HỆ THỐNG BÀI TẬP THỰC NGHIỆM CÓ LIÊN QUAN ĐẾN HÌNH VẼ, SƠ ĐỒ VÀ ĐỒ THỊ TRONG DẠY HỌC VÔ CƠ, HỮU CƠ

SỬ DỤNG HỆ THỐNG BÀI TẬP THỰC NGHIỆM

vectorstock.com/24597468

Ths Nguyễn Thanh Tú eBook Collection

THIẾT KẾ VÀ SỬ DỤNG HỆ THỐNG BÀI TẬP THỰC NGHIỆM CÓ LIÊN QUAN ĐẾN HÌNH VẼ, SƠ ĐỒ VÀ ĐỒ THỊ TRONG DẠY HỌC HÓA HỌC VÔ CƠ, HÓA HỌC HỮU CƠ Ở TRƯỜNG THPT WORD VERSION | 2022 EDITION ORDER NOW / CHUYỂN GIAO QUA EMAIL TAILIEUCHUANTHAMKHAO@GMAIL.COM

Tài liệu chuẩn tham khảo Phát triển kênh bởi Ths Nguyễn Thanh Tú Đơn vị tài trợ / phát hành / chia sẻ học thuật : Nguyen Thanh Tu Group Hỗ trợ trực tuyến Fb www.facebook.com/DayKemQuyNhon Mobi/Zalo 0905779594

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

TRƯỜNG ĐẠI HỌC VINH ------  ------

NGUYỄN SỸ HOÀN

THIẾT KẾ VÀ SỬ DỤNG HỆ THỐNG BÀI TẬP THỰC NGHIỆM CÓ LIÊN QUAN ĐẾN HÌNH VẼ, SƠ ĐỒ VÀ ĐỒ THỊ TRONG DẠY HỌC HÓA HỌC VÔ CƠ Ở TRƯỜNG THPT

LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC

VINH – 2015

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

TRƯỜNG ĐẠI HỌC VINH ------   ------

NGUYỄN SỸ HOÀN

THIẾT KẾ VÀ SỬ DỤNG HỆ THỐNG BÀI TẬP THỰC NGHIỆM CÓ LIÊN QUAN ĐẾN HÌNH VẼ, SƠ ĐỒ VÀ ĐỒ THỊ TRONG DẠY HỌC HÓA HỌC VÔ CƠ Ở TRƯỜNG THPT Chuyên ngành: Lí luận và Phương pháp dạy học bộ môn hóa học Mã số: 60.14.01.11

LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC Người LỜIhướng CẢM dẫn ƠN khoa học: PGS.TS. CAO CỰ GIÁC Để hoàn thành luận văn này, tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc đến: VINH – 2015

Lêi c¶m ¬n Để hoàn thành luận văn này, tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc đến: - Thầy giáo PGS.TS. Cao Cự Giác – Trưởng Bộ môn Lí luận và phương pháp dạy học hoá học, khoa Hóa trường Đại học Vinh, đã giao đề tài, tận tình hướng dẫn và tạo mọi điều kiện thuận lợi nhất cho tôi nghiên cứu và hoàn thành luận văn này.

- Thầy giáo PGS.TS. Lê Văn Năm và TS. Lê Danh Bình đã dành nhiều thời gian đọc và viết nhận xét cho luận văn.

- Phòng Đào tạo Sau đại học, Ban chủ nhiệm khoa Hoá học cùng các thầy giáo, cô giáo thuộc Bộ môn Lí luận và phương pháp dạy học hoá học khoa Hoá học trường ĐH Vinh đã giúp đỡ, tạo mọi điều kiện thuận lợi nhất cho tôi hoàn thành luận văn này.

Tôi cũng xin cảm ơn tất cả những người thân trong gia đình, Ban giám hiệu Trường THPT Hà Huy Tập, Trường THPT Cẩm Xuyên, Trường THPT Cẩm Bình, Trường THPT Nguyễn Đình Liễn, bạn bè, đồng nghiệp đã động viên, giúp đỡ tôi trong suốt quá trình học tập và thực hiện đề tài này.

Tp Vinh, tháng 10 năm 2015 Nguyễn Sỹ Hoàn

MỤC LỤC Trang MỞ ĐẦU ............................................................................................................................ 1 1. Lí do chọn đề tài ...................................................................................................... 1 2. Lịch sử nghiên cứu ................................................................................................... 1 3. Mục đích nghiên cứu ............................................................................................... 2 4. Nhiệm vụ đề tài ........................................................................................................ 2 5. Khách thể và đối tượng nghiên cứu ......................................................................... 3 6. Phương pháp nghiên cứu ......................................................................................... 3 7. Giả thuyết khoa học ................................................................................................. 3 8. Đóng góp của đề tài ................................................................................................. 3 CHƯƠNG 1. CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA ĐỀ TÀI ................................ 4 1.1. Tổng quan về bài tập hóa học thực nghiệm .......................................................... 4 1.1.1. Khái niệm ...................................................................................................... 4 1.1.2. Phân loại bài tập hóa học thực nghiệm.......................................................... 4 1.1.3. Sử dụng bài tập hóa học thực nghiệm trong dạy học .................................... 7 1.2. Bài tập hóa học thực nghiệm có sử dụng hình vẽ, sơ đồ và đồ thị ..................... 15 1.2.1. Khái niệm .................................................................................................... 15 1.2.2. Phân loại bài tập hóa học có sử dụng hình vẽ, sơ đồ và đồ thị ................... 15 1.2.3.Vai trò của bài tập hóa học có sử dụng hình vẽ, sơ đồ, đồ thị ..................... 15 1.3. Thực trạng việc sử dụng bài tập hóa học thực nghiệm có liên quan đến hình vẽ, sơ đồ và đồ thị trong dạy học hóa học ở trường trung học phổ thông ................. 16 1.3.1. Mục đích điều tra ......................................................................................... 16 1.3.2. Nội dung điều tra ......................................................................................... 16 1.3.3. Đối tượng điều tra........................................................................................ 16 1.3.4. Phương pháp điều tra ................................................................................... 17 1.3.5. Kết quả điều tra ........................................................................................... 17 1.3.6. Đánh giá và thảo luận .................................................................................. 18 TIỂU KẾT CHƯƠNG 1 ................................................................................................... 19 CHƯƠNG 2. THIÊT KẾ VÀ SỬ DỤNG BÀI TẬP HÓA HỌC THỰC NGHIỆM LIÊN QUAN ĐẾN HÌNH VẼ, SƠ ĐỒ VÀ ĐỒ THỊ TRONG DẠY HỌC HÓA HỌC VÔ CƠ Ở TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG..................... 20 2.1. Cơ sở thiết kế bài tập hóa học thực nghiệm ....................................................... 20 2.2. Nguyên tắc thiết kế bài tập hóa học thực nghiệm ............................................... 20 2.3. Quy trình thiết kế hệ thống bài tập hóa học có sử dụng hình vẽ, sơ đồ, đồ thị ...................................................................................................................................... 20

2.4. Hệ thống bài tập thiết kế ..................................................................................... 21 2.4.1. Bài tập thực nghiệm liên quan đến hình vẽ ................................................. 21 2.4.1.1. Dạng bài tập về tính chất vật lí ........................................................... 21 2.4.1.2. Dạng bài tập liên quan đến tính chất hóa học .................................... 28 2.4.1.3. Dạng bài tập liên quan đến tinh chế và điều chế ................................ 36 2.4.2. Bài tập liên quan đến sơ đồ và đồ thị .......................................................... 53 2.5. Sử dụng bài tập thực nghiệm trong dạy học hóa học vô cơ ............................... 73 2.5.1. Sử dụng bài tập thực nghiệm trong giờ dạy lí thuyết .................................. 73 2.5.2. Sử dụng bài tập thực nghiệm trong giờ dạy ôn tập, luyện tập..................... 75 2.5.3. Sử dụng bài tập thực nghiệm trong giờ dạy kiểm tra đánh giá ................... 76 TIỂU KẾT CHƯƠNG 2 ................................................................................................... 78 CHƯƠNG 3. THỰC NGHIỆM SƯ PHẠM ................................................................. 79 3.1. Mục đích thực nghiệm ........................................................................................ 79 3.2. Đối tượng thực nghiệm ....................................................................................... 79 3.3. Nội dung thực nghiệm ........................................................................................ 79 3.4. Phương pháp thực nghiệm .................................................................................. 79 3.5. Kết quả thực nghiệm ........................................................................................... 81 3.5.1. Kết quả của các bài kiểm tra .................................................................... 81 3.5.2. Xử lí kết quả thực nghiệm ........................................................................... 82 3.6. Phân tích kết quả thực nghiệm ........................................................................... 85 TIỂU KẾT CHƯƠNG 3 .................................................................................................. 86 KẾT LUẬN VÀ ĐỀ XUẤT ............................................................................................ 87 1. Kết luận ................................................................................................................. 87 2. Đề xuất .................................................................................................................. 88 TÀI LIỆU THAM KHẢO.............................................................................................. 89

NHỮNG KÍ HIỆU, CHỮ VIẾT TẮT DÙNG TRONG LUẬN VĂN

Chữ viết tắt

Chữ viết đầy đủ

BT

:

Bài tập

BTHH BTTN

: :

Bài tập hóa học Bài tập thực nghiệm

ĐC GV

: :

Đối chứng Giáo viên

HS HH

: :

Học sinh Hóa học

PT PTPƯ

: :

Phổ thông Phương trình phản ứng

SGK

:

Sách giáo khoa

THPT TN

: :

Trung học phổ thông Thực nghiệm

TNSP HV

: :

Thực nghiệm sư phạm Hình vẽ

SĐ ĐT

: :

Sơ đồ Đồ thị

MỞ ĐẦU 1. Lí do chọn đề tài Việt Nam đang bước vào giai đoạn mới, giai đoạn xây dựng và phát triển trong bối cảnh toàn cầu hoá ngày càng sâu rộng. Muốn vậy, trước hết cần phải có một nền giáo dục toàn diện và hiện đại đủ sức tạo ra chất lượng và hiệu quả thật sự trong sứ mệnh “nâng cao dân trí, phát triển nhân lực và bồi dưỡng nhân tài”.

Do đó, ngành giáo dục nước nhà đã và đang từng bước đổi mới toàn diện để đào tạo những con người đáp ứng nhu cầu xã hội.

Nói riêng về hoá học – môn khoa học thực nghiệm – là môn học mà những con người “công nghiệp” trong tương lai cần phải vận dụng rất nhiều vào thực tiễn. Do đó dạy và học hóa học không chỉ dừng lại ở khả năng truyền đạt và lĩnh hội kiến thức, mà phải biết tổ chức và rèn luyện cho các em các kĩ năng thực hành , có vốn kiến thức sâu rộng về sản xuất hóa học ngay từ khi còn ngồi trên ghế nhà trường phổ thông.

Thế nhưng, vì lí do nào đó mà không phải lúc nào người thầy cũng dạy được cho các em theo kiểu “học đi đôi với hành”. Cho nên, những hình vẽ, sơ đồ và đồ thị sẽ là ngôn ngữ diễn tả ngắn gọn nhưng rất hiệu quả bản chất của thực tiễn hóa học, để giúp HS gắn lí thuyết với thực tiễn nhiều hơn.

Tuy nhiên, những bài tập hóa học có sử dụng hình vẽ, sơ đồ, đồ thị trong chương trình hóa học phổ thông hiện nay còn rất ít và cũng chưa được nhiều giáo viên sử dụng.

Như vậy, vấn đề là làm thế nào để HS sử dụng ngày càng nhiều và có hiệu quả những bài tập hóa học có hình vẽ, sơ đồ, đồ thị?

Từ những lí do trên, chúng tôi đã chọn đề tài “Thiết kế và sử dụng hệ thống bài tập thực nghiệm có liên quan đến hình vẽ, sơ đồ và đồ thị trong dạy học hóa học vô cơ ở trường trung học phổ thông” làm đề tài nghiên cứu.

2. Lịch sử nghiên cứu Bài tập có sử dụng hình vẽ, sơ đồ, đồ thị hiện nay còn rất ít, nhất là bài tập về hình vẽ và đồ thị. Chỉ có một số ít công trình nghiên cứu về mảng bài tập này.

Chúng tôi xin giới thiệu một vài công trình có liên quan đến đề tài như sau: 2.1. Các tài liệu đã xuất bản 1. Ngô Ngọc An (2008). Giúp trí nhớ chuỗi phản ứng hóa học, Nxb ĐHSP. 2. Cao Cự Giác (2010). Bài tập lý thuyết và thực nghiệm Hóa học vô cơ (tập 1), Nxb Giáo dục Việt Nam. 3. Cao Cự Giác (2009). Thiết kế và sử dụng bài tập thực nghiệm trong dạy và học hóa học, Nxb Giáo dục Việt Nam. 1

2.2. Bài viết trên tạp chí 1. Cao Cự Giác (2004). “Phát triển khả năng tư duy và thực hành thí nghiệm qua các bài tập hóa học thực nghiệm’’, Tạp chí Giáo dục, (88) tr.34-35.

2. Cao Cự Giác (2005). “Rèn luyện một số kĩ năng thực hành hóa học qua việc thiết kế bài tập hóa học thực dạng trắc nghiệm khách quan’’, Tạp chí Hóa học & ứng dụng, (8) tr. 2-5.

3. Cao Cự Giác (2009). “Xây dựng bài tập trắc nghiệm hóa học có nội dung thực nghiệm để kiểm tra kĩ năng thực hành hóa học của học sinh’’, Tạp chí Giáo dục, (205) tr.48-50.

4. Cao Cự Giác (2011). “Thiết kế và sử dụng bài tập hóa học thực nghiệm trong dạy học hóa học ở trường phổ thông’’, Tạp chí Giáo dục, (259) tr.52-54.

5. Trần Thị Tố Quyên (2008). “Giải toán nhanh bằng phương pháp đồ thị’’, Tạp chí Hoá học & ứng dụng,(8) tr. 9-10.

2.3. Luận văn thạc sĩ 1. Đậu Đức Đàn (2009). Nâng cao năng lực nhận thức và tư duy cho HS qua hệ thống bài tập có sử dụng hình vẽ, sơ đồ, đồ thị (phần phi kim hóa học 10-THPT), luận văn thạc sĩ giáo dục, trường Đại học Vinh.

2. Võ Thị Kiều Hương (2010). Xây dựng hệ thống bàì tập có sử dụng hình vẽ, sơ đồ, đồ thị hoá học 11 nâng cao. Luận văn thạc sĩ giáo dục, trường Đại học Sư phạm thành phố Hồ Chí Minh.

3. Mục đích nghiên cứu Thiết kế hệ thống bài tập thực nghiệm có sử dụng hình vẽ, sơ đồ, đồ thị.

4. Nhiệm vụ đề tài - Tìm hiểu hệ thống lí luận về bài tập hoá học; phương tiện trực quan; bài tập có sử dụng hình vẽ, sơ đồ, đồ thị.

- Phân tích hệ thống bài tập có sử dụng hình vẽ, sơ đồ, đồ thị trong SGK, SBT trung học phổ thông.

- Điều tra cơ bản tình hình sử dụng bài tập hoá học có hình vẽ, sơ đồ, đồ thị ở trường phổ thông hiện nay.

- Thiết kế hệ thống bài tập thực nghiệm có sử dụng hình vẽ, sơ đồ, đồ thị trong chương trình hóa học vô cơ của phổ thông.

- Đề xuất việc sử dụng hệ thống bài tập có hình vẽ, sơ đồ, đồ thị trong dạy học hóa học.

- Thực nghiệm sư phạm để kiểm tra tính khả thi và hiệu quả của hệ thống bài tập đã đề xuất.

2

5. Khách thể và đối tượng nghiên cứu - Khách thể: quá trình dạy học hoá học ở trường trung học phổ thông.

- Đối tượng: bài tập hoá học có sử dụng hình vẽ, sơ đồ, đồ thị.

6. Phương pháp nghiên cứu - Các phương pháp nghiên cứu lí luận: tra cứu các tài liệu sư phạm, các văn bản có liên quan đến đề tài.

- Các phương pháp nghiên cứu thực tiễn: phương pháp điều tra, phương pháp thực nghiệm sư phạm.

- Phương pháp thống kê toán học: xử lí kết quả thực nghiệm.

7. Giả thuyết khoa học Nếu sử dụng tốt các bài tập có hình vẽ, sơ đồ, đồ thị sẽ góp phần đa dạng hệ thống bài tập hóa học và nâng cao kết quả học tập cho HS. 8. Đóng góp của đề tài 8.1. Về mặt lí luận Luận văn đã đề xuất và tiếp cận một cách thức đổi mới phương pháp dạy và học hóa học, phương pháp kiểm tra đánh giá trong xu hướng đổi mới của thời đại và nỗ lực đổi mới của toàn ngành giáo dục nước ta hiện nay.

8.2. Về mặt thực tiễn - Thiết kế hệ thống bài tập thực nghiệm có sử dụng hình vẽ, sơ đồ, đồ thị trong chương trình hóa học vô cơ của phổ thông.

- Đề xuất phương thức sử dụng bài tập có hình vẽ, sơ đồ, đồ thị để nâng cao hiệu quả dạy học hóa học nói chung và hóa học vô cơ nói riêng.

3

CHƯƠNG 1 CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA ĐỀ TÀI 1.1. Tổng quan về bài tập hóa học thực nghiệm 1.1.1. Khái niệm Theo từ điển Tiếng Việt, bài tập là bài ra cho HS làm để tập vận dụng những điều đã học. [34] Theo Thái Duy Tuyên, bài tập là một hệ thông tin xác định bao gồm những điều kiện và yêu cầu được đưa ra trong quá trình dạy học, đòi hỏi người học có một lời giải đáp mà lời giải đáp này về toàn bộ hoặc từng phần không có sẵn ở thời điểm bài tập được đặt ra. [33] Bài tập hóa học là bài ra cho HS được giải quyết nhờ những suy luận lôgic, những phép toán và những thí nghiệm trên cơ sở các khái niệm, định luật, học thuyết và phương pháp hóa học.

Bài tập hóa học thực nghiệm là bài tập hóa học gắn liền với các phương pháp và kĩ năng làm thí nghiệm, khả năng quan sát và mô tả các hiện tượng xảy ra trong thí nghiệm. Bao gồm các bài tập về tổng hợp và điều chế các chất, giải thích và mô tả các hiện tượng, phân biệt và nhận biết các chất, tách và tinh chế các chất,... Một số nội dung trong các bài tập trên gắn liền với các vấn đề sản xuất, kinh tế và môi trường.

1.1.2. Phân loại bài tập hóa học thực nghiệm 1.1.2.1. Bài tập hóa học thực nghiệm được thực hiện bằng thí nghiệm Là dạng BTTN mà khi giải thì người giải phải tiến hành các thao tác thí nghiệm Ví dụ: Rót vào ống nghiệm khoảng 1 ml dung dịch NaBr, nhỏ tiếp vào ống vài giọt nước clo mới điều chế được, lắc nhẹ, quan sát, nêu hiện tượng, giải thích và kết luận về tính oxi hóa của clo so với brom.

Phân tích Hiện tượng: dung dịch chuyển dần sang màu vàng.

Giải thích: do dung dịch brom tạo thành làm vàng dung dịch Cl2 + 2NaBr → 2NaCl + Br2 Kết luận: tính oxi hóa của brom yếu hơn clo.

Khi giải BT này, HS cần phải trực tiếp tiến hành thí nghiệm, sử dụng các kiến thức đã học để trả lời câu hỏi.

1.1.2.2. Bài tập hóa học thực nghiệm được thực hiện bằng thí nghiệm mô phỏng, qua các băng hình, máy vi tính với những thí nghiệm phức tạp, khó thực hiện, thời gian tiến hành lâu, thí nghiệm độc hại.

Là những BTHH mà khi giải phải sử dụng băng hình, phần mềm để giải.

4

Thường dùng với những quá trình xảy ra chậm, cần nhiều thời gian hoặc những thí nghiệm mà độ an toàn thấp.

Ví dụ: Hãy xem đoạn video về quy trình sản xuất axit sunfuric trong công nghiệp theo phương pháp tiếp xúc kép sau (hình 1.1 )

Hình- 1.1. Quy trình sản xuất axit sunfuric trong công nghiệp a) Vì sao giai đoạn tinh chế SO2 là quan trọng nhất?

b) Vì sao giai đoạn oxi hóa SO2 thành SO3 cần duy trì ở nhiệt độ 450oC500oC? c) Vì sao dùng axit sunfuric đặc để hấp thụ SO3?

Hướng dẫn: a) Tinh chế SO2 không chỉ loại bỏ tạp chất và bụi mà còn loại bỏ các chất độc hại với chất xúc tác, đặc biệt loại bỏ asen là chất làm tê liệt chất xúc tác. b) Vì phản ứng oxi hóa SO2 thành SO3 là phản ứng thuận nghịch tỏa nhiệt, ở nhiệt độ thấp phản ứng xảy ra chậm, còn ở nhiệt độ cao phản ứng xảy ra theo chiều nghịch, mức độ nhiệt phù hợp là 450oC - 500oC. c) Vì axit sunfuric đặc hấp thụ vô hạn SO3 tạo thành oleum, từ oleum có thể dễ dàng thu được dung dịch axit sunfuric ở nhiều mức nồng độ khác nhau bằng cách thêm lượng nước phù hợp.

5

Khi giải BT này, HS cần theo giỏi đoạn video và vận dụng kiến thức đã học để trả lời, đồng thời khắc sâu thêm kiến thức về sản xuất axit sunfuric trong công nghiệp theo phương pháp tiếp xúc.

1.1.2.3. Bài tập hóa học thực nghiệm chỉ được mô phỏng bằng lí thuyết, HS phải vận dụng những kiến thức về lý thuyết và hiện tượng để giải.

Đây là BTTN mà người giải chỉ cần trình bày cách tiến hành các thao tác thí nghiệm mà không cần phải làm thí nghiệm.

Ví dụ: Trong PTN, có 4 lọ hóa chất mất nhãn lần lượt chứa một trong các dung dịch sau: NaCl, NaBr, NaF, NaI. Hãy trình bày phương pháp hóa học để nhận biết

các lọ dung dịch trên.

1.1.2.4. Bài tập hóa học thực nghiệm được mô tả qua hình vẽ Ví dụ: Hình vẽ dưới đây (hình 1.2) mô tả quá trình điều chế axit clohiđric trong phòng thí nghiệm.

Bông tẩm xút C B --.... ....

----.... .... ........

A

-- - ------ -

D

Hình 1.2:Điều chế HCl trong phòng thí nghiệm

a) Xác định các chất A, B, C, D trong hình vẽ trên. b) Hãy nêu các quá trình xảy ra trong hai ống nghiệm. Viết phương trình hóa học minh họa (nếu có). c) Nêu hiện tượng quan sát được khi nhỏ 1 giọt dung dịch thu được lên giấy quì tím.

Phân tích a) A là tinh thể NaCl, B là H2SO4 đặc, C là khí hiđroclorua và D là nước.

b) Trong ống nghiệm 1: NaCl tác dụng với H2SO4 đặc theo hai phương trình: o

250 C H2SO4đặc + NaCl < → NaHSO4 + HCl o

400 C → Na2SO4 + 2HCl H2SO4đặc+2NaCl ≥

Trong ống nghiệm 2: xảy ra quá trình hòa tan khí hiđroclorua trong nước.

6

c) Khi nhỏ 1 giọt dung dịch thu được lên giấy quì tím thì giấy quì hóa đỏ, do khí hiđroclorua tan trong nước tạo thành dung dịch HCl có tính axit mạnh.

1.1.3. Sử dụng bài tập hóa học thực nghiệm trong dạy học 1.1.3.1. Phát triển tư duy a) Tư duy

L.N. Tônxtôi đã viết: "Kiến thức chỉ thực sự là kiến thức khi nào nó là thành quả những cố gắng của tư duy chứ không phải của trí nhớ". Như vậy, HS chỉ thực sự lĩnh hội được tri thức chỉ khi họ thực sự tư duy.

Theo M.N. Sacđacôp: "Tư duy là sự nhận thức khái quát gián tiếp các sự vật và hiện tượng của hiện thực trong những dấu hiệu, những thuộc tính chung và bản chất của chúng. Tư duy cũng là sự nhận thức sáng tạo những sự vật, hiện tượng mới, riêng rẽ của hiện thực trên cơ sở những kiến thức khái quát hóa đã thu nhận được.[24] Hay : Tư duy là một quá trình tâm lý mà nhờ đó con người phản ánh được cái đối tượng và hiện tượng của hiện thực thông qua những dấu hiệu bản chất của chúng, đồng thời con người vạch ra được những mối quan hệ khác nhau trong mỗi đối tượng, hiện tượng và giữa các đối tượng, hiện tượng với nhau".

Còn theo lí thuyết thông tin thì "tư duy là hành động trí tuệ nhằm thu thập và xử lí thông tin về thế giới quanh ta và thế giới trong ta. Chúng ta tư duy để hiểu, làm chủ tự nhiên, xã hội và chính mình". b) Tầm quan trọng của việc phát triển tư duy Lý luận dạy học hiện đại đặc biệt chú trọng đến việc phát triển tư duy cho HS

thông qua việc điều khiển tối ưu quá trình dạy học, còn các thao tác tư duy cơ bản là công cụ của nhận thức, đáng tiếc rằng điều này cho đến nay vẫn chưa được thực hiện rộng rãi và có hiệu quả. Vẫn biết sự tích lũy kiến thức trong quá trình dạy học đóng vai trò không nhỏ, song không phải quyết định hoàn toàn. Con người có thể quên đi nhiều sự việc cụ thể mà dựa vào đó những nét tính cách của anh ta được hoàn thiện. Nhưng nếu những nét tính cách này đạt đến mức cao thì con người có thể giải quyết được mọi vấn đề phức tạp nhất, điều đó nghĩa là anh ta đã đạt đến một trình độ tư duy cao. "Giáo dục – đó là cái được giữ lại khi mà tất cả những điều học thuộc đã quên đi" – nhà vật lý nổi tiếng N.I.Sue đã nói như vậy. Câu này khẳng định vai trò quan trọng của việc phát triển tư duy cũng như mối quan hệ mật thiết của nó với giảng dạy.

Quá trình hoạt động nhận thức của HS chia làm hai mức độ : - Trình độ nhận thức cảm tính : Là quá trình phản ánh thực tiễn dưới dạng cảm giác, tri giác và biểu tượng.

7

- Trình độ nhận thức lý tính : Còn gọi là trình độ logic hay đơn giản là tư duy. c) Những đặc điểm của tư duy Quá trình tư duy nhất thiết phải sử dụng ngôn ngữ là phương tiện : giữa tư duy và ngôn ngữ có mối quan hệ không thể chia cắt, tư duy và ngôn ngữ phát triển trong sự thống nhất với nhau. Tư duy dựa vào ngôn ngữ nói chung và khái niệm nói riêng. Mỗi khái niệm lại được biểu thị bằng một hay một tập hợp từ. Vì vậy, tư duy là sự phản ánh nhờ vào ngôn ngữ. Các khái niệm là những yếu tố của tư duy. Sự kết hợp các khái niệm theo những phương thức khác nhau, cho phép con người đi từ ý nghĩ này sang ý nghĩ khác.

- Tư duy phản ánh khái quát Tư duy phản ánh hiện thực khách quan, những nguyên tắc hay nguyên lý

chung, những khái niệm hay vật tiêu biểu. Phản ánh khái quát là phản ánh tính phổ biến của đối tượng. Vì thế những đối tượng riêng lẻ đều được xem như một sự thể hiện cụ thể của quy luật chung nào đó. Nhờ đặc điểm này, quá trình tư duy bổ sung cho nhận thức và giúp con người nhận thức hiện thực một cách toàn diện hơn.

- Tư duy phản ánh gián tiếp Tư duy giúp ta hiểu biết những gì không tác động trực tiếp, không cảm giác và quan sát được, mang lại những nhận thức thông qua các dấu hiệu gián tiếp. Tư duy cho ta khả năng hiểu biết những đặc điểm bên trong, những đặc điểm bản chất mà các giác quan không phản ánh được.

- Tư duy không tách rời quá trình nhận thức cảm tính Quá trình tư duy bắt đầu từ nhận thức cảm tính, liên hệ chặt chẽ với nó trong

quá trình đó nhất thiết phải sử dụng những tư liệu của nhận thức cảm tính. d) Những phẩm chất của tư duy - Khả năng định hướng : Ý thức nhanh chóng và chính xác đối tượng cần lĩnh

hội, mục đích phải đạt được và những con đường tối ưu đạt được mục đích đó.

- Bề rộng : Có khả năng vận dụng nghiên cứu các đối tượng khác.

- Độ sâu : Nắm vững ngày càng sâu sắc hơn bản chất của sự vật, hiện tượng.

- Tính linh hoạt : Nhạy bén trong việc vận dụng những tri thức và cách thức

hành động vào những tình huống khác nhau một cách sáng tạo.

- Tính mềm dẻo : Thể hiện ở hoạt động tư duy được tiến hành theo các hướng xuôi ngược chiều.

- Tính độc lập : Thể hiện ở chỗ tự mình phát hiện ra vấn đề, đề xuất cách giải quyết và tự giải quyết được vấn đề.

- Tính khái quát : Khi giải quyết một loại vấn đề nào đó sẽ đưa ra được mô hình khái quát, trên cơ sở đó để có thể vận dụng để giải quyết các vấn đề tương tự, 8

cùng loại. e) Các thao tác tư duy và phương pháp logic Sự phát triển tư duy nói chung được đặc trưng bởi sự tích lũy các thao tác tư duy thành thạo và vững chắc của con người. Một trong những hình thức quan trọng của tư duy hóa học là những khái niệm khoa học. Việc hình thành và vận dụng các khái niệm, cũng như việc thiết lập các mối quan hệ giữa chúng được thực hiện trong quá trình sử dụng các thao tác tư duy như: phân tích, tổng hợp, so sánh, khái quát hóa, trừu tượng hóa, cụ thể hóa kết hợp với các phương pháp hình thành phán đoán mới là quy nạp, diễn dịch, suy diễn và loại suy.

- Phân tích : Là hoạt động tư duy tách các yếu tố bộ phận của sự vật, hiện tượng nhằm mục đích nghiên cứu chúng một cách đầy đủ, trọn vẹn theo hướng nhất định.

Chẳng hạn, HS không thể nắm vững tính chất hóa học của một chất hữu cơ một cách sâu sắc và bền vững nếu như không phân tích kỹ công thức cấu tạo của chất đó. Nếu phân tích mọi khía cạnh có thể có của đề bài là cơ sở để giải đúng và đầy đủ mọi BTHH. - Tổng hợp : Là hoạt động tư duy kết hợp các bộ phận, yếu tố đã được phân tích để nhận thức, để nắm được cái toàn bộ của sự vật, hiện tượng. Để hiểu đầy đủ các nhóm nguyên tố phải dựa trên kết quả tổng hợp của việc phân tích nghiên cứu đặc điểm cấu tạo cũng như tính chất của từng nguyên tố cụ thể.

Kết quả của quá trình nhận thức là hoạt động cân đối và mật thiết giữa phân tích và tổng hợp. Sự phân tích sâu sắc, phong phú là điều kiện quan trọng để tổng hợp được chính xác, trọn vẹn, ngược lại tổng hợp sơ bộ tạo tiền đề quan trọng cho sự phân tích.

- So sánh : Là thiết lập sự giống nhau và khác nhau giữa các sự vật, hiện tượng

và giữa những khái niệm phản ánh chúng. Ở đây, có hai cách phát triển tư duy so sánh : + So sánh liên tiếp (tuần tự) : Trong giảng dạy hóa học thường dùng phương pháp này khi HS tiếp thu kiến thức mới. So sánh với kiến thức đã học để HS hiểu

sâu sắc hơn. + So sánh đối chiếu : Nghiên cứu hai đối tượng (hai chất, hai phản ứng, hai phương pháp ...) cùng một lúc trên cơ sở phân tích từng bộ phận để đối chiếu với nhau.

Tóm lại, trong giảng dạy Hóa học so sánh là phương pháp tư duy rất hiệu

nghiệm nhất là khi hình thành khái niệm.

- Cụ thể hóa 9

Cụ thể: Là sự vật hiện tượng trọn vẹn, đầy đủ các tính chất, các mối quan hệ giữa các thuộc tính với nhau và với môi trường xung quanh.

Cụ thể hóa: Là hoạt động tư duy tái sản sinh ra hiện tượng và đối tượng với các thuộc tính bản chất của nó.

Vận dụng định luật tuần hoàn có các chu kỳ khác nhau cho thấy sự biến thiên tuần hoàn không có nghĩa sao y nguyên tính chất của chu kì trước mà luôn có sự phát triển một cách cơ sở.

- Trừu tượng hóa Trừu tượng: Là một bộ phận của toàn bộ, tách ra khỏi toàn bộ, nó cô lập ra khỏi

các mối quan hệ của các bộ phận, mà nó chỉ giữ lại các thuộc tính cơ bản và tước bỏ những thuộc tính không cơ bản. Cụ thể có tri giác trực tiếp được. Trừu tượng không tri giác trực tiếp được. Trong nhận thức có quy luật phát triển là từ cụ thể trừu tượng. Trừu tượng hóa là sự phản ánh bản chất cô lập các dấu hiệu, thuộc tính bản chất. Tìm hiểu cấu tạo nguyên tử và sự chuyển động của electron trong nguyên tử làm tiền đề để thông hiểu sự hình thành các liên kết hóa học, liên kết σ , liên kết π , liên kết hiđro và những yếu tố ảnh hưởng trực tiếp đến tính chất lí hóa của các chất.

- Khái quát hóa Là bước cần thiết của trừu tượng hóa. Mỗi vật thể (chất, phản ứng …) với đầy đủ các dấu hiệu bản chất và không bản chất, dấu hiệu chung, riêng. Xác định thuộc tính bản chất và chung của mọi loại đối tượng, từ đó hình thành lên một khí niệm. Đó là khái quát hóa. f) Những hình thức cơ bản của tư duy - Khái niệm: Là một tư tưởng phản ánh những dấu hiệu bản chất riêng biệt của sự vật hiện tượng.

Khái niệm đóng vai trò quan trọng trong quá trình tư duy, được xây dựng trên cơ sở các thao tác tư duy, nó làm điểm tựa cho tư duy phân tích và là cơ sở để đào sâu kiến thức, tiến tới xây dựng khái niệm mới. Ngoài ra, các hoạt động suy luận, khái quát hóa, trừu tượng hóa nhờ có khái niệm mới có cơ sở để tư duy và đi sâu thêm vào bản chất của sự vật hiện tượng.

- Phán đoán: Là sự tìm hiểu tri thức về mối quan hệ giữa các khái niệm, sự phối hợp giữa các khái niệm, thực hiện theo một nguyên tắc, quy luật bên trong.

- Suy lý: Hình thức suy nghĩ liên hệ các phán đoán với nhau để tạo thành phán đoán mới gọi là suy lý. Suy lý được cấu tạo bởi hai bộ phận:

+ Các phán đoán có trước gọi là tiên đề. + Các phán đoán có sau gọi là kết luận (dựa vào tính chất của tiên đề để kết luận).

10

Suy lý chia làm ba loại: Loại suy, suy lý quy nạp và suy lý diễn dịch. + Loại suy: Là hình thức tư duy đi từ cái riêng biệt này đến cái riêng bịêt khác.

Loại suy cho ta những dự đoán chính xác sự phụ thuộc và sự hiểu biết về hai đối tượng. Khi đã nắm vững các thuộc tính cơ bản của đối tượng thì loại suy sẽ chính xác. Chẳng hạn, khi nghiên cứu các loại hợp chất hữu cơ chỉ cần xét kỹ các hợp chất tiêu biểu nhất, còn các chất khác trong dãy đồng đẳng dễ dàng biết được bằng phương pháp loại suy. + Suy lý quy nạp: Suy lý từ quy nạp đến phổ biến, từ những hoạt động tới quy luật. Do đó, quá trình tư duy, sự suy nghĩ theo quy nạp chuyển từ việc nhận thức

các hiện tượng riêng lẻ đến nhận thức cái chung. Vì thế các suy lý quy nạp là yếu tố cấu trúc của tri thức khái quát của việc hình thành khái niệm và của việc nhận thức định luật. + Suy lý diễn dịch: Là cách suy nghĩ đi từ cái chung, định luật, quy tắc, khái niệm chung đến các sự vật hiện tượng riêng lẻ.

Quá trình suy lý diễn dịch có thể là: ● Từ tổng quát đến ít tổng quát hơn. ● Từ phán đoán có tính chất tổng quát này đến các phán đoán có tính chất tổng quát khác.

Trong quá trình tư duy quy nạp và suy diễn bao giờ cũng liên hệ mật thiết với nhau giống như phân tích và tổng hợp. Quá trình này được thực hiện trong phương pháp xác định mối liên hệ nhân quả trong các hiện tượng. Với tư cách là hình thức tư duy gián tiếp, suy lý trong tư duy logic đóng vai trò quan trọng trong tất cả các hoạt động của tư duy. Việc hướng dẫn quy tắc logic trong suy lý tạo được hiệu quả lớn trong quá trình lĩnh hội tri thức.

Rèn luyện tư duy lôgic trong dạy học Hóa học là tạo cho HS có phương pháp tư duy từ khái niệm đến phán đoán, suy lý thông thường qua mọi câu hỏi, mọi vấn đề và phải được tiến hành thường xuyên liên tục. g) Tư duy khoa học tự nhiên Tư duy khoa học tự nhiên được đặc trưng bằng các phương pháp nhận thức

khoa học tự nhiên, bao gồm: - Hiểu vấn đề.

- Xác định vấn đề một cách chính xác.

- Xác định giới hạn giữa nó và các vấn đề khác.

- Nghiên cứu tất cả các yếu tố liên quan đến vấn đề đã nêu.

- Vạch kế hoạch tìm tòi cách giải quyết.

- Chọn lựa những suy đoán chính xác nhất.

11

- Tiến hành thực nghiệm kiểm tra giả thuyết.

- Thực nghiệm đánh giá kết quả.

- Rút ra kết luận và cơ sở khoa học của chúng.

- Chọn lựa phương án giải quyết tối ưu.

- Mở rộng kết quả sang trường hợp tương tự. h) Tư duy hóa học Từ cách hiểu như trên, dựa vào đặc thù môn học, chúng tôi cho rằng:

“Tư duy hóa học là quá trình tâm lí phản ánh các thuộc tinh bản chất, những mối quan hệ và liên hệ mang tính quy luật của các chất và các hiện tượng hóa học xảy ra trong tự nhiên, phản ánh thông qua các khái niệm hóa học, các quá trình hóa học và các định luật hóa học”.

Tư duy hóa học giúp con người vận dụng các quy luật hóa học để cải tạo thế giới, phục vụ đời sống con người.

Trong logic học, thường có 3 phương pháp để hình thành những phán đoán mới: quy nạp, suy diễn và loại suy. Ba phương pháp này có mối quan hệ chặt chẽ với các thao tác của tư duy như so sánh, phân tích, tổng hợp, trừu tượng hóa, khái quát hóa,... i ) Hình thành và phát triển tư duy hóa học cho HS Ngày nay, chúng ta vinh dự được sống và làm việc trong một xã hội tri thức và thông tin. Sự đổi mới với tốc độ rất nhanh trong các lĩnh vực khoa học và công nghệ tác động đến thông tin ở 3 khía cạnh: - Thông tin có giá trị không lâu dài.

- Khối lượng thông tin tăng nhanh.

- Nội dung thông tin ngày càng chuyên môn hóa và phức tạp.

Như vậy cách dạy chỉ hướng tới cung cấp kiến thức (thông tin) sẽ luôn luôn lạc hậu với thời đại. Xã hội tri thức và thông tin đòi hỏi một nền giáo dục suốt đời cho mọi người. Đáp ứng yêu cầu đó thì ở giáo dục phổ thông, ngoài việc cung cấp kiến thức cơ bản một cách đúng đắn, cần phải chú trọng phương pháp hình thành và phát triển tư duy khoa học cho HS với mục đích tiến tới bồi dưỡng cho HS một năng lực mới hết sức quý báu, đó là năng lực tự học, tự đào tạo, không những học để thành công trong nhà trường, mà còn để tự học trong suốt cuộc đời sau khi ra trường.

Phát triển tư duy cho HS không chỉ gắn với việc khơi dậy ở các em những xúc cảm, tình cảm trí tuệ đặc biệt đối với quá trình và sản phẩm tư duy mà còn liên quan tới sự hình thành những thái độ tư duy đúng đắn như mong muốn sự thật, 12

khao khát tìm kiếm cái mới, sẵn sàng đón nhận thách thức, sẵn sàng lí giải tranh luận,...cũng như sự tạo lập ở các em một niềm tin vào khả năng của mình. Bởi dạy cho trẻ tư duy không chỉ kích thích quá trình học tập có hiệu quả, mà còn cung cấp một nền tảng thống nhất cho tất cả các lĩnh vực khác nhau của việc học hành, cho việc chuyển dịch các kiến thức ra ngoài lớp học, ra ngoài cuốn SGK để đến với cuộc sống hàng ngày.

Một khó khăn đặt ra đối với GV hóa học là: Làm thế nào để hình thành và phát triển tư duy hóa học cho HS? Để trả lời cho câu hỏi này, chúng ta phải tìm được điểm “xuất phát” cho một hoạt động của tư duy, nói cách khác là tiếp tục trả lời cho câu hỏi: Khi nào thì HS bắt đầu tư duy? Và câu trả lời, đúng như X.L. Rubinstein đã viết: “Người ta bắt đầu tư duy khi có nhu cầu hiểu biết về một cái gì. Tư duy thường xuất phát từ một vấn đề hay một câu hỏi, từ một sự ngạc nhiên hay một điều trăn trở”. Cũng như vậy “con người chỉ bắt đầu tư duy tích cực khi nảy sinh nhu cầu tư duy tức là khi đứng trước một khó khăn và nhận thức cần khắc phục, một tình huống có vấn đề”.

1.1.3.2. Rèn luyện kiến thức kĩ năng thực hành a) Kĩ năng Theo M.A. Đanhilop: “Kĩ năng là khả năng con người biết sử dụng có mục đích và sáng tạo những kiến thức của mình trong hoạt động lí thuyết cũng như thực tiễn. Kĩ năng bao giờ cũng xuất phát từ kiến thức và dựa trên kiến thức, kĩ năng chính là kiến thức trong hành động”.

Như vậy kĩ năng là khả năng thực hiện một cách hợp lí những hành động trí tuệ

và hành động chân tay trong những tình huống đã được thay đổi. Dấu hiệu đặc trưng của kĩ năng là nhận thức đầy đủ về mục đích của hoạt động và biết lựa chọn con đường đúng nhất, ngắn nhất để thực hiện. b) Kĩ năng thực hành hóa học Kiến thức là cơ sở và nền tảng để hình thành kĩ năng, nhưng ngược lại việc nắm

vững các kĩ năng sẽ có tác dụng trở lại giúp kiến thức linh hoạt, sống động hơn.

Trong lí luận dạy học, đã khẳng định rằng: Không có tri thức sẽ không có kĩ năng, không có việc áp dụng tri thức sẽ không đạt được sự phát triển của kĩ năng, ngược lại chỉ có tri thức mà không có kĩ năng, không biết áp dụng tri thức thì những kiến thức đó sẽ trở thành vô dụng.

Kĩ năng thực hành hóa học bao gồm các kĩ năng thí nghiệm và kĩ năng ứng dụng hóa học trong thực tiễn. Hiện nay chưa có một tài liệu nào nêu rõ và thống kê

một cách đầy đủ có hệ thống các kĩ năng thực hành hóa học cần rèn luyện cho HS ở trường THPT, điều mà lâu nay trong thực tế dạy học hóa học phổ thông đang còn bỏ 13

trống. Dựa vào mục đích, nhiệm vụ và nội dung chương trình hóa học ở trường THPT, chúng tôi đề xuất một số kĩ năng thực hành hóa học cơ bản mà HS ở trường THPT cần đạt được, bao gồm: - Kĩ năng thực hiện an toàn và khoa học các nội quy, quy tắc thí nghiệm: Làm việc với các dụng cụ thủy tinh dễ vỡ, làm việc với các hóa chất độc hại, dễ cháy, nổ, phát nhiệt, ...

- Kĩ năng sử dụng một số dụng cụ thí nghiệm đơn giản: Đèn cồn, cặp gỗ, giá sắt, ống nghiệm, ống đong, bình tam giác, bình cầu, phễu chiết, bình kip, khí kế, chậu thủy tinh, các loại cân, ...

- Kĩ năng lắp đặt các dụng cụ riêng lẻ, đơn giản thành một bộ dụng cụ thí nghiệm phức tạp hơn đáp ứng yêu cầu của một thí nghiệm như: Chứng minh tính chất lí hóa của một chất, thu khí và làm khô khí, điều chế các chất, nhận biết và phân biệt các chất, tách và tinh chế các chất, ...

- Kĩ năng làm việc với một số hóa chất thường gặp: Chất rắn, lỏng, khí, axit, bazơ, muối, hợp chất hữu cơ, chất chỉ thị, ...

- Kĩ năng thực hiện một số thao tác cơ bản trong thực hành hóa học: Cách lấy hóa chất, pha chế hóa chất; nghiền, trộn, hòa tan chất rắn; đun nóng các chất trong ống nghiệm, bình cầu; lọc, chiết, chưng cất, kết tinh, chuẩn độ, ...

- Kĩ năng xác định các đại lượng vật lí: cân khối lượng chất rắn, chất lỏng; đo thể tích chất khí, chất lỏng; đo nhiệt độ và xác định khối lượng riêng của các chất; xác định nhiệt độ sôi, nhiệt độ nóng chảy của một chất; xác định độ tan của chất rắn, lỏng, khí trong dung môi; xác định nồng độ của một dung dịch; xác định trạng thái của một chất, ...

- Kĩ năng quan sát thí nghiệm, nhận biết các hiện tượng chứng tỏ có sự hình thành sản phẩm (phản ứng hóa học xảy ra): sự thay đổi nồng độ, màu sắc, mùi vị,

âm thanh, phát sáng, tỏa nhiệt, thu nhiệt, tạo chất kết tủa, chất dễ bay hơi, chất khí, ...

- Kĩ năng giải thích các hiện tượng thí nghiệm dựa vào kiến thức lí thuyết: mô tả các hiện tương và thứ tự xảy ra, chứng minh bằng phản ứng hóa học nếu có, giải thích sự thành công hoặc không thành công của thí nghiệm, tìm nguyên nhân, giải pháp khắc phục, ...

- Kĩ năng vận dụng kiến thức và thực hành hóa học vào thực tiễn đời sống, sản xuất, nông nghiệp, công nghiệp, sức khỏe, môi trường, ...

- Kĩ năng chế tạo một số dụng cụ thí nghiệm đơn giản và thiết kế, sử dụng các thí nghiệm mô phỏng trên máy tính có ứng dụng trong học tập và trong cuộc sống.

14

1.2. Bài tập hóa học thực nghiệm có sử dụng hình vẽ, sơ đồ và đồ thị 1.2.1. Khái niệm Hiện nay, chưa có tài liệu nào định nghĩa cụ thể về bài tập hóa học có sử dụng hình vẽ, sơ đồ, đồ thị.

Theo chúng tôi, bài tập hóa học có sử dụng hình vẽ, sơ đồ, đồ thị là bài tập trong đó đòi hỏi HS phải dựa trên các dự kiện có sẳn ở hình vẽ, sơ đồ, đồ thị vận dụng những kiến thức và kĩ năng để hoàn thành yêu cầu bài toàn đề ra.

1.2.2. Phân loại bài tập hóa học có sử dụng hình vẽ, sơ đồ và đồ thị Bài tập hóa học có sử dụng hình vẽ, sơ đồ và đồ thị theo chúng tôi thì chia làm

2 loại: - Bài tập có hình vẽ, sơ đồ, biểu bảng, đồ thị trong đề bài - Bài tập có sử dụng hình vẽ, sơ đồ, biểu bảng, đồ thị để giải.

Trong luận văn này, chúng tôi chỉ đề cập đến dạng bài tập có sử dụng hình vẽ, sơ đồ, đồ thị trong đề bài.

Bài tập có hình vẽ, sơ đồ, đồ thị trong đề bài bao gồm các dạng bài như sau: - Bài tập có hình vẽ, sơ đồ, đồ thị chứa đầy đủ các thông tin để tổ chức cho HS quan sát, khai thác thông tin, hình thành kiến thức mới.

- Bài tập có hình vẽ, sơ đồ, đồ thị chưa đầy đủ các thông tin hoặc không chú thích yêu cầu HS bổ sung cho hoàn chỉnh.

- Bài tập có hình vẽ, sơ đồ, đồ thị chưa đúng để HS kiểm tra, chỉnh lí.

1.2.3. Vai trò của bài tập hóa học có sử dụng hình vẽ, sơ đồ, đồ thị Hoá học là môn học vừa lí thuyết vừa thực nghiệm, ngoài thực nghiệm của PTN

còn có thực nghiệm của sản xuất hoá học. HV, SĐ, ĐT là ngôn ngữ diễn tả rất hiệu quả và ngắn gọn bản chất của thực tiễn hoá học, vì thế sẽ giúp HS dễ gắn lí thuyết với thực tế, vận dụng lí thuyết vào thực tế. Hơn nữa, sử dụng HV, SĐ, ĐT sẽ tạo điều kiện cho HS vận động nhiều giác quan, phát huy tính tích cực, tự lực, chủ động, sáng tạo của HS. Do đó, ngoài những tác dụng chung của BTHH, các BT về HV, SĐ, ĐT còn có những tác dụng thiết thực khác.

1.2.3.1.Bài tập có sử dụng hình vẽ Hiện nay, BT bằng hình vẽ còn quá ít do vậy cũng ít được sử dụng. Đây là dạng BT mang tính trực quan, sinh động gắn liền với kiến thức và kỹ năng thực hành HH. BT có sử dụng hình vẽ có tác dụng: - Mô tả, thay thế những thí nghiệm khó, phức tạp, hoặc điều kiện thực tế không thể tiến hành được từ đó giúp HS dễ tái hiện và vận dụng kiến thức.

- Giúp HS hình dung được những vật quá nhỏ bé hoặc quá lớn, hoặc không thể đến gần để HS dễ tiếp thu và nhớ lâu.

15

- Giúp HS rèn luyện kỹ năng vẽ hình.

- Giúp HS phát triển kỹ năng quan sát, phân tích, tổng hợp, suy đoán.

- Rèn luyện năng lực quan sát cho HS, là cơ sở để HS tư duy.

- Kiểm tra kiến thức kỹ năng thực hành của HS. - Giúp GV tiết kiệm thời gian do không phải mô tả, giải thích dài dòng.

- Gây chú ý cho HS. - Bài giảng hấp dẫn, HS hứng thú học tập, nâng cao kết quả học tập của HS. 1.2.3.2. Bài tập có sử dụng sơ đồ Bài tập có sử dụng sơ đồ có tác dụng:

- Trình bày kiến thức cô động, khái quát, gây được sự chú ý cho HS. - Dễ củng cố, hệ thống kiến thức cho HS, từ đó giúp HS dễ nhớ và nhớ lâu.

- Giúp GV tiết kiệm thời gian.

- Giúp HS giải nhanh một số dạng BT như: nhận biết, tinh chế, tách chất, lập sơ đồ điều chế một chất, lập sơ đồ chuyển hoá các chất, hay thiết lập mối liên hệ giữa các chất, ...

- Nâng cao hiệu quả bài lên lớp.

1.2.3.3. Bài tập có sử dụng đồ thị Bài tập có sử dụng đồ thị hiện nay rất ít, do đó cũng rất ít được sử dụng, bài tập

có sử dụng đồ thị có tác dụng: - Giúp HS tái hiện được một số quá trình hoá học.

- Giúp HS phát triển kỹ năng quan sát, suy đoán.

- Hình thành phương pháp giải một số dạng BT như BT về CO2/SO2 tác dụng với Ca(OH)2/Ba(OH)2, muối Al3+/Zn2+ tác dụng với dung dịch OH-, ...từ đó giải nhanh các BT dạng này, nhất là những BT trắc nghiệm.

1.3. Thực trạng việc sử dụng bài tập hóa học thực nghiệm có liên quan đến hình vẽ, sơ đồ và đồ thị trong dạy học hóa học ở trường trung học phổ thông 1.3.1. Mục đích điều tra Để nắm bắt tình hình sử dụng bài tập hóa học thực nghiệm có liên quan đến hình vẽ, sơ đồ và đồ thị trong dạy học hóa học ở trường trung học phổ thông.

1.3.2. Nội dung điều tra Gồm các nội dung được thể hiện trong bảng (1.1- 1.2).

1.3.3. Đối tượng điều tra GV và HS thuộc các trường THPT Hà Huy Tập, THPT Cẩm Xuyên, THPT

Cẩm Bình, THPT Nguyễn Đình Liễn trên địa bàn huyện Cẩm Xuyên - Tỉnh Hà Tĩnh.

16

1.3.4. Phương pháp điều tra Phát phiếu điều tra cho GV và HS của 4 trường trên và xử lí kết quả.

1.3.5. Kết quả điều tra Sau khi phát phiếu trưng cấu ý kiến cho 24 GV dạy hóa học và 378 HS ở 4

trường THPT của huyện Cẩm Xuyên tỉnh thành và thu lại, chúng tôi đã thống kê ý kiến của các GV và HS về một số nội dung như sau: Nội dung 1.

Bảng 1.1. Ý kiến của GV về số lượng và dạng BT có sử dụng HV, SĐ, ĐT. để đa dạng hệ thống BTHH phổ thông.

Nội dung 1. Số lượng BT có sử dụng

Ý kiến GV Nhiều

Trung Bình

Ít

8(22,2%)

27(75%)

Rất cần thiết

Cần thiết

Không cần

13(36,1%)

23(63,9%)

0(0%)

3. Quý thầy cô có thường xuyên sử dụng BT có HV,

Rất thường xuyên

Thường xuyên

Ít sử dụng

SĐ, ĐT trong các hoạt động dạy học hóa học?

1(2,8%)

9(25%)

26(72,2%)

HV, SĐ, ĐT trong SGK và SBT phổ thông hiện nay 1(2,8%) là 2.Việc bổ sung bài tập BT có sử dụng HV, SĐ, ĐT vào hệ thống BTHH phổ thông hiện nay là

Từ kết quả trên chúng tôi nhận thấy, hầu hết GV (75%) đều cho rằng số lượng BT có sử dụng HV, SĐ, ĐT hiện nay ít và việc bổ sung là cần thiết (100%), và các GV (73,6%) ít sử dụng dạng bài tập này trong hoạt động dạy học của mình.

Sau khi phát phiếu trưng cầu ý kiến của 378 HS thuộc 4 trường thuộc huyện Cẩm Xuyên, tỉnh Hà Tĩnh chúng tôi thu được kết quả sau:

17

Nội dung 2 Bảng 1.2. Ý kiến của HS về việc sử dụng bài tập thực nghiệm liên quan đến HV, SĐ, ĐT.

Nội dung

Ý kiến HS

1. Số lượng BT có sử dụng Nhiều HV, SĐ, ĐT trong SGK và 0 HS SBT phổ thông hiện nay là (0%)

Trung Bình

Ít

19 HS (5%)

359 HS (95%)

2. Thầy cô giáo có thường Rất thường xuyên xuyên sử dụng BT có HV, 19 HS SĐ, ĐT trong các hoạt (5%) động dạy học hóa học?

Thường xuyên

Ít sử dụng

57 HS

302 HS

(15%)

(80%)

3. Mức độ hứng thú của Hứng thú em đối với việc giải các

Bình thường

Không hứng thú

BT có HV, SĐ, ĐT khi 38 HS giải các bài tập hóa học (10%) phổ thông?

75 (20%)

265 HS (70%)

4. Đối với em, việc giải Có

Tùy bài

Không

các BT có HV, SĐ, ĐT 302 HS gặp khó khăn hay không?

(80%)

58 HS

18 HS

(16%)

(4%)

5. Việc bổ sung bài tập BT Rất cần thiết

Cần thiết

Không cần

có sử dụng HV, SĐ, ĐT 75 HS vào hệ thống BTHH phổ (20%) thông hiện nay là

114 HS (30%)

189 HS (50%)

1.3.6. Đánh giá và thảo luận Từ những kết quả trên chúng tôi nhận thấy:

Trong sách giáo khoa và sách bài tập, số lượng bài tập sử dụng HV, SĐ, ĐT là quá ít, trong các sách tham khảo, các đề thi càng hiếm hơn nữa, nhất là bài tập về hình vẽ và đồ thị.

Nhiều giáo viên và HS rất hứng thú với mảng bài tập này, nhưng lại ngại dạy, ngại sưu tầm, ngại làm bài tập do không có thời gian và cũng hiếm khi cho thi.

18

TIỂU KẾT CHƯƠNG 1 Trong chương 1, chúng tôi đã trình bày cơ sở lí luận và thực tiễn của đề tài gồm các nội dung sau: 1. Tổng quan về bài tập thực nghiệm. Chúng tôi đã tìm hiểu một số tài liệu liên quan đến đề tài.

2. Bài tập hoá học thực nghiệm. Chúng tôi đã đề cập đến khái niệm, phân loại, ý nghĩa, tác dụng của BTHH cũng như việc sử dụng BT và phương hướng xây dựng BTHH mới.

3. Bài tập hóa học có sử dụng HV, SĐ, ĐT. Chúng tôi đã nghiên cứu về khái niệm, phân loại, vai trò của dạng bài tập này.

4. Thực trạng việc sử dụng bài tập có HV, SĐ, ĐT ở trường phổ thông. Chúng tôi đã nêu lên mục đích, phương pháp và kết quả điều tra. Qua điều tra chúng tôi nhận thấy đa số GV (73,6%) ít sử dụng dạng bài tập này và 100% GV đều cho rằng đây là dạng BT cần được bổ sung trong hệ thống BTHH phổ thông.

Những nội dung trên là cơ sở để chúng tôi nghiên cứu “Thiết kế và sử dụng hệ thống bài tập thực nghiệm có liên quan đến hình vẽ, sơ đồ và đồ thị trong dạy học hóa học vô cơ ở trường trung học phổ thông”.

19

CHƯƠNG 2 THIÊT KẾ VÀ SỬ DỤNG BÀI TẬP HÓA HỌC THỰC NGHIỆM LIÊN QUAN ĐẾN HÌNH VẼ, SƠ ĐỒ VÀ ĐỒ THỊ TRONG DẠY HỌC HÓA HỌC VÔ CƠ Ở TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG 2.1. Cơ sở thiết kế bài tập hóa học thực nghiệm Một BTHHTN có cấu tạo như sau: 1. Hoạt động tư duy

Điều kiện

Yêu cầu 2. Kĩ năng thực hành

Các sự kiện lí thuyết và thực nghiệm

Các kết luận về lí thuyết và thực nghiệm

Từ cấu trúc trên có thể suy ra có hai cơ sở quan trọng để thiết kế BTHHTN - Cơ sở lí thuyết: bao gồm các nội dung hóa học cần kiểm tra.

- Cơ sở thực nghiệm: bao gồm các nội dung thực nghiệm và các kĩ năng thực hành cần kiểm tra.

Như vậy, để thiết kế BTHHTN có thể xuất phát từ: - Những kiến thức và kĩ năng cần kiểm tra.

- Những sai lầm về lí thuyết và thực hành mà HS thường mắc phải.

- Một số bài tập cơ bản có sẵn.

2.2. Nguyên tắc thiết kế bài tập hóa học thực nghiệm - Cần phải bám sát mục đích, yêu cầu của kiến thức.

- Các bài tập được sử dụng từ đơn giản đến phức tạp, từ dễ đến khó, chú ý đến hoàn cảnh sống của HS và cơ sở vật chất của nhà trường.

- Hệ thống bài tập cần phù hợp với khả năng, trình độ nhận thức của HS. - Hệ thống bài tập phải phát huy được tính tích cực nhận thức và khả năng tư duy của HS. - Các bài tập được thiết kế dựa trên kiến thức thường gặp hoặc có thể xuất phát từ những bài tập có sẵn.

2.3. Quy trình thiết kế hệ thống bài tập hóa học có sử dụng hình vẽ, sơ đồ, đồ thị ● Bước 1: Xác định cấu trúc hệ thống bài tập. ● Bước 2: Phân tích mục tiêu dạy học.

- Phân tích mục tiêu của chương, bài, từng nội dung trong bài để định hướng cho việc thiết kế bài tập.

- Nghiên cứu kĩ nội dung SGK, SBT, các tài liệu tham khảo và các vấn đề có liên 20

quan đến nội dung đó.

- Nghiên cứu đặc điểm, trình độ nhận thức của HS để thiết kế BT cho phù hợp. ● Bước 3: Thu thập thông tin để xây dựng hệ thống bài tập.

- Các bài tập trong SGK, SBT hóa học trung học phổ thông.

- Bài tập trong các sách tham khảo, báo, tạp chí.

- Các thông tin trên mạng internet, ... ● Bước 4: Tiến hành soạn thảo.

- Soạn từng bài tập.

- Xây dựng phương án giải bài tập.

- Dự kiến các tình huống, những sai lầm của HS có thể xảy ra khi HS giải bài tập và cách khắc phục.

- Sắp xếp các bài tập thành từng loại theo cấu trúc đã đề ra. ● Bước 5: Lấy ý kiến của đồng nghiệp và chỉnh sửa.

2.4. Hệ thống bài tập thiết kế 2.4.1. Bài tập thực nghiệm liên quan đến hình vẽ 2.4.1.1. Dạng bài tập về tính chất vật lí

Bài 1. Mô tả một số phương pháp thu khí vào ống nghiệm thường được tiến hành trong phòng thí nghiệm như hình vẽ ( hình 2.1):

A)

B)

C)

Hình 2.1: Mô tả phương pháp thu khí

Hãy cho biết phương pháp A, B, C mô tả như hình có thể để áp dụng thu được những khí nào trong số các khí sau: H2, O2, N2, Cl2, HCl, NH3, SO2, H2S, CO2. Giải thích?

Phân tích

Phương pháp

Thu khí có tính chất

Kết quả thu được khí

(A)

nặng hơn không khí

O2, Cl2, HCl, SO2, H2S,CO2

(B)

nhẹ hơn không khí

H2, NH3, N2

(C)

không tan và không tác

H2, O2, N2, CO2

dụng với nước

21

Nhận xét: Thông qua bài tập này nhằm mục đích rèn luyện kĩ năng quan sát hình vẽ, kĩ năng thu khí. Giúp HS nhận ra được những khí không tan trong nước thì

thu bằng cách gì, những khí nhẹ hơn không khí thì thu ra sao. Từ đó các em có cách nhìn tổng quát về cách thu khí.

Bài 2 : Có ba ống nghiệm không nhãn, mỗi ống chứa 1 trong ba chất khí SO2, O2, HCl không màu. Úp các ống nghiệm vào các chậu nước và thu được kết quả như hình vẽ dưới đây (hình 2.2): A

-- -- - - -- --- -- -- -- - - - -- -- -- - - -

-- -- -- ------ -- - - -- - -

Chậu 1

B

C

- -- ----------- -- -- -- -- ---- --- --- -- -- --- --- --- --- --- --- --- --- --- ----- --- -- - -- - - - - -- -- - - ---- -- -- -- -- -

-- -- --- ---- --- -- - -------- --- -- - -- -- -- -- -------- --- --- -- -- --- -- -- -- -- -- -- -- -- ---- -- -- - - - - -- -- -- -- - --

Chậu 2

Chậu 3

- - - -- -- - - ---- -- -- -- -- -

Hình 2.2: Mô tả quá trình hòa tan của chất khí

a) Khí trong ống nghiệm nào tan trong nước tốt nhất? b) Xác định các khí trong từng ống nghiệm. c) Nếu thay nước ở chậu thứ hai bằng dung dịch NaOH thì quan sát thấy hiện tượng gì?

Phân tích a) Khí trong ống nghiệm C tan trong nước tốt nhất.

b) Khí trong ống nghiệm A là O2, trong B là SO2, trong C là HCl. c) Nếu thay nước ở chậu thứ hai bằng dung dịch NaOH thì thấy nước dâng cao, do SO2 là một oxit axit có thể tác dụng với dung dịch NaOH. SO2 + NaOH → NaHSO3 Hay : SO2 + 2NaOH → Na2SO3 + H2O Nhận xét:

Thông qua bài tập này nhằm mục đích: - Kiểm tra khả năng vận dụng kiến thức đã có của HS: khí hiđroclorua tan rất nhiều trong nước (ở 20oC, 1 thể tích nước hòa tan gần 500 thể tích khí HCl), khí SO2 tan nhiều trong nước (ở 20oC, 1 thể tích nước hòa tan được 40 thể tích khí SO2), khí oxi tan ít trong nước (ở 20oC, 1 thể tích nước hòa tan được 0,031 thể tích khí oxi).

- Rèn luyện kĩ năng quan sát, phân tích.

- Rèn luyện kĩ năng tiến hành thí nghiệm, kĩ năng thiết kế, lập sơ đồ sản xuất, tinh chế các chất.

22

Bài 3. Tiến hành một thí nghiệm như hình vẽ (hình 2.3): bình cầu chứa khí A có cắm ống dẫn khí vào cốc đựng chất lỏng B . Khi mở khóa K, chất lỏng phun vào bình cầu. Hãy xác định khí A là khí nào trong các khí sau đây: H2, N2, NH3, HCl, CO2, SO2, H2S, Cl2 khi chất lỏng B là Khí A

a) H2O b) Dung dịch NaOH c) Dung dịch Br2 trong nước.

K

Chất lỏng B

Chất lỏng B

Hình 2.3: Mô tảHình quá 2.3 trình hòa tan chất khí

Phân tích

Chất lỏng B phun vào bình cầu khi khóa K mở chứng tỏ khí A trong bình cầu phải dễ hòa tan trong B hoặc tác dụng với B tạo ra chất lỏng nên làm cho áp suất trong bình giảm mạnh so với áp suất khí quyển làm cho nước phun mạnh vào bình cầu.

Từ đó các em suy ra: a) Với B là H2O thì ta thấy NH3, HCl tan rất mạnh trong nước nên thỏa mãn. b) Với dung dịch NaOH thì các chất HCl, CO2, SO2, H2S, Cl2 đều phản ứng với NaOH nên thỏa mãn. c) Với dung dịch Br2 trong nước thì SO2, H2S phản ứng nên thỏa mãn.

Nhận xét: Thông qua bài tập này giúp HS rèn luyện kĩ năng quan sát hiện tượng. Phân biệt

được sự làm giảm số mol khí là do 2 nguyên nhân (chất đó hòa tan vào dung môi hoặc chất đó tác dụng với dung dịch). Cũng cố lại tính tan và tính chất hóa học của các chất. Giải thích được hiện tượng xảy ra dựa vào sự thay đổi áp suất.

Bài 4. Hình vẽ dưới đây (hình 2.4) mô tả hình ảnh quan sát được khi dẫn khí A đi từ từ qua bình lọc khí chứa chất lỏng B:

Khí A

Khí A

Chất lỏng B Chất lỏng B

a

b

Hình 2.4: Mô tả quá trình hòa tan của chất khí 23

Hãy cho biết hình ảnh nào (a hay b) quan sát được khi: a) A là NH3, B là H2O b) A là HCl, B là H2O c) A là NH3, B là H2SO4 đặc d) A là HCl, B là H2SO4 đặc e) A là Cl2, B là dung dịch NaCl bão hòa f) A là SO2, B là dung dịch Br2 trong dung môi CCl4.

Phân tích Để giải bài tập này HS phải có kĩ năng phân tích hiện tượng bình a và b như

sau: ở bình a là do khí A tan mạnh trong B làm giảm áp suất ở phần bên trái của bình lọc và chất lỏng B bị đẩy từ phía bên phải sang bên trái, ngược lại ở bình b do khí A không tan trong khí B nên áp suất tăng lên đẩy chất lỏng sang phần bên phải.

Sau đó HS chỉ cần phân tích khí nào tan được và không tan được trong chất nào thì tìm ra đáp án đúng: Từ kết quả phân tích dễ dàng suy ra: - Hình a tương ứng với các trường hợp a, b, c - Hình b tương ứng các trường hợp d, e, f.

Nhận xét Thông qua bài tập này giúp HS rèn luyện kĩ năng quan sát và phân tích hiện tượng. Biết được khả năng hòa tan của các chất trong các chất lỏng khác nhau. Giải tích được hiện tương xảy ra dựa vào sự thay đổi áp suất.

Bài 5. Hình vẽ sau (hình 2.5) mô tả quá trình pha loãng axit H2SO4 H2O

H2SO4 đặc

Đũa thủy tinh

H2SO4 đặc

a)

H2O b)

Hình 2.5: Mô tả quá trình pha loãng axit H2SO4

Hình nào (a) hay (b) mô tả đúng quá trình pha loãng axit H2SO4 đặc? Hãy giải thích?

Phân tích: Để làm được bài tập này HS cần biết được tính chất háo nước của H2SO4 đặc.

Trong quá trình đó tỏa ra một lượng nhiệt rất lớn.

Nếu ở trường hợp a) thì do lượng axit nhiều nên tỏa nhiệt rất lớn và sẻ làm nước 24

sôi và bắn tung tóe và có thể gây bỏng nặng.

Nếu trường hợp b) thì do lượng nước nhiều và lượng axit cho vào từ từ nên lượng nhiệt tỏa ra và lan tỏa ra nước làm cho nước không bị bắn. Do vậy trường hợp b) là an toàn nhất.

Nhận xét:

Qua bài tập này sẻ giúp HS rèn luyện kiến thức, kĩ năng thực hành, kĩ năng pha chế axit H2SO4 đặc sao cho đúng và an toàn nhất. Hình thành ở HS tính cẩn thận, chính xác, tác phong khoa học. Giáo dục HS tính gây bỏng nặng của axit sunfuric đặc.

Bài 6. Có ba ống nghiệm không nhãn, mỗi ống chứa 1 trong ba chất khí SO2, O2, HCl không màu. Úp các ống nghiệm vào các chậu nước và thu được kết quả như hình vẽ dưới đây (hình 2.6): A

-- -- - - -- --- -- -- -- - - - -- -- -- - - -

-- -- -- ------ -- - - -- - -

B

C

- -- --------- -- -- -- -- --------- --- -- -- -- - -

- -- ---- -- --- ---- --- ------- -- --- ---- -- -- -- -- ------ -- --- -- -- -- - -

Chậu 2

Chậu 3

-- --- --- --- --- --- ---- ---- ---------- --- - - - - - -- - - - --- -- -- - - -- -

Chậu 1

-- --- --- --- --- --- ---- ---- ---------- --- - - - - - -- - - - --- -- -- - - -- -

Hình 2.6: Mô tả quá trình hòa tan của chất khí

Thứ tự các khí trong các ống nghiệm A, B, C lần lượt là A. SO2, O2, HCl B. SO2, HCl, O2 C. O2, SO2, HCl D. HCl, O2, SO2 Phân tích: Để làm được bài tập này HS cần nắm vững khả năng hòa tan trong nước của SO2, HCl, O2 là như thế nào. Và ta thấy do khả năng phân cực giảm từ HCl > SO2 > O2 nên khả năng hòa tan trong nước cũng giảm HCl > SO2 > O2 dẫn tới mực nước trong ống nghiệm đựng HCl là cao nhất và thấp nhất là O2. Đáp án: C. Bài 7. Trong các hình vẽ sau (hình 2.7): Khí HCl

Khí HCl

Khí HCl

Bông tẩm NaOH Dd NaCl

H2O

Khí HCl 2)

bão hòa

3)

4)

Hình 2.7: Phương pháp thu khí HCl trong PTN 25

Hình vẽ dùng để thu khí HCl trong phòng thí nghiệm là A. Hình 1.

B. Hình 2.

C. Hình 3.

D. Hình 4.

Phân tích: Dựa vào tính chất vật lí và hóa học của khí HCl

-Nặng hơn không khí, không tác dụng với không khí.

-Tan nhiều trong nước.

Từ đó HS thấy rằng phương pháp thu khí HCl trong phòng thí nghiệm là phương pháp đẩy không khí. Đáp án: B Bài 8. Các chất khí điều chế trong phòng thí nghiệm thường được thu theo phương pháp đẩy không khí (cách 1, cách 2) hoặc đầy nước (cách 3) như các hình vẽ dưới đây (hình 2.8):

B)

A)

C)

Hình 2.8: Mô tả phương pháp thu khí

Có thể dùng cách nào trong 3 cách trên để thu khí NH3?

A. Cách 1.

B. Cách 2.

C. Cách 3.

D. Cách 2 và 3.

Phân tích

Dựa vào tính chất vật lí và tính chất hóa học của khí NH3 - Nhẹ hơn không khí, không tác dụng với không khí.

-Tan nhiều trong nước.

Từ đó HS thấy rằng phương pháp thu khí NH3 trong phòng thí nghiệm là phương pháp đẩy không khí. → Đáp án: B. Bài 9. Tiến hành một thí nghiệm như hình vẽ (hình 2.9): bình cầu chứa khí X có cắm ống dẫn khí vào cốc đựng nước. Khi mở khóa K, chất lỏng phun vào bình cầu.

26

Khí X

K H2O

Hình 2.9: Mô tả phương pháp thu khí

Khí X là A. H2 Phân tích:

B. O2

C. NH3

D. CO2

Nước phun lên bình cầu khi khóa K mở nên khí X trong bình cầu phải tan nhiều trong nước hoặc tác dụng với nước làm cho áp suất trong bình cầu giảm mạnh so với áp suất khí quyển. Từ đó ta thấy rằng trong 4 khí ở trên thì chỉ có NH3 là tan tốt trong nước nhất còn 3 khí còn lại là phân tử không cực nên tan trong nước rất ít. Đáp án:C Bài 10. Tiến hành một thí nghiệm như hình vẽ (hình 2.10): bình cầu chứa khí X có cắm ống dẫn khí vào cốc đựng dung dịch KOH. Khi mở khóa K, chất lỏng phun vào bình cầu.

Khí X

K dd KOH

2.10 trình hòa tan chất khí Hình 2.10: MôHình tả quá

Khí X có thể là A. H2

B. O2

C. N2

D. CO2

Phân tích Lí luận tương tự như bài 10 ta thấy trong 4 khí ở trên thì chỉ có CO2 phản ứng

với dung dịch KOH là thỏa mãn. Đáp án: D. Bài 11. Tiến hành một thí nghiệm như hình vẽ (hình 2.11): bình cầu chứa khí X có cắm ống dẫn khí vào cốc đựng dung dịch Br2 trong nước. Khi mở khóa K, chất lỏng phun vào bình cầu.

27

Khí X

K

ddDd BrBr 2 2

Khí X có thể là A. H2

Hình 2.11: Mô tả 2.11 quá trình hòa tan chất khí Hình

B. SO2

C. HCl

D. CO2

Phân tích Lí luận tương tự như bài 10 ta thấy trong 4 khí ở trên thì chỉ có SO2 phản ứng

với dung dịch Br2 là thỏa mãn. → Đáp án: B. Bài 12. Hình vẽ dưới đây (hình 2.12) mô tả hình ảnh quan sát được khi dẫn khí A và B đi từ từ qua bình lọc khí chứa H2O:

Khí A H2O

Khí B H2 O

a

Hình 2.12

Các khí A, B lần lượt là A. H2 B. SO2

b

C. HCl

D. CO2

Phân tích: - Ở bình a nước dâng lên ở phần bên trái dẫn đến khí A tan nhiều trong nước.

- Ở bình b nước dâng lên ở phần bên phải dẫn đến khí B tan ít trong nước. → Đáp án: B. 2.4.1.2. Dạng bài tập liên quan đến tính chất hóa học.

Bài 13. Cho bộ dụng cụ thí nghiệm như hình vẽ sau (hình 2.13):

Dung dịch HClHCl

K

Cl2 MnO2

Giấy màu ẩm

Hình 2.13tính tẩy màu của khí clo Hình 2.13: Thí nghiệm

28

a) Viết PTHH điều chế clo. b) Khi mở khóa K sẽ có hiện tượng gì xảy ra. Hãy giải thích hiện tượng và viết PTHH của phản ứng xảy ra.

Phân tích: a) MnO2 + 4HCl → MnCl2 + Cl2 + H2O b) Khi mở khóa K thì khí clo sẻ tiếp xúc với quỳ ẩm, ban đầu quỳ ẩm chuyển màu đỏ do tạo axit mạnh HCl, nhưng sau đó mất màu do tạo HClO có tính tẩy màu.

PTPƯ: Cl2 + H2O HCl + HClO Nhận xét: Bài tập này nhằm mục đích rèn luyện kĩ năng tiến hành thí nghiệm, kĩ năng quan sát, phân tích. HS giải thích được vì sao nước clo có tính tẩy màu.

Bài 14: Cho bộ dụng cụ thí nghiệm sau (hình 2.14) là thiết bị thí nghiệm dùng để nghiên cứu phản ứng giữa hiđro và lưu huỳnh.

S

Bông

H2

dd Pb(NO3)2

Hình 2.14 Hình 2.14: Thí nghiệm nghiên cứu phản ứng giữa H2 và S

Đun nóng chảy lưu huỳnh ở ống hình trụ thứ nhất rồi dẫn luồng khí H2 đi qua.

Hãy giải thích tại sao: a) Trước khi đun nóng chảy lưu huỳnh cần thổi một luồng khí H2 qua ống nghiệm? b) Ở cốc đựng dung dịch Pb(NO3)2 có kết tủa màu đen xuất hiện? c) Đun nóng đồng thời cả ống hình trụ thứ hai, hãy giải thích tại sao: - Lượng kết tủa đen ở cốc đựng dung dịch Pb(NO3)2 giảm?

- Trên lớp bông trắng có xuất hiện chất bột màu vàng?

Phân tích: a) Cần thổi một luồng khí H2 qua ống nghiệm để đuổi hết không khí trong ống

nghiệm, tránh phản ứng nổ giữa O2 và H2 có thể làm vỡ ống hình trụ. b) Có kết tủa đen xuất hiện là do có phản ứng: 0

t H2 + S ←→

H2S

H2S + Pb(NO3)2 → PbS↓(đen) + 2HNO3 - Lượng kết tủa đen giảm là do lượng H2S tạo ra bị phân hủy một phần: 29

0

t H2S ←→ H2 + S

- Lớp bột màu vàng trên lớp bông trắng là lưu huỳnh.

Nhận xét: Bài tập này có tác dụng rèn kĩ năng quan sát, rèn luyện kiến thức thực hành, giúp HS khắc sâu được tính chất hóa học của S và H2S, biết vận dụng giải thích được một số kĩ năng làm thí nghiệm sao cho an toàn nhất.

Bài 15: Người ta làm thí nghiệm oxi hóa khí H2S theo hình vẽ minh họa dưới đây (hình 2.15).

H2O

HCl FeS

Hình 2.15: Thí nghiệm oxi hóa khí H2S

Hãy giải thích tại sao khi ta đưa bình cầu chứa nước lạnh lại gần ngọn lửa của H2S đang cháy thì ở đáy bình cầu có xuất hiện lớp bột màu vàng, và khi ta đưa bình cầu ra xa ngọn lửa thì không thấy có lớp bột màu vàng xuất hiện mà có khí mùi xốc bay ra.

Phân tích: Muốn làm được bài này trước tiên HS phải biết tác dụng của bình cầu chứa nước: - Điều chỉnh lượng oxi.

- Làm lạnh ngọn lửa.

- Ngưng tụ hơi lưu huỳnh.

Khi đưa bình cầu lại gần ngọn lửa xảy ra sự oxi hóa không hoàn toàn H2S, theo phương trình sau: o

C 2H2S + O2 t→ 2S↓ + 2H2O

(vàng) Khi kéo bình cầu ra xa, xảy ra sự cháy hoàn toàn H2S, lưu huỳnh sinh ra phản

ứng với O2 nên không có lớp màu vàng xuất hiện: o

C 2H2S + O2 t→ 2S↓ + 2H2O

30

o

C 2S + O2 t→ 2SO2 o

C → 2H2S + 3O2 t→ 2SO2 + 2H2O

Nhận xét: Qua bài tập này, HS rèn luyện được kĩ quan sát phân tích hiện tượng, biết vận

dụng kiến thức để giải thích hiện tương thí nghiệm, tạo được sự chú ý và hứng thú cho HS. Bài 16. Cho thí nghiệm như hình vẽ (hình 2.16) a) H2SO4 đặc

b) Đường

Hình 2.16: Thí nghiệm tính háo nước của H2SO4 đặc

Hiện tượng xảy ra khi cho từ từ dung dịch H2SO4 đặc (a) vào cốc đựng đường (b)?

Phân tích: Lúc đầu xảy ra hiện tượng đường chuyển thành màu đen, sau đó sủi bọt khí và tràn lên.

Nguyên nhân: H2SO4 đặc có tính háo nước, nó sẻ lấy hết nước của hợp chất hữu cơ và chỉ còn lại cacbon (đen). Sau đó cacbon sẻ tác dụng với axit tạo ra khí SO2 , CO2 và đẩy đường lên.

Phương trình phản ứng: C12 H 22 O11 hay C12 (H 2 O)11 + H 2 SO 4 → 12C + H 2 O C + H 2SO 4 → CO 2 + SO 2 + H 2 O

Nhận xét: Bài tập này giúp HS nắm lại các tính chất hóa học của axit H2SO4. Từ đó vận

dụng vào giải thích các hiện tượng khác về tính háo nước của axit H2SO4 đặc (tác dụng với một số chất hữu cơ....)

Bài 17: Hình vẽ sau (hình 2.17) mô tả thí nghiệm so sánh hoạt động hóa học giữa clo, brom, iot.

Mở khóa chứa dung dịch HCl đặc vào dung dịch KMnO4. Hơ nhẹ ngọn lửa đèn cồn chỗ có miếng bông tẩm dung dịch KI. Nêu hiện tượng xảy ra trong ống hình trụ và trong ống nghiệm chứa dung dịch 31

hồ tinh bột. Nhận xét , rút ra kết luận và cho biết vai trò của dung dịch NaOH đặc. dd HCl đặc

Bông tẩm dd KBr

Bông tẩm dd KI

dd NaOH KMnO4

Dd hồ tinh bột

Hình 2.17 so sánh hoạt động hóa học giữa clo, brom, iot Hình 2.17:Mô tả thí nghiệm

Phân tích:

Sau một thời gian ngắn, ở đoạn thứ nhất của ống hình trụ xuất hiện màu vàng lục của khí clo, đoạn thứ hai có màu nâu của brom, đoạn thứ ba có màu tím của iot.

Dung dịch trong ống nghiệm 2 xuất hiện màu xanh do iot đã làm xanh hồ tinh bột.

- Không tẩm quá nhiều dung dịch KBr và KI vào các núm bông để tránh hiện tượng dung dịch còn dư chảy theo thành ống thủy tinh hình trụ.

- Các núm bông phải được đặt vừa khít trong ống thủy tinh sao cho các khí clo, brom mới xuất hiện không dễ dàng lọt qua được.

- Các đầu ống dẫn khí được nhúng trong dung dịch chứa trong ống nghiệm có nhánh - Dùng dung dịch hồ tinh bột loãng.

- Dung dịch NaOH đặc chứa trong cốc thủy tinh dùng hòa tan lượng halogen còn dư để tránh độc hại cho giáo viên và HS. Nhận xét: Qua bài tập này giúp HS rèn luyện kĩ năng quan sát mô hình thí nghiệm, qua đó giúp HS dễ hình dung và so sánh được tính chất hóa học của các halogen.

Bài 18. Cho bộ dụng cụ thí nghiệm như hình vẽ sau (hình 2.18) : Khí Cl2

Giấy quỳ ẩm

Hình 2.18: Thí nghiệm tính tẩy màu của khí clo.

32

Hiện tượng quan sát được là A. giấy quỳ chuyển sang màu xanh rồi mất màu.

B. giấy quỳ chuyển sang màu đỏ rồi mất màu.

C. giấy quỳ mất màu rồi chuyển sang màu xanh D. giấy quỳ mất màu rồi chuyển sang màu đỏ.

Phân tích: Dựa vào tính chất hóa học của khí clo ta thấy khí clo khi gặp nước sẻ xảy ra

phản ứng: Cl2 + H2O ⇔ HCl + HClO. Trong đó HCl là axit mạnh còn HClO có tính tấy màu, dẫn tới khi dẫn luồng khí clo đi qua giấy quỳ ẩm thì giấy quỳ chuyển sang màu đỏ rồi mất màu. → Đáp án:B. Bài 19. Cho phản ứng giữa lưu huỳnh với hiđro như hình vẽ sau (hình 2.19), trong đó ống nghiệm 1 để tạo ra H2, ống nghiệm thứ 2 dùng để nhận biết sản phẩm trong ống.

S 1 2

Zn

dd Pb(NO3)2

+HCl

Hình 2.19: Thí nghiệm phản ứng giữa lưu huỳnh với hiđro

Hiện tượng quan sát được trong ống nghiệm 2 là: A. Có kết tủa đen của PbS. B. Dung dịch chuyển sang màu vàng do S tan vào nước.

C. Có kết tủa trắng của PbS. D. Có cả kết tủa trắng và dung dịch vàng xuất hiện.

Phân tích:

Zn + 2HCl → ZnCl2 + H2;

0

C H2 + S t→ H2S

H2S + Pb(NO3)2 → PbS↓(đen) + 2HNO3 → Đáp án: A. Bài 20. Cho thí nghiệm như hình vẽ sau (hình 2.20): S

1 Zn +HCl

2 dd Pb(NO3)2

Hình 2.20: Thí nghiệm phản ứng giữa lưu huỳnh với hiđro

33

Phản ứng xảy ra trong ống nghiệm nằm ngang là: A. Zn + 2HCl → ZnCl2 + H2 B. H2 + S → H2S C. H2S + Pb(NO3)2 → PbS↓ + 2HNO3 D. 2HCl + Pb(NO3)2 → PbCl2↓ + 2HNO3 Đáp án: B. Bài 21. Cho thí nghiệm như hình vẽ (hình 2.21): S

1 2

Zn

dd Pb(NO3)2

+HCl

Hình 2.21: Thí nghiệm phản ứng giữa lưu huỳnh với hđro

Phản ứng xảy ra trong ống nghiệm 1 là: B. H2 + S → H2S A. Zn + 2HCl → ZnCl2 + H2 C. H2S + Pb(NO3)2 → PbS↓ + 2HNO3

D. 2HCl + Pb(NO3)2 → PbCl2↓ + 2HNO3

Đáp án: A. Bài 22. Người ta làm thí nghiệm oxi hóa khí H2S theo hình vẽ minh họa dưới

đây (hình 2.22).

H2O

HCl

FeS

Hình 2.22: Thí nghiệm tính oxi hóa của H2S

Hiện tượng quan sát được khi đưa bình cầu chứa nước lại gần ngọn lửa là A. có lớp bột màu đen bám ở bình cầu.

C. không có hiện tượng gì.

B. có lớp bột màu vàng bám ở bình cầu.

D. có lớp bột màu trắng bám ở bình cầu.

Đáp án: B.

Bài 23 . Cho hình vẽ sau (hình 2.23):

34

ddH2SO4đặc SO2 Na2SO3 dd Br2

Hình 2.23: Thí nghiệm thử tính chất của SO2

Hiện tượng xảy ra trong bình eclen chứa Br2: A. Có kết tủa xuất hiện B. Dung dịch Br2 bị mất màu C. Vừa có kết tủa vừa mất màu dung dịch Br2 Phân tích:

D. Không có phản ứng xảy ra

0

C H2SO4 + Na2SO3 t→ Na2SO4 + SO2↑ + H2O

SO2 + Br2 + H2O → 2HBr + H2SO4 (nâu đỏ) (không màu) → Đáp án B.

Bài 24: Hình vẽ dưới đây (hình 2.24) mô tả thí nghiệm chứng minh:

Hình 2.24: Thí nghiệm so sánh khả năng bốc cháy của P trắng và P đỏ.

A. Khả năng bốc cháy của P trắng dễ hơn P đỏ.

B. Khả năng bay hơi của P trắng dễ hơn P đỏ.

C. Khả năng bốc cháy của P đỏ dễ hơn P trắng.

D. Khả năng bay hơi của P đỏ dễ hơn P trắng.

Phân tích: Dựa vào tính chất hóa học của photpho ta thấy rằng P trắng hoạt động hóa học

mạnh hơn P đỏ dẫn đến P trắng dễ bốc cháy hơn P đỏ. → Đáp án A. 35

2.4.1.3. Dạng bài tập liên quan đến tinh chế và điều chế.

Bài 25: Hình vẽ dưới đây (hình 2.25) mô tả quá trình điều chế khí clo trong

phòng thí nghiệm.

Dung dịch HCl

Bông tẩm NaOH

MnO2

khí clo

dd NaCl

Bình 1

Bình 2

dd H2SO4 đặc

bão hòa

Hình 2.25: Sơ đồ điều chế clo trong PTN

Hãy quan sát hình vẽ và cho biết: a) Trong phòng thí nghiệm, để điều chế khí clo ta có thể sử dụng hóa chất nào?

Viết phương trình hóa học minh họa cho phản ứng xảy ra. b) Khí clo sau khi ra khỏi bình (1) thường có lẫn tạp chất gì? c) Vai trò của dung dịch NaCl bão hòa và H2SO4 đặc trong quá trình trên là gì? d) Nếu dẫn khí clo có lẫn tạp chất vào bình chứa H2SO4 đặc trước khi vào bình dung dịch NaCl bão hòa có được không? e) Nêu vai trò của bông tẩm xút. f) Nếu phòng thí nghiệm chẳng may rò rỉ khí clo thì làm thế nào?

Phân tích:

a) Trong phòng thí nghiệm, để điều chế khí clo ta có thể cho dung dịch HCl đặc tác dụng với chất oxi hóa, ví dụ như MnO2…

Phương trình: 4HClđặc + MnO2 (to) → MnCl2 + Cl2 +2H2O. b) Khí clo sau khi ra khỏi bình (1) thường có lẫn tạp chất khí hiđroclorua và hơi nước. c) Vai trò của dung dịch NaCl bão hòa là loại tạp chất khí hiđroclorua vì dung dịch NaCl có đặc tính ion cao nên dễ hòa tan HCl phân cực và khó hòa tan Cl2 không phân cực. Vai trò của H2SO4 đặc là loại tạp chất hơi nước. d) Nếu dẫn khí clo có lẫn tạp chất vào bình chứa H2SO4 đặc trước khi vào bình dung dịch NaCl bão hòa thì không được, vì clo thu được vẫn còn lẫn tạp chất hơi 36

nước. e) Vai trò của bông tẩm xút là ngăn không cho khí clo (khí độc) thoát ra gây hại cho người tiến hành thí nghiệm.

Cl2 + 2NaOH →NaCl + NaClO + H2O f) Phun dung dịch amoniac vào phòng thí nghiệm để loại khí clo.

Cl2 + NH3 → NH4Cl + N2 Nhận xét:

Bài tập này giúp các em biết nguyên tắc điều chế khí clo trong phòng thí nghiệm. Rèn luyện kĩ năng viết phương trình phản ứng, kĩ năng quan sát, phân tích, các thao tác tiến hành thí nghiệm. Giáo dục ý thức bảo vệ sức khỏe, bảo vệ môi trường, cách xử lí các sự cố xảy ra trong phòng thí nghiệm và có thể liên hệ trong đời sống.

Bài 26: Hình vẽ dưới đây (hình 2.26) mô tả quá trình điều chế oxi trong PTN. K M nO 4 B o ân g ----------

O2

O2

------------------------------- -- -- -- -- -- -- - - -- - - - - - - - - -- - - - - - - - - - - -------- - -- - -

- - ---- ----- --- ----- ------------- --------- --------- --------- --------- -------- -------- ---------------- - - - ----- -- ---- --------- -- -- -- ------- -- ---- ----- ----

---- -------- ------ ------ -------- ------ ------ -------- ---- -- -- -- -- -- -- -- -- -- -- -- -- -- -- -- -- -- -- -- -- ------ -- -- - -- -- ------ -- ---- -- ---- -- ------ -- -------------

Hình 2.26: Điều chế oxi trong PTN

a) Tại sao miệng ống nghiệm phải chốc xuống? b) Có thể thu khí oxi trực tiếp vào lọ thủy tinh (không úp lọ xuống) không? c) Khi kết thúc thí nghiệm phải rút đèn hay ống dẫn khí ra trước, tại sao? d) Có thể thay KMnO4 bằng hóa chất nào khác? e) Nếu khí oxi có lẫn hơi nước, có thể dùng chất nào sau đây để làm khô khí oxi?

A. Al2O3 B. H2SO4 đặc.

C. dd Ca(OH)2.

D. dd HCl. f) Nếu các chất KMnO4 và KClO3 có khối lượng bằng nhau thì chọn chất nào có thể điều chế được oxi nhiều hơn. Hãy giải thích bằng cách tính toán trên cơ sở PTHH. (Mn = 55; K = 39; Cl = 35,5; O = 16) Phân tích: a) Ống nghiệm kẹp trên giá ở tư thế hơi chốc miệng xuống để tránh hiện tượng 37

khi đun KMnO4 ẩm, hơi nước bay lên đọng lại trên thành ống nghiệm chảy xuống đáy làm vỡ ống nghiệm. b) Có thể thu trực tiếp khí O2 vào lọ thủy tinh vì: oxi nặng hơn không khí, không phản ứng với không khí. Tuy nhiên cần chú ý là đầu ống dẫn khí phải đặt sát đáy lọ thủy tinh. c) Khi kết thúc thí nghiệm, phải tháo ống dẫn khí ra trước khi tắt đèn để tránh hiện tượng nước chảy ngược từ cốc sang ống nghiệm đang nóng làm vỡ ống.

Nguyên nhân là do lúc đó phản ứng sẻ chậm lại và dừng nên oxi tạo ra giảm dẫn tới áp suất trong bình thấp hơn phía ngoài nên nước chảy từ ngoài vào trong. d) Có thể thay KMnO4 bằng hỗn hợp KClO3, MnO2. e) B (H2SO4 đặc vì nó háo nước và không tác dụng với oxi). f) Nếu dùng cùng một khối lượng KMnO4 và KClO3 thì KClO3 điều chế được oxi nhiều nhất.

Nhận xét:

Thông qua bài này HS biết một số hóa chất được sử dụng điều chế khí oxi trong phòng thí nghiệm. Biết chọn lựa hóa chất nào phù hợp nhất theo định lượng. Biết cách lắp dụng cụ điều chế như thế nào cho phù hợp. HS hiểu một số cách có thể thu khí oxi: dời chỗ nước, thu trực tiếp vào bình,... Rèn luyện kĩ năng quan sát, phân tích, thao tác tiến hành thí nghiệm.

Bài 27: Hình vẽ dưới đây (hình 2.27) mô tả quá trình điều chế axit clohiđric trong phòng thí nghiệm.

C

Bông tẩm xút

B A

--.... ....

--.... .... ........---- - --- -- --

D

Hình 2.27: Điều chế axit HCl trong PTN

a) Xác định các chất A, B, C, D trong hình vẽ trên. b) Hãy nêu các quá trình xảy ra trong hai ống nghiệm. Viết phương trình hóa học minh họa (nếu có).

38

c) Nêu hiện tượng quan sát được khi nhỏ 1 giọt dung dịch thu được lên giấy quì tím.

Phân tích: a) A là tinh thể NaCl, B là H2SO4 đặc, C là khí hiđroclorua và D là nước.

b) Trong ống nghiệm 1: NaCl tác dụng với H2SO4 đặc theo hai phương trình: o

250 C H2SO4đặc + NaCl < → NaHSO4 + HCl o

400 C → Na2SO4 + 2HCl H2SO4đặc+2NaCl ≥

Trong ống nghiệm 2: xảy ra quá trình hòa tan khí hiđroclorua trong nước. c) Khi nhỏ 1 giọt dung dịch thu được lên giấy quì tím thì giấy quì hóa đỏ, do khí hiđroclorua tan trong nước tạo thành dung dịch HCl có tính axit mạnh.

Nhận xét:

Bài tập này giúp HS biết phương pháp điều chế axit clohiđric trong phòng thí nghiệm. Kiểm tra kĩ năng vận dụng kiến thức đã học: HCl tan nhiều trong nước tạo thành dung dịch có tính axit và dung dịch sẽ làm quì tím hóa đỏ. Rèn luyện kĩ năng viết phương trình hóa học.

Bài 28: Quan sát bộ dụng cụ sau đây (hình 2.28)

Hình 2.28: Bộ dụng cụ điều chế chất khí

Bộ dụng cụ có thể dùng để điều chế chất khí nào trong số các chất khí sau: Cl2, O2, NH3, SO2?

Phân tích: Bộ dụng cụ này dùng tốt cho điều chế Cl2, SO2.

Nếu điều chế O2 từ H2O2, xúc tác MnO2 thì cũng có thể dùng tạm bộ dụng cụ này để điều chế O2.

Bộ dụng cụ trên không dùng để điều chế khí amoniac vì NH3 nhẹ hơn không khí.

39

Nhận xét: Bài tập này nhằm mục đích kiểm tra khả năng vận dụng kiến thức đã có của HS:

cách tính tỉ khối của một chất khí so với không khí, từ đó xác định khí nặng hơn hay nhẹ hơn không khí; phương pháp điều chế Cl2, O2, SO2 trong phòng thí nghiệm.

Rèn luyện kĩ năng quan sát, phân tích. Rèn luyện kĩ năng tiến hành thí nghiệm, kĩ năng thiết kế, lập sơ đồ sản xuất, tinh chế các chất.

Bài 29: Thí nghiệm điều chế khí amoniac được mô tả như hình vẽ sau (hình 2.29) a) Viết phương trình điều chế NH3 b) Theo hình vẽ, thu khí NH3 bằng cách nào? Có thể sử dụng phương pháp đẩy nước để thu khí NH3 không? Vì sao? c) Làm thế nào để biết bình thu khí đã đầy? d) Tại sao không dùng riêng muối NH4Cl để điều chế NH3?

NH3

NH4Clr + CaOr

Quỳ tím

Hình 2.29: Điều chế và thu khí amoniac trong PTN

Phân tích: Để làm được bài tập trên, HS cần nắm vững phương pháp thu khí NH3, tính chất

hóa học của NH3. Vận dụng kiến thức sẵn có HS tư duy để tìm ra đáp án. a) PTPƯ: NH4Cl + CaO → NH3↑ + CaCl2+ H2O b) Khí NH3 được thu bằng phương pháp đẩy không khí, vì NH3 nhẹ hơn không khí.

- Không thể thu khí NH3 bằng phương pháp đẩy nước vì NH3 tan nhiều trong nước.

Nhận xét: Bài tập này giúp HS biết cách điều NH3 trong phòng thí nghiệm, cách nhận ra

đầy khí NH3, khắc sâu thêm về cách thu khí.

40

Bài 30: Quan sát và cho biết bộ dụng cụ sau (hình 2.30) được sử dụng để điều chế và thu chất nào trong các hợp chất sau: NO2, HNO3, NH3, NO. Cho biết các hợp chất A, B, C, D là gì? Viết phương trình phản ứng của quá trình điều chế và cho biết vai trò của chất C? Dd

B

C

D

Hình 2.30cụ điều chế và thu chất khí Hình 2.30: Bộ dụng

Phân tích: HS phải có kĩ năng quan sát tốt, nhớ các thí nghiệm điều chế các chất đã học

trong chương để vận dụng làm bài tập này.

Sơ đồ trên được sử dụng để điều chế HNO3.

- dd A: axit H2SO4 đặc.

B: muối NaNO3 rắn.

C: bông tẩm xút, D: nước đá.

0

t → HNO3 + NaHSO4 PTPƯ: NaNO3 + H2SO4 (đặc) 

- Vai trò của bông tẩm xút: nhằm để trung hòa hơi HNO3.

Nhận xét: Bài tập này kiểm tra kĩ năng vận dụng kiến thức đã học của HS. Từ đó các em sẻ có sự lựa chọn phù hợp nhất với các chất còn khuyết. Giúp HS biết

được một dụng cụ thí nghiệm có thể sử dụng để điều chế nhiều chất khác nhau.

Bài 31: Để tách khí N2 tinh khiết ra Hỗn hợp khí khỏi hỗn hợp khí gồm: NH3, CO2, O2, N2 ta sử dụng thiết bị như hình vẽ dưới đây (hình 2.31) cùng với các hóa chất: dd Ca(OH)2, dd H2SO4 loãng, P trắng.

A

B

C

Hãy điền các hóa chất trong dụng cụ: (A), (B), (C), cho biết các khí đi ra

Hình 2.31: Tinh chế khí N2 41

khỏi các dụng cụ đó. Viết phương trình phản ứng?

Phân tích: Đây là bài tập sử dụng hình vẽ, đồng thời là bài tập tinh chế các chất, vì vậy muốn thu được N2 tinh khiết HS phải nhận thức được những chất nào có khả năng tác dụng với các khí còn lại mà không tác dụng với N2, muốn biết được điều đó, các em phải nắm vững tính chất của N2.

Bình A chứa dd H2SO4 loãng.

Bình B chứa dd Ca(OH)2.

Bình C chứa P trắng.

Cho hỗn hợp khí qua bình A chỉ có NH3 bị giữ lại: H2SO4 + 2NH3 → (NH4)2SO4 Khí không phản ứng với dd H2SO4 loãng bay ra: CO2, O2 và N2.

Cho hỗn hợp khí qua bình 2 chứa dd Ca(OH)2 khí CO2 bị giữ lại: Ca(OH)2 + CO2 → CaCO3 + H2O Khí không tác dụng bay ra là O2 và N2.

Cho hỗn hợp 2 khí còn lại qua bình C chưa P trắng, O2 bị giữ lại: 4P + 5O2 → 2P2O5 Khí còn lại không tác dụng N2.

Nhận xét: Bài tập này giúp HS biết được kĩ năng tinh chế các chất. Kĩ năng viết phương trình phản ứng.

Bài 32. Có hỗn hợp khí gồm: O2, O3, H2S, SO2. Sau khi dẫn hỗn hợp khí qua hệ thống chứa 3 dung dịch KI bão hòa, NaOH bão hòa, H2SO4 đậm đặc được sắp xếp như hình vẽ dưới đây (hình 2.32) ta thu được khí O2 sạch.

Hỗn hợp khí

A

B

C

Hình 2.32: Phương pháp tinh chế khí O2

a) Xác định các dung dịch A, B, C? Viết phương trình chứng minh? b) Vai trò của H2SO4 đậm đặc trong bình (C) là gì? c) Cũng hỗn hợp khí trên nhưng thay O2 bằng Cl2 thì có thể dùng bộ dụng cụ trên tinh chế khí clo không?

42

Phân tích: a) A là dung dịch KI. B là dung dịch NaOH. C là dung dịch H2SO4 đậm đặc.

O3 + 2KI + H2O → 2KOH + O2 + I2

H2S + 2NaOH → Na2S + 2H2O SO2 + 2NaOH → Na2SO3 + H2O b) Dùng để làm khô khí O2. c) Không được, vì Cl2 tác dụng được với dung dịch kiềm nên bị giữa lại.

Nhận xét: Bài tập này kiểm tra khả năng vận dụng kiến thức đã có của HS: tính oxi hóa của oxi, ozon, tính axit của hiđrosunfua, lưu huỳnh đioxit là một oxit axit và tính háo nước của H2SO4 đặc. Rèn luyện kĩ năng quan sát, phân tích. Rèn luyện kĩ năng tiến hành thí nghiệm, tinh chế các chất.

Bài 33. Trong phòng thí nghiệm thường điều chế CO2 từ CaCO3 và dung dịch HCl do đó CO2 thu được thường bị lẫn một ít khí HCl và hơi nước.

HCl

CO2 CaCO3

(A)

(B)

Hình- 2.33: Điều chế CO2 trong PTN

Để thu được khí CO2 tinh khiết có 2 HS cho sản phẩm khí đi qua 2 bình như sau: -HS (1): Bình (A) đựng dung dịch NaHCO3 và bình (B) đựng H2SO4 đặc.

-HS (2): Bình (A) đựng H2SO4 đặc và bình (B) đựng dung dịch NaHCO3.

Cho biết HS nào làm đúng? Viết các phương trình phản ứng giải thích cách làm.

Phân tích: Phương trình phản ứng điều chế: CaCO3 + 2HCl → CaCl2 + CO2↑+ H2O

(1)

→ Sản phẩm khí gồm: CO2, HCl hơi H2O. → HS (1) làm đúng: Bình (A) đựng dung dịch NaHCO3 để rửa khí (loại HCl), bình (B) đựng H2SO4 đặc dùng để làm khô khí (loại hơi nước).

Bình (A): NaHCO3 + HCl → NaCl + CO2↑ + H2O (2) 43

Bình (B): Hơi nước bị giữ lại nhờ H2SO4 đặc. → HS (2) làm sai: Khi đổi thứ tự bình (A) và (B) thì CO2 thu được vẫn còn lẫn hơi H2O do phản ứng (2).

Nhận xét: Bài tập này giúp HS biết lựa chọn phương thức nào phù hợp cho cách thu khi trên, cũng cố lại kiến thức về muối cacbonat.

Bài 34: Hãy chỉ ra điểm sai trong hình vẽ dưới đây (hình 2.34) và hoàn chỉnh lại cho đúng.

Cl2

HCl, Cl2

dd NaCl

Hình 2.34

Phân tích:

Hình vẽ thiết kế sai cách lắp ống dẫn khí. Ống dẫn hỗn hợp khí HCl, Cl2 vào bình chứa chưa tiếp xúc và sục sâu vào dung dịch NaCl bão hòa, nên khí HCl không thể tan trong dung dịch NaCl bão hòa được. Ống dẫn khí Cl2 thu được lại sục sâu vào dung dịch NaCl bão hòa, trong dung dịch này không có hòa tan khí clo.

HCl, Cl2 Cách thiết kế đúng:

Cl2

dd NaCl

Nhận xét: Qua bài tập này nhằm mục đích:

- Kiểm tra khả năng vận dụng kiến thức đã có của HS: khí hiđroclorua tan tốt trong nước nên bị giữ lại khi đi qua dung dịch NaCl, Cl2 tan ít trong nước.

- Rèn luyện kĩ năng quan sát, phân tích.

- Rèn luyện kĩ năng tiến hành thí nghiệm, kĩ năng thiết kế, lập sơ đồ sản xuất, tinh chế các chất.

Bài 35. Có 2 cách thu khí O2 theo mô hình sau (hình 2.35):

44

KMnO4

KMnO4 O2

O2

a)

b)

Hình 2.35: Mô tả cách thu khí oxi trong PTN

Cách nào thu được khí O2 tinh khiết nhất? Hãy giải thích?

Phân tích: Dựa vào tính chất vật lí và hóa học của khí oxi là:

- Nặng hơn không khí, không tác dụng với không khí.

- Ít tan trong nước.

Từ đó HS dễ dàng suy ra: Phương pháp 1: oxi thu được có thể có lẫn các khí có trong không khí (phương pháp đẩy không khí ) Phương pháp 2: thu được oxi tinh khiết (phương pháp đẩy nước).

Nhận xét: Khi làm bài tập trên HS sẻ biết vận dụng tính chất lí hóa để lựa chọn phương pháp phù hợp nhất.

Bài 36. Cho hình vẽ (hình 2.36) mô tả thí nghiệm điều chế khí Cl2 từ MnO2 và dung dịch HCl: Dung dịch HCl

Bông tẩm NaOH

MnO2

khí clo

Bình 1

Bình 2

Hình 2.36: Sơ đồ điều chế clo trong PTN

Khí Cl2 sinh ra thường lẫn hơi nước và hiđroclorua . Để thu được khí Cl2 khô thì bình (1) và bình (2) lần lượt đựng A. dung dịch NaOH và dung dịch H2SO4 đặc .

45

B. dung dịch H2SO4 đặc và dung dịch NaCl. C. dung dịch H2SO4 đặc và dung dịch AgNO3.

D. dung dịch NaCl và dung dịch H2SO4 đặc Phân tích: Dựa vào tính chất hóa học của khí clo, HS dễ dàng loại được đáp án A vì khí clo phản ứng với dung dịch NaOH. Bây giờ HS hay nhầm lẫn giữa các đáp án B, C, D. Nếu dẫn qua dung dịch H2SO4 đặc trước thì sẻ loại được hơi nước nhưng sau đó dẫn qua dung dịch NaCl hay AgNO3 thì loại được HCl nhưng bây giờ khí clo lại lẫn hơi nước. Vậy ta loại B và C. → Đáp án: D vì dung dịch NaCl có đặc tính ion cao dễ hòa tan HCl khó hòa tan Cl2.

Bài 37: Quan sát sơ đồ thí nghiệm (hình 2.37)

Hình 2.37: Điều chế HNO3 trong PTN

Phát biểu nào sau đây không đúng khi nói về quá trình điều chế HNO3?

A. Bản chất của quá trình điều chế HNO3 là một phản ứng trao đổi ion B. HNO3 sinh ra trong bình cầu là dạng hơi nên cần làm lạnh để ngưng tụ C. Quá trình phản ứng là một quá trình thuận nghịch, chiều thuận là chiều thu nhiệt D. Do hơi HNO3 có phân tử khối nặng hơn không khí nên mới thiết kế ống dẫn hướng xuống.

Phân tích: HS cần nắm được đặc điểm của phản ứng này: 0

C Phản ứng xảy ra như sau: NaNO3 + H2SO4 đặc t→ NaHSO4 + HNO3

Hay

0

t C 2NaNO3 + H2SO4 đặc → Na2SO4 + 2HNO3

Đây là một phản ứng trao đổi ion, phản ứng này xảy ra được là vì HNO3 dễ bay hơi chứ không phải là axit H2SO4 mạnh hơn HNO3. → Đáp án C. 46

Bài 38. Cho hình vẽ sau (hình 2.38):

ddH2SO4đặc SO2 Na2SO3 dd Br2

Hình 2.38

Hiện tượng xảy ra trong bình chứa dd Br2 là A. Có kết tủa xuất hiện.

B. Dung dịch Br2 bị mất màu.

C. Vừa có kết tủa vừa mất màu dung dịch Br2.

D. Không có phản ứng xảy ra.

Phân tích: Các phản ứng xảy ra: 0

C Na2SO3 + H2SO4 t→ Na2SO4 + SO2↑ + H2O

SO2 + Br2 + H2O → 2HBr + H2SO4 (màu nâu đỏ) (không màu) → Đáp án B. Bài 39. Cho hình vẽ mô tả thí nghiệm điều chế khí Z từ dung dịch X và chất rắn

Y:

Dung dich X

Khí Z

Chất rắn Y H2O

Hình 2.39: Mô tả thí nghiệm điều chế khí Z

Hình vẽ trên minh họa cho phản ứng nào sau đây?

0

t A. CuO(rắn) + CO (khí)  → Cu + CO2 0

t B. NaOH + NH4Cl  → NH3 + NaCl + H2O 0

t C. Zn + H2SO4(loãng)  → ZnSO4 + H2

47

0

t D. K2SO3(rắn) + H2SO4  → K2SO4 + SO2 + H2O

Phân tích: HS dễ dàng loại đáp án A vì CuO là chất rắn còn CO là chất khí không phù hợp

với dữ kiện. Đối với 3 trường hợp còn lại thì HS cần phải dựa vào khả năng hòa tan trong nước của 3 khí đó (khí NH3 tan rất nhiều trong nước, khí SO2 tan nhiều trong nước khí H2 rất ít tan trong nước). Từ đó chỉ có trường hợp tạo ra H2 là thỏa mãn. → Đáp án C. Bài 40. Có 4 HS tiến hành điều chế O2 bằng phản ứng nhiệt phân thuốc tím

trong ống nghiệm, các ống nghiệm được lắp như 4 hình vẽ sau (hình 2.40):

a)

b)

c)

d)

Hìnhnghiệm 2.40 Hình 2.40: Mô tả cách lắp ống điều chế oxi trong PTN

Cách lắp hình vẽ ống nghiệm đúng nhất nhất là B. d).

C. a).

A. b).

D. c).

Phân tích: Dựa vào tính chất vật lí của khí O2: nặng hơn không khí. Để thuận lợi cho quá

trình thoát khí O2 ta nên đặt ống nghiệm hơi nghiêng xuống. → Đáp án C. Bài 41.Cho hình vẽ (hình 2.41) mô tả thí nghiệm điều chế clo trong phòng thí nghiêm như sau: Dung dịch HCl

Bông tẩm NaOH

1

khí clo

dd NaCl

dd H2SO4 đặc

bão hòa

Hình 2.41: Sơ đồ điều chế clo trong PTN

48

Hóa chất được dung trong bình cầu (1) không thể là: A. MnO2.

B. KMnO4.

C. KClO3.

D. CuO.

Đáp án: D. Bài 42.Cho hình vẽ (hình 2.42) mô tả sự điều chế clo trong phòng thí nghiệm

như sau: Dung dịch HCl

Bông tẩm NaOH

MnO2

khí clo

dd H2SO4 đặc

dd NaCl bão hòa

Hình 2.42: Sơ đồ điều chế clo trong PTN

Phát biểu nào sau đây không đúng: A. Dung dịch H2SO4 đặc có vai trò hút nước, có thể thay H2SO4 bằng CaO. B. Khí clo thu được trong bình eclen là khí clo khô.

C. Có thể thay MnO2 bằng KMnO4 hoặc KClO3 D. Không thể thay dung dịch HCl bằng dung dịch NaCl. Đáp án:A. Bài 43. Cho hình vẽ (hình 2.43) mô tả quá trình điều chế dung dịch HCl trong

phòng thí nghiệm Bông tẩm NaCl(r) + H2SO4(đ)

NaOH

Hình 2.43: Điều chế HCl trong PTN

Phát biểu nào sau đây là không đúng: A. NaCl dùng ở trạng thái rắn 49

B. H2SO4 phải đặc C. Phản ứng xảy ra ở nhiệt độ phòng.

D. Khí HCl thoát ra hòa tan vào nước cất tạo thành dung dịch axit clohidric. Đáp án:C. Bài 44. Cho hình vẽ sau mô tả quá trình điều chế ôxi trong phòng thí nghiệm: 3 1 4 2

Hình 2.44: Phương pháp điều chế oxi trong PTN

Tên dụng cụ và hóa chất theo thứ tự 1, 2, 3, 4 trên hình vẽ đã cho là: A. 1: KClO3 ; 2:ống dẫn khí; 3: đèn cồn; 4: khí oxi B. 1: KClO3 ; 2:đèn cồn; 3:ống dẫn khí; 4: khí oxi C. 1: khí oxi; 2: đèn cồn; 3:ống dẫn khí; 4:KClO3 D. 1: KClO3; 2: ống nghiệm; 3:đèn cồn; 4:khí oxi. Đáp án: B. Bài 45. Cho các hình vẽ sau (hình 2.45) Cl2

HCl, Cl2

Cl2

HCl, Cl2

dd NaCl

a)

dd NaCl

b)

Cl2

HCl, Cl2

Cl2

HCl, Cl2

dd NaCl

dd NaCl

Hình 2.45

c)

d)

Hình vẽ mô tả đúng quá trình tinh chế khí clo là A. c). Đáp án: D.

B. d).

C. a).

D. b).

50

Bài 46. Cho hình vẽ sau (hình 2.46): dd H2SO4 đặc

Na2SO3 (tt)

Hình 2.46

Cho biết phản ứng nào xảy ra trong bình cầu: A. SO2 + Br2 + 2H2O → 2HBr + H2SO4 B. Na2SO3 + Br2 + H2O → Na2SO4 + 2HBr C. 2SO2 + O2 → 2SO3 Đáp án: D.

D. Na2SO3 + H2SO4 → Na2SO4 + SO2 + H2O

Bài 47: Cho bộ thí nghiệm điều chế khí CO2 như hình vẽ sau (hình 2.47):

HCl

CO2 CaCO3

(A)

(B)

Hình- 2.47: Điều chế CO2 trong PTN

Các chất (A) , (B) lần lượt là A. H2SO4 và NaHCO3 C. Na2CO3 và H2SO4

B. NaHCO3 và H2SO4 D. NaHCO3 và Ca(OH)2

Phân tích: Khí CO2 tạo ra có lẫn hơi nước và khí HCl. Để làm sạch hơi nước hỗn hợp khí

sẻ dẫn qua bình chứa axit H2SO4 đặc. Để loại bỏ khí HCl thì dẫn qua dung dịch NaHCO3 vì : HCl + NaHCO3 → NaCl + CO2↑+ H2O. → Đáp án: A. 51

Bài 48: Cho hỗn hợp khí X gồm CO2, CO, N2 và hơi nước lần lượt đi qua các bình mắc nối tiếp chứa lượng dư mỗi chất: CuO đun nóng; dung dịch nước vôi trong; dung dịch H2SO4 đặc. Giả thiết các phản ứng đều xảy ra hoàn toàn.

CO2, CO, N2

CuO

dd Ca(OH)2

dd H2SO4 đặc

Hình 2.48: Phương pháp tinh chế chất khí

Khí ra khỏi bình chứa H2SO4 đặc là A. N2.

Phân tích:

B. hơi nước.

C. N2 và CO2.

D. CO.

-Ống hình trụ thứ nhất chứa CuO xảy ra phản ứng: 0

t C CuO + CO → Cu + CO2

-Bình thứ hai chứa dung dịch Ca(OH)2 xảy ra phản ứng: Ca(OH)2 + CO2→ CaCO3↓ + H2O. Khí còn lại là N2. → Đáp án: A. Bài 49: Để làm khô các khí CO2, Cl2, HCl, NH3, SO2 ta dùng dụng cụ nào sau

đây? Vì sao? (hình 2.49)

Hình 2.49: Mô tả dụng cụ làm khô chất khí Phân tích:

52

- Bình (1) dùng để làm khô các khí không phản ứng với H2SO4 được làm khô ở bình (1) là CO2, Cl2, HCl, SO2.

đặc

nên các khí

- Bình (2) dùng để làm khô khí NH3.

Bài 50: Cho hình vẽ (hình 2.50) mô tả thí nghiệm điều chế khí Y từ chất rắn X như sau: Chất rắn X

Khí Y Khí Y H2O

Hình 2.50: Mô tả thí nghiệm điều chế khí Y

Hình vẽ trên minh họa cho phản ứng nào sau đây?

0

0

t t → K2MnO4 + MnO2 + O2 ↑ B. NH4Cl  → NH3 ↑ + HCl ↑ A. 2KMnO4  0

t C. BaSO3  → BaO + SO2 ↑

D. CaC2 + 2H2O  → Ca(OH)2 + C2H2

Đáp án: A. 2.4.2. Bài tập liên quan đến sơ đồ và đồ thị

Bài 51. Sục CO2 vào dung dịch Ba(OH)2 ta quan sát hiện tượng theo đồ thị sau. (số liệu tính theo đơn vị mol) n↓ a

0,5 0

1,5

nCO2

x

Giá trị của x là : A. 1,8 mol.

Phân tích:

B. 2,2 mol.

C. 2 mol.

D. 2,5 mol.

CO2 làm 2 nhiệm vụ. + Nhiệm vụ 1 : Đưa kết tủa lên cực đại; tỉ lệ mol 1:1 ( n C O = n ↓max = a ) 2

CO2 + Ba(OH)2 → BaCO3↓ + H2O + Nhiệm vụ 2 : Hòa tan kết tủa; tỉ lệ mol 1:1 53

( n CO = n ↓ tan = n ↓max − n ↓ = a − 0,5a = 0,5a ) 2

CO2 + BaCO3 + H2O → Ba(HCO3)2. →  n CO = a + a − 0,5a

= 1,5  a = 1(mol)  x = 2a = 2 NV1 2

NV2

→ Đáp án C.

Bài 52. Sục CO2 vào dung dịch Ba(OH)2 ta quan sát hiện tượng theo đồ thị sau. (số liệu tính theo đơn vị mol). n↓ 0,7

x 0

Giá trị của x là A. 0,1 mol.

B. 0,15 mol.

1,2

C. 0,18 mol.

nCO2

D. 0,2 mol.

Phân tích: Theo hình vẽ:

NV1: n CO = n ↓max = 0,7(mol).

2

n CO 2 = 1,2  n ↓ tan = 0,7 − x n ↓ = x

NV2: 

n

CO 2

= 0,7 + 0,7 − x = 1,5  x = 0,1(mol).

NV1

NV2

→Đáp án A. Bài 53. Sục CO2 vào dung dịch chứa hỗn hợp gồm Ca(OH)2 và KOH ta quan

sát hiện tượng theo đồ thị sau. (số liệu tính theo đơn vị mol). n↓

x 0

Giá trị của x là : A. 0,45 mol.

0,6a

a

B. 0,42 mol.

2a

3

C. 0,48 mol.

nCO2

D. 0,6 mol.

Phân tích:

Ta có thể xem thứ tự nhiệm vụ của CO2 là

54

Ca(OH) 2 CO 2 CaCO 3  → Ba(OH) 2 BaCO 3

- NV1:Biến 

 NaOH CO 2  Na 2 CO 3  → KOH K 2 CO 3

- NV2: Biến 

 Na 2 CO 3 CO 2  NaHCO 3  → K 2 CO 3 KHCO 3

- NV3: Biến 

BaCO 3 CO 2 Ba(HCO 3 ) 2  → CaCO 3 Ca(HCO 3 ) 2

- NV4: Biến 

Từ hình vẽ ta thấy NV1:

n↓max = a(mol ) → nCa (OH )2 = a(mol ).

Lượng kết tủa không đổi là NV2 và NV3: a; 2a → nKOH = nKHCO3 = 2a − a = a(mol ).

NV4 hòa tan hết kết tủa: n↓ tan = a ( mol ).

Vậy ta có: a + a + a = 3 → a = 1 → x =0,6a = 0,6 . → Đáp án D. Bài 54. Sục CO2 vào dung dịch chứa hỗn hợp gồm Ca(OH)2 và NaOH ta quan sát hiện tượng theo đồ thị sau. (số liệu tính theo đơn vị mol). n↓ 0,1 0,06

0

Giá trị của x là : A. 0,64 mol.

a

B. 0,58 mol.

a+0,5

x

C. 0,68 mol.

nCO2

D. 0,62 mol.

Phân tích: NV1: n↓max = a(mol ) → nCa (OH )2 = a (mol ).

Lượng kết tủa không đổi là NV2 và NV3: a; 0,5+ a → nNaOH = nNaHCO3 = 0,5(mol ).

NV4 hòa tan hết kết tủa: n↓ tan = 0,1 − 0,06 = 0, 04( mol ).

Vậy ta có:  nCO = x = a + 0,5 + 0,04 = 0,64( mol ) .

2

→ Đáp án A. 55

Bài 55. Dung dịch A chứa a mol Ba(OH)2 và b mol NaOH. Sục CO2 dư vào dung dịch A ta thấy lượng kết tủa biến đổi theo đồ thị sau. n↓

a

0

a là Giá trị tỉ lệ b

1,3

a+0,5

a

nCO2

4 5 4 3 B. C. D. 5 4 3 4 Đáp án: B. Bài 56. Cho KOH vào dung dịch chứa ZnCl2 ta thấy hiện tượng thí nghiệm theo đồ thị sau. (số liệu tính theo đơn vị mol).

A.

n n↓max x 0

2,6

Giá trị x là : A. 0,3 mol.

B. 0,4 mol.

C. 0,2 mol.

3

nOH-

D. 0,25 mol.

Phân tích : Ta hãy xem như OH- làm 2 nhiệm vụ: NV1: đưa kết tủa lên cực đại; n OH = 2n ↓ max −

NV2:Hòa tan kết tủa.

n OH − = 2(n ↓ max − n ↓ )

Chú ý tỉ lệ mol phản ứng đều là 1:2 Zn2+ + 2OH- → Zn(OH)2 Zn(OH)2 + 2OH- → ZnO22- + 2H2O Từ hình vẽ ta thấy nOH − = 3(mol ) thì OH- hoàn thành cả 2 nhiệm vụ.

Do đó

3 n↓max = = 0,75(mol) 4 khi nOH− = 2,6(mol) → 2,6= 2n↓max + 2(n↓max − x) = 2.0,75 + 2(0,75 − x) → x = 0,2 → C

NV1

NV 2

56

Bài 57. Cho từ từ dung dịch NaOH vào dung dịch chứa ZnCl2 ta thấy hiện tượng thí nghiệm theo hình vẽ sau. (số liệu tính theo đơn vị mol). n↓ x

0

Giá trị của x là A. 0,32 mol.

1,3

0,3

B. 0,42 mol.

C. 0,35 mol.

nOH-

D. 0,40 mol.

Phân tích:

0,3(mol ) Từ hình vẽ ta thấy với nOH − =  1,3(mol )

thì lượng kết tủa như nhau bằng

0,3 = 0,15(mol ) 2 Ta thấy:

n↓max = x(mol ) khi n OH − = 1,3(mol ) → 1,3 = 2.n↓max + 2(n↓max − 0,15) = 2.x + 2( x − 0,15) = 4 x − 0,3 → x = 0, 4

NV 1

NV 2

→ Đáp án C. Bài 58. Cho NaOH vào dung dịch chứa ZnSO4 ta thấy hiện tượng thi nghiệm

theo đồ thị sau. (số liệu tính theo đơn vị mol) . n↓

x 0,5x

0

Giá trị x là : A. 0,5 mol.

Phân tích : Từ hình vẽ ta thấy.

B. 0,4 mol.

1,8

C. 0,6 mol.

nOH-

D. 0,7 mol.

nOH − = 1,8( mol ) → 1,8 = 2.n↓max + 2( n↓max − 0,5 x ) = 2.x + 2( x − 0,5 x ) = 3 x → x = 0, 6(mol ).

→ Đáp án C.

57

Bài 59. Khi nhỏ từ từ đến dư dung dịch NaOH vào dung dịch hỗn hợp gồm a mol HCl và b mol ZnCl2, kết quả thí nghiệm được biểu diễn trên đồ thị sau. (số liệu

tính theo đơn vị mol) : n↓ 0,4

0

0,6

1,4

Tổng giá trị của a + b là B. 1,6 mol.

A. 1,4 mol.

nOH-

2,2

C. 1,2 mol.

D. 1,3 mol.

Phân tích: Ta hãy xem như OH- làm các nhiệm vụ sau: NV1: Trung hòa lượng axit H+ ( n OH = n H = a = 0,6 ) ; H+ + OH- →H2O −

+

NV2: Đưa kết tủa lên cực đại ( n OH = 2n ↓max ) ; Zn2+ + 2OH-→Zn(OH)2 −

( n OH = 2(n ↓max − n ↓ ) ; Zn(OH)2 + 2OH- →ZnO22-+ H2O

NV3: Hòa tan kết tủa.

−

nH + = a = 0,6( mol ).

{ khi n = 2, 2 → 2, 2 = 0,6 + 2 b + 2(b − 0, 4) → b = 0,6(mol ) → C OH

Dễ thấy

−

NV 1

NV 2

NV 3

Bài 60. Khi nhỏ từ từ đến dư dung dịch KOH vào dung dịch hỗn hợp gồm a mol HCl và b mol ZnCl2, kết quả thí nghiệm được biểu diễn trên đồ thị sau. (số liệu tính

theo đơn vị mol) :

n↓ b 0,5b

Tỉ lệ

a là b

0

3 .

2

A.

B.

2 .

3

0,4

nOH-

1,6

1 1

C. .

D.

2 .

1

Phân tích : Dễ thấy n H = a = 0,4(mol) +

Khi n OH = 1,6 →= 0,4 − 0,5b) = 0,4 + 3b → b = 0,4(mol) ; Vậy + 2(b + 2b

−

NV1

NV2

NV3

a 0,4 1 = = b 0,4 1

→ Đáp án C. 58

Bài 61. Khi nhỏ từ từ đến dư dung dịch KOH vào dung dịch hỗn hợp gồm a mol HCl và x mol ZnSO4, kết quả thí nghiệm được biểu diễn trên đồ thị sau. (số liệu tính

theo đơn vị mol):

n↓ x

0

Giá trị của x (mol) là : A. 0,4 mol.

0,25

0,45

B. 0,6 mol.

nOH-

2,45

C. 0,65 mol.

D. 0,7 mol.

Phân tích : Dễ thấy a=0,25 mol. 0,45(mol) 0,45 − 0,25 thì lượng kết tủa như nhau và bằng = 0,1(mol) 2 2,45(mol)

Và khi n OH =  −

− 0,1) = 0,05 + 4x → x = 0,6(mol) Với n OH − = 2,45 = 0,25 + 2(x + 2x

NV2 NV1

NV3

→ Đáp án B. Bài 62. Khi nhỏ từ từ đến dư dung dịch KOH vào dung dịch AlCl3,kết quả thí

nghiệm được biểu diễn trên đồ thị sau. (số liệu tính theo đơn vị mol). n↓ x 0,1

0

Giá trị của x là : A. 0,12 mol.

Phân tích :

0,5

B. 0,14 mol.

C. 0,15 mol.

nOH-

D. 0,20 mol.

+) OH- làm 2 nhiệm vụ : -NV1 : Đưa kết tủa lên cực đại ; n ↓ : n OH = 1 : 3. −

-NV2 : Hòa tan kết tủa ; n ↓ : n OH = 1 : 1. −

Từ đồ thị ta dễ thấy : n OH = 3x − 0,1) = 0,5 → x = 0,15(mol). + (x

NV1 −

NV2

→ Đáp án C. Bài 63. Khi nhỏ từ từ đến dư dung dịch NaOH vào dung dịch AlCl3, kết quả thí

nghiệm được biểu diễn trên đồ thị sau (số liệu tính theo đơn vị mol).

59

n↓

a 0,2a 0,36

0

Giá trị của x là : A. 0,412 mol.

B. 0,456 mol.

x

nOH-

C. 0,515 mol.

D. 0,546 mol.

Phân tích : Từ đồ thị ta thấy : n OH = 3a = 0,36 → a = 0,12(mol) −

Khi đó ta có : n OH = x = 3a + (a − 0,2a) = 3.0,12 + 0,8.0,12 = 0,456(mol). −

→ Đáp án: B.

Bài 64. Khi nhỏ từ từ đến dư dung dịch NaOH vào dung dịch AlCl3, kết quả thí nghiệm được biểu diễn trên đồ thị sau. (số liệu tính theo đơn vị mol). n↓ a 0,5a

Tỷ lệ

x là : y

A.

x

0

7 .

8

B.

6 .

7

C.

y

5 .

4

D.

nOH-

4 .

5

Phân tích : x = 3a  x 6 Từ đồ thị ta thấy :  y = 3.a − 0,5a) → y = 3,5a → = + (a

 y 7 NV1 NV2 

→ Đáp án B. Bài 65. Nhỏ từ từ dung dịch Ba(OH)2 0,2M vào ống nghiệm chứa V lít dung dịch

Al2(SO4)3 C (mol/l), trong quá trình phản ứng người thu được đồ thị sau : m↓(g) 3,186(g)

2,796 (g)

0

n OH

−

60

Để lượng kết tủa không đổi thì thể tích dung dịch Ba(OH)2 nhỏ nhất cần dùng là : A. 30 ml.

B. 60 ml.

C. 45 ml.

D. 75 ml.

Phân tích : Từ đồ thị ta thấy : NV1 : đưa kết tủa lên cực đại.

NV2 : Hòa tan kết tủa. Trong đó đoạn đồ thị song song với trục nOH- thể hiện đó là lượng kết tủa BaSO4 không tan trong bazơ.

Ta tìm ra : m BaSO = 2,796 (g) và m Al(OH) = 3,186 − 2,796 = 0,39 (g) 4

3

→ n Ba = 0,012(mol) ; n OH = 0,015 (mol) 2+

→ n Ba(OH)

−

2

min

= 0,012 (mol) → VBa(OH) 2 min =

0,012 = 0,06(l) = 60 ml.

0,2

→ Đáp án B.

Bài 66. Khi nhỏ từ từ đến dư dung dịch NaOH vào dung dịch hỗn hợp gồm a mol HCl và b mol AlCl3, kết quả thí nghiệm được biểu diễn trên đồ thị sau : n↓

0,4

Tỉ lệ

a là b

A.

0,8

0

4 .

3

B.

2 .

3

2

2,8

1 1

C. .

nOH-

D.

2 .

1

Phân tích : Nhìn vào đồ thị ta thấy ngay : n H = a = 0,8. +

Tại vị trí n OH = 2,8 = 0,8 + b − 0,4 + 3b → b = 0,6 −

NV1

Vậy ta có tỉ lệ :

NV2

NV3

a 4 = . b 3

→ Đáp án A. Bài 67. Khi nhỏ từ từ đến dư dung dịch KOH vào dung dịch hỗn hợp chứa a mol AlCl3 và HCl, kết quả thí nghiệm được biểu diễn trên đồ thị sau (số liệu tính

theo đơn vị mol). n↓

0

0,6

2,2

x

nOH-

61

Tỉ lệ

x là : a

A. 4,8.

Phân tích :

B. 5,0.

C. 5,2.

D. 5,4.

n H + = 0,6

Từ đồ thị ta có ngay : 

n ↓max = a

Tại vị trí n OH = 2,2 = 0,6 + a − 0,4 + 3a → a = 0,5 NV2 −

NV1

NV3

x

2,6

− 0 → x = 2,6 → = = 5,2.

Vậy ta có : x = 0,6 + a + 3a a 0,5 NV2 NV3 NV1

→ Đáp án C.

Bài 68. Khi nhỏ từ từ đến dư dung dịch HCl vào dung dịch NaAlO2, kết quả thí

nghiệm được biểu diễn trên đồ thị sau (số liệu tính theo đơn vị mol). n↓ a 0,5a

Tỉ lệ A.

x là y

2 5

0

B.

y

x

5 2

C.

nH +

2 3

D.

3 2

Phân tích Nhìn vào đồ thị ta thấy (NV1) : x = n H = n ↓ max = a. +

Tại n H = y = x + 3.n ↓ tan = a + 3(a − 0,5a) = 2,5a +

→

x a 2 = = . y 2,5a 5

→ Đáp án A. Bài 69. Cho từ từ dung dịch HCl vào dung dịch chứa KAlO2 ta thấy hiện tượng

thí nghiệm theo hình vẽ bên dưới.(số liệu tính theo đơn vị mol). n↓ x

0

0,3

1

nH+

62

Giá trị của x là A. 0,6 mol.

B. 0,5 mol.

C. 0,65 mol.

D. 0,7 mol.

Phân tích : 0,3(mol) thì đều thu được một lượng kết tủa là n↓=0,3 mol. 1(mol)

Tại n H =  +

n↓max =x.

Tại n H = 1 →  n H = n ↓max + 3n ↓ tan = x + 3(x − 0,3) = 1,1 → x = 0,5. +

+

→ Đáp án B. Bài 70. Khi nhỏ từ từ đến dư dung dịch HCl vào dung dịch hỗn hợp gồm x mol

Ba(OH)2 và y mol Ba(AlO2)2, kết quả thí nghiệm được biểu diễn trên đồ thị sau : n↓ 0,2 0,1

0

0,3

0,7

nH+

Giá trị của x và y lần lượt là A. 0,05 và 0,15.

Phân tích :

B. 0,1 và 0,3.

C. 0,1 và 0,15.

D. 0,05 và 0,3.

Từ đồ thị ta thấy : n H = n OH = 2x = 0,1 → x = 0,05. +

−

Ta có n ↓ max = 2y Tại vị trí n H = 0,7 = 0,1 − 0,2) → y = 0,15 + 2y + 3(2y

+

NV1

NV2

NV3

→ Đáp án A. Bài 71. Khi nhỏ từ từ đến dư dung dịch HCl vào dung dịch Na2ZnO2, kết quả

thí nghiệm được biểu diễn trên đồ thị sau (số liệu tính theo đơn vị mol). n↓ a

0

Giá trị của a là A. 0,02 mol.

0,4

B. 0,07 mol.

1

C. 0,08 mol.

nH+

D. 0,075 mol.

Phân tích

63

0,4 0,4 (mol) thì tạo cùng một lượng kết tủa → n ↓ = = 0,2 2 1

Tại vị trí n H =  +

Tại n H = 1 = 2a + 2(a − 0,2) → a = 0,075(mol). +

→ Đáp án D. Bài 72. Khi nhỏ từ từ đến dư dung dịch HCl vào dung dịch hỗn hợp gồm a mol

KOH và b mol K2ZnO2, kết quả thí nghiệm được biểu diễn trên đồ thị sau : n↓

0,15 0

0,2

0,25

A. 1,5.

Phân tích :

B. 1.

nH+

0,5

a Tỉ lệ là b

C. 2.

D. 2,5.

n ↓max = b(mol) n OH − = a = 0,2(mol)

Từ đồ thị ta thấy : 

Tại vị trí n H = 0,5 = 0,2 − 0,15) → b = 0,1 + 2(2b + 2b

+

NV1



NV2

NV3

a 0,2 = = 2. b 0,1

→ Đáp án C.

Bài 73. Hòa tan hoàn toàn 11,2 gam CaO và H2O thu được dung dịch A. Sục khí CO2 vào dung dịch A, qua quá trình khảo sát người ta lập đồ thị của phản ứng

như sau: n↓

0

Giá trị của x là: A. 0,025 mol.

x

B. 0,02 mol.

15x

C. 0,05 mol.

nCO2

D. 0,04 mol.

Đáp án : A. Bài 74. Nhỏ từ từ dung dịch Ba(OH)2 0,2M vào ống nghiệm chứa V lít dung

dịch ZnSO4 C(mol/l), trong quá trình phản ứng người thu được đồ thị sau : 64

m (g) 3,815 2,33

0

nOH-

Để lượng kết tủa không đổi thì thể tích dung dịch Ba(OH)2 nhỏ nhất cần dùng là :

A. 30 ml. Đáp án : D.

B. 60 ml.

C. 45 ml.

D. 75 ml.

Bài 75. Khi nhỏ từ từ đến dư dung dịch NaOH vào dung dịch hỗn hợp gồm HCl và AlCl3, kết quả thí nghiệm được biểu diễn trên đồ thị sau: n↓

0

0,8

2

2,6

nNaOH

Dựa vào đồ thị trên, khi NaOH đã cho vào dung dịch là 2,5 mol thì số mol kết tủa (a) thu được là A. 17/30 mol. Đáp án : D.

B. 0,5 mol.

C. 0,55 mol.

D. 0,45 mol.

Bài 76. Khi sục từ từ đến dư khí CO2 vào một cốc đựng dung dịch Ca(OH)2, kết quả thí nghiệm được biểu diễn trên đồ thị sau: n↓

0

1

0,3

nCO2

Dựa vào đồ thị trên khi lượng CO2 sục vào dung dịch là 0,85 mol thì lượng kết tủa xuất hiện tương ứng là A. 0,85 mol.

B. 0,35 mol.

C. 0,45 mol.

D. 0,5 mol.

Đáp án : C. Bài 77. Sục CO2 vào dung dịch chứa hỗn hợp gồm Ca(OH)2 và KOH ta quan

sát hiện tượng theo đồ thị hình bên dưới (số liệu tính theo đơn vị mol). n↓

x

0

0,15

0,45

0,5

nCO2

65

Giá trị của x là : A. 0,12 mol.

B. 0,11 mol.

C. 0,13 mol.

D. 0,1 mol.

Đáp án : A. Bài 78. Cho KOH vào dung dịch chứa ZnCl2 ta thấy hiện tượng thí nghiệm theo

hình vẽ dưới. (số liệu tính theo đơn vị mol). n↓

4

0

Giá trị x là : A. 3,4 mol.

B. 3,2 mol.

C. 2,8 mol.

nOH-

D. 3,6 mol.

Đáp án : B. Bài 79: Nhỏ rất từ từ dung dịch HCl vào dung dịch chứa a mol KOH, b mol

NaOH và c mol K2CO3, kết quả thí nghiệm được biểu diễn trên đồ thị sau: nCO2

0

0,3

0,4

nHCl

Tổng (a + b) có giá trị là A. 0,2 mol. Đáp án : A.

B. 0,3 mol.

C. 0,1 mol.

D. 0,4 mol.

Bài 80: Người ta hòa tan hoàn toàn hỗn hợp NaOH và Ba(OH)2 vào nước dư thu được dung dịch X. Sục khí CO2 vào dung dịch X. Kết quả thí nghiệm thu được

biểu diễn trên đồ thị sau : n↓

0,5 0

0,4a

a

2a

x

nCO2

Giá trị của x là : A. 3,25 mol. Đáp án : A.

B. 2,5 mol.

C. 3,0 mol.

D. 2,75 mol.

Bài 81: Khi nhỏ từ từ đến dư dung dịch HCl vào dung dịch hỗn hợp gồm a mol

Ba(OH)2 và b mol Ba[Al(OH)4]2 (hoặc Ba(AlO2)2), kết quả thí nghiệm được biểu diễn trên đồ thị sau: 66

Soá mol Al(OH) 3

0,2 0

Vậy tỉ lệ A.

0,3

0,1

0,7

Soá mol HCl

a là b

1 .

2

B.

2 1

C.

2 .

3

D.

1 .

3

Đáp án : C. Bài 82: Nhỏ từ từ dung dịch Ba(OH)2 vào dung dịch hỗn hợp Al2(SO4)3 và AlCl3 thu được kết tủa có khối lượng theo số mol Ba(OH)2 như đồ thị:

Tổng giá trị (x + y) bằng A. 163,2 gam. Đáp án : A.

B. 162,3 gam.

C. 132,6 gam.

D. 136,2 gam.

Bài 83:Khi sục từ từ đến dư CO2 vào dung dịch hỗn hợp gồm a mol NaOH và b mol Ca(OH)2, kết quả thí nghiệm được biểu diễn trên đồ thị sau: n↓ 0,5

0

Tỉ lệ

1,4

nCO2

a là: b

A.

4 .

5

B.

5 4

C.

2 .

3

D.

4 .

3

Đáp án : D. 67

Bài 84: Khi nhỏ từ từ đến dư dung dịch NaOH vào dung dịch hỗn hợp X gồm x mol H2SO4 và y mol Al2(SO4)3 , kết quả thí nghiệm được biểu diễn trên đồ thị sau: n↓ 0,2

0,4

0

1,0

1,4

nNaOH

Nếu cho dung dịch chứa 0,7 mol Ba(OH)2 vào dung dịch X, phản ứng hoàn toàn thu được m gam kết tủa. Giá trị m gần giá trị nào nhất?

A. 170 gam. Đáp án : A.

B. 14,5 gam.

C. 16,7 gam.

D. 151,5 gam.

Bài 85: Cho một lá sắt nhỏ tác dụng với dung dịch HCl, thấy có khí H2 thoát ra.

Thể tích khí H2 thu được tương ứng với thời gian đo được như sau:

Thể tích H2 (ml)

Đồ thị sự phụ thuộc thể tích H2 vào thời gian 100 90 80 70 60 50 40 30 20 10 0 1

2

3

4

5

6

7

8

9

Thời gian (phút)

a) Thể tích khí H2 thoát ra mạnh nhất ở khoảng thời gian nào?

A. Từ phút thứ 2 đến phút thứ 3.

B. Từ phút thứ 7 đến phút thứ 8.

C. Từ phút thứ 1 đến phút thứ 2.

Phân tích:

D. Từ phút thứ 5 đến phút thứ 6.

Đồ thị càng dốc thì tốc độ thoát khí càng nhanh, từ đồ thị thì thấy giai đoạn 2 phút đến 3 phút là tốc độ thoát khí nhanh nhất. → Đáp án A. b) Phản ứng hóa học kết thúc sau thời gian bao lâu?

A. 7 phút

B. 8 phút

C. 3 phút

D. không xác định được

Đáp án: B. Bài 86: Nung nóng đều dần một chất rắn A trong thời gian. Nhiệt độ gây ra sự 68

biến đổi các trạng thái của chất rắn được biểu diễn bằng đồ thị sau: Đồ thị biểu diễn sự phụ thuộc nhiệt độ vào thời gian.

70

Nhiệt độ (oC)

60 50 40 30 20 10 0 0

2

4

6

8

10

Thời gian (phút)

a) Ở nhiệt độ nào chất A nóng chảy, A sôi?

A. 15oC, 30oC.

B. 30oC, 60oC.

C. 60oC, 30oC.

D. 15oC, 60oC.

Đáp án: B. b) Ở nhiệt độ cao nhất là bao nhiêu chất A có thể tồn tại ở trạng thái lỏng.

A. 15oC. Đáp án: B.

B. 60oC.

C. 30oC.

D. 29oC.

Bài 87: Độ tan của một muối khan có công thức là MCl2 được xác định bằng thực nghiệm và biểu thị bằng sơ đồ sau: Đồ thị biểu diễn sự phụ thuộc của độ tan muối vào nhiệt độ 70

Độ tan của muối

60 50 40 30 20 10 0 0

1

2

3 nhiệt độ (oC)

4

5

6

a) Tính khối lượng MCl2 tách ra khỏi dung dịch khi cho dung dịch bão hòa chứa 40g nước ở 100oC được làm lạnh tới 60oC.

69

A. 4,96 gam. Đáp án:B.

B. 12,4 gam.

C. 18,56 gam.

D. không xác định.

b) Ở nhiệt độ 40oC, trong 100g dung dịch bão hòa muối MCl2 thì chứa bao nhiêu gam H2O? A. 59,3 gam. Đáp án:D.

B. 71,073 gam.

C. 100 gam.

D. 9,04 gam.

c) Cho dd MCl2 kết tinh thu được muối ngậm nước có công thức là MCl2.H2O. Tính khối lượng của muối ngậm nước thu được có chứa 8,32g muối khan MCl2.

Biết nguyên tử khối của M là 137 đvC. A. 44,32 gam. Đáp án:A.

B. 14,82 gam.

C. 49,76 gam.

D. 9,76 gam.

cm3

Bài 88: Cho vài mảnh đồng tác dụng với dung dịch HNO3 loãng, thể tích khí NO thu được tương ứng với thời gian được biểu diễn ở đồ thị sau: 100 90 80 70 60 50 40 30 20 10 0 0

10

20

30

40 giây

Dựa vào đồ thị hãy cho biết: a) Trong khoảng thời gian nào phản ứng xảy ra nhanh nhất? Chậm nhất? b) Thể tích khí NO sinh ra sau thời gian 20 giây, 30 giây? c) Sau thời gian bao lâu thì phản ứng kết thúc? d) Khi phản ứng kết thúc thì thể tích khí NO thu được là bao nhiêu?

Phân tích: a) Phản ứng xảy ra nhanh nhất: 10-15 giây. Xảy ra chậm nhất: 30-35 giây. b) VNO(20 giây)=75 cm3. VNO(30 giây)=90 cm3. c) Sau 35 giây phản ứng kết thúc. d) Khi phản ứng kết thúc VNO =90 cm3.

Bài 89. Trong công nghiệp H2SO4 sản xuất qua các giai đoạn như sau:

70

FeS2

(1)  →

SO2

(2)  →

SO3

(3)  →

H2SO4

a) Viết phương trình phản ứng xảy ra. b) Giải thích tại sao ở giai đoạn (3) người ta lại dùng H2SO4 98% để hấp thụ SO3 mà không dùng H2O. Phân tích: a) 4FeS2 + 11O2 → 8SO2 + Fe2O3

(1)

2SO2 + O2 → 2SO3 SO3 + H2O → H2SO4

(2)

(3) b) Dùng H2SO4 98% để hấp thụ SO3 mà không dùng H2O vì: - Tránh hiện tượng tạo sương mù axit phá hỏng thiết bị.

- Thu được axit ở dạng đậm đặc nên rất dễ bảo quản và vận chuyển.

Bài 90. Viết các pthh thực hiện sơ đồ chuyển hoá sau: (1) ( 2) ( 3) Quặng photphorit → photpho → diphotpho pentaoxit → axit ( 4) (5) (6) photphoric → amoni photphat → axit photphoric → canxi photphat.

Phân tích (1) Ca3(PO4)2 + 3SiO2 +5C → 3CaSiO3 + 2P + 5CO (2) 4P + 5O2 → 2P2O5 (3) P2O5 + 3H2O → 2H3PO4 (4) H3PO4 + 3NH3 → (NH4)3PO4 (5) (NH4)3PO4 + 3HCl → 3NH4Cl + H3PO4 (6) 2H3PO4 + 3Ca(OH)2 → Ca3(PO4)2 + 3H2O Bài 91. Sơ đồ phản ứng sau đây cho thấy rõ vai trò của thiên nhiên và con người trong việc chuyển nitơ từ khí quyển vào trong đất, cung cấp nguồn phân đạm

cho cây cối: (1) N2

+H2 (5)

+X+H 2O

+X

+X NO

(2)

NO2

+X M (6)

NO

Y

(3) +X (7)

+Z (4) +X+H2O

NO 2

(8)

Ca(NO3)2 +M Y

(9)

NH4NO3

Hãy viết phương trình hóa học của các phản ứng trong sơ đồ chuyển hóa trên.

Phân tích X: O2.

Y: HNO3.

Z: Ca(OH)2.

M: NH3.

71

0

C  300 0 → (1) N 2 + O 2 ← 2NO ( 2) N O + O 2 → 2 N O 2

(3)4 N O 2 + O 2 + 2 H 2 O → 4 H N O 3 ( 4)2 H N O 3 + C a ( O H ) 2 → C a ( N O 3 ) 2 + 2 H 2 O 0

,P  xt, t   → 2NH 3 (5) N 2 + 3 H 2 ← 0

t ,850 C (6)4 N H 3 + 5 O 2  P  → 4 N O + 6 H 2O

(7 ) N O + O 2 → 2 N O 2 (8)4 N O 2 + O 2 + 2 H 2 O → 4 H N O 3 (9) H N O 3 + N H 3 → N H 4 N O 3 Bài 92. Viết các phương trình phản ứng thực hiện dãy chuyển hoá sau : NO (6)

(3)

(2)

(1)

NH

NO

2

3

(4)

(7) (8)

HNO

Cu(NO

3

3)2

(5) NO

N2 (10)

(9) CuO

Cu

Bài 93. Thực hiện các biến hoá sau: +O

0

+O

+H O

t Cu NaOH 2 2 2 NH 4 NO 2 → A  → B  → C   → D +  → B +  → E + F

Bài 94. Thực hiện dãy biến hoá sau: + O ( xt , t 0 )

+NaOH

+O

+O , H O

2 2 NH4NO3   → khí A 2  → khí B  → khí C 2  → E®

Bài 95. Viết các pthh thực hiện sơ đồ chuyển hoá sau:

Bột photphorit →

→

axitphotphoric

→

amophot

→

canxi photphat

→

axit photphoric

supephotphat kép.

Bài 96. Từ amoniac, đá vôi, nước, không khí và các chất xúc tác thích hợp, hãy lập sơ đồ điều chế phân đạm canxi nitrat và amoni nitrat.

Bài 97. Từ không khí và nước lập sơ đồ điều chế phân đạm NH4NO3, viết các phương trình hóa học.

Bài 98. Từ không khí, nước và khí thải công nghiệp CO2, lập sơ đồ điều chế đạm amoni nitrat và urê.

Bài 99. Từ quặng photphorit, hãy lập sơ đồ chuyển hoá thành

a) photpho. b) supephotphat kép.

Bài 100.a) Viết các pthh thực hiện sơ đồ chuyển hoá sau: Ca3(PO4)2 → H3PO4 → Ca(H2PO4)2

b) Tính khối lượng dd H2SO4 65% đã dùng để điều chế 500kg 72

supephotphat kép, biết rằng trong thực tế lượng axit cần nhiều hơn 5% so với lí thuyết.

Bài 101. Từ quặng photphorit, có thể điều chế axit photphoric theo sơ đồ sau:

Quặng photphoric

0

SiO 2 ,C,t  →

P

t → H3PO4  → P2O5  0

a) Viết các pthh xảy ra. b) Tính khối lượng quặng photphorit 73% Ca3(PO4)2 cần thiết để điều chế được 1 tấn dung dịch H3PO4 50%. Giả thiết hiệu suất của quá trình là 90%.

2.5. Sử dụng bài tập thực nghiệm trong dạy học hóa học vô cơ Trong thực tiễn dạy học hiện nay, bài tập hóa học còn rất ít được sử dụng trong các bước khác nhau của quá trình dạy học. Giáo viên thường sử dụng bài tập vào cuối giờ học, cuối chương, cuối học kì, cuối năm học để ôn tập và kiểm tra kiến thức. Quan niệm như vậy sẽ làm giảm tác dụng của bài tập hóa học khi dạy học.

Giáo viên có thể sử dụng bài tập ở bất cứ nơi nào, lúc nào khi thấy nó có thể giúp mình thực hiện nhiệm vụ và đạt được mục đích dạy học. Các bài tập hóa học có sử dụng hình vẽ, sơ đồ, đồ thị cũng vậy, chúng có thể được sử dụng trong tất cả các bước của quá trình dạy học, từ giới thiệu mục tiêu đến sự đánh giá kết quả học tập của HS. Tùy theo nội dung của từng bài tập mà giáo viên lựa chọn sử dụng để đạt hiệu quả cao nhất.

2.5.1. Sử dụng bài tập thực nghiệm trong giờ dạy lí thuyết BTTN sử dụng trong giờ dạy lí thuyết là khi nghiên cứu nội dung kiến thức mới, khi đó BTTN thường dùng với mục đích hình thành khái niệm để giải quyết một số tình huống có vấn đề, để củng cố, khắc sâu kiến thức và tạo niềm tin cho Hs vào những gì đã học. Các BTTN được sử dụng thường là những BTTN đơn giản, có tính chất định tính.

Ví dụ 1: Khi dạy bài “Amoniac – Muối amoni” (SGK Hóa 11 – cơ bản).

Khi học đến tính chất vật lí của amoniac. Gv có thể nêu câu hỏi: Các chất khí điều chế trong phòng thí nghiệm thường được thu theo phương pháp đẩy không khí (cách 1, cách 2) hoặc đầy nước (cách 3) như các hình vẽ dưới đây

A)

B)

C)

73

Có thể dùng cách nào trong 3 cách trên để thu khí NH3?

A. Cách 1.

B. Cách 2.

C. Cách 3.

D. Cách 2 và 3.

Phân tích Dựa vào tính chất vật lí và tính chất hóa học của khí NH3 - Nhẹ hơn không khí, không tác dụng với không khí.

-Tan nhiều trong nước.

Từ đó HS thấy rằng phương pháp thu khí NH3 trong phòng thí nghiệm là phương pháp đẩy không khí. Đáp án: B. Ví dụ 2: khi dạy bài “Hiđrsunfua” (SGK Hóa 10 – cơ bản).

Khi học đến phần tính chất hóa học. Gv có thể đặt câu hỏi như sau: Người ta làm thí nghiệm oxi hóa khí H2S theo hình vẽ minh họa dưới đây.

H2O

HCl FeS

Hãy giải thích tại sao khi ta đưa bình cầu chứa nước lạnh lại gần ngọn lửa của H2S đang cháy thì ở đáy bình cầu có xuất hiện lớp bột màu vàng, và khi ta đưa bình cầu ra xa ngọn lửa thì không thấy có lớp bột màu vàng xuất hiện mà có khí mùi xốc bay ra.

Phân tích: Muốn làm được bài này trước tiên HS phải biết tác dụng của bình cầu chứa nước: - Điều chỉnh lượng oxi.

- Làm lạnh ngọn lửa.

- Ngưng tụ hơi lưu huỳnh.

Khi đưa bình cầu lại gần ngọn lửa xảy ra sự oxi hóa không hoàn toàn H2S, theo phương trình sau: o

C 2H2S + O2 t→ 2S↓ + 2H2O

(vàng) 74

Khi kéo bình cầu ra xa, xảy ra sự cháy hoàn toàn H2S, lưu huỳnh sinh ra phản ứng với O2 nên không có lớp màu vàng xuất hiện: o

C 2H2S + O2 t→ 2S↓ + 2H2O o

C 2S + O2 t→ 2SO2

→

o

C 2H2S + 3O2 t→ 2SO2 + 2H2O

2.5.2. Sử dụng bài tập thực nghiệm trong giờ ôn tập, luyện tập Trong bất kì trường hợp nào bài tập dùng cho việc ôn tập cũng nhằm làm cho

HS nắm vững, sâu sắc hơn kiến thức đã học. Các bài tập được dùng khi luyện tập, ôn tập phải giúp HS nắm được hệ thống kiến thức làm thể hiện được mối liên hệ giữa các yếu tố kiến thức trong hệ thống kiến thức đã nghiên cứu.

Giáo viên có thể dùng các BT có HV, SĐ, ĐT chưa đầy đủ hoặc chưa đúng để HS bổ sung, chỉnh lí, từ đó giúp HS hoàn thiện kiến thức.

Ví dụ 1: Có ba ống nghiệm không nhãn, mỗi ống chứa 1 trong ba chất khí SO2, O2, HCl không màu. Úp các ống nghiệm vào các chậu nước và thu được kết quả như hình vẽ dưới đây : A

-- -- - - -- --- -- -- -- - - - -- -- -- - - -

-- -- -- --- -- -- - -- -- - -

B

C

- -- ----------- -- -- -- --- ---- --- --- --- --- ---

-- -- --- --- --- ---- ---- --- -- ---- --- -- -- -- -- ------- --- --- --- --- ---

-- -- -- -- -- -- -- -- -- --- - --- --- ---- -- - -- ----- ---- ----- ------ - --

Chậu 1

-- --- --- --- --- --- ---- ---- ---------- --- - - - - - -- - - - --- -- -- - - -- -

Chậu 2

Chậu 3

Thứ tự các khí trong các ống nghiệm A, B, C lần lượt là B. SO2, HCl, O2 C. O2, SO2, HCl D. HCl, O2, SO2 A. SO2, O2, HCl Bài tập này có thể sử dụng trong bài luyện tập chương oxi – lưu huỳnh (SGK Hóa 10 – cơ bản).

Ví dụ 2: Trong công nghiệp H2SO4 sản xuất qua các giai đoạn như sau: FeS2

(1)  →

SO2

(2)  →

SO3

(3)  →

H2SO4

a) Viết phương trình phản ứng xảy ra. b) Giải thích tại sao ở giai đoạn (3) người ta lại dùng H2SO4 98% để hấp thụ SO3 mà không dùng H2O. Bài tập này có thể sử dụng trong bài luyện tập chương oxi – lưu huỳnh (SGK Hóa 10 – cơ bản).

Ví dụ 3: Khi sục từ từ đến dư CO2 vào dung dịch hỗn hợp gồm a mol NaOH và b mol Ca(OH)2, kết quả thí nghiệm được biểu diễn trên đồ thị sau: n↓ 0,5

75 0

1,4

nCO2

Tỉ lệ A.

a là: b 4 .

5

B.

5 4

C.

2 .

3

D.

4 .

3

Bài tập này có thể sử dụng trong bài luyện tập chương cacbon – silic (SGK Hóa 11 – cơ bản).

2.5.3. Sử dụng bài tập thực nghiệm trong giờ kiểm tra đánh giá Mục đích của việc kiểm tra, đánh giá là việc kiểm tra việc thực hiện mục tiêu của môn học. Khi đánh giá, Gv phải đối chiếu với mục tiêu của chương, bài. Từ kết quả kiểm tra đánh giá Gv có sự điều chỉnh phù hợp về PP giảng dạy để có kết quả cao hơn. Nội dung kiểm tra, đánh giá cần cân đối mức độ biết, hiểu và vân dụng kiến thức tùy theo trình độ nhận thức của Hs. Hiện nay, một số BTTN có liên quan đến hình vẽ, sơ đồ và đồ thị đã được sử dụng vào các tiết kiểm tra đánh giá, đặc biệt là kì thi vào Đại học – Cao đẳng.

Ví dụ 1.(Đề thi khối A năm 2014) Khi nhỏ từ từ đến dư dung dịch NaOH vào dung dịch hỗn hợp gồm a mol HCl và b mol AlCl3, kết quả thí nghiệm được biểu diễn trên đồ thị sau :

Tỉ lệ a : b là A. 4 : 3.

B. 2 : 3.

Ví dụ 2: (Đề thi khối A năm 2014)

C. 1 : 1.

D. 2 : 1.

Cho hình vẽ mô tả thí nghiệm điều chế khí Y từ dung dịch X :

Hình vẽ trên minh họa phản ứng nào sau đây ? o

t A. NH4Cl + NaOH → NaCl + NH3 + H2O. o

t B. NaCl(rắn) + H2SO4(đặc) → NaHSO4 + HCl.

C. C2H5OH HSO đ → C2H4 + H2O. 2

4

76

o

t D. CH3COONa(rắn) + NaOH(rắn) CaO,  → Na2CO3 + CH4.

Ví dụ 3: (Đề thi khối B năm 2014) Cho hình vẽ mô tả thí nghiệm điều chế khí Cl2 từ MnO2 và dung dịch HCl:

Khí Cl2 dinh ra thường lẫn hơi nước và hiđro clorua . Để thu được khí Cl2 khô thì bình (1) và bình (2) lần lượt đựng A. dung dịch NaOH và dung dịch H2SO4 đặc .

B. dung dịch H2SO4 đặc và dung dịch NaCl. C. dung dịch H2SO4 đặc và dung dịch AgNO3.

D. dung dịch NaCl và dung dịch H2SO4 đặc .

77

TIỂU KẾT CHƯƠNG 2 Trong chương 2, chúng tôi đã trình bày: 1. Cơ sở thiết kế hệ thống bài tập thực nghiệm liên quan đến HV, SĐ, ĐT. 2. Bảy nguyên tắc thiết kế hệ thống bài tập thực nghiệm liên quan đến HV, SĐ, ĐT. 3. Năm bước thiết kế hệ thống bài tập thực nghiệm liên quan đến HV, SĐ, ĐT. - Xác định cấu trúc; - Phân tích mục tiêu; - Thu thập thông tin; - Tiến hành soạn thảo; - Lấy ý kiến của đồng nghiệp và chỉnh sửa.

4. Hệ thống bài tập thực nghiệm liên quan đến HV, SĐ, ĐT trong phần hóa học vô cơ THPT. 5. Đề xuất 3 phương thức sử dụng bài tập có HV, SĐ, ĐT trong dạy học.

78

CHƯƠNG 3 THỰC NGHIỆM SƯ PHẠM 3.1. Mục đích thực nghiệm Kiểm định đúng đắn về giả thuyết khoa học, khẳng định tính hiệu quả và thiết

thực của việc sử dụng hệ thống bài tập thực nghiệm liên quan đến hình vẽ, sơ đồ, đồ thị trong nhà trường phổ thông nhằm nâng cao hiệu quả phát triển tư duy và kiến thức kĩ năng thực hành của HS. Góp phần nâng cao chất lượng của quá trình dạy của giáo viên và quá trình học của HS. 3.2. Đối tượng thực nghiệm Chúng tôi đã lựa chọn 8 lớp (4 lớp TN và 4 lớp ĐC) ở 4 trường thuộc tỉnh Hà Tĩnh để tiến hành thực nghiệm. Với mỗi cặp thực nghiệm, chúng tôi chọn 2 lớp có trình độ tương đương nhau, trong đó một lớp dạy theo giáo án truyền thống và một lớp dạy theo giáo án thực nghiệm.

3.3. Nội dung thực nghiệm

- Ở các lớp thực nghiệm , giáo viên dạy theo giáo án thực nghiệm đã soạn, trong quá trình dạy học giáo viên có sử dụng lồng ghép các bài tập thực nghiệm liên quan đến hình vẽ, sơ đồ, đồ thị trong dạy học bài: Bài: Clo

Bài: Hiđroclorua-Axit clohiđric-Muối clorua (t1) Bài: Luyện tập nhóm halogen (t2) Bài: Hiđrounfua-Lưu huỳnh đioxit-Lưu huỳnh trioxit (t1) - Ở các lớp đối chứng , giáo viên sử dụng phương pháp dạy học truyền thống mà giáo viên thường sử dụng.

3.4. Phương pháp thực nghiệm Khi tiến hành thực nghiệm sư phạm, chúng tôi đã thực hiện các công việc sau: a) Địa bàn và đối tượng thực nghiệm *Trên 4 trường THPT ở huyện Cẩm Xuyên-Tỉnh Hà Tĩnh:

+ Trường THPT Hà Huy Tập + Trường THPT Cẩm Xuyên + Trường THPT Cẩm Bình. + Trường THPT Nguyễn Đình Liễn.

Lớp thực nghiệm và lớp đối chứng là:

79

Trường

Thực nghiệm (TN)

Đối chứng (ĐC)

Lớp

Lớp

Số HS

Trường THPT Hà Huy 10A3

GV thực hiện

Số HS

50

10A5

50

Nguyễn Sỹ Hoàn

48

10A4

52

Hoàng Đăng Hân

45

10A3

46

Nguyễn Hữu

Tập Trường

THPT

Cẩm 10A2

Xuyên Trường THPT Cẩm Bình

10A1

Thành Trường THPT Đình Liễn

Nguyễn 10A1

42

10A5

45

Nguyễn Thị Huyền

Các lớp thực nghiệm (TN) và đối chứng (ĐC) do từng GV dạy được chọn đều tương đương nhau về trình độ và khả năng học tập. b) Trao đổi với GV dạy thực nghiệm Trước khi TNSP, chúng tôi đã gặp GV dạy thực nghiệm để trao đổi một số vấn đề: - Nhận xét của GV về các lớp TN - ĐC đã chọn.

- Tìm hiểu tình hình học tập của các HS trong lớp TN. - Mức độ thông hiểu kiến thức cơ bản của HS. - Tình hình học bài, chuẩn bị bài và làm bài tập của HS trước khi đến lớp.

- Suy nghĩ của GV về việc sử dụng bài tập thực nghiệm liên quan đến HV, SĐ, ĐT trong quá trình dạy học.

- Yêu cầu của chúng tôi về việc sử dụng hệ thống bài tập thực nghiệm liên

quan đến HV, SĐ, ĐT trong quá trình dạy học để phát triển năng lực tư duy và rèn luyện kiến thức, kĩ năng thực hành cho HS. c. Tiến hành kiểm tra

- Để đánh giá kết quả TNSP, chúng tôi cho HS hai lớp ĐC và TN làm 1 bài kiểm tra viết 15 phút , 1 bài kiểm tra viết 45 phút. Nội dung các đề kiểm tra được trình bày ở phần phụ lục.

- Đề bài kiểm tra như nhau, cùng đáp án và cùng GV chấm.

- Kết quả của các bài kiểm tra được xử lí theo lí thuyết thống kê toán học.

80

3.5. Kết quả thực nghiệm 3.5.1. Kết quả của các bài kiểm tra được thống kê ở bảng sau :

Bảng 1a: Kết quả các bài kiểm tra Trường THPT

Lớp

Hà Huy

10A3

Tập

(50)

Bài

tượng

KT

0

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

1

0

0

0

0

4

8

8

15

9

6

0

2

0

0

0

0

3

5

7

12 12

8

3

1

0

0

1

2

5

9

9

15

5

4

0

2

0

0

2

2

7

10

8

9

8

3

1

1

0

0

0

0

5

9

12 12

5

4

1

2

0

0

0

0

3

4

7

13 12

6

3

1

0

0

1

2

8

6

14 14

5

2

0

2

0

0

0

1

5

9

8

16

8

4

1

1

0

0

0

0

1

7

8

13 10

6

0

2

0

0

0

2

2

7

8

11

9

4

2

1

0

0

3

4

4

9

10 11

4

1

0

2

0

0

0

1

5

10

7

12

8

2

1

1

0

0

0

0

1

6

8

7

12

7

1

2

0

0

0

2

3

6

7

9

8

4

3

1

0

0

2

5

6

10

5

7

8

2

0

2

0

0

1

3

5

6

7

13

7

2

1

TN

10A5 (50)

ĐC

Cẩm

10A2

Xuyên

(48)

TN

10A4 (52) Cẩm Bình

ĐC

10A1 (45)

TN

10A3 ĐC

(46) Nguyễn Đình

10A1

Liễn

10A5 (45)

TN

(42)

Số HS đạt điểm Xi

Đối

ĐC

Bảng 1b: Bảng tổng hợp điểm các bài kiểm tra Bài KT

1 2 Tổng

Đối

tượng

Tổng HS

Số HS đạt điểm Xi 0 1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

TN

185

0 0

0

0

11

30

36

47

36

23

2

ĐC

193

0 0

7

13 23

34

38

47

22

9

0

TN

185

0 0

0

4

11

22

29

45

41

22

11

ĐC

193

0 0

3

7

22

35

30

50

31

11

4

TN

370

0 0

0

9

36

76

103 131 114 66

20

ĐC

386

0 0 10 28 61 111 108 134

66

33

5

3.5.2. Xử lí kết quả thực nghiệm

Để đưa ra được những nhận xét chính xác, kết quả kiểm tra được xử lí bằng phương pháp thống kê toán học để đúc kết và phân tích theo thứ tự sau : 81

1. Lập bảng phân phối : tần suất, tần suất luỹ tích.

2. Vẽ đồ thị đường luỹ tích theo bảng phân phối tần suất luỹ tích.

3. Tính các tham số đặc trưng thống kê : k

+ Điểm trung bình cộng :

X =

n1 X 1 + n 2 X 2 + ... + n k X k = n1 + n 2 + ... + n k

n X i

i

i =1

n

Trong đó : ni là tần số số HS đạt điểm Xi n là số HS tham gia thực nghiệm. + Phương sai S2 và độ lệch chuẩn S : là các tham số đo mức độ phân tán của các số liệu quanh giá trị trung bình cộng : 2

S =

n (X i

i

− X )2

n −1

;

S =

 n (X i

i

− X )2

n −1

Trong đó : n là số HS của một nhóm thực nghiệm. + Hệ số biến thiên : V =

S .100% X

+Tính đại lượng kiểm định t : t = (X

TN

−X

DC

)

S

2 TN

n 2 + S DC

Sau đó so sánh giá trị này với giá trị t α , k trong bảng phân phối Student với mức ý nghĩa là α (từ 0,01- 0,05) và độ lệch tự do k = 2n -2 để đi đến kết luận xem sự khác nhau giữa X TN và X DC là có ý nghĩa không. a) Lập bảng phân phối tần suất, tần suất luỹ tích

Từ bảng 1b (bảng tần số) ta tính được phần trăm số HS đạt điểm Xi ,phần trăm số HS đạt điểm Xi trở xuống và phần trăm số HS đạt điểm yếu-kém, trung bình, khá và giỏi. Kết quả được biểu diễn ở bảng 2, 3 và 4:

82

Bảng 2 : Số % HS đạt điểm Xi Bài

Đối

Tổng

KT tượng 1 2

Số % HS đạt điểm Xi

HS

0 1

2

3

4

TN

185

0 0

0

0

5,9

ĐC

193

0 0 3,6 6,7 11,9 17,6 19,7 24,4 11,4

TN

185

0 0

ĐC

193

0 0 1,6 3,6 11,4 18,1 15,5 25,9 16,1

0

2,2

5,9

5

6

16,2 19,5

7

8

9

10

25,4 19,5 12,4

1,1

4,7

0,0

11,9 15,7 24,3 22,2 11,9

5,9

5,7

2,1

9

10

Bảng 3 : Số % HS đạt điểm Xi trở xuống Bài Đối Tổng KT tượng HS 0 1 1 2

Số % HS đạt điểm Xi trở xuống 2

3 0

4

6

7

8

TN

185

0 0 0

ĐC

193

0 0 3,6 10,4 22,3 39,9 59,6 83,9 95,3

TN

185

0 0

ĐC

193

0 0 1,6

0

5,9

5

22,2 41,6 67,0 86,5 98,9 100 100

100

2,2

8,1

20,0 35,7 60,0 82,2 94,1 100

5,2

16,6 34,7 50,3 76,2 92,2 97,9 100

Bảng 4 : Số % HS đạt điểm yếu-kém, trung bình, khá và giỏi : Số % HS Đối tượng

TN ĐC

Bài KT

Yếu-kém

Trung bình

Khá

Giỏi

(0 – 4)

(5 -6 )

(7 -8 )

(9 – 10)

1

5,9

35,7

44,9

13,5

2

8,1

27,6

46,5

17,8

1

22,3

37,3

35,8

4,7

2

16,6

33,7

42,0

7,8

b) Vẽ đồ thị đường luỹ tích theo bảng phân phối tần suất luỹ tích

Từ bảng 3 ta vẽ được đồ thị các đường luỹ tích tương ứng với 2 bài kiểm tra:

83

Đồ thị đường luỹ tích bài 1

Đồ thị đường luỹ tích bài 2

120

120

100

100

80

80

TN §C

60

TN §C

60

40

40

20

20 0

0 0

1

2

3

4

5

6

7

8

0

9 10

1

2 3

4

5

6

7

8

9 10

Từ bảng 4 ta có thể biểu diễn trình độ HS qua biểu đồ hình cột : Bài 1 44,9

50 35,7 37,3

40 30

46,5

50

35,8

42

40

33,7 27,6

30

22,3

TN 13,5

20 10

Bài 2

5,9

§C 4,7

20 10

TN

17,8

16,6 8,1

§C 7,8

0

0 YK

TB

K

G

YK

TB

K

G

c) Tính các tham số đặc trưng thống kê

Từ bảng 1b, áp dụng các công thức tính X , S2, S,V đã nêu trên ta tính được các tham số đặc trưng thống kê theo từng bài dạy của hai đối tượng thực nghiệm và đối chứng. Các giá trị đó được thể hiện trong bảng sau :

84

Bảng 5 : Giá trị của các tham số đặc trưng Bài

1 2 Tổng

Đối tượng

X

S2

S

V

TN

6,8

2,13

1,45

21,32

ĐC

5,9

2,4

1,55

26,27

TN

7,0

2,41

1,55

22,14

ĐC

6,3

2,90

1,70

27,03

TN

6,9

2,56

1,60

23,53

ĐC

5,8

2,85

1,68

28,96

3.6. Phân tích kết quả thực nghiệm

Sau khi xử lí kết quả của các bài kiểm tra bằng phương pháp toán học thống kê cho thấy : - Các đường luỹ tích của các lớp TN đều nằm ở bên phải và ở phía dưới các đường luỹ tích của các lớp ĐC, điều đó chứng tỏ chất lượng học tập của HS các lớp TN cao hơn so với các lớp ĐC. - Tỉ lệ % HS yếu kém và trung bình của các lớp ĐC cao hơn lớp TN, còn tỉ lệ % HS khá và giỏi của lớp TN cao hơn của các lớp ĐC .

- Điểm trung bình cộng các bài kiểm tra của lớp TN cao hơn của lớp ĐC .

- Hệ số biến thiên V của lớp TN luôn nhỏ hơn của lớp ĐC chứng tỏ mức độ phân tán điểm của HS lớp ĐC rộng hơn của lớp TN, chất lượng của lớp TN đồng đều hơn.

- Với mức ý nghĩa α = 0,01 ta có các đại lượng kiểm định t > tα,f qua từng bài kiểm tra cho thấy có thể khẳng định sự khác nhau giữa X phương pháp mới có hiệu quả hơn phương pháp cũ .

TN

và X

ĐC

là có ý nghĩa,

85

TIỂU KẾT CHƯƠNG 3 Trong chương 3, chúng tôi đã trình bày: 1. Mục đích thực nghiệm: nhằm kiểm tra tính khả thi và hiệu quả của hệ thống bài tập đã đề xuất.

2. Đối tượng thực nghiệm: Chúng tôi đã chọn 8 lớp (4 lớp TN và 4 lớp ĐC) thuộc trường phổ thông ở huyện Cẩm Xuyên, tỉnh Hà Tĩnh tổng số 378 HS. 3. Tiến hành thực nghiệm: số giáo án thực nghiệm là 4, số bài kiểm tra là 2, tổng số bài làm của HS là 756 .

4. Phân tích kết quả: + Điểm trung bình của HS các lớp thực nghiệm đều cao hơn lớp đối chứng. + Tỉ lệ HS khá giỏi ở các lớp thực nghiệm cao hơn lớp đối chứng. + Chất lượng học tập lớp thực nghiệm đồng đều hơn lớp đối chứng. + Đồ thị đường luỹ tích của lớp thực nghiệm luôn nằm ở bên phải và dưới lớp đối chứng.

+ Hệ số kiểm định T luôn lớn hơn Tα, k , chứng tỏ sự khác nhau giữa điểm trung bình của lớp thực nghiệm và lớp đối chứng là có ý nghĩa.

Kết quả thực nghiệm cho thấy, việc xây dựng và sử dụng các bài tập có HV, SĐ, ĐT là rất cần thiết để đa dạng hệ thống bài tập hóa học phổ thông và góp phần nâng cao chất lượng học tập cho HS.

86

KẾT LUẬN VÀ ĐỀ XUẤT 1. Kết luận Đối chiếu với mục đích, nhiệm vụ nghiên cứu của đề tài, chúng tôi đã giải quyết được những vấn đề về lí luận và thực tiễn sau:

1.1. Nghiên cứu cơ sở lí luận và thực tiễn của đề tài - Nghiên cứu một số vấn đề về bài tập thực nghiệm: khái niệm, phân loại, sử dụng bài tập thực nghiệm trong dạy học hóa học.

- Tìm hiểu một số vấn đề về BTHH thực nghiệm liên quan đến HV, SĐ, ĐT: định nghĩa, phân loại, tác dụng của bài tập hóa học, việc sử dụng.

- Nghiên cứu về khái niệm, phân loại, vai trò của bài tập có sử dụng HV, SĐ, ĐT.

- Tìm hiểu thực trạng về việc sử dụng bài tập thực nghiệm liên quan đến HV, SĐ, ĐT trong giảng dạy hoá học phổ thông. + 75% giáo viên cho rằng số lượng bài tập có sử dụng HV, SĐ, ĐT hiện nay là ít. + 100% giáo viên cho rằng việc bổ sung bài tập có sử dụng HV, SĐ, ĐT là cần thiết. + 73,6% giáo viên ít sử dụng bài tập có HV, SĐ, ĐT trong dạy học hóa học.

1.2. Xây dựng hệ thống bài tập có sử dụng hình vẽ, sơ đồ, đồ thị - Đề xuất 7 nguyên tắc xây dựng hệ thống bài tập có sử dụng HV, SĐ, ĐT là: phải góp phần thực hiện mục tiêu môn học; phải bám sát nội dung học tập; phải đảm bảo tính chính xác, khoa học, hiện đại; phải đảm bảo tính logic, hệ thống; đảm bảo tính sư phạm; hình vẽ đúng quy chuẩn và phải phù hợp với trình độ, phát huy tính tích cực nhận thức của HS. - Quy trình xây dựng hệ thống bài tập có sử dụng HV, SĐ, ĐT theo 5 bước: + Xác định cấu trúc hệ thống bài tập. + Phân tích mục tiêu dạy học. + Thu thập thông tin để xây dựng hệ thống bài tập. + Tiến hành soạn thảo. + Lấy ý kiến của đồng nghiệp và chỉnh sửa.

- Đề xuất 3 phương thức sử dụng bài tập thực nghiệm liên quan đến HV, SĐ, ĐT trong dạy học hoá học.

1.3. Thực nghiệm sư phạm kiểm tra tính đúng đắn của giả thuyết khoa học

Chúng tôi đã tiến hành: - Dạy 2 giáo án có sử dụng bài tập thực nghiệm liên quan đến HV, SĐ, ĐT với 4 cặp thực nghiệm ở 4 trường THPT thuộc huyện Cẩm Xuyên, tỉnh Hà Tĩnh (378 87

HS).

- Cho HS làm 2 bài kiểm tra, chấm điểm 756 bài kiểm tra và xử lí số liệu.

- Qua phân tích kết quả thống kê cho thấy việc sử dụng bài tập thực nghiệm liên quan đến HV, SĐ, ĐT là rất cần thiết để góp phần nâng cao chất lượng giảng dạy hóa học ở trường phổ thông.

2. Đề xuất Trên cơ sở các kết quả thu được của đề tài nghiên cứu, chúng tôi xin nêu ra một

số kiến nghị sau: - Đưa thêm nhiều bài tập thực nghiệm liên quan đến HV, SĐ, ĐT trong sách giáo khoa và sách bài tập hoá học phổ thông, nhất là bài tập về HV, ĐT. - Cần tăng cường các bài tập thực nghiệm liên quan đến HV, SĐ, ĐT trong các kì thi tốt nghiệp trung học phổ thông cũng như các kì thi tuyển sinh đại học, cao đẳng, trung học chuyên nghiệp.

- Giáo viên dạy bộ môn hóa học ở trường phổ thông cần đổi mới phương pháp dạy học, sử dụng nhiều hơn các phương tiên dạy học, bài tập hóa học phát triển tư duy sáng tạo nhằm tạo động cơ học tập cho học sinh.

Cuối cùng, do điều kiện thời gian có hạn, việc thể hiện nội dung của đề tài không tránh khỏi thiếu sót. Chúng tôi rất mong nhận được đóng góp ý kiến của các thầy cô, các anh chị bạn bè đồng nghiệp Chúng tôi xin chân thành cảm ơn!

88

TÀI LIỆU THAM KHẢO 1. Ngô Ngọc An (2008). Giúp trí nhớ chuỗi phản ứng hóa học, Nxb ĐHSP.

2. Trịnh Văn Biều (2002). Lí luận dạy học hoá học, ĐHSP thành phố Hồ Chí Minh.

3. Nguyễn Cương, Nguyễn Xuân Trường, Nguyễn Thị Sửu, Đặng Thị Oanh, Nguyễn Mai Dung, Hoàng Văn Côi, Trần Trung Ninh, Nguyễn Đức Dũng (2010).

Thí nghiệm thực hành phương pháp dạy học Hóa học- tập 3, NXB ĐHSP 4. Đậu Đức Đàn (2009). Nâng cao năng lực nhận thức và tư duy cho HS qua hệ thống bài tập có sử dụng hình vẽ, sơ đồ, đồ thị (phần phi kim hóa học 10-THPT), luận văn thạc sĩ giáo dục, trường Đại học Vinh.

5. Cao Cự Giác (2010). Bài giảng trọng tâm Hoá học 11, Nxb ĐHQG HN. 6. Cao Cự Giác (2010). Bài giảng trọng tâm Hoá học 11,Nxb ĐHQG HN .

7. Cao Cự Giác (2010). Bài tập lý thuyết và thực nghiệm Hóa học vô cơ (tập 1), Nxb Giáo dục Việt Nam. 8. Cao Cự Giác (2011). Những viên kim cương trong hóa học, Nxb Đại học sư phạm.

9. Cao Cự Giác (2007). Phương pháp giải bài tập hóa học 10, Nxb ĐHQG Tp Hồ Chí Minh.

10. Cao Cự Giác (2004). “Phát triển khả năng tư duy và thực hành thí nghiệm qua các bài tập hóa học thực nghiệm’’, Tạp chí Giáo dục, (88) tr.34-35.

11. Cao Cự Giác (2005). “Rèn luyện một số kĩ năng thực hành hóa học qua việc thiết kế bài tập hóa học thực dạng trắc nghiệm khách quan’’, Tạp chí Hóa học & ứng dụng, (8) tr. 2-5.

12. Cao Cự Giác (2009). “Xây dựng bài tập trắc nghiệm hóa học có nội dung

thực nghiệm để kiểm tra kĩ năng thực hành hóa học của học sinh’’, Tạp chí Giáo dục, (205) tr.48-50.

13. Cao Cự Giác (2011). “Thiết kế và sử dụng bài tập hóa học thực nghiệm trong dạy học hóa học ở trường phổ thông’’, Tạp chí Giáo dục, (259) tr.52-54.

14. Cao Cự Giác (2009). Thiết kế và sử dụng bài tập thực nghiệm trong dạy và học hóa học, Nxb Giáo dục Việt Nam. 15. Cao Cự Giác (2013). Ứng dụng CNTT trong dạy học hóa học, Nxb Đại học Vinh.

16. Cao Cự Giác, Nguyễn Xuân Trường (2005). “Các xu hướng đổi mới phương pháp dạy học hóa học ở trường phổ thông hiện nay’’, Tạp chí Giáo dục.(128), tr.34-36.

17. Võ Thị Kiều Hương (2010). Xây dựng hệ thống bàì tập có sử dụng hình vẽ, 89

sơ đồ, đồ thị hoá học 11 nâng cao. Luận văn thạc sĩ giáo dục, trường Đại học Sư phạm thành phố Hồ Chí Minh.

18. Lê Văn Năm (2007). Các phương pháp dạy học hiện đại, Chuyên đề cao học – chuyên ngành LL & PPDH Hóa học, Đại học Vinh.

19. Lê Văn Năm (2008). Hình thành các khái niệm cơ bản trong chương trình hóa học phổ thông, Đại học Vinh.

20. Lê Văn Năm (2007). Những vấn đề đại cương về lí luận dạy học. Chuyên đề cao học – chuyên ngành LL & PPDH Hóa học, Đại học Vinh.

21. Lê Văn Năm (2011). Phương pháp nghiên cứu khoa học lí luận dạy học hóa học, Chuyên đề cao học thạc sĩ, Đại học Vinh.

22. Lê Văn Năm (2007). Phương pháp giảng dạy các vấn đề cụ thể về hóa đại cương và vô cơ trong chương trình hóa học phổ thông. Đại học Vinh.

23. Lê Văn Năm (2008). Sử dụng bài tập hóa học như một phương pháp dạy học để nâng cao hiệu quả dạy học ở trường phổ thông, Tạp chí Giáo dục, (190), tr.41-41.

24. M.N.Sacđacôp (1970). Tư duy của HS, Nxb Hà nội 25. Nguyễn Ngọc Quang (1994). Lí luận dạy học hoá học tập 1, Nxb Giáo dục.

26. Nguyễn Xuân Trường (Tổng chủ biên) (2006). Hoá học 10, Nxb Giáo dục.

27. Nguyễn Xuân Trường (Tổng chủ biên) (2006). Hoá học 11, Nxb Giáo dục.

28. Nguyễn Xuân Trường (Tổng chủ biên) (2007). Hoá học 12, Nxb Giáo dục.

29. Nguyễn Xuân Trường (CB) (2006). Bài tập hoá học 10, Nxb Giáo dục.

30. Nguyễn Xuân Trường (CB) (2006). Bài tập hoá học 11, Nxb Giáo dục.

31. Nguyễn Xuân Trường (CB) (2007). Bài tập hoá học 12, Nxb Giáo dục.

32. Nguyễn Xuân Trường (2003). Bài tập hoá học ở trường phổ thông, Nxb Đại học Sư phạm.

33. Thái Duy Tuyên (2007). Phương pháp dạy học truyền thống và đổi mới, Nxb Giáo dục.

34. Viện ngôn ngữ học (1992). Từ điển Tiếng Việt, Viện khoa học xã hội Việt Nam.

90

PHỤ LỤC

PHỤ LỤC Phụ lục 1: Các mẫu phiếu điều tra Bảng 1.1. Ý kiến của GV về số lượng và dạng BT có sử dụng HV, SĐ, ĐT để đa dạng hệ thống BTHH phổ thông.

Nội dung 1. Số lượng BT có sử dụng HV, Nhiều

Ý kiến GV Trung Bình

Ít

Cần thiết

Không cần

Thường xuyên

Ít sử dụng

SĐ, ĐT trong SGK và SBT phổ thông hiện nay là 2.Việc bổ sung bài tập BT có sử Rất cần thiết dụng HV, SĐ, ĐT vào hệ thống BTHH phổ thông hiện nay là 3. Quý thầy cô có thường xuyên sử Rất thường dụng BT có HV, SĐ, ĐT trong các xuyên hoạt động dạy học hóa học?

Bảng 1.2. Ý kiến của HS về việc sử dụng bài tập thực nghiệm liên quan đến HV, SĐ,ĐT Nội dung

Ý kiến HS

1. Số lượng BT có sử dụng HV, Nhiều SĐ, ĐT trong SGK và SBT phổ thông hiện nay là

Trung Bình

Ít

2. Thầy cô giáo có thường xuyên Rất thường

Thường xuyên

Ít sử dụng

Bình thường

Không hứng

sử dụng BT có HV, SĐ, ĐT trong xuyên các hoạt động dạy học hóa học?

3. Mức độ hứng thú của em đối Hứng thú với việc giải các BT có HV, SĐ, ĐT khi giải các bài tập hóa học phổ thông?

4. Đối với em, việc giải các BT có Có HV, SĐ, ĐT gặp khó khăn hay

thú

Tùy bài

Không

Cần thiết

Không cần

không?

5. Việc bổ sung bài tập BT có sử Rất cần thiết dụng HV, SĐ, ĐT vào hệ thống BTHH phổ thông hiện nay là

1

Phụ lục 2: Giáo án thực nghiệm Tiết 38: Bài: CLO I. Mục tiêu: - Một số tính chất vật lý, ứng dụng phương pháp điều chế Cl2 trong phòng thí nghiệm và trong công nghiêp, Cl2 là chất khí độc hại; - Tính chất hoá học cơ bản của clo là tính oxi hoá mạnh (tác dụng với kim loại, hiđro). clo còn thể hiện tính khử.

- Viết ptpư minh hoạ tính chất hoá học và điều chế clo.

II. Trọng tâm : - Tính chất hóa học của clo.

III. Chuẩn bị: - GV: Hình vẽ về clo - HS: Nghiên cứu bài trước ở nhà IV. Hoạt động dạy học: Hoạt động của giáo viên và học sinh

Nội dung

Hoạt động 1: - Những tính chất hóa học chung của halogen là gì?

I . Tính chất vật lý Hoạt động 2: GV: Hướng dẫn học sinh nghiên cứu - Khí màu vàng lục, mùi xốc, độc; sách giáo khoa và rút ra tính chất vật - Nặng gấp 2,5 lần không khí; - Tan trong nước; lý của clo.

- Trạng thái, mùi, màu, độc hay không - Dung dịch Cl2 có màu vàng nhạt; độc?

- Tan nhiều trong dung môi hữu cơ.

- Nặng hay nhẹ hơn không khí?

- Tan trong nước hay không?

Hoạt động 3: - So sánh độ âm điện của Cl với O và F ta có kết luận điều gì về số oxi hóa của Cl trong hợp chất với 2 nguyên tố

II. Tính chất hóa học Trong hợp chất với F hoặc O, Cl có số oxi hóa dương (+1, +3, +5, +7); Trong hợp chất với các nguyên tố khác clo có số oxi hóa là −1.

này?

Có khuynh hướng nhận 1e để thành ion Cl¯ - Trong phản ứng hóa học Cl có Vì vậy, tính chất hóa học cơ bản của clo là khuynh hướng nhận hay cho electron? tính oxi hóa mạnh.

2

Hoạt động 4:

1. Tác dụng với kim loại

- Phản ứng giữa kim loại với Cl2 xảy - Tốc độ phản ứng nhanh, tỏa nhiều nhiệt. ra như thế nào?

- Na nóng chảy cháy trong khí Cl2 với ngọn - Lấy ví dụ minh họa. lửa màu sáng chói tạo ra NaCl: 2Na + Cl2 → 2NaCl Cu tác dụng với Cl2 Cu + Cl2 → CuCl2 Fe tác dụng với Cl2 tạo khói màu nâu là FeCl3 2Fe + 3Cl2 → 2FeCl3 2. Tác dụng với hyđro

Hoạt động 5: +1 −1 0 0 Trong bóng tối, to thường Cl2 hầu như Cl 2 + H 2 → 2 H Cl không phản ứng với H2, khi chiếu Cl2 thể hiện tính oxi hóa khi tác dụng với H2 sáng phản ứng xảy ra nhanh và có thể và kim loại nổ. Viết phương trình hóa học.

- Dựa vào số oxi hóa của Cl2 trong các phản ứng em có kết luận gì về Cl2?

Hoạt động 6: - Khi tan trong nước Cl2 tác dụng với 3. Tác dụng với nước nước 1 phần tạo nên hỗn hợp 2 axit. −1 +1 → Cl + H O H Cl + H Cl O 2 2 ← Xác định số oxi hóa của Cl2 và kết luận về tính chất của nó khi tác dụng - Cl2 vừa là chất oxi hóa vừa là chất khử - HClO là axit yếu nhưng có tính oxi hóa với nước.

- Vì sao phản ứng trên là phản ứng mạnh nên nước Cl2 có tính tẩy màu. thuận nghịch?

Hoạt động 7: Cho học sinh quan sát, nghiên cứu SGK trả lời các câu hỏi sau: - Cl2 có mấy đồng vị?

- Tồn tại ở dạng hợp chất hay đơn chất đó là những hợp chất nào?

III. Trạng thái thiên nhiên - Cl2 có 2 đồng vị bền

35 17

Cl ,

37 17

Cl

- Ở dạng hợp chất: chủ yếu là NaCl, cacnalit KCl.MgCl2.6H2O, HCl có trong dịch vị dạ dày người và động vật

Hoạt động 8: IV . Ứng dụng Hướng dẫn học sinh nghiên cứu SGK - Dùng diệt trùng nước sinh hoạt, tẩy trắng trả lời các câu hỏi sau: sợi, vải, giấy; 3

- Trong đời sống Cl2 có ứng dụng gì?

- Trong công nghiệp Cl2 có ứng dụng như thế nào?

Hoạt động 9:

- Sản xuất các hợp chất hữu cơ;

- Dùng sản xuất chất tẩy trắng, sát trùng như nước Javen, clorua vôi, HCl, KClO3 V. Điều chế - Cho axit HCl đặc tác dụng với các 1. Điều chế khí Cl2 trong phòng thí nghiệm t chất oxi hóa mạnh như MnO2, MnO2 + 4HCl → MnCl2 + Cl2 + 2H2O KMnO4, K2Cr2O7…

2KMnO4 + 16HCl → 2MnCl2 +KCl +5Cl2 + 8H2O - Vì sao ta phải dẫn Cl2 thu được từ - Để giữ HCl và hơi nước. các phản ứng trên qua dung dịch NaCl 2. Sản xuất Cl2 trong công nghiệp và H2SO4 đđ ?

2NaCl + 2H2O đpcm  → 2NaOH + Cl2 + H2 - Trong công nghiệp người ta điện phân dung dịch NaCl bão hòa để sản xuất NaOH đồng thời thu được khí 0

Cl2 và H2 V. Cũng cố: Bài 1 .Cho hình vẽ mô tả sự điều chế clo trong phòng thí nghiệm như sau:

Dung dịch HCl

Bông tẩm NaOH

MnO2

khí Clo

dd NaCl

dd H2SO4 đặc

bão hòa

Hình : Sơ đồ điều chế clo trong PTN

Phát biểu nào sau đây không đúng ?

A. Dung dịch H2SO4 đặc có vai trò hút nước, có thể thay H2SO4 bằng CaO. B. Khí Clo thu được trong bình eclen là khí Clo khô.

C. Có thể thay MnO2 bằng KMnO4 hoặc KClO3 D. Không thể thay dung dịch HCl bằng dung dịch NaCl. 4

Bài 2. Cho bộ dụng cụ thí nghiệm như hình vẽ sau (hình 2.18) : Khí Cl2

Giấy quỳ ẩm

Hình : Thí nghiệm tính tẩy màu của khí clo.

Hiện tượng quan sát được là A. giấy quỳ chuyển sang màu xanh rồi mất màu.

B. giấy quỳ chuyển sang màu đỏ rồi mất màu.

C. giấy quỳ mất màu rồi chuyển sang màu xanh D. giấy quỳ mất màu rồi chuyển sang màu đỏ.

5

Tiết 39: HIĐRO CLORUA, AXIT CLOHIĐRIC VÀ MUỐI CLORUA (T1) I. Mục tiêu: - Hiđro clorua là chất khí tan nhiều trong nước và có một số tính chất riêng, không giống với axit clohiđric (không làm đổi màu quỳ tím, không tác dụng với đá vôi).

- Ngoài tính chất chung của axit, axit clohiđric còn có tính chất riêng là tính khử do nguyên tố clo trong phân tử HCl có số oxi hoá thấp nhất là -1.

- Viết PTPƯ của phản ứng giữa axit clohiđric với kim loại hoạt động, oxit bazơ, bazơ, muối.

II. Trọng tâm : - Tính chất hóa học của axit clohidric và tính chất vật lý quan trọng của hidroclorua.

III. Chuẩn bị: -

GV: Một số hình vẽ

- HS: Xem lại bài clo và nghiên cứu bài mới ở nhà IV. Hoạt động dạy học: Hoạt động của giáo viên và học sinh

Nội dung

Hoạt động 1: Hs1: BT5/SGK/trang 101 Hs2: BT 7/SGK/trang101 I. Hydroclorua Hoạt động 2: GV: yêu cầu học sinh viết công thưc 1. Cấu tạo phân tử electron, CTCT của HCl và giải thích vì sao Cặp electron bị lệch về phía clo do clo có độ âm điện lớn hơn hydro phân tử HCl là phân tử phân cực.

2. Tính chất Hoạt động 3: Hướng dẫn học sinh quan sát thí nghiệm - Hyđroclorua là chất khí, không màu, tan nhiều trong nước (1lít nước hòa tan 500 tính tan của hyđroclorua lít HCl) Hyđroclorua nặng hơn không khí Hoạt động 4: II. Axít Clohyđric Cho học sinh quan sát bình đựng dd HCl 1. Tính chất vật lý bằng thủy tinh để tự học sinh rút ra kết luận, Học sinh nêu tính chất vật lý như trong sách giáo khoa; giáo viên bổ sung thêm.

- DddHCl = 1,19 g/cm3 (370C); Hoạt động 5: - Yêu cầu học sinh viết phương trình hóa - Bốc khói trong không khí.

6

học giữa axit HCl với kim loại, bazơ, oxit 2. Tính chất hóa học a. Tính axit mạnh bazơ; - Uốn nắn những sai sót cho học sinh khi HCl + Mg  ………..………………… viết phương trình hóa học.

HCl + FeO ……………

GV: nhắc lại các số oxi hoá của clo? từ đó HCl + CaSO3  ……+ SO2 +… kết luận tính chất của axit HCl.

b. Tính khử

GV: nhắc lại nguyên tắc điều chế clo trong +4 -1 +2 0 phòng thí nghiệm? Nêu ví dụ? Xác định số PbO2 + 4HCl  PbCl2 + Cl2 + 2H2O oxi hoá của các nguyên tố, chất oxi hoá chất −1 +4 +2 0 t Mn O 2 + 4 H Cl → Mn Cl 2 + Cl 2 + 2H2O khử?

0

3. Điều chế a. Trong phòng thí nghiệm

Hoạt động 6: C - GV: nêu các thí nghiệm điều chế HCl NaCl + H2SO4 t<250  → NaHSO4 + trong phòng thí nghiệm.

HCl 0

0

C - GV: hãy giải thích vì sao dùng NaCl tt và NaCl + H2SO4 t>400  → Na2SO4 + H2SO4 đặc?

2HCl b. Trong công nghiêp (phương pháp  để thu được khí HCl vì khí HCl tan rất tổng hợp) đốt Cl2 và H2 lấy từ phương nhiều trong nước. trình điện phân dung dịch NaCl - lưu ý: ở các nhiệt độ khác nhau sản phẩm H2 + Cl2 → 2HCl tạo thành cũng khác nhau NaCl + H2SO4 → Na2SO4 + 2HCl -GV: cho hs quan sát hình vẽ. GV trình bày - Clo hóa các hợp chất hữu cơ đặc biệt là quy trình sản xuất HCl trong công nghiệp. hyđrocacbon.

VD: C2H6 + Cl2 → C2H5Cl + HCl 0

0

7

IV. Củng cố: Cho hình vẽ mô tả quá trình điều chế dung dịch HCl trong phòng thí nghiệm Bông NaCl(r) + H2SO4(đ)

tẩm

NaOH

Hình : Điều chế HCl trong PTN

Phát biểu nào sau đây là không đúng ?

A. NaCl dùng ở trạng thái rắn B. H2SO4 phải đặc C. Phản ứng xảy ra ở nhiệt độ phòng.

D. Khí HCl thoát ra hòa tan vào nước cất tạo thành dung dịch axit clohidric.

8

Tiết 46 Bài 26 LUYỆN TẬP: NHÓM HALOGEN (T2) I.MỤC TIÊU 1.Kiến thức: Hs nắm vững: -Đặc điểm cấu tạo lớp electron ngoài cùng của nguyên tử và cấu tạo phân tử của đơn chất các nguyên tố halogen.

-Sự biến thiên tính chất của các đơn chất halogen khi đi từ flo đến iot.

-Phương pháp điều chế halogen.

2.Kĩ năng -Vận dụng kiến thức để giải bài tập.

3. Thái độ -Học sinh nghiêm túc, tích cực trong các hoạt động nhóm.

II. Chuẩn bị -GV chia Hs thành 4 nhóm, yêu cầu về chuẩn bị BT: Nhóm 1: BT4 –SGK; Nhóm 2: BT6-SGK. Nhóm 3: BT 10-SGK; Nhóm 4: BT12-SGK. -GV chuẩn bị các dụng cụ làm thí nghiệm và các bài tập trên máy chiếu.

-Hs chuẩn bị bài theo yêu cầu, ôn tập kĩ kiến thức nhóm halogen.

III. TIẾN TRÌNH BÀI GIẢNG 1.Ổn định lớp 2.Bài mới.

Hoạt động của GV -HS

Nội dung

Hoạt động 1: Tổ chức giải một số bài tập trong SGK GV gọi bất kì đại diện của Bài 4: - Đáp án B. mỗi nhóm lên trình bày bài giải, sau đó cho Hs các nhóm khác nhận xét, Gv nhận xét và cho điểm.

Khi phản ứng với nước thì clo, brom đóng 2 vai trò là chất khử và chất oxi hóa nên nó vừa khử vừa oxi hóa nước. Iot không phản ứng.

Bài 6: a) Nếu cùng lượng mỗi chất oxi hóa là a gam.

MnO2 + 4HCl→MnCl2 + Cl2 + 2H2O → nCl = n MnO = 2

2

a ( mol ) 87

2KMnO4+16HCl→2KCl+MnCl2+5Cl2+8H2O 9

nCl2 =

5 a n KMnO4 = (mol ) 2 63,2

K2Cr2O7 +14HCl→2CrCl3+2KCl+3Cl2 +7H2O nCl 2 = 3n K 2Cr2O7 =

Ta có:

a ( mol ) 98

a a a → Dùng KMnO4 điều chế được > > 63,2 87 98

nhiều clo nhất. b) Nếu cùng b mol mỗi chất oxi hóa thì theo các PT trên ta có: Dùng K2Cr2O7 điều chế được nhiều nhất.

HS có thể giải bằng pp bảo toàn electron.

Bài 11: nNaCl = 0.1 mol; nAgNO3 = 0.2 mol NaCl + AgNO3 → AgCl↓ + NaNO3 0.1

0.1

0.1

0.1

mAgCl = 0.1 * 143.5 = 14.35g Vdd = 300 + 200 = 500 ml = 0.5 lit( C M ( NaNO3 ) =

0 .1 0 .2 − 0 .1 = = 0.2M; C M ( AgNO3 ) dư = 0 .5 0 .5

0.2M Bài 13 Dẫn khí O2 có lẫn tạp chất là khí Cl2 đi qua dung dịch NaOH, chỉ có khí Cl2 tác dụng tạo ra muối tan vào dung dịch: Cl2 + 2NaOH→NaCl + NaClO + H2O Khí đi ra là O2 tinh khiết.

Họat động 2: Rèn luyện kĩ năng làm bài tập thực nghiệm Hoạt động GV

Hoạt động HS

- GV chia lớp thành 2 nhóm: Hs nhóm 1,2 thảo luận, -GV chuẩn bị 2 khay gồm các dụng cụ cần cử đại diện trình bày các thiết và hóa chất gồm các dung dịch: HCl,NaCl, HNO3, bước tiến hành, sau đó NaNO3 đựng trong lọ không nhãn và dung dịch có nhãn tiến hành các bước thí 10

là: AgNO3, HCl, Na2CO3, H2SO4 , quỳ tím. Yêu cầu các nghiệm và dán nhãn. nhóm thảo luận và tìm cách nhận biết.

Họat động 3: Rèn luyện kĩ năng làm bài tập thực nghiệm trắc nghiệm GV chiếu một số bài tập trắc nghiệm lên bảng, yêu cầu cả lớp thảo luận tìm ra đáp án.

BT1: Khi điều chế clo trong PTN (từ HClđ và KMnO4) sản phẩm sinh ra lẫn HCl dư và hơi nước. Để loại bỏ HCl và hơi nước qua các bình đựng A. Dung dịch K2CO3

C. Bột đá vôi.

B. Dung dịch NaCl sau đó qua H2SO4 đặc D. Dung dịch H2SO4 đặc sau đó qua dung dịch NaCl. BT2: Dùng loại bình nào sau đây để đựng dung dịch HF? A. Bình thủy tinh màu xanh C.Bình thủy tinh không màu B. Bình thủy tinh màu nâu BT3 Trong các hình vẽ sau :

D. Bình nhựa teflon(chất dẻo).

Khí HCl

Khí HCl

Khí HCl

Bông tẩm NaOH Dd NaCl

H2O

Khí HCl

1)

2)

bão hòa

3)

Hình vẽ dùng để thu khí HCl trong phòng thí nghiệm là A. hình 1.

B. hình 2.

C. hình 3.

3. Củng cố: -Nhắc lại một số điểm lưu ý đối với các bài tập đã giải.

4. Dặn dò:

4)

D. hình 4.

- Chuẩn bị cho tiết thực hành.

11

Tiết 52: HIĐROSUNFUA, LƯU HUỲNH ĐIOXIT, LƯU HUỲNH TRIOXIT(T1) I. Mục tiêu: - Tính chất vật lý và tính chất hóa học cơ bản của H2S - Trạng thái tự nhiên, ứng dụng và phương pháp điều chế H2S - Vì sao H2S có tính khử mạnh, dung dich H2S có tính axit yếu II. Trọng tâm : - Tính chất hóa học của H2S. III. Chuẩn bị : - GV: Hình ảnh mô tả thí nghiệm FeS phản ứng với HCl và bài tập liên quan - HS: Ôn tập kiến thức các bài trước và xem trước bài trước ở nhà IV. Hoạt động dạy học: Hoạt động của giáo viên và học sinh

Nội dung

Hoạt động 1: A. Hiđro sunfua GV: Cho HS tìm hiểu SGK trang 134 I. Tính chất vật lí SGK yêu cầu HS tính chất vật lý của H2S? - Là chất khí rất độc, không màu, mùi trứng thối, hơi nặng hơn không khí, tan ít trong nước(S=0,38 g/100 g nước ở 200C và 1 atm) Hoạt động 2: GV: thông tin khí H2S tan trong H2O tạo thành d.d axit yếu GV: Trong H2S, 2 nguyên tử H có khả năng bị thay thế lần lượt bởi nguyên tử kim loại nên có thể tạo muối trung hòa và muối axit GV: Yêu cầu HS thảo luận viết phương trình hoá học ?

GV: cho HS xem bảng tính tan nhận xét về tính tan của muối sunfua?

- Hóa lỏng ở -600C - Hóa rắn ở -860C II. Tính chất hóa học 1. Tính axit yếu H2S tan trong nước tạo thành d.d axit yếu H2S + NaOH → NaHS + H2O (natri hiđrosunfua) H2S + 2NaOH

→ Na2S + 2H2O (natri sunfua)

Hoạt động 3: 2. Tính khử mạnh - GV: cho HS nhận xét số oxi hoá của S - Oxi hóa chậm ( khi không đủ O2(k.k) trong H2S dự đoán H2S có tính khử hay hoặc ở nhiệt độ không cao lắm) 12

-2

tính oxh?

0

0

-2

2H2S + O2(thiếu) → 2S + 2H2O - GV: Mô ta thí nghiệm điều chế và đốt cháy H2S trong 2 trường hợp dư O2 và - Ở nhiệt độ cao H2S cháy trong không khí thiếu O2 nhận xét, viết phương trình phản với ngọn lửa xanh tạo SO2 -2 0 +4 -2 ứng?

2H2S + 3 O2(dư) → 2SO2 + 2H2O - Phản ứng của H2S với chất oxi hóa mạnh H2O -2 0 +6 -1 H2S + 4Cl2 + 4H2O --> H2SO4 + 8HCl HCl FeS

GV: Bổ xung H2S cháy trong không khí với ngọn lửa màu xanh nhạt GV: Nếu thiếu không khí tạo ra bột màu vàng bám trên đáy bình cầu đựng nước Hoạt động 4: III. Trạng thái tự nhiên và điều chế - GV: cho HS đọc SGK rút ra nhận xét: 1. Trạng thái tự nhiên Trạng thái tự nhiên? Nguyên tắc điều chế Có trong 1 số nước suối, khí núi lửa, chất H2S trong phong thí nghiệm?

protein bị thối rữa, ...

2. Nguyên tắc điều chế H2S trong phòng thí nghiệm : Cho muối sunfua(trừ PbS,CuS,...) + d.d a. mạnh FeS + 2HCl → FeCl2 + H2S

V. Cũng cố Bài 1. Cho phản ứng giữa lưu huỳnh với Hidro như hình vẽ sau , trong đó ống nghiệm 1 để tạo ra H2, ống nghiệm thứ 2 dùng để nhận biết sản phẩm trong ống.

S 1 Zn +HCl

2 dd Pb(NO3)2

13

Hiện tượng quan sát được trong ống nghiệm 2 là: A. Có kết tủa đen của PbS; B. Dung dịch chuyển sang màu vàng do S tan vào nước.

C. Có kết tủa trắng của PbS; D. Có cả kết tủa trắng và dung dịch vàng xuất hiện.

Bài 2. Người ta làm thí nghiệm oxi hóa khí H2S theo hình vẽ minh họa dưới đây

H2O HCl FeS

Hiện tượng quan sát được khi đưa bình cầu chứa nước lại gần ngọn lửa là A. có lớp bột màu đen bám ở bình cầu. B. có lớp bột màu vàng bám ở bình cầu.

C. không có hiện tượng gì.

D. có lớp bột màu trắng bám ở bình cầu.

14

Phụ lục 3: Các đề kiểm tra. ĐỀ KIỂM TRA 15 PHÚT Trường ...................................................

Lớp 10.........................................................

Họ và tên......................................................

Hãy chọn đáp án đúng Câu 1: Trong phòng thí nghiệm người ta cho chất nào sau đây tác dụng với dd HCl để điều chế khí clo?

B. KMnO4 hoặc CaCl2.

A. NaCl hoặc MnO2 .

C. K2MnO4 hoặc MnO2 .

D. KMnO4 hoặc MnO2 Câu 2: Các nguyên tố phân nhóm chính nhóm VIIA có cấu hình electron lớp ngoài cùng là: B. 4s24p5. C. ns2np5.

D. 3s23p5.

A. 2s22p5.

Câu 3: Trong phòng thí nghiệm, người ta thường điều chế clo bằng cách: A. điện phân nóng chảy NaCl. B. điện phân dung dịch NaCl có màng ngăn.

C. cho F2 đẩy Cl2 ra khỏi dung dịch NaCl. D. cho dung dịch HCl đặc tác dụng với MnO2, đun nóng.

Câu 4: Dung dịch axit nào sau đây không thể chứa trong bình thuỷ tinh?

A. HF B. H2SO4.

C. HCl. D. HNO3.

Câu 5: Một kim loại M tác dụng với Cl2 được muối A. Cho M tác dụng với dung dịch HCl thu được muối B, cho Cl2 tác dụng với muối B ta thu được muối A. Kim loại M là: A. Al.

B. Fe.

C. Cu.

D. Zn

Câu 6: Hỗn hợp khí nào sau đây có thể tồn tại ở bất kì điều kiện nào?

A. Cl2 và O2.

B. SO2 và O2 C. N2 và O2.

D. H2 và O2.

Câu 7: Cho 1,12 lít (đktc) halogen X2 tác dụng vừa đủ với đồng kim loại thu được 11,2 gam CuX2. Nguyên tố halogen là: (Cho MFlo=19, MClo=35,5, MBrom=80, MIot=127).

A. Flo B. Iot C. Clo D. Brom Câu 8: Dung dịch HCl phản ứng được với tất cả các chất trong nhóm chất nào sau đây: 15

A. CaO, Na2CO3, Al(OH)3, S.

B. NaCl, H2O, Ca(OH)2, KOH. D. Al(OH)3, Cu, S, Na2CO3.

C. Zn, CaO, Al(OH)3, Na2CO3.

Câu 9. Cho hình vẽ mô tả thí nghiệm điều chế khí Cl2 từ MnO2 và dung dịch HCl:

Dung dịch HCl

Bông tẩm NaOH

MnO2

khí Clo

Bình 1

Bình 2

Hình : Sơ đồ điều chế clo trong PTN

Khí Cl2 sinh ra thường lẫn hơi nước và hiđro clorua . Để thu được khí Cl2 khô thì bình (1) và bình (2) lần lượt đựng A. dung dịch NaOH và dung dịch H2SO4 đặc .

B. dung dịch H2SO4 đặc và dung dịch NaCl. C. dung dịch H2SO4 đặc và dung dịch AgNO3.

D. dung dịch NaCl và dung dịch H2SO4 đặc Câu 10: Cho 15,8 gam KMnO4 tác dụng hoàn toàn với dung dịch HCl đặc, dư. Thể tích khí thu được (đktc) là: (Cho MK=39, MMn=55, MO=16).

A. 4,48 lít.

B. 5,6 lít.

C. 8,96 lít.

D. 0,6 lít.

16

ĐỀ KIỂM TRA 1 TIẾT Trường ...................................................

Lớp 10.........................................................

Họ và tên......................................................

A. PHẦN TRẮC NGHIỆM (5đ) Câu 1: Đổ dung dịch chứa 8,1g HBr vào dung dịch chứa 4g NaOH. Nhúng quỳ tím vào dung dịch thu được, quỳ tím có màu: B. không màu.

C. xanh.

D. tím.

A. đỏ.

Câu 2: cho các phát biểu sau: (a) Đổ dung dịch AgNO3 vào dung dịch NaF thu được kết tủa. (b) Người ta dùng lọ thủy tinh để đựng dung dịch axit flohiđric. (c) Clorua vôi là muối tạo bởi một kim loại liên kết với hai loại gốc axit. (d) Tính oxi hóa của các đơn chất halogen giảm theo thứ tự I2, Br2, Cl2, F2 Phát biểu đúng: A. b.

B. c.

C. a.

D. d.

Câu 3: cho 4,3g hỗn hợp bột Mg, Fe tác dụng với dung dịch HCl dư thấy có 4,48 lít khí H2 bay ra. Khối lượng muối thu được: A. 18,5 gam.

B. 11,4 gam.

C. 1,85 gam.

Câu 4: Nước Gia-ven là hỗn hợp các chất: B. HCl, HClO, Cl2,H2O A. NaCl,NaClO,H2O

D. 1,14.

C. NaCl, NaClO3, H2O D. NaCl, NaClO4, H2O Câu 5: Dung dịch A chứa 11,7g NaCl tác dụng với dung dịch B chứa 51g AgNO3 thu được m gam kết tủa. Giá trị của m: A. 28,70 g B.43,05 g C.2,87 g D. 4,31 g Câu 6: Phát biểu nào sau đây là không đúng: A. Axit flohiđric là một axit yếu,có tính chất ăn mòn thủy tinh.

B. Trong hợp chất, các halogen (F,Cl,Br,I) đều có số oxi hóa -1, +1, +3, +5, +7 C. Iot tác dụng với hồ tinh bột tạo thành hợp chất có màu xanh D. Thành phần của nước clo gồm HCl, HClO, Cl2 và H2O Câu 7: Đốt cháy m gam hỗn hợp gồm Zn, Al trong 11,2 lít khí Cl2 vừa đủ thu được 53,9g hỗn hợp muối. Giá trị của m: A. 89,40 g B. 8,94 g Câu 8: Trong phản ứng hóa học sau:

C. 36,15 g

D. 18,40 g

SO2 + Br2 + 2H2O H2SO4 + 2HBr. Br2 đóng 17

vai trò là chất: A. khử

B. bị khử C. bị oxi hóa D. không oxi hóa khử Câu 9: Cho phản ứng: NaX(rắn) + H2SO4 (đậm đặc) →NaHSO4 + HX(khí) Các hiđro halogenua (HX) có thể điều chế theo phản ứng trên là: A. HCl, HBr và HI

B. HBr và HI

B. C. HF và HCl D. HF, HCl, HBr và HI Câu 10: Chất dùng để làm khô khí Cl2 ẩm là A. dung dịch H2SO4 đậm đặc

B. Na2SO3 khan

C. CaO

D.dung dịch NaOH đặc

B. PHẦN TỰ LUẬN (5đ) Câu 1: (1đ) Hoàn thành chuỗi phản ứng (ghi rõ điều kiện nếu có) MnO2→ Cl2→ NaCl → H2 → HBr Câu 2: (2,5đ) Hòa tan m gam hỗn hợp X gồm Fe và Cu vào dung dịch HCl 2M (lấy dư 10 % so với lượng cần dùng) sau phản ứng thu được 4,48 lít khí (đktc). Mặt khác, đốt cháy m gam X trong khí clo dư thu được 48,7g hỗn hợp muối. a) Viết các phương trình phản ứng xảy ra b) Tính m và phần trăm khối lượng của Cu trong hỗn hợp X c) Tính thể tích dung dịch HCl đã dùng Câu 3:(1,5đ) Hình vẽ dưới đây mô tả quá trình điều chế axit clohiđric trong phòng thí nghiệm.

C

Bông tẩm xút

B A

--.... ....

----.... .... ........

-- - ------ -

D

a) Xác định các chất A, B, C, D trong hình vẽ trên. b) Hãy nêu các quá trình xảy ra trong hai ống nghiệm. Viết phương trình hóa học minh họa (nếu có).

18

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC VINH

TÔ VIẾT VINH

THIẾT KẾ VÀ SỬ DỤNG HỆ THỐNG BÀI TẬP THỰC NGHIỆM CÓ SỬ DỤNG HÌNH VẼ, SƠ ĐỒ VÀ ĐỒ THỊ TRONG DẠY HỌC HÓA HỌC HỮU CƠ Ở TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG

LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC

VINH - 2015 BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

TRƯỜNG ĐẠI HỌC VINH

TÔ VIẾT VINH

THIẾT KẾ VÀ SỬ DỤNG HỆ THỐNG BÀI TẬP THỰC NGHIỆM CÓ SỬ DỤNG HÌNH VẼ, SƠ ĐỒ VÀ ĐỒ THỊ TRONG DẠY HỌC HÓA HỌC HỮU CƠ Ở TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG

Chuyên nghành: Lí luận và phương pháp dạy học bộ môn hóa học Mã số: 60.14.01.11

Người hướng dẫn khoa học: PGS.TS Cao Cự giác

VINH 10/2015

Lời cảm ơn

Để hoàn thành luận văn này, tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc đến: - Thầy giáo: PGS.TS. Cao Cự Giác đã giao đề tài, tận tình hướng dẫn khoa học và tạo mọi điều kiện thuận lợi nhất cho việc nghiên cứu và hoàn thành luận văn.

- Các thầy giáo PGS.TS. Trần Trung Ninh (ĐHSP Hà Nội); TS. Lê Danh Bình (ĐH Vinh); các thầy, cô giáo bộ môn PPGD hóa học đã đọc và đóng góp nhiều ý kiến quý báu.

- Ban giám hiệu và giáo viên trường THPT Phan Thúc Trực, trường THPT Phan Đăng Lưu huyện Yên Thành đã giúp đỡ tôi trong thời gian điều tra thực trạng và thực nghiệm sư phạm.

- Các đồng nghiệp, bạn bè, người thân trong gia đình đã giúp đỡ tôi trong quá trình học tập và thực hiện luận văn này.

Tôi xin chân thành cảm ơn !

Vinh, tháng 10/2015 Tác giả

Tô Viết Vinh

CÁC NỘI DUNG VIẾT TẮT TRONG LUẬN VĂN NỘI DUNG Bài tập thực nghiệm Học sinh

VIẾT TẮT BTTN HS

Trung học phổ thông

THPT

Phương pháp dạy học

PPDH

Giáo viên Bài tập hóa học

GV BTHH

Hình vẽ

HV

Sơ đồ

SĐ

Đồ thị

ĐT

Sách giáo khoa

SGK

Sách bài tập

SBT

Đối chứng

ĐC

Thực nghiệm

TN

MỤC LỤC NỘI DUNG

Trang

MỞ ĐẦU

1

1. Lý do chọn đề tài…………………………………………………….

1

2. Lịch sử nghiên cứu………………………………………………….

2

3. Mục đích nghiên cứu……………………………………………….

2

4. Nhiệm vụ nghiên cứu………………………………………………..

2

5. Khách thể và đối tượng nghiên cứu…………………………………

2

6. Phương pháp nghiên cứu……………………………………………

3

7. Giả thuyết khoa học…………………………………………………

3

8. Đóng góp mới của đề tài…………………………………………….

3

CHƯƠNG 1 CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA ĐỀ TÀI...................................

1.1. Hoạt động nhận thức [18, tr. 12-18]....................................................

1.1.1. Khái niệm nhận thức..........................................................................

1.1.2. Sự phát triển năng lực nhận thức cho học sinh...............................

1.1.2.1. Năng lực nhận thức và biểu hiện của nó..........................................

5 5 5 7 7 7

1.1.2.2. Sự phát triển năng lực nhận thức cho học sinh................................

7

1.1.2.3. Những nguyên tắc sư phạm cần đảm bảo để nâng cao tính tích cực nhận thức 8 1.2. Tư duy và sự phát triển của tư duy cho học sinh trong dạy học hóa học 8 [16, tr.3-6; 17, tr. 9-16].................................................................................

1.2.1. Khái niệm về tư duy............................................................................

8

1.2.2. Những đặc điểm của tư duy................................................................

8

1.2.3. Những phẩm chất của tư duy............................................................

8

1.2.4. Những thao tác của tư duy và phương pháp hình thành phán đoán 8 mới..................................................................................................................

9 1.2.4.1. Khái niệm..........................................................................................

8

1.2.4.2. Phán đoán.........................................................................................

8

1.2.4.3. Hình thành phán đoán mới...............................................................

8

1.2.5. Hình thành và phát triển tư duy hóa học cho học sinh...................

9

1.2.5.1. Tư duy hóa học.................................................................................

1.2.5.2. Hình thành và phát triển tư duy hóa học cho học sinh....................

9 9 9

1.2.5.3. Rèn luyện các thao tác tư duytrong dạy học hóa học......................

9 1.2.5.4. Đánh giá mức độ nhận thức và tư duy cho học sinh.........................

1.3. Đổi mới phương pháp dạy học...............................................................

1.3.1. Định hướng đổi mới phương pháp dạy học.........................................

9 11 11

1.3.2.2. Đổi mới PPDH theo hướng kết hợp một cách nhuần nhuyễn và sáng 12 tạo các PPDH khác nhau (truyền thống và hiện đại) sao cho vừa đạt được 12 mục tiêu dạy học vừa phù hợp với đối tượng và điều kiện thực tiễn.

1.3.2.3. Đổi mới PPDH theo hướng phát triển khả năng tự học của HS 13 1.3.2.4. Đổi mới PPDH theo hướng kết hợp hoạt động cá nhân với hoạt động 13 nhóm và phát huy khả năng của cá 1.3.2.5. Đổi mới PPDH theo hướng tăng cường kĩ năng thực hành ………

1.3.2.6. Đổi mới PPDH theo hướng sử dụng phương tiện kĩ thuật hiện đại vào dạy học …………………………………………………………………………

1.3.2.7. Đổi mới PPDH theo hướng đổi mới cả phương pháp kiểm tra và đánh giá kết quả học tập của HS Đánh giá là khâu cuối cùng của quá trình

14 14

dạy học và nó có thể góp phần điều chỉnh nội dung và PPDH………

14

1.3.2.8. Đổi mới PPDH theo hướng đổi mới cách thiết kế bài dạy, lập kế hoạch bài học và xây dựng mục tiêu bài học …………………………………

15 1.4. Phương tiện trực quan trong dạy học hoá học ………………………...

15

1.4.1. Khái niệm…………………………………………………………………….

15

1.4.2. Phân loại phương tiện trực quan……………………………………….... 15 1.4.2.1. Nhóm thí nghiệm trong nhà trường..................................................

15 1.4.2.2. Nhóm đồ dùng trực quan..................................................................

15

1.4.3. Vai trò của phương tiện trực quan……………………………………….

16

1.4.4. Sử dụng các phương tiện trực quan trong dạy học hoá học…………

17

1.4.4.1. Sử dụng đúng lúc…………………………………………………………

17

1.4.4.2. Sử dụng đúng chỗ………………………………………………………...

17

1.4.4.3. Sử dụng đủ cường độ ……………………………………………………

1.5. Bài tập hoá học………………………………………………………..

1.5.1. Khái niệm về bài tập và bài tập hóa học [16, tr.2-3]………………..

17 17 17 17

1.5.1.1. Bài tập……………………………………………………………………...

1.5.1.2. Bài tập hoá học…………………………………………………………...

1.5.2. Phân loại bài tập hóa học....................................................................

17 18 19

1.5.3. Tác dụng của bài tập hoá học............................................................

19

1.5.4. Quan hệ giữa bài tập hóa học và việc phát triển tư duy cho HS.......

20

1.5.5. Bài tập thực nghiệm.............................................................................

22

1.5.5.2. Bài tập thực nghiệm có sử dụng hình vẽ, sơ đồ và đồ thị...............

22

1.6. Thực trạng việc sử dụng bài tập thực nghiệm có hình vẽ, sơ đồ, đồ thị ở 23

trường trung học phổ thông Tiểu kết chương 1…………………………………………………………..

24

CHƯƠNG 2: THIẾT KẾ VÀ SỬ DỤNG HỆ THỐNG BÀI TẬP THỰC NGHIỆM CÓ SỬ DỤNG HÌNH VẼ, SƠ ĐỒ VÀ ĐỒ THỊ TRONG DẠY HỌC HÓA HỌC HỮU CƠ Ở TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG 2.1. Nguyên tắc thiết kế bài tập có sử dụng hình vẽ, sơ đồ và đồ thị.....

2.2. Quy trình xây dựng hệ thống bài tập có sử dụng hình vẽ, sơ đồ và đồ thị....................................................................................................................

25

25

26

2. 3. Hệ thống bài tập thực nghiệm có sử dụng hình vẽ, sơ đồ, đồ thị phần hóa 26 học hữu cơ...............................................................................................

27 ĐẠI CƯƠNG HÓA HỌC HỮU CƠ…………………………………………

HIĐROCACBON…………………………………………………………….

DẪN XUẤT HALOGEN…………………………………………………….

ANCOL – PHENOL…………………………………………………………

ANĐEHIT…………………………………………………………………….

46 46 47 53

AXIT CACBOXYLIC………………………………………………………..

56

ESTE…………………………………………………………………………..

61

CACBOHIDRAT……………………………………………………………… 65 AMIN – AMINOAXIT-PROTEIN…………………………………………..

68

POLIME VÀ VẬT LIỆU POLIME…………………………………………… 72 BÀI TẬP TỔNG HỢP…………………………………………………………

2.4. Sử dụng hệ thống bài tập thực nghiệm có sử dụng HV, SĐ, ĐT…………

2.4.1. Sử dụng khi mở đầu bài giảng ……………………………………………….

73 93 93

2.4.2. Sử dụng khi xây dựng kiến thức mới ………………………………………..

93

2.4.3. Sử dụng khi củng cố, vận dụng kiến thức…………………………………..

93

2.4.3. Sử dụng khi củng cố, vận dụng kiến thức.................................................

94

2.4.4. Sử dụng trong giờ luyện tập, ôn tập …………………………………….......

2.4.5. Sử dụng trong giờ thực hành………………………………………………….

2.4.6. Sử dụng trong kiểm tra đánh giá .............................................................

94 94 94 94

2.4.7. Sử dụng trong hoạt động ngoại khóa........................................................

Tiểu kết chương 2……………………………………………………………..

94 95

CHƯƠNG 3.......................................................................................................

96

THỰC NGHIỆM SƯ PHẠM.............................................................................

96

3.1. Mục đích, nhiệm vụ thực nghiệm sư phạm..................................................

96

3.1.1. Mục đích...................................................................................................

3.1.2. Nhiệm vụ................................................................................................

3.2. Nội dung thực nghiệm.................................................................................

3.3. Phương pháp thực nghiệm……………………………………………….

3.3.1. Đối tượng, địa bàn, thời gian, giáo viên thực nghiệm…………………

3.3.2. Kế hoạch thực nghiệm…………………………………………………………

3.4. Kết quả thực nghiệm………………………………………………………

96 96 96 96 96 96 97 98

3.5. Xử lý kết quả thực nghiệm………………………………………………..

100

3.6. Kết luận về thực nghiệm………………………………………………….

111

Tiểu kết chương 3……………………………………………………………

113

C. KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ........................................................................

113

1. Kết luận...........................................................................................................

2. Kiến nghị …………………………………………………………………… 113 TÀI LIỆU THAM KHẢO……………………………………………………

PHẦN PHỤ LỤC……………………………………………………………..

114 116 119

MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Giáo dục và đào tạo được xem là chìa khóa vàng để mỗi người, mỗi quốc gia tiến bước vào tương lai, là ngành sản xuất mà lợi nhuận của nó khó có thể đong đếm được. Giáo dục không chỉ có chức năng chuyển tải những kinh nghiệm lịch sử xã hội của thế hệ trước cho thế hệ sau, mà quan trọng là trang bị cho mỗi người phương pháp học tập, tìm cách phát triển năng lực nội sinh, phát triển tư duy nội tại, thích ứng được với một xã hội học tập thường xuyên, học tập suốt đời. Nhận thức được việc đổi mới phương pháp giảng dạy và học tập là một trong những vấn đề bức thiết hiện nay ở nước ta, Đảng và Nhà nước cũng như Bộ GD& ĐT đã đưa ra nhiều nghị quyết, chỉ thị nhằm thúc đẩy việc đổi mới phương pháp dạy học ở tất cả các cấp học, bậc học. Hội nghị lần thứ 8 ngày 04-11-2013 ban chấp hành Trung ương khóa XI đã ban hành nghị quyết về việc đổi mới căn bản, toàn diện Giáo dục và Đào tạo đáp ứng yêu cầu công nghiệp hóa, hiện đại hóa trong điều kiện kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa và hội nhập quốc tế. Ngày 09 tháng 6 năm 2014 chính phủ đã ban hành nghị quyết số 44/NQ-CP về việc ban hành chương trình hành động của chính phủ thực hiện nghị quyết số 29-NQ/TW. Trong mục tiêu của đổi mới giáo dục phổ thông có nội dung về nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện, chú trọng giáo dục lí tưởng, truyền thống, đạo đức, lối sống, ngoại ngữ, tin học, năng lực và kĩ năng thực hành, vận dụng kiến thức vào thực tiễn. Phát triển khả năng sáng tạo, tự học, khuyến khích học tập suốt đời. Những đổi mới về việc thi, kiểm tra, đánh giá chất lượng giáo dục theo hướng: Đổi mới cả nội dung, phương pháp đánh giá là chuyển từ đánh giá kiến thức mà người học nắm được sang đánh giá việc hình thành năng lực, phẩm chất của người học.

Hóa học là môn khoa học thực nghiệm, nên xu hướng hiện nay là giảm dần các câu hỏi thiên nhiều về tính toán phức tạp, rườm rà làm mất đi bản chất của môn học mà tăng dần các câu hỏi gắn liền với thực nghiệm, thực tiễn để hình thành năng lực vận dụng vào cuộc sống cho người học.

Hiện nay, hầu hết các sách bài tập hóa học đều viết các vấn đề theo chương trình học THPT hoặc ôn luyện tốt nghiệp, đại học với những kiến thức trọng tâm về lý thuyết và bài tập tính toán. Các loại bài tập này có ưu điểm giúp cho học sinh có được lý thuyết vững chắc và các tính toán Hóa học, nhưng chưa cho thấy được vấn đề thực nghiệm. Đây là đặc trưng của bộ môn Hóa học. Các sách bài tập hóa học hiện nay chưa có hoặc có rất ít các sách đề 1

cập đến loại bài tập thực nghiệm có hình vẽ, sơ đồ và đồ thị . Với việc đổi mới phương pháp dạy học theo hướng tích cực và hướng người học làm quen nhiều hơn với thực nghiệm thì việc cho người học tiếp xúc với các loại bài tập bằng hình vẽ, sơ đồ là rất quan trọng. Điều này giúp cho người học có thể hiểu được bản chất của sự biến đổi các chất, cách tổng hợp ra chúng trong phòng thí nghiệm hay trong công nghiệp như thế nào và cần những dụng cụ, hóa chất gì, cách tiến hành ra sao. Hoặc có thể hình dung các lý thuyết khó thông qua hình vẽ, sơ đồ. Với loại bài tập này, tính đặc thù bộ môn Hóa Học được thể hiện rất rõ. Vì vậy, việc đưa thêm bài tập thực nghiệm dùng hình vẽ, sơ đồ và đồ thị là việc làm rất cần thiết hiện nay.

Từ thực tế đó chúng tôi chọn đề tài: “Thiết kế và sử dụng hệ thống bài tập thực nghiệm có sử dụng hình vẽ, sơ đồ, đồ thị trong dạy học hóa học hữu cơ ở trường trung học phổ thông” 2. Lịch sử nghiên cứu Đã có một số đề tài nghiên cứu về vấn đề này [Lê Danh Bình (2011), Nguyễn Văn Ban, Võ Thị Kiều Hương] nhưng do đặc thù và trọng tâm của đề tài nên các đề tài trên chưa đưa ra được nhiều bài tập thực nghiệm trong hóa học hữu cơ. Do đó, đây là lĩnh vực rất thiết thực trong giai đoạn hiện nay – giai đoạn đổi mới toàn diện nền giáo dục theo hướng phát triễn phẩm chất và năng lực của học sinh.

3. Mục đích nghiên cứu Thiết kế và sử dụng hệ thống bài tập thực nghiệm có sử dụng hình vẽ, sơ đồ nhằm làm phong phú thêm hệ thống bài tập góp phần đổi mới phương pháp dạy học, nâng cao chất lượng dạy học hoá học ở trường phổ thông.

4. Nhiệm vụ nghiên cứu - Tìm hiểu hệ thống lí luận về bài tập hoá học; phương tiện trực quan; bài tập có sử dụng hình vẽ, sơ đồ, đồ thị.

- Phân tích hệ thống bài tập có sử dụng hình vẽ, sơ đồ, đồ thị trong SGK, SBT trung học phổ thông.

- Điều tra cơ bản tình hình sử dụng bài tập hoá học có hình vẽ, sơ đồ, đồ thị ở trường phổ thông hiện nay.

2

- Thiết kế hệ thống bài tập thực nghiệm có sử dụng hình vẽ, sơ đồ, đồ thị trong chương trình hóa học vô cơ của phổ thông.

- Đề xuất việc sử dụng hệ thống bài tập có hình vẽ, sơ đồ, đồ thị trong dạy học hóa học.

- Thực nghiệm sư phạm để kiểm tra tính khả thi và hiệu quả của hệ thống bài tập đã đề xuất.

5. Khách thể và đối tượng nghiên cứu Khách thể nghiên cứu: Quá trình dạy học môn hóa học ở trường THPT Đối tượng nghiên cứu: Hệ thống bài tập hóa học thực nghiệm có sử dụng hình vẽ, sơ đồ và đồ thị.

6. Phương pháp nghiên cứu - Phương pháp nghiên cứu lý luận - Phương pháp nghiên cứu thực tiễn - Phương pháp thống kê toán học và xử lý kết quả thực nghiệm.

7. Giả thuyết khoa học Việc xây dựng một hệ thống BTTN có sử dụng hình vẽ dụng hình vẽ , sơ đồ, đồ thị đa dạng, kết hợp với phương pháp dạy học hợp lý thì sẽ phát huy tính tích cực nhận thức của HS đồng thời nâng cao chất lượng dạy học ở THPT. 8. Đóng góp mới của đề tài 8.1. Về mặt lí luận Luận văn đã đề xuất và tiếp cận một cách thức đổi mới phương pháp dạy và học hóa học, phương pháp kiểm tra đánh giá trong xu hướng đổi mới của thời đại và nỗ lực đổi mới của toàn ngành giáo dục nước ta hiện nay.

8.2. Về mặt thực tiễn 3

- Thiết kế hệ thống bài tập thực nghiệm có sử dụng hình vẽ, sơ đồ, đồ thị trong chương trình hóa học hữu cơ của phổ thông.

- Đề xuất phương thức sử dụng bài tập có hình vẽ, sơ đồ, đồ thị để nâng cao hiệu quả dạy học hóa học nói chung và hóa học hữu cơ nói riêng.

CHƯƠNG 1 4

CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA ĐỀ TÀI 1.1. Hoạt động nhận thức [18, tr. 12-18] 1.1.1. Khái niệm nhận thức Nhận thức là một trong ba mặt của đời sống tâm lý con người (nhận thức, tình cảm và lý trí), là tiền đề của hai mặt kia và đồng thời có mỗi quan hệ chặt chẽ với chúng và các hiện tượng tâm lý khác. Hoạt động nhận thức bao gồm nhiều quá trình khác nhau, tuân theo một quy luật khách quan: “Từ trực quan sinh động đến tư duy trừu tượng và từ tư duy trừu tượng đến thực tiễn. Đó là con đường biện chứng của nhận thức chân lý, của nhận thức hiện thực khách quan” (V.I. Lenin).

1.1.1.1. Nhận thức cảm tính Nhận thức cảm tính (hay còn gọi là trực quan sinh động) là giai đoạn đầu tiên của quá trình nhận thức. Đó là giai đoạn con người sử dụng các giác quan để tác động vào sự vật nhằm nắm bắt sự vật ấy. Nhận thức cảm tính gồm các hình thức sau: - Cảm giác: là hình thức nhận thức cảm tính phản ánh các thuộc tính riêng lẻ của các sự vật, hiện tượng khi chúng tác động trực tiếp vào các giác quan của con người. Cảm giác là nguồn gốc của mọi sự hiểu biết, là kết quả của sự chuyển hoá những năng lượng kích thích từ bên ngoài thành yếu tố ý thức. Lenin viết: "Cảm giác là hình ảnh chủ quan của thế giới khách quan". Nếu dừng lại ở cảm giác thì con người mới hiểu được thuộc tính cụ thể, riêng lẻ của sự vật. Điều đó chưa đủ; bởi vì, muốn hiểu biết bản chất của sự vật phải nắm được một cách tương đối trọn vẹn sự vật. Vì vậy nhận thức phải vươn lên hình thức nhận thức cao hơn".

- Tri giác: hình thức nhận thức cảm tính phản ánh tương đối toàn vẹn sự vật khi sự vật đó đang tác động trực tiếp vào các giác quan con người. Tri giác là sự tổng hợp các cảm giác. So với cảm giác thì tri giác là hình thức nhận thức đầy đủ hơn, phong phú hơn. Trong tri giác chứa đựng cả những thuộc tính đặc trưng và không đặc trưng có tính trực quan của sự vật. Trong khi đó, nhận thức đòi hỏi phải phân biệt được đâu là thuộc tính đặc trưng, đâu là thuộc tính không đặc trưng và phải nhận thức sự vật ngay cả khi nó không còn trực tiếp tác động lên cơ quan cảm giác con người. Do vậy nhận thức phải vươn lên hình thức nhận thức cao hơn.

5

- Biểu tượng: là hình thức nhận thức cảm tính phản ánh tương đối hoàn chỉnh sự vật do sự hình dung lại, nhớ lại sự vật khi sự vật không còn tác động trực tiếp vào các giác quan.

Trong biểu tượng vừa chứa đựng yếu tố trực tiếp vừa chứa đựng yếu tố gián tiếp. Bởi vì, nó được hình thành nhờ có sự phối hợp, bổ sung lẫn nhau của các giác quan và đã có sự tham gia của yếu tố phân tích, tổng hợp. Cho nên biểu tượng phản ánh được những thuộc tính đặc trưng nổi trội của các sự vật.

1.1.1.2. Nhận thức lí tính Nhận thức lý tính (hay còn gọi là tư duy trừu tượng) là giai đoạn phản ánh gián tiếp trừu tượng, khái quát sự vật, được thể hiện qua các hình thức như khái niệm, phán đoán, suy luận.

- Khái niệm: là hình thức cơ bản của tư duy trừu tượng, phản ánh những đặc tính bản chất của sự vật. Sự hình thành khái niệm là kết quả của sự khái quát, tổng hợp biện chứng các đặc điểm, thuộc tính của sự vật hay lớp sự vật. Vì vậy, các khái niệm vừa có tính khách quan vừa có tính chủ quan, vừa có mối quan hệ tác động qua lại với nhau, vừa thường xuyên vận động và phát triển. Khái niệm có vai trò rất quan trọng trong nhận thức bởi vì, nó là cơ sở để hình thành các phán đoán và tư duy khoa học.

- Phán đoán: là hình thức tư duy trừu tượng, liên kết các khái niệm với nhau để khẳng định hay phủ định một đặc điểm, một thuộc tính của đối tượng. Thí dụ: "Dân tộc Việt Nam là một dân tộc anh hùng" là một phán đoán vì có sự liên kết khái niệm "dân tộc Việt Nam" với khái niệm "anh hùng". Theo trình độ phát triển của nhận thức, phán đoán được phân chia làm ba loại là phán đoán đơn nhất (ví dụ: đồng dẫn điện), phán đoán đặc thù (ví dụ: đồng là kim loại) và phán đoán phổ biến (ví dụ: mọi kim loại đều dẫn điện). Ở đây phán đoán phổ biến là hình thức thể hiện sự phản ánh bao quát rộng lớn nhất về đối tượng.

Nếu chỉ dừng lại ở phán đoán thì nhận thức chỉ mới biết được mối liên hệ giữa cái đơn nhất với cái phổ biến, chưa biết được giữa cái đơn nhất trong phán đoán này với cái đơn nhất trong phán đoán kia và chưa biết được mối quan hệ giữa cái đặc thù với cái đơn nhất và cái phổ biến. Chẳng hạn qua các phán đoán thí dụ nêu trên ta chưa thể biết ngoài đặc tính dẫn điện giống nhau thì giữa đồng với các kim loại khác còn có các thuộc tính giống nhau nào khác nữa. Để khắc phục hạn chế đó, nhận thức lý tính phải vươn lên hình thức nhận thức suy luận.

- Suy luận: là hình thức tư duy trừu tượng liên kết các phán đoán lại với nhau để rút ra một phán đoán có tính chất kết luận tìm ra tri thức mới. Thí dụ, nếu liên kết phán đoán "đồng 6

dẫn điện" với phán đoán "đồng là kim loại" ta rút ra được tri thức mới "mọi kim loại đều dẫn điện". Tùy theo sự kết hợp phán đoán theo trật tự nào giữa phán đoán đơn nhất, đặc thù với phổ biến mà người ta có được hình thức suy luận quy nạp hay diễn dịch.

1.1.2. Sự phát triển năng lực nhận thức cho học sinh 1.1.2.1. Năng lực nhận thức và biểu hiện của nó Năng lực nhận thức được biểu hiện ở nhiều mặt khác nhau nhưng năng lực trí tuệ của con người (quan sát, ghi nhớ, tưởng tượng, tu duy) mà đặc trưng nhất là tư duy độc lập và tư duy sáng tạo nhằm ứng phó với các tình huống mới. Thông qua những biểu hiện của nhận thức ta nhận thấy năng lực nhận thức liên quan trực tiếp với tu duy.

1.1.2.2. Sự phát triển năng lực nhận thức cho học sinh Việc hình thành và phát triển năng lực nhận thức được biểu hiện một cách thường xuyên, liên tục, thống nhất và có hệ thống, điều này đặc biệt quan trọng với học sinh. Quá trình này được thực hiện thông qua việc rèn luyện năng lực quan sát, phát triển trí nhớ và tưởng tượng, trau dồi ngôn ngữ, nắm vững kiến thức, kỹ năng, kỹ xảo, phương pháp nhận thức và phẩm chất nhân cách.

1.1.2.3. Những nguyên tắc sư phạm cần đảm bảo để nâng cao tính tích cực nhận thức Nguyên tắc 1: Biết kế thừa, phát huy PPDH truyền thống, tiếp thu và vận dụng PPDH mới phù hợp với điều kiện, hoàn cảnh và đối tượng.

Nguyên tắc 2: Duy trì nhịp độ khẩn trương của việc nghiên cứu tài liệu, kiến thức đã lĩnh hội được củng cố khi nghiên cứu kiến thức mới.

Nguyên tắc 3: Dạy học cần hình thành năng lực hoạt động trí tuệ, hình thành các phẩm chất tư duy và hình thành phương pháp hoạt động.

Nguyên tắc 4: Trong dạy học phải tích cực quan tâm tới sự lĩnh hội kiến thức của tất cả các đối tượng học sinh (khá, giỏi, trung bình, yếu, kém)

1.2. Tư duy và sự phát triển của tư duy cho học sinh trong dạy học hóa học [16, tr.3-6; 17, tr. 9-16] 1.2.1. Khái niệm về tư duy 7

Tư duy là hoạt động trí tuệ giúp con người tạo ra hoặc hoặc giải quyết một vấn đề, đưa ra một quyết định hoặc có thêm một sự hiểu biết. Đó là tìm kiếm cái mới từ những kiến thức và kinh nghiệm đã có.

1.2.2. Những đặc điểm của tư duy Những đặc điểm của tư duy bao gồm: Tính chất có vấn đề của tư duy, tính khái quát của tư duy, tính gián tiếp của tư duy, tư duy có quan hệ mật thiết với ngôn ngữ, tư duy và nhận thức có quan hệ chặt chẽ.

Như vậy quá trình tư duy là khâu quan trọng nhất của quá trình nhận thức, nhờ đó giáo viên hướng dẫn tư duy khoa học cho học sinh trong suốt quá trình dạy học hóa học 1.2.3. Những phẩm chất của tư duy Những phẩm chất của tư duy là: Tính định hướng, tính linh hoạt, tính mềm dẻo, tính độc lập và tính khái quát.

1.2.4. Những thao tác của tư duy và phương pháp hình thành phán đoán mới 1.2.4.1. Khái niệm Là một tư tưởng phản ánh những dấu hiệu bản chất khác biệt của sự vật và hiện tượng.

1.2.4.2. Phán đoán Phán đoán là sự tìm hiểu tri thức về mỗi quan hệ giữa các khái niệm, sự phối hợp giữa các khái niệm, thực hiện theo một qui tắc, qui luật bên trong. Nếu khái niệm được biễu diễn bằng một từ hay bằng một cụm từ riêng biệt thì phán đoán bao giờ cũng biểu diễn dưới một câu ngữ pháp. Trong thao tác tư duy người ta luôn phải chứng minh để khẳng định hoặc phủ định, phải bác bỏ các luận điểm khác nhau để tiếp cận chân lí. Tuân thủ các nguyên tắc logic trong phán đoán sẽ tạo được hiệu quả cao.

1.2.4.3. Hình thành phán đoán mới Có ba phương pháp hình thành những phán đoán mới: quy nạp, diễn dịch và loại suy.

Chúng có quan hệ chặt chẽ với những thaao tác tư duy; So sánh, phân tích, tổng hợp, trừu tượng, khái quát hóa,...

1.2.5. Hình thành và phát triển tư duy hóa học cho học sinh 8

1.2.5.1. Tư duy hóa học Tư duy hóa học là quá trình tâm lí phản ánh các thuộc tính bản chất, những mối quan hệ và liên hệ mang tính quy luật của các chất và các hiện tượng hóa học xảy ra trong tự nhiên, phản ánh thông qua các khái niệm hóa học, các quá trình hóa hóa học và các định luật hóa học. Tư duy hóa học giúp con người vận dụng các quy luật hóa học để cải tạo thế giới phục vụ cuộc sống con người.

1.2.5.2. Hình thành và phát triển tư duy hóa học cho học sinh Qua quá trình dạy học hóa học, học sinh có thể thường xuyên vận dụng: tư duy độc lâp, tư duy logic, tư duy trừu tượng, tư duy biện chứng, tư duy phê phán, tư duy sáng tạo.

1.2.5.3. Rèn luyện các thao tác tư duytrong dạy học hóa học Sự phát triển của tư duy nói chung được đặc trưng bởi việc sử dụng thành thạo và vững chắc các thao tác tư duy trong quá trình nhận thức. Trong quá trình học tập hóa học, học sinh cần rèn luyện các thao tác tư duy phân tích, tổng hợp, so sánh, khái quát hóa.

1.2.5.4. Đánh giá mức độ nhận thức và tư duy cho học sinh Thang đo BLOOM về các cấp độ tư duy được Benjamin Bloom, một giáo sư của trường Đại học Chicago đưa ra vào năm 1956. Trong đó Bloom có nêu ra sáu cấp độ nhận thức (gọi là thang đo Bloom). Thang đo này đã được sử dụng trong hơn năm thập kỷ qua đã khẳng định ưu điểm của phương pháp dạy học nhằm khuyến khích và phát triển các kỹ năng tư duy của sinh viên ở mức độ cao.

- Nhớ Nhớ là khả năng ghi nhớ và nhận diện thông tin. Nhớ là cần thiết cho tất các mức độ tư duy. Nhớ ở đây được hiểu là nhớ lại những kiến thức đã học một cách máy móc và nhắc lại. Để đánh giá mức độ nhớ của học sinh khi đặt câu hỏi kiểm tra thầy cô có thể dùng những động từ: liệt kê, gọi tên, định danh, giới thiệu/chỉ ra, xác định, nhận biết, nhớ lại, đối chiếu, phân loại, mô tả, định vị, phác thảo, lấy ví dụ, phân biệt quan điểm từ thực tế…

- Hiểu

9

Hiểu là khả năng hiểu, diễn dịch, diễn giải, giải thích hoặc suy diễn (dự đoán được kết quả hoặc hậu quả). Hiểu không đơn thuần là nhắc lại cái gì đó. Sinh viên phải có khả năng diễn đạt khái niệm theo ý hiểu của họ.

Với mục đích đánh giá xem sinh viên hiểu bài đến đâu, thầy cô có thể dùng các động từ sau trong câu hỏi kiểm tra: diễn giải, phân biệt, chứng tỏ, hình dung, trình bày lại, viết lại, lấy ví dụ, tóm tắt, giải thích, diễn dịch, mô tả, so sánh, chuyển đổi, ước lượng…

- Vận dụng Vận dụng là khả năng sử dụng thông tin và chuyển đổi kiến thức từ dạng này sang dạng khác (sử dụng những kiến thức đã học trong hoàn cảnh mới). Vận dụng là bắt đầu của mức tư duy sáng tạo. Tức là vận dụng những gì đã học vào đời sống hoặc một tình huống mới. Để đánh giá khả năng vận dụng của sinh viên, thì câu hỏi mà các thầy cô sử dụng thường có những động từ sau: áp dụng, phân loại, sửa đổi, đưa vào thực tế, chứng minh, ước tính, vận hành, giải quyết, minh họa, tính toán, diễn dịch, thao tác, dự đoán, bày tỏ…

- Phân tích Là khả năng nhận biết chi tiết, phát hiện và phân biệt các bộ phận cấu thành của thông tin hay tình huống. Ở mức độ này đòi hỏi khả năng phân nhỏ đối tượng thành các hợp phần cấu thành để hiểu rõ hơn cấu trúc của nó.

Muốn đánh giá khả năng phân tích của sinh viên, khi đặt câu hỏi kiểm tra thầy cô có thể sử dụng các động từ: đối chiếu, so sánh, chỉ ra sự khác biệt, phân loại, phác thảo, liên hệ, phân tích, tổ chức, suy luận, lựa chọn, vẽ biểu đồ, phân biệt…

- Tổng hợp Tổng hợp là khả năng hợp nhất các thành phần để tạo thành một tổng thể/sự vật lớn. Ở mức độ này sinh viên phải sử dụng những gì đã học để tạo ra hoặc sáng tạo một cái gì đó hoàn toàn mới.

Các động từ có thể dùng cho câu hỏi kiểm tra với mục đích đánh giá khả năng tổng hợp của sinh viên: thảo luận, lập kế hoạch, so sánh, tạo mới, xây dựng, sắp đặt, sáng tác, tổ chức, thiết kế, giả thiết, hỗ trợ, viết ra, báo cáo, hợp nhất, tuân thủ, phát triển…

- Đánh giá 10

Đánh giá là khả năng phán xét giá trị hoặc sử dụng thông tin theo các tiêu chí thích hợp. (Hỗ trợ đánh giá bằng lý do/lập luận). Để sử dụng đúng mức độ này, sinh viên phải có khả năng giải thích tại sao sử dụng những lập luận giá trị để bảo vệ quan điểm.

Những động từ sử dụng trong câu hỏi kiểm tra ở mức độ đánh giá là: phê bình, bào chữa/thanh minh, tranh luận, bổ trợ cho lý do/lập luận, kết luận, định lượng, xếp loại, đánh giá, lựa chọn, ước tính, phán xét, bảo vệ, định giá…

Là khả năng phán xét giá trị hoặc sử dụng thông tin theo các tiêu chí thích hợp (hỗ trợ đánh giá bằng lý do/lập luận).

1.3. Đổi mới phương pháp dạy học 1.3.1. Định hướng đổi mới phương pháp dạy học Định hướng đổi mới PPDH đã được xác định trong nghị quyết Trung ương 4 khóa VII, nghị quyết Trung ương 2 khóa VIII, được thể chế trong luật giáo dục (2005), Nghị quyết Trung ương 8 khóa XI 1.3.2. Những định hướng chính trong đổi mới phương pháp dạy học 1.3.2.1. Đổi mới PPDH theo hướng phát huy cao độ tính tích cực chủ động sáng tạo của HS trong quá trình lĩnh hội tri thức Tính tích cực chủ động và sáng tạo là gì ? Tính tích cực là một đặc điểm vốn có của con người. Con người không chỉ là khách thể mà còn là chủ thể của các quan hệ xã hội, thể hiện ở chỗ tích cực tiếp thu có chọn lọc tất cả những tác động bên ngoài để sáng tạo và xây dựng nhân cách riêng của mình. Nguồn gốc của tính tích cực là nhu cầu. Con người sinh ra cùng với một loạt nhu cầu bẩm sinh khác nhau, thí dụ nhu cầu ăn, uống... và sau đó xuất hiện nhu cầu xã hội... Những nhu cầu này không bao giờ cạn và luôn trở thành động cơ thúc đẩy con người hoạt động. Khi nhu cầu nhận thức xuất hiện thì nó sẽ thúc đẩy hoạt động học tập.

Lí luận dạy học cũng chỉ ra rằng, muốn xây dựng động lực của quá trình dạy học có hai điều quan trọng cần phải lưu ý: - Phải biến yêu cầu của chương trình dạy học thành nhu cầu nhận thức của người học bằng cách tạo dựng các tình huống nhận thức, đưa HS tới đỉnh điểm của những mâu thuẫn chứa đựng những khó khăn vừa sức đối với HS.

11

- Phải giáo dục tính tích cực, tự giác học tập và tạo điều kiện cho những cố gắng vươn tới của HS bằng khả năng của mình.

Trong quá trình lĩnh hội kiến thức, kĩ năng kĩ xảo ở HS, tính tích cực được thể hiện từ cấp độ thấp nhất đến cấp độ cao nhất như sau : Bắt chước: tính tích cực thể hiện ở sự cố gắng làm theo mẫu hành động, thao tác, cử chỉ hành vi hay nhắc lại những gì trải qua...

Tìm hiểu và khám phá : tính tích cực thể hiện ở sự chủ động hoặc ý muốn hiểu thấu đáo vấn đề nào đó để sau đó có thể tự giải quyết vấn đề...

Sáng tạo: tính tích cực thể hiện ở khả năng linh hoạt và hiệu quả trong giải quyết vấn đề...

Trong quá trình dạy học, GV là chủ thể tổ chức, điều khiển và HS là chủ thể hoạt động học tích cực chủ động và sáng tạo. GV phải cải tiến không ngừng PPDH và giúp HS cải tiến phương pháp học.

Những tri thức đã học sẽ tạo ra một trình độ ở người học, GV phải dựa vào trình độ này để hướng dẫn HS nâng cao lên một trình độ mới.

1.3.2.2. Đổi mới PPDH theo hướng kết hợp một cách nhuần nhuyễn và sáng tạo các PPDH khác nhau (truyền thống và hiện đại) sao cho vừa đạt được mục tiêu dạy học vừa phù hợp với đối tượng và điều kiện thực tiễn.

Không có một PPDH nào là tồi, mỗi phương pháp đều có những giá trị riêng của nó.

Tính hiệu quả hay không hiệu quả của phương pháp phụ thuộc vào người sử dụng biết phát triển và thích nghi nó đến mức độ nào. Nếu các PPDH được kết hợp và bổ sung cho nhau thì cách dạy học ấy sẽ phù hợp được với đối tượng học đa dạng, chống sự nhàm chán và tạo ra sự năng động trong cách nghĩ cách làm của HS. 1.3.2.3. Đổi mới PPDH theo hướng phát triển khả năng tự học của HS Cần hình thành cho HS phương pháp tự học, tăng cường các hoạt động tự tìm kiếm tri thức hay ứng dụng tri thức vào cuộc sống.

Nguồn gốc của tính tích cực là nhu cầu. Khi đứa trẻ có nhu cầu thì nó sẽ tự giác tìm kiếm tri thức. Khi phát hiện các tình huống mâu thuẫn của lí thuyết hay thực tế mà bằng kiến thức cũ không thể giải quyết được, HS buộc phải tìm con đường khám phá mới.

12

Đối với HS, tính tích cực bên trong thường nảy sinh do những tác động từ bên ngoài.

GV phải tạo ra hàng loạt các mâu thuẫn, khéo léo lôi cuốn, hấp dẫn HS để họ tự ý thức tiếp nhận và tìm tòi cách giải đáp.

Khả năng tự học là năng lực rất quan trọng cho sự thành đạt của mỗi cá nhân. Muốn vậy, người GV cần hướng dẫn HS phương pháp tự học sao cho hiệu quả, thí dụ như hướng dẫn HS tự lực suy nghĩ giải quyết vấn đề, cách ghi nhớ, tâm thế thi đua, vượt thử thách...

Như vậy, khả năng tự học được rèn luyện ngay cả khi học trên lớp và khi học ở nhà.

1.3.2.4. Đổi mới PPDH theo hướng kết hợp hoạt động cá nhân với hoạt động nhóm và phát huy khả năng của cá nhân Tập thể HS được sử dụng như một môi trường và phương tiện để tổ chức quá trình học tập tích cực nhất cho từng cá nhân. Lợi thế của dạy tập thể cho mỗi cá nhân là : - Tạo ra sự đua tranh.

- Tạo ra nhiều cách nghĩ, nhiều phương án hành động.

- HS có thể hỗ trợ nhau, đóng góp những ý kiến riêng vào ý kiến chung.

- Cách thức này giúp HS chuyển từ thói quen chỉ nghe, ghi nhớ sang hình thức thực sự hoạt động, cùng nhau tìm kiếm, hình thành kiến thức bằng trí tuệ chung.

- HS sẽ có kĩ năng hoạt động tập thể và khẳng định được mình thông qua tập thể.

Tuy nhiên, GV phải biết khai thác lợi thế của tập thể để phát triển từng cá nhân. Phải quan tâm đến hứng thú, xu hướng, khả năng của từng người trong môi trường tập thể cũng như trong tự học. Suy cho cùng kết quả học tập là thành quả cụ thể, trực tiếp của từng cá nhân nên cần phải chú ý đến dạy cá nhân.

1.3.2.5. Đổi mới PPDH theo hướng tăng cường kĩ năng thực hành Mục đích cuối của quá trình dạy học là tạo ra năng lực thực tiễn cho người học. Đổi mới theo hướng này có nghĩa là : - HS được thao tác hành động thực tế.

- HS học qua tình huống thực tiễn cuộc sống.

- HS giải thích được thực tiễn bằng lí thuyết đã học.

13

- HS được thực hành trao đổi, phối hợp, hợp tác trong nhóm.

- HS được rèn luyện kĩ năng diễn đạt trong nói và viết.

- HS được rèn kĩ năng cùng chung sống.

- HS được đi vào cuộc sống thực để có kinh nghiệm thực tế...

1.3.2.6. Đổi mới PPDH theo hướng sử dụng phương tiện kĩ thuật hiện đại vào dạy học Các phương tiện chủ yếu là phương tiện nhìn, nghe, nghe nhìn, các chương trình phần mềm hỗ trợ,...

Sử dụng phương tiện kĩ thuật để chuyển tải nội dung kiến thức thực sự sẽ mang lại hiệu quả cao nếu người dạy không lạm dụng nó, phải sử dụng nó theo đúng quy tắc sư phạm trong sử dụng phương tiện dạy học.

Sử dụng phương tiện đa dạng trong dạy học giúp cho PPDH trở nên sinh động hơn và tạo ra được hứng thú và tính tích cực ở người học.

1.3.2.7. Đổi mới PPDH theo hướng đổi mới cả phương pháp kiểm tra và đánh giá kết quả học tập của HS Đánh giá là khâu cuối cùng của quá trình dạy học và nó có thể góp phần điều chỉnh nội dung và PPDH Ngược lại, đổi mới PPDH sẽ phải đổi mới cách thức kiểm tra và đánh giá. Không đổi mới phương pháp kiểm tra và đánh giá thì đổi mới PPDH chỉ là hình thức. Trong đánh giá, GV lưu ý một điều rằng cần phải chuyển sự đánh giá của GV thành quá trình tự đánh giá của HS về kết quả học tập và rèn luyện của bản thân. Cả thầy và trò cần đánh giá kết quả đạt được trong hoạt động của mình theo hệ mục tiêu đã đề ra.

1.3.2.8. Đổi mới PPDH theo hướng đổi mới cách thiết kế bài dạy, lập kế hoạch bài học và xây dựng mục tiêu bài học Các thành tố của quá trình dạy học: mục đích, nhiệm vụ, nội dung, hình thức tổ chức, phương pháp và phương tiện dạy học, đánh giá cùng với môi trường văn hoá - chính trị - xã hội, kinh tế - khoa học - kĩ thuật, gia đình, nhà trường và cộng đồng.

1.4. Phương tiện trực quan trong dạy học hoá học 1.4.1. Khái niệm 14

Phương tiện dạy học là những đối tượng vật chất (sách vở, đồ dùng, máy móc, thiết bị,…) dùng để dạy học.

Phương tiện trực quan trong dạy học hóa học là những đối tượng vật chất bao gồm mọi dụng cụ, đồ dùng, thiết bị kĩ thuật từ đơn giản đến phức tạp dùng trong quá trình dạy học với tư cách là mô hình đại diện cho sự vật, hiện tượng, là nguồn phát ra thông tin về sự vật hiện tượng đó, làm cơ sở và tạo thuận lợi cho sự lĩnh hội kiến thức, kĩ năng, kĩ xảo cho học sinh.

1.4.2. Phân loại phương tiện trực quan Tùy theo cơ sở mà có nhiều cách phân loại khác nhau, ở đây chúng tôi phân chia phương tiện trực quan trong nhà trường gồm ba nhóm: 1.4.2.1. Nhóm thí nghiệm trong nhà trường - Các thiết bị, dụng cụ thí nghiệm - Hóa chất - Kỹ thuật tiến hành thí nghiệm trong nhà trường 1.4.2.2. Nhóm đồ dùng trực quan - Sách giáo khoa và tài liệu tham khảo + Sách giáo khoa (dùng cho học sinh và giáo viên); + Sách giáo viên; + Sách tham khảo; + Sách tra cứu, các tài liệu hướng dẫn; + Tạp chí chuyên đề; + Sách báo các loại; + Thư viện điện tử; + Các thông tin trên mạng internet; …

- Các đồ dùng dạy học: 15

+ Bảng các loại (bảng đen, bảng gấp, bảng di động, bảng nỉ, …); + Tranh ảnh, hình vẽ, sơ đồ, biểu bảng, bản đồ, đồ thị; + Mô hình; + Mẫu vật.

1.4.2.3. Nhóm phương tiện kỹ thuật Bao gồm các máy dạy học và các phương tiện nghe nhìn: - Máy chiếu hình và bản trong; - Máy ghi âm; - Tivi; - Máy vi tính - Máy ảnh; - Video cassete - Camera, ...

1.4.3. Vai trò của phương tiện trực quan Phương tiện dạy học có vai trò quan trọng trong quá trình dạy học, nó thay thế cho những sự vật, hiện tượng, các quá trình xảy ra trong thực tiễn mà GV và HS không thể tiếp cận trực tiếp được. Phương tiện dạy học giúp cho HS phát huy tối đa các giác quan trong quá trình tiếp thu kiến thức, do đó HS dễ dàng tái hiện kiến thức và vận dụng kiến thức vào thực tiễn.

Phương tiện trực quan trong dạy học hóa học có các vai trò quan trọng sau đây: - Cung cấp cho học sinh các kiến thức một cách chắc chắn và chính xác giúp học sinh nhớ lâu hơn.

- Giúp cho việc giảng dạy của GV trở nên cụ thể hơn, giúp HS dễ dàng tiếp thu sự vật, hiện tượng và các quá trình phức tạp mà bình thường HS khó nắm vững được.

- Giúp GV tiết kiệm thời gian.

16

- Giúp GV đỡ vất vả (giảm khối lượng lớn công việc tay chân).

- Dễ dàng gây được cảm tình và sự chú ý của HS, giúp cho bài giảng hấp dẫn, HS hứng thú học tập.

- Giúp cho lớp học sinh động.

- Giúp GV có thể kiểm tra một cách khách quan khả năng tiếp thu kiến thức cũng như sự hình thành kĩ năng, kĩ xảo của HS. 1.4.4. Sử dụng các phương tiện trực quan trong dạy học hoá học Có ba nguyên tắc sử dụng các phương tiện trực quan trong dạy học hóa học: 1.4.4.1. Sử dụng đúng lúc - Trình bày phương tiện lúc cần thiết, lúc HS mong muốn nhất được quan sát, gợi nhớ trong trạng thái tâm sinh lí thuận lợi nhất.

- Theo đúng trình tự bài giảng, đúng nội dung và phương pháp dạy học.

- Phân biệt thời điểm sử dụng của từng phương tiện dạy học.

- Cần cân đối và bố trí lịch sử dụng phương tiện hợp lí, đúng lúc, thuận lợi nhằm tăng hiệu quả sử dụng.

1.4.4.2. Sử dụng đúng chỗ - Tìm vị trí để giới thiệu phương tiện trên lớp học hợp lí nhất, giúp HS có thể sử dụng nhiều giác quan nhất để tiếp xúc với phương tiện một cách đồng đều ở mọi vị trí trong lớp.

- Tìm vị trí lắp đặt sao cho toàn lớp có thể quan sát rõ ràng.

- Đảm bảo các yêu cầu về chiếu sáng, thông gió và các yêu cầu kĩ thuật khác.

- Các phương tiện phải được giới thiệu ở vị trí an toàn cho cả GV và HS. - Đối với các phương tiện được lưu giữ tại nơi bảo quản, phải sắp xếp ngăn nắp, trật tự để khi cần lấy không mất nhiều thời gian và công sức.

- Phải bố trí chỗ cất phương tiện dạy học tại lớp sau khi dùng để không phân tán tư tưởng HS. 17

1.4.4.3. Sử dụng đủ cường độ - Phù hợp nội dung và phương pháp giảng dạy, phù hợp trình độ tiếp thu và lứa tuổi HS. - Tùy từng loại phương tiện có mức độ sử dụng tại lớp khác nhau. Nếu kéo dài việc trình diễn phương tiện hoặc dùng lặp lại quá nhiều lần trong một buổi giảng, hiệu quả của chúng sẽ giảm sút.

1.5. Bài tập hoá học 1.5.1. Khái niệm về bài tập và bài tập hóa học [16, tr.2-3] 1.5.1.1. Bài tập - Theo từ điển Tiếng Việt, bài tập là bài ra cho học sinh làm để tập vận dụng những điều đã học.

- Theo Thái Duy Tiên Theo Thái Duy Tuyên, bài tập là một hệ thông tin xác định bao gồm những điều kiện và yêu cầu được đưa ra trong quá trình dạy học, đòi hỏi người học có một lời giải đáp mà lời giải đáp này về toàn bộ hoặc từng phần không có sẵn ở thời điểm bài tập được đặt ra.

- Theo các nhà lý luận dạy học Liên Xô (trước đây) thì bài tập bao gồm cả câu hỏi và bài toán , mà khi hình thành chúng, học sinh nắm được hay hoàn thiện một tri thức hoặc một kỹ năng nào đó, bằng cách trả lời miệng, trả lời viết hoặc kèm theo thực nghiệm.

1.5.1.2. Bài tập hoá học Bài tập hóa học là những bài toán, những câu hỏi hay đồng thời cả bài toán và câu hỏi thuộc về hóa học mà trong khi hoàn thành chúng, học sinh nắm được một tri thức hay kĩ năng nhất định.

- Phù hợp nội dung và phương pháp giảng dạy, phù hợp trình độ tiếp thu và lứa tuổi HS. - Tùy từng loại phương tiện có mức độ sử dụng tại lớp khác nhau. Nếu kéo dài việc trình diễn 1.5.2. Phân loại bài tập hóa học 18

Có nhiều cách phân loại bài tập hóa học khác nhau dựa trên các cơ sở khác nhau. Sau đây là một số cách phân loại: - Dựa vào khối lượng kiến thức có thể chia thành bài tập cơ bản và bài tập tổng hợp.

- Dựa vào tính chất bài tập có thể chia thành bài tập định tính và bài tập định lượng.

- Dựa vào tính chất hoạt động của học sinh khi giải bài tập có thể chia thành bài tập lý thuyết và bài tập thực nghiệm.

- Dựa vào hình thức người ta có thể chia bài tập hoá học thành hai nhóm lớn: bài tập tự luận (trắc nghiệm tự luận) và bài tập trắc nghiệm (trắc nghiệm khách quan).

- Dựa vào nội dung có thể chia thành: Bài tập về cấu tạo nguyên tử, bài tập về liên kết hóa học, bài tập về halogen, bài tập nhận biết các chất, bài tập điều chế các chất.

1.5.3. Tác dụng của bài tập hoá học Trong quá trình dạy học hóa học, bài tập hóa học giữ vai trò hết sức quan trọng, nó được sử dụng rộng rãi ở tất cả các khâu. Sở dĩ như vậy là vì bài tập hóa học có tác dụng to lớn về nhiều mặt: - Bài tập hoá học là một trong những phương tiện hiệu nghiệm, cơ bản nhất để dạy học sinh vận dụng các kiến thức đã học vào thực tế cuộc sống, sản xuất và tập nghiên cứu khoa học, biến những kiến thức đã thu được qua bài giảng thành kiến thức của chính mình. “ Kiến thức sẽ được nắm vững thực sự, nếu học sinh có thể vận dụng thành thạo chúng vào việc hoàn thành những bài tập lý thuyết và thực hành”.

- Bài tập hoá học giúp học sinh đào sâu, mở rộng kiến thức đã học một cách sinh động, phong phú. Chỉ có vận dụng kiến thức vào việc giải bài tập, học sinh mới nắm vững kiến thức một cách sâu sắc.

- Bài tập hóa học là phương tiện để ôn tập, hệ thống hóa kiến thức một cách tốt nhất.

- Thông qua giải bài tập hoá học, học sinh được rèn luyện các kỹ năng như: kỹ năng viết và cân bằng phương trình phản ứng, kỹ năng tính theo công thức và phương trình hóa học, kỹ năng thực hành.

- Bài tập hóa học giúp cho học sinh phát triển năng lực nhận thức, rèn trí thông minh.

19

- Bài tập hóa học còn được sử dụng như là một phương tiện để nghiên cứu tài liệu mới khi trang bị kiến thức mới, giúp cho học sinh tích cực, tự lực, chủ động lĩnh hội kiến thức một cách sâu sắc và bền vững.

- Bài tập hóa học giúp phát huy tính tích cực, chủ động của học sinh và góp phần hình thành phương pháp học tập hợp lý.

- Bài tập hóa học còn là phương tiện để kiểm tra kiến thức, kỹ năng của học sinh một cách chính xác.

- Bài tập hóa học có tác dụng giáo dục tư tưởng cho học sinh. Thông qua giải bài tập, có thể rèn luyện học sinh tính kiên nhẫn, trung thực, chính xác khoa học, tính sáng tạo khi giải quyết các vấn đề xảy ra và nâng cao hứng thu học tập bộ môn.

1.5.4. Quan hệ giữa bài tập hóa học và việc phát triển tư duy cho HS [16, tr 17-19] Để giúp học sinh phát triển năng lực tư duy, mà đỉnh cao là tư duy sáng tạo, thì cần phải tập luyện cho học sinh hoạt động tư duy sáng tạo, mà đặc trưng cơ bản nhất là tạo ra những phẩm chất tư duy mang tính mới mẻ. Trong học tập hóa học, một trong những hoạt động chủ yếu để phát triển tư duy cho học sinh là hoạt động giải bài tập. Vì vậy, giáo viên cần phải tạo điều kiện để thông qua hoạt động này các năng lực trí tuệ được phát triển, học sinh sẽ có những sản phẩm tư duy mới, thể hiện ở: - Năng lực phát hiện vấn đề mới.

- Tìm ra hướng đi mới.

- Tạo ra kết quả mới. Để làm được điều đó, trước hết người giáo viên cần chú ý hoạt động giải bài tập hóa học, để tìm ra đáp số không phải chỉ là mục đích mà chính là phương tiện hiệu nghiệm để phát triền tư duy cho học sinh. Bài tập hóa học phải đa dạng, phong phú về thể loại và được sử dụng trong tất cả các khâu của quá trình dạy học như nghiên cứu tài liệu mới, ôn tập, luyện tập, kiểm tra … Thông qua hoạt động giải bài tập hóa học, các thao tác tư duy như so sánh, phân tích, tổng hợp, khái quát hóa, trừu tượng hóa, thường xuyên được rèn luyện và phát triển, các năng lực: quan sát, trí nhớ, óc tưởng tượng, suy nghĩ độc lập, không ngừng được nâng cao, biết phê phán, nhận xét; tạo hứng thú và lòng say mê học tập, để rồi cuối cùng tư duy của học sinh được rèn luyện và phát triển thường xuyên, đúng hướng, thấy được 20

giá trị lao động, nâng khả năng hiểu biết thế giới của học sinh lên một tầm cao mới, góp phần cho quá trình hình thành nhân cách của học sinh.

Quan hệ giữa hoạt động giải bài tập và sự phát triển tư duy của học sinh có thể biểu diễn qua sơ đồ: BTHH

Hoạt động giải BTHH

Nghiên cứu đề bài

Phân tích

Tổng hợp

Xây dựng tiến trình luận giải

So sánh

Khái quát hóa

Giải

Trừu tượng hóa

Quan sát

Kiểm tra

Trí nhớ

Tưởng tượng

Phê phán

Tư duy phát triển

Trong sơ đồ trên người học - chủ thể của hoạt động, còn giáo viên - người tổ chức điều khiển làm sao để phát huy tối đa năng lực độc lập suy nghĩ của học sinh, có độc lập mới biết phê phán, có phê phán mới có khả năng nhìn thấy vấn đề và có khả năng sáng tạo được.

Thông qua hoạt động giải, tùy theo từng loại bài tập, nội dung cụ thể, với đối tượng cụ thể mà các năng lực này được trau dồi và rèn luyện nhiều hơn các năng lực khác.

1.5.5. Bài tập thực nghiệm Là những bài tập mà khi giải HS phải làm thí nghiệm hoặc hình dung thí ngh 1.5.5.1. Phân loại bài tập thực nghiệm

21

Loại 1: Bài tập hóa học thực nghiệm có tính chất trình bày (Giải bài tập thông qua trình bày cách thí nghiệm mà không phải làm thí nghiệm).

Loại 2: Bài tập hóa học thực nghiệm có tính chất minh họa và mô phỏng (giải bài tập bằng cách vẽ hình hoặc sử dụng hình vẽ, sơ đồ, đồ thị, băng hình, các phần mềm mô phỏng thí nghiệm) Loại 3: Bài tập thực nghiệm có tính chất thực hành (giải bài tập bằng cách thực hành các thí nghiệm).

1.5.5.2. Bài tập thực nghiệm có sử dụng hình vẽ, sơ đồ và đồ thị * Khái niệm Hiện nay, chưa có tài liệu nào định nghĩa cụ thể về bài tập hóa học có sử dụng hình vẽ, sơ đồ, đồ thị. Tuy nhiên có thể hiểu bài tập có sử dụng hình vẽ, sơ đố, đồ thị là bài tập đòi hỏi học sinh phải dựu trên các hình vẽ, sơ đồ, đồ thị để giải. * Vai trò Bài tập có sử dụng hình vẽ, sơ đồ, đồ thị giúp học sinh hứng thú, kích thích khả năng nhận thức và tư duy cho HS, giúp các em có niềm tin vào khoa học, là cầu nối giữa lý thuyết và thực tiễn. Hơn nữa, sử dụng hình vẽ, sơ đồ, đồ thị sẽ tạo điều kiện cho HS vận động nhiều giác quan, phát huy tính tích cực, tự lực, chủ động, sáng tạo của HS. Do đó, ngoài những tác dụng chung của của bài tập hóa học, các bài tập về hình vẽ, sơ đồ và đồ thị còn có những tác dụng khác.

- Bài tập có sử dụng hình vẽ mang tính trực quan, sinh động, gắn liền với kiến thức và kỹ năng thực hành HH. Những tác dụng cụ thể: + Mô tả, thay thế những thí nghiệm khó, phức tạp, hoặc điều kiện thực tế không thể tiến hành được từ đó giúp HS dễ tái hiện và vận dụng kiến thức. + Giúp HS hình dung được những vật quá nhỏ bé hoặc quá lớn, hoặc không thể đến gần để HS dễ tiếp thu và nhớ lâu. + Giúp HS rèn luyện kỹ năng vẽ hình. + Giúp HS phát triển kỹ năng quan sát, phân tích, tổng hợp, suy đoán. + Rèn luyện năng lực quan sát cho HS, là cơ sở để HS tư duy.

22

+ Kiểm tra kiến thức kỹ năng thực hành của HS. + Giúp GV tiết kiệm thời gian do không phải mô tả, giải thích dài dòng. + Gây hứng thú cho học sinh + Bài giảng hấp dẫn, HS hứng thú học tập, làm cho lớp sinh động, nâng cao chất lượng học tập cho HS. - Bài tập có sử dụng sơ đồ + Trình bày kiến thức cô đọng, khái quát, gây hứng thú cho HS. + Dễ củng cố, hệ thống kiến thức cho HS, từ đó giúp HS dễ nhớ và nhớ lâu. + Giúp GV tiết kiệm thời gian. + Giúp HS giải nhanh một số dạng BT như: nhận biết, tinh chế, tách chất, lập sơ đồ điều chế một chất, lập sơ đồ chuyển hoá các chất, hay thiết lập mối liên hệ giữa các chất, ... + Nâng cao hiệu quả bài lên lớp.

- Bài tập có sử dụng đồ thị + Giúp HS tái hiện được một số quá trình hoá học. + Giúp HS phát triển kỹ năng quan sát, suy đoán 1.6. Thực trạng việc sử dụng bài tập thực nghiệm có hình vẽ, sơ đồ, đồ thị ở trường trung học phổ thông BT có sử dụng HV, SĐ, ĐT trong SGK và SBT hiện nay còn ít, nhất là BT về HV và ĐT, cho nên ít sử dụng dạng BT này trong dạy học. Trong đề thi đại học – Cao đẳng chiếm khoảng 5% đến 10%. Nhiều giáo viên và học sinh rất hứng thú với mảng bài tập này nhưng lại ngại dạy, ngại sưu tầm, ngại làm bài tập do không có thời gian và cũng ít gặp khi thi. Tuy nhiên, việc thăm giò giáo viên thì hầu hết cho rằng việc bổ sung bài tập dạng này là cần thiết để có một nguồn BT về dạng này để phục vụ cho việc dạy học, kiểm tra và đánh giá.

Tiểu kết chương 1 Trong chương 1, chúng tôi đã trình bày cơ sở lí luận và thực tiễn của đề tài gồm các nội dung sau: 23

1. Một số vấn đề cơ bản của hoạt động nhận thức, về tư duy và sự phát triển của tư duy trong dạy học hóa học.

2. Đổi mới PPDH đã và đang là một vấn đề được Đảng và Nhà nước quan tâm một cách đặc biệt. Hiện nay việc tích hợp các PPDH đã mang lại hiệu quả rõ rệt trong quá trình Hình thành kiến thức, kỹ năng cho học sinh. Nhờ đó học sinh tích cực, chủ động hơn trong việc tiếp thu kiến thức cũng như áp dụng kiến thức đã học vào cuộc sông.

3. Phương tiện trực quan: khái niệm, phân loại, vai trò và việc sử dụng các phương tiện trực quan trong dạy học hoá học.

4. Bài tập hoá học. Chúng tôi đã đề cập đến khái niệm, phân loại, ý nghĩa, tác dụng của BTHH cũng như việc sử dụng BT và phương hướng xây dựng BTHH mới.

5. Bài tập hóa học có sử dụng HV, SĐ, ĐT. Chúng tôi đã nghiên cứu về khái niệm, phân loại, vai trò của dạng bài tập này.

6. Phân tích hệ thống bài tập hóa học có sử dụng HV, SĐ, ĐT trong SGK, SBT trung học phổ thông.

7. Thực trạng việc sử dụng bài tập có HV, SĐ, ĐT ở trường phổ thông.

Những nội dung trên là cơ sở để chúng tôi nghiên cứu “ Thiết kế và sử dụng hệ thống bài tập thực nghiệm có sử dụng hình vẽ, sơ đồ, đồ thị trong dạy học hóa học hữu cơ ở trường trung học phổ thông”.

CHƯƠNG 2: THIẾT KẾ VÀ SỬ DỤNG HỆ THỐNG BÀI TẬP THỰC NGHIỆM CÓ SỬ DỤNG HÌNH VẼ, SƠ ĐỒ VÀ ĐỒ THỊ TRONG DẠY HỌC HÓA HỌC HỮU CƠ Ở TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG 2.1. Nguyên tắc thiết kế bài tập có sử dụng hình vẽ, sơ đồ và đồ thị [18, tr.13-15] Hệ thống bài tập phải: - Góp phần thực hiện mục tiêu môn học Bài tập là phương tiện để tổ chức hoạt động của học sinh, nhằm giúp HS khắc sâu, vận 24

dụng và phát triển hệ thống tri thức đã học, hình thành và rèn luyện các kỹ năng cơ bản. Vì thế, bài tập phải bám sát mục tiêu và góp phần thực hiện mục tiêu môn học.

- Bám sát nội dung học tập Căn cứ vào mục tiêu của của chương trình môn hóa học phổ thông đề xây dựng, lựa chọn cho phù hợp.

- Đảm bảo tính chính xác, khoa học, hiện đại Nội dung bài tập đưa ra phải được cập nhật phù hợp với việc đổi mới chương trình học.

Kiến thức phải chính xác, tránh các bài tập sử dụng kiến thức còn đang tranh cãi - Đảm bảo tính logic, hệ thống Các bài tập được xếp theo logic chương trình sách giáo khoa - Đảm bảo tính sư phạm Các kiến thức bên ngoài khi đưa vào làm bài tập đều phải qua khâu xử lý sư phạm để phù hợp với phương pháp giảng dạy và thúc đẩy khả năng tiếp thu của học sinh - Hình vẽ phải đúng quy chuẩn, thẩm mỹ, đường nét cân đối hài hòa - Phù hợp với trình độ và phát huy tính tích cực nhận thức của học sinh Tùy theo trình độ nhận thức của học sinh mà đưa ra hệ thống bài tập cho phù hợp với khả năng của các em. Các bài tập phải được xây dựng từ dễ đến khó, từ vận dụng đến sáng tạo để phát huy tính tích cực của học sinh.

2.2. Quy trình xây dựng hệ thống bài tập có sử dụng hình vẽ, sơ đồ và đồ thị Bước 1: Xác định cấu trúc của hệ thống bài tập Bước 2: Phân tích mục tiêu dạy học - Phân tích mục tiêu của chương, bài, chủ đề để định hướng cho việc xây dựng bài tập - Nghiên cứu kỹ nội dung sách giáo khoa, sách bài tập, các tài liệu tham khảo khác về các vấn đề liên quan đến nội dung đó.

- Nghiên cứu đặc điểm, trình độ nhận thức của học sinh để thiết kế bài tập cho phù hợp 25

Bước 3: Thu thập thông tin để xây dựng hệ thống bài tập - Các bài tập trong sách giáo khoa, sách bài tập hóa học phổ thông - Bài tập trong sách tham khảo, báo, tạp chí - Các thông tin trên mạng internet, ...

Bước 4: Tiến hành soạn thảo - Soạn từng bài tập - Xây dựng phương án giải bài tập Dự kiến các tình huống, những sai lầm của học sinh có thể mắc phải và hướng khắc phục - Sắp xếp các bài tập thành từng loại theo cấu trúc đã đề ra Bước 5: Lấy ý kiến của đồng nghiệp, thực nghiệm sư phạm sau đó chỉnh sửa 2. 3. Hệ thống bài tập thực nghiệm có sử dụng hình vẽ, sơ đồ, đồ thị phần hóa học hữu cơ

ĐẠI CƯƠNG HÓA HỌC HỮU CƠ Bài 1: Cho hình vẽ sau bên Hình trên mô tả quá trình A. Chưng cất.

B. kết tinh.

C. Chiết.

D. Lọc.

26

Hướng dẫn: Chiết là tách 2 chất lỏng không tan vào nhau ra khỏi nhau  Đáp án C do (d d = 0,8 g/ml; d H O = 1g/ml) 2

Bài 2: Cho hình vẽ mô tả quá trình chiết 2 chất lỏng không trộn lẫn vào nhau. Phát biểu nào sau đây là không đúng?

A. Chất lỏng nặng hơn sẽ được chiết trước B. Chất lỏng nhẹ hơn sẽ nổi lên trên trên phễu chiết C. Chất lỏng nặng hơn sẽ ở phía dưới đáy phễu chiết D. Chất lỏng nhẹ hơn sẽ được chiết trước.

Hướng dẫn: Chất lỏng nặng hơn sẽ được chiết trước  Đáp án D Bài 3: Dùng phương pháp chiết (hình vẽ) ta tách được 2 chất lỏng X, Y tương ứng là 2 chất nào sau đây ?

X A. Nước muối và nước đường.

B. Dung dịch NaOH và phenol.

Y

C. Nước và dầu hỏa.

D. Benzen và nước.

Hướng dẫn: - Loại đáp án A vì nước muối và nước đường tan vào nhau - Loại đáp án B vì phenol tác dụng với NaOH tạo dung dịch đồng nhất.

- Loại đáp án D vì benzen có khối lượng riêng bé hơn khối lượng riêng của nước (d C H = 0,879g/ml; d H O = 1g/ml) nên benzen nổi lên trên.

6

6

2

Bài 4: Hình vẽ dưới đây minh họa phương pháp tách các chất ra khỏi hỗn hợp gồm cát, nước, dầu hỏa. Hãy phân tích và giải thích cách làm.

Dầu 27

Dầu

Dầu

Nước

Nước

Nước

Hướng dẫn: - Dùng phương pháp để lắng (hình a): Cát nặng và không tan sẽ lắng xuống, dầu hỏa, nước nhẹ ở phía trên. Sau đó gạn để tách nước, đầu khỏi cát.

- Dùng phương pháp lọc (hình b): Cho hỗn hợp vào phễu lọc, nước và dầu hỏa thấm qua giấy lọc chảy xuống dưới, cát ở lại phía trên.

- Sau đó dùng phương pháp chiết để tách nước ra khỏi dầu hỏa (hình c). Cho hỗn hợp nước và dầu hỏa vào phễu phân li. Vì dầu hỏa nhẹ và không tan trong nước nổi thành một lớp phía trên, mở khóa phểu cho nước chảy từ từ, theo dõi cho đến khi nước chảy hết, đóng khóa phễu, tách được dầu.

Bài 5: Cho hình vẽ mô tả quá trình tách các chất từ hỗn hợp cát, dầu, nước.

Dầu Dầu

Dầu

Nước Cát

Nước

Nước

a) b) Người ta không dùng phương pháp A. Để lắng.

B. Lọc.

c)

C. Chiết.

D. Kết tinh.

Hướng dẫn: Không dùng phương pháp kết tinh  Đáp án D. Bài 6: Hình vẽ bên mô tả quá trình chưng cất.

Vai trò của nhiệt kế trong khi chưng cất là A. Đo nhiệt độ của ngọn lửa.

B. Đo nhiệt độ của nước sôi.

C. Đo nhiệt độ sôi của chất đang chưng cất.

28

D. Đo nhiệt độ sôi của hỗn hợp chất trong bình cầu.

Hướng dẫn: Nhiệt kế dùng để đo nhiệt độ sôi của hơi chất lỏng  Đáp án C Bài 7: Cho biết ý nghĩa các số chỉ các chi tiết của thiết bị chưng cất dưới đây

3 4

2 5 1

A. (1): Nhiệt kế; (2): đèn cồn; (3): bình cầu có nhánh; (4): sinh hàn; (5): bình hứng (bình tam giác).

B. (1): đèn cồn; (2): bình cầu có nhánh; (3): Nhiệt kế; (4): sinh hàn (5): bình hứng (bình tam giác).

C. (1): Đèn cồn; (2): nhiệt kế; (3): sinh hàn; (4): bình hứng (bình tam giác); (5): Bình cầu có nhánh.

D. (1): Nhiệt kế; (2): bình cầu có nhánh; (3): đèn cồn; (4): sinh hàn; (5): bình hứng(bình tam giác).

Hướng dẫn: (1): đèn cồn; (2): bình cầu có nhánh; (3): Nhiệt kế; (4): sinh hàn (5): bình hứng (bình tam giác)  Đáp án C. Bài 8: Cho hình vẽ sơ đồ thí nghiệm để xác định định tính C, H trong glucozơ (b)

(a)

(c)

29

Các chất trong (a), (b), (c) theo thứ tự là A. (Glucozơ + CuO), bông tẩm CuSO4 khan, dd Ca(OH)2.

B. (Glucozơ + CaO), bông tẩm CuSO4 khan, dd Ca(OH)2.

C. (Glucozơ + CuO), bông tẩm NaCl khan, dd Ca(OH)2.

D. (Glucozơ + CuO), bông tẩm CuSO4 khan, dd NaOH. Hướng dẫn: CuO oxi hóa glucozơ thành CO2 và nước, CuSO4 hút nước thành tinh thể ngậm nước CuSO4.5H2O màu xanh, dd Ca(OH)2 tác dụng với CO2 tạo ra kết tủa  Đáp án A Bài 9: Cho hình vẽ mô tả qua trình xác định C và H trong hợp chất hữu cơ.

Hợp chất hữu cơ

Bông và CuSO4(khan)

dd Ca(OH)2

Hãy cho biết sự vai trò của CuSO4 (khan) và biến đổi của nó trong thí nghiệm.

A. Xác định C và màu CuSO4 từ màu trắng sang màu xanh.

B. Xác định H và màu CuSO4 từ màu trắng sang màu xanh.

C. Xác định C và màu CuSO4 từ màu xanh sang màu trắng.

D. Xác định H và màu CuSO4 từ màu xanh sang màu trắng.

Hướng dẫn:  Đáp án B. Bài 10: Cho hình vẽ mô tả qua trình xác định C và H trong hợp chất hữu cơ.

Hợp chất hữu cơ

Bông và CuSO4(khan)

30

dd Ca(OH)2

Hãy cho biết hiện tượng xảy ra trong ống nghiệm chứa Ca(OH)2.

A. Có kết tủa trắng xuất hiện

B. Có kết tủa đen xuất hiện

C. Dung dịch chuyển sang màu xanh.

D. Dung dịch chuyển sang màu vàng.

Hướng dẫn: Đáp án A Bài 11: Để phân tích định tính các nguyên tố trong hợp chất hữu cơ, người ta thực hiện một thí nghiệm được mô tả như hình vẽ Bông và CuSO4(khan)

Hợp chất hữu cơ

dd Ca(OH)2

Phát biểu nào sau đây đúng ?

A. Thí nghiệm trên dùng để xác định nitơ có trong hợp chất hữu cơ.

B. Bông trộn CuSO4 khan có tác dụng chính là ngăn hơi hợp chất hữu cơ thoát ra khỏi ống nghiệm.

C. Trong thí nghiệm trên có thể thay dung dịch Ca(OH)2 bằng dung dịch Ba(OH)2 D. Thí nghiệm trên dùng để xác định clo có trong hợp chất hữu cơ.

Hướng dẫn: Vai trò Ca(OH)2 và Ba(OH)2 như nhau đều kết tủa được với CO2  Đáp án C Bài 12: Cho hình vẽ thí nghiệm dùng để phân tích hợp chất hữu cơ.

Hợp chất hữu cơ

Bông và CuSO4(khan)

31

dd Ca(OH)2

Hãy cho biết thí nghiệm bên dùng để xác định nguyên tố nào trong hợp chất hữu cơ.

A. Xác định C và H.

B. Xác định H và Cl.

C. Xác định C và N.

D. Xác định C và S.

Hướng dẫn: Đáp án A. Bài 13: Hình bên minh họa cho thí nghiệm xác định sự có mặt của C và H trong hợp chất hữu cơ. Chất X và dung dịch Y (theo thứ tự) là: Bông và chất X Hợp chất hữu cơ +

A. CaO, H2SO4 đặc

B. Ca(OH)2, H2SO4 đặc.

C. CuSO4 khan, Ca(OH)2. D. CuSO4.5H2O, Ca(OH)2.

Hướng dẫn: Đáp án D.

dd Y

Bài 14: Hình vẽ dưới đây để xác định nguyên tố nào trong chất hữu cơ.

A. Cl.

B. C.

C. H.

D. O

Phểu thủy tinh đã tráng dung dịch AgNO3 Chất rắn Y. Mẫu giấy lọc có tẩm CHCl3 và C2H5OH

Hướng dẫn: Ancol cháy dẫn đến dẫn xuất halogen cháy sinh ra HCl, sau đó HCl tác dụng với AgNO3 tạo chất AgCl màu trắng(chất rắn X) xuất hiện  Đáp án A 32

Bài 15: Cho thí nghiệm xác định N như hình vẽ dưới đây Ure + vôi tôi xút

X

Nhận xét kết quả thí nghiệm bằng cách nào sau đây không phù hợp A. Ngửi mùi khí thoát ra ở miệng ống nghiệm.

B. Đặt mẫu quỳ tím đã tẩm ướt lên miệng ống nghiệm.

C. Đưa đầu thủy tinh có tẩm dung dịch HCl vào miệng ống nghiệm.

D. Đưa đầu thủy tinh có tẩm dung dịch NaOH vào miệng ống nghiệm.

Hướng dẫn: Khí sinh ra là NH3, chất này không gây ra hiện tượng khi tiếp xúc với NaOH  Đáp án D Bài 16: Cho biểu đồ về nhiệt độ sôi của các chất A, B, C, D, E như sau Nhiệt độ sôi 150 100 Nhiệt độ sôi 50 0 A

B

C

D

33

E

Hãy xác định các chất A, B, C, D, E trong số các chất: CH3(CH2)2CH3, (CH3)4C, CH3(CH2)3CH2OH , (CH3)2CHCH(CH3)2, (CH3)2C(OH)CH3 và giải thích về sự biến đổi nhiệt độ sôi như trên.

Hướng dẫn: Các chất A, B, C, D, E tương ứng là:(CH3)4C, (CH3)2CHCH(CH3)2, CH3(CH2)4CH3 , (CH3)2C(OH)CH2CH3, CH3(CH2)3CH2OH - Các yếu tố làm ảnh hưởng đến nhiêt độ sôi gồm: liên kết hidro, phân tử khối và điện tích bề mặt, momen lưỡng cực. Do đó, trừ neopentan ra thì 4 chất còn lại có phân tử khối giống nhau. neopentan nhẹ nhất, có cấu trúc khối cầu và lực hút vandevan nhỏ nhất nên có nhiệt độ sôi thấp nhất.

- n-Hexan và 2,3-dimetylbutan không có liên kết hidro vì vậy chúng sẽ có nhiệt độ sôi cao hơn, có độ phân nhánh lớn hơn và có điện tích mặt bé hơn nên nhiệt độ sôi nhỏ hơn.

- Hai hợp chất còn lại có chứa liên kết hidro và 1-pentanol có điện tích lớn hơn, có lực vandevan lớn hơn nên nhiệt độ sôi lớn nhất.

HIDROCACBON Bài 17: Cho thiết bị điều chế khí X trong phòng thí nghiệm như sau

Khí X

Thiết bị trên dùng để điều chế khí A. C2H4.

B. CH4.

C. C2H2.

34

D. CH3NH2

Hướng dẫn: Đun nóng hỗn hợp CH3COONa, NaOH + CaO; khí CH4 sinh ra được thu bằng phương pháp dời chỗ nước  Đáp án B Bài 18: Trong phòng thí nghiệm, khí metan được điều chế bằng cách nung nóng hỗn hợp natri axetat với vôi tôi xút. Hình vẽ nào sau đây lắp đúng ?

A. (4)

B. (2) và (4)

C. (3)

D. (1)

Hướng dẫn: - Theo cách 2,3 sẽ làm nước ngưng tụ trong ống nghiệm - Theo cách 4 sẽ làm nước ngưng tụ và CH4 không tan trong nước nên thu bằng phương pháp dời chỗ nước tốt hơn dời chỗ không khí  Đáp án D

Bài 19: Cho bình rửa khí X đựng chất lỏng B. Cho khí A vào X ta quan sát được hình ảnh (2) khi A

A

B

B

B 1

X

A. Khí A là NH3, chất lỏng B là H2O. B. Khí A là HCl, chất lỏng B là H2O. C. Khí A là NH3, chất lỏng B là H2SO4 đặc 35

2

D. Khí A là CH4, chất lỏng B là H2O. Hướng dẫn:Ta quan sát được hình ảnh 1 khi A tan nhiều trong B làm giảm áp suất nên B dâng lên để có sự cân bằng về áp suất. Ở hình ảnh 2 thì A ít tan trong B nên đã đẩy chất lỏng B dâng lên phía phải của bình rửa khí  Đáp án D Bài 20: Tiến hành thí nghiệm phản ứng thế giữa metan với khí clo (hình vẽ) Cl2

CH4 CH4 + Cl2

Cl2

CH4

X

Chiếu sáng

dd NaCl bão hòa

dd NaCl bão hòa

Phát biểu không đúng là A. Phản ứng xảy ra khi có ánh sáng khuếch tán.

B. Dung dịch NaCl bão hòa để hạn chế độ tan của clo và metan.

C. Nước trong ống nghiệm 3 dâng lên là do CH4 phản ứng với Cl2 làm cho áp suất giảm.

D. Nước trong ống nghiệm 3 dâng lên là do CH4 phản ứng với Cl2 tạo sản phẩm tan tốt trong dung dịch NaCl làm cho áp suất giảm.

Hướng dẫn: Chỉ có HCl tạo ra tan tốt, còn CH3Cl không tan  Đáp án D Bài 21: Cho hình vẽ mô tả thí nghiệm điều chế khí Y từ dung dịch X

Hình vẽ trên minh họa phản ứng nào sau đây? o

t A. NH4Cl + NaOH  → NaCl + NH3 + H2O. o

t B. NaCl(rắn) + H2SO4(đặc)  → NaHSO4 + HCl. o

H 2SO4 đac, t C. C2H5OH  → C2H4 + H2O.

36

o

CaO,t D. CH3COONa(rắn) + NaOH(rắn)  → Na2CO3 + CH4.

Hướng dẫn: Loại đáp án B, D vì có chất ở thể rắn, loại A vì NH3 tan tốt trong nước nên phải thu bằng phương pháp dời chỗ không khí  Đáp án C Bài 22: Cho hình vẽ mô tả quá trình điều chế khí C trong phòng thí nghiệm. Các chất A, B, C, D tương ứng là

A. Than, dd hỗn hơp C2H5OH + H2SO4, C2H4, CCl4

B

C

A

B. Than , C2H5OH , C2H2, , CCl4 D

C. Đá bọt, C2H5OH , C2H2, H2O D. Đá bọt, dd hỗn hợp C2H5OH + H2SO4, C2H4, H2O

Hướng dẫn: Khí C2H4 ít tan trong nước nên ta thu bằng phương pháp dời chỗ nước  Đáp án D.

Bài 23: Cho hình vẽ mô tả phản ứng giữa etilen với khí clo C2H4 + Cl2 C2H4 + Cl2

C2H4Cl2

dd dd

NaCl

NaCl

Hình 2

Hình 1 C2H4 + Cl2

C2H4 + Cl2

dd dd NaCl

C2H4Cl2

37

C2H4Cl2 + NaCl

dd NaCl

C2H4Cl2

Hình vẽ mô tả đúng hiện tượng của thí nghiệm là A. Hình 1.

B. Hình 2.

C. Hình 3.

D. Hình 4

Hướng dẫn: Hợp chất C2H4Cl2 tạo thành ở dạng dầu bám vào ống nghiệm, áp suất trong ống nghiệm giảm nên nước dâng lên để có sự cân bằng về áp suất.  Đáp án A. Bài 24: Cho thí nghiệm được mô tả như hình vẽ Xiclopropan

Propen

(1)

Propin

(2)

Propan

(4)

(3)

Dung dịch brom

Khi cho các khí dư vào các ống nghiệm (1), (2), (3, (4) thì màu tương ứng sẽ là A. Không màu, không màu, không màu, vàng.

B. Không màu, vàng, không màu, vàng.

C. Không màu, không màu, không màu, không màu D. Vàng, vàng, vàng, không màu.

Hướng dẫn: propan không làm mất màu dung dịch brom  Đáp án A. Bài 25: Cho 0,2 ml hex-2-en vào ống nghiệm sau đó thêm 2 ml nước brom, lắc kỹ rồi để yên. Hình vẽ mô tả đúng hiện tượng là

38

Hình 1

Hình 2

Hình 3

Hình 4

A. Hình 1.

B. Hình 2.

C. Hình 3.

D. Hình 4.

Hướng dẫn: hex-2-en tác dụng với brom tạo dẫn xuất halogen ở dạng dầu nổi lên, màu nâu đỏ của dung dịch brom nhạt dần  Đáp án A. Bài 26:

C2H2

Thí nghiệm mô tả đúng hiện tượng là

C2H2 TN1

A. Thí nghiệm 1.

TN2

dd

B. Thí nghiệm 2

dd KMnO4 dư

KMnO4dư

C. Thí nghiệm 3

C2H2

C2H2

TN3

D. Thí nghiệm 4

TN4

dd dd

KMnO4

KMnO4 dư

dư

Hướng dẫn: C2H2 tác dụng với dung dịch KMnO4 tạo kết tủa đen MnO2  Đáp án C. Bài 27: Cho hình vẽ mô tả thí nghiệm như sau

Thí nghiệm mô tả đúng hiện tượng là A. Thí nghiệm 1.

B. Thí nghiệm 2 C. Thí nghiệm 3

C2H2

C2H2 TN1

TN2

dd KMnO4 dd KMnO4

/H2SO4 dư

/H2SO4 dư

C2H2

D. Thí nghiệm 4

TN3

C2H2 TN4

dd KMnO4 dd KMnO4

/H2SO4 39

/H2SO4 dư

Hướng dẫn: Sản phẩm có kết tủa MnSO4 tan tốt trong nước, không có khí thoát ra  Đáp án D Bài 28: Cho hình vẽ mô tả thí nghiệm như sau Hiện tượng xảy ra ở ống nghiệm (1) là A. Có bọt khí H2O

B. Có kết tủa

Dd AgNO3/NH3

CaC2

C. Có khí bay lên

(1)

D. Có kết tủa và có khí

(2)

Hướng dẫn: Ở ống nghiệm (1) sinh ra axetilen không tan trong nước  Đáp án C. Bài 29: Cho hình vẽ mô tả thí nghiệm như sau Hiện tượng xảy ra ở ống nghiệm (2) là A. Có bọt khí B. Có kết tủa C. Có khí bay lên D. Có kết tủa và có khí

H2O

Dd AgNO3/NH3

CaC2 (1)

(2)

Hướng dẫn: Ở ống nghiệm (2) sinh ra Ag  Đáp án B Bài 30: Cho hình vẽ mô tả thí nghiệm như sau Khí X

dd AgNO3 trong NH3

Khí X không thể là

A. Axetilen.

B. But-2-in.

C. Propin

Hướng dẫn: Propin không có phản ứng với AgNO3/NH3  Đáp án B

40

D. But-1-in

Bài 31: Cho hình vẽ mô tả thí nghiệm của phản ứng giữa benzen, toluen với dung dịch toluen thuốc tím. benzen Lắc

Lắc

benzen

toluen dd

dd

KMnO4

KMnO4 Hình 1

Hình 2

benzen

toluen

Lắc

Lắc

benzen

toluen

dd

dd

KMnO4

KMnO4

Hình 3

Hình 4

Hình vẽ mô tả không đúng hiện tượng thí nghiệm là A. Hình 1.

B. Hình 2.

C. Hình 3.

D. Hình 4.

Hướng dẫn: Toluen làm mất màu thuốc tím khi đun nóng  Đáp án D Bài 32: Viết phương trình hoá học thực hiện các biến hoá theo sơ đồ sau: CH3COONa

(1)  →

CH4

(2)  →

C2 H 2

(3)  →

C2 H 4

(4)  →

C2H5OH

(5) (6) (7)

C2H3Cl

C6 H 6 C2 H 6

41

Hướng dẫn: CaO to

(1). CH3COONa(r) + NaOH(r) → Na2CO3 + CH4

15000 C laøm laïnh nhanh

(2). 2CH4  → C2H2 + 3H2O Pb/ PbCO t0

3 → C2 H 4 (3). C2H2 + H2 

H+ to

(4). C2H4 + H2O  → C2 H 6 C

hoaït tính → C6H6 (5). 3C2H2  6000 C

HgCl t0

2 → C2H3Cl (6). C2H2 + HCl  Ni t0

(7). C2H2 + H2 → C2H6

42

Bài 33: Hãy cho biết những hóa chất, điều kiện để thực hiện chuyển hóa theo sơ đồ a.

C2H5

(1)

(3)

(2)

(4)

Cl

Cl

b.

CH3

(1)

CH2Cl

(2)

(3)

Giải: a. - (1): C6H6 (benzen), C2H5Cl và xúc tác AlCl3.

- (2): Cl2 và Fe; đun nóng.

- (3): Dung dịch KMnO4, dd H2SO4; đun nóng.

- (5): Dung dịch NaOH đặc, đun nóng, áp suất cao.

- (6): Dung dịch HCl. b. - (1): CH3Cl và xúc tác AlCl3.

- (2): Cl2, chiếu sáng.

- (3): Na hoặc Zn, đun nóng.

43

COOH

COONa

COOH

C2H5

(5)

ONa

OH

Bài 34: Từ toluen hãy viết PTHH của các phản ứng điều chế 1,2- điphenyl etilen.

Giải: áskt C6H5CH3 + Cl2 → C6H5CH2Cl + HCl 0

t 2C6H5CH2Cl + 2Na  → C6H5 – CH2 – CH2 – C6H5 + 2NaCl 0

600 C  → C6H5 – CH = CH – C6H5 + H2

C6H5 – CH2 – CH2 – C6H5

Bài 35: A là một đồng đẳng của benzen có tỷ khối hơi so với metan bằng 5,75. A tham gia chuyển hóa theo sơ đồ

Hãy viết các phương trình hóa học theo sơ đồ trên, các chất hữu cơ viết dạng công thức cấu tạo rút gọn, cho biết B, C, D, E là các chất hữu cơ.

Giải: MA = 92, A là đồng đẳng của benzen nên A là toluen askt 11 :

C6H5CH3 + Cl2 → C6H5CH2Cl + HCl (B) Ni t0

C6H5CH3 + 3H2 → C6H5CH3 (C) H SO t0

2 4 → C6H2(NO2)3CH3 (D) + H2O C6H5CH3 + 3HNO3 

(D) 44

t0

C6H5CH3 + 2KMnO4 → C6H5COOK (E) + 2MnO2 + KOH + H2O Bài 36: Cho X, Y, Z là 3 đồng phân của C5H12 có nhiệt độ sôi được thể hiện qua biểu đồ . nhiệt độ sôi 40 35 30 25 nhiệt độ sôi

20 15 10 5 0 X

Y

Z

Hãy cho biết cấu tạo của mỗi đồng phân tương ứng với nhiệt độ sôi ở trên và sắp xếp 3 đồng phân trên theo độ bền ở nhiệt độ phòng. Giải thích ?

Giải: n-pentan:

CH3CH2CH2CH2CH3

360c

iso-pentan: (CH3)2CHCH2CH3

280c

neo-pentan (CH3)4C

9,50c

n-pentan có cấu tạo “zic-zăc”, giữa các phân tử có bề mặt tiếp xúc lớn, do đó có nhiệt độ sôi lớn nhất. Còn iso pentan có cấu tạo phân nhánh, nên giữa hai phân tử co điểm tiếp xúc rất ít, do đó lực hút Van Der Wall yếu hơn, nên có nhiệt độ sôi thấp hơn n-pentan. Đặc biệt neopentan có nhánh tối đa nên diện tích bề mặt phân tử nhỏ nhất, nên có nhiệt độ sôi nhỏ nhất.

Tính bền tăng nhanh khi sự phân nhánh tăng: n-pentan < iso-pentan < neo-pentan

45

Bài 37: Cho biểu đồ về nhiệt độ sôi ( t s0 ) của ba chất benzen, toluen, stiren như sau

Nhiệt độ sôi 160 140 120 100 80 60 40 20 0 Chất

X

Y

Z

X, Y , Z tương ứng là A. stiren, toluen, benzen.

B. stiren, benzen, toluen.

C. benzen, toluen, stiren.

D. toluen, stiren, benzen.

DẪN XUẤT HALOGEN

Bài 38: Từ metan và các chất vô cơ cần thiết, lập sơ đồ điều chế 666, 2,4-D và DDT .

Giải a. Điều chế 666 CH4  → C6H6  → C6H6Cl6 → CH ≡ CH  (2) (3) (1) b. Điều chế 2,4-D - CH ≡ CH  → CH3CHO  → CH3COOH  → ClCH2COOH  → ClCH2COONa (1) (2) (3) (4) - C6H6  → C6H5Cl  → C6H5ONa  → C6H5OH  → 2,4điclophenol (C6H3Cl2OH) (5) (6) (7) (8) ClCH COONa 2,4điclophenol (C6H3Cl2OH)  → C6H3Cl2OCH2COOH → C6H3Cl2ONa  (9) (10) 2

c. Điều chế DDT 46

C H Cl CH3CHO  (p-ClC6H4)2CH-CCl3 → CH3CH2OH  → CCl3CHO → (1) (2) (3) 6

5

o

+ H ,xt,t + Cl .as + KOH(C H OH) + KMnO Bài 39: Cho sơ đồ: Benzen  → A  → B  → C  → D(C 6 H10 O4 ) 2

2

2

5

4

Viết công thức cấu tạo các chất A, B, C, D trong sơ đồ trên Giải Cl

A:

B:

C:

D: HOOC-(CH2)4-COOH ANCOL - PHENOL Bài 40: Cho hình vẽ mô tả thí nghiệm:

(A) (B)

Cho Na vào bình cầu chứa etanol dư trong bình A ở điều kiện thường, sau đó chưng cất rồi thêm nước (có hòa tan phenolphtalein) vào chất rắn còn lại rồi chưng cất được chất lỏng ở bình B. Phát biểu nào sau đây là đúng.

A. Chất rắn trong bình A là Na, chất lỏng trong bình B là etanol.

B. Chất rắn trong bình A là C2H5ONa, chất lỏng trong bình B là nước.

C. Thêm nước (có hòa tan phnolphtalein) vào chất rắn còn lại trong bình A thu được dung dịch có màu hồng, chất lỏng trong binh B là chứa etanol.

47

D. Chất rắn trong bình A có tính axit, chất lỏng trong bình B là nước.

Hướng dẫn: C2H5OH +Na → C2H5ONa +1/2 H2. Chưng cất ta được rắn còn lại là C2H5ONa. Thêm tiếp H2O (có hòa tan phenolphtalein) vào bình A ta được dung dịch bazo mạnh. C2H5ONa + H2O → C2H5OH + NaOH

 Đáp án C Bài 41: Người ta tiến hành thí nghiệm liên quan đến phenol theo thứ tự các hình (A), (B), (C) như hình vẽ sau C6H5OH + NaOH CO2

H2 O C6H5OH

C6H5OH

NaOH

A

B

C

Hiện tượng xảy ra ở ống nghiệm C khi kết thúc thí nghiệm là A. có hiện tượng vẫn đục dung dịch B. xuất hiện kết tủa trắng C. có khí không màu thoát ra D. dung dịch đổi màu thành vàng nâu Hướng dẫn:Ở ống nghiệm C có C6H5OH tạo ra không tan trong nước  Đáp án A

Bài 42: Cho hình vẽ mô tả thí nghiệm về ancol etylic C2H5OH 48

+ H2SO4

Đặc

Nếu đun ở 170 0 C thì sản phẩm sinh ra là A. (C2H5O)2 B. C2H4 C. C2H6 D. CH3CHO H SO Hướng dẫn: C2H5OH  → C2 H 4 + H 2 O 170 C 2

0

4

 Đáp án B Bài 43: Cho hình vẽ mô tả thí nghiệm về ancol etylic C2H5OH

Nếu đun ở 140 0 C thì sản phẩm sinh ra là

+ H2SO4

A. (C2H5O)2

Đặc

B. C2H4 C. C2H6 D. CH3CHO H SO Hướng dẫn: 2C2H5OH  → (C2H5)2O + H2O 140 C 2

0

4

 Đáp án A Bài 44: Cho chất hữu cơ A vào chất lỏng B ta được dung dịch đồng nhất, nhưng cho A vào chất lỏng C thấy có sự phân lớp chất lỏng. Chất A, B, C tương ứng là

A

B

A

C

A. Ancol isoamylic, dd H2SO4 đặc, dd H2SO4 loãng B. Ancol isoamylic, dd H2SO4 loãng, H2O C. Ancol etylic, dd H2SO4 đặc, dd H2SO4 loãng D. Ancol etylic, C6H6, dd H2SO4 loãng Hướng dẫn: Ancol isoamylic tác dụng với dung dịch H2SO4 đặc, nhưng không tác dụng với dịch H2SO4 loãng, không tan trong nước  Đáp án A 49

Bài 45: Cho thí nghiệm được mô tả như hình vẽ. Cân bình cầu đã có chứa các chất như trên. Sau đó đun nóng trên ngọn lửa đèn cồn, để nguội rồi cân lại thì khối lượng A. Tăng.

B. Giảm.

C. Không thay đổi.

D. không xác định được

hơi C2H5OH

CuO

Hướng dẫn: Có phản ứng oxi hóa ancol nhưng các chất tạo ra đều ở trong bình cầu

 Đáp án C Câu 46: Dẫn hơi ancol X đi qua ống sứ đựng CuO đun nóng thu được anđehit Y theo sơ đồ hình vẽ:

Hai ancol đều không thỏa mãn tính chất của X là A. etanol và propan-1-ol.

B. propan-1-ol và propan-2-ol.

C. metanol và etanol.

D. propan-2-ol và butan-2-ol.

Hướng dẫn: Ancol bậc 1 bị oxi hóa bởi CuO đun nóng tạo anđehit  Đáp án D

Bài 47: Có 4 ống nghiệm chứa Cu(OH)2. Thêm vào các ống nghiệm lượng dư của 4 dung

50

dịch etan-1,2-điol, propan-1,3-điol, propan-1,2-điol,propan-1,2,3-triol. Hiện tượng xảy ra như hình sau: (1) (2) (3) (4)

Cu(OH)2

Vậy dung dịch cho vào ống nghiệm 4 chứa chất nào sau đây ?

A. propan-1,3-điol

B. propan-1,2-điol

C. etan-1,2-điol

D. propan-1,2,3-triol

Hướng dẫn: Ancol đa chức có ít nhất 2 nhóm –OH liền kề hòa tan được Cu(OH)2 tạo dung dịch màu xanh lam  Đáp án A Bài 48: Cho etanol vào ống nghiệm 1, phenol vào ống nghiệm 2. Ở ống nghiệm nào có phản ứng xảy ra: dd NaOH

(1)

A. Ống 1

B. Ống 2.

(2)

C. Cả hai ống.

D. Không có ống nào

Hướng dẫn: ancol không có tính axit  Đáp án B Bài 49: Viết phương trình hoá học (Ghi rõ điều kiện của phản ứng) CO2 → (C6H10O5)n → C12H22O11→ C6H12O6 → C2H5OH Giải

51

asmt 6CO2 + 5H2O  → (C6H10O5)n + 6O2 dieäp luïc

enzim 2(C6H10O5)n + 2nH2O  → nC12H22O11

C12H22O11 + H2O

enzim  → 2C6H12O6

enzim  →

C6H12O6

2C2H5OH + 2CO2

Bài 50: Tìm các chất thích hợp ứng với các ký hiệu A1, A2, A3, A4, A5 trong sơ đồ sau và hoàn thành các phương trình phản ứng dưới dạng công thức cấu tạo ? +Benzen/H+ CnH2n+2

Crackinh

A1(khí)

(1)

+O2,xt

A3

(3)

(2)

A2

(4) +H2O/H+

A4

(5) +O2/xt

* Các chất cần tìm: A1: CH3-CH2-CH2-CH3 A2: CH3- CH=CH2 A3: C6H5-CH(CH3)2 (Cumen) A4: CH3-CH(OH)-CH3 A5: CH3-CO-CH3

* Các phản ứng: 52

A5 (C3H6O)

1. CH3-CH2-CH2-CH3

Crackinh

(A1)

H2SO4

2. CH3-CH=CH2 +

CH(CH3)2 3.

(A3)

OH

1.O2 2.H2SO4(l)

+ CH3-CO-CH3 (A5)

H+

4. CH3-CH=CH2 + H2O 5.

CH3-CH=CH2 + CH4 (A2) CH(CH3)2

CH3-CH(OH)-CH3 + 1/2O2

Cu,t0

CH3-CH(OH)-CH3 (A4) CH3-CO-CH3 (A5)

+ H2O

ANĐEHIT Bài 51: Sơ đồ điều chế CH3CHO trong phòng thí nghiệm.

H 2O

Nước cất

Nước đá

Nước 80 độ CaC2 HgO + HgSO4

Phát biểu nào sau đây không đúng .

A. Ngâm bình nước cất và HgO/H2SO4 vào nước nóng để phản ứng hiđrat hóa axetilen xảy ra.

B. Dùng nước đá để ngưng tụ hơi CH3CHO. C. Dùng nước đá để hạn chế sự phân hủy CH3CHO D. Dùng HgO/H2SO4 để tạo xúc tác HgSO4

53

Hướng dẫn: Phản ứng ở bình cầu tạo C2H2, phản ứng ở bình đựng dd HgSO4 tạo CH3CHO, nước đá để ngưng tụ hơi CH3CHO vì chất này sôi ở 20,8 0 C

 Đáp án C Bài 52: Cho thí nghiệm được mô tả như hình vẽ axeton

propin

(1)

axetilen

(2)

metanal

(4)

(3) Dung dịch AgNO3 trong NH3 dư

Ống nghiệm có hiện tượng khác với các ống còn lại là A. Ống nghiệm (1)

B. Ống nghiệm (2)

C. Ống nghiệm (3)

D. Ống nghiệm (4)

Hướng dẫn: Axeton không phản ứng, propin và axetilen phản ứng tạo kết tủa vàng, metanal phản ứng tạo kết tủa Ag  Đáp án D Bài 53: Cho thí nghiệm được mô tả như hình vẽ axeton

propin

(1)

axetilen

(2)

metanal

(3) Dung dịch brom

Ống nghiệm không xảy ra phản ứng hóa học là 54

(4)

A. Ống nghiệm (1).

B. Ống nghiệm (2).

C. Ống nghiệm (3).

D. Ống nghiệm (4).

Hướng dẫn: Axeton không phản ứng  Đáp án A..

Bài 54: Cho hình vẽ mô tả thí nghiệm như sau

Khí X

dd AgNO3 trong NH3

Khí X không thể là A. Axetilen.

B. metanal.

C. Propin.

D. But-1-in.

Hướng dẫn: metanal phản ứng với dd AgNO3/NH3 tạo kết tủa không phải màu vàng

 Đáp án B. Bài 55: Làm thí nghiệm như hình vẽ:

Khí A

H2O

CaC2

2,02 g khí A

dd AgNO3/NH3 HgSO4 + H2SO4 + H2O 11,04g kết tủa B BB

Sau khi kết thúc thí nghiệm ta thu được 11,04 gam hỗn hợp rắn B ở bình 2. Hiệu suất của phản ứng cộng nước ở bình 1 là: A. 20%.

B. 100%.

C. 70%.

D. 80%.

Hướng dẫn: Khí A gồm CH3CHO, C2H2; kết tủa B gồm Ag, C2Ag2. Đặt số mol 2 khí tương ứng là x, y. Ta có hệ phương trình

 x = 0,01 =>   y = 0,04

=> H = 80%

 Đáp án D.

Bài 56: Cho sơ đồ phản ứng 55

B1 +H2O

CH3-CHO

B2

hiđrocacbon X

+H2O

A1

+H2O

CH3-CHO

A2 +H2O

CH3-CHO

CH3-CHO

+H2O

CH3-CHO

Xác định các chất ứng với các chữ cái X, A1, A2, B1, B2 Đáp án X: C2H2

A1: CH2=CHCl

A2:CH3 -CH2Cl

B1: CH2=CH-OCOCH3

B2: CH3 -CHCl-OCOCH3

+A Bài 57: Cho sơ đồ phản ứng H2CO2  → CH5O2N

+B +C  → HCOONa  → Ag

Hãy xác định A,B,C. Viết PTHH của các phản ứng.

Giải A: NH3, B: NaOH, C: AgNO3/NH3 Viết PTPƯ theo dãy chuyển hoá: H-COOH + NH3 → H-COONH4 H-COONH4 + NaOH → H-COONa + NH3↑ + H2O H-COONa+2AgNO3+3NH3+H2O → (NH4)2CO3+2Ag + NH4NO3 + NaNO3 AXIT CACBOXYLIC Bài 58: Cho các chất sau: axit etanoic; etanal; etanol; etan.

Nhiệt độ sôi của các chất được biểu diễn như sau:

t S0

(4) 56 (2) (1)

(3)

Hỏi chất 1 là chất nào A. Axit etanoic.

B. Etanol.

C. Etan.

D. Etanal

Hướng dẫn: Nhiệt độ sôi ( t S0 ) của các chất tăng theo thứ tự etan, etanal, etanol, axit etanoic

 Đáp án D. Bài 59: Cho các chất sau: axit etanoic; etanal; etanol; etan. Độ tan trong nước (S) của các chất được biểu diễn như sau: S (4)

(1)

(2)

(3)

Hỏi chất 3 là chất nào sau đây ?

A. Axit etanoic.

B. Etanol.

C. Etan.

D. Etanal.

Hướng dẫn: etanol, etanal, axit etanoic tan tốt trong nước; etan tan kém do phân tử rất ít phân cực, không có liên kết hidro

 Đáp án C. Bài 60: Cho các chất sau: axit etanoic; axit fomic, axit propionic, axit butiric 57

Hằng số phân li axit của các chất được biểu diễn như sau:

ka (4)

(2) (1)

(3)

Hỏi chất 4 là chất nào sau đây ?

A. Axit etanoic.

B. Axit fomic.

C. Axit propionic.

D. Axit butiric

Hướng dẫn: Tính axit giảm khi mạch C tăng nên axit fomic có tính axit mạnh nhất nên ka lớn nhất  Đáp án C. Bài 61: Có hai bình cầu như nhau, bình A chứa 0,5 lít dung dịch axit X 2M, bình B chứa 0,5 lít dung dịch axit Y 2M, được bít bởi 2 bóng cao su như nhau. Hai mẩu Mg được thả xuống cùng lúc. Kết quả sau 1 phút và sau 10 phút như sau

Mg Mg

(X) Khởi đầu (Y)

(X) Sau 1 phút (Y)

Khẳng định đúng là A. (X) dd HCl, (Y) là dung dịch CH3COOH. B. (Y) dd HCl, (X) là dung dịch CH3COOH. C. Tốc độ phản ứng ở bình (Y) cao hơn bình X 58

(X) Sau 10 phút

D. (X) dd HCl, (Y) là dung dịch NH3.

Hướng dẫn: HCl là axit mạnh CH3COOH là axit yếu  Đáp án A Bài 62: Cho sơ đồ chuyển hoá sau: phenyl axetat → X → Y → Z Z lần lượt là:

natri picrat. X, Y,

A. natri phenolat, phenol, 2,4,6-trinitrophenol B. natri axetat, benzen, phenol C. natri phenolat, phenyl clorua, phenol D. natri axetat, axit axetic, glixeryl triaxetat.

Hướng dẫn:  Đáp án A. Bài 63: Cho chuỗi biến hóa sau: +

enzim H C6H10O5  → C6H12O6  → X → Y → Z → CH3COONa. X, Y, Z lần lượt là

A. C2H5OH, CH3COOH, CH3COOH B. C2H4, C2H5OH, CH3COOH. C. CH3CH(OH)COOH, CH3CH(OH)COONa, CH3CH(OH)COONa. D. C2H5OH, CH3CHO, CH3COOH.

Hướng dẫn:  Đáp án D. Bài 64: Xác định công thức cấu tạo các chất và hoàn thành sơ đồ các chuyển hóa sau: A C3H8 B

A1

A2

B1

B2

B3

CH3COOH

B4

Giải A: C2H4;

A1: CH3CHO;

A2: C2H5OH 59

B: CH4;

B1: HCHO

B2: CH3OH

B 3 : C2 H 2

B4: CH3CHO

0

t , xt C3H8  → C2H4 + CH4 0

t , xt 2CH2=CH2 + O2  → 2CH3CHO 0

t , Ni CH3CHO + H2  → CH3CH2OH men giaám CH3CH2OH + O2  → CH3COOH + H2O 0

t , xt CH4 + O2  → HCHO + H2O 0

t , Ni HCHO + H2  → CH3OH 0

t , Ni CH3OH + CO  → CH3COOH 0

1500 C 2CH4  → C2H2 + 3H2 laøm laïnh nhanh

0

t , xt C2H2 + H2O  → CH3CHO 0

t , xt 2CH3CHO + O2  → 2 CH3COOH

Bài 65: Từ dẫn xuất halogen có thể điều chế được axit cacboxylic theo sơ đồ sau: +CO (ete.khan) +Mg(ete.khan) +HX RX  → RMgX  → R-COOMgX  → R-COOH 2

Dựa theo sơ đồ trên từ metan hãy viết phương trình phản ứng điều chế axit metylmalonic. o

C ( l ln) 2CH4 1500  → C2H2 + 3H2

C2H2 + 2HCl → CH3-CHCl2 CH3-CHCl2 + 2Mg ete. khan → CH3-CH(MgCl)2 CH3-CH(MgCl)2 + 2CO2 ete. khan → CH3-CH(COOMgCl)2 CH3-CH(COOMgCl)2 + 2HCl → CH3-CH(COOH)2 + 2MgCl2 Bài 66: Lập sơ đồ điều chế axit 3-cacboxi-3-hiđroxipentanđioic (HOOCCH2C(OH)(COOH)CH2COOH) từ axeton và các chất vô cơ cần thiết.

Giải 60

CH3-CO-CH3 → ClCH2-CO-CH2Cl → ClMgCH2-CO-CH2MgCl → ClMgOOC-CH2-CO-COOMgCl → HOOC-CH2-CO-CH2-COOH → HOOC-CH2-CH(OH)CN-CH2-COOH → HOOC-CH2-CH(OH)(COOH)-CH2-COOH ESTE Bài 67: Cho 3 ml nước cất vào ống nghiệm, sau đó thêm tiếp 3 giọt dung dịch CaCl2 bão hòa, sau đó thêm tiếp 5 giọt dầu ăn rồi lắc đều. Trường hợp nào sau đây mô tả đúng hiện tượng thí nghiệm ?

A.

B.

C.

D.

Hướng dẫn: Nước cất và dung dịch CaCl2 tạo ra dung dịch đồng nhất, thêm dầu ăn sẽ có sự phân lớp do dầu ăn rất ít phân cực nên không tan trong dung dịch phân cực  Đáp án B. Bài 68: Cho hình vẽ mô tả thí nghiệm X

Y

Z 61

Cho chất lỏng X vào ống nghiệm, thêm tiếp chất lỏng Y vào ống nghiệm và lắc đều, sau đó thêm chất lỏng Z vào ống nghiệm rồi lắc đều. Thí nghiệm không thỏa mãn là A. X: nước cất, Y: dd CaCl2 bão hòa; Z: dầu ăn B. X: nước xà phòng, Y: dd CaCl2 bão hòa; Z: dầu ăn C. X: nước cất, Y: nước xà phòng; Z: dầu ăn D. X: nước cất, Y: dd MgCl2 bão hòa; Z: dầu ăn.

Hướng dẫn: Nước cất và nước xà phòng tạo ra dung dịch đồng nhất, thêm dầu ăn vào nhờ có xà phòng nên dầu ăn tan; nước xà phòng tạo kết tủa với CaCl2 nên khi thêm dầu ăn vào dầu ăn nổi lên  Đáp án C. Bài 69: Cho chất lỏng X vào ống nghiệm, thêm tiếp chất lỏng Y vào ống nghiệm và lắc đều, sau đó thêm chất lỏng Z vào ống nghiệm rồi lắc đều.

Thí nghiệm không thỏa mãn là A. X: nước cất, Y: dd CaCl2 bão hòa; Z: dầu ăn B. X: nước bột giặt, Y: dd CaCl2 bão hòa; Z: dầu ăn.

C. X: nước cất, Y: nước xà phòng; Z: dầu ăn.

D. X: nước cất, Y: nước bột giặt; Z: dầu ăn.

62

Hướng dẫn: Nước bột giặt tan được trong dung dịch CaCl2 và dầu ăn; nước cất tạo với dung dịch CaCl2 dung dịch đồng nhất, nhưng khi thêm dầu ăn vào sẽ có sự phân lớp

 Đáp án A. Bài 70: Xác định công thức cấu tạo các hợp chất hữu cơ A, B, C, D trong các sơ đồ phản ứng sau : H SO ñaëc, to

H O+

CH OH

HCN 3 → C  3 2 4 A → B  → D → CH2=C(CH3)–COOCH3

Giải A: CH3-CO-CH3

B: CH3-C(OH)(CH3)CN

C: CH3-C(OH)(CH3)-COOH

D: CH2=C(CH3)-COOH

Bài 71: Tìm các chất chưa biết trong sơ đồ chuyển hóa sau.

A (khÝ)

CH3COONa

1500o C Lµm l¹nh nhanh

 →

B

C

D

E

CH3COOC2H5

NaOH CaO

X (r¾n)

Y (khÝ)

Giải CH 4

CH3COONa

1500o C Lµm l¹nh nhanh

 →C

2H 2

C2H 4

NaOH CaO

C2H5OH CH3COOH

Na 2 CO3

CH3COOC2H5

CO 2

Bài 72: Hoàn thành sơ đồ chuyển hoá sau: A (C6H8O4) + NaOH → X + Y + Z X + H2SO4 → E + Na2SO4 Y + H2SO4 → F + Na2SO4 H SO , 180oC

2 4 F  → R + H2 O

Cho biết E, Z đều cho phản ứng tráng gương, R là axit có công thức C3H4O2.

63

Giải: Các phản ứng xảy ra: t → HCOONa + HOCH CH COONa + CH CHO HCOOCH2CH2COOCH=CH2 + NaOH  2 2 3 0

t → HCOONa+HOCH(CH )CH COONa+ (HCOOCH(CH3)CH2COOCH=CH2+NaOH  3 2 0

CH3CHO) HCOONa + H2SO4 → HCOOH + Na2SO4 HOCH2CH2COONa + H2SO4 → HOCH2CH2COOH +Na2SO4 (HOCH(CH3)CH2COONa + H2SO4 → HOCH(CH3)CH2COOH +Na2SO4) H SO , 180oC

2 4 → CH2=CH-COOH + H2O HOCH2CH2COOH  H SO , 180oC

2 4 (HOCH(CH3)CH2COONa  → CH2=CH-COOH + H2O)

Bài 73: Hãy lập sơ đồ tách lấy este thu đươc từ phản ứng este hóa giữa ancol iso amylic và axit axetic Giải: t s0 của ancol (132 0 C ) thấp hơn t s0 của dầu chuối (142 0 C ) nên ta dùng phương pháp chưng

cất phân đoạn CH3COO(CH 2 )2 CH(CH3 ) 2  CH COOH   3  1. Na CO CH COO(CH ) CH(CH )  3 2 2 3 2 chöng caát 2 3 → CH3COO(CH 2 )2 CH(CH3 ) 2 (CH 3 )2CH(CH 2 ) 2 OH     phaân ñoaïn   H SO  2. Chieát (CH 3 )2CH(CH 2 ) 2 OH  2 4   H 2O 

Bài 74: Hãy lập sơ đồ tách các chất hữu cơ trong hỗn hợp lỏng thu được từ phản ứng tổng hợp iso amyl axetat (dầu chuối) Giải: t s0 của ancol (132 0 C ) thấp hơn t s0 của dầu chuối (142 0 C )

64

CH3COO(CH2 )2CH(CH3 )2  CH COOH   CH3COO(CH2 )2CH(CH3 )2  3. chöng caát phaân ñoaïn →CH3COO(CH2 )2CH(CH3 )2  3 →    1. Na2CO3 →(CH ) CH(CH ) OH 2 2  →CH3)2CH(CH2 )2 OH (CH3)2CH(CH2 )2 OH    32 H SO  2. Chieát → dd chöùa CH COONa  4. HCl } 5. Chöng caát→CH3COOH 3  {  2 4  H2O 

CACBOHIDRAT Bài 75: Cho vào ống nghiệm 5 giọt dung dịch NaOH 7% (X), 1 giọt dung dịch CuSO4 5% (Y), lắc đều, sau đó thêm 1 gọt dung dịch glucozo 2% (Z) rồi lắc đều. Hình vẽ mô tả đúng hiện tượng thí nghiệm là X

A.

Y

X

Z

Y

Z

B.

C.

X

Y

65

Z

D.

X

Y

Z

Hướng dẫn: Cho CuSO4 vào dd NaOH tạo kết tủa xanh, thêm tiếp dd glucozo thì kết tủa tan tạo dung dịch màu xanh đậm  Đáp án A. Bài 76: Thí nghiệm xảy ra phản ứng là

A.

B. dd Saccarozo

dd Saccarozo

Nước cất

Dd HCl

C.

D. dd Saccarozo

dd Saccarozo

dd NaOH

dd NH3

Hướng dẫn: Saccarozơ bị thủy phân trong môi trường axit đun nóng  Đáp án B. Bài 77: Cho thí nghiệm được lắp đặt như hình vẽ bên.

Có thể dùng để thực hiện thí nghiệm nào trong 3 thí nghiệm sau (1). Điều chế etyl axetat từ axit axetic và ancol etylic.

(2). Điều chế axit axetic từ natri axetat

66

Hướng dẫn: Điều chế propen người ta thường thu bằn phương pháp dời cỗ nước  Đáp án C. Bài 78: Cho thí nghiệm mô tả như hình vẽ. Đun nóng đồng thời khuấy đều đến khi thu được dung dịch đồng nhất Khuấy nhẹ dd

Bông

X

dd H2SO4 70%

Kết luận không đúng là A. Dung dịch X chứa glucozơ B. Trung hòa dung dịch X bằng dung dịch NaOH 10%, sau đó đun nóng với dung dịch AgNO3/NH3 thì sẽ có Ag bám lên cốc thủy tinh C. Khuấy nhẹ để để phản ứng xảy ra nhanh hơn D. Dung dịch X chứa fructozơ Hướng dẫn: Thủy phân xenlulozơ không sinh ra fructozơ  Đáp án D AMIN – AMINOAXIT-PROTEIN

67

Bài 79: Cho 3ml chất lỏng A vào ống nghiệm, thêm 5- 5 giọt chất lỏng B lắc nhẹ, sau đó thêm tiếp lượng dư chất lỏng C và lắc nhẹ, hiện tượng được mô tả như hình vẽ. A, B, C lần lượt là A B C A. Nước cất, anilin, dung dịch HCl. B. Nước cất, anilin, dung dịch NaOH. C. Anilin, dung dịch NaOH, dung dịch HCl. D. Anilin, dung dịch NH3, dung dịch NaOH. Hướng dẫn: anilin không tan trong nước nên có sự phân lớp, khi thêm lượng dư dung dịch HCl tao ra C6H5NH3Cl tan tốt trong nước nên tạo dung dịch đồng nhất  Đáp án A. Bài 80: Cho một lượng chất lỏng A vào ống nghiệm, thêm 5- 5 giọt chất lỏng B lắc nhẹ, thêm tiếp lượng dư chất lỏng C và lắc nhẹ, sau đó lại thêm tiếp lượng dư chất lỏng D lắc nhẹ, hiện tượng được mô tả như hình vẽ. A, B, C, D lần lượt là A. anilin, dung dịch HCl, dung dịch NaOH, nước cất.

A

B

C

D

B. Nước cất, anilin, dung dịch NaOH,dung dịch HCl. C. Anilin, dung dịch NaOH, nước, dung dịch HCl D. Nước cất, anilin, dung dịch HCl, dung dịch NaOH. Hướng dẫn: anilin không tan trong nước nên có sự phân lớp, khi thêm lượng dư dung dịch HCl tao ra C6H5NH3Cl tan tốt trong nước nên tạo dung dịch đồng nhất, thêm tiếp NaOH sẽ tái tạo anilin nên chất lỏng lại phân lớp  Đáp án D.

Bài 81 : Cho thí nghiệm được mô tả như hình vẽ. dd X

Dung dịch X, Y tương ứng là A. dung dịch metyl amin, dung dịch NH3 68

dd Y

B. dung dịch etyl amin, dung dịch FeCl3 C. dung dịch metyl amin, dung dịch Ca(NO3)2 D. dung dịch etyl amin, dung dịch MgCl2 Hướng dẫn: Khi cho amin khí hoặc NH3 vào dung dịch muối kim loại mà hidroxit không tan trong nước sẽ tạo kết tủa. Mg(OH)2 ↓ trắng; Fe(OH)3 ↓ nâu đỏ; Các chất ở đáp án A và C và không phản ứng với nhau  Đáp án B. Bài 82 : Cho thí nghiệm được mô tả như hình vẽ.

dd X

Dung dịch X, Y tương ứng là A. dung dịch metyl amin, dung dịch NH3

dd Y

B. dung dịch etyl amin, dung dịch FeCl3 C. dung dịch metyl amin, dung dịch Ca(NO3)2 D. dung dịch etyl amin, dung dịch CuCl2 Hướng dẫn: Khi cho amin khí hoặc NH3 vào dung dịch muối kim loại mà hidroxit không tan trong nước sẽ tạo kết tủa. Mg(OH)2 ↓ trắng; Fe(OH)3 ↓ nâu đỏ; Các chất ở đáp án A và C và không phản ứng với nhau  Đáp án B. Bài 83: Cho nước brom vào dd X ta được hiện tượng như hình vẽ. Dung dịch X không phải là A. Dung dịch anilin.

B. Dung dịch phenol C. Dung dịch anisol (C6H5OCH3) D. Dung dịch C6H5CH2OH. Hướng dẫn: Anilin, phenol, anisol có nhóm đẩy electron nên đã hoạt hóa vòng benzen vì thế tạo kết tủa khi phản ứng với nước brom, ancol benzylic không có phản ứng này

 Đáp án D. Bài 84 : Trình bày sơ đồ rửa dụng cụ đựng anilin 69

Đáp án: röûa baèng dd HCl Duïng cuï ñöïng anilin → dd chöùa muoái C6 H 5 NH3Cl tan ñöôïc trong nöôùc röûa laïi baèng nöôùc caát → duïng cuï saïch

Bài 85: Cho thí nghiệm như hình vẽ Thêm dd

Đun nóng

Thêm dd 4 (NH4)2SO Hình 3 Hình 1

dd lòng

dd lòng

trắng trứng

trắng trứng

Thêm dd

Thêm dd

Thêm dd NaOH đặc

Thêm HCl dd đặc Hình 2

Hình 4

dd lòng

dd lòng

trắng trứng

trắng trứng

Hình vẽ mô tả không đúng hiện tượng là A. Hình 1.

B. Hình 2.

C. Hình 3.

D. Hình 4.

Hướng dẫn: Lòng trắng trứng không bị kết tủa bởi dung dịch kiềm  Đáp án B Bài 86: Chất X có công thức phân tử C8H15O4N. Từ X có hai biến hóa sau: 0

,t C8H15O4N dungdichNa   OH  → C5H7O4NNa2 + CH4O + C2H6O

C5H7O4NNa2 dungdichHC   l → C5H10O4NCl + NaCl Biết : C5H7O4NNa2 có mạch cacbon không phân nhánh và có nhóm – NH2 ở vị trí α. Xác định công thức cấu tạo có thể có của X và viết phương trình hóa học của các phản ứng theo hai biến hóa trên dưới dạng công thức cấu tạo.

Giải Theo điều kiện bài ra thì X có hai công thức cấu tạo sau : CH3OOC−CH2−CH2−CH−COOC2H5 hoặc : 70

NH2 C2H5OOC−CH2−CH2−CH−COOCH3 NH2 Các phương trình của phản ứng : 0

t CH3OOC−CH2−CH2−CH−COOC2H5 + 2NaOH →

NH2 NaOOC−CH2−CH2−CH−COONa + CH3OH + C2H5OH NH2 0

t C2H5−CH2−CH2−CH(NH2)−COOCH3 +2NaOH →

NaOOC−CH2−CH2−CH(NH2)−COONa + CH3OH + C2H5OH 0

t NaOOC−CH2−CH2−CH(NH2)−COONa + 3HCl →

HOOC−CH2−CH2−CH−COOH + 2NaCl NH3Cl

POLIME VÀ VẬT LIỆU POLIME Bài 87: Viết phương trình phản ứng theo sơ đồ sau: (Ghi rõ điều kiện, nếu có. Mỗi mũi tên viết một phương trình phản ứng)

X1

X2

X3

X4

X5

PE

X6

71

PVC

Cao su buna

Biết rằng X1 là hợp chất chiếm chủ yếu trong thành phần khí thiên nhiên. X2, X3, X4, X5, X6 là các chất hữu cơ.

Giải 0

1500 C 1. 2CH4  → C2H2 + 3H2 laøm laïnh nhanh

CuCl,NH Cl 2. 2C2H2 → CH≡C-CH=CH2 100 C 0

4

Pd,PbCO → CH2=CH-CH=CH2 3. CH≡C-CH=CH2 + H2  t C 0

3

0

p, t C 4. CH2=CH-CH=CH2  → (-CH2-CH=CH-CH2-)n Na

Pd , PbCO 5. C2H2 + H2  → C2 H 4 t C 3

0

0

p,t (-CH2-CH2-)n 6. nCH2=CH2 →

HgCl 7. C2H2 + HCl   → CH2=CHCl 150 C-200 C 0

2

0

0

p,t 8. nCH2=CHCl → (-CH2-CHCl-)n

Bài 88: Một hợp chất hữu cơ (A) có công thức phân tử là C4H6O2 và chỉ có một loại nhóm chức. Từ (A) và các chất vô cơ khác, bằng 3 phản ứng liên tiếp có thể điều chế được cao su buna. Xác định công thức cấu tạo có thể có của (A) và lập các sơ đồ phản ứng ?

Giải (A): C4H6O2

Có 3 đồng phân

(A1): OHC-CH2-CH2-CHO

(A2): CH3-CO-CO-CH3

(A3): HO-CH2-C≡C-CH2OH

Sơ đồ: + H SO +H OHC-CH2-CH2-CHO  → HO-CH2-CH2-CH2-CH2-OH → CH2=CH-CH=CH2 Ni, t t 2 0

2 0

xt, P  → (-CH2-CH=CH-CH2-)n t 0

Tương tự với các đồng phân A2, A3 72

4

Bài 89: Cho sơ đồ sau: CaCO3 → A1 → A2 → A3 → A4 → A5 → cao su buna. Trong sơ đồ trên có bao nhiêu chất hữu cơ ?

A. 4.

B. 5.

C. 3.

D. 6.

Hướng dẫn: A1: CaO; A2: CaC2; A3: C2H2 : A4: C4H4; A5: C4H6  Đáp án A. Bài 90: Hoàn thành các phương trình hoá học theo sơ đồ chuyển hoá sau (Ghi rõ điều kiện phản ứng, các chất viết ở dạng công thức cấu tạo thu gọn).

C8H14O4 + NaOH→ X1 + X2 + H2O X1 + H2SO4 → X3 + Na2SO4 X3 + X4 → nilon-6,6 + H2O X2 + X3 → X5 + H2O (tỷ lệ số mol X2: số mol X3 = 2:1) Giải HOOC - [CH2]4-COOC2H5 + 2NaOH→ NaOOC- [CH2]4-COONa + C2H5OH + H2O (X1)

(X2)

NaOOC- [CH2]4-COONa + H2SO4 → HOOC- [CH2]4-COOH + Na2SO4 (X1)

(X3)

nHOOC- [CH2]4-COOH + nH2N - [CH2]6 - NH2 → [-NH- [CH2]6 - NH-CO-[CH2]4-CO-]n + 2nH2O (X3)

(X4)

(nilon -6,6)

H SO

⇀ 2C2H5OH + HOOC- [CH2]4-COOH ↽ C2H5OOC- [CH2]4-COOC2H5 + 2H2O t 2

4 ñaëc

0

(X2)

(X3)

(X5)

Bài 91: Hợp chất X có công thức C10H18O4. Từ X thực hiện các phản ứng (theo đúng tỉ lệ mol) (a) X + 2NaOH → X1 + 2X2 (b) X1 + H2SO4 → X3 + Na2SO4 73

(c) nX3 + nX4 → nilon-6,6 + 2nH2O (d) X2 + X3 → X5 + H2O Xác định CTCT các chất X1, X2…X5 ?

Hướng dẫn X: CH3-OOC-(CH2)4-COO-CH3

X1: NaOOC-(CH2)4-COONa

X3: HOOC-(CH2)4-COOH

X4: H2N-(CH2)6-NH2

X2: CH3OH

X5: HOOC-(CH2)4-COO-CH3

BÀI TẬP TỔNG HỢP Bài 92: Cho các dung dịch có cùng nồng độ mol là 0,1M: C6H5ONa, CH3COONa, CH3NH3Cl, (CH3)2NH2Cl, C6H5NH3Cl. Xác định các chất A, B, C, D, E trong số các chất trên ?

Giải pH

12 10 8 6

pH

4 2 0 A

B

C

D

E

Các chất A, B, C, D, E tương ứng là C6H5NH3Cl (A) , CH3NH3Cl (B), (CH3)2NH2Cl (C), CH3COONa (D) , C6H5ONa (E) Bài 93: Cho biểu đồ biểu diễn tỷ lệ và vai trò của các khí gây hiệu ứng nhà kính.

nCH2=C(CH3)COOCH3

t-xt

[ CH2-C(CH3)]n 74 COOCH3

7% 12%

47% 15%

19%

Khí X

Khí Y

A. Khí X là CO2 B. Khí Y là CFC

Khí Z

Khí T

Khí V

C.Khí Z là CH4

D. Khí T là O3

Hướng dẫn: Khí X là CO2, Khí Y là CFC, Khí Z là CH4, Khí T là NO2, khí V là O3

 Đáp án D Bài 94: Cho biểu đồ biễu diễn mức độ ảnh hưởng xấu đến sức khỏe con người của các chất: natribenzoat, fomanđehhit, etanol, natricorua.

X

Y

Z

T

X là A. Natribenzoat

B. fomanđehhit.

C. etanol. D. natricorua.

Hướng dẫn: fomanđehhit là hóa chất cấm sử dụng  Đáp án D Bài 95: Cho sơ đồ biễu diễn thí nghiệm như sau: HCl

75 Nhựa than đá

Chưng cất

Phenol, anilin

Ankylbenzen

Dung dịch A dd Br2

Kết tủa B

Phát biểu không đúng là A. kết tủa B là phenyl amoni clorua.

B. kết tủa trắng là 2,4,6-tribromphenol.

C. Ankyl benzen dùng làm dung môi hòa tan phenol và anilin.

D. Phenol và anilin không tác dụng với nhau.

Hướng dẫn: kết tủa trắng là 2,4,6-tribromphenol và 2,4,6-tribromanilin  Đáp án B

Bài 96: Tầng ozon hoạt động như một tấm lá chắn ngăn chặn phần lớn các tia cực tím không cho chúng đến bề mặt Trái Đất.

Tuy nhiên, ở một số nơi có hiện tượng thủng tầng ozon do một số tác nhân phá hủy, trong đó tác nhân đóng vai trò chủ yếu là A. CFC (cloflocacbon).

B. Cacbon đioxit.

C. Lưu huỳnh đioxit.

D. NOx

Hướng dẫn: Sự thủng tầng ozon là do CFC. Chất này tọa ra các gốc tự do làm chuyển O3 thành O2  Đáp án A. Bài 97: Viết phương trình hoá học của các phản ứng xảy ra theo sơ đồ chuyển hoá sau: (1) (2) (3) (4) (5) C2H4  → C2H4Cl2  → C2H6O2  → C2H2O2  → C2H2O4  → C4 H 6 O 4 (6)  → C5 H 8 O 4

76

Giải (1). CH2=CH2 + Cl2 → ClCH2-CH2Cl 0

t (2). ClCH2-CH2Cl + 2NaOH  → HO-CH2-CH2-OH + 2NaCl 0

t (3). HO-CH2-CH2-OH + 2CuO  → OHC-CHO + 2Cu + 2H2O xt → HOOC-COOH (4). OHC-CHO + O2  t 0

H SO

⇀ (5). HOOC-COOH + C2H5OH ↽ HOOC-COOC2H5 + H2O t 2

4 ñaëc

0

H SO

⇀ (6). HOOC-COOC2H5 + CH3OH ↽ CH3OOC-COOC2H5 + H2O t 2

4 ñaëc

0

Bài 98: Hai chất X, Y (đơn chức mạch hở, đều chứa C, H, O và đều có 53,33% oxi về khối lượng). Biết MX> MY và X, Y đều tan được trong nước. Nhiệt độ sôi của X là 118oC, của Y là −19oC. Xác định X, Y và viết phương trình phản ứng theo sơ đồ sau: (1) (2) (3) (4) (5) (6) (7) (8) → X1  → X2  → Y  → X3  → X4  → X5  → X6  →X X 

Biết X6 là hợp chất hữu cơ chứa 4 nguyên tố và có liên kết ion.

Giải Do X, Y đều có %O như nhau nên chúng có cùng công thức đơn giản nhất. Đặt công thức chung của X : CxHyOz  %O =

16z × 100 = 53,33 12x + y +16z

 12x + y = 14z  z=1 ; x = 1 và y = 2 CTĐGN là CH2O. Vì X và Y đều đơn chức nên có 1 hoặc 2 nguyên tử oxi.

Ngoài ra, MX> MY nên X có 2 nguyên tử oxi và Y có 1 nguyên tử oxi.

77

 CTPT của X : C2H4O2 Vậy CTCT X : CH3-COOH (vì tan trong nước và có nhiệt độ sôi là 118oC).  CTPT Y : CH2O. Và CTCT Y : HCHO (cấu tạo duy nhất) Các phương trình phản ứng chuyển hóa: CH3-COOH + NaOH → CH3-COONa + H2O CH3-COONa + NaOH

CaO, to  →

CH4 + Na2CO3

o

xt, t CH4 + O2  → H-CHO + H2O

Ca(OH)2 C6H12O6 6HCHO → men 2CH3-CH2OH + 2CO2 C6H12O6→ CH3-CH2-OH + CuO

to →

CH3-CHO + Cu + H2O

t o CH COONH + 2Ag + 2NH NO CH3-CHO + 2AgNO3 + 3NH3 + H2O → 3 4 4 3

CH3COONH4 + HCl → CH3-COOH + NH4Cl Bài 99: Từ khí thiên nhiên và các chất vô cơ cần thiết, thiết bị phản ứng đầy đủ. Hãy lập sơ đồ và viết các phương trình điều chế các chất sau: m–H2N–C6H4–COONa và p–H2N–C6H4– COONa Giải Điều chế p–H2N–C6H4–COONa CH4 → CH3Cl

↓

C6H5CH3 → p-O2N-C6H4CH3 → p-O2N-C6H4COOH → p-H2N-C6H4COOH

C2 H 2 → C6 H 6 p-H2N-C6H4COONa ← p-H2N-C6H4COOH as CH4 + Cl2 → CH3Cl + HCl

78

C 3C2H2 → C6 H 6 600 C hoaït tính 0

0

3 ,t C6H6 + CH3Cl AlCl  → C6H5CH3 + HCl

0

2SO 4 , t  → p-O2N-C6H4CH3 + H2O C6H5CH3 + HNO3(đặc) H

0

t 5 p-O2N-C6H4CH3 + 6KMnO4 +9 H2SO4 → 5 p-O2N-C6H4COOH +6MnSO4 + 3K2SO4

+ 14H2O p-O2N-C6H4COOH + 6H Fe +HCl → p-H2N-C6H4COOH + 2H2O p-H2N-C6H4COOH + NaOH  → p-H2N-C6H4COONa + H2O Điều chế m–H2N–C6H4–COONa C6H5CH3 → C6H5COOH → m-O2N-C6H4COOH → m-H2N-C6H4COOH → m-H2N-C6H4COONa 0

t 5C6H5CH3 + 6KMnO4 + 9 H2SO4 → 5C6H5COOH +6MnSO4 + 3K2SO4 + 14H2O 0

2SO 4 , t C6H5COOH + HNO3(đặc) H  → m-O2N-C6H4COOH + H2O

m-O2N-C6H4COOH + 6H Fe +HCl → m-H2N-C6H4COOH + 2H2O m-H2N-C6H4COOH + NaOH  → m-H2N-C6H4COONa + H2O Bài 100: M, N, P có công thức phân tử C6H8Cl2O4 đều mạch hở thõa mãn : 0

+dd NaOH,t C6H8Cl2O4  → Muối tạp chức+ CH3CHO + NaCl + H2O

Xác định công thức cấu tạo của M, N, P và viết phương trình hóa học của các phản ứng.

Hướng dẫn Công thức C6H8Cl2O4 có ∆ = 2 => Công thức cấu tạo của M, N, P là HOOC-CH2-CHCl-COO-CHCl-CH3 HOOC-CCl(CH3)-COO-CHCl-CH3 HOOC-CH(CH2Cl)-COO-CHCl-CH3 79

Bài 101: Xác định các chất hữu cơ A, B, C, D, E thích hợp thỏa mãn sơ đồ phản ứng sau: H O+ CH OH,xt,to H SO ñaëc,to to ,p,xt HCN 3 3 2 4 A  → B  → C  → D  → E → F

F là poli(metyl metacrylat).

Giải A: (CH3)2CO,

B: (CH3)2C(OH)CN,

D: CH2=C(CH3)COOH,

E: CH2=C(CH3)COOCH3

C: (CH3)2C(OH)COOH

Các phương trình phản ứng: (CH3)2CO + HCN → (CH3)2C(OH)CN (CH3)2C(OH)CN + H2O + H3O+ → (CH3)2C(OH)COOH + NH4+ (CH3)2C(OH)COOH

H2SO4ñaëc,1800 C →

CH2=C(CH3)COOH + CH3OH

CH2=C(CH3)COOH + H2O

H SO ñaëc, t 0

2 4   → CH2=C(CH3)COOCH3 ← 

+ H2 O

0

xt, t , p CH2=C(CH3)COOCH3  → (-CH2-C(CH3-)n

COOCH3 +

0

H ,t men röôïu men giaám + CH ≡ CH, xt Bài 102: Cho sơ đồ sau: Xenlulozơ  → X  → Y  → Z  → T

Chất T có tên gọi là A. vinyl acrylat.

B. etyl axetat.

C. metyl acrylat.

D. vinyl axetat.

Hướng dẫn: T là CH3-COO-C ≡ CH  Đáp án D. Bài 103: Viết phương trình hóa học các phản ứng (dưới dạng công thức cấu tạo) theo sơ đồ 0

0

0

+ dd AgNO / NH + Br O ,Cu ,t CH OH , xt ,t + ddNaOH,t ddHCl sau: C3H6  → A  → B + → D  → E + → F + → G 2

2

3

(đa chức) Giải

80

3

3

H 2C CH2

CH2Br-CH2-CH2Br

+ Br2

H 2C 0

t CH2Br-CH2-CH2Br + 2NaOH  → HOCH2-CH2-CH2OH 0

Cu ,t HOCH2-CH2-CH2OH + O2  → OHC-CH2-CHO + 2H2O 0

t + 4AgNO3 + 6NH3 + 2H2O  → H4NOOC-CH2-COONH4 + 4Ag +

OHC-CH2-CHO 4NH4NO3

H4NOOC-CH2-COONH4 + 2HCl → HOOC-CH2-COOH + 2NH4Cl H SO ñaëc, t 0

2 4   → CH3OOC-CH2-COOCH3 + 2H2O HOOC-CH2-COOH + 2CH3OH ← 

Bài 104: Cho sơ đồ chuyển hóa: Benzen → X → Y → C6H4(NH2)2, trong đó X và Y là những sản phẩm chính. Chất hữu cơ Y là: A. m-đinitrobenzen. B. o-đinitrobenzen.

C. p-đinitrobenzen. D. m-nitrotoluen.

Hướng dẫn: X: m-đinitrobenzen Y: m-điamoniclorrua  Đáp án A Bài 105: Hoàn thành các phương trình phản ứng theo sơ đồ sau: 0

+

+CuO/ t +KMnO / H + H / Ni / t CH4→A → A1 → A2→ A3→ Phenol   → A4  → A5 4 → A6 → 2

0

(Tơnilon 6,6) Giải 0

1500 C 1. 2CH4  → C2H2 + 3H2 laøm laïnh nhanh

C 2. 3C2H2 → C6 H 6 600 C hoaït tính 0

0

t , p cao 3. C6H5Cl + 2NaOH → C6H5ONa + NaCl + H2O

4. C6H5ONa + CO2 + H2O → C6H5OH + NaHCO3 81

0

Ni, t 5. C6H5OH + 3H2  → C6H11OH

6. C6H11OH + CuO → C6H10O ( xiclohexanon) + H2O + CuO 7. 5C6H10O + 6MnO −4 + 18H+ → 5HOOC-(CH2)4-COOH + 6Mn2+ + 9H2O 0

t 8. n HOOC-(CH2)4-COOH + nNH2 -(CH2)6-NH2  → (-OC-(CH2)4-CONH -(CH2)6-NH-)n

+ 2nH2O Bài 106: Từ nguyên liệu ban đầu là khí butan, cùng các chất xúc tác, thiết bị cần thiết hãy lập sơ đồ các phản ứng điều chế a. axit axetic. b. Axit acrylic. c. Axeton. d. Thuốc nổ TNT (2,4,6-trinitrotoluen). e. Axit salixilic (axit o-hiđroxibenoic). f. Metyl salixilat g. Axetyl salixilic(aspirin) h. Natri salixilat Giải a.

CH3-CH2-CH2-CH3 → CH2=CH2 → CH3-CHO → CH3COOH b. từ CH3CHO ta lập tiếp sơ đồ tổng hợp axit acrylic H2 SO4 HCN HCl CH3CHO  → CH 3CH(OH)CN → CH 3CH(OH)COOH  → CH 2 =CH-COOH 1700 C

c. Từ C2H2 ta lập tiếp sơ đồ tổng hợp axeton như sau CuCl + NH 4 Cl H2 Crackinh C2 H 2  → CH 2 =CH-C ≡ CH  → CH 3 -CH-CH 2 -CH3  → t0 Ni, t 0 H2 O Crackinh  → CH 2 =CH-CH 3  → CH 3 -CH(OH)-CH 3 H+ ,t 0

82

d. Từ C2H2 ta lập tiếp sơ đồ tổng hợp thuốc nổ TNT như sau O2 Cl2 NaOH NaOH CH3CHO  → CH3COOH  → CH3COONa  → CH 4  → CH 3Cl askt ,1:1 voâi toâi xuùt Mn 2+

HNO3

Choaït tính CH3Cl C2 H 2 → C6 H 6  → C6 H 5 -CH3  → C6 H 2 (NO 2 )3CH 3 AlCl¶ H2 SO4 t0 H2 O Crackinh  → CH 2 =CH-CH 3  → CH 3 -CH(OH)-CH 3 H+ ,t 0

e. Sơ đồ tổng hợp axit salixilic (axit o-hiđroxibenoic) Cl2

KMnO 4 NaOH C6 H 5 -CH 3  → o-C6 H 4 ClCH 3  → o-C6 H 4 ClOOH  → Fe H SO ,t 0 t 0 cao, P cao 2

NaOH t 0 cao, P cao

4

HCl

 → o-C6 H 4 (ONa)COONa → o-C6 H 4 (OH)COOH

f. Từ o-C6 H 4 (OH)COOH ta điều chế metyl salixiliat theo sơ đồ CH3 OH o-C6 H 4 (OH)COOH  → o-C6 H 4 (OH)COOCH3 H2SO4 ñaëc,t 0

g. Từ o-C6 H 4 (OH)COOH ta điều chế metyl salixiliat theo sơ đồ (CH3 CO)2 O o-C6 H 4 (OH)COOH  → o-C6 H 4 (OOCCH 3 )COOH

h. Từ o-C6 H 4 (OH)COOH hoặc o-C6 H 4 (OOCCH 3 )COOH điều chế natri salixilat theo một trong hai sơ đồ NaOH o-C6 H 4 (OH)COOCH 3  → o-C6 H 4 (ONa)COONa t0 NaOH hoaëc o-C6 H 4 (OOCCH3 )COOH  → o-C6 H 4 (ONa)COONa t0

Bài 107: Trình bày sơ đồ tách từng chất ra khỏi hỗn hợp lỏng a. C6H6, C6H5OH, C6H5NH2 b. C6H6, C6H5OH, C2H5OH, CH3COOH c. (C2H5O)2O, C2H5CHO, C2H5COOH d. (C2H5O)2O, CH3OH, C6H5OH, CH3COOH Giải a. Dụng cụ đựng anilin 83

 → C6 H 5OH 3. CO2 + H2 O → → C6 H 5ONa   C6 H 6  4. Chieát → NaHCO3   1. NaOH  C6 H 5OH    5. HCl → C6 H 6   2. Chieát → C6 H 6   →  C6 H 5 NH 2  6. Chieát 7. NaOH  C H NH → C6 H 5 NH 2 → C6 H 5 NH 3Cl  6 5 2   8.. Chieát 

b.  → C6 H 5OH 3. CO2 + H2 O → → C6 H 5ONa   C6 H 6  4. Chieát → NaHCO3   1. NaOH  C6 H 5OH    5. HCl → C6 H 6   2. Chieát → C6 H 6   →  C6 H 5 NH 2  6. Chieát 7. NaOH  C H NH → C6 H 5 NH 2 → C6 H 5 NH 3Cl  6 5 2   8.. Chieát  → C6 H 5OH  4. CO2 + H2 O X  →  CH3COONa  → CH 3COOOH 6. H2 SO4 5. Chieát → →    7. Chöng caát  → NaHSO 4  NaHCO3 

c.  → C2 H5COOH 3. H2 SO4 → (C2 H5 )2 O  → (C2 H5COO)2 Ca  4. Chöng caát 5. ngöng tuï   1. Ca(OH)2  → CaSO4 C2 H 5CHO   → (C2 H 5 )2 O C H COOH  2. Chöng caát → (C2 H5 )2 O  → 6. dd NaHSO3     2 5  7.

Chöng caá t .

8.

Ngöng tuï  → C2 H5CH(OH)SO3 Na  C2 H 5CHO  9. HCl C2 H 5CH(OH)SO3 Na  → C2 H 5CHO 10. Chöng caát. 11. Ngöng tuï

d.  → C2H5COOH 3. H2SO4 → → CH3COONa  4. Chöng caát 5. ngöng tuï → Na2SO4 (C2H5 )2O   C H OH   8. CO2 + H2O → C6H5ONa  →C6H5OH  6 5  1. NaHCO3  (C2H5 )2O 9. Chieát        (C2H5 )2O C2H5COOH 2. Chöng caát → C6H5OH   6. dd NaOH  →      CaCl2 khan (C2H5 )2O 7.

Chöng caá t . CH3OH   HO →    (B)  → H2O   2 CH3OH         CH3OH   CH3OH   → (C 2 H 5 ) 2 O 11. Na (B) 12. Chöng      →  H 2 SO 4 caát 13. ngöng tuï Chöng 14.     → CH 3 OH  → CH 3 ON a 15. caát 16. ngöng tuï

84

Bài 108: Trình bày sơ đồ tách từng chất ra khỏi hỗn hợp lỏng a. Xiclohexylamin, xiclohexanol, toluen. b. Phenol, anilin, axit axetic, nitrobenzen.

Giải a.

3. NaOH → xiclo-C6 H11NH3Cl  → xiclo-C6 H11NH 2  xiclo-C6 H11NH2  → xiclo-C6 H11OH    1. HCl   xiclo-C6 H11OH   xiclo-C6 H11OH  4. chöng caát phaân ñoaïn  ∂ 2 Ω 2.

Chieá t →  →  Z 2 C H CH   C H CH  6 5 3  6 5 3    ∂v  → C6 H 5CH3 

Ta tách được xiclohexanol và toluen nhờ phương pháp chưng cất phân đoạn vì t s0 của xiclohexanol cao hơn nhiều so với t s0 của toluen.

b.  C6H5NH2  3. HCl → C6H5NO2 C6H5NH2   → →    4. Chieát 5. NaOH   →C6H5NH2 → C6H5NH3Cl  6. Chieát C6H5OH  1. NaOH  C6H5NO2     CH3COOH 2. Chieát  CH3COONa 7. CO2 + H2O → C6H5OH → 9. HCl 8. Chieát C6H5NO2  → C H ONa   →CH3COOH 6 5   → CH3COONa  10. Chöng caát 

Bài 109: Hoàn thành các phương trình phản ứng theo sơ đồ chuyển hóa sau H 2O +HCHO X1 X2 (3) (2) +CH3COCH 3 H 2O Y Y2 1 (4) (5)

+Mg/ete Etyl bromua A (1)

+CO2 (6)

Z1

Giải ete CH3CH2Br + Mg  → CH3CH2MgBr

CH

3

CH 2 MgBr

H

C O

H

CH

3

CH

2

85

CH

2

OMgBr

H 2O (7)

Z2

CH3 CH2 CH2 OMgBr + H2O

CH 3

CH 3 CH 2 MgBr +

CH

3

CH

CH 3 C CH OMgBr

2

3

+H

C O

CH3 CH2 CH2 OH + Mg(OH)Br

CH 3

2O

CH 3 CH 2

CH

3

CH

2

CH 3 C CH OH

CH 3 C CH 3 OMgBr

3

+ Mg(OH)Br

CH3CH2MgBr + CO2 → CH3CH2COOMgBr CH3 CH2 C

CH3 CH2 C

OMgBr + H2O

O

OH + Mg(OH)Br

O

Bài 110: Hoàn thành các phương trình phản ứng theo sơ đồ chuyển hóa sau dd NaOH loaõng,dö, t0 Br , 1:1, as B Cumen Br2, 1:1, Fe A 2 dd NaOH ñaëc,dö, t0,P (sp chính) (sp chính)

0 C CH3COOH, H2SO4,t

E

CO2 dö

G

D

CH3COOH, H2SO4,t0

Giải + A là p-Br-C6H4-CH(CH3)2.

+ B là p-Br-C6H4-CBr(CH3)2.

+ C là p-Br-C6H4-COH(CH3)2.

+ D là p-Br-C6H4-C(OOCCH3)(CH3)2.

+ E là p-NaO-C6H4-COH(CH3)2.

+ G là p-HO-C6H4-C(OH)(CH3)2.

+ H là p-HO-C6H4-C(OOCCH3)(CH3)2.

Các phương trình phản ứng xảy ra: CH(CH3)2

CH(CH3)2

+ Br2

Fe, t0

+ HBr Br

CH(CH3)2 + Br2 Br

CBr(CH3)2

as

+ HBr Br

86

H

CBr(CH3)2

COH(CH3)2

t0

+ NaOH (l)

+ NaBr

Br

Br

CBr(CH 3)2

COH(CH 3)2

t0

+ 3NaOH (®Æc)

+ 2NaBr + H 2 O

Br

ONa

COH(CH 3) 2

CH 3COOC(CH 3)2 t0

+ CH 3COOH

+ H2O

H 2SO 4

Br

Br

COH(CH 3)2

COH(CH 3)2

+ CO 2 + H 2 O

+ NaHCO 3

ONa

p-HO-C6H4-C(OH)(CH3)2 +

OH

H SO ñaëc, t 0

2 4   → CH3COOH ← 

p-HO-C6H4-C(OOCCH3)(CH3)2 +

H2 O Bài 110: Hợp chất A (C18H18O2Br2) phản ứng được với dung dịch NaOH nóng. Cho hỗn hợp sau phản ứng tác dụng với dung dịch axit vô cơ loãng, thu được chất B (C9H9O2Br) và C(C9H11OBr).

Oxi hóa B hoặc C người ta đều thu được axit para-brom-benzoic.

Oxi hóa trong điều kiện thích hợp C chuyển thành B. Từ B thực hiện được chuyển hóa theo sơ đồ sau đây: 0

Cl2 ,AS H 2 SO4 ñaëc dd NaOH,t dd HCl B  → D → E  → G  →H 1700 C

(D chứa 1 nguyên tử Clo trong phân tử, G có đồng phân Cis-trans. Các sản phẩm D, E, G, H đều là sản phẩm chính) 87

a) Xác định công thức cấu tạo của A, B, C, D, E, G, H . b) So sánh nhiệt độ nóng chảy của B và C. Giải thích.

Giải a) Theo đầu bài: Các chất đều có chứa vòng benzen, liên kết trực tiếp với vòng có Brom -

Mạch hidrocacbon chứa nhóm chức (A: -COO-; B: -COOH; C: -OH).

-

Theo sơ đồ chuyển hoá đã cho ta thấy trong cấu tạo G chưa có liên kết đôi C=C → G không có đồng phân cis-trans.

Vậy công thức cấu tạo: A: p-Br-C6H4-(CH2)2-COO-(CH2)3-C6H4-Br-p B: p-Br-C6H4-CH2-CH2-COOH C: p-Br-C6H4-(CH2)3-OH D: p-Br-C6H4-CH-CH2-COOH Cl E: p-Br-C6H4-CH-CH2-COONa OH G: p-Br-C6H4-CH-CH2-COOH OH H: p-Br-C6H4-CH=CH-COOH (có đồng phân cis-trans) Hoặc A có cấu tạo: p-Br-C6H4-CH-COO-CH2-CH-C6H4-Br-p CH3

CH3

để cuối cùng H có cấu tạo: p-Br-C6H4-C(COOH)=CH2 và không có đồng phân cis-trans b) Nhiệt độ nóng chảy của B cao hơn của C vì liên kết hiđro giữa các phân tử axit bền hơn ở rượu, đồng thời giữa 2 phân tử axit có 2 liên kết hiđro khá bền vững.

88

Bài 111: Hợp chất hữu cơ X có công thức C5H4O2 phản ứng với thuốc thử Sip và với phenylhiđrazin (X hợp chất mạch vòng có nhóm -CHO). Người ta thực hiện một sơ đồ chuyển hóa như sau: KMnO

H

t HCl dö → C H Cl 4 C5H4O3(A)  2 C H O(C)  X → → C4H4O(B)  4 8 2 xt → 4 8 0

(D)

H N(CH ) NH

H O H

KCN C H N (E)  2 26 2 → nilon – 6,6.

2 → C6H10O4 (G)  → 6 8 2 +

Biết A tan được trong dung dịch NaHCO3, C tan được trong H2SO4 đặc, lạnh, không làm mất màu dung dịch KMnO4, C không có nhóm chức - OH. Hãy xác định cấu tạo của X và các sản phẩm từ A đến G Giải NH2(CH2)6NH(

C

(CH2)4

O

C NH

(CH2)6

NH

O

) C n O

(CH2)4

COOH

(Nilon-6,6) COOH

(CH2)4

COOH

(CH2)4

Cl

CN

C6H10O4

(CH2)4

C6H8N2 CN

(G)

(E)

C4H8Cl2

Cl

(D)

(C)

(B)

Theo đầu bài, X phải là một hợp chất có nhóm cacbonyl vì phản ứng với thuốc thử Sip và với phenylhiđrazin. Với công thức C5H4O2 có thể suy ra X là một fufurol. Khi oxi hóa fufurol ta sẽ được axit A: CHO

COOH

t

o

KCN

Cl

CN(CH2)4CN

H 2O H

+

(CH2)4

HCl du

H2

O

O

O

Cl

KMnO4

COOH COOH

xt

NH2(CH2)6NH2

O

nilon 6,6

Bài 112: Viết phương trình phản ứng thực hiện các sơ đồ biến hóa sau

89

dd NaOH,t 0

+

0

HCl H ,t →C BrCH2 CH2CH2COOH → A → B 

Giải 0

t → HO-CH2-CH2-CH2-COONa + NaBr + H2O Br-CH2-CH2-CH2-COOH + 2NaOH 

→ HO-CH2-CH2-CH2-COOH + NaCl HO-CH2-CH2-CH2-COONa + HCl  O

+

0

H ,t

⇀ HO-CH2-CH2-CH2-COOH ↽

C=O

+ H2O

Bài 113: Viết sơ đồ phản ứng điều chế các chất sau từ benzen, các hợp chất hữu cơ có không quá 3 nguyên tử C và các chất vô cơ cần thiết.

a)

b)

Giải a.

H2, Ni,t0

1/ Br2(1:1)

1/ O3

2/ KOH/EtOH, t0

2/ H2O2/OH-

COOH EtOH/H+ COOH

O COOEt NaOEt COOEt EtOH

COOEt H3O+, t0

O

b.

MgBr

1/ HBr

HO

O

H2SO4

2/ Mg/THF

Bài 114: Xác định các chất A, B, C, D trong chuỗi phản ứng điều chế N-metyl-4-phenyl piperiđin: +

O

C H ONa 1.H O ;2.t +C H COOC H 1.C H MgBr → A  → B (C8H15NO3)  → C   → D CH3NH2  1:2 2.H O , t 2

3

2

5

2

5

3

6

5

3

0

1.H SO dac,170 C → N-metyl-4-phenylpiperiđin.

2.H , Ni,t 2

4

2

0

90

+

0

Giải O CH3NH2

2CH2=CH-COOC2H5

COOC2H5

CH2-CH2-COOC2H5 C H ONa 2 5 CH2-CH2-COOC2H5

CH3N

O 1.OH2. H3O+, to

N CH3

O

HO 1.C6H5MgBr 2. H3O+, to

N CH3

H2SO4,170oC

CH3

C6H5

C6H5

C6H5

N

H2, Ni/to

N

N

N

CH3

CH3

CH3

Bài 115: Cho sơ đồ chuyển hoá sau: X1

(2)

X2 (3)

(1) axit benzoic

(7)

X3

(6) X5

X8

(11)

(4) X4

(5)

X7 (10)

(8)

cumen

(9)

X6

Viết PTHH của các phản ứng theo sơ đồ trên, biết: X1 có thành phần nguyên tố C, H, O; X7 có phản ứng với dung dịch FeCl3 tạo phức màu tím đậm.

PO 1. 2C6H5COOH  → (C6H5CO)2O + H2O 2 5

2. (C6H5CO)2O + C6H5ONa → C6H5COOC6H5 + C6H5COONa o

t 3. C6H5COOC6H5 + 2NaOH  → C6H5COONa + C6H5ONa + H2O

o

CaO ,t 4. C6H5COONa + NaOH  → C6H6 + Na2CO3

5. C6H5COONa + HCl → C6H5COOH + NaCl AlCl 6. C6H6 + HCOCl  → C6H5CHO + HCl 3

7. 5C6H5CHO + 2KMnO4 + 3H2SO4 → 5C6H5COOH + K2SO4 + 2MnSO4 + 3H2O 91

H 8. C6H6 + CH2 = CH - CH3  → C6H6CH(CH3)2 +

o

75 C 9. C6H5CH(CH3)2 + O2  → C6H5- C(CH3)2- OOH o

100 C , H 10. C6H5- C(CH3)2- OOH + H2O  → C6H5OH + CH3 - CO - CH3 +

11. C6H5ONa + HCl → C6H5OH + NaCl 2.4. Sử dụng hệ thống bài tập thực nghiệm có sử dụng HV, SĐ, ĐT Trong thực tiễn dạy học hiện nay, bài tập hóa học còn rất ít được sử dụng trong các bước khác nhau của quá trình dạy học. Giáo viên thường sử dụng bài tập vào cuối giờ học, cuối chương, cuối học kì, cuối năm học để ôn tập và kiểm tra kiến thức. Quan niệm như vậy sẽ làm giảm tác dụng của bài tập hóa học khi dạy học. Giáo viên có thể sử dụng bài tập ở bất cứ nơi nào, lúc nào khi thấy nó có thể giúp mình thực hiện nhiệm vụ và đạt được mục đích dạy học.

Các bài tập hóa học có sử dụng hình vẽ, sơ đồ, biểu bảng, đồ thị cũng vậy, chúng có thể được sử dụng trong tất cả các bước của quá trình dạy học, từ giới thiệu mục tiêu đến sự đánh giá kết quả học tập của học sinh. Tùy theo nội dung của từng bài tập mà giáo viên lựa chọn sử dụng để đạt hiệu quả cao nhất.

2.4.1. Sử dụng khi mở đầu bài giảng Yêu cầu của phần mở bài là tạo ra được một cầu logic để đi từ bài cũ sang bài mới, nêu lên được vấn đề nghiên cứu qua việc làm nổi bật những mâu thuẫn giữa những điều đã biết và điều chưa biết.

Các bài tập được sử dụng trong phần mở đầu bài giảng thường ngắn gọn, không quá phức tạp, để học sinh có thể hiểu ngay vấn đề cần nghiên cứu.

2.4.2. Sử dụng khi xây dựng kiến thức mới Nếu thay thế việc giảng bài mới của người thầy bằng cách cho học sinh giải bài tập thì các em sẽ nắm kiến thức sâu hơn và phát triển tính chủ động, sáng tạo của các em. Khi đó, giáo viên sẽ là người điều kiển tổ chức hoạt động của HS. Đồng thời, GV có thể thu được thông tin phản hồi từ phía HS để giúp GV điều chỉnh nội dung và phương pháp dạy học cho phù hợp. Trong chương trình hiện nay, có nhiều bài học có thể tiến hành dưới dạng bài tập.

Giáo viên có thể sử dụng những bài tập có HV, SĐ, BB, ĐT chứa đầy đủ các thông tin để 92

trao đổi với học sinh và từng bước xây dựng kiến thức mới. GV cũng có thể tổ chức cho HS thảo luận nhóm, hoặc cho cả lớp trao đổi nội dung bài học dưới dạng nêu vấn đề.

2.4.3. Sử dụng khi củng cố, vận dụng kiến thức Việc dùng bài tập để củng cố kiến thức sẽ giúp học sinh dễ dàng nắm vững kiến thức vừa tiếp thu. Ở cuối mỗi bài, hoặc mỗi phần trong bài, giáo viên có thể dùng bài tập có sử dụng HV, SĐ, ĐT để giúp học sinh củng cố và vận dụng kiến thức vừa học.

2.4.4. Sử dụng trong giờ luyện tập, ôn tập Trong bất kì trường hợp nào bài tập dùng cho việc ôn tập cũng nhằm làm cho HS nắm vững, sâu sắc hơn kiến thức đã học. Các bài tập được dùng khi luyện tập, ôn tập phải giúp HS nắm được hệ thống kiến thức làm thể hiện được mối liên hệ giữa các yếu tố kiến thức trong hệ thống kiến thức đã nghiên cứu.

Giáo viên có thể dùng các BT có HV, SĐ, BB, ĐT chưa đầy đủ hoặc chưa đúng để HS bổ sung, chỉnh lí, từ đó giúp HS hoàn thiện kiến thức.

2.4.5. Sử dụng trong giờ thực hành Trong giờ thực hành khi cho HS tiến hành các thí nghiệm, trong bảng tường trình ngoài việc yêu cầu HS nêu hiện tượng, giải thích, viết pthh, giáo viên nên cho HS vẽ hình các thí nghiệm đã tiến hành để giúp HS rèn luyện kỹ năng vẽ hình.

2.4.6. Sử dụng trong kiểm tra đánh giá Trong các đề kiểm tra, đề thi học kì, thi tốt nghiệp phổ thông hay các kì thi tuyển sinh đại học, cao đẳng, trung học chuyên nghiệp rất hiếm khi cho bài tập có sử dụng hình vẽ, đồ thị.

Thế nhưng, đây là những bài tập góp phần mở rộng, nâng cao kiến thức và giúp HS vận dụng kiến thức vào thực tiễn. Vì thế, ở các đề kiểm tra, đề thi, GV nên kết hợp bài tập có sử dụng HV, SĐ, BB, ĐT với các bài tập tính toán để HS phát huy mọi giác quan và các hình thức tư duy.

2.4.7. Sử dụng trong hoạt động ngoại khóa Trong các hoạt động ngoại khóa, ngoài việc cho HS biểu diễn các thí nghiệm vui, GV có thể cho HS làm một số BT về HV, SĐ, BB, ĐT để HS vận dụng các kiến thức đã học.

Tiểu kết chương 2 93

Trong chương 2, chúng tôi đã trình bày: 1. Nguyên tắc xây dựng hệ thống bài tập hóa học có sử dụng HV, SĐ, ĐT. 2. Các bước xây dựng hệ thống bài tập hóa học có sử dụng HV, SĐ,ĐT. 3. Hệ thống các bài tập thực nghiệm có sử dụng HV, SĐ, ĐT 4. Các phương thức sử dụng bài tập có sử dụng HV, SĐ, ĐT

CHƯƠNG 3 94

THỰC NGHIỆM SƯ PHẠM

3.1. Mục đích, nhiệm vụ thực nghiệm sư phạm 3.1.1. Mục đích Chúng tôi tiến hành thực nghiệm sư phạm nhằm giải quyết các vấn đề sau: - Khẳng định hướng đi đúng đắn và cần thiết của đề tài trên cơ sở lý luận và thực tiễn.

- Kiểm chứng tính hiệu quả của đề tai khi áp dụng vào một số tiết học ở trường THPT Phan Thúc Trực, THPT Phan Đăng Lưu.

- Góp phần đổi mới phương pháp và nâng cao chất lượng dạy học hiện nay ở phổ thông 3.1.2. Nhiệm vụ - Tham khảo ý kiến một số giáo viên về hệ thống bài tập đã xây dựng - Hướng dẫn sử dụng hệ thống bài tập đã biên soạn cho các giáo viên thực hiện - Kiểm tra, đánh giá hiệu quả của tài liệu thực nghiệm và cách sử dụng nó trong dạy học.

- Xử lý, phân tích kết quả thực nghiệm, từ đó đưa ra kết luận về tính hiệu quả của bài tập thực nghiệm có sử dụng HV, SĐ, ĐT 3.2. Nội dung thực nghiệm - Sử dụng hệ thống bài tập có sử dụng HV, SĐ, ĐT - Đánh giá hiệu quả của việc sử dụng hệ thông bài tập thực nghiệm có sử dụng HV, SĐ, ĐT 3.3. Phương pháp thực nghiệm 3.3.1. Đối tượng, địa bàn, thời gian, giáo viên thực nghiệm Để có số liệu khách quan và chính xác, tôi chọn dạy các lớp ở 02 khối như sau Chúng tôi đã lựa chọn 8 lớp (4 lớp thực nghiệm và 4 lớp đối chứng) ở 4 trường trong huyện Yên Thành để tiến hành thực nghiệm (Thực hiện trong năm học 2104 - 2015). Với mỗi cặp thực nghiệm, chúng tôi chọn 2 lớp có trình độ tương đương nhau, trong đó một lớp dạy theo giáo án truyền thống và một lớp dạy theo giáo án thực nghiệm. Cụ thể như sau: 95

STT Trường THPT

Giáo viên dạy thực nghiệm

Lớp TN Lớp ĐC

1

Tô Viết Vinh

12A3

12A4

Vũ Quốc Hoàn

11C

11D

Hồ Thanh Hoa

HSG

HSG

Nguyễn Viết Thái

12A6

12A7

Nguyễn Thị Hoa

11A4

11A5

Bùi Kiều Oanh

HSG

HSG

2

THPT Phan Thúc Trực

3 4

THPT Phan Đăng Lưu

3.3.2. Kế hoạch thực nghiệm Chúng tôi trao đổi với giáo viên về cách thực nghiệm và nhất trí như sau: - Bước 1: Soạn các bài giảng thực nghiệm, sử dụng các bài tập đã tuyển chọn để thiết kế hoạt động dạy học, gồm 4 bài: - Bước 2: Trao đổi với giáo viên thực nghiệm về cách thức và phương pháp thực nghiệm ở lớp thực nghiệm và lớp đối chứng.

- Bước 3: Tiến hành thực nghiệm. Chúng tôi đã dạy ở các lớp thực nghiệm bằng các bài giảng thực nghiệm có sử dụng các bài tập có hình vẽ, sơ đồ, đồ thị; còn ở các lớp đối chứng chúng tôi dạy theo giáo án truyền thống.

- Bước 4: Tổ chức kiểm tra và chấm điểm. + Mỗi khối kiểm tra 2 bài: 1 bài 15 phút , 1 bài 1 tiết + Chấm bài theo thang điểm 10. + Thống kê kết quả và phân loại theo 3 nhóm: Nhóm khá, giỏi (Điểm 7-10); nhóm trung bình (điểm 5,6); nhóm yếu, kém (điểm dưới 5).

- Bước 5: Xử lí kết quả thực nghiệm bằng thống kê toán học. + Lập bảng phân phối tần số, tần suất, tần suất tích lũy; + Tính các tham số thống kê đặc trưng; 96

3.4. Kết quả thực nghiệm Để xác định hiệu quả, tính khả thi của bài tập. Việc kiểm tra, đánh giá chất lượng nắm bắt kiến thức của học sinh ở lớp thực nghiệm và lớp đối chứng được tiến hành bằng các bài kiểm tra, kết quả của một trong các bài kiểm tra đó (đề kiểm ở phần phụ lục) như sau 3.4.1. Kết quả thực nghiệm ở khối 12 Bảng 3.1: Kết quả kiểm tra lần 1, lần 2 khối 12 Đơn

Đối

Sĩ

Lần

vị

tượng

số

TNSP 0

1

3

3

4

5

6

7

8

9

10

( Xi )

(12A3) Thúc TN 41

1

0

0

0

0

3

8

16

8

5

1

0

6.17

2

0

0

0

0

1

2

18

9

6

3

2

6.34

Trực

(12A4) ĐC 42

1

0

0

1

1

4

15

11

7

2

1

0

5.62

2

0

0

0

2

4

14

10

6

5

1

0

5.79

(12A6) TN 40

1

0

0

0

0

0

4

8

9

8

6

5

7.48

2

0

0

0

0

0

2

12

13

6

3

4

7.20

1

0

0

0

0

2

9

10

11

6

2

1

6.49

2

0

0

0

0

1

6

14

11

7

2

0

6.56

Phan

Phan Đăng (12A7) Lưu ĐC 41

Điểm xi

TB

3.4.2. Kết quả thực nghiệm ở khối 11 Bảng 3.2: Kết quả kiểm tra lần 1, lần 2 khối 11 Điểm xi Đơn Đối Sĩ Lần

TB

tượng

số

TNSP 0

1

3

3

4

5

6

7

8

9

10

( Xi )

Phan (11C) Thúc TN Trực (11D)

37

1

0

0

0

2

4

8

13

6

4

0

0

6.00

2

0

0

0

0

3

7

12

9

5

1

0

6.24

1

0

0

2

1

4

7

12

6

4

0

0

5.51

ĐC

2

0

0

0

1

2

13

10

5

3

2

0

5.76

(11A4) 39 TN

1

0

0

0

1

2

6

8

9

7

5

1

6.74

2

0

0

0

0

0

3

13

10

7

3

3

7.08

1

0

0

0

0

3

7

13

9

7

1

0

6.33

2

0

0

0

0

3

6

14

10

5

2

0

6.35

vị

36

Phan Đăng (11A5) 40 Lưu ĐC

97

3.4.3. Kết quả thực nghiệm học sinh giỏi trường và học sinh giỏi tỉnh môn hóa học Bảng 3.3: Kết quả kiểm tra lần 1, lần 2 học sinh giỏi trường và học sinh giỏi tỉnh Đơn

Đối

Sĩ số

Lần Điểm xi TNSP 0 1 3

vị

tượng

3

4

5

6

7

8

9

10

( Xi )

Phan HSG 12 Thúc (TN) Trực HSG 12 (ĐC)

11

1

0

0

0

0

0

1

2

1

3

2

2

7.82

2

0

0

0

0

0

0

3

2

1

4

1

7.82

1

0

0

0

0

0

3

2

3

1

1

0

6.50

2

0

0

0

0

1

3

2

2

0

1

1

6.40

HSG 12 (TN)

12

1

0

0

0

0

0

0

1

3

1

6

1

8.25

2

0

0

0

0

0

1

1

1

2

3

4

8.42

1

0

0

0

0

1

1

3

4

2

1

1

6.92

2

0

0

0

0

0

1

1

3

5

3

0

6.77

10

Phan Đăng HSG 12 Lưu (ĐC)

13

TB

3.5. Xử lý kết quả thực nghiệm Kết quả TNSP được xử lý theo phương pháp thống kê toán học theo thứ tự 1. Lập bảng phân phối tần số, tần suất tích lũy 2. Vẽ đồ thị lũy tích từ bảng phân phối tần suất lũy tích 3. Tính các tham số thống kê đặc trưng a. Trung bình cộng ( X ) k

n x + n 2 x 2 + ... + n k x k X = 1 1 = n1 + n 2 + ... + n k

n x i =1

i

 n i laø taàn soá cuûa GT x i   n : Soá hoïc sinh tham gia TN

i

n

b. Phương sai ( S2 ) và độ lệch chuẩn (S) là tham số xác định độ phân tán của các số liệu −

xung quanh X

2

S =

 n (x - X) i

i

n −1

2

. S = S2

Độ lệch chuẩn chứng tỏ độ phân tán của các số liệu càng ít c. Hệ số biến thiên (CV) hay độ lệch chuẩn tương đối 98

CV =

S .100% X

Dựa vào X , S, CV ta có thể đánh giá chất lượng của các đối tượng thực nghiệm - Nếu 2 bảng số liệu có X bằng nhau thì ta tính độ lệch chuẩn S. Nhóm có độ lệch chuẩn S là nhóm có chất lượng đồng đều hơn (tốt hơn) - Nếu 2 bảng số liệu có X khác nhau thì ta so sánh mức dộ phân tán cúa các số liệu bằng hệ số biến thiên CV. . Nhóm có CV nhỏ, X lớn thì nhóm đó có chất lượng cao hơn và đồng đều hơn d. Độ tin cậy Để so sánh sự khác biệt về kết quả giữa hai lớp ĐC và TN, chúng tôi sử dụng phép thử student khi kết luận ở mức ý nghĩa α .

Giá trị td tính theo công thức t d =

X DC − X TN 2 s 2DC s TN + n DC n TN

- Nếu td ≥ t α ,f thì X DC và X TN khác nhau ở mức ỹ nghĩa α - Nếu td ≤ t α ,f thì X DC = X TN ở mức ỹ nghĩa α ( f = nĐC + nTN - 2 gọi là độ lệch tự do) Qua mỗi bài kiểm tra, chúng tôi lập bảng phân phối tần số, tần suất và tần suất lũy tích.

3.5.1. Xử lý kết quả thực nghiệm ở các lớp 12

99

Bảng 3.4: Bảng phân phối tần số, tần suất, tần suất lũy tích kiểm tra lần 1 ở các lớp 12

% Số HS đạt điểm xi

% Số HS đạt điểm xi trở xuống

Số HS đạt điểm xi Điểm xi ĐC TN

ĐC

TN

ĐC

TN

0

0

0

0.00

0.00

0.00

0.00

1

0

0

0.00

0.00

0.00

0.00

2

1

0

1.20

0.00

1.20

0.00

3

1

0

1.20

0.00

2.41

0.00

4

6

3

7.23

3.70

9.64

3.70

5

24

12

28.92

14.81

38.55

18.52

6

21

24

25.30

29.63

63.86

48.15

7

18

17

21.69

20.99

85.54

69.14

8

8

13

9.64

16.05

95.18

85.19

9

3

7

3.61

8.64

98.80

93.83

10

1

5

1.20

6.17

100.00

100.00

Hình 3.1: Đồ thị tần suất lũy tích kết quả kiểm tra lần 1 của các lớp TN và ĐC ở lớp 12 120.00 100.00 80.00 60.00 40.00 20.00 0.00 100

Bảng 3.5: Bảng phân phối tần số, tần suất, tần suất lũy tích kiểm tra lần 2 ở các lớp 12 % Số HS đạt điểm xi trở xuống

Số HS đạt điểm xi Điểm xi ĐC TN

% Số HS đạt điểm xi ĐC

TN

ĐC

TN

0

0

0

0.00

0.00

0.00

0.00

1

0

0

0.00

0.00

0.00

0.00

2

0

0

0.00

0.00

0.00

0.00

3

2

0

2.41

0.00

2.41

0.00

4

5

1

6.02

1.23

8.43

1.23

5

20

4

24.10

4.94

32.53

6.17

6

24

30

28.92

37.04

61.45

43.21

7

17

22

20.48

27.16

81.93

70.37

8

12

12

14.46

14.81

96.39

85.19

9

3

6

3.61

7.41

100.00

92.59

10

0

6

0.00

7.41

100.00

100.00

Hình 3.2: Đồ thị tần suất lũy tích kết quả kiểm tra lần 2 của các lớp TN và ĐC ở lớp 12 120.00 100.00 80.00 60.00

ĐC TN

40.00 20.00 0.00 1

2

3

4

5

6

101

7

8

9

10

11

3.5.2. Xử lý kết quả thực nghiệm ở các lớp 11 Bảng 3.6: Bảng phân phối tần số, tần suất, tần suất lũy tích kiểm tra lần 1 ở các lớp 11

% Số HS đạt điểm xi

% Số HS đạt điểm xi trở xuống

Số HS đạt điểm xi Điểm xi ĐC TN

ĐC

TN

ĐC

TN

0

0

0

0.00

0.00

0.00

0.00

1

0

0

0.00

0.00

0.00

0.00

2

5

0

6.58

0.00

6.58

0.00

3

6

3

7.89

3.95

14.47

3.95

4

7

6

9.21

7.89

32.89

11.84

5

15

14

19.74

18.42

63.16

30.26

6

20

21

26.32

27.63

69.74

57.89

7

12

15

15.79

19.74

85.53

65.79

8

10

11

13.16

14.47

98.68

92.11

9

1

5

1.32

6.58

100.00

98.68

10

0

1

0.00

1.32

100.00

100.00

Hình 3.3: Đồ thị tần suất lũy tích kết quả kiểm tra lần 1 của các lớp TN và ĐC ở lớp 11

102

Bảng 3.7: Bảng phân phối tần số, tần suất, tần suất lũy tích kiểm tra lần 2 ở các lớp 11

% Số HS đạt điểm xi

% Số HS đạt điểm xi trở xuống

Số HS đạt điểm xi Điểm xi ĐC TN

ĐC

TN

ĐC

TN

0

0

0

0.00

0.00

0.00

0.00

1

0

0

0.00

0.00

0.00

0.00

2

0

0

0.00

0.00

0.00

0.00

3

1

0

1.32

0.00

1.32

0.00

4

5

4

6.58

5.26

7.89

5.13

5

19

10

25.00

13.16

32.89

17.95

6

24

25

31.58

32.89

64.47

50.00

7

15

19

19.74

25.00

84.21

74.36

8

8

12

10.53

15.79

94.74

89.74

9

4

5

5.26

6.58

100.00

96.15

10

0

3

0.00

3.95

100.00

100.00

103

Hình 3.4: Đồ thị tần suất lũy tích kết quả kiểm tra lần 2 của các lớp TN và ĐC ở lớp 11

3.5.2. Xử lý kết quả thực nghiệm với đối tượng học sinh giỏi Bảng 3.8: Bảng phân phối tần số, tần suất, tần suất lũy tích kiểm tra lần 1 của học sinh giỏi

% Số HS đạt điểm xi

% Số HS đạt điểm xi trở xuống

Số HS đạt điểm xi Điểm xi ĐC TN

ĐC

TN

ĐC

TN

0

0

0

0.00

0.00

0.00

0.00

1

0

0

0.00

0.00

0.00

0.00

2

0

0

0.00

0.00

0.00

0.00

3

0

0

0.00

0.00

0.00

0.00

4

1

0

4.35

0.00

4.35

1.00

5

4

1

17.39

4.35

21.74

4.35

6

5

3

21.74

13.04

43.48

17.39

7

7

4

30.43

17.39

73.91

34.78

104

8

3

4

13.04

17.39

86.96

52.17

9

2

8

8.70

34.78

95.65

86.96

10

1

3

4.35

13.04

100.00

100.00

Hình 3.5: Đồ thị tần suất lũy tích kết quả kiểm tra lần 1 của học sinh giỏi 120.00 100.00 80.00 60.00

ĐC TN

40.00 20.00 0.00 1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

11

Bảng 3.9: Bảng phân phối tần số, tần suất, tần suất lũy tích kiểm tra lần 2 của học sinh giỏi

% Số HS đạt điểm xi

% Số HS đạt điểm xi trở xuống

Số HS đạt điểm xi Điểm xi ĐC TN

ĐC

TN

ĐC

TN

0

0

0

0.00

0.00

0.00

0.00

1

0

0

0.00

0.00

0.00

0.00

2

0

0

0.00

0.00

0.00

0.00

3

0

0

0.00

0.00

0.00

0.00

4

1

0

4.35

0.00

4.35

1.00

5

4

1

17.39

4.35

21.74

4.35

105

6

3

4

13.04

17.39

34.78

21.74

7

5

3

21.74

13.04

56.52

34.78

8

5

3

21.74

13.04

78.26

47.83

9

4

7

17.39

30.43

95.65

78.26

10

1

5

4.35

21.74

100.00

100.00

Hình 3.6: Đồ thị tần suất lũy tích kết quả kiểm tra lần 2 của học sinh giỏi 120.00 100.00 80.00 60.00

ĐC TN

40.00 20.00 0.00 1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

11

Bảng 3.10: Bảng phân phối tần số, tần suất, tần suất lũy tổng hợp của học sinh 12

% Số HS đạt điểm xi

% Số HS đạt điểm xi trở xuống

Số HS đạt điểm xi Điểm xi ĐC TN

ĐC

TN

ĐC

TN

0

0

0

0.00

0.00

0.00

0.00

1

0

0

0.00

0.00

0.00

0.00

2

1

0

0.63

0.00

0.63

0.00

3

3

0

1.88

0.00

2.50

0.00

4

5

4

3.13

2.47

5.63

2.47

106

5

44

16

27.50

9.88

33.13

12.35

6

45

54

28.13

33.33

61.25

45.68

7

35

39

21.88

24.07

83.13

69.75

8

20

25

12.50

15.43

95.63

85.19

9

6

13

3.75

8.02

99.38

93.21

10

1

11

0.63

6.79

100.00

100.00

Hình 3.7: Đồ thị tần suất lũy tích kết quả kiểm tra tổng hợp của học sinh lớp 12 120.00 100.00 80.00 60.00

ĐC TN

40.00 20.00 0.00 1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

11

Bảng 3.10: Bảng phân phối tần số, tần suất, tần suất lũy tổng hợp của học sinh 11

Số HS đạt điểm xi

% Số HS đạt điểm xi

% Số HS đạt điểm xi trở xuống

Điểm xi

ĐC

TN

ĐC

TN

ĐC

TN

0

0

0

0.00

0.00

0.00

0.00

1

0

0

0.00

0.00

0.00

0.00

2

5

0

3.29

0.00

3.29

0.00

3

7

3

4.61

1.95

7.89

1.95

107

4

12

10

7.89

6.49

15.79

8.44

5

34

24

22.37

15.58

38.16

24.03

6

44

46

28.95

29.87

67.11

53.90

7

27

34

17.76

22.08

84.87

75.97

8

18

23

11.84

14.94

96.71

90.91

9

5

10

3.29

6.49

100.00

97.40

10

0

4

0.00

2.60

100.00

100.00

Hình 3.8: Đồ thị tần suất lũy tích kết quả kiểm tra tổng hợp của học sinh lớp 11

Bảng 3.10: Bảng phân phối tần số, tần suất, tần suất lũy tổng hợp của học sinh giỏi

% Số HS đạt điểm xi

% Số HS đạt điểm xi trở xuống

Số HS đạt điểm xi Điểm xi ĐC TN

ĐC

TN

ĐC

TN

0

0

0

0.00

0.00

0.00

0.00

1

0

0

0.00

0.00

0.00

0.00

2

0

0

0.00

0.00

0.00

0.00

108

3

0

0

0.00

0.00

0.00

0.00

4

2

0

4.35

0.00

4.35

0.00

5

8

0

17.39

0.00

21.74

0.00

6

8

7

17.39

15.91

39.13

15.91

7

12

7

26.09

15.91

65.22

31.82

8

8

7

17.39

15.91

82.61

47.73

9

6

15

13.04

34.09

95.65

81.82

10

2

8

4.35

18.18

100.00

100.00

Hình 3.8: Đồ thị tần suất lũy tích kết quả kiểm tra tổng hợp của học sinh giỏi 120.00 100.00 80.00 60.00

ĐC TN

40.00 20.00 0.00 1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

11

Bảng 3.11. Bảng tổng hợp các tham số đặc trưng của học sinh lớp 11, 12 Tham

Lớp 12

Lớp 11 109

Tổng hợp

số Lần 1

Lần 2

Lần 1

Lần 2

ĐC

TN

ĐC

TN

ĐC

TN

ĐC

TN

ĐC

TN

Xtb

5.99

6.66

6.11

6.7

5.92

6.37

6.1

6.66

6.05

6.68

S

1.42

1.51

1.34

1.38

1.36

1.54

1.26

1.32

1.35

1.53

CV % 23.71 22.67 21.93 20.60 22.97 24.18 20.66 19.82

22.31 22.90

td

24.77

25.72

26.14

17.45

27.56

Bảng 3.12: Bảng tổng hợp các tham số đặc trưng của học sinh giỏi Tham số

Lần 1

Lần 2

TỔNG HỢP

ĐC

TN

ĐC

TN

ĐC

TN

Xtb

6.71

8.03

6.58

8.12

6.65

8.08

S

2.20

2.04

2.9

25

2.46

2.21

CV %

32.79

25.40

44.07

30.79

36.99

27.35

td

6.75

0.11

6.02

3.6. Kết luận về thực nghiệm Qua số liệu thu thập được từ kết quả thực nghiệm. chúng tôi rút ra một số nhận xét sau: 1. Học sinh ở các lớp thực nghiệm nắm vững kiến thức, kỹ năng tốt hơn biểu hiện ở khả năng tái hiện và vân dụng kiến thức tốt hơn, biết chủ động tìm ta cách giải quyết vấn đề và cách giải tối ưu, điểm trung bình cao hơn ở lớp đối chứng.

2. Lớp thực nghiệm có không khí học sôi nổi hơn, học sinh có ý thức tranh luận, thảo luận thường xuyên hơn ở cả trong và ngoài lớp học. Tỷ lệ học sinh đạt điểm khá, giỏi ở lớp thực nghiệm cao hơn ở lớp đối chứng.

110

3. Đồ thị đường lũy tích cúa lớp thực nghiệm luôn nằm bên phải, phía dưới đồ thị lũy tích của lớp đối chứng. Giá trị trng bình cộng của các lớp thực nghiệm cao hơn lớp đối chứng. Hệ số CV của lớp ĐC cao hơn lớp TN, chứng tỏ chất lượng học tập của các lớp thực nghiệm cao đồng đều hơn ở các lớp đối chứng.

Như vậy, có thể kết luận rằng: Việc tuyển chọn, xây dựng hệ thống bài tập thực nghiệm trong dạy học hóa học hữu cơ ở trường phổ thông đã mang lại hiệu quả nhất định.

Học snh tiếp thu kiến thức chắc chắn, bền vững, sâu sắc hơn, kỹ năng làm thí nghiệm, giải quyết tình huống thực tiễn tốt hơn, khả năng sáng tạo và hứng thú được phát triển.

Bên cạnh kết quả thu được ở trên, các giáo viên dạy thực nghiệm, các em học sinh đều cho rằng hệ thống bài tập thực nghiệm này đã làm phong phú nguồn bài tập có sơ đồ, đồ thị và hình vẽ đáp ứng phần nào nhu cầu học tập giảng dạy của học sinh và giáo viên.

Tuy nhiên việc áp dụng đề tài này đối với học sinh học lực trung bình yếu và yếu còn gặp nhiều khó khăn.

Tiểu kết chương 3 Trong chương 3, chúng tôi đã trình bày: 1. Mục đích thực nghiệm: nhằm kiểm tra tính khả thi và hiệu quả của hệ thống bài tập đã đề xuất.

2. Đối tượng thực nghiệm: Chúng tôi đã chọn 8 lớp (4lớp TN và 4 lớp ĐC) thuộc 2 trường phổ thông của huyện Yên Thành, và 46 học sinh giỏi tỉnh lớp 12 để tiến hành thực nghiệm với tổng số 362 học sinh.

3. Tiến hành thực nghiệm: số giáo án thực nghiệm là 3, số đề kiểm tra là 6, tổng số bài làm của HS là 724.

4. Phân tích kết quả + Điểm trung bình của học sinh các lớp thực nghiệm đều cao hơn lớp đối chứng. + Tỉ lệ học sinh khá giỏi ở các lớp thực nghiệm cao hơn lớp đối chứng. + Chất lượng học tập lớp thực nghiệm đồng đều hơn lớp đối chứng. + Đồ thị đường luỹ tích của lớp thực nghiệm luôn nằm ở bên phải và dưới lớp đối chứng.

111

Kết quả thực nghiệm cho thấy, việc xây dựng và sử dụng các bài tập có hình vẽ, sơ đồ, đồ thị là rất cần thiết để đa dạng hệ thống bài tập hóa học phổ thông và góp phần nâng cao chất lượng học tập cho học sinh.

C. KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ 1. Kết luận: Đối chiếu với mục đích, nhiệm vụ nghiên cứu của đề tài, chúng tôi đã giải quyết được những vấn đề về lí luận và thực tiễn sau: 1.1. Nghiên cứu cơ sở lí luận và thực tiễn của đề tài - Nghiên cứu một số vấn đề về phương tiện trực quan: khái niệm, phân loại, vai trò và việc sử dụng phương tiện trực quan trong dạy học hóa học.

- Tìm hiểu một số vấn đề về bài tập hoá học: định nghĩa, phân loại, tác dụng của bài tập hóa học, việc sử dụng và các phương hướng xây dựng bài tập hóa học mới.

- Nghiên cứu về khái niệm, phân loại, vai trò của bài tập có sử dụng hình vẽ, sơ đồ, biểu bảng, đồ thị.

- Phân tích số lượng bài tập có sử dụng hình vẽ, sơ đồ, đồ thị so với hệ thống BTHH phổ thông.

- Tìm hiểu thực trạng về việc sử dụng bài tập có hình vẽ, sơ đồ, đồ thị trong giảng dạy hoá học phổ thông. + 100% giáo viên cho rằng việc bổ sung bài tập có sử dụng hình vẽ, sơ đồ, đồ thị là cần thiết. + 75 % giáo viên ít sử dụng bài tập có hình vẽ, sơ đồ, đồ thị trong dạy học hóa học.

1.2. Xây dựng hệ thống bài tập có sử dụng hình vẽ, sơ đồ, biểu bảng, đồ thị - Đề xuất 7 nguyên tắc xây dựng hệ thống bài tập có sử dụng hình vẽ, sơ đồ, biểu bảng, đồ thị là: phải góp phần thực hiện mục tiêu môn học; phải bám sát nội dung học tập; phải đảm bảo tính chính xác, khoa học, hiện đại; phải đảm bảo tính logic, hệ thống; đảm bảo tính sư phạm; hình vẽ đúng quy chuẩn và phải phù hợp với trình độ, phát huy tính tích cực nhận thức của học sinh.

112

- Quy trình xây dựng hệ thống bài tập có sử dụng hình vẽ, sơ đồ, biểu bảng, đồ thị theo 5 bước: + Xác định cấu trúc hệ thống bài tập. + Phân tích mục tiêu dạy học. + Thu thập thông tin để xây dựng hệ thống bài tập. + Tiến hành soạn thảo + Lấy ý kiến của đồng nghiệp và chỉnh sửa.

Xây dựng hệ thống 115 bài tập hoá học có sử dụng hình vẽ, sơ đồ, đồ thị hóa học hữu cơ

của phần

Đề xuất 7 phương thức sử dụng bài tập có hình vẽ, sơ đồ, biểu bảng, đồ thị trong dạy học hoá học.

1.3. Thực nghiệm sư phạm kiểm tra tính đúng đắn của giả thuyết khoa học Chúng tôi đã tiến hành: - Dạy 3 giáo án có sử dụng bài tập có hình vẽ, sơ đồ, biểu bảng, đồ thị với 2 cặp thực nghiệm ở 2 trường THPT Phan Thúc Trực và THPT Phan Đăng Lưu (362 học sinh).

- Cho học sinh làm 2 bài kiểm tra, chấm điểm 846 bài kiểm tra và xử lí số liệu.

- Qua phân tích kết quả thống kê cho thấy việc sử dụng bài tập có hình vẽ, sơ đồ, biểu bảng, đồ thị là rất cần thiết để góp phần nâng cao chất lượng giảng dạy hóa học ở trường phổ thông.

2. Kiến nghị 2.1. Với Bộ Giáo dục và Đào - Đưa thêm nhiều bài tập có sử dụng hình vẽ, sơ đồ, đồ thị trong sách giáo khoa và sách bài tập hoá học phổ thông, nhất là bài tập về hình vẽ và đồ thị.

- Cần tăng cường các bài tập có sử dụng hình vẽ, sơ đồ, đồ thị trong các kì thi trung học phổ thông quốc gia.

113

2.2. Với Sở Giáo dục và Đào tạo - Trong các kì thi học kì (nếu Sở Giáo dục và Đào tạo ra đề), kỳ thi họa sinh giỏi cấp tỉnh nên đưa vào các bài tập có sử dụng hình vẽ, sơ đồ và đồ thị - Tổng hợp từ các trường để lập ngân hàng bài tập có sử dụng hình vẽ, sơ đồ, biểu bảng, đồ thị cho giáo viên.

2.3. Với giáo viên ở trường phổ thông - Khai thác có hiệu quả các bài tập có sử dụng hình vẽ, sơ đồ, đồ thị trong sách giáo khoa và sách bài tập.

- Tìm và dạy cho học sinh thêm nhiều bài tập có sử dụng hình vẽ, sơ đồ, biểu bảng, đồ thị ngoài các bài sẵn có trong sách giáo khoa và sách bài tập.

- Trong các kì thi (nếu giáo viên ra đề) hoặc kiểm tra trong lớp, giáo viên nên cho bài tập có sử hình vẽ, sơ đồ, đồ thị để học sinh được mở rộng và vận dụng nhiều kiến thức hơn.

-Thông qua việc nghiên cứu đề tài và những kết quả thực nghiệm thu được, chúng tôi nhận thấy rằng bài tập có sử dụng hình vẽ, sơ đồ, biểu bảng, đồ thị cần được bổ sung và tăng cường sử dụng để góp phần nâng cao kết quả học tập của học sinh. Chúng tôi hy vọng rằng công trình này có thể đóng góp một phần nhỏ bé vào việc nâng cao chất lượng dạy học theo yêu cầu đổi mới của nền giáo dục nước nhà. Đó là việc đào tạo ra thế hệ thanh niên có khả năng sáng tạo giải quyết những vấn đề thực tiễn trong công cuộc công nghiệp hóa hiện đại hóa đất nước.

114

TÀI LIỆU THAM KHẢO 1. Trịnh Văn Biều (Chủ biên) (2001), “Thực hành thí nghiệm phương pháp dạy học hoá học”, Đại học Sư phạm thành phố Hồ Chí Minh.

2. Trịnh Văn Biều (2005), “Phương pháp thực hiện đề tài nghiên cứu khoa học” , Đại học Sư phạm thành phố Hồ Chí Minh.

3. Lê Danh Bình (5/2011), “Xây dựng câu hỏi trắc nghiệm bằng hình vẽ phần hóa học hữu cơ trong chương trình hóa học phổ thông”. Tạp chí Hóa học và ứng dụng ,.

4. Hoàng Chúng (1982), Phương pháp thống kê toán học trong khoa học giáo dục , NXB Giáo dục.

5. Nguyễn Cương (Chủ biên) (2008) , “Thí nghiệm thực hành phương pháp dạy học hoá học”, NXB Đại học Sư phạm Hà Nội,.

6. Trần Quốc Đắc (2007), “Hướng dẫn thí nghiệm hoá học 11”, NXB Giáo dục, , 7. Trần Quốc Đắc (2000) , “Thí nghiệm hóa học ở trường THPT”, Nhà xuất bản giáo dục.

8. Cao Cự Giác (chủ biên) (2005) - Lê Văn Năm - Lê Danh Bình - Nguyễn Thị Bích Hiền, “Giáo trình thí nghiệm thực hành phương pháp dạy học hóa học trung học phổ thông”, Nhà xuất bản Đại học Vinh.

9. Cao Cự Giác (2006) , “Bài tập lý thuyết và thực nghiệm hóa học”, tập II, Nhà xuất bản giáo dục Việt Nam. 10. Cao Cự Giác (2013) , “Giáo trình ứng dụng công nghệ thông tin trong dạy học hóa học”, Nhà xuất bản Đại học Vinh.

11. Cao Cự Giác (2009), “Những viên kim cương trong hóa học”, Nhà xuất bản đại học quốc gia Hà Nội.

12. Cao Cự Giác, “Phát triển khả năng tư duy và thực hành thí nghiệm qua các bài tập hóa học thực nghiệm”, tạp chí giáo dục.

115

13. Cao Cự Giác (2009), “Thiết kế và sử dụng bài tập thực nghiệm trong dạy và học hóa học”, Nhà xuất bản giáo dục Việt Nam. 14. Lê Đức Giang – Nguyễn Văn Quốc – Nguyễn Thị Quỳnh Giang (4/2015), “Giáo trình thực hành hóa hữu cơ”, nhà xuất bản đại học Vinh.

15. Lê Văn Hạc – Lê Quý Bảo (1996), “Hướng dẫn thực hành hóa hữu cơ”, trường Đại học Vinh.

16. Nguyễn Thị Bích Hiền (2014), "chuyên đề: bài tập hóa học với việc phát triển tư duy cho học sinh", Nghệ An. 17. Lê Thị Hồng (2010), “tuyển chọn và xây dựng hệ thống bài tập bồi dưỡng học sinh giỏi hóa học lớp 9, phần hóa học vô cơ”, Luận văn thạc sỹ giáo dục, Vinh.

18. Võ Thị Kiều Hương (2010), “Xây dựng hệ thống bài tập có sử dụng sơ đồ, biểu bảng, đồ thị-Hóa hoc 11 nâng cao”, Luận Văn Thạc sĩ giáo dục, TP Hồ Chí Minh.

19. Lê Văn Năm (2012), "Các phương pháp dạy học hóa học hiện đại", nhà xuất bản đại học Vinh.

20. Nguyễn Khắc Nghĩa, “Cơ sở lý thuyết hóa phân tích” Vinh – 2006.

21. Nguyễn Thị Hồng Ngọc (1998), “Rèn luyện kỹ năng vẽ hình và sử dụng hình vẽ cho sinh viên khoa hoá trường Đại học Sư phạm”, Luận văn tốt nghiệp, Trường Đại học Sư phạm thành phố Hồ Chí Minh.

22. Hoàng Nhâm. “Hóa học vô cơ tập 1,2,3” (1994), Nhà xuất bản giáo dục Việt Nam. 23. Nguyễn Ngọc Quang (1994), “Lí luận dạy học”, Nhà xuất bản giáo dục.

24. Đỗ Đình Rãng (chủ biên), (2008), “Hóa học hữu cơ tập 1,2,3”. Nhà xuất bản giáo dục Việt Nam. 25. Ngô Thị Thuận (chủ biên), thực hành hóa hữu cơ, Nhà xuất bản Đại học Quốc Gia Há Nội, 2001 26. Thái Doãn Tĩnh (1983), “Thực hành hóa học hữu cơ tập 1” Nhà xuất bản giáo dục Việt Nam.

116

27. Nguyễn Văn Tòng (1983), “Thực hành hóa học hữu cơ tập 2” . Nhà xuất bản giáo dục Việt Nam. 28. Lê Xuân Trọng (chủ biên), “Sách giáo khoa hóa học 11,12 nâng cao”. Nhà xuất bản giáo dục Việt Nam, 2006 29. Lê Xuân Trọng (chủ biên), “Sách giáo viên hóa học 11,12 nâng cao”. Nhà xuất bản giáo dục Việt Nam, 2006.

30. Nguyễn Xuân Trường – Nguyễn Thị Sửu – Đặng Thị Oanh, “Hướng dẫn thí nghiệm hóa học phổ thông chương trình mới” (2005), trường ĐHSP Hà Nội – khoa hóa học.

31. Nguyễn Xuân Trường (1995) ,“Thí nghiệm hóa học vui và ảo thuật hóa học”. Nhà xuất bản giáo dục Việt Nam. 32. Nguyễn Xuân Trường (chủ biên), “Sách giáo viên hóa học 11,12”. Nhà xuất bản giáo dục Việt Nam, 2006.

33. Nguyễn Xuân Trường (chủ biên),“Sách giáo khoa hóa học 11,12”. Nhà xuất bản giáo dục Việt Nam, 2006.

34. Nguyễn Xuân Trường (CB), Tài liệu bồi dưỡng thương xuyên giáo viên trung học phổ thông chu kỳ III (2004-2007) Hóa học, NXB Đại học sư phạm.

35. Nguyễn Phú Tuấn (2000), Cải tiến dụng cụ, phương pháp tiến hành thí nghiệm và sử dụng thiết bị dạy học để nâng chất lượng dạy học bộ môn hóa học ở các trường phổ thông miền núi, Luận án tiến sĩ khoa học giáo dục, Trường Đại học Sư phạm Hà Nội.

36. Nguyễn Đức Vận (1974), “Hướng dẫn thực hành hóa vô cơ ” Nhà xuất bản giáo dục Việt Nam. 37. A.T.Pilipenko (chủ biên), “Sổ tay hóa học sơ cấp”, người dịch Lê Chí Kiên. Nhà xuất bản giáo dục Việt Nam, 1998.

38. www.violet.com 39. Đề thi đại học, cao đẳng năm 2014 .

117

PHẦN PHỤ LỤC PHỤ LỤC 1: PHIẾU ĐIỀU TRA (Dành cho giáo viên môn hóa học THPT) Họ và tên: Giáo viên trường: Năm vào nghành: Để giúp chúng tôi hoàn thành đề tài “Thiết kế và sử dụng hệ thống bài tập thực nghiệm có sử dụng hình vẽ, sơ đồ, đồ thị trong dạy học hóa học hữu cơ ở trường trung học phổ thông” xin quý thầy cô vui lòng cho biết ý kiến một số vấn đề sau (vòng tròn vào các chữ cái A, B, C hay D ứng với phương án được chọn ): Câu 1: Theo đánh giá của thầy (cô) về việc sử dụng bài tập hóa học có sử dụng hình vẽ, sơ đồ, đồ thị trong dạy học hóa học hữu cơ của giáo viên ở trường THPT là như thế nào ?

A. Thường xuyên.

B. Chỉ những khi cần.

C. Thỉnh thoảng.

D. Không bao giờ.

Câu 2: Thầy (cô) thường sử dụng bài tập trong các tiết học nào ?

A. Khi nghiên cứu bài mới.

C. Trong giờ thực hành.

B. Khi ôn tập, luyện tập.

D. Khi kiểm tra, đánh giá.

Câu 3: Theo thầy (cô) tình hình học tập môn hóa học hiện nay là A. Rất thích.

B. Thích.

C. Không thích lắm.

D. Không thích.

Câu 4: Thầy (cô) đánh giá như thế nào về các bài tập thực nghiệm có sử dụng hình vẽ, sơ đồ, đồ thị hiện nay có trong SGK và sách tham khảo A. Đủ.

B. Tạm đủ.

C. Thiếu.

D. Ý kiến khác.

Câu 5: Thầy (cô) có ý kiến như thế nào về việc thiết kế và sử dụng hệ thống bài tập thực nghiệm có sử dụng hình vẽ, sơ đồ, đồ thị để phát huy năng lực cho học sinh ?

A. Rất cần thiết

B. Cần thiết.

118

C. Không cần thiết.

D. Ý kiến khác.

PHỤ LỤC 2: CÁC ĐỀ KIỂM TRA

I.

Đề kiểm tra dành cho học sinh lớp 11

Đề số 1 Câu 1: Cho hình vẽ sau bên Hình trên mô tả quá trình A. Chưng cất.

B. kết tinh.

C. Chiết.

D. Lọc.

Câu 2: Cho hình vẽ mô tả quá trình tách các chất từ hỗn hợp cát, dầu, nước.

Dầu Dầu

Dầu

Nước Cát

Nước

a)

Nước

b)

c)

Người ta không dùng phương pháp A. Để lắng.

B. Lọc.

C. Chiết.

D. Kết tinh.

Câu 3: Cho hình vẽ mô tả qua trình xác định C và H trong hợp chất hữu cơ.

Hợp chất hữu cơ

Bông và CuSO4(khan)

dd Ca(OH)2

119

Hãy cho biết sự vai trò của CuSO4 (khan) và biến đổi của nó trong thí nghiệm.

A. Xác định C và màu CuSO4 từ màu trắng sang màu xanh.

B. Xác định H và màu CuSO4 từ màu trắng sang màu xanh.

C. Xác định C và màu CuSO4 từ màu xanh sang màu trắng.

D. Xác định H và màu CuSO4 từ màu xanh sang màu trắng.

Câu 4: Cho thí nghiệm xác định N như hình vẽ dưới đây Ure + vôi tôi xút

X

Nhận xét kết quả thí nghiệm bằng cách nào sau đây không phù hợp A. Ngửi mùi khí thoát ra ở miệng ống nghiệm.

B. Đặt mẫu quỳ tím đã tẩm ướt lên miệng ống nghiệm.

C. Đưa đầu thủy tinh có tẩm dung dịch HCl vào miệng ống nghiệm.

D. Đưa đầu thủy tinh có tẩm dung dịch NaOH vào miệng ống nghiệm.

120

Câu 5: Cho thiết bị điều chế khí X trong phòng thí nghiệm như sau

Khí X

Thiết bị trên dùng để điều chế khí A. C2H4.

B. CH4.

C. C2H2.

D. CH3NH2

Câu 6: Cho bình rửa khí X đựng chất lỏng B. Cho khí A vào X ta quan sát được hình ảnh (2) khi A

A

B

B

B

1 A. Khí A là NH3, chất lỏng B là H2O.

2

X

B. Khí A là HCl, chất lỏng B là H2O. C. Khí A là NH3, chất lỏng B là H2SO4 đặc D. Khí A là CH4, chất lỏng B là H2O. Câu 7: Cho 0,2 ml hex-2-en vào ống nghiệm sau đó thêm 2 ml nước brom, lắc kỹ rồi để yên. Hình vẽ mô tả đúng hiện tượng là

Hình 1

Hình 2

Hình 3 121

Hình 4

A. Hình 1.

B. Hình 2.

C. Hình 3.

D. Hình 4.

Câu 8: Lần lượt tiến hành thí nghiệm với phenol theo thứ tự các hình (A), (B), (C) như hình vẽ sau C6H5OH + NaOH

CO2

H2 O C6H5OH

C6H5OH

NaOH

A

B

C

Kết thúc thí nghiệm, ở ống nghiệm C có hiện tượng xảy ra là : A. có hiện tượng vẫn đục dung dịch B. xuất hiện kết tủa trắng C. có khí không màu thoát ra D. dung dịch đổi màu thành vàng nâu Câu 9: Cho thí nghiệm được mô tả như hình vẽ.

hơi C2H5OH

CuO

Cân bình cầu đã có chứa các chất như trên. Sau đó đun nóng trên ngọn lửa đèn cồn, để nguội rồi cân lại thì khối lượng 122

A. Tăng.

B. Giảm.

C. Không thay đổi.

D. không xác định được

Câu 10: Cho hình vẽ mô tả thí nghiệm như sau

dd AgNO3 trong NH3

Khí X không thể là A. Axetilen.

Khí X

B. metanal.

C. Propin.

D. But-1-in.

Đề số 2 Câu 1: Cho các chất sau: axit etanoic; etanal; etanol; etan.

Nhiệt độ sôi của các chất được biểu diễn như sau:

t S0

(4)

(2)

(3)

(1) (4

Hỏi chất 1 là chất nào A. Axit etanoic.

B. Etanol.

C. Etan.

D. Etanal

Câu 2: Tiến hành thí nghiệm phản ứng thế giữa metan với khí clo (hình vẽ) Cl2

CH4 CH4 + Cl2

Cl2 Chiếu sáng

CH4 123

X

Phát biểu không đúng là A. Phản ứng xảy ra khi có ánh sáng khuếch tán.

B. Dung dịch NaCl bão hòa để hạn chế độ tan của clo và metan.

C. Nước trong ống nghiệm 3 dâng lên là do CH4 phản ứng với Cl2 làm cho áp suất giảm.

D. Nước trong ống nghiệm 3 dâng lên là do CH4 phản ứng với Cl2 tạo sản phẩm tan tốt trong dung dịch NaCl làm cho áp suất giảm.

Câu 3: Cho sơ đồ chuyển hoá sau: phenyl axetat → X → Y → Z lần lượt là:

natri picrat. X, Y, Z

A. natri phenolat, phenol, 2,4,6-trinitrophenol B. natri axetat, benzen, phenol C. natri phenolat, phenyl clorua, phenol D. natri axetat, axit axetic, glixeryl triaxetat.

Câu 4: Cho thí nghiệm được mô tả như hình vẽ Propen

Xiclopropan

(1)

Propin

(2)

Propan

(3)

(4)

Dung dịch brom

Khi cho các khí dư vào các ống nghiệm (1), (2), (3, (4) thì màu tương ứng sẽ là A. Không màu, không màu, không màu, vàng.

124

B. Không màu, vàng, không màu, vàng.

C. Không màu, không màu, không màu, không màu D. Vàng, vàng, vàng, không màu.

Câu 5: Cho hình vẽ mô tả thí nghiệm C2H5OH

Nếu đun ở 170 0 C thì sản phẩm sinh ra là

+ H2SO4

A. (C2H5O)2

Đặc

B. C2H4 C. C2H6 D. CH3CHO Câu 6: Cho hình vẽ mô tả thí nghiệm như sau Hiện tượng xảy ra ở ống nghiệm (1) là A. Có bọt khí B. Có kết tủa

H2 O

Dd AgNO3/NH3

CaC2

C. Có khí bay lên

(1)

(2)

D. Có kết tủa và có khí Câu 7: Dẫn hơi ancol X đi qua ống sứ đựng CuO đun nóng thu được anđehit Y theo sơ đồ hình vẽ:

Hai ancol đều không thỏa mãn tính chất của X là A. etanol và propan-1-ol.

B. propan-1-ol và propan-2-ol.

125

C. metanol và etanol.

D. propan-2-ol và butan-2-ol.

Câu 8: Cho etanol vào ống nghiệm 1, phenol vào ống nghiệm 2. Ở ống nghiệm nào có phản ứng xảy ra: dd NaOH

(1)

A. Ống 1

B. Ống 2.

(2)

C. Cả hai ống.

D. Không có ống nào

Câu 9: Có hai bình cầu như nhau, bình A chứa 0,5 lít dung dịch axit X 2M, bình B chứa 0,5 lít dung dịch axit Y 2M, được bít bởi 2 bóng cao su như nhau. Hai mẩu Mg được thả xuống cùng lúc. Kết quả sau 1 phút và sau 10 phút như sau

Mg Mg

(X) Khởi đầu (Y)

(X) Sau 1 phút (Y)

(X) Sau 10 phút (Y)

Khẳng định đúng là A. (X) dd HCl, (Y) là dung dịch CH3COOH. B. (Y) dd HCl, (X) là dung dịch CH3COOH. C. Tốc độ phản ứng ở bình (Y) cao hơn bình X D. (X) dd HCl, (Y) là dung dịch NH3.

Câu 10: Cho chuỗi biến hóa sau: +

enzim H C6H10O5  → C6H12O6  → X → Y → Z → CH3COONa. X, Y, Z lần lượt là

126

A. C2H5OH, CH3COOH, CH3COOH B. C2H4, C2H5OH, CH3COOH. C. CH3CH(OH)COOH, CH3CH(OH)COONa, CH3CH(OH)COONa. D. C2H5OH, CH3CHO, CH3COOH. II. Đề dành cho học sinh lớp 12 Đề số 1 Câu 1: Cho chất lỏng X vào ống nghiệm, thêm tiếp chất lỏng Y vào ống nghiệm và lắc đều, sau đó thêm chất lỏng Z vào ống nghiệm rồi lắc đều.

Thí nghiệm không thỏa mãn là A. X: nước cất, Y: dd CaCl2 bão hòa; Z: dầu ăn B. X: nước bột giặt, Y: dd CaCl2 bão hòa; Z: dầu ăn.

C. X: nước cất, Y: nước xà phòng; Z: dầu ăn.

D. X: nước cất, Y: nước bột giặt; Z: dầu ăn.

Câu 2: Thí nghiệm xảy ra phản ứng là B.

B. dd Saccarozo

dd Saccarozo

127 Nước cất

Dd HCl

C.

D.

Câu 3: Làm thí nghiệm như hình vẽ:

Khí A

H2O

CaC2

2,02 g khí A

dd AgNO3/NH3 HgSO4 + H2SO4 + H2O 11,04g kết tủa B BB

Sau khi kết thúc thí nghiệm ta thu được 11,04 gam hỗn hợp rắn B ở bình 2. Hiệu suất của phản ứng cộng nước ở bình 1 là: A. 20%.

B. 100%.

C. 70%.

D. 80%.

Câu 4: Cho thí nghiệm mô tả như hình vẽ. Đun nóng đồng thời khuấy đều đến khi thu được dung dịch đồng nhất

Khuấy nhẹ

128 Bông dd

dd X

Kết luận không đúng là A. Dung dịch X chứa glucozơ B. Trung hòa dung dịch X bằng dung dịch NaOH 10%, sau đó đun nóng với dung dịch AgNO3/NH3 thì sẽ có Ag bám lên cốc thủy tinh C. Khuấy nhẹ để để phản ứng xảy ra nhanh hơn D. Dung dịch X chứa fructozơ Câu 5: Cho 3ml chất lỏng A vào ống nghiệm, thêm 5- 5 giọt chất lỏng B lắc nhẹ, sau đó thêm tiếp lượng dư chất lỏng C và lắc nhẹ, hiện tượng được mô tả như hình vẽ. A, B, C lần A B C lượt là A. Nước cất, anilin, dung dịch HCl. B. Nước cất, anilin, dung dịch NaOH. C. Anilin, dung dịch NaOH, dung dịch HCl. D. Anilin, dung dịch NH3, dung dịch NaOH. Câu 6: Cho thí nghiệm được mô tả như hình vẽ.

Dung dịch X, Y tương ứng là A. dung dịch metyl amin, dung dịch NH3 B. dung dịch etyl amin, dung dịch FeCl3 C. dung dịch metyl amin, dung dịch Ca(NO3)2 D. dung dịch etyl amin, dung dịch MgCl2 Câu 7: Cho thí nghiệm được mô tả như hình vẽ.

Dung dịch X, Y tương ứng là 129

A. dung dịch metyl amin, dung dịch NH3 B. dung dịch etyl amin, dung dịch FeCl3 C. dung dịch metyl amin, dung dịch Ca(NO3)2 D. dung dịch etyl amin, dung dịch CuCl2 Câu 8: Cho nước brom vào dd X ta được hiện tượng như hình vẽ.

Dung dịch X không phải là A. Dung dịch anilin.

B. Dung dịch phenol C. Dung dịch anisol (C6H5OCH3) D. Dung dịch C6H5CH2OH.

Câu 9: Cho thí nghiệm được mô tả như hình vẽ axeton

propin

(1)

axetilen

(2)

metanal

(3) 130 Dung dịch AgNO3 trong NH3 dư

(4)

Ống nghiệm không xảy ra phản ứng hóa học là A. Ống nghiệm (1).

B. Ống nghiệm (2).

C. Ống nghiệm (3).

D. Ống nghiệm (4).

Câu 10: Cho chất hữu cơ A vào chất lỏng B ta được dung dịch đồng nhất, nhưng cho A vào chất lỏng C thấy có sự phân lớp chất lỏng. Chất A, B, C tương ứng là A. Ancol isoamylic, dd H2SO4 đặc, dd H2SO4 loãng B. Ancol isoamylic, dd H2SO4 loãng, H2O C. Ancol etylic, dd H2SO4 đặc, dd H2SO4 loãng D. Ancol etylic, C6H6, dd H2SO4 loãng Câu 10: Cho chất hữu cơ A vào chất lỏng B ta được dung dịch đồng nhất, nhưng cho A vào chất lỏng C thấy có sự phân lớp chất lỏng. Chất A, B, C tương ứng là

A

B

A

C

A. Ancol isoamylic, dd H2SO4 đặc, dd H2SO4 loãng B. Ancol isoamylic, dd H2SO4 loãng, H2O C. Ancol etylic, dd H2SO4 đặc, dd H2SO4 loãng D. Ancol etylic, C6H6, dd H2SO4 loãng

Đề số 2 Câu 1: Viết phương trình hoá học (Ghi rõ điều kiện của phản ứng) CO2 → (C6H10O5)n → C12H22O11→ C6H12O6 → C2H5OH Câu 2: Xác định công thức cấu tạo các chất và hoàn thành sơ đồ các chuyển hóa sau: 131

A

A1

C3H8

B1 B

A2 B2

B3

CH3COOH

B4

Câu 3: Trình bày sơ đồ rửa dụng cụ đựng anilin Câu 4: Trình bày sơ đồ tách từng chất ra khỏi hỗn hợp lỏng: C6H6, C6H5OH, C6H5NH2

Giải Câu 1: asmt → (C6H10O5)n + 6O2 6CO2 + 5H2O  dieäp luïc

enzim 2(C6H10O5)n + 2nH2O  → nC12H22O11 enzim  → 2C6H12O6

C12H22O11 + H2O C6H12O6

enzim  →

2C2H5OH + 2CO2

Câu 2: A: C2H4;

A1: CH3CHO;

A2: C2H5OH

B: CH4;

B1: HCHO

B2: CH3OH

B 3 : C2 H 2

B4: CH3CHO

0

t , xt C3H8  → C2H4 + CH4 0

t , xt 2CH2=CH2 + O2  → 2CH3CHO 0

t , Ni CH3CHO + H2  → CH3CH2OH men giaám CH3CH2OH + O2  → CH3COOH + H2O 0

t , xt CH4 + O2  → HCHO + H2O

132

0

t , Ni HCHO + H2  → CH3OH 0

t , Ni CH3OH + CO  → CH3COOH 0

1500 C 2CH4  → C2H2 + 3H2 laøm laïnh nhanh

0

t , xt C2H2 + H2O  → CH3CHO 0

t , xt 2CH3CHO + O2  → 2 CH3COOH

Câu 3: röûa baèng dd HCl Duïng cuï ñöïng anilin → dd chöùa muoái C6 H 5 NH3Cl tan ñöôïc trong nöôùc röûa laïi baèng nöôùc caát → duïng cuï saïch

 → C6 H 5OH 3. CO2 + H2 O → → C6 H 5ONa   C6 H 6  4. Chieát → NaHCO3   1. NaOH  Câu 4: C6 H 5OH    5. HCl → C6 H 6   2. Chieát → C6 H 6   →  C6 H 5 NH 2  6. Chieát 7. NaOH  C H NH → C6 H 5 NH 2 → C6 H 5 NH 3Cl  6 5 2   8.. Chieát 

III. Đề dành cho học sinh giỏi Đề số 1 Câu 1: Từ toluen hãy viết PTHH của các phản ứng điều chế 1,2- điphenyl etilen ?

Câu 2: Cho X, Y, Z là 3 đồng phân của C5H12 có nhiệt độ sôi được thể hiện qua biểu đồ . nhiệt độ sôi 40 35 30 25 20

nhiệt độ sôi

15 10 5 0 X

Y

Z

133

Câu 3: Từ metan và các chất vô cơ cần thiết, lập sơ đồ điều chế 666, 2,4-D và DDT Câu 4: Hãy lập sơ đồ tách các chất hữu cơ trong hỗn hợp lỏng thu được từ phản ứng tổng hợp iso amyl axetat (dầu chuối) Giải: áskt Câu 1: C6H5CH3 + Cl2 → C6H5CH2Cl + HCl 0

t → C6H5 – CH2 – CH2 – C6H5 + 2NaCl 2C6H5CH2Cl + 2Na 

C6H5 – CH2 – CH2 – C6H5 Câu 2: n-pentan:

0

600 C  → C6H5 – CH = CH – C6H5 + H2

CH3CH2CH2CH2CH3

iso-pentan: (CH3)2CHCH2CH3

280c

neo-pentan (CH3)4C

9,50c

360c

n-pentan có cấu tạo “zic-zăc”, giữa các phân tử có bề mặt tiếp xúc lớn, do đó có nhiệt độ sôi lớn nhất. Còn iso pentan có cấu tạo phân nhánh, nên giữa hai phân tử co điểm tiếp xúc rất ít, do đó lực hút Van Der Wall yếu hơn, nên có nhiệt độ sôi thấp hơn n-pentan. Đặc biệt neopentan có nhánh tối đa nên diện tích bề mặt phân tử nhỏ nhất, nên có nhiệt độ sôi nhỏ nhất.

Tính bền tăng nhanh khi sự phân nhánh tăng: n-pentan < iso-pentan < neo-pentan

Câu 3: a. Điều chế 666 CH4  → C6H6  → C6H6Cl6 → CH ≡ CH  (2) (3) (1) b. Điều chế 2,4-D - CH ≡ CH  → CH3CHO  → CH3COOH  → ClCH2COOH  → ClCH2COONa (1) (2) (3) (4) - C6H6  → C6H5Cl  → C6H5ONa  → C6H5OH  → 2,4điclophenol (C6H3Cl2OH) (5) (6) (7) (8)

134

ClCH COONa 2,4điclophenol (C6H3Cl2OH)  → C6H3Cl2OCH2COOH → C6H3Cl2ONa  (9) (10) 2

c. Điều chế DDT C H Cl CH3CHO  (p-ClC6H4)2CH-CCl3 → CH3CH2OH  → CCl3CHO → (1) (2) (3) 6

5

Câu 4: t s0 của ancol (132 0 C ) thấp hơn t s0 của dầu chuối (142 0 C ) CH3COO(CH2 )2CH(CH3 )2  CH COOH   CH3COO(CH2 )2CH(CH3 )2  3. chöng caát phaân ñoaïn →CH3COO(CH2 )2CH(CH3 )2  3 →    1. Na2CO3 →(CH ) CH(CH ) OH 2 2  →CH3)2CH(CH2 )2 OH (CH3)2CH(CH2 )2 OH    32 H SO  2. Chieát → dd chöùa CH COONa  4. HCl } 5. Chöng caát→CH3COOH 3  {  2 4  H2O 

135