước ở nhiệt độ cao mà không có phản ứng gì?

HS: Giải thích:Bề mặt nhôm được bọc một lớp oxit bền ngăn không cho nhôm tiếp xúc với nước.

GV yêu cầu HS viết PTHH khi cho Fe

4. Tác dụng với dung dịch muối: Kim loại

tác dụng với dd CuSO4 ở dạng phân tử

mạnh hơn có thể khử được ion của kim loại

và ion thu gọn. Xác định vai trò của các yếu hơn trong dung dịch muối thành kim chât trong phản ứng trên.

loại tự do.

0

HS nêu điều kiện của phản ứng (kim

+2

Fe + CuSO4

+2

0

FeSO4 + Cu•

loại mạnh không tác dụng với nước và muối tan).

V. CỦNG CỐ: 1.Em hãy chọn những từ (cụm từ) thích hợp để điền vào chỗ trống trong các câu sau 1.nhôm; 2.bền; 3.nhẹ; 4.nhiệt độ nóng chảy; 5.dây điện; 6.đồ trang sức.

1. Kim loại vonfram được dùng làm dây tóc bóng đèn điện là do có...............cao

75

2. Bạc, vàng được dùng làm…………………… vì có ánh kim rất đẹp.

3. Nhôm được dùng làm vật liệu chế tạo vỏ máy bay là do ..………… và …………………

4. Đồng và nhôm được dùng làm …………… là do dẫn điện tốt.

5. ……………được dùng làm vật dụng nấu bếp là do bền trong không khí và dẫn nhiệt tốt 2.Tính chất hoá học chung của kim loại là gì? Vì sao kim loại có các tính chất đó?

3. Dung dịch FeSO4 có lẫn tạp chất là CuSO4. Hãy giới thiệu phương pháp hoá học đơn giản để có thể loại được tạp chất. Giải thích việc làm và viết PTHH dạng phân tử và ion rút gọn.

VI. DẶN DÒ 1. Bài tập về nhà: Các bài tập trong SGK (trang 88-89).

2. Xem trước nội dung DÃY ĐIỆN HOÁ CỦA KIM LOẠI

76

Bài 22: SỰ ĂN MÕN KIM LOẠI I. MỤC TIÊU: Kiến thức

HS trình bày được -

Các khái niệm: ăn mòn kim loại, ăn mòn hoá học, ăn mòn điện hoá.

-

Điều kiện xảy ra sự ăn mòn kim loại.

-

Thế nào là sự ăn mòn kim loại và các dạng ăn mòn

-

Các biện pháp bảo vệ kim loại khỏi bị ăn mòn..

Kĩ năng

-

Phân biệt được ăn mòn hoá học và ăn mòn điện hoá ở một số hiện tượng thực tế.

-

Sử dụng và bảo quản hợp lí một số đồ dùng bằng kim loại và hợp kim dựa vào những đặc tính của chúng.

-

Viết được cơ chế xãy ra sự ăn mòn

-

Giải thích được các hiện tượng xảy ra trong thực tế.

Thái độ

-

Có ý thức sử dụng, bảo quản hợp lí, hiệu quả đồ dùng bằng kim loại một cách khoa học.

-

Sử dụng phế liệu kim loại và chống ô nhiễm môi trường.

II. CHUẨN BỊ: Giáo viên: - Hình ảnh, video biểu diễn ăn mòn điện hóa và cơ chế sự ăn mòn điện hóa - Giáo án, powerpoint bài giảng Học sinh: - Ôn lại kiến thức bài hợp kim.

- Xem trước bài mới ở nhà III. PHƢƠNG PHÁP: PP chủ yếu là đàm thoại kết hợp giải quyết vấn đề và làm việc nhóm IV. TIẾN TRÌNH BÀY DẠY:

77

1. Ổn định lớp: 2. Kiểm tra bài cũ: Tính chất vật lí chung của kim loại biến đổi như thế nào khi chuyển thành hợp kim ?

3. Bài mới: HOẠT ĐỘNG CỦA GV VÀ HS

NỘI DUNG KIẾN THỨC

Hoạt động 1

I – KHÁI NIỆM: Sự ăn mòn kim loại là

GV cho HS quan sát hình ảnh về các

sự phá huỷ kim loại hoặc hợp kim do tác

kim loại (đã bị ăn mòn) và có nhận xét dụng của các chất trong môi trường xung gì về các thiết bị, đồ dùng trong ảnh?

quanh.

HS: Quan sát hình ảnh, nhận xét

Hệ quả: Kim loại bị oxi hoá thành ion

Trong cuộc sống của chúng ta thường

dương M → Mn+ + ne

thấy những đồ dùng bằng sắt thép lâu ngày bị rỉ sét, hiện tượng đó gọi là hiện tượng ăn mòn kim loại. Vậy để tìm hiểu cụ thể hơn các cơ chế của sự ăn mòn kim loại cũng như ứng dụng các phương pháp chống ăn mòn kim loại vào cuộc sống hằng ngày của chúng ta thì hôm nay chúng ta sẽ vào bài “Sự ăn mòn kim loại”.

GV nêu câu hỏi: Lí do hay nguyên nhân nào khiến các kim loại hoặc hợp kim dễ bị ăn mòn ? Vậy ăn mòn kim loại là gì?

GV: Bản chất của ăn mòn kim loại là gì ? (gợi ý để HS tự nêu ra khái niệm sự ăn mòn kim loại và bản chất của sự ăn mòn kim loại.)

HS: Nghiên cứu SGK và trả lời câu hỏi Hoạt động 2

II – CÁC DẠNG ĂN MÕN

78

GV: đặt vấn đề : Các thanh sắt, các

1. Ăn mòn hoá học:

thiết bị của lò đốt, các chi tiết của động Thí dụ: cơ đốt trong ăn mòn để lâu trong không

- Thanh sắt trong nhà máy sản xuất khí

khí, ta nói chúng bị ăn mòn hóa học,

Cl2 0

yêu cầu HS lấy VD về ăn mòn hóa học

0

+3 -1

2Fe + 3Cl2

2FeCl3

trong thực tiễn cuộc sống

- Các thiết bị của lò đốt, các chi tiết của

HS: Nêu ví dụ cụ thể kèm theo viết

động cơ đốt trong

phương trình, xác định số oxi hóa trước

0

0

t0

3Fe + 2O2

và sau phản ứng.

0

+1

3Fe + 2H2O

GV: Yêu cầu HS rút ra khái niệm về ăn

t0

+8/3 -2

Fe3O4

+8/3

0

Fe3O4 + H2•

mòn hóa học.

 Ăn mòn hoá học là quá trình oxi hoá –

HS: Dựa vào SGK và phương trình đã

khử, trong đó các electron của kim loại

viết, nêu khái niệm ăn mòn hóa học

được chuyển trực tiếp đến các chất trong

GV nhận xét, giới thiệu cho HS một số

môi trường.

đặc điểm của ăn mòn hóa học: ở nhiệt độ càng cao thì kim loại càng bị ăn mòn nhanh và ngược lại.

Hoạt động 3

2. Ăn mòn điện hoá

GV: cho HS xem video biểu diễn thí

a) Khái niệm

nghiệm ăn mòn điện hoá và yêu cầu HS

Thí nghiệm: (SGK)

nghiên cứu thí nghiệm về sự ăn mòn

Hiện tượng:

điện hoá, yêu cầu HS nêu các hiện

- Kim điện kế quay  chứng tỏ có dòng

tượng và giải thích các hiện tượng đó.

điện chạy qua.

- Thanh Zn bị mòn dần.

e

- Bọt khí H2 thoát ra cả ở thanh Cu.

>

Giải thích: -

--o ------o o -o o o o o o

o o Zn2+ o + o H o

o o o o o

o o o o o

- Điện cực âm (anot); Zn bị ăn mòn theo phản ứng: Zn → Zn2+ + 2e Ion Zn2+ đi vào dung dịch, các electron theo dây dẫn sang điện cực Cu.

79

- Điện cực dương (catot): ion H+ của

HS: Nêu hiện tượng, giải thích

dung dịch H2 SO4 nhận electron biến thành nguyên tử H rồi thành phân tử H2 thoát ra.

2H+ + 2e → H2  Ăn mòn điện hoá là quá trình oxi hoá – khử, trong đó kim loại bị ăn mòn do tác dụng của dung dịch chất điện li và tạo nên dòng electron chuyển dời từ cực âm đến cực dương.

Hoạt động 4

b) Ăn mòn điện hoá học hợp kim sắt

GV: Cho HS xem hình ảnnh về sự ăn

trong không khí ẩm

mòn điện hoá học của hợp kim sắt.

Thí dụ: Sự ăn mòn gang trong không khí ẩm.

Lôùp dd chaát ñieän li O2 + 2H2O + 4e

4OH-

- Trong không khí ẩm, trên bề mặt của Fe

2+

Fe

C Vaät laøm baèng gang e

gang luôn có một lớp nước rất mỏng đã hoà tan O2 và khí CO2, tạo thành dung dịch chất điện li.

- Gang có thành phần chính là Fe và C cùng tiếp xúc với dung dịch đó tạo nên vô

HS: Quan sát, nhận xét

số các pin nhỏ mà sắt là anot và cacbon là

GV :Dẫn dắt HS xét cơ chế của quá

catot.

trình gỉ sắt

Tại anot: Fe → Fe2+ + 2e

trong không khí ẩm.

Các electron được giải phóng chuyển dịch đến catot.

Tại catot: O2 + 2H2O + 4e → 4OHIon Fe2+ tan vào dung dịch chất điện li có hoà tan khí O2, Tại đây, ion Fe2+ tiếp tục bị oxi hoá, dưới tác dụng của ion OHtạo ra gỉ sắt có thành phần chủ yếu là Fe2O3.nH2O.

80

Hoạt động 5

c) Điều kiện xảy ra sự ăn mòn điện hoá

GV: Từ thí nghiệm về quá trình ăn mòn học điện hoá học, em hãy cho biết các điều

- Các điện cực phải khác nhau về bản

kiện để quá trình ăn mòn điện hoá xảy

chất.

ra ?

Cặp KL – KL; KL – PK; KL – Hợp chất

HS: Nghiên cứu, trả lời câu hỏi

hoá học

GV: lưu ý HS quá trình ăn mòn điện

- Các điện cực phải tiếp xúc trực tiếp

hoá chỉ xảy ra khi thoã mãn đồng thời

hoặc gián tiếp qu dây dẫn.

cả 3 điều kiện trên, nếu thiếu 1 trong 3

- Các điện cực cùng tiếp xúc với một

điều kiện trên thì quá trình ăn mòn điện dung dịch chất điện li. hoá sẽ không xảy ra.

Hoạt động 6

III – CHỐNG ĂN MÕN KIM LOẠI

GV : giới thiệu nguyên tắc của phương

1. Phƣơng pháp bảo vệ bề mặt

pháp bảo vệ bề mặt.

Dùng những chất bền vững với môi

HS: lấy thí dụ về các đồ dùng làm

trường để phủ mặt ngoài những đồ vật

bằng kim loại được bảo vệ bằng

bằng kim loại như bôi dầu mỡ, sơn, mạ,

phương pháp bề mặt trong thực tiễn

tráng men,…

Thí dụ: Sắt tây là sắt được tráng thiếc, tôn là sắt được tráng kẽm. Các đồ vật làm bằng sắt được mạ niken hay crom.

Hoạt động 7

2. Phƣơng pháp điện hoá

GV: Giới thiệu nguyên tắc của phương Nối kim loại cần bảo vệ với một kim loại pháp điện hoá.

hoạt động hơn để tạo thành pin điện hoá

GV: Nêu ví dụ sự chống ăn mòn bằng

và kim loại hoạt động hơn sẽ bị ăn mòn,

phương pháp điện hóa trong thực tiễn

kim loại kia được bảo vệ.

mà em biết

Thí dụ: Bảo vệ vỏ tàu biển làm bằng thép

HS: Liên hệ thực tế để lấy ví dụ

bằng cách gán vào mặt ngoài của vỏ tàu (phần chìm dưới nước) những khối Zn, kết quả là Zn bị nước biển ăn mòn thay cho thép.

V. CỦNG CỐ

81

1. Ăn mòn kim loại là gì ? Có mấy dạng ăn mòn kim loại ? Dạng nào xảy ra phổ biến hơn ?

2. Nêu cách chống các quá trình ăn mòn điện hoá ?

3. Trong hai trường hợp sau đây, trường hợp nào vỏ tàu được bảo vệ ? Giải thích.

- Vỏ tàu thép được nối với thanh kẽm.

- Vỏ tàu thép được nối với thanh đồng.

4. Một dây phơi quần áo một một đoạn dây đồng nối với một đoạn dây thép. Hiện tượng nào sau đây xảy ra ở chổ nối 2 đoạn dây khi để lâu ngày ?

A. Sắt bị ăn mòn.

B. Đồng bị ăn mòn

C. Sắt và đồng đều bị ăn mòn.

D. Sắt và đồng đều không bị ăn

mòn.

5. Đinh sắt bị ăn mòn nhanh nhất trong trường hợp nào sau đây ?

A. Ngâm trong dung dịch HCl. B. Ngâm trong dung dịch HgSO4.

C. Ngâm trong dung dịch H2SO4 loãng.

D. Ngâm trong dung dịch H2SO4 loãng có thêm vài giọt dung dịch CuSO4.

6. Sắt tây là sắt tráng thiếc. Nếu lớp thiếc bị xước sâu tới lớp sắt thì kim loại bị ăn mòn trước là A. thiếc

B. sắt

C. cả hai đều bị ăn mòn.

ăn mòn.

VI. DẶN DÕ 1. Bài tập về nhà: Các bài tập trang 95 (SGK).

2. Xem trước nội dung bài ĐIỀU CHẾ KIM LOẠI

82

D. không kim loại bị

2.7. Thiết kế công cụ đánh giá năng lực vận dụng kiến thức vào thực tiễn của học sinh 2.7.1. Xác định tiêu chí đánh giá năng lực vận dụng kiến thức vào thực tiễn Bộ công cụ đánh giá NLVDKT hóa học vào thực tiễn cho HS đảm bảo đánh giá được các tiêu chí biểu hiện của NLVDKT vào thực tiễn. Vì vậy ngoài các hình thức kiểm tra đánh giá mức độ nắm vững kiến thức, kỹ năng, thái độ, định hướng năng lực, cần sử dụng các công cụ đánh giá năng lực vận dụng kiến thức vào thực tiễn, như bảng kiểm quan sát, phiếu tự đánh giá của HS, phiếu đánh giá của GV. Để thiết kế bộ công cụ đánh giá năng lực vận dụng kiến thức vào thực tiễn của HS, cần dựa vào các thành tố cấu trúc của năng lực vận dụng kiến thức hóa học vào thực tiễn và các mức độ đạt được của năng lực này theo các mức độ tiêu chí.

Từ các biểu hiện của năng lực vận dụng kiến thức vào thực tiễn, chúng tôi đã xây dựng các tiêu chí đánh giá và mức độ thể hiện các tiêu chí của năng lực vận dụng kiến thức vào thực tiễn ở bảng dưới đây: Bảng 2.1. Các tiêu chí và mức độ đánh giá năng lực vận dụng kiến thức hóa học vào thực tiễn của HS Tiêu chí đánh giá

Mức độ đánh giá năng lực vận dụng kiến thức vào thực

Số

lực vận dụng

tiễn của HS

TT

kiến thức vào

Mức 1: Chƣa

Mức 2: Đạt

Mức 3: Tốt

thực tiễn

đạt(0 – 4 điểm)

(5 – 7 điểm)

(8-10 điểm)

Phát hiện ra các Không phát hiện ra Phát hiện ra nội Phát hiện ra toàn phần 1

nội

dung nội dung kiến thức dung kiến thức bộ phần nội dung

kiến thức có liên liên quan đến thực liên quan đến kiến thức hóa học quan đến những tiễn

thực tiễn, nhưng liên quan đến thực

hiện tượng trong

chưa đầy đủ

thực tiễn.

83

tiễn

2

Thường đề xuất Không có đề xuất

Thỉnh thoảng đề Thường xuyên đề

những câu hỏi, các vấn đề quan sát

xuất được vấn xuất các vấn đề

vấn đề quan sát thực tế vào quá

đề quan sát được quan sát được vào

được trong thực tế trình học tập

vào trong quá trong

vào quá trình học

trình học tập

quá

trình

học tập

tập.

Phát hiện ra được Không các

mâu

phát hiện Phát hiện ra mâu Hoàn toàn phát

thuẫn ra sự mâu thuẫn thuẫn giữa kiến hiện ra được mâu

giữa kiến thức đã giữa kiến thức với thức 3

học

với

những các

hiện

và

hiện thuẫn giữa kiến

tượng tượng quan sát, thức đã học và các

hiện tượng quan quan sát được.

nhưng chưa đầy hiện tượng quan

sát

đủ.

được

trong

sát được.

thực tế.

Có thái độ trong

4

5

Hoàn toàn thơ ơ Có chú ý đến

Rất thú vị khi giải

việc giải quyết các với các câu hỏi GV những câu hỏi,

quyết các vấn đề,

câu hỏi, tình

đưa ra liên quan tình huống mà

tình huống liên

huống có liên

đến thực tiễn.

giáo viên đưa ra

quan đến thực tiễn

quan đến thực tiễn

liên quan đến

khi giáo viên đưa

khi GV đưa ra.

thực tiễn.

ra.

Khi thực hành

Hoàn toàn không Thỉnh thoảng

hoặc quan sát thí

thấy sự sai khác quan sát được sự sự sai khác giữa lý

nghiệm phát hiện

giữa thực nghiệm sai khác giữa lý

ra sự sai khác giữa và lý thuyết.

thuyết và thực

thực nghiệm với lý

nghiệm.

Phát hiện ra ngay

thuyết

và

thực

nghiệm.

thuyết.

Trả lời được các Không trả lời được Có trả lời được Trả lời đầy đủ và câu hỏi và bài tập các câu hỏi và bài được câu hỏi và chính xác các câu 6

thực tiễn mà giáo tập thực tiễn khi bài tập, nhưng hỏi và bài tập thực viên đưa ra.

giáo viên đưa ra.

không đầy đủ.

tiễn kh giáo viên đưa ra.

84

Hứng thú khi được Không có hứng thú Có tìm hiểu kiến Chịu khó tìm hiểu giao nhiệm vụ tìm tìm 7

hiểu

về

hiểu

những thức

gắn

những kiến thức hóa học thực tiễn, nhưng khóa

kiến thức hóa học gắn với thực tiễn.

chưa đầy đủ.

gắn với thực tiễn.

cạnh

kiến

thức gắn với thực tiễn.

Hình thành thói Không 8

với kỹ và đầy đủ các

có

thói Có liên hệ kiến Có thói quen liên

quen liên hệ kiến quen liên hệ kiến thức với thực hệ đầy đủ kiến thức vào thực tiễn. thức với thực tiễn.

tiễn, nhưng chưa thức với thực tiễn. đầy đủ.

Thích giờ học Hóa Không thích học Thích giờ Hóa Rất thích thú tự học có nhiều kiến giờ hóa học nhiều học có kiến thức nguyện học giờ 9

thức liên quan đến kiến thức liên quan liên quan đến Hóa học có kiến thực tiễn.

đến thực tiễn.

thực tiễn khi bị thức liên quan đến giáo viên yêu thực tiễn. cầu.

Hứng thú tìm hiểu Không bao giờ tìm Thỉnh thoảng có Luôn 10

các ứng dụng của hiểu ứng dụng của tìm

hiểu

luôn

tìm

ứng hiểu ứng dụng của

hóa học vào thực hóa học vào thực dụng của hóa học hóa học vào thực tiễn cuộc sống.

tiễn.

vào thực tiễn.

tiễn.

Từ tiêu chí và chỉ báo mức độ đánh giá NLVDKT vào thực tiễn ở trên, tôi xây dựng bảng kiểm quan sát để đánh giá sự phát triển NLVDKT vào thực tiễn của HS trong quá trình DHHH. Với đối tượng HS của trường THPT tôi xác định các tiêu chí thể hiện của NLVDKT vào thực tiễn, các mức độ phát triển năng lực này và xây dựng bảng kiểm quan sát đánh giá NLVDKT vào thực tiễn của HS (do GV thực hiện và phiếu tự đánh giá của HS) thông qua việc sử dụng BT định hướng năng lực và PPDH tích cực, đàm thoại tìm tòi.

2.7.2. Thiết kế bảng kiểm quan sát, phiếu hỏi 2.7.2.1. Bảng kiểm quan sát dành cho GV - Mục đích: Bảng kiểm quan sát giúp GV quan sát có chủ đích các tiêu chí của NLVDKT vào thực tiễn thông qua các hoạt động học tập của HS. Từ đó đánh giá

85

được kiến thức, kĩ năng và NLVDKT vào thực tiễn theo các mục tiêu của quá trình DH đề ra.

- Yêu cầu: Bảng kiểm quan sát phải rõ ràng, cụ thể, bám sát vào các tiêu chí của NLVDKT vào thực tiễn.

- Quy trình thiết kế + Bƣớc 1: Xác định đối tượng, thời điểm, mục tiêu quan sát. + Bƣớc 2: Xây dựng các tiêu chí quan sát và các mức độ đánh giá cho mỗi tiêu chí. + Bƣớc 3: Hoàn thiện các tiêu chí và mức độ đánh giá phù hợp.

Bảng 2.2. Bảng kiểm quan sát đánh giá NLVDKT vào thực tiễn trong DHHH ở trường THPT (dành cho GV) Trường THPT: ………………………………………………….

Ngày…….....tháng….…..năm……….. Đối tượng quan sát: Lớp………….Nhóm…….…

Tên bài học: …………………………………………………….

Tên GV: ………………………………………………….. Đánh giá mức độ phát triển TT

Tiêu chí đánh giá năng lực vận NLVDKT dụng kiến thức vào thực tiễn của HS

vào

thực Nhận

tiễn/Điểm đạt đƣợc Mức độ 1 Mức độ 2 Mức độ 3

1

Phát hiện ra các phần nội dung kiến thức có liên quan đến những hiện tượng trong thực tiễn.

2

Thường đề xuất những câu hỏi, các vấn đề quan sát được trong thực tế vào quá trình học tập.

3

Phát hiện ra được các mâu thuẫn giữa kiến thức đã học với những hiện tượng quan sát được trong thực tế.

4

Có thái độ trong việc giải quyết các câu

86

xét

hỏi, tình huống có liên quan đến thực tiễn khi GV đưa ra.

5

Khi thực hành hoặc quan sát thí nghiệm phát hiện ra sự sai khác giữa thực nghiệm với lý thuyết.

6

Trả lời được các câu hỏi và bài tập thực tiễn mà giáo viên đưa ra

7

Hứng thú khi được giao nhiệm vụ tìm hiểu về những kiến thức hóa học gắn với thực tiễn.

8

Hình thành thói quen liên hệ kiến thức vào thực tiễn.

9

Thích giờ học Hóa học có nhiều kiến thức liên quan đến thực tiễn.

10 Hứng thú tìm hiểu các ứng dụng của hóa học vào thực tiễn cuộc sống.

Tổng điểm đạt được……./100 Trong đó: Mức 1:0- 4 điểm, mức 2: 5- 7 điểm, mức 3: 8-10 điểm.

2.7.2.2. Phiếu tự đánh giá sự phát triển NLVDKT vào thực tiễn cho HS - Mục đích Dùng để đánh giá HS qua các tiêu chí của NLVDKT. - Yêu cầu: Phiếu hỏi gồm các câu hỏi rõ ràng, cụ thể, bám sát vào các tiêu chí của NLVDKT. - Qui trình thiết kế: + Bƣớc 1: Xác định đối tượng, mục tiêu, thời điểm phỏng vấn hoặc hỏi. + Bƣớc 2: Xác định các tiêu chí và các mức độ đánh giá cho mỗi tiêu chí, thiết kế các câu hỏi và phương án lựa chọn. + Bƣớc 3: Sắp xếp và hoàn thiện các câu hỏi.

- Phiếu tự đánh giá sự phát triển NLVDKT vào thực tiễn cho HS Bảng 2.3. Phiếu tự đánh giá sự phát triển NLVDKT của HS Trường THPT: ………………………………………………………

Ngày………tháng………năm………

87

Lớp: ……………..Họ và tên HS: ……………………………………

Tên bài học: ………………………………………………………….

Hãy đánh đấu (X) vào ô tương ứng để thể hiện mức độ vận dụng kiến thức của em/nhóm em trong giờ học hóa học. Đánh giá mức độ phát triển TT

Tiêu chí đánh giá năng lực vận NLVDKT vào thực tiễn/ Điểm đạt dụng kiến thức vào thực tiễn của HS

đƣợc Mức độ 1 Mức độ 2 Mức độ 3

1

Phát hiện ra các phần nội dung kiến thức có liên quan đến những hiện tượng trong thực tiễn.

2

Thường đề xuất những câu hỏi, các vấn đề quan sát được trong thực tế vào quá trình học tập.

3

Phát hiện ra được các mâu thuẫn giữa kiến thức đã học với những hiện tượng quan sát được trong thực tế.

4

Có thái độ trong việc giải quyết các câu hỏi, tình huống có liên quan đến thực tiễn khi GV đưa ra.

5

Khi thực hành hoặc quan sát thí nghiệm phát hiện ra sự sai khác giữa thực nghiệm với lý thuyết.

6

Trả lời được các câu hỏi và bài tập thực tiễn mà giáo viên đưa ra

7

Hứng thú khi được giao nhiệm vụ tìm hiểu về những kiến thức hóa học gắn với thực tiễn.

8

Hình thành thói quen liên hệ kiến thức vào thực tiễn.

88

9

Thích giờ học Hóa học có nhiều kiến thức liên quan đến thực tiễn.

10

Hứng thú tìm hiểu các ứng dụng của hóa học vào thực tiễn cuộc sống.

Tổng điểm đạt được……/100 2.7.3. Thiết kế bài kiểm tra Cùng với các bảng kiểm quan sát, phiếu tự đánh giá sự phát triển NLVDKT

do GV, HS thực hiện, tôi xây dựng các bài kiểm tra đánh giá mức độ nắm vững kiến thức, kĩ năng và NLVDKT. Đề bài kiểm tra có sử dụng các BT định hướng năng lực ở các dạng theo các mức độ nhận thức trong HTBT đã xây dựng, tuyển chọn. Các đề kiểm tra được xây dựng và trình bày ở phụ lục.

TIỂU KẾT CHƢƠNG 2 Trong chương này tôi đã tiến hành: - Phân tích mục tiêu kiến thức, kỹ năng, các điểm cần lưu ý về PPDH cũng như nội dung chương Đại cương về kim loại - Hóa học 12 cơ bản - Xác định nguyên tắc và quy trình lựa chọn, xây dựng, sắp xếp HTBT hóa học nhằm phát triển năng lực vận dụng kiến thức vào thực tiễn cho HS. - Tuyển chọn và xây dựng được 60 bài tập gồm cả bài tập dưới dạng hình thức cả tự luận và trắc nghiệm.

- Đề xuất việc sử dụng HTBT trong học kiến thức mới, trong việc rèn luyện kĩ năng thực hành, trong rèn luyện một số kỹ năng cơ bản, trong kiểm tra đánh giá.

89