VẬN DỤNG PHƯƠNG PHÁP ĐÓNG VAI TRONG DẠY HỌC BÀI 11 TÂY ÂU THỜI HẬU KỲ TRUNG ĐẠI (TIẾT 1) – LỊCH SỬ

ĐỀ TÀI SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM LỊCH SỬ

vectorstock.com/20159060

Ths Nguyễn Thanh Tú eBook Collection DẠY KÈM QUY NHƠN EBOOK PHÁT TRIỂN NỘI DUNG

VẬN DỤNG PHƯƠNG PHÁP ĐÓNG VAI TRONG DẠY HỌC BÀI 11 TÂY ÂU THỜI HẬU KỲ TRUNG ĐẠI (TIẾT 1) – LỊCH SỬ 11 (BAN CƠ BẢN) WORD VERSION | 2021 EDITION ORDER NOW / CHUYỂN GIAO QUA EMAIL TAILIEUCHUANTHAMKHAO@GMAIL.COM

Tài liệu chuẩn tham khảo Phát triển kênh bởi Ths Nguyễn Thanh Tú Đơn vị tài trợ / phát hành / chia sẻ học thuật : Nguyen Thanh Tu Group Hỗ trợ trực tuyến Fb www.facebook.com/DayKemQuyNhon Mobi/Zalo 0905779594

SỞ GIÁO DỤC & ĐÀO TẠO NGHỆ AN TRƯỜNG THPT DIỄN CHÂU 5 ---------- ----------

SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM VẬN DỤNG PHƯƠNG PHÁP ĐÓNG VAI TRONG DẠY HỌC BÀI 11 TÂY ÂU THỜI HẬU KỲ TRUNG ĐẠI (TIẾT 1) – LỊCH SỬ 11 (BAN CƠ BẢN)

Lĩnh vực: Lịch sử

Người thực hiện

: Nguyễn Thị Vân Hà

Tổ

:

Điện thoại

:

Xã hội

Năm học : 2019 - 2020

MỤC LỤC DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT ...............................................................................

PHẦN I - ĐẶT VẤN ĐỀ ................................... Error! Bookmark not defined.

I. LÝ DO CHỌN ĐỀ TÀI .................................................................................. 1 II. MỤC ĐÍCH NGHIÊN CỨU .......................................................................... 1 III. NHIỆM VỤ NGHIÊN CỨU ........................................................................ 1 IV. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ................................................................ 2 V. NHỮNG ĐIỂM MỚI VÀ ĐÓNG GÓP CỦA ĐỀ TÀI .................................. 2 PHẦN II - NỘI DUNG ...................................................................................... 3 I. CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA VIỆC VẬN DỤNG PHƯƠNG PHÁP ĐÓNG VAI TRONG DẠY HỌC LỊCH SỬ ............................................ 3 1. Cơ sở lý luận .................................................................................................. 3 2. Cơ sở thực tiễn của việc vận dụng PPĐV trong dạy học Lịch sử ở trường trung học phổ thông ......................................................................................... 13 3. Vận dụng PPĐV trong dạy học bài 11 Tây Âu thời hậu kỳ trung đại (tiết 1). ... 20 4. Thực nghiệm sư phạm .................................................................................. 26 PHẦN III – KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ ....................................................... 45 I. KẾT LUẬN .................................................................................................. 45 1. Đánh giá quá trình thực hiện đề tài ............................................................... 45 2. Hiệu quả của đề tài đối với hoạt động giáo dục ............................................ 46 3. Bài học kinh nghiệm rút ra trong quá trình thực hiện đề tài. ......................... 47 II. KIẾN NGHỊ ................................................................................................ 47 1. Về phía giáo viên ......................................................................................... 47 2. Về phía tổ chuyên môn ................................................................................. 48 3. Về phía nhà trường ....................................................................................... 48 4. Về phía gia đình ........................................................................................... 48 5. Về phía các cấp, ban ngành có liên quan ...................................................... 48 TÀI LIỆU THAM KHẢO ................................................................................ 49

DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT TT

Cụm từ viết tắt

1

PPĐV

Phương pháp đóng vai

2

THPT

Trung học phổ thông

3

TN

4

TNSP

Thực nghiệm sư phạm

5

SGK

Sách giáo khoa

6

ĐC

7

BGH

8

TB

Các chữ đầy đủ của cụm từ viết tắt

Thực nghiệm

Đối chứng Ban giám hiệu Trung bình

PHẦN I: ĐẶT VẤN ĐỀ I. LÝ DO CHỌN ĐỀ TÀI Hiện nay chương trình giáo dục định hướng phát triển năng lực đã trở thành xu hướng giáo dục quốc tế. Nhiều nước trên thế giới đã có sự thay đổi mạnh mẽ theo hướng chuyển từ dạy học truyền thụ kiến thức sang dạy học phát triển năng lực của người học. Ở Việt Nam,trong bối cảnh Chương trình giáo dục phổ thông tổng thể mới đã được ban hànhđòi hỏi người giáo viên nói chung và giáo viên dạy bộ môn Lịch sử ở trường THPT nói riêng cần phải đổi mới phương pháp và hình thức tổ chức dạy học theo định hướng phát triển năng lực.

Phương pháp đóng vai(PPĐV) trong dạy học Lịch sử là một phương pháp dạy học tích cực nhằm phát huy cao độ tính tự giác, độc lập và sáng tạo của người học. Phương pháp này đã được áp dụng phổ biến ở nhiều nước trên thế giới và nhận được sự hưởng ứng tích cực từ phía học sinh. Ở nước ta, trong những năm gần đây, PPĐVbước đầu được các nhà nghiên cứu giáo dục và giáo viên quan tâm; đồng thời đã được vận dụng trong dạy học nói chung và dạy học Lịch sử nói riêng. Tuy nhiên, phương pháp dạy học này vẫn chưa được sử dụng một các phổ biến trong dạy học bộ môn Lịch sử ở trường phổ thông. Với những ưu điểm và tính mới mẻ của PPDH này, tôi mong muốn góp một phần nhỏ bé vào công cuộc đổi mới PPDH, đưa phương pháp này vào vận dụng dạy học bộ môn Lịch sử nhằm làm phong phú thêm phương pháp dạy học cho giáo viên; góp phần tích cực vào xu thế đổi mới phương pháp dạy học Lịch sử ở trường THPT hiện nay. Vì vậy, tôi chọn lựa chọn đề tài: “Vận dụng phương pháp đóng vai trong dạy học bài 11 Tây Âu thời hậu kỳ trung đại (tiết 1) – Lịch sử lớp 10 (Ban cơ bản)” II. MỤC ĐÍCH NGHIÊN CỨU Trên cơ sở khẳng định vai trò và ý nghĩa của PPĐV trong dạy học Lịch sử, đề tài đi sâu vào việc vận dụng PPĐV trong dạy học bài 11 Tây Âu thời hậu kỳ trung đại (tiết 1)nhằm góp phần đổi mới phương pháp và nâng cao chất lượng dạy và học bộ môn Lịch sử ở trường THPT. III. NHIỆM VỤ NGHIÊN CỨU Hệ thống hóa một số vấn đề cơ bản về cơ sở lý luận của PPĐV, đề xuất các hình thức tổ chức và quy trình vận dụng PPĐV trong dạy học Lịch sử ở trường THPT. Khảo sát thực tiễn việc vận dụng PPĐV trong dạy học Lịch sử ở một số trường THPT trên địa bàn huyện Diễn Châu và trường THPT nới tôi giảng dạy để từ đó rút ra ưu điểm, hạn chế, nguyên nhân của thực tiễn vận dụng PPĐV trong dạy học Lịch sử hiện nay.

Xác định mục tiêu, chuẩn kiến thức kỹ năng của bài 11 Tây Âu hậu kỳ trung đại (tiết 1) từ đó đề xuất những nội dung có thể vận dụng phương pháp 1

đóng vai trong dạy học bài 11 Tây Âu thời hậu kỳ trung đại (tiết 1) nhằm phát huy năng lực tự học, tính tích cực, chủ động sáng tạo, tự khám phá, tìm tòi kiến thức, phát triển tư duy Lịch sử và các kỹ năng Lịch sử cho học sinh…

Thực nghiệm sư phạm có sử dụng PPĐVtrong dạy học bài 11 Tây Âu hậu kỳ trung đại (tiết 1) để từ đó kiểm chứng tính đúng đắn của đề tài và có thể áp dụng đại trà trong việc dạy học bộ môn Lịch sử ở trường THPT. IV. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU - Nghiên cứu các tài liệu có liên quan đến PPĐV trong dạy học nói chung và dạy học bộ môn Lịch sử ở trường THPT nói riêng để làm cơ sở lý luận cho đề tài.

- Tiến hành điều tra việc thực hiện PPĐV trong dạy học Lịch sử tại trường tôi và một số trường bạn đóng trên địa bản.

- Thực nghiệm sư phạm.

- Tham khảo, tiếp thu ý kiến của đồng nghiệp.

V. NHỮNG ĐIỂM MỚI VÀ ĐÓNG GÓP CỦA ĐỀ TÀI - Góp phần tích cực trong việc tạo động cơ và sự hứng thú học tập bộ môn Lịch sử cho học sinh, đổi mới và đa dạng hóa phương pháp dạy học Lịch sử của giáo viên tại trường THPT. - Khẳng định được vai trò, ý nghĩa, sự cần thiết của việc vận dụng phương pháp đóng vai trong dạy học bài 11 Tây Âu thời hậu kỳ trung đại (tiết 1).

- Đánh giá được thực trạng của việc vận dụng phương pháp đóng vai trong dạy học Lịch sử ở trường THPT. - Xác định được những nội dung trong bài 11 Tây Âu thời hậu kỳ trung đại (tiết 1) có thể vận dụng phương pháp đóng vai.

- Đề ra một số giải pháp trong việc nâng cao hiệu quả của việc vận dụng phương pháp đóng vai.

- Làm phong phú thêm lý luận phương pháp dạy học Lịch sử.

- Có thể là nguồntài liệu tham khảo cho giáo viên lịch sử ở trường THPT và bản thân tác giả vận dụng trong quá trình giảng dạy bộ môn.

2

PHẦN II - NỘI DUNG I. CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA VIỆC VẬN DỤNG PHƯƠNG PHÁP ĐÓNG VAI TRONG DẠY HỌC LỊCH SỬ 1. Cơ sở lý luận 1.1. Khái niệm về phương pháp đóng vai trong dạy học và phương pháp đóng vai trong dạy học Lịch sử Đóng vai, theo Từ điển Tiếng Việt(tác giả Hoàng Phê – NXB Đà Nẵngnăm 2008) là “thể hiện nhân vật trong kịch bản lên sân khấu hay màn ảnh, bằng hành động, nói năng như thật”. Đóng vai trong dạy học được hiểu là “giáo viên xây dựng bản và học sinh là người thực hiện kịch bản”hay “học sinh đảm nhận vai trò sáng tạo kịch bản để giải quyết tình huống mở do giáo viên đưa ra”.

PPĐV là một phương pháp dạy học mới, tích cực nhằm phát huy cao độ tính tự giác, độc lập và sáng tạo của người học. Bằng việc nhập vai hay hóa thân vào nhân vật, học sinh sẽ chủ động tìm hiểu và chiếm lĩnh kiến thức trong suốt quá trình tham gia đóng vai; đồng thời học sinh còn có thể rút ra kinh nghiệm cho bản thân và có cơ hội trình bày quan điểm cá nhân của mình.

PPĐV trong dạy học lịch sử là phương pháp mà ở đó giáo viên tổ chức cho học sinh được hóa thân vào nhân vật lịch sử tiêu biểu hay đóng vai giải quyết tình huống lịch sử. Thông qua vai diễn, học sinh khắc họa được hình tượng nhân vật lịch sử cụ thể (như tính cách, hành động, con người) hay được đặt vào một tình huống lịch sử nhất định. Từ đó, học sinh có cái nhìn và cách đánh giá chính xác, khách quan về nhân vật hay sự kiện lịch sử; đồng thời học sinh được bộc lộ khả năng tự nhận thức, khả năng giao tiếp, tự giải quyết vấn đề, được rèn luyện khả năng thực hành và qua đó cũng thúc đẩy sự thay đổi nhận thức, hành vi, thái độ theo hướng tích cực.

1.2.Các phương án triển khai phương pháp đóng vai trong dạy học lịch sử 1.2.1. Đóng vai nhân vật tiêu biểu, có vai trò ảnh hưởng lớn trong lịch sử Ở phương án này, học sinh sẽ được hóa thân vào các nhân vật lịch sử, qua các nhân vật đó, học sinh có thể cụ thể hóa kiến thức bài học. Phương án này có đặc điểm sau: - Học sinh có thể tìm hiểu trước về nhân vật mình được hóa thân thông qua sách báo, tạp chí, tư liệu lịch sử hay phim ảnh. Thông qua vai diễn của mình, các “diễn viên” phải khắc họa được hình thái, tính cách nhân vật lịch sử tiêu biểu. Do vậy, việc diễn xuất như thế nào là một yếu tố khá quan trọng. Mỗi vai diễn sẽ có một đặc thù, tính cách, riêng, khó khăn nhất của học sinh là phải thể hiện được cái thần của nhân vật.

3

-Ngoài ra, để khắc họa hình tượng nhân vật, học sinh có thể bổ sung thêm một số nhân vật phụ hay người dẫn chuyện. Giáo viên cần có sự phân công cụ thể cho từng học sinh để các em có sự định hướng cho vai diễn của mình.

- Việc xây dựng kịch bản và tập diễn do học sinh tiến hành trước khi đến lớp, tức là có sự chuẩn bị trước, do đó, giáo viên sẽ đóng vai trò là người chỉ dẫn, sửa kịch bản, tổng duyệt trước khi học sinh “diễn” trước tập thể lớp.

- Kịch bản phải ngắn gọn, cô đọng để đảm bảo thời gian diễn xuất ngắn, không ảnh hưởng đến tổng thể tiến trình bày học.

1.2.2. Đóng vai giải quyết tình huống Đây là phương án đóng vai mà học sinh được đặt trong tình huống nhất định. Dựa trên những thông tin, dữ liệu cho sẵn, các em hóa thân vào một nhân vật trong cuộc sống hiện tại nói về quá khứ để tìm hiểu, giới thiệu về quá khứ lịch sử. Học sinh tự mình tưởng tượng, sáng tạo để làm cho nhân vật của mình thật sự sinh động. Qua đó, các em được bộc lộ khả năng nhận thức, giao tiếp, giải quyết vấn đề, được rèn luyện khả năng thực hành.

Phương án này có một số đặc điểm sau: - Giáo viên sẽ xây dựng tình huống còn học sinh đảm nhận nhiệm vụ giải quyết tình huống.

- Học sinh không có sự chuẩn bị trước ở nhà như đóng vai nhân vật mà được thông báo tình huống và giải quyết tình huống ngay tại lớp.

- Học sinh thường làm việc theo tổ, nhóm để giải quyết tình huống.

Ví dụ, khi dạy bài 17 “Chiến tranh thế giới thứ 2 (1939 – 1945)” (Lịch sử 11 – Ban cơ bản), giáo viên có thể cho học sinh đóng tình huống sau: “Em hãy tưởng tượng mình là người lính của Hồng quân Liên Xô, kể lại chiến thắng của Hồng quân Liên Xô trong trận Béc lin (tháng 4. 1945) ?”

Hay giáo viên cũng có thể cho học sinh đóng vai tình huống: “Em hãy hóa thân vào nhân vật người lính phát xít Đức kể lạitrận đánh tại Béc lin (tháng 4. 1945) ?” Ở hai ví dụ trên ta thấy, yêu cầu đưa ra cho học sinh là đóng vai người lính kể lại diễn biến của một trận đánh, nhưng hai người lính này lại ở trong hai hoàn cảnh và tư thế hoàn toàn trái ngược nhau. Một người lính kể lại diễn biến của trận đánh trong tư thế của người chiến thắng, một người lính kể lại trong tư thế của kẻ thất bại. Do đó, học sinh phải tự mình tưởng tượng và sáng tạo để làm cho nhân vật của mình thật sự sinh động. Đồng thời, qua hai nhân vật người lính, học sinh có thể thấy được chiến tranh chỉ gây ra đau thương mất mát, còn hòa bình là khát vọng của toàn nhân loại.

1.2.3.Đóng vai trong trò chơi đố vui lịch sử Ở phương án này giáo viên sẽ tiến hành tổ chức trò chơi đố vui có vận dụng phương pháp đóng vai thông qua 2 cách sau: 4

+ Cách 1: Giáo viên cho học sinh bốc thăm phiếu học tập (có ghi một câu nói liên quan đến nhân vật hoặc sự kiện lịch sử) và yêu cầu học sinh đóng vai nhân vật thông qua việc thể hiện diễn cảm câu nói / bài thơ có ghi trong phiếu học tập. Các học sinh còn lại sẽ đoán xem nhân vật đó là ai hoặc đó là sự kiện Lịch sử nào. Ở cách 1, giáo viên là người xây dựng kịch bản (câu thoại, câu nói) còn học sinh là người thể hiện kịch bản có sẵn. Với cách này, đa số học sinh trong lớp có thể tham gia.

Ví dụ: Khi dạy bài 19 Những cuộc kháng chiến chống ngoại xâm ở các thế kỷ X – XV (SGK Lịch sử 10 – Ban cơ bản), giáo viên có thể tổ chức cho học sinh trò chơi Đố vui Lịch sử như sau: Cô có 3 phiếu học tập. Mỗi phiếu ghi một câu nói nổi tiếng của một nhân vật lịch sử,hoặc câu nói / bài thơ liên quan đến nhân vật lịch sử. Em hãy bốc thăm và đọc diễn cảm câu nói / bài thơ trong phiếu học tập để giúp các bạn nhận biết đó là nhân vật nào ? + Phiếu số 1: “Tiên phát chế nhân”. (Đáp án: Lý Thường Kiệt) + Phiếu số 2: “Ta thường tới bữa quên ăn, nửa đêm vỗ gối,ruột đau như cắt, nước mắt đầm đìa; chỉ giận chưa thể lột da, ăn gan uống máu quân thù; dẫu cho trăm thân ta phơi ngoài nội cỏ, nghìn thây ta bọc trong da ngựa cũng nguyện xin làm”. (Đáp án: Trần Quốc Tuấn) + Phiếu số 3: “Ta cất quân đánh giặc không phải là có lòng ham muốn phú quý mà chính vì muốn để ngàn năm về sau, người đời biết ta không chịu làm tôi tớ cho bọn giặc tàn ngược”.(Đáp án: Lê Lợi) - Cách 2: Học sinh bốc thăm phiếu học tập (có ghi tên một nhân vật hoặc một sự kiện lịch sử) và diễn tả trước lớp sao cho các học sinh còn lại biết được đó là nhân vật nào ( Lưu ý, học sinh có thể dùng hành động và lời nói để diễn tả nhưng không được nhắc đến tên của nhân vật hoặc sự kiện đó). Ở cách này, học sinh phải tự sáng tạo kịch bản và thể hiện trước lớp và với cách này thì chủ yếu học sinh khá giỏi, có kiến thức nhất định về các nhân vật, sự kiện lịch sử tham gia.

1.3.Vai tròcủa phương pháp đóng vai trong dạy học lịch sử 1.3.1. Góp phần làm phong phú thêm phương pháp dạy học cho giáo viên Hiện nay, PPDH Lịch sử rất đa dạng và phong phú như PP sử dụng đồ dùng trực quan, PPDH nêu vấn đề, PPDH dự án, PPDH sử dụng di sản trong dạy học…Mỗi phương pháp có một ưu điểm riêng, phù hợp với từng trường hợp cụ thể. Dù vận dụng PPDH nào làm chủ đạo, giáo viên cần hướng đến tính tích cực, chủ động học tập của học sinh. Vận dụng PPDV trong dạy học sẽ phát huy cao độ tính tự giác, độc lập sáng tạo của học sinh, góp phần tích cực vào xu thế đổi mới phương pháp dạy học lịch sử ở trường THPT theo định hướng phát triển năng lực.

5

1.3.2. Giúp học sinh nhận thức sâu sắc hơn nội dung lịch sử đang học, phát triển trí tuệ và giáo dục các phẩm chất nhân cách cho người học.

Vận dụng PPĐV trong dạy học lịch sử giúp học sinh lưu giữ kiến thức lịch sử lâu hơn, tối đa hóa được khả năng sáng tạo, tính năng động, tính thích ứng của học sinh. Đồng thời, học sinh được bộc lộ khả năng tự nhận thức, khả năng giao tiếp, tự giải quyết vấn đề, rèn luyện khả năng thực hành, qua đó thúc đẩy sự thay đổi nhận thức, hành vi thái độ của học sinh theo hướng tích cực.

1.3.3. Tạo hứng thú và động cơ học tập cho học sinh.

Trong quá trình tham gia hoạt động đóng vai học sinh được trao đổi, giao lưu với giáo viên, bạn bè, thể hiện năng khiếu, thể hiện bản thân trước đám đông, hòa mình vào không khí lớp học sôi nổi, thân thiện, thoải mái, không nhàm chán. Từ đó sẽ giúp học sinh phát triển các kỹ năng và hình thành tri thức trong quá trình học tập.

PPĐV cũng là một nhân tố tích cực góp phần làm thay đổi phương pháp học tập của học sinh. Học sinh sẽ nhận ra rằng: để đạt kết quả cao thì lối học thụ động, ghi nhớ máy móc những gì giáo viên truyền đạt và đưa vào bài làm không còn phù hợp nữa, từ đó kích thích học sinh tích cực, chủ động, sáng tạo hơn trong giờ học cũng như giờ kiểm tra.

1.3.4. Giáo dục kỹ năng sống cho học sinh -Kỹ năng giao tiếp: Đóng vai là phương pháp dạy học cơ bản tốt nhất để hình thành kỹ năng giao tiếp cho học sinh. Thông qua PPĐV học sinh được hình thành kỹ năng giao tiếp giữa cá nhân với cá nhân, cá nhân với tập thể, từ đó giúp học sinh biết cách giao tiếp, ứng xử với bạn bè cùng trang lứa và những người xung quanh.

- Kỹ năng giải quyết tình huống: Khi tham gia đóng vai, học sinh được thể hiện nhận thức, thái độ trong tình huống cụ thể từ đó có cách ứng xử phù hợp với tình huống.

-Kỹ năng thuyết trình: Trước xu thế đổi mới của phương pháp dạy học hiện nay, kỹ năng thuyết trình là một yêu cầu rất cần thiết. Thông qua việc hóa thân vào nhân vật lịch sử hay tình huống lịch sử, học sinh sẽ trở nên tự tin hơn trước đám đông, ngôn ngữ trở nên lưu loát hơn. Nếu được thực hành nhiều, học sinh sẽ tự rút ra kinh nghiệm cho bản thân để làm sao thuyết phục được “khán giả”, để “đốt lửa” và “truyền lửa” cho khán giả.

1.3.5. Giúp học sinh định hướng nghề nghiệp trong tương lai.

Trong quá trình thực hiện PPĐV, học sinh được sáng tạo trong việc xây dựng kịch bản, được hóa thân vào vai diễn. Qua đó, học sinh phát hiện ra năng khiếu hay sở trường của bản thân có thể phù hợp với một số nghề như diễn viên, nhà biên kịch, đạo diễn, hướng dẫn viên du lịch…Từ đó, học sinh có thể định hướng nghề ngiệp cho mình sau khi tốt nghiệp phổ thông.

6

1.4. Quy trình vận dụng phương pháp đóng vai trong dạy học lịch sử.

1.4.1. Vận dụng trong bài cung cấp kiến thức mới (bài học nội khóa).

Khi vận dụng PPĐV vào bài học nghiên cứu kiến thức mới, giáo viên chỉ có thể xen kẽ cho học sinh thực hiện đóng vai vì còn phải đảm bảo thời gian hoàn thành đúng tiến độ và đủ mục tiêu của bài học. PPĐV trong bài nội khóa chỉ có thể tiến hành trong phạm vi lớp học, việc sân khấu hóa của học sinh sẽ gặp nhiều khó khăn. Các bước vận dụng PPĐV trong bài cung cấp kiến thức mới như sau: Giáo viên nêu tình huống, lựa chọn nhân vật đóng vai

Giáo viên chia nhóm, giao nhiệm vụ

Các nhóm thảo luận, xây dựng kịch bản,phân công vai diễn, tập dượt diễn xuất.

Các nhóm trình bày sản phẩm (thực hiện đóng vai) theo kịch bản đã xây dựng

Các nhóm thảo luận sau khi đóng vai

Giáo viên kết luận, nhận xét, cho điểm các nhóm

Rút ra bài học nhận thức, kỹ năng.

7

1.4.2. Vận dụng trong bài học ngoại khóa.

- Hoạt động ngoại khóa là hình thức phù hợp nhất để vận dụng PPĐV. So với bài cung cấp kiến thức mới, đóng vai trong hoạt động ngoại khóa mang lại hiệu quả lớn hơn nhiều vì những lý do sau đây: + Học sinh có nhiều thời gian cho phần đóng vai, có điều kiện thể hiện hết những ý tưởng mà các em muốn truyền đạt qua vai diễn của mình, còn giáo viên sẽ không lo “cháy giáo án”. + Diễn ra trong phạm vi mở rộng hơn: giáo viên có thể tổ chức cuộc thi xây dựng kịch bản giữa các lớp trong khối hay giữa các khối trong toàn trường từ đó tạo ra không khí thi đua sôi nổi cho học sinh các lớp, các khối; giáo viên có thể khuyến khích học sinh mời thầy cô giáo ở các bộ môn khác hoặc gia đình, người thân,bạn bè cùng tham dự, tạo cơ hội để học sinh thể hiện những cố gắng của mình trong học tập cho phụ huynh, ngược lại phụ huynh học sinh cũng phần nào được tham gia vào việc học tập của con em mình. Từ đó, tạo ra cơ hội gắn kết giữa gia đìnhvà nhà trường. + Học sinh có điều kiện triển khai ý tưởng diễn xuất cũng như trang trí sân khấu phù hợp với kịch bản mà các em xây dựng.

- Bên cạnh những hiệu quả mang lại,PPĐV trong hoạt động ngoại khóa có những hạn chế sau: + Hoạt động ngoại khóa môn Lịch sử là hoạt động không quy định trong giờ học chính khóa nên không thể tổ chức thường xuyên. Nếu có thì chỉ có thể lồng ghép với hoạt động ngoài giờ lên lớp khi có chủ đề liên quan đến lịch sử như: Thanh niên với lý tưởng cách mạng nhân dịp kỷ niệm ngày thành lập Đảng (3-2) hay ngày thành lập Quân đội nhân dân Việt Nam (22.12).

- Hoạt động ngoại khóa đòi hỏi sự đầutư công phu hơn rất nhiều so với đóng vai trong bài học nội khóa cả về công sức, thời gian, đặc biệt là nguồn kinh phí phục vụ cho chương trình.

- PPĐV cho hoạt động ngoại khóa được vận dụng theo các hướng sau: + Ngoại khóa về những nhân vật, sự kiện lớn, tiêu biểu (có thể gắn với các ngày lễ lớn hướng tới lễ kỷ niệm ngày diễn ra sự kiện, kỷ niệm ngày sinh của nhân vật lịch sử…)

Ví dụ: Khi thực hiện ngoại khóa theo chủ đề hướng tới “Kỷ niệm 90 năm thành lập Đảng cộng sản Việt Nam” học sinh có thể đóng vai các nhân vật tiêu biểu như Nguyễn Ái Quốc, hay có thể tái hiện lại sự kiện “Hội nghị thành lập Đảng ngày 3.2.1930”. + Ngoại khóa về những vấn đề lịch sử địa phương. Ở hình thức này, học sinh sẽ vận dụng những kiến thức lich sử đã học vào thực tiễn cuộc sống. Trên cơ sở đó, thực tiễn lại làm phong phú, củng cố kiến 8

thức đã học. Học sinh có thể tổ chức hoạt động ngoại khóa gắn với Lịch sử địa phương đồng thời phát động phong trào chăm sóc,bảo vệ các di tích, tượng đài lịch sử tại địa phương mình.

Ví dụ: sau khi học xongBài 14 Các quốc gia cổ đại trên đất nước Việt Nam(SGK Lịch sử 10 - Ban cơ bản) cũng là thời điểm sắp diễn ra Lễ hội đền Cuông tại địa phương nơi trường tôi đóng, do đó giáo viên có thể tổ chức hoạt động ngoại khóa nhân dịp Lễ hội đền Cuông. Trong buổi ngoại khóa đó học sinh có thể tái hiện lại câu chuyện “Chiếc nỏ thần” bằng hình thức sân khấu hóa.

Ngoài việc rút ra bài học kinh nghiệm học sinh còn có ý thức trân trọng những lễ hội và giá trị văn hóa truyền thống của địa phương. + Buổi tọa đàm, nói chuyện lịch sử về một nhân vật, một sự kiện, một vấn đề lịch sử.

Hình thức này,phương pháp đóng vai được vận dụng với mục đích minh họa hình tượng nhân vật, sự kiện lịch sử, đóng vai tái hiện cảnh sinh hoạt trong đời sống kinh tế, chính trị, văn hóa, giáo dục.

Ví dụ: Khi tổ chức tọa đàm với chủ đề “Kinh tế Việt Nam thời phong kiến” trong chương trình Lịch sử 10, giáo viên có thể cho học sinh tái hiện lại “Lễ Tịch điền” của các vị vua thời Tiền Lê, thời Lý, thời Nguyễn. + Tổ chức cuộc thi hoặc trò chơi tìm hiểu về nhân vật, sự kiện lịch sử hay một vấn đề lịch sử (kinh tế, chính trị, văn hóa, xã hội…). + Tham quan di tích lịch sử kết hợp với các hoạt động như trò chơi, thi hiểu biết về các nhân vật, sự kiện, đóng vai hướng dẫn viên du lịch.

Ví dụ, khi tổ chức cho học sinh tham quan Đền Cuông (di tích gắn liền với địa bàn trường đóng) trong bài học ngoại khóa, giáo viên có thể tổ chức cho học sinh trò chơi “Đố vui có thưởng”: học sinh sẽ trả lời một số câu hỏi có liên quan đến Đền Cuông và các nhân vật lịch sử gắn liền với di tích; hoặc giáo viên cũng có thể giao cho một học sinh đảm nhận vai hướng dẫn viên du lịch khi giới thiệu về Đền Cuông.

1.4.3. Vận dụng trong bài kiểm tra, đánh giá Vận dụng phương pháp đóng vai trong kiểm tra đánh giá gồm có những hình thức sau: - Học sinh đóng vai nhân vật giải quyết tình huống của đề bài Ví dụ: Sau khi dạy bài 19 Những cuộc kháng chiến chống ngoại xâm ở các thế kỷ X –XV (SGK lớp 10), giáo viên có thể ra một câu hỏi kiểm tra đánh giá có vận dụng phương pháp đóng vai như sau:

9

Tình huống 1: “Vào những năm 70 của thế kỷ XI nhà Tống lăm le xâm lược Đại Việt. Tin quân Tống chuẩn bị xâm lược báo về. Thái hậu Ỷ Lan cùng vua Lý triệu tập các đại thần hộ bàn. Thái úy Lý Thường Kiệt đã chủ trương “Ngồi yên đợi giặc không bằng đem quân đánh trước để chặn mũi nhọn của giặc”. Em hãy vào vai Thái úy Lý Thường Kiệt để giải thích vì sao ông lại thực hiện chủ trương trên ?

Tình huống 2: “Năm 980, được tin triều đình nhà Đinh gặp nhiều khó khăn, vua Tống vội cử quân sang xâm lược nước ta. Thái hậu Dương Vân Nga và nhiều tướng lĩnh đã tôn Lê Hoàn lên làm vua, chỉ đạo kháng chiến”. Em hay vào vai một vị tướng lĩnh nhà Đinh để giải thích vì sao mình và Thái hậu Dương Vân Nga lại thục hiện quyết định trên ?

- Học sinh đóng vai miêu tả, kể lại một sự kiện lịch sử Ví dụ: Sau khi học xong bài 23 Phong trào Tây Sơn và sự nghiệp thống nhất đất nước, bảo vệ tổ quốc cuối thế kỷ XVIII (SGK lớp 10 – Ban cơ bản), giáo viên có thể ra một câu hỏi kiểm tra đánh giá có vận dụng phương pháp đóng vai như sau: “Em hãy tượng tượng mình là một người lính Tây Sơn trực tiếp tham gia cuộc kháng chiến chống quân Thanh và kể lại trận Ngọc Hồi – Đống Đa (Tết Kỷ Dậu – năm 1789)” - Học sinh nhập vai nhân vật phản ánh tình hình kinh tế, chính trị, văn hóa xã hội của 1 quốc gia, một giai đoạn lịch sử.

Ví dụ: sau khi học xong bài 20 Xây dựng và phát triển văn hóa dân tộc trong các thế kỷ X – XV (SGK lớp 10 – Ban cơ bản),giáo viên có thể ra một câu hỏi kiểm tra đánh giá có vận dụng phương pháp đóng vai như sau: Em hãy tưởng tượng mình là một người dân đương thời sống trong giai đoạn những năm 60 của thế kỷ XV và mô tả lại tình hình giáo dục nước ta ở thời Lê sơ. Đề bài này sẽ kích thích trí tưởng tượng và khả năng sáng tạo của học sinh, học sinh có thể hóa thân vào nhiều tầng lớp khác nhau trong xã hội như: vua, quan, sỹ tử, dân nghèo…Đồng thời, giáo viên có thể kiểm tra kiến thức của học sinh vì để miêu tả chính xác và chân thực tình hình giáo dục nước ta thời Lê sơ, học sinh phải nắm được kiến thức đã học ở bài 20 Xây dựng và phát triển văn hóa dân tộc trong các thế kỷ X – XV. Các bước vận dụng PPĐV trong bài kiểm tra đánh giá được thể hiện qua sơ đồ sau:

10

Giáo viên căn cứ vào mục tiêu cụ thể của bài học để ra đề kiểm tra có vận dụng PPĐV (kèm đáp án và thang điểm).

Giáo viên tổ chức cho học sinh làm bài kiểm tra viết tại lớp (hoặc ra bài tập về nhà).

Giáo viên chấm, chữa và trả bài kiểm tra.

Giáo viên chọn một số bài làm tốt,cho học sinh nhập vai và diễn trước lớp

Giáo viên kết luận và rút ra bài học nhận thức, kỹ năng.

1.5.Một số yêu cầu khi vận dụng PPĐV trong dạy học Lịch sử 1.5.1. Đảm bảo mục tiêu giáo dục - Về kiến thức: cung cấp cho học sinh những kiến thức cơ bản về lịch sử thế giới và lịch sử dân tộc qua từng thời kỳ.

- Về kỹ năng: rèn luyện cho học sinh các kỹ năng tư duy như phân tích, so sánh, giúp học sinh phát triển trí tuệ, phát huy các kỹ năng thao tác tư duy thông qua hoạt động nhóm, hoạt động đóng vai, xử lý tình huống.

- Về tư tưởng, tình cảm: giáo dục lòng yêu quê hương đất nước, lòng tự hào dân tộc, trân trọng những giá trị văn hóa truyền thống của dân tộc và nhân loại. Từ đó, hình thành cho học sinh ý thức trách nhiệm xây dựng, bảo vệ và giữ gìn những giá trị văn hóa vật chất, tinh thần của cha ông để lại.

1.5.2. Đảm bảo tính kế thừa và phát triển

11

Kế thừa những nội dung bài giảng đã học của học sinh, lấy những nội dung kiến thức mà học sinh đã được học làm nền tảng, làm cơ sở để tổ chức hoạt động.

Ví dụ: Khi dạy Bài 23 Phong trào Tây Sơn và sự nghiệp thống nhất đất nước, bảo vệ tổ quốc (Chương trình Lịch sử 10), giáo viên hướng dẫn học sinh khai thác các nhân vật sự kiện lịch sử hay nghệ thuật quân sự, rút ra bài học thay vì đi sâu phân tích nguyên nhân, diễn biến, kết quả, ý nghĩa…vì học sinh đã được tìm hiểu ở chương trình Lịch sử lớp 7 (Bài 25 Phong trào Tây Sơn và bài 26 Quang Trung xây dựng đất nước).

1.5.3. Đảm bảo tính khả thi - Khả thi về kịch bản: Kịch bản xây dựng phải căn cứ vào mục tiêu, nội dung của bài học để đảm bảo tính đúng lúc,đúng chỗ của việc sử dụng PPĐV. Kịch bản phải có kịch tính (các xung đột, mâu thuẫn giữa các nhân vật) để gây hứng thú, gây sự chú ý và mang tính thuyết phục cao về tư tưởng, hành vi. Kịch bản phải có tính tích cực, mang lại hiệu quả giáo dục, bồi dưỡng cảm xúc, thẩm mỹ của người học.Tình huống trong kịch bản cần để mở để học sinh tự tìm cách giải quyết, cách ứng xử phù hợp; giáo viên không cho trước kịch bản, lời thoại.Kịch bản phải tôn trọng sự thật lịch sử. Các nguồn tư kiệu sử dụng trong kích bản phải được kiểm chứng.

- Khả thi về thời gian: Tình huống trong kịch bản không nên quá dài và phức tạp, vượt quá thời gian cho phép. Phải dành thời gian phù hợp cho học sinh thảo luận khi xây dựng kịch bản và chuẩn bị đóng vai. Thời gian luôn là yếu tố gây trở ngại đối với giáo viên khi thực hiện phương pháp đóng vai trong dạy học,nhất là đối với bài học cung cấp kiến thức mới. Do vậy việc lựa chọn nội dung phù hợp với phương pháp đóng vai vô cùng quan trọng.

- Khả thi về điều kiện vật chất, phương tiện hỗ trợ dạy học: Phương pháp đóng vai sẽ phát huy tối đa hiệu quả của nó nếu có sự chuẩn bị tốt về cơ sở vật chất, trang thiết bị hỗ trợ dạy học. Đặc biệt, đối với hoạt động ngoại khóa có sử dụng PPĐV thì nhất thiết phải có sự chuẩn bị, đầu tư kỹ lưỡng, chu đáo về kịch bản, nội dung kịch bản, diễn xuất, phục trang... Nếu ngược lại sẽ làm giảm hiệu quả của PPDH này.

- Khả thi về cách thức chia nhóm: Nhóm (tổ) học tập không quá đông (nên dưới 15 người) để có thể quan sát, theo dõi được các vai đóng đầy đủ; tham gia thảo luận, rút kinh nghiệm qua buổi đóng vai.

1.5.4. Đảm bảo khai thác kiến thức cơ bản, trọng tâm Trong quá trình vận dụng PPĐV vào dạy học, giáo viên phải bám sát chương trình và SGK để đạt được mục tiêu dạy học. Ở mỗi bài cụ thể, giáo viên cần xác định nhân vật, sự kiện, tình huống thích hợp nhất để vận dụng PPĐV. 1.5.5. Đảm bảo phát huy tính tích cực, độc lập 12

Khi tham gia PPĐV học sinh được phát huy tinh thần độc lập của bản thân và chủ động tham gia vào các hoạt động chung của nhóm. Giáo viên nên tôn trọng sự lựa chọn của học sinh, khuyến khích học sinh tự đưa ra ý tưởng đóng vai trong bài học thay vì giáo viên là người tự viết kịch bản, tự ấn định vai diễn cho các em.

2. Cơ sở thực tiễn của việc vận dụng PPĐV trong dạy học Lịch sử ở trường trung học phổ thông 2.1. Lịch sử nghiên cứu Trên thế giới và ở Việt Nam đã có rất nhiều công trình nghiên cứu về PPĐV. Hầu hết đều thừa nhận những tác động tích cực của PPĐV trong dạy học, đặc biệt là xu hướng dạy học theo định hướng phát triển năng lực.

Hiện nay, trên địa bàn huyện Diễn Châu nói riêng và tỉnh Nghệ An nói riêng, theo tôi biết PPĐV đã được nhiều giáo viên vận dụng vào dạy học môn Lịch sử. Tuy nhiên, chưa có đề tài nghiên cứu nào về PPĐV trong dạy học Lịch sử bài 11 Tây Âu thời hậu kỳ trung đại (tiết 1).

2.2. Thực trạng vận dụng PPĐV trong dạy học môn lịch sử ở trường THPT 2.2.1. Về phía giáo viên Để nắm bắt thực trạng về việc vận dụng phương pháp đóng vai trong dạy học môn Lịch sử ở trường THPT, tôi đã tiến hành một cuộc điều tra đối với 13 giáo viên dạy bộ môn Lịch sử tại trường học nơi tôi công tác và một số giáo viên trường THPT Nguyễn Xuân Ôn, THPT Quang Trung, THPT Ngô Trí Hòa về “Nhận thức của giáo viên trong việc vận dụng phương pháp đóng vai trong dạy học Lịch sử ở trường THPT”. Kết quả thu được như sau: Bảng 1. “Nhận thức của giáo viên trong việc vận dụng phương pháp đóng vai trong dạy học Lịch sử ở trường THPT”.

TT

Các tiêu chí

SL

Tỷ lệ %

1

Thầy/cô sử dụng PPĐV trong dạy học như thế nào ?(Chỉ chọn 1 đáp án)

13

100

Thường xuyên.

0

100

Thỉnh thoảng.

4

31

Chưa bao giờ.

9

69

Theo thầy/ cô, mức độ cần thiết của việc sử dụng PPĐV trong dạy học Lịch sử là gì ?(Chỉ chọn 1 đáp án)

13

100

Rất cần thiết.

3

23

2

13

3

4

Bình thường.

6

46

Không cần thiết.

4

31

Theo thầy/cô việc vận dụng PPĐV trong dạy học Lịch sử có vai trò như thế nào? (Có thể chọn nhiều đáp án)

13

100

Học sinh được lĩnh hội tri thức mới.

7

54

Giúp học sinh ôn tập, củng cố kiến thức.

5

38

Gây hứng thú, tạo không khí học tập sôi nổi.

13

100

Học sinh được thể hiện mình trước đám đông.

13

100

Được giao lưu, trao đổi, tranh luận với các bạn.

8

62

Liên hệ với thực tiễn cuộc sống.

6

46

Phát huy tính tích cực, chủ động của học sinh.

13

100

Đánh giá của thầy/cô về vận dụng PPĐV trong dạy học Lịch sử? (Có thể chọn nhiều đáp án)

13

100

Có thể vận dụng cho tất cả các bài học trong SGK.

2

15

Khó vận dụng vì mất nhiều thời gian.

12

92

Không khí lớp học sôi nổi, học sinh hứng thú.

13

100

Học sinh khó lĩnh hội được kiến thức.

4

31

Góp phần hình thành năng lực giải quyết vấn đề, năng lực sáng tạo, năng lực giao tiếp cho học sinh.

13

100

Học sinh tích cực, chủ động trong học tập và lĩnh hội kiến thức.

10

77

Qua bảng 1 cho thấy số lượng giáo viên sử dụng PPĐV trong dạy học Lịch sử rất ít: thỉnh thoảng sử dụng là 31%, mức độ sử dụng thường xuyên là 0%, chưa sử dụng là 69%. Về mức độ sử dụng PPĐV: nhiều giáo viên chưa chú trọng đến việc vận dụng PPĐV trong dạy học môn Lịch sử: 23% giáo viên thấy cần thiết, 31% giáo viên cho rằng không cần thiết. Đa số các giáo viên đánh giá cao ý nghĩa của PPĐV trong giảng dạy bộ môn Lịch sử, góp phần gây hứng thú, tạo không khí học tập sôi nổi, giúp học sinh được thể hiện mình trước đám đông và phát huy tính tích cực, chủ động của học sinh. Có 62% giáo viên cho rằng PPĐV giúp học sinh được giao lưu, trao đổi, tranh luận với các bạn, 54% giáo viên đánh giá về ý nghĩa lĩnh hội tri thức mới của PPĐV, 38% giáo viên coi 14

trọng tác dụng “Ôn tập, khái quát,củng cố kiến thức” của PPĐV và 46% giáo viên cho rằng PPĐV góp phần liên hệ với thực tiễn cuộc sống. Đặc biệt, thông qua kết quả khảo sát, tôi thấy phần lớn giáo viên đều đánh giá cao những ưu điểm mà PPĐV mang lại trong dạy học: 100 % giáo viên cho rằng PPĐV góp phần hình thành năng lực giải quyết vấn đề, năng lực sáng tạo, năng lực giao tiếp cho học sinh làm cho không khí lớp học sôi nổi, 77 % giáo viên nhận thấy qua PPĐV học sinhtích cực, chủ động trong học tập và lĩnh hội kiến thức.

Bên cạnh những ưu điểm, các giáo viên còn nhận thấy PPDV có nhiều hạn chế: không phải loại hình bài học nào cũng có thể vận dụng PPĐV và PPDH này mất rất nhiều thời gian khi sử dụng trong dạy học.

Như vậy, qua phân tích kết quả khảo sát có thể thấy, mặc dù PPĐV chưa được giáo viên sử dụng một cách thường xuyên nhưng phần lớn các giáo viên đã quan tâm và nhận thấy được vai trò quan trọng của PPĐV, đồng thời cũng thấy được những ưu điểm và hạn chế của PPĐV trong dạy học Lịch sử.

2.2.2. Về phía học sinh Để nắm bắt được thực tiễn vận dụng PPĐV trong dạy học Lịch sử trên địa bàn một số trường THPT, tôi tiến hành điều tra nhận thức của học sinh về việc vận dụng PPĐV trong dạy học môn Lịch sử.

- Địa bàn tiến hành khảo sát: trường THPT nơi tôi công tác, trường THPT Nguyễn Xuân Ôn, THPT Quang Trung và THPT Ngô Trí Hòa.

- Đối tượng khảo sát: học sinh tại một số lớp khối 10 của 4 trường, tổng số 153 học sinh.

-Kết quả thu được như sau: Bảng 2. Nhận thức của học sinh về việc vận dụng PPĐV trong dạy học Lịch sử TT 1

2

Các tiêu chí

SL

Tỷ lệ %

Em có quan niệm như thế nào về việc học môn Lịch sử 153 ?(Chọn 1 đáp án)

100

Rất thích học môn Lịch sử

15

9,8

Chỉ xem môn Lịch sử là nhiệm vụ

106

69,3

Không thấy hứng thú với môn Lịch sử

32

20,9

Em đã tham gia vào PPĐV trong dạy học môn Lịch sử 153 như thế nào ?(Chọn 1 đáp án)

100

15

3

4

Thường xuyên

0

0

Thỉnh thoảng

77

50,3

Chưa bao giờ

76

49,7

Cảm nhận của sau khi học Lịch sử bằng PPDH truyền 153 tống như thuyết trình, vấn đáp…?(chọn 1 đáp án)

100

Rất thích

11

7,2

Bình thường

30

19,6

Không thích

112

73,2

Em đánh giá như thế nào về việc vận dụng các PPDH 153 truyền thống trong dạy học Lịch sử ?(có thể lựa chọn nhiều đáp án) Giờ học không sôi nổi, học sinh không hứng thú

124

81

Học sinh không phát huy được tính tích cực chủ động sáng tạo.

98

64,1

Tạo hứng thú học tập, học sinh được phát huy tính sáng tạo, được tranh luận với bạn và thể hiện mình.

40

26,1

Nhìn vào bảng 2 có thể thấy phần lớn học sinh chỉ xem môn Lịch sử là một nhiệm vụ phải thực hiện trong quá trình học tập ở trường THPT: chiếm 69,3 %. Số lượng học sinh yêu thích môn Lịch sử rất ít: chiếm 9,8 %), còn lại 20,9 % học sinh cảm thấy không hứng thú khi học Lịch sử. Việc vận dụng PPĐV trong dạy học môn Lịch sử không được thực hiện thường xuyên: 50,3 % học sinh thỉnh thoảng được học và 49,7 % học sinh chưa bao giờ được học Lịch sử bằng PPĐV. Bên cạnh đó, số lượng học sinh không thích PPDH truyền thống chiếm số lượng tương đối cao 81% %, 64,1 % học sinh rất cho rằng PPDH truyền thống không phát huy được tính tích cực chủ động sáng tạo của người học. Thực tế trên cho thấy, giáo vien cần phải đổi mới PPDH, thay đổi cách dạy, cách học nhằm đáp ứng định hướng phát triển năng lực của học sinh.

2.3. Nguyên nhân dẫn đến những hạn chế khi vận dụng phương pháp đóng vai trong dạy học môn Lịch sử ở trường phổ thông.

2.3.1. Nguyên nhân chủ quan - Về phía giáo viên: Mặc dù PPĐV phát huy được nhiều ưu điểm trong quá trình dạy học môn Lịch sử nhưng rất ít giáo viên vận dụng vào bài giảng của mình vì cho rằng 16

phương pháp này đòi hỏi giáo viên phải đầu tư nhiều công sức trong viêc chuẩn bị tình huống, kịch bản, giáo án hay kỹ thuật triển khai.

Tâm lý ngại thay đổi ở một số bộ phận giáo viên cũng là nguyên nhân dẫn đến việc PPĐV không được vận dụng thường xuyên trong dạy học Lịch sử. Đặc biệt là ở một số bộ phận những giáo viên có thói quen thường xuyên sử dụng phương pháp dạy học truyền thống,chậm thích ứng với phương pháp dạy học mới, nhất là đối với xu hướng dạy học phát triển năng lực hiện nay.

Ngoài ra, còn có một số bộ phận giáo viên cũng không mạnh dạn đưa phương pháp mới vào bài giảng trên lớp mà chỉ sử dụng phương pháp mới trong dạy học khi dạy những tiết thao giảng, những tiết có thanh tra dự giờ hay những tiết dạy trong các kỳ thi giáo viên giỏi.

PPĐV đòi hỏi sự chuẩn bị công phu, kỹ lưỡng và mất nhiều thời gian nên nhiều giáo viên tỏ ra lúng túng khi không biết vận dụng PPĐV trong bài dạy của mình như thế nào cho hiệu quả, cách xây dựng tình huống và kịch bản như thế nào cho phù hợp.

- Về phía học sinh: Theo tôi, nguyên nhân lớn nhất làm giảm hiểu quả của việc vận dụng phương pháp đóng vai trong dạy học lịch sử là do học sinh ít được học theo PPĐV nên khả năng xây dựng kịch bản, diễn xuấ và hợp tác của học sinh còn hạn chế.

Một số học sinh chưa chủ động tham gia vào hoạt động nhóm, còn quen với lối truyền thụ một chiều, quen với cách tiếp cận kiến thức một cách thụ động. Vì vậy, các em còn tự ti, không dám nhận vai khi được giao, hoặc nếu nhận vai thì khi diễn xuất rất rụt rè, ngại ngần và cảm thấy xấu hổ trước tập thể. Đặc biệt, đối với những lớp cuối cấp (lớp 12) các em còn xem nhẹ bộ môn Lịch sử. Đối với những học sinh lựa chọn tổ hợp KHXH trong kỳ thi THPT quốc gia để lấy điểm xét tuyển vào các trường đại học, cao đẳng thì các em còn quan tâm đến môn Lịch sử nhưng lại chỉ thích giáo viên dạy theo phương pháp truyền thống để có thể truyền tải nhiều kiến thức phục vụ cho thi cử, còn đối với những học sinh lựa chọn tổ hợp KHTN và những học sinh chỉ có nhu cầu tốt nghiệp thì lại không coi trọng môn Lịch sử, các em quan niệm “chỉ cần thoát điểm chết hoặc đủ điểm xét tốt nghiệp”, do đó, học sinh cuối cấp không mặn mà với PPĐV trong dạy học Lịch sử.

2.3.2. Nguyên nhân khách quan - Về cơ sở vật chất: Trên thực tế tại trường tôi hiện nay, diện tích tại nhiều lớp học rất nhỏ, trong khi số lượng học sinh lại lớn nên khó có thể thực hiện “sân khấu hóa lớp học”. Đặc biệt,với những tiết dạy ngoại khóa cho phương pháp đóng vai phải 17

cần đến nguồn kinh phí nhất định, phải phụ thuộc vào kế hoạch, hoạt động chung của nhà trường nên rất khó thực hiện.

- Về chương trình môn học Lịch sử: Hiện nay, chương trình SGK Lịch sử ở trường THPT quá nặng về kiến thức nên giáo viên hầu như không có thời gian để thực hiện phương pháp đóng vai cho bài dạy của mình. Nhiều bài học trong chương trình sách giáo khoa Lịch sử rất khó thực hiện bằng phương pháp đóng vai. Ví dụ như bài 35 Các nước Anh, Pháp, Đức, Mỹ và sự bành trướng thuộc địa (SGK Lịch sử 10 – Ban cơ bản), bài 20 Chiến sự lan rộng ra cả nước. Cuộc kháng chiến của nhân dân ta (1873 – 1884). Nhà Nguyễn đầu hàng (SGK Lịch sử lớp 11- Ban cơ bản)…

2.4. Đề xuất một số giải pháp vận dụng hiệu quả phương pháp đóng vai trong dạy học Lịch sử.

Trên cơ sở những hạn chế và nguyên nhân, tôi xin đưa ra một số giải pháp nhằm nâng cao việc vận dụng phương pháp đóng vai trong dạy học bộ môn Lịch sử ở trường THPT như sau: 2.4.1. Về công tác chuẩn bị - Trước khi thực hiện tiết dạy có vận dụng PPĐV trong dạy học Lịch sử, giáo viên cần phải có sự chuẩn bị chu đáo và kỹ lưỡng: lên kế hoạch, thời gian thực hiện hợp lý, xây dựng kịch bản và tình huống đóng vai phù hợp với mục tiêu bài học. Nhân vật và tình huống đóng vai phải điển hình, có vai trò quan trọng. Kịch bản phải có kịch tính (các xung đột,mâu thuẫn giữa các nhân vật..), phải tạo hứng thú, gây sự chú ý, mang tính thuyết phục cao. Kịch bản phải tôn trọng sự thật Lịch sử,phải có tính tích cực và mang lại hiệu quả giáo dục cao.

Các câu thoại trong kịch bản không nên quá dài, phải đúng trọng tâm bài học, không sử dụng các từ ngữ mang tính địa phương trong câu thoại.

- Trong nội dung chương trình sách giáo khoa Lịch sử bậc THPT (Chương trình chuẩn) có rất nhiều sự kiện, nhân vật lịch sử. Tuy nhiên, không phải bài học nào hay nhân vật, tình huống lịch sử nào cũng có thể vận dụng PPĐV. Do đó, để vận dụng một cách có hiệu quả và phát huy tối đa ưu điểm của PPĐV trong dạy học Lịch sử giáo viên cần phải nghiên cứu kỹ nội dung chương trình, các bài học cụ thể trong SGK để từ đó lựa chọn những bài học, nhân vật, tình huống lịch sử phù hợp cho PPĐV. 2.4.2. Sự định hướng và quan tâm của giáo viên đối với học sinh - Giáo viên cần phải quan tâm và định hướng cho học sinh trong việc chuẩn bị kịch bản cũng như diễn xuất, kịp thời phát hiện những khó khăn, hạn chế của học sinh để có biện pháp khắc phục.

- Giáo viên nên tôn trọng và khuyến khích khả năng sáng tạo, đưa ra ý tưởng của học sinh trong quá trình xây dựng kịch bản và đóng vai. Giáo viên không nên ép học sinh vào khuôn mẫu kịch bản và nhân vật mà mình định sẵn.

18

- Đối với những học sinh học sinh nhút nhát, ngại thể hiện mình trước đám đông, giáo viên nên động viên, khích lệ các em tham gia các vai nhỏ trong kịch bản để giúp các em mạnh dạn hơn trước tập thể. Khi các em vượt qua được chính bản thân mình, giáo viên có thể cho các em đảm nhận vai chính trong kịch bản của những tiết học sau.Nếu giáo viên tận tình chỉ dẫn, biết động viên, khích lệ học sinh kịp thời thì học sinh sẽ có kỹ năng tốt hơn trong các hoạt động nhóm, học sinh sẽ mạnh dạn, tích cực và chủ động hơn khi thực hiện PPĐV trong học tập.

- Trong quá trình thực hiện dạy học lịch sử bằng PPĐV, giáo viên nên quan sát kỹ lưỡng từng hành động, lời thoại của nhân vật mà học sinh đóng vai, khả năng diễn xuất của từng học sinh, cách lựa chọn trang phục, đạo cụ cho nhân vật trong kịch bản. Giáo viên cũng phải quan sát việc chú ý theo dõi của những học sinh còn lại trong lớp khi không tham gia vào kịch bản để đánh giá ý thức của học sinh trong giờ học.

Sau khi học sinh hoàn thành việc diễn xuất nhân vật và tình huống, giáo viên cần nhận xét một cách khách quan, rút ra những ưu điểm và hạn chế từ đó phát huy ưu điểm, khắc phục hạn chế cho các tiết học tiếp theo.

- Để tạo hứng thú và động cơ học tập cho học sinh, sau khi kết thúc bài học có vận dụng PPĐV, giáo viên nên đánh giá học sinh bằng điểm số. Điều này sẽ có tác dụng khích lệ, động viên rất lớn đối với học sinh trong học tập, đặc biệt là khi học môn Lịch sử.

- Hiện nay, kết quả đầu vào, ý thức học tập cũng như chất lượng học tập ở mỗi lớp hoàn toàn khác nhau. Có nhiều lớp ý thức học tập rất tốt, học sinh có tư duy và sự sáng tạo nên khi thực hiện PPĐV trong dạy học giáo viên gặp rất nhiều thuận lợi, học sinh sẵn sàng hợp tác với giáo viên để thực hiện tốt bài giảng. Tuy nhiên, cũng có những lớp chất lượng văn hóa thấp hơn, ý thức tự giác và sự sáng tạo của nhiều học sinh còn hạn chế. Khi giáo viên thực hiện PPĐV tại những lớp học này gặp rất nhiều khó khăn, thậm chí, nhiều học sinh còn thiếu sự hợp tác với giáo viên. Để khắc phục tình trạng đó đòi hỏi giáo viên phải quan tâm, gần gũi, động viên học sinh từ đó nắm bắt được những ưu điểm và hạn chế của các em. Và khi thực hiện PPĐV tại những lớp này, giáo viên không nên ôm đồm mà chỉ cho các em đóng vai 1 nhân vật hay 1 tình huống ngắn trong 1 mục nhỏ của bài học. Sau khi các em quen dần với phương pháp này giáo viên sẽ tăng dần số lượng nhân vật, tình huống, bài học có sử dụng PPĐV. Để thực hiện điều đó đòi hỏi giáo viên phải kiên trì, nhẫn nại và phải thực sự quan tâm đến học sinh.

2.4.3. Giáo viên cần phải có nhận thức đúng về phương pháp đóng vai trong dạy học Việc vận dụng PPĐV trong dạy học Lịch sử nên được sử dụng thường xuyên, tránh tình trạng dạy đối phó của giáo viên trong những tiết học có người 19

dự giờ, hay những tiết dạy phục vụ trong các kỳ thi giáo viên giỏi.Việc vận dụng thường xuyên phương pháp đóng vai trong dạy học Lịch sử có tác dụng to lớn trong việc tạo hứng thú và động cơ học tập cho học sinh.

3. Vận dụng PPĐV trong dạy học bài 11 Tây Âu thời hậu kỳ trung đại (tiết 1).

3.1. Xác định mục tiêu của bài 11 Tây Âu thời hậu kỳ trung đại trong chương trình Lịch sử lớp 10 – Ban cơ bản 3.1.1.Về kiến thức - Học sinh giải thích được những nguyên nhân và điều kiện dẫn đến các cuộc phát kiến địa lý cuối thế kỷ XV – đầu thế kỷ XVI. - Học sinh biết trình bày những cuộc phát kiến địa lý lớn của người Bồ Đào Nha và Tây Ban Nha. - Từ đó rút ra được hệ quả của các cuộc phát kiến địa lý đối với nhân loại.

3.1.2. Về kĩ năng -Học sinh biết mô tả các cuộc phát kiến địa lí trên bản đồ thế giới hoặc quả địa cầu, đồng thời biết tự vẽ bản đồ.

- Nâng cao kĩ năng phân tích các sự kiện, từ đó khái quát rút ra kết luận.

- Góp phần xây dựng năng lực trình bày một số nội sung lịch sử, năng lực so sánh, phân tích cho học sinh.

- Học sinh được rèn luyện kỹ năng làm việc nhóm, thuyết trình, hùng biện, đóng vai, kỹ năng làm việc với SGK, khai thác tư liệu lịch sử…

3.1.3. Về thái độ - Học sinh có thái độ khâm phục, trân trọng sự dũng cảm của các nhà hàng hải.

- Giáo dục cho học sinh tinh thần dũng cảm, tìm tòi, khám phá cái mới.

-Giáo dục tinh thần dũng cảm, khám phá cái mới; đồng thời giúp học sinh hiểu giá trị lao động và đấu tranh chống áp bức, bóc lột.

3.2. Đề xuất những nội dung và hình thức vận dụng PPĐV trong bài 11 Tây Âu thời hậu kỳ trung đại (tiết 1) Trên cơ sở xác mục tiêu bài học, tôi xin đề xuất một số nội dung trong bài 11 Tây Âu thời hậu kỳ trung đại (tiết 1) có thể vận dụng PPĐV trong dạy học như sau: TT 1

Nội dung

Hình thức vận dụng

Nhân vật B. Đi-a-xơ

- Bài cung cấp kiến thức mới.

20

- Bài ngoại khóa.

Va- xcô đơ Ga-ma

- Bài cung cấp kiến thức mới.

- Bài ngoại khóa.

C. Cô-lôm-bô

- Bài cung cấp kiến thức mới.

- Bài kiểm tra đánh giá.

- Bài ngoại khóa.

Ph. Ma-gien-lan.

- Bài cung cấp kiến thức mới - Bài kiểm tra đánh giá.

- Bài ngoại khóa.

2

Sự kiện (tình huống) Cuộc phát kiến địa lý của B. Đi-a- - Bài cung cấp kiến thức mới. xơ (1487) - Bài ngoại khóa.

Cuộc phát kiến địa lý của C. Cô- - Bài cung cấp kiến thức mới. lôm-bô (8.1492) - Bài kiểm tra đánh giá.

- Bài ngoại khóa.

Cuộc phát kiến địa lý của Va- xcô - Bài cung cấp kiến thức mới. đơ Ga-ma (7.1497) - Bài ngoại khóa.

Cuộc phát kiến địa lý của Ph. Ma- - Bài cung cấp kiến thức mới. gien-lan (1519 – 1522) - Bài kiểm tra đánh giá.

- Bài ngoại khóa.

3.3. Đề xuất một số biện pháp vận dụng phương pháp đóng vai trong dạy học bài 11 Tây Âu thời hậu kỳ trung đại (tiết 1) 3.3.1. Vận dụng trong bài cung cấp kiến thức mới - Đóng vai nhân vật tiêu biểu, có vai trò và ảnh hưởng lớn trong lịch sử: Cụ thể: Khi tiến hành dạy học bài 11 Tây Âu thời hậu kỳ trung đại (tiết 1), tôi đã lựa chọn phương pháp đóng vai nhân vật lịch sử cho phần nội dung: “Những cuộc phát kiến địa lý”. Trong nội dung này các nhân vật được lựa chọn đóng vai là: B. Đi-a-xơ, C. Cô-lôm-bô, Va- xcô đơ Ga-ma, Ph. Ma-gien-lan.

Giáo viên sẽ chia lớp học thành 4 nhóm, mỗi nhóm sẽ đảm nhận viết kịch bản và diễn xuất 1 nhân vật lịch sử: + Nhóm 1: B. Đi-a-xơ 21

+ Nhóm 2: C. Cô-lôm-bô + Nhóm 3: Va- xcô đơ Ga-ma + Nhóm 4: Ph. Ma-gien-lan Giáo viên lưu ý học sinh khi viết kịch bản có thể tham khảo tư liệu qua sách báo, Iternet…tuy nhiên phải đảm bảo mục tiêu của bài học và thời gian diễn xuất cho mỗi nhóm là 3 - 5 phút. Để cho kịch bản thêm sinh động, học sinh có thể tự chuẩn bị thêm phục trang hoặc âm thanh (nếu có). Giáo viên nên khuyến khích học sinh tự làm trang phục từ những vật liệu sẵn có như giấy, bìa cứng, lá cây…( Hạn chế thuê trang phục).

- Đóng vai giải quyết tình huống: + Cách 1: Giáo viên chia lớp thành 4 nhóm, các nhóm sẽ đảm nhận giải quyết tình huống sau: Sau khi Cô-lôm-bô tìm ra Châu Mỹ, rất nhiều người cho rằng chẳng qua là ông tình cờ nhìn thấy, người khác lại cho rằng ông gặp may. Vì vậy, trong một buổi yến tiệc long trọng, có một quý tộc hỏi vặn Cô-lôm-bô: “Thưa ngài, chúng ta ai cũng biết rằng Châu Mỹ vốn đã ở chỗ đó, ông chẳng qua chỉ là đi đến đó trước mà thôi, nếu đổi lại là chúng tôi thì cũng vẫn sẽ phát hiện ra Châu Mỹ”.

Em hãy nhập vai Cô-lôm-bô và đáp lại câu nói trên của nhà quý tộc ?

(Lưu ý: thời gian thảo luận 5 phút, thời gian trình bày 3 phút) Đây là tình huống chung cho cả 4 nhóm.Các nhóm sẽ phải thảo luận để tự xây dựng cho mình một kịch bản ngay trên lớp. Kịch bản và nhân vật trong tình huống phải bám sát với mục tiêu bài học để làm sao học sinh có thể nắm được cuộc phát kiến địa lý của Cô-lôm-bô, hướng đi và kết quả của chuyến đi đó.Giáo viên cho các nhóm cử đại diện lên đóng vai tình huống.Học sinh phải hóa thân vào nhân vật và sử dụng ngôn ngữ của nhân vật để chứng minh “kết quả của chuyến đi không phải là sự may mắn mà là sự nỗ lực vượt qua mọi khó khăn, gian khổ, lòng dũng cảm của Cô-lôm-bô và thủy thủ đoàn”. Sau khi các nhóm hoàn thành nội dung giáo viên cho đại diện nhóm tự nhận xét, đánh giá; các nhóm còn lại nhận xét, bổ sung, tranh luận, phản biện. Cuối cùng giáo viên tổng kết, đánh giá các nhóm và rút ra bài học nhận thức sau khi giải quyết tình huống bằng phương pháp đóng vai. + Cách 2: Giáo viên sẽ cho học sinh xây dựng kịch bản: “Phỏng vấnnhững nhà thám hiểm lừng danh”. Cách thức được tiến hành như sau: Giáo viên sẽ cho 4 học sinh trong lớp đảm nhận các nhân vật lịch sử: B. Đi-a-xơ, C. Cô-lôm-bô, Va- xcô đơ Ga-ma, Ph. Ma-gien-lan. Ngoài ra, giáo viên sẽ cử 1 học sinh đảm nhận vai diễn là phóng viên. Phóng viên sẽ đảm nhận nhiệm vụ phỏng vấn 4 nhà thám hiểm. Nội dung của cuộc phóng vấn sẽ xoay quanh các chuyến thám hiểm của B. Đi-a-xơ, C. Cô-lôm-bô, Va- xcô đơ Ga-ma, 22

Ph. Ma-gien-lan.Với cách thức này đòi hỏi học sinh đảm nhận nhiệm vụ phóng viên sẽ phải tìm tòi, suy nghĩ và sáng tạo trong cách đặt câu hỏi và cách thức điều khiển buổi phỏng vấn. Còn những học sinh được giao nhiệm vụ đóng vai nhân vật sẽ phải nắm được những kiến thức cơ bản của các cuộc phát kiến địa lý có liên quan đến vai diễn của mình. Gợi ý hệ thống câu hỏi phỏng vấn và câu trả lời như sau: * Câu hỏi dành cho nhân vật B. Đi-a-xơ 1. Thưa ngài, ngài có thể kể lại cho những khán giả của chương trình chuyến đi biển của mình vào năm 1487? (Năm 1487, ta đã dẫn đầu đoàn thám hiểm đi vòng qua cực Nam Châu Phi, điểm đó được ta đặt tên là Mũi Bão Tố).

2. Tại sao ngài lại đặt tên cho dải đất ở cực Nam của lục địa Châu Phi là mũi Bão Tố? (Năm 1487, khi đoàn thuyền của tôi đi đến vùng giáp của Ấn Độ Dương, Đại Tây Dương và mặt nam của Châu Phi thì trên mặt biển gió bão gào thét, sóng cuộn lên dữ dội. Đoàn thuyền lắc lư, chao đảo trong sóng to, gió lớn.

May sao một cơn sóng lớn đã đẩy đoàn thuyền dạt vào một mũi đất vô danh ở cực nam Châu Phi. Để nhớ đến chuyến đi đầy kỷ niệm này, tôi đã đặt tên cho dải đất đó là mũi Bão Tố).

3. Thưa ngài, vì sao sau này vua John I lại đổi tên mũi Bão Tố thành mũi Hảo Vọng? (Vua John I cho rằng nếu như vượt qua được mũi Bão Tố và đến vùng đất phương Đông thì sẽ có rất nhiều hy vọng. Vì vậy, nhà vua đã quyết định đổi tên mũi Bảo Tố thành mũi Hảo Vọng).

4. Chuyến đi của ngài có ý nghĩa như thế nào đối với vương quốc Bồ Đào Nha? (Tìm ra con đường biển đến Châu Phi, mang lại nhiều của cải cho Bồ Đào Nha) * Câu hỏi dành cho nhân vật Cô-lôm-bô: 1. Xin ngài kể lại chuyến hành trình đi biển của mình vào tháng 8.1492?

(Tháng 8.1492, ta đã dẫn đầu đoàn thủy thủ Tây Ban Nha đi về hướng Tây. Sau hơn hai tháng lênh đênh trên biển, ta đã đến được một số đảo thuộc vùng biển Ca ri bê ngày nay).

2. Khi thực hiện chuyến đi, ngài gặp phải những khó khăn gì không ạ ?

(Ta đã vận động quốc vương Tây Ban Nha tài trợ cho chuyến đi nhưng bị từ chối, ta cùng đoàn thám hiểm đã lênh đênh trên biển hơn 2 tháng mà không thấy đất liền).

3. Vậy, ngài đã vượt qua những khó khăn đó như thế nào? (Ta đã sang Tây Ban Nha và đã thuyết phục được Hoàng hậu Isabella I tài trợ cho chuyến đi. Bà đã cấp cho ta chiếc thuyề San ta Maria và các nhu yếu phẩm để thực hiện cho chuyến đi).

4. Ngài là người đầu tiên tìm ra Châu Mỹ, nhưng sau này, người ta lại lấy tên của nhà thám hiểm Amerigo Vespucci để đặt tên cho châu lục này, ngài có 23

suy nghĩ gì về việc này? (Thực tế, khi tìm ra châu Mỹ, tôi lại tưởng đây là miền Đông Ấn Độ, tuy nhiên, tôi cũng không buồn vì nhờ có đoàn thám hiểm của tôi mà thế giới biết đến một châu lục mới). * Câu hỏi dành cho Va –x cô đơ Ga-ma: 1. Ngài có thể chuyến đi biển của mình vào năm 1497-1498 ? (tháng 7.1497, đức vua Bồ Đào Nha đã giao nhiệm vụ cho tôi và thủy thủ đoàn đi tìm xứ sở huyền thoại và vàng bạc ở phương Đông. Tôi đã dẫn đoàn thủy thủ trên 4 chiếc thuyền lớn xuất phát từ cảng Lixbon và đi về hướng Đông. Đến tháng 5.1498, chúng tôi đã đi đến Ca li cut thuộc bờ Tây Nam Ấn Độ).

2. Chuyến đi biển này đã mang lại cho vương quốc Bồ Đào Nha điều gì ạ?

(Nhờ có chuyến đi này, tôi đã hoàn thành tấm bản đồ mà những nhà thám hiểm Bồ Đào Nha đã phải vẽ trong suốt 80 năm và mang lại cho vương quốc Tây Ban Nha rất nhiều của cải, hương liệu, vàng bạc). * Câu hỏi dành cho Ma-gien-lan: 1. Ngài có thể thuật lại chuyến đi vòng quanh thế giới bằng đường biển cho khán giả được biết không ạ? (Từ năm 1519-1522, được sự giúp đỡ của vua Tây Ban Nha, ta đã dẫn đầu đoàn thám hiểm xuất phát từ cảng Xan Lucac, vòng qua điểm cực Nam của Nam Mỹ, tiến vào Thái Bình Dương. Sau nhiều ngày lênh đênh trên biển, ta và đoàn thám hiểm đã đến được đảo Guam ngày nay).

2. Ngài là người đã đặt tên cho biển Thái Bình Dương, vậy ngài có thể cho biết lý do vì sao ngài chọn cái tên đó không ạ? (Khi tôi và đoàn thám hiểm tiến vào đại dương, tôi thấy vùng biển này rất yên binh, sóng yên, gió lặng, khác với những vùng biển mà tôi đã đi qua, nên tôi đặt cho vùng biển này là Thái Bình Dương).

Sau khi buổi phóng vấn kết thúc, giáo viên sẽ cho các học sinh còn lại cùng thảo luận, nhận xét và bổ sung, tranh luận, phản biện; cuối cùng giáo viên tổng kết, đánh giá các nhóm và rút ra bài học nhận thức sau khi giải quyết tình huống bằng phương pháp đóng vai.

3.3.2. Đóng vai trong trò chơi “Đố vui lịch sử” - Cách thức này thường được vận dụng trong phần củng cố bài học và được vận dụng cho toàn thể học sinh trong lớp cùng tham gia. Tôi xin đề xuất cách tiến hành trò chơi “Đố vui lịch sử” chobài 11 Tây Âu thời hậu kỳ trung đại (tiết 1) – Lịch sử lớp 10 (Ban cơ bản) như sau: Giáo viên sẽ viết 4 lá thăm có ghi tên của 4 nhà thám hiểm (B. Đi-a-xơ, C. Cô-lôm-bô, Va- xcô đơ Ga-ma, Ph. Ma-gien-lan) . Giáo viên sẽ cho học sinh lên bốc thăm. Sau khi học sinh bốc thăm, giáo viên yêu cầu học sinh dùng hành động, lời nói (tuyệt đối không được nhắc tên nhân vật) để diễn tả trước lớp sao cho các học sinh còn lại đoán biết được đó là nhân vật nào.

24

3.3.2. Vận dụng trong bài kiểm tra, đánh giá PPĐVvận dụng trong bài kiểm tra đánh giá được thực hiện sau khi học sinh đã học xong bài 11 Tây Âu thời hậu kỳ trung đại (tiết 1),cụ thể như sau: - “Em hãy tưởng tưởng mình là 1 trong số 18 thủy thủ còn sống sót trong chuyến thám hiểm của Ph. Ma-gien-lan và kể lại cuộc hành trình vòng quanh thế giới bằng đường biển của Ph. Ma-gien-lan từ năm 1519 -1522”. Ở câu hỏi này, học sinh sẽ hóa thân vào nhân vật thủy thủ và sẽ kể lại hành trình đầy gian khổ của cuộc hành trình vòng quanh thế giới bằng đường biển cùng với Ph. Ma-gien-lan từ năm 1519 -1522. Học sinh sẽ thỏa sức tưởng tượng và sáng tạo trong bài làm của mình, đồng thời cũng nắm được những nét chính của chuyến hành trình vòng quanh thế giới bằng đường biển của Ph Magien-lan.

- Hay:“Em hãy tưởng tượng mình là một hướng dẫn viên du lịch của đất nước Nam Phi và em hãy giới thiệu cho khách du lịch biết về mũi Hảo Vọng”.

Với câu hỏi này, học sinh sẽ hóa thân vào nhân vật hướng dẫn viên du lịch người Nam Phi sẽ giới thiệu cho du khách về lịch sử ra đời và vai trò của mũi Hảo Vọng. Gợi ý sản phẩm như sau: “Mũi Hảo Vọng nằm ở rìa phía nam của bán đảo Cape, cách thành phố Cape Town của nước Cộng hòa Nam Phi 30 km về phía Nam. Năm 1487, B. Đi-a-xơ (nhà hàng hải nổi tiếng của Bồ Đào Nha) đã thống lĩnh một đoàn thám hiểm xuất phát từ Lisbon và đi dọc theo bờ biển phía tây Châu Phi với ý đồ có thể khám phá một con đường mới thông với “đất nước vàng Ấn Độ”. Khi đoàn thuyền đi đến vùng giáp của Ấn Độ Dương, Đại Tây Dương và mặt nam của Châu Phi thì trên mặt biển gió bão gào thét, song cuộn lên dữ dội. Đoàn thuyền lắc lư, chao đảo trong sóng to, gió lớn. Các thuyền viên có cảm giác mình sắp rơi xuống biển làm mồi cho cá. Lúc này, một cơn sóng lớn đã đẩy đoàn thuyền dạt vào một mũi đất vô danh ở cực nam Châu Phi. B. Đi-a-xơ và các thủy thủ của mình vui mừng vì thoát chết, họ đã đặt tên cho mũi đất đó là mũi Bão Tố. Sau khi trở về Bồ Đào Nha, họ đã kể lại chuyến hành trình gian khổ cho nhà vua là John II nghe. Nhà vua nghĩ rằng, nếu như vượt qua được mũi Bão Tố và đến vùng đất phương Đông thì sẽ có rất nhiều hy vọng. Do đó, ông đã đổi tên mũi Bảo Tố thành mũi Hảo Vọng.

Trước khi kênh đào Xuy- ê được xây dựng (năm 1869), mũi Hảo Vọng là con đường lưu thông duy nhất trên biển giữa Châu Âu và Châu Á. Hiện nay, mũi Hảo Vọng giống như “người lính” đứng canh nơi trọng yếu, trấn giữ tuyến đường xung yếu giữa Đại Tây Dương và Ấn Độ Dương.”

Giáo viên cũng có thể đặt câu hỏi: “Hãy nêu nguyên nhân và hệ quả của các cuộc phát kiến địa lý ? Nếu là người dân sống ở thế kỷ XV, em có tán thành hướng đi tìm con đường sang Châu Á của các nhà thám hiểm hàng hải không?

Tại sao?” Ở câu hỏi này,ngoài nắm vững kiến thức cơ bản (nguyên nhân, hệ quả của cuộc phát kiến địa lý), học sinh sẽ hóa thân vào vai người dân Tây Âu sinh 25

sống ở thế kỷ XV và bày tỏ quan điểm cá nhân của mình về việc có/không tán thành hướng đi tìm đường sang Châu Á của các nhà hàng hải và giải thích sao cho phù hợp với quan điểm của mình.

3.3.3. Vận dụng trong bài ngoại khóa Phương pháp đóng vai được vận dụng trong bài Tây Âu thời hậu kỳ trung đại (tiết 1) như sau: Giáo viên tổ chức cho học sinh một buổi tọa đàm với chủ đề “Khám phá thế giới – Phát kiến địa lý” - Thời lượng cho buổi tọa đàm: 45 phút - Công tác chuẩn bị: + Giáo viên lựa chọn 2 lớp trong khối 10 với nhiệm vụ xây dựng kịch bản và đóng vai. Cụ thể: 1 lớptiến hành viết kịch bản và đóng vai chủ đề “Cuộc phát kiến địa lý của C. Cô-lôm-bô”, lớp còn lại tiến hành viết kịch bản và đóng vai cho chủ đề: “Cuộc phát kiến của Ma-gien-lan”. + Giáo viên lựa chọn 1 học sinh có khả năng thuyết trình tốt, tự tin trước đám đông đảm nhận nhiệm vụ dẫn chương trình và viết kịch bản tổng thể cho buổi tọa đàm. + Giáo viên định hướng cho học sinh trang trí sân khấu cho phù hợp và chuẩn bị cơ sở vật chất cho buổi tọa đàm. + Thành phần tham gia: học sinh toàn trường, giáo viên bộ môn và một số giáo viên trong trường…

- Dự kiến nội dung của buổi tọa đàm: Người dẫn chương trình sẽ giới thiệu khái quát về các cuộc phát kiến địa lý ở cuối thế kỷ XV – XVI, học sinh của 2 lớp sẽ tái hiện lại cuộc phát kiến địa lý của C. Cô-lôm-bô và Ma-gien-lan.

Lưu ý: Trong buổi ngoại khóa, giáo viên có thể cho học sinh biểu diễn một số tiết mục văn nghệ phù hợp với tính chất của buổi ngoại khóa để góp phần làm cho hoạt động ngoại khóa thêm sinh động.

4. Thực nghiệm sưphạm 4.1.Mục đích và nguyên tắc tiến hành thực nghiệm sư phạm 4.1.1. Mục đích Thực nghiệm sư phạm là một khâu quan trọng của đề tài nhằm mục đích: - Kiểm chứng tính khả thi của đề tài, giúp tác giả đánh giá được hiệu quả của việc vậg PPĐV trong dạy học bài 11 Tây Âu thời hậu kỳ trung đại (tiết 1).

- Rút ra được những bài học kinh nghiệm nhằm nâng cao chất lượng dạy học môn Lịch sử, phù hợp với xu hướng đổi mới của phương pháp dạy học phát triển năng lực hiện nay.

26

4.1.2. Nguyên tắc tiến hành thực nghiệm Để đạt được mục đích của việc thực nghiệm sư phạm cho đề tài SKKN“Vận dụng phương pháp đóng vai trong dạy học bài 11 Tây Âu thời hậu kỳ trung đại (tiết 1) - (SGK Lịch sử 10 – Ban cơ bản)” giáo viên phải tuân thủ những nguyên tắc sau: - Thực nghiệm phải có nội dung phù hợp với chương trình SGK Lịch sử lớp 10 - Ban cơ bản.

- Lớp chọn dạy thực nghiệm (TN)và lớp đối chứng (ĐC) phải có trình độ tương đương nhau.

- Kết quả thực nghiệm phải được xử lý một cách khách quan, phù hợp với tình hình thực tế.

4.2. Nhiệm vụ và phương pháp thực nghiệm 4.2.1. Nhiệm vụ - Tiến hành dạy TN tiết PPCT 15 - Bài 11 Tây Âu thời hậu kỳ trung đại (Tiết 1): Mục 1: Những cuộc phát kiến địa lý có vận dụng PPĐV (Áp dụng cho bài cung cấp kiến thức mới).

- Qua TN rút ra một số kinh nghiệm, ưu điểm và hạn chế của đề tài , từ đó góp phần nâng cao chất lượng giảng dạy môn Lịch sửở trường THPT để phù hợp với xu hướng dạy học phát triển năng lực hiện nay.

4.2.2.Phương pháp thực nghiệm - Đối với giáo viên:

+ Nghiên cứu bài dạy để lựa chọn những sự kiện, nhân vật Lịch sử có thể sử dụng PPĐV. + Lựa chọn lớp dạy TN và lớp ĐC, giao nhiệm vụ và định hướng cho học sinh tại những lớp dạy TN để chuẩn bị xây dựng kịch bản, vai diễn. + Điều tra kết quả học tập của bộ môn ở những lớp TN và ĐC. + Khai thác kiến thức và rèn luyện kỹ năng cho học sinh thông qua việc tổ chức dạy học có vận dụng PPĐV. +Kiểm tra, đánh giá kết quả thực nghiệm thông qua hình thức kiểm tra ở cuối giờ học đối với học sinh. Các kết quả kiểm tra đánh giá được hệ thống hóa bằng cách lập bảng tổng hợp sau khi chấm bài của học sinh. Lấy ý kiến nhận xét của học sinh sau giờ TN. + Trước khi tiến hành mỗi tiết dạy TN, tôi đều trao đổi với giáo viên trực tiếp giảng dạy về ý tưởng sư phạm và nội dung của tiến trình dạy học. Đặc biệt là việc giao nhiệm vụ cho học sinh ở những lớp TN trong việc chuẩn bị kịch bản và vai diễn cho bài học.

27

+ Sau khi thực nghiệm: tiến hành trao đổi với các giáo viên bộ môn ở những trường lựa chọn TN để rút kinh nghiệm, kịp thời điều chỉnh, bổ sung vào tiến trình dạy học.

- Đối với học sinh: + Nghiên cứu nội dung bài học, tham khảo tư liệu có liên quan đến bài học để xây dựng kịch bản, tập luyện diễn xuất. Thời gian chuẩn bị: 2 tuần (trong tuần đầu học sinh xây dựng kịch bản và nộp lại bằng văn bản để giáo viên kiểm tra quá trình chuẩn bị của học sinh, tuần thứ 2 học sinh tập diễn xuất cho vai diễn của mình). + Thực hiện nghiêm túc các nhiệm vụ học tập khi giáo viên tiến hành dạy TN. 4.3. Tổ chức thực nghiệm sư phạm 4.3.1. Chọn đối tượng thực nghiệm Quá trình dạy thực nghiệm của tôi được tiến hành tại trường THPT nơi tôi công tác và ở một số trường THPT trên địa bàn như trường THPT Nguyễn Xuân Ô, THPT Quang Trung. Các lớp được lựa chọn TN và lớp ĐC có trình độ tương đương nhau và đều được dạy cùng 1 bài nhưng khác nhau về PPDH. Cụ thể như sau: Bài dạy Tiết 15

Trường THPT

PPCT: Nơi tôi giảng dạy

Bài 11 Tây Âu thời hậu kỳ trung đại Nguyễn Xuân Ôn (tiết 1) Quang Trung

Lớp

TN/ĐC

Sĩ số

PPDH

10A9

TN

39

PPĐV

10A8

ĐC

42

Thuyết trình, thảo luận nhóm.

10A5

TN

42

PPĐV

10A8

ĐC

42

Thuyết trình, thảo luận nhóm.

10A1

TN

43

PPĐV

10A4

ĐC

40

Thuyết trình, thảo luận nhóm.

4.3.2. Khảo sát chất lượng học sinh trước thực nghiệm Trước khi tiến hành dạy TN, tôi đã tiến hành tìm hiểu chất lượng học tập bộ môn Lịch sử ở một số lớp 10 (TN và ĐC) trong những trường được chọn bằng việc xem xét kết quả học tập thông qua việc thu thập kết quả của bài kiểm tra bài 15 trong học kỳ 1 (năm học 2019 -2020) . Kết quả thu được như sau: 28

Bảng 3. Bảng tổng hợp kết quả học tập của học sinh trước TN Điểm số Trường THPT

Lớp (TN/ĐC)

Sĩ số

Giỏi

Khá

(9 ->10 điểm)

(7 - 8 điểm)

SL

%

SL

%

TB (5- 6 điểm) SL

%

Yếu <5 điểm SL

%

Nơi tôi giảng 10A9 (TN) dạy 10A8 (ĐC)

39

3

7,7

11 28,2 22 56,4

3

7,7

42

1

2,4

9

6

14,2

Nguyễn Xuân 10A5 (TN) Ôn 10A8 (ĐC)

42

5

11,9 14 33,3 22 52,4

1

2,4

42

5

11,9 13

4

9,5

Quang Trung

10A1 (TN)

43

1

2,3

8

18,6 24 55,8 10

23,3

10A4 (ĐC)

40

0

0

9

22,5 18

32,5

21,4 26

31

62

20 47,6

45

13

Nhìn vào bảng 3 ta thấy: nhìn chung kết quả học tập của lớp TN so với lớp ĐC tại những trường được lựa chọn trước khi dạy TN là tương đương nhau.

4.3.3. Giáo án dạy thực nghiệm Tiết PPCT: 15 Bài 11 Tây Âu thời hậu kỳ trung đại (tiết 1) Mục 1 - Những cuộc phát kiến địa lý I - Mục tiêu bài học: Sau khi học xong bài này học sinh cần nắm bắt những vấn đề sau: 1. Về kiến thức: - Giải thích được những nguyên nhân và điều kiện dẫn đến các cuộc phát kiến địa lý cuối thế kỷ XV - đầu thế kỷ XVI. - Trình bày được những cuộc phát kiến địa lý lớn của người Bồ Đào Nha và Tây Ban Nha. - Đánh giá được hệ quả của các cuộc phát kiến địa lý đối với nhân loại.

2. Về kĩ năng: - Biết mô tả các cuộc phát kiến địa lí trên bản đồ thế giới hoặc quả địa cầu, đồng thời biết tự vẽ bản đồ.

29

- Nâng cao kĩ năng phân tích các sự kiện, từ đó khái quát rút ra kết luận.

- Góp phần xây dựng năng lực trình bày một số nội sung lịch sử, năng lực so sánh, phân tích.

- Được rèn luyện kỹ năng làm việc nhóm, thuyết trình, hùng biện, đóng vai, kỹ năng làm việc với SGK, khai thác tư liệu lịch sử…

3. Về thái độ: - Có thái độ khâm phục, trân trọng sự dũng cảm của các nhà hàng hải.

- Giáo dục tinh thần dũng cảm, tìm tòi, khám phá cái mới; đồng thời giúp học sinh hiểu giá trị lao động và đấu tranh chống áp bức, bóc lột.

II - Chuẩn bị của giáo viên và học sinh - GV: Bản đồ phát kiến địa lí hoặc quả Địa cầu, tranh ảnh về Cô-lôm-bô, tàu Caraven, …

- HS: Nghiên cứu bài 11 Tây Âu thời hậu kỳ trung đại (mục 1) để nắm được nguyên nhân, hành trình và hệ quả của các cuộc phát kiến địa lý. Tìm hiểu về các châu lục. Chuẩn bị về kịch bản, vai diễn.

III – Phương pháp, kỹ thuật dạy học - Mô tả, phân tích và sử dụng bản đồ để trình bày về các cuộc phát kiến địa lí.

- Khai thác đồ dùng trực quan.

- Hướng dẫn học sinh thực hiện phương pháp đóng vai cho bài học.

IV – Tổ chức dạy học 1. Hoạt động tạo tình huống học tập - Mục tiêu: Nhằm tạo ra mâu thuẫn giữa nhận thức giữa những kiến thức chưa biết về các cuộc phát kiến địa lý ở thế kỷ XV; từ đó yêu cầu học sinh phải xác định được nhiệm vụ học tập của bài học phải giải quyết. Thông qua đó, giáo viên dẫn dắt học sinh vào bài mới để lần lượt giải quyết được nhiệm vụ của bài học ở các hoạt động sau.

- Phương thức: Giáo viên cho học sinh quan sát các hình ảnh sau:

30

Hình 1

Hình 2

Hình 3

Giáo viên yêu cầu học sinh cùng thảo luận những vấn đề sau: + Hình 1 và hình 2 là những phương tiện dùng để làm gì ? + Từ hình 1 và 2 em biết gì về nghề nghiệp của người đàn ông ở hình 3? + Theo em, các hình ảnh trên đề cập đến nội dung gì của lịch sử nhân loại ? Em biết gì về nội dung đó ?

Học sinh báo cáo kết quả. + Gợi ý sản phẩm: Hình 1: tàu thủy, hình 2: la bàn, hình 3: nghề nghiệp của người đàn ông: Thuyền trưởng -> phát kiến địa lý => giáo viên dẫn dắt vào bài mới: “Với sự phát triển nhanh chóng của lực lượng sản xuất làm cho nhu cầu về nguyên liệu, thị trường ngày càng tăng nhanh. Đồng thời việc tìm kiếm con đường sang phương Đông đã thúc đẩy các cuộc phát kiến địa lý lớn ở thế kỷ XV”.

2. Hoạt động hình thành kiến thức 2.1. Tìm hiểu về nguyên nhân, điều kiện của các cuộc phát kiến địa lý.

- Mục tiêu: Xác định được nguyên nhân và điều kiện dẫn đến các cuộc phát kiến địa lý.

- Phương thức: giáo viên giao nhiệm vụ cho học sinh: + Nhóm 1:Đọc thông tin kết hợp với quan sát hình ảnh và thảo luận trả lời các câu hỏi sau: TƯ LIỆU HỖ TRỢ “Sự phát triển nhanh chóng của lực lượng sản xuất đã làm cho nhu cầu về vàng bạc, hương liệu, thị trường ngày một tăng. Nhưng từ thế kỷ XV, con đường buôn bán từ Tây Á và Địa Trung Hải do người Ả Rập độc chiếm. Vấn đề cấp thiết đang được đặt ra là phải tìm ra con đường thương mại giữa phương Đông và Châu Âu”

31

Hì nh 4.

Ho ạt độ ng tra o đổi , buôn bán tại các thành thị trung đại Câu hỏi : 1. Hình ảnh 4 mô tả điều gì ? Theo em, hình ảnh này có mối quan hệ như thế nào đến các cuộc phát kiến địa lý ?

2. Sự xuất hiện của đế quốc Ả Rập ở thế kỷ XV đã ảnh hưởng như thế nào đến hoạt động buôn bán của thương nhân phương Tây? Họ cần phải làm gì để khắc phục? Đại diện nhóm báo cáo kết quả, giáo viên cho các thành viên trong nhóm hoặc nhóm khác nhận xét, bổ sung nếu chưa hoàn thiện. + Nhóm 2: Đọc thông tin trong tư liệu và quan sát hình ảnh: TƯ LIỆU HỖ TRỢ “Vào thời điểm đó, khoa học – kỹ thuật đã có những bước tiến quan trọng. Các nhà hàng hải hiểu biết nhiều về đại dương, có quan niệm đúng đắn về hình dạng Trái Đất. Người ta đã vẽ được nhiều bản đồ, hải đồ… Máy đo góc thiên văn, la bàn được sử dụng trong việc định hướng giữa đại dương bao la. Kỹ thuật đóng tàu có những tiến bộ mới, đóng được tàu có bánh lái và hệ thống buồm lớn như loại tàu Caraven.”

32

Hình 5: Tàu Caraven

Hình 6: Hải đồ

Hình 7: La bàn

Hình 8: Thiết bị đo thiên văn

Thảo luận và trả lời các câu hỏi: 1. Kể tên các kiến bộ khoa học – kỹ thuật ở thế kỷ XV mà em biết?

Những tiến bộ đó có mối quan hệ như thế nào đến các cuộc phát kiến địa lý?

2. Đến thế kỷ XV, các nhà hàng hải có quan niệm như thế nào về hình dạng của Trái Đất ? Quan niệm đó có gì khác so với trước ?

3. Hãy nêu tác dụng của những tiến bộ khoa học nói trên đối với các cuộc phát kiến địa lý? Đại diện nhóm báo cáo kết quả, giáo viên cho các thành viên trong nhóm hoặc nhóm khác nhận xét, bổ sung nếu chưa hoàn thiện.Giáo viên nhận xét và chốt. Đồng thời nhấn mạnh trong các nguyên nhân trên thì sự tiến bộ khoa học kỹ thuật là quan trọng nhất vì chính nhờ đó mà con người có những chiếc tàu lớn để thực hiện những chuyến đi dài ngày.

Sau khi làm việc, hai nhóm sẽ hoàn thành vào bảng sau: Các cuộc phát kiến địa lý

Nội dung

- Nguyên nhân - Điều kiện - Gợi ý sản phẩm: Với các câu hỏi trên, gợi ý sản phẩm là: Các cuộc phát kiến địa lý - Nguyên nhân

Nội dung - Sản xuất phát triển -> nhu cầu về vàng bạc, hương liệu, thị trường tăng.

- Con đường giao lưu buôn bán qua Tây Á và 33

Địa Trung Hải bị người Ả Rập độc chiếm - Điều kiện

- KHKT có nhiều bước tiến quan trọng…

2.2. Khám phá về hành trình của các nhà thám hiểm cuối thế kỷ XV – đầu thế kỷ XVI. - Mục tiêu: Trình bày được các cuộc phát kiến địa lý lớn. Thấy được sự khó khăn, gian khổ, lòng dũng cảm và ý chí vượt qua khó khăn của các nhà thám hiểm trong các cuộc phát kiến địa lý.

- Phương thức:Giáo viên chia nhóm và giao nhiệm vụ cho các nhóm thực hiện đóng vai nhân vật lịch sử tiêu biểu trong bài. (Giáo viên giao nhiệm vụ từ trước và các nhóm đã có sự chuẩn bị ở nhà về kịch bản và diễn xuất). Giáo viên lưu ý thời lượng dành cho diễn xuất của các nhóm. Gợi ý kịch bản của các nhóm như sau: + Nhóm 1:Cuộc phát kiến địa lý của B. Đi-a-xơ (thời gian diễn xuất: 3 phút) - Người dẫn chuyện: Vào một ngày đẹp trời, B. Đi a xơ được vua John II của vương quốc Tây Ban Nha mời vào hoàng cung để gặp nhà vua.

- B. Đi a xơ: Tâu bệ hạ, bệ hạ cho triệu kiến thần có việc gì ạ ?

- Vua John II: Ta có việc cần giao cho nhà ngươi. Hiện nay, con đường sang phương Đông đang bị người Ả Rập độc chiếm. Đồng thời, nguồn nguyên liệu của đất nước ngày càng khan hiếm. Vậy ngươi hãy thay ta dẫn đầu 1 đoàn thám hiểm để tìm ra con đường mới sang phương Đông. Ta sẽ cấp thuyền, thủy thủ và những thứ cần thiết cho chuyến đi. Trước khi xuất phát, ta sẽ phong ngươi làm “Hiệp sỹ của hoàng gia”.

- B. Đi a xơ:Thần tạ ơn bệ hạ. Thần sẽ dốc hết sức mình hoàn thành nhiệm vụ.

- Người dẫn chuyện: Được sự ủy thác của vua John II, năm 1487, B. Đi a xơ đã dẫn đầu đoàn thám hiểm xuất phát từ Lisbon và đi dọc theo bờ biển phía tây Châu Phi để tìm ra một con đường mới thông với “đất nước vàng Ấn Độ”.

Khi đoàn thuyền đi đến vùng giáp của Ấn Độ Dương, Đại Tây Dương và mặt nam của Châu Phi thì trên mặt biển gió bão gào thét, sóng cuộn lên dữ dội. Đoàn thuyền lắc lư, chao đảo trong sóng to, gió lớn. Các thuyền viên có cảm giác mình sắp rơi xuống biển làm mồi cho cá.

- B. Đi a xơ:Các thủy thủ, hãy nắm vững tay lái, cố hết sức giương buồm lên, chúng ta cần phải vượt qua cơn bão tố này.

- Người dẫn chuyện:Lúc này, một cơn sóng lớn đã đẩy đoàn thuyền dạt vào một mũi đất vô danh ở cực nam Châu Phi.

34

- Các thủy thủ:Thưa ngài chúng ta đã thoát chết rồi ạ. Ôi, chúng ta đang ở đâu đây, thưa ngài?

- B. Đi-a-xơ:Vùng đất này thật mới lạ, ta sẽ đặt tên cho nó là mũi Bão Tố để nhớ đến chuyến đi này.

- Người dẫn chuyện:Sau khi trở về Bồ Đào Nha, họ đã kể lại cho vua John II nghe về chuyến hành trình gian khổ của mình.

- Vua John II:Các ngươi đã vất vả rồi, ta sẽ tặng thưởng hậu hĩnh cho các ngươi. Nhưng theo ta nếu như vượt qua được mũi Bão Tố và đến vùng đất phương Đông thì sẽ có rất nhiều hy vọng. Vì vậy, ta quyết định đổi tên mũi Bảo Tố thành mũi Hảo Vọng.Các ngươi thấy thế nào?

- B.Đi-a-xơ và các thủy thủ:Tạ ơn bệ hạ, bệ hạ thật sáng suốt.

- Người dẫn chuyện: Như vậy, B. Đi-a-xơ đã đi vòng qua cực nam của Châu Phi. Trước khi kênh đào Xuy-ê được xây dựng (năm 1869), mũi Hảo Vọng là con đường lưu thông duy nhất trên biển giữa Châu Âu và Châu Á. Hiện nay, mũi Hảo Vọng giống như “người lính” đứng canh nơi trọng yếu, trấn giữ tuyến đường xung yếu giữa Đại Tây Dương và Ấn Độ Dương. + Nhóm 2:Cuộc phát kiến địa lý của C. Cô-lôm-bô (thời gian diễn xuất: 3 phút) - Học sinh (Vừa vươn vai vừa ngáp): Ơi…ơi…mệt quá đi mất, lại buồn ngủ nữa. Sắp kiểm tra môn Sử rồi vậy mà học mãi chẳng vô. Làm sao đây ta?

(Ngồi nghĩ một lúc…). Thôi, ngủ cái đã, học sau cũng được. (Trong giấc ngủ của mình, cậu học trò mơ thấy mình đi đến một bờ biển thật đẹp).

- Học sinh:Ơ, mình đang ở đâu đây ? Sao mình lại ra biển nhỉ? Ơ…đằng kia có một cái tàu lớn quá, mình phải lại xem thế nào?

- Học sinh: Có ai ở đây không, sao không ai lên tiếng nhỉ?

- Cô-lôm-bô:Này cậu bé, cậu tìm ai vậy?

- Học sinh: Ơ, ông là ai, sao ông ăn mặc kỳ quái vậy? Trông như người trung cổ ấy.

- Cô-lôm-bô:Cậu đoán đúng rồi đấy, ta đến từ thời trung đại.

- Học sinh:Sao cháu nhìn ông quen quen…(nghĩ ngợi 1 lúc). A, cháu nhớ ra rồi, ông là Cô-lôm-bô đúng không. Cháu đã nhìn thấy chân dung của ông khi cô giáo yêu cầu cháu về nhà tìm hiểu về các cuộc phát kiến địa lý đấy ạ.

- Cô- lôm- bô: Thế à ? Thế cháu biết gì về ta nào?

- Học sinh:Ông là người đã tìm ra châu Mỹ đúng không ạ?

- Cô-lôm-bô:Đúng rồi đấy cháu, nhưng lúc đầu ta cứ tưởng đó là miền Đông Ấn Độ. Ta đã đặt chân lên một số hòn đảo thuộc vùng biển Ca ri bê ngày nay đấy: Bahamas, Cu ba, Haiti.

35

- Học sinh:Chuyến đi chắc là vất vả lắm ông nhỉ?

- Cô- lôm-bô:Ta và đoàn thám hiểm đã lênh đênh trên biển hơn hai tháng, có lúc các thủy thủ định bỏ cuộc và yêu cầu ta quay trở lại đấy cháu ạ.

Ta đã giao hẹn với họ: nếu trong hai ngày ta không nhìn thấy đất liền thì sẽ đưa họ quay trở về. Nhưng đúng 2 ngày sau, ta đã thấy đất liền và dải đất ta nhìn thấy đầu tiên đó được ta đặt tên là San Salvado.

- Học sinh:Ông ơi, con tàu này có tên là San ta Maria phải không ạ?

- Cô-lôm-bô: Đúng rồi cháu, nó đã đồng hành với ta trong suốt hành trình đi biển. Phải khó khăn lắm ta mới thuyết phục được Nữ hoàng Isabella I của hoàng gia Tây Ban Nha chấp nhận cấp thuyền và kinh phí cho chuyến đi này cháu ạ.Thôi ta có việc phải đi rồi, hẹn gặp cháu lần sau nhé.

- Học sinh: Vâng ạ, cháu chào ông, cảm ơn ông vì nhờ có ông mà chúng ta có thêm một châu lục mới đó ông ạ.

- Mẹ:Con ơi, dậy đi học thôi, muộn rồi.

- Học sinh: (Giật mình) Ơ, đã sáng rồi sao mẹ, con vừa mơ một giấc mơ thật đẹp mẹ ạ. May mà có giấc mơ đó, con được ôn lại một phần kiến thức môn Lịch sử đó mẹ.

- Mẹ:Thế à, tốt quá, hôm nay con cố gắng lên nhé. Con sửa soạn nhanh lên, gần đến giờ đi học rồi đấy.

- Học sinh: Vâng ạ. + Nhóm 3:Cuộc phát kiến địa lý của Va- xcô đơ Ga-ma (thời gian diễn xuất: 3 phút) - Phóng viên: Xin chào tất cả các bạn, hôm nay, trong chương trình “Khám phá thế giới trung đại” tôi sẽ đưa các bạn đến gặp một nhân vật rất đặc biệt. Nhưng để gặp được nhân vật này, chúng ta phải nhờ đến sự giúp đỡ của bạn mèo máy Đô rê mon nhé.

- Phóng viên: xin chào Đô rê mon, dạo này bạn khỏe không?

- Đô rê mon:Chào bạn phóng viên, chào các bạn học sinh. Mình rất khỏe.

- Phóng viên:Đô rê mon ơi, giờ mình và các bạn học sinh muốn đi gặp một nhân vật lịch sử rất quan trọng, nhưng bọn mình phải nhờ đến Cỗ máy thời gian của bạn, bạn sẵn lòng giúp chúng mình chứ?

- Đô rê mon:Sẵn sàng, nhưng các bạn muốn đến khoảng thời gian nào vậy?

- Phóng viên: Bạn cho chúng mình đến Tây Âu thời hậu kỳ trung đại nhé.

36

- Đô rê mon:Oke, các bạn ngồi cho vững nhé….Chúng ta đã đến Tây Âu hậu kỳ trung đại rồi đấy. Ơ, có một nhà quý tộc đang chờ các bạn ở đằng kia đúng không?

- Phóng viên:Đúng rồi đấy. Chúng tôi xin chào ngài ? Các bạn thử đoán xem đây là ai nào ?...

- Học sinh: Đây là Va-xcô đơ Ga-ma - Phóng viên: Các bạn đoán đúng rồi, hôm nay, chúng ta sẽ được gặp Vaxcô đơ Ga-ma – nhà thám tử lừng danh của đất nước Bồ Đào Nha. - Va-xcô đơ Ga-ma: Xin chào các bạn, rất vui được gặp các bạn.

- Phóng viên:Thưa ngài, các bạn nhỏ của tôi rất nóng lòng được nghe kể về các cuộc phát kiến địa lý thời trung đại. Vậy ngài có vui lòng kể cho các bạn ở đây nghe ,được không ạ?

- Va-xcô đơ Ga-ma: Tôi rất sẵn lòng. Các bạn muốn biết điều gì nào?

- Các bạn học sinh:Dạ, xin ngài cho chúng cháu biết, chuyến đi biển nào là đáng nhớ nhất trong cuộc đời của ngài ạ ?

- Va-xcô đơ Ga-ma: Đó là chuyến đi tìm xứ sở huyền thoại và vàng bạc ở Phuơng Đông vào tháng 7.1497.

- Phóng viên:Ngài và đoàn thám hiểm đã đặt chân đến vùng đất nào?

- Va-xcô đơ Ga-ma:Ta đã dẫn đoàn thủy thủ trên 4 chiếc thuyền lớn xuất phát từ cảng Lixbon và đi về hướng Đông. Đến tháng 5.1498,chúng tôi đã đi đến Ca li cut thuộc bờ Tây Nam Ấn Độ.

- Phóng viên: Trên đường đi, ngài và đoàn thám hiểm của mình có gặp phải trở ngại gì không ạ?

- Va-xcô đơ Ga-ma:Có lúcđoàn thám hiểm của ta đã đụng độ với thương nhân Ả Rập tại Ấn Độ.

- Phóng viên:Chuyến đi biển này đã mang lại cho ngài điều gì ạ?

- Va-xcô đơ Ga-ma:Nhờ có chuyến đi này, ta đã hoàn thành tấm bản đồ mà những nhà thám hiểm Bồ Đào Nha đã phải vẽ trong suốt 80 năm.

- Phóng viên:Vâng, cảm ơn ngài. Thưa các bạn, sau chuyến đi biển đó, Va-xcô đơ Ga-ma được vua Bồ Đào Nha phong làm Phó vương Ấn Độ. Chuyến đi của ông đã mang lại cho vương quốc Tây Ban Nha rất nhiều của cải, hương liệu và vàng bạc.

- Phóng viên:Thưa các bạn. Buổi phóng vấn của chúng ta đến đây đã kết thúc. Một lần nữa, chúng tôi xin cảm ơn Va-xcô đơ Ga-ma, cảm ơn bạn Đô rê mon.

37

- Các bạn học sinh: Chúng cháu cảm ơn ngài về buổi nói chuyện hôm nay, nhờ có Ngài, chúng cháu đã hiểu thêm về chuyến hành trình đi biển của ngài đó ạ. Tạm biệt ngài nhé, Va-xcô đơ Ga-ma. + Nhóm 4: Cuộc phát kiến địa lý của Ph. Ma-gien-lan (thời gian: 5 phút) - Người dẫn chuyện:Ma-gien-lan (1480 – 1521) là nhà thám hiểm hàng hải người Bồ Đào Nha. Ông sinh tại Sabrosa, miền bắc Bồ Đào Nha nhưng ông đã từ bỏ quốc tích Bồ Đào Nha để nhập quốc tịch Tây Ban Nha nhằm mục đích phục vụ cho vua Carlos I của Tây Ban Nha trong việc thực hiện chuyến đi về hướng Tây đến “Quần đảo gia vị” (nay là quần đảo Maluku ở In đô nê xia). Năm 1519, vua Carlos I cho mời Ma-gien-lan vào hoàng cung và nói: - Vua Caslos I: Theo ta biết thì trên quần đảo Maluku có rất nhiều gia vị.

Do đó, ta phái ngươi đi chính là để tìm kiếm chúng và nguyện vọng của ta là ngươi hãy đi thẳng đến quần đảo đó. Ta sẽ cấp cho ngươi 5 chiếc tàu với 265 thủy thủ. Ngươi hãy cố gắng thực hiện tốt nhiệm vụ này cho ta.

- Ma-gien-lan: Thần xin tuân lệnh, thưa Đức vua.

- Người dẫn chuyện: Ngày 20/9/1519, Ma-gien-lan cùng với 265 thủy thủ bắt đầu cuộc hành trình đầy mạo hiểm của mình từ cảng Xan Lucac, vượt Đại Tây Dương hướng về phái tây nam. Do cuộc hành trình dài, thiếu lương thực nên nhiều thủy thủ hoang mang lo sợ đòi quay về, nhưng Ma-gien-lan vẫn kiên quyết tiếp tục cuộc hành trình.

- Thủy thủ: Thưa ngài, có một thuyền đã bỏ trốn rồi ạ, một số thủy thủ đòi quay trở về. Chúng ta phải làm gì đây ạ ?

- Ma-gien-lan: Ta sẽ trừng phạt những kẻ hèn nhát, chúng ta vẫn phải tiếp tục cuộc hành trình theo đúng kế hoạch.

- Người dẫn chuyện:Sau khi trừng phạt những kẻ hèn nhát, Ma-gien-lan cùng đoàn thám hiểm tiếp tục cuộc hành trình. Đoàn thuyền của ông đã vượt qua điểm cực Nam của Nam Mỹ và tiến vào đại dương.

- Thủy thủ: Thưa ngài, chúng ta đang tiến vào vùng biển thật đẹp và thơ mộng. Vùng biển này sóng yên, gió lặng, thật khác với những vùng biển mà chúng ta từng đi qua.

- Ma-gien-lan:Đúng vậy, vùng biển này thật yên bình. Ta sẽ đặt tên cho vùng biển này là Thái Bình Dương.

- Người dẫn chuyện:Sau nhiều ngày lênh đênh trên biển Thái Bình Dương, ngày 6 tháng 3 năm 1521 đoàn đã đến được đảoGuam ngày nay. Ngày 27/4/1521, trong cuộc đụng độ với thổ dân ở quần đảo Phi lip pin, Ma-gien-lan cùng 22 thủy thủ hy sinh (học sinh tái hiện cảnh giao tranh với thổ dân). Hoan Xebaxtian Đơ Encanô lên thay Ma-gien-lan chỉ huy đoàn thám hiểm, tiếp tục 38

cuộc hành trình. Năm 1522, đoàn thám hiểm chỉ còn 1 thuyền và 18 thủy thủ đã về đến bờ biển Tây Ban Nha. Cuối cùng, hành trình vòng quanh thế giới bằng đường biển đầu tiên do Ma-gien-lan chỉ huy đã hoàn thành. Trái Đất hình tròn đã được thực tế chứng minh.

Sau khi mỗi nhóm hoàn thành nhiệm vụ đóng vai, giáo viên cho các nhóm cùng nhận xét, đánh giá sản phẩm của mình và nhóm bạn (về nội dung kịch bản, diễn xuất của diễn viên…). Cuối cùng, giáo viên nhận xét bổ sung và chốt kiến thức.Giáo viên nhấn mạnh: Trong các cuộc phát kiến địa lý, cuộc phát kiến của Cô-lôm-bô là quan trọng nhất vì đã tìm ra 1 châu lục mới: Châu Mỹ.

Sau khi các nhóm hoàn thành phần đóng vai, giáo viên cho học sinh hoàn thành kiến thức vào bảng sau và ghi vào vở theo mẫu sau: Các cuộc phát kiến địa lý

Thời gian

Hướng đi

Kết quả

B. Đi-a-xơ C. Cô-lôm-bô Va-xcô đơ Ga-ma Ph. Ma-gien-lan - Gợi ý sản phẩm: Các cuộc phát kiến địa lý

Thời gian

Hướng đi

Kết quả

B. Đi-a-xơ

1487

Đông

Vòng qua cực Nam Châu Phi. Nơi đó ông đặt tên là mũi Bão Tố, sau đổi thành mũi Hảo Vọng.

C. Cô-lôm-bô

8.1492

Tây

Tìm ra Châu Mỹ.

Va-xcô đơ Ga-ma 7.1497 - Đông > 5.1498 Ph. Ma-gien-lan

1519 1522

- Tây

Đến Calicut thuộc bờ Tây Nam Ấn Độ.

Thực hiện chuyến đi đầu tiên vòng quanh thế giới bằng đường biển.

2.3. Tìm hiểu hệ quả của các cuộc phát kiến địa lý.

- Mục tiêu: Hiểu và đánh giá được những tác động tích cực và tiêu cực của các cuộc phát kiến địa lý đến tiến trình phát triển của lịch sử nhân loại.

- Phương thức: Giáo viên cho học sinh đọc thông tin dưới đây, kết hợp quan sát kỹ những hình ảnh.

TƯ LIỆU HỖ TRỢ “Những cuộc phát kiến địa lý đã góp phần thúc đẩy thương nghiệp Châu Âu phát triển và đem lại cho giai cấp tư sản Châu Âu những nguồn nguyên liệu quý 39

giá, những kho vàng bạc, châu báu khổng lồ. Tuy nhiên, các cuộc phát kiến địa lý còn làm nảy sinh quá trình cướp bóc thuộc địa và buôn bán nô lệ”.

Hình 9

Hình 10

Trả lời các câu hỏi sau: 1. Đánh giá những tác động tích cực của các cuộc phát kiến địa lý . Theo em, tác động nào quan trọng nhất ? Tại sao?

2. Miêu tả hình 6 và 7. Những hình ảnh trên nói lên điều gì? Em có nhận xét gì về số phận của những người trong 2 bức hình trên?

3. Theo em, tác động tiêu cực nào quan trọng nhất? Tại sao?

Học sinh trả lời câu hỏi. Giáo viên cho các học sinh khác nhận xét, bổ sung -> giáo viên chốt kiến thức và yêu cầu học sinh ghi vào vở học tập.

- Gợi ý sản phẩm: Tác động của các cuộc phát kiến địa lý - Tích cực: + Đem lại những hiểu biết mới về Trái Đất, về con đường mới, dân tộc mới. Thị trường thế giới được mở rộng. + Thúc đẩy nhanh sự tan rã của quan hệ phong kiến và sự ra đời của CNTB - Tiêu cực: làm nảy sinh quá trình cướp bóc thuộc địa và buôn bán nô lệ.

3. Hoạt động củng cố,luyện tập

40

- Mục tiêu: Nhằm củng cố, hệ thống hóa, hoàn thiện kiến thức mà học sinh đã được lĩnh hội ở hoạt động hình thành kiến thức về “Các cuộc phát kiến địa lý” - Phương thức: Giáo viên hướng dẫn học sinh củng cố kiến thức của bài học bằng trò chơi: “Học mà chơi, chơi mà học”.

- Gợi ý sản phẩm: + Giáo viên sẽ chuẩn bị một số quân bài từ Át cơ (tương ứng với câu số 1), 2 cơ cho đến 10 cơ và cử 1 học sinh đóng vai quốc vương của nước Bồ Đào Nha để điều khiển trò chơi. Ngoài ra, giáo viên chọn 10 học sinh trong vai quần thần của quốc vương Bồ Đào Nha. Luật chơi như sau: Quốc vương sẽ phát các quân bài cho quần thần của mình sau đó sẽ gọi bất kỳ tên quân bài và người có con bài tương ứng phải trả lời nhanh câu hỏi (số thứ tự câu hỏi tương ứng với quân bài). Gợi ý một số câu hỏi như sau: 1. Ai là người được phong làm phó vương Ấn Độ ? (Va-xcô đơ Ga – ma).

2. Chiếc tàu được C. Cô-lôm-bô sử dụng trong chuyến thám hiểm vào tháng 8 năm 1492 có tên gọi là gì ? (San-ta Ma-ria).

3. Điểm cực nam của Châu Mỹ có tên gọi là gì ? (Eo biển Ma-gien-lan).

4. Đến thế kỷ XV, các nhà hàng hải có quan niệm như thế nào về hình dạng của Trái Đất ? Quan điểm đó có gì khác biệt với trước ? (Hình tròn – trước đó quan niệm là hình vuông).

5. Cuộc phát kiến của Ma-gien-lan được tiến hành đi theo hướng nào ? (đi theo hướng tây).

6. Ai là người mở ra hy vọng tìm đường ra sang Ấn Độ?(B. Đi-axơ) 7. Ai là người đầu tiên tìm ra Châu Mỹ ? (C. Cô-lôm-bô).

8. Ai là người thực hiện chuyến đi đầu tiên vòng quanh thế giới bằng đường biển ? (Ma-gien-lan) 9. Trong 4 cuộc phát kiến địa lý đã học, cuộc phát kiến nào quan trọng nhất ? Tại sao? (C. Cô-lôm- bô vì đã tìm ra 1 châu lục mới: châu Mỹ) 10. Ở thế kỷ XV, quốc gia nào đã độc chiếm con đường buôn bán từ Tây Á qua Địa Trung Hải? (Ả Rập) 4. Dặn dò, ra bài tập về nhà Giáo viên yêu cầu học sinh: - Học bài cũ, trả lời các câu hỏi bài tập trong SGK. - Đọc trước mục 3 Phong trào Văn hóa Phục hưng (bài 11 Tây Âu thời hậu kỳ trung đại).

41

- Sưu tầm tranh ảnh,lược đồ, tư liệu có liên quan đến Phong trào Văn hóa Phục hưng .

- Giáo viên lưu ý cho học sinh: về nhà đọc thêm mục 2 Sự nảy sinh chủ nghĩa tư bản ở Tây Âu (mục này đọc thêm).

5. Hoạt động tìm tòi, mở rộng Giáo viên hướng dẫn học sinh về nhà tìm hiểu thêm một số nội dung liên quan đến các cuộc phát kiến địa lý: - Theo em, các nhà hàng hải đã mua những mặt hàng gì ở các nước phương Đông? Tại sao lại mua những mặt hàng đó?

- Theo em,người dân châu Á, châu Phi, châu Mỹ có thái độ như thế nào trước sự có mặt của người châu Âu?

- Nếu em là người dân châu Âu sinh sống ở thế kỷ XV, em có tán thành hướng đi tìm con đường sang phương đông của các nhà thám hiểm không? Vì sao?

4.4. Nhận xét kết quả thực nghiệm Sau mỗi tiết học TN và ĐC tôi đã tiết hành trao đổi, lấy ý kiến của học sinh về mức độ hứng thú khi được học bằng PPĐV. Kết quả tôi thu nhận được như sau: Bảng 4. Mức độ hứng thú của học sinh sau khi dạy học TN Mức độ Rất Không Trường Lớp Sĩ Bình PPDH hứng hứng thú THPT (TN/ĐC) số thường thú SL % SL % SL % 10A9 (TN) 39 PPĐV 37 95 2 5 0 0 Nơi tôi 10A8 Thuyết trình, công tác (ĐC) 12 28,6 20 47,6 10 23,8 42 thảo luận nhóm 10A5 (TN) 42 PPĐV 42 100 0 0 0 0 Nguyễn 10A8 Thuyết trình, Xuân Ôn (ĐC) 42 thảo luận 12 28,6 22 52,4 8 19 nhóm 10A1 (TN) 43 PPĐV 39 90,7 4 9,3 0 0 Quang 10A4 Thuyết trình, Trung (ĐC) 40 thảo luận 10 25 25 62,5 5 12,5 nhóm Như vậy, theo kết quả ở bảng 4 ta thấy: Ở trường THPT nơi tôi giảng dạy: đối với lớp được học bằng PPĐV, mức độ hứng thú của học sinh đối với bài học rất cao: chiếm 95 %, chỉ có 5 % học sinh cảm thấy bình thường khi học bằng 42

phương pháp mới này. Tuy nhiên, tại lớp giáo viên không sử dụng PPĐV, không có sự đầu tư thì mức độ hứng thú của học sinh chỉ đạt 28,6 %, số học sinh không hứng thú với bài học chiếm 23,8 %. Sự hứng thú của học sinh tại những lớp TN ở trường THPT Nguyễn Xuân Ôn và Quang Trung đạt kết quả tương đối cao. Đây là tín hiệu đáng mừng, chứng tỏ học sinh đã có niềm yêu thích và say mê đối với môn lịch sử.

- Về kết quả học tập: Sau mỗi tiết dạy TN, tôi đều tiết hành kiểm tra chất lượng lĩnh hội kiến thức của học sinh ở lớp TN và ĐC. Các lớp đều chung một đề kiểm tra với mức độ tương đương nhau, thời gian kiểm tra: 10 phút. Hình thức kiểm tra: Tự luận + Câu hỏi kiểm tra như sau:Nêu nguyên nhân dẫn đến các cuộc phát kiến địa lý? Nếu là người dân sống ở thế kỷ XV, em có tán thành hướng đi tìm con đường sang Châu Á và Châu Phi của các nhà thám hiểm hàng hải không? Tại sao? + Đáp án: * Về nguyên nhân(4,0 điểm) Sản xuất phát triển dẫn đến nhu cầu về hương liệu, vàng bạc và thị trường cao.(1,0 điểm) Con đường giao lưu buôn bán qua Tây Á và Địa Trung Hải bị người Ả Rập độc chiếm. (1,0 điểm) Khoa học – kỹ thuật có bước tiến quan trọng như kỹ thuật mới trong đóng tàu, la bàn, hải đồ…(2,0 điểm) * “Nếu là người dân sống ở thế kỷ XV….”: Đây là câu hỏi mở nên giáo viên cho học sinh lựa chọn 2 luồng ý kiến khác nhau (tán thành/không tán thành). Học sinh lý giải hợp lý có thể cho điểm tối đa: gợi ý 2 phương án trả lời như sau: - Tán thành con đường sang Châu Á và Châu Phi của các nhà hàng hải.

(0,5,điểm). Lý do: + Trước khi các cuộc phát kiến địa lý diễn ra: Do sản xuất ngày càng phát triển, nhu cầu về vàng bạc, hương liệu, thị trường ở Tây Âu tăng cao.Con đường giao lưu buôn bán qua Tây Á và Địa Trung Hải bị người Ả Rập độc chiếm.

Châu Á và Châu Phi là những nơi đông dân, giàu tài nguyên -> đáp ứng được nhu cầu của Tây Âu thời bấy giờ. (3,0 điểm) + Sau các cuộc phát kiến địa lý: đem lại nguồn của cải khổng lồ cho các nước Tây Âu, thúc đẩy kinh tế Tây Âu phát triển nhanh chóng. Đem lại những hiểu biết mới cho con người…, tìm ra châu lục mới: Châu Mỹ (2,5 điểm) - Không tán thành: (0,25 điểm)

43

Sau các cuộc phát kiến địa lý người Tây Âu ra sức cướp bóc của cải, tài nguyên của các nước Châu Á, Châu Phi, chiếm đất của người dân bản địa và bắt họ đưa về Châu Âu để bán họ làm nô lệ -> đã dẫn đến tình trạng cướp bóc thuộc địa và buôn bán nô lệ. (5,5 điểm) Kết quả học tập ở 3 trường thu được như sau: Bảng 5. Kết quả học tập của học sinh sau TN Xếp loại điểm số Trường THPT

Lớp (TN/ĐC)

Sĩ Giỏi (9-10 Khá (7-8 số điểm) điểm) SL

%

SL

%

TB (5-6 điểm)

Yếu (< 5 điểm)

SL %

SL

%

0

0

Nơi tôi 10A9 (TN) giảng dạy 10A8 (ĐC)

39

10

25,6

22

56,4

7

42

3

7,1

11

26,2 27 64,3

1

2,4

Nguyễn Xuân Ôn

10 A5 (TN)

42

26

61,9

16

38,1

0

0

10A8 (ĐC)

42

8

19,1

15

35,7 19 45,2

0

0

Quang Trung

10A1 (TN)

43

13

30,2

19

44,2 11 25,6

0

0

10A4 (ĐC)

40

2

5

17

42,5 17 42,5

4

10

0

18 0

Nhìn vào bảng 5 cho thấy: kết quả TN ở 3 trường với chất lượng khác nhau nhưng kết quả của 3 trường đều cho thấy tỷ lệ học sinh khá, giỏi ở các lớp TN cao hơn lớp ĐC, còn tỷ lệ học sinh yếu và kém thì ngược lại.

So sánh kết quả học tập trước TN với sau TN: Bảng 6 So sánh kết quả trước và sau TN của học sinh

Xếp loại điểm số

Trường THPT nơi tôi dạy

THPT Nguyễn Xuân Ôn

THPT Quang Trung

(Lớp 10A9)

(Lớp 10A5)

( Lớp 10A1)

Trước TN

Sau TN

Trước TN

Sau TN Trước TN

Sau TN

Giỏi ( 9 – 10 điểm)

7,7 %

25,6 %

11,9%

61,9 %

2,3

30,2 %

Khá (7 - 8 điểm)

28,2 %

56,4 %

33,3 %

38,1 %

18,6

42,2 %

TB (5 – 6 điểm)

56,4 %

18 %

52,4 %

0%

55,8

25,6 %

Yếu (< 5 điểm)

3%

0

2,4

0%

23,3

0%

Ở bảng 6 có thể thấy rõ kết quả học tập trước và sau thực nghiệm ở 3 trường khác nhau rõ rệt. Tỷ lệ học sinh đạt điểm khá giỏi sau thực nghiệm tăng lên, tỷ lệ điểm TB và yếu giảm hẳn.Điều đó khẳng định trong quá trình vận dụng 44

PPĐV vào dạy học thì khả năng lĩnh hội kiến thức của học sinh lớp TN tốt hơn lớp ĐC.

PHẦN III – KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ I. KẾT LUẬN 1. Đánh giá quá trình thực hiện đề tài Phương pháp đóng vai là một phương pháp dạy học tích cực, có vai trò và ý nghĩa rất quan trọng trong dạy học môn Lịch sử nói chung và dạy học bài 11 Tây Âu thời hậu kỳ trung đại (tiết 1) nói riêng. Trong chương trình giáo dục định hướng phát triển năng lực hiện nay, lựa chọn vận dụng PPĐV trong dạy học lịch sử là hết sức cần thiết để phát huy được tính tích cực, chủ động học tập của học sinh.

Trong phạm vi của đề tài SKKN, tôi đã hoàn thành được những nội dung sau: - Nghiên cứu lý luận chung về PPĐV, từ đó đề xuất các hình thức tổ chức đóng vai trong bài học cung cấp kiến thức mới (nội khóa), bài ngoại khóa, bài kiểm tra đánh giá, quy trình vận dụng, các yêu cầu khi vận dụng PPĐV trong dạy học môn lịch sử.

- Nghiên cứu thực trạng vận dụng PPĐV trong dạy học lịch sử ở một số trường THPT, từ đó chỉ ra ưu điểm, hạn chế, tìm ra nguyên nhân của thực tiễn và đưa ra những giải pháp vận dụng hiệu quả PPĐV trong dạy học Lịch sử .

45

- Nghiên cứu chương trình, SGK Lịch sử 10 để xác định mục tiêu của bài 11 Tây Âu thời hậu kỳ trung đại (tiết 1), trên cơ sở đó đề xuất những nội dung có thể vận dụng PPĐV trong dạy học bài 11 Tây Âu thời hậu kỳ trung đại (tiết 1).

- Tiến hành thực nghiệm sư phạm cho đề tài SKKNthu thập nhận xét, đánh giá của giáo viên và học sinh (tại những lớp TN và lớp ĐC) để có thể so sánh hiệu quả của PPĐV với các PPDH truyền thống.

2. Hiệu quả của đề tài đối với hoạt động giáo dục 2.1. Đối với học sinh Thông qua việc lên lớp, dự giờ, trao đổi với giáo viên bộ môn và học sinh tại những lớp được lựa chọn TN tôi thấy việc sử dụng PPĐV trong dạy học Lịch sử có tác dụng tích cực trong hoạt động nhận thức của học sinh hơn là những tiết dạy bình thường. Cụ thể: - Ở những lớp TN, số học sinh tham gia vào hoạt động học nhiều hơn so với lớp ĐC. Không khí lớp học sôi nổi, học sinh tích cực, chủ động, sáng tạo hơn trong việc thực hiện nhiệm vụ học tập. Đa số, học sinh được lôi cuốn vào nội dung bài học, các em không còn thụ động mà chủ động thực hiện các hoạt động do giáo viên đưa ra. Đây là điều mà ở những lớp ĐC khó đạt được.

- Các hoạt động khám phá đã kích thích được tính tích cực, chủ động suy nghĩ, tìm tòi, sáng tạo của học sinh. Các em không chỉ tiếp thu được những nội dung kiến thức cơ bản mà còn có khả năng giao tiếp, khả năng sự dụng ngôn ngữ, tự giải quyết vấn đề và vận dụng kiến thức một cách hợp lý. Đây là yếu tố giúp bài học ở lớp TN có kết quả tốt hơn so với lớp ĐC. 2.2. Về phía giáo viên Ngoài thăm dò ý kiến của học sinh, tôi còn tham khảo sự đóng góp ý kiến của giáo viên (tại trường THPT nơi tôi công tác và trường THPT nơi tôi chọn TN) thông qua việc dự giờ, nhận xét, đánh giá giờ dạy và nhận được những ý kiến phản hồi tương đối tích cực từ các đồng nghiệp. Các giáo viên đều nhận thấy rằng: - Đề tài có tác dụng rất lớn trong việc tạo sự hấp dẫn cho giờ học, học sinh cảm thấy hứng thú vì được tự mình khám phá những nội dung mới mẻ liên quan đến bài học.

- Phát huy được tính tích cực, chủ động của học sinh khi sử dụng phương pháp học tập mới. Với cách tiếp cận kiến thức mới mẻ này học sinh đã được phát huy sự sáng tạo của mình, thể hiện sự hiểu biết của bản thân đối với các vấn đề có liên quan đến bài học.

- Thông qua PPĐV trong dạy học, học sinh được hóa thân thực sự vào nhân vật lịch sử từ đó, giáo viên đã kích thích tư duy, nâng cao trí tưởng tượng, 46

rèn luyện kỹ năng giao tiếp cho học sinh, giúp học sinh tự khẳng định bản thân trước tập thể.

Kết quả khảo sát này là một kênh thông tin quan trọng để bản thân tôi rút kinh nghiệm trong việc vận dụng PPĐV vào dạy học. Đồng thời là sự khích lệ đối với bản thân tiếp tục cố gắng, nỗ lực hơn nữa trong giảng dạy, xây dựng tình yêu và niềm say mê đối với môn Lịch sử. Với đề tài này, tôi hy vọng sẽ được áp dụng thường xuyên vào việc giảng dạy bộ môn Lịch sử của giáo viên tại trường THPT để học sinh được tận hưởng những ưu điểm vượt trội của PPĐV mang lại.

3. Bài học kinh nghiệm rút ra trong quá trình thực hiện đề tài.

Trong quá trình thực hiện đề tài tôi rút ra những kinh nghiệm sau: - Phải có sự chuẩn bị chu đáo về ý tưởng, về xây dựng đề cương, tham khảo tài liệu có liên quan.

- Đề tài được lựa chọn phải gắn liền với thực tiễn giảng dạy của giáo viên.

- Để có một để tài chất lượng và vận dụng vào thực tiễn có hiệu quả thì giáo viên phải có sự đầu tư cho nội dung của đề tài.

- Khi tiến hành TNSP, giáo viên nên mở rộng phạm vi áp dụng đối với nhiều đối tượng học sinh trong trường THPT nơi mình công tác và một số trường THPT trên địa bàn để thấy được hiệu quả giáo dục của đề tài khi vận dụng vào thực tiễn giảng dạy.

- Bên cạnh đó, giáo viên nên lắng nghe ý kiến đóng góp của giáo viên bộ môn và học sinh để từ đó rút ra kinh nghiệm cho bản thân, khắc phục những hạn chế để đề tài ngày càng được hoàn thiện hơn.

II. KIẾN NGHỊ Bên cạnh những ưu điểm thì PPĐV trong dạy học Lịch sử cũng còn có nhiều hạn chế, đặc biệt trong điều kiện giáo dục Việt Nam đang có nhiều thay đổi mạnh mẽ trong những năm gần đây. Vì vậy, để vận dụng PPĐV một cách có hiệu quả trong dạy học nói chung và dạy học bộ môn Lịch sử nói riêng, tôi xin mạnh dạn đưa ra những kiến nghị sau: 1. Về phía giáo viên Hiện nay, giáo dục Việt Nam đang có những thay đổi mạnh mẽ thì giáo viên phải là lực lượng xung kích, đi đầu trong mặt trận đổi mới. Bên cạnh sự tâm huyết và lòng yêu nghề, giáo viên cần phải chủ động tìm tòi, học hỏi trau dồi chuyên môn, nghiệp vụ nhằm đổi mới phương pháp dạy học và kiểm tra đánh giá theo hướng phát triển năng lực người học.

Giáo viên phải đẩy mạnh việc vận dụng các phương pháp, hình thức dạy học tích cực, tìm đọc thêm tài liệu, cập nhật thông tin đặc biệt là những nguồn thông tin mang tính thời sự hiện nay để làm phong phú nguồn tư liệu giảng dạy của mình. Kết hợp khai thác sử dụng CNTT như một phương tiện hỗ trợ hữu 47

hiệu, chú ý lồng ghép những câu chuyện liên quan đến nhân vật, sự kiện lịch sử để tạo hứng thú cho người học.

Giáo viên luôn phải chú trọng đổi mới và đầu tư cho giáo án và bài giảng.

Trong giáo án và bài giảng của mình giáo viên phải chủ động về kiến thức, linh hoạt về PPDH. Nếu không có sự đầu tư về giáo án và bài giảng thì chắc chắn giờ dạy của giáo viên sẽ không hiệu quả, chất lượng giáo dục sẽ hạn chế. Điều này tôi rút ra từ thực tế bản thân.

Ngoài ra, giáo viên cần phải quan tâm nhiều hơn đến học sinh, cần định hướng cho học sinh chuẩn bị bài trước khi lên lớp. Phải tăng cường cho học sinh làm việc với sách giáo khoa, nhiên cứu tài liệu nhằm phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo của học sinh, tăng cường cho học sinh làm việc theo nhóm, giao cho học sinh sưu tầm và làm bài tập theo dạng đề tài khoa học với yêu cầu ở mức độ vừa phải, hướng dẫn học sinh lựa chọn thông tin, sau đó sẽ thuyết trình.

2. Về phía tổ chuyên môn - Cần tăng cường đổi mới hình thức sinh hoạt chuyên môn theo hướng đổi mới PPDH, thường xuyên thực hiện các chuyên đề về đổi mới PPDH, tích cực hướng tới dạy học phát triển năng lực cho học sinh, định hướng bồi dưỡng giáo viên trong đổi mới chương trình, SGK thời gian tới.

- Động viên tinh thần cầu thị, tự học, tự bồi dưỡng và sẵn sàng chia sẻ kinh nghiệm với đồng nghiệp của giáo viên.

3. Về phía nhà trường - BGH nhà trường cần phải song hành với giáo viên trên mặt trận đổi mới PPDH. Quan tâm và chú trọng đầu tư cơ sở vật chất, mua sắm trang thiết bị, đồ dung dạy học theo phương pháp hiện đại phù hợp với đặc thù của môn học.

- Có chính sách động viên, khuyến khích, khen thưởng kịp thời với những giáo viên tích cực trong việc đổi mới, sáng tạo PPDH và thực hiện đổi mới PPDH có hiệu quả 4. Về phía gia đình Phối hợp và ủng hộ giáo viên trong việc đổi mới cách dạy và học. Thay đổi quan niệm và cách nhìn nhận về môn Lịch sử. Khuyến khích, động viên con em mình tham gia các hoạt động tập thể. Đặc biệt,phụ huynh có thể tham gia một số hoạt động ngoại khóa cùng với con mình để hiểu con mình hơn và giúp học sinh tự tin, tích cực hơn trong học tập.

5. Về phía các cấp, ban ngành có liên quan Tăng cường tổ chức các lớp bồi dưỡng, học tập về chuyên môn cho giáo viên Lịch sử, đặc biệt là giáo viên cần phải được tập huấn, làm quen với các phương pháp dạy học tích cực trong đó có PPĐV. 48

Hiện nay, trong phương pháp dạy học và kỳ thi THPT quốc gia đã có nhiều đổi mới, tuy nhiên việc dạy và học vẫn đang áp dụng nội dung chương trình của SGK hiện hành. Do đó, việc đổi mới thi cử phải song song với đổi mới nội dung, chương trình SGK để giảm áp lực cho học sinh, giáo viên và phụ huynh.

Có chính sách động viên, khuyến khích, khen thưởng kịp thời với những giáo viên tích cực trong việc đổi mới, sáng tạo phương pháp dạy học.

Trên đây là một số kinh nghiệm và những ý kiến đóng góp nhỏ mà bản thân tôi đã đúc kết được trong quá trình giảng dạyđể thể hiện trong đề tài. Tuy nhiên, trong quá trình vận dụng đề tài vẫn còn nhiều thiếu sót nên rất mong sự đóng góp ý kiến của đồng nghiệp và các ban ngành, các cấp có liên quan để tôi có thể hoàn thiện tốt hơn PPDH của mình.

Diễn Châu, ngày 4 tháng 3 năm 2020 Người thực hiện

Nguyễn Thị Vân Hà

TÀI LIỆU THAM KHẢO 1. Lịch sử lớp 10,11,12 (Ban cơ bản) - NXB Giáo dục 2006.

2. Vận dụng phương pháp đóng vai trong dạy học Lịch sử ở trường THPT nhằm phát triển toàn diện học sinh - TS Nguyễn Văn Ninh, Tạp chí giáo dục số 33 (kỳ 2- 5.2014).

3. Tìm hiểu kiến thức Lịch sử 10 - NXB giáo dục (11.2008).

4. Dạy học phát triển năng lực môn Lịch sử THPT của nhóm tác giả: Nghiêm Đình Vỳ (Tổng chủ biên), Trần Thị Vinh (Chủ biên), Nguyễn Ngọc Cơ, Đào Tuấn Thành, Nguyễn Mạnh Hưởng, Nguyễn Văn Ninh - NXB Đại học sư phạm Hà Nội năm 2018.

5. Phương pháp dạy học Lịch sử - Phan Ngọc Liên (Chủ biên), NXB Đại học sư phạm năm 2001.

7. Vận dụng phương pháp đóng vai trong dạy học Lịch sử Việt Nam (thế kỷ X - giữa thế kỷ XIX) Lớp 10, THPT - Chương trình chuẩn. Luận văn thạc sỹ sư phạm Lịch sử, tác giả Mai Thị Kim Chi - Đại học quốc gia Hà Nội năm 2014.

49

50