VẬN DỤNG MỘT SỐ PHƯƠNG PHÁP DẠY HỌC TÍCH CỰC TRONG DẠY HỌC ĐỊA LÍ LỚP 12 - THPT Ở TỈNH ĐIỆN BIÊN

VẬN DỤNG PHƯƠNG PHÁP DẠY HỌC TÍCH CỰC

vectorstock.com/10212084

Ths Nguyễn Thanh Tú eBook Collection

VẬN DỤNG MỘT SỐ PHƯƠNG PHÁP DẠY HỌC TÍCH CỰC TRONG DẠY HỌC ĐỊA LÍ LỚP 12 - THPT Ở TỈNH ĐIỆN BIÊN WORD VERSION | 2021 EDITION ORDER NOW / CHUYỂN GIAO QUA EMAIL TAILIEUCHUANTHAMKHAO@GMAIL.COM

Tài liệu chuẩn tham khảo Phát triển kênh bởi Ths Nguyễn Thanh Tú Đơn vị tài trợ / phát hành / chia sẻ học thuật : Nguyen Thanh Tu Group Hỗ trợ trực tuyến Fb www.facebook.com/DayKemQuyNhon Mobi/Zalo 0905779594

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM

NGUYỄN MẠNH TUÂN

VẬN DỤNG MỘT SỐ PHƯƠNG PHÁP DẠY HỌC TÍCH CỰC TRONG DẠY HỌC ĐỊA LÍ LỚP 12 - THPT Ở TỈNH ĐIỆN BIÊN

LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC

THÁI NGUYÊN - 2020

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM

NGUYỄN MẠNH TUÂN

VẬN DỤNG MỘT SỐ PHƯƠNG PHÁP DẠY HỌC TÍCH CỰC TRONG DẠY HỌC ĐỊA LÍ LỚP 12 - THPT Ở TỈNH ĐIỆN BIÊN Ngành: LL & PP dạy học bộ môn Địa lí Mã số: 8 14 01 11

LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC

Cán bộ hướng dẫn khoa học: TS. ĐỖ VĂN HẢO

THÁI NGUYÊN - 2020

LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của tôi, các số liệu trích dẫn có nguồn gốc rõ ràng. Kết quả trong luận văn chưa được công bố trong bất cứ công trình nghiên cứu nào khác.

Thái Nguyên, tháng 5 năm 2020 Tác giả luận văn

Nguyễn Mạnh Tuân

i

LỜI CẢM ƠN Em xin bày tỏ lòng biết ơn chân thành, sâu sắc đến TS. Đỗ Văn Hảo người đã tận tình hướng dẫn giúp đỡ em trong suốt quá trình thực hiện và hoàn thành luận văn.

Em xin chân thành cảm ơn tập thể cán bộ, giảng viên trong tổ bộ môn Phương pháp giảng dạy Địa lí, Khoa Địa lí, trường ĐH Sư phạm Thái Nguyên, cùng tập thể cán bộ giảng viên Phòng Đào tạo, Đại học Thái Nguyên đã tạo điều kiện thuận lợi cho em trong suốt thời gian học tập và nghiên cứu tại trường.

Xin chân thành cảm ơn Ban giám hiệu, các thầy cô giáo trong tổ bộ môn của trường THPT Tuần Giáo, các thầy cô giáo giảng dạy môn Địa khối 12 của các trường Trung học phổ thông trên địa bàn tỉnh Điện Biên đã tạo điều kiện thuận lợi, giúp đỡ tôi trong quá trình thực hiện đề tài.

Cảm ơn những người thân trong gia đình và bạn bè đã quan tâm giúp đỡ động viên tôi trong quá trình học tập, thực hiện và hoàn thành đề tài.

Mặc dù có rất nhiều cố gắng trong quá trình nghiên cứu, song do thời gian và kinh nghiệm thực tiễn của bản thân còn hạn chế, đề tài không tránh khỏi những thiếu sót. Tác giả rất mong nhận được sự đóng góp ý kiến của các thầy, cô giáo, các bạn bè đồng nghiệp và những người quan tâm đến đề tài để luận văn của tôi được hoàn chỉnh hơn.

Xin trân trọng cảm ơn!

Thái Nguyên, tháng 5 năm 2020.

Tác giả luận văn

Nguyễn Mạnh Tuân

ii

MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN .............................................................................................. i LỜI CẢM ƠN ................................................................................................... ii MỤC LỤC ........................................................................................................ iii DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT TRONG LUẬN VĂN .......................... vi DANH MỤC CÁC BẢNG.............................................................................. vii DANH MỤC CÁC HÌNH .............................................................................. viii MỞ ĐẦU .......................................................................................................... 1 1. Lý do chọn đề tài ........................................................................................... 1 2. Lịch sử nghiên cứu của đề tài ....................................................................... 3 3. Mục tiêu nghiên cứu ...................................................................................... 6 4. Nhiệm vụ nghiên cứu .................................................................................... 6 5. Đối tượng, phạm vi nghiên cứu, thời gian thực hiện .................................... 6 6. Quan điểm và phương pháp nghiên cứu ....................................................... 7 7. Cấu trúc của luận văn .................................................................................. 10 NỘI DUNG ..................................................................................................... 11 Chương 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA VIỆC VẬN DỤNG CÁC PHƯƠNG PHÁP TRONG DẠY HỌC ĐỊA LÍ THEO HƯỚNG TÍCH CỰC .................................................................................... 11 1. Những vấn đề chung về phương pháp dạy học ........................................... 11 1.1. Dạy học .................................................................................................... 11 1.2. Phương pháp dạy học ............................................................................... 13 1.3. Thiết kế bài giảng ..................................................................................... 21 1.3.1. Những yêu cầu đối với việc thiết kế một bài giảng Địa lí cụ thể ......... 21 1.3.2. Cơ sở để thiết kế bài giảng .................................................................... 23 1.4. Đặc điểm chương trình, sách giáo khoa môn Địa lí 12 - THPT .............. 27 1.4.1. Về chương trình Địa lí 12 ..................................................................... 27 1.4.2. Về sách giáo khoa Địa lí 12 .................................................................. 28 iii

1.5. Đặc điểm tâm sinh lí và trình độ nhận thức của học sinh lớp 12 ............. 30 1.5.1. Đặc điểm tâm sinh lí ............................................................................. 30 1.5.2. Đặc điểm về trình độ nhận thức của học sinh lớp 12 ............................ 31 1.6. Thực trạng dạy học Địa lí ở trường phổ thông ........................................ 32 1.6.1. Thực trạng dạy học Địa lí hiện nay ở trường Trung học phổ thông ..... 32 1.6.2. Thực trạng dạy học Địa lí lớp 12 - THPT ở tỉnh Điện Biên ...................... 32 Tiểu kết chương 1............................................................................................ 39 Chương 2. SỬ DỤNG MỘT SỐ PHƯƠNG PHÁP DẠY HỌC TÍCH CỰC TRONG GIẢNG DẠY ĐỊA LÍ LỚP 12 THEO ĐỊNH HƯỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC ......................................................... 40 2.1. Mục đích, mục tiêu cần đạt được ............................................................. 40 2.2. Quy trình thiết kế bài học ......................................................................... 43 2.2.1. Định hướng chung trong việc sử dụng một số PPDH tích cực môn Địa lí lớp 12 ............................................................................................ 43 2.2.2. Các nguyên tắc chủ đạo trong xây dựng chương trình, thiết kế bài học ......... 44 2.2.3. Quy trình xây dựng bài học ................................................................... 44 2.3. Những nội dung trong SGK Địa lí lớp 12 có thể sử dụng các phương pháp dạy học tích cực ........................................................................ 47 2.4. Một số PPDH tích cực theo định hướng phát triển năng lực học sinh trong Địa lí lớp 12 ................................................................................... 51 2.4.1. Phương pháp dạy học giải quyết vấn đề ............................................... 51 2.4.2. Vận dụng phương pháp dạy học hướng dẫn HS khai thác tri thức từ bản đồ trong dạy học Địa lí lớp 12 ............................................................. 53 2.4.3. Phương pháp thảo luận .......................................................................... 55 2.4.4. Phương pháp dạy học theo góc ............................................................. 57 2.4.5. Phương pháp đóng vai........................................................................... 58 2.5. Thiết kế một số kế hoạch dạy học sử dụng một số PPDH tích cực môn Địa lí lớp 12-THPT theo định hướng phát triển năng lực học sinh. ....... 59 Tiểu kết chương 2............................................................................................ 68 iv

Chương 3. THỰC NGHIỆM SƯ PHẠM .................................................... 69 3.1. Mục đích và nhiệm vụ thực nghiệm......................................................... 69 3.1.1. Mục đích................................................................................................ 69 3.1.2. Nhiệm vụ ............................................................................................... 69 3.2. Đối tượng thực nghiệm ............................................................................ 69 3.3. Nguyên tắc thực nghiệm .......................................................................... 70 3.4. Tổ chức thực nghiệm................................................................................ 70 3.4.1. Chọn trường thực nghiệm ..................................................................... 70 3.4.2. Lớp thực nghiệm ................................................................................... 71 3.4.3. Giáo viên thực nghiệm .......................................................................... 71 3.4.4. Bài thực nghiệm .................................................................................... 71 3.5. Đánh giá kết quả thực nghiệm ................................................................. 72 3.5.1. Trong giờ học ........................................................................................ 72 3.5.2. Thái độ của HS ...................................................................................... 72 3.5.3. Về hoạt động của giáo viên và HS ........................................................ 72 3.5.4. Về mặt định lượng................................................................................. 73 3.5.5. Về mặt định tính .................................................................................... 77 Tiểu kết chương 3............................................................................................ 78 KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ ............................................................... 79 TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................................ 82 PHỤ LỤC

v

DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT TRONG LUẬN VĂN

STT

Chữ viết tắt

Chữ đầy đủ

1

GD&ĐT

Giáo dục và đào tao

2

GV

Giáo viên

3

HS

Học sinh

4

KN

Kĩ năng

5

KT

Kiến thức

6

KT - XH

Kinh tế - xã hội

7

KTDH

Kĩ thuật dạy học

8

Nxb

Nhà xuất bản

9

PPDH

Phương pháp dạy học

10

PTDH

Phương tiện dạy học

11

SGK

Sách giáo khoa

12

THPT

Trung học phổ thông

vi

DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 1.1. Chương trình sách giáo khoa Địa lí 12 (Ban cơ bản) ................... 29 Bảng 2.1. Cơ cấu giá trị sản xuất nông nghiệp ............................................. 57 Bảng 3.1. Danh sách các lớp tham gia thực nghiệm ..................................... 71 Bảng 3.2. Danh sách giáo viên Địa lí dạy thực nghiệm ................................ 71 Bảng 3.3. Danh mục các bài thực nghiệm .................................................... 71 Bảng 3.4. Tỉ lệ xếp loại kết quả kiểm tra bài thực nghiệm số 1 ................... 73 Bảng 3.5. Tỉ lệ xếp loại kết quả kiểm tra bài thực nghiệm số 2 ................... 74 Bảng 3.6. Tỉ lệ xếp loại kết quả kiểm tra bài thực nghiệm số 3 ................... 75 Bảng 3.7. Tổng hợp điểm TB chung của các lớp TN, ĐC ............................ 76

vii

DANH MỤC CÁC HÌNH Hình 2.1. Các nước Đông Nam Á (nguồn SGK Địa lí 12) ........................... 53 Hình 3.1. Biểu đồ thể hiện kết quả (%) điểm của các lớp thực nghiệm và đối chứng bài thực nghiệm số 1 ............................................... 74 Hình 3.2. Biểu đồ thể hiện kết quả (%) điểm của các lớp thực nghiệm và đối chứng bài thực nghiệm số 2 ............................................... 75 Hình 3.3. Biểu đồ thể hiện kết quả (%) điểm của các lớp thực nghiệm và đối chứng bài thực nghiệm số 3 ............................................... 76 Hình 3.4. Biểu đồ thể hiện kết quả TB chung (%) điểm của các lớp thực nghiệm và đối chứng trong đợt thực nghiệm ................................ 77

viii

MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Nước ta đang trong quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa, hội nhập toàn cầu, trong tương lai sẽ phấn đấu trở thành một nước công nghiệp theo hướng hiện đại. Để đạt được mục tiêu đó thì chúng ta phải đào tạo được nguồn nhân lực phát triển toàn diện: có đạo đức, tri thức, sức khỏe và chuyên môn nghiệp vụ. Đảng và nhà nước ta đã xác định “giáo dục là quốc sách hàng đầu”, có thể thấy giáo dục có vai trò vô cùng quan trọng trong sự phát triển khoa học - kĩ thuật và công nghệ của đất nước hiện nay. Giáo dục không chỉ có chức năng truyền tải những kinh nghiệm lịch sử của các thế hệ trước cho các thế hệ sau, mà còn quan trọng hơn là trang bị cho mỗi người phương pháp học tập, tìm cách phát huy năng lực nội sinh, phát triển tư duy, thích ứng được với một xã hội học tập thường xuyên và học tập suốt đời. Để người học đáp ứng được nhu cầu đó, việc cải cách, đổi mới PPDH là một việc hết sức cần thiết, trong đó đổi mới là khâu then chốt nhất trong quá trình đạt đến mục tiêu đổi mới giáo dục. Để có thể đổi mới mục tiêu, chương trình, nội dung dạy học đòi hỏi phải cải tiến PPDH truyền thống và sử dụng những PPDH mới nhằm phát triển năng lực của học sinh. Giúp học sinh phát huy tính tích cực, tự giác, chủ động của người học, hình thành và phát triển năng lực tự học. Trong những năm gần đây vấn đề đổi mới giáo dục được nhà nước quan tâm, xây dựng nhiều dự án giáo dục. Bộ giáo dục và đào tạo cũng đã tiến hành thay đổi chương trình và SGK phổ thông nhằm giúp các em phát huy tính chủ động, tích cực và tư duy sáng tạo trong học tập. Chính vì vậy mà trong những năm qua, toàn thể giáo viên cả nước đã thực hiện nhiều công việc trong đổi mới phương pháp dạy học, kiểm tra đánh giá và đã đạt được những thành công bước đầu. Đây là những tiền đề vô cùng quan trọng để chúng ta tiến tới việc việc dạy học theo định hướng phát triển năng lực của người học. Tuy nhiên, 1

các PPDH truyền thống vẫn giữ vai trò chủ đạo nên việc phát triển tư duy, tính sáng tạo của học sinh còn hạn chế. Cần phải vận dụng nhiều hơn nữa các PPDH mới đảm bảo yêu cầu rèn luyện kĩ năng thực hành, vận dụng kiến thực vào thực tiễn cho học sinh.

Môn Địa lí là một môn học cung cấp cho học sinh những kiến thức khoa học về tự nhiên, về dân cư, về chế độ xã hội và về các hoạt động kinh tế của con người ở khắp nơi trên Trái Đất. Qua bức tranh toàn cảnh về tự nhiên và kinh tế - xã hội của các lãnh thổ khác nhau, học sinh sẽ nắm được và biết cách giải thích các hiện tượng, các mối quan hệ đã tạo nên những sự thay đổi và phát triển trong môi trường tự nhiên cũng như trong nền kinh tế, xã hội, đặc biệt là trong giai đoạn chuyển hướng kinh tế của đất nước ta hiện nay. Môn Địa lí cũng trang bị cho học sinh một số kĩ năng, kĩ xảo để học sinh vận dụng các kiến thức của khoa học địa lí vào thực tiễn, làm quen với các phương pháp nghiên cứu, quan sát, điều tra, làm việc với bản đồ, với các số liệu thống kê kinh tế v.v… để sau này các em không bỡ ngỡ trước những hoạt động phức tạp và đa dạng của cuộc sống.

Chương trình Địa lí lớp 12 bao gồm năm phần: Địa lí tự nhiên; Địa lí dân cư; Địa lí kinh tế; Địa lí các vùng kinh tế; Địa lí địa phương. Giúp các em hiểu được mọi vấn đề đang diễn ra trên đất nước ta: Vị trí địa lí, điều kiện phát triển tự nhiên, KTXH cũng như văn hóa mọi vùng miền. Tuy nhiên những kiến thức trong chương trình Địa lí lớp 12 còn mang tính trừu tượng, thiếu sinh động và học sinh không có điều kiện để quan sát thực tế. Để giúp các em học tốt chương trình Địa lí lớp 12 giáo viên cần có những phương pháp dạy học mới thu hút sự chú ý và tăng khả năng sáng tạo cho học sinh.

Do vậy mà việc đổi mới vận dụng PPDH Địa lí theo định hướng phát triển năng lực hiện nay là hết sức cần thiết.

Xuất phát từ những lí do trên, tác giả đã lựa chọn đề tài: “Vận dụng một số phương pháp dạy học tích cực trong dạy học Địa lí lớp 12 - THPT ở tỉnh Điện Biên”.

2

2. Lịch sử nghiên cứu của đề tài 2.1. Trên thế giới Trong lịch sử phát triển đất nước trên nhiều lĩnh vực, đặc biệt là trong lĩnh vực giáo dục, dạy học phát huy tính tích cực của người học đã được các nhà giáo dục quan tâm rất nhiều.

Từ thời Khổng Tử (551- 479 TCN) người đầu tiên làm việc làm một cuộc cách mạng thực sự trong tư tưởng giáo dục cổ đại. Nói đến quan điểm giáo dục của Khổng Tử không thể không nhắc đến hệ thống phương pháp giáo dục của ông. Đây là hệ thống khá phong phú, đa dạng, sâu sắc thể hiện trên ba phương diện: phương pháp dạy của thầy, phương pháp học của trò và sự kết hợp biện chứng của 2 quá trình dạy và học. Khổng Tử cũng đã đề ra một số phương pháp, nguyên tắc học tập cũng như học đi kèm với tập, phải học mọi lúc mọi nơi, học phải kiên trì chăm chỉ, có suy nghĩ độc lập, nắm bắt chiếm lĩnh tri thức một cách nhất quán. Ông khuyến khích học trò phải biết đặt câu hỏi, phương pháp đàm thoại, tạo niềm vui hứng thú cho người học.

John Anos Comenius (1590 - 1672) - một trong những nhà triết học, lí luận giáo dục vĩ đại của thế giới. Ông có câu nói nổi tiếng đó chính là “Nếu như thế giới là trường học của nhân loại, thì cuộc đời của mỗi người là trường học từ khi sinh ra đến lúc chết”. Ông là người đưa ra những phương pháp dạy bằng biểu đồ, đồ thị, hình ảnh và phương tiện trực quan. Ông chính là người đã thay đổi cách thức giáo dục trong trường lớp phổ thông.

Komensky (1592-1670) ông cho rằng quá trình dạy học phải qua các giai đoạn: Cảm giác, trí nhớ, tư duy và phản ánh sáng tạo. Quá trình dạy học phải phù hợp với năng lực người học.

Giáo dục Nhật Bản cũng hướng đến tính tự lập cho học sinh, mỗi học sinh có thể tự chủ trong học tập, không ỷ lại, có thể hòa nhập với môi trường hội nhập đầy biến động của các giá trị văn hóa và tri thức. Để trang bị tính tự lập cho học sinh, giáo dục Nhật Bản nhấn mạnh “học sinh là trung tâm”, giúp học sinh trải nghiệm kiến thức từ thực tế chứ không phải nhồi nhét kiến thức.

Kích thích việc tìm tòi, tính sáng tạo cho học sinh.

3

Ở Pháp năm 1920 đã hình thành những nhà trường mới, đặt vấn đề phát triển năng lực của trẻ, khuyến khích các hoạt động cho chính học sinh tự quản.

Xu hướng này đã có ảnh hưởng sang Mỹ và nhiều nước ở Châu Âu. Ngay sau đại chiến II, đã ra đời những “Lớp học mới” tại một số trường trung học thí điểm. Điểm xuất phát của mỗi hoạt động đều tùy thuộc vào sáng kiến, hứng thú, lợi ích, nhu cầu học của học sinh. Giáo viên là người giúp đỡ, phối hợp các hoạt động của học sinh. Tiếc rằng thí điểm này chỉ duy trì được 7 năm. Ở Nga người ta càng quan tâm đến vấn đề phát huy tính tích cực của học sinh. Nhiều tác giả như: Aristova, L.Bababxki, Iu.K.Danhilov, M.A.Exipov, B.P.Ilina, I.Ia Makhumtov v.v… đã nghiên cứu những con đường phát huy tính tích cực nhận thức của học sinh.

2.2. Ở Việt Nam Cùng với quá trình hội nhập và phát triển kinh tế trên thế giới thì giáo dục ở Việt Nam ngày càng được quan tâm. Từ thời xa xưa đã có những quan điểm về phương pháp dạy học trong câu “Học thầy không tày học bạn”.

Phương hướng tích cực hóa quá trình dạy học cũng đã được quan tâm từ những năm 1960 thể hiện qua chủ trương “biến quá trình đào tạo thành quá trình tự đào tạo” qua nhiều sách báo, luận văn, luận án đề cập về phát huy tính tích cực của học sinh, sinh viên v.v… đặc biệt, phương pháp tích cực đã được thử nghiệm từ năm 1993 đã được cụ thể qua “Một số vấn đề về phương pháp giáo dục” (Nguyễn Kỳ và Dương Xuân Nghiên, Vụ giáo viên 1993), “phương pháp giáo dục tích cực” (Nguyễn Kỳ, nhà xuất bản giáo dục, 1994). Vấn đề dạy học tích cực ở nước ta tiếp tục được phát triển cho đến ngày nay thể hiện qua các công trình nghiên cứu “kỹ thuật dạy học Địa lí” (NXB Giáo dục, Hà Nội 1999), “Bàn tiếp về dạy học lấy học sinh làm trung tâm” (Trần Bá Hoành). Đối với bộ môn Địa lí, các nhà khoa học trong nước đã tổ chức nhiều hội thảo, công trình nghiên cứu đã đề cập đến các vai trò to lớn của việc dạy học tích cực, nên đã nhiều công trình nghiên cứu đóng góp về lí luận và thực tiễn, tiêu biểu: “Lý luận dạy học Địa lí” của tác giả Nguyễn Dược, Nguyễn Trọng Phúc, (2000), “Phương pháp giáo dục tích cực” của tác giả Nguyễn 4

Kỳ, 1995, “Kỹ thuật dạy học Địa lí” của Đặng Văn Đức, Nguyễn Thu Hằng, (1999), “PPDH Địa lí theo hướng tích cực” của tác giả Đặng văn Đức, Nguyễn Thị Thu Hằng,(2004), “Rèn luyện kĩ năng Địa lí” của Mai Xuân San (2001), “Hướng và cách đổi mới PPDH Địa lí ở trường Trung học phổ thông” của tác giả Nguyễn Đức Vũ, (2003), “Đổi mới dạy học Địa lí Trung học cơ sở” của tác giả Nguyễn Đức Vũ (2005), “Đổi mới PPDH Địa lí ở Trung học phổ thông” của tác giả Nguyễn Đức Vũ, Phạm Thị Sen, (2004), “Dạy học và PPDH trong nhà trường” của tác giả Phan Trọng Ngọ, (2005),“Hình thành năng lực dạy học tích hợp cho giáo viên trung học phổ thông” của tác giả Nguyễn Phúc Chỉnh (2012), “Dạy học tích hợp phát triển năng lực HS” của tác giả Trần Thị Thanh Thủy (chủ biên, 2016)… Tất cả các tác giả đã nhấn mạnh lí luận và khả năng ứng dụng vào dạy học Địa lí, từ đó đánh giá vai trò to lớn của việc đổi mới PPDH trong môn Địa lí. Các công trình nghiên cứu trên đã giúp chúng ta nhận thức được cơ sở lí luận, những định hướng để xây dựng và thực hiện đề tài trên cơ sở kế thừa và phát triển ngày càng tốt hơn.

Thời gian gần đây, nhiều học viên cao học, nghiên cứu sinh quan tâm tới việc sử dụng các phương pháp, phương tiện trong dạy học Địa lí ở trường phổ thông theo hướng tích cực, như: Đỗ Thúy Nga “Phương pháp sử dụng kênh hình trong trong dạy học Địa lí lớp 10 THPT tỉnh Thái Nguyên theo hướng tích cực”, Luận văn thạc sĩ, 2010. Nguyễn Lâm Tới “Rèn luyện kĩ năng sử dụng số liệu thống kê và biểu đồ trong dạy học Địa lí 12 THPT ban cơ bản”, Luận văn thạc sĩ, 2010. Vi Thị Huệ “Vận dụng một số kĩ thuật dạy học tích cực vào giảng dạy nội dung Địa lí trong môn KHXH ở mô hình trường học mới”, Luận văn thạc sĩ, 2017. Hoàng Việt Hà “Vận dụng quan điểm tích hợp trong dạy học Địa lí lớp 12”, Luận văn thạc sĩ, 2017. Nguyễn Thị Thu Huyền “Dạy học hợp tác trong môn Địa lí 12”, Luận văn thạc sĩ, 2017… Các tác giả cũng đề cập tới việc sử dụng các phương pháp, phương tiện để tổ chức hoạt động nhận thức cho HS chiếm lĩnh tri thức mới, song chủ yếu mới chỉ quan tâm đến một loại phương pháp nhất định.

5

Kế thừa các thành tựu nghiên cứu của các nhà khoa học trong và ngoài nước, chúng tôi nhận thấy rằng để hội nhập với quốc tế và thực hiện thành công việc đổi mới trong giáo dục thì ngay trong mỗi nhà trường cần phải có sự đổi mới. Đặc biệt đó là việc đổi mới PPDH theo định hướng phát triển năng lực HS trong mỗi bài học, để HS dễ dàng chiếm lĩnh tri thức, rèn luyện cho HS năng lực tư duy, tính tích cực, bồi dưỡng lòng yêu quê hương đất nước, có các quan điểm khoa học, nhân sinh quan đúng đắn trước những vấn đề đang đặt ra đối với địa phương, với đất nước và toàn cầu.

3. Mục tiêu nghiên cứu Trên cơ sở nghiên cứu các vấn đề lí luận và thực tiễn về phương pháp dạy học tích cực, đề tài tập trung nghiên cứu ứng dụng một số PPDH tích cực để xây dựng kế hoạch dạy học môn Địa lí lớp 12 theo định hướng phát triển năng lực nhằm phát huy tính tích cực, chủ động của học sinh ở tỉnh Điện Biên.

4. Nhiệm vụ nghiên cứu - Nghiên cứu cơ sở lí luận và thực tiễn của đổi mới PPDH tích cực trong môn Địa lí lớp 12 theo định hướng phát triển năng lực học sinh.

- Đưa ra được các yêu cầu và nguyên tắc của việc sử dụng một số PPDH môn Địa lí lớp 12 theo định hướng phát triển năng lực HS. - Đưa ra quy trình xây dựng và sử dụng một số PPDH tích cực trong môn Địa lí lớp 12 - THPT theo định hướng phát triển năng lực HS. - Thực nghiệm sư phạm để đánh giá tính khả thi của đề tài.

- Đưa ra các đề xuất và khuyến nghị.

5. Đối tượng, phạm vi nghiên cứu, thời gian thực hiện - Về chuyên môn: Đề tài tập trung nghiên cứu về việc sử dụng một số PPDH môn Địa lí lớp 12 - THPT theo định hướng phát triển năng lực HS. - Về phạm vi nội dung nghiên cứu : Chương trình SGK lớp 12 THPT năm 2006.

6

- Về không gian: Nghiên cứu và thực nghiệm trên địa bàn tỉnh Điện Biên.

- Về thời gian: Khóa luận thực hiện từ tháng 8 năm 2019 - tháng 8 năm 2020.

6. Quan điểm và phương pháp nghiên cứu Trong quá trình nghiên cứu đề tài, chúng tôi đã sử dụng những quan điểm và phương pháp nghiên cứu chính sau: 6.1. Quan điểm nghiên cứu 6.1.1. Quan điểm hệ thống Mọi sự vật, hiện tượng đều tồn tại trên cơ sở của mối quan hệ với các sự vật, hiện tượng khác. Tức là tồn tại và phát triển trong một hệ thống. Đến năm 1940, lý thuyết về hệ thống được hình thành do nhà sinh học L.Béctơ - Lan - Phi khởi xướng. Theo đó “hệ thống là tổng thể các thành phần nằm trong sự tác động tương hỗ”. Mọi đối tượng hiện tượng đều có mối liên hệ biện chứng tạo thành một chỉnh thể gọi là hệ thống, mỗi hệ thống lại nằm trong một hệ thống lớn hơn và mỗi hệ thống lại được chia thành các hệ thống có cấp thấp hơn. Quan điểm này được sử dụng trong toàn bộ quá trình nghiên cứu thực hiện đề tài để phân tích tính hệ thống của các phương pháp dạy học, tính hệ thống trong quá trình phát triển tâm lí HS, hoạt động nhận thức của HS phổ thông, tính hệ thống trong chương trình Địa lí nói chung và Địa lí lớp 12 nói riêng ở trường phổ thông.

6.1.2. Quan điểm tổng hợp Nội dung Địa lí khá phong phú, để có thể đưa ra một quy trình chung khi thiết kế bài dạy học này, người nghiên cứu cần quán triệt quan điểm tổng hợp để đảm bảo bài dạy học được thiết kế phục vụ tốt nhất cho mục đích nghiên cứu của mình thể hiện tính hệ thống mà vẫn đảm bảo các nguyên tắc cơ bản của một bài dạy học Địa lí đó là: tính khoa học và tính vừa sức, tính sư phạm, tính tự lực và phát triển tư duy của học sinh.

6.1.3. Quan điểm công nghệ dạy học Quan điểm công nghệ dạy học cũng là một quan điểm chi phối đến nội dung nghiên cứu của luận văn. Công nghệ dạy học đồng nhất với việc

7

sử dụng vào dạy học các phát minh, các sản phẩm công nghệ hiện đại, các phương tiện, thiết bị hiện đại, các hệ thống kĩ thuật và phương tiện hỗ trợ để cải tiến quá trình học tập của học sinh, từ đó nâng cao chất lượng giáo dục. Như vậy, công nghệ dạy học coi quá trình dạy học như một quy trình công nghệ, có mục đích rõ ràng, có đầu vào, đầu ra và có quá trình tác động. Hiện nay, công nghệ dạy học đang là một hướng tiếp cận quan trọng để đổi mới phương pháp dạy học Địa lí trong nhà trường phổ thông.

Giáo viên cần vận dụng quan điểm này vào quá trình thiết kế bài học địa lí để tổ chức dạy học Địa lí 12 theo hướng tích cực.

6.2. Phương pháp nghiên cứu 6.2.1. Phương pháp phân tích và tổng hợp - Phương pháp phân tích: Tác giả nghiên cứu các văn bản, các tài liệu lí luận có liên quan đến vấn đề nghiên cứu bằng cách chia chúng thành từng phần bộ phận, từng mặt theo lịch sử thời gian để hiểu chúng một cách đầy đủ và toàn diện. Quá đó tác giả nhìn nhận được các quan điểm, xu hướng để chọn lọc các thông tin quan trọng để phục vụ cho đề tài nghiên cứu của mình.

- Phương pháp tổng hợp lí thuyết: Trên cơ sở phân tích chọn lọc từng mặt, từng bộ phận thông tin từ lí thuyết đã thu thập được để tổng hợp tạo ra một hệ thống lí thuyết mới đầy đủ về vấn đề nghiên cứu.

6.2.2. Phương pháp điều tra Tác giả đã tiến hành điều tra, khảo sát tình hình thực tế về phương pháp dạy học Địa lí và dạy học Địa lí 12 ở trường phổ thông của tỉnh Điện Biên nhằm đánh giá những điểm mạnh, điểm yếu và rút ra được bài học thực tiễn về việc chuẩn bị và xây dựng các bài giảng Địa lí ở trường phổ thông hiện nay.

Tiến hành điều tra và tìm hiểu về thái độ của giáo viên và học sinh thông qua dự giờ, dạy thực nghiệm, phỏng vấn trực tiếp để đánh giá chính xác thực trạng việc sử dụng các phương pháp dạy học tích cực vào giảng dạy Địa lí 12 tỉnh Điện Biên.

8

6.2.3. Phương pháp quan sát Quan sát là phương thức cơ bản để nhận thức sự vật, hiện tượng nhằm phát hiện vấn đề nghiên cứu, đặt giả thiết và kiểm chứng giả thiết. Quan sát là một hình thức quan trọng của nhận thức kinh nghiệm thông tin, nhờ quan sát mà ta có thông tin về đối tượng, trên cơ sở đó tiến hành các bước tìm tòi và khám phá tiếp theo. Trong luận văn này phương pháp quan sát sử dụng dưới hình thức quan sát trực tiếp, dự giờ tiết học Địa lí của một số GV để nhằm tìm hiểu xem GV và HS đã áp dụng các phương pháp giảng dạy trong giờ học Địa lí ở trường phổ thông hiện nay ra sao.

6.2.4. Phương pháp toán thống kê Để kết quả nghiên cứu chính xác và đảm bảo độ tin cậy, việc sử dụng nhóm phương pháp toán học trong nghiên cứu là rất cần thiết. Việc sử dụng toán thống kê như một công cụ xử lí các tài liệu đã thu thập được từ các phương tiện khác nhau như: quan sát, điều tra hay thực nghiệm sư phạm nhằm tăng tính khách quan của kết quả nghiên cứu đồng thời sử dụng phương pháp thống kê nhằm xử lí các kết quả trong quá trình nghiên cứu tăng tính chính xác và thuyết phục của đề tài.

6.2.5. Phương pháp thực nghiệm Thực nghiệm là phương pháp đặc biệt quan trọng trong nghiên cứu.

Thực nghiệm thành công sẽ cho kết quả khách quan và tạo ra khả năng vận dụng nhanh chóng các kết quả nghiên cứu vào thực tiễn, đồng thời tạo ra những phương hướng nghiên cứu mới. Ở đề tài này tác giả đã dùng phương pháp thực nghiệm để thu nhận thông tin nhằm kiểm tra tính khả thi của việc sử dụng các PPDH môn Địa lí lớp 12 - THPT theo định hướng phát triển năng lực HS trên địa bàn tỉnh Điện Biên.

9

7. Cấu trúc của luận văn Ngoài phần mở đầu, nội dung nghiên cứu và kết luận, luận văn được cấu trúc thành 3 chương: Chương 1: Cơ sở lý luận và thực tiễn của việc vận dụng các phương pháp trong dạy học Địa lí theo hướng tích cực.

Chương 2: Sử dụng một số phương pháp dạy học tích cực trong giảng dạy Địa lí 12 theo định hướng phát triển năng lực.

Chương 3: Thực nghiệm sư phạm.

10

NỘI DUNG Chương 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA VIỆC VẬN DỤNG CÁC PHƯƠNG PHÁP TRONG DẠY HỌC ĐỊA LÍ THEO HƯỚNG TÍCH CỰC 1. Những vấn đề chung về phương pháp dạy học 1.1. Dạy học - Khái niệm phương pháp dạy học + Phương pháp là con đường, cách thức tiến hành một việc gì đó. + PPDH là những cách thức làm việc giữa thầy giáo và HS, nhờ đó mà HS nắm vững được kiến thức, kĩ năng, kĩ xảo, hình thành được thế giới quan và năng lực.

Thuật ngữ phương pháp trong tiếng Hy Lạp là “Méthodos” có nghĩa là con đường, cách thức hoạt động nhằm đạt được mục đích nhất định. Vì vậy, phương pháp là hệ thống những hành động tự giác, tuần tự nhằm đạt được những kết quả phù hợp với mục đích đã định.

Từ khái niệm trên ta thấy phương pháp có cấu trúc phức tạp, bao gồm mục đích được đề ra, hệ thống những hành động (hoạt động), những phương tiện cần thiết (phương tiện vật chất, phương tiện thực hành, phương tiện trí tuệ), quá trình làm biến đổi đối tượng, kết quả sử dụng phương pháp (mục đích đạt được).

PPDH là cách thức hành động có trình tự, phối hợp tương tác với nhau của GV và của HS nhằm đạt được mục đích dạy học. Nói cách khác PPDH là hệ thống những hành động có chủ đích theo một trình tự nhất định của GV nhằm tổ chức hoạt động nhận thức và hoạt động thực hành của HS nhằm đảm bảo cho họ lĩnh hội nội dung dạy học và chính như vậy mà đạt được mục đích DH. 11

PPDH bao gồm phương pháp dạy và phương pháp học với sự tương tác lẫn nhau, trong đó phương pháp dạy đóng vai trò chủ đạo, còn phương pháp học có tính chất độc lập tương đối, chịu sự chi phối của phương pháp dạy, song nó cũng ảnh hưởng trở lại phương pháp dạy.

Từ đó có thể nhận thấy đặc trưng của PPDH: người học là đối tượng tác động của giáo viên, đồng thời là chủ thể, là nhân cách mà hoạt động của họ (tương ứng với sự tác động của người giáo viên) phụ thuộc vào hứng thú, nhu cầu, ý chí của họ. Nếu giáo viên không gây cho HS có mục đích tương ứng với mục đích của mình thì không diễn ra hoạt động dạy và hoạt động học và phương pháp tác động không đạt được kết quả mong muốn.

Vì vậy, cấu trúc của PPDH trước tiên là mục đích của GV đề ra và tiến hành một hệ thống hành động với những phương tiện mà họ có. Dưới tác động đó của người GV làm cho người học đề ra mục đích của mình và thực hiện hệ thống hành động với phương tiện mà họ có nhằm lĩnh hội nội dung dạy học.

Trên cơ sở đó, ta có thể hiểu về PPDH như sau: PPDH là cách thức hành động có trình tự, phối hợp tương tác với nhau của giáo viên và của HS nhằm đạt được mục đích dạy học.

Nói cách khác PPDH là hệ thống những hành động có chủ đích theo một trình tự nhất định của giáo viên nhằm tổ chức hoạt động nhận thức và hoạt động thực hành của HS nhằm đảm bảo cho họ lĩnh hội nội dung dạy học và chính như vậy mà đạt được mục đích dạy học.

PPDH là tổ hợp những biện pháp với tư cách là những thành phần cấu trúc của nó, song việc phân như vậy cũng chỉ có tính chất tương đối. Chẳng hạn giảng giải là PPDH trong tiết học lĩnh hội tri thức mới nhưng lại là một biện pháp của phương pháp công tác trong phòng thí nghiệm. Điều đó có nghĩa là trong những điều kiện nhất định, chúng có thể chuyển hoá lẫn nhau [12],[14],[15].

12

1.2. Phương pháp dạy học “Phương pháp dạy học là cách thức tương tác giữa giáo viên và học sinh trong phạm trù hoạt động dạy và học nhằm mục đích giáo dục, trau dồi học vấn cho thế hệ trẻ” [12],[14]. Đổi mới PPDH theo hướng tích cực hóa hoạt động học tập của học sinh không có nghĩa là loại bỏ các phương pháp dạy học truyền thống và thay vào đó là các PPDH hiện đại, bởi vì các phương pháp dạy học truyền thống vẫn rất cần thiết trong quá trình dạy học. Đổi mới PPDH phải tìm ra cách vận dụng và phối hợp các PPDH một cách linh hoạt nhằm phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo của học sinh trong học tập. Cần kế thừa, phát huy những mặt tích cực của các phương pháp truyền thống; đồng thời phải học hỏi, vận dụng một số phương pháp dạy học mới phù hợp với hoàn cảnh, điều kiện dạy học ở nước ta hiện nay. Đổi mới PPDH không chỉ là đổi mới PP dạy (cách dạy) của GV mà còn phải quan tâm đến PP học (cách học) của trò, dạy “cách tự học” cho học sinh.

Cần đa dạng các hình thức dạy - học (cá nhân, theo nhóm, theo lớp, học trong lớp, thực tế,...) nhằm hình thành và phát triển ở HS khả năng sáng tạo, năng lực hợp tác, năng lực giao tiếp... Đổi mới PPDH chú ý tới đặc trưng về nội dung và phương pháp của môn học. Đổi mới PPDH phải đi đôi với đổi mới đánh giá kết quả học tập của HS, bởi đánh giá kết quả học tập của học sinh là một thành tố của quá trình dạy học. Định hướng đổi mới PPDH đã được pháp chế hóa trong luật giáo dục (2005), điều 23.2. “Phương pháp giáo dục phổ thông phải phát huy tính tích cực, tự giác, chủ động, sáng tạo của học sinh phù hợp với đặc điểm của từng lớp học, môn học, bồi dưỡng phương pháp tự học, khả năng làm việc theo nhóm, rèn luyện kĩ năng vận dụng kiến thức vào thực tiễn, tác động đến tình cảm, đem lại niềm vui, hứng thú học tập cho học sinh”.

13

Theo định hướng chung của đổi mới PPDH là: “Tích cực hóa hoạt động của HS”. Tích cực ở đây là tích cực trong hoạt động nhận thức, tích cực trong tư duy, tích cực một cách chủ động. Điều đó có nghĩa là HS chủ động trong toàn bộ quá trình phát hiện, tìm hiểu và giải quyết nhiệm vụ nhận thức dưới sự tổ chức, hướng dẫn của giáo viên.

Như vậy, cốt lõi của đổi mới PPDH là giúp học sinh hướng tới hoạt động học tập chủ động, chống lại thói quen học tập thụ động [12],[14]. a. Sự cần thiết phải đổi mới phương pháp dạy học - Thứ nhất, xuất phát từ những đòi hỏi của sự phát triển xã hội: Hiện nay, với sự phát triển như vũ bão của CNTT&TT, kiến thức không còn là tài sản riêng của giáo viên. Học sinh có thể tiếp cận thông tin từ nhiều kênh, nguồn khác nhau. Các nguồn thông tin phong phú đa chiều mà người học có thể tiếp nhận đã đặt giáo dục trước yêu cầu cấp bách là cần phải đổi mới cách dạy và cách học. Công nghệ thông tin không chỉ có chức năng cung cấp thông tin mà nó còn là công cụ hỗ trợ tích cực trong dạy và học, là phương tiện dạy học hiện đại, hữu ích và hiệu quả. Công nghệ thông tin giúp cho người học mở rộng hiểu biết với tầm nhìn xa, trông rộng qua hệ thống Internet kết nối trong nước và toàn thế giới [2],[18],[20],[22].

Vấn đề đặt ra với nhà trường là làm thế nào để học sinh có thể làm chủ, tự lực chiếm lĩnh kiến thức, tích cực, chủ động, sáng tạo, có kĩ năng giải quyết những vấn đề nảy sinh trong cuộc sống. Đó thực sự là những thách thức lớn đối với ngành Giáo dục nói chung, nhà trường, giáo viên nói riêng. Giáo viên không chỉ là người mang kiến thức đến cho học sinh mà còn dạy cho học sinh cách tìm kiếm, chiếm lĩnh kiến thức để đảm bảo cho việc tự học suốt đời.

- Thứ hai, xuất phát từ những đòi hỏi của sự phát triển kinh tế: Nghị quyết Đại hội lần thứ VIII Đảng Cộng sản Việt Nam đã đề ra là từ nay đến năm 2020 chúng ta phải phấn đấu đưa nước ta cơ bản trở thành nước công nghiệp hiện đại. Mục tiêu công nghiệp hóa - hiện đại hóa là xây dựng nước ta thành một nước công nghiệp có cơ sở vật chất - kĩ thuật hiện đại, cơ cấu kinh tế hợp lí, quan hệ sản xuất tiến bộ, phù hợp với trình độ phát triển của lực 14

lượng sản xuất, đời sống vật chất và tinh thần cao, quốc phòng an ninh vững chắc, dân giàu, nước mạnh, xã hội công bằng văn minh, xây dựng thành công chủ nghĩa xã hội. Để thực hiện sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa trong bối cảnh hội nhập quốc tế, đòi hỏi đất nước cần có nguồn nhân lực có trình độ học vấn rộng, có thể thực hiện được nhiều nhiệm vụ và chuyên môn hóa nhằm đảm bảo chất lượng công việc với hiệu quả cao [2],[18],[20],[22]. Đáp ứng yêu cầu trên, người lao động phải năng động, sáng tạo, có kiến thức và kĩ năng mang tính chuyên nghiệp, sẵn sàng gánh vác trách nhiệm. Dám chịu trách nhiệm là một trong những yếu tố quan trọng của người lao động và là mối quan tâm hàng đầu của các tổ chức kinh doanh.

Yêu cầu đối với người lao động không chỉ đơn thuần là kiến thức mà còn là năng lực giải quyết các vấn đề.

Cách giải quyết vấn đề linh hoạt, sáng tạo trước các tình huống khó khăn phức tạp của cuộc sống và sự dám chịu trách nhiệm không phải là những phẩm chất sẵn có ở mỗi con người mà nó được hình thành và phát triển trong quá trình giáo dục. Như vậy, đầu tư cho giáo dục là đầu tư cho sự phát triển. Ngành giáo dục phải không ngừng đổi mới trong đó cần quan tâm đến đổi mới phương pháp dạy học để đào tạo nguồn nhân lực đáp ứng yêu cầu phát triển kinh tế xã hội.

- Thứ ba, những đòi hỏi khi tính đến đặc điểm tâm - sinh lí của người học: Công nghệ số có ảnh hưởng rất lớn tới cuộc sống xã hội của học sinh ngày nay. Internet có mặt khắp nơi, điện thoại di động, truyền thông đa phương tiện (MSM), dịch vụ tin nhắn ngắn (SMS), email,...đang ngày càng có ảnh hưởng lớn tới sự truyền đạt thông tin. Trẻ em ngày nay thu lượm thông tin rất nhanh và chia sẻ thông tin trong xã hội với tốc độ chóng mặt, mỗi trẻ em có khả năng tìm kiếm thông tin theo các cách khác nhau. Việc sử dụng công nghệ mới khiến trẻ có khả năng giải quyết vấn đề và xử lí nhiều thông tin cùng một lúc. Đây là điểm khác biệt của trẻ em Việt Nam ngày nay với trẻ

15

em Việt Nam cách đây vài thập kỉ. Những nghiên cứu được thực hiện ở nhiều quốc gia trong một phần tư thế kỉ qua chứng minh rằng mỗi học sinh đều có một cách học theo sở thích riêng hay còn gọi là phong cách học. Có học sinh thích học theo cách nghiên cứu tài liệu, phân tích dựa trên lí thuyết, có học sinh thích học qua trải nghiệm, khám phá, làm thử, có học sinh thích học qua thực hành áp dụng, có học sinh thích học qua quan sát... Nếu như dạy học không quan tâm đến đặc điểm của người học, giáo viên truyền thụ một chiều, dạy kiến thức mang tính thông báo đồng loạt thì sẽ hạn chế khả năng tiếp thu của người học, người học hoàn toàn thụ động trong việc lĩnh hội kiến thức đồng thời cũng sẽ thụ động trước những thách thức, khó khăn của cuộc sống.

Vậy làm thế nào để thay đổi từ dạy học thụ động sang dạy học tích cực? Một trong những yếu tố quan trọng là cần quan tâm đến đặc điểm của người học hay nói cách khác là phong cách học của người học. Quan tâm đến phong cách học của người học là yếu tố thúc đẩy sự phát triển tối đa năng lực của người học [2],[18],[20],[22]. b. Đặc trưng của các phương pháp dạy học tích cực - Dạy học thông qua tổ chức các hoạt động học tập của học sinh Người học được cuốn hút và những hoạt động học do GV tổ chức, chỉ đạo, thông qua đó tự lực khám phá những điều mình chưa rõ chứ không phải thụ động tiếp thu những tri thức đã được giáo viên sắp đặt. Bởi vì, học là do chính bản thân họ, thông qua những hoạt động như: đọc, nói, ghi chép, thảo luận, làm thí nghiệm,... được GV tổ chức, hướng dẫn trong giờ học, người học sẽ nắm được kiến thức mới, kĩ năng mới một cách hứng thú và sáng tạo. Dạy theo cách này, GV không chỉ đơn thuần truyền đạt kiến thức mà còn hướng dẫn người học hành động tích cực và sáng tạo [2],[17,[18].

- Dạy học chú trọng rèn luyện phương pháp tự học Việc rèn luyện phương pháp tự học cho người học không chỉ là biện pháp nâng cao hiệu quả mà còn là mục tiêu của phương pháp tích cực. Trong xã hội hiện đại đang biến đổi nhanh - với sự bùng nổ thông tin, khoa học, kỹ thuật, 16

công nghệ phát triển như vũ bão, thì tự học là phương pháp hữu hiệu để giúp người học có năng lực học tập liên tục, suốt đời. Người học được hướng dẫn cách đọc sách, tài liệu tham khảo ở thư viện trường; biết khai thác kiến thức từ các phương tiện thông tin đại chúng như tạp chí, báo, đài, ti vi, Internet,... từ đó người học có thói quen tự học, biết tự lực phát hiện và giải quyết những vấn đề do nghề nghiệp và thực tiễn cuộc sống đặt ra [2],[17,[18].

- Tăng cường học tập cá thể, phối hợp với học tập hợp tác Trong một lớp học mà trình độ kiến thức, tư duy của học sinh không thể đồng đều tuyệt đối thì khi áp dụng phương pháp tích cực buộc phải chấp nhận sự phân hoá về cường độ, tiến độ hoàn thành nhiệm vụ học tập, nhất là khi bài học được thiết kế thành một chuỗi công tác độc lập. Áp dụng phương pháp tích cực ở trình độ càng cao thì sự phân hoá này càng lớn. Việc sử dụng các phương tiện công nghệ thông tin trong nhà trường sẽ đáp ứng yêu cầu cá thể hoá hoạt động học tập theo nhu cầu và khả năng của mỗi học sinh.

Tuy nhiên, trong học tập, không phải mọi tri thức, kỹ năng, thái độ đều được hình thành bằng những hoạt động độc lập cá nhân. Lớp học là môi trường giao tiếp thầy - trò, trò - trò, tạo nên mối quan hệ hợp tác giữa các cá nhân trên con đường chiếm lĩnh nội dung học tập. Thông qua thảo luận, tranh luận trong tập thể, ý kiến mỗi cá nhân được bộc lộ, khẳng định hay bác bỏ, qua đó người học nâng mình lên một trình độ mới. Bài học vận dụng được vốn hiểu biết và kinh nghiệm sống của thầy giáo. Trong nhà trường phương pháp học tập hợp tác được tổ chức ở cấp nhóm, tổ, lớp hoặc trường, được sử dụng phổ biến trong dạy học là hoạt động hợp tác trong nhóm nhỏ 4-6 người.

Học tập hợp tác làm tăng hiệu quả học tập, nhất là lúc phải giải quyết những vấn đề gay cấn, lúc xuất hiện thực sự nhu cầu phối hợp giữa các cá nhân để hoàn thành nhiệm vụ chung. Trong hoạt động theo nhóm nhỏ sẽ không thể có hiện tượng ỷ lại, tính cách năng lực của mỗi thành viên được bộc lộ, uốn nắn, phát triển tình bạn, ý thức tổ chức, tinh thần tương trợ [2],[17,[18].

17

- Kết hợp đánh giá của thầy với tự đánh giá của trò Trong dạy học, việc đánh giá học sinh không chỉ nhằm mục đích nhận định thực trạng và điều chỉnh hoạt động học của trò mà còn đồng thời tạo điều kiện nhận định thực trạng và điều chỉnh hoạt động dạy của thầy. Trước đây giáo viên giữ độc quyền đánh giá học sinh trong phương pháp tích cực, giáo viên phải hướng dẫn học sinh phát triển kỹ năng tự đánh giá để tự điều chỉnh cách học. Liên quan với điều này, giáo viên cần tạo điều kiện thuận lợi để học sinh được tham gia đánh giá lẫn nhau. Tự đánh giá đúng và điều chỉnh hoạt động kịp thời là năng lực rất cần cho sự thành đạt trong cuộc sống mà nhà trường phải trang bị cho học sinh. Theo hướng phát triển các phương pháp tích cực để đào tạo những con người năng động, sớm thích nghi với đời sống xã hội, thì việc kiểm tra, đánh giá không thể dừng lại ở yêu cầu tái hiện các kiến thức, lặp lại các kỹ năng đã học mà phải khuyến khích trí thông minh, óc sáng tạo trong việc giải quyết những tình huống thực tế. Với sự trợ giúp của các thiết bị kỹ thuật, kiểm tra đánh giá sẽ không còn là một công việc nặng nhọc đối với giáo viên, mà lại cho nhiều thông tin kịp thời hơn để linh hoạt điều chỉnh hoạt động dạy, chỉ đạo hoạt động học [2],[17,[18]. c. Những phương pháp dạy học tích cực cần được phát triển ở trường phổ thông Muốn thực hiện dạy và học tích cực thì cần phát triển các phương pháp thực hành, các phương pháp trực quan theo kiểu tìm tòi từng phần hoặc nghiên cứu phát hiện, nhất là khi dạy các môn khoa học thực nghiệm. Đổi mới phương pháp dạy học cần kế thừa, phát triển những mặt tích cực của hệ thống phương pháp dạy học đã quen thuộc, đồng thời cần học hỏi, vận dụng một số phương pháp dạy học mới, phù hợp với hoàn cảnh, điều kiện dạy và học ở nước ta để giáo dục từng bước tiến lên vững chắc. Theo hướng nói trên trong quá trình giảng dạy hiện nay cần vận dụng một số phương pháp sau đây: 18

- Phương pháp dạy và học phát hiện và giải quyết vấn đề Trong một xã hội đang phát triển nhanh theo cơ chế thị trường, cạnh tranh gay gắt, thì phát hiện sớm và giải quyết hợp lý những vấn đề nảy sinh trong thực tiễn là một năng lực bảo đảm sự thành đạt trong cuộc sống. Vì vậy, tập dượt cho học sinh biết phát hiện, đặt ra và giải quyết những vấn đề gặp phải trong học tập, trong cuộc sống của cá nhân, gia đình và cộng đồng không chỉ có ý nghĩa ở tầm phương pháp dạy học mà phải được đặt như một mục tiêu giáo dục và đào tạo. Trong dạy học phát hiện và giải quyết vấn đề, học sinh vừa nắm được tri thức mới, vừa nắm được phương pháp chiếm lĩnh tri thức đó, phát triển tư duy tích cực sáng tạo, được chuẩn bị một năng lực thích ứng với đời sống xã hội: Phát hiện kịp thời và giải quyết hợp lý các vấn đề nảy sinh. Dạy và học phát hiện, giải quyết vấn đề không chỉ giới hạn ở phạm trù phương pháp dạy học, nó đòi hỏi cải tạo nội dung, đổi mới cách tổ chức quá trình dạy học trong mối quan hệ thống nhất với phương pháp dạy học [2],[7],[12],[18].

- Phương pháp vấn đáp tìm tòi Vấn đáp (đàm thoại) là phương pháp trong đó giáo viên đặt ra những câu hỏi để học sinh trả lời, hoặc có thể tranh luận với nhau và với cả giáo viên, qua đó học sinh lĩnh hội được nội dung bài học. Có ba phương pháp (mức độ) vấn đáp: Vấn đáp tái hiện, vấn đáp giải thích, minh họa và vấn đáp tìm tòi [2],[7],[12],[18].

- Phương pháp dạy và học hợp tác trong nhóm nhỏ Phương pháp dạy học hợp tác trong nhóm nhỏ là mới với đa số giáo viên. Ở những trường từng tham gia các dự án giáo dục dân số, giáo dục môi trường, phòng chống HIV/AIDS, giáo viên đã được làm quen với phương pháp này do các chuyên gia quốc tế hướng dẫn. Phương pháp dạy học hợp tác giúp các thành viên trong nhóm chia sẻ các băn khoăn, kinh nghiệm của bản 19

thân, cùng nhau xây dựng nhận thức mới. Bằng cách nói ra những điều đang nghĩ, mỗi người có thể nhận rõ trình độ hiểu biết của mình về chủ đề nêu ra, thấy mình cần học hỏi thêm những gì. Bài học trở thành quá trình học hỏi lẫn nhau chứ không phải chỉ là sự tiếp nhận thụ động từ giáo viên. Thành công của bài học phụ thuộc vào sự nhiệt tình tham gia của mọi thành viên, vì vậy phương pháp này còn được gọi là phương pháp cùng tham gia, nó như một phương pháp trung gian giữa sự làm việc độc lập của từng học sinh với sự làm việc chung của cả lớp [2],[7],[12],[18].

- Phương pháp dạy học theo dự án Dạy học theo dự án là một hình thức dạy học, trong đó học sinh thực hiện một nhiệm vụ học tập phức hợp, gắn với thực tiễn, kết hợp lý thuyết với thực hành, tự lực lập kế hoạch, thực hiện và đánh giá kết quả. Hình thức làm việc chủ yếu là theo nhóm, kết quả dự án là những sản phẩm có thể giới thiệu được như các bài viết, tập tranh ảnh sưu tầm, chương trình hành động cụ thể [2], [7], [12], [18].

- Phương pháp hướng dẫn học sinh khai thác tri thức từ bản đồ Bản đồ là phương tiện trực quan, một nguồn tri thức Địa lý quan trọng. Qua bản đồ học sinh có thể nhìn một cách bao quát những khu vực lãnh thổ rộng lớn, những vùng lãnh thổ xa xôi trên bề mặt trái đất. Về mặt kiến thức, bản đồ có khả năng phản ánh sự phân bố và mối liên hệ của các đối tượng địa lý trên bề mặt Trái Đất một cách cụ thể mà không một phương tiện nào khác có thể làm được. Những ký hiệu, màu sắc, cách biểu hiện trên bản đồ là những nội dung địa lí được mã hoá, trở thành một thứ ngôn ngữ đặc biệt, đó là ngôn ngữ bản đồ. Về mặt phương pháp, bản đồ được coi là phương tiện trực quan giúp cho học sinh khai thác, củng cố kiến thức và phát triển tư duy tích cực trong quá trình học địa lí. Vì vậy, việc hình thành kỹ năng sử dụng bản đồ trong học tập địa lí cho học sinh một nhiệm vụ quan 20

trọng đối với giáo viên địa lí. Việc sử dụng kỹ năng bản đồ cho học sinh chủ yếu được tiến hành qua hình thức các câu hỏi, bài thực hành trên lớp, tham quan địa lí và các bài tập làm ở nhà [2],[7],[12], [18].

- Phương pháp thảo luận trong dạy học Địa lí Thảo luận là sự trao đổi ý kiến về một chủ đề giữa học sinh và giáo viên, giữa học sinh và học sinh. Để thảo luận đạt kết quả tốt giáo viên cần quan tâm đến các khâu quan trọng sau: chuẩn bị nội dung thảo luận, tiến hành thảo luận (tổ chức thực hiện), tổng kết thảo luận [2],[7],[12],[18].

- Phương pháp khảo sát, điều tra trong dạy học Địa lí Khảo sát, điều tra là một nội dung không thể thiếu của dạy học địa lí. Đó là một phần của chương trình được dạy dưới hình thức ngoài lớp. Phương pháp khảo sát, điều tra là một phương pháp đặc thù của việc dạy học địa lí. Vì các đối tượng nghiên cứu của địa lí học là các thể tổng hợp tự nhiên hoặc kinh tế xã hội theo lãnh thổ. Muốn cho học sinh hiểu được các thành phần và mối quan hệ của các thành phần trong các thể tổng hợp đó thì giáo viên phải hướng dẫn các em nghiên cứu trên một lãnh thổ cụ thể - địa phương nơi các em đang sinh sống và học tập. Giáo viên đề ra các vấn đề cần khảo sát, đồng thời là người tổ chức, hướng dẫn, gợi ý để học sinh thực hiện. Ngoài ra có thể tham khảo và vận dụng một số phương pháp bổ trợ như: phương pháp báo cáo trong dạy học địa lí, phương pháp tranh luận [2],[7],[12],[18].

1.3. Thiết kế bài giảng 1.3.1. Những yêu cầu đối với việc thiết kế một bài giảng Địa lí cụ thể * Về giáo dục - Phải góp phần vào việc hình thành thế giới quan khoa học, giáo dục tư tưởng, đạo đức và những phẩm chất khác theo mục tiêu giáo dục đề ra.

21

- Phải bồi dưỡng cho học sinh quan điểm duy vật lịch sử, tư duy kinh tế, tư duy sinh thái. * Về khoa học và phương pháp giảng dạy - Nội dung bài giảng địa lí phải đảm bảo tính toàn diện của kế hoạch dạy học xác định chính xác và rõ ràng mục đích của bài học trong sự thống nhất giữa các nhiệm vụ thuộc lý luận dạy học, giáo dục và yêu cầu bộ môn.

- Phải phản ánh trình độ phát triển của khoa học địa lí hiện nay, đáp ứng nhiệm vụ thuộc lý luận dạy học, giáo dục và yêu cầu bộ môn.

- Xác định nội dung cơ bản của bài giảng theo mục đích chung mà chương trình quy định để học sinh có thể nắm được những nội dung chính của bài.

- Lựa chọn đúng, hợp lý các nguồn kiến thức, các phương tiện và những phương pháp dạy học đối với từng phần của bài.

- Tổ chức tốt hoạt động nhận thức, nhằm củng cố các kiến thức, kỹ năng đã học để tiếp thu kiến thức mới và vận dụng vào cuộc sống. * Phát triển tư duy - Bài giảng địa lí phải là cơ sở để hình thành và phát triển tư duy học sinh.

- Để phát triển tư duy, học sinh phải dựa trên cơ sở kiến thức khoa học của bộ môn địa lí "không có nội dung, không có tri thức thì không thể có tư duy".

- Phương pháp giảng dạy bộ môn phải hướng tới việc rèn luyện và phát triển năng lực tư duy gắn với lãnh thổ và tư duy liên hệ, tổng hợp. * Về kỹ năng - Kỹ năng địa lí phải là một thành tố trong kiến thức địa lí, vì vậy mỗi bài giảng ngoài những nhiệm vụ trên bắt buộc phải hình thành những kỹ năng đặc thù của bộ môn thông qua chính nội dung bài học và tiến trình thực hiện bài giảng.

22

- Để hình thành kỹ năng địa lí trước hết phải làm cho học sinh nắm được kiến thức lý thuyết rồi sau đó mới đến những kiến thức thực hành về các cách thực hiện [7],[17],[34].

1.3.2. Cơ sở để thiết kế bài giảng Để có thể tiến hành thiết kế bài giảng đạt hiệu quả, giáo viên dựa vào cơ sở chủ yếu sau: - Phải dựa vào mục đích, yêu cầu của bài học (yêu cầu về giáo dục, về lý luận dạy học và yêu cầu của bộ môn Địa lí). + Về giáo dục: nội dung bài giảng phải phản ánh trình độ phát triển của khoa học Địa lí hiện nay, đáp ứng nhiệm vụ giáo dục thế hệ trẻ tức là thông qua bài giảng để hình thành ở học sinh thế giới quan khoa học, nhân sinh quan đúng đắn và lòng yêu nước, yêu quê hương. + Về lý luận dạy học: * Ngoài một số điểm chung, mỗi bài giảng Địa lí có một cấu trúc riêng, phụ thuộc vào nội dung, nhiệm vụ, mục đích và loại hình của nó, như: bài nghiên cứu kiến thức mới có những nét khác cơ bản với bài ôn tập, bài thực hành... ở trường phổ thông hiện nay người ta thường cấu trúc các bài học Địa lí theo các bước: kiểm tra kiến thức cũ, trình bày kiến thức mới, khái quát hoá, ra bài tập. * Bài giảng phải đảm bảo tính toàn diện của kế hoạch sư phạm: xác định rõ ràng mục đích của bài trong sự thống nhất giữa nhiệm vụ giáo dưỡng, giáo dục và phát triển. * Tổ chức hoạt động nhận thức, phát huy tính tích cực của học sinh trong quá trình học tập, nhằm củng cố các kiến thức đã tiếp thu kiến thức mới và biết vận dụng kiến thức vào cuộc sống. * Lựa chọn hợp lý các phương pháp và phương tiện dạy chủ yếu và các phương pháp và phương tiện dạy cho từng phần (đơn vị kiến thức) của bài.

23

+ Về yêu cầu của bộ môn: là xác định mục đích, yêu cầu của bài còn phải xuất phát từ kiến thức khoa học, kỹ năng, kỹ xảo của chính nội dung bài học và thông qua đó phát triển cho học sinh năng lực nhận thức. Vì vậy mục đích, yêu cầu của một bài phải bao gồm cả 3 mặt: kiến thức, kỹ năng và nhận thức hay nói rõ hơn là: mức độ nắm kiến thức, rèn luyện kỹ năng và phát triển tư duy. Cho nên khi xác định nội dung của bài phải căn cứ vào bài học trong sách giáo khoa Địa lý, giáo viên xác định các trọng tâm của bài phân tích những kiến thức nào là cơ bản, những khái niệm, qui luật cần phải nắm.

- Trình độ chuyên môn (kiến thức khoa học) của người giáo viên + Trình độ chuyên môn của người giáo viên có ý nghĩa quyết định để thiết kế bài giảng được tốt. Vì vậy, trước hết người giáo viên Địa lí phải có trình độ vững vàng về mặt khoa học Địa lí. Thời gian học tập ở trường sư phạm hạn chế, các giáo trình không thể cung cấp đầy đủ những kiến thức trong lĩnh vực khoa học Địa lí. Hơn nữa, trong xu thế phát triển của khoa học - kỹ thuật (nói chung) và của khoa học Địa lí (nói riêng) các kiến thức luôn luôn mở rộng phát triển. Nếu người giáo viên không tiếp tục nghiên cứu, học tập, tham khảo thêm những sách về khoa học Địa lí, thì sẽ không tự bổ sung được những kiến thức và sẽ trở thành lạc hậu. + Trình độ kiến thức khoa học càng sâu, càng vững vàng, thì càng dễ phân biệt được kiến thức, kỹ năng nào là cơ bản cần làm cho học sinh nắm vững bài giảng cũng như toàn bộ quá trình. + Ngoài kiến thức về khoa học Địa lí, giáo viên cũng cần có một số kiến thức liên ngành như: Triết học duy vật biện chứng, duy vật lịch sử, chính trị kinh tế học, chủ nghĩa xã hội khoa học, quan điểm đường lối chính sách của Đảng trong giai đoạn hiện nay và các lĩnh vực thuộc khoa học xã hội khác (kinh tế học, xã hội học, lịch sử, văn hoá...).

- Khả năng sư phạm (tiềm năng nghề nghiệp) của giáo viên

24

+ Nếu chỉ trình độ chuyên môn cao mà không có trình độ nghiệp vụ sư phạm vững vàng thì việc thiết kế bài giảng (soạn giáo án) khó có thể tốt. Một nhà khoa học giỏi có thể chưa phải là một giáo viên tốt. Vì rằng, nắm vững tri thức khoa học là một việc, mà truyền thụ tri thức đó cho học sinh, tạo điều kiện cho học sinh lĩnh hội được tốt (đạt được mục đích dạy học) lại là một việc khác. + Để làm được điều đó, đòi hỏi giáo viên phải nắm được tâm sinh lý của học sinh, đặc biệt tâm sinh lý lứa tuổi, nắm được quy luật của quá trình giảng dạy, giáo dục thích hợp. Vì thế, muốn thiết kế một bài giảng tốt thì người giáo viên không chỉ cần giỏi về khoa học địa lí mà phải cần có khả năng (kỹ năng) sư phạm (nghiệp vụ). + Những kiến thức về lĩnh vực khoa học sư phạm như: tâm lý học, giáo dục học, lý luận dạy học Địa lí và đặc biệt là xu thế phát triển của chính các khoa học này trong giai đoạn hiện nay (những quan điểm, xu hướng dạy học mới, việc ứng dụng các tiến bộ khoa học - kỹ thuật trong xu thế phát triển của xã hội (sử dụng băng vi deo, chương trình vi tính...) người giáo viên cũng cần phải nắm được.

Tất cả những phẩm chất trên của GV có ảnh hưởng rất lớn đến việc thiết kế bài giảng, đến đổi mới phương pháp dạy học, đến nâng cao chất lượng dạy học - học Địa lí ở trường phổ thông, đến sự say mê, thích thú học tập bộ môn của học sinh, đến việc đáp ứng được những nhu cầu của thực tiễn, xã hội đòi hỏi đối với việc đào tạo thế hệ trẻ. Nhưng điều có tính chất quyết định hơn cả vẫn là việc biết vận dụng những kiến thức đó vào thực tiễn giảng dạy. Ngoài ra những kinh nghiệm đúc kết trong quá trình giảng dạy Địa lí năm này qua năm khác cũng giúp giáo viên sáng tỏ thêm các vấn đề lý luận đã nắm và có điều kiện bổ sung, phát triển thêm lý luận dạy học bộ môn, góp phần phát triển lý luận dạy học (nói chung) và lý luận dạy học Địa lí (nói riêng) song, trước hết những kinh nghiệm đó sẽ giúp cho giáo viên thiết kế bài giảng và thực hiện bản thiết kế đó trên lớp (bài giảng) đạt được chất lượng.

25

- Những điều kiện về phương tiện, thiết bị kỹ thuật dạy học địa lí Theo quan điểm cấu trúc hệ thống thì phương tiện dạy học là một nhân tố quan trọng trong quá trình dạy học (nói chung) và trong việc thiết kế bài giảng (nói riêng), nó cùng với các yếu tố khác như: nội dung dạy học, hoạt động của giáo viên, học sinh.... tạo thành một chỉnh thể và có quan hệ biện chứng trong khi thiết kế bài giảng và tiến hành bài giảng đạt hiệu quả.

Ngoài ra, phương tiện dạy học còn là một bộ phận không thể thiếu được trong khi tiến hành thiết kế bài giảng. Nó còn giúp cho giáo viên điều khiển hoạt động nhận thức của học sinh, còn đối với học sinh là phương tiện lĩnh hội tri thức và rèn luyện kỹ năng khi tiếp thu bài giảng.

Thông qua việc sử dụng các phương tiện dạy học, giáo viên còn giúp học sinh đào sâu tri thức đã lĩnh hội được và kích thích hứng thú nhận thức, năng lực quan sát, phân tích, tổng hợp để rút ra những kết luận cần thiết. Bên cạnh đó, phương tiện dạy học cũng giúp cho giáo viên có thêm những điều kiện thuận lợi để trình bày bài giảng một cách tinh giản, đầy đủ, sâu sắc...điều khiển hoạt động nhận thức của học sinh cũng như kiểm tra, đánh giá kết quả học tập được thuận lợi hơn, có hiệu quả hơn. Đặc biệt, trong thời đại ngày nay với xu thế tiến bộ của khoa học, kỹ thuật, các phương tiện thiết bị kỹ thuật dạy học ngày càng thâm nhập sâu vào nhà trường. Chúng không những đã làm thay đổi các phương pháp dạy học truyền thống mà còn làm thay đổi quan niệm về nhiều vấn đề trong dạy học như nội dung dạy học, tiến trình dạy học... trong đó có tác động trực tiếp đến thiết kế bài giảng cụ thể là vai trò của giáo viên và học sinh sẽ có những điểm khác so với cách thiết kế bài giảng trước đây. Vì vậy các phương tiện dạy học Địa lí nếu được sử dụng đúng đắn không những sẽ góp phần nhằm tích cực vào việc nâng cao hiệu quả bài giản mà còn làm thay đổi việc soạn giáo án hay nói một cách khác là làm thay đổi cấu trúc của chính bài giảng [7],[17],[34].

26

1.4. Đặc điểm chương trình, sách giáo khoa môn Địa lí 12 - THPT 1.4.1. Về chương trình Địa lí 12 Chương trình sách giáo khoa Địa lí 12 THPT là nguồn tri thức rất quan trọng giúp các em có thể tự tìm tòi, khám phá và lĩnh hội được các tri thức, kỹ năng của bộ môn. * Mục tiêu Về kiến thức Hiểu và trình bày được những kiến thức phổ thông, cơ bản, cần thiết về đặc điểm tự nhiên, dân cư và tình hình phát triển kinh tế - xã hội của Việt Nam; những vấn đề đặt ra đối với cả nước nói chung và các vùng, các địa phương nơi học sinh đang sinh sống nói riêng.

Về kĩ năng Củng cố và phát triển: - Kĩ năng học tập và nghiên cứu địa lí: quan sát, nhận xét, phân tích, so sánh, đánh giá các sự vật, hiện tượng địa lí; vẽ lược đồ, biểu đồ.

- Kĩ năng phân tích, sử dụng bản đồ, Atlat, biểu đồ, lát cắt, số liệu thống kê,...

- Kĩ năng thu thập, xử lí, tổng hợp và thông báo thông tin địa lí.

- Kĩ năng vận dụng tri thức địa lí để giải thích các hiện tượng, sự vật địa lí và bước đầu tham gia giải quyết tham gia giải quyết các vấn đề của cuộc sống phù hợp với khả năng của học sinh.

Về thái độ, hành vi - Có tình yêu thiên nhiên, quê hương, đất nước và tôn trọng các thành quả của nhân dân Việt Nam cũng như của nhân loại.

- Có niềm tin vào khoa học, ham học hỏi, hứng thú tìm hiểu và giải thích các sự vật, hiện tượng địa lí.

27

- Có ý chí tự cường dân tộc, niềm tin vào tương lai của đất nước; sắn sàng tham gia vào các hoạt động sử dụng hợp lí, bảo vệ, cải tạo môi trường, nâng cao chất lượng cuộc sống của gia đình và cộng đồng. * Đặc điểm cấu trúc chương trình Trong chương trình giáo dục phổ thông, môn Địa lí có cấu trúc chương trình đồng tâm có trong chương trình lớp 8, lớp 9 và lớp 12. Trong chương trình Địa lí 12 là tính nâng cao, đòi hỏi học sinh không chỉ nhận biết mà còn phải thích các hiện tượng Địa lí tự nhiên và kinh tế xã hội, là ở việc lựa chọn nội dung và trình bày các nội dung dưới hình thức các vấn đề. Các kĩ năng được nâng cao hơn, với những bài tập đòi hỏi phải tổng hợp kiến thức và có nhiều thao tác tư duy, trình bày các báo cáo ngắn gọn. Bên cạnh các bài tập cá nhân, các hoạt động theo nhóm được chú ý nhằm tăng cường khả năng hợp tác của học sinh. Địa lí 12 được cấu tạo theo các đơn vị kiến thức lớn, sắp xếp theo logic của khoa học và phù hợp với logic của quá trình dạy học, gồm các thành phần chủ yếu sau: - Việt Nam trên đường đổi mới và hội nhập.

- Địa lí tự nhiên.

- Địa lí dân cư.

- Địa lí kinh tế.

- Địa lí các vùng kinh tế.

- Địa lí địa phương.

- Ôn tập kiểm tra.

1.4.2. Về sách giáo khoa Địa lí 12 * Cầu trúc sách Sách giáo khoa Địa lí 12 gồm 45 bài, trong đó có 35 bài lí thuyết và 10 bài thực hành. Phân bố theo đơn vị kiến thức lớn như sau:

28

Bảng 1.1. Chương trình sách giáo khoa Địa lí 12 (Ban cơ bản) Nội dung

Stt 1

2

3

4

5

Số

Chia ra

bài

Lí Thực thuyết hành 1 0

Việt Nam trên đường đổi mới và hội nhập

1

Địa lí tự nhiên

12

10

2

Vị trí địa lí, phạm vi lãnh thổ

2

1

1

Đặc điểm chung của tự nhiên

8

7

1

Vấn đề sử dụng và bảo vệ tài nguyên thiên nhiên

2

2

0

Địa lí dân cư

4

3

1

Địa lí kinh tế

24

19

5

- Chuyển dịch cơ cấu kinh tế

1

1

0

- Địa lí ngành kinh tế

12

10

2

+ Vấn đề phát triển và phân bố nông nghiệp

5

4

1

+ Vấn đề phát triển và phân bố công nghiệp

4

3

1

+ Vấn đề phát triển và phân bố dịch vu

3

3

0

Địa lí các vùng kinh tế.

11

9

2

Địa lí địa phương.

2

0

2

* Nội dung của sách giáo khoa Sách giáo khoa Địa lí 12 được cấu tạo thành các bài tương đôi độc lập.

Mỗi bài học đều có kênh chữ và kênh hình. Về kênh chữ tạo điều kiện cho học sinh, tự học ôn tập và nắm được các kiến thức chuẩn xác. Các bài học đều chia thành các đề mục lớn (thường mỗi bài có 2 - 3 đề mục lớn) ứng với các đơn vị kiến thức học sinh cần nắm vững. Trong mỗi bài có các câu hỏi giữa bài và cuối bài.

29

Về kênh hình: chủ yếu là các sơ đồ, biểu đồ, lược đồ. Các hình minh họa phù hợp, giúp học sinh tri giác nhanh, phát hiện được các xu thế chính, các đặc điểm chủ yếu nhất của các sự vật, hiện tượng. Một số sơ đồ, biểu đồ còn thể hiện cả mối quan hệ qua lại giữa các hiện tượng, quá trình địa lí.

Trong quá trình học tập, tư liệu dạy học đặc biệt không thể thiếu đó là Atlat Địa lí Việt Nam, bản đồ là ngôn ngữ thứ hai của Địa lí, thông qua các kĩ năng sử dụng, Atlat trở thành phương tiện học tập đặc thù, góp phần hình thành và hệ thống hóa kiến thức bộ môn.

Như vậy với đổi mới về chương trình và sách giáo khoa theo quan điểm dạy học theo định hướng phát triển năng lực HS đòi hỏi giáo viên phải sử dụng nhiều phương pháp và kĩ thuật dạy học tích cực nhằm tạo lên hứng thú học tập bộ môn, kích thích lòng ham hiểu biết, tìm tòi kiến thức của HS, điều này giúp cho việc dạy và học trở lên hiệu quả hơn [7].

1.5. Đặc điểm tâm sinh lí và trình độ nhận thức của học sinh lớp 12 Đề tài nghiên cứu:“Vận dụng một số phương pháp dạy học tích cực trong dạy học Địa lý lớp 12 - THPT ở tỉnh Điện Biên”, đối tượng nghiên cứu ở đây là học sinh lớp 12 các em đang học cuối cấp 3 bậc học THPT. Ở lứa tuổi này vào khoảng từ 17 đến 18 tuổi, các em đã có sự hoàn thiện cơ bản về thể chất về tâm sinh lí và khả năng nhận thức. Vì vậy việc tìm hiểu tâm sinh lí và trình độ nhận thức ở lứa tuổi này là hết sức cần thiết.

1.5.1. Đặc điểm tâm sinh lí Theo các nhà nghiên cứu cho rằng, tâm sinh lí và trình độ nhận thức của học sinh lớp 12 đã đạt đến sự hoàn thiện về mặt thể chất, các em nhận thức nhanh hơn và đã biết suy luận trước mọi sự vật hiện tượng. + Về mặt sinh lí: Các em phát triển như người lớn, sức khỏe dồi dào có thể học tập với cường độ cao và trong thời gian tương đối dài.

30

+ Về tính cách: Do các em đã có sự hoàn thiện về thể chất và nhân cách nên không muốn chấp nhận những cái gì đơn giản mà luôn muốn khám phá những điều phức tạp. Vì vậy trong những tiết học đòi hỏi giáo viên phải chuẩn bị công phu hơn, để làm sao cho cả giao viên và học sinh đều được hoạt động chứ không phải là cách học “đọc và chép” truyền thống. Các em luôn muốn được thể hiện những suy nghĩ, những ý tưởng của mình trong quá trình học tập. Vì vậy GV cần phải biết khai thác những điểm mạnh này để HS có thể lĩnh hội được nguồn tri thức tốt nhất [19].

1.5.2. Đặc điểm về trình độ nhận thức của học sinh lớp 12 + Về mặt trí lực: HS lớp 12 có năng lực quan sát tốt hơn và có tư duy nhạy bén hơn, có khả năng phân tích, tổng hợp, trừu tượng hóa, khái quát hóa tốt hơn nhiều so với học sinh lớp 10, 11. Ngoài ra tính tích cực và độc lập nhận thức của các em tăng lên rõ rệt, các em không thích chấp nhận một cách đơn giản các yêu cầu của giáo viên, các em sẽ có biểu hiện thờ ơ hoặc kém hứng thú trong tiết học nếu chỉ nghe GV giảng bài và ghi chép [19]. + Về tính cách: Các em đều thể hiện cá tính rõ rệt, các em thích tranh luận, thích bày tỏ ý kiến của bản thân mình [19].

Từ những đặc điểm tâm lí trên đòi hỏi trong quá trình dạy học phải có những cải tiến cho phù hợp. Lúc này giáo viên có vai trò quan trọng trong việc kích thích hứng thú học tập của HS, thay vì những tiết giảng chỉ sử dụng phương pháp truyền thụ theo lối thuyết trình, giảng giải giáo viên nên sử dụng các phương phảp dạy tích cực kết hợp với kênh hình. Khi đó quá trình dạy học không còn là quá trình nhồi nhét kiến thức mà HS có cơ hội được tự lực khám phá tri thức, được quyền bày tỏ quan điểm, ý kiến cá nhân. Vì vậy mà sử dụng PPDH theo định hướng phát triển năng lực HS là một điều kiện tốt để các em tự mình lĩnh hội tri thức mới, rèn luyện kĩ năng, kĩ xảo.

31

1.6. Thực trạng dạy học Địa lí ở trường phổ thông 1.6.1. Thực trạng dạy học Địa lí hiện nay ở trường Trung học phổ thông Thực trạng cho thấy việc giảng dạy môn Địa lí của GV trong nhà trường phổ thông rất phức tạp vừa phải truyền thụ kiến thức, vừa phải truyền thụ kĩ năng cho HS trong khoảng thời gian đã được quy định sẵn. Đặc biệt SGK mới có nội dung rất phong phú thể hiện các kênh hình kênh chữ và hệ thống câu hỏi. Mặc dù những nội dung này đã được chọn lọc cho phù hợp với nhận thức của HS nhưng việc truyền đạt cho các em hiểu đòi hỏi người GV phải lựa chọn được phương pháp dạy học thích hợp. Thực tế việc giảng dạy địa lí ở các trường THPT cho thấy phần lớn GV vẫn sử dụng phương pháp dạy học truyền thống, chủ yếu là phương pháp thuyết trình, GV giảng HS ghi chép bài vào vở, GV chủ động truyền đạt kiến thức làm sẵn - HS thụ động tiếp thu và ghi nhớ những nội dung GV đã giảng dạy. Trong khi hiện nay nội dung, chương trình SGK đổi mới yêu cầu người GV phải biết sử dụng linh hoạt các phương pháp lấy HS làm trung tâm nhằm kích thích tính tích cực, tự giác, chủ động lĩnh hội tri thức của HS. Để những PPDH tích cực của GV đạt hiệu quả cao thì nhà trường phải tăng cường bổ sung trang thiết bị cơ sở vật chất phục vụ cho quá trình giảng dạy.

1.6.2. Thực trạng dạy học Địa lí lớp 12 - THPT ở tỉnh Điện Biên Nhằm có nguồn thông tin thực tế về việc vận dụng các PPDH tích cực trong dạy học Địa lí lớp 12 tại các trường THPT trên địa bàn tỉnh Điện Biên, chúng tôi đã tiến hành phát bộ phiếu hỏi, phiếu khảo sát qua mạng và phỏng vấn cho đối tượng giáo viên giảng dạy Địa lí 12 trên toàn tỉnh Điện Biên, giáo viên trực tiếp giảng dạy môn Địa lí 12 tại 3 trường THPT Tuần Giáo - Huyện Tuần Giáo, THPT Thanh Nưa - Huyện Điện Biên, PTDT nội trú tỉnh Điện Biên Tổng số phiếu phát ra là 126, tổng số phiếu thu về là 126. Trong đó bao gồm:  Giáo viên: 22 phiếu + Giáo viên của trường THPT Tuần Giáo, THPT Thanh Nưa, PTDT nội trú tỉnh Điện Biên: 07 phiếu trực tiếp.

32

+ Giáo viên giảng dạy Địa lí THPT 15 trên toàn tỉnh Điện Biên.  Học sinh: 104 phiếu + Học sinh trường THPT Tuần Giáo: 35 phiếu + Học sinh trường THPT Thanh Nưa: 34 phiếu + Học sinh trường PTDT nội trú tỉnh Điện Biên: 35 phiếu Nội dung khảo sát tập trung vào các vấn đề chủ yếu: - Mức độ sử dụng các phương pháp, kĩ thuật dạy học của giáo viên trong dạy học Địa lí.

- Quan niệm của giáo viên về việc vận dụng các PPDH tích cực trong dạy học Địa lí 12 THPT. - Đánh giá của giáo viên về mức độ cần thiết của việc vận dụng các PPDH tích cực trong dạy học Địa lí 12 tại trường THPT. - Những lợi ích đạt được khi giáo viên vận dụng các PPDH tích cực trong dạy học Địa lí 12.

- Những khó khăn/ rào cản mà giáo viên gặp phải ở trường THPT khi vận dụng các PPDH tích cực trong dạy học Địa lí 12.

Dưới đây là kết quả xử lí số liệu điều tra từng nhóm câu hỏi của 22 GV ở 9 trường THPT trong tỉnh và 104 HS ở 3 trường. Số liệu này giúp chúng tôi thấy rõ thực trạng sử dụng các PPDH tích cực trong dạy học Địa lí, từ đó xác định nguyên nhân và đề xuất giải pháp khắc phục. * Kết quả điều tra đối với GV ở từng nhóm câu hỏi - Nhận thức của GV về vận dụng các PPDH tích cực trong dạy học Địa lí 12 (phụ lục 2, bảng 2a). Có 18/22 ý kiến (chiếm 81,8%) cho rằng việc áp dụng các phương pháp dạy học tích cực trong thiết kế bài giảng Địa lí 12 là rất cần thiết, có 4/22 ý kiến (18,2 %) cho rằng cần thiết.

- Mức độ, tần suất và tính hiệu quả của những tiết học GV áp dụng các PPDH tích cực trong dạy học Địa lí (phụ lục 2, bảng 2a). Đa số GV áp dụng các PPDH tích cực trong dạy học Địa lí vào soạn giáo án thường xuyên (63,6%). Tuy nhiên 8/22 GV có nhưng thi thoảng mới áp dụng vào soạn giáo

33

án, tập trung ở các trường vùng sâu, và GV lớn tuổi. Đáng chú ý là những GV từng áp dụng các phương pháp dạy học tích cực trong thiết kế bài giảng Địa lí 12 khẳng định tính hiệu quả hơn hẳn so với các giờ học truyền thống: HS rất hào hứng, sôi nổi, hứng thú hơn trong học tập (54,5%),…

Như vậy, mặc dù tần suất áp dụng các phương pháp dạy học tích cực trong thiết kế bài giảng Địa lí 12 chưa cao nhưng chất lượng của giờ học thường tốt hơn so với giờ học truyền thống.

- Hình thức, biện pháp, mức độ hiệu quả mà GV áp dụng các phương pháp dạy học tích cực trong thiết kế bài giảng Địa lí 12. Kết quả điều tra cho thấy, các ý kiến về Mức độ hiệu quả rất cao sau khi áp dụng các phương pháp dạy học tích cực để thiết kế bài giảng Địa lí 12 từng yêu cầu HS có 9/22 ý kiến (chiếm 40.9 %). Có 11/22 cho rằng hiệu quả cao (chiếm 50 %). Trong khí đó cũng có 2/22 GV cho rằng mức độ hiệu quả trung bình khi áp dụng các PPDH tích cực trong thiết kế bài giảng Địa lí 12. Ở câu hỏi 8, có 18/22 thường sử dụng PP dạy học theo nhóm; có 9/22 thường sử dụng PP dạy học dự án; có 20/22 ý kiến thường sử dụng PP dạy học nêu và giải quyết vấn đề; có 19/22 ý kiến thường sử dụng PP khai thác tri thức từ bản đồ; có 15/22 ý kiến thường sử dụng PP dạy học theo góc. Tuy nhiên cả 22/22 ý kiến đều cho rằng tùy bài giảng nên kết hợp các phương pháp khác nhau thì hiệu quả hơn. Điều đó chứng tỏ GV biết rõ các hình thức, biện pháp và mức độ hiệu quả mà GV áp dụng các phương pháp dạy học tích cực trong thiết kế bài giảng Địa lí 12.

- Những hạn chế, khó khăn và cách khắc phục của GV khi áp dụng các phương pháp dạy học tích cực trong thiết kế bài giảng Địa lí 12. Kết quả điều tra ở câu hỏi số 6 cho thấy GV gặp nhiều khó khăn, hạn chế khi áp dụng các phương pháp dạy học tích cực trong thiết kế bài giảng Địa lí, như: GV mất nhiều thời gian để TKBG theo hướng tích cực 11 ý kiến (chiếm 50%), Thiếu phương tiện, cơ sở vật chất khi áp dụng các PPDH tích cực trong dạy học địa lí trên lớp có 512 ý kiến (chiếm 54,5%). Có 15 ý kiến cho rằng chương trình giáo

34

dục quá tải (chiếm 68,2),…Để khắc phục những hạn chế, khó khăn này, 81,8 % ý kiến cho rằng cần tăng thời lượng, thời gian tự bồi dưỡng chuyên môn, có 22 ý kiến (chiếm 100%) cho rằng cần thường xuyên cập nhật các phương pháp dạy học theo tích cực, có 20 ý kiến (chiếm 90,9 %) cho rằng cần tăng cường chia sẻ, tinh thần phê, tự phê của mỗi giáo viên và cả 22 ý kiến (chiếm 100 %) chi rằng cần phải thực hiện tất cả các phương án trên. Ở câu hỏi số 10 khi được hỏi để áp dụng các phương pháp dạy học tích cực vào dạy học Địa lí ở trường phổ thông có hiệu quả có 20 ý kiến (chiếm 90,9 %) cho rằng cần phải nắm vững kiến thức chuyên môn và làm chủ kĩ năng sử dụng các phương pháp, kĩ thuật tích cực, có 18 ý kiến (chiếm 81,8%) cho rằng cần đựợc trang bị đầy đủ những vấn đề về lí luận và phương pháp dạy học bộ môn, có kỹ năng và nghiệp vụ sư phạm tốt, đồng thời cả 22/22 ý kiến cho rằng thường xuyên trau dồi kiến thức chuyên môn, nghiệp vụ sư phạm, công nghệ. Đồng thời chia sẻ kinh nghiệm lẫn nhau về các tiết học có áp dụng các PPDH tích cực. * Kết quả điều tra đối với HS ở từng nhóm câu hỏi - Nhận thức, hiểu biết của HS về môn Địa lí nói chung và ĐL 12 nói riêng và chất lượng dạy học Địa lí ở trường thông hiện nay (phụ lục 2, bảng 2b). Đối với câu hỏi 1 cảm nhận như thế nào về giờ học có sử dụng các phương pháp dạy học tích cực. có 43,3 % ý kiến HS cho rằng cảm thấy rất hứng thú, 41% ý kiến HS cho rằng hứng thú, trong khi cũng có 8,7 % cho rằng bình thường. Ở câu hỏi 3 có 41,3 % cho rằng việc sử dụng các phương pháp dạy học tích cực để phát triển năng lực học sinh trong học môn Địa lí 12 là rất cần thiết, có 52,9 % cho rằng cần thiết, cũng có tới 9,6 % cho rằng chưa cần thiết phải áp dụng các PPDH tích cực trong môn Địa lí.

- Về mức độ và tính hiệu quả của những tiết học GV áp dụng các PPDH tích cực dạy học Địa lí. Kết quả điều tra cho thấy có 43,3 % cho rằng nên áp dụng ở tất cả các bài học, 50 % cho rằng áp dụng ở phần lớn các bài học, chỉ có 6,7 % cho rằng chỉ nên áp dụng ở một số ít bài học. Ở câu hỏi số 5 có 39,4 %

35

cho rằng rất tích cực tham gia bài giảng khi thầy, cô áp dụng các PPDH tích cực, có 50 % phản hồi tích cực. Tuy nhiên cũng có 10,6 % cho rằng bình thường. Điều đó chứng tỏ GV biết rõ các mức độ và tính hiệu quả mà mình áp dụng các phương pháp dạy học tích cực trong thiết kế bài giảng Địa lí 12. Tuy nhiên việc tổ chức tiết học cụ thể ở từng lớp cần phải kheo léo và linh hoạt mới đạt hiệu quả cao, nhất là GV dạy ở các trường THPT vùng sâu của tỉnh.

- Về những khó khăn và cách khắc phục khi GV áp dụng các phương pháp dạy học tích cực trong thiết kế bài giảng Địa lí 12. Kết quả điều tra ở câu hỏi số 8 cho thấy có 81,7 % ý kiến thầy đồng ý áp dụng PPDH theo nhóm, có 48,1 % ý kiến đồng ý PPDH dự án, có 86,5 % ý kiến đồng ý PPDH nêu và giải quyết vấn đề. Tuy nhiên có tới 95,2 % ý kiến HS cho rằng tùy bài kết hợp các phương pháp khác nhau thì hiệu quả sẽ cao hơn. Ở câu hỏi số 9 có 98,1 % ý kiến cho rằng để nâng cao hiệu quả giờ dạy Địa lí lớp 12 theo hướng tích cực theo em, học sinh cần phải học bài và chuẩn bị bài đầy đủ, có 50 % ý kiến sẵn sàng tiếp nhận nhiệm vụ học tập mới, có 86,5 % ý kiến cho rằng cần tích cực, chủ động, hợp tác trong thực hiện nhiệm vụ học tập. Tuy nhiên cũng có tới 94,2 % ý kiến đồng ý với tất cả các biện pháp trên.

Tóm lại: Qua việc thăm dò lấy ý kiến của các thầy, cô giáo và các em HS cấp THPT tại các trường trên địa bàn tỉnh Điện Biên, chúng tôi có thể kết luận rằng: Hiện nay, cùng với việc đổi mới chương trình và sách giáo khoa tạo điều kiện cho HS có thể tự học và tự nghiên cứu nhiều hơn thì việc đổi mới phương pháp cũng đang được giáo viên chú ý và thực hiện. Một loạt các PPDH “lấy HS làm trung tâm” đã và đang được giáo viên sử dụng trong quá trình dạy học. Đối với bộ môn Địa lí, việc đổi mới PPDH để phát huy tính tích cực chủ động tìm tòi kiến thức ngày càng có ý nghĩa quan trọng. Trong thực tế giảng dạy Địa lí hiện nay việc sử dụng các PPDH theo định hướng phát triển năng lực HS ngày càng phổ biến và đóng vai trò quan trọng trong việc cung

36

cấp kiến thức cho HS. Đây là một PPDH tích cực, không chỉ có vai trò phát triển được các năng lực chung và năng lực chuyên biệt mà còn góp phần là nguồn cung cấp kiến thức mới lạ, hiệu quả sinh động, hấp dẫn.

Mặc dù đa số GV đã thực sự coi trọng việc đổi mới phương pháp và vai trò của các PPDH tích cực trong dạy học. Nhưng vẫn không ít GV cho rằng mất nhiều thời gian để thiết kế bài giảng mà áp dụng một số PPDH tích cực, đặc biệt với các bài giảng về Địa lí lớp 12.

Việc áp dụng các PPDH tích cực trong môn Địa lí để thiết kế bài nhằm nâng cao hiệu quả dạy học Địa lí của GV còn nhiều hạn chế, số lượng GV biết ứng dụng thành thạo các PPDH tích cực trong dạy học còn ít, nhất là những GV lớn tuổi vẫn chủ yếu là đàm thoại, thuyết trình. Chính việc thiếu kỹ năng chuyên sâu về các PPDH đặc biệt là một số phương pháp, kĩ thuật dạy học tích cực nên trong quá trình lên lớp GV chưa gây được sự hứng thú, sự tò mò và đam mê tìm hiểu khám phá của HS. Dẫn đến hệ quả là HS cũng chưa thực sự quan tâm nhiều đến nội dung này trong chương trình học, nhận thức của HS về môn học rất đơn giản.

Phương pháp giảng dạy chủ đạo trên lớp của GV là thuyết trình và đàm thoại hỏi đáp là chủ yếu. Nhiều GV mặc dù đã áp dụng các phương pháp thảo luận nhóm, PP Nêu và giải quyết vấn đề, PP khai thác tri thức từ bản đồ, PP dạy học theo góc,.. tuy nhiên chưa hiểu rõ bản chất của các phương pháp nên việc áp dụng trong các tiết giảng thực sự không đạt hiểu quả.

Nguyên nhân của hiện trạng trên khi được phỏng vấn, trao đổi, còn nhiều GV cho rằng: Việc sử dụng PPDH tích cực theo định hướng phát triển năng lực HS trong dạy học Địa lí vẫn còn nhiều hạn chế. Một số giáo viên chưa nhận thức được đầy đủ vai trò của phương pháp, họ cho rằng các phương pháp và kỹ thuật dạy học theo định hướng phát triển năng lực HS chỉ đơn thuần là thay thế phương pháp đàm thoại, đọc chép bằng việc chia HS thành các nhóm và giao nhiệm vụ học tập để HS làm việc là đủ. Ngoài ra, một số giáo viên lớn 37

tuổi, những giáo viên ở vùng sâu, vùng xa thường ít hoặc không sử dụng PPDH tích cực theo định hướng phát triển năng lực HS để tạo nhu cầu, hứng thú và khả năng phát triển những năng lực chung và năng lực chuyên biệt cho HS trong quá trình dạy và học.

Về phía HS, sau khi được học Địa lí với PPDH tích cực đa số các em có hứng thú và thích học môn Địa lí, thái độ học tập thay đổi theo chiều hướng tích cực và khả năng phát triển những năng lực chung và năng lực chuyên biệt của HS. Tuy nhiên một số HS vẫn coi Địa lí là môn phụ nên thái độ học tập không nghiêm túc, học tập mang tính chất chống đối và ít khi duy trì hứng thú lâu dài vởi môn học. Vẫn còn nhiều trường THPT đóng trên địa bàn vùng sâu, vùng xa, điều kiện cơ sở vật chất, trong khi trong các nhà trường phần lớn HS là người dân tộc ít người nên việc tiếp thu bài giảng nhất là những tiết giảng cần đến sự hợp tác, thảo luận, đóng vai,… gặp rất nhiều khó khăn.

Từ những điều kiện và thực tiễn giữa các trường phổ thông khác nhau trên địa bàn tỉnh Điện Biên nói trên, dẫn đến sự chênh lệch về hiệu quả áp dụng các phương pháp, kĩ thuật dạy học tích cực. Những nhận xét rút ra từ kết quả khảo sát có ý nghĩa quan trọng, góp phần định hướng những chủ trương, giải pháp hợp lý để đẩy mạnh việc áp dụng áp dụng các PPDH tích cực theo định hướng phát triển năng lực người học ở các trường phổ thông trên địa bàn tỉnh Điện Biên.

38

Tiểu kết chương 1 Qua quá trình nghiên cứu trong nội dung chương 1, tác giả đã hệ thống hóa cơ sở lí luận và thực tiễn của vận dụng các PPDH tích cực trong việc dạy học Địa lí 12 THPT. Trong chương này, tác giả đã trình bày tổng quan về vấn đề nghiên cứu: về mục tiêu, về phương pháp, về ý nghĩa, về nguyên tắc, về hệ thống năng lực được hình thành qua đổi mới PPDH ở trường phổ thông. Đặc biệt, đặc điểm tâm sinh lí học sinh THPT, đặc điểm môn Địa lí 12, thực trạng sử dụng các PPDH tích cực trong dạy học môn Địa lí ở các trường THPT được nghiên cứu cụ thể, khoa học. Từ các vấn đề nghiên cứu trong nội dung chương 1, tác giả có hình thành hệ thống cơ sở lí luận và thực tế; hình thành hệ thống các công cụ làm thước đo đánh giá tính hiệu quả có thể đem lại khi sử dụng các PPDH tích cực. Đó là những cơ sở quan trọng để vận dụng các PPDH tích cực thiết kế bài bài giảng Địa lí 12 THPT một cách hiệu quả.

39

Chương 2 SỬ DỤNG MỘT SỐ PHƯƠNG PHÁP DẠY HỌC TÍCH CỰC TRONG GIẢNG DẠY ĐỊA LÍ LỚP 12 THEO ĐỊNH HƯỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC 2.1. Mục đích, mục tiêu cần đạt được Phương pháp giảng dạy tích cực, hay phương pháp giáo dục chủ động là những cách gọi để chỉ những phương pháp, cách thức, kỹ thuật khác nhau làm cho giờ học sinh động, hấp dẫn, người học được làm việc, được sáng tạo.

Cụ thể là phương pháp làm việc nhóm, đóng vai, tình huống… Đây là một nhóm các phương pháp cụ thể kết hợp với phương pháp thuyết trình, giúp nâng cao chất lượng dạy và học. Vậy người dạy và người học sẽ đạt được những gì khi áp dụng các phương pháp giảng dạy tích cực? * Đối với người dạy Khi áp dụng các phương pháp giảng dạy tích cực, giờ giảng của mỗi giáo viên trở nên sinh động, hấp dẫn và có ý nghĩa. Người học là trung tâm nhưng vai trò, uy tín của người thầy được đề cao hơn. Bên cạnh đó, khả năng chuyên môn của người thầy sẽ tăng lên nhờ áp lực của phương pháp, bởi nội dung kiến thức của từng giờ giảng phải được cập nhật liên tục để đáp ứng các câu hỏi của người học trong thời đại thông tin rộng mở.

Dạy học là quá trình trao đổi kiến thức giữa thầy và trò. Nếu thầy chỉ thuyết trình, có gì nói nấy thì những gì thầy giảng chỉ là kiến thức một chiều.

Có thể người học đã biết những kiến thức ấy, hay đó là những nội dung không hữu ích đối với cuộc sống hiện tại và tương lai của họ. Người thầy phải luôn đổi mới bài giảng cũng như phong cách đứng lớp. Như vậy, người dạy sẽ học được từ học trò của mình rất nhiều kiến thức và kinh nghiệm thực tế. Mối quan hệ thầy trò sẽ trở nên gần gũi, tốt đẹp qua việc giải quyết các tình huống liên quan đến nội dung bài học và cuộc sống của người học.

40

* Đối với người học Khi giáo viên dạy học bằng phương pháp giảng dạy tích cực, người học thấy họ được học chứ không bị học. Người học được chia sẻ những kiến thức và kinh nghiệm của mình đồng thời với việc bổ sung những kiến thức, kinh nghiệm không chỉ từ người thầy mà còn từ chính các bạn trong lớp. HS hạnh phúc khi được học, được sáng tạo, được thể hiện, được làm. Nhờ học theo hướng tích cực mà họ ghi nhớ sâu kiến thức và tăng khả năng áp dụng vào thực tế lên gấp 3-4 lần so với cách học thụ động một chiều.

Dạy bằng phương pháp giảng dạy tích cực chính là tìm mọi cách giúp người học được chủ động trong việc học, cho họ được làm việc, được khám phá tiềm năng của chính mình. Người dạy cần giúp người học có được sự tự tin, có trách nhiệm với bản thân để từ đó chia sẻ trách nhiệm với cộng đồng.

Thông qua chương trình môn Địa lí lớp 12, HS cần hình thành, phát triển được thế giới quan khoa học, hiểu về các đặc điểm tự nhiên, dân cư, cũng như tình hình phát triển kinh tế của Việt Nam. Từ đó có ý thức trong việc xây dựng các mối quan hệ cộng đồng, tôn trọng các giá trị nhân văn khác nhau, rèn luyện sự tự tin, trung thực, khách quan, đồng thời hình thành và phát triển được các năng lực tự chủ và tự học, giao tiếp và hợp tác, giải quyết vấn đề và sáng tạo,…

HS cần hình thành và phát triển được năng lực tìm hiểu tự nhiên và xã hội, cụ thể là năng lực Địa lí, bao gồm các năng lực sau: - Năng lực nhận thức thế giới theo quan điểm không gian: + Sử dụng được bản đồ địa Địa lí tự nhiên, kinh tế, chính trị trên bản đồ thế giới, bản đồ quốc gia, khu vực. + Xác định được vị trí Địa lí của đối tượng theo điểm (thành phố, các trung tâm công nghiệp,...) và các điểm tập chung, phân bố các sản phẩm công nghiệp, nông nghiệp,.. + Xác định được ý nghĩa của vị trí Địa lí, đối với tự nhiên, phát triển kinh tế- xã hội của một quốc gia, khu vực.

41

+ Xác định được một số đặc trưng của các bộ phận lãnh thổ tự nhiên của một số quốc gia khu vực.

- Năng lực giải thích các hiện tượng và quá trình Địa lí: + Vận dụng được mối liên hệ giữa các yếu tố dân cư với nhau, giữa dân cư với kinh tế, giữa kinh tế với kinh tế để giải thích các sự vật, hiện tượng tự nhiên của các nước trên thế giới. + Vận dụng mối liên hệ của điều kiện tự nhiên và tài nguyên thiên nhiên để giải thích sự phân bố dân cư và kinh tế. + Phân tích được tác động tích cực, tiêu cực của con người đến môi trường tự nhiên.

- Năng lực sử dụng các công cụ của Địa lí học trong học tập môn Địa lí: + Sử dụng được bản đồ, lược đồ để khai thác thông tin, kiến thức về một chủ đề Địa lí; về đặc điểm tự nhiên, dân cư, kinh tế, nhận xét sự phân bố đối tượng Địa lí trên bản đồ của một quốc gia, khu vực và thế giới. + Khai thác được các kênh thông tin bổ sung như bảng số liệu, biểu đồ, tranh ảnh hay từ lược đồ, bản đồ, tập bản đồ thế giới, vv... + Thực hiện được một số tính toán đơn giản như: tính GDP bình quân đầu người, tốc độ tăng trưởng kinh tế, tỉ trọng,vv… + Nhận xét, phân tích được bảng số liệu thống kê, xây dựng được bảng thống kê có cấu trúc phù hợp với ý tưởng phân tích số liệu. + Lựa chọn được dạng biểu đồ, vẽ nhận xét và giải thích được biểu đồ đảm bảo tính chính xác, khoa học và thẩm mĩ.

- Năng lực thu thập, xử lí và truyền đạt thông tin Địa lí: + Thu thập, xử lí hệ thống hóa được thông tin từ nhiều nguồn khác nhau. + Định hướng được nguồn tài liệu vì kiến thức của môn Địa lí lớp 12 khá trừu tượng và kiến thức tương đối rộng.

42

- Năng lực vận dụng kiến thức, kĩ năng vào thực tiễn: + Liên hệ và làm rõ được mối quan hệ chặt chẽ giữa nội dung học tập với các vấn đề tự nhiên, dân cư, kinh tế-xã hội trong thực tiễn của địa phương, đất nước và thế giới. + Vận dụng được kiến thức, kĩ năng Địa lí vào việc nghiên cứu một số chủ đề liên quan đến các quốc gia trên thế giới hoặc các vấn đề toàn cầu và khu vực.

2.2. Quy trình thiết kế bài học 2.2.1. Định hướng chung trong việc sử dụng một số PPDH tích cực môn Địa lí lớp 12 Các PPDH tích cực đều dựa trên việc tổ chức cho HS phát hiện và giải quyết vấn đề thông qua các nhiệm vụ học tập và đều theo con đường nhận thức chung như sau: - Hoạt động giải quyết một tình huống học tập: Mục đích của hoạt động này là tạo tâm thế học tập cho học sinh, giúp học sinh ý thức được nhiệm vụ học tập, hứng thú học bài mới. Người tạo tình huống học tập là giáo viên dựa trên việc huy động kiến thức, kinh nghiệm của bản thân học sinh có liên quan đến vấn đề xuất hiện trong tài liệu hướng dẫn học; làm bộc lộ "cái" học sinh đã biết, bổ khuyết những gì cá nhân học sinh còn thiếu, giúp học sinh nhận ra "cái" chưa biết và muốn biết.

- Hoạt động tìm tòi, khám phá, lĩnh hội được kiến thức, kỹ năng mới hoặc thực hành, luyện tập, củng cố, hoàn thiện kiến thức, kỹ năng vừa lĩnh hội được nhằm giải quyết tình huống/vấn đề học tập.

- Hoạt động vận dụng được các kiến thức, kĩ năng để phát hiện và giải quyết các tình huống/vấn đề thực tiễn.

- Dựa trên con đường nhận thức chung đó và căn cứ vào nội dung chương trình, sách giáo khoa hiện hành, tổ/nhóm chuyên môn tổ chức cho giáo viên thảo luận, lựa chọn nội dung để xây dựng các chuyên đề dạy học phù hợp.[3],[7], [14]….

43

2.2.2. Các nguyên tắc chủ đạo trong xây dựng chương trình, thiết kế bài học Sản phẩm của việc xây dựng chương trình, thiết kế bài học bao gồm giáo án và toàn bộ những suy nghĩ về quá trình dạy học sẽ diễn ra trong tiết học. Giáo án được thể hiện trên giấy, phần còn lại nằm trong suy nghĩ của giáo viên.

Giáo án được xem như bản kế hoạch dạy học của GV, được trình bày bằng các đề mục, câu chữ ngắn gọn, rõ ràng theo một trình tự hợp lí. Thiết kế bài giảng là một hoạt động đa diện, phức tạp, tốn nhiều công sức, trí tuệ của giáo viên. Như vậy để xây dựng chương trình, thiết kế bài học một cách hiệu quả cần đảm bảo các nguyên tắc sau: - Phù hợp với nội dung chương trình môn Địa lí lớp 12.

- Đảm bảo bám sát mục đích chung của chương trình đào tạo và mục tiêu cụ thể của bài học.

- Xây dựng bài học cần đơn giản, dễ hiểu, lôi cuốn, hấp dẫn và tạo được hứng thú cho HS cả về hình thức lẫn nội dung.

- Phối hợp tốt các phương pháp trong các hoạt động dạy học.

- Phát huy tính tích cực của học sinh trong tiến trình xây dựng kiến thức.

- Tăng cường sử dụng các phương tiện dạy học, mở bài gây hứng thú.

- Kết hợp kiểm tra tự luận và kiểm tra trắc nghiệm.

- Khi xây dựng bài học phải dự trên cơ sở sử dụng PPDH, kĩ thuật dạy học và hình thức tổ chức dạy học tích cực, phù hợp với đặc điểm nhận thức và đặc điểm tâm sinh lí của đối tượng HS. Đảm bảo phát triển được các năng lực cần thiết cho HS qua các hoạt động.

2.2.3. Quy trình xây dựng bài học Để xây dựng, thiết kế bài học cần thực hiện theo quy trình sau: Bước 1: Xác định vấn đề cần giải quyết trong bài học Vấn đề cần giải quyết có thể là một trong các loại sau: - Vấn đề tìm kiếm, xây dựng kiến thức mới.

- Vấn đề kiểm nghiệm, ứng dụng kiến thức.

- Vấn đề tìm kiếm, xây dựng, kiểm nghiệm và ứng dụng kiến thức mới.

44

Bước 2: Xác định mục tiêu của bài học căn cứ vào chuẩn KT, KN và yêu cầu về thái độ trong chương trình.

Bước này được đặt ra bởi việc xác định mục tiêu của bài học là một khâu rất quan trọng, đóng vai trò thứ nhất, không thể thiếu trong mỗi giáo án.

Mục tiêu là cái đích hướng tới, đồng thời là yêu cầu cần đạt của giờ học; hay nói cách khác đó là thước đo kết quả quá trình dạy học. Nó giúp GV xác định rõ các nhiệm vụ sẽ làm: dẫn dắt HS tìm hiểu, vận dụng những KT, KN nào; phạm vi, mức độ đến đâu; qua đó giáo dục cho HS những bài học gì.

Bước 3: Nghiên cứu SGK và các tài liệu liên quan: hiểu chính xác và đầy đủ những nội dung liên quan đến bài học; xác định những KT, KN, thái độ cơ bản cần hình thành và phát triển ở HS; xác định trình tự logic của bài học.

Bước này được đặt ra bởi nội dung bài học ngoài phần được trình bày trong SGK còn có thể đã được trình bày trong các tài liệu khác. Kinh nghiệm của các GV lâu năm cho thấy: trước hết cần đọc kĩ nội dung bài học và hướng dẫn tìm hiểu bài trong SGK để hiểu, đánh giá đúng nội dung bài học rồi mới chọn đọc thêm tư liệu để hiểu sâu, hiểu rộng nội dung bài học. Mỗi GV không chỉ có KN tìm đúng tư liệu cần đọc mà cần có KN định hướng cách chọn lọc, đọc tư liệu cho HS. GV nên chọn những tư liệu đã qua thẩm định, được đông đảo các nhà chuyên môn và GV tin cậy. Việc đọc SGK, tài liệu phục vụ cho việc soạn giáo án có thể chia thành 3 cấp độ sau: - Đọc lướt để tìm nội dung chính xác định những KT, KN cơ bản, trọng tâm mức độ yêu cầu, phạm vi cần đạt.

- Đọc để tìm những thông tin quan tâm: các mạch, sự sắp xếp bố cục, trình bày các mạch KT, KN và dụng ý của tác giả.

- Đọc để đánh giá được các chi tiết trong từng mạch KT, KN. Bước 4: Xác định khả năng đáp ứng các nhiệm vụ nhận thức của HS: xác định những KT, KN mà HS đã có và cần có; dự kiến những khó khăn, những tình huống có thể nảy sinh và các phương án giải quyết.

45

Bước này được đặt ra bởi trong giờ học theo định hướng đổi mới PPDH, GV không những phải nắm vững nội dung bài học mà còn phải hiểu HS để lựa chọn PPDH, phương tiện dạy học, các hình thức tổ chức dạy học và đánh giá cho phù hợp. Như vậy, trước khi soạn giáo án cho giờ học mới, GV phải lường trước các tình huống và cách giải quyết nhiệm vụ học tập của HS. Nói cách khác, tính khả thi của giáo án phụ thuộc vào trình độ, năng lực học tập của HS, được xuất phát từ: những KT, KN mà HS đã có một cách chắc chắn, vững bền; những KT, KN mà HS chưa có hoặc có thể quên; những khó khăn có thể nảy sinh trong quá trình học tập của HS. Bước này chỉ là sự dự kiến; nhưng trong thực tiễn, có nhiều giờ học do không dự kiến trước, GV đã lúng túng trước những ý kiến không đồng nhất của HS với những biểu hiện rất đa dạng. Do vậy, dù mất công nhưng mỗi GV nên dành thời gian để xem qua bài soạn của HS trước giờ học kết hợp với kiểm tra đánh giá thường xuyên để có thể dự kiến trước khả năng đáp ứng các nhiệm vụ nhận thức cũng như phát huy tích cực vốn KT, KN đã có của HS. Bước 5: Lựa chọn PPDH, phương tiện dạy học, hình thức tổ chức dạy học và cách thức đánh giá thích hợp giúp HS học tập tích cực, chủ động, sáng tạo.

Bước này được đặt ra bởi trong giờ học theo định hướng đổi mới PPDH, GV phải quan tâm tới việc phát huy tính tích cực, tự giác, chủ động, sáng tạo, rèn luyện thói quen và khả năng tự học, tinh thần hợp tác, KN vận dụng KT vào những tình huống khác nhau trong học tập và trong thực tiễn; tác động đến tư tưởng và tình cảm để đem lại niềm vui, hứng thú trong học tập cho HS. Trong thực tiễn dạy học hiện nay, các GV vẫn quen với lối dạy học đồng loạt với những nhiệm vụ học tập không có tính phân hoá, ít chú ý tới năng lực học tập của từng đối tượng HS. Đổi mới PPDH sẽ chú trọng cải tiến thực tiễn này, phát huy thế mạnh tổng hợp của các PPDH, PTDH, hình thức tổ chức dạy học và cách thức đánh giá nhằm tăng cường sự tích cực học tập của các đối tượng HS trong giờ học.

46

Bước 6: Thiết kế kế hoạch dạy học. Đây là bước người GV bắt tay vào soạn kế hoạch dạy học - thiết kế nội dung, nhiệm vụ, cách thức hoạt động, thời gian và yêu cầu cần đạt cho từng hoạt động dạy của GV và hoạt động học tập của HS. 2.3. Những nội dung trong SGK Địa lí lớp 12 có thể sử dụng các phương pháp dạy học tích cực TT 1

Tên đề mục

Tên bài

Phương pháp

Bài 1. Vị trí địa lí, 3. Ý nghĩa của vị trí địa lí Thảo luận nhóm phạm vi lãnh thổ

Việt Nam 2. Các khu vực địa hình

Khai thác tri thức từ bản đồ, biểu đồ

2

Bài

6,7. Đất

nước 3. Thế mạnh và hạn chế về Thảo luận nhóm

nhiều đồi núi

tự nhiên của các khu vực đồi núi và đồng bằng đối với phát triển KT -XH

Bài 8. Thiên nhiên 2. Ảnh hưởng của Biển Dạy học theo góc chịu ảnh hưởng sâu sắc 3 Đông đến thiên nhiên của biển Việt Nam 1. Khí hậu nhiệt đới ẩm Khai thác tri thức gió mùa

từ bản đồ, biểu đồ

2. Các thành phần tự Thảo luận nhóm 4

Bài 9,10. Thiên nhiên nhiên khác nhiệt đới ẩm gió mùa

3. Ảnh hưởng của thiên Đóng vai nhiên nhiệt đới ẩm gió mùa đến hoạt động sản xuất và đời sống

5

1. Thiên nhiên phân hóa Khai thác tri thức đa dạng 47

từ bản đồ, biểu đồ

Bài 11,12. Thiên nhiên 2. Thiên nhiên phân hóa Thảo luận nhóm phân hoá đa dạng

theo Đông - Tây 3. Thiên nhiên phân hóa Dạy học theo góc theo độ cao

Bài 14. Sử dụng và bảo 1. Sử dụng và bảo vệ tài Giải quyết vấn đề vệ tài nguyên thiên nhiên nguyên sinh vật 6

2. Sử dụng và bảo về tài Đóng vai nguyên đất Bài 15. Bảo vệ môi 1. Bảo vệ môi trường

Giải quyết vấn đề

7 trường và phòng chống 2. Một số thiên tai chủ yếu Thảo luận nhóm thiên tai

và biện pháp phòng chống

Bài 16. Đặc điểm dân 1. Đông dân, có nhiều Giải quyết vấn đề số và phân bố dân cư thành phần dân tộc nước ta

2. Dân số còn tăng Đóng vai nhanh, cơ cấu dân số trẻ

8

3. Phân bố dân cư chưa Giải quyết vấn đề hợp lí

Khai thác tri thức từ bản đồ

9

Bài 17. Lao động và việc làm

1. Nguồn lao động

Giải quyết vấn đề

2. Cơ cấu lạo động

Thảo luận nhóm

3. Vấn đề việc làm và Đóng vai hướng giải quyết 1. Đặc điểm

Bài 18. Đô thị hoá 10

Thảo luận nhóm

2. Ảnh hưởng của đô thị Đóng vai hóa đến phát triển kinh tế - xã hội

48

1. Chuyển dịch cơ cấu Khai thác tri thức ngành kinh tế 11

từ bản đồ

Bài 20. Chuyển dịch 2. Chuyển dịch cơ cấu Thảo luận nhóm cơ cấu kinh tế

thành phần kinh tế 3. Chuyển dịch cơ cấu thành phần kinh tế 1. Ngành trồng trọt

Giải quyết vấn đề

2. Ngành chăn nuôi

Đóng vai

1. Ngành thủy sản

Thảo luận nhóm

12 Bài 22. Vấn đề phát triển nông nghiệp

13

Bài 24. Vấn đề phát

Khai thác tri thức

triển ngành thuỷ sản và

từ bản đồ

lâm nghiệp

2. Lâm nghiệp

Đóng vai

Bài 25. Tổ chức lãnh 1. Các nhân tố tác động Giải quyết vấn đề 14 thổ nông nghiệp

tới tổ chức lãnh thổ nông nghiệp ở nước ta 1. Cơ cấu công nghiệp Thảo luận nhóm theo ngành

15

2. Cơ cấu công nghiệp Dạy học theo góc Bài 26. Cơ cấu ngành theo lãnh thổ công nghiệp

3. Cơ cấu công nghiệp Đóng vai theo thành phần kinh tế

Bài 27. Vấn đề phát 1. Công nghiệp năng lượng 16 triển một số ngành công 2. Công nghiệp điện lực

Dạy học theo góc Giải quyết vấn đề

nghiệp trọng điểm Bài 30. Vấn đề phát 1. Giao thông vận tải

Thảo luận nhóm

triển ngành giao thông 2. Ngành thông tin liên lạc

Giải quyết vấn đề

17 vận tải và thông tin liên lạc 49

1. Thương mại 18

Bài 31. Vấn đề phát triển thương mại du lịch

Khai thác tri thức từ bản đồ

2. Du lịch

Đóng vai

2. Khai thác, chế biến Khai thác tri thức khoáng sản và thủy điện

từ bản đồ

3. Trồng và chế biến cây Giải quyết vấn đề 19 Bài 32. Vấn đề khai công nghiệp, cây dược liệu, thác thế mạnh ở Trung rau quả cận nhiệt và ôn đới du và miền núi Bắc Bộ 4. Chăn nuôi gia súc lớn

Đóng vai

5. Kinh tế biển Bài 33. Vấn đề chuyển 3. Chuyển dịch cơ cấu Giải quyết vấn đề 20

dịch cơ cấu kinh tế kinh tế theo ngành và theo ngành ở Đồng cách định hướng

Đóng vai

bằng sông Hồng 1. Hình thành cơ cấu Thảo luận nhóm Bài 35. Vấn đề phát nông - lâm - ngư nghiệp 21

triển kinh tế - xã hội ở 2. Hình thành cơ cấu Đóng vai Bắc Trung Bộ

công nghiệp và phát triển cơ sở hạ tầng giao thông vận tải

Bài 36. Vấn đề phát triển 2. Phát triển tổng hợp Dạy học theo góc 22

kinh tế - xã hội ở duyên kinh tế biển hải Nam Trung Bộ

3. Phát triển công nghiệp Khai thác tri thức và cơ sở hạ tầng

từ bản đồ

Bài 37. Vấn đề khai thác 2. Phát triển cây công Thảo luận nhóm thế mạnh ở Tây Nguyên

nghiệp lâu năm 3. Khai thác và chế biến Đóng vai

23

lâm sản 4. Khai thác thủy năng Khai thác tri thức kết hợp với thủy lợi 50

từ bản đồ

Bài 39. Vấn đề khai 2. Các thế mạnh và hạn Thảo luận nhóm 24 thác lãnh thổ theo chiều chế của vùng sâu ở Đông Nam Bộ 2. Các thế mạnh và hạn Dạy học theo góc Bài 41. Vấn đề sử chế chủ yếu 25 dụng hợp lí và cải tạo 3. Sử dụng hợp lí và cải Đóng vai tự nhiên ở Đồng bằng tạo tự nhiên ở Đồng bằng sông Cửu Long sông Cửu Long 1. Vùng biển và thềm lục Thảo luận địa của nước ta giàu tài Bài 42. Vấn đề phát triển nguyên kinh tế, an ninh quốc 3. Khai thác tổng hợp các Dạy học theo góc phòng ở biển Đông và tài nguyên vùng biển và 26 các đảo, quần đảo hải đảo 4. Tăng cường hợp tác Đóng vai với các nước láng giềng trong giải quyết các vấn đề và thềm lục địa 2. Quá trình hình thành Giải quyết vấn đề Bài 43. Các vùng kinh và thực trạng phát triển 27 tế trọng điểm 3. Ba vùng kinh tế Khai thác tri thức trọng điểm

từ bản đồ

(Nguồn: tác giả biên tập và từ nguồn 31) 2.4. Một số PPDH tích cực theo định hướng phát triển năng lực học sinh trong Địa lí lớp 12 2.4.1. Phương pháp dạy học giải quyết vấn đề Ví dụ 1: Bài 16 “Đặc điểm dân số và phân bố dân cư” - Bước 1: Đặt vấn đề Vì sao dân cư tập trung đông đúc ở đồng bằng, thưa thớt ở trung du và miền núi?

51

- Bước 2: Giải quyết vấn đề + HS nêu các giả thuyết về nguyên nhân làm cho dân cư tập trung đông đúc ở đồng bằng, thưa thớt ở trung du và miền núi. (Đồng bằng có đất đai màu mỡ, khí hậu thuận lợi, nguồn nước tưới dồi dào, giao thông thuận lợi. Ngược lại miền núi: Khí hậu khắc nghiệt, địa hình hiểm trở giao thông khó khăn…) + GV hướng dẫn HS trao đổi: Mỗi HS (hoặc nhóm HS) nêu lí lẽ để bảo vệ giả thuyết của mình. * Đồng bằng: Có đất đai màu mỡ, khí hậu thuận lợi, nguồn nước tưới dồi dào, giao thông dễ dàng, cơ sở hạ tầng được đầu tư... * Ngược lại miền núi: Khí hậu khắc nghiệt, giao thông khó khăn, thiếu nước, cơ sở hạ tầng yếu kém…

- Bước 3: Kết luận Sự phối hợp của các nguyên nhân trên làm dân cư tập trung đông đúc ở đồng bằng, thưa thớt ở miền núi.

Ví dụ 2: Bài 22. Vấn đề phát triển nông nghiệp - Bước 1: Đặt vấn đề Tại sao ở nước ta diện tích đất phù sa chiếm tỉ lệ nhỏ nhưng cây lương thực lại chiếm tỉ lệ lớn nhất trong cơ cấu giá trị sản xuất ngành trồng trọt?

Trong khi đất feralit chiếm tỉ lệ lớn thuận lợi phát triển cây công nghiệp?

- Bước 2: Giải quyết vấn đề + HS nêu các giả thuyết về nguyên nhân chủ yếu dẫn tới cây lương thực chiếm tỉ trọng lớn trong cơ cấu giá trị sản xuất ngành trồng trọt. (Đồng bằng tuy có diện tích nhỏ nhưng có đất đai màu mỡ, khí hậu thuận lợi, nguồn nước tưới dồi dào còn đất feralit ở miền núi còn thuận lợi trồng các cây lương thực có hạt khác như: ngô, khoai, sắn.. Trong khi dân số đông nên nhu cầu lớn …) + GV hướng dẫn HS trao đổi: Mỗi HS (hoặc nhóm HS) nêu lí lẽ để bảo vệ giả thuyết của mình .

52

* Cây lương thực: Các đồng bằng có đất đai màu mỡ, khí hậu thuận lợi, nguồn nước dồi dào. Dân số đông nhu cầu lương thực hàng ngày rất lớn.

Mặt khác sản phẩm cây lương thực còn là nguyên liệu cho các ngành công nghiệp chế biến… * Ngược lại cây công nghiệp: Mặc dù chiếm tỉ trọng nhỏ, tuy nhiên có xu hướng ngày càng tăng lên do nhiều nguyên nhân như: nhu cầu, cung cấp nguyên liệu cho công nghiệp,…

- Bước 3: Kết luận Sự phối hợp của các nguyên nhân trên dẫn tới cây lương thực chiếm tỉ trọng lớn trong cơ cấu giá trị sản xuất ngành trồng trọt.

2.4.2. Vận dụng phương pháp dạy học hướng dẫn HS khai thác tri thức từ bản đồ trong dạy học Địa lí lớp 12 a. Khai thác bản đồ giúp HS xác định được vị trí chính xác của các đối tượng địa lí và ghi nhớ những địa danh quan trọng.

Ví dụ: Khi học bài 2: “Vị trí địa lí và phạm vi lãnh thổ”. GV có thể sử dụng lược đồ hành chính khu vực Đông Nam Á.

Hình 2.1. Các nước Đông Nam Á (Nguồn SGK Địa lí 12) 53

GV cho HS quan sát lược đồ trên, yêu cầu HS trả lời một số câu hỏi nhằm xác định được vị trí lãnh thổ đất nước: Câu hỏi 1: Xác định vị trí của Việt Nam trong khu vực Đông Nam Á.

Câu hỏi 2: Việt Nam tiếp giáp với các quốc gia nào?

Câu hỏi 3: Xác định tọa độ Địa lí Việt Nam trên đất liền và trên biển.

Câu hỏi 4: Từ vị trí địa lí và tiếp giáp, hãy đánh giá những thuận lợi và khó khăn của Việt Nam? Để giúp đỡ HS ghi nhớ dễ dàng các địa danh hành chính trên lược đồ GV có thể sử dụng các phương pháp như: - Khi nói đến tên địa danh GV vừa đọc kết hợp sử dụng bút chỉ khoanh vùng đối tượng đó, hoặc viết tên địa danh quan trọng lên bảng.

- Kết hợp với việc sử dụng bản đồ treo tường, tạo điều kiện cho HS lên bảng thực hành nhiều để xác định các đối tượng địa lí trên bản đồ. b. Thông qua việc đọc và phân tích bản đồ giúp cho HS tìm ra những thuộc tính, đặc điểm của các đối tượng địa lí trên bản đồ, lược đồ.

Ví dụ: Khi dạy bài 12 “Thiên nhiên phân hóa đa dạng”, dựa vào lược đồ trong SGK hoặc Atlat Địa lí Việt Nam “các miền tự nhiên” trang 13,14.

GV có thể hướng dẫn HS xác định: - Ranh giới cụ thể của 3 miền địa lí tự nhiên (Miền Bắc và Đông Bắc Bắc Bộ, Miền Tây Bắc và Bắc Trung Bộ, Miền Nam Trung Bộ và Nam Bộ - Nêu các đặc điểm khái quát về địa hình của 3 miền c. Thông qua việc đọc, phân tích bản đồ, lược đồ xác lập được mối quan hệ nhân quả giải thích được những đặc điểm quan trọng, đặc biệt là trong đặc điểm phân bố của các đối tượng địa lí. Đây cũng là yêu cầu cao nhất đối với HS. Ví dụ 1: Khi dạy bài 16 “Đặc điểm dân số và phân bố dân cư nước ta”, dựa vào lược đồ trong SGK và Atlat Địa lí Việt Nam (trang 15). GV có thể hướng dẫn phân tích lược đồ để trả lời các câu hỏi sau:

54

- Nêu các khu vực tập trung đông dân, các khu vực thưa dân? Giải thích.

- Nêu các điểm dân cư đô thị điển hình. Các đặc điểm dân cư đô thị phân bố ở đâu? Giải thích.

Dựa vào lược đồ và các kí hiệu, HS có thể dễ dàng chỉ ra các khu vực tập trung đông dân, thưa dân cũng như các đô thị điển hình ở nước ta. Để có thể giải thích được đặc điểm phân bố đó, GV có thể gợi ý HS quan sát các lược đồ về địa hình kết hợp với các kiến thức đã học để giải thích, trong đó cần nhấn mạnh các yếu tố: Địa hình, trình độ phát triển kinh tế, lịch sự phát triển lãnh thổ của các vùng.

Ví dụ 2: Khi dạy bài 27 “Vấn đề phát triển một số ngành công nghiệp trọng điểm”, dựa vào lược đồ trong SGK và Atlat Địa lí Việt Nam (trang 22) phần “công nghiệp chế biến lương thực, thực phẩm”. GV có thể hướng dẫn phân tích lược đồ để trả lời các câu hỏi sau: - Xác định tên các trung tâm công nghiệp chế biến lương thực, thực phẩm rất lớn và lớn theo chiều từ bắc vào nam.

- Kể tên các ngành công nghiệp chính - Ngành công nghiệp chế biến lương thực thực phẩm phân bố tập trung ở đâu? Giải thích sự phân bố đó.

- Dựa vào Atlat Địa lí trang 22 (lược đồ công nghiệp chế biến lương thực, thực phẩm) HS có thể trả lời được ý 1,2, riêng với ý thứ 3, HS cần dựa vào kiến thức đã học và dựa vào gợi ý của GV: Yếu tố mật độ dân cư, nguồn lao động, thị trường tiêu thụ, cơ sở hạ tầng, cơ sở vật chất kĩ thuật…

2.4.3. Phương pháp thảo luận * Ví dụ 1: Khi dạy bài 2: Vị trí địa lí, phạm vi lãnh thổ Chọn vấn đề: Ý nghĩa của vị trí địa lí Việt Nam (ý nghĩa tự nhiên; kinh tế, văn hóa - xã hội và quốc phòng) Bước 1: GV chia HS ra thành các nhóm, giao nhiệm vụ cụ thể cho từng nhóm: 55

Nhóm 1,2,3: Đánh giá những thuận lợi và khó khăn của vị trí địa lí tới tự nhiên VN? GV gợi ý: Cần đánh giá ảnh hưởng của vị trí địa lí tới cảnh quan, khí hậu, sinh vật, khoáng sản.

Nhóm 4,5,6: Đánh giá ảnh hưởng của vị trí địa lí tới kinh tế, văn hoá xã hội và quốc phòng nước ta.

Học sinh thực hiện theo nhóm, thời gian 5 phút.

GV có thể giải thích và hướng dẫn thêm, nếu thấy cần thiết.

Bước 2: HS thực hiện nhiệm vụ: HS trong nhóm thảo luận và chuẩn bị báo cáo GV, trao đổi với cả lớp về kết quả thực hiện.

Trong quá trình thực hiện GV quan sát và điều chỉnh nhiệm vụ học tập cho phù hợp với đối tượng HS. Bước 3: GV tổ chức cho HS báo cáo kết quả và thảo luận chung cả lớp.

Gọi một nhóm đại diện báo cáo kết quả thực hiện nhiệm vụ; các HS khác lắng nghe và bổ sung, thảo luận thêm.

Bước 4: GV chốt kiến thức; nhận xét đánh giá kết quả thực hiện của HS. * Ví dụ 2: Khi dạy bài 17: Lao động và việc làm Chọn vấn đề: Cơ cấu lao động (theo các ngành kinh tế, theo thành phần kinh tế, theo thành thị và nông thôn) Bước 1: GV phân 6 nhóm và giao nhiệm vụ mỗi nhóm : Nhóm 1,2: Căn cứ vào bảng 17.2 và phân tích biểu đồ Miền Atlat Địa lí Việt Nam trang 15, nêu nhận xét về cơ cấu lao động trong các ngành kinh tế nước ta? Nguyên nhân Nhóm 3,4: Căn cứ vào bảng 17.3, nêu nhận xét về cơ cấu lao động theo thành phần kinh tế? Tại sao lao động ở khu vực có vốn đầu tư nước ngoài ngày càng tăng:

56

Nhóm 5,6: Căn cứ vào bảng 17.4 , nêu nhận xét về cơ cấu lao động theo thành thị và nông thôn? Nêu ảnh hưởng của nó đối với đời sống nhân dân.

Bước 2: Các nhóm làm việc, trao đổi.

Bước 3: Đại diện các nhóm trình bày, các nhóm khác bổ sung kiến thức Bước 4: GV đánh giá kết quả thảo luận của các nhóm và chuẩn kiến thức.

2.4.4. Phương pháp dạy học theo góc Ví dụ 1: Khi dạy mục 1: Chuyển dịch cơ cấu ngành kinh tế (Bài 20: Chuyển dịch cơ cấu kinh tế) giáo viên sử dụng phương pháp dạy học theo góc.

Bảng 2.1. Cơ cấu giá trị sản xuất nông nghiệp Đơn vị: % Năm

1990

1995

2000

2005

Trồng trọt

79,3

78,1

78,2

73,5

Chăn nuôi

17,9

18,9

19,3

24,7

Dịch vụ nông nghiệp

2,8

3,0

2,5

1,8

Ngành

Giáo viên yêu cầu học sinh quan sát bảng 20.1 và giao nhiệm vụ cho từng góc như sau: - Góc 1: Nhận xét và giải thích sự chuyển dịch cơ cấu giá trị sản xuất ngành trồng trọt.

- Góc 2: Nhận xét và giải thích sự chuyển dịch cơ cấu giá trị sản xuất ngành chăn nuôi.

- Góc 3: Nhận xét và giải thích sự chuyển dịch của ngành dịch vụ nông nghiệp. Sự chuyển dịch cơ cấu kinh tế như trên phản ánh xu hướng phát triển kinh tế như thế nào?

Sau khi các góc trình bày kết quả, giáo viên có thể chuẩn kiến thức cho học sinh.

Ví dụ 2: Khi dạy mục 1. Sử dụng và bảo vệ tài nguyên sinh vật (Bài 14: Sử dụng và bảo vệ tài nguyên thiên nhiên), giáo viên có thể sử dụng phương pháp dạy học theo góc bằng cách chia lớp thành 4 góc và giao nhiệm vụ: 57

- Góc 1: Quan sát tranh ảnh, video và nhận xét về tài nguyên rừng ở nước ta.

- Góc 2: Nêu thực trạng về sự suy giảm của tài nguyên rừng ở nước ta - Góc 3: Nguyên nhân làm suy giảm tài nguyên rừng - Góc 4: Biện pháp khắc phục Sau khi các góc trình bày kết quả của mình, giáo viên chuẩn kiến thức cho học sinh.

2.4.5. Phương pháp đóng vai Ví dụ 1: Khi dạy mục 4. Tăng cường hợp tác với các nước láng giềng trong giải quyết các vấn đề về biển và thềm lục địa (Bài 42. Vấn đề phát triển kinh tế, an ninh quốc phòng ở biển Đông và các đảo, quần đảo). Giáo viên có thể sử dụng phương pháp đóng vai nhằm giáo dục thái độ và hành vi bảo vệ môi trường biển cho HS. - Các vai diễn: + Nhà báo + Bác ngư dân + Khách du lịch + Em học sinh + Chủ nhà hàng - Tình huống: Một nhà báo được cử đến để tìm hiểu tại sao khu vực biển của tỉnh A lại có điều kiện để bị ô nhiễm nặng nề như vậy. Nhà báo đã đi phỏng vấn người dân ở khu vực này về các việc làm tác động tới biển của họ.

Nếu em là nhà báo trên, em có nhận xét gì về những việc làm của họ?

Sau cuộc phỏng vấn đó, em sẽ viết gì về nguyên nhân làm ô nhiễm môi trường biển và các biện pháp bảo vệ môi trường biển?

58

Ví dụ 2: Khi dạy mục 3. Sử dụng hợp lí và cải tạo tự nhiên ở Đồng bằng sông Cửu Long (Bài 41. Vấn đề sử dụng hợp lí và cải tạo tự nhiên ở Đồng bằng sông Cửu Long) Giáo viên có thể sử dụng phương pháp đóng vai nhằm giáo dục thái độ và hành vi bảo vệ môi trường biển cho HS. - Các vai diễn: + Nhà báo + Bác nông dân + Em học sinh + Bác ngư dân - Tình huống: Một nhà báo được cử đến để tìm hiểu tại sao khu vực Đồng bằng sông Cửu Long việc sử dụng hợp lí và cải tạo tự nhiên ở đây lại trở thành vấn đề cấp bách như vậy. Nhà báo đã đi phỏng vấn người dân ở khu vực này về các nguyên nhân.

Nếu em là nhà báo trên, em có nhận xét gì về những việc làm của họ?

Sau cuộc phỏng vấn đó, em sẽ viết gì về nguyên nhân và biện pháp sử dụng hợp lí và cải tạo tự nhiên ở đây nhằm biến đồng bằng thành một khu vực kinh tế quan của đất nước?

2.5. Thiết kế một số kế hoạch dạy học sử dụng một số PPDH tích cực môn Địa lí lớp 12-THPT theo định hướng phát triển năng lực học sinh.

Bài 9. Thiên nhiên nhiệt đới ẩm gió mùa (tiết 1) I. MỤC TIÊU BÀI HỌC 1. Kiến thức - Hiểu và trình bày được các đặc điểm cơ bản của khí hậu nhiệt đới ẩm gió mùa.

- Phân tích được nguyên nhân hình thành nên đặc điểm khí hậu nhiệt đới ẩm gió mùa.

59

2. Kỹ năng - Sử dụng bản đồ Địa lí TNVN để nhận biết được đặc điểm cơ bản của thiên nhiên Việt Nam - Vẽ và phân tích biểu đồ khí hậu Việt Nam. - Biết phân tích liên hệ giữa các nhân tố hình thành và phân hoá khí hậu - Có kỹ năng liên hệ thực tế để thấy thuận lợi và khó khăn của khí hậu đối với sản xuất.

3. Thái độ - Chia sẻ với đồng bào khi gặp thiên tai.

4. Định hướng năng lực cho học sinh - Năng lực chung: Năng lực tự học; Năng lực giải quyết vấn đề; Năng lực hợp tác; Năng lực giao tiếp; - Năng lực chuyên biệt: Năng lực sử dụng bản đồ, sơ đồ II. CHUẨN BỊ 1. Giáo viên: - Máy tính, máy chiếu, Bản đồ TNVN, (- Bản đồ hành chính Việt Nam) 2. Học sinh: Vở ghi, Át lát, vở bài tập.

III. TỔ CHỨC HOẠT ĐỘNG DẠY VÀ HỌC: 1. Hoạt động khởi động Dẫn bài: Nhà thơ Tản Đà viết: Hải Vân đèo lớn vừa qua/Mưa xuân ai bỗng đổi ra nắng hè. Em hiểu gì về thời tiết trong hai câu thơ trên 2. Hoạt động hình thành kiến thức mới HOẠT ĐỘNG 2.1: Tìm hiểu đặc điểm tính chất nhiệt đới - 7p Hình thức: Cá nhân Phương pháp: đàm thoại 60

Hoạt động của GV và HS

Nội dung chính I. Khí hậu nhiệt đới ẩm gió mùa

GV yêu cầu HS dựa vào SGK và hiểu biết bản thân (?) Tìm biểu hiện của KH mang tính chất nhiệt đới và giải thích?

HS: Tìm hiểu, trả lời GV: Chuẩn xác kiến thức

1. Tính chất nhiệt đới: a, Biểu hiện - Tổng lượng bức xạ lớn (tổng nhiệt độ hoạt động) 80000C - 10.0000C. - Cân bằng bức xạ quanh năm dương.

- Nhiệt độ trung TB năm trên 200C (trừ vùng núi cao) - Tổng số giờ nắng 1400-3000 giờ/năm - Gió Mậu dịch

Bổ sung: Cán cân bức xạ: Tương quan so sánh giữa lượng bức xạ Nguyên nhân: thu được và lượng bức xạ mất đi - Do vị trí nước ta nằm trong vùng nội chí tuyến.

- Hàng năm đều có 2 lần mặt trời lên thiên đỉnh HOẠT ĐỘNG 2.2: Tìm hiểu đặc điểm tính chất ẩm - 7p Hình thức: cả lớp Phương pháp: Phát vấn Hoạt động của GV và HS

Nội dung chính 2. Lượng mưa, độ ẩm lớn

Quan sát bảng số liệu bài tập 2 cuối bài, đọc Sgk a, Biểu hiện (?) CM nước ta có lượng mưa và - Độ ẩm không khí cao trên 80%, độ ẩm lớn?

- Cân bằng ẩm luôn dương - Lượng mưa TB năm 15002000mm/năm b, Nguyên nhân - Nguyên nhân?

- Sự cung cấp hơi nước của biển Đông - Hoạt động của dải hội tụ nhiệt đới Câu hỏi VD: Giải thích tại `sao - Tác động của bão Huế có mưa nhiều nhất, lượng bốc - Tác động của gió mùa (đặc biệt là hơi ít? gió mùa hạ) Gọi HS: trả lời GV: Chuẩn kiến thức 61

HOẠT ĐỘNG 2.3: Tìm hiểu đặc điểm tính chất gió mùa - 25p Hình thức: Nhóm Phương pháp: thảo luận Hoạt động của GV và HS

Nội dung chính 3. Gió mùa:

GV cho HS tìm hiểu về gió mậu dịch (ở nước ta gió mậu dịch bị gió a, Biểu hiện mùa lấn át) Bước 1: GV chia nhóm giao nhiệm vụ N1,3: Tìm hiểu gió mùa mùa đông N2,4: Tìm hiểu gió mùa mùa hạ

* Gió mùa mùa đông:

Nội dung tìm hiểu:

- Nguồn gốc: Từ cao áp xibia

- Nguồn gốc:

- Nguyên nhân:

- Nguyên nhân:

+ Mùa đông lục địa Á - Âu lạnh

- Tg hoạt động:

=> hình thành cao áp Xibia. Ở TBD,

- Hướng gió:

ÂĐD ấm hơn => hình thành áp thấp

- Phạm vi hoạt động: - Tính chất: Bước 2: Các nhóm tìm hiểu, thảo luận thống nhất ý kiến trong nhóm Bước 3: Các nhóm cử đại diện

Alêut, bắc ÂĐD + Bán cầu nam là mùa hạ => lục địa chí tuyến nam nóng => hình thành áp thấp => Gió thổi từ cao áp Xibia đến các áp thấp qua Việt Nam.

trình bày; nhóm khác bổ sung

- Tg hoạt động: Từ tháng 11 đến

Bước 4: GV chuẩn kiến thức

tháng 4 - Hướng gió: Đông bắc - Phạm vi hoạt động: Miền Bắc => đến dãy Bạch Mã. Ở miền nam lúc này gió tín phong BCB => ĐB ven biển có mưa.

62

- Tính chất: + Đầu mùa (11,12,1): Lạnh, khô + Cuối mùa (2,3,4) Lạnh ẩm do biến tính khi qua biển * Gió mùa mùa hạ: - Nguồn gốc: Từ áp cao B.ÂĐD, áp cao cận chí tuyến * Hệ quả: Gió mùa dẫn tới sự - Nguyên nhân: phân chia khí hậu khác nhau giữa + Mùa hè lục địa chí tuyến Bắc nóng các khu vực ở nước ta: ở miền bắc => hình thành áp thấp I-ran. Ở TBD, có sự phân chia thành mùa đông ÂĐD mát => hình thành áp cao Halạnh, ít mưa và mùa hạ nóng ẩm, oai, bắc ÂĐD mưa nhiều. ở Miền Nam có 2 mùa, + Bán cầu nam là mùa đông áp cao mùa khô và mùa mưa rõ rệt. Giữa chí tuyến nam hoạt động.

Tây Nguyên và đồng bằng ven => Gió thổi từ áp Bắc ÂĐD, áp cao biển Trung Trung Bộ có sự đối lập chí tuyến nam, áp cao TBD đến áp về hai mùa mưa, khô.

thấp qua Việt Nam. - Tg hoạt động: Từ tháng 5 đến tháng 10 + Từ tháng 5-7: gió từ + B.ÂĐD + Từ tháng 8-10: Gió từ + cận chí tuyến Nam - Hướng gió: Tây Nam; riêng bắc bộ hướng ĐN - Phạm vi hoạt động: Cả nước - Tính chất: + Đầu mùa nóng ẩm ở NB, TN; BTB và DHNTB: Nóng khô do khuất gió + Cuối mùa: Nóng, mưa nhiều cả nước.

63

4. Hoạt động luyện tập - Gắn mũi tên gió mùa vào bản đồ trống.

- Gọi HS tổng kết bài bằng sơ đồ tư duy.

5. Hoạt động vận dụng mở rộng 1. Học và trả lời câu hỏi SGK. 2. Yêu cầu HS hoàn thành sơ đồ sau Tên gió Gió mùa mùa đông

Nguồn gốc

T.g hoạt

Phạm vi

Hướng

T/C

động

hoạt động

gió

gió

Áp cao Xibia Áp cao Bắc Ấn

Gió mùa

Độ Dương

mùa hạ

Áp cao cận chí tuyến nam

IV - Điều chỉnh/ bổ sung/rút kinh nghiệm (nếu có) ------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------Bài 11. Thiên nhiên phân hóa đa dạng (tiết 1) I. MỤC TIÊU BÀI HỌC 1. Kiến thức - Hiểu được sự phân hoá thiên nhiên theo Bắc - Nam là do sự thay đổi khí hậu từ Bắc - Nam, ranh giới là dãy Bạch Mã.

- Biết được sự khác nhau về khí hậu và thiên nhiên phần lãnh thổ phía Bắc và lãnh thổ phía Nam. 2. Kỹ năng - Đọc, phân tích bản đồ, bảng số liệu.

- Khai thác kiến thức từ bản đồ, Atlat.

64

3. Định hướng năng lực cho học sinh - Năng lực chung: Năng lực tự học; Năng lực giải quyết vấn đề; Năng lực hợp tác; Năng lực giao tiếp; - Năng lực chuyên biệt: Năng lực sử dụng bản đồ, sơ đồ II. CHUẨN BỊ 1. Giáo viên: - Bản đồ TNVN, (- Bản đồ hành chính Việt Nam) - Máy tính, máy chiếu 2. Học sinh: Vở ghi, Át lát, vở bài tập.

III. TỔ CHỨC HOẠT ĐỘNG DẠY VÀ HỌC: 1. Hoạt động khởi động - Gọi 1HS hoặc GV hát cho HS nghe bài hát Gửi nắng cho em. Yêu cầu học sinh nghe và trả lời câu hỏi: Bài hát nói lên nội dung gì? giải thích nội dung đó.

Gọi HS trả lời. Gv từ câu trả lời của hS để vào bài.

2. Hoạt động hình thành kiến thức mới 2.1: Tìm hiểu biểu hiện của Thiên nhiên phân hóa Bắc - Nam Hình thức: nhóm Phương pháp: đàm thoại, thảo luận, khai thác hình ảnh HĐ CỦA GV VÀ HS Bước 1

NỘI DUNG CHÍNH I. Thiên nhiên phân hóa Bắc - Nam

Chia nhóm - giao 1. Biểu hiện nhiệm vụ - Nhóm 1, 3: Tìm hiểu

Yếu

Thiên nhiên lãnh

Thiên nhiên lãnh

thiên nhiên lãnh thổ

tố

thổ phía Bắc

thổ phía Nam

phía Bắc.

Giới Từ dãy Bạch Mã Từ dãy Bạch Mã

- Nhóm 2, 4: Tìm hiểu

hạn trở ra

thiên nhiên lãnh thổ

trở vào

- Nhiệt đới gió mùa - Cận xích đạo gió

phía Nam.

Khí có mùa đông lạnh

* Nội dung tìm hiểu

hậu - Nhiệt độ TB từ 20 - Nhiệt độ TB

- Giới hạn

đến 240C 65

mùa nóng quanh năm >250C

- Khí hậu:

- Số tháng lạnh: 2- - Không có

+ Kiểu khí hậu

>3 tháng

+ Nhiệt độ TB

- Phân 2 mùa: Mùa

+ Số tháng lạnh <200C

Đông; mùa hạ

+ Sự phân hoá mùa

- Đới cảnh quan rừng - Đới rừng cận

- Cảnh quan:

nhiệt đới gió mùa

+ Đới cảnh quan

- Các loài nhiệt đới - Các loài động thực

- Mùa mưa; mùa khô

xích đạo gió mùa

+ TP sinh vật

Cảnh chiếm ưu thế

Bước 2: HS thảo luận

quan - Ngoài ra: Cận cây nhiệt đới; Xuất

theo sự phân công,

nhiệt đới: dẻ, re... ôn hiện cây chịu hạn

nhóm thống nhất ý kiến

đới: thông, pơmu.. rụng lá theo mùa; ĐV

Bước3: Đại diện các

và thú lông dày

vật cận xích đạo và

tiêu biểu là thú lớn

nhóm trình bày Bước 4: GV chuẩn xác kiến thức 2.2: Tìm hiểu Nguyên nhân của Thiên nhiên phân hóa Bắc - Nam Hình thức: Cả lớp Phương pháp: phát vấn HĐ CỦA GV VÀ HS

NỘI DUNG CHÍNH

Cả lớp 1.2. Nguyên nhân: Bằng kiến thức đã học, trả lời: - Lãnh thổ nước ta kéo dài từ bắc xuống Nguyên nhân nào dẫn đến sự nam khoảng 150 vĩ tuyến. Vị trí của phần thay đổi thiên nhiên theo chiều lãnh thổ phía Bắc và phía Nam. Bắc - Nam? - Tác động của gió mùa đông bắc và các khối khí khác.

- Ảnh hưởng của bức chắn địa hình.  Sự thay đổi của khí hậu từ Bắc vào Nam theo vĩ độ (2 yếu tố nhiệt độ và gió) => Sự thay đổi cảnh quan địa lí 66

2.3: luyện tập Hoạt động của GV, HS GV đưa câu hỏi, gọi HS trả lời, giải thích vì sao Câu 1. Ở nước ta, nơi có chế độ khí hậu với mùa hạ nóng ẩm, mùa đông lạnh khô, hai mùa chuyển tiếp xuân, thu là : A. Khu vực phía nam vĩ tuyến 16ºB. B. Khu vực phía đông dãy Trường Sơn.

C. Khu vực phía bắc vĩ tuyến 16ºB. D. Khu vực Tây Nguyên và Nam Bộ.

Câu 2. Mưa phùn là loại mưa: A. Diễn ra vào đầu mùa đông ở miền Bắc.

B. Diễn ra ở đồng bằng và ven biển miền Bắc vào đầu mùa đông.

C. Diễn ra vào nửa sau mùa đông ở miền Bắc.

D. Diễn ra ở đồng bằng và ven biển miền Bắc vào nửa sau mùa đông.

Nội dung 1. A. Khu vực phía nam vĩ tuyến 16ºB.

2.D. Diễn ra ở đồng bằng và ven biển miền Bắc vào nửa sau mùa đông.

3. Hoạt động luyện tập - Tại sao miền Bắc nước ta lại có 2-3 tháng nhiệt độ dưới 180C - Nếu không có ảnh hưởng của gió mùa mùa đông thì cảnh quan thiên nhiên ở miền Bắc nước ta sẽ như thế nào?

- Vào tháng 1, cảnh quan thiên nhiên nước ta thay đổi như thế nào khi đi từ Bắc vào Nam? 4. Hoạt động vận dụng mở rộng - Em đã nghe bài hát Trường Sơn Đông, Trường Sơn Tây chưa? bài hát đó nói lên điều gì? về luyện hát để tiết sau cô trò cùng tìm hiểu nhé.

- Giải thích hiện tượng thời tiết trong câu thơ của Tản Đà: Hải Vân đèo lớn vừa qua Mưa xuân ai bỗng đổi ra nắng hè IV - Điều chỉnh/ bổ sung/rút kinh nghiệm (nếu có) ------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------67

Tiểu kết chương 2 Qua quá trình nghiên cứu trong nội dung chương 2, các vấn đề khái quát về PPDH, qui trình thiết kế bài dạy học góp phần hình thành một cách thức, một con đường khá cụ thể, chi tiết để thực hiện xây dựng kế hoạch dạy học (giáo án cụ thể) trong thực tế giảng dạy. Đặc biệt, trong nội dung của chương tác giả đã tiến hành nghiên cứu các phương pháp ứng với từng nội dung cụ thể của từng bài trong chương trình Địa lí 12, là nội dung minh chứng thiết thực cho việc nghiêm túc tìm hiểu bản chất của từng phương pháp dạy học tích cực đã triển khai nghiên cứu. Qua quá trình thiết kế kế hoạch dạy học một số bài học cụ thể, góp phần hình thành, cải thiện, thống nhất một qui trình mang lại cao trong hoạt động giáo dục.

Qua những bài học áp dụng các PP, kĩ thuật dạy học tích cực, giúp học sinh tiếp thu kiến thức đa chiều, học sinh hứng thú, ham mê khám phá kiến thức mới, phát triển tư duy, tích cực, chủ động. Tuy nhiên, để có những bài học đổi mới PPDH hiệu quả đòi hỏi người giáo viên vững vàng chuyên môn, không ngừng đổi mới phương pháp và đặc biệt biết vận dụng linh hoạt, triển khai hiệu quả các PPDH tích cực trong thực tiễn giảng dạy Địa lí hiện nay ở trường phổ thông.

68

Chương 3 THỰC NGHIỆM SƯ PHẠM 3.1. Mục đích và nhiệm vụ thực nghiệm 3.1.1. Mục đích Nhằm kiểm tra tính đúng đắn của cơ sở lí luận và thực tiễn, những giả thuyết về “Vận dụng một số phương pháp dạy học tích cực trong dạy học địa lý lớp 12 - THPT ở tỉnh Điện Biên”. Kết quả thực nghiệm là cơ sở để đánh giá tính khả thi của đề tài để áp dụng vào thực tế một cách có hiệu quả nhất nhằm nâng cao chất lượng dạy và học môn Địa lí ở nhà trường phổ thông.

Việc sử dụng kết hợp linh hoạt các PPDH tích cực môn Địa lí lớp 12 - THPT theo định hướng phát triển năng lực HS bước đầu đã đem lại kết quả khả quan, góp phần thúc đẩy hình thức dạy học theo hướng phát triển năng lực HS. 3.1.2. Nhiệm vụ Quá trình thực nghiệm sư phạm nhằm giải quyết các nhiệm vụ sau: - Chọn trường thực nghiệm - Chọn đối tượng thực nghiệm - Thu thập thông tin lấy ý kiến của GV và kiểm tra chất lượng học tập của HS. So sánh lớp thực nghiệm và lớp đối chứng để thấy khác biệt giữa việc dạy học thông thường và dạy học theo định hướng phát triển năng lực HS. - Đánh giá kết quả thực nghiệm, đưa ra kết luận khẳng định dạy học theo định hướng phát triển năng lực HS đạt hiệu quả cao hơn so với dạy học thông thường, ở đây năng lực HS được hình thành và định hướng rõ ràng hơn.

3.2. Đối tượng thực nghiệm Thực nghiệm sư phạm trong luận văn được tiến hành đối với HS khối 12 trên địa bàn tỉnh Điện Biên.

69

3.3. Nguyên tắc thực nghiệm - Không sử dụng thực nghiệm một cách tràn lan, phải chọn vấn đề then chốt, cần thiết để thực hiện. Khi đã được những phương pháp dạy học tích cực để thực nghiệm thì cần phải thực hiện đến mức cao nhất các nguyên tắc của thực nghiệm.

- Cần nắm chắc các ưu điểm và hạn chế của mỗi PPDH, để sử dụng phù hợp trong quá trình thực nghiệm.

- Chỉ được tiến hành thực nghiệm khi có đầy đủ luận cứ về mục đích, điều kiện, các bước thực nghiệm, việc xử lí kết quả và phân tích lí luận và hướng giải quyết.

3.4. Tổ chức thực nghiệm 3.4.1. Chọn trường thực nghiệm Nhằm đảm bảo quá trình thực nghiệm mang tính chất khách quan, trung thực, phổ biến tác giả luận văn đã chọn đối tượng thực nghiệm ở 3 trường THPT khác nhau là: - Trường THPT Tuần Giáo nằm trên địa bàn huyện Tuần Giáo, tỉnh Điện Biên. Là một trường vùng thấp là (cửa ngõ của tỉnh), có cơ sở vật chất, trang thiết bị khá đầy đủ và ngày càng được quan tâm hiện đại hóa đảm bảo phục vụ tốt cho công việc giảng dạy. Đội ngũ giáo viên có trình độ chuyên môn đạt chuẩn và trên chuẩn, có kinh nghiệm nhiều năm trong quá trình giảng dạy.

- Trường PTDT nội trú tỉnh nằm trên địa bàn TP Điện Biên Phủ. Cơ sở vật chất, trang thiết bị của trường ngày càng hiện đại. Đội ngũ GV có nhiều kinh nghiệm trong quá trình giảng dạy, luôn phấn đấu để nâng cao trình độ nghiệp vụ và đầy nhiệt huyết trong hoạt động giảng dạy. HS của trường mặc dù là người dân tộc ít người chủ yếu xuất thân từ khu vực vùng sâu, vùng xa những được học trong môi trường nội trú nên ý thức học tập và vươn lên trong cuộc sống của các em rất cao.

70

- Trường THPT Thanh Nưa là ngôi trường nằm trên vùng cao của huyện Điện Biên. Nhà trường có cơ sở vật chất kĩ thuật, tương đối tốt, đội ngũ GV có trình độ chuyên môn đạt chuẩn và trên chuẩn. HS đa số là con em dân tộc thiểu số nên rất có tinh thần hiếu học.

3.4.2. Lớp thực nghiệm Tác giả đã tiến hành thực nghiệm ở các trường trong địa bàn tỉnh Điện Biên Bảng 3.1. Danh sách các lớp tham gia thực nghiệm TT

Tên trường

1

THPT Tuần Giáo - Tuần Giáo - Điện Biên PTDT Nội trú tỉnh Điện Biên THPT Thanh Nưa - Điện Biên - Điện Biên

2 3

Lớp thực nghiệm Lớp đối chứng 12C1

12C2

12C1

12C2

12C3

12C4

3.4.3. Giáo viên thực nghiệm Bảng 3.2. Danh sách giáo viên Địa lí dạy thực nghiệm STT

Họ và tên GV

Năm

Thâm Trình

sinh

niên

độ Cử nhân

1

Nguyễn Phương Thảo

1987

8

2

Hà Thị Huyền

1980

14

3

Lê Xuân Kim

1983

14

Đơn vị công tác

THPT Tuần Giáo Tuần Giáo - Điện Biên PTDT Nội trú tỉnh Cử nhân Điện Biên THPT Thanh Nưa Cử nhân Điện Biên - Điện Biên

3.4.4. Bài thực nghiệm Bảng 3.3. Danh mục các bài thực nghiệm STT

Tên bài thực nghiệm

1

Tiết 10 - Bài 9: Thiên nhiên nhiệt đới ẩm gió mùa

2

Tiết 12 - Bài 11: Thiên nhiên phân hóa đa dạng

3

Tiết 15 - Bài 14: Vấn đề sử dụng và bảo vệ tài nguyên thiên nhiên 71

3.5. Đánh giá kết quả thực nghiệm 3.5.1. Trong giờ học Thông qua các bài học, tác giả nhận thấy với cách dạy học này, một cách gián tiếp đã góp phần rèn luyện được cho HS một số kỹ năng nhất định như hoạt động nhóm, khả năng thuyết trình trước đảm đông… Với thói quen học tập thụ động thoạt đầu HS chưa quen vởi việc hoạt động nhóm , với việc thuyết trình,... do đó HS còn rụt rè, e ngại. Nhưng sau một số tiết học HS đã dần bắt kịp được với các hoạt động này.

3.5.2. Thái độ của HS Nhìn chung HS đều cảm thấy hứng thú, hăng say và mong chờ mỗi khi đến tiết học, bên cạnh đó cũng có HS có thái độ không tích cực trong học tập.

3.5.3. Về hoạt động của giáo viên và HS * Lớp thực nghiệm: (Dạy theo mô hình trường học mới sử dụng một số PPDH tích cực) - Tích cực hoạt động nhóm và thảo luận - Trò hoạt động là chủ yếu, chủ động và sôi nổi.

- Thầy tổ chức, điều khiển, dẫn dắt HS tự lĩnh hội kiến thức.

- Có sự trao đổi qua lại thầy - trò, trò - trò - HS không quan tâm nhiều đến thời gian tiết học, vẫn muốn tiếp tục khi hết giờ. * Lớp đối chứng: (Dạy theo mô hình truyền thống không sử dụng PPDH tích cực) - Thầy nói và giảng bài là chủ yếu.

- Thầy truyền đạt kiến thức, trò thụ động tiếp thu.

- Ít có sự trao đổi qua lại, lớp học trật tự, gò bó.

- HS không chú ý, chỉ thụ động ghi chép hoặc mệt mỏi, chán nản.

Trong quá trình hoạt động HS đã thể hiện được những hiểu biết về nội dung bài học cũng như câu hỏi, những thắc mắc về nội dung bài học cần được giải đáp, do đó GV là người đứng ra tổ chức cho các HS trao đổi, tranh luận với nhau nhiều hơn, không khí lớp học sôi nổi hơn. Mặt khác đã thay đổi quy 72

trình sư phạm của giáo viên nghiệp vụ sư phạm theo hướng đổi mới được nâng cao hơn; Có kĩ năng điều hành các hoạt động dạy học; Biết cộng tác theo xu hướng mở.

Nhìn chung, sử dụng PPDH tích cực HS đều cảm thấy hứng thú, hăng say và mong chờ mỗi khi đến tiết học, bên cạnh đó cũng có HS có thái độ tích cực học tập. Trong quá trình học HS đã biết cách tự học, tự quản, tự đánh giá mình và bạn trong nhóm. Tự giác tìm hiểu bài, chia sẻ những trải nghiệm cùng với sự trợ giúp của thầy cô và các bạn để chiếm lĩnh kiến thức mới. Các em đã tự tin hơn cởi mở hơn, mạnh dạn bộc lộ cảm xúc, sẵn sàng chia sẻ suy nghĩ của bản thân với bạn bè, thầy cô, cha mẹ và mọi người xung quanh mà trước đó các em còn rất rụt rè, nhút nhát thiếu các kĩ năng sống, không thể diễn đạt được trước chỗ đông người.

3.5.4. Về mặt định lượng Bài kiểm tra ở các nhóm lớp thực nghiệm và lớp đối chứng được sử dụng trong nội dung bài 9, 11, 14 ở bài kiểm tra giữa kì, đều được chấm theo thang điểm 10 các kết quả thu được như sau: Bảng 3.4. Tỉ lệ xếp loại kết quả kiểm tra bài thực nghiệm số 1 Tên trường THPT Tuần Giáo TG - ĐB

Lớp

Sĩ

Yếu

Kém

TB

Giỏi

Khá

số

SL

%

SL

%

SL

%

SL

%

SL

%

TN

35

0

0.0

4

11.4

9

25.7

17

48.6

5

13.3

ĐC

36

3

8.3

8

22.2

15

41.7

8

22.2

2

5.6

PTDT NT tỉnh

TN

34

0

0.0

2

5.8

8

23.4

17

50.0

7

20.8

ĐC

35

5

14.3

7

20.0

15

42.8

6

17.2

2

5.7

THPT

TN

35

0

0.0

5

14.3

8

22.9

18

51.4

4

11.4

Thanh Nưa - ĐB ĐC - ĐB

34

3

8.8

6

17.6

14

41.2

9

26.5

2

5.9

TN

104

0

0.0

11

10.6

25

24.0

52

50.0

16

15.4

ĐC

105

11

10.5

21

20.0

44

41.9

23

21.9

6

5.7

Tổng

73

Hình 3.1. Biểu đồ thể hiện kết quả (% ) điểm của các lớp thực nghiệm và đối chứng bài thực nghiệm số 1 Bảng 3.5. Tỉ lệ xếp loại kết quả kiểm tra bài thực nghiệm số 2 Tên trường THPT

Yếu

Kém

Lớp Sĩ số

TB

SL

%

SL

%

SL

%

Giỏi

Khá SL

%

SL

%

45.7

6

17.1

8

22.2

2

5.6

26.5 18

52.9

6

17.6

9

25.7

2

5.7

20.0 19

54.3

5

14.3

5.9

TN

35

0

0.0

5

14.3

8

ĐC

36

2

5.6

8

22.2

16 44.4

PTDT

TN

34

0

0.0

1

2.9

9

NT tỉnh

ĐC

35

1

2.9

6

17.1

17 48.6

TN

35

0

0.0

4

11.4

7

ĐC

34

5.9

7

20.6

15 44.1

8

23.5

2

TN

104

0

0.0

10

9.6

24 23.1 53

51.0

17 16.3

ĐC

105

5

4.8

21

20.0

48 45.7 25

23.8

6

Tuần Giáo TG - ĐB

THPT Thanh Nưa - ĐB - ĐB Tổng

2

74

22.9 16

5.7

Hình 3.2. Biểu đồ thể hiện kết quả (% ) điểm của các lớp thực nghiệm và đối chứng bài thực nghiệm số 2 Bảng 3.6. Tỉ lệ xếp loại kết quả kiểm tra bài thực nghiệm số 3 Tên trường THPT

Lớp Sĩ số

Yếu

Kém

TB

SL

%

SL

%

SL

%

Khá

Giỏi

SL

%

SL

%

TN

35

0

0.0

3

8.6

11 31.4

17

48,6

4

11.4

ĐC

36

1

2.8

8

22.2

18 50.0

8

22.2

1

2.8

TN

34

0

0.0

2

5.9

9

26.4

20

58.9

3

8.8

ĐC

35

2

5.7

6

17.1

17 48.6

8

22.9

2

5.7

TN

35

0

0.0

4

11.4

9

25.7

19

54.3

3

8.6

ĐC

34

3

8.8

8

23.5

14 41.2

7

20.6

2

5.9

TN

104

0

0.0

9

8.7

29 27.9

56

53.8

10

9.6

ĐC

105

6

5.7

22

21.0

49 46.7

23

21.8

5

4.8

Tuần Giáo TG - ĐB PTDT NT tỉnh THPT Thanh Nưa ĐB - ĐB Tổng

75

Hình 3.3. Biểu đồ thể hiện kết quả (% )điểm của các lớp thực nghiệm và đối chứng bài thực nghiệm số 3 Bảng 3.7. Tổng hợp điểm TB chung của các lớp TN, ĐC Lớp

TN 12C1, 12C1, 12C3

ĐC 12C2, 12C2, 12C4

Số HS

104

105

Điểm giỏi

HS

14

06

(9- 10)

%

13.5

5.7

Điểm khá

HS

54

24

Điểm

(7- 8)

%

51.9

22.9

kết quả

Trung bình

HS

26

47

thực

(5 - 6)

%

25.0

44.8

nghiệm

Điểm yếu

HS

10

21

(3- 4)

%

9.6

20.0

Điểm kém

HS

0

07

(0-2)

%

0.0

6.6

76

Hình 3.4. Biểu đồ thể hiện kết quả TB chung (%) điểm của các lớp thực nghiệm và đối chứng trong đợt thực nghiệm Như vậy, sau khi tiến hành bài giảng thực nghiệm ở các lớp khác nhau, kết quả cho thấy chất lượng làm bài kiểm tra của các lớp thực nghiệm cao hơn lớp đối chứng.

3.5.5. Về mặt định tính Qua kết quả phân tích bài kiểm tra của HS lớp thực nghiệm và đối chứng, ý kiến xây dựng bài trên lớp, ý kiến trả lời phỏng vấn có nhận xét như sau: - Đối với lớp thực nghiệm: Việc vận dụng các phương pháp, kĩ thuật dạy học tích cực nhằm phát triển năng lực HS trong giờ học Địa lí là một thế mạnh thu hút sự chú ý rất lớn với HS. Là hình thức cụ thể hoá thông tin, giúp các em nhìn thấy rõ các mối quan hệ địa lí, nhất là những mối quan hệ nhân quả hay các mối quan hệ phức tạp nhiều chiều mà nếu giải thích bằng lời thì rất khó diễn đạt. Hiện nay trong các phương pháp dạy học tích cực thì phương pháp hướng dẫn HS khai thác tri thức từ bản đồ có nhiều ưu điểm nổi bật, giúp HS tự chiếm lĩnh kiến thức và tạo mọi điều kiện tốt nhất để mọi HS được tham gia vào quá trình học tập giáo viên tổ chức hoạt động học tập giúp HS vừa tự lực nắm các tri thức, kĩ năng mới, đồng thời được rèn luyện về cách tự 77

học, tự lĩnh hội tri thức. Vận dụng phương pháp hướng dẫn HS khai thác tri thức từ bản đồ còn giúp HS phát huy tính tích cực chủ động, sáng tạo trong học tập và rèn luyện một số kĩ năng cơ bản như kĩ năng bản đồ, kĩ năng hợp tác, kĩ năng học nhóm, kĩ năng giao tiếp. Góp phần cùng nhà trường nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện cho HS lớp 12 THPT. - Đối với lớp đối chứng: Các em chưa tích cực chủ động trong quá trình tìm hiểu tri thức. Khó khăn trong việc thành lập nhóm thảo luận, trình bày vấn đề chưa chính xác, thiếu chặt chẽ, logic, còn ngại và rụt rè khi trình bày câu trả lời. Khả năng khái quát hệ thống hóa kiến thức chưa tốt. Giờ học trầm hơn lớp thực nghiệm, kém hứng thú. Thực trạng học Địa lí ở những lớp này thường không sôi nổi. Các em chỉ học và trả lời những kiến thức có sẵn trong sách, khả năng tư duy và tìm tòi kém. Những câu hỏi mở rộng được giáo viên đưa ra các em ít khi trả lời đúng và đầy đủ. Thái độ đối với học tập không hào hứng, nhiệt tình, mang đậm tính sách vở, nhiều khi còn học vẹt, đối phó trong các giờ kiểm tra và các bài tập giáo viên cho về nhà.

Tiểu kết chương 3 Nội dung chương 3 đã đề ra mục đích, nguyên tắc, phương pháp, tiến trình thực nghiệm của việc vận dụng một số kĩ thuật dạy học tích cực vào giảng dạy nội dung Địa lí lớp 12 tác giả đã kiểm nghiệm trong thực tế về hiệu quả và tính khả thi của đề tài. Sau khi tiến hành thực nghiệm với 104 HS đã tiến hành phân tích kết quả. Qua việc phân tích kết quả thu được đã chứng tỏ hiệu quả sử dụng nhiều phương pháp dạy và kĩ thuật dạy học tích cực phù hợp với bộ môn, gợi mở kiến thức để HS thảo luận theo nhóm. Không gian trường, lớp được trang trí sinh động giúp các em có hứng thú với bài học, phát huy tính tự học, nghiên cứu tìm hiểu tri thức.

78

KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ 1. Kết luận Sự phát triển kinh tế - xã hội trong bối cảnh toàn cầu hóa đặt ra những yêu cầu mới đối với người lao động, do đó cũng đặt ra những yêu cầu mới cho sự nghiệp giáo dục thế hệ trẻ và đào tạo nguồn nhân lực. Giáo dục cần đào tạo đội ngũ nhân lực có khả năng đáp ứng được những đòi hỏi mới của xã hội và thị trường lao động, đặc biệt là năng lực hành động, tính năng động sáng tạo, việc đổi mới giáo dục cần được thực hiện một cách đồng bộ từ đổi mới mục tiêu, nội dung đến đổi mới phương pháp, phương tiện, hình thức tổ chức dạy học, hình thức kiểm tra, đánh giá. Đổi mới phương pháp dạy học cần được giáo viên thường xuyên sử dụng nhằm hướng dẫn, tổ chức và điều khiển HS phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo trong việc hình thành kiến thức.

Trong xu thế hội nhập và phát triển khoa học công nghệ hiện nay, đổi mới nội dung và phương pháp dạy học là một xu thế tất yếu. Việc vận dụng các PPDH, kĩ thuật tích cực trong dạy học Địa lí lớp 12 - THPT là rất cần thiết và quan trọng, góp phần nâng cao chất lượng dạy và học, làm tăng hứng thú học tập của các em. Đó chính là một trong những con đường để thực hiện đổi mới phương pháp dạy học Địa lí theo định hướng phát triển năng lực HS. Đối với dạy học Địa lí lớp 12 ở các trường THPT, việc đổi mới phương pháp dạy học, tăng cường sử dụng phương pháp dạy học tích cực là một vấn đề quan trọng vì mục tiêu chương trình Địa lí lớp 12 đã có những yêu cầu HS về khả năng phân tích, đánh giá các vấn đề tự nhiên, kinh tế xã hội của Việt Nam. Qua đề tài, các tác giả đã nghiên cứu một số phương pháp dạy học tích cực trong dạy học Địa lý lớp 12 như phương pháp dạy học nêu và giải quyết vấn đề, phương pháp khảo sát thảo luận nhóm, phương pháp dạy học theo góc, phương pháp đóng vai, phương pháp khai thác tri thức từ bản đồ và bước đầu vận dụng vào một số bài học Địa lí cụ thể nhằm phát huy tính tích cực của HS. Cần nhận thấy rằng, mỗi phương pháp đều có những ưu 79

điểm, nhược điểm và không có một phương pháp dạy học nào là toàn diện nên người giáo viên cần vận dụng một cách linh hoạt các phương pháp trong bài học, đồng thời kết hợp với các phương tiện trực quan, đặc biệt là tăng cường ứng dụng công nghệ thông tin kết hợp với các phương pháp tích cực để tiết học đạt kết quả cao nhất.

Việc vận dụng các phương pháp, kĩ thuật dạy học tích cực nhằm phát triển năng lực HS trong giờ học Địa lí là một thế mạnh thu hút sự chú ý rất lớn với HS. Là hình thức cụ thể hoá thông tin, giúp các em nhìn thấy rõ các mối quan hệ Địa lí, nhất là những mối quan hệ nhân quả hay các mối quan hệ phức tạp nhiều chiều mà nếu giải thích bằng lời thì rất khó diễn đạt. Hiện nay trong các phương pháp dạy học tích cực thì phương pháp hướng dẫn HS khai thác tri thức từ bản đồ có nhiều ưu điểm nổi bật, giúp HS phát huy tối đa tính chủ động, tích cực trong giờ học.

2. Khuyến nghị 2.1. Về phía Sở giáo dục và đào tạo - Cần phải tăng cường đầu tư cơ sở vật chất cho các nhà trường phổ thông để GV và HS có điều kiện giảng dạy và học tập theo hướng tích cực phù hợp với yêu cầu phát triển của xã hội.

- Cung cấp đủ và kịp thời các tài liệu giảng dạy, tổ chức cho GV được tập huấn các PPDH tích cực theo định hướng phát triển năng lực cho HS. 2.2. Về phía các nhà trường - Đẩy mạnh tuyên truyền cho giáo viên thấy rõ hiệu quả của việc áp dụng các PPDH tích cực theo định hướng phát triển năng lực của học sinh là cần thiết, trong chương trình đổi mới giáo dục thì nội dung trên được đặt lên hàng đầu.

- Các nhà trường phải đầu tư cơ sở vật chất, tài liệu để hoạt động dạy và học được thực hiện có hiệu quả cao.

80

- Phát động sâu rộng trong cán bộ giáo viên trong việc thực hiện giảng dạy các PPDH tích cực theo định hướng phát triển năng lực học sinh. Cần đưa vào tiêu chí thi đua của nhà trường, cũng như các giờ thao giảng, thi giáo viên giỏi cấp trường, để việc sử dụng các PPDH tích cực được lan tỏa và được sử dụng thường xuyên trong các giờ giảng của GV. 2.3. Đối với giáo viên - Trước hết cần phải nắm vững nội dung chương trình; các đơn vị kiến thức địa lí cơ bản, nâng cao kiến thức tích hợp có phần liên hệ thực tế. Để tổ chức cho HS các hoạt động nhận thức phù hợp với trình độ của HS, trong quá trình soạn giáo án GV phải có sự đầu tư và chuẩn bị kĩ lưỡng. GV phải đọc từng phần và đưa ra PPDH cũng như phương tiện dạy học phù hợp với HS. - Trong quá trình đổi mới phương pháp dạy học bản thân giáo viên phải quan tâm hơn đến việc xây dựng và thiết kế bị giảng, xem đây là nhiệm vụ không thể thiếu, nhiệm vụ cần thiết, đặc thù của bộ môn và được ứng dụng rộng rãi trong nhiều mục đích giảng dạy của giáo viên trong 1 tiết lên lớp.

Như vậy, theo xu thế đổi mới PPDH với hướng tích cực như hiện nay thì việc sử dụng một số PPDH theo định hướng phát triển năng lực học sinh sẽ đem lại hiệu quả cao trong giảng dạy địa lí ở trường THPT và góp phần đắc lực cho việc nâng cao chất lượng Giáo dục và Đào tạo.

Việc đổi mới phương pháp dạy học đòi hỏi những điều kiện thích hợp về phương tiện, cơ sở vật chất và tổ chức dạy học, điều kiện về tổ chức, quản lý. Ngoài ra, phương pháp dạy học còn mang tính chủ quan. Mỗi giáo viên với kinh nghiệm riêng của mình cần xác định những phương hướng riêng để cải tiến phương pháp dạy học và kinh nghiệm của cá nhân. Tùy thuộc vào điều kiện cơ sở vật chất, năng lực của học sinh ở từng trường mà mỗi giáo viên có thể lựa chọn các phương pháp và kĩ thuật dạy học tích cực trong dạy học Địa lí sao cho phù hợp và hiệu quả. Đáp ứng yêu cầu đổi mới chương trình và sách giáo khoa hiện nay.

81

TÀI LIỆU THAM KHẢO 1.

Atlat Địa lí Việt Nam (2017). Nxb Giáo dục.

2.

Bộ GD và Đào tạo, Dự án Việt - Bỉ (2010), Dạy và học tích cực - Một số phương pháp và kĩ thuật dạy học, NXB Đại học Sư phạm, Hà Nội.

3.

Bộ GD&ĐT, Đề án Đổi mới chương trình và sách giáo khoa sau 2015 (Bản dự thảo).

4.

Bộ Giáo dục và Đào tạo ( 2012), PISA và các dạng câu hỏi, Nxb Giáo dục.

5.

Bộ Giáo dục và Đào tạo (2006), Chương trình giáo dục phổ thông môn Địa lí, Nxb Giáo dục.

6.

Bộ Giáo dục và đào tạo (2015), Dự thảo Chương trình giáo dục phổ thông tổng thể trong chương trình giáo dục phổ thông mới, Hà Nội tháng 3/2015.

7.

Bộ Giáo dục và Đào tạo. Tài liệu bồi dưỡng GV thực hiện chương trình, SGK Địa lí THPT: Địa lí 10, 11 và 12.

8.

Bộ Giáo dục và Đào tạo. Tài liệu tập huấn dạy học và kiểm tra, đánh giá kết quả học tập theo định hướng phát triển năng lực học sinh. Môn Địa lí. Cấp THPT. Hà Nội, tháng 12 năm 2014.

9.

Chiến lược Phát triển Giáo dục 2011 - 2020 của Thủ tướng Chính phủ, phê duyệt ngày 13 tháng 6 năm 2012 (Quyết định số 711/QĐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ).

10. Chương trình chương trình giáo dục phổ thông môn Địa lí của Bộ GD&ĐT năm 2018 (dự thảo).

11. Nguyễn Văn Cường (2004), Lí luận dạy học hiện đại, ĐH Poxdam 12. Nguyễn Văn Cường (2010), Một số vấn đề chung về đổi mới PPDH ở trường THPT - dự án phát triển GDTHPT..

13. Nguyễn Dược, Mai Xuân San (1983), Phương pháp giảng dạy Địa lí (Phần đại cương), Nxb Giáo dục.

82

14. Nguyễn Dược, Nguyễn Trọng Phúc (2012), Lí luận dạy học Địa lí. NXB Đại học sư phạm.

15. Đặng Văn Đức (2006), Lý luận dạy học Địa lí, Nxb Đại học Sư phạm, Hà Nội.

16. Đặng Văn Đức, Nguyễn Thị Thu Hằng (1999), Kĩ thuật dạy học Địa lí, Nxb Giáo dục.

17. Đặng Văn Đức, Nguyễn Thị Thu Hằng (2003), Dạy học Địa lí theo hướng tích cực, Nxb ĐHSPHN. 18. Đặng Văn Đức - Nguyễn Thu Hằng (2008), PPDH Địa lí theo hướng tích cực, NXB Đại học Sư phạm, Hà Nội.

19. Phạm Minh Hạc, (1997), Tâm lí học, Nxb Giáo dục, Hà Nội 20. Trần Bá Hoành (2003), Lí luận cơ bản về dạy và học tích cực, Tài liệu bồi dưỡng giáo viên, Nxb Giáo dục.

21. Trần Bá Hoành (2005), Dạy học lấy HS làm trung tâm, Hà Nội.

22. Trần Bá Hoành (2007), Đổi mới phương pháp dạy học, chương trình và sách giáo khoa, Nxb Đại Học Sư Phạm 23. Đặng Thành Hưng (1995), Các lí thuyết và mô hình GD hướng vào người học ở phương Tây, Viện Khoa học GD Việt Nam, Hà Nội, tr. 49- 95.

24. Nghị quyết TW 8 khóa XI. Đổi mới căn bản toàn diện Giáo dục và Đào tạo số 29 - NQ/TW (2013).

25. Nguyễn Thị Oanh (2007), Làm việc nhóm, NXB Trẻ - Hà Nội 26. Hoàng Phê (Chủ biên), Nguyễn Hải Châu, Nguyễn Đức Vũ, Phạm Thị Sen (1998), Từ điển tiếng Việt, NXB Đà Nẵng.

27. Nguyễn Trọng Phúc (2000), Phương tiện kĩ thuật trong dạy học Địa lí, Nxb Đại học Quốc gia Hà Nội.

28. Nguyễn Cảnh Toàn (2012), Học và dạy cách học, Nxb ĐHSPHN. 29. Tham khảo một số luận văn đã được công bố.

30. Đinh Thị Kim Thoa, Bùi Ngọc Diệp, Tổ chức các hoạt động giáo dục trong trường trung học theo hướng định hướng phát triển năng lực học sinh. Bộ Giáo dục - Tài liệu tập huấn.

83

31. Lê Thông (Tổng chủ biên), Nguyễn Viết Thịnh (đồng chủ biên và các tác giả) (2013), Địa lí 12, Nxb Giáo dục.

32. Trần Thị Thanh Thủy (2016), Dạy học tích hợp phát triển năng lực học sinh, Nxb Đại học Sư phạm Hà Nội.

33. Đỗ Hương Trà (Chủ biên) (2015), Dạy học tích hợp phát triển năng lực học sinh. Trường Đại học Sư phạm Hà Nội.

34. Nguyễn Đức Vũ, Phạm Thị Sen, Đổi mới PPDH Địa lí ở THPT, NXB Giáo dục, 2004.

Websites: 35. http://www.google.com.vn 36. http://www.tailieu123.com.vn 37. http://www.baigiang.violet.vn

84

PHỤ LỤC PHỤ LỤC 1 Phụ lục 1a.

PHIẾU KHẢO SÁT THỰC TRẠNG CỦA VIỆC SỬ DỤNG CÁC PPDH TÍCH CỰC TRONG DẠY HỌC ĐỊA LÍ LỚP 12 TỈNH ĐIỆN BIÊN (Dành cho giáo viên) Để có được những thông tin khách quan làm cơ sở nghiên cứu đề tài “Vận dụng một số phương pháp dạy học tích cực trong dạy học Địa lí lớp 12 - THPT ở tỉnh Điện Biên", kính đề nghị thầy (cô) hãy vui lòng trả lời những câu hỏi sau. Những thông tin này chỉ dùng vào mục đích nghiên cứu. Xin trân trọng cảm ơn thầy (cô) đã hợp tác.

Họ và tên:……………………………………………………………… Đơn vị công tác:…………………………………………………………

Hãy tích vào các trước ô theo ý kiến của thầy cô.

Câu 1. Quan điểm của thầy (cô) về việc áp dụng các phương pháp dạy học tích cực trong thiết kế bài giảng Địa lí 12.

Rất cần thiết.

Cần thiết.

Bình thường.

Không cần thiết.

Câu 2. Ở trường thầy (cô) đã áp dụng các phương pháp dạy học tích cực như thế nào?

Có áp dụng thường xuyên.

Có nhưng thi thoảng mới áp dụng.

Có nhưng mới áp dụng 1 - 2 lần.

Chưa từng được áp dụng.

Câu 3. Theo thầy (cô) mục tiêu của việc sử dụng các phương pháp dạy học tích cực trong thực tế bài giảng Địa lí 12. Đổi mới phương pháp dạy học phù hợp với đối tượng học sinh.

Phát triển năng lực của người học.

Phát triển năng lực chuyên môn, phẩm chất nghề nghiệp của giáo viên.

Nâng cao chất lượng dạy và học.

Tất cả các ý kiến trên.

Câu 4. Mức độ hiệu quả đạt được sau khi thầy (cô) áp dụng các phương pháp dạy học tích cực để thiết kế bài giảng Địa lí 12?

Rất cao.

Cao.

Trung bình.

Thấp.

Không hiệu quả.

Câu 5. Thầy (cô) đánh giá như thế nào về thái độ của học sinh về giờ dạy có sử dụng các phương pháp dạy học tích cực với giờ dạy thông thường.

Rất thích, rất hứng thú.

Thích, hứng thú.

Bình thường.

Không thích, không hứng thú.

Câu 6. Khi áp dụng các phương pháp dạy học tích cực để thiết kế bài giảng Địa lí 12 thầy (cô) thường xuyên gặp khó khăn nào sau đây?

Thiếu thời gian.

Thiếu phương tiện, cơ sở vật chất.

Chương trình giáo dục quá tải.

Niềm tin của giáo viên, thói quen phê bình và tự phê bình còn hạn chế.

Câu 7. Theo thầy (cô) trong chương trình Địa lí 12 các phương pháp dạy học tích cực nên sử dụng ở mức độ nào?

Tất cả các bài học.

Phần lớn các bài học.

Một số bài học.

Một số ít bài học.

Câu 8. Để thiết kế bài giảng Địa lí 12 THPT theo hướng tích cực thầy (cô) thường sử dụng phương pháp nào?

Dạy học theo nhóm.

Dạy học dự án.

Dạy học nêu và giải quyết vấn đề.

Phương pháp khai thác tri thức từ bản đồ Phương pháp dạy học theo góc Tùy bài kết hợp các phương pháp khác nhau.

Câu 9. Để nâng cao hiệu quả thiết kế bài giảng Địa lí lớp 12 THPT theo định hướng phát triển năng lực thầy (cô) cần phải làm gì?

Tăng thời lượng, thời gan tự bồi dưỡng chuyên môn.

Cần thường xuyên cập nhật các phương pháp dạy học theo tích cực.

Tăng cường chia sẻ, tinh thần phê, tự phê của mỗi giáo viên.

Tất cả các phương pháp trên.

10. Để áp dụng các phương pháp dạy học tích cực vào dạy học Địa lí ở trường phổ thông có hiệu quả GV phải Nắm vững kiến thức chuyên môn và làm chủ kĩ năng sử dụng các phương pháp, kĩ thuật tích cực. Đựợc trang bị đầy đủ những vấn đề về lí luận và phương pháp dạy học bộ môn, có kỹ năng và nghiệp vụ sư phạm tốt.

Có lòng yêu nghề, biết đầu tư thời gian và công sức vào thiết kế các bài giảng trong dạy học Địa lí 12.

Thường xuyên trau dồi kiến thức chuyên môn, nghiệp vụ sư phạm, côn g nghệ. Đồng thời chia sẻ kinh nghiệm lẫn nhau về các tiết học có áp dụng các PPDH tích cực. .........................ngày.........tháng.......năm 2020 Xác nhận của nhà trường

Giáo viên thực nghiệm

Phụ lục 1b PHIẾU KHẢO SÁT Ý KIẾN HỌC SINH VỀ GIỜ HỌC ĐỊA LÍ LỚP 12 THPT THEO HƯỚNG ĐỔI MỚI PPDH TÍCH CỰC (Dành cho cho học sinh) Để có được những thông tin khách quan làm cơ sở nghiên cứu đề tài “Vận dụng một số phương pháp dạy học tích cực trong dạy học Địa lí lớp 12 - THPT ở tỉnh Điện Biên”, rất mong các em học sinh hãy vui lòng trả lời những câu hỏi sau. Những thông tin này chỉ dùng vào mục đích nghiên cứu.

Xin cảm ơn các em đã hợp tác.

Họ và tên:………………………………………………………………..

Trường:…………………………………………………Lớp:…………..

Hãy tích vào các trước ô theo ý kiến của các em.

Câu 1. Em có cảm nhận như thế nào về giờ học có sử dụng các phương pháp dạy học tích cực.

Rất hứng thú.

Hứng thú.

Bình thường.

Không hứng thú.

Câu 2. Ý kiến của em về giờ học có sử dụng các phương pháp dạy học tích cực.

Rất thích. .

Thích.

Bình thường.

Không thích Câu 3. Theo em việc sử dụng các phương pháp dạy học tích cực để phát triển năng lực học sinh trong học môn Địa lí 12 là Rất cần thiết.

Cần thiết.

Chưa cần thiết.

Không cần thiết.

Câu 4. Theo em trong quá trình học tập môn Địa lí 12 việc sử dụng các phương pháp dạy học tích cực nên ở mức độ nào?

Tất cả các bài học.

Phần lớn các bài học.

Một số bài học.

Một số ít bài học.

Câu 5. Trong giờ học Địa lí 12 việc sử dụng các phương pháp dạy học tích cực em tham gia bài giảng như thế nào?

Rất tích cực.

Tích cực.

Bình thường.

Không quan tâm.

Câu 6. Khi giờ học Địa lí 12 được sử dụng các phương pháp dạy học tích cực và thầy cô yêu cầu em chuẩn bị nội dung học tập em sẽ Tích cực chuẩn bị.

Chuẩn bị như mọi ngày.

Không chuẩn bị.

Không quan tâm.

Câu 7. Trong giờ học Địa lí 12 việc sử dụng các phương pháp dạy học tích cực, em học tập được gì nhiều hơn so với một giờ dạy thông thường?

Tham gia đa dạng các hình thức, phương pháp học tập.

Sử dụng đa dạng các phương tiện học tập hiện đại.

Trao đổi với thầy, các bạn những vần đề khó.

Phát triển đa dạng các kĩ năng: giao tiếp, làm việc nhóm, xử lí thông tin.

Tất cả các nội dung trên.

Câu 8. Trong giờ học Địa lí 12 theo hướng sử dụng các phương pháp dạy học tích cực em mong muốn thầy (cô) sử dụng phương pháp nào?

Dạy học theo nhóm.

Dạy học dự án.

Dạy học nêu và giải quyết vấn đề.

Phương pháp dạy học theo góc Tùy bài kết hợp các phương pháp khác nhau.

Câu 9. Để góp phần cùng thầy (cô) nâng cao hiệu quả giờ dạy Địa lí lớp 12 theo hướng tích cực theo em, học sinh cần phải làm gì?

Học bài và chuẩn bị bài đầy đủ.

Sẵn sàng tiếp nhận nhiệm vụ học tập mới.

Tích cực, chủ động, hợp tác trong thực hiện nhiệm vụ học tập.

Tích cực vận dụng kiến thức đã học vào thực tế.

Tất cả các nội dung trên.

PHỤ LỤC 2 Bảng 2a. KẾT QUẢ ĐIỀU TRA THỰC TRẠNG CỦA VIỆC SỬ DỤNG CÁC PPDH TÍCH CỰC TRONG DẠY HỌC ĐỊA LÍ LỚP 12 TỈNH ĐIỆN BIÊN Nhận thức của GV về vận dụng các PPDH tích cực trong dạy học Địa lí 12

Đồng ý

Tỷ lệ

1. Quan điểm của thầy (cô) về việc áp dụng các phương pháp dạy học tích cực trong thiết kế bài giảng Địa lí 12.

18

81,8 %

Rất cần thiết.

4

18,2 %

Cần thiết.

0

0,0 %

Bình thường.

0

0,0 %

Có áp dụng thường xuyên.

14

63,6 %

Có nhưng thi thoảng mới áp dụng.

8

36,4 %

Có nhưng mới áp dụng 1 - 2 lần.

0

0,0 %

Chưa từng được áp dụng.

0

0,0 %

15

68,2 %

Phát triển năng lực của người học.

13

59,1 %

Phát triển năng lực chuyên môn, phẩm chất nghề

16

72,7 %

Nâng cao chất lượng dạy và học.

20

90,9 %

Tất cả các ý kiến trên.

19

86,4 %

Không cần thiết.

2. Ở trường thầy (cô) đã áp dụng các phương pháp dạy học tích cực như thế nào?

Câu 3. Theo thầy (cô) mục tiêu của việc sử dụng các phương pháp dạy học tích cực trong thực tế bài giảng Địa lí 12. Đổi mới phương pháp dạy học phù hợp với đối tượng học sinh.

nghiệp của giáo viên.

Câu 4. Mức độ hiệu quả đạt được sau khi thầy (cô) áp dụng các phương pháp dạy học tích cực để thiết kế bài giảng Địa lí 12?

Rất cao.

9

40,9 %

Cao.

11

50 %

Trung bình.

2

9,1 %

Thấp.

0

0,0 %

Không hiệu quả.

0

0,0 %

Rất thích, rất hứng thú.

12

54,5 %

Thích, hứng thú.

9

40,9 %

Bình thường.

1

4,6 %

Không thích, không hứng thú.

0

0,0 %

Thiếu thời gian.

11

50 %

Thiếu phương tiện, cơ sở vật chất.

12

54,5 %

Chương trình giáo dục quá tải.

15

68,2 %

Niềm tin của giáo viên, thói quen phê bình và tự

9

40,9 %

Tất cả các bài học.

2

9,1 %

Phần lớn các bài học.

19

86,4 %

Một số bài học.

1

4,6 %

Một số ít bài học.

3

5,0 %

Câu 5. Thầy (cô) đánh giá như thế nào về thái độ của học sinh về giờ dạy có sử dụng các phương pháp dạy học tích cực với giờ dạy thông thường.

Câu 6. Khi áp dụng các phương pháp dạy học tích cực để thiết kế bài giảng Địa lí 12 thầy (cô) thường xuyên gặp khó khăn nào sau đây?

phê bình còn hạn chế.

Câu 7. Theo thầy (cô) trong chương trình Địa lí 12 các phương pháp dạy học tích cực nên sử dụng ở mức độ nào?

Câu 8. Để thiết kế bài giảng Địa lí 12 THPT theo hướng tích cực thầy (cô) thường sử dụng phương pháp nào?

Dạy học theo nhóm.

Dạy học dự án.

Dạy học nêu và giải quyết vấn đề.

Phương pháp khai thác tri thức từ bản đồ Phương pháp dạy học theo góc Tùy bài kết hợp các phương pháp khác nhau.

Câu 9. Để nâng cao hiệu quả thiết kế bài giảng Địa lí lớp 12 THPT theo định hướng phát triển năng lực thầy (cô) cần phải làm gì?

Tăng thời lượng, thời gian tự bồi dưỡng chuyên môn.

Cần thường xuyên cập nhật các phương pháp dạy học theo tích cực.

Tăng cường chia sẻ, tinh thần phê, tự phê của mỗi giáo viên.

Tất cả các phương án trên.

10. Để áp dụng các phương pháp dạy học tích cực vào dạy học Địa lí ở trường phổ thông có hiệu quả GV phải Nắm vững kiến thức chuyên môn và làm chủ kĩ năng sử dụng các phương pháp, kĩ thuật tích cực . Đựợc trang bị đầy đủ những vấn đề về lí luận và phương pháp dạy học bộ môn, có kỹ năng và nghiệp vụ sư phạm tốt.

Có lòng yêu nghề, biết đầu tư thời gian và công sức vào thiết kế các bài giảng trong dạy học Địa lí 12.

Thường xuyên trau dồi kiến thức chuyên môn, nghiệp vụ sư phạm, công nghệ. Đồng thời chia sẻ kinh nghiệm lẫn nhau về các tiết học có áp dụng các PPDH tích cực.

18 9 20 19 15 22

81,8 % 40,9 % 90,9 % 86,4 % 68,2 % 100 %

18 22

81,8 % 100 %

20

90,9 %

22

100 %

20

90,9 %

18

81,8 %

19

86,4 %

22

100 %

Bảng 2b. KẾT QUẢ KHẢO SÁT Ý KIẾN HỌC SINH VỀ GIỜ HỌC ĐỊA LÝ LỚP 12 THPT THEO HƯỚNG ĐỔI MỚI PPDH TÍCH CỰC Nhận thức của HS về giờ học áp dụng các PPDH tích cực trong môn Địa lí của thầy, cô

Đồng ý

Tỷ lệ (%)

Rất hứng thú.

45

43,3 %

Hứng thú.

50

48,1 %

Bình thường.

9

8,7 %

Không hứng thú.

0

0,0 %

41

39,4 %

Thích.

55

52,9 %

Bình thường.

8

7,7 %

43

41,3 %

Rất cần thiết.

55

52,9 %

Cần thiết.

10

9,6 %

Chưa cần thiết.

0

0,0 %

45

43,3 %

Tất cả các bài học.

52

50,0 %

Phần lớn các bài học.

7

6,7 %

Một số bài học.

0

0,0 %

Câu 1. Em có cảm nhận như thế nào về giờ học có sử dụng các phương pháp dạy học tích cực.

Câu 2. Ý kiến của em về giờ học có sử dụng các phương pháp dạy học tích cực.

Rất thích.

.

Không thích Câu 3. Theo em việc sử dụng các phương pháp dạy học tích cực để phát triển năng lực học sinh trong học môn Địa lí 12 là

Không cần thiết.

Câu 4. Theo em trong quá trình học tập môn Địa lí 12 việc sử dụng các phương pháp dạy học tích cực nên ở mức độ nào?

Một số ít bài học.

Câu 5. Trong giờ học Địa lí 12 việc sử dụng các phương pháp dạy học tích cực em tham gia bài giảng như thế nào?

41

39,4 %

Rất tích cực.

52

50,0%

Tích cực .

11

10,6 %

Bình thường.

0

0,0 %

Tích cực chuẩn bị.

41

39,4 %

Chuẩn bị như mọi ngày.

60

57,7 %

Không chuẩn bị.

3

2,9 %

Không quan tâm.

0

0,0 %

Tham gia đa dạng các hình thức, phương pháp học tập.

95

91,3 %

Sử dụng đa dạng các phương tiện học tập hiện đại.

60

57,7 %

Trao đổi với thầy, các bạn những vần đề khó.

101

97,1 %

Phát triển đa dạng các kĩ năng: giao tiếp, làm việc

98

94,2 %

102

98,1 %

Dạy học theo nhóm.

85

81,7 %

Dạy học dự án.

50

48,1 %

Dạy học nêu và giải quyết vấn đề.

90

86,5 %

Phương pháp dạy học theo góc

55

52,9 %

Tùy bài kết hợp các phương pháp khác nhau.

99

95,2 %

Không quan tâm.

Câu 6. Khi giờ học Địa lí 12 được sử dụng các phương pháp dạy học tích cực và thầy cô yêu cầu em chuẩn bị nội dung học tập em sẽ:

Câu 7. Trong giờ học Địa lí 12 việc sử dụng các phương pháp dạy học tích cực, em học tập được gì nhiều hơn so với một giờ dạy thông thường?

nhóm, xử lí thông tin.

Tất cả các nội dung trên.

Câu 8. Trong giờ học Địa lí 12 theo hướng sử dụng các phương pháp dạy học tích cực em mong muốn thầy (cô) sử dụng phương pháp nào?

Câu 9. Để góp phần cùng thầy (cô) nâng cao hiệu quả giờ dạy Địa lí lớp 12 theo hướng tích cực theo em, học sinh cần phải làm gì?

Học bài và chuẩn bị bài đầy đủ.

102

98,1 %

Sẵn sàng tiếp nhận nhiệm vụ học tập mới.

72

50,0 %

Tích cực, chủ động, hợp tác trong thực hiện nhiệm vụ

90

86,5 %

học tập.

50

48,1 %

Tích cực vận dụng kiến thức đã học vào thực tế.

98

94,2 %

Tất cả các nội dung trên.

PHỤ LỤC 3 Phụ lục 3a. BÀI KIỂM TRA ĐÁNH GIÁ HỌC SINH Bài 9: Thiên nhiên nhiệt đới ẩm gió mùa Họ tên:................................................................................................................

Lớp:..........................Trường:..............................................................................

Em hãy khoanh tròn vào đáp án em cho là đúng nhất.

Câu 1. Chế độ nhiệt trong năm ở các địa điểm trên lãnh thổ nước ta có đặc điểm A. có dạng một cực đại và cực tiểu.

B. có dạng hai cực đại và hai cực tiểu.

C. ở miền Bắc có dạng một cực đại và một cực tiểu, miền Nam có dạng hai cực đại, hai cực tiểu.

D. có dạng hai cực đại và một cực tiểu.

Câu 2. Đặc điểm nào sau đây không đúng với chế độ nhiệt của nước ta A.

Nhiệt độ trung bình năm trên cả nước đều lớn hơn 200C (trừ các vùng núi cao).

B.

Nhiệt độ trung bình năm tăng dần khi đi từ Nam ra Bắc và biên độ nhiệt trong Nam lớn hơn ngoài Bắc.

C.

Xét về biên độ nhiệt thì nơi nào chịu tác động của gió mùa Đông Bắc sẽ có biên độ nhiệt cao hơn.

D.

Trong mùa hè, nhiệt độ nhìn chung đồng đều trên toàn lãnh thổ.

Câu 3. Đây là hai khu vực có sự đối lập về hai mùa mưa - khô ở nước ta?

A. Nam Bộ và Tây Nguyên. B. Nam Bộ và đồng bằng ven biển miền Trung.

C. Bắc Bộ và Nam Bộ.

D.Tây Nguyên và đồng bằng ven biển Trung

Trung Bộ.

Câu 4. Vai trò của biển đến khí hậu nước ta trong mùa đông là A. làm giảm nền nhiệt độ.

B. mang mưa đến cho khu vực ven biển và đồng bằng Bắc Bộ.

C. tăng độ ẩm.

D. làm giảm tính chất khắc nghiệt của thời tiết lạnh khô.

Câu 5. Hướng thổi chiếm ưu thế của Tín phong nửa cầu Bắc từ khu vực dãy Bạch Mã trở vào nam từ tháng 11 đến tháng 3 năm sau là A. đông bắc.

B. tây bắc.

C. tây nam.

D. đông nam.

Câu 6. Hướng gió chính gây mưa cho đồng bằng Bắc Bộ vào mùa hè là A. tây nam.

B. đông nam. C. đông bắc.

D. tây bắc.

Câu 7. Lãnh thổ Việt Nam là nơi A. các khối khí hoạt động tuần hoàn, nhịp nhàng.

B. gió mùa mùa hạ hoạt động quanh năm.

C. gió mùa mùa đông hoạt động quanh năm.

D. giao tranh của các khối khí hoạt động theo mùa.

Câu 8. Gió Tây khô nóng có thể xuất hiện ở đồng bằng Bắc Bộ vào đầu mùa hạ khi A. gió mùa Tây Nam từ Ấn Độ Dương hoạt động.

B. có lực hút của áp thấp Bắc Bộ.

C. áp thấp Bắc Bộ khơi sâu hút gió Tây Nam từ cao áp Thái Bình Dương.

D. hoạt động của hội tụ nhiệt đới kết hợp cùng áp thấp bắc bộ.

Câu 9. Điểm khác nhau cơ bản của gió mùa Đông Bắc giữa đầu và cuối mùa đông ở miền Bắc nước ta?

A. Đầu mùa đông lạnh ẩm, cuối mùa đông lạnh khô.

B. Đầu mùa đông lạnh khô, cuối mùa đông lạnh ẩm.

C. Đầu mùa đông ít lạnh, cuối mùa đông lạnh nhiều.

D. Đầu mùa đông lạnh nhiều, cuối mùa đông ít lạnh.

Câu 10. Đây là một trong những đặc điểm cơ bản của gió mùa Đông Bắc?

A. Có thời tiết lạnh khô và chỉ hoạt động mạnh ở miền Bắc.

B. Có thời tiết lạnh ẩm, mưa phùn và chỉ hoạt động mạnh ở miền Bắc.

C. Vào nước ta thành từng đợt và chỉ hoạt động mạnh ở miền Bắc.

D. Càng vào Nam độ lạnh và độ ẩm càng giảm

Phụ lục 3b. PHIẾU KIỂM TRA ĐÁNH GIÁ HỌC SINH Bài 11: Thiên nhiên phân hóa đa dạng Họ tên:.................................................................................................................

Lớp:..........................Trường:..............................................................................

Em hãy khoanh tròn vào đáp án em cho là đúng nhất.

Câu 1. Cảnh quan thiên nhiên tiêu biểu cho phần lãnh thổ phía Bắc là A. đới rừng.cận xích đạo gió mùa. B. đới rừng cận nhiệt đới gió mùa.

C. đới rừng nhiệt đới gió mùa.

D. rừng nhiệt đới lá rộng thường xanh.

Câu 2. Nhân tố nào sau đây góp phần tạo nên sự phân hóa khí hậu theo Bắc - Nam? A. Địa hình

B. Thảm thực vật

C. Vị trí địa lí, gió mùa Đông Bắc.

D. Gió mùa Tây Nam.

Câu 3. Đây là một trong những điểm khác nhau giữa khí hậu miền Bắc và khí hậu miền Nam? A. Miền Bắc có nhiệt độ trung bình năm dưới 200C, miền Nam trên 200C. B. Biên độ nhiệt của miền Bắc cao hơn miền Nam. C. Miền Bắc mưa nhiều vào mùa đông, miền Nam mưa nhiều vào mùa hạ.

D. Miền Nam có hai mùa mưa và khô, miền Bắc mưa quanh năm.

Câu 4. Đặc điểm khí hậu với hai mùa mưa và khô rõ rệt được thể hiện ở A. trên cả khu vực từ dãy Bạch Mã vào Nam.

B. khu vực từ vĩ độ 140B trở vào.

C. chỉ có ở Tây Nguyên và Đông Nam Bộ. D. chỉ có ở Nam Bộ.

Câu 5. Đặc trưng khí hậu của khu vực từ dãy Bạch Mã trở vào là A. không có mùa đông rõ rệt, chỉ có hai thời kì chuyển tiếp.

B. nhiệt độ trung bình năm trên 250C và không có tháng nào dưới 200C. C. có hai mùa: mùa ít mưa và mùa mưa nhiều.

D. có hai mùa: một mùa nóng, một mùa lạnh.

Câu 6. Sự phân hoá khí hậu theo độ cao đã tạo khả năng cho vùng nào ở nước ta trồng được nhiều loại cây từ nhiệt đới, cận nhiệt đới và ôn đới?

A. Trung du và miền núi Bắc Bộ C. Bắc Trung Bộ.

B. Đồng bằng Bắc Bộ.

D. Đông Nam Bộ.

Câu 7. Rừng nhiệt đới ẩm lá rộng thường xanh có đặc điểm A. có cấu trúc nhiều tầng.

B. rụng lá vào mùa khô.

C. có cả rừng lá rộng và rừng lá kim. D. phát triển ở độ cao trên 600m.

Câu 8. Sự bất thường của nhịp điệu mùa khí hậu, của dòng chảy sông ngòi, thời tiết bất ổn định cao. Đó là đặc điểm của miền A. Bắc và Đông Bắc Bắc Bộ.

B. Bắc Trung Bộ.

C. Tây Bắc

D. Nam Trung Bộ và Nam Bộ.

Câu 9. Nét nổi bật trong cấu trúc của miền Bắc và Đông Bắc Bắc Bộ là A. có các dãy núi ăn lan ra biển với thế đổ nghiêng trên đồng bằng.

B. có địa hình núi cao với đầy đủ các đai cao.

C. hướng vòng cung của các dãy núi và thung lũng sông.

D. có nhiều dãy núi cao chạy theo hướng đông - tây.

Câu 10. Địa hình chủ yếu là đồi núi thấp với độ cao trung bình 600m, cấu tạo chủ yếu bằng đá vôi. Đó là đặc điểm của A. miền Đông Bắc.

B. miền Bắc và Đông Bắc Bắc Bộ.

C. miền Tây Bắc và Bắc Trung Bộ.

D. miền Nam Trung Bộ và Nam Bộ.

Phụ lục 3c. PHIẾU KIỂM TRA ĐÁNH GIÁ HỌC SINH Bài 14: Vấn đề sử dụng và bảo vệ tài nguyên thiên nhiên Họ tên:................................................................................................................

Lớp:..........................Trường:.............................................................................

Em hãy khoanh tròn vào đáp án em cho là đúng nhất.

Câu 1. Một trong những biện pháp quan trọng nhằm bảo vệ tài nguyên rừng hiện nay là A. đóng cửa tất cả các rừng, nghiêm cấm khai thác.

B. trồng mới 5 triệu ha rừng cho đến năm 2010.

C. đẩy mạnh việc giao đất, giao rừng cho người dân.

D. nghiên cấm việc xuất khẩu gỗ dưới mọi hình thức.

Câu 2. Nguyên nhân chính làm cho tài nguyên rừng của nước ta bị suy giảm mạnh trong thời gian qua?

A. Chiến tranh.

B. Cháy rừng.

C. Đốt rừng làm nương rẫy.

D. Khai thác không hợp lí.

Câu 3. Rừng Cúc Phương, Nam Cát Tiên thuộc loại A. rừng khai thác.

B. rừng phòng hộ.

C. rừng đặc dụng.

D. rừng khoanh nuôi.

Câu 4. Giải pháp chống xói mòn trên đất dốc ở vùng đồi núi là A. đẩy mạnh việc trồng cây lương thực.

B. áp dụng tổng thể các biện pháp thuỷ lợi, canh tác nông - lâm nghiệp.

C. phát triển mô hình kinh tế hộ gia đình.

D. đẩy mạnh mô hình kinh tế trang trại.

Câu 5. Giải pháp quan trọng nhất đối với vấn đề sử dụng đất nông nghiệp ở vùng đồng bằng là A. đẩy mạnh thâm canh, tăng vụ.

B. chuyển đổi cơ cấu cây trồng và gia súc.

C. phát triển các cây đặc sản có giá trị kinh tế cao.

D. khai hoang mở rộng diện tích.

Câu 6. Việc khai thác đất hoang, đồi núi trọc để làm nông nghiệp phải hết sức thận trọng vì A. diện tích không còn nhiều.

B. dễ xâm hại vào đất rừng.

C. đất có tầng phong hóa sâu dễ bị rửa trôi. D. rất khó làm thủy lợi.

Câu 7. Đối với nước ta, để phục hồi cân băng môi trường sinh thái trước mắt cần phải A. duy trì diện tích rừng, ít nhất như hiện có.

B. nâng độ che phủ của rừng lên trên 50%.

C. hoàn tất việc trồng mới 5 triệu ha rừng.

D. nâng độ che phủ rừng lên từ 45 -50%, vùng núi dốc phải đạt 60-70%.

Câu 8. Đây là thực trạng của tài nguyên rừng nước ta hiện nay?

A. Đang tiếp tục bị suy giảm cả về số lượng lẫn chất lượng.

B. Đang được phục hồi về số lượng nhưng chất lượng vẫn tiếp tục suy giảm.

C. Đã được phục hồi cả về số lượng lẫn chất lượng.

D. Đã được phục hồi về chất lượng nhưng diện tích đang giảm sút nhanh.

Câu 9. Vấn đề quan trọng nhất trong việc sử dụng tài nguyên nước ở nước ta hiện nay là A. thiếu nước trong mùa khô và ô nhiễm môi trường.

B. lũ lụt trong mùa mưa và ô nhiễm môi trường.

C. ô nhiễm môi trường nước và lượng nước phân bố không đều theo thời gian.

D. lượng nước phân bố không đều giữa các mùa và các vùng..

Câu 10. Một số nơi ở nước ta nguồn nước bị ô nhiễm nghiêm trọng, nguyên nhân chính là do: A. Nông nghiệp thâm canh cao, sử dụng quá nhiều phân hóa học, thuốc trừ sâu.

B. Hầu hết nước thải của công nghiệp và sinh hoạt đổ thẳng ra sông mà chưa qua xử lí.

C. Giao thông đường thủy phát triển, lượng xăng dầu, chất thải trên sông nhiều.

D. Việc khai thác dầu khí ở ngoài thềm lục địa và các sự cố tràn dầu trên biển.

PHỤ LỤC 4 PHIẾU KHẢO SÁT KẾT QUẢ THỰC NGHIỆM Họ và tên giáo viên:....................................................................................

Trình độ chuyên môn: ................................................................................

Trường:........................................................... Tỉnh/thành phố:.................

Thầy cô vui lòng cho biết hiệu quả của việc vận dụng các phương pháp dạy học tích cực để thiết kế bài giảng Địa lí lớp 12 trung học phổ thông. Xin vui lòng đánh dấu X vào câu thầy (cô) cho là phù hợp nhất. Xin cảm ơn ý kiến đóng góp của quý thầy (cô).

Mức độ

Tiêu chí

Tốt

Tương đối tốt

Bình thường

Nội dung thiết kế bài giảng so với yêu cầu cần đạt.

Mức độ hiệu quả của phương pháp dạy học tích cực.

Mức độ sáng tạo và phù hợp của các hoạt động học.

Mức độ hứng thú của học sinh trong thực hiện nhiệm vụ học tập.

Mức độ làm chủ kiến thức và hiểu bài của học sinh.

Phát triển năng lực của học sinh qua các hoạt động học tập.

Phẩm chất của người học được rèn luyện thông qua hoạt động học tập.

Khả năng vận dụng phương pháp dạy học tích cực cho các bài học khác. .........................ngày.........tháng.......năm 2020 Xác nhận của nhà trường

Giáo viên thực nghiệm

PHỤ LỤC 5 Phụ lục 5a. Kế hoạch dạy học thực nghiệm 1 Bài 9. Thiên nhiên nhiệt đới ẩm gió mùa (tiết 1) I. MỤC TIÊU BÀI HỌC 1. Kiến thức - Hiểu và trình bày được các đặc điểm cơ bản của khí hậu nhiệt đới ẩm gió mùa.

- Phân tích được nguyên nhân hình thành nên đặc điểm khí hậu nhiệt đới ẩm gió mùa.

2. Kỹ năng - Sử dụng bản đồ Địa lí TNVN để nhận biết được đặc điểm cơ bản của thiên nhiên Việt Nam - Vẽ và phân tích biểu đồ khí hậu Việt Nam. - Biết phân tích liên hệ giữa các nhân tố hình thành và phân hoá khí hậu - Có kỹ năng liên hệ thực tế để thấy thuận lợi và khó khăn của khí hậu đối với sản xuất.

3. Thái độ - Chia sẻ với đồng bào khi gặp thiên tai.

4. Định hướng năng lực cho học sinh - Năng lực chung: Năng lực tự học; Năng lực giải quyết vấn đề; Năng lực hợp tác; Năng lực giao tiếp; - Năng lực chuyên biệt: Năng lực sử dụng bản đồ, sơ đồ II. CHUẨN BỊ 1. Giáo viên: - Máy tính, máy chiếu, Bản đồ TNVN, (- Bản đồ hành chính Việt Nam) 2. Học sinh: Vở ghi, Át lát, vở bài tập.

III. TỔ CHỨC HOẠT ĐỘNG DẠY VÀ HỌC: 1. Hoạt động khởi động Dẫn bài: Nhà thơ Tản Đà viết: Hải Vân đèo lớn vừa qua/Mưa xuân ai bỗng đổi ra nắng hè. Em hiểu gì về thời tiết trong hai câu thơ trên 2. Hoạt động hình thành kiến thức mới HOẠT ĐỘNG 2.1: Tìm hiểu đặc điểm tính chất nhiệt đới - 7p Hình thức: Cá nhân Phương pháp: đàm thoại Hoạt động của GV và HS

Nội dung chính I. Khí hậu nhiệt đới ẩm gió mùa

GV yêu cầu HS dựa vào SGK và hiểu biết bản thân (?) Tìm biểu 1. Tính chất nhiệt đới: hiện của KH mang tính chất nhiệt a, Biểu hiện đới và giải thích?

- Tổng lượng bức xạ lớn (tổng nhiệt độ

HS: Tìm hiểu, trả lời

hoạt động) 80000C - 10.0000C.

GV: Chuẩn xác kiến thức

- Cân bằng bức xạ quanh năm dương.

- Nhiệt độ trung TB năm trên 200C (trừ vùng núi cao) - Tổng số giờ nắng 1400-3000 giờ/năm - Gió Mậu dịch

Bổ sung: Cán cân bức xạ: Tương Nguyên nhân: quan so sánh giữa lượng bức xạ - Do vị trí nước ta nằm trong vùng nội thu được và lượng bức xạ mất đi

chí tuyến.

- Hàng năm đều có 2 lần mặt trời lên thiên đỉnh

HOẠT ĐỘNG 2.2: Tìm hiểu đặc điểm tính chất ẩm - 7p Hình thức: cả lớp Phương pháp: Phát vấn Hoạt động của GV và HS

Nội dung chính 2. Lượng mưa, độ ẩm lớn

Quan sát bảng số liệu bài tập 2 cuối bài, đọc Sgk

a, Biểu hiện

(?) CM nước ta có lượng mưa và - Độ ẩm không khí cao trên 80%, độ ẩm lớn?

- Cân bằng ẩm luôn dương - Lượng mưa TB năm 15002000mm/năm b, Nguyên nhân

- Nguyên nhân?

- Sự cung cấp hơi nước của biển Đông - Hoạt động của dải hội tụ nhiệt đới

Câu hỏi VD: Giải thích tại `sao - Tác động của bão Huế có mưa nhiều nhất, lượng bốc - Tác động của gió mùa (đặc biệt là hơi ít?

Gọi HS: trả lời GV: Chuẩn kiến thức

gió mùa hạ)

HOẠT ĐỘNG 2.3: Tìm hiểu đặc điểm tính chất gió mùa - 25p Hình thức: Nhóm Phương pháp: thảo luận Hoạt động của GV và HS

Nội dung chính 3. Gió mùa:

GV cho HS tìm hiểu về gió mậu dịch (ở nước ta gió mậu dịch bị gió a, Biểu hiện mùa lấn át) Bước 1: GV chia nhóm giao nhiệm vụ N1,3: Tìm hiểu gió mùa mùa đông N2,4: Tìm hiểu gió mùa mùa hạ

* Gió mùa mùa đông:

Nội dung tìm hiểu:

- Nguồn gốc: Từ cao áp xibia

- Nguồn gốc:

- Nguyên nhân:

- Nguyên nhân:

+ Mùa đông lục địa Á - Âu lạnh

- Tg hoạt động:

=> hình thành cao áp Xibia. Ở TBD,

- Hướng gió:

ÂĐD ấm hơn => hình thành áp thấp

- Phạm vi hoạt động: - Tính chất: Bước 2: Các nhóm tìm hiểu, thảo luận thống nhất ý kiến trong nhóm Bước 3: Các nhóm cử đại diện

Alêut, bắc ÂĐD + Bán cầu nam là mùa hạ => lục địa chí tuyến nam nóng => hình thành áp thấp => Gió thổi từ cao áp Xibia đến các áp thấp qua Việt Nam.

trình bày; nhóm khác bổ sung

- Tg hoạt động: Từ tháng 11 đến

Bước 4: GV chuẩn kiến thức

tháng 4 - Hướng gió: Đông bắc - Phạm vi hoạt động: Miền Bắc => đến dãy Bạch Mã. Ở miền nam lúc này gió tín phong BCB => ĐB ven biển có mưa.

- Tính chất: + Đầu mùa (11,12,1): Lạnh, khô + Cuối mùa (2,3,4) Lạnh ẩm do biến tính khi qua biển * Gió mùa mùa hạ: - Nguồn gốc: Từ áp cao B.ÂĐD, áp cao cận chí tuyến * Hệ quả: Gió mùa dẫn tới sự - Nguyên nhân: phân chia khí hậu khác nhau giữa + Mùa hè lục địa chí tuyến Bắc nóng các khu vực ở nước ta: ở miền bắc => hình thành áp thấp I-ran. Ở TBD, có sự phân chia thành mùa đông ÂĐD mát => hình thành áp cao Halạnh, ít mưa và mùa hạ nóng ẩm, oai, bắc ÂĐD mưa nhiều. ở Miền Nam có 2 mùa, + Bán cầu nam là mùa đông áp cao mùa khô và mùa mưa rõ rệt. Giữa chí tuyến nam hoạt động.

Tây Nguyên và đồng bằng ven => Gió thổi từ áp Bắc ÂĐD, áp cao biển Trung Trung Bộ có sự đối lập chí tuyến nam, áp cao TBD đến áp về hai mùa mưa, khô.

thấp qua Việt Nam. - Tg hoạt động: Từ tháng 5 đến tháng 10 + Từ tháng 5-7: gió từ + B.ÂĐD + Từ tháng 8-10: Gió từ + cận chí tuyến Nam - Hướng gió: Tây Nam; riêng bắc bộ hướng ĐN - Phạm vi hoạt động: Cả nước - Tính chất: + Đầu mùa nóng ẩm ở NB, TN; BTB và DHNTB: Nóng khô do khuất gió + Cuối mùa: Nóng, mưa nhiều cả nước.

4. Hoạt động luyện tập - Gắn mũi tên gió mùa vào bản đồ trống.

- Gọi HS tổng kết bài bằng sơ đồ tư duy.

5. Hoạt động vận dụng mở rộng 1. Học và trả lời câu hỏi SGK. 2. Yêu cầu HS hoàn thành sơ đồ sau

Tên gió

Gió mùa

Nguồn gốc

T.g hoạt

Phạm vi

Hướng

T/C

động

hoạt động

gió

gió

Áp cao Xibia

mùa đông Áp cao Bắc Ấn Gió mùa

Độ Dương

mùa hạ Áp cao cận chí tuyến nam IV - Điều chỉnh/ bổ sung/rút kinh nghiệm (nếu có) ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Phụ lục 5b. Kế hoạch dạy học thực nghiệm 2 Tiết 11 - Bài 11. Thiên nhiên phân hóa đa dạng (tiết 1) I. MỤC TIÊU BÀI HỌC 1. Kiến thức - Hiểu được sự phân hoá thiên nhiên theo Bắc - Nam là do sự thay đổi khí hậu từ Bắc - Nam, ranh giới là dãy Bạch Mã.

- Biết được sự khác nhau về khí hậu và thiên nhiên phần lãnh thổ phía Bắc và lãnh thổ phía Nam. 2. Kỹ năng - Đọc, phân tích bản đồ, bảng số liệu.

- Khai thác kiến thức từ bản đồ, Atlat.

3. Định hướng năng lực cho học sinh - Năng lực chung: Năng lực tự học; Năng lực giải quyết vấn đề; Năng lực hợp tác; Năng lực giao tiếp; - Năng lực chuyên biệt: Năng lực sử dụng bản đồ, sơ đồ II. CHUẨN BỊ 1. Giáo viên: - Bản đồ TNVN, (- Bản đồ hành chính Việt Nam) - Máy tính, máy chiếu 2. Học sinh: Vở ghi, Át lát, vở bài tập.

III. TỔ CHỨC HOẠT ĐỘNG DẠY VÀ HỌC: 1. Hoạt động khởi động - Gọi 1HS hoặc GV hát cho HS nghe bài hát Gửi nắng cho em. Yêu cầu học sinh nghe và trả lời câu hỏi: Bài hát nói lên nội dung gì? giải thích nội dung đó.

Gọi HS trả lời. Gv từ câu trả lời của hS để vào bài.

5. Hoạt động hình thành kiến thức mới 2.1: Tìm hiểu biểu hiện của Thiên nhiên phân hóa Bắc - Nam Hình thức: nhóm Phương pháp: đàm thoại, thảo luận, khai thác hình ảnh

HĐ CỦA GV VÀ HS Bước 1

NỘI DUNG CHÍNH I. Thiên nhiên phân hóa Bắc - Nam

Chia nhóm - giao 1. Biểu hiện nhiệm vụ - Nhóm 1, 3: Tìm hiểu

Yếu

Thiên nhiên lãnh

Thiên nhiên lãnh

thiên nhiên lãnh thổ

tố

thổ phía Bắc

thổ phía Nam

phía Bắc.

Giới Từ dãy Bạch Mã Từ dãy Bạch Mã

- Nhóm 2, 4: Tìm hiểu

hạn trở ra

trở vào

thiên nhiên lãnh thổ

- Nhiệt đới gió mùa - Cận xích đạo gió

phía Nam.

có mùa đông lạnh

* Nội dung tìm hiểu

- Nhiệt độ TB từ 20 - Nhiệt độ TB

mùa nóng quanh năm

- Giới hạn

Khí đến 240C

- Khí hậu:

hậu - Số tháng lạnh: 2- - Không có

>250C

+ Kiểu khí hậu

>3 tháng

+ Nhiệt độ TB

- Phân 2 mùa: Mùa

+ Số tháng lạnh <200C

Đông; mùa hạ

+ Sự phân hoá mùa

- Đới cảnh quan rừng - Đới rừng cận

- Cảnh quan:

nhiệt đới gió mùa

+ Đới cảnh quan

- Các loài nhiệt đới - Các loài động thực

- Mùa mưa; mùa khô

xích đạo gió mùa

+ TP sinh vật

Cảnh chiếm ưu thế

Bước 2: HS thảo luận

quan - Ngoài ra: Cận cây nhiệt đới; Xuất

theo sự phân công,

nhiệt đới: dẻ, re... ôn hiện cây chịu hạn

nhóm thống nhất ý kiến

đới: thông, pơmu.. rụng lá theo mùa; ĐV

Bước3: Đại diện các

và thú lông dày

nhóm trình bày Bước 4: GV chuẩn xác kiến thức

vật cận xích đạo và

tiêu biểu là thú lớn

2.2: Tìm hiểu Nguyên nhân của Thiên nhiên phân hóa Bắc - Nam Hình thức: Cả lớp Phương pháp: phát vấn HĐ CỦA GV VÀ HS

NỘI DUNG CHÍNH

Cả lớp 1.2. Nguyên nhân: Bằng kiến thức đã học, trả lời: - Lãnh thổ nước ta kéo dài từ bắc xuống Nguyên nhân nào dẫn đến sự nam khoảng 150 vĩ tuyến. Vị trí của phần thay đổi thiên nhiên theo chiều lãnh thổ phía Bắc và phía Nam. Bắc - Nam? - Tác động của gió mùa đông bắc và các khối khí khác.

- Ảnh hưởng của bức chắn địa hình.  Sự thay đổi của khí hậu từ Bắc vào Nam theo vĩ độ (2 yếu tố nhiệt độ và gió) => Sự thay đổi cảnh quan địa lí 2.3: luyện tập Hoạt động của GV, HS GV đưa câu hỏi, gọi HS trả lời, giải thích vì sao Câu 1. Ở nước ta, nơi có chế độ khí hậu với mùa hạ nóng ẩm, mùa đông lạnh khô, hai mùa chuyển tiếp xuân, thu là : A. Khu vực phía nam vĩ tuyến 16ºB. B. Khu vực phía đông dãy Trường Sơn.

C. Khu vực phía bắc vĩ tuyến 16ºB. D. Khu vực Tây Nguyên và Nam Bộ.

Câu 2. Mưa phùn là loại mưa: A. Diễn ra vào đầu mùa đông ở miền Bắc.

B. Diễn ra ở đồng bằng và ven biển miền Bắc vào đầu mùa đông.

C. Diễn ra vào nửa sau mùa đông ở miền Bắc.

D. Diễn ra ở đồng bằng và ven biển miền Bắc vào nửa sau mùa đông.

Nội dung 1. A. Khu vực phía nam vĩ tuyến 16ºB.

2.D. Diễn ra ở đồng bằng và ven biển miền Bắc vào nửa sau mùa đông.

6. Hoạt động luyện tập - Tại sao miền Bắc nước ta lại có 2-3 tháng nhiệt độ dưới 180C - Nếu không có ảnh hưởng của gió mùa mùa đông thì cảnh quan thiên nhiên ở miền Bắc nước ta sẽ như thế nào?

- Vào tháng 1, cảnh quan thiên nhiên nước ta thay đổi như thế nào khi đi từ Bắc vào Nam? 7. Hoạt động vận dụng mở rộng - Em đã nghe bài hát Trường Sơn Đông, Trường Sơn Tây chưa? bài hát đó nói lên điều gì? về luyện hát để tiết sau cô trò cùng tìm hiểu nhé.

- Giải thích hiện tượng thời tiết trong câu thơ của Tản Đà: Hải Vân đèo lớn vừa qua Mưa xuân ai bỗng đổi ra nắng hè IV - Điều chỉnh/ bổ sung/rút kinh nghiệm (nếu có) ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Phụ lục 5c. Kế hoạch dạy học thực nghiệm 2 Bài 14: Vấn đề sử dụng và bảo vệ tài nguyên thiên nhiên I. MỤC TIÊU BÀI HỌC 1. Kiến thức - Biết được sự suy thoái tài nguyên rừng, đa dạng sinh học, đất; một số nguyên nhân dẫn đến sự suy giảm, cạn kiệt tài nguyên và ô nhiễm môi trường.

- Biết được chiến lược, chính sách về tài nguyên và môi trường của Việt Nam. 2. Kỹ năng - Phân tích các bảng số liệu về sự biến động của tài nguyên rừng, sự đa dạng sinh học và đất ở nước ta.

- Vận dụng được một số biện pháp bảo vệ tự nhiên ở địa phương.

3. Thái độ - Có ý thức sử dụng và bảo vệ tài nguyên.

4. Định hướng năng lực cho học sinh - Năng lực chung: Năng lực tự học; Năng lực giải quyết vấn đề; Năng lực hợp tác;Năng lực giao tiếp; - Năng lực chuyên biệt: Năng lực sử dụng bản đồ, sơ đồ, bảng số liệu, tư duy lãnh thổ II. PHƯƠNG TIỆN DẠY HỌC 1. Giáo viên - Bản đồ TNVN, Átlát - Các hình ảnh về chặt phá rừng, đốt rừng, chim thú quý cần được bảo vệ; - Máy tính, máy chiếu 2. Học sinh: Vở ghi, vở bài tập, Átlat, tìm hiểu nội dung liên quan đến bài III. TỔ CHỨC HOẠT ĐỘNG DẠY HỌC

1. Hoạt động khởi động Yêu cầu học sinh chú ý tìm ra nội dung được đề cập đến trong bài hát " Một rừng cây, một đời người" của nhạc sĩ Trần Long Ẩn, nội dung đó được thể hiện qua những câu hát nào?

Cho HS nghe 1 đoạn trong bài hát.- sử dụng video trình chiếu. "... Cây đã mọc từ thuở nào Trên đồi núi thật cằn khô, Cây có hiểu vì sao Chim thường kéo về làm tổ..." "...Có một cây là có rừng Và rừng sẽ lên xanh rừng giữ đất quê hương!...)  Vào bài 2. Hoạt động hình thành kiến thức 2.1: Tìm hiểu sử dụng và bảo vệ tài nguyên sinh vật Hình thức: Nhóm, cả lớp Phương pháp: nhóm (thảo luận), khai thác hình ảnh, số liệu, đàm thoại, trình chiếu HOẠT ĐỘNG CỦA HS, GV B1: Chia nhóm, giao nhiệm vụ:

NỘI DUNG CHÍNH I. Sử dụng và bảo vệ tài nguyên

- Nhóm 1,3: Phân tích sự biến sinh vật động của TN rừng: Tiêu chí Nội dung Biểu hiện Nguyên nhân 1. Tài nguyên rừng Ý nghĩa bảo vệ TN rừng a. Biểu hiện Biện pháp Gợi ý: biểu hiện Nhận xét sự thay Sự suy giảm tài nguyên rừng thể đổi TN rừng qua các giai đoạn hiện ở sự suy giảm diện tích và chất 1943, 1983, 2005.

lượng rừng.

- Diện tích rừng:  1943 - 1983: Tài nguyên rừng - Nhóm 2,4: Tìm hiểu sự đa dạng sinh học Tiêu chí

suy giảm nghiêm trọng  1983 - 2005: Tăng dần trở lại

Nội dung

 Diện tích rừng tăng nhưng năm

Biểu hiện

2005 thấp hơn diện tích rừng

Nguyên nhân

năm 1943

Biện pháp

- Chất lượng rừng suy giảm: 1943 diện tích rừng giàu 10 triệu ha (70%

B2: HS tìm hiểu theo phân công

diện tích rừng) đến nay chủ yếu rừng

B3: Đổi nội dung tìm hiểu giữa mới phục hồi chưa khai thác được các nhóm.

B4: Đại diện các nhóm trình bày; b, Nguyên nhân nhóm khác nhận xét bổ sung

- Do chặt phá, khai thác rừng bừa bãi

B5: Giáo viên chuẩn xác kiến thức,

- Cháy rừng,

nhận xét hoạt động của các nhóm

- Gần đây trồng rừng phát triển trở lại c, Ý nghĩa bảo vệ tài nguyên rừng - Kinh tế: Cung cấp gỗ, nguyên liệu cho

Đến năm 2005 trồng 5tr ha nâng CN, cho XD, tiêu dùng, dược phẩm… độ che phủ 43% 2012: 13,9 triệu ha rừng.

Phát triển du lịch sinh thái - Môi trường: Chống xói mòn đất, điều hoà nguồn nước, hạn chế lũ lụt, điều hoà khí hậu. d, Biện pháp - Nâng độ che phủ rừng chung lên 4550% (miền núi 70-80%) - Quy hoạch và phát triển rừng phù hợp:



Đối với rừng phòng hộ: Có KH, biện pháp bảo vệ, nuôi dưỡng rừng hiện có, trồng rừng trên đất trống đồi trọc.



Đối với rừng đặc dụng: Bảo vệ cảnh quan đa dạng sinh học của các vườn quốc gia, khu bảo tồn thiên nhiên



Đối với rừng sản xuất: Đảm bảo duy trì, phát triển rừng (diện tích, chất lượng) - Triển khai luật bảo vệ TN rừng cho nhân dân.

2. Đa dạng sinh học Đa dạng sinh học đang bị suy giảm a. Biểu hiện - Suy giảm đa dạng sinh học: + Sinh vật nước ta phong phú về thành phần loài, nguồn gien quý, hiếm. + Số lượng loài đang suy giảm nghiêm trọng, một số loài có nguy cơ tuyệt chủng (SGK) b, Nguyên nhân - Khai thác TN rừng ->Làm nghèo đa dạng sinh học - Ô nhiễm MT sống (MT nước) - Đánh bắt bừa bãi c, Biện pháp - Xây dựng hệ thống vườn quốc gia, khu bảo tồn thiên nhiên.

- Ban hành sách đỏ - Quy định khai thác gỗ, động vật, thuỷ sản

2.2: Tìm hiểu sử dụng và bảo vệ tài nguyên đất Hình thức: Cá nhân Phương pháp: đàm thoại, thuyết trình, khai thác số liệu, trình chiếu HOẠT ĐỘNG CỦA HS, GV

NỘI DUNG CHÍNH

2. Sử dụng và bảo vệ tài nguyên đất - Hiện trạng SD tài nguyên đất? a. Hiện trạng sử dụng tài nguyên đất - Bình quân đất TN đất ít: 0,4ha =1/6TG - Sự suy thoái TN đất ở nước ta +2005: 12,7 tr ha đất có rừng, tăng chậm hiện nay biểu hiện như thế nào? Đất sử dụng trong NN khoảng 9,4 tr ha và ít có khả năng mở rộng.

- Suy thoái TN đất: DT đất trống đồi núi trọc giảm nhưng diện tích đất bị suy thoái còn lớn. Năm 2005 - Biện pháp bảo vệ TN đất? có 9,3 tr ha đang bị đe doạ sa mạc hoá (28% DT) Gọi HS: Lần lượt trả lời, bổ sung b. Biện pháp bảo vệ tài nguyên đất GV: Chuẩn xác kiến thức - Vùng đồi núi: + Áp dụng tổng thể các biện pháp: Thuỷ lợi, canh tác hợp lí, làm ruộng bậc thang, làm hồ vẩy cả, trồng cây theo băng. + Cải tạo đất hoang, đồi trọc bằng các biện pháp kết hợp bảo vệ rừng, ngăn chặn du canh du cư - Đối với đất nông nghiệp: HS về nhà tự tìm hiểu thêm các tài + Quản lí chặt chẽ và có KH mở nguyên khác: như nước, khoáng sản.. rộng diện tích + Thâm canh, nâng cao hiệu quả sử dụng đất, canh tác hợp lí, chống bạc màu. + Bón phân cải tạo đất, chống ô nhiễm MT đất 3. Sử dụng và bảo vệ tài nguyên khác

Tài nguyên Nước Khoáng sản TN du lịch TN khí hậu TN biển

Biện pháp bảo vệ - Điều hoà nguồn nước bằng XD hồ, trồng cây - Có KH phân bổ dòng nước - Xử lí vi phạm gây ô nhiễm - Tuyên truyền GD bảo vệ nguồn nước - Quản lí chặt chẽ việc khai thác - Xử lí nghiêm trường hợp vi phạm - Bảo tồn, tôn tạo tài nguyên DL - Bảo vệ MT du lịch - Phát triển du lịch sinh thái - Phát triển có KH, SD có hiệu quả TNKH - Chống ô nhiễm MT - SD hợp lí - Phát triển bền vững

3. Họat động luyện tập Hoạt động của GV, HS Câu 1: Để đảm bảo vai trò của rừng đối với việc bảo vệ môi trường, cần nâng độ che phủ rừng nước ta lên tỉ lệ A. 30 - 35%.

B. 35 - 40%.

C. 40 - 45%.

D. 45 - 50%.

Mức độ nhận thức: nhận biết Hướng dẫn trả lời: Câu 1: D Câu 2: Số lượng loài động thực vật quý hiếm được đưa vào sách đỏ Việt Nam (2007) là A. 340 loài thực vật, 350 loài động vật.

B. 360 loài thực vật, 350 loài động vật.

C. 360 loài thực vật, 340 loài động vật.

D. 350 loài thực vật, 360 loài động vật.

Mức độ nhận thức: nhận biết Hướng dẫn trả lời: Câu 2: B Câu 2: Nêu sự biến động tài nguyên rừng nước ta.

Nội dung Câu 1: Mức độ nhận thức: nhận biết Hướng dẫn trả lời: D:45 - 50%.

Câu 2: Mức độ nhận thức: nhận biết Hướng dẫn trả lời: B. 360 loài thực vật, 350 loài động vật.

4. Họat động vận dụng, mở rộng Câu 1: sử dụng bảng số liệu 14.1 em sẽ thể hiện sự biến động diện tích rừng nước ta bằng dạng biểu đồ nào thích hợp nhất? vì sao?

Biều đồ kết hợp cột - đường, vì nội dung được thể hiện bằng các đại lượng khác nhau.

Câu 2: Tại sao nói khả năng mở rộng đất nông nghiệp ở đồng bằng không nhiều và việc khai hoang đất đồi núi làm nông nghiệp cần phải hết sức thận trọng? * Khả năng mở rộng đất nông nghiệp ở đồng bằng không nhiều vì: - Trong số 5,35 triệu ha đất chưa sử dụng (2005) thì chỉ có 0,35 triệu ha là đất đồng bằng (chiếm 6,5%).

- Trong quá trình công nghiệp hoá, hiện đại hoá nước ta hiện nay, một phần đất nông nghiệp phải chuyển mục đích sử dụng sang đất chuyên dùng và thổ cư. * Việc khai hoang đất đồi núi làm nông nghiệp cần phải hết sức thận trọng vì: Vùng đồi núi nước ta thường là thượng nguồn của nhiều con sông, có độ dốc lớn, lưu lượng dòng chảy lớn. Trong điều kiện thiên nhiên nhiệt đới ẩm gió mùa, nếu sử dụng không hợp lí sẽ dẫn đến xói mòn, rửa trôi, lũ quét, trượt đất…, gây tác hại lớn cho sản xuất và đời sống.

IV - Điều chỉnh/ bổ sung/rút kinh nghiệm (nếu có) ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------