HỖ TRỢ HỌC SINH VƯỢT QUA RÀO CẢN XỬ LÝ THÔNG TIN “TRẠNG THÁI T” KHI HỌC TẬP CHƯƠNG NITƠ – PHOTPHO

HỖ TRỢ VƯỢT QUA RÀO CẢN XỬ LÝ THÔNG TIN

vectorstock.com/28062440

Ths Nguyễn Thanh Tú eBook Collection

THIẾT KẾ HOẠT ĐỘNG DẠY HỌC HỖ TRỢ HỌC SINH VƯỢT QUA RÀO CẢN XỬ LÝ THÔNG TIN “TRẠNG THÁI T” KHI HỌC TẬP CHƯƠNG NITƠ – PHOTPHO (VNU - UED) WORD VERSION | 2021 EDITION ORDER NOW / CHUYỂN GIAO QUA EMAIL TAILIEUCHUANTHAMKHAO@GMAIL.COM

Tài liệu chuẩn tham khảo Phát triển kênh bởi Ths Nguyễn Thanh Tú Đơn vị tài trợ / phát hành / chia sẻ học thuật : Nguyen Thanh Tu Group Hỗ trợ trực tuyến Fb www.facebook.com/DayKemQuyNhon Mobi/Zalo 0905779594

CHƢƠNG II: THIẾT KẾ HOẠT ĐỘNG DẠY HỌC HỖ TRỢ HỌC SINH VƢỢT QUA RÀO CẢN XỬ LÝ THÔNG TIN “TRẠNG THÁI T” KHI HỌC TẬP CHƢƠNG NITƠ – PHOTPHO 2.1.

Cơ sở lý luận chƣơng Nitơ – Photpho

Thực tế giảng dạy cho thấy, học sinh rất ít hào hứng với việc học. Môn hóa học THPT, đặc biệt là khối 11 nội dung kiến thức trong một bài tƣơng đối dài. Kiến thức thiên về lý thuyết nhiều, đòi hỏi giáo viên và học sinh hoạt động tích cực thì mới hoàn thành nội dung bài học.Với áp lực chƣơng trình nặng nhƣ thế, vô hình đã tạo cho giáo viên thói quen cố gắng dạy cho hết bài mà lơ là những nội dung liên quan đến thực tiễn, các hiện tƣợng thiên nhiên, ít áp dụng những phƣơng pháp tích cực…Đôi khi những nội dung liên quan đến thực tiễn, sản xuất nhƣng không có trong sách giáo khoa, giáo viên ít liên hệ hoặc ít nhắc tới. Chính vì lý do đó, nhiều học sinh không biết học hóa học để làm gì. Học sinh hầu nhƣ không hào hứng, không mong chờ tới giờ học. Chƣơng Nitơ – photpho có rất nhiều nội dung liên quan đến thực tiễn, kiến thức liên môn, thực nghiệm, bài tập ứng dụng trong các ngành công nghiệp... Vì vậy nó tạo điều kiện thuận lợi cho giáo viên vận dụng vào quá trình giảng dạy. Nếu giáo viên biết sắp xếp tổ chức hợp lý học sinh vừa lĩnh hội đƣợc kiến thức vừa biết đƣợc nhiều kiến thức liên quan đến thực tiễn, ứng dụng trong công nghiệp, nông nghiệp…giúp học sinh yêu thích bộ môn.Từ đó góp phần nâng cao chất lƣợng giảng dạy.

36

2.2.

Tóm tắt lý thuyết chƣơng Nitơ - Photpho

2.2.1.

Đặc điểm cấu tạo, tính chất vật lý của nitơ và photpho

Cấu

Nitơ (N)

Photpho (P)

Z=7

Z=15

2s2 2p3

3s2 3p3

3,07

2,2

hình e lớp ngoài cùng Độ

âm

điện Số

oxi

-3; 0; +1; +2; +3; +4; +5

-3

0

+3

+5

hóa

Tính chất

+5: Số oxi hóa cao nhất: N2O5

+5: Số oxi hóa cao nhất: P2O5

-3: Số oxi hóa thấp nhất: NH3

-3: Số oxi hóa thấp nhất: PH3

Vừa có tính oxi hóa, vừa có

Vừa có tính oxi hóa, vừa có

tính khử

tính khử 3 dạng thù hình:

Các dạng

thù

Photpho trắng, photpho đen, photpho đỏ

hình

Đun nóng 2500C Ptrắng  P đỏ N≡N

P đỏ hoạt động kém hơn P

Liên kết ba trong phân tử nitơ trắng vì liên kết P-P trong P trắng bền  nitơ trơ về mặt hoá học

yếu hơn trong P đỏ

- Nitơ là chất khí không màu, không mùi, không nhẹ hơn không khí.

P trắng

P đỏ

- Chất rắn

- Chất bột

trong

- Nitơ không duy trì sự cháy và sự hô hấp, không độc.

màu

suốt màu đỏ. trắng

hoặc hơi vàng.

- Hoá lỏng ở -1960C, hoá rắn ở -2100C  khó hoá lỏng, khó

37

tan

Không trong

-

Không

hoá rắn, ít tan trong nƣớc do phân

nƣớc,

tan tan trong các

tử không phân cực.

trong

ete, dung môi.

benzen,...

- Kém bền,

- Bền, khó

dễ nóng chảy nóng (44,10C)

chảy,

và khó bay hơi,

bốc cháy (≥ chỉ bốc cháy ở 400C).

nhiệt độ trên 2500C.

-

Phát

-

Không

quang màu lục phát quang. nhạt bóng tối.

38

trong

2.2.2.

Tính chất hóa học và điều chế của nitơ và photpho Phƣơng trình phản ứng

Tác dụng Với đơn

a. Tác dụng với phi kim

chất

t  2NO N2 + O2  0

Không màu

màu nâu

NO + O2  NO2 (Khí cƣời) 2NO2   N2 O4 Các oxit: N2O; N2O3; N2O5 không tạo ra trực tiếp từ phản ứng N2+O2. Điều kiện Thiếu oxi

4P +3O2  2P2O3 (điphotpho trioxit)

(Thiếu clo)

2P +3Cl2  2PCl3 (photpho triclorua)

Dƣ oxi

4P +5O2  2P2O5 (điphotpho pentaoxit)

(Dƣ clo)

2P +5Cl2  2PCl5 (photpho pentaclorua)

Nitơ

Photpho

Tính oxi hoá

1. Tính oxi hoá 0

0

P + 3e  P 3- (photphua)

N 2 + 6e  2N 3- (nitrua) Nitơ chỉ oxi hoá đƣợc kim loại hoạt động và hiđro

a. Photpho tác dụng với kim loại hoạt

a. Tác dụng với kim loại hoạt động 0

động

t  Ca 32 N 23 3Ca0 + N 2  0

0

t  Zn 32 P 23 3Zn0 + P 

(Canxi nitrua) Lƣu ý : ở điều kiện thƣờng chỉ hơi

0

(kẽm photphua) Zn 32 P 23 là một trong những thuốc

đun nhẹ Li với N2 ta đƣợc liti nitrua 6Lio + No2  2 Li3 N-3

thƣờng dùng để trừ chuột ở nƣớc ta. Chính

39

c.KH

c.OXH

chất này khi gặp nƣớc giải phóng khí PH3

(Litinitrua)

làm cho chuột chết. b. Tác dụng với hiđro 0

N2

b. Tác dụng với hidro -3

0

+ 3H 2 ⇔

P + H2 ⇔

2 NH 3

(photphin rất độc)

(Amoniac)

2. Tính khử

PH3

2. Tính khử:

0

N 2 - 4e  2N + 2

0

P + Chất oxi hoá  P +3, P+5

N2 + O2  2NO t0

Chú ý: điều kiện: 30000C  tia lửa điện

Chất oxi hoá

phi kim : O2, Cl2...

Axit : H2SO4 đặc nóng, HNO3 đặc

- Một số oxit của nitơ : N2O, N2O3, nóng, loãng nóng N2O5 không điều chế trực tiếp từ phản KClO3,KNO3,K2Cr2O7, ... ứng của N2 và O2.

Điều

- Ở ngay nhiệt độ thƣờng

kiện

2

2

muối:

Thiếu

2 NO + O2  2 NO2 (không màu)

(điphotpho trioxit)

oxi

(màu nâu đỏ)

4P +3O2  2P2O3

(Thiếu clo) Dƣ oxi (Dƣ clo)

2P +3Cl2  2PCl3 (photpho triclorua) 4P +5O2  2P2O5 (điphotpho pentaoxit) 2P +5Cl2  2PCl5 (photpho pentaclorua)

2P + 5CuSO4 +8H2O  2H3PO4 + 5Cu + 5H2SO4 4P +3KOH +3H2O  PH3 + 3KH2PO2

Nito

Photpho

40

Ứ ng

Quan trọng trong quá trình tổng hợp HNO3

Quan trọng trong quá trình tổng hợp H3PO4

dụng Đi ều chế

Trong công nghiệp

-

t  Ca3(PO4)2+3SiO2+5C  0

Chƣng cất phân đoạn không 3CaSiO3+2P+5CO khí lỏng -

Trong PTN

t  N2 + 2H2O NH4NO2  0

NH4Cl

+

NaNO2

t   0

N2+2H2O +NaCl

2.2.3.

Một số hợp chất quan trọng của nitơ và photpho

2.2.3.1.

Các oxit của nitơ

N2O; NO; NO2; N2O4 ; Chất khí 2.2.3.2.

N 2 O5 Chất rắn

Amoniac

a. Cấu tạo phân tử

Tính chất vật lý: NH3 là một chất khí, tan nhiều trong nƣớc cho môi trƣờng kiềm yếu. b. Tính chất hóa học * Tính bazơ yếu - Tác dụng với nƣớc   NH+4 + OHNH3 + H2 O  

Trong dung dịch amoniac là bazơ yếu. Có thể làm quỳ tím hóa xanh. Dùng để nhận biết NH3.

41

- Tác dụng với dung dịch muối AlCl3

+

3NH3

3H2O

+

→

Al(OH)3↓

+

3NH4Cl

- Tác dụng với axit NH3

+

HCl

→

NH4Cl (khói trắng)

* Tính khử -3

0

t 4 N H3 + 3O2   2 N 2 + 6H2O 0

-3

0

t 2 N H3 + 3Cl 2   N 2 + 6HCl 0

Đồng thời NH3 kết hợp ngay với HCl tạo thành khói trắng. c. Điều chế * Trong phòng thí nghiệm 2NH4Cl

+

t   0

Ca(OH)2

CaCl2

2NH3↑

+

+

2H2O

* Trong công nghiệp t ,xt,p   2NH3 (k) N2 (k) + 3H2 (k)   0

∆H<0

- Các điều kiện áp dụng để sản xuất amoniac trong công nghiệp là + Nhiệt độ: 450 - 5000C + Áp suất cao: 200 - 300atm + Chất xúc tác: sắt kim loại trộn thêm Al2O3, K2O… 2.2.3.3.

Muối amoni

1. Tính chất vật lý - Là chất tinh thể ion, gồm cation amoni NH +4 và anion gốc axit - Tất cả đều tan trong nƣớc và điện li hoàn toàn thành ion.

2. Tính chất hóa học * Tác dụng với dung dịch kiềm (NH4)2SO4

+

NH4+

OH -

+

2NaOH

t  

→

0

2NH3↑ +

NH3↑

+

2H2O

H2O

- Phản ứng này để nhận biết ion amoni và điều chế amoniac. * Phản ứng nhiệt phân NH4Cl

t   0

NH3 (k)

+

HCl (k)

42

+

Na2SO4

(NH4)2CO3 NH4HCO3 NH4NO2 NH4NO3 2.2.3.4.

t   NH3 (k) 0

t   0

+

NH4HCO3 (r)

NH3 (k) +

t   0

N2

t   0

+

N2 O

CO2 (k)

+

H2O (k)

2H2O +

2H2O

Axit nitric

a. Cấu tạo phân tử - Tính chất vật lý  Cấu tạo phân tử +5

H

O

O

N O

- Trong hợp chất HNO3, nguyên tố nitơ có số oxi hoá cao nhất là +5.  Tính chất vật lý - Axit nitric tinh khiết là chất lỏng không màu, bốc khói mạnh trong không khí ẩm. Axit nitric không bền lắm: khi đun nóng bị phân huỷ một phần theo phƣơng trình: 4HNO3  4NO2 + O2 + 2H2O - Axit nitric tan trong nƣớc theo bất kì tỉ lệ nào. Trên thực tế thƣờng dùng loại axit đặc có nồng độ 68%, D = 1,40 g/cm3. b. Tính chất hóa học  Tính axit - Axit nitric là một axit mạnh. Có đầy đủ tính chất của một axit.

CuO + 2HNO3  Cu(NO3)2 + H2O Ca(OH)2 + 2HNO3  Ca(NO3)2 + 2H2O CaCO3 + 2HNO3  Ca(NO3)2 + CO2 + H2O  Tính oxi hoá - Axit nitric là một trong những axit có tính oxi hoá mạnh. Tuỳ thuộc vào nồng độ của axit và bản chất của chất khử mà HNO3 có thể bị khử đến một số sản phẩm khác nhau của nitơ. * Với kim loại (trừ Au, Pt)

43

- Khi tác dụng với kim loại có tính khử yếu nhƣ Cu, Pb, Ag,... HNO3 đặc bị khử đến NO2, còn HNO3 loãng bị khử đến NO. R + HNO3  R(NO3)n +X +H2O - Khi tác dụng với những kim loại có tính khử mạnh nhƣ Mg, Zn, Al,... HNO3 +1

o

-3

loãng có thể bị khử đến N 2O , N 2 hoặc NH 4 NO3 .

- Fe, Al bị thụ động hoá trong dung dịch HNO3 đặc, nguội. * Với phi kim Phi kim + HNO3 đặc  axit (I’) +NO2/NO +H2O * Với hợp chất (H2S; HI; SO2; FeO; muối sắt II; chất hữu cơ) 3H2S + 8HNO3 loãng  3S + 2NO + 4H2O c. Điều chế  Trong phòng thí nghiệm NaNO3(r) + H2SO4(đặc)  HNO3 + NaHSO4  Trong công nghiệp - HNO3 đƣợc sản xuất từ amoniac. Quá trình sản xuất gồm ba giai đoạn : + Giai đoạn 1: Oxi hóa NH3 bằng oxi không khí tạo thành NO 4NH3 + 5O2  4NO + 6H2O + Giai đoạn 2: Oxi hoá NO thành NO2.

2NO + O2  2NO2 + Giai đoạn 3: Chuyển hoá NO2 thành HNO3.

4NO2 + 2H2O + O2  4HNO3.

2.2.3.5.

Muối nitrat

- Muối nitrat là muối của axit nitric. Thí dụ, natri nitrat (NaNO3), đồng (II) nitrat (Cu(NO3)2),... a. Tính chất vật lý - Tất cả các muối nitrat đều tan nhiều trong nƣớc và là chất điện li mạnh.

NaNO3  Na + + NO3-

b. Tính chất hoá học

44

- Muối nitrat của các kim loại hoạt động mạnh (kali, natri, canxi, ...) bị phân huỷ thành muối nitrit và oxi: to

 2KNO2 + O2 Thí dụ : 2KNO3 

- Muối nitrat của kẽm, sắt, chì, đồng,... bị phân huỷ thành oxit kim loại tƣơng ứng, NO2 và O2: to

 2CuO + 4NO2 + O2 Thí dụ : 2Cu(NO3)2 

- Muối nitrat của bạc, vàng, thuỷ ngân,... bị phân huỷ thành kim loại tƣơng ứng, khí NO2 và O2. to

 2Ag + 2NO2 + O2 Thí dụ : 2AgNO3 

c. Nhận biết ion nitrat - Để nhận ra ion NO3 , ngƣời ta đun nóng nhẹ dung dịch chứa NO3 với Cu và H2SO4 loãng: 3Cu + 8H+ + 2NO3  3Cu2+ +

2NO + 4H2O

(xanh)

(không màu)

2NO + O2  NO2 (nâu đỏ) Phản ứng tạo dung dịch màu xanh và khí màu nâu đỏ thoát ra.

2.2.3.6.

H

O

H

O

H

O

Axit photphoric +5 P

O

a.

Hay

H

O

H

O

H

O

+5 P

O

Tính oxi hoá-khử

P+5 với P = 2,19 nên bền: không có tính oxi hoá, không bị khử.

Tác dụng bởi nhiệt

b.

t  H4P2O7 +H2O (điphophoric) H3PO4  0

t  2HPO3 + H2O (metaphotphoric) H4P2O7  0

c. Tính axit - Là một axit ba nấc, có độ mạnh trung bình. Có đầy đủ tính chất hóa học của một axit.

45

  H+ + H2 PO-4 H3PO4     H+ + HPO2H2 PO-4   4

  H+ + PO3-4 HPO2 4 

H3PO4 + quỳ chuyển đỏ, oxit bazơ, bazơ, muối, kim loại..

NaOH + H3PO4  NaH2PO4 +H2O 2NaOH + H3PO4  Na2HPO4 +2H2O 3NaOH + H3PO4  Na3PO4 +3H2O 1

2

3

H2PO4-

HPO42-

PO43-

- Khi tác dụng với dung dịch kiềm, tùy theo lƣợng chất mà tạo ra các muối khác nhau.

H3PO4

+

NaOH

→

NaH2PO4

+

H2 O

H3PO4

+

2NaOH

→

Na2HPO4

+

2H2O

H3PO4

+

3NaOH

→

Na3PO4

+

3H2O

+

H2 O

d. Điều chế  Trong phòng thí nghiệm P

+

5HNO3

→

H3PO4

+

5NO2

 Trong công nghiệp - Cho axit sunfuric đặc tác dụng với quặng apatit hoặc photphoric Ca3(PO4)2 + 3H2SO4 (đặc)

t   0

2H3PO4

+

3CaSO4↓

- Để sản xuất axit photphoric với độ tinh khiết và nồng độ cao hơn ngƣời ta điều chế từ P 4P P2O5 2.2.3.7.

+

5O2 +

t   0

2P2O5

 2H3PO4 3H2O 

Muối photphat

a. Định nghĩa - Muối photphat là muối của axit photphoric.

- Muối photphat đƣợc chia thành 3 loại 46

Muối đihiđrophotphat

: NaH2PO4, NH4H2PO4, Ca(H2PO4)2…

Muối hiđrophotphat

: Na2HPO4, (NH4)2HPO4, CaHPO4… : Na3PO4, (NH4)3PO4, Ca3(PO4)2…

Muối photphat b. Nhận biết ion photphat - Thuốc thử: dung dịch AgNO3

- Hiện tƣợng: Xuất hiện kết tủa màu vàng 3Ag+ + PO3-4  Ag3PO4  (màu vàng)

Phân bón hóa học

2.2.3.8.

- Phân bón hóa học là những hóa chất có chứa các nguyên tố dinh dƣỡng, đƣợc bón cho cây nhằm nâng cao năng suất mùa màng. a. Phân đạm - Phân đạm cung cấp nitơ hóa hợp cho cây dƣới dạng ion nitrat NO3 và ion  amoni NH 4

- Độ dinh dƣỡng của phân đạm đƣợc đánh giá theo tỉ lệ % về khối lƣợng nguyên tố nitơ.  Phân đạm amoni - Đó là các muối amoni: NH4Cl, NH4NO3, (NH4)2SO4…

- Đƣợc điều chế bằng cách cho NH3 tác dụng với axit tƣơng ứng.

2NH3

+

→

H2SO4

(NH4)2SO4

 Phân đạm nitrat - Đó là các muối nitrat: NaNO3, Ca(NO3)2…

- Đƣợc điều chế bằng phản ứng giữa axit HNO3 và muối cacbonat tƣơng ứng.

CaCO3

+

2HNO3

→

Ca(NO3)2

+

CO2↑ +

2H2O

 Phân đạm urê - (NH2)2CO (chứa khoảng 46%N) là loại phân đạm tốt nhất hiện nay.

- Đƣợc điều chế bằng cách cho NH3 tác dụng với CO ở nhiệt độ và áp suất cao.

2NH3

+

t ,p    0

CO

(NH2)2CO

+

H2 O

- Trong đất urê dần chuyển thành muối cacbonat (NH2)2CO

+

2H2O

→

(NH4)2CO3.

47

b. Phân lân - Phân lân cung cấp nguyên tố P cho cây dƣới dạng ion photphat ( PO3-4 ).

- Độ dinh dƣỡng của phân lân đƣợc đánh giá theo tỉ lệ % khối lƣợng P2O5 tƣơng ứng với lƣợng P có trong thành phần của nó.  Supephotphat - Có hai loại: supephotphat đơn và supephotphat kép. * Supephotphat đơn: Gồm hai muối: Ca(H2PO4)2 và CaSO4. Đƣợc điều chế bằng cách cho quặng photphorit hoặc apatit tác dụng với axit H2SO4 đặc.

Ca3(PO4)2

+

2H2SO4 (đặc)

→

Ca(H2PO4)2

+

CaSO4↓

* Supephotphat kép: Đó là muối Ca(H2PO4)2. Đƣợc điều chế qua hai giai đoạn Ca3(PO4)2 +

3H2SO4

→

2H3PO4

Ca3(PO4)2 +

H3PO4

→

3Ca(H2PO4)2

+

3CaSO4↓

c. Phân kali - Phân kali cung cấp nguyên tố K dƣới dạng ion K+.

- Độ dinh dƣỡng của phân K đƣợc đánh giá theo tỉ lệ % khối lƣợng K2O tƣơng ứng với lƣợng K có trong thành phần của nó. d. Phân hỗn hợp - Phân phức hợp  Phân hỗn hợp: chứa N, P, K đƣợc gọi chung là phân NPK. - Thí dụ: (NH4)2HPO4 và KNO3.  Phân phức hợp: Thí dụ: Phân amophot là hỗn hợp các muối NH4H2PO4 và (NH4)2HPO4. e. Phân vi lƣợng: - Phân vi lƣợng cung cấp cho cây các nguyên tố nhƣ bo, kẽm, mangan, đồng… ở dạng hợp chất.

2.2.3.9.

So sánh một số hợp chất của Nitơ và photpho Đơn chất

Amoniac

(N2)

(NH3)

Muối amoni (NH4+)

48

Axit nitric (HNO3)

Muối nitrat (NO3-)

H

CTCT

H

N≡N

N

H

H

H

TCVL-

Chất khí. -

Không màu,- Tan nhiều

Tính oxi

-

-

Mg3N2)

-

H

H

Điều chế

-

N

O

Tan

-

Lỏng

-

Điện li

-

Tan vô hạn -

Điện li

trong nƣớc.

mạnh.

mạnh.

-

Tính khử

Tính khử -

Khả năng tạo

(NO).

phức.

+5 O N

O

-

Tan

Thuỷ phân và nhiệt phân - Là axit mạnh(gốc axit có - Chất oxi hoá tính oxi hoá, mạnh. không có

Nhiệt phân và phân biệt.

tính oxi hoá) -

-

O

O

-

yếu

hoá (NH3; TCHH

Tính bazơ

O

+5

H

trong nƣớc.

mùi.

-

Khí, khai

N

+

PTN: NaNO3(r)

PTN: NH4NO2. -

PTN: NH4+. -

CN: Không-

CN: N2, H2. -

khí.

+H2SO4đ.

PTN

- CN: N2  CN: NH3+H+ NH3  NO

-

HNO3 +Kloại.

 NO2 

HNO3.

Môi trƣờng-

Sản xuất phân

Ứng

trơ.

bón.

dụng -

Điều chế -

Sản xuất

NH3.

HNO3.

-

-

Sản xuất phân bón.

-

Hoá chất.

-

Nguyên liệu

Sản xuất phân bón.

-

sản xuất phân bón

Sản xuất thuốc nổ.

Sản xuất thuốc nhuộm.

HNO3

H3PO4

49

+5

H

CTCT

O

O

N O

Tính hoá học

2.3.

chất

H

O

H

O

H

O

+5 P

O

Là axit mạnh, một nấc

Là axit TB, ba nấc

Có tính oxi hoá mạnh

Không có tính oxi hoá

Một số khó khăn của HS trong quá trình học tập môn Hóa học

chƣơng Nitơ – Photpho 2.3.1.

HS hổng kiến thức nền

-

Học sinh không biết về kiến thức đơn chất

-

Học sinh không biết kiến thức về phi kim

-

Học sinh không viết đƣợc cấu hình electron của đơn chất N, P

-

Học sinh không xác định đƣợc vị trí của nguyên tử N, P trong bảng tuần

hoàn dựa vào cấu hình electron -

Học sinh không xác định đƣợc số oxi hóa của N, P trong các hợp chất của

chúng.

2.3.2.

-

HS gặp khó khăn trong việc mô tả cấu tạo của đơn chất/ hợp chất

Học sinh không vẽ đƣợc CTCT của N dựa vào cấu hình electron (có 1 liên

kết 3) -

Học sinh không vẽ đƣợc CTCT của hợp chất của Nitơ và Photpho nhƣ NH3,

H3PO4,…

-

Học sinh không so sánh đƣợc tính phi kim, mức độ hoạt động của N 2, P với

nhau và so với các phi kim khác.

2.3.3.

-

HS gặp khó khăn phần cơ chế của các PƯHH

Học sinh không dự đoán và chứng minh đƣợc tính chất hóa học của N, P và

các hợp chất của chúng dựa vào số oxi hóa.

-

Khi cho 2 chất, HS không biết phản ứng có xảy ra hay không, Chất tham gia

và chất tạo thành là gì?

-

HS không xác định đƣợc đâu là chất nhƣờng electron, đâu là chất nhận

electron; từ đó không cân bằng đƣợc PTHH theo phƣơng pháp thăng bằng electron 50

-

Axit nitric là một axit quan trọng trong hóa vô cơ. HS thƣờng gặp vấn đề về

bài tập tổng hợp HNO3 và bài tập liên quan tới hiệu suất phản ứng.

-

Axit photphoric là một axit quan trọng trong hóa vô cơ. Dạng bài tập về axit

photphoric thƣờng khó và đa dạng. HS sẽ khó trong việc tổng hợp và phân loại các dạng bài tập phần axit này.

2.3.4.

HS gặp khó khăn trong việc tìm hiểu ứng dụng của các chất trong

thực tiễn -

Chƣơng Nitơ – Photpho là chƣơng có liên quan tới nhiều kiến thức thực tiễn,

giải thích đƣợc nhiều hiện tƣợng tự nhiên trong cuộc sống nhƣ thuốc chuột, hiện tƣợng say nitơ, hiện tƣợng ma trơi. Tuy nhiên, nếu không đƣợc học về kiến thức thực tiễn, HS sẽ khó giải thích đƣợc những hiện tƣợng đó.

-

Trong chƣơng, hợp chất của Nitơ và photpho có ứng dụng quan trọng trong

cuộc sống đó chính là phân bón. Công thức phân tử và tên gọi của các loại phân bón thƣờng rất dài và khó nhớ. Phân bón cũng chia thành nhiều loại, mỗi loại có đặc điểm và tính chất hóa học, ứng dụng khác nhau nên rất dễ gây nhầm lẫn.

2.4.

Một số biện pháp giúp HS vƣợt qua các rào cản xử lý thông tin

chƣơng Nitơ – Photpho 2.4.1.

Vận dụng PPDH trực quan/ thí nghiệm giúp HS vượt qua rào cản

xử lý thông tin chương Nitơ – Photpho  GV có thể sử dụng các phƣơng tiện trực quan, tài liệu trong SGK, đồ dùng trực quan trong dạy học Hóa học. Với một số nội dung trừu tƣợng, PPDH trực quan sẽ giúp HS dễ dàng tiếp nhận thông tin, ghi nhớ kiến thức bằng hình ảnh dễ dàng hơn.

Ví dụ: Dụng cụ thí nghiệm đƣợc lắp nhƣ hình dƣới đây dùng để điều chế chất khí nào trong số các khí sau: O2; Cl2; N2; NH3; CO2; CH4? Hãy xác định các chất ở vị trí số (1) dùng để điều chế khi ở vị trí số (2).

Nhƣ vậy, HS phải quan sát hình vẽ, phân tích và đi đến nhận xét: + Chất khí thu đƣợc phải nhẹ hơn không khí và không tác dụng với không khí ở nhiệt độ thƣờng vì ống nghiệm thu khí đƣợc úp ngƣợc (loại trừ khí O2, Cl2; N2; CO2) 51

+ Chất khí đƣợc điều chế ra phải từ hai chất rắn, nên ống nghiệm đƣợc lắp nghiêng và miệng ống hơi chúc xuống dƣới. + Khi thoát ra phải làm đổi màu giấy quỳ tím ẩm (loại trừ khí CH4).

Từ sự khái quát trên, HS xác định đƣợc đó là bộ dụng cụ điều chế NH3. Các chất dùng để điều chế khí NH3 là NH4Cl và CaO ở số (1) và khí NH3 ở vị trí số (2).

GV có thể sử dụng các thí nghiệm biểu diễn, thí nghiệm minh họa, thí nghiệm thực hành vào trong bài dạy nhằm hình thành và phát triển năng lực hành động, năng lực nghiên cứu khoa học, phát triển tƣ duy tích cực sáng tạo cho HS. Ví dụ: Khi dạy bài Amoniac – SGK lớp 11, GV tổ chức hƣớng dẫn hS thực hiện các thí nghiệm: TN1: Đặt mẩu quỳ tím ẩm trên miệng bình đựng khí NH3 TN2: Cho dung dịch NH3 tác dụng với dung dịch FeCl3, dung dịch NaCl TN3: Cho khí NH3 tác dụng với khí HCl TN4: Đốt cháy khí NH3 2.4.2.

Vận dụng PPDH nhóm giúp HS vượt qua rào cản xử lý thông tin

chương Nitơ – Photpho Sử dụng phối hợp linh hoạt các dạng tổ chức dạy học: nhóm – tập thể, nhóm – cá nhân. Trong đó dạng tổ chức dạy học nhóm – cá nhân có nhiều ƣu thế trong việc tích cực hóa hoạt động học tập và hợp tác HS. Quy trình thiết kế phƣơng pháp dạy học hợp tác theo nhóm đƣợc tiến hành theo 5 bƣớc sau:

52

Lựa chọn nội dung thích hợp: Nội dung bài học phải đƣợc GV chuyển thành các vấn đề học tập.

Xác định nhiệm vụ nhận thức: Nhiệm vụ phát triển năng lực nhận thức, rèn luyện kỹ năng, phẩm chất, tƣ duy. HS có trình độ kiến thức, tƣ duy khác nhau đều đƣợc làm việc với sự nỗ lực trí tuệ vừa sức.

Tạo động lực học tập: Xây dựng và nuôi dƣỡng động lực, hứng thú học, nhu cầu và lợi ích của HS. GV phải biết tạo không khí thuận lợi cho học tập tích cực, liên tục đề ra những thách thức vừa sức làm cho mục tiêu học tập luôn có ý nghĩa.

Tổ chức hoạt động của HS: Hoạt động của HS chiếm ƣu thế hơn hoạt động của GV. Hiệu quả hoạt động của GV thể hiện ở sự thành công của các hoạt động của HS, sự thành công của tiết học. Đánh giá kết quả bài học: Nhằm giúp cho GV và HS kịp thời nắm đƣợc các thông tin liên hệ ngƣời chiều để điều chỉnh hoạt động dạy và học.

Tiến trình thảo luận nhóm: Giai đoạn 1: Nhập đề và giao nhiệm vụ (Làm việc toàn lớp) -

Giới thiệu chủ đề

-

Xác định nhiệm vụ các nhóm

-

Thành lập các nhóm

Giai đoạn 2: Làm việc nhóm (Làm việc nhóm) -

Chuẩn bị chỗ làm việc, phân công nhiệm vụ cho các thành viên

-

Lập kế hoạch làm việc nhóm

-

Thỏa thuận quy tắc làm việc

-

Tiến hành giải quyết nhiệm vụ

-

Chuẩn bị báo cáo kết quả

Giai đoạn 3: Trình bày và đánh giá kết quả (Làm việc toàn lớp) -

Các nhóm trình bày kết quả

-

Đánh giá kết quả

Ví dụ: Trong bài 10 Nitơ (SGK lớp 11), GV yêu cầu các nhóm (7-8 em) đóng vai các nhà nghiên cứu, tìm hiểu về nội dung sau:

53

Nhóm các nhà thực vật học: Tìm hiểu và phân tích tính chất vật lý, tính chất hóa học của Nitơ dựa vào công thức cấu tạo Giải thích đƣợc ứng dụng dựa vào tính chất hóa học của chúng.

Nhóm các nhà sản xuất: Tìm hiểu và phân tích tính chất vật lý, tính chất hóa học của Nitơ dựa vào công thức cấu tạo Giải thích đƣợc ứng dụng dựa vào tính chất hóa học của chúng.

Nhóm các nhà thực vật học: Tìm hiểu và phân tích tính chất vật lý, tính chất hóa học của Nitơ dựa vào công thức cấu tạo Giải thích đƣợc ứng dụng dựa vào tính chất hóa học của chúng.

2.4.3.

Vận dụng PPDH giải quyết vấn đề giúp HS vượt qua rào cản xử lý

thông tin chương Nitơ – Photpho Quá trình dạy học GQVĐ có thể mô tả qua các bƣớc cơ bản sau đây: Bước 1: Nhận biết vấn đề - Đưa ra vấn đề -

Tạo tình huống có vấn đề: Trong bƣớc này cần phân tích tình huống

đặt ra, giải thích và chính xác hóa để hiểu đúng tình huống và nhận biết đƣợc vấn đề.

-

Phát biểu vấn đề: Vấn đề cần đƣợc trình bày rõ ràng và đặt mục đích

GQVĐ.

Bước 2: Lập kế hoạch giải quyết vấn đề Nhiệm vụ của bƣớc này là tìm các phƣơng án khác nhau để GQVĐ. Để tìm các phƣơng án GQVĐ, cần so sánh, liên hệ với những cách giải quyết các vấn đề tƣơng tự đã biết cũng nhƣ tìm các phƣơng án giải quyết mới. Các phƣơng án giải quyết đã tìm ra cần đƣợc sắp xếp, hệ thống hóa để xử lý ở giai đoạn tiếp theo. Khi

54

có khó khăn hoặc không tìm đƣợc phƣơng án giải quyết thì cần trở lại việc nhận biết vấn đề.

-

-

Phân tích vấn đề, làm rõ những mối liên hệ giữa cái đã biết và cái phải tìm -

Xây dựng các giải thuyết về vấn đề đặt ra theo các hƣớng khác nhau.

-

Lập kế hoạch GQVĐ

Đề xuất các hƣớng giải quyết, có thể điều chỉnh, thậm chí bác bỏ và chuyển hƣớng khi cần thiết.

Bước 3: Giải quyết vấn đề Thực hiện kế hoạch GQVĐ. Kiểm tra các giải thuyết bằng các phƣơng pháp khác nhau. Kiểm tra sự đúng đắn và phù hợp thực tế của lời giải.

Kiểm tra tính hợp lý hoặc tối ƣu của lời giải. Trong bƣớc này cần quyết định phƣơng án GQVĐ. Các phƣơng án giải quyết đã đƣợc tìm ra cần đƣợc phân tích, so sánh, và đánh giá xem có thực hiện đƣợc việc GQVĐ hay không. Nếu có nhiều phƣơng án có thể giải quyết thì cần so sánh để xác định phƣơng án tối ƣu. Nếu việc kiểm tra các phƣơng án đã đề xuất đƣa đến kết quả là không GQVĐ đƣợc thì cần trở lại giai đoạn tìm kiếm phƣơng án giải quyết mới. Khi đã quyết định đƣợc phƣơng án thích hợp, giải quyết đƣợc vấn đề tức là đã kết thúc việc GQVĐ.

Bước 4: Kết luận

-

-

Thảo luận về các kết quả thu đƣợc và đánh giá

-

Khẳng định hay bác bỏ giả thiết đã nêu

Đề xuất những vấn đề mới có liên quan nhờ xét tƣơng tự, khái quát hóa, lật ngƣợc vấn đề và giải quyết nếu có thể -

Tìm hiểu những khả năng ứng dụng kết quả

-

Phát biểu kết luận

Cuối cùng là vận dụng vào tình huống mới Ví dụ: Câu hỏi tình huống có vấn đề. Bài 11: Amoniac và muối amoni SGK Hóa học 11 Khi nghiên cứu về axit, bazơ theo quan điểm của Areniuyt, tại sao trong phân tử NH3 không có nhóm –OH nhƣng NH3 lại làm đổi màu quỳ tím ẩm thành xanh?

Dung dịch NH3 có phải là bazơ yếu không?

55

2.4.4.

Vận dụng kỹ thuật sơ đồ tư duy/ phương pháp Graph giúp HS vượt

qua rào cản xử lý thông tin chương Nitơ – Photpho Quy trình thiết kế Graph gồm 3 bƣớc sau: -

Bước 1: Xác định kiến thức cơ bản

-

Bước 2: Tóm tắt theo các hình thức quy ước

-

Bước 3: Xếp đỉnh, lập cung

Ví dụ: Lập Graph nội dung bài Nitơ (Hóa học 11) Bước 1: Tổ chức các đỉnh: Chọn kiến thức chốt; Mã hóa kiến thức chốt và xếp chúng vào đỉnh. Nhƣ vậy các đỉnh gồm: Đỉnh 1: Cấu hình electron của nguyên tử nitơ và viết công thức cấu tạo của phân tử N2 Đỉnh 2: Tính chất vật lý của Nitơ Đỉnh 3; 3.1; 3.2: Dựa vào các số oxi hóa có thể có của Nitơ nêu tính chất hóa học của nitơ, viết PTHH minh họa Đỉnh 4: Dạng tồn tại của Nitơ tự nhiên Đỉnh 5: Phƣơng pháp điều chế Nitơ trong công nghiệp và trong PTN Bước 2: Lập cung Bước 3: Graph hoàn chỉnh

56

2.5.

Xây dựng giáo án BÀI 7: NITƠ

I. MỤC TIÊU BÀI DẠY 1. Kiến thức Sau khi học xong bài, học sinh: -

Nêu đƣợc vị trí của nitơ trong bảng tuần hoàn

-

Viết đƣợc cấu hình electron của nguyên tử nitơ

-

Trình bày đƣợc tính chất vật lý (trạng thái, màu, mùi, tính tan), ứng dụng

chính, trạng thái tự nhiên; điều chế nitơ trong phòng thí nghiệm và trong công nghiệp

57

-

Dựa vào công thức cấu tạo phân tử, giải thích đƣợc vì sao nitơ trơ ở điều

kiện thƣờng, trở nên hoạt động hơn ở nhiệt độ cao -

Giải thích đƣợc một số hiện tƣợng thực tiễn: say nitơ có thể gây chết ngƣời

hay không, khí gây cƣời N2O,…

2. Kỹ năng -

Viết đƣợc công thức cấu tạo của phân tử nitơ

-

Dự đoán đƣợc tính chất hóa học của nitơ dựa vào công thức cấu tạo phân tử

-

Viết và cân bằng đƣợc các phƣơng trình hóa học thể hiện tính chất hóa học

của nitơ, các phƣơng trình điều chế nitơ trong phòng thí nghiệm và trong công nghiệp -

Giải đƣợc bài toán định lƣợng nitơ: Tính hàm lƣợng nitơ trong không khí,

tính toán lƣợng nitơ đã phản ứng,…

3. Thái độ -

Thái độ tích cực tìm hiểu các hiện tƣợng tự nhiên trong cuộc sống: hiện

tƣợng say nitơ 4. Góp phần phát triển năng lực -

Năng lực hợp tác

-

Năng lực giải quyết vấn đề

II. PHƢƠNG PHÁP DẠY HỌC -

Phƣơng pháp thuyết trình

-

Phƣơng pháp đàm thoại

-

Phƣơng pháp dạy học nhóm

-

Phƣơng pháp dạy học trực quan

III.

CHUẨN BỊ CỦA GIÁO VIÊN VÀ HỌC SINH

1. Giáo viên -

Lịch sử tìm ra nguyên tố Nitơ

-

Bộ câu hỏi định hƣớng

-

Hình ảnh về phản ứng hóa học của Nitơ và các nguyên tố khác

-

Bảng phân tích những khó khăn mà HS có thể gặp phải khi học bài Nitơ

-

Phiếu học tập 58

Bảng phân tích những khó khăn của học sinh khi học bài Nitơ và những biện pháp hỗ trợ của Giáo viên trong quá trình thực hiện bài dạy.

Khó khăn của HS -

Hƣớng giải quyết của GV

Nitơ là phi kim (HS có thể không

-

GV phải gợi mở cho HS tìm các

biết phi kim thì có những tính chất nào? số oxi hóa của Nitơ, dựa vào đặc điểm Tính chất đặc trƣng là tính khử hay tính cấu tạo; từ đó suy luận ra tính chất hóa học của Nitơ.

oxi hóa?)

-

Khí nitơ là đơn chất (HS có thể

-

GV phải tổ chức, dẫn dắt , hỗ trợ

không phân biệt đƣợc đơn chất với hợp HS so sánh sự khác biệt giữa đơn chất và chất?)

hợp chất. Đơn chất là những chất cấu tạo từ 1 nguyên tố hóa học. Còn hợp chất là những chất cấu tạo từ 2 nguyên tố hóa học trở lên.

-

HS không so sánh đƣợc N2 với

-

GV cần cung cấp cho HS nguyên

các phi kim khác (tính mạnh yếu của N2 tắc so sánh tính oxi hóa, độ mạnh yếu với O2, lƣu huỳnh,…)

giữa các đơn chất phi kim khác đã đƣợc học. Dựa vào: + Độ âm điện + Cấu hình electron

-

Kiến thức về cân bằng phƣơng

trình hóa học của HS còn yếu

-

GV lƣu ý khi chữa các cân bằng

phƣơng trình hóa học thì nhắc lại các bƣớc cân bằng.

-

Đối với HS không cân bằng đƣợc

PTHH: Nhắc lại nguyên tắc cân bằng theo 3 bƣớc. + Xác định số oxi hóa của từng chất + Xác định chất nhƣờng, nhận electron + Thăng bằng electron

59

-

Đối với HS cân bằng đƣợc

PTHH: Yêu cầu HS giải thích tại sao lại cân bằng đƣợc, các bƣớc để cân bằng đƣợc một PTHH. 2. Học sinh -

Chuẩn bị bài trƣớc khi lên lớp

-

Hoàn thành nhiệm vụ nhóm ở nhà.

+ Nhóm 1: Nhà thực vật học Tìm hiểu phân tích tính chất vật lý, tính chất hóa học của Nitơ dựa vào CTCT Giải thích đƣợc ứng dụng của Nitơ đối với thực vật dựa vào TCHH của chúng. + Nhóm 2: Nhà sản xuất Tìm hiểu phân tích tính chất vật lý, tính chất hóa học của Nitơ dựa vào CTCT Giải thích đƣợc ứng dụng của Nitơ trong ngành công nghiệp dựa vào TCHH của chúng. + Nhóm 3: Chuyên gia y khoa Tìm hiểu phân tích tính chất vật lý, tính chất hóa học của Nitơ dựa vào CTCT Giải thích đƣợc ứng dụng của Nitơ trong y học dựa vào TCHH của chúng.

IV.TIẾN TRÌNH BÀI DẠY 1. Ổn định lớp Giáo viên vào lớp, kiểm tra sĩ số 2. Đặt vấn đề Khi các nhà thợ lặn lặn xuống biển một độ sâu lớn thì rất hay xảy ra hiện tƣợng tinh thần bàng hoàng, cử động mất tự nhiên, tựa nhƣ say rƣợu. Vậy, hiện tƣợng này do đâu mà có, nó có nguy hiểm tới tính mạng con ngƣời hay không, bài hôm nay chúng ta sẽ cùng đi tìm hiểu để trả lời cho câu hỏi trên.

Hôm nay chúng ta sẽ cùng đi sang một chƣơng mới, tìm hiểu về một nguyên tố khác đó chính là Nitơ 3. Tổ chức hoạt động dạy và học 60

a. Hoạt động dạy và học Hoạt động giáo viên

Hoạt động học sinh

Hoạt động 1: Tìm hiểu về lịch sử nguyên tố Nitơ -

GV đƣa ra lịch sử tìm thấy nguyên tố

nitơ

-

HS lắng nghe và ghi

chép bài

Nội dung: -

Nitơ (tiếng Latinh: nitrum, tiếng Hy Lạp: nitron )

-

Rutherford phát hiện năm 1772, ông gọi nó là không khí độc hại hay

không khí cố định -

Nitơ cũng đƣợc Carl Wilhelm Scheele, Henry Cavendish và Joseph

Priestley nghiên cứu vào cùng khoảng thời gian đó -

Khí nitơ là trơ đến mức Antoine Lavoisier coi nó nhƣ là azote vào năm

1789, có nghĩa là không có sự sống -

Năm 1790, Jean Antoine Chaptal đặt ra tên gọi nitrogen để chỉ nitơ.

Hoạt động 2: Tìm hiểu trạng thái tự nhiên, ứng dụng, điều chế của Nitơ

GV hỏi: -

-

Trong tự nhiên, nitơ ở đâu và các GV

dạng tồn tại của nó là gì?

-

HS trả lời câu hỏi của

-

HS lên bảng trình bày

Yêu cầu các nhóm lên trình bày sản sản phẩm nhóm đã chuẩn bị

phẩm ở nhà của mình.

trƣớc ở nhà theo yêu cầu của

+ Nhóm 1: Nhà thực vật học

GV

Tìm hiểu ứng dụng của Nitơ đối với thực vật + Nhóm 2: Nhà sản xuất Tìm hiểu ứng dụng của Nitơ trong ngành công nghiệp + Nhóm 3: Chuyên gia y khoa Tìm hiểu ứng dụng của Nitơ trong y học

61

-

Trình bày các phƣơng pháp điều chế

nito trong CN và trong PTN? Nội dung ghi bảng:  Trạng thái tự nhiên -

80% thể tích không khí

-

Khoáng vật NaNO3 (diêm tiêu natri), trong thành phần prôtêin, axit

nucleic ..  Ứng dụng -

Đối với thực vật

+ Là thành phần cấu tạo nên protein, thành phần dinh dƣỡng chính của thực vật + Có vai trò quan trọng trong quá trình trao đổi chất -

Công nghiệp

+ Tổng hợp NH3, sản xuất HNO3, phân đạm,… + Là môi trƣờng trơ trong luyện kim, thực phẩm, điện tử,…

-

Y tế

+ N2 lỏng dùng để bảo quản mẫu máu, các mẫu vật sinh học khác + Là thành phần của thuốc kháng sinh  Điều chế -

Trong công nghiệp

-

Trong PTN

t  N2 + 2H2O NH4NO2  0

t  N2+2H2O +NaCl NH4Cl + NaNO2  0

Hoạt động 3: Tìm hiểu cấu tạo phân tử và tính chất vật lý của Nitơ -

Dựa vào bảng tuần hoàn, cho biết

nitơ nằm ở vị trí nào?

-

-

Học sinh trả lời câu hỏi

của GV

Viết cấu hình electron của nguyên tử

62

nitơ. Nhận xét về lớp electron ngoài cùng, công thức cấu tạo của phân tử nitơ và nhận xét đặc điểm liên kết -

Dự đoán khả năng phản ứng hóa học

của nitơ -

Trình bày tính chất của nitơ?

Từ đó giải thích tại sao lại điều chế khí nito bằng phƣơng pháp chƣng cất phân đoạn?

Nội dung ghi bảng:  Cấu tạo phân tử -

Vị trí: Ô số 7, nhóm VA, chu kì 2.

-

Cấu hình electron 1s22s22p3

-

Công thức phân tử: N2.

-

Công thức cấu tạo phân tử : N  N :

→ Nhận xét : + Phân tử N2 gồm 2 nguyên tử. Giữa 2 nguyên tử nitơ có 3 liên kết cộng hoá trị không cực có năng lƣợng liên kết lớn. → Phân tử N2 có 1 liên kết 3 rất bền vững.  Tính chất vật lý Ở điều kiện thƣờng: -

Là chất khí không màu, không mùi, không vị

-

dN2/kk =

-

Hóa lỏng ở -1960C, hóa rắn ở -2100C

-

Rất ít tan trong nƣớc

-

Không duy trì sự cháy và sự sống

→ Hơi nhẹ hơn không khí

N2O; NO; NO2; N2O4 ; Chất khí

N 2 O5 Chất rắn

63

Hoạt động 4: Tìm hiểu về tính chất hóa học của nitơ -

GV yêu cầu học sinh lấy các ví dụ về

-

Xác định số oxi hóa của

hợp chất của nitơ, xác định số oxi hóa của nitơ trong từng hợp chất và đơn nitơ trong từng hợp chất đó -

chất nitơ

Từ đó dự đoán tính chất hóa học của

nitơ -

-

Dự đoán tính chất hóa

Chia lớp thành 2 nhóm, mỗi nhóm học của nitơ là tính khử và tính

hãy lấy các ví dụ để chứng minh tính chất oxi hóa hóa học của nitơ.

-

Viết các phƣơng trình

phản ứng của nitơ với H2, Mg, Li, O2,…

Nội dung ghi bảng: -

Ở nhiệt độ thƣờng, nitơ khá trơ về mặt hóa học. Còn ở nhiệt độ cao,

xúc tác, nitơ trở nên hoạt động hơn -

Số oxi hoá : -3; 0; +1; +2; +3; +4; +5

 N2 thể hiện vừa tính khử, vừa tính oxi hóa Tính khử

Tính oxi hóa 0

0

N 2 + 6e  2N 3- (nitrua)

N 2 - 4e  2N + 2

a. Td với hiđro

N2↑ + O2↑ ⇔ 2NO↑

0

-3

t ,p  N 2 + 3H2  2 N H3 ; ∆H = -92kJ 0

xt

b. Td với kim loại (Ca, Al, Mg ..)

6Li + N2  2Li3N (t thƣờng) 0

0

-3

t 3Mg + N 2   Mg3 N 2 (magie nitrua) 0

0

+2

+4

2 N O + O2  2 N O 2

(không màu) (nâu đỏ) 2NO2↑   N2 O4 ↑ Khí N2O: Khí cƣời - Các oxit: N2O; N2O3; N2O5

t  Ca 32 N 23 3Ca0 + N 2  0

không tạo ra trực tiếp từ phản ứng N2+O2.

b. Củng cố

64

PHIẾU HỌC TẬP Luật chơi: Chia lớp thành 2 nhóm, bốc thăm giành quyền chơi trƣớc. Mỗi đội lần lƣợt chọn 1 ô hàng ngang, trả lời đúng câu hỏi của hàng ngang đó đƣợc 10đ, trả lời sai thì đội còn lại có quyền trả lời. Các đội trả lời các câu hỏi để tìm ra đáp án ở cột dọc. Tìm ra ô cột dọc sẽ đƣợc 30đ.

Chơi trò chơi ô chữ

m

p

S

ƣ

h

ô

h

â

p

l

ử

a

đ

i

ệ

t

i

A

o

x

Y

à

u

N

â

u

k

h

I

c

ƣ

ơ

r

ô

T

ê

i

n

t

r

n

i

Ơ

Câu 1: Khí Nitơ không duy trì ….

Trả lời: Sự hô hấp

Câu 2: “Lúa chiêm lấp ló đầu bờ Hễ nghe tiếng sấm phất cờ mà lên”. Đây là câu ca dao mà cha ông ta đã đúc kết lại trong quá trình lao động. Hãy nêu điều kiện xảy ra phản ứng và giải thích hiện tƣợng thực tiễn trên bằng phƣơng trình hóa học.

Trả lời: Tia lửa điện Câu 3: N2 thể hiện tính chất gì khi tác dụng với oxi?

Trả lời: Tính

khử Câu 4: Khi cho nitơ oxit tác dụng với oxi thì sinh ra khí có màu gì?

Trả lời: Màu nâu Câu 5: Nhà hóa học Anh Humphry Davy khi nghiên cứu về các oxit nitơ đã phát hiện ra một loại oxit có tính chất sinh lý rất độc đáo – thậm chí... kỳ cục. Một số ngƣời tỏ ra hoài nghi kết quả này. Thế là Davy quyết định sẽ công bố chất khí này trong một buổi dạ hội mà thành viên tham gia gồm toàn các bậc quý tộc Anh cả.

65

Khi Davy mang một cái bình lớn đến dạ hội thì các quý ông, quý bà trong những trang phục lộng lẫy đắt tiền đã chờ đợi sẵn. Ông mở nắp bình và... một cảnh tƣợng vô cùng lạ đã xảy ra...Các quý bà cƣời nhƣ nắc nẻ, cƣời đến chảy nƣớc mắt, quặn ruột, mồ hôi ƣớt đầm... đến khổ.Một số quý tộc lại nhảy đại lên bàn ghế, làm vỡ mấy chiếc bình pha lê tuyệt đẹp của chủ nhà. Một số vị khác lại thè mãi lƣỡi ra và không ít vị xông vào nhau ẩu đả...

Em hãy cho biết, ông Davy đã đem đến khí gì? Tên gọi khác của khí đó?

Trả lời: N2O (Khí cƣời) Câu 6: Nitơ là thành phần quan trọng trong chất nào của thực vật?

Trả lời: Protein Câu 7: Tại sao trong bảo tàng, ngƣời ta lại thƣờng dùng N2 để bảo quản các đồ gỗ, vải giấy? Trả lời: Vì 2 lý do N2 không duy trì sự sống nên các vi khuẩn không thể xâm nhập đƣợc N2 là khí trơ nên ngăn cản sự oxi hóa

66

Hiện tƣợng say nitơ: Là hiện tƣợng xuống 1 độ sâu khá lớn thì sẽ cảm thấy tinh thần bàng hoàng, cử động mất tự nhiên, tựa nhƣ say rƣợu vậy. Theo em, nguyên nhân vì sao những ngƣời thợ lặn hoặc phi công hay gặp hiện tƣợng này và hiện tƣợng say nitơ có nguy hiểm không?

Giải thích: Nguyên nhân là do khi nén chất khí càng mạnh thì nó hòa tan trong chất lỏng càng nhiều. Mặc dù độ hòa tan của nitơ ở trong nƣớc nhỏ đến đâu đi nữa nhƣng ở trong máu của chúng ta bao giờ cũng chứa nitơ hóa tan cùng với 1 số khí khác.

Những ngƣời thợ lặn càng lặn sâu thì không khí họ hô hấp càng bị nén mạnh.

Chính sự tăng nồng độ nitơ hòa tan trong máu gây ra trạng thái say nitơ, nhƣng lúc ấy, ở trong cơ thể của con ngƣời không gây ra sự biến đổi hóa học nào cả.

Khi ngƣời thợ lặn nhô lên khỏi mặt nƣớc thì số nitơ hòa tan thừa ở trong máu sẽ thoát đi và trạng thái say nitơ cũng biến mất. Nhƣng lúc ấy ngƣời thợ lặn lại phải chịu 1 sự uy hiếp mới nghiêm trọng hơn nhiều, nó chẳng những ảnh hƣởng đến sức khỏe mà còn nguy hiểm cả đến tính mạng nữa. Nitơ thừa ở trong máu có thể thoát ra theo 2 cách: qua mặt phổi hoặc ngay trong máu dƣới dạng những bong bóng nhỏ.

Những bong bóng này bị sự tuần hoàn của máu kéo theo trong các mao quả, có thể làm tắc mao quản và bấy giờ làm cho ngƣời ta chết. Muốn tránh sự uy hiếp đó, khi hoàn thành nhiệm vụ, ngƣời thợ lặn phải ngoi lên từ từ để cho nitơ hòa tan ở trong máu

có

thể

thoát

ra

ngoài

mặt

phổi.

Ngoài những ngƣời thợ lặn ra, các phi công, trong lúc lao vút lên quá nhanh, mao quản của họ cũng có thể bị các bong bóng nitơ làm tắc. Bởi vậy, trƣớc những chuyến bay có thể xảy ra nguy hiểm nhƣ thế các bác sĩ thƣờng bắt các phi công hít đủ oxi để cho cơ thể của họ đƣợc "thoáng khí" và có thể trúc xuất nitơ hòa tan ra khỏi máu.

67

BÀI TẬP VỀ NHÀ Em hãy đọc bài thơ dƣới đây và giải thích những chi tiết liên quan tới cấu tạo nguyên tử, tính chất vật lý và tính chất hóa học của nitơ đƣợc đề cập trong từng câu: Em là cô gái Nitơ Tên thật Azot anh ngờ làm chi (1) Không màu cũng chẳng vị gì Sự cháy, sống chẳng duy trì trong em (2) Cho dù không giống Oxygen Nhƣng em vẫn cứ dịu hiền nhƣ ai Nhà em ở chu kì 2 (3) Có 5e ở bên ngoài bao che (4) Mùa đông cho tới mùa hè Nhớ ô thứ 7 hãy về thăm em (5) Bình thƣờng em ít ngƣời quen Ngƣời ta vẫn bảo sao trầm thế cô Cứ nhƣ dòng họ khí trơ (6) Ai mà ngỏ ý làm ngơ sao đành Tuổi em 14 xuân xanh (7) Vội chi tính chuyện yến anh làm gì Thế rồi năm tháng qua đi Có anh bạn trẻ Oxi gần nhà Bình thƣờng anh chẳng lân la Nhƣng khi giông tố đến nhà tìm em Gần lâu rồi cũng nên quen Nitơ oxit sinh liền ra ngay (8) Không bền nên chất khí này Bị ô xi hóa liền ngay tức thì Thêm một nguyên tử oxi Thêm màu nâu đậm chất nào đậm hơn (9) Bơ vơ cuộc sống cô đơn 68

Thủy tề thấy vậy bắt luôn về nhà Gọi ngay hoàng tử Nƣớc ra Ghép luôn chồng vợ thật là ác thay Hờn căm bốc khói lên đầy (10) Nên tim em chịu chua cay một bề Khi giông tố rét đêm về Oxi chẳng đƣợc gần kề bên em Vì cùng dòng họ phi kim Cho nên cô bác hai bên bực mình Oxi từ đó buồn tình Bỏ em cô độc một mình bơ vơ Em là cô gái Nitơ Bấy lâu em vẫn mong chờ tình yêu.

69

Chú giải: (1) Nitơ còn có tên là Azot vì vậy mới sinh ra một loại hợp chất Azo...

(2) N2 là chất khí không màu không mùi, không duy trì sự cháy, không duy trì sự sống.

(3), (4), (5) Trong bảng tuần hoàn Nitơ ở chu kì 2 nhóm VA, ô số 7 có 5e lớp ngoài cùng.

(6) Do có liên kết ba bền nên Nitơ khá trơ, ở điều kiện thƣờng chỉ có Li phản ứng đƣợc.

(7) Nguyên tử khối của Nitơ là 14.

(8) Nitơ phản ứng với oxi khi có sét (tia lửa điện) tạo ra khí NO (9) Ở điều kiện thƣờng NO tác dụng với Oxi tạo NO2 màu đỏ nâu.

(10) NO2 tác dụng với nƣớc tạo ra HNO3 là axit có vị chua, dễ bốc khói trong không khí ẩm dễ phân hủy tạo lại NO2, nƣớc và O2

Có thể em chưa biết: Một đứa trẻ mới sinh ra trong cơn nguy cấp, mặc dù bé đang thở nhƣng máu trong ngƣời bé vẫn không đủ oxi. Một bác sĩ đặt máy thông khí để giúp bé hít thêm oxi cho phổi, nhƣng lƣợng oxi vẫn thấp. Thế rồi, một bác sĩ khác đã đƣa vào chính luồng khí thở đó một dƣợc phẩm, thì chỉ vài phút sau da bé đã hồng hào trở lại. Hóa chất đó đã làm giãn mạch máu và tăng lƣợng oxi cho phổi hít vào. Đó là khí NO.

70

BÀI 10: PHOTPHO 1. Mục tiêu dạy học:  Về kiến thức: Học sinh: -

Nêu đƣợc vị trí trong P trong BTH.

-

Viết đƣợc cấu hình eletron nguyên tử của nguyên tố photpho.

-

Trình bày đƣợc các dạng thù hình cơ bản, tính chất vật lý (trạng thái, màu

sắc, tính tan, độc tính, khả năng phát quang).

-

Trình bày đƣợc ứng dụng, trạng thái tự nhiên và điều chế photpho trong công

nghiệp.

-

Dựa vào công thức cấu tạo, dự đoán dƣợc các tính chất hóa học của photpho đó là

tính oxi hóa (tác dụng với kim loại Na, Ca,…) và tính khử (tác dụng với O2, Cl2….)

-

Giải thích đƣợc một số hiện tƣợng tự nhiên trong thực tiễn

 Về kỹ năng: -

Viết và cân bằng các PTHH chứng minh tính chất hóa học của photpho

-

Quan sát thí nghiệm, hình ảnh,... rút ra nhận xét về tính chất vậy lý, tính chất

hóa học của photpho.

-

Sử dụng photpho hiệu quả, an toàn trong PTN và thực tế

 Trọng tâm: -

So sánh hai dạng thù hình chủ yếu của photpho là P trắng và P đỏ về cấu trúc

phân tử và một số tính chất.

-

TCHH cơ bản của photpho là tính oxi hóa (tác dụng với kim loại Na, Ca,…)

và tính khử (tác dụng với O2, Cl2).  Góp phần phát triển năng lực: -

Năng lực hợp tác

-

Năng lực giải quyết vấn đề

 Thái độ: - Rèn luyện thái độ làm việc khoa học, nghiêm túc, phối hợp trong hoạt động nhóm, tự tin khi thuyết trình trƣớc đông ngƣời.

71

- Xây dựng tính tích cực, chủ động, hợp tác, có kế hoạch và tạo cơ sở cho các em yêu thích môn hóa học.

2. Đối tƣợng dạy học của bài học Trƣờng THPT Khoa học Giáo dục- TP Hà Nội (Đối tƣợng học sinh học chƣơng trình sách giáo khoa 11 chƣơng trình chuẩn năm học 2016-2017) 3. Phƣơng pháp dạy học -

Phƣơng pháp thuyết trình

-

Phƣơng pháp đàm thoại

-

Phƣơng pháp dạy học nhóm

-

Phƣơng pháp trực quan

4. Thiết bị dạy học, học liệu -

Sách giáo khoa, bảng, phấn.

-

Giáo án (Giáo viên soạn)

-

Bài giảng powerpoint

5. Hoạt động dạy học và tiến trình dạy học 5.1.

Chuẩn bị

a. Giáo viên: Yêu cầu học sinh tìm hiểu trƣớc nội dung của bài học bằng cách soạn bài trƣớc ở nhà (Theo nội dung hƣớng dẫn trong phiếu học tập), tìm hiểu kiến thức qua nhiều kênh thông tin: SGK, sách tham khảo, mạng Internet; Chuẩn bị báo cáo việc tổng hợp kiến thức của nhóm mình bằng powerpoint ...

-

Máy tính, máy chiếu, phiếu học tập và hệ thống câu hỏi (PHT) cho học sinh.

-

Dụng cụ, hóa chất thí nghiệm: P đỏ, đèn cồn, bình đựng khí oxi

-

Một số thức ăn chứa P, diêm, thuốc diệt chuột.

Bảng phân tích những khó khăn của học sinh khi học bài Photpho và những biện pháp hỗ trợ của Giáo viên trong quá trình thực hiện bài dạy.

Khó khăn của HS -

Hƣớng giải quyết của GV

Photpho là phi kim (HS có thể

72

-

GV phải gợi mở cho HS tìm các

không biết phi kim thì có những tính số oxi hóa của Photpho, dựa vào đặc chất nào? Tính chất đặc trƣng là tính khử điểm cấu tạo; từ đó suy luận ra tính chất hóa học của Nitơ.

hay tính oxi hóa?)

-

Photpho là đơn chất (HS có thể

-

GV phải tổ chức, dẫn dắt , hỗ trợ

không phân biệt đƣợc đơn chất với hợp HS so sánh sự khác biệt giữa đơn chất chất?)

và hợp chất. Đơn chất là những chất cấu tạo từ 1 nguyên tố hóa học. Còn hợp chất là những chất cấu tạo từ 2 nguyên tố hóa học trở lên.

-

HS không so sánh đƣợc P với các

-

GV cần cung cấp cho HS nguyên

phi kim khác (tính mạnh yếu của P với tắc so sánh tính oxi hóa, độ mạnh yếu N2, lƣu huỳnh,…)

giữa các đơn chất phi kim khác đã đƣợc học. Dựa vào: + Độ âm điện + Cấu hình electron

-

Kiến thức về cân bằng phƣơng

trình hóa học của HS còn yếu

-

GV lƣu ý khi chữa các cân bằng

phƣơng trình hóa học thì nhắc lại các bƣớc cân bằng.

-

Đối với HS không cân bằng đƣợc

PTHH: Nhắc lại nguyên tắc cân bằng theo 3 bƣớc. + Xác định số oxi hóa của từng chất + Xác định chất nhƣờng, nhận electron + Thăng bằng electron -

Đối với HS cân bằng đƣợc

PTHH: Yêu cầu HS giải thích tại sao lại cân bằng đƣợc, các bƣớc để cân bằng đƣợc

73

một PTHH.

b. Học sinh: - Chuẩn bị bài theo yêu cầu của GV - Nội dung trong phiếu học tập đƣợc phát trƣớc, hoạt động theo nhóm (4 nhóm) Tiến trình

5.2.

1. Ổn định lớp: Kiểm tra sĩ số 2. Kiểm tra bài cũ : Kết hợp trong quá trình dạy bài mới 3. Bài mới: Trình chiếu một số hình ảnh của P trong một số hiện tƣợng tự nhiên “ma trơi”, một số thức ăn giàu P và một số ứng dụng quan trọng của P. GV Đặt vấn đề: Em có biết những hình ảnh vừa rồi nói đến nguyên tố nào không? Theo viện sỹ ngƣời Nga A.E. Fec-man gọi là nguyên tố này là “nguyên tố của sự sống và tư duy”. Vậy đó là nguyên tố nào? Vì sao nó đƣợc gọi nhƣ thế, chúng ta cùng tìm hiểu trong bài học hôm nay.

Hoạt động của GV

Hoạt động của HS

Hoạt động 1: Tìm hiểu vị trí và cấu hình electron nguyên tử.

GV: Cho kí hiệu của

P và yêu cầu HS lên

31 15

-

HS trả lời các câu hỏi

của GV

bảng:

-

 Viết cấu hình electron

Ghi chép bài

 Từ cấu hình → vị trí của P trong BTH?  So sánh vị trí của N và P trong BTH? GV: P là nguyên tố tƣơng đối phổ biến trong tự nhiên chiếm khoảng 0,08% khối lƣợng vỏ trái đất.

P tự nhiên không có đồng vị, chỉ có một loại nguyên tử

31 15

P.

Nội dung: I. VỊ TRÍ VÀ CẤU HÌNH ELECTRON NGUYÊN TỬ - Kí hiệu:

31 15

P

74

- Cấu hình electron: 1s 2 2s 2 2p 6 3s 2 3p 3 - Vị trí: Ô 15, nhóm VA, chu kì 3 => P và N cùng thuộc nhóm VA của BTH Hoạt động 2: Tìm hiểu về tính chất vật lý của Photpho.

GV: Khác với N, P có một số dạng thù hình

-

HS trả lời các câu hỏi

nhƣ P đỏ, P trắng, P vàng… Nhƣng quan trọng của GV hơn cả là P trắng và P đỏ (quan sát hình ảnh trên máy chiếu).

Hoàn thành phiếu học

tập theo nhóm

(Liên hệ O2 và O3 là hai dạng thù hình của oxi)  Vậy P trắng và P đỏ có những tính chất vật lý gì?

GV: Phát phiếu học tập: P trắng

P đỏ

Trạng thái, màu sắc Tính tan Độc tính, tính bền Tính phát quang GV: Yêu cầu  HS quan sát hình ảnh 2 lọ đựng P đỏ và P trắng, nghiên cứu SGK so sánh tính chất vật lí của 2 dạng thù hình photpho (vào bảng phụ).  Gọi đại diện các nhóm nhận xét bài nhóm bạn.

GV: -

-

Theo dõi, chỉnh sửa và kết luận.

75

Chiếu lên phông chiếu một số hình ảnh: bảo

-

quản P trắng trong nƣớc, hiện tƣợng phát quang của P trắng, sự gây bỏng của P trắng....

Chiếu sơ đồ chuyển hóa giữa 2 dạng thù

-

hình của photpho.

Lưu ý: -

P trắng oxi hóa chậm trong không khí gây

hiện tƣợng phát quang hóa học, không phát nhiệt.

P trắng đƣợc bảo quản tốt dƣới lớp nƣớc

-

tránh bị oxi hóa.

P trắng rất độc, thở nhiều hơi P có thể gây

-

mục xƣơng , ăn một lƣợng rất nhỏ P có thể gây tử vong, gây bỏng nặng khi rơi vào da.

Cả P đỏ và P trắng đều đƣợc biểu diễn bởi

-

cùng CTHH là P. Nội dung: II. TÍNH CHẤT VẬT LÝ Dạng thù hình quan trọng của Photpho: P trắng và P đỏ.

-

Trạng

P trắng

P đỏ

Chất rắn, trong suốt, màu trắng

Chất bột, màu đỏ.

thái, màu hoặc hơi vàng. sắc Tính

Không tan trong nƣớc, tan trong các dung môi hữu cơ.

tan Độc tính,

Rất độc và gây bỏng nặng khi

tính rơi vào da.

bền

Tính

Không tan trong các dung môi thông thƣờng.

Không độc.

Bền ở điều kiện thƣờng

Không bền t0nc :44,10C,

t0nc :5930C,

bốc cháy ở t0 > 400C

bốc cháy ở t0 > 2500C

Phát quang màu lục nhạt trong

Không phát quang trong bóng tối.

76

phát quang bóng tối.

Mở rộng: phần tính độc của P trắng thông qua hình ảnh và lời kể chuyện về sự hủy diệt của bom napan trong chiến tranh Việt Nam và hình ảnh cô bé napan với những vết bỏng do bom napan gây nên .

Hoạt động 3: Tìm hiểu tính chất hóa học Bài tập 1: Hãy xác định số oxi hóa của P trong

-

Xác định số oxi hóa của

các chất sau: H3PO4, P2O5, P2O3, PH3, P. Từ đó, dự Photpho trong từng hợp chất đoán tính chất hóa học cơ bản của P.

và đơn chất

GV:

-

Dự đoán tính chất hóa

 Yêu cầu một học sinh lên bảng.

học của Photpho là tính khử và

 Gọi học sinh khác nhận xét bài của bạn.

tính oxi hóa

GV: Theo dõi, nhận xét và kết luận.

-

Viết các phƣơng trình

1. Dựa vào liên kết trong phân tử photpho và phản ứng của P với Cl2, O2,… nitơ so sánh mức độ hoạt động hóa học của P với nitơ ở điều kiện thƣờng? Giải thích? Cho biết

c N = 3, 04; c P = 2,19 2. Yêu cầu HS quan sát hình 2.13 (sgk) thí nghiệm chứng minh khả năng bốc cháy khác nhau của P đỏ và P trắng → mô tả, nêu hiện tƣợng và so sánh mức độ hoạt động hóa học của P trắng và P đỏ?

3. Yêu cầu HS viết phƣơng trình chứng minh P vừa thể hiện tính oxi hóa, vừa thể hiện tính khử? (vào bảng phụ).  Gọi đại diện các nhóm nhận xét bài nhóm bạn.

Gv: Theo dõi, nhận xét và kết luận.

-

Hƣớng dẫn học sinh gọi tên photphua kim

77

loại.

-

Lƣu ý: P có thể bốc cháy với những chất

oxi hóa mạnh nhƣ KClO3, KNO3, K2Cr2O7....

GV: Yêu cầu HS kết luận tính chất hóa học của P. Liên hệ thực tế giới thiệu thành phần chính của thuốc diệt chuột là Zn3P2 Nội dung: as

P đỏ

P trắng t, ngƣng tu hoi

III. TÍNH CHẤT HÓA HỌC +5

+5

+3

-3

0

H3PO4, P2O5, P2O3, PH3, P Tính oxi hóa  P Tính khử.

-

Liên kết trong phân tử photpho là liên kết đơn, kém bền vững hơn liên kết ba

trong phân tử nitơ (mặc dù mặc dù độ âm điện của N lớn hơn P) → P hoạt động hóa học mạnh hơn N2 ở điều kiện thƣờng.

-

P trắng mặc dù ở xa nguồn nhiệt hơn nhƣng lại bốc cháy trƣớc P đỏ

→ P trắng hoạt động hóa học mạnh hơn P đỏ.

Tính oxi hóa

Tính khử

2P + 3Ca → Ca3P2

t 4P + 3O2(thiếu)  2P2O3 (điphotpho trioxit)

Canxi photphua

t 4P + 5O2(thừa)  2P2O5 (điphotpho pentaoxit) o

t 2P + 3Cl2(thiếu)  2PCl3 (photpho triclorua) o

.

2P + 3Zn → Zn3P2 Kẽm photphua ..

o

2P + 5Cl2( thừa)

t  o

2PCl5 (photpho pentaclorua)

6P + 5KClO3 → 3P2O5 + 5KCl (Phản ứng khi đánh diêm)

78

Hoạt động 4: Tìm hiểu ứng dụng, trạng thái tự nhiên và sản xuất Photpho.

GV: Theo dõi, chỉnh sửa, nhận xét và chốt lại nội dung chính.

-

HS trả lời câu hỏi của

GV -

HS lên bảng trình bày

sản phẩm nhóm đã chuẩn bị trƣớc ở nhà theo yêu cầu của GV Nội dung: IV. ỨNG DỤNG -

Sản xuất H3PO4 P

→ P 2 O5

→

H3PO4

-

P đỏ để sản xuất diêm.

-

Sản xuất bom, đạn cháy, đạn khói…

-

Sản xuất phân bón.

V. TRẠNG THÁI TỰ NHIÊN - Không gặp P ở trạng thái tự do.

- Có trong thành phần chính của quặng apatit 3Ca3(PO4)2.CaF2 và photphorit Ca3(PO4)2.

- Có trong tế bào não, xƣơng răng, bắp thịt của động vật và trong protein thực vật.

VI. SẢN XUẤT 1. Nguyên liệu + Quặng photphorit (hoặc apatit) + Cát (SiO2) + Than cốc (C).

2. Phản ứng Ca3(PO4)2 +3SiO2 + 5C

1200 C   o

3CaSiO3 + 2P + 5CO

Hoạt động 5: Củng cố

79

Sản phẩm và hoạt động của HS: Nhóm 1

Nội dung câu hỏi Hãy nêu ứng dụng

Hoạt động và sản phẩm của HS -

Chiếu lên phông chiếu 1 số hình ảnh về ứng

dụng của P và giới thiệu về những ứng dụng đó.

của Photpho và

-

Giới thiệu thành phần chính của que diêm,

vỏ diêm và phƣơng trình phản ứng xảy ra khi quẹt diêm.

2

-P khoáng

có vật

những

-

Chiếu hình ảnh và giới thiệu hai khoáng vật

chính chính của P.

nào?

-

Giới thiệu mỏ apatit (Lào Cai) và các mỏ

- Lý do trong tự photphorit ( Thái Nguyên, Thanh Hóa) nổi tiếng nhiên không gặp P ở của nƣớc ta.Quặng apatit 3Ca3(PO4)2.CaF2 và trạng thái tự do

photphorit Ca3(PO4)2 chủ yếu đƣợc dùng để sản xuất phân bón, theo kết quả thăm dò nếu sử dụng hợp lý thì trữ lƣợng apatit ở Lào Cai còn có thể cung cấp để sản xuất phân bón cho nƣớc ta trong hơn 20 năm nữa.

-

Giới thiệu một số hình ảnh khai thác quặng

aptit ở Lào Cai và tích hợp Giáo dục môi trƣờng.

- Ma trơi là gì? Ma trơi thƣờng gặp ở đâu?

-

Chiếu một số hình ảnh “ma trơi”)

-

Tại các nghĩa địa, khi xác chết bị thối rữa do

vi sinh vật hoạt động, ở não ngƣời chứa lƣợng photpho đƣợc giải phóng dƣới dạng photphin PH3 có lẫn P2H4. Điphotphin là chất lỏng, dễ bay hơi và tự bốc cháy ngoài không khí ở nhiệt độ thƣờng làm cho PH3 cháy tạo ra P2O5 và H2O: 2P2H4 + 7O2 → 2P2O5 + 4H2O + Q (1) Nhờ nhiệt Q tỏa ra ở phản ứng (1) mà:

80

2PH3 + 4O2 → P2O5 + 3H2O + Q' (2) Các pƣ (1) và (2) tỏa ra năng lượng dưới dạng ánh sáng. Do đó khi cháy hỗn hợp (PH3 và P2H4) có hình ngọn lửa vàng sáng, bay là là di động trên mặt đất, lúc ẩn lúc hiện mà ngƣời ta gọi đó là "ma trơi". Hiện tƣợng này thƣờng gặp ở các nghĩa địa khi trời mƣa có gió nhẹ.

3

- Tại sao viện sĩ

-

P rất cần cho sự sống. Có trong protein của

ngƣời Nga Fecman động, thực vật. Thiếu P thực vật sinh trƣởng và (1883-1945) gọi P là phát triển kém. Thiếu P ngƣời và động vật sẽ gầy “ nguyên tố của sự yếu, còi cọc. sống và tƣ duy”

-

Ngƣời lao động cần lƣợng P nhiều hơn để

không suy mòn các tế bào thần kinh giữ chức năng chuyển tải những suy nghĩ khi làm việc trí óc. Nếu cơ thể thiếu P thì làm giảm khả năng làm việc, loạn thần kinh, chức năng trao đổi chất sẽ loạn.

- Vậy hãy thử tƣởng

-

Nếu P trong xƣơng và bắp thịt mất đi cơ thể

tƣợng nếu không có P chúng ta sẽ trở thành 1 khối không có hình dáng, cơ thể ngƣời sẽ ra không thể cử động sao?

-

Nếu P trong tổ chức thần kinh mất đi thì

- Có thể tăng cƣờng chúng ta sẽ ngừng suy nghĩ.

P cho cơ thể từ nguồn thức ăn nào?

-

Chiếu những thực phẩm và rau củ giàu P ,

ngoài ra cần quan tâm đến sự điều độ trong hoạt động và thể thao hợp lý.

4

- Điều chế P

-

Giới thiệu nguyên liệu và PTPU sản xuất P.

-

Giới thiệu nhà máy sản xuất photphoric ở

Lào Cai. - Giải

thích

hiện

-

Thuốc chuột là Zn3P2 , sau khi ăn Zn3P2 bị

tƣợng vì sao khi ăn thủy phân rất mạnh , lƣợng nƣớc trong cơ thể

81

phải chuột

thuốc càng

chuột, chuột giảm, nó khát và đi tìm nƣớc uống

Zn3P2 + 6H2O → 3Zn(OH)3 + 2PH3↑

nhiều nƣớc lại càng

Chính PH3 đã giết chết chuột.

mau chết.

-

Càng nhiều nƣớc đƣa vào PH3 thoát ra càng

nhiều chuột càng nhanh chết. Nếu không có nƣớc chuột chết lâu hơn.

4. Hướng dẫn học sinh học bài - Giao bài tập về nhà đã photo sẵn trên giấy A4: - VN: 1, 2, 3, 4/ 49 -50 SGK. Chuẩn bị: Axit photphoric và muối photphat.

5. Kiểm tra đánh giá kết quả học tập a. Cách thức kiểm tra, đánh giá: - Kiểm tra sự chuẩn bị của học sinh cho tiết học.

- Đánh giá phần hoạt động nhóm hoàn thành nội dung kiến thức trong phiếu học tập, giải quyết các vấn đề giáo viên đƣa ra, vận dụng kiến thức để hoàn thành bài tập củng cố cuối bài.

- Thu bài viết về nhà của học sinh để chấm, chữa, cho điểm và nhận xét, rút kinh nghiệm ở tiết học sau. b. Kết quả kiểm tra, đánh giá.

Học sinh lớp 11 không thực hiện dự án

Học sinh lớp 11 thực hiện dự án

- Chƣa có phần chuẩn bị trƣớc cho

- Đã đƣợc giáo viên yêu cầu và

tiết học nên học sinh không chủ động hƣớng dẫn cách chuẩn bị, tìm hiểu nội dung, kiến thức bài học trƣớc ở nhà nên

về nội dung kiến thức bài học.

học sinh rất chủ động , tự tin với nội dung, kiến thức bài học và hào hứng chờ đợi đƣợc thể hiện tri thức của mình trong tiết học.

- Hoàn thành phiếu học tập chậm,

82

- Hoàn thành phiếu học tập nhanh,

không tự tin trong việc giải quyết các sôi nổi tự tin trong việc giải quyết các vấn đề giáo viên nêu ra.

vấn đề giáo viên nêu ra.

- Bài tập về nhà, bài kiểm tra về nội

- Bài tập về nhà, bài kiểm tra về nội

dung bài học ( đã đƣợc chấm điểm) đạt dung bài học (đã đƣợc chấm điểm) đạt 50-70% trên trung bình ( tùy đối tƣơng 90% trên trung bình. học sinh các lớp khác nhau)

8. Các sản phẩm của học sinh - Báo cáo bằng powerpoint.

- Bài kiểm tra 15 phút của học sinh.

83