Vận dụng quan điểm dạy học tích hợp trong dạy học chương Hiđrocacbon không no – hóa học lớp 11

LUẬN VĂN SIÊU CẤP CHANNEL

vectorstock.com/21449737

Ths Nguyễn Thanh Tú eBook Collection DẠY KÈM QUY NHƠN DISSERTATION PHÁT TRIỂN NỘI DUNG

Vận dụng quan điểm dạy học tích hợp trong dạy học chương Hiđrocacbon không no – hóa học lớp 11 nâng cao nhằm phát triển năng lực vận dụng kiến thức cho học sinh (2018) PDF VERSION | 2018 EDITION ORDER NOW / CHUYỂN GIAO QUA EMAIL TAILIEUCHUANTHAMKHAO@GMAIL.COM Tài liệu chuẩn tham khảo Phát triển kênh bởi Ths Nguyễn Thanh Tú Đơn vị tài trợ / phát hành / chia sẻ học thuật : Nguyen Thanh Tu Group Hỗ trợ trực tuyến Fb www.facebook.com/DayKemQuyNhon Mobi/Zalo 0905779594

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM HÀ NỘI 2

NGUYỄN THỊ HƢƠNG LAN

VẬN DỤNG QUAN ĐIỂM DẠY HỌC TÍCH HỢP CHƢƠNG HIĐROCACBON KHÔNG NO - HÓA HỌC 11 NÂNG CAO NHẰM PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC

VẬN DỤNG KIẾN THỨC CHO HỌC SINH

LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC

HÀ NỘI, 2018

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM HÀ NỘI 2

NGUYỄN THỊ HƢƠNG LAN

VẬN DỤNG QUAN ĐIỂM DẠY HỌC TÍCH HỢP CHƢƠNG HIĐROCACBON KHÔNG NO - HÓA HỌC 11 NÂNG CAO NHẰM PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC VẬN DỤNG KIẾN THỨC CHO HỌC SINH Chuyên ngành: Lý luận và phƣơng pháp dạy học hóa học Mã số: 8.14.01.11

LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: PGS. TS. Phùng Quốc Việt

HÀ NỘI, 2018

LỜI CẢM ƠN Tôi xin chân thành cảm ơn PGS.TS. Phùng Quốc Việt đã nhiệt tình hƣớng dẫn tôi trong suốt quá trình thực hiện luận văn.

Tôi xin chân thành cảm ơn các thầy cô giáo trong khoa Hóa học đặc biệt là các thầy cô giáo bộ môn Phƣơng pháp dạy học khoa Hoá học Trƣờng Đại học Sƣ phạm Hà Nội 2 đã tạo điều kiện giúp đỡ để tôi hoàn thành luận văn này.

Tôi xin chân thành cảm ơn Ban Giám hiệu, các thầy cô giáo, học sinh các trƣờng THPT Yên Phong 1, THPT Yên Phong 2, THPT Lý Nhân Tông đã tạo điều kiện thuận lợi để tôi tiến hành thực nghiệm đề tài.

Tôi xin chân thành cảm ơn bạn bè, đồng nghiệp, gia đình và những ngƣời thân đã động viên, giúp đỡ tôi trong quá trình nghiên cứu và thực hiện đề tài.

Hà Nội, tháng 11 năm 2018 Tác giả

Nguyễn Thị Hƣơng Lan

LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của tôi. Các số liệu và kết quả nghiên cứu trong luận văn này là trung thực và không trùng lặp với các đề tài khác.

Mọi sự giúp đỡ cho việc thực hiện luận văn này đã đƣợc cảm ơn và các thông tin trích dẫn trong luận văn đã đƣợc chỉ rõ nguồn gốc. Nếu không đúng nhƣ đã nêu trên, tôi xin hoàn toàn chịu trách nhiệm về đề tài của mình.

Hà Nội, tháng 11 năm 2018 Tác giả

Nguyễn Thị Hƣơng Lan

MỤC LỤC LỜI CẢM ƠN LỜI CAM ĐOAN MỤC LỤC DANH MỤC VIẾT TẮT DANH MỤC BẢNG DANH MỤC HÌNH MỞ ĐẦU ..................................................................................................................... 1 1. Lí do chọn đề tài .................................................................................................................... 1 2. Mục đích nghiên cứu ............................................................................................................ 3 3. Khách thể và đối tƣợng nghiên cứu..................................................................................... 4 4. Nội dung nghiên cứu............................................................................................................. 4 5. Phạm vi nghiên cứu............................................................................................................... 4 6. Giả thuyết khoa học .............................................................................................................. 5 7. Phƣơng pháp nghiên cứu ...................................................................................................... 5 8. Đóng góp mới của đề tài....................................................................................................... 5 9. Cấu trúc .................................................................................................................................. 5 Chƣơng 1. CƠ SỞ LÍ LUẬN CỦA VIỆC VẬN DỤNG QUAN ĐIỂM DẠY HỌC TÍCH HỢP NHẰM PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC VẬN DỤNG KIẾN THỨC CHO HỌC SINH .................................................................................................................. 7 1.1. Lịch sử vấn đề nghiên cứu ................................................................................................ 7 1.2. Định hƣớng đổi mới phƣơng pháp dạy học [10] ............................................................ 9 1.2.1. Định hƣớng cơ bản về đổi mới phƣơng pháp dạy học (PPDH) ..................... 9 1.2.2. Định hƣớng đổi mới phƣơng pháp dạy và học theo hƣớng tích cực ............ 11 1.2.3. Đổi mới phƣơng pháp dạy học theo định hƣớng phát triển năng lực [5] ..... 12 1.2.4. Những quan điểm cơ bản của thuyết hành vi, thuyết nhận thức và thuyết kiến tạo [11] .......................................................................................................... 13 1.3. Năng lực và năng lực vận dụng kiến thức của học sinh...............................16

1.3.1. Năng lực [8, 11] .......................................................................................... 16 1.3.2. Năng lực vận dụng kiến thức [13, 19] ......................................................... 16 1.3.3. Một số nguyên tắc phát triển năng lực vận dụng kiến thức cho học sinh .... 19 1.3.4. Đánh giá năng lực vận dụng kiến thức của học sinh ................................... 19 1.4. Dạy học tích hợp [9] ........................................................................................................ 20 1.4.1. Khái niệm tích hợp ...................................................................................... 20 1.4.2. Mục tiêu của dạy học tích hợp .................................................................... 20 1.4.3. Các quan điểm của dạy học tích hợp ........................................................... 20 1.4.4. Nguyên tắc lựa chọn nội dung tích hợp ....................................................... 21 1.4.5. Quy trình xây dựng bài học tích hợp ........................................................... 21 1.5. Dạy học định hƣớng hành động [11] ............................................................................. 22 1.5.1. Khái niệm.................................................................................................... 22 1.5.2. Đặc điểm ..................................................................................................... 22 1.5.3. Quy trình tổ chức thực hiện......................................................................... 23 1.6. Một số phƣơng pháp và kĩ thuật dạy học tích cực thực hiện chủ đề tích hợp24 1.6.1. Dạy học theo dự án [11] .............................................................................. 24 1.6.2. Dạy học WebQuest [11] .............................................................................. 27 1.6.3. Dạy học giải quyết vấn đề [11, 23] ............................................................. 29 1.6.4. Kĩ thuật 5W1H ............................................................................................ 30 1.6.5. Bản đồ tƣ duy .............................................................................................. 31 1.7. Thực trạng việc vận dụng quan điểm dạy học tích hợp và phát triển năng lực vận dụng kiến thức cho học sinh trong dạy học hóa học ............................................................ 32 1.7.1. Mục đích và đối tƣợng điều tra ................................................................... 32 1.7.2. Nhiệm vụ điều tra........................................................................................ 32 1.7.3. Nội dung và phƣơng pháp điều tra .............................................................. 32 1.7.4. Thu thập kết quả và đánh giá kết quả điều tra ............................................. 33 Tiểu kết chƣơng 1 .................................................................................................................... 40

Chƣơng 2. VẬN DỤNG QUAN ĐIỂM DẠY HỌC TÍCH HỢP TRONG DẠY HỌC CHƢƠNG HIĐROCACBON KHÔNG NO – HÓA HỌC 11 NÂNG CAO NHẰM PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC VẬN DỤNG KIẾN THỨC CHO HỌC SINH ............ 41 2.1. Phân tích vị trí, đặc điểm nội dung và phƣơng pháp dạy học chƣơng hiđrocacbon không no – hóa học 11 nâng cao........................................................................................... 41 2.1.1. Mục tiêu của chƣơng Hiđrocacbon không no – Hóa học 11 nâng cao ........ 41 2.1.2. Cấu trúc nội dung chƣơng hiđrocacbon không no – Hóa học 11 nâng cao.. 43 2.1.3. Những điểm chú ý về nội dung và phƣơng pháp dạy học chƣơng hiđrocacbon không no – Hóa học 11 nâng cao. ..................................................... 44 2.2. Đặc điểm và yêu cầu của chủ đề tích hợp...................................................................... 46 2.2.1. Đặc điểm ..................................................................................................... 46 2.2.2. Yêu cầu ....................................................................................................... 47 2.3. Nguyên tắc lựa chọn nội dung tích hợp [4] ................................................................... 47 2.4. Quy trình xây dựng và tổ chức hoạt động dạy học chủ đề tích hợp............................ 47 2.5. Xây dựng và tổ chức hoạt động dạy học chủ đề tích hợp trong chƣơng trình hi đrocacbon không no – hoa học 11 nâng cao ......................................................................... 50 2.5.1. Xây dựng và tổ chức hoạt động dạy học chủ đề tích hợp “Nâng cao hiệu quả kinh tế của cây bƣởi”...................................................................................... 50 2.5.2. Xây dựng và tổ chức hoạt động dạy học chủ đề dự án “Cao su – nguồn vàng trắng”. ................................................................................................................... 59 2.6. Thiết kế công cụ đánh giá năng lực vận dụng kiến thức cho học sinh ....................... 65 2.6.1. Cơ sở thiết kế bộ công cụ đánh giá năng lực vận dụng kiến thức................ 65 2.6.2. Thiết kế bảng kiểm quan sát ........................................................................ 68 2.6.3. Thiết kế phiếu phỏng vấn ............................................................................ 69 2.6.4. Thiết kế phiếu đánh giá sản phẩm của HS. ................................................. 69 2.6.5. Thiết kế bài kiểm tra ................................................................................... 69 2.7. THIẾT KẾ KẾ HOẠCH HOẠT ĐỘNG DẠY HỌC...................................... 70 2.7.1. Kế hoạch dạy học bài 42: Khái niệm về tecpen. ......................................... 70 2.7.2. Kế hoạch dạy học bài 41: Ankađien ............................................................ 84

Tiểu kết chƣơng 2 .................................................................................................................... 96 Chƣơng 3. THỰC NGHIỆM SƢ PHẠM .................................................................. 97 3.1. Mục đích và nhiệm vụ thực nghiệm............................................................................... 97 3.1.1. Mục đích ........................................................................................................................ 97 3.1.2. Nhiệm vụ ....................................................................................................................... 97 3.2. Tiến hành thực nghiệm .................................................................................................... 97 3.2.1. Chọn đối tƣợng và địa bàn thực nghiệm ..................................................... 97 3.2.2. Chọn nội dung thực nghiệm ........................................................................ 98 3.2.3. Quy trình thực nghiệm. ............................................................................... 98 3.3. Kết quả thực nghiệm...................................................................................................... 101 3.3.1. Đánh giá qua bảng kiểm. ........................................................................... 101 3.3.2. Đánh giá qua phiểu hỏi của GV. ............................................................... 101 3.3.3. Đánh giá qua sản phẩm HS. ...................................................................... 104 3.3.4. Đánh giá bài kiểm tra. ............................................................................... 108 Tiểu kết chƣơng 3 .................................................................................................................. 115 KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ ......................................................................... 116 TÀI LIỆU THAM KHẢO ....................................................................................... 118 PHẦN PHỤ LỤC

DANH MỤC VIẾT TẮT

STT

Ký hiệu viết tắt

Nội dung

1

CĐTH

Chủ đề tích hợp

2

CNTT

Công nghệ thông tin

3

DHHH

Dạy học hóa học

4

DHTH

Dạy học tích hợp

5

ĐC

6

GD-ĐT

Giáo dục, đào tạo

7

GQVĐ

Giải quyết vấn đề

8

GV

Giáo viên

9

HS

Học sinh

10

NL

Năng lực

11

NLVDKT

12

NXB

Nhà xuất bản

13

PPDH

Phƣơng pháp dạy học

14

PTHH

Phƣơng trình hóa học

15

PTN

Phòng thí nghiệm

16

PTNL

Phát triển năng lực

17

SGK

Sách giáo khoa

18

THPT

Trung học phổ thông

19

TN

20

TNSP

Đối chứng

Năng lực vận dụng kiến thức

Thực nghiệm Thực nghiệm sƣ phạm

DANH MỤC BẢNG Bảng 1.1. Các bƣớc thực hiện dạy học dự án ........................................................... 25 Bảng 1.2. Mức độ quan tâm đến việc phát triển năng lực cho HS đặc biệt là năng lực vận dụng kiến thức, mục tiêu dạy học theo định hƣớng phát triển năng lực của GV. ............................................................................................................................ 33 Bảng 1.3. Kết quả phiếu điều tra GV về dạy học tích hợp ....................................... 34 Bảng 1.4. Kết quả khảo sát về những NL cần thiết cần phát triển cho HS trong quá trình DHHH ............................................................................................................... 35 Bảng 1.5. Mức độ sử dụng các PP và kĩ thuật dạy học trong quá trình DHHH ....... 35 Bảng 1.6. Về thái độ của HS với môn Hóa học trong các trƣờng đƣợc khảo sát. .... 36 Bảng 1.7. Về cách tổ chức hoạt động dạy học và tần xuất tổ chức các hoạt động DH trong giờ học Hóa học ............................................................................................... 37 Bảng 2.1. Các tiêu chí và mức độ đánh giá NLVDKT vào thực tiễn của HS THPT 65 Bảng 3.1. Danh sách lớp đối chứng và lớp thực nghiệm .......................................... 98 Bảng 3.2. Kết quả bài kiểm tra trƣớc tác động của lớp thực nghiệm và đối chứng.. 98 Bảng 3.3. Kết quả bảng kiểm quan sát của GV ...................................................... 101 Bảng 3.4. Kết quả phiếu tự đánh giá sản phẩm dự án lớp 11A1– trƣờng THPT Yên Phong 1 – Yên Phong – Bắc Ninh .......................................................................... 105 Bảng 3.5. Kết quả phiếu tự đánh giá sản phẩm dự án lớp 11A1– trƣờng THPT Yên Phong 2 – Yên Phong – Bắc Ninh .......................................................................... 106 Bảng 3.6. Kết quả phiếu tự đánh giá sản phẩm dự án lớp 11A1– trƣờng THPT Lý Nhân Tông – Bắc Ninh .......................................................................................... 107 Bảng 3.7. Điểm phiếu tự đánh giá năng lực vận dụng kiến thức của HS ............... 108 Bảng 3.8. Bảng phân phối tần số học sinh đạt điểm Xi .......................................... 108 Bảng 3.9. Bảng phân phối tần suất

số học sinh đạt điểm Xi .............................. 108

Bảng 3.10. Bảng phân phối tần suất l y tích

số học sinh đạt điểm Xi trở xuống

................................................................................................................................. 109 Bảng 3.11. Phân loại kết quả học tập của học sinh ................................................. 111 Bảng 3.12. Kết quả phân tích điểm các bài kiểm tra .............................................. 113

DANH MỤC HÌNH Hình 3.1. Đƣờng tích l y kết quả thực nghiệm bài kiểm tracủa trƣờng THPT Yên Phong 1. ................................................................................................................... 110 Hình 3.2. Đƣờng tích l y kết quả thực nghiệm bài kiểm tracủa trƣờng THPT Yên Phong 2. ................................................................................................................... 110 Hình 3.3. Đƣờng tích l y kết quả thực nghiệm bài kiểm tra của trƣờng THPT Lý Nhân Tông ............................................................................................................... 110 Hình 3.4. Biểu đồ phân loại kết quả thực nghiệm trƣờng THPT Yên Phong 1 ...... 111 Hình 3.5. Biểu đồ phân loại kết quả thực nghiệm trƣờng THPT Yên Phong 2 ...... 112 Hình 3.6. Biểu đồ phân loại kết quả thực nghiệm trƣờng THPT Lý Nhân Tông ... 112

1

MỞ ĐẦU 1. Lí do chọn đề tài Luật giáo dục năm 2005 đã chỉ rõ: “Mục tiêu giáo dục là đào tạo con ngƣời Việt Nam phát triển toàn diện, có đạo đức, tri thức, sức khoẻ, thẩm mỹ và nghề nghiệp, trung thành với lý tƣởng độc lập dân tộc và chủ nghĩa xã hội; hình thành và bồi dƣỡng nhân cách, phẩm chất và năng lực của công dân, đáp ứng yêu cầu của sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc”.

Quyết định số 16/2006/QĐ. BGD & ĐT ngày 5/5/2006 của Bộ trƣởng bộ Giáo dục và Đào tạo c ng nêu: Phải phát huy tính tích cực, tự giác, chủ động, sáng tạo của học sinh (HS); phù hợp với từng môn học, đặc điểm đối tƣợng học sinh, điều kiện của từng lớp học; bồi dƣỡng cho HS phƣơng pháp tự học, khả năng hợp tác; rèn luyện kĩ năng vận dụng kiến thức vào thực tiễn; tác động đến tình cảm, đem lại niềm vui, hứng thú và trách nhiệm học tập cho HS. Để đạt các mục tiêu đó thì khâu đột phá là đổi mới phƣơng pháp dạy học (PPDH) từ lối dạy học truyền thụ một chiều sang dạy học theo “phƣơng pháp dạy học tích cực”. Đổi mới PPDH theo hƣớng tích cực là một định hƣớng quan trọng nhằm phát triển các năng lực chung và năng lực chuyên biệt cho HS luôn đƣợc Đảng và Nhà nƣớc rất quan tâm. Trong Nghị quyết Trung ƣơng Đảng lần thứ 2 khóa VIII đã nhấn mạnh: “Phải đổi mới mạnh mẽ phương pháp giáo dục đào tạo, khắc phục lối truyền thụ một chiều, rèn luyện thành nếp tư duy của người học, từng bước áp dụng các phương pháp hiện đại vào quá trình dạy học”.

Trong cuộc sống hàng ngày, các vấn đề thực tiễn đặt ra không thể chỉ đơn giản là giải quyết bằng một môn học. Do đó, dạy học tích hợp liên môn xuất phát từ mục tiêu dạy học nhằm phát triển năng lực HS, đòi hỏi giáo viên (GV) phải tăng cƣờng yêu cầu HS vận dụng kiến thức để giải quyết những vấn đề thực tiễn. Khi giải quyết một vấn đề đó đòi hỏi HS phải vận dụng kiến thức tổng hợp liên quan đến nhiều môn học.

Trong quá trình dạy học, nếu ngƣời GV sử dụng các PPDH tích cực sẽ kích thích, phát huy đƣợc khả năng tự lĩnh hội kiến thức của học sinh. Từ đó sẽ khiến

2

học sinh phát huy đƣợc điểm mạnh của mình và giúp học sinh định hƣớng đƣợc nghề nghiệp.

Vì vậy việc nghiên cứu và sử dụng hiệu quả các phƣơng pháp dạy học tích cực đang là vấn đề hết sức cần thiết. Các quan điểm dạy học nhƣ: Dạy học định hƣớng hành động, dạy học giải quyết vấn đề, dạy học dự án...là những quan điểm dạy học tích cực, phù hợp với yêu cầu phát triển năng lực của học sinh.

Trong các năng lực cần hình thành và phát triển cho HS phổ thông, thì NLVDKT là một trong những năng lực quan trọng. Trong chƣơng trình giáo dục phổ thông, chƣơng trình tổng thể, theo mục 6.1.3 tài liệu [6, tr.49] thì NLVDKT vào thực tiễn đã đƣợc hình thành và phát triển thông qua quá trình lao động, học tập. Mỗi năng lực là một đơn vị cấu thành nhân cách của con ngƣời và c ng là đơn vị nội dung cần đƣợc hình thành và phát triển thông qua học tập, giáo dục. Trong các năng lực cốt lõi cần hình thành và phát triển cho học sinh thì năng lực vận dụng kiến thức (NLVDKT) để giải quyết vấn đề thực tiễn là một trong các năng lực quan trọng giúp học sinh có thể tồn tại và phát triển trong xã hội hiện đại, hội nhập với nhiều vấn đề thực tiễn nảy sinh cần đƣợc giải quyết. Mỗi năng lực đều có các tiêu chí đƣợc cấu trúc theo một logic để có thể quan sát, đánh giá đƣợc và qua đó mà phản ánh quy trình thực hiện hoạt động dạy học để hình thành, phát triển năng lực đó.

Một trong những hƣớng đổi mới PPDH hóa học ở trƣờng phổ thông là nghiên cứu tổ chức quá trình dạy học theo hƣớng tích cực hóa hoạt động của HS; trong đó HS thực hiện một nhiệm vụ phức hợp gắn với thực tiễn, kết hợp lí thuyết với thực hành, tự lực lập kế hoạch, tự thực hiện và tự đánh giá kết quả của mình (trong đó, kết quả là những sản phẩm hành động có thể giới thiệu đƣợc), hay nói các khác đó là kiểu tổ chức dạy học theo dự án. Qua đó HS tự mình chiếm lĩnh kiến thức, kĩ năng; phát huy các năng lực cần thiết; nâng cao khả năng hợp tác, sự chủ động, linh hoạt và sáng tạo.

Mặt khác, tích hợp là một trong những quan điểm giáo dục đã trở thành xu thế trong việc xác định nội dung dạy học trong nhà trƣờng phổ thông và trong xây

3

dựng chƣơng trình môn học ở nhiều nƣớc trên thế giới. Quan điểm tích hợp đƣợc xây dựng trên cơ sở những quan niệm tích cực về quá trình học tập của học sinh và quá trình dạy học của giáo viên.

Thực tiễn ở nhiều nƣớc đã chứng tỏ rằng, việc thực hiện quan điểm tích hợp trong giáo dục và dạy học sẽ giúp phát triển những năng lực giải quyết những vấn đề phức tạp và làm cho việc học tập trở nên ý nghĩa hơn đối với HS so với việc các môn học, các mặt giáo dục đƣợc thực hiện riêng rẽ. Tích hợp là một trong những quan điểm giáo dục nhằm nâng cao năng lực của ngƣời học, giúp đào tạo những ngƣời có đầy đủ phẩm chất và năng lực để giải quyết các vấn đề của cuộc sống hiện đại. Nhiều nƣớc trong khu vực Châu Á và trên thế giới đã thực hiện quan điểm tích hợp trong dạy học và cho rằng quan điểm này đã đem lại hiệu quả nhất định.

Mặt khác, tích hợp là một trong những quan điểm giáo dục đã trở thành xu thế trong việc xác định nội dung dạy học trong nhà trƣờng phổ thông và trong xây dựng chƣơng trình môn học ở nhiều nƣớc trên thế giới. Quan điểm tích hợp đƣợc xây dựng trên cơ sở những quan niệm tích cực về quá trình học tập của học sinh và quá trình dạy học của giáo viên. Tích hợp là một trong những quan điểm giáo dục nhằm nâng cao năng lực của ngƣời học, giúp đào tạo những ngƣời có đầy đủ phẩm chất và năng lực để giải quyết các vấn đề của cuộc sống hiện đại. Đã có nhiều đề tài, luận văn, công trình nghiên cứu về dạy học dự án, dạy học tích hợp (DHTH), phát triển NLVDKT cho HS trong quá trình dạy học. Tuy nhiên, vấn đề vận dụng quan điểm dạy học tích hợp trong quá trình dạy học nhằm phát triển năng lực vận dụng kiến thức cho HS vẫn cần đƣợc quan tâm nghiên cứu trên nhiều phƣơng diện khác nhau. Do đó, chúng tôi chọn đề tài “Vận dụng quan điểm dạy học tích hợp trong dạy học chương Hiđrocacbonkhông no – hóa học lớp 11 nâng cao nhằm phát triển năng lực vận dụng kiến thức cho học sinh”.

2. Mục đích nghiên cứu Nghiên cứu xây dựng và tổ chức hoạt động dạy học chủ đề tích hợp trong chƣơng

hiđrocacbon không no - hóa học lớp 11 nâng cao nhằm phát triển

NLVDKT cho HS.

4

3. Khách thể và đối tƣợng nghiên cứu - Khách thể nghiên cứu: Quá trình dạy học hóa học ở trƣờng THPT. - Đối tƣợng nghiên cứu: Vận dụng quan điểm DHTH trong dạy học chƣơng hiđrocacbon không no – hóa học 11 nâng cao nhằm phát triển NLVDKT cho HS. 4. Nội dung nghiên cứu - Nghiên cứu cơ sở lí luận liên quan đến đề tài: Đổi mới PPDH hiện nay; các phƣơng pháp và kĩ thuật dạy học tích cực; năng lực và phát triển năng lực cho học sinh...

- Nghiên cứu các quan điểm cơ bản của DHTH, dạy học định hƣớng hành động…

- Xây dựng hai chủ đề tích hợp trong dạy học chƣơng hiđrocacbon không no – hóa học 11 nâng cao, là: “Nâng cao hiệu quả kinh tế của cây bưởi” và “Cao su- nguồn vàng trắng”.

- Tổ chức hoạt động dạy học chủ đề tích hợp “Nâng cao hiệuquả kinh tế của cây bưởi”, qua đó phát triển năng lực vận dụng kiến thức cho học sinh THPT. - Thiết kế bộ công cụ đánh giá kết quả việc phát triển năng lực vận dụng kiến thức cho học sinh THPT, gồm: + Bảng kiểm quan sát dành cho giáo viên. + Phiếu phỏng vấn HS về phát triển NLVDKT. + Phiếu đánh giá sản phẩm của học sinh. + Đánh giá qua bài kiểm tra.

- Thực nghiệm sƣ phạm để đánh giá hiệu quả sƣ phạm của các biện pháp đã đề ra.

5. Phạm vi nghiên cứu - Nội dung: Chƣơng Hiđrocacbon không no - Hóa học lớp 11 nâng cao.

- Địa bàn tiến hành thực nghiệm: Tại 3 trƣờng THPT thuộc địa bàn tỉnh Bắc Ninh.

- Thời gian: Từ tháng 12/2017 đến tháng 9/2018

5

6. Giả thuyết khoa học Nếu thiết kế bộ công cụ đánh giá NLVDKT của HS một cách khoa học, sẽ phát triển NLVDKT cho học sinh.

7. Phƣơng pháp nghiên cứu 7.1. Các phương pháp nghiên cứu lý luận Thu thập các tài liệu có liên quan đến đề tài. Sử dụng một số phƣơng pháp nhƣ phân tích, đánh giá, tổng hợp, hệ thống hóa, khái quát hóa…các tài liệu đã thu thập đƣợc.

7.2. Các phương pháp nghiên cứu thực tiễn Quan sát quá trình học tập, thực hiện dự án... của HS. Điều tra thực trạng sử dụng PPDH tích cực (dạy học giải quyết vấn đề, dạy học dự án...) nhằm phát triển năng lực vận dụng kiến thức cho HS trong dạy học hóa học hiện nay ở trƣờng THPT. 7.3 Các phương pháp xử lý thống kê toán học kết quả thực nghiệm Xử lí kết quả thực nghiệm bằng phƣơng pháp thống kê toán học, từ đó rút ra kết luận của đề tài.

8. Đóng góp mới của đề tài - Hệ thống hóa một số vấn đề lí luận về NLVDKT, DHTH, dạy học định hƣớng hành động, sơ đồ tƣ duy…

- Nêu đƣợc thực trạng việc áp dụng DHTH, dạy học định hƣớng hành động, sơ đồ tƣ duy trong quá trình dạy học ở trƣờng THPT hiện nay. Đánh giá thực trạng việc phát triển NLVDKT cho HS. - Thiết kế quy trình chung để xây dựng và tổ chức hoạt động dạy học chủ đề tích hợp (CĐTH).

- Vận dụng quy trình chung đểxây dựng CĐTH, thiết kế kế hoạch dạy học và tổ chức thực hiện một số CĐTH chƣơng hiđrocacbon không no – hóa học lớp 11 nâng cao.

- Thiết kế công cụ đánh giá NLVDKT. - Tiến hành thực nghiệm sƣ phạm, rút ra kết luận về hiệu quả và tính khả thi của các biện pháp đã đề ra.

9. Cấu trúc

6

Ngoài phần mở đầu, kết luận, tài liệu tham khảo, phụ lục, luận văn dự kiến trình bày trong 3 chƣơng: Chƣơng 1: Cơ sở lí luận của việc vận dụng quan điểm dạy học tích hợp nhằm phát triển năng lực vận dụng kiến thức cho học sinh.

Chƣơng 2: Vận dụng quan điểm dạy học tích hợp trong dạy học chƣơng hiđrocacbon không no – hóa học 11 nâng cao nhằm phát triển năng lực vận dụng kiến thức cho học sinh.

Chƣơng 3: Thực nghiệm sƣ phạm.

7

Chƣơng 1 CƠ SỞ LÍ LUẬN CỦA VIỆC VẬN DỤNG QUAN ĐIỂM DẠY HỌC TÍCH HỢP NHẰM PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC VẬN DỤNG KIẾN THỨC CHO HỌC SINH 1.1. LỊCH SỬ VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU Việc nghiên cứu nhằm phát triển các năng lực cho HS phổ thông đã đƣợc nhiều tác giả trên thế giới quan tâm, đặc biệt trong những năm gần đây đã thể hiện trong chƣơng trình và sách giáo khoa ở nhiều nƣớc trên thế giới.

Hiện nay, Việt Nam đang triển khai đổi mới chƣơng trình giáo dục phát triển Việt Nam theo định hƣớng phát triển năng lực ngƣời học. Đã có nhiều đề tài, luận văn, công trình nghiên cứu về dạy học dự án, dạy học tích hợp, phát triển năng lực vận dụng kiến thức cho học sinh trong quá trình dạy học, nhƣ: Tác giả Đặng Thị Thuận An [1] đã trình bày cơ sở lí luận và thực tiễn của việc phát triển năng lực dạy học tích hợp cho sinh viên sƣ phạm, các biện pháp phát triển năng lực dạy học tích hợp cho sinh viên sƣ phạm, xây dựng bộ công cụ đánh giá năng lực dạy học tích hợp cho sinh viên sƣ phạm.

Tác giả Trần Thị Tú Anh [2] đã xây dựng một số chủ đề tích hợp, nhƣ: Vật liệu polime, Sơ lƣợc về một số kim loại khác; đồng thời đã xây dựng đƣợc hệ thống các câu hỏi trắc nghiệm khách quan về các vấn đề môi trƣờng.

Tác giả Nguyễn Phúc Chỉnh [9] đã nghiên cứu cơ sở lý luận và thực tiễn và nghiên cứu biên soạn tài liệu dạy học tích hợp một số môn học (Vật lý, Sinh học, Địa lý, ...) ở trƣờng trung học phổ thông, tổ chức tập huấn hình thành năng lực dạy học tích hợp cho giáo viên trung học phổ thông.

Tác giả Nguyễn Thị Phƣơng Thúy [25] đã tập trung nghiên cứu làm rõ cơ sở của việc phát triển năng lực giải quyết vấn đề cho học sinh thông qua dạy học dự án trong dạy học phần hóa học hữu cơ.

Tác giả Trần Thị Hồng Nhung [20] đã tìm hiểu thực trạng dạy học môn hoá học 10 ở một số trƣờng THPT tỉnh Thái Bình và thiết kế chủ đề DHTH hoá học 10.

8

Tác giả Hà Thị Lan Hƣơng [15] nhấn mạnh dạy học tích hợp là phƣơng thức dạy học duy nhất có thể đạt đƣợc mục tiêu giáo dục là phát triển năng lực cho ngƣời học để nhằm phục vụ cho các quá trình học tập sau này hoặc nhằm hòa nhập học sinh vào cuộc sống lao động.

Tác giả Cao Thị Thặng [12] đã tổng quan các vấn đề lí luận và thực tiễn về xu thế tích hợp trong trong chƣơng trình giáo dục một số nƣớc trên thế giới. Phân tích thực trạng việc vận dụng quan điểm dạy và học tích hợp trong chƣơng trình giáo dục Việt Nam. Đề xuất giải pháp vận dụng quan điểm tiếp cận tích hợp vào việc phát triển chƣơng trình trƣờng phổ thông Việt Nam trong tƣơng lai sau 2015.

Tác giả Trần Bá Hoành[16] nêu rõ: việc dạy học tích hợp ở các trƣờng phổ thông không chỉ liênquanvới việc thiết kế nội dung chƣơng trình mà còn đòi hỏi sự thay đổi đồng bộ về cách tổ chức dạy học, đổi mới phƣơng pháp dạy và học, thay đổi việc kiểm tra, đánh giá. Chƣơng trình giáo dục phổ thông mới 2002 chƣa thực hiện các môn học tích hợp ở trung học cơ sở (THCS). Tuy chƣa thực hiện đƣợc các môn học tích hợp, nhƣng vấn đề phát triển năng lực và kỹ năng DHTH của GV trung học vẫn đƣợc đặt ra. Bởi vì, ngày càng có nhiều nội dung giáo dục mới cần đƣa vào nhà trƣờng nhƣ: giáo dục dân số - môi trƣờng, giáo dục phòng chống HIV/AIDS, chống các tệ nạn xã hội, giáo dục pháp luật, an toàn giao thông…) nhƣng không thể đặt thêm những môn học mới mà phải lồng ghép vào các môn học đã có. Vì thế trong dạy học, GV cần tăng cƣờng những mối liên hệ liên môn (ví dụ sinh học với kĩ thuật nông nghiệp, vật lí với kĩ thuật công nghiệp), thực hiện tích hợp trong nội bộ môn học (ví dụ Tiếng Việt - Văn học, Tập làm văn trong môn Ngữ văn), tích hợp các mặt giáo dục khác trong các môn học phù hợp (ví dụ giáo dục dân số, môi trƣờng trong môn sinh học, địa lí).

Tác giả Phan Đồng Châu Thủy, Phạm Lê Thanh [26] đã đƣa ra ví dụ cụ thể để chứng minh rằng ngoài việc đem lại hứng thú cho học sinh thì bài tập tích hợp còn góp phần phát triển năng lực giải quyết vấn đề cho học sinh phổ thông.

Tác giả Đỗ Hƣơng Trà [23] đã trình bày các nguyên tắc của dạy học tích hợp liên môn c ng nhƣ việc xây dựng và lựa chọn chủ đề dạy học để đƣa ngƣời học

9

vào hoạt động tìm tòi nghiên cứu nhằm đảm bảo cho ngƣời học có đƣợc kiến thức sâu sắc, bền vững và có thể chuyển đổi đƣợc.

Tác giả Hồ Thị Thanh Vân [27] đã nêu đƣợc việc nếu tích hợp nội dung giáo dục môi trƣờng vào các bài giảng hóa học thì sẽ giúp học sinh có kiến thức về môi trƣờng và bảo vệ môi trƣờng, đáp ứng đƣợc yêu cầu đặt ra cho giáo dục nói chung và bộ môn hóa học nói riêng.

Tuy nhiên, việc xây dựng và tổ chức thực hiện các chủ đề tích hợp trong dạy học chƣơng Hiđrocacbon không no – hóa học lớp 11 nâng cao nhằm phát triển năng lực vận dụng kiến thức cho học sinh vẫn chƣa đƣợc các nhà giáo dục quan tâm nghiên cứu một cách thỏa đáng.

1.2. ĐỊNH HƢỚNG ĐỔI MỚI PHƢƠNG PHÁP DẠY HỌC [10] 1.2.1. Định hƣớng cơ bản về đổi mới phƣơng pháp dạy học (PPDH) Theo tài liệu [10, tr.317 - 320] đã viết: Bản chất của việc đổi mới PPDH là tổ chức cho ngƣời học đƣợc học tập trong hoạt động và bằng hoạt động tự giác, tích cực, sáng tạo, trong đó việc xây dựng phong cách học tập sáng tạo là cốt lõi của đổi mới phƣơng pháp giáo dục nói chung và phƣơng pháp dạy học nói riêng. Đổi mới phƣơng pháp giáo dục là một yêu cầu cấp bách của thời đại. Nó đòi hỏi chúng ta không những phải học hỏi kinh nghiệm của các nƣớc phát triển mà còn đòi hỏi áp dụng những kinh nghiệm đó một cách sáng tạo, tìm ra con đƣờng riêng phù hợp với hoàn cảnh cụ thể của đất nƣớc.

Hai nhiệm vụ đào tạo về mặt trí tuệ mà nền giáo dục hiện đại nƣớc ta phải giải quyết: 1. Trang bị cho HS những kiến thức khoa học kĩ thuật (KHKT) hiện đại, tinh túy nhất của nhân loại để họ có thể sử dụng đƣợc vào lao động sản xuất. Nền sản xuất ở thế kỉ XXI là nền sản xuất dựa trên chất xám nhiều hơn là hoạt động chân tay. Ngƣời công nhân ở thế kỉ XXI phải là ngƣời công nhân áo trắng, vừa có kiến thức khoa học sâu rộng, vừa có kĩ năng. Tuy nhiện, ngày nay kho tàng tri thức khoa học của nhân loại rất nhiều, vô cùng phong phú, thời gian ở nhà trƣờng quá ngắn ngủi, không đủ để có thể học hết những kiến thức cần thiết, chỉ cho một ngành khoa

10

học chứ chƣa nói đến toàn bộ những môn học cần thiết. Bởi vậy, ngay trong việc tự học hôm nay trên ghế nhà trƣờng đã phải chuẩn bị tích cực cho việc học lâu dài sau này. Nhƣ vậy, học tập của HS ngày nay mang nhiều ý nghĩa “tự học”.

Ngƣời giáo viên cần chú ý việc dạy học, dạy cách học thông qua toàn bộ quá trình dạy học. Ý tƣởng này ngày càng đƣợc nhấn mạnh trong lí luận và thực tiễn dạy học trên quy mô quốc tế, bằng nhiều thứ tiếng khác nhau. Đƣơng nhiên ý tƣởng này chỉ có thể thực hiện đƣợc trong những quá trình mà ngƣời học thật sự hoạt động để đạt đƣợc những gì mà họ cần đạt.

2. Phải chuẩn bị, rèn luyện một cách có hệ thống cho HS từ khi còn bé để mỗi cá nhân phải tìm đƣợc con đƣờng riêng, sáng tạo ra đƣợc một phƣơng pháp mới phù hợp với hoàn cảnh riêng của mình. Việc học tập kinh nghiệm của các nƣớc tiên tiến là một điều rất cần thiết, rất quan trọng, tạo điều kiện để rút ngắn khoảng cách giữa nƣớc ta và các nƣớc tiên tiến, nhƣng con đƣờng “học tập kinh nghiệm máy móc” đó nhiều nhất c ng chỉ là sử dụng những cái mà ngƣời ta đã làm rồi và nhiều khi không phải là cái tốt nhất của ngƣời ta. Cho nên, trên cơ sở học tập cộng đồng thế giới, phải sáng tạo con đƣờng riêng của mình.

Nhƣ vậy, mục đích của giáo dục ngày nay không chỉ dừng lại ở việc truyền thụ cho HS những kiến thức, những kinh nghiệm mà loài ngƣời đã tích l y trƣớc đây, mà còn phải bồi dƣỡng cho họ năng lực sáng tạo ra những kiến thức mới, phƣơng tiện mới, cách giải quyết mới chƣa từng có.

Trong hơn nửa thế kỉ qua, trên thế giới c ng nhƣ trong nƣớc ta đã bắt đầu chú trọng đến mặt thứ hai của vấn đề đào tạo về mặt trí tuệ. Đã có nhiều phƣơng pháp và biện pháp dạy học đƣợc đề xuất và thử nghiệm: Kích thích tính tích cực của HS, dạy học GQVĐ, dạy học tích cực, dạy học hƣớng vào ngƣời học...Mỗi một phƣơng pháp, biện pháp đều có những hiệu quả tích cực nhất định, song chƣa đi sâu vào đời sống học đƣờng, chƣa lôi cuốn đƣợc đông đảo GV áp dụng và đặc biệt là chƣa thực sự làm cho công việc học tập của HS trở thành hứng thú, bản thân HS chƣa thấy lao động học tập là niềm vui và đem lại cho họ một niềm tin ở chính sức lực của mình.

11

1.2.2. Định hƣớng đổi mới phƣơng pháp dạy và học theo hƣớng tích cực Theo tài liệu [4, tr.11-13] đã nêu hai yếu tố cốt lõi của định hƣớng đổi mới phƣơng pháp dạy và học theo hƣớng tích cực là sự tham gia và cảm giác thoải mái. a) Sự tham gia: Sự tham gia là nói đến cƣờng độ của hoạt động, sự tập trung, say mê với mọi vật xung quanh để trở nên hăng hái, yêu thích khám phá và vƣợt qua những giới hạn khả năng của mỗi ngƣời học. Sự tham gia cho thấy HS tận dụng và khai thác môi trƣờng học tập và kiến thức nhƣ thế nào. Khi quan sát, nếu thấy HS tập trung cao độ, miệt mài, say sƣa giải quyết các nhiệm vụ học tập, bỏ qua yếu tố thời gian có thể khẳng định quá trình học tập tích cực đang diễn ra, HS đang tiếp thu kiến thức ở mức độ sâu.

Dạy và học tích cực thực sự có hiệu quả khi GV thực hiện tốt năm yếu tố tăng cƣờng sự tham gia của HS: - Không khí học tập và các mối quan hệ trong nhóm/lớp.

- Sự phù hợp với mức độ phát triển của HS. - Sự gần g i với thực tế.

- Mức độ và sự đa dạng của hoạt động.

- Phạm vi tự do sáng tạo. b) Cảm giác thoải mái: Dạy học tích cực chỉ thực sự diễn ra khi HS có đƣợc cảm giác thoải mái, cảm giác nhƣ đƣợc ở nhà, đƣợc quan tâm, cảm thấy an toàn, đƣợc thể hiện bản thân và cảm giác yên bình bên trong. Cảm giác thoải mái là dấu hiệu thể hiện sự phát triển tâm lí tốt. Cảm giác này tồn tại khi HS có cảm giác tự tin vào bản thân, nhận định đƣợc rằng việc mắc lỗi là chuyện bình thƣờng, nó sẽ giúp cho bản thân tiến bộ và đƣơng đầu với khó khăn tốt hơn.

Một trong những yếu tố để tạo ra cảm giác thoải mái là tính hài hƣớc. Tính hài hƣớc giúp nhìn rõ mọi sự việc trong khả năng nhận thức, giúp vƣợt qua những tình huống khó khăn, mang lại sức mạnh và tầm nhìn để tìm ra giải pháp mới.

12

HS học tập hiệu quả nhất khi có một cộng đồng học tập gắn kết và có sự quan tâm lẫn nhau. Đây là nền tảng cho cảm giác thoải mái của HS. Văn hóa gia đình đóng vai trò quan trọng trong cộng đồng học tập. Ở đây, nhà trƣờng nhƣ một phần mở rộng của gia đình, do đó cần rút ngắn khoảng cách về điều kiện giữa ở trƣờng và ở nhà.

Cảm giác thoải mái gắn liền với môi trƣờng học tập và cách thức tổ chức dạy học phù hợp với những nhu cầu của ngƣời học. Có thể nhận thấy cảm giác thoải mái của một HS thông qua sự cởi mở và tiếp thu kiến thức tốt. HS dễ dàng hòa nhập, thích nghi với môi trƣờng, không bị chán nản. Cảm giác thoải mái là điều kiện để đạt đƣợc mức độ tham gia cao và tham gia tích cực của HS vào quá trình học tập.

Cảm giác thoải mái và sự tham gia tích cực có thể trở thành tiêu chuẩn cơ bản để đánh giá chất lƣợng của quá trình giáo dục. Điều đó nghĩa là, GV cần phải thiết kế những hoạt động học tập nhằm đảm bảo mức độ tham gia cao và tham gia tích cực của HS; đồng thời, tác động đến tình cảm, thái độ và đem niềm vui c ng nhƣ hứng thú trong học tập cho HS. Những định hƣớng này sẽ làm thay đổi vai trò ngƣời dạy và ngƣời học, trong đó, GV giữ vai trò là ngƣời tạo ra môi trƣờng học tập thân thiện, tƣ vấn, chỉ dẫn, động viên, kèm cặp, đƣa đến những thông tin phản hồi cần thiết, định hƣớng quá trình lĩnh hội tri thức và cuối cùng là ngƣời thể chế hóa kiến thức.

1.2.3. Đổi mới phƣơng pháp dạy học theo định hƣớng phát triển năng lực [5] Theo tài liệu [5] thì việc đổi mới PPDH của GV đƣợc thể hiện qua bốn đặc trƣng cơ bản sau: - DH thông qua tổ chức liên tiếp các hoạt động học tập, từ đó giúp HS tự khám phá những điều chƣa biết chứ không phải thụ động tiếp thu những tri thức đƣuọc sắp đặt sẵn.

- Chú trọng rèn luyện cho HS những tri thức phƣơng pháp để họ biết cách đọc sách giáo khoa và các tài liệu học tập, biết cách tự tìm lại những kiến thức đã có, biết cách suy luận để tìm tòi và phát hiện kiến thức mới...

13

- Tăng cƣờng phối hợp học tập cá thể với học tập hợp tác theo phƣơng châm “tạo điều kiện cho HS nghĩ nhiều hơn, biết cách tự tìm lại những kiến thức đã có, biết cách suy luận để tìm tòi và phát hiện kiến thức mới...

- Chú trọng đánh giá kết quả học tập theo mục tiêu bài học trong suốt quá trình DH thông qua hệ thống câu hỏi, bài tập (đánh giá lớp học). Chú trọng phát triển kĩ năng tự đánh giá và đánh giá lẫn nhau của HS với nhiều hình thức nhƣ theo lời giải/đáp án mẫu, theo hƣớng dẫn, hoặc tự xác định tiêu chí để có thể phê phán, tìm đƣợc nguyên nhân và nêu cách sửa chữa các sai sót.

1.2.4. Những quan điểm cơ bản của thuyết hành vi, thuyết nhận thức và thuyết kiến tạo [11] 1.2.4.1. Thuyết nhận thức - Những quan điểm cơ bản về thuyết nhận thức: + Quá trình nhận thức bên trong với tƣ cách là một quá trình xử lý thông tin. Bộ não xử lí các thông tin tƣơng tự nhƣ một hệ thống kĩ thuật. + Quá trình nhận thức là quá trình có cấu trúc và có ảnh hƣởng quyết định đến hành vi. Con ngƣời tiếp thu các thông tin bên ngoài, xử lí và đánh giá chúng, từ đó quyết định các hành vi ứng xử.

VẤN ĐỀ

PHÂN TÍCH VẤN ĐỀ ĐỀ XUẤT VÀ THỰC HIỆN HƢỚNG GIẢI QUYẾT HÌNH THÀNH GIẢI PHÁP

GIẢI QUYẾT ĐÚNG HOÀN THÀNH

SAI

14

+ Trung tâm của quá trình nhận thức là các hoạt động trí tuệ nhƣ: xác định , phân tích và hệ thống hóa các sự kiện và các hiện tƣợng, nhớ lại các hiện tƣợng đã học, giải quyết các vấn đề và phát triển, hình thành các ý tƣởng mới. + Cấu trúc nhận thức của con ngƣời không phải bẩm sinh mà hình thành qua kinh nghiệm. + Mỗi ngƣời có cấu trúc nhận thức riêng. Vì vậy muốn có sự thay đổi đối với một ngƣời thì cần có tác động phù hợp nhằm thay đổi nhận thức của ngƣời đó. + Con ngƣời có thể tự điều chỉnh quá trình nhận thức: tự đặt ra mục đích, xây dựng kế hoạch và thực hiện. Trong đó có thể tự quan sát, tự đánh giá và tự hƣng phấn, không cần kích thích từ bên ngoài.

- Đặc điểm cơ bản của học tập theo quan điểm của thuyết nhận thức + Mục đích của dạy học là tạo ra những khả năng để nguời học hiểu thế giới thực (kiến thức khách quan). Vì vậy, để đạt đƣợc các mục tiêu học tiêu học tập, không chỉ kế quả học tập mà quá trình học tập và quá trình tƣ duy đều quan trọng. + Nhiệm vụ của ngƣời dạy là tạo ra môi trƣờng học tập thuận lợi, thƣờng xuyên khuyến khích các quá trình tƣ duy, HS cần đƣợc tạo cơ hội hành động và tƣ duy tích cực.

1.2.4.2. Thuyết kiến tạo - Không có tri thức khách quan tuyệt đối.

- Nhấn mạnh vai trò chủ thể của nhận thức - Cần tổ chức tƣơng tác giữa ngƣời học và đối tƣợng học tập.

- Học để khám phá, giải thích cấu trúc tri thức.

Nhƣ vậy, trong thuyết kiến tạo, vai trò của chủ thể nhận thức đƣợc đặt lên vị trí hang đầu. Mỗi ngƣời học là một quá trình kiến tạo tích cực, phản ánh thế giới theo kinh nghiệm riêng của mình dƣới sự ảnh hƣởng của tri thức đã có và tình huống cụ thể.

1.2.4.3. Thuyết hành vi Thuyết hành vi cho rằng học tập là một quá trình đơn giản mà trong đó những mối liên hệ phức tạp sẽ đƣợc làm cho dễ hiểu và rõ ràng thông qua các bƣớc học tập nhỏ đƣợc sắp xếp một cách hợp lý. Thông qua những kích thích về nội dung, phƣơng pháp dạy học, ngƣời học có những phản ứng tạo ra những hành vi

15

học tập và qua đó thay đổi hành vi của mình. Vì vậy quá trình học tập đƣợc hiểu là quá trình thay đổi hành vi. Hiệu quả của nó có thể thấy rõ khi luyện tập c ng nhƣ khi học tập các quá trình tâm lý vận động và nhận thức đơn giản (nhất là khi vấn đề chỉ là nắm vững những quá trình đó).

Các nguyên tắc của thuyết hành vi: - Dạy học đƣợc định hƣớng theo các hành vi đặc trƣng có thể quan sát đƣợc.

- Các quá trình học tập phức tạp đƣợc chia thành một chuỗi các bƣớc học tập đơn giản, trong đó bao gồm các hành vi cụ thể với trình tự đƣợc quy định sẵn. Các hành vi phức tạp đƣợc xây dựng thông qua sự kết hợp các bƣớc học tập đơn giản.

- GV hỗ trợ và khuyến khích hành vi đúng đắn của ngƣời học, tức là sắp xếp việc học tập sao cho ngƣời học đạt đƣợc hành vi mong muốn và sẽ đƣợc phản hồi trực tiếp (khen thƣởng và công nhận).

- GV thƣờng xuyên điều chỉnh và giám sát quá trình học tập để kiểm soát tiến bộ học tập và điều chỉnh kịp thời những sai lầm. Ứng dụng của thuyết hành vi: - Trong dạy học chƣơng trình hóa.

- Trong dạy học có hỗ trợ bằng máy tính.

- Trong học tập thông báo tri thức và trong huấn luyện.

Tuy nhiên, thuyết hành vi bộc lộ những nhược điểm và bị phê phán mạnh mẽ do những nguyên nhân: - Thuyết hành vi chỉ chú ý đến các kích thích từ bên ngoài. Tuy nhiên hoạt động học tập thực ra không chỉ do kích thích từ bên ngoài mà còn là sự chủ động bên trong của chủ thể nhận thức.

- Quá trình nhận thức bên trong của chủ thể nhận thức, đặc biệt là tƣ duy đóng vai trò quan trọng trong hoạt động học tập. Quá trình này không đƣợc thuyết hành vi chú ý đến.

- Việc chia quá trình học tập thành chuỗi các hành vi đơn giản chƣa tạo ra hiểu biết đầy đủ đối với các mối quan hệ tổng thể.

16

1.3. NĂNG LỰC VÀ NĂNG LỰC VẬN DỤNG KIẾN THỨC CỦA HỌC SINH 1.3.1. Năng lực [8, 11] Từ “năng lực” đƣợc sử dụng với nhiều nghĩa cụ thể, tùy thuộc vào lĩnh vực, tình huống hay ngữ cảnh khác nhau. Vì vậy khái niệm NL đƣợc hiểu theo nhiều hƣớng khác nhau.

Theo Bernd Meiner – Nguyễn Văn Cƣờng:“NLlà khả năng thực hiện có trách nhiệm và hiệu quả các hành động, giải quyết các nhiệm vụ, v n đề trong các tình huống thay đổi thuộc các l nh vực nghề nghiệp,

hội hay cá nhân trên cơ sở

hiểu biết, k năng, k ảo và kinh nghiệm c ng như s n sàng hành động” [11].

Theo chƣơng trình phổ thông tổng thể mới 2017: “NL là thuộc tính cánhân được hình thành, phát triển nhờ tố ch t s n có và quá trình học tập, rèn luyện cho ph p con người huy động tổng hợp các kiến thức k năng và các thuộc tính cá nhân khác như hứng th , niềm tin,

chí, thực hiện thành công một loại hoạt động nh t

định, đạt kết quả mong muốn trong những điều kiện cụ thể”[8]. Chƣơng trình giáo dục phổ thông hình thành và phát triển cho HS những NL cốt lõi sau: Những NL chung đƣợc tất cả các môn học và hoạt động giáo dục góp phần hình thành, phát triển: NL tự chủ và tự học, NL giao tiếp và hợp tác, NL giải quyết vấn đề và sáng tạo; Những NL chuyên môn đƣợc hình thành, phát triển chủ yếu thông qua một số môn học và hoạt động giáo dục nhất định.

Nhƣ vậy, NL là một thuộc tính tâm lí phức hợp, là điểm hội tụ của nhiều yếu tố nhƣ tri thức, kĩ năng, kinh nghiệm, sự sẵn sàng hành động và trách nhiệm. Hai đặc điểm phân biệt cơ bản của NL là: (1) tính vận dụng; (2) tính chuyển đổi và phát triển. Đó c ng chính là các mục tiêu mà DH tích cực hƣớng đến.

1.3.2. Năng lực vận dụng kiến thức [13, 19] 1.3.2.1. Khái niệm năng lực vận dụng kiến thức NLVDKT là khả năng của bản thân ngƣời học tự giải quyết những vấn đề đặt ra một cách nhanh chóng và hiệu quả bằng cách áp dụng kiến thức đã lĩnh hội vào những tình huống, những hoạt động thực tiễn để tìm hiểu thế giới xung quanh và có khả năng biến đổi nó. NLVDKT thể hiện phẩm chất,nhân cách của con ngƣời trong

17

qua trình hoạt động để thoả mãn nhu cầu chiếm lĩnh tri thức [13, tr.8].

1.3.2.2. Các thành tố của năng lực vận dụng kiến thức Các thành tố của NLVDKT HH vào thực tiễn nhƣ sau: - Hệ thống kiến thức mà ngƣời học có đƣợc.

- Khả năng quan sát, phân tích tình huống.

- Khả năng tìm ra giải pháp để giải quyết tình huống.

- Xây dựng kế hoạch để giải quyết tình huống.

- Thực hiện kế hoạch, rút kinh nghiệm.

1.3.2.3. Những biểu hiện của năng lực vận dụng kiến thức Theo [19], biểu hiện của NLVDKT HH vào thực tiễn bao gồm: - Khả năng hệ thống hóa kiến thức: có NL hệ thống hóa kiến thức, phân loại kiến thức HH, hiểu rõ đặc điểm, nội dung, thuộc tính của loại kiến thức HH đó. Vận dụng kiến thức chính là việc lựa chọn kiến thức một cách phù hợp với mỗi hiện tƣợng, tình huống cụ thể xảy ra trong cuộc sống, tự nhiên và xã hội.

- Khả năng phân tích tổng hợp các kiến thức hóa học vận dụng vào cuộc sống thực tiễn: định hƣớng đƣợc các kiến thức HH một cách tổng hợp và khi vận dụng kiến thức HH có ý thức rõ ràng về loại kiến thức HH đó đƣợc ứng dụng trong các lĩnh vực gì, ngành nghề gì, trong cuộc sống, tự nhiên và xã hội.

- Khả năng phát hiện các nội dung kiến thức HH được ứng dụng trong các v n đề, các l nh vực khác nhau: phát hiện và hiểu rõ đƣợc các ứng dụng của HH trong các vấn đề nhƣ thực phẩm, y học, sức khỏe, sản xuất công nghiệp, nông nghiệp và môi trƣờng...

- Khả năng phát hiện các v n đề trong thực tiễn và sử dụng kiến thức HH để giải thích: tìm mối liên hệ, giải thích đƣợc các hiện tƣợng trong tự nhiên, các ứng dụng của HH trong cuộc sống và trong các lĩnh vực đã nêu trên dựa vào các kiến thức HH và các kiến thức liên môn khác.

- Khả năng độc lập, sáng tạo trong việc ử l các v n đề thực tiễn: chủ động sáng tạo lựa chọn PP, cách thức giải quyết vấn đề. Có NL hiểu biết và tham gia thảo luận về các vấn đề HH liên quan đến cuộc sống thực tiễn và bƣớc đầu biết tham gia

18

nghiên cứu khoa học để giải quyết các vấn đề đó.

1.3.2.4. Vai trò của việc phát triển năng lực vận dụng kiến thức Việc phát triển NLVDKTHH vào thực tiễn trong dạy học HH có vai trò đặc biệt quan trọng đối với HS vì các lí do sau: - Vận dụng kiến thức là khâu quan trọng nh t của quá trình nhận thức và học tập: quá trình nhận thức và học tập của HS đƣợc diễn ra theo bốn cấp độ tăng dần, đó là: tri giác tài liệu - thông hiểu tài liệu - ghi nhớ tài liệu - luyện tập và vận dụng kiến thức vào thực tiễn… Trong đó cấp độ thứ tƣ có ý nghĩa quan trọng đặc biệt, đòi hỏi suy nghĩ sáng tạo khi vận dụng kiến thức. Có vận dụng kiến thức, HS mới thật sự nắm vững tri thức, mới kết hợp đƣợc giữa lí luận và thực tiễn tạo cơ sở tốt để hình thành niềm tin và thế giới quan, làm sáng tỏ đƣợc bản chất khoa học của nội dung họctập.

- Vận dụng kiến thức đòi hỏi sự huy động tổng hợp nhiều năng lực của người học: Ngƣời học muốn hoàn thiện quá trình nhận thức, học tập của mình thì phải biết vận dụng kiến thức, khi đó ngƣời học phải huy động tổng hợp các NL nhƣ: NL GQVĐ và sáng tạo, NL độc lập trong suy nghĩ và làm việc, NL hệ thống hóa kiến thức, NL định hƣớng kiếnthức…

- Vận dụng kiến thức là sự thể hiện tư duy sáng tạo của học sinh: Khi vận dụng kiến thức HS thể hiện đƣợc tƣ duy sáng tạo của mình vì: nguồn tri thức đƣợc cung cấp c ng nhƣ nguồn tri thức HS lĩnh hội đƣợc thông qua quá trình tự học luôn khác xa với thực tế, nhất là khi áp dụng vào thực tiễn. Nguồn kiến thức đó luôn đòi hỏi con ngƣời phải sử dụng sángtạo.

- Năng lực vận dụng kiến thức là một phẩm ch t, một tiêu chí của mục tiêu đào tạo con người năng động, sáng tạo trong nhà trường: GD ở thời đại ngày nay quan tâm đến sự phát triển cân bằng của ba yêu cầu đối với ngƣời học: tri thức - thái độ - năng lực.

Trong thực tế, còn không ít các trƣờng hợp HS trình bày lại bài học khá đầy đủ, trọn vẹn những điều ghi nhận đƣợc từ GV hoặc đã đọc đƣợc từ các tài liệu nhƣng lại rất lúng túng khi vận dụng kiến thức vào giải quyết một tình huống cụ thể. Để khắc phục tình trạng này, cần tăng cƣờng vận dụng các phƣơng tiện, PPDH, trong đó vận dụng quan điểm

19

DHTH c ng là một trong những biện pháp cần đƣợc quan tâm, chú ý.

1.3.3. Một số nguyên tắc phát triển năng lực vận dụng kiến thức cho học sinh Theo tài liệu [7] khi rèn luyện NLVDKT cho HS cần đảm bảo các nguyên tắc sau: Nguyên tắc 1: phải đảm bảo rèn luyện NLVDKT vào việc giải quyết những vấn đề học tập và thực tiễn của cuộc sống có liên quan đến bộ môn hóa học một cách thƣờng xuyên, kết hợp với việc rèn luyện một số NL cần thiết khác.

Nguyên tắc 2: phải đảm bảo đƣợc mục tiêu giáo dục phổ thông môn hóa học, mục tiêu của chƣơng trình theo chuẩn kiến thức, kỹ năng.

Nguyên tắc 3: đảm bảo tính khoa học, chính xác của các kiến thức, kỹ năng hóa học.

Nguyên tắc 4: đảm bảo tính sƣ phạm dựa trên các yếu tố cơ sở tâm lý, cơ sở lí luận giáo dục, cơ sở lí luận dạy học theo định hƣớng đổi mới PPDH theo hƣớng dạy học tích cực.

Nguyên tắc 5: chú ý khai thác đặc thù bộ môn hóa học. Hóa học là khoa học gắn liền với sự phát triển của xã hội loài ngƣời, gắn liền với đời sống xã hội. Vì vậy, môn hóa học có điều kiện rất thuận lợi để phát triển NLVDKT cho HS. 1.3.4. Đánh giá năng lực vận dụng kiến thức của học sinh Theo [17] để đánh giá NLVDKTHH vào thực tiễn của HS, GV cần thực hiện: - Sử dụng phối hợp và thƣờng xuyên các phƣơng pháp kiểm tra đánh giá khác nhau nhƣ viết, vấn đáp, trắc nghiệm, thực hành…

- Sử dụng các câu hỏi đòi hỏi sự suy luận, bài tập có yêu cầu tổng hợp cao, khái quát hóa, vận dụng lí thuyết vào thực tiễn.

- Kiểm tra việc thực hiện những bài tập vận dụng và vận dụng sáng tạo, tìm ra cách giải quyết đúng nhất, khoa học nhất và gần g i nhất.

- Đánh giá cao những biểu hiện của NLVDKT, nhất là vận dụng kiến thức vào thực tiễn dù là nhỏ.

- Đánh giá các biểu hiện của NLVDKT của HS thông qua hồ sơ, quá trình quan sát (sử dụng bảng kiểm quan sát), quá trình tự đánh giá, đánh giá đồng đẳng thông qua phiếu hỏi và đánh giá thông qua một số kĩ thuật thu nhận thông tin phản

20

hồi khác (ví dụ: thông qua các sản phẩm hoạt động nhƣ yêu cầu HS thiết kế sơ đồ tƣ duy hoặc bản đồ khái niệm về nội dung bài học…)

Mỗi cá nhân để thành công trong học tập, thành đạt trong cuộc sống cần phải sở hữu nhiều loại hình công cụ khác nhau nhằm kiểm tra, đánh giá đƣợc các loại NL khác nhau của ngƣời học, để kịp thời phản hồi, điều chỉnh hoạt động DH và GD. 1.4. DẠY HỌC TÍCH HỢP [9] 1.4.1. Khái niệm tích hợp Theo A.V. Baez (nguyên chủ tịch tổ chức IUNC), các khoa học trở thành “tích hợp” khi chúng không còn bị “phân chia” nữa. Mọi sự vật, hiện tƣợng vốn đã tồn tại là một thực thể toàn vẹn. Con ngƣời nghĩ ra cách “phân chia” chúng để mở rộng dần phạm vi hiểu biết cho mình. Vì vậy, sự “phân chia” đó chỉ là hình thức, không phải là bản chất của sự tồn tại.

Xu hƣớng tích hợp các khoa học khi nghiên cứu đối tƣợng đều tuân theo quy luật nhận thức từ: Tổng quát - Phân tích - Tổng hợp. Về thực chất đó chính là quá trình nhận thức về toàn thể - bộ phận theo nhiều tầng bậc xoáy ốc. Ngày nay, khoa học tiếp tục phân hoá sâu song song với tích hợp liên môn. Đặc biệt, do hình thái khoa học cuối thế kỷ XX đã chuyển từ phân tích - cấu trúc lên tổng hợp - hệ thống làm xuất hiện các gian ngành, liên ngành với tốc độ phát triển ngày càng nhanh.

Trong khi đó, dạy học phản ánh sự phát triển của khoa học, và vì thời gian học tập trong nhà trƣờng không thể kéo dài nhiều nên xuất hiện xu hƣớng phải dạy từ các môn học riêng rẽ sang dạy tích hợp các khoa học.

1.4.2. Mục tiêu của dạy học tích hợp - Hình thành và phát triển năng lực học sinh, nhất là năng lực giải quyết các vấn đề thực tiễn.

- Tạo mối quan hệ giữa các môn học với nhau và với kiến thức thực tiễn.

- Tránh trùng lặp về nội dung thuộc các môn học khác nhau.

1.4.3. Các quan điểm của dạy học tích hợp - Tích hợp trong nội bộ môn học: tìm kiếm sự kết nối giữa các nội dung, chủ đề; hình thành các chủ đề mới gắn liền với thực tiễn dựa trên các chủ đề, nội

21

dung đã có; - Tích hợp đa môn: một chủ đề có thể xem xét trong nhiều môn học khác nhau; - Tích hợp liên môn: phối hợp sự đóng góp của nhiều môn học để nghiên cứu và giải quyết một tình huống; - Tích hợp xuyên môn: tìm cách phát triển ở học sinh những kỹ năng xuyên môn có tính chất chung và áp dụng đƣợc ở mọi nơi.

1.4.4. Nguyên tắc lựa chọn nội dung tích hợp a) Đảm bảo mục tiêu giáo dục, hình thành và phát triển các năng lực cần thiết cho ngƣời học. b) Đáp ứng đƣợc yêu cầu phát triển của xã hội, mang tính thiết thực, có ý nghĩa với ngƣời học. c) Đảm bảo tính khoa học và tiếp cận những thành tựu của khoa học kĩ thuật, đồng thời vừa sức với học sinh. d) Đảm bảo tính giáo dục và giáo dục vì sự nghiệp bền vững. e) Tăng tính hành dụng, tính thực tiễn, quan tâm tới những vấn đề mang tính xã hội của địa phƣơng.

1.4.5. Quy trình xây dựng bài học tích hợp Bƣớc 1: Rà soát chƣơng trình, sách giáo khoa để tìm ra các nội dung dạy học gần giống nhau có liên quan chặt chẽ với nhau trong các môn học của chƣơng trình, sách giáo khoa hiện hành; những nội dung liên quan đến vấn đề thời sự của địa phƣơng, đất nƣớc để xây dựng bài học tích hợp.

Bƣớc 2: Xác định chủ đề tích hợp, bao gồm tên bài học và thuộc lĩnh vực môn học nào, đóng góp của các môn vào bài học.

Bƣớc 3: Dự kiến thời gian (bao nhiêu tiết) cho chủ đề tích hợp.

Bƣớc 4: Xác định mục tiêu của bài học tích hợp, bao gồm: kiến thức, kĩ năng, thái độ, định hƣớng năng lực hình thành.

Bƣớc 5: Xây dựng các nội dung chính trong bài học tích hợp. Căn cứ vào thời gian dự kiến, mục tiêu, thậm chí cả đặc điểm tâm sinh lí và yếu tố vùng miền để xây dựng nội dung cho phù hợp.

22

1.5. DẠY HỌC ĐỊNH HƢỚNG HÀNH ĐỘNG [11] 1.5.1. Khái niệm Theo tài liệu [11] đã đƣa ra khái niệm: “Dạy học định hướng hành động là dạy học tích cực hóa học sinh và tiếp cận toàn thể. Trong đó việc tổ chức dạy học được chi phối bởi những sản phẩm hành động đ được thỏa thuận giữa giáo viên và người học, thông qua đó hoạt động trí óc và chân tay kết hợp với nhau”.

1.5.2. Đặc điểm C ng theo tài liệu [11], các đặc điểm của dạy học định hƣớng hành động là: - Dạy học định hƣớng hành động xuất phát từ hứng thú của chủ thể ngƣời học.

- Trong dạy học định hƣớng hành động ngƣời học cần đƣợc động viên đi đến hành động độc lập.

- Dạy học định hƣớng hành động là dạy học mở về mục tiêu, nội dung phƣơng pháp làm việc và kết quả.

- Hoạt động trí óc và chân tay, tƣ duy và hành động đƣợc kết hợp với nhau trong suốt mối quan hệ cân bằng.

Các giai đoạn của dạy học định hướng hành động. Định hƣớng hành động là một quan điểm dạy học đòi hỏi một thiết kế dạy học phức hợp. Nó có thể bao gồm các giai đoạn sau đây:

23

QUYẾT ĐỊNH CHỦ ĐỀ GV lựa chọn và quyết định chủ đề CHUẨN BỊ - Gv xác định các mục tiêu học tập - Dự kiến mực tiêu hành động của HS.

MỞ ĐẦU GV và HS thống nhất chủ đề, nhiệm vụ, vấn đề học tập và sản phẩm hành động. Sử dụng các hình thức dạy học tích cực.

THỰC HIỆN Làm việc nhóm theo nhiệm vụ phân công. Có tạo ra sản phẩm hành động. Kết hợp dạy học lí thuyết, tham quan..

ĐÁNH GIÁ - Giới thiệu sản phẩm, kết quả và học tập.

- Đánh giá kết quả và quá trình

1.5.3. Quy trình tổ chức thực hiện Các bƣớc của dạy học định hƣớng hành động gồm 4 bƣớc: 1. iai đoạn mở đ u. Giai đoạn này có các nội dung nhƣ xác định mục tiêu, phát triển nội dung học tập theo định hƣớng hành động; Kiểm tra các điều kiện học tập nhƣ phòng học, phƣơng tiện thiết bị kỹ thuật, vật liệu học ..v; Chuẩn bị cho ngƣời học các hành động mang tính tự lực và ý thức trách nhiệm; trao đổi kinh nghiệm hoc tập định hƣớng hành động.; xác lập mối thể chế sƣ phạm .

2. iai đoạn lập kế hoạch. Giai đoạn này gồm các nội dung nhƣ xác định cácnhiệm vụ học tập hàm súc vấn đề cho mỗi lĩnh vực học tập; sắp xếp các hành động tƣơng ứng với nội dung theo hệ thống; kế hoạch hóa hành động theo hệ thống khép kín: cảm giác, tƣ duy…..hành động; hƣớng dẫn nguồn tài liệu, khuyến khích ngƣời học tự lực tìm kiếm cách thức giải quyết; tạo điều kiện, khuyến khich sự trao đổi giữa các học sinh; chuẩn bị phƣơng án kiểm tra.

3. iai đoạn thực hiện. Gồm các nội dung phân chia các nhóm học tập theo cáccông

24

việc học tập; tƣ vấn cho ngƣời học cách thức học tập và các ý tƣởng giải quyết riêng; tạo cho sinh viên nhận thức rõ về kết quả học tập thông qua các thông báo; khuyến khích tự kiểm tra đánh giá.

4. iai đoạn kết th c. Gồm các nội dung trao đổi với học sinh về cảm tƣởng của họ đối vơi giờ học; xác định các điểm có vấn đề tìm nguyên nhân để cải tiến các bài học tiếp theo; phát triển hoặc thu hẹp các ý tƣởng giải quyết trong các trƣờng hợp cần thiết…

1.6. MỘT SỐ PHƢƠNG PHÁP VÀ KĨ THUẬT DẠY HỌC TÍCH CỰC THỰC HIỆN CHỦ ĐỀ TÍCH HỢP 1.6.1. Dạy học theo dự án [11] 1.6.1.1. Khái niệm.

Thuật ngữ dự án, tiếng Anh là Project, có gốc tiếng Latinh là “projicere”nghĩa là phác thảo, dự thảo, thiết kế.

Khái niệm dự án đƣợc sử dụng phổ biến trong thực tiễn sản xuất, kinh tế, xã hội, đặc trƣng của nó về cơ bản là tính không lặp lại của các điều kiện dự án.

Khái niệm dự án ngày nay đƣợc hiểu là một dự định, một kế hoạch, trong đó cần xác định rõ mục tiêu, thời gian, phƣơng tiện tài chính, vật chất, nhân lực và cần đƣợc thực hiện nhằm đạt mục tiêu đề ra. Dự án đƣợc thực hiện trong những điều kiện xác định và có tính phức hợp, liên quan đến nhiều yếu tố khác nhau.

1.6.1.2.

c điểm của dạy học dự án

*DHDA có những đặc điểm sau: ịnh hướng thực tiễn: Chủ đề của dự án gắn với thực tiễn, kết quả dự án phải có ý nghĩa thực tiễn xã hội. DH dự án tạo ra kinh nghiệm học tập thu hút ngƣời học vào những dự án phức tạp trong thực tiễn xã hội và ngƣời học sẽ dựa vào đó để phát triển và ứng dụng các kĩ năng và kiến thức của mình. ịnh hướng hứng th : Chủ đề và nội dung của dự án phù hợp với hứng thú của ngƣời học, thúc đẩy mong muốn học tập của ngƣời học, tăng cƣờng NL hoàn thành những công việc quan trọng và mong muốn đƣợc đánh giá. Khi ngƣời học có cơ hội kiểm soát đƣợc việc học của mình, giá trị của việc học đối với họ c ng tăng

25

lên. Cơ hội cộng tác với các bạn cùng lớp c ng làm tăng hứng thú học tập của HS. Tính tự lực cao của người học: Ngƣời học tham gia tích cực và tự lực vào các giai đoạn của quá trình DH: Đề xuất vấn đề, lập kế hoạch GQVĐ, GQVĐ và trình bày kết quả thực hiện. ịnh hướng hành động: Khi thực hiện dự án, đòi hỏi HS phải kết hợp giữa lý thuyết và thực hành, huy động nhiều giác quan. Ngƣời học khám phá, giải thích, tổng hợp thông tin sao cho có đƣợc sản phẩm có ý nghĩa. ịnh hướng sản phẩm: Đó là những sản phẩm hành động có thể công bố, giới thiệu đƣợc. Kết quả của dự án có thể là bài báo, bài trình bày, các mô hình vật chất, thí nghiệm…

Có tính phức hợp: Nội dung dự án có sự kết hợp tri thức của nhiều lĩnh vực hoặc các môn học khác nhau. DH dự án yêu cầu ngƣời học sử dụng thông tin nhiều môn học khác nhau để GQVĐ.

Cộng tác làm việc: Các dự án học tập thƣờng đƣợc thực hiện theo nhóm, việc học mang tính xã hội. DH dự án thúc đẩy sự cộng tác giữa ngƣời học với GV và giữa ngƣời học với nhau. Nhiều khi, sự cộng tác đƣợc mở rộng đến cộng đồng.

Sự làm việc mang tính cộng tác của ngƣời học có tầm quan trọng làm phong phú và mở rộng sự hiểu biết của ngƣời học về những điều họ đang học.

1.6.1.3. uy tr nh thực hiện dạy học dự án *DH dự án có thể đƣợc chia thành 3 bƣớc nhƣ sau: Bảng 1.1. Các bƣớc thực hiện dạy học dự án Bƣớc 1.

Quyết

Hoạt động của GV

Hoạt động của HS

định - Xây dựng bộ câu hỏi định - Làm việc nhóm để lựa chọn

chủ đề và lập kế hƣớng: xuất phát từ nội dung chủ đề dự án. hoạch

học và mục tiêu cần đạt đƣợc.

- Xây dựng kế hoạch dự án: xác

- Xây dựng ý - Thiết kế dự án: xác định lĩnh định những công việc cần làm, tƣởng,

vực thực tiễn ứng dụng nội thời gian dự kiến, vật liệu, kinh

- Lựa chọn chủ dung học, ai cần, ý tƣởng và phí, phƣơng pháp tiến hành và

26

Bƣớc

Hoạt động của GV

đề, tiểu chủ đề;

tên dự án.

Hoạt động của HS phân công công việc trong

- Lập kế hoạch - Thiết kế các nhiệm vụ cho nhóm. các nhiệm vụ học HS: làm thế nào để HS thực - Chuẩn bị các nguồn thông tin tập.

hiện xong thì bộ câu hỏi đƣợc đáng tin cậy để chuẩn bị thực giải quyết và các mục tiêu hiện dự án. đồng thời c ng đạt đƣợc.

- Cùng GV thống nhất các tiêu

- Chuẩn bị các tài liệu hỗ trợ chí đánh giá dự án.

GV và HS c ng nhƣ các điều kiện thực hiện dự án trong thực tế.

2.

Thực

hiện - Theo dõi, hƣớng dẫn, đánh - Phân công nhiệm vụ các thành giá HS trong quá trình thực viên trong nhóm thực hiện dự án

dự án

- Thu thập thông hiện dự án

theo đúng kế hoạch.

- Liên hệ các cơ sở, khách mời - Tiến hành thu thập, xử lý thông

tin.

- Thực hiện điều cần thiết cho HS.

tin thu đƣợc.

- Chuẩn bị cơ sở vật chất, tạo - Xây dựng sản phẩm hoặc bản

tra.

- Thảo luận với điều kiện thuận lợi cho các em báo cáo. các

thành

viên thực hiện dự án.

- Liên hệ, tìm nguồn giúp đỡ khi

- Bƣớc đầu thông qua sản cần.

khác.

- Tham vấn giáo phẩm cuối của các nhóm HS.

- Thƣờng xuyên phản hồi, thông

viên hƣớng dẫn.

báo thông tin cho GV và các nhóm khác.

3.

Tổng

hợp - Chuẩn bị cơ sở vật chất cho - Chuẩn bị tiến hành giới thiệu

kết quả

buổi báo cáo dự án.

sản phẩm.

- Tổng hợp các - Theo dõi, đánh giá sản phẩm - Tiến hành giới thiệu sản phẩm. kết quả.

- Xây dựng sản

dự án của các nhóm.

- Tự đánh giá sản phẩm dự án của nhóm.

27

Bƣớc

Hoạt động của GV

Hoạt động của HS

phẩm.

- Đánh giá sản phẩm dự án của

- Trình bày kết

các nhóm khác theo tiêu chí đã

quả.

đƣa ra.

- Phản ánh lại quá trình học tập.

1.6.1.4. Ưu nhược điểm của dạy học dự án * Ưu điểm: Các đặc điểm của DHDA đã thể hiện những ƣu điểm của phƣơng pháp dạy học này.

Có thể tóm tắt những ƣu điểm cơ bản sau đây của dạy học theo dự án: - Gắn lý thuyết với thực hành, tƣ duy và hành động, nhà trƣờng và xã hội; - Kích thích động cơ, hứng thú học tập của ngƣời học; - Phát huy tính tự lực, tính trách nhiệm; - Phát triển khả năng sáng tạo; - Rèn luyện năng lực giải quyết những vấn đề phức hợp; - Rèn luyện tính bền bỉ, kiên nhẫn; - Rèn luyện năng lực cộng tác làm việc; - Phát triển năng lực đánh giá. * Nhược điểm: - DHDA không phù hợp trong việc truyền thụ tri thức lý thuyết mang tính trừu tƣợng, hệ thống c ng nhƣ rèn luyện hệ thống kỹ năng cơ bản - DHDA đòi hỏi nhiều thời gian. Vì vậy DHDA không thay thế cho phƣơng pháp thuyết trình và luyện tập, mà là hình thức dạy học bổ sung cần thiết cho các PPDH truyền thống.

- DHDA đòi hỏi phƣơng tiện vật chất và tài chính phù hợp.

1.6.2. Dạy học WebQuest [11] WebQuest là một PPDH sử dụng mạng internet, trong đó HS nghiên cứu một đề tài, nội dung chính và những trang web chính để tra cứu đó đƣợc chỉ dẫn trƣớc

28

mang tính định hƣớng.

Ngƣời học c ng phải hỗ trợ nhau thông qua các giải thích, trao đổi ý tƣởng..., họ dạy lẫn nhau theo kiểu không chính thức (tự học tập theo kiểu hợp tác) và trong khi đó sẽ đảm nhận các vai trò thay đổi luân phiên.

Trong giảng dạy trên lớp học theo hƣớng giải quyết vấn đề (giảng dạy theo nhóm), các nhóm nhỏ sẽ làm việc khi xử lí và suy nghĩ các nhiệm vụ có liên quan đến thực tế ở mức cao nhất, trong khi đó họ sẽ đƣợc giáo viên hỗ trợ.

Một trang web đƣợc xây dựng để sử dụng trong việc tổ chức hoạt động c ng đƣợc gọi là một WebQuest. WebQuest đƣợc thiết kế theo các bƣớc sau: - Chọn và giới thiệu chủ đề.

- Tìm nguồn tài liệu học tập.

- Xác định mục đích.

- Xác định nhiệm vụ.

- Thiết kế tiến trình.

- Trình bày trang Web. - Thực hiện WebQuest.

- Đánh giá và sửa chữa.

Nội dung chính của WebQuest là các nhiệm vụ và tiến trình thực hiện các nhiệm vụ đó. Trong dạy học tích hợp, các nhiệm vụ phù hợp với học sinh khi dạy học theo phƣơng pháp WebQuest là: -

Phân tích và xử lí thông tin: yêu cầu HS phải có kĩ năng phân tích, tổng hợp, tóm tắt, so sánh, lập bản đồ thông tinh nội dung và yêu cầu của bài học.

-

Giải các bài tập có nội dung thực tiễn.

-

Giải thích hiện tƣợng: yêu cầu HS giải thích hiện tƣợng xảy ra để HS tiếp thu kiến thức một cách hiệu quả hơn.

-

Xử lí số liệu thực nghiệm: yêu cầu HS tự làm thí nghiệm, quan sát các hiện tƣợng xảy ra để tìm đƣợc kiến thức mới.

-

Thiết kế chế tạo thí nghiệm: Thông thƣờng HS sẽ tự chế tạo các bộ thí nghiệm đơn giản, rẻ tiền, chế tạo đồ chơi và mô hình theo tài liệu hƣớng dẫn

29

hoặc theo nguyên tắc hay định luật nào đó.

-

Xây dựng ấn phẩm: HS sẽ làm các bài trình chiếu, tạo ra trang web, hình ảnh, video clip….Với nhiệm vụ này HS phải biết các kĩ thuật tin học cơ bản.

1.6.3. Dạy học giải quyết vấn đề [11, 23] 1.6.3.1. Khái niệm Dạy học GQVĐ dựa trên cơ sở lí thuyết nhận thức. GQVĐ có vai trò đặc biệt quan trọng trong việc phát triển tƣ duy và nhận thức của con ngƣời. “Tƣ duy chỉ bắt đầy khi xuất hiện tình huống có vấn đề” (Rubinstein).

Dạy học GQVĐ là một hình thức dạy học nhằm phát triển năng lực tƣ duy sáng tạo, năng lực GQVĐ của HS. HS đƣợc đặt trong một tình huống có vấn đề, thông qua việc GQVĐ giúp HS lĩnh hội tri thức, kĩ năng và phƣơng pháp nhận thức.

1.6.3.2. Tiến tr nh dạy học giải quyết vấn đề Để học sinh có thể chủ động tích cực trong các hoạt động tìm tòi xây dựng và vận dụng kiến thức thì giáo viên cần tổ chức tiến trình dạy học giải quyết vấn đề theo các pha, dựa trên tiến trình tìm tòi, xây dựng, bảo vệ tri thức mới trong nghiên cứu khoa học. Tiến trình này gồm có 3 pha [23]: Pha thứ nhất: Chuyển giao nhiệm vụ, bất ổn hóa tri thức, phát biểu vấn đề Pha thứ hai: học sinh hành động độc lập, tự chủ, trao đổi tìm tòi giải quyết vấn đề.

Pha thứ ba: Tranh luận, thể chế hóa, vận dụng tri thức mới.

30

Sơ đồ dƣới đây sẽ cho thấy mối quan hệ giữa tiến trình dạy học GQVĐ với tiến trình tìm tòi, khám phá trong nghiên cứu khoa học: Pha thứ nhất: Chuyển giao nhiệm vụ, bất ổn hóa tri thức, phát biểu vấn đề

Tình huống có tiềm ẩn vấnđề

Phát biểu vấn đề

Pha thứ hai: Học sinh hành

Giải quyết vấn đề: suy đoán

động độc lập tự chủ, trao đổi

và thực hiện giải pháp

tìm tòi, giải quyết vấn đề

Kiểm tra xác nhận kết quả: Xem xét sự phù hợp của lí thuyết và thực nghiệm

Pha thứ ba: Tranh luận, thể chế

Trình bày, thông báo, thảo

hóa, vận dụng tri thức mới

luận, bảo vệ kết quả Vận dụng tri thức mới để giải quyết nhiệm vụ đặt ra tiếp

theo Dạy học giải quyết vấn đề không phải là một phƣơng pháp dạy học cụ thể mà là một quan điểm dạy học nên có thể vận dụng trong hầu hết các hình thức và phƣơng pháp dạy học khác. Trong các phƣơng pháp dạy học truyền thống c ng có thể áp dụng dạy học giải quyết vấn đề nhƣ áp dụng phƣơng pháp thuyết trình hay đàm thoại để giải quyết vấn đề.

Nhƣ vậy, tiến trình dạy học giải quyết vấn đề là cơ sở để giáo viên vận dụng các phƣơng pháp và kĩ thuật dạy học tích cực một cách thật hiệu quả.

1.6.4. Kĩ thuật 5W1H 5W1H là sau từ dùng để hỏi trong tiếng Anh: What (cái gì), Where ( ở đâu), When (khi nào), Who ( là ai), Why (tại sao), How ( thế nào). Kĩ thuật này thƣờng đƣợc dùng cho các trƣờng hợp khi cần có thêm nhiều ý tƣởng mới, hoặc khi xem

31

xét nhiều khía cạnh khác nhau của một vấn đề, chọn lựa ý tƣởng để phát triển [14] Ví dụ: áp dụng kĩ thuật 5W1H trong dạy học dự án “tiết kiệm điện năng” Ai thực hiện nhiệm vụ này?

Làm thế nào để thực hiện có hiệu quả?

Tại sao phải thực hiện nhiệm vụ này?

DỰ ÁN TIẾT KIỆM ĐIỆN NĂNG

Thực hiện những nhiệm vụ gì?

Thực hiện ở đâu?

Khi nào hoàn thành?

1.6.5. Bản đồ tƣ duy Bản đồ tƣ duy (còn đƣợc gọi là lƣợc đồ tƣ duy hay sơ đồ tƣ duy) là một cách trình bày rõ ràng những ý tƣởng mang tính kế hoạch hay kết quả làm việc của cá nhân hay nhóm về một chủ đề bằng hình ảnh, màu sắc, các từ khóa và các đƣờng dẫn [14].

Ví dụ, sử dụng bản đồ tƣ duy về mối quan hệ của các hợp chất vô cơ:

32

1.7. THỰC TRẠNG VIỆC VẬN DỤNG QUAN ĐIỂM DẠY HỌC TÍCH HỢP VÀ PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC VẬN DỤNG KIẾN THỨC CHO HỌC SINH TRONG DẠY HỌC HÓA HỌC 1.7.1. Mục đích và đối tƣợng điều tra 1.7.1.1. Mục đích điều tra Điều tra để có cái nhìn khách quan về những mức độ nhận thức của GV đối với chủ trƣơng dạy học vận dụng quan điểm dạy học tích hợp, tìm hiểu và đánh giá đúng thực trạng việc dạy học theo định hƣớng phát triển NL, đặc biệt là năng lực vận dụng kiến thức hóa học trong quá trình dạy học hóa học ở một số trƣờng THPT trên địa bàn tỉnh Bắc Ninh và lấy đó là căn cứ để xác định phƣơng hƣớng nhiệm vụ phát triển tiếp theo của đề tài. Điều tra để có cơ sở phân tích thuận lợi và khó khăn của quá trình dạy và học của GV và HS các trƣờng THPT nhằm phát triển năng lực vận dụng kiến thức hóa học, từ đó đƣa ra giả pháp dạy học hợp lý nhằm giúp GV nâng cao chất lƣợng dạy và học trong trƣờng.

1.7.1.2. ối tượng điều tra Chúng tôi lấy ý kiến của 18 GV hóa học ở 3 trƣờng THPT trên địa bàn tỉnh Bắc Ninh (Xem phụ lục 1). Tiến hành khảo sát 266 HS lớp 11 thuộc 3 trƣờng: THPT Yên Phong 1, THPT Yên Phong 2 và trƣờng THPT Lý Nhân Tông tỉnh Bắc Ninh (Theo phiếu khảo sát ý kiến HS ở phụ lục 2).

1.7.2. Nhiệm vụ điều tra Thông qua phiếu khảo sát điều tra với các GV hóa học và HS để biết đƣợc thực trạng sử dụng các PP và kĩ thuật dạy học tích cực, việc phát triển NLVDKT cho HS, c ng nhƣ nhữngthuận lợi và khó khăn của GV và HS trong quá trình DHHH. 1.7.3. Nội dung và phƣơng pháp điều tra 1.7.3.1. Nội dung điều tra Lấy ý kiến của GV về việc sử dụng dạy học tích hợp và phát triển NLVDKT cho HS, c ng nhƣ những thuận lợi và khó khăn trong quá trình dạy học ở các

33

trƣờng THPT. Khảo sát ý kiến của HS về sự tiếp thu kiến thức của HS khi GV sử dụng dạy học tích hợp vào bài học. Đánh giá của GV về khả năng vận dụng kiến thức của học sinh hiện nay ở trƣờng THPT. Thái độ học tập và mức độ quan tâm của HS với môn hóa học.

1.7.3.2. Phương pháp điều tra Trong thời gian từ tháng 1 đến tháng 3 năm 2018, tôi đã: -

Dự một số tiết học của GV Hóa học trƣờng THPT Yên Phong 1, trƣờng THPT Yên Phong 2 và trƣờng THPT Lý Nhân Tông.

-

Gửi phiếu điều tra đến một số GV Hóa học của các trƣờng THPT trên địabàn tỉnh Bắc Ninh.

-

Trao đổi và xin ý kiến của các cán bộ quản lý và GV Hóa học của một số trƣờng THPT.

-

Gửi phiếu điều tra đến HS lớp 11 thuộc một số trƣờng THPT thuộc tỉnh Bắc Ninh.

1.7.4. Thu thập kết quả và đánh giá kết quả điều tra 1.7.4.1. Kết quả điều tra với giáo viên Chúng tôi đã tiến hành điều tra, tham khảo ý kiến của 18 GVHóa học dạy ở 3 trƣờng THPT (THPT Yên Phong 1, THPT Yên Phong 2 và THPT Lý Nhân Tông) thuộc địa bàn tỉnh Bắc Ninh bằng phiếu khảo sát ý kiến GV (xem phần phụ lục 1).

Kết quả nhƣ sau: a) Về định hướng phát triển năng lực: Bảng 1.2. Mức độ quan tâm đến việc phát triển năng lực cho HS đặc biệt là năng lực vận dụng kiến thức, mục tiêu dạy học theo định hƣớng phát triển năng lực của GV. Nội dung điều tra

Phƣơng án lựa chọn

%

Mức độ quan tâm đến việc Thƣờng xuyên.

72.22

phát triển năng lực cho HS?

22,22

Thỉnh thoảng.

34

Nội dung điều tra

Phƣơng án lựa chọn Hiếm khi.

% 5,56

Mức độ quan tâm đến phát Thƣờng xuyên.

66,67

triển năng lực vận dụng kiến Thỉnh thoảng.

33,33

thức cho HS?

0

Hiếm khi.

Mục tiêu dạy học đƣợc GV Truyền thụ nội dung lý thuyết cho HS. chú trọng nhiều nhất?

16,67

Hƣớng dẫn HS làm các dạng bài tập 77,78 phục vụ cho việc thi.

Hƣớng dẫn cho HS cách học, cách 5,56 thực hiện để HS vận dụng kiến thức vào thực tế.

Từ kết quả trên ta thấy, các GV hóa ở trƣờng THPT đã quan tâm đến việc phát triển năng lực cho HS, đặc biệt là năng lực vận dụng kiến thức cho HS trong quá trình dạy học môn hóa học nhƣng ở các mức độ khác nhau.Còn nhiều GV vẫn dựa trên cơ sở mục tiêu truyền thụ kiến thức lí thuyết và bài tập phục vụ cho việc thi (77,78%). Hiện nay các GV đang hƣớng tới việc hƣớng dẫn cho HS phƣơng pháp, cách thực hiện để HS vận dụng kiến thức giải quyết các vấn đề thực tiễn cho HS. Qua khảo sát chúng tôi thấy rằng các GV ở trƣờng THPT hiện nay c ng rất quan tâm đến việc đổi mới PPDH. b) Về quá trình thực hiện dạy học tích hợp của V: Bảng 1.3. Kết quả phiếu điều tra GV về dạy học tích hợp Nội dung điều tra

Phƣơng án lựa chọn

Tìm hiểu, tập huấn về Thƣờng xuyên.

DHTH?

% 72.22

Thỉnh thoảng.

22,22

Hiếm khi.

5,56

Về xây dựng chủ đề tích Biết cách xây dựng chủ đề tích hợp.

60,23

hợp?

Chƣa rõ.

28,07

Thành thạo.

11,70

35

Nội dung điều tra

Phƣơng án lựa chọn

%

Về sử dụng chủ đề tích hợp? Thƣờng xuyên.

5,08

Thỉnh thoảng

20,24

Chƣa sử dụng

74,68

c) Về các năng lực c n phát triển cho HS: Chúng tôi tiến hành khảo sátviệc phát triểnnhững NL chung và NL chuyên biệt của môn hóa học đƣợc thực hiện ở trƣờng phổ thông nhƣ thế nào?

Bảng 1.4. Kết quả khảo sát về những NL cần thiết cần phát triển cho HS trong quá trình DHHH Năng lực Năng lực chung Năng lực chuyên biệt

Nhận

NL tự chủ và tự học.

NL giao tiếp và hợp tác.

NL GQVĐ và sáng tạo.

NL sử dụng ngôn ngữ hóa học.

NL thực hành hóa học.

NL phát hiện và GQVĐ thông qua môn hóa học.

NL tính toán.

NLVDKT hóa học vào cuộc sống.

Mức độ sử dụng (%) 58 21 34 28 59 65 42 55

t:

Qua khảo sát,chúng tôi thấy rằng: Đa số các GV đều chú trọng phát triển NL cho HS đặc biệt là NLVDKT hoá học vào cuộc sống (55%), NL tự chủ và tự học (58%), NL phát hiện và GQVĐ thông qua môn hoá học (65%),NL thực hành hoá học (59%)… d) Về sử dụng phương pháp và k thuật dạy học:

Bảng 1.5. Mức độ sử dụng các PP và kĩ thuật dạy học trong quá trình DHHH Thuyết Đàm trình thoại

65%

69%

Thí nghiệm hóa học 53%

Bài tập hóa học 50%

GQVĐ Dự án

63%

12%

WebQuest Kĩ thuật 5W1H 11%

5,56%

Bản đồ tƣ duy 9%

36

Qua khảo sát ch ng tôi th y rằng: Trong quá trình dạy học hóa học, GV thƣờng xuyên sử dụng các PPDH truyền thống nhƣ: thuyết trình, đàm thoại, thí nghiệm hóa học, bài tập hóa học…Dạy học GQVĐ đã đƣợc các GV quan tâm sử dụng. Các PP và kĩ thuật dạy học tích cực khác nhƣ: dạy học dự án (12%), WebQuest (11%), kĩ thuật 5W1H (5,56%), bản đồ tƣ duy (9%) còn ít hoặc rất ít đƣợc sử dụng. *) Nguyên nhân GV ít sử dụng PPDH tích cực nhằm phát triển NLVDKT cho học sinh là: + GV phải dạy nhiều giờ, thời gian trên lớp có hạn,nội dung dạy học khá lớn. + Cơ sở vật chất phục vụ dạy học còn thiếu thốn dẫn đến việc thực hiện các PPDH tích cực còn gặp nhiều khó khăn. + Lớp học dạy theo phƣơng pháp mới hay bị ồn ào, ảnh hƣởng tới các lớp bên cạnh; HS chƣa biết cách thu thập thông tin nên khó triển khai các hoạt động tìm kiếm và phân tích thông tin.

1.7.4.2. Kết quả điều tra với học sinh Chúng tôi đã tiến hành điều tra, tham khảo ý kiến của 266 HS lớp 11 thuộc 3 trƣờng: THPT Yên Phong 1, THPT Yên Phong 2, THPT Lý Nhân Tông thuộc địa bàn tỉnh Bắc Ninh bằng phiếu khảo sát ý kiến HS (xem phần phụ lục 2).

Kết quả thu đƣợc nhƣ sau: a) Về thái độ học tập: Bảng 1.6. Về thái độ của HS với môn Hóa học trong các trƣờng đƣợc khảo sát Rất thích

Thích

Bình thƣờng

Không thích

%

%

%

%

7,52

39,47

40,98

12,03

Qua đây ta thấy nhận thấy môn Hóa học có sự thu hút HS, HS c ng thích và chú ý đến học môn Hóa học (ở mức độ rất thích là chƣa cao, chủ yếu là thích).

Nhƣng vẫn còn một số HS cảm thấy bình thƣờng và chƣa chú ý đến học môn Hóa học thậm chí không thích, chƣa thấy đƣợc tầm quan trọng và ứng dụng của Hóa học trong đời sống.

37

b) Về cách thức tổ chức hoạt động dạy học: Bảng 1.7. Về cách tổ chức hoạt động dạy học và tần xuất tổ chức các hoạt động DH trong giờ học Hóa học Mức độ (%) Rất

Thƣờng

Thỉnh

Chƣa

thƣờng

xuyên

thoảng

bao giờ

27,82

49,62

22,56

0

GV đƣa ra các tình huống/câu 20,30

34,59

43,23

1,88

17,67

52,63

28,20

Cách tổ chức hoạt động học tập

xuyên GV giảng bài, HS ở dƣới ghi chép hỏi mâu thuẫn liên quan đến kiến thức bộ môn khác (liên môn) rồi yêu cầu HS trả lời.

GV giao một nhiệm vụ liên quan 1,50 đến thực tế yêu cầu HS hoạt động nhóm để thực hiện nhiệm vụ rồi báo cáo trƣớc tập thể lớp.

HS hoạt động theo nhóm

7,89

31,20

58,65

2,26

HS hoạt động cá nhân

18,80

64,66

15,79

0,75

GV yêu cầu HS giải nhiều cách với 15,41

34,21

44,74

5,64

một bài tập Hóa học.

Từ kết quả trên, nhận thấy GV chủ yếu giảng bài theo kiểu ghi chép và HS hoạt động cá nhân. HS ít đƣợc hoạt động nhóm và giải quyết các tình huống liên quan đến kiến thức bộ môn khác để phát triển và rèn luyện NL vận dụng kiến thức vào thực tiễn. c) Những nội dung mà HS được rèn luyện và bồi dưỡng: Kết quả khảo sát những nội dung mà HS đƣợc r n luyện và bồi dƣ ng khi học môn Hóa học

38

%

92.75

72.50

45.50 31.20

Kĩ năng giải bài tập hóa học

Biết vận dụng KT hóa học vào thực tiễn

Có niềm hứng thú và say mê tìm hiểu khoa học tự nhiên

Kĩ năng hợp tác

Từ kết quả trên, nhận thấy hầu hết HS đƣợc chú ý rèn luyện kĩ năng giải bài tập hóa học, đa số HS đƣợc rèn luyện kĩ năng hợp tác; kĩ năng vận dụng kiến thức vào trong cuộc sống còn chƣa cao. d) Mức độ vận dụng kiến thức của HS: Biểu đồ mức độ vận dụng kiến thức đã học của HS để giải thích các hiện tƣợng, sự vật, sự việc trong cuộc sống 50.0%

46.5%

45.0% 40.0% 35.0% 30.0%

23.8%

25.0%

19.2%

20.0% 15.0%

10.5%

10.0% 5.0% 0.0% Rất thường xuyên

Thường xuyên

Thỉnh thoảng

Chưa bao giờ

%

Từ kết quả trên đây nhận thấy, nhiều HS đã biết vận dụng kiến thức Hóa học để giải quyết các vấn đề thực tiễn.

Nhận xét: Qua điều tra 18 GV và 266 HS của 3 trƣờng THPT ở địa bàn tỉnh Bắc Ninh bƣớc đầu chúng tôi nhận thấy: - GV đã quan tâm đến phát triển NLVDKT cho HS trong dạy học hóa học.

- GV đã quan tâm đến đổi mới PPDH, tuy nhiên việc sử dụng DHDA, DH WebQuest còn hạn chế. Việc thực hiện dạy học tích hợp đặc biệt là tích hợp liên môn còn rất hạn chế, hiệu quả chƣa cao.

39

- Các GV chƣa có biện pháp hữu hiệu để tích cực hóa hoạt động học tập của HS, HS đa phần còn thụ động.

- HS đã quan tâm đến việc vận dụng kiến thức vào thực tiễn, tuy nhiên việc vận dụng kiến thức hóa học vào thực tiễn của HS còn hạn chế.

40

Tiểu kết chƣơng 1 Chúng tôi đã tổng quan nhƣng vấn đề cơ bản về định hƣớng đổi mới PPDH nhƣ: - Tổng quan về NL và phát triển NL cho HS THPT. - Các nội dung cơ bản về DHTH. - Hệ thống hóa một số phƣơng pháp và kĩ thuật dạy học tích cực.

- Đánh giá thực trạng việc vận dụng quan điểm dạy học tích hợp và phát triển NL VDKT hóa học cho HS ở một số trƣờng THPT trên địa bàn tỉnh Bắc Ninh.

Qua khảo sát điều tra 18 GV Hóa học, 266 HS khối 11 ở 3 trƣờng THPT Yên Phong 1, THPT Yên Phong 2, THPT Lý Nhân Tông chúng tôi thấy các GV đã quan tâm tới việc phát triển NL VDKT cho HS, đã đƣợc tập huấn về DHTH, nhƣng việc vận dụng quan điểm DHTH để phát triển NL VDKT cho HS còn hạn chế, hiệu quả chƣa cao. Đây là cơ sở lí luận và thực tiễn để giúp chúng tôi nghiên cứu, vận dụng quan điểm dạy học tích hợp trong dạy học chƣơng hiđrocacbon không no – hóa học 11 nâng cao nhằm phát triển năng lực vận dụng kiến thức cho HS sẽ đề xuất ở chƣơng 2.

41

Chƣơng 2 VẬN DỤNG QUAN ĐIỂM DẠY HỌC TÍCH HỢP TRONG DẠY HỌC CHƢƠNG HIĐROCACBON KHÔNG NO – HÓA HỌC 11 NÂNG CAO NHẰM PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC VẬN DỤNG KIẾN THỨC CHO HỌC SINH 2.1. PHÂN TÍCH VỊ TRÍ, ĐẶC ĐIỂM NỘI DUNG VÀ PHƢƠNG PHÁP DẠY HỌC CHƢƠNG HIĐROCACBON KHÔNG NO – HÓA HỌC 11 NÂNG CAO 2.1.1. Mục tiêu của chƣơng Hiđrocacbon không no – Hóa học 11 nâng cao Chuẩn kiến thức

Tên bài

Chuẩn kĩ năng

Bài 39 + 40: Biết được: ANKEN

- Tiến hành một số thí

- Khái niệm hiđrocacbon không no, nghiệm, quan sát thí nghiệm, anken, ankađien, ankin.

mô hình rút ra đƣợc nhận xét

- dãy đồng đẳng và cách gọi tên theo về đặc điểm cấu tạo và tính danh pháp thông thƣờng và danh chất. pháp hệ thống/thay thế của anken.

- Viết CTCT và gọi tên các

- Tính chất vật lí chung của anken

đồng phân tƣơng ứng với

- Phƣơng pháp điều chế anken trong một CTPT phòng thí nghiệm và sản xuất trong - Viết các PTHH của phản công nghiệp, ứng dụng.

ứng cộng, phản ứng oxi hóa,

Hiểu được:

phản ứng trùng hợp cụ thể.

- Cấu trúc electron, cấu trúc không - Phân biệt đƣợc ankan với gian và đồng phân của anken.

anken cụ thể.

- Tính chất hóa học của anken:

- Giải đƣợc bài tập, xác định

+Phản

ứng

cộng

hiđro,

cộng CTPT, viết CTCT, gọi tên

halogen, cộng HX, sơ lƣợc cơ chế anken, tính

thể tích trong

cộng.

hỗn hợp khi có anken cụ thể,

+Phản ứng trùng hợp.

bài tập khác có liên quan.

+Phản ứng oxi hóa.

42

Chuẩn kiến thức

Tên bài Bài

41: Biết được:

ANKAĐIEN

- Công thức chung, phân loại

Chuẩn kĩ năng Giúp HS rèn các kĩ năng: - Quan sát thí nghiệm, mô

- Phƣơng pháp sản xuất buta- 1,3- hình phân tử..rát ra nhận xét đien từ butan và isoprene từ về cấu tạo và tính chất. isopentan trong công nghiệp.

- Viết CTCT của một số

Hiểu được:

ankađien cụ thể.

- Đặc điểm cấu trúc của liên kết đôi - Dự đoán đƣợc tính chất liên hợp

hóa học, kiểm tra và kết

- Tính chất hóa học của buta- 1,3- luận. đien và isoprene:phản ứng cộng - Giải đƣợc bài tập; tính khối hiđro, cộng halogen và cộng hiđro lƣợng sản phẩm tạo thành halogenua, phản ứng trùng hợp.

của phản ứng trùng hợp qua nhiều phản ứng, bài tập khác có nội dung liên quan.

Bài 42: KHÁI Biết được: NIỆM TECPEN

Giúp HS rèn kĩ năng:

VỀ - Sơ lƣợc về tecpen, thành phần và - Quan sát đƣợc mô hình đặc điểm cấu tạo, một vài dẫn xuất phân tử của một số tecpen cụ chứa oxi của tecpen.

thể, rát ra nhận xét về thành

- Nguồn tecpen thiên nhiên và sơ phần cấu tạo. lƣợc phƣơng pháp khai thác.

- Giải đƣợc bài tập co nội

- Ứng dụng của tecpen trong công dung liên quan. nghiệp thực phẩm và dƣợc phẩm.

Bài ANKIN

43: Biết được:

- Quan sát thí nghiệm, mô

- Định nghĩa, công thức chung, đặc hình phân tử…rút ra nhận điểm cấu trúc phân tử, đồng phân, xét về cấu trúc và tính chất. danh pháp, tính chất vật lí của ankin. - Viết đƣợc CTCT một số - Phƣơng pháp điều chế và ứng dụng ankin cụ thể.

43

Chuẩn kiến thức

Tên bài

Chuẩn kĩ năng

của axetilen trong phòng thí nghiệm, - Dự đoán đƣợc tính chất trong công nghiệp.

hóa học, kiểm tra và kết

Hiểu được:

luận.

- Phản ứng hóa học tƣơng tự anken: - Viết đƣợc các PTHH biểu phản ứng cộng H2, Br2, HX, phản diễn tính chất hóa học của ứng oxi hóa.

axetilen

- Tính chất hóa học khác anken: - Biết cách phân biệt ank- 1phản ứng thế nguyên tử H linh động in với anken, ank- 1- in với của ank- 1- in.

ankađien bằng phƣơng pháp hóa học - Giải đƣợc bài tập: Tính thể tích khi trong hỗn hợp chất phản ứng, một số bài tập khác có liên quan.

2.1.2. Cấu trúc nội dung chƣơng hiđrocacbon không no – Hóa học 11 nâng cao Tổng số tiết: 11 tiết ( 7 tiết lí thuyết + 4 tiết bài tập) PHẦN Lý thuyết

NỘI DUNG Bài 39+40: Anken Bài 41: Ankađien Bài 42: Khái niệm về tecpen Bài 43: Ankin

Luyện tập

Bài 44: Luyện tập hiđrocacbon không no

Thực hành hóa học

Bài 45: Thực hành tính chất của hiđrocacbon không no

44

2.1.3. Những điểm chú ý về nội dung và phƣơng pháp dạy học chƣơng hiđrocacbon không no – Hóa học 11 nâng cao.

2.1.3.1. Về nội dung. a) Anken.

Khi phân tích cấu trúc phân tử cần cho HS quan sát mô hình nhận xét trung tâm phản ứng là liên kết đôi C = C trong đó có một liên kết π kém bền dễ đứt tạo ra điều kiện tạo thành liên kết σ với các nguyên tử khác. Đồng phân của anken cần chú trọng điều kiện để anken có đồng phân cis, trans và chú ý đến mạch chính của anken để xác định dạng đồng phân cis, trans.

Phản ứng cộng halogen vào nối đôi của anken cần chú ý đến trạng thái các halogen tham gia phản ứng nhất là phản ứng brom, khi nói dung dịch brom thì cần hiểu không chỉ là dung dịch brom trong nƣớc mà còn có dung dịch brom trong dung môi hữu cơ nhu CCl4.Với mỗi loại dung dịch brom sẽ có sản phẩm khác nhau.

Quy tắc Mac- côp- nhi- côp là kiến thức trọng tâm của bài học nên GV cần làm cho HS hiểu và vận dụng đƣợc vào việc xác định sản phẩm chính phụ của một phản ứng hóa học cụ thể.

Về ứng dụng của etilen ta nên nhấn mạnh đến vai trò của nó trong công nghiệp hóa chất hữu cơ và hiện nay etilen đƣợc coi là chất cơ sở cho tổng hợp hữu cơ, thay cho vị trí của axetilen trƣớc đây và thông qua việc giới thiệu sơ đồ chuyển hóa etilen thành PVC đang đƣợc sử dụng trong thực tế với những ƣu điểm của nó. b) Ankađien.

HS cần biết khái niệm Ankađien và Ankađien liên hợp thông qua hoạt động phân tích đặc điểm cấu tạo phân tử của chúng. Khi nghiên cứu tính chất của butadien, isopren ta cần giúp HS hiểu đƣợc điều kiện nhiệt độ quyết định đến hƣớng ƣu tiên tạo sản phẩm cộng 1,2 hay 1,4 và trong nghiên cứu phản ứng trùng hợp ta cần có sự so sánh phản ứng trùng hợp 1,4 với cộng 1,4. Ở bài học này sẽ phục vụ cho chủ đề mà phần sau đây ta sẽ nghiên cứu nên

45

khi tìm hiểu đến polibutađien và poliisopren – là hai chất có tính đàn hồi cao dùng để chế tạo cao su tổng hợp thì chúng ta c ng nghiên cứu thêm phần tài liệu về cao su ( bao gồm cả hóa học và liên môn khác). c) Khái niệm về tecpen.

HS chỉ cần biết khái niệm Tecpen, thành phần và cấu tạo tecpen, do công thức phức tạp nên không yêu cầu HS phải thuộc mà chỉ cần hiểu đƣợc cấu tạo và so sánh chúng với các hợp chất hữu cơ đã học, phân biệt đƣợc chúng.

Tham khảo thêm tƣ liệu “Mang hƣơng sắc cho đời” – SGK Hóa học 11 nâng cao (trang 174) để giúp chúng ta hiểu thêm về tecpen giúp phục vụ cho chủ đề mà chúng ta sẽ nghiên cứu trong luận văn. d) Ankin.

Thông qua các nội dung bài học giúp HS hiểu đƣợc sự giống và khác nhau về tính chất hóa học giữa ankin và anken, lí do sử dụng etilen thay thế axetilen làm nguyên liệu trong công nghiệp hóa chất hữu cơ khi xem xét đến giá thành và yếu tố môi trƣờng.

GV cần lƣu ý rằng xét về mặt cấu tạo các ankin tƣơng tự các anken, phản ứng của ankin tƣơng tự anken nhƣng so với anken tƣơng ứng, khả năng phản ứng cộng electrophin của ankin thấp hơn. *) Đây là chƣơng nghiên cứu về các hiđrocacbon không no với chƣơng trình nâng cao có nhiều nội dung mới và khó vì vậy trong tổ chức các hoạt động học tập của HS ta cần chú ý đảm bảo các yêu cầu sau: - Triệt để sử dung mô hình, tranh vẽ, thí nghiệm hóa học phù hợp, sử dụng các thí nghiệm, mô hình SV đã đƣợc quan sát ở PTN. - Thƣờng xuyên rèn luyện kĩ năng sử dụng danh pháp hóa học.

- So sánh giữa các loại hiđrocacbon không no với nhau và so sánh với hiđrocacbon no.

- Xác định mối liên quan chuyển hóa lẫn nhau giữa các loại hiđrocacbon.

Những yêu cầu này cần đƣợc đảm bảo cả trong giờ học bài mới, bài luyện tập và thực hành hóa học.

46

2.1.3.2. Về phương pháp dạy học Với vị trí và ý nghĩa của chƣơng 6 trong chƣơng trình hóa học hữu cơ ở trƣờng THPT, khi giảng dạy phần này ta cần chú ý một số điểm về phƣơng pháp giảng dạy nhƣ sau: - Sử dụng triệt để cácphƣơng tiện trực quan, thí nghiệm hóa học, dùng chúng là nguồn kiến thức để tổ chức cho HS tìm tòi, khám phá.

- Sử dụng phối hợp các PPDH tích cực để tổ chức hoạt động nhận thức cho HS, bắt đầu từ sự phân tích đặc điểm cấu trúc phân tử, dự đoán tính chất đặc trƣng, xác nhận dự đoán đúng, nhận xét và kết luận về tính chất của các loại hiđrocacbon không no.

- Sử dụng triệt để phƣơng pháp so sánh đề tìm ra sự giống và khác nhau giữa các loại hiđrocacbon không no, nguyên nhân của sự giống và khác nhau đó. Đồng thời thông qua so sánh còn làm rõ đƣợc mối quan hệ giữa cấu tạo và tính chất của các chất và cả mối liên quan giữa các loại hiđrocacbon không no với nhau.

- GV cần đọc thêm sách tham khảo để cập nhật kiến thức, chọn tƣ liệu bổ sung làm phong phú bài dạy.

2.2. ĐẶC ĐIỂM VÀ YÊU CẦU CỦA CHỦ ĐỀ TÍCH HỢP 2.2.1. Đặc điểm Theo chúng tôi, các chủ đề tích hợp cần có các đặc điểm sau: - Đi từ cái đã biết, đã rất quen thuộc nhƣng chƣa có đáp án, chƣa có kết luận để từ đó suy nghĩ, vận dụng, tìm tòi, sáng tạo để tìm ra cái chƣa biết.

- Các chủ đề theo dự án phải có tính thực tiễn, có tính vận dụng cao, phải đặt ra cho học sinh những nhiệm vụ đòi hỏi học sinh phải nỗ lực, tìm tòi để tạo ra sảnphẩm.

- Học sinh phải huy động, vận dụng hết các kiến thức của bộ môn đó và các kiến thức liên quan của các bộ môn khác cùng kiến thức thực tiễn để giải quyết một cách hữu ích các vấn đề đƣợc đặt ra.

47

2.2.2. Yêu cầu Trên cở sở các nghiên cứu ở các tài liệu [1, 8…], chúng tôi cho rằng: Chủ đề tích hợp nhằm phát triển năng lực vận dụng kiến thức cho HS c n đáp ứng các yêu c u sau: - Tạo đƣợc hứng thú cho HS; - Gắn với thực tiễn; - HS phải hành động (cả trí óc và chân tay) khi thực hiện nhiệm vụ; - HS phải suy nghĩ, tìm tòi, sáng tạo khi thực hiện nhiệm vụ; - Kết hợp hài hòa giữa tính tự lực cao với tính cộng tác khi làm việc; - Phát triển các NL, đặc biệt là NLVDKT nội môn và liên môn cho HS. 2.3. NGUYÊN TẮC LỰA CHỌN NỘI DUNG TÍCH HỢP [4] Nguyên tắc để lựa chọn nội dung tích hợp ở nhà trƣờng phổ thông [4, tr.19]: Nguyên tắc 1: Đảm bảo mục tiêu giáo dục, hình thành và phát triển các năng lực cần thiết cho ngƣời học.

Nguyên tắc 2: Đáp ứng đƣợc yêu cầu phát triển của xã hội, mang tính thiết thực, có ý nghĩa với ngƣời học.

Nguyên tắc 3: Đảm bảo tính khoa học và tiếp cận những thành tựu của khoa học kĩ thuật, đồng thời vừa sức với HS. Nguyên tắc 4: Đảm bảo tính giáo dục và giáo dục vì sự phát triển bền vững.

2.4. QUY TRÌNH XÂY DỰNG VÀ TỔ CHỨC HOẠT ĐỘNG DẠY HỌC CHỦ ĐỀ TÍCH HỢP Trên cơ sở các nghiên cứu ở mục 1.3, 1.4 và tài liệu [25], chúng tôi đề xuất quy trình chung “xây dựng và tổ chức thực hiện hoạt động dạy học chủ đề tích hợp”, gồm 7 bƣớc nhƣ sau: Bƣớc 1: Xác định chủ đề tích hợp Các chủ đề tích hợp thƣờng sẽ đƣợc đƣa ra hoặc gợi ý trong chƣơng trình.

Tuy nhiên, GV c ng có thể tự xác định chủ đề tích hợp cho phù hợp với hoàn cảnh địa phƣơng, trình độ HS. Khi lựa chọn chủ đề, GV cần phải trả lời các câu hỏi:

48

- Tại sao lại phải tích hợp?

- Tích hợp nội dung nào là hợp lí? Các nội dung cụ thể đó là gì? Thuộc các môn học, bài học nào trong chƣơng trình.

- Logic tích hợp nội dung nào là hợp lí? Các nội dung cụ thể đó là gì? Thuộc các môn học, bài học nào trong chƣơng trình?

- Logic và mạch phát triển các nội dung đó nhƣ thế nào?

- Thời lƣợng cho bài học tích hợp dự kiến là bao nhiêu?

Từ đó, xác định và đặt tên cho CĐTH. Tên CĐTH làm sao phải phản ánh đƣợc, phủ đƣợc nội dung của CĐTH và hấp dẫn học sinh.

Bƣớc 2: Xác định mục tiêu của C TH, các vấn đề cần giải quyết trong chủ đề.

- Xác định CĐTH cần đạt các mục tiêu về kiến thức, kĩ năng, thái độ, sản phẩm cần đạt đƣợc là gì?

- Xác định vấn đề gì cần giải quyết?

- Trên cơ sở đó: + GV tiến hành rà soát chƣơng trình, sách giáo khoa để tìm ra các nội dung đã học (nội môn); các nội dung gần giống nhau có liên quan chặt chẽ với nhau trong các môn học (liên môn); những nội dung liên quan đến các vấn đề thời sự của địa phƣơng, của đất nƣớc; những kiến thức thực tế mà HS có thể biết để đề xuất CĐTH(modun lớn). + GV cần xác địnhchủ đề tích hợp phải đáp ứng yêu cầu: Kết hợp giữa tƣ duy và hành động, giữa lí thuyết và thực tiễn. Sản phẩm của HS phải là sản phẩm có tính lí thuyết kết hợp với sản phẩm của lao động chân tay. + GVxác định nội dung, phạm vi các kiến thức muốn đƣa vào chủ đề. Nội dung có thể là kiến thức trong một bài, nhiều bài, một môn, nhiều môn… + GVdự kiến nội dung chủ đề, dự kiến chia chủ đề thành các tiểu modun, dự kiến ND các tiểu modun. Dự kiến kế hoạch làm việc cho từng tiểu modun. + GV đƣa ra câu hỏi khái quát để định hƣớng HS đến CĐTH. + GV trao đổi để HS hiểu, hứng thú và thống nhất thực hiện CĐTH.

49

Bƣớc 3: Xác định ND các kiến thức trong C TH (nội môn, liên môn).

- GV đƣa ra câu hỏi bài học để định hƣớng HS đến các ND chung của CĐTH. - GV tiến hành đàm thoại, gợi ý cho HS hiểu các ND chung cần thực hiện.

- Trong bƣớc này GV có thể đƣa ra các các bài tập (định tính, định lƣợng, tự luận hoặc TNKQ) để đánh giá trình độ hoặc định hƣớng hứng thú cho HS. - GV, HS thảo luận thống nhất nội dung chung của CĐTH. - GV đƣa ra câu hỏi nội dung để định hƣớng HS đến các ND cụ thể của CĐTH. - Thống nhất các ND cụ thể cần đạt đƣợc.

Bƣớc 4: Xác định PPDH chủ yếu.

Căn cứ vào mục tiêu và nội dung của CĐTH, xác định PPDH chủ yếu cho mỗi chủ đề.

Bƣớc 5: Lập kế hoạch thực hiện C TH. - GV giao nhiệm vụ các nhóm thực hiện theo kế hoạch…

- Trong bƣớc này GV có thể giao các bài tập (định tính, định lƣợng, tự luận hoặc TNKQ) để định hƣớng, gợi ý, kiểm tra, giúp đỡ HS thực hiện…

- Thƣờng xuyên theo dõi, kiểm tra, đôn đốc, giúp đỡ HS thực hiện…

Bƣớc 6: Tổ chức thực hiện kế hoạch.

Bƣớc 7:

ánh giá việc thực hiện kế hoạch của HS, đánh giá việc phát triển

NLVDKT cho HS. - Các nhóm nộp sản phẩm, báo cáo kết quả…

- GV, HS cùng trao đổi, bổ sung (nếu có) kết quả của từng nhóm, thống nhất cần kết quả đạt đƣợc.

- Đánh giá chung các sản phẩm đạt đƣợc, cách trình bày, báo cáo...

- GV giao nhiệm vụ các nhóm hoàn thiện kết quả và nộp sau một thời gian.

- Giao nhiệm vụ ôn tập để chuẩn bị bài kiểm tra (nếu cần)…

- Chấm bài tiểu luận, bài thuyết trình, sản phẩm (sơ đồ tƣ duy, bài soạn PowerPoint, sản phẩm qua lao động chân tay…).

- Tổ chức kiểm tra và chấm bài kiểm tra.

- Tổng hợp kết quả, rút ra kết luận về việc phát triển NLVDKT cho HS…

50

Trên đây là quy trình chung, một số bước có thể đan en với nhau, nếu là dự án nhỏ có thể chỉ có một ND và cả lớp cùng tiến hành 2.5. XÂY DỰNG VÀ TỔ CHỨC HOẠT ĐỘNG DẠY HỌC CHỦ ĐỀ TÍCH HỢP TRONG CHƢƠNG TRÌNH HI ĐROCACBON KHÔNG NO – HOA HỌC 11 NÂNG CAO Trên cơ sở lí luận và thực tiễn ở Chƣơng 1, nội dung đã trình bày ở mục 2.1, 2.2 và quy trình đề ra ở mục 2.3, chúng tôi đã xây dựng hai CĐTH “Nâng cao hiệu quả kinh tế cây bưởi” và “Cao su- nguồn vàng trắng”.

2.5.1. Xây dựng và tổ chức hoạt động dạy học chủ đề tích hợp “Nâng cao hiệu quả kinh tế của cây bƣởi” Tecpen là các hợp chất rất quan trọng trong đời sống, c ng nhƣ là nguyên liệu rất quan trọng trong nhiều ngành công nghiệp. Tuy nhiên, thời lƣợng của chƣơng trình học lại rất hạn chế, vì vậy cần thực hiện CĐTH để HS hiểu và biết vận dụng các kiến thức về vấn đề này trong thực tiễn cuộc sống.

1. Mục tiêu a) Kiến thức: Sau khi hoàn thiện CĐTH “Nâng cao hiệu quả kinh tế cây bưởi”, HS cần đạt đƣợc những nội dung sau: - Các kiến thức về Hóa học: Khái niệm, thành phần, tính chất, công dụng, chiết xuất tecpen; về phân bón hóa học, chọn phân bón phù hợp; các loại thuốc trừ sâu, thuốc bảo vệ thực vật…

- Sinh học: chọn giống, lai tạo, chọn đất, trồng trọt, chăm bón, thụ phấn, bảo quản, chế biến (nƣớc ép bƣởi, xirô, gỏi, rƣợu bƣởi, mứt…), pectin, chè bƣởi, nƣớc hoa bƣởi…

- Bảo vệ thực vật: Chọn và sử dụng thuốc trừ sâu; các chất bảo vệ thực vật và bảo quản hoa quả, phun thuốc, xử lí quả, nông sản sạch…

- Chế biến sản phẩm: Các sản phẩm từ bƣởi. b) K năng: - Rèn kĩ năng thực hành, kĩ năng quan sát và giải quyết vấn đề trong cuộc sống.

51

- Rèn kĩ năng tƣ duy sáng tạo, cách xử lý và giải quyết tình huống thực tế.

- Rèn kĩ năng thuyết trình.

- Rèn kĩ năng sử dụng công nghệ thông tin. c) Thái độ: - Tích cực, nghiêm túc, tự giác và đoàn kết trong học tập.

- Biết cách bảo vệ sức khỏe cho cộng đồng.

- Xây dựng những thói quen tốt cho bản thân trong đời sống hàng ngày. d)

ịnh hướng phát triển năng lực

- Phát triển năng lực năng lực vận dụng kiến thức hóa học vào thực tiễn.

- Phát triển năng lực tự học, năng lực làm việc nhóm.

- Tác dụng phân luồng, định hƣớng nghề nghiệp…

2. Phƣơng pháp dạy học và đánh giá sự phát triển NLVDKT - Phƣơng pháp dạy học: Sử dụng dạy học dự án.

- Đánh giá sự phát triển NLVDKT: Qua phiếu phỏng vấn và bài kiểm tra 45 phút, GV đánh giá đƣợc mức độ hứng thú với môn học và khả năng tiếp thu kiến thức để vận dụng giải bài tập và áp dụng vào cuộc sống hàng ngày.

3. Năng lực vận dụng kiến thức liên môn Để giải quyết các vấn đề đặt ra trong chủ đề này, học sinh cần học tập và vận dụng các kiến thức liên môn nhƣ sau: Hóa học 9

Bài 50: Glucozo

Hóa học 9

Bài 51: Saccarozo

Hóa học 9

Bài 52: Tinh bột

Hóa học 11 nâng cao

Bài 42: Khái niệm về tecpen

Công nghệ 10

Bài 20: Thu hoạch, bảo quản và chế biến nông sản

Công nghệ 11

Bài 18: Kỹ thuật trồng và chăm sóc cây ăn quả có múi

Địa lí 12

Bài 2: Vị trí địa lí, phạm vi lãnh thổ

52

4. Chuẩn bị của giáo viên và học sinh a) Chuẩn bị của GV: - Ý tƣởng CĐTH. - Dự kiến nội dung, tài liệu, phƣơng tiện, cơ sở vật chất.

- Cách thức đánh giá NL VDKT của HS. - Sổ theo dõi dự án, bộ câu hỏi định hƣớng. b) Chuẩn bị của HS: SGK Hóa học 11, bút màu, giấy A3 – A4 5. Thời lƣợng dự kiến - Trên lớp: 3 tiết.

- HS làm việc ở nhà: 2 tuần.

6. Tổ chức thực hiện.

Bƣớc 1: Xây dựng chủ đề tích hợp ĐVĐ:Quả bƣởi đƣợc chia thành 3 lớp: Lớp ngoài, lớp trong và tép bƣởi. Lớp ngoài có hàm lƣợng tinh dầu khá cao có nhiều ứng dụng trong thực phẩm, mỹ phẩm và y học. Lớp trong chứa nhiều đƣờng, pectin…; tép bƣởi chứa chứa nhiều đƣờng, vitamin E…Hiện nay nƣớc ta sử dụng chủ yếu phần tép bƣởi, còn phẩn vỏ (lớp ngoài và lớp trong) chiếm khoảng 40% vẫn chƣa đƣợc sử dụng triệt để, có hiệu quả.

Chỉ tính riêng lớp ngoài thì lƣợng tinh dầu chiếm trung bình khoảng 1%. Vậy nếu tận dụng đƣợc phần vỏ để chế biến thành các sản phẩm hữu ích thì sẽ là một nguồn lợi lớn. Nƣớc ta có nhiều giống bƣởi quý, sản lƣợng bƣởi ở nƣớc ta rất lớn (Năm 2015 tổng sản lƣợng khoảng 471,4 nghìn tấn). Tuy nhiên, hiện nay hiệu quả kinh tế do cây bƣởi mang lại chƣa đƣợc nhƣ mong muốn. Do vậy chúng tôi lựa chọn chủ đề dự án “Nâng cao hiệu quả kinh tế cây bƣởi”.

GV đặt vấn đề:Thế nào là hiệu quả kinh tế?

Hiệu quả kinh tế là phạm trù kinh tế quan trọng biểu hiện quan hệ so sánh giữa kết quả kinh tế mà xã hội đạt đƣợc với chi phí bỏ ra để đạt đƣợc hiệu quả đó. Để một sản phẩm nông nghiệp có hiệu quả kinh tế cao thì điều kiện cần là: sản phẩm nhiều, chất lƣợng tốt, giá thành rẻ, đảm bảo an toàn thực phẩm, có thị

53

trƣờng tiêu thụ ổn định, giá bán hợp lý đủ sức cạnh tranh… * Câu hỏi khái quát: Để một sản phẩm nông nghiệp có hiệu quả kinh tế cao thì điều kiện cần là gì?

Là một đất nƣớc có điều kiện thổ nhƣỡng và khí hậu rất thuận lợi cho phát triển nông nghiệp, song nông nghiệp nƣớc ta đã khá tụt hậu với nền nông nghiệp thế giới. Đặc biệt là những quốc gia mà họ ít có lợi thế để phát triển.

Muốn đầu tƣ vào ngành nông nghiệp quy mô lớn thì trƣớc tiên phải có quỹ đất. Một trong những yếu tố không thể bỏ qua để thực hiện thành công cuộc cách mạng nông nghiệp đó là phải phát triển nguồn nhân lực, nhất là nguồn nhân lực chất lƣợng cao.Mặt khác, cần có chính sách gắn kết giữa doanh nghiệp và ngƣời nông dân. Liên kết trong sản xuất là xu thế phát triển tất yếu của nông nghiệp hiện đại, không thể thiếu đƣợc mối liên kết giữa doanh nghiệp và ngƣời nông dân. Tuy nhiên, việc gắn kết giữa doanh nghiệp với nông dân theo quy luật cung - cầu của thị trƣờng vẫn chƣa mấy thành công, cả hai đều cần đến nhau và mong muốn hợp tác song lại thiếu sợi dây gắn kết bền chặt.Vì vậy, cần có chính sách cụ thể, rõ ràng để rằng buộc và gắn kết một cách bền chặt mối liên kết giữa doanh nghiệp và ngƣời nông dân theo hƣớng nguyên tắc, bình đẳng và tuân thủ “luật chơi”, trong đó tính pháp lý của mối quan hệ này phải đƣợc đặt lên hàng đầu. Giải quyết đƣợc triệt để các vấn đề nêu trên, thiết nghĩ nền nông nghiệp nƣớc nhà sẽ có bƣớc chuyển mình mang tính “đột phá”, tạo ra lợi thế cạnh tranh thực sự từ nội lực, tạo đà thúc đẩy nền kinh tế đất nƣớc phát triển, đi lên vững chắc và toàn diện. * GV sử dụng sơ đồ tƣ duy để hình thành ý tƣởng khái quát: - Về số lƣợng: Tại huyện Đoan Hùngcó tổng diện tích bƣởi là 2.040ha.

Trong đó, bƣởi đặc sản là 1.300ha (bƣởi Sửu là 440ha, bƣởi Bằng Luân 860ha); bƣởi Diễn là 600ha còn lại là một số giống bƣởi khác nhƣ bƣởi chua, bƣởi Xuân Vân, bƣởi da xanh. Năm 2017, sản lƣợng bƣởi quả trên địa bàn đạt 12.400 tấn (tăng hơn 10.000 tấn so với năm 2010), giá trị sản phẩm ƣớc đạt trên 230 tỉ đồng.

- Về chất lƣợng; Hiện nay nƣớc ta có rất nhiều vùng trồng bƣởi và trồng những loại bƣởi khác nhau nhƣ: bƣởi Diễn, bƣởi Da Xanh, bƣởi Năm Roi, bƣởi

54

Đoan Hùng…Mỗi một loại bƣởi lại cho các hƣơng vị, màu sắc khác nhau. Ví dụ nhƣ bƣởi Diễn mang đặc tính trái tròn, vỏ nhẵn, thịt có màu vàng xanh, ăn giòn và ngọt thanh…

- Giá thành: Ngƣời dân đã biết chọn giống tốt trồng ở vùng chuyên canh đồng thời áp dụng khoa học công nghệ trong canh tác để đạt năng suất cao. Tuy nhiên, đi kèm với đƣợc mùa là mất giá, với sản lƣợng nhiều đồng nghĩa với việc giá thành sẽ rẻ.

- An toàn thực phẩm: Hiện nay, vấn đề vệ sinh an toàn thực phẩm đƣợc ngƣời dân rất quan tâm. Do vậy, một số nơi đã đƣợc hƣớng dẫn cách tiến hành chăm sóc, bón phân và bao trái từ khi quả còn nhỏ để tránh nhiễm sâu bệnh, không tiếp xúc trực tiếp với thuốc bảo vệ thực vật, mẫu mã quả đẹp, trƣớc thu hoạch 2 tháng ngƣời dân không sử dụng bất kỳ loại phân bón hay thuốc thực vật nào. Giá cả của những vƣờn bƣởi này c ng sẽ cao hơn những vƣờn bƣởi thông thƣờng. * Thống nhất thực hiện CĐTH “Nâng cao hiệu quả kinh tế của cây bƣởi”.

Bƣớc 2: a) Câu hỏi bài học: Để đạt đƣợc các yêu cầu trên, cần phải làm thế nào?

- Muốn có số lƣợng nhiều cần điều kiện gi? + Phải có vùng chuyên canh, mở rộng diện tích, thực hiện sản xuất lớn. + Chọn giống sai quả, chịu đựng tốt với biến đổi của thời tiết (nóng, lạnh, hạn hán…), chống sâu bệnh… + Sử dụng các biện pháp kĩ thuật để cây sai quả: thụ phấn nhân tạo, nuôi ong ở vƣờn cây…

- Muốn có chất lƣợng tốt phải làm thế nào? + Chọn giống có chất lƣợng tốt: vị ngon, mùi hƣơng hấp dẫn, đảm bảo thành phần dinh dƣỡng, mẫu mã đẹp. + Chọn thổ nhƣỡng phù hợp với từng vùng (đất đai, khí hậu…); + Thực hiên quy trình sản xuất khoa học. Quy tắc sản xuất gồm: trồng trọt, chăm sóc, bón phân, tƣới tiêu; chống sâu bệnh; tăng khả năng thụ phấn…, chống xói mòn, trồng xen canh, trồng xen các loại cây tạo độ phì cho đất

55

(muồng, điền thanh…)

- Để đảm bảo an toàn thực phẩm phải làm thế nào? + Nông nghiệp xanh, nông nghiệp hữu cơ…, các biện pháp bảo vệ cây trồng (các chất bảo vệ thực vật, sử dụng các loài thiên địch, trồng các loài cây để dụ sâu bệnh…)… + Thu hái, bảo quản sau thu hoạch: bảo quản đƣợc lâu (phƣơng pháp bảo quản sau thu hoạch: khử ozon, tia cực tím, chiếu xạ) - Làm thế nào để ngƣời trồng bƣởi đạt hiệu quả kinh tế cao? + Mở rộng thị trƣờng, có thị trƣờng ổn định, tăng khả năng xuất khẩu; chế biến sâu thành sản phẩm có hiệu quả cao (tinh dầu bƣởi); +Tận thu phế liệu để chế biến thành các sản phẩm có giá trị…, + Tạo giống trái vụ… b) V đưa ra câu hỏi nội dung: Trƣớc hết để nâng cao hiệu quả kinh tế, chúng ta cần quan tâm đế một số nội dung chủ yếu sau: - Đảm bảo chất lƣợng: Thành phần dinh dƣỡng của nƣớc bƣởi; hình dáng, màu sắc quả bƣởi…

- Làm thế nào để bảo đảm an toàn thực phẩm?

- Chế biến sản phẩm từ quả bƣởi? c) V và HS trao đổi thống nh t các ND c n đạt được: + Các kiến thức về Hóa học: Cấu tạo, tính chất lí – hóa học của Glucozơ, saccarozơ, terpen; về phân bón hóa học, chọn phân bón phù hợp; các loại thuốc trừ sâu, thuốc bảo vệ thực vật… + Sinh học: chọn giống, lai tạo, chọn đất, trồng trọt, chăm bón, thụ phấn, các loại sâu bệnh và cách phòng trừ… + Bảo vệ thực vật: Chọn và sử dụng thuốc trừ sâu; các chất bảo vệ thực vật và bảo quản hoa quả, phun thuốc, xử lí quả, nông sản sạch… + Chế biến sản phẩm: Các sản phẩm từ bƣởi: nƣớc bƣởi, mứt bƣởi, tinh dầu vỏ bƣởi, tinh dầu hoa bƣởi…

56

+ Kinh tế: quảng bá sản phẩm, mở rộng thị trƣờng, chế biến sâu, tận thu phế liệu…

Bƣớc 3: a) Thống nh t chia 4 nhóm (HS có thể tự đặt tên nhóm theo ý thích): - Nhóm hóa học.

- Nhóm sinh học.

- Nhóm an toàn thực phẩm.

- Nhóm công nghệ thực phẩm. b) Nhiệm vụ các nhóm c n hoàn thành: - Bảng phân công công việc của nhóm (nhóm trƣởng, thƣ kí, thành viên…)

- Lập kế hoạch thực hiện, phân công công việc cụ thể cho từng thành viên.

- Sƣu tầm tài liệu, tranh ảnh, mẫu vật…

- Hoàn thành công việc theo kế hoạch.

- Hoàn thành các sản phẩm của từng nhóm.

1. Nhóm hóa học: a) Kiến thức lí thuyết: - Thành phần hóa học trong quả bƣởi (lớp vỏ, lớp trong (gọi là albedo), tép).

- Khái niệm, thành phần cấu tạo, tính chất vật lí và hóa học, trạng thái tự nhiên của tinh dầu.

- Phƣơng pháp chế tạo tinh dầu. b) Thực hành: Chƣng cất tinh dầu bƣởi từ vỏ quả bƣởi.

- Sản phẩm: + Cả nhóm viết 1 báo cáo nội dung lí thuyết. + Trình bày powerpoint trƣớc lớp: Thành phần cấu tạo của tinh dầu. Quy trình chƣng cất tinh dầu theo phƣơng pháp lôi cuốn bằng hơi nƣớc từ vỏ bƣởi, có chèn ảnh, videoclip minh họa… + Có sản phẩm: 5 – 10 ml tinh dầu.

- Tài liệu: SGK, giáo trình,tài liệu, Web… - Giao nhiệm vụ và gợi ý cho HS: lập kế hoạch chi tiết (Viết đề cƣơng, sƣu

57

tầm tài liệu, thu mua vỏ bƣởi)…Các công việc chuẩn bị thực hiện trong 1 tuần.

Trong thời gian đó GV thƣờng xuyên kiểm tra, đôn đốc, giúp đỡ HS. 2. Nhóm sinh học: a) Kiến thức lí thuyết: - Giới thiệu chung về cây bƣởi (VN và thế giới, sản lƣợng…)

- Chọn giống bƣởi, lai tạo, chọn đất, trồng trọt, chăm bón, thụ phấn, các loại sâu bệnh và cách phòng trừ……

- Sử dụng các loại phân bón,…

- Kĩ thuật canh tác: bón phân gì, lúc nào, tƣới tiêu… b) Thực hành: Chụp ảnh, hoặc videoclip: Vƣờn bƣởi, cảnh bón phân, chăm sóc bƣởi.

- Sản phẩm: + Cả nhóm viết một báo cáo nội dung lí thuyết. + Trình bày powerpoint trƣớc lớp: Giới thiệu về cây bƣởi, trồng trọt, chăm sóc, tƣới tiêu, các loại sâu bệnh và cách phòng trừ, sử dụng các loại phân bón,… , có chèn ảnh, videoclip minh họa…

- Tài liệu: SGK, giáo trình,tài liệu, Web… - Giao nhiệm vụ và gợi ý cho HS: lập kế hoạch chi tiết (Viết đề cƣơng, sƣu tầm tài liệu, tham quan và chụp ảnh (quay video ở đâu?)…Các công việc chuẩn bị thực hiện trong 1 tuần. Trong thời gian đó GV thƣờng xuyên kiểm tra, đôn đốc, giúp đỡ HS. 3. Nhóm an toàn thực phẩm: a) Kiến thức lí thuyết: Phòng dịch bệnh, chọn và sử dụng thuốc trừ sâu; các chất bảo vệ thực vật và bảo quản hoa quả sau thu hoạch, cách phun thuốc, xử lí quả, nông sản sạch… b) Thực hành: Chụp ảnh, hoặc videoclip: Sâu bệnh, phun thuốc trừ sâu, bảo quản hoa quả…

- Sản phẩm: + Cả nhóm viết 1 báo cáo nội dung lí thuyết.

58

+ Trình bày powerpoint trƣớc lớp: Nông sản sạch, nông sản hữu cơ. Quản lí dịch hại tổng hợp, các loại sâu bệnh của cây bƣởi và cách phòng trừ, xử lí và cách bảo quản quả bƣởi, có chèn ảnh, videoclip minh họa…

- Tài liệu: SGK, giáo trình,tài liệu, Web… - Giao nhiệm vụ và gợi ý cho HS: lập kế hoạch chi tiết (Viết đề cƣơng, sƣu tầm tài liệu, tham quan và chụp ảnh (quay video ở đâu?)…Các công việc chuẩn bị thực hiện trong 1 tuần. Trong thời gian đó GV thƣờng xuyên kiểm tra, đôn đốc, giúp đỡ HS. 4. Nhóm công nghệ thực phẩm: a) Kiến thức lí thuyết: Công nghệ chế biến bƣởi, các sản phẩm từ bƣởi (tinh dầu vỏ bƣởi, tinh dầu hoa bƣởi, chè bƣởi…)… b) Thực hành: Chế biến mứt vỏ bƣởi, chè bƣởi…(có sản phẩm, ảnh, video clip minh họa)…

- Sản phẩm: + Cả nhóm viết 1 báo cáo nội dung lí thuyết. + Trình bày powerpoint trƣớc lớp: Công nghệ chế biến thực phẩm, các sản phẩm từ bƣởi…, có chèn ảnh, videoclip minh họa… + 0, 5 kg mứt vỏ bƣởi, 0,5 kg chè bƣởi - Tài liệu: SGK, giáo trình,tài liệu, Web… - Giao nhiệm vụ và gợi ý cho HS: lập kế hoạch chi tiết (Viết đề cƣơng, sƣu tầm tài liệu)…Các công việc chuẩn bị thực hiện trong 1 tuần. Trong thời gian đó GV thƣờng xuyên kiểm tra, đôn đốc, giúp đỡ HS. c) Cách đánh giá: - Báo cáo: Chấm theo đáp án - Trình bày powerpoint: Chấm theo Bảng kiểm - Điểm của nhóm c ng là điểm của các thành viên trong nhóm. d) Trên cơ sở nhu c u, sở thích chia HS thành 4 nhóm.

Các nhóm phân công nhiệm vụ cụ thể cho từng thành viên thực hiện các nội dung.

59

GV gợi ý cách thức phân công nhiệm vụ, các nhóm phân công nhiệm vụ trong nhóm (ai làm gì, ở đâu, thời gian…)… e) GV chỉnh sửa bản kế hoạch của HS. Bƣớc 4:Tổ chức thực hiện.

- GV giao nhiệm vụ các nhóm thực hiện theo kế hoạch…

- Thƣờng xuyên theo dõi, kiểm tra, đôn đốc, giúp đỡ HS thực hiện…

- Thời gian thực hiện: Trong 2 tuần Bƣớc 5: Kết thúc.

- Các nhóm nộp sản phẩm.

- Trình bày powerpoint kết quả trƣớc lớp. GV, HS cùng trao đổi, bổ sung (nếu có) kết quả của từng nhóm, thống nhất nội dung cần đạt đƣợc.

- Đánh giá chung các sản phẩm, cách trình bày, báo cáo...Cho điểm trình bày powerpoint và sản phẩm.

- GV giao nhiệm vụ các nhóm hoàn thiện kết quả và nộp sau 3 ngày.

- Giao nhiệm vụ ôn tập để chuẩn bị bài kiểm tra 1 tiết…

Bƣớc 6: ánh giá kết quả phát triển NLVDKT. - Chấm điểm các sản phẩm của HS (báo cáo, trình bày, sản phẩm tinh dầu thu đƣợc…)

- Tổ chức kiểm tra và chấm bài kiểm tra.

- Phân tích kết quả, đánh giá NLVDKT của HS. 2.5.2. Xây dựng và tổ chức hoạt động dạy học chủ đề dự án “Cao su – nguồn vàng trắng”.

Cao su là nguồn nguyên liệu rất quan trọng trong nền kinh tế nƣớc ta. Nó đƣợc ứng dụng vào các ngành nhƣ công nghiệp, xây dựng, y tế, thủy điện…Tuy nhiên, thời lƣợng của chƣơng trình học lại rất hạn chế, vì vậy cần thực hiện CĐTH để HS hiểu và biết vận dụng các kiến thức về vấn đề này trong thực tiễn cuộc sống.

1. Mục tiêu a) Kiến thức: - Hóa học: Biết đƣợc cấu tạo, tính chất, ứng dụng của cao su thiên nhiên, cao

60

su tổng hợp. Phƣơng pháp tổng hợp cao su.

- Sinh học: cách trồng trọt, chăm sóc, tƣới tiêu, thu hoạch cây cao su.

- Lịch sử: Tìm hiểu lịch sử cây cao su ở Việt Nam. b) K năng: - Rèn kĩ năng thực hành, kĩ năng quan sát và giải quyết vấn đề trong cuộc sống.

- Rèn kĩ năng tƣ duy sáng tạo, cách xử lý và giải quyết tình huống thực tế.

- Rèn kĩ năng thuyết trình.

- Rèn kĩ năng sử dụng công nghệ thông tin. c) Thái độ: - Tích cực, nghiêm túc, tự giác và đoàn kết trong học tập.

- Biết cách bảo vệ sức khỏe cho cộng đồng.

- Xây dựng những thói quen tốt cho bản thân trong đời sống hàng ngày. d)

ịnh hướng phát triển năng lực

- Phát triển năng lực năng lực vận dụng kiến thức hóa học vào thực tiễn.

- Phát triển năng lực tự học, năng lực làm việc nhóm.

- Tác dụng phân luồng, định hƣớng nghề nghiệp…

2. Phƣơng pháp dạy học và đánh giá sự phát triển NLVDKT - Phƣơng pháp dạy học: Sử dụng dạy học webquest.

- Đánh giá sự phát triển NLVDKT:Dạy học theo phƣơng pháp WebQuest giúp học sinh đề xuất đƣợc các giải pháp giải quyết vấn đề qua khai thác và xử lý thông tin thu thập từ nội dung bài học, từ mạng Internet, phỏng vấn…Phát triển đƣợc một số kĩ năng mềm nhƣ: chịu trách nhiệm, khả năng thích nghi…và giúp học sinh có kĩ năng sử dụng công nghệ thông tin. Giúp học sinh hứng thú với phƣơng pháp học tập mới, từ đó bồi dƣỡng niềm say mê học tập.

3. Năng lực vận dụng kiến thức liên môn Để giải quyết các vấn đề đặt ra trong chủ đề này, học sinh cần học tập và vận dụng các kiến thức liên môn nhƣ sau:

61

Hóa học 11 nâng cao Bài 41: Ankađien Hóa học 12

Bài 14: Vật liệu polime

Địa lí 9

Bài 32: Vùng Đông Nam Bộ (tiếp theo)

Giáo dục công dân

Bài 14: Bảo vệ môi trƣờng và tài nguyên thiên nhiên

Lịch sử 11

Bài 22: Xã hội Việt Nam trong cuộc khai thác thuộc địa lần thứ nhất của thực dân Pháp.

Văn học

Bài thơ “Cao su đi dễ khó về” – Thơ khuyết danh

4. Chuẩn bị của giáo viên và học sinh a) Đối với giáo viên - Tài liệu tham khảo về sự phát triển kinh tế cây cao su, các phiếu đánh giá (bảng kiểm quan sát, phiếu đánh giá sản phẩm, phiếu tự đánh giá cá nhân…)

- Buổi công bố sản phẩm WebQuest và thuyết trình cần chuẩn bị máy chiếu, máy ảnh..

- Phần mềm vẽ sơ đồ tƣ duy.

- Mạng Internet. b) Đối với học sinh - Bút màu, giấy A0 hoặc A1 để vẽ sơ đồ tƣ duy.

- Tranh ảnh trong SGK và tranh ảnh sƣu tầm có liên quan đến nội dung của WebQuest (các tài liệu, tranh ảnh…) về trồng trọt và bảo vệ nguồn cao su tự nhiên ở nƣớc ta.

5. Thời lƣợng dự kiến: - Trên lớp: 3 tiết.

- HS làm việc ở nhà: 2 tuần. a) Lí do chọn chủ đề. ĐVĐ: Cao su có vai trò rất quan trọng trong công nghiệp. Trong những năm qua, cây cao su đã khẳng định đƣợc vị trí của mình trong tập đoàn cây công nghiệp dài ngày. Cây cao su và công nghiệp chế biến các sản phẩm của cây cao su đã trở

62

thành một trong nhƣng ngành kinh tế m i nhọn của đất nƣớc. b) Mục tiêu.

Về kiến thức: HS biết đƣợc: - Cấu tạo, tính chất của ankađien; tính chất của ankađien liên hợp; phƣơng pháp điều chế và ứng dụng của ankađien.

- Cao su thiên nhiên; thành phần và vai trò của nó đối với con ngƣời.

- Nguồn gốc, quy trình trồng và khai thác mủ cao su.

HS hiểu đƣợc: - Vì sao phản ứng của ankađien xảy ra theo chiều hƣớng hơn so với anken.

Về kĩ năng: - Viết các phƣơng trình phản ứng thể hiện tính chất hóa học của ankađien.

- Kĩ năng ứng dụng công nghệ thông tin; thu thập xử lí thông tin.

- Kĩ năng hợp tác trong nhóm; diễn đạt, thảo luận và đƣa ra chính kiến của bản thân.

- Kĩ năng tổ chức sắp xếp một bài thuyết trình nhằm trình bày và bảo vệ ý tƣởng của mình.

- Kĩ năng vận dụng lí thuyết vào thực tiễn.

Về thái độ: - HS có thái độ yêu thích, hứng thú đối với môn học thông qua những hoạt động tìm hiểu, liên hệ thực tế, thấy đƣợc vai trò của hóa học trong đời sống.

- HS có thái độ hợp tác tích cực, quan tâm đến những vấn đề đang diễn ra trong cuộc sống. c) iới thiệu nguồn tài liệu.

Các web tham khảo: http://cafef.vn/mach- nguon- vang- trang- vung- tay- bac- giup- nguoi- dan- thoatngheo- 20171228144056523.chn https://www.linkedin.com/pulse/v%C3%AC-

sao-

c%C3%A2y-

cao-

su-

%C4%91%C6%B0%E1%BB%A3c- g%E1%BB%8Di- l%C3%A0- v%C3%A0ng-

63

tr%E1%BA%AFng- c%E1%BB%A7a- l%C3%A2m- c%C3%A2y- xanh- gianguy%E1%BB%85n https://thitruongcaosu.net/tag/vang- trang/ https://baomoi.com/qua- khu- am- anh- o- lang- cong- nhan- cao- su- thoi- phapthuoc/c/24118207.epi http://baotangbinhphuoc.org.vn/hoat- dong- trong- va- khai- thac- cao- su- cua- tuban- phap- o- binh- phuoc- thoi- phap- thuoc d) Xác định nhiệm vụ và lập kế hoạch Thống nh t chia 4 nhóm: Nhóm hóa học: Tìm hiểu cấu tạo, tính chất, ứng dụng của cao su thiên nhiên. Quá trình lƣu hóa và tổng hợp cao su.

Nhóm Sinh học: Tìm hiểu quá trình trồng cây, chăm sóc, lấy mủ của cây cao su.

Nhóm Lịch sử: Tìm hiểu vềlịch sử cây cao su ở Việt Nam, cuộc sống của công nhân cao su thời Pháp.

Nhóm Kinh tế: Nghiên cứu tìm hiểu về sản lƣợng, hiệu quả kinh tế cây cao su ở nƣớc ta.

Bộ câu hỏi định hƣớng Nhóm Hóa học: - Em hãy nêu cấu tạo và tính chất của cao su thiên nhiên?

- Ứng dụng của cao su trong các ngành nào?

- Quá trình lƣu hóa cao su?

- Cao su tổng hợp là gì? Từ đó nêu đƣợc ứng dụng của nó trong đời sống hàng ngày.

Nhóm Sinh học: - Đặc điểm thực vật học của cây cao su?

- Tìm hiểu một số yêu cầu về ngoại cảnh trong kỹ thuật canh tác cây cao su? ( nhiệt độ, đất đai, độ cao, lƣợng mƣa..)

- Tìm hiểu kỹ thuật trồng và chăm sóc cây cao su? (giống, đất, phấn bón…)

- Tìm hiểu sâu bệnh hại cây và cách phòng trừ?

64

- Cách lấy mủ cây cao su?

Nhóm Lịch sử, văn học: - Tìm hiểu nguồn gốc cây cao su ở Việt Nam? - Tìm hiểu vềđời sống của công nhân cao su thời Pháp thuộc.

Nhóm Kinh tế: - Quy mô và sản lƣợng của ngành cao su hiện nay ở nƣớc ta?

- Tìm hiểu về tiềm năng và cơ hội đầu từ ngành cao su của Việt Nam. - Dấu ấn ngành cao su Việt Nam trên thế giới? e) Yêu c u: - Mỗi nhóm viết 1 báo cáo các nội dung lí thuyết.

- Thiết kế và trình bày nội dung lí thuyết bằng powerpoint. f) Thực hiện.

- GV giao nhiệm vụ các nhóm thực hiện theo kế hoạch…

- Thƣờng xuyên theo dõi, kiểm tra, đôn đốc, giúp đỡ HS thực hiện…

- Thời gian thực hiện: Trong 2 tuần g) iới thiệu sản phẩm.

- Các nhóm nộp sản phẩm.

- Trình bày powerpoint kết quả trƣớc lớp. GV, HS cùng trao đổi, bổ sung (nếu có) kết quả của từng nhóm, thống nhất nội dung cần đạt đƣợc.

- Đánh giá chung các sản phẩm, cách trình bày, báo cáo...Cho điểm trình bày powerpoint và sản phẩm.

- GV giao nhiệm vụ các nhóm hoàn thiện kết quả và nộp sau 3 ngày.

- Giao nhiệm vụ ôn tập để chuẩn bị bài kiểm tra 1 tiết… h) ánh giá - Chấm sản phẩm của HS. - Tổ chức kiểm tra và chấm bài kiểm tra.

- Phân tích kết quả, đánh giá NLVDKT của HS

65

2.6. THIẾT KẾ CÔNG CỤ ĐÁNH GIÁ NĂNG LỰC VẬN DỤNG KIẾN THỨC CHO HỌC SINH 2.6.1. Cơ sở thiết kế bộ công cụ đánh giá năng lực vận dụng kiến thức.

Trên cơ sở các nội dung đƣợc trình bày ở mục 1.3 và 1.4; chúng tôi có tiêu chí và mức độ đánh giá việc phát triển NLVDKT của HS làm cơ sở thiết kế bộ công cụ đánh giá NLVDKT của HS, đƣợc trình bày cụ thể ở bảng sau: Bảng 2.1. Các tiêu chí và mức độ đánh giá NLVDKT vào thực tiễn của HS THPT Mức độ

Tiêu chí Thành tố

thể hiện

Mức 1

Mức 2

Mức 3

NLVDKT

(Chƣa đạt)

(Đạt)

(Tốt)

Năng lực 1. Tìm hiểu Phân tích đƣợc Phân tích đƣợc Phân tích đƣợc hệ hóa

thống và làm rõ tình huống/ vấn tình huống/ vấn tình huống/ vấn kiến vấn đề

đề, chƣa phát đề, phát hiện và đề, phát hiện và

thức

hiện và chƣa nêu đƣợc tình nêu đƣợc đầy đủ nêu đƣợc tình huống/ vấn đề tình huống/ vấn huống/ vấn đề trong học tập, đề

trong

học

trong học tập, trong thực tiễn tập, trong thực trong thực tiễn có liên quan đến tiễn có liên quan có

liên

đến HH.

quan HH nhƣng chƣa đến HH. đầy đủ.

2. Khả năng Chƣa hệ thống Có khả năng hệ Có khả năng hệ hệ

thống hóa đƣợc kiến thống hóa kiến thống hóa kiến

hóa

kiến thức, chƣa phân thức, phân loại thức, phân loại

thức,

phân loại đƣợc kiến kiến thức

loại

kiến thức HH để lựa để lựa chọn phù đủ, chính xác

HH một cách đầy

thức HH để chọn phù hợp hợp khi VDKT.

kiến thức HH để

lựa

chọn khi VDKT.

lựa chọn phù

kiến

thức

hợp khi VDKT.

66

Mức độ

Tiêu chí Thành tố

thể hiện

Mức 1

Mức 2

Mức 3

NLVDKT

(Chƣa đạt)

(Đạt)

(Tốt)

phù

hợp

khiVDKT. Năng

lực 3. Khả năng Chƣa phân tích, Đã biết

phân

tích phân

tích, tổng hợp đƣợc phân tích, tổng hợp đƣợc các

tổng

hợp tổng

hợp các kiến thức hợp

các

kiến các

kiến HH

thức

HH thức

HH ứng dụng trong các ứng dụng dụng trong các

vận

dụng theo

vào

cuộc ứng

sống thực trong

theo

các

các thức HH

kiến kiến thức

HH

theo theo

ứng

các các lĩnh vực của trong các lĩnh lĩnh dụng thực tiễn.

vực

của

tiễn.

các

các vực

của

thực thực tiễn một cách chính xác,

lĩnh vực của

tiễn

cách Phân tích, tổng

logic.

thực tiễn.

Năng phát các

lực 4. Phát hiện Chƣa phát hiện Đã phát hiện và Phát

hiện

và

hiện và hiểu rõ và chƣa hiểu rõ hiểu đƣợc các hiểu rõ các ứng nội ứng

dụng ứng dụng

của ứng dụng

của dụng của HH

dung kiến của

HH HH

thức

các vấn đề, lĩnh vực vấn đề, lĩnh vực đề,

HH trong

trong các HH

trong các trong các vấn lĩnh

vực

đƣợc ứng vấn đề, lĩnh khác nhau của khác nhau của khác nhau của dụng trong vực các vấn để nhau các vực

khác cuộc sống.

cuộc sống.

cuộc sống.

của

lĩnh cuộc sống khác

nhau Năng lực 5. Phát hiện Chƣa phát hiện Phát hiện đƣợc Phát hiện đƣợc phát hiện các vấn đề các các vấn đề trong

vấn

đề các vấn đề trong khá đầy

thực trong thực tiễn thực tiễn có liên chính xác

đủ, các

67

Mức độ

Tiêu chí Thành tố

thể hiện

Mức 1

Mức 2

Mức 3

NLVDKT

(Chƣa đạt)

(Đạt)

(Tốt)

trong thực tiễn có liên có tiễn và sử quan

liên

quan quan đến

đến đến HH.

HH vấn

đề

trong

nhƣng chƣa đầy thực tiễn có liên

dụng kiến HH.

đủ.

quan đến HH.

thức

HH 6. Khả năng Chƣa

để

giải sử dụng kiến năng sử dụng dụng kiến thức thức HH và kiến

có

thức HH và kiến thức

thích

kiến

thức và

kiến

khả Biết cách vận Vận dụng kiến HH HH và kiến thức thức liên môn thức liên môn để giải để giải thích các

liên môn để liên môn để giải thích các hiện hiện tƣợng tự giải

thích thích các hiện tƣợng tự nhiên, nhiên, ứng dụng

các

hiện tƣợng tự nhiên, ứng dụng của của HH

tƣợng

tự ứng dụng

nhiên,

ứng HH

dụng

của cuộcsống.

HH

trong

của HH trong cuộc cuộc sống một trong sống

nhƣng cách triệt để, có

chƣa sâu sắc, hiệu quảcao. triệtđể.

trong

cuộc sống.

Năng lực 7. Tính chủ Thể hiện đƣợc Đã

thể

hiện Đã thể hiện tốt

độc

lập động

và tính chủ động đƣợc tính chủ tính chủ động

sáng

tạo sáng

tạo nhƣng chƣa có động

trong việc trong

việc sự

xử lý các lựa

chọn trong việc lựa tạo trong việc trong việc lựa

vấn

cách chọn PP, cách lựa

đề PP,

thực tiễn

sáng

nhƣng nhƣng chƣa có

thức GQVĐ thức GQVĐ.

tạo chƣa có sự sáng sự chọn

cách GQVĐ

tạo

PP, chọn PP, cách thức thức

nhƣng một

chƣa rõ ràng, rang chƣa hiệu quả.

8.Sự

sáng

GQVĐ cách và

rõ hiệu

quả.

hiểu Có sự hiểu biết Có sự hiểu biết Có sự hiểu biết

68

Mức độ

Tiêu chí Thành tố

thể hiện

Mức 1

Mức 2

Mức 3

NLVDKT

(Chƣa đạt)

(Đạt)

(Tốt)

biết và tham nhƣng gia luận

chƣa và có tham gia và có tham gia

thảo tham gia/ chƣa thảo

luận

các thảo luận các

các tích cực thảo vấn đề HH liên vấn đề HH liên

vấn đề HH luận các vấn đề quan đến cuộc quan đến cuộc liên

quan HH liên quan sống thực tiễn sống thực tiễn

đến

cuộc đến cuộc sống và bƣớc đầu có và bƣớc đầu có

sống

thực thực

tiễn

và tham gia nghiên tham gia nghiên

tiễn và bƣớc chƣa tham gia cứu khoa học để cứu khoa học để đầu gia cứu

tham nghiên nghiên khoa

cứu giải quyết các giải quyết các học

khoa giải quyết các chƣa tích cực, cách tích cực,

học để giải vấn đề đó. quyết

để vấn đề đó nhƣng vấn đề đó một chƣa nhiệt tình.

nhiệt tình.

các

vấn đề đó.

2.6.2. Thiết kế bảng kiểm quan sát a) Mục tiêu Bảng kiểm quan sát giúp GV có chủ đích các tiêu chí của NLVDKT hóa học thông qua các hoạt động học tập của HS. Từ đó, GV đánh giá đƣợc các kiến thức, kĩ năng và NLVDKT hóa học của HS. Bảng kiểm quan sát phải rõ ràng, cụ thể, khoa học, bám sát vào các tiêu chí của NLVDKT hóa học. b) uy tr nh thiết kế - Bƣớc 1: Xác định đối tƣợng, thời điểm, mục tiêu quan sát.

- Bƣớc 2: Xây dựng các tiêu chí quan sát, mức độ đánh giá cho mỗi tiêu chí.

- Bƣớc 3: Hoàn thiện các tiêu chí và mức độ đánh giá phù hợp.

69

c) Bảng kiểm quan sát Từ mục tiêu và quy trình trên chúng tôi đã thiết kế bảng kiểm quan sát đánh giá NLVDKT của HS dành cho GV. Mẫu của bảng kiểm đƣợc thể hiện ở phụ lục 2.2 2.6.3. Thiết kế phiếu phỏng vấn Phiếu phỏng vấn cho phép điều tra, thăm dò ý kiến đồng loạt nhiều ngƣời, có khi cả hàng ngƣời nên thƣờng đƣợc sử dụng trong các cuộc điều tra xã hội học, trong nghiên cứu khoa học giáo dục..

Mẫu phiếu phỏng vấn dành cho GV đƣợc thể hiện ở phần phụ lục 4.

2.6.4. Thiết kế phiếu đánh giá sản phẩm của HS. a) Mục tiêu.

Phiếu đánh giá sản phẩm của HS dùng để đánh giá HS thông qua các tiêu chí của NLVDKT hóa học.

Phiếu đánh giá sản phẩm của HS gồm các câu hỏi rõ ràng, cụ thể, logic, bám sát vào các tiêu chí của NLVDKT hóa học. b) uy tr nh thiết kế.

- Bƣớc 1: Xác định đối tƣợng, mục tiêu, thời điểm đặt câu hỏi.

- Bƣớc 2: Xác định các tiêu chí và mức độ đánh giá cho mỗi tiêu chí, thiết kế câu hỏi và phƣơng án lựa chọn.

- Bƣớc 3: Sắp xếp và hoàn thiện câu hỏi.

Mẫu phiếu tự đánh giá sản phẩm nghiên cứu của HS đƣợc thể hiện ở phần phụ lục 5.

2.6.5. Thiết kế bài kiểm tra a) Mục tiêu Bài kiểm tra nhằm đánh giá sự phát triển NLVDKT hóa học của HS, giám sát quá trình học tập của HS. Nội dung bài kiểm tra phải bao quát chƣơng trình đã học, đảm bảo tính chính xác, khoa học, bám sát vào các tiêu chí của NLVDKT hóa học để thiết kế bài tập thực tiễn nhằm đánh giá đƣợc năng lực của HS đặc biệt là NLVDKT hóa học của HS.

70

b) uy tr nh thiết kế Bƣớc 1: Xác định mục đích của kiểm tra đánh giá.

Bƣớc 2: Xác định nội dung kiểm tra đánh giá.

Bƣớc 3: Xây dựng ma trận đề kiểm tra.

Bƣớc 4: Xây dựng đề kiểm tra, đáp án.

Vận dụng quy trình thiết kế vào bài kiểm tra 45 phút. Bài kiểm tra 45 phút và đáp án đƣợc thể hiện ở phần phụ lục 6.

2.7. THIẾT KẾ KẾ HOẠCH HOẠT ĐỘNG DẠY HỌC 2.7.1. Kế hoạch dạy học bài 42: Khái niệm về tecpen.

I - Mục tiêu bài học 1. Về kiến thức HS nhận định được: - Khái niệm về tecpen, thành phần cấu tạo của tecpen.

- Nguồn gốc và giá trị của một số tecpen đơn giản để khaithác và sử dụng hợp lí nguồn tecpen.

- Biết vận dụng các kiến thức đã học vào việc nâng cao hiệu quả kinh tế của cây bƣởi.

2. Về kĩ năng.

- Viết CTCT một số tecpen và dẫn xuất oxi của tecpen.

- HS phân biệt đƣợc tecpen với các hiđrocacbon đã học.

3. Thái độ.

- Yêu khoa học, ham muốn và thực hiện vận dụng kiến thức đã học vào thực tiễn.

- Ý thức đƣợc giá trị tecpen có nguồn gốc trong tự nhiên, biết bảo vệ phát triển hợp lí nguồn tài nguyên.

II - Chuẩn bị SGK, tài liệu tham khảo, Tranh hình mô phỏng.

III. Thời gian: 3 tiết trên lớp và 2 tuần làm việc ở nhà.

IV - Tổ chức hoạt động dạy học.

71

Tecpen và dẫn xuất chứa oxi của tecpen thƣờng gặp trong giới thực vật.

Chúng có thể tập trung ở các bộ phận khác nhau nhƣ lá, thân, hoa, quả hoặc rễ các loại thảo mộc. Nhiều tecpen có trong quả, lá và nhựa loài thông, dầu gan cá, cà rốt và cà chua chín, long đỏ trứng hay trong chất diệp lục của cây xanh…Qua bài học này HS sẽ hiểu hơn các nguồn nguyên liệu quí có trong tự nhiên, hƣớng khai thác, sử dụng, phục vụ các nhu cầu của con ngƣời một cách thiết thực.

Hoạt động của GV và

Nội dung

HS I.Thành phần, cấu tạo và dẫn xuất Hoạt động 1: Khởi động

1. Thành phần

GV: nêu một số ví dụ gần Tecpen là tên gọi nhóm hiđrocacbon không no thƣờng g i với đời sống về tecpen có công thức chung là (C5H8)n (n ≥ 2) thƣờng gặp trong tinh dầu thông, sả, trong giới thực vật. quế,

cam,

chanh…kèm

theo công thức phân tử.

Tecpen có nhiều trong tinh dầu thảo mộc nhƣ tinh dầu thông, sả, quế, cam, chanh…

HS: Nhận xét, rút ra khái VD: Trong tinh dầu thông: C10H16: -tecpinen, niệm về tecpen.

-tecpinen, -pinen. Trong tinh dầu cà chua: C40H56: caroten, licopen.

2. Cấu tạo

Hình thành kiến thức - Phân tử tecpen có cấu tạo mạch hở hoặc mạch vòng mới: và có chứa các liên kết đôi C=C Hoạt động 2: GV viết một số công thức cấu tạo của tecpen.

HS nhận xét.

C10H16, oximen

C10H16, limonene

72

Hoạt động của GV và

Nội dung

HS (trong tinh dầu lá húng quế)

(trong tinh dầu chanh, bƣởi)

3. Một vài dẫn xuất chứa oxi của tecpen Hoạt động 3:

a) Loại mạch hở.

GV giới thiệu cho HS một vài dẫn xuất chứa oxi của tecpen.

(có trong tinh dầu hoa hồng)

(có trong tinh dầu sả)

HS nhận xét đặc điểm cấu Các hợp chất này đều có mùi thơm đặc trƣng, là tạo và ứng dụng.

hƣơng liệu quý dùng trong công nghiệp hƣơng liệu và thực phẩm… b) Loại mạch vòng.

Mentol và menton có trong tinh dầu bạc hà đƣợc đƣa vào kẹo bánh, kem đánh răng và dùng để chế thuốc chữa bệnh.

II. Nguồn tecpen thiên nhiên.

Hoạt động 4:

1. Nguồn tecpen thiên nhiên.

Yêu cầu HS tìm hiểu các - Tecpen và dẫn xuất chứa oxi của tecpen thƣờng gặp nguồn tecpen thiên nhiên?

trong giới thực vật. Chúng có thể tập trung ở các bộ

GV: giới thiệu một số phận khác nhƣ lá, thân, hoa, quả hoặc rễ của các loài

73

Hoạt động của GV và

Nội dung

HS tecpen trong giới thực vật, thảo mộc. động vật.

VD: Hoa: hoa hồng (geraniol).

Quả: bƣởi, chanh (limonen).

Rễ (củ): Gừng, nghệ (curcumen).

Tinh dầu Linalool có trong các bộ phận của cây nhƣ lá, hoa, vỏ, gỗ cây.

Tinh dầu.

Oải hƣơng.

Gỗ hồng sắc.

Tràm.

Bộ phận.

Hoa. Gỗ.

Lá.

% linalool.

45 >80 2-5

- Tecpen và dẫn xuất còn có trong cơ thể động vật: retinol (vitamin A,CTPT: C20H29OH) có trong lòng đỏ trứng, dầu gan cá….

2.Khai thác tecpen.

Có nhiều phƣơng pháp dùng để khai thác tecpen Hoạt động 5:

nhƣng phƣơng pháp thƣờng dùng nhất để khai thác

GV giải thích: phƣơng tecpen từ thực vật là dùng chƣng cất với hơi nƣớc để pháp thƣờng dùng để khai lôi cuốn lấy tinh dầu từ các bộ phận chứa nhiều tinh thác tecpen là phƣơng dầu thực vật.

3. Một số cơ sở ứng dụng của tecpen pháp chƣng cất.

GV giới thiệu một số cơ Tecpen và dẫn xuất đƣợc dùng làm hƣơng liệu trong sở sản xuất tinh dầu trong công nghiệp mĩ phẩm(nƣớc hoa, dầu gội, kem đánh nƣớc nhƣ sả, quế…

răng..), trong công nghiệp thực phẩm (bánh kẹo, nƣớc

74

Hoạt động của GV và

Nội dung

HS Hoạt động 6:

giải khát..) và dùng trong sản xuất dƣợc phẩm.

GV giới thiệu một số ứng dụng của tecpen Hoạt động 7: Luyện tập thực hiện dự án “Nâng cao hiệu quả kinh tế của cây bưởi” Tiết 2: Thực hiện các bƣớc từ bƣớc 1 đến bƣớc 3.

Tiết 3 (sau 2 tuần HS làm việc ở nhà): Thực hiện các bƣớc từ bƣớc 4 đến bƣớc 6.

I. ĐVĐ: Cần nâng cao hiệu quả kinh tế cho ngƣời trồng bƣởi.

II. Thực hiện các bƣớc đã nêu ở bƣớc 6 (tổ chức thực hiện kế hoạch).

III. Nhiệm vụ các nhóm cần hoàn thành: 1. Nhóm hóa học: a) Kiến thức lí thuyết: - Thành phần hóa học trong quả bưởi: + Lớp ngoài (đƣợc gọi là flavedo do chứa các hợp chất flavonoid): Rất mỏng, dày khoảng 1mm, có màu xanh hay xanh vàng chứa các túi tinh dầu.

Tinh dầu vỏ bƣởi chứa các thành phần chủ yếu nhƣ: d-limonen, alpha-pinen, linalool, geraniol, citral. Vỏ bƣởi còn chứa nhiều flavonoid nhƣ narigin, hesperidin, diosmin, hesperitin… + Lớp trong (gọi là albedo): Dày khoảng 2- 4cm, có màu trắng, là phầnchủ yếu của vỏ bƣởi. Lớp này chứa nhiều đƣờng, pectin, cellulose, hemicellulose và pentosan. + T p bưởi (trong các múi bƣởi) chứa nhiều đƣờng, nhiều vitamin C, chất xơ và vitamin A. - Phương pháp chế tạo tinh dầu: Có 4 phƣơng pháp chủ yếu để chế tạo tinh dầu là:

75

+ Phương pháp c t k o hơi nước.

Phƣơng pháp này dựa trên sự khuếch tán, thẩm thấu, hòa tan và lôi cuốn theo hơi nƣớc của những hợp chất hữu cơ trong tinh dầu chứa trong các mô khi tiếp xúc với hơi nƣớc ở nhiệt độ cao. Sự khuếch tán sẽ dễ dàng khi tế bào chứa tinh dầu trƣơng phồng do nguyên liệu tiếp xúc với hơi nƣớc bão hòa trong một thời gian nhất định. Trƣờng hợp mô thực vật có chứa sáp, nhựa, acid béo chi phƣơng dây dài thì phải dùng nhiều hơi nƣớc hơn và sự chƣng cất phải đƣợc thực hiện trong một thời gian dài vì những hợp chất này làm giảm áp suất hơi chung của hệ thống và làm cho sự khuếch tán trở nên khó khăn. + Phương pháp chiết xu t bằng dung môi.

Phƣơng pháp này có nhiều ƣu điểm vì tiến hành ở nhiệt độ phòng, nên thành phần hóa học của tinh dầu ít bị thay đổi.

Phƣơng pháp này không những đƣợc áp dụng để ly trích cô kết (concrete) từ hoa mà còn dùng để tận trích khi các phƣơng pháp khác không ly trích hết hoặc dùng để ly trích các loại nhựa dầu (oleoresin) gia vị. + Phương pháp ướp.

Phƣơng pháp ƣớp là liệu pháp nhiều năm nhất của việc sản xuất và chế biến tinh dầu, đƣợc dùng qua hàng vạn năm. Để tạo nên một tinh dầu tự nhiên dƣợc thảo đối với chất lƣợng tốt nhất, nhiều loại hoa nhƣ hoa hồng, hoa cam, hoa lài, đƣợc trải ra ở trên những cái khay phủ một lớp dầu loãng. Các bƣớc mà dầu trở nên bão hòa đối với hƣơng vị đƣợc gọi là “liệu pháp phân tách hƣơng liệu”, cùng với chỉ sau nhiều tháng liên tiếp bổ sung thì quy trình này mới đƣợc ảnh hƣởng bằng cách sử dụng 1 dung môi để phân tách những hợp chất có hƣơng thơm. Các bƣớc này phải rất công phu, tỉ mỉ chi tiết & yêu cầu trong khoảng thời gian dài + Phương pháp p Phƣơng pháp này chỉ sử dụng để pha chế tinh dầu vỏ quả các loài Citrus vì những nguyên nhân sau:

76

- Cần phải biết tinh dầu vỏ cam, chanh hầu nhƣ dùng trong kỹ nghệ sản xuất đồ uống bởi thế cần phải có mùi giống hệt nhƣ mùi nguồn gốc tự nhiên, mà tinh dầu pha chế bằng liệu pháp cất không có đƣợc đề xuất kiến nghị này.

- Ở trong vỏ cam, chanh, tinh dầu nằm ở trong túi tiết ở lớp vỏ ngoài, chỉ việc tác động 1 lực cơ học là có khả năng bùng phát ra. Vì thế phƣơng pháp ép rất phù hợp.

- Những túi tiết tinh dầu tự nhiên trong vỏ những loài Citrus đƣợc bao quanh bởi những màng pectin. Càng tăng nhiệt màng càng làm đông cứng lại. Nếu nhƣ muốn điều chế tinh dầu với những phƣơng pháp cất, đầu tiên phải phá tan màng này. Nên áp dụng những tác nhân sau: Enzym dịch ép có chứa nhiều pectin, sau thời điểm ép phải lọc, li tâm cùng với bảo quản giữ gìn tinh dầu ở nhiệt độ thấp; Cơ học chia nhỏ dƣợc liệu; Hoá học dung dịch acid hydrocloric hay acid oxalic loãng. b) Thực hành: Chƣng cất tinh dầu bƣởi từ vỏ quả bƣởi bằng chƣng cất lôi cuốn hơi nƣớc.

Quy trình chƣng cất lôi cuốn tinh dầu bƣởi từ vỏ quả bƣởi: Rửa sạch quả bƣởi, để khô rồi lạc lấy lớp ngoài của vỏ bƣởi. Cắt nhỏ sơ bộ, sau đó cho vào máy xay. Xay nhỏ vừa phải, không cần xay nhuyễn. Chodung dịch NaCl khoảng 10

vào nguyên liệu đã xay nhỏ rồi chuyển vào thùng chứa nguyên

liệu của thiết bị chƣng cất lôi cuốn hơi nƣớc, đậy kín, ngâm khoảng 30 phút.

Tiến hành chƣng cất hỗn hợp nguyên liệu đã xử lý. Hỗn hợp hơi nƣớc và tinh dầu thoát ra đƣợc đi vào ống sinh hàn của thiết bị chƣng cất, rồi chảy xuống bộ phận ngƣng tụ. Để cho hỗn hợp thu đƣợc tách hoàn toàn thành lớp. Lớp tinh dầu nhẹ hơn nƣớc nổi ở trên. Dùng phễu chiết chiết lấy tinh dầu.

- Thực hành: GV hƣớng dẫn nhóm HS thực hành chƣng cất tinh dầu bƣởi từ vỏ quả bƣởi trong phòng thí nghiệm với các dụng cụ đã có sẵn trong phòng thí nghiệm. Yêu cầu HS chuẩn bị nguyên liệu theo hƣớng dẫn để tiến hành chƣng cất.

77

2. Nhóm sinh học: a) Kiến thức lí thuyết: - Giới thiệu chung về cây bƣởi: + Cây cam quýt nói chung, cây bƣởi nói riêng có lịch sử phát triển lâu đời.

Có nhiều báo cáo đề cập đến nguồn gốc của cam quýt, phần lớn đều nhất trí rằng cam quýt có nguồn gốc ở miền Nam châu Á, trải dài từ Ấn Độ qua Himalaya Trung Quốc xuống vùng quần đảo Philippin, Malaysia, miền Nam Indonecia hoặc kéo đến lục địa Úc. Hiện nay các giống bƣởi phần lớn thuộc dạng hạt đơn phôi đƣợc trồng chủ yếu ở các nƣớc nhiệt đới nhƣ Thái Lan, Malaysia, Việt Nam, Trung Quốc.. + Bƣởi là một loại quả thuộc chi Cam chanh, thƣờng có màu xanh lục nhạt cho tới vàng khi chín, có múi dày, tép xốp, có vị ngọt hoặc chua ngọt tùy loại. Theo các nghiên cứu và công bố thì bƣởi có thành phần lớp ngoài chiêm 18 , lớp trong chiếm 25 , tép bƣởi chiếm 57 . Hàm lƣợng tinh dầu chiếm từ 0,8 – 1,4

lớp

ngoài (tùy giống bƣởi và thời gian thu hoạch). + Việt Nam có rất nhiều giống bƣởi nổi tiếng nhƣ bƣởi Đoan Hùng, bƣởi Phúc Trạch, bƣở Năm Roi, bƣởi Diễn. + Theo thống kê năm 2015 tổng diện tích trồng bƣởi trên cả nƣớc là 51,700 ha. Sản lƣợng là 471,4 ngàn tấn (Theo tin nghề nông ngày 27/3/2018).

- Chọn giống: nƣớc ta có nhiều giống bƣởi ngon, đạt năng suất cao nhƣ bƣởi Da Xanh, bƣởi Đoan Hùng, bƣởi Diễn…chọn giống tốt phù hợp với thổ nhƣỡng.

78

bƣởi, lai tạo, chọn đất, trồng trọt, chăm bón, thụ phấn, các loại sâu bệnh và cách phòng trừ……Để tạo giống tốt có thể tiến hành lai ghép (ghép cành, ghép mắt).

- Đất: cải tạo địa hình tƣơng đối bằng phẳng, hơi cao ở giữa để thoat nƣớc nhanh. Cần phân tích chất đất để có chế độ bón phân phù hợp, cân đối. Nơi nào đất tr ng, thấp, thƣờng bị ngập úng vào mùa mƣa thì đắp mô cao lên 20 - 30cm so với mực nƣớc mƣa và triều cƣờng. Nơi nào đất cao thì đào hố. Hố trồng đào tròn hoặc vuông 1,2m x 1,2m, sâu 30cm. Đào sâu quá gặp tầng sinh phèn, cây bƣởi khó sống.

Mỗi hố trồng rải 5 – 6 kg vôi bột, 2 bao phân chuồng đã hoại trộn thêm tro trấu, xơ dừa, rơm rạ mục và phủ lên một lớp đất mỏng trƣớc khi trồng.

- Mô trồng và cách trồng cây. + Làm mô đất: Dùng đất mặt ruộng phơi khô. Mặt mô cần làm với chiều cao là 50cm, đƣờng kính 80cm. Trƣớc thời gian trồng khoảng 3 tuần cần đắp mô trƣớc, dùng đất mặt ruộng phơi khô trộn với 200g vôi và 10kg phân hữu cơ hoai mục + Trồng cây: Đào lỗ ở vị trí chính giữa mô trồng, rắc vào lỗ 150g phân DAP rồi sau đó phủ lên trên phân DAP một lớp đất ruộng mỏng -> Cắt bầu cây -> đặt cây vào lỗ giữa mô sao cho mặt bầu cây cao hơn mặt mô khoảng 3cm -> dùng tay lấp đất và ấn nhẹ quanh bầu cây -> tháo bao nilon -> lấp đất vào mặt bầu cây -> tƣới nƣớc cho cây -> cắm cọc để giữ cây.

Lƣu ý: Khi mắt ghép phải để thuận theo chiều gió nhằm mục đích tránh cho cây khỏi bị tách chồi. Cần đặt cây nghiêng khoảng 45 độ để thuận tiện cho sự phát triển của cây.

- Tỉa lá, tỉa cành. + Với những lá bƣởi già yếu, bị sâu bệnh cần nhanh chóng loại bỏ khỏi cây để tránh sâu bệnh lây lan ảnh hƣởng đến năng suất của cây. + Với những cành quanh gốc cây cần thực hiện cắt bỏ những cành già, nhỏ, yếu để giúp cây hấp thụ đƣợc nhiều ánh sáng. + Sau khi thu hoạch quả cần cắt những cành đã có trái vụ trƣớc, những cành sâu bệnh, những cành có thể không đậu quả, những cành đang chồng chéo lên nhau, những cành vƣợt nhằm hạn chế năng lƣợng dinh dƣỡng tiêu hao để nuôi những

79

cành này c ng nhƣ hạn chế đƣợc sâu bệnh hại. + Cứ 2 tháng một lần cần quét quanh gốc cây một lớp vôi mỏng nhằm hạn chế tình trạng sâu bệnh hại thân cây, nếu không quét lớp vôi này chúng dễ đẻ trứng vào vỏ cây. Ảnh hƣởng đến năng suất và chất lƣợng cây trồng.

- Tạo tán cho bƣởi Cần chú ý quan sát ở gần vị trí mắt ghép chọn ra ba mầm khỏe nhất, lớn nhất và thẳng mọc ra từ thân chính (cành cấp 1) dùng que tre cắm xuống đất nhằm mục đích giữ cành và cần tạo góc 40 độ. Những mầm còn lại cần cắt bỏ. Từ cành mọc ra từ thân chính này sẽ mọc ra các cành mới (cành cấp 2), mỗi cành này chỉ để lại 2 cành cách thân chính 25cm. Cành này với cành mọc ra từ thân chính hợp với nhau thành một góc 35 độ. Từ các cành cấp 2 cây sẽ mọc thêm những cành mới (cành cấp 3) có thể để lại nhiều cnahf cấp 3 này, tuy nhiên những cành yếu và mọc quá dày nhau thì cần cắt bỏ để cây có những bộ tán cân đối.

- Kích thích cho bƣởi ra hoa, đậu nhiều quả Thực hiện kích thích cho cây ra hoa đậu quả vào khoảng thời gian từ 7 tháng đến 8 tháng trƣớc ngày thu hoạch quả. Cách làm nhƣ sau: Bƣớc 1: Hạn chế tƣới nƣớc cho cây.

Bƣớc 2: Cắt bỏ các lá nhỏ bé, già yếu, các chồi vƣợt, cành già, cành nhỏ đã mọc trong các tán cây.

Bƣớc 3: Khi cây bắt đầu ra hoa cần tƣới nƣớc liên tục trong vòng 2 ngày liền Bƣớc 4: Khi Bƣởi ra quả bằng chén trà nhỏ cần cung cấp thêm phân NPK. Mỗi cây bón khoảng 1kg/cây giúp quả nhanh lớn và không bị rụng.

- Tƣới nƣớc:Bƣởi rất cần nƣớc cho sự sinh trƣởng và phát triển, cần phải tƣới nƣớc thƣờng xuyên cho cây nhất là khi cây đang vào giai đoạn đơm hoa, kết quả.

Vào mùa mƣa, với các tháng mƣa nhiều dễ ngập úng cần tháo nƣớc nhanh cho cây để tránh ngập úng, thối rễ làm chết cây.

- Bón phân: Cần bón phân cho cây để giúp cây có nhiều chất dinh dƣỡng cần thiết: Đạm giúp cây nhanh lớn, nhiều chồi. Lân giúp cây nhanh nẩy chồi, đẻ nhánh c ng nhƣ giúp cây nhanh ra hoa, ra quả, tăng sức đề kháng cho cây. Kali có tác

80

dụng làm cây cứng rắn, quả đỡ bị rụng.

Khi cây trong 3 năm đầu cần tƣới phân cho cây với liều lƣợng: Urea 20g + 10 lít nƣớc. Tƣới định kỳ cho cây 1,5 tháng một lần. Khi bƣởi đã ra quả ổn định cần bón thƣờng xuyên vào các thời kì sau: Trƣớc khi cây ra hoa khoảng 4 tuần cần bón 25% N : 50%P : 25%K. Khi cây ra quả cần bón 25%N : 25%K. Sau khi cây ra quả cần bón 25 N : 25 P : 25 K. Trƣớc khi thu hoặc một tháng cần bón 25%K. Sau khi thu hoạch bƣởi cần bón 25%N : 25%P + 20 kg hữu cơ + 0,7kg Ca(NO3)2 mỗi cây một năm.

- Phòng trừ sâu bệnh: Cây bƣởi có khá nhiều các loại sâu bệnh hại nhƣ: Sâu vẽ bùa; sâu đục thân, đục cành;

nhện đỏ, nhện trắng; thối gốc, chảy

nhựa..........Dƣới đây là biểu hiện bệnh và cách diệt trừ. + Sâu vẽ bùa: Khi thấy hiện tƣợng xuất hiện những đƣờng ngoằn nghèo trên lá cây đây chính là dấu hiệu nhận biết cây đang có sâu vẽ bùa. Phƣơng pháp phòng trừ là tỉa lá, cành bị bệnh kết hợp với phun thuốc Bảo Vệ Thực Vật Phosphomidon mua ở các cửa hàng cây giống ngay từ khi cây ra lộc non. Nếu chỉ trồng ít cây Bƣởi có thể dùng các bã, gạch cua ném lên cây để dẫn dụ kiến vàng lên cây diệt trừ sâu non vẽ bùa. + Sâu đục thân, đục cành: Dấu hiệu nhận biết sâu đục thân đục cành có trên cây Bƣởi là thân, cành bị rỗng và thấy xuất hiện mủ vàng, đùn các mẩn gỗ li ti trên thân cây. Phòng trừ sâu đục thân, đục cành bằng cách phun thuốc trừ sâu vào lỗ cây bị đục đồng thời cắt bỏ cành bị sâu hại. + Bọ xít, rệp, nhện đỏ, nhện trắng: Diệt bọ xít, rệp bằng cách phun thuốc Bi58 0,05-0,1% cho cây. Đối với nhện đỏ nhện trắng cần sử dụng các thuốc đặc trị nhện để phu cho cây. + Bệnh thối gốc, chảy mủ cây. Biện pháp phòng để bệnh thối ốc và chảy mủ cây không sảy ra là: Tuyệt đối không để cây bị ngập nƣớc trong thời gian dài, Dùng các loại thuốc đặc trị riêng mua ở cửa hàng thuốc Bảo Vệ Thực Vật… b) Thực hành: GV dẫn HS đến vƣờn bƣởi tham quan và tìm hiểu kĩ thuật trồng bƣởi cơ bản. HS mang theo máy ảnh, giấy bút để chụp ảnh và ghi chép thông tin.

81

3. Nhóm an toàn thực phẩm: a) Kiến thức lí thuyết: Phòng dịch bệnh, chọn và sử dụng thuốc trừ sâu; các chất bảo vệ thực vật và bảo quản hoa quả sau thu hoạch, cách phun thuốc, xử lí quả, nông sản sạch…

- Một số biện pháp phòng trừ sâu bệnh: + Không trồng cây con đã bị nhiễm bệnh. + Thiết kế liếp trồng hình mai rùa, cao ráo thoát nƣớc tốt trong mùa mƣa để hạn chế ẩm độ trong vƣờn. + Không nên trồng bƣởi quá dầy, để vƣờn luôn đƣợc thông thoáng. + Bón phân cân đối giữa đạm, lân và kali, nên bón thêm phân hữu cơ đã hoai mục để tăng cƣờng sức chống đỡ bệnh cho cây. Khi cây đã bị bệnh nên bón thêm phân kali. + Thƣờng xuyên vệ sinh vƣờn bƣởi bằng cách cắt bỏ và thu gom những cành lá trái đã bị bệnh còn ở trên cây (hoặc đã rụng xuống đất) đem tiêu hủy. Nếu làm tốt biện pháp này sẽ có hiệu qủa phòng ngừa rất cao. + Áp dụng những biện pháp thích hợp để phòng trị sâu vẽ bùa, vì vi khuẩn gây bệnh thƣờng xâm nhập vào lá thông qua các vết cắn phá của lọai sâu này (chú ý các đợt cây ra đọt, lá non). + Khi cây đã bị bệnh tránh tƣới nƣớc theo kiểu phun mƣa để hạn chế bệnh lây lan từ tầng trên xuống tầng dƣới của cây. + Cắt và tiêu hủy những cành, lá, trái bị bệnh, vệ sinh nghiêm nhặt kể cả quần áo nông dân làm vƣờn. + Hạn chế tối đa việc làm sây sát lá và trái, đặc biệt là phòng trị sâu vẽ bùa. + Phun các loại thuốc nhƣ: Kasuran, Funguran, Bordeaux, Coc… + Ở những vƣờn thƣờng bị bệnh gây hại cần dùng một trong những lọai thuốc nhƣ: Copper- B 75WP, Copper- zinc 85WP, Tilt super 300EC, Champion 77WP, Vidoc 80BTN, Starner 20WP, COC 85WP, Kocide 61,4DF, Kasuran 47WP, vôi (clorin 0,3- 0,5

) … để phun xịt vào lúc cây đang phát triển lá non. Đến khi

cây đậu trái thì định kỳ 2 tuần phun một lần cho đến khi trái già chín. Với những

82

vƣờn đang bị hại nhiều có thể dùng một trong vài lọai thuốc nhƣ: Kasuran 47WP, Kasumin 2L…để phun trị bệnh. Liều lƣợng và cách sử dụng thuốc các bạn có thể đọc hƣớng dẫn có in trên vỏ bao bì.

- Một số phƣơng pháp bảo quản bƣởi sau thu hoạch: Các giống bƣởi ngon thƣờng thu hoạch rộ trong thời gian ngắn. Để có quả bƣởi dự trữ nhiều ngày dùng làm đồ thờ cúng, tế lễ hay món ăn tráng miệng hàng ngày, bà con nông dân nên lƣu ý một số kinh nghiệm bảo quản quả bƣởi tƣơi ngon và để đƣợc lâu nhƣ sau: Trƣớc hết, chọn những quả bƣởi có hình dáng đẹp, không sâu, bệnh, đủ độ chín sinh lý. Dùng dao hay kéo sắc cắt cuống quả dài 0,5cm, lấy vôi tôi chấm vào vết cắt có tác dụng khử trùng, chống thối.

Bảo quản quả bƣởi làm đồ thờ, tế lễ: Yêu cầu mã quả bƣởi phải giữ đƣợc đẹp, bảo quản lƣợng quả ít dùng thùng cát tông hay thùng phuy 200lít, cho một lớp cát khô, nhỏ dày 10- 15cm, xếp 1 lớp quả bƣởi lên trên, cứ một lớp cát dày 5- 7cm lại xếp một lớp bƣởi cho đến khi đầy thùng, lớp cát trên cùng dày 20cm. Nếu bảo quản lƣợng quả bƣởi nhiều nên kè gạch ở một góc nhà hay gian nhà nơi khô ráo, sau đó cho 1 lớp cát lại xếp 1 lớp quả bƣởi, các bƣớc làm nhƣ giới thiệu ở phần trên. Cách này quả bƣởi có thể giữ tƣơi lâu đƣợc 1,5- 2 tháng sau thu hoạch.

Bảo quản quả bƣởi dùng để ăn dần, cách này đơn giản, chỉ cần làm giàn bằng tre hay gỗ nhiều tầng, mỗi tầng cách nhau 25- 30cm, xếp quả bƣởi vào kín từng tầng, để giàn bảo quản nơi khô ráo, tránh ánh nắng trực tiếp. Cách này bảo quản bƣởi Đoan Hùng, bƣởi Diễn tới 3- 4 tháng sau thu hoạch, tuy vỏ ngoài quả bƣởi đã héo nhăn nheo nhƣng lõi bƣởi vẫn mọng nƣớc, tôm không nát, ăn ngọt đậm đà hơn lúc mới thu hoạch, giá bán lại tăng gấp 1,5- 2 lần lúc thu hoạch b) Thực hành: GV dẫn HS đến tham quan và tìm hiểu quá trình phòng trừ sâu bệnh hại cây và cách bảo quản bƣởi khi đã thu hoạch. HS chủ động hỏi trực tiếp ngƣời trồng khi có thắc mắc muốn đƣợc giải đáp.

4. Nhóm công nghệ thực phẩm: a) Kiến thức lí thuyết: Công nghệ chế biến bƣởi, các sản phẩm từ bƣởi (nƣớc ép, pectin, tinh dầu vỏ bƣởi, tinh dầu hoa bƣởi, chè bƣởi…)…

83

b) Thực hành: GV cùng HS thực hành nấu chè bƣởi.

GV hƣớng dẫn HS tìm hiểu quy trình nấu chè bƣởi theo các bƣớc sau đây: Bước 1: Chọn mua loại bƣởi ngon, gọt bỏ phần vỏ xanh. Cần gọt hoàn toàn hết phần xanh (vì nếu còn, chè sẽ đắng), c ng không lấy sát phần vỏ phía ngoài, dễ bị xơ.

Ngâm vỏ vừa gọt với nƣớc muối lần 1 trong ít nhất 2 tiếng, để qua đêm thì càng tốt. Khi ngâm, bóp khoảng 10 lần cho nƣớc muối thấm vào cùi bƣởi, sau đó bóp xả sạch với nƣớc sạch.

Ngâm khoảng 2-3 lần nhƣ vậy. Những lần sau chỉ cần từ 30-40 phút, lặp lại bóp xả nƣớc sạch đến khi nào cắn thử thấy không còn he, đắng là đạt yêu cầu.

Lần xả nƣớc cuối cùng, các bạn không nên bóp quá kiệt nƣớc, cùi bƣởi sẽ khô, ăn không ngon Bước 2: Đem thái nhỏ, cho ít đƣờng vào bóp đều, để đƣờng thấm trong vòng 1 tiếng. Bạn có thể thái nhỏ trƣớc rồi mới đem ngâm muối c ng đƣợc.

Bước 3: Sên cùi bƣởi trên bếp. Khi sên, thỉnh thoảng cho vào ít nƣớc để cùi bƣởi luôn mọng, khi thấy cùi bƣởi trong là đƣợc.

Bước 4: Khi cùi bƣởi vừa sên xong, đang còn nóng, bạn đổ bột năng vào để áo cùi bƣởi. Quan trọng nhất là phải đổ bột lúc cùi bƣởi còn nóng, bƣởi mới giòn.

Sau đó, bạn nấu nƣớc sôi rồi cho cùi bƣởi vào luộc. Khi cùi bƣởi nổi lên trên thì vớt ra bỏ vào nƣớc lạnh xả, rồi vớt để trên rổ cho ráo nƣớc.

Bước 5: Các bạn ngâm đậu xanh trong 2 giờ cho đậu nở, cho thêm một ít muối vào nƣớc ngâm cho đậm đà.

Sau đó đem đậu xanh hấp chín, hoặc dùng lò vi sóng khoảng 10 phút (các bạn nhớ đổ ít nƣớc lên đậu).

Khi đậu chín mềm (đừng làm tơi rã quá, không ngon), bạn cho vào nồi nƣớc luộc cùi bƣởi ban đầu, nêm đƣờng cho vừa ăn. Hòa tan bột năng vào 1 chén nƣớc nhỏ, đổ chung vào, khuấy đều đến kho đạt đƣợc độ sánh vừa ý. Món chè này phải thật đặc sánh. Đậu xanh nguội, bạn trộn cùi bƣởi vào.

84

Bước 6: Bạn nấu thêm nƣớc cốt dừa, để dùng chung với chè bƣởi. Có thể cho thêm ít tinh dầu bƣởi lên chén chè, khi ăn sẽ thơm dịu mùi bƣởi, cùi bƣởi giòn ngọt, nƣớc dừa sánh béo.

2.7.2. Kế hoạch dạy học bài 41: Ankađien I. Mục tiêu 1. Kiến thức: HS biết: - Đặc điểm cấu trúc của hệ liên kết đôi liên hợp.

- Phƣơng pháp điều chế và ứng dụng của butađien và isopren.

- Biết đƣợc nƣớc ta có nhiều nguồn tài nguyên thiên nhiên phong phú, trong đó có cây cao su. Từ đó có biện pháp phát triển và chế biến cao su.

2. Về kĩ năng - Viết đƣợc phản ứng cộng, phản ứng trùng hợp của butađien và isoprene.

3. Thái độ - Yêu tổ quốc, yêu khoa học, có hứng thú và lòng say mê học tập.

II. Chuẩn bị: Mô hình phân tử but- 1,3- đien.

III. Thời gian: 3 tiết trên lớp và 2 tuần làm việc ở nhà.

IV. Tổ chức hoạt động dạy học.

Cao su là một loại tài nguyên thiên nhiên đem lại lợi ích rất lớn cho đất nƣớc.

Bài học này giúp các em tìm hiểu đƣợc những kiến thức về loài cây này. Ngoài ra, các em còn đƣợc tìm hiểu một loại hiđrocacbon không no là một nguyên liệu để điều chế cao su tổng hợp, đó là ankađien.

Hoạt động của GV và HS Hoạt động 1: Khởi động HS viết CTCT một số ankađien

Nội dung I. Phân loại Hiđrocacbon mà trong phân tử có 2 liên kết

theo CTPT dƣới sự hƣớng dẫn đôi C=C gọi là đien, có 3 liên kết đôi C=C là của GV. Từ đó rút ra đƣợc: Khái niệm hợp chất đien.

trien. Chúng gọi chung là polime. Đien mạch hở không vòng có CT chung là

85

Hoạt động của GV và HS

Nội dung

CTTQ của đien.

CnH2n+2 (n≥3), đƣợc gọi là ankađien.

Phân loại đien.

Hai kiên kết đôi trong phân tử đien có thể liền

Danh pháp đien.

nhau, có thể cách nhau một liên kết đơn hoặc cách nhau nhiều liên kết đơn. Đien mà hai liên kết đôi ở cách nhau một liên kết đơn gọi là đien liên hợp.

Hai đien: buta- 1,3- đien và 2- metylbuta- 1,3-

Hình thành kiến thức mới:

đien (isoprene) là hai đien đặc biệt quan trọng.

Hoạt động 2:

II. Cấu trúc phân tử và phản ứng của

GV: cho HS quan sát mô hình butađien và isopren. phân tử của butađien.

1. C u tr c phân tử butađien.

HS: nghiên cứu mô hình phân tử

Bốn nguyên tử C đều ở trạng thái lai hóa sp2

của butađien để rút ra nhận xétvề:

4 nguyên tử C và 6 nguyên tử H đều cùng nằm

- Trạngtháilaihoácủacácnguyên tử C?

trên một mặt phẳng. Ở mỗi một nguyên tử C còn 1 obitan p có trục

- Các nguyên tử có nằm trên song song với nhau (vuông góc với mặt phẳng một mặt phẳngkhông?

- Liên kết đôi kiểu gì?

phân tử). chúng không những xen phủ với nhau từng đôi một để tạo 2 liên kết π riêng rẽ mà còn xen phủ liên tiếp với nhau tạo thành liên kết π liên hợp chung cho toàn phân tử.  phản ứng hóa học của butađien có đặc điểm khác với anken và khác với ankađien không liên hợp.

Hoạt động 3: Trên cơ sở phân tích cấu tạo

2. Phản ứng buta- 1,3- đien và isopren. a) Cộng H2

phân tử của buta- 1,3- đien và CH2=CH- CH=CH2 + 2H2 CH3- CH2- CH2CH3

86

Hoạt động của GV và HS

Nội dung

isopren, GV yêu cầu HS viết các b) Cộng halogen và hiđro halogenua phƣơng trình của chúng với H2, X2, HX. GV cho biết tỉ lệ sảnphẩm cộng 1,2 và 1,4.

- Phản ứng cộng HX tuân theo Nhận xét: ở nhiệt độ thấp thƣờng ƣu tiên tạo

maccopnhicop.

HS viết phƣơng trình phản ứng thành sản phẩm cộng 1,2; nhiệt độ cao sẽ ƣu tiên và đƣa ra nhận xét.

cho sản phẩm cộng 1,4 c) Phản ứng trùng hợp.

Khi có nhiệt độ, áp suất thích hợp, có mặt của

Hoạt động 4:

chất xúc tác thƣờng trùng hợp chủ yếu theo kiểu

GV hƣớng dẫn HS viết phƣơng 1,4 tạo thành các polime mà mỗi mắt xích có trình phản ứng trùng hợp.

chứa 1 liên kết đôi ở giữa.

HS đƣa ra nhận xét.

nCH2=CH- CH=CH2(- CH2- CH=CH- CH2- )n

Polibutađien và poliisopren đều có tính đàn hồi cao nên dùng để điều chế cao su tổng hợp. Loại cao su này có tính chất gần giống với cao su thiên nhiên.

3.

Hoạt động 5:

iều chế và ứng dụng của butađien và

isopren.

GV nêu phƣơng pháp điều chế Trong công nghiệp butađien và isopren đƣợc butađien và isopren trong công điều chế bằng cách tách H2 từ ankan tƣơng ứng nghiệp gợi ý cho HS viết Butađien và isopren là những monome rất quan phƣơng trình phản ứng.

trọng. Khi trùng hợp hoặc đồng trùng hợp sẽ tạo

Yêu cầu HS viết thêm phƣơng ra các polime có tính đàn hồi cao nhƣ cao su trình

điều

chế

butađien

từ thiên nhiên, lại có tính bền nhiệt hoặc chịu dầu

87

Hoạt động của GV và HS

Nội dung

C2H5OH.

mỡ nên đáp ứng đƣợc nhu cầu đa dạng của kĩ

HS tìm hiểu SGK rút ra nhận

thuật.

xét về ứng dụng quan trọng của III. Cao su butađien và isopren dùng làm

1. Khái niệm: Cao su là loại vật liệu polime có

nguyên liệu sản xuất cao su.

tính đàn hồi.

2. Phân loại

Hoạt động 6:

Có hai loại là cao su thiên nhiên và cao su tổng

GV yêu cầu HS tìm hiểu về cao hợp. su? Phân loại?

a)Cao su thiên nhiên: đƣợc lấy trực tiếp ở mủ

HS rút ra khái niệm.

cây cao su.

Khi đun nóng cao su thiên nhiên tới 250 – 300oC thu đƣợc isoprene (C5H8)

Hoạt động 7:

- Tính chất: có tính đàn hồi, không dẫn nhiệt và

GV yêu cầu HS tìm hiểu về tính

điện, không thấm khí và nƣớc, không tan trong

chất, ứng dụng của cao su thiên

nƣớc, etanol, axeton…nhƣng tan trong xăng,

nhiên?

benzen.

HS tìm hiểu và trả lời câu hỏi.

- Ứng dụng: Vật liệu đàn hồi này đƣợc sử dụng phổ biến và rộng rãi trong ngành công nghiệp sản xuất lốp các phƣơng tiện giao thông, dây thun đến sản xuất đệm, các loại gối… b) Cao su tổng hợp: là loại vật liệu polime tƣơng tự cao su thiên nhiên, thƣờng đƣợc điều chế từ các ankađien bằng phản ứng trùng hợp.

- Có nhiều loại cao su tổng hợp, trong đó có thông dụng là cao su buna gồm cao su buna- S

Hoạt động 8:

và cao su buna- N. Cao su buna – S có tính đàn

GV yêu cầu HS tìm hiểu về tính hồi cao, cao su buna – N có tính chống dầu khá

88

Hoạt động của GV và HS

Nội dung

chất và ứng dụng của cao su tổng cao. hợp?

HS tìm hiểu và trả lời câu hỏi.

Hoạt động 9: Luyện tập thực hiện dự án «Cao su – nguồn vàng trắng » Tiết 2: Thực hiện các bƣớc từ bƣớc 1 đến bƣớc 3.

Tiết 3 (sau 2 tuần HS làm việc ở nhà): Hoàn thành các bƣớc từ bƣớc 4 đến bƣớc 6.

I. Đặt vấn đề : Cây cao su là loại cây rất phổ biến ở địa phƣơng và đang đem lại nguồn lợi rất lớn cho đất nƣớc, c ng nhƣ làm thay đổi cuộc sống ngƣời dân. Đồng thời, thành phần mủ cao su có chứa polime của isopren - một hidrocacbon không no có trong chƣơng trình học. Dựa trên những nghiên cứu hóa học nhƣ lƣu hóa, các chất độn…đã giúp cho cao su thiên nhiên có những đặc tính tốt và đƣợc ứng dụng nhiều nhƣ ngày nay. Nhờ sự tìm hiều về thành phần hóa học của cao su thiên nhiên, ngƣời ta đã tổng hợp nên những loại cao su tổng hợp với những tính chất mà trƣớc kia chƣa biết đến. Cao su có nhiều đặc tính mà nhờ đó nó trở nên không thể thiếu trong cuộc sống. Tìm hiểu về cây cao su giúp các em có thêm những kiến thức thực tế về loài cây của địa phƣơng. Bên cạnh đó thấy đƣợc mối liên hệ giữa kiến thức và đời sống, hiểu đƣợc ý nghĩa của hóa học đối với cuộc sống II. Nhiệm vụ của dự án - Tìm hiểu lịch sử phát triển cao su, kĩ thuật trồng, chăm sóc, khai thác mủ cao su, vai trò của cây cao su đối với nền kinh tế và cuộc sống ngƣời dân.

- Tìm hiểu cấu tạo hóa học của cao su và phƣơng pháp hóa học sản xuất một vài loại cao su tổng hợp thông dụng.

- Tìm hiểu những ảnh hƣởng đến môi trƣờng từ việc khai thác và chế biến mủ cao su. Nêu giải pháp khắc phục.

89

II. Yêu cầu : Mỗi nhóm có 3- 5 phút trình bày lí do chọn đề tài, video giới thiệu về nhóm và các hoạt động của nhóm trong suốt quá trình xây dựng Webquest.

Các nhóm báo cáo sản phẩm trong khoảng từ 15- 20 phút (trình chiếu powerpoint, sử dụng sơ đồ tƣ duy, sản phẩm cụ thể, video clip….)

Trong thời gian 10 phút, các nhóm trả lời các câu hỏi do các nhóm khác và GV chất vấn.

IV. Nhiệm vụ các nhóm cần hoàn thành 1. Nhóm hóa học: a) Kiến thức lí thuyết: - Cao su thiên nhiên là polyisoprenpolime của isopren (CH2=C(CH3)CH=CH2) thuộc loại hợp chất ankadien liên hợp. Mạch đại phân tử của cao su thiên nhiên đƣợc hình thành từ các mắt xích isopren đồng phân cis, liên kết với nhau ở vị trí 1,4.

- Quá trình lƣu hóa cao su: Quá trình diễn ra khi đun nóng cao su với lƣu huỳnh gọi là quá trình lƣu hóa. Trong quá trình lƣu hóa, các nguyên tử lƣu huỳnh thâm nhập vào trong cao su và nối các phân tử cao su với nhau (những phân tử bình thƣờng liên kết với nhau một cách lỏng lẻo và dễ bị mềm ra khi nóng).

Sơ đồ lưu hóa cao su - Cao su tổng hợp: Hiện nay, cao su tổng hợp đã đƣợc sản xuất với những số lƣợng khổng lồ ở nhiều nƣớc. Những loại cao su này có những tính chất mà trƣớc kia không thể nào tƣởng tƣợng ra đƣợc nhƣ chịu nhiệt độ đến 300 0C, đặc

90

biệt bền vững... b) Thực hành: Tìm một số mẫu vật về ứng dụng của cao su đối với các ngành nghề trong đời sống hàng ngày. Ví dụ nhƣ : lốp xe, gạch cao su, gối đệm cao su, cao su kỹ thuật…

2. Nhóm sinh học a) Kiến thức lí thuyết: - Đặc điểm thực vật học của cây cao su? + Thân : Thân cây cao su thuộc loại thân gỗ, to,cao. Những cây lâu năm có thể cao tới 20 – 30 m và đƣờng kính thân cây tới 1m. Hình dạng của thân ở cây thực sinh và cây ghép có khác nhau. Phần sát gốc ở cây ghép thì bình thƣờng nhƣng ở cây thực sinh lại có dạng chân voi.

Cấu tạo của thân cây cao su có phần quan trọng là vỏ thân vì đó là bộ phận sinh sản ra nhựa mủ, quyết định năng suất sản lƣợng cao su.

Cấu tạo của vỏ thân bao gồm : biểu bì, nhu mô, tƣợng tầng, gỗ. Trong đó phần nhu mô có chứa rất nhiều ống mủ bao gồm ống mủ sơ cấp và ống mủ thứ cấp. Ống mủ thứ cấp chính là nơi sản sinh và dự trữ mủ.

Trong vỏ sự phân bố của các ống mủ không đều : Lớp vỏ ngoài : Cứng, số lƣợng ống mủ ít hơn, khó cạo, sản lƣợng mủ thấp Lớp vỏ trong : mềm, số lƣợng ống mủ nhiều, sản lƣợng mủ nhiều.

Các ống mủ đề xếp xiên từ dƣới lên theo hƣớng từ trái sang phải (3-5o) + Lá

91

Lá cao su mọc cách có 3 lá chét nhỏ cuống dài có hình bầu dục, đuôi nhọn, mặt nhẵn, gân song song.

Lúc cây non lá có màu tím đỏ sau dần chuyển sang màu xanh nhạt rồi xanh lục và hình thành từng lá rõ rệt. Khi cây lớn trƣởng thành cho thu hoạch mủ thì tầng lá phát triển mạnh hình thành tán rộng. + Hoa, quả, hạt Hoa cao su là hoa đơn tính đồng chu, phát hoa hình chùm mọc ở đầu cành sau giai đoạn thay lá hằng năm; quả hình tròn hơi dẹp, quả có 3 ngăn, mỗi ngăn chứa một hạt, hạt cao su có chứa tỷ lệ dầu khá cao nên thời gian bảo quản hạt trƣớc khi gieo tƣơng đối ngắn.

- Tìm hiểu một số kỹ thuật chăm sóc và khai thác cao su có hiệu quả. + Vấn đề đất đai, nhiệt độ.. Đất canh tác có tầng sâu trên 1,5m không bị úng thủy, không đụng đá kết von, đá bàn, cao trình dƣới 600m so mực nƣớc biển.

Khí hậu có nhiệt độ trung bình hàng năm từ 25-28oC, lƣợng mƣa bình quân hằng năm 1500mm phân bố mƣa từ 5-6 tháng trong năm. + Vấn đề phân bón Cây cao su c ng nhƣ các loại cây trồng khác, cần đƣợc bón phân hợp lý và đầy đủ thì mới bảo đảm sự tăng trƣởng và năng suất. Ngoài bón phân vô cơ hàng năm chúng ta nên bón phân hữu cơ nhất là các loại phân vi sinh để cải tạo đất, nâng cao hàm lƣợng hữu cơ, giúp gia tăng mức độ hấp thụ dinh dƣỡng cho cây + Vấn đề phun thuốc kích thích Thuốc kích thích là loại hóa chất kích thích mủ đƣợc sử dụng có hoạt chất Ethephon và hợp chất kích thích bằng khí Ethylene (Rrimf low), các sản phẩm khác có tên trong danh mục thuốc BVTV do Bộ NN & PTNT ban hành. + Thời vụ áp dụng kích thích mủ: Bôi chất kích thích vào các tháng 5, 6, 7, 10, 11 và 12.

Bôi chất kích thích trƣớc nhát cạo kế tiếp 24 giờ - 48 giờ.

Không bôi khi cây còn ƣớt hoặc lúc trời sắp mƣa.

92

Không đƣợc bôi khi thời tiết khô hạn, mùa rụng lá qua đông. + Phƣơng pháp bôi chất kích thích mủ.

Phƣơng pháp bôi trên vỏ tái sinh (Pa: Panel application): Khuấy đều chất kích thích trƣớc khi sử dụng, dùng cọ hoặc bàn chải bôi một băng rộng 1,0 cm, mỏng đều trên vỏ tái sinh tiếp giáp với miệng cạo.

Phƣơng pháp bôi trên miệng cạo không bóc lớp mủ dây (La: Lace application): Khuấy đều chất kích thích trƣớc khi sử dụng, dùng cọ hoặc bàn chải bôi một lớp mỏng đều ngay trên miệng cạo. Phƣơng pháp này áp dụng cho miệng cạo úp. + Vấn đề về sâu bệnh và cách phòng trừ Một số bệnh thƣờng gặp nhƣ : Bệnh nứt vỏ, bệnh khô miệng cạo, bệnh thối mốc mặt cạo, bệnh loét sọc mặt cạo, bệnh khô ngọn khô cành, bệnh nấm hồng, bệnh rụng lá mùa mƣa.. b) Kiến thức thực hành: GV dẫn HS tham quan vƣờn cao su và quan sát kỹ thuật lấy mủ cây cao su, nếu đƣợc có thể cùng HS thực hành lấy mủ cây cao su.

3. Nhóm lịch sử, văn học a) Kiến thức lí thuyết - Tìm hiểu nguồn gốc của cây cao su ở Việt Nam ?

Cao su có tên khoa học là Hevea Brasiliensis. Cây cao su xuất xứ từ cây rừng hoang dại nhiệt đới, có lá kép, mọc thành chùm tụ tán, cây cao trên 30m. Đây là loài cây thuộc họ thân gỗ, tán lá rộng có nguồn gốc từ Châu Mỹ La tinh.

Cây cao su đƣợc phát hiện năm 1743, trong chuyến du khảo đến những kinh vĩ tuyến ở Guyanes, hai hải quân ngƣời Pháp là Fresnau F. và De la Condamine C

93

đã thấy một loài cây rất kỳ lạ, sống tại miền Nam sông Amazone.

Cây cao su đƣợc ngƣời Pháp đƣa vào Việt Nam lần đầu tiên tại vƣờn thực vật Sài Gòn năm 1878 nhƣng không sống. Đến năm 1892, 2000 hạt cao su từ Indonesia đƣợc nhập vào Việt Nam.[2] Trong 1600 cây sống, 1000 cây đƣợc giao cho trạm thực vật Ong Yệm (Bến Cát, Bình Dƣơng), 200 cây giao cho bác sĩ Yersin trồng thử ở Suối Dầu (cách Nha Trang 20 km).

Năm 1897 đã đánh dầu sự hiện diện của cây cao su ở Việt Nam. Công ty cao su đầu tiên đƣợc thành lập là Suzannah (Dầu Giây, Long Khánh, Đồng Nai) năm 1907. Tiếp sau, hàng loạt đồn điền và công ty cao su ra đời, chủ yếu là của ngƣời Pháp và tập trung ở Đông Nam Bộ: SIPH, SPTR, CEXO, Michelin... Một số đồn điền cao su tƣ nhân Việt Nam c ng đƣợc thành lập.

- Tìm hiểu đời sống của công nhân đồn điền cao su thời Pháp thuộc ?

Bài thơ „cao su đi dễ khó về‟ đã nói lên đƣợc đời sống khổ cực của những ngƣời công nhân đồn điền cao su thời Pháp thuộc đƣợc thành lập năm 1917.

Bài thơ viết : « Cao su đi dễ khó về Khi đi trai tráng khi về bủng beo Cao su đi dễ khó về Khi đi mất vợ, khi về mất con Cao su xanh tốt lạ đời Mỗi cây bón một xác ngƣời công nhân Có đi mới biết Mê Kông Có đi mới biết thân ông thế này Mê Kông chôn xác hàng ngày Có đi mới biết bàn tay xu Bào » Sự hà khắc tại đây khiến công nhân cao su liên tục đấu tranh chống giới chủ.

Cuộc đấu tranh lớn của tập thể phu đồn điền Phú Riềng, một đồn điền khác của Michelin vào ngày 3/2/1930 là một bằng chứng cho thấy sự hà khắc đã vƣợt quá mức chịu đựng.

94

b) Kiến thức thực hành GV hƣớng dẫn HS tìm hiểu các tài liệu liên quan đến cây cao su và đời sống của công nhân đồn điền cao su thời xƣa. Giới thiệu cho HS biết về di tích làng công nhân cao su thời Pháp thuộc, có dịp nên đến tham quan. Ngôi làng ấy trƣớc đây nằm tại Lô 50, Làng 14 nay thuộc ấp Hiệp Phƣớc (xã Đinh Hiệp, huyện Dầu Tiếng, Bình Dƣơng).

Mô hình công nhân cạo mủ và gom mủ 4. Nhóm kinh tế a) Kiến thức lí thuyết: - Quy mô và sản lƣợng của ngành cao su hiện nay ở nƣớc ta ?

Năm 2010, diện tích cao su trong nƣớc ở mức 300.000 ha, xuất khẩu đạt 2.376 triệu USD chiếm 3,32

tổng kim ngạch xuất khẩu cả nƣớc, là mặt hàng thứ 10 đạt kim

ngạch trên 2 tỷ USD. Tập đoàn Cao su Việt Nam và một số doanh nghiệp đẩy mạnh đầu tƣ ra nƣớc ngoài, nếu thuận lợi thì tới năm 2020 sẽ có diện tích bằng trong nƣớc, ngành Cao su Việt Nam có cơ hội đứng vào vị trí hàng đầu thế giới (hiện xếp thứ 5 ở Đông Nam Á) - Dấu ấn ngành cao su Việt Nam trên thế giới ?

Năm 2017 còn để lại dấu ấn sâu sắc cho bạn bè thế giới khi ba đơn vị đầu ngành cao su Việt Nam (VRG, VRA, RRIV) đã phối hợp tổ chức thành công Hội nghị Cao su năm 2017 và các cuộc họp thƣờng niên của ANRPC tại Việt Nam. Trong các cuộc họp lần này, nhiều đề xuất của Việt Nam về giải pháp đáp ứng xu thế phát triển bền vững ngành cao su đã đƣợc ANRPC đƣa vào chƣơng trình hành động giai đoạn 2017 – 2018.

95

Với sự đồng thuận của 12 nƣớc thành viên ANRPC, ông Trần Ngọc Thuận – TGĐ VRG kiêm Chủ tịch VRA, đã đƣợc bầu chọn làm Chủ tịch ANRPC nhiệm kỳ 2017 – 2018.

Hội nghị và các cuộc họp thƣờng niên của ANRPC sắp đến sẽ diễn ra tại Thái Lan – nƣớc dẫn đầu về sản lƣợng và xuất khẩu cao su thiên nhiên. Năm 2018, Chủ tịch và Tổng Thƣ ký ANRPC đều là ngƣời Việt Nam, quốc gia thứ ba trên thế giới về sản xuất và xuất khẩu cao su thiên nhiên, đƣợc các nƣớc kỳ vọng sẽ chia sẻ kinh nghiệm đúc kết từ nghiên cứu và thực tiễn thành công về những giải pháp khả thi cho các vấn đề quan tâm hàng đầu của cộng đồng ngành cao su, đặc biệt trong thời kỳ giá thấp có thể kéo dài vài năm tới, nhƣ tăng năng suất cao su cả về mủ và gỗ, đa dạng hóa nguồn thu nhập cho ngƣời trồng, giảm giá thành, sản xuất bền vững, tăng cƣờng trữ lƣợng các-bon, giảm phát thải khí nhà kính, phát triển những sản phẩm cao su có chứng nhận…

Năm 2018, ngành cao su Việt Nam có nhiều triển vọng lập kỷ lục mới vƣợt mốc năm 2017 về sản lƣợng và giá trị xuất khẩu. Đây sẽ là năm đánh dấu vai trò của ngành cao su Việt Nam ở những vị trí cao của tổ chức cao su thế giới ANRPC, không chỉ do chức danh đảm trách mà còn là những đóng góp tích cực, thiết thực cho cộng đồng cao su thế giới hƣớng đến sự phát triển bền vững, tăng cƣờng cải thiện xã hội và môi trƣờng, đồng thời, tiếp tục nâng cao hiệu quả kinh tế trong sản xuất, kinh doanh của ngành cao su thiên nhiên. b) Kiến thức thực hành GV đƣa ra bài tập cho HS nhóm này đi khảo sát thị trƣờng một số mặt hàng thân thuộc làm từ cao su (ví dụ: đệm, gối cao su, lốp xe, dép cao su…) ở 3 năm gần đây từ đó rút ra đƣợc mức tăng trƣởng của nền sản xuất cao su Việt Nam.

96

Tiểu kết chƣơng 2 Trong chƣơng 2, chúng tôi đã thực hiện các nội dung sau: - Phân tích nội dung, cấu trúc, đặc điểm nội dung và PPDH chƣơng Hiđrocacbon không no.

- Đề xuất quy trình xây dựng và tổ chức hoạt động dạy học chủ đề tích hợp theo 7 bƣớc là: Bƣớc 1: Xác định chủ đề tích hợp.

Bƣớc 2: Xác định mục tiêu của CĐTH, các vấn đề cần giải quyết trong chủ đề.

Bƣớc 3: Xác định ND các kiến thức trong CĐTH (nội môn, liên môn).

Bƣớc 4: Xác định PPDH chủ yếu.

Bƣớc 5: Lập kế hoạch thực hiện CĐTH. Bƣớc 6: Tổ chức thực hiện kế hoạch.

Bƣớc 7: Đánh giá việc thực hiện kế hoạch của HS, đánh giá việc phát triển NLVDKT cho HS. - Xây dựng hai CĐTH, đó là:“Nâng cao hiệu quả kinh tế cây bƣởi” theo phƣơng pháp dạy học dự án và“cao su – nguồn vàng trắng” theo phƣơng pháp dạy học Webquest.

- Xây dựng các tiêu chí và mức độ đánh giá NL vận dụng kiến thức, qua đó thiết kế bộ công cụ đánh giá NL vận dụng kiến thức của HS THPT trong dạy học hóa học nhƣ: bảng kiểm quan sát của GV, phiếu tự đánh giá NL vận dụng kiến thức của HS, phiếu đánh giá sản phẩm của HS, bài kiểm tra kiến thức kĩ năng.

- Thiết kế kế hoạch dạy học 2 bài là “ankađien” và “khái niệm về tecpen” – Hóa học 11 nâng cao.

97

Chƣơng 3 THỰC NGHIỆM SƢ PHẠM 3.1. MỤC ĐÍCH VÀ NHIỆM VỤ THỰC NGHIỆM 3.1.1. Mục đích - Thực nghiệm sƣ phạm đƣợc tiến hành nhằm kiểm nghiệm tính khả thi và tính hiệu quả của các CĐTH đã đề ra.

- Đánh giá việc phát triển năng lực vận dụng kiến thức của học sinh.

- Từ thực nghiệm rút ra kinh nghiệm trong quá trình dạy học.

3.1.2. Nhiệm vụ - Tổ chức thực nghiệm sƣ phạm CĐTH “Nâng cao hiệu quả kinh tế cây bƣởi”tại các lớp 11 ở một số trƣờng THPT thuộc tỉnh Bắc Ninh.

- Thiết kế bộ công cụ đánh giá sự phát triển năng lực vận dụng kiến thức hóa học của HS gồm: đề kiểm tra, bảng kiểm quan sát của GV và phiếu tự đánh giá của HS. - Trao đổi với GV thực nghiệm về yêu cầu, nội dung thực nghiệm sƣ phạm và phƣơng pháp kiểm tra đánh giá năng lực vận dụng kiến thức hóa học của HS trong bài dạy thực nghiệm.

- Xử lí, phân tích kết quả thực nghiệm, từ đó rút ra những kết luận cần thiết.

- Đánh giá kết quả việc phát triển năng lực vận dụng kiến thức cho HS. - Rút ra những bài học kinh nghiệm khi thực hiện CĐTH trong dạy học nhằm nâng cao chất lƣợng dạy học hóa học.

3.2. TIẾN HÀNH THỰC NGHIỆM 3.2.1. Chọn đối tƣợng và địa bàn thực nghiệm - Chúng tôi tiến hành TNSP tại 3 trƣờng THPT của tỉnh Bắc Ninh là: THPT Yên Phong 1, THPT Yên Phong 2, THPT Lý Nhân Tông.

- Chúng tôi lựa chọn lớp TN và lớp ĐC là những lớp tƣơng đƣơng về sĩ số, tƣơng đƣơng về chất lƣợng học tập (thông qua kết quả học tập). Đối tƣợng và địa bàn thực nghiệm sƣ phạm đƣợc trình bày ở bảng sau:

98

Bảng 3.1. Danh sách lớp đối chứng và lớp thực nghiệm Trƣờng THPT

Lớp TN

Lớp ĐC

GV

Lớp

Sĩ số

Lớp

Sĩ số

TNSP

Yên Phong 1

11A1

47

11A5

43

Nguyễn Minh Hải

Yên Phong 2

11A3

39

11A4

43

Nguyễn Thị Thủy

Lý Nhân Tông

11A1

48

11A2

46

Trần Thị Thanh

tham

gia

Huyền Chúng tôi đã lựa chọn các cặp lớp TN và ĐC tƣơng đƣơng nhau về trình độ nhận thức, sĩ số HS trong một lớp.

3.2.2. Chọn nội dung thực nghiệm Do điều kiện thời gian chúng tôi chọn bài 42: Khái niệm về tecpen (Hóa học 11 nâng cao) để tiến hành thực nghiệm.

3.2.3. Quy trình thực nghiệm. a) Đánh giá đầu vào: - Để đánh giá kết quả học tập của các lớp đã lựa chọn, chúng tôi dùng bài kiểm tra học kì I làm bài kiểm tra trƣớc tác động - Chúng tôi xử lí kết quả bài kiểm tra trƣớc tác động bằng cách tính điểm trung bình mỗi lớp, dùng phép kiểm chứng T- Test để kiểm chứng sự chênh lệch giữa điểm số trung bình của hai nhóm trƣớc khi tác động.

Kết quả thu đƣợc nhƣ sau: ảng 3.2.

ết quả b i ki

tra trư c tác động của

p thực nghiệ

v

đ i ch ng Số học sinh đạt điểm Xi Trƣờng THPT Lớp ĐT Sĩ số Yên Phong 1 Yên Phong 2 Lý Nhân Tông

0 1 2 3 4 5

11A1 TN 47 0 0 0 2 3 6

6 7 8 9 10

X

S

15 16 4 1 0

5,82 1,915

11A5 ĐC 43 0 0 1 4 5 11 11 9 2 0 0

5,20 1,784

11A3 TN 39 0 0 0 2 3 7

11 12 3 1 0

5,62 2,023

11A4 ĐC 43 0 0 3 3 5 13 9 8 2 0 0

5,02 1,844

11A1 TN 48 0 0 0 1 3 11 15 14 3 1 0

5,64 1,829

11A2 ĐC 46 0 0 1 3 3 17 16 5 1 0 0

5,15 1,568

p 0,055 0,080 0,054

99

Theo bảng trên, giá triểm tra trƣớc tác động của lớp thực nghiệm và đối chứng lớp, dùng phép kiểm chứng T- Test để bình của hai nhóm thực nghiệm và đối chứng không có ý nghĩa. Các lớp TN và ĐC do từng GV dạy đƣợc chọn đều tƣơng đƣơng nhau về trình độ và khả năng học. b) Chọn ND thực nghiệm: chọn chủ đề tích hợp: “Nâng cao hiệu quả kinh tế cây bƣởi” c) Thiết kế kế hoạch dạy học.

Chúng tôi đã thiết kế kế hoạch dạy học bài 42: “Khái niệm về tecpen”. d) Trao đổi với GV tham gia thực nghiệm để thống nhất cách thức, các ND thực nghiệm, cách đánh giá kết quả thực nghiệm. e) Triển khai thực hiện kế hoạch dạy học.

Chúng tôi đã triển khai thực hiện kế hoạch dạy học tại 3 trƣờng: THPT Yên Phong 1, THPT Yên Phong 2, THPT Lý Nhân Tông tại tỉnh Bắc Ninh. f) Xử lí kết quả thực nghiệm. Để đƣa ra đƣợc những nhận xét chính xác, kết quả kiểm tra thực nghiệm sƣ phạm đƣợc xử lí bằng phƣơng pháp thống kê toán học để phân tích theo thứ tự sau: - Lập bảng phân phối: tần suất, tần suất l y tích.

- Vẽ đồ thị đƣờng l y tích theo bảng phân phối tần suất l y tích.

- Tính các tham số đặc trƣng thống kê. Điểm trung bình cộng Đặc trƣng cho sự tập trung của số liệu. x

1 n  xi . fi ( xi ) n i 1

Trong đó: ni là tần số số HS đạt điểm Xi n là số HS tham gia thực nghiệm Xi là điểm bài kiểm tra Phƣơng sai S2 và độ lệch chuẩn S

100

1 n ( xi  x)2 . fi ( xi )  n  1 i 1

-

Phƣơng sai: S 2 

-

Độ lệch chuẩn: S  S 2

Trong đó: n là số HS của một lớp TN Giá trị S càng nhỏ, số liệu càng ít phân tán Hệ số biến thiên V V

S 100% x

(V cho phép so sánh mức độ phân tán của các số liệu.

V càng nhỏ, kết quả có độ tin cậy càng cao) Sai số tiêu chuẩn -

Sai số trung bình cộng (sai số tiêu chuẩn): m 

s n

Độ tin cậy td Độ tin cậy sai khác giữa hai giá trị trung bình phản ánh kết quả của phƣơng án thực nghiệm và đối chứng. td 

x1  x2 S12 S22  n1 n2

Với: n1, n2 là số HS đƣợc kiểm tra ở các khối lớp TN và ĐC. s 12 , s 22 là phƣơng sai của các khối lớp TN và ĐC. x1 , x 2 là điểm trung bình cộng của các khối lớp TN và ĐC.

Giá trị tới hạn của td là t. Chọn xác suất  ( từ 0,00  0,05 ) và bậc tự do k = n1+ n2- 2. Tra trong bảng phân phối Student + Nếu  td  ≥ t thì sự sai khác của các giá trị trung bình cộng TN và ĐC là có ý nghĩa với mức xác suất  . + Nếu  td < t thì sự sai khác của các giá trị trung bình cộng TN

101

và ĐC là chƣa có đủ ý nghĩa với mức xác suất  . g) Đánh giá việc phát triển NLVDKT cho HS. 3.3. KẾT QUẢ THỰC NGHIỆM 3.3.1. Đánh giá qua bảng kiểm.

Kết quả bảng kiểm quan sát của giáo viên Chúng tôi đã tổng hợp các kết quả quan sát và đánh giá NLVDKT đối với HS của GV, kết quả nhƣ sau: Bảng 3.3: Kết quả bảng kiểm quan sát của GV Trƣờng THPT

Điểm quan sát lớp TN

Điểm quan sát lớp ĐC

Yên Phong 1

11A1

25,2

11A5

14,9

Yên Phong 2

11A3

23,6

11A4

20,7

Lý Nhân Tông

11A1

27,4

11A2

22,8

Điểm trung bình

25,4

19,47

3.3.2. Đánh giá qua phiểu hỏi của GV. Kết quả phiếu h i học sinh sau thực nghiệm.

Về mức độ yêu thích học môn Hóa học.

45 40 35 30 25

TN

20

ĐC

15 10 5 0 rất thích

thích

bình thƣờng

không thích

Chúng tôi nhận thấy lớp TN có số HS cảm thấy yêu thích bộ môn cao hơn lớp ĐC rất nhiều.

102

Về cách tổ chức các hoạt động dạy học trong giờ học Hóa học của GV Mức độ

Cách tổ chức hoạt động học tập

Rất thƣờng

Thƣờng

xuyên

xuyên

Thỉnh thoảng

TN

ĐC

TN

ĐC

TN

ĐC

08/13

32/13

15/13

59/13

81/13

23/13

4

2

4

2

4

2

quan đến kiến 59/13

32/13

50/13

48/13

20/13

52/13

thức bộ môn 4

2

4

2

4

2

62/13

11/13

53/13

27/13

4

2

4

2

58/13

19/13

40/13

55/13

4

2

4

2

GV giảng bài, HS ở dƣới ghi chép GV

đƣa

Chƣa bao giờ ĐC

TN

30/134

18/13 2

ra

các tình huống/ câu

hỏi liên 0/134

0/132

khác (liên môn) rồi yêu cầu HS trả lời.

GV giao một nhiệm vụ liên quan đến thực tế yêu cầu HS hoạt động nhóm để

thực

hiện

14/13 4

5/132

0/134

89/13 2

nhiệm vụ rồi báo cáo trƣớc tập thể lớp.

HS hoạt động 30/13 theo nhóm

4

4/132

6/134

54/13 2

103

Mức độ

Cách tổ chức hoạt động học tập

Rất thƣờng

Thƣờng

xuyên

xuyên

Thỉnh thoảng

TN

ĐC

TN

ĐC

TN

ĐC

HS hoạt động 49/13

32/13

56/13

69/13

24/13

26/13

cá nhân

2

4

2

4

2

giải nhiều cách 66/13

11/13

49/13

38/13

13/13

59/13

với một bài tập 4

2

4

2

4

2

4

Chƣa bao giờ

TN

ĐC

5/134

5/132

GV yêu cầu HS 6/134

24/13 2

hóa học.

Qua khảo sát sau thực nghiệm, nhận thấy việc tổ chức DH lấy HS làm trung tâm thể hiện rõ ở lớp TN. HS lớp TN đƣợc tích cực hóa hoạt động nhận thức thể hiện ở hoạt động cá nhân và nhóm, đƣợc rèn luyện và phát triển NL vận dụng kiến thức vào thực tiễn trong dạy học tích hợp.

Về kĩ năng đƣợc r n luyện và bồi dƣ ng điều gì khi học môn Hóa học?

STT

Điều HS đƣợc r n luyện và bồi dƣ ng

Lựa chọn TN

ĐC

119/134

102/132

1

Kĩ năng giải các bài tập hóa học.

2

Giải quyết các vấn đề trong cuộc sống liên 98/134

60/132

quan đến môn hóa học.

3

Có niềm hứng thú và say mê tìm hiểu khoa học 89/134

45/132

tự nhiên.

4

Kĩ năng hợp tác.

75/134

39/132

Cả lớp ĐC và TN đều đƣợc rèn luyện kỹ năng giải các bài tập hóa học nhƣng về giải quyết các vấn đề trong cuộc sống, niềm hứng thú và say mê tìm hiểu khoa học tự nhiên thì lớp TN đạt kết quả tốt hơn nhiều.

104

Về thái độ của HS khi phát hiện các bài tập vấn đề liên quan đến kiến thức bộ môn khác (liên môn) Lựa chọn

Thái độ

ĐC

TN Rất hứng thú, phải tìm hiểu bằng mọi cách 37/134

15/132

Hứng thú, muốn tìm hiểu

56/134

33/132

Chờ thầy cô hay bạn bè giải đáp

29/134

40/132

Thấy lạ, không muốn tìm hiểu

8/134

25/132

HS lớp TN đã có thái độ rất tích cực khi gặp các bài tập và câu hỏi tích hợp liên môn.

Về việc vận dụng kiến thức đã học để giải thích các hiện tƣợng, sự vật, sự việc trong cuộc sống.

TỈ LỆ %

ĐC

22.19

21.33

2.8

4.6

11.9

24.59

48.69

56.78

TN

RẤT THƯỜNG XUYÊN

THƯỜNG XUYÊN

THỈNH THOẢNG

KHÔNG BAO GIỜ

HS lớp TN đã thƣờng xuyên vận dụng kiến thức để giải thích các hiện tƣợng, sự vật, sự việc trong cuộc sống tốt hơn lớp ĐC. 3.3.3. Đánh giá qua sản phẩm HS. a) Kết quả phiếu tự đánh giá sản phẩm nghiên cứu của họcsinh.

Sau khi kết thúc mỗi dự án, chúng tôi phát phiếu tự đánh giá sản phẩm nghiên cứu của HS, sau đó tổng hợp và thu đƣợc kết quả nhƣ sau:

105

Bảng 3.4. Kết quả phiếu tự đánh giá sản phẩm dự án lớp 11A1– trƣờng THPT Yên Phong 1 – Yên Phong – Bắc Ninh % HS chọn STT

1

2

3

4

5

Tiêu chí

Rất tốt

Tốt

Đạt

Chƣa đạt

Nhóm

Đạt đƣợc mục tiêu

70,58

24,83

4,59

0

I

NC đã đề ra.

67,09

21,12

11,79

0

II

69,05

20,02

10,93

0

III

75,02

19,96

5,02

0

IV

Bố cục sản phẩm

46,72

45,27

8,01

0

I

chặt chẽ, khoa học.

36,37

48,21

15,42

0

II

39,24

48,01

10,74

2,01

III

48,21

47,43

4,36

0

IV

Thông tin cập nhật,

72,94

24,58

2,48

0

I

đa dạng, phong phú,

63,06

23,46

13,48

0

II

gắn với thực tiễn.

67,34

21,43

11.23

0

III

82,14

17,86

0

0

IV

Thể hiện tính

68,56

27,09

4,35

0

I

mới, độc đáo.

60,03

30,28

9,67

0

II

52,74

23,81

23,45

0

III

83,75

16,25

0

0

IV

Thu thập thông tin,

71,67

16,15

12,18

0

I

phân tích dữ liệu,

29,21

37,89

32,9

0

II

bàn luận kết quả

36,58

41,32

22,1

0

III

logic, khoa học.

78,85

17,93

3,22

0

IV

106

Bảng 3.5. Kết quả phiếu tự đánh giá sản phẩm dự án lớp 11A1– trƣờng THPT Yên Phong 2 – Yên Phong – Bắc Ninh % HS chọn STT

1

2

3

4

5

Tiêu chí

Rất tốt

Tốt

Đạt

Chƣa đạt

Nhóm

Đạt đƣợc mục tiêu

75,35

16,45

8,2

0

I

NC đã đề ra.

80,95

17,23

1,82

0

II

53,68

35,06

11,26

0

III

43,78

45,06

11,16

0

IV

Bố cục sản phẩm

37,82

41,78

20,4

0

I

chặt chẽ, khoa học.

51,2

38,94

9,86

0

II

27,89

38,79

33,32

0

III

17,98

43,04

36,35

2,63

IV

Thông tin cập nhật,

69,84

28,93

1,23

0

I

đa dạng, phong phú,

80,85

19,15

0

0

II

gắn với thực tiễn.

53,27

36,02

10,71

0

III

48,34

36,07

15,59

0

IV

Thể hiện tính

63,92

27,68

8,4

0

I

mới, độc đáo.

74,19

22,94

2,87

0

II

43,93

57,36

1,29

0

III

53,28

35,93

10,64

0

IV

Thu thập thông tin,

70,35

18,73

10,92

0

I

phân tích dữ liệu,

75,38

17,35

7,27

0

II

bàn luận kết quả

38,29

44,26

17,45

0

III

logic, khoa học.

34,26

46,93

16,84

1,97

IV

107

Bảng 3.6. Kết quả phiếu tự đánh giá sản phẩm dự án lớp 11A1– trƣờng THPT Lý Nhân Tông – Bắc Ninh % HS chọn STT

Rất tốt

Tốt

Đạt

Chƣa đạt

Nhóm

53,85

43,27

2,88

0

I

Đạt đƣợc mục tiêu

78,37

16,94

4,69

0

II

NC đã đề ra.

58,35

37,03

4,62

0

III

74,12

21,34

4,54

0

IV

30,07

52,17

16,19

1,57

I

Bố cục sản phẩm

52,17

43,18

4,65

0

II

chặt chẽ, khoa học.

35,18

46,73

18,09

0

III

53,19

36,78

10,03

0

IV

67,01

27,19

5,8

0

I

83,02

16,89

0,09

0

II

72,17

13,78

14,05

0

III

76,59

21,1

2,31

0

IV

58,95

29,18

11,87

0

I

Thể hiện tính

73,18

23,19

3,63

0

II

mới, độc đáo.

61,38

30,92

7,7

0

III

53,9

36,78

9,32

0

IV

Thu thập thông tin,

21,78

57,29

20,93

0

I

phân tích dữ liệu,

53,92

41,17

4,91

0

II

bàn luận kết quả

21,84

47,8

30,36

0

III

logic, khoa học.

30,19

52,74

15,07

0

IV

Tiêu chí

1

2

Thông tin cập nhật,

3

đa dạng, phong phú, gắn với thực tiễn.

4

5

b) Kết quả phiếu tự đánh giá về mức độ phát triển NL vận dụng kiến thức của HS. Sau khi kết thúc TNSP, chúng tôi phát phiếu tự đánh giá về mức độ phát

108

triển NL vận dụng kiến thức của HS, sau đó tổng hợp thu đƣợc kết quả nhƣ sau: Bảng 3.7. Điểm phiếu tự đánh giá năng lực vận dụng kiến thức của HS Trƣờng THPT

Điểm tự đánh giá

Điểm tự đánh giá

lớp TN

lớp ĐC

Yên Phong 1

11A1

21,34

11A5

18,32

Yên Phong 2

11A3

25,07

11A4

19,76

Lý Nhân Tông

11A1

26,97

11A2

21,56

Điểm trung bình

24,46

19,88

3.3.4. Đánh giá bài kiểm tra.

Kết quả thực nghiệm sƣ phạm đƣợc trình bày trong các bảng dƣới đây: Bảng 3.8. Bảng phân phối tần số học sinh đạt điểm Xi Trƣờng THPT

Yên Phong 1

Yên Phong 2

Lý Nhân Tông

Lớp

Số học sinh đạt điểm Xi

ĐT Sĩ số 0

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

11A1 TN

47

0

0

0

2

1

3

9

16 8

8

0

11A5 ĐC

43

0

0

0

4

6

12

7

8

2

4

0

11A3 TN

39

0

0

0

5

4

4

2

5

12

7

0

11A4 ĐC

43

0

0

0

6

8

8

7

4

8

2

0

11A1 TN

48

0

0

0

6

5

6

5

6

6

13

1

11A2 ĐC

46

0

0

0

7

9

7

5

6

9

3

0

Bảng 3.9. Bảng phân phối tần suất % số học sinh đạt điểm Xi Trƣờng THPT

Lớp

% Số HS đạt điểm Xi

Đối tƣợng 0 1 2

3

4

5 6,38

6

7

8

THPT

11A1 TN

0 0 0 4,26

2,13

Yên

11A5 ĐC

0 0 0 9,30

13,95 27,91 16,28 18,60 4,65

9

10

19,15 34,04 17,02 17,02 0,00 9,30

0,00

109

Trƣờng THPT

Lớp

% Số HS đạt điểm Xi

Đối tƣợng 0 1 2

3

4

5

6

7

8

9

10

Phong 1 THPT Yên Phong 2 THPT

11A3 TN 11A4 ĐC 11A1 TN

Lý Nhân

0 0 0 12,82 10,26 10,26 5,13 0 0 0

12,82 30,77 17,95 0,00

13,95 18,60 18,60 16,28 9,30

18,60 4,65

0,00

0 0 0 12,50 10,42 12,50 10,42 12,50 12,50 27,08 2,08 0 0 0

11A2 ĐC

15,22 19,57 15,22 10,87 13,04 19,57 6,52

0,00

Tông Bảng 3.10. Bảng phân phối tần suất l y tích % số học sinh đạt điểm Xi trở xuống Trƣờng THPT THPT Yên Phong 1 THPT Yên Phong 2 THPT

Lớp

Đối

tƣợng 0 1 2 3

11A1 TN 11A5 ĐC 11A3 TN 11A4 ĐC 11A1 TN

Lý Nhân Tông

Số % HS đạt điểm Xi trở xuống

11A2 ĐC

0 0 0 4,26 0 0 0

9,30

4

5

6

7

8

9

6,38

12,77 31,91 65,96 82,98 100,00 100

23,26 51,16 67,44 86,05 90,70 100,00

10

100

0 0 0 12,82 23,08 33,33 38,46 51,28 82,05 100,00 100 0 0 0

13,95 32,56 51,16 67,44 76,74 95,35 100,00

100

0 0 0 12,50 22,92 35,42 45,83 58,33 70,83 97,92

100

0 0 0

100 15,22 34,78 50,00 60,87 73,91 93,48 100,00

110 120.0 100.0 80.0 TN

60.0

ĐC

40.0 20.0 0.0 1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

Hình 3.1. Đƣờng l y tích kết quả thực nghiệm bài kiểm tra của trƣờng THPT Yên Phong 1.

120.00 100.00 80.00 TN

60.00

ĐC

40.00 20.00 0.00 1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

Hình 3.2. Đƣờng l y tích kết quả thực nghiệm bài kiểm tra của trƣờng THPT Yên Phong 2.

120.00 100.00 80.00 TN

60.00

ĐC

40.00 20.00 0.00

Hình 3.3. Đƣờng l y tích kết quả thực nghiệm bài kiểm tra của trƣờng THPT Lý Nhân Tông

111

Bảng 3.11. Phân loại kết quả học tập của học sinh Trƣờng

Yếu k m (0- 4 Trung bình (5- Khá

Giỏi

điểm)

(9- 10 điểm)

THPT

6 điểm)

(7- 8 điểm)

ĐC

TN

ĐC

TN

ĐC

TN

23,26

25,53

44,19

51,06

23,26

17,02 9,30

Yên Phong 2 23,08 32,56

15,38

34,88

43,59

27,91

17,95 4,65

22,92

26,09

25,00

32,61

29,17 6,52

TN Yên Phong 1 6,38

Lý

Nhân

Tông

22,92 34,78

ĐC

TN, %Khá, 51.06 ĐC, %TB, 44.19

ĐC, %Yếu kém, 23.26

TN TN, %TB, 25.53

ĐC, %Khá, 23.26

ĐC

TN, %Giỏi, 17.02 ĐC, %Giỏi, 9.30

TN, %Yếu kém, 6.38

Hình 3.4. Biểu đồ phân loại kết quả thực nghiệm trƣờng THPT Yên Phong 1

112

TN, %Khá, 43.59 ĐC, %Yếu kém, 32.56

ĐC, %TB, 34.88 ĐC, %Khá, 27.91

TN, %Yếu kém, 23.08

TN TN, %Giỏi, 17.95

TN, %TB, 15.38

ĐC

ĐC, %Giỏi, 4.65

Hình 3.5. Biểu đồ phân loại kết quả thực nghiệm trƣờng THPT Yên Phong 2

ĐC, %Yếu kém, 34.78

ĐC, %Khá, 32.61 TN, %Giỏi, 29.17

TN, %Yếu kém, 22.92

ĐC, %TB, 26.09 TN, %Khá, 25.00 TN, %TB, 22.92 TN ĐC ĐC, %Giỏi, 6.52

Hình 3.6. Biểu đồ phân loại kết quả thực nghiệm trƣờng THPT Lý Nhân Tông

113

Bảng 3.12. Kết quả phân tích điểm các bài kiểm tra THPT

Tên trƣờng

Yên THPT

Phong 1

Bài KT

Phong 2

Bài KT

Lớp

Yên THPT

Lý

Nhân Tông

Bài KT

Bài KT

TN

ĐC

TN

ĐC

TN

ĐC

Mode

7

5

8

4

9

4

Trung vị

7

5

7

5

7

5,5

Trung bình cộng

6,957

5,721

6,590

5,628

6,563

5,717

Độ lệch chuẩn (S)

1,473

1,675

2,072

1,818

2,179

1,930

Phƣơng sai (S2)

2,168

2,806

4,293

3,303

4,746

3,724

Hệ số biến thiên (V)

21,165

29,280

31,443

32,295 33,197 33,755

Giá trị t

3,73

2,24

1,99

Giá trị p

0,000217

0,01553

0,02584

0,74

0,53

0,44

Mức độ ảnh hƣởng ES

Thông qua kết quả TNSP, thông qua việc xử lí số liệu TNSP thu đƣợc, chúng tôi nhận thấy chất lƣợng học tập của HS ở các lớp TN cao hơn các lớp ĐC. Điều này đƣợc thể hiện: - Điểm trung bình cộng các bài kiểm tra của lớp TN luôn cao hơn các lớp ĐC (Bảng 3.7). Giá trị p của lớp TN và ĐC đều nhỏ hơn 0,05 điều đó có nghĩa là kết quả giá trị điểm TB của lớp TN và ĐC chênh lệch là có ý nghĩa chứ không phải do ngẫu nhiên.

- Đƣờng luỹ tích của các lớp TN luôn nằm về bên phải và ở phía dƣới đồ thị các đƣờng luỹ tích của các lớp ĐC (hình 3.1, hình 3.4), điều đó chứng tỏ khả năng tiếp thu và chất lƣợng nắm vững kiến thứccủa HS các lớp TN tốt hơn, đồng đều hơn so với các lớp ĐC. - Tỉ lệ tỉ lệ

HS đạt điểm yếu kém, trung bình của các lớp ĐC cao hơn lớp TN, còn

HS đạt điểm khá, giỏi của lớp TN luôn cao hơn của các lớp ĐC (hình 3.3,

hình3.4).Nhƣ vậy phƣơng án TN đề xuất đã có tác dụng phát triển NL nhận thức của HS, góp phần làm giảm tỉ lệ HS yếu kém, trung bình và tăng tỉ lệ HS khá, giỏi.

114

- Hệ số biến thiên V của lớp TN nhỏ hơn của lớp ĐC (Bảng 3.7) (đều nằm trong khoảng dao động trung bình), chứng tỏ mức độ phân tán quanh giá trị trung bình cộng về điểm của HS lớp ĐC rộng hơn của lớp TN, nghĩa là chất lƣợng của các lớp TN đồng đều hơn so với các lớp ĐC. - Thông số p độc lập của phép kiểm chứng T- test sau mỗi bài kiểm tra đều nhỏ hơn 0,05 (bảng 3.7). Điều này cho thấy sự khác biệt giá trị trung bình của nhóm TN và nhóm ĐC là có ý nghĩa; các biện pháp đề xuất là có hiệu quả, có tính khả thi.

Theo kết quả của phƣơng án TN, sau khi trao đổi với GV cùng tham gia TNSP đều thấy sự cần thiết và hiệu quả của việc xây dựng và sử dụng DHTH để góp phần nâng cao chất lƣợng dạy vàhọc.

Mức độ ảnh hƣởng của trƣờng THPT Yên Phong 1 là 0,74, trƣờng THPT Yên Phong 2 là 0,53 và trƣờng THPT Lý Nhân Tông là 0,44 đều nằm trong mức độ trung bình khá.

Nghĩa là các biện pháp thực hiện trong DHTH có tác động tích cực đối với việc nâng cao kết quả học tập và phát triển NLVDKT củaHS.

115

Tiểu kết chƣơng 3 Trên cơ sở xác định mục đich, nhiệm vụ , nội dung TNSP, chúng tôi đã tiến hành TNSP tại 6 lớp 11 ở 3 trƣờng THPT Yên Phong 1 – Yên Phong – Bắc Ninh, THPT Yên Phong 2 – Yên Phong – Bắc Ninh, THPT Lý Nhân Tông –TP Bắc Ninh với CĐTH “nâng cao hiệu quả kinh tế của cây bƣởi” theo phƣơng pháp dạy học dự án.

Trƣớc khi tiến hành TNSP chúng tôi kiểm tra đầu vào.

Sau khi TNSP chúng tôi tiến hành kiểm tra 45 phút nội dung chƣơng 6.

Kết quả kiểm tra đƣợc xử lý theo PP thống kê toán học, qua phân tích kết quả TN chúng tôi thấy NL vận dụng kiến thức hóa học vào thực tiễn của HS các lớp TN cao hơn lớp ĐC, HS hoạt động tích cực, chủ động hơn và kết quả học tập tốt hơn so với các lớp ĐC. Trong quá trình TNSP chúng tôi tiến hành đánh giá NLVDKT thông qua bảng kiểm quan sát, đánh giá sản phẩm của HS. Qua TNSP cho thấy các biện pháp mà chúng tôi đề xuất nhằm phát triển NLVDKT cho HS là khả thi có tác dụng phát triển NLVDKT cho HS trong quá trình dạy học hóa học.

116

KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ

1. Kết luận Đối chiếu với mục đích, nhiệm vụ nghiên cứu của đề tài; sau một thời gian thực hiện chúng tôi đã hoàn thành các mục tiêu và nhiệm vụ đã đề ra; thể hiện ở những kết quả chính nhƣ sau: - Tổng quan cơ sở lí luận và thực tiễn của đề tài nghiên cứu.

- Hệ thống hóa nguyên tắc và quy trình thiết kế CĐTH. - Chúng tôi đã xây dựng và tổ chức hoạt động dạy học 2 CĐTH phần hiđrocacbon không no Hóa học 11 nâng cao đó là “nâng cao hiệu quả kinh tế cây bƣởi” và “cao su – nguồn vàng trắng”.

- Thiết kế bộ công cụ đánh giá NLVDKT. - Thiết kế hoạt động dạy học 2 bài là: “khái niệm về tecpen” và “ankađien”.

- Tiến hành TNSPCĐTH “nâng cao hiệu quả kinh tế cây bƣởi” ở ba trƣờng THPT Yên Phong 1, trƣờng THPT Yên Phong 2 và THPT Lý Nhân Tông của tỉnh Bắc Ninh.

- Qua TNSP thấy NLVDKT của HS đã đƣợc phát triển, kết quả học tập của HS c ng đƣợc nâng cao.

2. Khuyến nghị Để phát triển đƣợc NLVDKT vào thực tiễn cho HS thông qua dạy học tích hợp bộ môn Hóa học ở trƣờng THPT, đồng thời tạo điều kiện thuận lợi cho GV và HS khi sử dụng các biện pháp này, chúng tôi xin có một số kiến nghị và đề xuất nhƣ sau: * Với các cấp quản lí Giáo dục – Đào tạo - Cần tăng cƣờng hơn nữa việc trang bị cơ sở vật chất, thiết bị dạy học cho tổ bộ môn.

- Cần thƣờng xuyên tổ chức các buổi hội thảo, các lớp tập huấn về dạy học tích hợp cho các GV giảng dạy bộ môn.

- Thƣờng xuyên quan tâm, kiểm tra, đánh giá việc triển khai sử dụng phƣơng pháp DHTH sử dụng năng lực vận dụng kiến thức vào thực tiễn cho HS của GV.

117

- Thƣờng xuyên tổ chức các cuộc thi, các cuộc hội giảng cho các GV ở trƣờng, đƣa các phƣơng pháp dạy học hiện đại vào các kì thi. * Với giáo viên bộ môn Để dạy học theo phƣơng pháp dạy học tích hợp đạt hiệu quả cao GV c ng không cần phải trang bị thêm quá nhiều về mặt kiến thức vì cơ bản vẫn là dạy môn học mà mình đang thị phạm. Mặt khác, trong những năm qua giáo viên c ng đã có những khóa luyện tập về các kiến thức mới về phƣơng pháp và kĩ thuật dạy học tích cực phối hợp với công nghệ thông tin điện tử.

Vấn đề bây giờ là phải vận dụng những kiến thức đó để: - Xây dựng các nội dung giảng dạy.

- Xác định những năng lực có thể nâng cao cho HS trong từng nội dung - Biên soạn các câu hỏi, bài tập để đánh giá trình độ của HS. - Thiết kế tiến trình dạy học thành cấc hoạt động học của HS. - Tổ chức dạy học để dự giờ, phân tích, rút kinh nghiệm.

Trên đây là kết quả những nghiên cứu ban đầu của chúng tôi trƣớc yêu cầu rộng lớn của thực tế đặt ra. Chúng tôi rất mong nhận đƣợc những ý kiến đóng góp, đánh giá, nhận xét của các chuyên gia, các thầy cô giáo và các bạn đồng nghiệp để đề tài hoàn thiện hơn. Chúng tôi xin chân thành cảm ơn.

3. Hƣớng phát triển của đề tài Trên cơ sở những nội dung đã nghiên cứu, đề tài sẽ tiếp tục phát triển theo các hƣớng sau: nghiên cứu chi tiết, quy mô rộng hơn về biện pháp thực hiện đề tài nhằm phát triển NLVDKT vào thực tiễn cho HS trong dạy học các phần khác của môn hóa học lớp 11 nói riêng và môn hóa học THPT nói chung. Đề tài trên đây là nội dung cơ bản chúng tôi đã nghiên cứu và thử nghiệm. Chúng tôi hi vọng rằng, luận văn này ddosngs góp một phần nhỏ vào công cuộc đổi mới PPDH, nâng cao chất lƣợng dạy học Hóa học ở trƣờng THPT. Tuy nhiện, do thời gian có hạn, kinh nghiệm và trình độ còn hạn chế nên không thể tránh khỏi những sai sót. Tôi rất mong nhận đƣợc sự góp ý của thầy cô giáo và các bạn để bản thân có thể tiếp tục phát triển đề tài.

118

TÀI LIỆU THAM KHẢO 1. Đặng Thị Thuận An (2017), “Phát triển năng lực dạy học tích hợp cho sinh viên sư phạm hóa học thông qua học ph n Phương pháp dạy học hóa học phổ thông”, Luận án tiến sĩ Giáo dục học, Trƣờng Đại học Sƣ phạm Hà Nộị.

2. Trần Thị Tú Anh (2009), “Tích hợp các v n đề kinh tế

hội và môi trường

trong dạy học môn hóa học lớp 12 trung học phổ thông”, Luận văn thạc sĩ, Đại học Sƣ phạm TP.HCM. 3. Phạm Hồng Bắc (2013), “Vận dụng phương pháp dạy học dự án trong dạy học hóa học ph n phi kim chương trình Trung học phổ thông”, Luận án tiến sĩ Giáo dục học, Trƣờng Đại học Sƣ phạm Hà Nội.

4. Nguyễn Lăng Bình (chủ biên) – Đỗ Hƣơng Trà (2017), “Dạy và học tích cực.

Một số phương pháp và k thuật dạy học”, NXB Đại học Sƣ phạm.

5. Bộ Giáo dục và Đào tạo (2017), “Tài liệu tập hu n dạy học tích hợp ở trường Trung học cơ sở và Trung học phổ thông” (Dùng cho cán bộ quản lý, giáo viên THCS, THPT),NXB Đại học sƣ phạm.

6. Bộ Giáo dục và Đào tạo (2014), “Tài liệu tập hu n kiểm tra, đánh giá trong quá trình dạy học theo định hướng phát triển năng lực cho học sinh trong trường trung học phổ thông môn Hóa học”.

7. Bộ Giáo dục và Đào tạo, Vụ Giáo dục trung học (2014), “Dạy học và kiểm tra, đánh giá kết quả học tập theo định hướng phát triển năng lực học sinh”, Tài liệu tập huấn.

8. Bộ Giáo dục và Đào tạo (2017), “Chương trình giáo dục phổ thông. Chương trình tổng thể”.

9. Nguyễn Phúc Chỉnh (2012), “Hình thành năng lực dạy học tích hợp cho giáo viên các trường trung học phổ thông”. Đề tài khoa học và công nghệ cấp Bộ trọng điểm. Mã số B2010- TN03- 30- TĐ.

10. Nguyễn Cƣơng (2007), “Phươngpháp dạy học hóa học ở trường phổ thông và đại học”. Một số vấn đề cơ bản, NXB Giáo dục.

11. Bernd Meier - Nguyễn Văn Cƣờng (2014), “Lí luận dạy học hiện đại. Cơ sở đổi

119

mới mục tiêu, nội dung và phương pháp dạy học”, NXB Đại học Sƣ phạm.

12. Cao Thị Thặng (2010), “Vận dụng quan điểm dạy học tích hợp trong việc phát triển chương trình giáo dục Việt Nam giai đoạn sau 2015”, Đề tài nghiên cứu khoa học.

13. Nguyễn Hữu Đĩnh, Đặng Thị Oanh, Đặng Xuân Thƣ (2008), “Dạy và học hóa học 11theo chương trình đổi mới”, NXB Giáo dục.

14. Hoàng Thị Thúy Hƣơng (2015), “Xây dựng và sử dụng hệ thống bài tập hóa học vô cơ nhằm phát triển năng lực sáng tạo trong việc bồi dưỡng học sinh giỏi hóa học ở trường Trung học phổ thông chuyên”, Luận án tiến sĩ Giáo dục học, Đại học Sƣ phạm Hà Nội.

15. Hà Thị Lan Hƣơng (2015), “Dạy học tích hợp vì mục tiêu phát triển năng lực vận dụng kiến thức của học sinh”, Viện nghiên cứu sƣ phạm – Trƣờng ĐHSP Hà Nội, ngày 29 tháng 7 năm 2015.

16. Trần Bá Hoành (2007), “ ổi mới phương pháp dạy học, chương trình và sách giáo khoa”. NXB Đại học sƣ phạm Hà Nội.

17. Nguyễn Công Khanh (2015), “Thiết kế công cụ đánh giá năng lực: Cơ sở lí luận và thực hành”, Trung tâm đảm bảo chất lƣợng và khảo thí, ĐH Sƣ phạm Hà Nội.

18. Nguyễn Công Khanh, Đào Thị Oanh (2014), “Kiểm tra và đánh giá trong giáo dục”, NXB ĐH Sƣ phạm Hà Nội.

19. Trần Văn Khánh (2012), “Tuyển chọn, ây dựng và sử dụng hệ thống bài tập hóa học có nội dung thực tiễn để phát triển năng lực vận dụng kiến thức của HS trung học phổ thông tỉnh Nam

ịnh (ph n hóa học hữu cơ 12 nâng cao)”, Luận

văn Thạc sĩ Khoa học, trƣờng Đại học Giáo dục – Đại học Quốc gia Hà Nội.

20. Trần Thị Hồng Nhung (2015): “Thiết kế một số chủ đề DHTH trong hoá học 10 theo định hướng phát triển NL”. Đã tìm hiểu thực trạng dạy học môn hoá học 10 ở một số ttrƣờng THPT tỉnh Thái Bình và thiết kế chủ đề DHTH hoá học 10.

21. Đặng Thị Oanh, Nguyễn Thị Sửu (2014), “Phương pháp dạy học môn Hóa học ở trường phổ thông”, NXB Đại học Sƣ Phạm

120

22. Ngô Minh Oanh, Trƣơng Công Thanh (2015), “Thực trạng dạy học tích hợp, phân hóa hiện nay và đề u t phát triển chương trình, sách giáo khoa cho giáo dục phổ thông Việt Nam sau 2015”, Kỷ yếu Hội thảo: Dạy học tích hợp, dạy học phân hoá ở trƣờng trung học đáp ứng yêu cầu chƣơng trình và sách giáo khoa sau năm 2015, Trƣờng Đại học Sƣ phạm Hà Nội, tr. 140-144.

23. Đỗ Hƣơng Trà (chủ biên) (2016), “Dạy học tích hợp – Phát triển năng lực học sinh”. Quyển 1 – Khoa học tự nhiên, NXB Đại học Sƣ phạm.

24. Nguyễn Thị Thanh, Hoàng Thị Phƣơng, Trần Trung Ninh (2014), “Phát triển năng lực vận dụng kiến thức vào thực tiễn cho học sinh thông qua việc vận dụng l thuyết kiến tạo vào việc dạy học Hóa học”. Tạp chí Giáo dục. Số 342, năm 2014, tr.53- 54, 59.

25. Nguyễn Thị Phƣơng Thúy (2016), “Vận dụng dạy học dự án trong dạy học ph n hóa học hữu cơ ở trường THPT miền n i phía Bắc nhằm phát triển năng lực giải quyết v n đề cho học sinh”, Luận án Tiến sĩ Khoa học giáo dục, Trƣờng ĐHSP Hà Nội.

26. Phan Đồng Châu Thủy, Phạm Lê Thanh (2016), “Sử dụng bài tập tích hợp trong dạy học hóa học nhằm phát triển năng lực giải quyết v n đề cho học sinh lớp 10 THPT”, Tạp chí khoa học Trƣờng Đại học Sƣ phạm Tp. Hồ Chí Minh,số 4 (82), tr.78- 85.

27. Hồ Thị Thanh Vân (2011), “Tích hợp nội dung giáo dục môi trường trong các bài giảng hóa học ở trường trung học phổ thông”, Luận văn thạc sĩ, Đại học Sƣ phạm TP.HCM .

PL1

PHẦN PHỤ LỤC Phụ lục 1 PHIẾU KHẢO SÁT Ý KIẾN GIÁO VIÊN Mong Quý thầy, cô giáo vui lòng đánh dấu X vào ô thông tin tƣơng ứng/ phƣơng án lựa chọn.

PHẦN 1. THÔNG TIN 1.Thầy cô đang dạy ở khối nào? □10

□ 11

□ 12

2.Ở loại hình trƣờng nào? □Công lập

□ Dân lập

□ Chuyên

□ TT GDTX

3.Số năm tham gia giảng dạy? □ dƣới 5 năm□từ 5 năm đến 10 năm □từ 10 năm đến 20 năm □trên 20 năm PHẦN 2. CẤU HỎI KHẢO SÁT Câu 1: Thầy/cô đánh giá nhƣ thế nào về dạy học tích hợp liên môn cho HS ở trƣờng THPT? □Không cần thiết

□Cần thiết

□Rất cần thiết

□Ý kiến khác…

Câu 2: Những NL cần thiết phát triển cho HS thông qua quá trình dạy học hóa học ở trƣờng THPT? Năng lực

Đồng ý

Không đồng ý

NL giải quyết vấn đề NL tự học NL sử dụng CNTT NL sử dụng ngôn ngữ NL vận dụng kiến thức vào thực tế NL tính toán NL thực nghiệm hóa học Câu 3: Theo Thầy/cô việc phát triển NL vận dụng kiến thức vào thực tế có vai trò nhƣ thế nào trong dạy học hóa học?

PL2

□Không quan trọng

□Bình thƣờng

□Quan trọng

□Rất quan trọng

Câu 4: Theo Thầy/cô vận dụng kiến thức môn học vào thực tế có vai trò nhƣ thế nào trong dạy học hóa học ở trƣờng phổ thông?

Nội dung khảo sát

Không

Bình

cần thiết

thƣờng

Cần thiết

Rất

cần

thiết

Tạo hứng thú học tập cho HS Giúp HS chủ động tiếp thu kiến thức, khắc sâu kiến thức Nâng cao tính chủ động, tích cực, tự lực trong học tập HS biết vận dụng những kiến thức đã học vào giải quyết các vấn đề trong thực tiễn.

Câu 5: Tần suất Thầy/cô sử dụng vận dụng kiến thức vào thực tế trong dạy học hóa học nhƣ thế nào? □Không sử dụng

□ sử dụng ít

□ sử dụng thƣờng xuyên

Câu 6:Thầy/cô đã sử dụng biện pháp nào sau đây để phát triển NLVDKT vào thực tiễn cho HS? Biện pháp

Không sử dụng

Sử dụng ít

Thƣờng xuyên

Dạy học theo dự án Dạy học GQVĐ Sử dụng hệ thống bài tập thực tiễn Dạy học Webquest Câu 7: Hình thức tích hợp mà Thầy/cô từng sử dụng trong dạy học? □Tích hợp đa môn

□Tích hợp nội môn

PL3

□Tích hợp xuyên môn

□Lồng ghép/liên hệ

Câu 8: Những thuận lợi và khó khăn khi các Thầy/cô xây dựng và giảng dạy các chủ đề tích hợp? *Những thuận lợi: ……………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………… *Những khó khăn: ……………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………

Câu 9: Theo Thầy/cô tác dụng của DHTH với việc phát triển NLVDKT của HS: □ Không có tác dụng. □ HS say mê, yêu thích môn học.

Câu 10: Theo Thầy/cô mức độ GV xây dựng các chủ đề DHTH trong chƣơng trình hóa học THPT nhằm phát triển NLVDKT cho HS trong quá trình giảng dạy hiện nay nhƣ thế nào? □Chƣ bao giờ.

□Thỉnh thoảng.

□Thƣờng xuyên.

□Rất thƣờng xuyên.

PL4

Phụ lục 2 PHIẾU KHẢO SÁT Ý KIẾN HỌC SINH Họ và tên:……………………………………………………………………………

Lớp:…………Trƣờng:………………………………………………………………

Em hãy đánh dấu X vào các ô tƣơng ứng phù hợp với suy nghĩ của em đối với môn Hóa học và đối với giờ học môn Hóa học Câu 1: Em có thích học môn Hóa học không? □Rất thích

□ Thích

□ Bình thƣờng

□Không thích

Câu 2: Trong các bài dạy hóa học, các Thầy/cô có sử dụng kiến thức của các bộ môn khác để giải thích, làm rõ các nội dung hóa học không? □Rất thƣờng xuyên

□ Thƣờng xuyên

□Thỉnh thoảng

□Chƣa bao giờ

Câu 3: Kiến thức của môn học nào thƣờng đƣợc các Thầy/cô sử dụng để giải quyết vấn đề thực tiễn trong dạy học hóa học?

Môn học

Vận dụng

Sinh học Vật lý Công nghệ Lịch sử Các môn học khác

Câu 4: Các Thầy/cô sử dụng kiến thức các môn học khác để hỗ trợ cho việc dạy học môn hóa học dƣới hình thức nào? □Cung cấp thông tin cho HS, yêu cầu HS vận dụng kiến thức để giải quyết vấn đề và làm bài tập □Yêu cầu HS chủ động tự tìm hiểu, nghiên cứu để tạo ra đƣợc sản phẩm □Hình thức khác (nếu có) Câu 5: Các em thƣờng có thói quen liên hệ giữa kiến thức đã đƣợc học vào cuộc sống hàng ngày của các em không? □Chƣa bao giờ

□Thỉnh thoảng

□ Thƣờng xuyên

□Rất thƣờng xuyên

PL5

Câu 6: Trong các bài kiểm tra trên lớp, Thầy/cô các em có đƣa các câu hỏi hoặc bài tập có liên quan đến thực tiễn không? □Chƣa bao giờ

□Thỉnh thoảng

□ Thƣờng xuyên

□Rất thƣờng xuyên

Câu 7: Các em thấy các bài học môn hóa học mà có sự liên hệ, vận dụng kiến thức các môn học khác có thú vị, gây hứng thú học tập cho các em không? □Không thú vị

□Bình thƣờng

□Thú vị

□Rất thú vị

Câu 8: Em thích làm những dạng bài tập nào?

Nội dung khảo sát Bài tập nhận biết, tách chất Bài tập thí nghiệm Bài tập đồ thị Bài tập tính toán Viết phƣơng trình hóa học theo dãy phản ứng Bài tập gắn với thực tế

Đồng ý

Không đồng ý

PL6

Phụ lục 3 BẢNG KIỂM QUAN SÁT SỰ PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC VẬN DỤNG KIẾN THỨC VÀO THỰC TIỄN CHO HỌC SINH Trƣờng…..

Lớp…..

Nhóm…….

Mức độ

Tiêu chí 1. Phát hiện đƣợc nội dung kiến thức môn học có liên quan đến thực tiễn 2. Có đề xuất các vấn đề quan sát trong thực tế vào quá trình học tập 3.Phát hiện ra sự mấu thuẫn giữa kiến thức với hiện tƣợng trong thực tế 4. Hứng thú trong việc giải quyết các tình huống liên quan đến thực tiễn khi GV đƣa ra 5. Trả lời các câu hỏi và bài tập thực tiễn mà GV đƣa ra 6. Nhiệm vụ tìm hiểu về những kiến thức hóa học gắn liền với thực tiễn 7. Thói quen liên hệ kiến thức ở bài học vào thực tiễn 8. Giờ học Hóa học nhiều kiến thức liên quan đến thực tiễn 9. Tìm hiểu các ứng dụng của hóa học vào thực tiễn cuộc sống Tổng điểm

Mức 1

Mức 2

Mức 3

(1 điểm)

(2 điểm)

(3 điểm)

PL7

Phụ lục 4 PHIẾU PHỎNG VẤN GIÁO VIÊN Họ và tên: ...........................................................

Trƣờng:................................................................. ể thực hiện đề tài nghiên cứu khoa học nhằm mục đích nâng cao ch t lượng dạy học hóa học ở trường THPT, ch ng tôi kính mong qu th y (cô) vui lòng bớt ch t thời gian cho biết kiến của mình về các nội dung sau đây.

(Th y cô có thể chọn một hay nhiều đáp án trong mỗi câu).

Câu 1: Theo th y (cô) mục tiêu chính của giờ lên lớp là gì ?

A. Truyền thụ kiến thức mới.

B. Cung cấp tài liệu, hƣớng dẫn học sinh tự học.

C. Phát triển các năng lực cho học sinh.

D. Giáo dục thế giới quan, nhân sinh quan cho học sinh.

Câu 2: Trong các năng lực thành ph n của năng lực tìm hiểu tự nhiên: a) Hiểu biết kiến thức khoa học. b) Tìm tòi và khám phá thế giới tự nhiên. c) Vận dụng kiến thức vào thực tiễn,ứng xử với tự nhiên phù hợp với yêu cầu phát triển bền vững và bảo vệ môi trƣờng.

Trong thời đại ngày nay, theo kiến th y (cô), mức độ quan trọng của các năng lực được sắp ếp theo thứ tự giảm dần là: A. a, b, c.

D. b, c, a.

B. a, c, b.E. c, a, b.

C. b, a, c.G. c, b, a.

Câu 3: Trong quá trình dạy học, việc phát triển năng lực vận dụng kiến thức cho học sinh được th y (cô) tiến hành: A. rất thƣờng xuyên B. Đôi khi.

C. thƣờng xuyên.

D. không tiến hành.

Câu 4:Trong quá trình dạy học, các th y (cô) đ từng sử dụng: A. Dạy học tích hợp.

E. Dạy học nhóm.

PL8

B. PPDH theo dự án.

G. Tự học có hƣớng dẫn.

C. Dạy họcWebQuest.

F. Tham quan.

D. Dạy học giải quyết vấn đề.

Câu 5: Xin th y (cô) cho biết mức độ đ sử dụng: Quan điểm và PPDH

Dạy

PPDH Dạy

Dạy

Dạy

Tự học Tham

học

theo

học

học

học

có

tích

dự án Web

giải

nhóm hƣớng

hợp

Quest quyết

Mức độ sử dụng

quan

dẫn

vấn đề

Rất thƣờng xuyên Thƣờng xuyên Đôi khi Không sử dụng Câu 6: Trong quá trình dạy học, các th y (cô) đ từng sử dụng một số k thuật dạy học tích cực: A. KWL.

C. bản đồ tƣ duy.

B. kĩ thuật 5W1H.

D. một số kĩ thuật khác...

Câu 7: Xin thầy (cô) cho biết mức độ đã sử dụng: K thuật dạy học

KWL

Kĩ

thuật Bản đồ tƣ Một số kĩ

5W1H

duy

thuật khác

Mức độ sử dụng Rất thƣờng xuyên Thƣờng xuyên Đôi khi Không sử dụng Câu 8: Th y (cô) dànhph n lớn thời gian trong giờ học để tiến hành hoạt động nào?

A. Giảng giải kiến thức trọng tâm của bài.

B. Hƣớng dẫn học sinh tự học.

C. Hƣớng dẫn học sinh giải bài tập trong sách giáo khoa, sách bài tập.

PL9

D. Giảng giải kiến thức trọng tâm và liên hệ với thực tiễn.

Câu 9: Theo th y (cô), trong chương trình hóa học ở trường THPT, mức độ kiến thức hóa học liên hiện với cuộc sống là: A. rấtnhiều.

B. nhiều.

C. ít.

Câu 10: Trong quá trình dạy học, th y (cô) yêu c u học sinh: Mức độ sử dụng

Rất

Thƣờng

thƣờng xuyên Trường hợp sử dụng

Đôi

Không

khi

sử dụng

xuyên

Chỉ yêu cầu HS tái hiện kiến thức để trả lời câu hỏi lí thuyết.

Yêu cầu HS vận dụng kiến thức để giải thích đƣợc các sự kiện, hiện tƣợng của câu hỏi lí thuyết.

Yêu cầu HS vận dụng kiến thức hoá học để giải thích những tình huống xảy ra trong thực tiễn.

Yêu cầu HS vận dụng kiến thức, kĩ năng hoá học để giải quyết những vấn đề thực tiễn hoặc để thực hiện một công trình nghiên cứu khoa học nhỏ, đơn giản, đề ra kế hoạch hành động cụ thể, viết báo cáo.

Câu 11: Theo th y (cô), thông qua việc dạy học theo định hướng phát triển năng lực vận dụng kiến thức, sẽ giúp cho họcsinh: Mức độ Nội dung Tăng vốn kiến thức về hóa học có nộidung liên quan đến thực tiễn.

Vận dụng các kiến thức hóa học giải đáp đƣợc những tình huống có vấn đề nảy sinh

Nhiều

Vừa phải

Ít

Không

PL10

trong đời sống, trong lao động, sảnxuất.

Hiểu rõ mối quan hệ mật thiết giữa hóa học vớiđời sống.

Có hứng thú tìm tòi, tham khảo các tài liệu (trong sách, báo chí, internet,...)cóliên quan đến ứng dụng của hóa học.

Phát triển các năng lực cho học sinh.

Yêu thích môn hóa học.

Câu 12: Khi dạy học tích hợp các kiến thức gắn với thực tiễn cuộc sống, th y (cô) th y: A. rất hứng thú.

B. hứng thú.

C. nhàm chán.

D. không thích.

Câu 13: Theo th y (cô) việc dạy học tích hợp kiến thức gắn với thực tế có c n thiết không?

A. Rất cần thiết.

B. Cần thiết.

C. Không cần thiết.

Câu 14: Tích hợp kiến thức vào thực tiễn cuộc sống được th y (cô) sử dụng: A. thƣờng xuyên.

B. không thƣờng xuyên.

C. chƣa sử dụng.

Câu 15: Trong các đề kiểm tra, nội dung tích hợp các kiến thức liên hệ với thực tế cuộc sống, được th y (cô) sử dụng là: A. rất nhiều.

B. nhiều.

Xin chân thành cám ơn thầy (cô)!

C. ít.

D. rất ít.

PL11

Phụ lục 5 PHIẾU TỰ ĐÁNH GIÁ SẢN PHẨM NGHIÊN CỨU CỦA HỌC SINH Trƣờng THPT............................................. Ngày ...........tháng........năm ......

Lớp........................., nhóm.............................................................................

Tên bài học/ chủ đề học tập ...........................................................................

Tên HS............................................................................................................

Hãy đánh dấu (X) vào ô tƣơng ứng để thể hiện mức độ đạt đƣợc các tiêu chí đánh giá của nhóm em nhóm bạn trong sản phẩm học tập Bảng 2.2: Phiếu đánh giá sản phẩm của HS sử dụng PP DHDA Tự đánh giá mức độ phát triển STT

Tiêu chí đánh giá sản phẩm NC

NL QV và ST. R t tốt

1

Đạt đƣợc mục tiêu NC đề ra

2

Bố cục sản phẩm chặt chẽ, khoa học.

3

Thông tin cập nhật, đa dạng, phong

Tốt

phú, gắn với thực tiễn.

4

Thể hiện tính mới, độc đáo.

5

Thu thập thông tin, phân tích dữ liệu, bàn luận kết quả logic, khoa học.

6

Thể hiện đặc thù môn Hóa học

7

Thể hiện rõ kết quả hợp tác của các thành viên trong nhóm Ghi chú: Mô tả mức độ đánh giá

Mức độ rất tốt: Đạt từ 90

đến 100

yêu cầu của mỗi tiêu chí.

Mức độ tốt: Đạt từ 70

đến dƣới 90

yêu cầu của mỗi tiêu chí.

Mức độ đạt: Đạt từ 50

đến dƣới 70

yêu cầu của mỗi tiêu chí.

Mức độ chƣa đạt: Đạt dƣới 50

yêu cầu của mỗi tiêu chí.

ạt

Chưa đạt

PL12

Phụ lục 6 BÀI KIỂM TRA CHƢƠNG 6: HIĐROCACBON KHÔNG NO. (Thời gian: 45 phút) I. Mục tiêu 1. Kiến thức: Khái quát nhóm hiđrocacbon không no về đặc điểm, thành phần, tính chất.

Cách điều chế, ứng dụng của các hiđrocacbon không no c ng nhƣ hợp chất của chúng.

2. Kỹ năng: - Rèn kĩ năng viết phƣơng trình phản ứng - Tính toán với những bài toán có liên quan - Làm bài tập của chƣơng hiđrocacbon không no.

3. Thái độ: Tính kỷ luật, làm việc độc lập.

4. Năng lực hƣớng tới: GQVĐ, VDKT vào thực tiễn, tƣ duy logic, quan sát, tổng hợp, phân tích, tính toán.

II. Xác định hình thức đề kiểm tra - Kết hợp trắc nghiệm khách quan (70 ) với tự luận (30

điểm)

- Thang điểm câu TNKQ: 0,35 điểm/câu - Phần tự luận 3 câu, mỗi câu 1 điểm.

- Thời gian: 45 phút.

III. Ma trận Mức độ nhận thức

Nội dung kiến

Nhận biết TN

TL

Thông hiểu TN

TL

Cộng

Vận dụng TN

TL

Vận dụng cao TN

TL

thức Khái

- Các tính chất

quát về cơ bản của các chƣơng hiđrocacbon hiđroca

không no

Phƣơng pháp điều chế hiđrocacbon không no

- So sánh tính Chứng chất

của

minh

các công thức tổng

hiđrocacbon

quát

không no

hiđrocacbon

của

PL13

cbon

không no

không

3 câu

1 câu

2 câu

1 câu

7 câu

no

1,05đ

0,35đ

0,7đ

1đ

3,1đ

Ankađi

- Tính chất vật -

en

lý, trạng thái tự pháp điều chế học của cao su nhiên

Phƣơng - Tính chất hóa - Bài tập tính

của cao su nhân -

ankađien.

tạo

nghiệp .

c ng

nhƣ

trong

phòng

và

giải

Ứng dụng thích tính chất

trong của cao su.

công

toán

của cao su.

thí nghiệm - Viết đƣợc phƣơng trình phản ứng biểu diễn tính chất hóa học của cao su.

2 câu

4 câu

2 câu

2 câu

10 câu

0,7đ tecpen

1,4đ

0,7đ

- Tính chất vật - Thành phần - Vai trò của lí – hóa học, của tecpen.

tecpen đối với

ứng

dụng,

đời sống hàng

phƣơng

pháp

ngày.

điều chế của tecpen

Phần 1. Trắc nghiệm khách quan (7 điểm)

2đ

4,8đ

PL14

Câu 1: Ngƣời ta nói rằng: “Tecpen là những chất mang hƣơng sắc cho đời” đúng hay sai?

A.

ng

B. Có thể đúng.

C. Sai. Giải thích tại sao?

Câu 2: Trong nông nghiệp, ngƣời ta thƣờng phối hợp biện pháp sinh học với hóa học phòng trừ dịch hại. Cụ thể, ngƣời ta dùng chất dẫn dụ để có thể tập trung đƣợc côn trùng (ví dụ nhƣ sâu bƣớm hại cây trồng) đến địa điểm đặt thuốc để tiêu diệt chúng mà không cần phải phun thuốc tràn lan trên đồng ruộng. Sở dĩ làm đƣợc nhƣ vậy là do sinh vật đã tiết ra một chất để thông tin cho đồng loại. Chất đó gọi là gì?

A. Este.

B. Pheromon.

C. Etanol.

D. Butađien.

Câu 3: Trong tinh dầu thảo mộc có những dẫn xuất của tecpen tạo nên mùi thơm đặc trƣng. Ví dụ tinh dầu hoa hồng chứa geraniol. Nhận định nào sau đây không đúng?

A. Khi nhỏ tinh dầu hoa hồng vào nƣớc brom thì nƣớc brom mất màu.

B. Trong c u tạo của tecpen chứa các liên kết π.

C. Tecpen là tên gọi nhóm hiđrocacbon không no thƣờng có công thức chung là (C4H8)n (n ≥ 2).

D. Các tecpen đƣợc khai thác bằng cách chƣng cất với hơi nƣớc để lôi cuốn lấy tinh dầu từ các bộ phận chứa nhiều tinh dầu.

Câu 4: Cao su buna - S và cao su buna - N là sản phẩm đồng trùng hợp của buta1,3- đien với: A. Stiren và acrilonnitrin.

B. Lưu huỳnh và vinyl clorua.

C. Stiren và ammoniac.

PL15

D. Lƣu huỳnh và vinyl xianua.

Câu 5: Nguyên tắc chung để điều chế hidrocacbon không no là gì?

A. Tách từ khí thiên nhiên.

B. Tách H2 từ hidrocacbon no.

C. Tách từ d u mỏ.

D. Tổng hợp từ C và H2.

Câu 6: Họ cây cao su nào thích hợp với đất nghèo, không chịu đựng đƣợc thời tiết thay đổi thất thƣờng?

A. Apcynaceae B. Manihot C. Moraceae D. Funtuania Câu 7: Vì sao cao su có tính đàn hồi?

A. Các mắt ích có c u tr c cis lập thể điều hòa.

B. Phân tử khối lớn.

C. Có liên kết đôi.

D. Không có nhiều tạp chất.

Câu 8: Caroten (licopen) là sắc tố màu đỏ của cà rốt và cà chua chín, công thức phân tử của caroten là: A. C15H25 B. C40H56 C. C10H16 D. C30H50 Câu 9: Hỗn hợp A gồm hiđro và các hiđrocacbon no, chƣa no. Cho A vào bình có niken xúc tác, đun nóng bình một thời gian ta thu đƣợc hỗn hợp B. Phát biểu nào sau đây sai ?

A. Đốt cháy hoàn toàn hỗn hợp A cho số mol CO2 và số mol nƣớc luôn bằng số mol CO2 và số mol nƣớc khi đốt cháy hoàn toàn hỗn hợp B. B. Số mol oxi tiêu tốn để đốt hoàn toàn hỗn hợp A luôn bằng số mol oxi tiêu tốn

PL16

khi đốt hoàn toàn hỗn hợp B. C. Số mol A - Số mol B = Số mol H2 tham gia phản ứng.

D. Khối lượng phân tử trung bình của hỗn hợp A bằng khối lượng phân tử trung bình của hỗn hợp B. Câu 10: Hỗn hợp X gồm 1 ankin A và 1 anken B, trong đó số nguyên tử hiđro trong A bằng số nguyên tử cacbon trong B. Hỗn hợp X làm mất màu vừa đủ dung dịch chứa 0,08 mol brom. Mặt khác, khi cho hỗn hợp X phản ứng hết với hiđro thì thu đƣợc hỗn hợp Y gồm 2 ankan. Đốt cháy hoàn toàn hỗn hợp Y thu đƣợc 9,68 gam CO2 và 5,04 gam H2O. Chất khí đƣợc đo ở điều kiện tiêu chuẩn. Công thức cấu tạo A, B và thể tích của chúng là: A. C2H2; 0,448 lít và C3H6; 0,668 lít B. C3H4; 0,448 lít và C4H8; 0,896 lít C. C3H4; 0,896 lít và C4H8; 0,448 lít D. C2H2; 0,668 lít và C3H6; 0,448 lít Câu 11: Tinh dầu là loại sản phẩm: A. Tan trong nƣớc, dễ bay hơi.

B. Tan trong nƣớc, không bay hơi.

C. Không tan trong nước, dễ bay hơi.

D. Không tan trong nƣớc, khó bay hơi.

Câu 12: Ngƣời ta sử dùng tinh dầu bƣởi để kích thích mọc tóc, vậy tinh dầu bƣởi đƣợc chiết xuất bằng phƣơng pháp nào là tốt nhất?

A. Chƣng cất lôi cuốn bằng hơi nƣớc.

B. Phƣơng pháp ép.

C. Dùng dung môi chiết xuất.

D. A và B. Câu 13: Chúng ta khai thác tecpen từ thực vật bằng cách nào?

A. Sử dụng phƣơng pháp chiết để lấy tinh dầu thực vật từ đó ngƣời ta chế lấy các tecpen và dẫn xuất.

B. Sử dụng phương pháp chưng c t lôi cuốn hơi nước để l y tinh d u thực vật

PL17

từ đó người ta tinh chế l y các tecpen và dẫn u t.

C. Sử dụng phƣơng pháp kết tinh để lấy tinh dầu thực vật từ đó ngƣời ta tinh chế lấy các tecpen và dẫn xuất.

D. Không có cách nào.

Câu 14: Trong PTN ngƣời ta thƣờng sử dụng phƣơng pháp nào để chƣng cất tinh dầu?

A. Phƣơng pháp ép.

B. Phương pháp chưng c t bằng hơi nước.

C. Phƣơng pháp ƣớp.

D. Phƣơng pháp chiết xuất bằng dung môi.

Câu 15 : Lƣu hóa cao su là gì ?

A. Là kỹ thuật làm tăng độ dẻo của cao su.

B. Là kỹ thuật làm giảm độ cứng của cao su.

C. Là k thuật làm tăng độ cứng của cao su bằng cách gia nhiệt và cho cao su kết hợp với lưu huỳnh.

D. Là kỹ thuật làm tăng độ cứng của cao su bằng cách giảm nhiệt và cho cao su kết hợp với lƣu huỳnh.

Câu 16 : Hiện nay, mủ cao su đƣợc ví nhƣ “vàng trắng” dẫn đến các nhà máy chế biến cao su c ng đã và đang phát triển khắp các tỉnh thành có mức độ canh tác cao su lớn. Từ đó dẫn đến các hệ lụy về ô nhiễm môi trƣờng từ các nhà máy chế biến cao su. Vậy, các nguồn gây ô nhiễm từ nhà máy là: A. Ô nhiễm nƣớc.

B. Ô nhiễm không khí.

C. Chất thải rắn.

D. T t cả các nguồn trên.

Câu 17: Có hỗn hợp X gồm 3 hiđrocacbon A, B, C. Khi đốt cháy lần lƣợt A, B, C thì trong cả ba trƣờng hợp thể tích CO2 thu đƣợc đều bằng hai lần thể tích của mỗi hiđrocacbon ở cùng điều kiện. Trong hỗn hợp X, nếu đốt cháy hoàn toàn A và C thì số mol CO2 và H2O sinh ra bằng nhau, còn nếu đốt cháy hoàn toàn A và B thì tỉ lệ số mol H2O và CO2 thu đƣợc là . A, B, C và thành phần

mỗi chất trong hỗn hợp

PL18

X là: A.C2H6, 30% - C2H4, 40% - C2H2, 30% B. C2H6, 30% - C2H4, 30% - C2H2, 40% C. C3H8, 30% - C3H6, 30% - C3H4- 40% D. C2H6, 40% - C2H4, 30% - C2H2, 20% Câu 18: Cho các phát biểu sau: a. Polimetyl metacrylat đƣợc dùng để sản xuất chất dẻo. b. Giữa các phân tiwr etyl axetat có khả năng tạo liên kết hiđro. c. Metyl axetat là đồng phân của axit propionic. d. Etyl axetat đƣợc dùng làm dung môi để tách, chiết chất hữu cơ.

Số phát biểu đúng là: A. 1.

B.2.

C. 3.

D.4.

Câu 19: X mạch hở có công thức C3Hy. Một bình có dung tích không đổi chứa hỗn hợp khí X và O2 dƣ ở 150oC và có áp suất 2 atm. Bật tia lửa điện để đốt cháy X sau đó đƣa bình về 150oC, áp suất trong bình vẫn là 2 atm. Ngƣời ta trộn 9,6 gam X với 0,6 gam hidro rồi cho qua binh đựng Ni nung nóng (H= 100 ) thì thu đƣợc hỗn hợp Y. Khối lƣợng mol trung bình của Y là : A. 52,5 B. 42,5 C. 48,5 D. 46,5 Câu 20: Hỗn hợp X gồm axit Y đơn chức và axit Z hai chức (Y, Z có cùng số nguyên tử cacbon). Chia X thành hai phần bằng nhau. Cho phần một tác dụng hết với Na, sinh ra 4,48 lít khí H2 (ở đktc). Đốt cháy hoàn toàn phần hai, sinh ra 26,4 gam CO2. Công thức cấu tạo thu gọn và phần trăm về khối lƣợng của Z trong hỗn hợp X lần lƣợt là: A. HOOC- CH2- COOH và 70,87%.

B. HOOC- CH2- COOH và 54,88%.

C. HOOC- COOH và 42,86%.

PL19

D. HOOC- COOH và 60,00%.

Phần 2: Tự luận (3 điểm) Câu 1. (1 điểm) Cao su buna có thể tổng hợp đƣợc từ butan theo sơ đồ sau: C4H10 C4H6 (- CH2- CH=CH- CH2- )n.

Tính thể tích C4H10 cần dùng để điều chế đƣợc 1 tấn cao su, giả thiết rằng hiệu suất của mỗi quá trình là 80

và 75 , sản phẩm cao su chứa 89

polibutađien.

Câu 2. (2 điểm) Theo thuyết cấu tạo hóa học, hãy chứng minh công thức tổng quát của hiđrocacbon không no có π liên kết đôi (hoặc tƣơng đƣơng) và v vòng trong phân tử.

Câu 3: Cao su thiên nhiên và cao su isopren tổng hợp đều bởi công thức (-CH2C(CH3)=CH-CH2-)n. Vì sao tính chất của chúng không hoàn toàn giống nhau (ví dụ cao su thiên nhiên có độ bền hơn, đàn hồi hơn…)? Đáp án: Phần 1: Trắc nghiệm khách quan.

Mỗi câu trắc nghiệm tƣơng ứng 0,35 điểm. câu

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

Đ/a

A

B

B

B

C

B

A

B

D

B

câu

11

12

13

14

15

16

17

18

19

20

Đ/a

C

D

B

B

C

D

A

C

B

C

Phần 2: Tự luận.

Câu 1: (1 điểm) V C4H10 = 1.0,8.22,4/54.0,8. 0,75 = 691,36 (m3).

Câu 2: (1 điểm) C có hóa trị 4  n nguyên tử C có tổng hóa trị là 4n.

N nguyên tử C tạo mạch hở, có (n- 1) liên kết ϭ , v vòng có v liên kết ϭ, π liên kết đôi thì có π liên kết π  tổng số liên kết cacbon – cacbon là (n- 1- v+π)  tổng hóa trị C tạo mạch cacbon – cacbon là 2(n- 1+v+π).

Số hóa trị C liên kết với H là 4n- 2(n- 1+v+π) = 2n+2- 2(v+π)

PL20

Nguyên tử H có hóa trị 1 nên số nguyên tử H là 2n+2- 2(v+π).

Câu 3: (1 điểm) Giải thích: Do cao su thiên nhiên có đến khoảng 98 isopren tổng hợp chỉ có khoảng 94

cấu hình cis 1,4 còn ở cao su

cấu hình cis 1,4. Nguyên nhân nữa là do cao

su thiên nhiên hầu nhƣ là nguyên chất còn cao su tổng hợp vẫn chƣa thể loại bỏ hết hoàn toàn các tạp chất có trong thành phẩm.

PL21

Phụ lục 7 BẢNG CÁC NHÓM DỰ ÁN VÀ SẢN PHẨM NHÓM

HỌ TÊN

NHIỆM VỤ

TÊN DỰ ÁN

SẢN PHẨM DỰ ÁN

Nhóm trƣởng

- Bài trình chiếu trên

Thƣ kí

powerpoint - Tranh ảnh phục vụ

I

cho dự án

Thành viên

- Sổ theo dõi dự án SỔ THEO DÕI DỰ ÁN Tên dự án:.........................................................................................................

Tên trƣờng, lớp:.................................................................................................

Tên GV:.............................................................................................................

Nhóm :...............................................................................................................

Thời gian:..........................................................................................................

Danh sách nhóm:..........................................................................................

1. Phân công nhiệm vụ trongnhóm: Tên thành viên

Nhiệm vụ

Phƣơng tiện

Thời gian

Sản phẩm dự

Hoàn thành

kiến

PL22

1. Biên bản thảo luận Ngày

Nội dung thảo luận

Kết quả

PL23

Phụ lục 8 MỘT SỐ HÌNH ẢNH HỌC SINH TRONG QUÁ TRÌNH HOẠT ĐỘNG Nhóm hóa học:Chiết suất tinh dầu bƣởi

PL24

Nhóm sinh học: cảnh tƣới tiêu và bón phân cho cây bƣởi

Nhóm an toàn thực phẩm : Cảnh phun thuốc và bảo quản bƣởi

Nhóm công nghệ thực phẩm: Thực hành nấu chè bƣởi từ cùi bƣởi

Học sinh hoạt động nhóm