VẬN DỤNG PHƯƠNG PHÁP DẠY HỌC THEO GÓC PHẦN HÓA HỌC HỮU CƠ LỚP 11 TRUNG HỌC PHỔ THÔNG

PHƯƠNG PHÁP DẠY HỌC THEO GÓC HÓA HỌC 11

vectorstock.com/20159034

Ths Nguyễn Thanh Tú eBook Collection

VẬN DỤNG PHƯƠNG PHÁP DẠY HỌC THEO GÓC PHẦN HÓA HỌC HỮU CƠ LỚP 11 TRUNG HỌC PHỔ THÔNG THEO QUAN ĐIỂM DẠY HỌC PHÂN HÓA (HCMUE) WORD VERSION | 2021 EDITION ORDER NOW / CHUYỂN GIAO QUA EMAIL TAILIEUCHUANTHAMKHAO@GMAIL.COM

Tài liệu chuẩn tham khảo Phát triển kênh bởi Ths Nguyễn Thanh Tú Đơn vị tài trợ / phát hành / chia sẻ học thuật : Nguyen Thanh Tu Group Hỗ trợ trực tuyến Fb www.facebook.com/DayKemQuyNhon Mobi/Zalo 0905779594

44

Chương 2. VẬN DỤNG PHƯƠNG PHÁP DẠY HỌC THEO GÓC PHẦN HOÁ HỌC HỮU CƠ LỚP 11 TRUNG HỌC PHỔ THÔNG THEO QUAN ĐIỂM DẠY HỌC PHÂN HOÁ 2.1. Phân tích cấu trúc và nguyên tắc dạy học phần hoá học hữu cơ lớp 11 THPT chương trình cơ bản 2.1.1. Cấu trúc và nội dung phần hoá học hữu cơ lớp 11 chương trình cơ bản Chương trình Hoá học lớp 11 cơ bản theo phân phối chuẩn gồm 70 tiết, trong đó phần hoá học hữu cơ chiếm 45 tiết, được phân bố vào cuối học kì I (11 tiết) và cả học kì II (34 tiết).

Sau khi kết thúc phần hóa học vô cơ trong 3 chương đầu, HS chuyển sang chương 4 – Đại cương về hóa học hữu cơ. Nội dung của chương cung cấp các kiến thức cơ sở lí thuyết về: khái niệm chất hữu cơ và hoá học hữu cơ; đặc điểm chung của các hợp chất hữu cơ; phương pháp tách biệt và tinh chế chất hữu cơ; phân loại và danh pháp của hợp chất hữu cơ; phân tích nguyên tố; công thức phân tử; cấu trúc phân tử hợp chất hữu cơ; phản ứng hữu cơ. Các khái niệm này được trình bày chuẩn xác theo quan điểm hiện đại giúp HS có cơ sở nghiên cứu sâu cấu trúc của các chất hữu cơ, tìm hiểu khả năng phản ứng và ứng dụng của chúng.

Trên cơ sở hệ thống lí thuyết chủ đạo, các hợp chất hữu cơ được nghiên cứu dựa theo sự phân loại thành hai nhóm: hiđrocacbon và dẫn xuất của hiđrocacbon. Các hợp chất hiđrocacbon trong chương trình gồm: Hiđrocacbon no (chương 5), Hiđrocacbon không no (chương 6) và Hiđrocacbon thơm - Nguồn hiđrocacbon thiên nhiên (chương 7). Các loại hợp chất này được nghiên cứu theo trình tự: Đồng đẳng, đồng phân, danh pháp  Cấu trúc phân tử  Tính chất vật lí  Tính chất hoá học  Điều chế và ứng dụng. Nội dung kiến thức trong từng phần đều được nghiên cứu trên cơ sở lí thuyết chủ đạo và kiến thức phần đại cương hoá hữu cơ.

Chương 8: Dẫn xuất halogen – Ancol – Phenol và chương 9: Anđehit – Xeton – Axitcacboxylic (giảm tải phần Xeton) là hai chương cuối của phần hoá học hữu cơ lớp 11, nghiên cứu về dẫn xuất halogen và các dẫn xuất chứa oxi của hiđrocacbon. Các chất trong các dãy đồng đẳng này cũng được nghiên cứu theo trình tự tương tự với các

45

hiđrocacbon. Các tính chất (vật lí, hoá học) được dự đoán trên cơ sở phân tích cấu trúc phân tử, nhóm chức của loại hợp chất. Các phản ứng hoá học đặc trưng được đề cập từ cơ chế đến các quy tắc chi phối quá trình diễn biến của phản ứng và giải thích chúng trên cơ sở lí thuyết cấu tạo chất hữu cơ.

2.1.2. Mục tiêu dạy học Theo chuẩn kiến thức kĩ năng Hoá học 11 cơ bản [5], chương trình môn Hoá học THPT nói chung và phần hoá học hữu cơ lớp 11 nói riêng phải giúp HS đạt được các mục tiêu cụ thể sau đây: a. Về kiến thức -

Phát triển, hoàn thiện những kiến thức hoá học ở cấp THCS, cung cấp một hệ

thống kiến thức hoá học PT cơ bản, thiết thực từ đơn giản đến phức tạp.

-

Vận dụng các lí thuyết chủ đạo về cấu tạo hoá học và cấu tạo chất hữu cơ để

nghiên cứu các hợp chất hữu cơ cụ thể, một số dãy đồng đẳng hoặc loại hợp chất hữu cơ tiêu biểu có nhiều ứng dụng và gần gũi với đời sống sản xuất.

-

Một số vấn đề hoá học như: phân tích nguyên tố, phương pháp tách biệt và tinh chế

chất hữu cơ, Hoá học và các vấn đề kinh tế, xã hội, môi trường … được nghiên cứu đầy đủ giúp HS hiểu rõ tầm quan trọng và ứng dụng của môn học trong đời sống và sản xuất. b. Về kĩ năng Tiếp tục hình thành và phát triển các kĩ năng: -

Kĩ năng học tập hoá học: biết làm việc với SGK và tài liệu tham khảo, biết lập kế

hoạch giải một bài toán hoá học …

-

Kĩ năng thực hành hoá học: biết làm một số thí nghiệm độc lập và theo nhóm nhỏ;

biết quan sát hiện tượng, phân tích thí nghiệm, dự đoán, kết luận và kiểm tra kết quả.

-

Kĩ năng vận dụng kiến thức hoá học: biết vận dụng để giải quyết một số vấn đề

đơn giản trong cuộc sống có liên quan đến Hoá học. c. Về thái độ Tiếp tục hình thành và phát triển ở HS thái độ tích cực như: -

Hứng thú học tập bộ môn Hoá học.

-

Ý thức trách nhiệm với bản thân, với xã hội và cộng đồng; phát hiện và giải quyết

46

vấn đề một cách khách quan, trung thực trên cơ sở phân tích khoa học.

-

Ý thức vận dụng những tri thức hoá học đã học vào cuộc sống và vận động người

khác cùng thực hiện.

2.1.3. Các nguyên tắc sư phạm cần bảo đảm khi giảng dạy phần hoá học hữu cơ lớp 11 chương trình cơ bản Theo tác giả Đặng Thị Oanh [22], khi giảng dạy phần hoá hữu cơ, GV cần đảm bảo các nguyên tắc sư phạm sau: 1. Khi nghiên cứu các chất hữu cơ, không nên tách biệt chúng với các chất vô cơ hay tách biệt hoá hữu cơ với hoá vô cơ. Trong giảng dạy, GV cần cho HS thấy được mối liên hệ giữa các chất vô cơ và các chất hữu cơ như: nhiều chất hữu cơ được tổng hợp từ các chất vô cơ; nhiều quá trình tổng hợp các chất hữu cơ cần có chất xúc tác là các chất vô cơ… Tuy nhiên, các chất hữu cơ, phản ứng hoá học hữu cơ còn có những nét đặc trưng khác biệt so với các chất vô cơ nên khi giảng dạy, GV cần so sánh các điểm khác biệt, liên hệ giữa các khái niệm để mở rộng, phát triển, hoàn thiện kiến thức, giúp HS hiểu được bản chất các quá trình biến đổi, tính đa dạng của thế giới vật chất và các mối liên hệ giữa chúng.

2. Khi nghiên cứu các loại hợp chất hữu cơ cần chú trọng vận dụng kiến thức lí thuyết cấu tạo hợp chất hữu cơ để làm tăng khả năng giải thích, dự đoán lí thuyết, vận dụng kiến thức giải quyết vấn đề nhằm tích cực hoá hoạt động nhận thức và tư duy cho HS. Việc tổ chức các hoạt động nhận thức có vận dụng kiến thức lí thuyết để phân tích cấu trúc chất, dự đoán tính chất của các chất và dùng thí nghiệm hoặc các tư liệu thực nghiệm để kiểm chứng các dự đoán đều được xác nhận là các hoạt động học tập tích cực.

Cần chú trọng rèn luyện thường xuyên kĩ năng sử dụng ngôn ngữ hoá học trong quá trình nghiên cứu các chất hữu cơ cụ thể: viết công thức cấu tạo, công thức tổng quát, biểu diễn cấu trúc phân tử, viết PTHH, đọc tên các chất … Thông qua việc rèn luyện kĩ năng sử dụng ngôn ngữ hoá học mà hình thành khả năng tư duy khái quát, tư duy trừu tượng cho HS. 3. Cần tăng cường sử dụng mô hình, tranh vẽ, các phần mềm mô tả đầy đủ, đúng đắn cấu trúc phân tử các hợp chất hữu cơ để giúp HS quan sát và hiểu đúng đặc điểm

47

cấu tạo phân tử, sự phân bố trong không gian của các nguyên tử trong phân tử hợp chất hữu cơ. Từ sự hiểu đúng cấu trúc phân tử sẽ giúp HS đi đến những dự đoán khoa học xác thực về tính chất hoá học và quá trình phản ứng của các chất. Đồng thời, trên cơ sở mô hình trực quan, tranh vẽ, sơ đồ mà rèn luyện cho HS khả năng quan sát, phương pháp mô hình hoá trong học tập, thiết lập sơ đồ, đồ thị trong nghiên cứu hoá học.

Khi hình thành khái niệm mới cần chú trọng liên hệ, củng cố, phát triển các kiến thức có liên quan trong quá trình nghiên cứu các loại hợp chất hữu cơ. Mặt khác, cần chú trọng phát triển tư duy, năng lực nhận thức, năng lực hành động và hình thành thế giới quan khoa học cho HS trong sự kết hợp chặt chẽ với nhiệm vụ trí dục, truyền thụ kiến thức, kĩ năng hoá học thông qua việc tổ chức, điều khiển các hoạt động học tập của HS. 2.1.4. Một số lưu ý khi dạy học phần hoá học hữu cơ lớp 11 chương trình cơ bản Theo tài liệu tham khảo số [22], khi dạy học các nội dung thuộc phần hoá học hữu cơ lớp 11 chương trình cơ bản, GV cần lưu ý một số điểm sau: 2.1.4.1. Giảng dạy chương Hiđrocacbon no Về danh pháp, cần yêu cầu HS nhớ tên gọi của 10 ankan đầu dãy và các gốc ankyl tương ứng để làm cơ sở tìm hiểu danh pháp của các loại hợp chất sau đó.

Về tính chất vật lí, nhận xét nhiệt độ nóng chảy, nhiệt độ sôi, khối lượng riêng… của các ankan trong dãy đồng đẳng để rút ra kết luận về sự biến đổi các đại lượng này theo chiều tăng số cacbon trong phân tử. Bên cạnh đó, cần giúp HS thấy được mối quan hệ giữa tính chất vật lí và ứng dụng của ankan để HS có cái nhìn toàn diện về bài học và biết vận dụng kiến thức đã học vào thực tiễn.

Trong phần tính chất hoá học, GV cần tổ chức HS nghiên cứu đặc điểm cấu tạo để dự đoán tính chất hoá học đặc trưng của ankan là phản ứng thế với halogen. GV cần khái quát để HS hiểu nguyên tử halogen ưu tiên thế vào nguyên tử H liên kết với cacbon bậc cao hơn. Về phản ứng tách, GV cần nhấn mạnh về điều kiện phản ứng (t0 cao, xúc tác) và sự tạo thành hỗn hợp sản phẩm của phản ứng.

Về điều chế ankan, GV cần lưu ý HS phân biệt phản ứng điều chế ankan trong phòng thí nghiệm và quá trình sản xuất ankan trong công nghiệp.

48

2.1.4.2. Giảng dấy chưƥng Hiđrocacbon không no

ď ś Giảng dấy váť Anken Khi phân tĂ­ch cẼu trĂşc phân táť­ anken, GV cần cho HS quan sĂĄt mĂ´ hĂŹnh để nháş­n xĂŠt đưᝣc trung tâm phản ᝊng lĂ liĂŞn káşżt Ä‘Ă´i C = C, trong Ä‘Ăł cĂł máť™t liĂŞn káşżt đ?œ‹ kĂŠm báť n, dáť… đᝊt ra vĂ tấo thĂ nh liĂŞn káşżt đ?œŽ vĆĄĚ i cĂĄc nguyĂŞn táť­ khĂĄc. Váť Ä‘áť“ng phân, cần chuĚ tráť?ng Ä‘iáť u kiᝇn để anken cĂł Ä‘áť“ng phân hĂŹnh háť?c vĂ cĂĄch xĂĄc Ä‘áť‹nh cĂĄc dấng Ä‘áť“ng phân cis trans.

Váť tĂ­nh chẼt hoĂĄ háť?c, cần chuĚ Ă˝ Ä‘áşżn trấng thĂĄi cᝧa cĂĄc halogen khi tham gia phản ᝊng cáť™ng halogen vĂ o náť‘i Ä‘Ă´i cᝧa anken, nhẼt lĂ phản ᝊng vĆĄĚ i dung dáť‹ch brom. VĆĄĚ i phản ᝊng cáť™ng HX vĂ o anken, trong chĆ°ĆĄng trĂŹnh cĆĄ bản khĂ´ng mĂ´ tả c᝼ thể cĆĄ cháşż cᝧa phản ᝊng. VĂŹ váş­y, GV cần hĆ°ĆĄĚ ng dẍn giuĚ p HS hiểu vĂ váş­n d᝼ng đưᝣc quy tắc Mac-cĂ´p-nhi-cĂ´p để xĂĄc Ä‘áť‹nh sản phẊm chĂ­nh - ph᝼ cᝧa máť™t phản ᝊng hoĂĄ háť?c c᝼ thể.

Vᝠᝊng d᝼ng, GV nĂŞn nhẼn mấnh vai trò cᝧa etilen trong tổng hᝣp hᝯu cĆĄ vĂ giĆĄĚ i thiᝇu cĂĄc Ć°u Ä‘iểm cᝧa sĆĄ Ä‘áť“ chuyển hoĂĄ etilen thĂ nh PVC Ä‘ang sáť­ d᝼ng trong tháťąc táşż.

ď ś Giảng dấy váť AnkaÄ‘ien GV cần tổ chᝊc cho HS tĂŹm hiểu khĂĄi niᝇm váť ankaÄ‘ien vĂ ankaÄ‘ien liĂŞn hᝣp qua viᝇc phân tĂ­ch đạc Ä‘iểm cẼu tấo cᝧa chuĚ ng thĂ´ng qua tranh ảnh hoạc mĂ´ hĂŹnh phân táť­.

TĂ­nh chẼt hoĂĄ háť?c cᝧa ankaÄ‘ien tĆ°ĆĄng táťą anken. Tuy nhiĂŞn, do cĂł hai liĂŞn káşżt C = C nĂŞn khi nghiĂŞn cᝊu phản ᝊng cáť™ng cᝧa ankaÄ‘ien, GV cần giuĚ p HS hiểu đưᝣc vai trò quyáşżt Ä‘áť‹nh cᝧa nhiᝇt Ä‘áť™ Ä‘áť‘i vĆĄĚ i hĆ°ĆĄĚ ng Ć°u tiĂŞn tấo sản phẊm cáť™ng 1,2 (áť&#x; nhiᝇt Ä‘áť™ thẼp) hay cáť™ng 1,4 (áť&#x; nhiᝇt Ä‘áť™ cao). Ä?áť‘i vĆĄĚ i phản ᝊng trĂšng hᝣp, cần cĂł sáťą so sĂĄnh để HS phân biᝇt giᝯa phản ᝊng trĂšng hᝣp 1,4 vĆĄĚ i phản ᝊng cáť™ng 1,4.

ď ś Giảng dấy váť Ankin GV cần tổ chᝊc cho HS nghiĂŞn cᝊu tĂ­nh chẼt hoĂĄ háť?c cᝧa ankin trĂŞn cĆĄ sáť&#x; so sĂĄnh vĆĄĚ i tĂ­nh chẼt hoĂĄ háť?c cᝧa anken. Ä?ÄƒĚŁc Ä‘iáťƒm cẼu tấo phân táť­ cᝧa ankin vĂ anken Ä‘áť u cĂł chᝊa liĂŞn káşżt đ?œ‹ nĂŞn ankin cĂł thể tham gia phản ᝊng cáť™ng tĆ°ĆĄng táťą nhĆ° anken.

Trong phản ᝊng cáť™ng hiÄ‘ro vĂ cáť™ng HX vĂ o ankin, cần lĆ°u Ă˝ cĂĄc giai Ä‘oấn cᝧa phản ᝊng vĂ chuĚ tráť?ng Ä‘iáť u kiᝇn phản ᝊng (Ä‘iáť u kiᝇn nhiᝇt Ä‘áť™, chẼt xuĚ c tĂĄc). GV cần nhẼn mấnh phản ᝊng tháşż báť&#x;i ion kim loấi cᝧa cĂĄc ankin cĂł liĂŞn káşżt ba đầu mấch lĂ

49

phản ứng đặc trưng và được vận dụng để phân biệt ankin có nối ba đầu mạch với các ankin khác.

2.1.4.3. Giảng dạy chương Dẫn xuất halogen – Ancol - Phenol

 Giảng dạy về Dẫn xuất halogen Về cấu trúc phân tử, cần chú ý liên kết giữa cacbon với halogen là liên kết phân cực, trong đó halogen mang một phần điện tích âm còn cacbon mang một phần điện tích dương. Vì vậy, chúng có thể tham gia các phản ứng: thế nguyên tử halogen bằng nhóm – OH và tách hiđro halogenua.

Phản ứng thế nguyên tử halogen bằng nhóm – OH, cần xem xét khả năng thế của từng loại dẫn xuất halogen và so sánh với phản ứng thế halogen của ankan để HS có những nét khái quát về phản ứng thế trong hoá hữu cơ. Phản ứng tách hiđro halogenua, GV cần hướng HS chú ý đến điều kiện của phản ứng và thông báo sản phẩm chính, phụ trong phản ứng tách để HS rút ra kết luận về hướng tách và đi đến quy tắc Zai-xép, từ đó vận dụng vào các phản ứng cụ thể để HS nắm được nội dung của quy tắc.

Về ứng dụng của dẫn xuất halogen, GV cần chỉ rõ các dẫn xuất halogen có mặt lợi ích và có cả tính độc hại. Vì vậy cần nắm vững tính chất của chúng và sử dụng chúng theo đúng mục đích. Phần điều chế có thể nêu ra ở dạng bài tập để HS tự hệ thống lại.

 Giảng dạy về Ancol Khi phân tích đặc điểm cấu tạo của phân tử ancol, GV cần hướng HS chú ý đến các liên kết có sự phân cực lớn trong phân tử ancol để dự đoán tính chất hoá học của chất.

Thông qua phản ứng thế nguyên tử H của nhóm – OH và thế nhóm – OH để xem xét tính axit – bazơ của ancol. Phản ứng của glixerol với Cu(OH)2 cần phân tích cho HS hiểu đúng bản chất của phản ứng và cấu trúc phân tử đồng (II) glixerat. Phân tích phản ứng tách nước của ancol cần so sánh với hướng tách HX của dẫn xuất halogen và vận dụng quy tắc Zai-xép để xác định sản phẩm chính của phản ứng.

50

Phần ứng dụng và điều chế ancol, GV có thể tổ chức cho HS nghiên cứu về các phương pháp ủ, nấu rượu và tác dụng của rượu dưới dạng các đề tài nghiên cứu nhỏ hay các dự án nhỏ nhằm tạo sự gắn kết giữa môn học với thực tế cuộc sống.

 Giảng dạy về Phenol Về đặc điểm cấu tạo phân tử phenol, cần chú ý phân biệt phenol với ancol thơm.

Tính chất hoá học của phenol cần được nghiên cứu trong sự so sánh với ancol. Mặt khác, GV cần phân tích để làm rõ ảnh hưởng của nhóm – OH đến nhân benzen và ảnh hưởng ngược lại của nhân thơm đến nhóm – OH và các phản ứng hoá học liên quan. Điều chế phenol được trình bày theo đúng phương pháp đang được dùng hiện nay là sản xuất đồng thời phenol và axeton từ benzen. Phương pháp điều chế phenol từ C6H5Cl không được sử dụng nữa do tính độc hại với môi trường.

2.1.4.4. Giảng dạy chương Anđehit – Xeton – Axitcacboxylic

 Giảng dạy về Anđehit - Xeton Khi phân tích cấu trúc phân tử, cần so sánh sự giống nhau và khác nhau giữa liên kết đôi trong nhóm cacbonyl (C = O) với liên kết đôi trong anken (C = C), từ đó dự đoán các phản ứng hoá học mà anđehit có thể tham gia.

Về tính chất hoá học của anđehit, GV cần giải thích để HS hiểu đúng về quá trình phản ứng oxi hoá bởi ion bạc, viết PTHH và chỉ rõ phản ứng này được dùng nhận biết anđehit, tráng gương, tráng ruột phích (xeton không có phản ứng này). Phản ứng oxi hoá do nước brom, dung dịch KMnO4 ở nhiệt độ phòng chỉ thực hiện với anđehit.

Phản ứng oxi hoá của anđehit với Cu(OH)2 cần đun nóng.

Các phương pháp điều chế anđehit được trình bày trong SGK là các phương pháp hiện đại đang được sử dụng trong sản xuất hoá học ngày nay. Vì vậy, GV cần phân tích để giúp HS hiểu đúng các ưu điểm của chúng.

 Giảng dạy về axit cacboxylic Khi phân tích cấu trúc nhóm chức cacboxyl (– COOH) trong phân tử axit cần chú ý đến mối quan hệ và sự ảnh hưởng qua lại giữa nhóm C = O và nhóm OH. Các axit cacboxylic có tính axit yếu với phương trình phân li thuận nghịch, tuy nhiên vẫn thể hiện đầy đủ tính chất của axit. Phản ứng este hoá là phản ứng thuận nghịch. GV chỉ tổ chức cho HS hiểu được chiều thuận là phản ứng este hoá, chiều

51

nghịch là phản ứng thuỷ phân este, còn các yếu tố tác động làm chuyển dịch cân bằng trong phản ứng này sẽ được nghiên cứu trong chương trình lớp 12.

Về phương pháp điều chế, GV cần giúp HS hiểu vì sao điều chế axit axetic từ etanol và cacbon oxit được đánh giá là phương pháp hiện đại.

2.2. Một số yêu cầu vận dụng hiệu quả PPDHTG vào phần hoá học hữu cơ lớp 11 THPT theo quan điểm DHPH Nhằm giúp việc vận dụng PPDHTG vào dạy học phần hoá hữu cơ lớp 11 THPT theo quan điểm DHPH đạt hiệu quả, đề tài nghiên cứu xin đề xuất một số yêu cầu sau:

 Yêu cầu 1: Phân loại đối tượng HS theo PCHT trước khi dạy học theo góc Khảo sát và phân loại đối tượng HS theo PCHT là một trong những bước quan trọng GV cần thực hiện trước khi tiến hành DHPH bằng PPDHTG. Mục đích của việc khảo sát nhằm thu thập các thông tin đúng đắn và có giá trị thực tế về ưu thế học tập của từng người học. Dựa trên kết quả khảo sát và phân loại PCHT, GV sẽ phân bố HS vào các góc học tập phù hợp và tiến hành lập kế hoạch dạy học cho từng nhóm đối tượng, lựa chọn hình thức tổ chức dạy học và thiết kế các hoạt động học tập hiệu quả nhằm phát huy tốt nhất thế mạnh của mỗi HS. Tuy nhiên, không phải HS nào cũng ý thức được ý nghĩa của việc làm này. Do đó, các em dễ có xu hướng thực hiện qua loa, lựa chọn các đáp án một cách cẩu thả mà không suy nghĩ cẩn thận. Vì vậy, GV cần hướng dẫn và giải thích để HS hiểu thấu đáo về tầm quan trọng và tác dụng của việc phân loại PCHT, đồng thời nhắc nhở HS thực hiện nghiêm túc khâu khảo sát để tránh bị xếp “nhầm góc”, gây ảnh hưởng đến hiệu quả học tập của các em.

GV có thể thực hiện khâu phân loại HS bằng hình thức đánh giá chính thức (dùng bộ phiếu điều tra của các mô hình PCHT nêu ở mục 1.4.3) hoặc không chính thức (qua quan sát các biểu hiện của HS trong suốt quá trình học tập). Tuỳ theo nội dung dạy học và tình hình thực tế của lớp học mà GV định hướng tổ chức 3 hay 4 góc học tập, tương ứng với việc phân loại kết quả điều tra PCHT của HS theo 3 hay 4 nhóm phong cách.

Cụ thể, trong đề tài nghiên cứu này, chúng tôi chọn phân loại PCHT của HS theo hình thức đánh giá chính thức bằng bộ phiếu điều tra gồm 8 câu hỏi trắc nghiệm trong mô hình PCHT của D. Kolb. Bên cạnh đó, để thuận lợi cho việc luân chuyển giữa các góc và tổ chức các hoạt động học tập cũng như quản lí HS, chúng tôi chọn chia lớp thành 3

52

góc học tập. Do đó, kết quả phân loại PCHT của HS sẽ được chúng tôi tổng hợp theo số góc đã được định hướng (3 nhóm PCHT tương ứng với 3 góc học tập).

 Yêu cầu 2: Lựa chọn nội dung bài học và thiết kế nhiệm vụ học tập phù hợp, đa dạng Không phải bất kỳ bài học nào cũng có thể tổ chức cho HS học bằng PPDHTG đạt hiệu quả. Tuỳ theo môn học, dạng bài học mà GV cân nhắc lựa chọn nội dung học tập phù hợp. Các nội dung kiến thức phù hợp với PPDHTG là những nội dung có thể tiếp cận theo nhiều cách học khác nhau. Đối với môn Hoá học, trong số các dạng bài lên lớp thì mảng nội dung về tính chất vật lí, tính chất hoá học, ứng dụng thực tiễn … của dạng bài nghiên cứu về nguyên tố và chất mới, hoặc hoạt động ôn tập kiến thức của dạng bài luyện tập là những phần kiến thức phù hợp dạy học bằng PPDHTG. Chính vì các nội dung kiến thức này có thể tổ chức tìm hiểu theo nhiều cách học khác nhau như: học qua quan sát, học qua trải nghiệm, học qua áp dụng, học qua phân tích …

Chẳng hạn, khi dạy các bài cụ thể trong chương 6 – Hiđrocacbon không no (Hoá học 11 cơ bản) bằng PPDHTG, GV có thể lựa chọn các nội dung sau đây: 1) phần tính chất hoá học của anken (Bài 29: Anken – SGK Hoá học 11, trang 128 - 130) tổ chức thành 3 góc học tập: góc phân tích, góc trải nghiệm và góc áp dụng; 2) phần tính chất hoá học của ankin (Bài 32: Ankin – SGK Hoá học 11, trang 140 - 143) có thể tổ chức với 3 góc: góc trải nghiệm, góc quan sát và góc phân tích; 3) phần ôn tập kiến thức trong bài 33: Luyện tập Ankin (SGK Hoá học 11, trang 146) phù hợp chia thành các góc: góc hệ thống, góc sáng tạo và góc vận dụng.

Bên cạnh đó, hiệu quả dạy học của PPDHTG còn phụ thuộc vào việc thiết kế nhiệm vụ học tập tại các góc. GV cần thiết kế nhiệm vụ ở mỗi góc sao cho thật cụ thể, rõ ràng và phù hợp với nội dung dạy học đã lựa chọn. Nội dung nhiệm vụ phải phù hợp với tên góc. Các đồ dùng, phương tiện và tài liệu học tập tại mỗi góc phải đầy đủ và tương ứng với các nhiệm vụ được thiết kế cho góc đó. Độ khó và số lượng nhiệm vụ cần phù hợp với thời gian hoạt động ở mỗi góc và ngang bằng giữa các góc. Bên cạnh đó, các nhiệm vụ học tập nên có mức độ phức tạp khác nhau nhằm kích thích hoạt động nhận thức của HS. GV nên sắp xếp các nhiệm vụ từ dễ đến khó để tạo sự phấn khích cho HS khi các em hoàn thành nhiệm vụ thứ nhất và tự tin hơn khi thực

53

hiện các nhiệm vụ tiếp theo. Mặt khác, bên cạnh các nhiệm vụ HS có thể tự giải quyết, GV nên bố trí thêm những nhiệm vụ đòi hỏi sự hợp tác, trao đổi giữa các thành viên trong nhóm và tạo cơ hội cho HS tự lựa chọn cách thức làm việc: cá nhân, theo cặp, theo nhóm nhỏ, tuỳ theo năng lực của mỗi HS. Ví dụ: Phiếu học tập của góc phân tích (phần tính chất hoá học của anken – Bài 29: Anken, SGK Hoá học 11, trang 128 – 130) PHIẾU HỌC TẬP SỐ 1 Câu 1: Quan sát mô hình phân tử etilen, hãy cho biết đặc điểm của liên kết giữa C và C trong etilen. Từ đó chỉ ra trung tâm phản ứng của phân tử. ......................................................................................................................... .........................................................................................................................

Câu 2: Quan sát các video mô phỏng một số phản ứng của etilen: cộng H2, cộng halogen, cộng HCl, cộng H2O, phản ứng trùng hợp. Hãy phân tích sự thay đổi của liên kết C = C trong phân tử etilen và hoàn thành bảng sau: Phản

Sự thay đổi của

ứng

liên kết C = C

Cộng

liên kết bị phá vỡ, liên

H2

kết được hình thành…

Sản phẩm

PTHH

… … …

Câu 3: Hãy rút ra kết luận về tính chất hoá học của anken. ......................................................................................................................... .........................................................................................................................

 Yêu cầu 3: Hướng dẫn cặn kẽ và chi tiết cho HS về cách thức học tập bằng PPDHTG PPDHTG là một trong nhiều PPDH tích cực giúp HS học sâu và độ bền kiến thức cao. Tuy nhiên, do nhiều nguyên nhân khách quan (điều kiện cơ sở vật chất, không

54

gian lớp học, số lượng HS/lớp…) mà PPDH này không được GV vận dụng thường xuyên trong giảng dạy. Điều đó khiến PPDHTG trở nên khá lạ lẫm với HS. Thêm vào đó, do các bước tiến hành học theo góc khá phức tạp (chọn góc xuất phát, luân chuyển giữa các góc, báo cáo kết quả hoạt động…) nên GV cần hướng dẫn cặn kẽ và cụ thể từng bước thực hiện để HS nằm rõ về cách thức hoạt động của phương pháp. GV cũng cần giới thiệu chi tiết với HS về đặc điểm của từng góc học tập, cách thức thực hiện nhiệm vụ của mỗi góc và phương thức đánh giá kết quả học tập theo góc. Hoạt động này có thể mất khoảng 5 – 7 phút, với tiết dạy đầu tiên có thể mất nhiều thời gian hơn.

Tuy nhiên, GV cần thực hiện nghiêm túc và hiệu quả hoạt động này nhằm giúp HS định hình những hoạt động bản thân cần thực hiện khi học tập bằng PPDH tích cực này.

Việc giới thiệu và hướng dẫn HS về cách thức học theo góc cần được GV lặp lại trong các tiết học tiếp theo để giúp HS quen dần với PPDHTG, từ đó hình thành cho HS kỹ năng học theo góc. Bên cạnh đó, để giúp HS chủ động hơn và thực hiện trôi chảy các nhiệm vụ tại mỗi góc, GV có thể giao nhiệm vụ (bằng hình thức phiếu học tập) để HS tìm hiểu và chuẩn bị trước ở nhà. Việc làm này không chỉ tạo cơ hội để HS nghiên cứu kĩ hơn về nội dung học tập, mà còn giúp GV tiết kiệm thời gian tổ chức hoạt động trên lớp, hạn chế hiện tượng “cháy giáo án” vẫn thường gặp khi vận dụng PPDHTG.

 Yêu cầu 4: GV phải bám sát hoạt động của các nhóm và chú trọng tăng cường tương tác GV – HS, HS – HS Việc tổ chức dạy học bằng PPDHTG giúp GV có nhiều thời gian hướng dẫn nhóm nhỏ và hướng dẫn cá nhân thay vì tập trung toàn bộ vào việc giảng bài. Vì vậy, GV cần bám sát hoạt động của HS tại các góc để có sự hỗ trợ kịp thời khi HS gặp khó khăn, đặc biệt là các góc có thực hành thí nghiệm, góc quan sát hay góc có nhiều HS trung bình - yếu. GV có thể hỗ trợ bằng nhiều hình thức: phiếu hỗ trợ, hỗ trợ cá nhân, trả lời thắc mắc của nhóm, hướng dẫn thao tác thực hiện … Tuy nhiên, GV nên tránh sa đà hay tập trung quá nhiều vào một nhóm hoặc một vài cá nhân mà bỏ quên các nhóm còn lại, vì sẽ gây khó khăn cho việc điều khiển hoạt động chung của lớp, ảnh hưởng đến tiến độ của cả tiết học.

55

Bên cạnh đó, PPDHTG không nhất thiết được tổ chức theo 4 góc (ứng với 4 nhóm PCHT). Tuỳ điều kiện của lớp học, nội dung dạy học và thời gian chuẩn bị của GV mà lựa chọn số lượng góc phù hợp. Nói cách khác, GV cần linh hoạt trong việc phân chia nhóm học tập để thuận lợi cho việc theo dõi hoạt động của các nhóm. Chẳng hạn, khi GV tổ chức 3 góc học tập, thay vì chia HS thành 3 nhóm tương ứng với 3 góc đã thiết kế, GV có thể chia lớp thành 6 nhóm (tách 1 nhóm lớn thành 2 nhóm nhỏ). Việc chia nhỏ nhóm HS không chỉ giúp GV dễ dàng quản lí các nhóm, giúp giải quyết tình trạng số HS trong một nhóm quá đông mà còn hạn chế sự dựa dẫm, đùn đẩy công việc lẫn nhau của HS trong cùng một nhóm, góp phần tăng cường hoạt động cá nhân của HS, đảm bảo hầu hết HS đều phải tích cực hoạt động.

2.3. Một số giáo án dạy học 2.3.1. Giáo án bài Anken BÀI 29: ANKEN (2 tiết) (phần Tính chất hoá học) Kiến thức đã biết

Kiến thức mới cần hình thành

- Công thức chung của dãy đồng - Liên kết đôi trong phân tử anken là trung đẳng anken, cách viết đồng phân tâm phản ứng. và gọi tên anken.

- Tính chất hoá học của anken: phản ứng

- Các tính chất vật lí đặc trưng của cộng, phản ứng trùng hợp, phản ứng oxi hoá anken, phương pháp điều chế và (oxi hoá hoàn toàn và oxi hoá không hoàn các ứng dụng quan trọng của toàn). anken.

- Phân biệt ankan và anken bằng phương pháp hoá học.

I. Mục tiêu bài học 1. Kiến thức - HS giải thích được mối liên hệ giữa đặc điểm cấu tạo phân tử và tính chất hoá học của anken.

- HS chỉ ra được các tính chất hoá học đặc trưng của anken: phản ứng cộng (cộng hiđro,

56

cộng halogen, cộng HX), phản ứng trùng hợp, phản ứng oxi hoá (oxi hoá hoàn toàn và không hoàn toàn).

- HS trình bày được nội dung của quy tắc cộng Mac-côp-nhi-côp, hiểu và áp dụng linh hoạt quy tắc để xác định sản phẩm chính và sản phẩm phụ của một phản ứng cụ thể.

2. Kĩ năng - Phân tích đặc điểm cấu tạo phân tử và cơ chế phản ứng (thông qua các video mô phỏng cơ chế) để rút ra kết luận về tính chất hoá học của anken.

- Thực hiện một số thí nghiệm về tính chất hoá học của anken (theo hướng dẫn).

- Giải các bài tập áp dụng để kiến tạo kiến thức về tính chất hoá học của anken.

- Viết được các PTHH minh hoạ tính chất hoá học của anken.

3. Định hướng phát triển năng lực - Năng lực quan sát và phân tích tài liệu học tập.

- Năng lực thực hành thí nghiệm.

- Năng lực tư duy độc lập.

- Năng lực hợp tác.

II. Phương pháp dạy học - PPDHTG. - Phương pháp đàm thoại nêu vấn đề.

57

III. Tổ chức hoạt động học tập Nội dung bài học

Hoạt động của GV

Hoạt động của HS

Hoạt động 1: Giới thiệu PPDHTG GV chia HS làm 6 nhóm (khoảng 6 HS/ HS ngồi theo nhóm (góc) và theo dõi nhóm). GV thông báo mục tiêu bài học và GV phổ biến hình thức tổ chức học giới thiệu cách tổ chức học tập bằng tập theo phương pháp dạ y học theo PPDHTG:

góc.

- Có 3 góc học tập gồm: góc phân tích, góc HS lắng nghe GV hướng dẫn cách trải nghiệm và góc áp dụng.

thức hoạt động, nêu thắc mắc (nếu có)

- Nhiệm vụ học tập ở mỗi góc:

để được GV giải đáp.

+ Góc phân tích: phân tích đặc điểm cấu tạo phân tử và cơ chế phản ứng (thông qua các video mô phỏng cơ chế) để rút ra kết luận về tính chất hoá học của anken. + Góc trải nghiệm: thực hiện thí nghiệm theo hướng dẫn để rút ra kết luận về tính chất hoá học của anken. + Góc áp dụng: Hoàn thành các bài tập

58

về anken trên cơ sở tái hiện kiến thức đã học ở lớp 9 để kiến tạo kiến thức mới về tính chất hoá học của anken.

- Thời gian hoạt động: 20 phút.

Hoạt động 2: Tìm hiểu tính chất hoá học của anken bằng PPDHTG 1. Góc phân tích (20 phút)

Sau khi trao đổi để HS nắm rõ cách thức

1.1. Mục tiêu: Rút ra kết luận về tính chất học tập bằng PPDHTG, GV yêu cầu các hoá học của anken.

nhóm bắt đầu thực hiện nhiệm vụ học tập

1.2. Nhiệm vụ:

được giao tại các góc.

- Quan sát mô hình phân tử etilen và nêu GV lưu ý mỗi nhóm cần phân công nhiệm Các nhóm phân công nhiệm vụ và bắt nhận xét về đặc điểm của các liên kết trong vụ cụ thể: nhóm trưởng, thư ký… để hoạt đầu hoạt động học tập theo góc. phân tử. Từ đó xác định trung tâm phản ứng động học tập có hiệu quả. của phân tử và dự đoán tính chất hoá học của GV theo dõi, hướng dẫn và hỗ trợ hoạt HS kết hợp hoạt động cá nhân và hợp etilen.

động học tập của HS ở các góc, đặc biệt là tác nhóm để hoàn thành nhiệm vụ

- Quan sát video mô phỏng cơ chế các phản góc trải nghiệm. Đồng thời, GV luôn nhắc được giao theo đúng thời gian quy ứng của anken: cộng, trùng hợp, oxi hoá nhở HS về thời gian làm việc tại các góc để định. không hoàn toàn. Thảo luận nhóm để rút ra các nhóm đảm bảo hoàn thành công việc

59

kết luận về tính chất hoá học của anken.

đúng thời gian quy định. Sau khi hết thời

2. Góc trải nghiệm (20 phút)

gian quy định, GV tiến hành chuyển dụng

2.1. Mục tiêu: Rút ra kết luận về tính chất cụ học tập ở góc tiếp theo để HS tiếp tục hoá học của anken.

2.2. Nhiệm vụ: - Tiến hành theo hướng dẫn các thí nghiệm sau: Etilen tác dụng với brom; Etilen tác dụng với KMnO4; Phản ứng đốt cháy etilen.

Quan sát hiện tượng xảy ra, giải thích và viết PTHH minh hoạ.

- Thảo luận nhóm để rút ra kết luận về tính chất hoá học của anken.

3. Góc áp dụng (20 phút) 3.1. Mục tiêu: Rút ra kết luận về tính chất hoá học của anken.

3.2. Nhiệm vụ: Thảo luận nhóm để hoàn thành các bài tập trong phiếu học tập số 3

hoạt động

60

(káşżt hᝣp tĂĄi hiᝇn kiáşżn thᝊc cĹŠ váť anken Ä‘ĂŁ đưᝣc háť?c áť&#x; lĆĄĚ p 9) nháşąm kiáşżn tấo kiáşżn thᝊc váť tĂ­nh chẼt hoĂĄ háť?c cᝧa anken.

Hoất Ä‘áť™ng 3: BĂĄo cĂĄo kĂŞĚ t quả hoất Ä‘áť™ng tấi cĂĄc gĂłc vĂ chuẊn hoĂĄ kiĂŞĚ n thᝊc bĂ i háť?c CĂĄc gĂłc káşżt thuĚ c hoất Ä‘áť™ng sau khi háşżt tháť?i HS trĂŹnh bĂ y sản phẊm hoất Ä‘áť™ng lĂŞn

III. TiĚ nh chĂ˘Ě t hoĂĄ háť?c 1. Phản ᝊng cáť™ng

gian vĂ hoĂ n chᝉnh sản phẊm cᝧa nhĂłm bảng lĆĄĚ p sau khi háşżt tháť?i gian.

a) C᝙ng hiđro

mĂŹnh để trĂŹnh bĂ y lĂŞn bảng lĆĄĚ p.

Sản phẊm tấo thà nh là ankan tưƥng ᝊng có cÚng sᝑ nguyên t᝭ C.

GV chᝉ Ä‘áť‹nh) lĂŞn bĂĄo cĂĄo káşżt quả hoất Ä‘áť™ng gĂłc theo yĂŞu cầu cᝧa GV. CĂĄc nhĂłm đ?‘ đ?‘–,đ?‘Ą 0

đ??śđ?‘› đ??ť2đ?‘› + H2 →

đ??śđ?‘› đ??ť2đ?‘›+2

b) Cáť™ng halogen Anken lĂ m mẼt mĂ u dung dáť‹ch brom. đ??śđ?‘› đ??ť2đ?‘› + Br2 (dd) →

đ??śđ?‘› đ??ť2đ?‘› đ??ľđ?‘&#x;2

ďƒ° Phản ᝊng trĂŞn dĂšng Ä‘áťƒ phân biᝇt anken vĂ ankan. c) Cáť™ng HX (HX: HCl, HBr, HI, HOH,‌) CH2=CH2 + H–OH →

GV yêu cầu m᝗i góc c᝭ đấi diᝇn (hoạc do HS lên båo cåo kết quả hoất đ᝙ng cᝧa

CH3–CH2–OH

cᝧa nhĂłm mĂŹnh. Máť—i gĂłc bĂĄo cĂĄo trong 3 còn lấi lắng nghe, nháş­n xĂŠt và đạt câu phuĚ t. GV yĂŞu cầu cĂĄc nhĂłm còn lấi theo háť?i Ä‘áť‘i vĆĄĚ i phần trĂŹnh bĂ y cᝧa nhĂłm dĂľi, nháş­n xĂŠt và đạt câu háť?i Ä‘áť‘i vĆĄĚ i náť™i bấn. dung bĂĄo cĂĄo cᝧa nhĂłm bấn.

HS quan såt, lắng nghe và đᝑi chiếu

Sau khi cĂĄc gĂłc bĂĄo cĂĄo xong, GV nháş­n vĆĄĚ i náť™i dung cᝧa phiáşżu tĂłm tắt do GV xĂŠt, chᝉnh sáť­a bổ sung cĂĄc Ä‘iểm sai sĂłt cung cẼp, cĂł thể ghi chĂŠp bổ sung (náşżu cĂł) vĂ Ä‘ĂĄnh giĂĄ káşżt quả hoất Ä‘áť™ng cᝧa (náşżu cĂł). cĂĄc nhĂłm. Sau Ä‘Ăł, GV tiáşżn hĂ nh cháť‘t kiáşżn thᝊc cần ghi nhĆĄĚ cᝧa bĂ i háť?c báşąng sĆĄ Ä‘áť“ tĆ°

61

CH3–CH=CH2 + H–Cl

duy và cung cẼp cho HS phiếu tóm tắt n᝙i CH3–CHCl–CH3

dung vᝠtính chẼt hoå h�c cᝧa anken để HS

(sản phẊm chính)

lĂ m phiáşżu ghi bĂ i.

CH3–CH2–CH2Cl

Ä?ạc biᝇt, do phản ᝊng cáť™ng HX HS khĂ´ng

(sản phẊm ph᝼)

có điᝠu kiᝇn tiến hà nh thí nghiᝇm hoạc xem

ď € Quy tắc cáť™ng Mac-cĂ´p-nhi-cĂ´p: Khi video, vĂ quy tắc cáť™ng Mac-cĂ´p-nhi-cĂ´p lĂ cáť™ng HX vĂ o liĂŞn káşżt C = C cᝧa anken Ä‘iểm kiáşżn thᝊc tráť?ng tâm cᝧa bĂ i háť?c nĂŞn khĂ´ng Ä‘áť‘i xᝊng, nguyĂŞn táť­ H Ć°u tiĂŞn cáť™ng GV cần giảng dấy kÄŠ phần náť™i dung nĂ y vĂ o nguyĂŞn táť­ cacbon báş­c thẼp hĆĄn, còn (GV dĂšng phĆ°ĆĄng phaĚ p Ä‘Ă m thoấi nĂŞu nguyĂŞn táť­ hay nhĂłm nguyĂŞn táť­ X cáť™ng vĂ o vẼn Ä‘ĂŞĚ€). nguyĂŞn táť­ cacbon báş­c cao hĆĄn.

2. Phản ᝊng trÚng hᝣp TrÚng hᝣp là quå trÏnh kết hᝣp nhiᝠu phân t᝭

Ä?ể dấy quy tắc cáť™ng Mac-cĂ´p-nhi-cĂ´p, GV cho 2 vĂ­ d᝼: 1) CH2=CH2 + HCl 2) CH3–CH=CH2 + HCl.

HS suy nghĊ để viết sản phẊm cᝧa phản ᝊng CH3–CH=CH2 + HCl.

nháť? (monome) giáť‘ng nhau hoạc tĆ°ĆĄng táťą GV chᝉ viáşżt váşż trĂĄi cᝧa phản ᝊng vĂ yĂŞu nhau thĂ nh nhᝯng phân táť­ rẼt lĆĄĚ n (polime). đ?‘Ą 0 ,đ?‘?,đ?‘Ľđ?‘Ą

nCH2=CH2 → etilen

[ CH2–CH2 ]n polietilen (PE)

3. Phản ᝊng oxi hoå

cầu HS xĂĄc Ä‘áť‹nh sản phẊm. Khi Ä‘Ăł, HS dáť… dĂ ng viáşżt đưᝣc sản phẊm cᝧa vĂ­ d᝼ 1. Tuy nhiĂŞn, cĂĄc em seĚƒ gạp tĂŹnh huáť‘ng cĂł vẼn Ä‘áť trong vĂ­ d᝼ 2: H cáť™ng vĂ o C nĂ o vĂ Cl HS viáşżt cĂĄc sản phẊm cĂł thể cĂł cᝧa cáť™ng vĂ o C nĂ o cᝧa náť‘i Ä‘Ă´i C = C trong phản ᝊng trong vĂ­ d᝼ 2 vĂ dáťą Ä‘oĂĄn sản

62

a) Phản ᝊng oxi hoaĚ hoĂ n toĂ n đ??śđ?‘› đ??ť2đ?‘› +

3đ?‘› 2

đ?‘Ą0

�2 →

propen?

nCO2 + nH2O

b) Phản ᝊng oxi hoaĚ khĂ´ng hoĂ n toĂ n Anken lĂ m mẼt mĂ u dung dáť‹ch KMnO4. +2KMnO4

+

4H2O→

3đ??śđ?‘› đ??ť2đ?‘› (đ?‘‚đ??ť)2

đoån đâu là sản phẊm chính cᝧa phản ᝊng.

Tiáşżp Ä‘Ăł, GV thĂ´ng bĂĄo: Cần váş­n d᝼ng quy tắc cáť™ng Mac-cĂ´p-nhi-cĂ´p để xĂĄc Ä‘áť‹nh sản phẊm chĂ­nh cᝧa phản ᝊng: “Khi cáť™ng HX vĂ o liĂŞn káşżt C = C cᝧa anken khĂ´ng Ä‘áť‘i

+ 2MnO2 + 2KOH

ďƒ° Phản ᝊng trĂŞn dĂšng Ä‘áťƒ phân biᝇt anken vĂ ankan.

Ä?ể giải quyáşżt vẼn Ä‘áť , GV yĂŞu cầu HS viáşżt HS lắng nghe, theo dĂľi. cĂĄc sản phẊm cĂł thể cĂł cᝧa vĂ­ d᝼ 2 vĂ dáťą

* LĆ°u Ă˝: đ?‘›đ??ť2đ?‘‚ = đ?‘›đ??śđ?‘‚2

3đ??śđ?‘› đ??ť2đ?‘›

phẊm chính.

xᝊng, nguyên t᝭ H ưu tiên c᝙ng và o nguyên t᝭ cacbon bậc thẼp hƥn, còn nguyên t᝭ hay HS åp d᝼ng quy tắc c᝙ng Mac-côpnhóm nguyên t᝭ X c᝙ng và o nguyên t᝭ nhi-côp và o ví d᝼ 2. cacbon bậc cao hƥn�.

CH3–CH=CH2 + HCl

GV yêu cầu HS đ�c kĊ n᝙i dung cᝧa quy

CH3–CHCl–CH3

tắc c᝙ng Mac-côp-nhi-côp và åp d᝼ng và o

(sản phẊm chính)

ví d᝼ trên để xåc đᝋnh cåc sản phẊm chính

CH3–CH2–CH2Cl

– ph᝼.

(sản phẊm ph᝼) HS là m thêm ví d᝼ để tập vận d᝼ng quy tắc c᝙ng Mac-côp-nhi-côp.

63

GV nêu thêm ví dụ: Isobuten + HCl để HS rèn luyện vận dụng quy tắc trên.

(Hoặc GV có thể giảng dạy về quy tắc Maccôp-nhi-côp trong quá trình chỉnh sửa phần báo cáo của Góc áp dụng).

Hoạt động 4: Củng cố và dặn dò Câu 1: Có các phản ứng: (1) Phản ứng cháy.

GV cho HS thực hiện các bài tập trắc HS tham gia trả lời các câu hỏi củng (5) Phản ứng trùng nghiệm nhằm giúp HS củng cố kiến thức, cố. đồng thời kiểm tra mức độ hiểu bài của HS.

hợp.

(2) Phản ứng cộng.

(6) Phản ứng tách

hiđro.

(3) Phản ứng thế.

(7) Phản ứng crăckinh.

(4) Phản ứng oxi hoá không hoàn toàn.

Số phản ứng hoá học anken có thể tham gia là A. 4.

B. 7.

C. 5.

D. 3.

64

Câu 2: Anken A có tỉ khối hơi so với hiđro là 28. Cho A tác dụng với HBr chỉ cho một sản phẩm duy nhất. Công thức cấu tạo của A là A. CH2=CH–CH2–CH3 B. CH3–C=C–CH3 CH3CH3 C. CH3–CH=CH–CH3 D. CH2=C–CH3 CH3 Câu 3: Khí etan bị lẫn tạp chất gồm etilen và propen. Để làm sạch khí etan, người ta dẫn GV nhận xét đánh giá về tiết học và tinh HS lắng nghe, ghi chú. hỗn hợp khí đi qua A. nước cất.

thần học tập của HS, đồng thời dặn dò HS B. dung dịch brom.

về nhà xem lại bài học và chuẩn bị bài tiếp

C. dung dịch Ca(OH)2. D. dung dịch NaOH. theo: Ankađien.

65

NỘI DUNG CÁC GÓC 1. Góc phân tích (20 phút) 1.1. Mục tiêu: Rút ra kết luận về tính chất hoá học của anken.

1.2. Nhiệm vụ: -

Từ mô hình phân tử etilen, nêu nhận xét về đặc điểm của các liên kết trong phân tử.

Từ đó xác định trung tâm phản ứng của phân tử.

-

Phân tích sự thay đổi của liên kết C = C trong phân tử etilen qua các video mô

phỏng cơ chế các phản ứng: cộng H2, cộng halogen, cộng HCl, cộng H2O, trùng hợp.

Từ đó, thảo luận nhóm để rút ra kết luận về tính chất hoá học của anken.

-

Hoàn thành phiếu học tập số 1.

PHIẾU HỌC TẬP SỐ 1 Câu 1: Quan sát mô hình phân tử etilen, hãy cho biết đặc điểm của liên kết giữa C và C trong etilen. Từ đó chỉ ra trung tâm phản ứng của phân tử. ......................................................................................................................... .........................................................................................................................

Câu 2: Quan sát các video mô phỏng một số phản ứng của etilen: cộng H2, cộng halogen, cộng HCl, cộng H2O, phản ứng trùng hợp. Hãy phân tích sự thay đổi của liên kết C = C trong phân tử etilen và hoàn thành bảng sau: Phản

Sự thay đổi của

ứng

liên kết C = C

Cộng H2

Sản phẩm

PTHH

liên kết bị phá vỡ, liên kết được hình thành…

… … … …

Câu 3: Hãy rút ra kết luận về tính chất hoá học của anken. ......................................................................................................................... .........................................................................................................................

66

2. Góc trải nghiệm (20 phút) 2.1. Mục tiêu: Rút ra kết luận về tính chất hoá học của anken.

2.2. Nhiệm vụ: -

Tiến hành các thí nghiệm theo hướng dẫn: Etilen tác dụng với dung dịch brom;

Etilen tác dụng với dung dịch KMnO4; Phản ứng đốt cháy etilen. Quan sát hiện tượng xảy ra, giải thích và viết PTHH minh hoạ.

-

Thảo luận nhóm để rút ra kết luận về tính chất hoá học của anken.

-

Hoàn thành phiếu học tập số 2.

PHIẾU HỌC TẬP SỐ 2 Câu 1: Tiến hành các thí nghiệm 1, 2 và 3 theo phiếu hướng dẫn và hoàn thành bảng sau: Thí nghiệm

Hiện tượng

PTHH

Thí nghiệm 1 Thí nghiệm 2 Thí nghiệm 3 Câu 2: Từ câc phương trình hóa học trên, hãy dự đoán cơ chế của các phản ứng và rút ra kết luận về tính chất hoá học của anken. ......................................................................................................................... .........................................................................................................................

PHIẾU HƯỚNG DẪN THỰC HÀNH THÍ NGHIỆM Cho 2 ml ancol etylic khan vào ống nghiệm có nhánh khô, thêm tiếp từng giọt axit sunfuric đậm đặc (khoảng 4 ml), lắc đều rồi lắp lên giá thí nghiệm. Đun hỗn hợp phản ứng trên ngọn lửa đèn cồn để điều chế etilen.

1. Thí nghiệm 1: Etilen tác dụng với dung dịch Br2/CCl4 Dẫn khí etilen vào ống nghiệm chứa sẵn 2 ml dung dịch brom. Quan sát hiện tượng và viết PTHH minh hoạ.

67

2. ThiĚ nghiᝇm 2: Etilen tĂĄc d᝼ng váť›i dung diĚŁch KMnO4 LẼy vĂ o áť‘ng nghiᝇm 2 ml dung dáť‹ch KMnO4 2%, sau Ä‘Ăł s᝼c khĂ­ etilen vĂ o áť‘ng nghiᝇm. Quan sĂĄt hiᝇn tưᝣng xảy ra, giải thĂ­ch vĂ viáşżt PTHH minh hoấ.

3. ThiĚ nghiᝇm 3: Phản ᝊng Ä‘áť‘t chĂĄy etilen trong khĂ´ng khiĚ Lắp áť‘ng thuᝡ tinh vuáť‘t nháť?n vĂ o đầu ra cᝧa áť‘ng dẍn khĂ­ cao su, sau Ä‘Ăł Ä‘áť‘t chĂĄy khĂ­ etilen thoĂĄt ra áť&#x; đầu áť‘ng vuáť‘t nháť?n. Quan sĂĄt mĂ u ngáť?n láť­a vĂ viáşżt PTHH minh hoấ.

3. GĂłc ĂĄp d᝼ng (20 phuĚ t) 3.1. M᝼c tiĂŞu: RuĚ t ra káşżt luáş­n váť tĂ­nh chẼt hoĂĄ háť?c cᝧa anken.

3.2. Nhiᝇm v᝼: Thảo luáş­n nhĂłm để hoĂ n thĂ nh cĂĄc bĂ i táş­p trong phiáşżu háť?c táş­p sáť‘ 3 (káşżt hᝣp tĂĄi hiᝇn kiáşżn thᝊc cĹŠ váť anken Ä‘ĂŁ đưᝣc háť?c áť&#x; lĆĄĚ p 9) nháşąm kiáşżn tấo kiáşżn thᝊc mĆĄĚ i váť tĂ­nh chẼt hoĂĄ háť?c cᝧa anken.

PHIĂŠĚ U HáťŒC TĂ‚ĚŁP Sáť? 3 Câu 1: Cho PTHH sau: CH2=CH2 + Br2 → CH2=CH2 (SGK HoĂĄ háť?c 9, tr.118) Br

Br

TĆ°ĆĄng táťą, tháťąc hiᝇn viáşżt PTHH cᝧa cĂĄc phản ᝊng dĆ°ĆĄĚ i đây: đ?‘ľđ?’Š,đ?’•đ?&#x;Ž

(1) CH2=CH + H2 →

‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌..

CH3 (2) CH=CH + Br2 (dd) →

‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌

CH3 CH3 ‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌.

(3) CH=CH2 + HCl → CH3 (4) CH2=CH + H2O →

đ?‘Ż+

‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌..

CH2–CH3 đ?’™đ?’•, đ?’•đ?&#x;Ž ,đ?’‘

(5) CH2=CH2 + CH2=CH2 + ‌ →

‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌

Câu 2: Tᝍ cĂĄc PTHH trĂŞn, hĂŁy ruĚ t ra tĂ­nh chẼt hoĂĄ háť?c cᝧa anken. ................................................................................................................

PHIĂŠĚ U TOĚ M TẎT KIĂŠĚ N THᝨC

68

TÍNH CHẤT HOÁ HỌC CỦA ANKEN KIẾN THỨC CẦN NẮM VỮNG

GHI CHÚ

1. Phản ứng cộng

…………………………

a) Cộng hiđro

………………………… 𝑁𝑖,𝑡 0

𝐶𝑛 𝐻2𝑛 + H2 →

𝐶𝑛 𝐻2𝑛+2

b) Cộng halogen Anken làm mất màu dung dịch brom. 𝐶𝑛 𝐻2𝑛 + Br2 (dd) →

𝐶𝑛 𝐻2𝑛 𝐵𝑟2

c) Cộng HX (HX: HCl, HBr, HI, HOH,…)

CH3–CH2–OH

CH2=CH2 + H–OH →

CH3–CHCl–CH3 CH3–CH=CH2 + H–Cl

(sản phẩm chính) CH3–CH2–CH2Cl (sản phẩm phụ)

 Quy tắc cộng Mac-côp-nhi-côp: Khi cộng HX vào liên kết C = C của anken không đối xứng, nguyên tử H ưu tiên cộng vào nguyên tử cacbon bậc thấp hơn, còn nguyên tử hay nhóm nguyên tử X cộng vào nguyên tử cacbon bậc cao hơn.

2. Phản ứng trùng hợp Trùng hợp là quá trình kết hợp nhiều phân tử nhỏ (monome) giống nhau hoặc tương tự nhau thành những phân tử rất lớn (polime). 𝑡 0 ,𝑝,𝑥𝑡

………………………… ………………………… ………………………… ………………………… ………………………… ………………………… ………………………… ………………………… ………………………… ………………………… ………………………… ………………………… ………………………… ………………………… ………………………… ………………………… ………………………… ………………………… ………………………… …………………………

nCH2=CH2 →

[ CH2–CH2 ]n

…………………………

etilen

polietilen (PE)

…………………………

3. Phản ứng oxi hoá

…………………………

a) Phản ứng oxi hoá hoàn toàn 𝐶𝑛 𝐻2𝑛 +

3𝑛 2

𝑡0

𝑂2 →

nCO2 + nH2O

………………………… ………………………… …………………………

69

‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌

ď ś LĆ°u Ă˝: đ?‘›đ??śđ?‘‚2 = đ?‘›đ??ť2đ?‘‚ b) Phản ᝊng oxi hoaĚ khĂ´ng hoĂ n toĂ n

‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌

Anken là m mẼt mà u dung dᝋch KMnO4.

‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌

3đ??śđ?‘› đ??ť2đ?‘› + 2KMnO4 + 4H2O→ 3đ??śđ?‘› đ??ť2đ?‘› (đ?‘‚đ??ť)2 +

‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌

2MnO2 + 2KOH ‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ 2.3.2. GiaĚ o aĚ n bĂ i Ankin BĂ€I 32: ANKIN ( 2 tiĂŞĚ t – TĂ?NH CHẤT HOĂ HáťŒC) KiĂŞĚ n thᝊc Ä‘ĂŁ biĂŞĚ t

KiĂŞĚ n thᝊc máť›i cần hĂŹnh thĂ nh

- DĂŁy Ä‘áť“ng Ä‘áşłng cᝧa ankin, cĂĄc loấi - Ä?ạc Ä‘iểm cᝧa liĂŞn káşżt ba trong ankin. Ä‘áť“ng phân vĂ cĂĄch gáť?i tĂŞn ankin.

- Tính chẼt hoå h�c cᝧa ankin: phản

- Tính chẼt vật lí, phưƥng phåp điᝠu ᝊng c᝙ng, phản ᝊng thế bẹng ion kim chế và cåc ᝊng d᝼ng quan tr�ng cᝧa loấi, phản ᝊng oxi hoå. ankin trong đ�i sᝑng và sản xuẼt.

- Phân biᝇt ankin và anken bẹng phưƥng phåp hoå h�c.

I. M᝼c tiĂŞu bĂ i háť?c 1. KiĂŞĚ n thᝊc - HS nĂŞu đưᝣc đạc Ä‘iểm cᝧa liĂŞn káşżt ba trong phân táť­ ankin vĂ giải thĂ­ch đưᝣc nguyĂŞn nhân gây ra tĂ­nh chẼt hoĂĄ háť?c cᝧa ankin.

- HS trÏnh bà y đưᝣc cåc tính chẼt hoå h�c cᝧa ankin: phản ᝊng c᝙ng, phản ᝊng thế bẹng ion kim loấi, phản ᝊng oxi hoå (oxi hoå hoà n toà n và không hoà n toà n) và chᝉ ra đưᝣc đạc điểm cᝧa tᝍng loấi phản ᝊng.

- HS phân biᝇt đưᝣc ankin, anken và ankan bẹng phưƥng phåp hoå h�c.

2. KÄŠ năng - Quan sĂĄt video thĂ­ nghiᝇm để ruĚ t ra káşżt luáş­n váť tĂ­nh chẼt hoĂĄ háť?c cᝧa ankin.

- Tháťąc hiᝇn thĂ­ nghiᝇm theo hĆ°ĆĄĚ ng dẍn để nghiĂŞn cᝊu tĂ­nh chẼt hoĂĄ háť?c cᝧa ankin.

- Phân tĂ­ch đạc Ä‘iểm cẼu truĚ c phân táť­ để tĂŹm hiểu tĂ­nh chẼt hoĂĄ háť?c cᝧa ankin.

- Viết PTHH minh hoấ tính chẼt hoå h�c cᝧa ankin.

3. Ä?iĚŁnh hĆ°áť›ng phĂĄt triển năng láťąc

70

- Năng lực quan sát và phân tích tài liệu học tập - Năng lực thực hành thí nghiệm.

- Năng lực tư duy độc lập.

- Năng lực hợp tác.

II. Phương pháp dạy học - PPDHTG. - Các kĩ thuật hỗ trợ: kĩ thuật khăn trải bàn và kĩ thuật hoạt động nhóm.

71

III. Tổ chức hoạt động học tập Nội dung bài học

Hoạt động của GV

Hoạt động của HS

Hoạt động 1: Giới thiệu PPDHTG GV thông báo mục tiêu bài học, giới thiệu HS lắng nghe GV thông báo mục tiêu PPDHTG và nhiệm vụ của 3 góc học tập bài học và phổ biến hình thức tổ chức được bố trí trong tiết học, gồm:

học tập theo PPDHTG.

+ Góc phân tích: Phân tích tài liệu (SGK) và mô hình phân tử axetilen, so sánh với etilen để rút ra tính chất hoá học của ankin. + Góc quan sát: quan sát các video thí nghiệm và rút ra kết luận về tính chất hoá học của ankin. + Góc trải nghiệm: thực hiện các thí nghiệm theo hướng dẫn để rút ra kết luận về tính chất hoá học của ankin.

GV chia HS làm 6 nhóm và phân bố vào HS chia nhóm theo yêu cầu của GV và các góc học tập (có 2 nhóm cùng 1 góc học nhanh chóng ổn định tại các góc học tập).

tập để bắt đầu các hoạt động

72

Thời gian hoạt động ở mỗi góc là: 20 phút Hoạt động 2: Tìm hiểu tính chất hoá học của ankin bằng PPDHTG 1. Góc phân tích (20 phút)

Sau khi HS đã ổn định vị trí tại các góc, HS ổn định trật tự và đọc kĩ bảng

1.1. Mục tiêu: Rút ra kết luận về tính chất GV yêu cầu các nhóm đọc kĩ nội dung nhiệm vụ tại mỗi góc để bắt đầu các hoá học của ankin.

bảng nhiệm vụ tại các góc và bắt đầu hoạt hoạt động tìm hiểu tính chất hoá học

1.2. Nhiệm vụ:

động học tập.

của ankin.

- So sánh sự giống nhau và khác nhau về GV lưu ý mỗi nhóm cần phân công nhiệm đặc điểm cấu tạo của axetilen và etilen. Từ vụ cụ thể: nhóm trưởng, thư ký… để có sự Các nhóm phân công nhiệm vụ và bắt đó chỉ ra trung tâm phản ứng và dự đoán phân công và điều tiết công việc rõ ràng, đầu hoạt động học tập theo góc. HS kết tính chất hoá học của axetilen.

nhằm giúp hoạt động học tập tại các góc hợp hoạt động cá nhân và hợp tác

- Thảo luận nhóm để rút ra tính chất hoá đạt hiệu quả. Đồng thời, GV nhắc nhở HS nhóm để hoàn thành nhiệm vụ được học chung của ankin.

chú ý thời gian để hoàn thành công việc giao theo đúng thời gian quy định.

- Vận dụng kết hợp kĩ thuật khăn trải bàn đúng hạn. để thực hiện nhiệm vụ.

GV luôn theo sát hoạt động của các nhóm

2. Góc trải nghiệm (20 phút)

và hỗ trợ cho hoạt động học tập của HS

2.1. Mục tiêu: Rút ra kết luận về tính chất nếu cần, đặc biệt là góc trải nghiệm và góc hoá học của ankin.

quan sát.

2.2. Nhiệm vụ:

Sau khi góc xuất phát đã hết thời gian quy

73

- Tiến hành theo hướng dẫn các thí nghiệm: định, GV chuyển đổi dụng cụ học tập của axetilen tác dụng với brom, axetilen tác góc tiếp theo để HS tiếp tục thực hiện các dụng với KMnO4, axetilen tác dụng với hoạt động học tập. dung dịch AgNO3/NH3, đốt cháy axetilen.

Quan sát hiện tượng và viết PTHH minh hoạ - Thảo luận nhóm để rút ra kết luận về tính chất hoá học của ankin.

3. Góc quan sát (20 phút) 3.1. Mục tiêu: Rút ra kết luận về tính chất hoá học của ankin.

3.2. Nhiệm vụ: - Quan sát video “Điều chế và thử tính chất của axetilen”, trong đó bao gồm các phản ứng giữa: axetilen và nước brom; axetilen và dung dịch KMnO4; axetilen và dung dịch AgNO3/NH3; phản ứng đốt cháy axetilen trong không khí.

74

- Tthảo luáş­n nhĂłm để ruĚ t ra káşżt luáş­n váť tĂ­nh chẼt hoĂĄ háť?c cᝧa ankin.

Hoất Ä‘áť™ng 3: BĂĄo cĂĄo kĂŞĚ t quả hoất Ä‘áť™ng tấi cĂĄc gĂłc vĂ chuẊn hoĂĄ kiĂŞĚ n thᝊc (15 phuĚ t) Khi háşżt tháť?i gian hoất Ä‘áť™ng tấi cĂĄc gĂłc, GV HS trĂŹnh bĂ y sản phẊm hoất Ä‘áť™ng lĂŞn

III. TiĚ nh chĂ˘Ě t hoĂĄ háť?c 1. Phản ᝊng cáť™ng

yĂŞu cầu HS trĂŹnh bĂ y sản phẊm cᝧa nhĂłm bảng lĆĄĚ p vĂ cáť­ đấi diᝇn (hoạc do GV

a) C᝙ng hiđro

lĂŞn bảng lĆĄĚ p vĂ cáť­ đấi diᝇn (hoạc do GV chᝉ Ä‘áť‹nh) lĂŞn thuyáşżt trĂŹnh káşżt quả cᝧa

Sản phẊm tấo thĂ nh lĂ ankan hoạc anken. đ?‘ đ?‘–(đ?‘ƒđ?‘Ą,đ?‘ƒđ?‘‘),đ?‘Ą 0

đ??śđ?‘› đ??ť2đ?‘›âˆ’2 + 2H2 →

đ?‘ƒđ?‘‘/đ?‘ƒđ?‘?đ??śđ?‘‚3 ,đ?‘Ą 0

đ??śđ?‘› đ??ť2đ?‘›âˆ’2 + H2 →

đ??śđ?‘› đ??ť2đ?‘›+2 đ??śđ?‘› đ??ť2đ?‘›

b) C᝙ng halogen

chᝉ Ä‘áť‹nh) lĂŞn bĂĄo cĂĄo. Tháť?i gian cᝧa máť—i hoất Ä‘áť™ng cᝧa nhĂłm mĂŹnh vĂ giải Ä‘ĂĄp phần bĂĄo cĂĄo lĂ 3 phuĚ t. GV yĂŞu cầu cĂĄc cĂĄc thắc mắc cᝧa nhĂłm bấn. nhĂłm còn lấi lắng nghe, nháş­n xĂŠt và đạt CĂĄc nhĂłm còn lấi lắng nghe, nháş­n xĂŠt câu háť?i Ä‘áť‘i vĆĄĚ i náť™i dung bĂĄo cĂĄo cᝧa nhĂłm phần trĂŹnh bĂ y cᝧa nhĂłm bĂĄo cĂĄo. bấn.

HS quan sĂĄt, lắng nghe vĂ ghi chuĚ vĂ o

- Ankin là m mẼt mà u dung dᝋch brom.

Káşżt thuĚ c phần bĂĄo cĂĄo cᝧa cĂĄc nhĂłm, GV phiáşżu tĂłm tắt kiáşżn thᝊc bĂ i háť?c do GV

- Phản ᝊng xảy ra qua hai giai đoấn:

nêu nhận xÊt và đånh giå kết quả hoất đ᝙ng cung cẼp.

đ??śđ?‘› đ??ť2đ?‘›âˆ’2 + Br2 (dd) → đ??śđ?‘› đ??ť2đ?‘›âˆ’2 đ??ľđ?‘&#x;2 + Br2 (dd) →

đ??śđ?‘› đ??ť2đ?‘›âˆ’2 đ??ľđ?‘&#x;2

cᝧa m᝗i nhóm. GV phåt cho HS phiếu tóm

đ??śđ?‘› đ??ť2đ?‘›âˆ’2 đ??ľđ?‘&#x;4

tắt kiến thᝊc tr�ng tâm cᝧa bà i h�c và tiến

ďƒ° Phản ᝊng nĂ y dĂšng phân biᝇt ankin váť›i

hà nh đà m thoấi bẹng sƥ đᝓ tư duy nhẹm

ankan.

giuĚ p HS cháť‘t lấi kiáşżn thᝊc cần ghi nhĆĄĚ .

Trong quĂĄ trĂŹnh cháť‘t kiáşżn thᝊc, GV nhẼn mấnh máť™t sáť‘ Ä‘iểm kiáşżn thᝊc cần chuĚ Ă˝ sau:

75

c) Cáť™ng HX (HX: HCl, HBr, HI, - Cáť™ng hiÄ‘ro vĂ o ankin cĂł thể tấo thĂ nh ankan hay anken, tuáťł thuáť™c vĂ o chẼt xuĚ c.

HOH,‌)

Phản ᝊng cáť™ng HX cᝧa ankin cĹŠng xảy ra - Phản ᝊng cáť™ng nĆ°ĆĄĚ c cᝧa ankin luĂ´n theo qua hai giai Ä‘oấn vĂ tuân theo quy tắc cáť™ng tᝉ lᝇ mol 1:1, sản phẊm tấo thĂ nh khĂ´ng phải lĂ ancol nhĆ° Ä‘áť‘i vĆĄĚ i anken, mĂ lĂ

Mac-cĂ´p-nhi-cĂ´p.

anđehit hoạc xeton.

+ C᝙ng HCl: CH3–C≥CH + H–Cl → CH3–CCl=CH2

- Phản ᝊng c᝙ng HX và o ankin không đᝑi

CH3–CCl=CH2 + H–Cl→ CH3–C(Cl)2–CH3 xᝊng tuân theo quy tắc c᝙ng Mac-cop-nhicop (giᝑng như anken).

+ Cáť™ng H2O: tᝉ lᝇ mol 1:1 đ??ťđ?‘”đ?‘†đ?‘‚4 ,đ??ť +

CH≥CH +H–OH→

[CH2=CH–OH] CH3–CHO

đ??ť+

CH3–C≥CH+H–OH→ [CH3–C(OH)=CH2] CH3–C–CH3 O d) Phản ᝊng Ä‘ime vĂ trime hoaĚ đ?‘Ľđ?‘Ą,đ?‘Ą 0

2CH≥CH →

CH≥C–CH=CH2

6000 đ??ś,đ?‘?áť™đ?‘Ą đ??ś

3CH≥CH →

- Phản ᝊng tháşż vĆĄĚ i dung dáť‹ch AgNO3/NH3: Chᝉ axetilen phản ᝊng vĆĄĚ i tᝉ lᝇ mol 1:2, cĂĄc ankin cĂł náť‘i ba đầu mấch còn lấi Ä‘áť u phản ᝊng vĆĄĚ i tᝉ lᝇ mol 1:1.

76

2. Phản ᝊng thĂŞĚ báşąng ion kim loấi Axetilen vĂ cĂĄc ankin cĂł náť‘i ba đầu mấch tĂĄc d᝼ng vĆĄĚ i dung dáť‹ch AgNO3/NH3 tấo thĂ nh káşżt tᝧa mĂ u vĂ ng nhất.

CH≥CH + 2AgNO3 + 2NH3 → CAg≥CAg + 2NH4NO3 CH≥C–CH3 + AgNO3 + NH3 → CAg≥C–CH3 + NH4NO3

ďƒ° Phản ᝊng nĂ y dĂšng nháş­n biáşżt ankin cĂł náť‘i ba đầu mấch vĂ phân biᝇt váť›i anken vĂ ankan.

3. Phản ᝊng oxi hoĂĄ a) Phản ᝊng oxi hoaĚ hoĂ n toĂ n đ??śđ?‘› đ??ť2đ?‘›âˆ’2 +

3đ?‘›âˆ’1 2

đ?‘Ą0

�2 →

nCO2+(n – 1)H2O

* LĆ°u Ă˝: đ?&#x2018;&#x203A;đ??ť2đ?&#x2018;&#x201A; < đ?&#x2018;&#x203A;đ??śđ?&#x2018;&#x201A;2 b) Phản ᝊng oxi hoaĚ khĂ´ng hoĂ n toĂ n Ankin lĂ m mẼt mĂ u dung dáť&#x2039;ch KMnO4.

3C2H2 + 8KMnO4 +4H2O â&#x2020;&#x2019;

3(COOH)2

77

+ 8MnO2 + 8KOH

 Phản ứng trên dùng phân biệt ankin với ankan.

Hoạt động 4: Củng cố và dặn dò (5 phút) GV cho HS củng cố kiến thức bằng một số HS tham gia trả lời các câu hỏi để củng bài tập trắc nghiệm dưới đây: Câu 1: Cho các phát biểu sau: (1) Không thể điều chế ancol từ phản ứng cộng nước vào ankin.

(2) Cho but-1-in tác dụng với axit HCl thu được sản phẩm chính tuân theo quy tắc cộng Mac-côp-nhi-côp.

(3) Dùng dung dịch brom có thể phân biệt metan, etilen và axetilen.

(4) Axetilen và các ankin cùng dãy đồng đẳng đều phản ứng được với dung dịch AgNO3/NH3.

(5) Đốt cháy hỗn hợp khí gồm etan và etin

cố kiến thức.

78

thu được số mol nước bằng số mol CO2.

Các phát biểu đúng là A. (1), (2), (3), (4).

B. (2), (3), (4).

C. (1), (3), (4), (5).

D. (1), (2), (5).

Câu 2: Hỗn hợp gồm propin và ankin X có tổng số mol bằng 0,2 mol phản ứng vừa đủ với 0,3 mol AgNO3/NH3. Ankin X là A. etin.

C. pent-2-in

B. but-1-in.

D. vinylaxetilen.

Câu 3: Dẫn 4,48 lít (đktc) hỗn hợp khí gồm C2H4 và C2H2 đi qua bình đựng dung dịch brom (dư) thấy khối lượng bình tăng 5,3 gam. Khối lượng brom tham gia phản ứng là A. 32 gam.

B. 56 gam.

C. 48 gam

D. 28 gam.

79 Náť&#x2DC;I DUNG CĂ C GOĚ C Háť&#x152;C TĂ&#x201A;ĚŁP 1. GĂłc phân tiĚ ch (20 phuĚ t) (Káşżt hᝣp kÄŠ thuáş­t khÄ&#x192;n trải bĂ n) 1.1. M᝼c tiĂŞu: RuĚ t ra káşżt luáş­n váť tĂ­nh chẼt hoĂĄ háť?c cᝧa ankin.

1.2. Nhiáť&#x2021;m v᝼: -

So sĂĄnh sáťą giáť&#x2018;ng nhau vĂ khĂĄc nhau váť Ä&#x2018;ạc Ä&#x2018;iĂŞĚ&#x2030;m cẼu tấo cᝧa axetilen vĂ etilen. Tᝍ

Ä&#x2018;Ăł cháť&#x2030; ra trung tâm phản ᝊng vĂ dáťą Ä&#x2018;oĂĄn tĂ­nh chẼt hoĂĄ háť?c cᝧa axetilen.

-

Thảo luáş­n nhĂłm Ä&#x2018;ĂŞĚ&#x2030; ruĚ t ra tĂ­nh chẼt hoĂĄ háť?c chung cᝧa ankin.

-

HoĂ n thĂ nh phiáşżu háť?c táş­p sáť&#x2018; 1.

PHIĂ&#x160;Ě U Háť&#x152;C TĂ&#x201A;ĚŁP Sáť? 1 Câu 1: Quan sĂĄt mĂ´ hĂŹnh phân táť­ cᝧa axetilen vĂ etilen, hĂŁy so sĂĄnh Ä&#x2018;ạc Ä&#x2018;iĂŞĚ&#x2030;m cẼu tấo giᝯa hai phân táť­ vĂ Ä&#x2018;iáť n vĂ o bảng dĆ°ĆĄĚ i Ä&#x2018;ây: ChĂ˘Ě t

Axetilen (C2H2)

Etilen (C2H4)

CĂ´ng thᝊc cĂ˘Ě u tấo Giáť&#x2018;ng nhau

- Loấi liĂŞn káşżt (đ?&#x153;&#x17D;, đ?&#x153;&#x2039;).

- â&#x20AC;Ś - Báş­c liĂŞn káşżt (liĂŞn káşżt Ä&#x2018;Ă´i,

KhĂĄc nhau

liĂŞn káşżt ba)â&#x20AC;Ś - ThĂ nh phần liĂŞn káşżt.

Câu 2: HĂŁy cháť&#x2030; ra trung tâm phản ᝊng vĂ dáťą Ä&#x2018;oĂĄn tĂ­nh chẼt hoĂĄ háť?c cᝧa Axetilen. ............................................................................................................................... ...............................................................................................................................

Câu 3: Thảo luáş­n nhĂłm Ä&#x2018;ĂŞĚ&#x2030; ruĚ t ra káşżt luáş­n váť tĂ­nh chẼt hoĂĄ háť?c chung cᝧa ankin. ............................................................................................................................... ...............................................................................................................................

2. GĂłc trải nghiáť&#x2021;m (20 phuĚ t) 2.1. M᝼c tiĂŞu: RuĚ t ra káşżt luáş­n váť tĂ­nh chẼt hoĂĄ háť?c cᝧa ankin.

2.2. Nhiáť&#x2021;m v᝼:

80 -

Thực hiện các thí nghiệm theo hướng dẫn: axetilen tác dụng với brom, axetilen tác

dụng với KMnO4, axetilen tác dụng với dung dịch AgNO3/NH3, đốt cháy axetilen.

Quan sát hiện tượng và viết PTHH minh hoạ.

-

Thảo luận nhóm để rút ra kết luận về tính chất hoá học của ankin.

-

Hoàn thành phiếu học tập số 2.

PHIẾU HƯỚNG DẪN THỰC HÀNH THÍ NGHIỆM 1. Thí nghiệm 1: Axetilen tác dụng với dung dịch brom Bóp ống nhỏ giọt để nước phản ứng với canxi cacbua tạo thành khí axetilen.

Dẫn khí sinh ra vào ống nghiệm chứa sẵn 1 ml dung dịch brom. Quan sát hiện tượng xảy ra và viết phương trình phản ứng.

2. Thí nghiệm 2: Axetilen tác dụng với dung dịch KMnO4 Tiếp tục dẫn khí axetilen vào ống nghiệm chứa 2 ml dung dịch KMnO4 2%.

Quan sát hiện tượng xảy ra, giải thích và viết PTHH minh hoạ.

3. Thí nghiệm 3: Axetilen tác dụng với dung dịch AgNO3/NH3 Nhỏ 10 giọt dung dịch AgNO3 1% vào ống nghiệm. Thêm tiếp từ từ dung dịch NH3 vào đến khi hoà tan kết tủa hoàn toàn thu được dung dịch trong suốt.

Dẫn khí axetilen vào hỗn hợp trên. Quan sát hiện tượng xảy ra.

4. Thí nghiệm 4: Phản ứng đốt cháy axetilen Lắp ống thuỷ tinh vuốt nhọn vào đầu ra của ống dẫn khí rồi đốt cháy khí axetilen thoát ra ở đầu ống vuốt nhọn. Quan sát màu ngọn lửa và viết phương trình phản ứng.

81 PHIẾU HỌC TẬP SỐ 2 Câu 1: Tiến hành các thí nghiệm về tính chất hoá học của ankin theo hướng dẫn và hoàn thành bảng dưới đây: Thí nghiệm

Hiện tượng

PTHH

Thí nghiệm 1 Thí nghiệm 2 Thí nghiệm 3 Thí nghiệm 4 Câu 2: Hãy rút ra kết luận về tính chất hoá học của ankin. ....................................................................................................................................... ....................................................................................................................................... ...............................................................................................................................................

3. Góc quan sát (20 phút) 3.1. Mục tiêu: Rút ra kết luận về tính chất hoá học của ankin.

3.2. Nhiệm vụ: -

Quan sát mô hình phân tử axetilen và nêu đặc điểm cấu tạo của phân tử.

-

Quan sát video “Điều chế và thử tính chất của axetilen. Ghi nhận hiện tượng quan

sát được. Thảo luận nhóm để rút ra kết luận về tính chất hoá học của ankin.

-

Hoàn thành phiếu học tập số 3.

PHIẾU HỌC TẬP SỐ 3 Câu 1: Quan sát mô hình phân tử của axetilen (C2H2) và cho biết đặc điểm cấu tạo của liên kết giữa C và C trong phân tử (về bậc liên kết, loại liên kết, độ bền của các liên kết…). ......................................................................................................................... .........................................................................................................................

Câu 2: Quan sát video “Điều chế và thử tính chất của axetilen” và hoàn thành bảng dưới đây:

82 Thí nghiệm

Hiện tượng

PTHH

Axetilen tác dụng với dung dịch brom Axetilen tác dụng với dung dịch KMnO4 Axetilen tác dụng với dung dịch AgNO3/NH3 Đốt cháy axetilen trong không khí Câu 3: Hãy rút ra kết luận về tính chất hoá học của ankin. ......................................................................................................................... ......................................................................................................................... .........................................................................................................................

PHIẾU TÓM TẮT KIẾN THỨC TÍNH CHẤT HOÁ HỌC CỦA ANKIN KIẾN THỨC CẦN NẮM VỮNG

GHI CHÚ

1. Phản ứng cộng

……………………………..

a) Cộng hiđro:

…………………………….. 𝑁𝑖(𝑃𝑡,𝑃𝑑),𝑡 0

𝐶𝑛 𝐻2𝑛−2 + 2H2 →

𝑃𝑑/𝑃𝑏𝐶𝑂3 ,𝑡 0

𝐶𝑛 𝐻2𝑛−2 + H2 →

𝐶𝑛 𝐻2𝑛+2 𝐶𝑛 𝐻2𝑛

b) Cộng halogen

…………………………….. …………………………….. …………………………….. ……………………………..

Ankin làm mất màu dung dịch brom. 𝐶𝑛 𝐻2𝑛−2 + 2Br2 (dd) →

𝐶𝑛 𝐻2𝑛−2 𝐵𝑟4

…………………………….. ……………………………..

c) Cộng HX (HX: HCl, HBr, HI, HOH, …)

……………………………..

+ Cộng HCl:

……………………………..

CH3–C≡CH + H–Cl →

CH3–CCl=CH2

+ Cộng H2O (tỉ lệ mol 1:1):

…………………………….. ……………………………..

83 𝐻𝑔𝑆𝑂4 ,𝐻2 𝑆𝑂4

CH≡CH + H–OH→

[CH2=CH–OH] CH3–CHO

𝐻+

CH3–C≡CH + H–OH→ [CH3–C(OH)=CH2] CH3–C–CH3 O d) Phản ứng đime và trime hoá

…………………………….. …………………………….. …………………………….. …………………………….. …………………………….. …………………………….. ……………………………..

𝑥𝑡,𝑡 0

2CH≡CH →

CH≡C–CH=CH2

6000 𝐶,𝑏ộ𝑡 𝐶

…………………………….. ……………………………..

3CH≡CH →

……………………………..

2. Phản ứng thế bằng ion kim loại

……………………………..

Axetilen và các ankin có nối ba đầu mạch tác dụng …………………………….. với dung dịch AgNO3/NH3 tạo thành kết tủa màu …………………………….. vàng nhạt.

……………………………..

CH≡CH + 2AgNO3 + 2NH3 →

……………………………..

CAg≡CAg + 2NH4NO3 …………………………….. ……………………………..

CH≡C–CH3 + AgNO3 + NH3 →

CAg≡C–CH3 + NH4NO3 …………………………….. ……………………………..

3. Phản ứng oxi hoá a) Phản ứng oxi hoá hoàn toàn 𝐶𝑛 𝐻2𝑛−2 +

3𝑛−1 2

𝑡0

𝑂2 →

nCO2 + (n – 1)H2O

b) Phản ứng oxi hoá không hoàn toàn 3C2H2 + 8KMnO4 + 2H2O →

3KOOC – COOK + 2MnO2 + 2KOH

…………………………….. …………………………….. …………………………….. …………………………….. ……………………………..

84

TIỂU KẾT CHƯƠNG 2 Trong chương này, chúng tôi tập trung vào phân tích cấu trúc và nội dung phần hoá học hữu cơ lớp 11 chương trình cơ bản, đồng thời trình bày các nguyên tắc sư phạm cần đảm bảo khi dạy học phần nội dung này. Trên cơ sở đó, chúng tôi đề xuất một số yêu cầu vận dụng hiệu quả PPDHTG vào dạy học phần hoá hữu cơ lớp 11 THPT theo quan điểm DHPH, cụ thể như sau: + Yêu cầu 1: Phân loại đối tượng HS theo PCHT trước khi dạy học theo góc + Yêu cầu 2: Lựa chọn nội dung bài học và thiết kế nhiệm vụ học tập phù hợp, đa dạng + Yêu cầu 3: Hướng dẫn cặn kẽ và chi tiết cho HS về cách thức học tập bằng PPDHTG + Yêu cầu 4: GV phải bám sát hoạt động của các nhóm và chú trọng tăng cường tương tác GV – HS, HS – HS Nội dung tiếp theo là phần vận dụng PPDHTG để thiết kế một số giáo án dạy học thuộc chương Hiđrocacbon không no - chương trình Hoá học lớp 11 cơ bản – theo hướng DHPH. Trong mỗi giáo án, chúng tôi chọn các nội dung trọng tâm, có thể tổ chức dạy học bằng nhiều phong cách khác nhau (phần tính chất hóa học) để thiết kế các hoạt động học tập theo PPDHTG, đồng thời kết hợp với các yêu đã đề xuất ở mục 2.2 nhằm vận dụng hiệu quả PPDH này. Đề tài sẽ tiến hành thực nghiệm các giáo án thuộc Hiđrocacbon không no (chương trình Hoá học lớp 11 cơ bản) để đánh giá hiệu quả dạy học của các giáo án đã thiết kế, đồng thời đánh giá tính khả thi của các yêu cầu mà đề tài đã đề xuất.