THIẾT KẾ CÁC CHỦ ĐỀ DẠY HỌC CHƯƠNG NITƠ - PHOTPHO - HÓA HỌC 11 NHẰM PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC TỰ HỌC

LUẬN VĂN SIÊU CẤP CHANNEL

vectorstock.com/21449737

Ths Nguyễn Thanh Tú eBook Collection DẠY KÈM QUY NHƠN DISSERTATION PHÁT TRIỂN NỘI DUNG

THIẾT KẾ CÁC CHỦ ĐỀ DẠY HỌC CHƯƠNG NITƠ PHOTPHO - HÓA HỌC 11 NHẰM PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC TỰ HỌC CHO HỌC SINH (2018) WORD VERSION | 2019 EDITION ORDER NOW / CHUYỂN GIAO QUA EMAIL TAILIEUCHUANTHAMKHAO@GMAIL.COM Tài liệu chuẩn tham khảo Phát triển kênh bởi Ths Nguyễn Thanh Tú Đơn vị tài trợ / phát hành / chia sẻ học thuật : Nguyen Thanh Tu Group Hỗ trợ trực tuyến Fb www.facebook.com/DayKemQuyNhon Mobi/Zalo 0905779594

TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM HÀ NỘI 2 KHOA HÓA HỌC

VŨ THÙY LINH

THIẾT KẾ CÁC CHỦ ĐỀ DẠY HỌC CHƢƠNG “NITƠ - PHOTPHO” - HÓA HỌC 11 NHẰM PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC TỰ HỌC CHO HỌC SINH

KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC Chuyên ngành: Phƣơng pháp dạy học Hóa học

HÀ NỘI – 2018

TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM HÀ NỘI 2 KHOA HÓA HỌC

VŨ THÙY LINH

THIẾT KẾ CÁC CHỦ ĐỀ DẠY HỌC CHƢƠNG “NITƠ - PHOTPHO” - HÓA HỌC 11 NHẰM PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC TỰ HỌC CHO HỌC SINH

KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC Chuyên ngành: Phƣơng pháp dạy học Hóa học Ngƣời hƣớng dẫn khoa học

PGS.TS. ĐÀO THỊ VIỆT ANH

HÀ NỘI – 2018

LỜI CẢM ƠN Với sự giúp đỡ rất nhiệt tình của các thầy giáo, cô giáo, các em học sinh cùng sự nỗ lực của bản thân, sau một thời gian tìm hiểu, nghiên cứu đề tài “Thiết kế các chủ đề dạy học chƣơng Nitơ - Photpho - Hóa học 11 nhằm phát triển năng lực tự học cho học sinh” đã hoàn thành.

Trƣớc hết, tôi xin đƣợc bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc đến cô giáo – PGS.TS.Đào Thị Việt Anh đã tận tình chỉ dẫn và động viên tôi trong suốt thời gian thực hiện khóa luận này.

Tôi xin chân thành cảm ơn Quý thầy, cô trong khoa Hóa học – Trƣờng Đại học Sƣ phạm Hà Nội 2 đã tận tình truyền đạt kiến thức trong những năm học qua. Vốn kiến thức tiếp thu trong quá trình học tập không chỉ là nền tảng quá trình nghiên cứu khóa luận mà còn là hành trang quý báu để tôi bƣớc vào đời một cách vững chắc và tự tin.

Tôi xin chân thành cảm ơn Ban giám hiệu, các thầy cô trong tổ Khoa học tự nhiên và các em học sinh trƣờng THPT Mê Linh – Hà Nội đã giúp đỡ tôi trong quá trình thực nghiệm sƣ phạm để hoàn thành khóa luận.

Tôi cũng xin gửi lời cảm ơn chân thành đến gia đình, ngƣời thân và các bạn lớp K40A đã luôn bên cạnh ủng hộ và động viên tôi trong suốt thời gian học tập tại trƣờng cũng nhƣ khoảng thời gian thực hiện khóa luận.

Mặc dù đã nỗ lực hết mình nhƣng do hạn chế về thời gian và kinh nghiệm nên đề tài không tránh khỏi những thiếu sót. Tôi kính mong nhận đƣợc sự góp ý của Quý thầy cô và các bạn để khóa luận đƣợc hoàn thiện hơn.

Tôi xin chân thành cảm ơn!

Hà Nội, ngày 28 tháng 04 năm 2018 Sinh viên Vũ Thùy Linh

MỤC LỤC

PHẦN 1: MỞ ĐẦU ................................................................................................................... 1 1 . Lí do chọn đề tài ..................................................................................................................... 1 2. Mục đích nghiên cứu.............................................................................................................. 2 3. Đối tƣợng nghiên cứu............................................................................................................. 2 4. Nhiệm vụ nghiên cứu ............................................................................................................. 2 5. Giả thuyết khoa học ................................................................................................................ 3 6. Phƣơng pháp nghiên cứu ....................................................................................................... 3 CHƢƠNG 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN CỦA VIỆC THIẾT KẾ CHỦ ĐỀ DẠY HỌC PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC TỰ HỌC CỦA HỌC SINH ............................................................... 4 1.1. Lịch sử vấn đề nghiên cứu.................................................................................................. 4 1.2. Định hƣớng đổi mới giáo dục ............................................................................................ 6 1.3. Năng lực tự học của học sinh phổ thông ......................................................................... 7 1.3.1. Khái niệm về năng lực..................................................................................................... 7 1.3.2. Khái niệm năng lực tự học .............................................................................................. 7 1.3.3. Cấu trúc của năng lực tự học .......................................................................................... 9 1.3.4. Phƣơng pháp đánh giá năng lực tự học ....................................................................... 13 1.4. Xây dựng chủ đề dạy học. ................................................................................................ 15 1.4.1. Khái niệm dạy học theo chủ đề .................................................................................... 15 1.4.2. Nguyên tắc xây dựng chủ đề .................................................................................... 15 1.4.3. Quy trình xây dựng chủ đề ....................................................................................... 17 1.4.4. Cấu trúc trình bày của chủ đề........................................................................................ 19 1.5. Các phƣơng pháp và kĩ thuật dạy học tích cực phát triển năng lực tự học của học sinh .............................................................................................................................................. 20 1.5.1. Các phƣơng pháp dạy học tích cực .............................................................................. 20 1.5.2. Một số kĩ thuật dạy học tích cực .................................................................................. 27

1.6. Thực trạng về vấn đề dạy học phát triển năng lực tự học cho HS thông qua dạy học theo chủ đề ................................................................................................................................. 29 CHƢƠNG 2: VẬN DỤNG DẠY HỌC THEO CHỦ ĐỀ TRONG DẠY HỌC CHƢƠNG “ NITƠ – PHOTPHO” – HÓA HỌC 11 NHẰM NÂNG CAO NĂNG LỰC TỰ HỌC HỌC SINH .................................................................................................... 32 2.1. Phân tích cấu trúc nội dung kiến thức chƣơng Nitơ – Photpho................................... 32 2.1.1. Mục tiêu của chƣơng...................................................................................................... 32 2.1.2. Cấu trúc nội dung kiến thức của chƣơng..................................................................... 36 2.1.3. Phân tích đặc điểm nội dung kiến thức trong chƣơng ............................................... 37 2.2. Xây dựng một số chủ đề trong dạy học chƣơng “Nitơ – Photpho” – Hóa học 11 ... 37 2.2.1. Chủ đề 1: Nitơ và sự sống ............................................................................................. 37 2.2.2. Chủ để 2: Photpho và phân bón hóa học..................................................................... 47 2.3. Công cụ đánh giá năng lực tự học của học sinh qua dạy học chủ đề nhằm phát triển năng lực tự học của học sinh.................................................................................................... 66 2.3.1.Bảng kiểm quan sát và phiếu tự đánh giá năng lực tự học ........................................ 66 2.3.2.Bài kiểm tra ...................................................................................................................... 69 CHƢƠNG 3: THỰC NGHIỆM SƢ PHẠM ....................................................................... 70 3.1. Mục đích và nhiệm vụ thực nghiệm ............................................................................... 70 3.1.1. Mục đích thực nghiệm................................................................................................... 70 3.1.2. Nhiệm vụ thực nghiệm sƣ phạm .................................................................................. 70 3.2. Nội dung thực nghiệm sƣ phạm ...................................................................................... 70 3.3. Kế hoạch thực nghiệm ...................................................................................................... 71 3.3.1. Phƣơng pháp thực nghiệm sƣ phạm ............................................................................ 71 3.3.2. Lựa chọn đối tƣợng và địa bàn thực nghiệm .............................................................. 71 3.3.3. Tiến hành thực nghiệm sƣ phạm .................................................................................. 72 3.3.4. Kết quả thực nghiệm sƣ phạm...................................................................................... 72 3.4. Kết quả đánh giá sự phát triển năng lực của học sinh qua bảng kiểm quan sát, phiếu hỏi, tự đánh giá của học sinh.................................................................................................... 80 3.5. Phân tích kết quả thực nghiệm sƣ phạm......................................................................... 81

3.5.1. Phân tích định tính .......................................................................................................... 81 3.5.2. Phân tích định lƣợng ...................................................................................................... 82 KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ....................................................................................... 83 TÀI LIỆU THAM KHẢO ...................................................................................................... 83 PHỤ LỤC ......................................................................................................................................

DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT

BTH

Bảng tuần hoàn

ĐC

Đối chứng

ĐHSP

Đại học sƣ phạm

ĐHQGHN

Đại học Quốc gia Hà Nội

GV

Giáo viên

HTTH

Hệ thống tuần hoàn

HS

Học sinh

KT

Kiểm tra

NL

Năng lực

NLTH

Năng lực tự học

PPDH

Phƣơng pháp dạy học

PTHH

Phƣơng trình hóa học

PTN

Phòng thí nghiệm

SGK

Sách giáo khoa

TB

Trung bình

TCHH

Tính chất hóa học

TCVL

Tính chất vật lí

TLHT

Tài liệu học tập

THCS

Trung học cơ sở

THPT

Trung học phổ thông

TN

Thực nghiệm

TNSP

Thực nghiệm sƣ phạm

DANH MỤC, BẢNG BIỂU, ĐỒ THỊ, BIỂU ĐỒ BẢNG Bảng 1.1. Bảng mô tả cấu trúc của năng lực tự học .................................................. 9 Bảng 1.2. Bảng mô tả các chỉ số hành vi của các năng lực thành tố. ...................... 11 Bảng 1.3. Mức độ sử dụng dạy học theo chủ đề để phát triển năng lực tự học cho HS của GV. ...................................................................................... 29 Bảng 1.4. Đánh giá về kĩ năng tự học của HS các lớp thầy cô tham gia dạy học . 30 Bảng 1.5. Sự cần thiết của các chủ đề dạy học hỗ trợ khả năng tự học cho HS . ... 30 Bảng 1.6. Đánh giá về việc hƣớng dẫn HS tự học bài mới thông qua dạy học theo chủ đề. ............................................................................................. 31 Bảng 3.1. Bảng tổng hợp điểm các bài kiểm tra 15 phút ......................................... 74 Bảng 3.2. Số % HS đạt điểm Xi của bài KT 15 phút ............................................... 74 Bảng 3.3. Số % HS đạt điểm Xi trở xuống bài KT 15 phút ..................................... 75 Bảng 3.4. Số % HS đạt điểm yếu – kém, trung bình, khá, giỏi bài KT 15 phút ...... 76 Bảng 3.5. Tổng hợp các tham số đặc trƣng của bài kiểm tra 15 phút...................... 77 Bảng 3.6. Bảng tổng hợp điểm các bài kiểm tra 45 phút ......................................... 78 Bảng 3.7. Số % HS đạt điểm Xi bài KT 45 phút ...................................................... 78 Bảng 3.8. Số % HS đạt điểm Xi trở xuống bài KT 45 phút ..................................... 78 Bảng 3.9. Số % HS đạt điểm yếu – kém, trung bình, khá, giỏi bài KT 45 phút .................79 Bảng 3.10. Tổng hợp các tham số đặc trƣng của bài KT 45 phút............................ 80 Bảng 3.11. Bảng kết quả đánh giá của GV về sự phát triển năng lực tự học của học sinh qua bảng kiểm quan sát ............................................................. 80 Bảng 3.12. Bảng kết quả đánh giá của HS về sự phát triển năng lực tự học của học sinh qua bảng kiểm quan sát ............................................................. 81

ĐỒ THỊ, BIỂU ĐỒ Hình 3.1. Đồ thị đƣờng lũy tích bài kiểm tra 15 phút số 1. ..................................... 75 Hình 3.2. Đồ thị đƣờng lũy tích bài kiểm tra 15 phút số 2 ...................................... 76 Biểu đồ 3.1: Biểu đồ thể hiện kết quả bài kiểm tra 15 phút số 1 ............................. 77 Biểu đồ 3.3: Biểu đồ thể hiện kết quả bài kiểm tra 45 phút..................................... 80

PHẦN 1: MỞ ĐẦU `

1 . Lí do chọn đề tài Giáo dục thế kỉ XXI đang đứng trƣớc những cơ hội và thách thức lớn:

Sự phát triển nhảy vọt của khoa học và công nghệ đƣa chúng ta bƣớc vào cuộc cách mạng công nghiệp 4.0 với công nghệ thông tin và truyền thông tạo ra một thế giới phẳng đang đƣa nhân loại bƣớc sang kinh tế tri thức. Xu thế hội nhập, toàn cầu hóa, dân chủ hóa, đại chúng hóa… mạnh mẽ đang diễn ra trên thế giới, tác động đến sự phát triển giáo dục của nƣớc ta.

Trƣớc bối cảnh quốc tế đó, triết lý về giáo dục cho thế kỷ XXI có những biến đổi to lớn, đƣợc thể hiện vào tƣ tƣởng chủ đạo là lấy “học thƣờng xuyên suốt làm nền móng, dựa trên các mục tiêu tổng quát của việc học là: học để biết, học để làm, học để chung sống cùng nhau và học để tự khẳng định (Learning to know, learning to do, learning together, learning to be), cùng với 4 nhóm kĩ năng của thế kỉ 21 đó là: Phƣơng pháp suy nghĩ (ways of thinking); Phƣơng pháp làm việc (ways of working) ; Phƣơng pháp sống trong thế giới (ways of living in the world) ; Công cụ làm việc (Tools for working) , hƣớng tới xây dựng một “xã hội học tập”. Trong nghị quyết Hội nghị Trung ƣơng 8 khóa XI về đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo đã đề cập đến chín nhóm nhiệm vụ và giải pháp quan trọng, trong đó có nhóm giải pháp: “Tiếp tục đổi mới mạnh mẽ phương pháp dạy và học theo hướng hiện đại; phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo và vận dụng kiến thức, kỹ năng của người học; khắc phục lối truyền thụ áp đặt một chiều, ghi nhớ máy móc. Tập trung dạy cách học, cách nghĩ, khuyến khích tự học, tạo cơ sở để người học tự cập nhật và đổi mới tri thức, kỹ năng, phát triển năng lực (NL)”.

Môn Hoá học là môn học cung cấp cho học sinh những tri thức hoá học phổ thông tƣơng đối hoàn chỉnh về các chất, sự biến đổi giữa các chất, mối liên hệ giữa công nghệ hoá học với môi trƣờng và đời sống con ngƣời. Khi HS học tốt môn Hoá học, học sinh (HS) có thể phát triển đƣợc nhiều năng lực cá 1

nhân cần thiết nhƣ NL quan sát, so sánh, phân tích, tổng hợp, khái quát hoá, thực hành, dự đoán, lập kế hoạch, hợp tác làm việc, lập luận, thuyết trình...và ngƣợc lại, khi HS có đƣợc những NL cần thiết, các em có thể học tập tốt không chỉ môn Hoá học mà hầu hết các môn học khác. Tuy nhiên, với lƣợng kiến thức tƣơng đối nhiều mà thời gian học tập trên lớp lại có hạn, HS không thể hoàn thành mục tiêu học tập nếu không tích cực chủ động học tập và nâng cao năng lực tự học (NLTH). Chính vì thế nên có thể khẳng định việc hình thành và phát triển năng lực tự học cho HS là một yếu tố quan trọng ảnh hƣởng đến việc nâng cao chất lƣợng giáo dục. Tự học cũng là một phương thức học tập có hiệu quả và song song với sự đổi mới của nền giáo dục của các nƣớc trên thế giới nói chung và của Việt Nam nói riêng. Tuy nhiên trong nhiều năm gần đây, việc đổi mới phƣơng pháp dạy học (PPDH) để nâng cao hiệu quả dạy học nói chung, dạy học hóa học nói riêng đã đƣợc chú ý, đầu tƣ nhiều, nhƣng chƣa thật chú trọng nâng cao NLTH, tự nghiên cứu cho HS. Trên cơ sở tìm tòi các tài liệu về dạy học theo chủ đè tích hợp, em quyết định chọn đề tài: Thiết kế các chủ đề dạy học chương “Nitơ – Photpho” – Hóa học 11 nhằm phát triển năng lực tự học của học sinh.

2. Mục đích nghiên cứu Phát triển năng lực tự học của học sinh thông qua việc thiết kế và tổ chức dạy học theo chủ đề.

3. Đối tượng nghiên cứu - Năng lực tự học.

- Chƣơng “ Nitơ - Photpho” – SGK Hóa học 11.

4. Nhiệm vụ nghiên cứu - Nghiên cứu cơ sở lí luận của dạy học theo chủ đề, từ đó xác định các nguyên tắc xây dựng, tổ chức dạy học theo chủ đề.

- Đánh giá thực trạng về năng lực tự học của HS phổ thông thông qua dạy học theo chủ đề.

2

- Vận dụng cơ sở lí luận của dạy học theo chủ đề để xây dựng một số chủ đề dạy học trong chƣơng “ Nitơ - Photpho” – SGK Hóa học 11.

- Thiết kế công cụ đánh giá năng lực tự học của học sinh.

- Tiến hành thực nghiệm sƣ phạm: Dạy một số chủ đề trong chƣơng “Nitơ – Photpho” – SGK Hóa học 11 đã thiết kế, kiểm tra, chấm bài kiểm tra, phân tích, đánh giá các số liệu thực nghiệm.

5. Giả thuyết khoa học Nếu xây dựng đƣợc các chủ đề dạy học chương “Nitơ – Photpho” – Hóa học 11 và tổ chức dạy học một cách hợp lí thì sẽ góp phần phát triển đƣợc năng lực tự học cho học sinh trung học phổ thông (THPT).

6. Phương pháp nghiên cứu - Phƣơng pháp nghiên cứu lí luận: Phân tích và tổng hợp các cơ sở lí luận liên quan đến đề tài nghiên cứu.

- Phƣơng pháp nghiên cứu thực tiễn: + Thăm dò ý kiến giáo viên và học sinh về phƣơng pháp dạy học theo chủ đề để phát triển năng lực tự học của học sinh. + Phƣơng pháp thực nghiệm sƣ phạm: Tiến hành thực nghiệm sƣ phạm.

- Phƣơng pháp chuyên gia: Lập phiếu hỏi ý kiến chuyên gia về dạy học theo chủ đề.

- Phƣơng pháp thống kê toán học: Xử lí số liệu thực nghiệm.

3

CHƢƠNG 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN CỦA VIỆC THIẾT KẾ CHỦ ĐỀ DẠY HỌC PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC TỰ HỌC CỦA HỌC SINH 1.1. Lịch sử vấn đề nghiên cứu Dạy học theo chủ đề không phải mô hình dạy học hoàn toàn mới trên thế giới. Tuy nhiên, ở Việt Nam, việc quan tâm đến mô hình này mới chỉ dừng lại ở bƣớc đầu tiếp cận. Song, căn cứ vào thực tiễn và kế hoạch đổi mới căn bản nền giáo dục hiện nay, có thể khẳng định mô hình dạy học này sẽ còn tiếp tục đƣợc nghiên cứu và thử nghiệm để có đƣợc những bài học kinh nghiệm xác đáng trƣớc khi chính thức áp dụng phục vụ cho chủ trƣơng đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục hiện nay.

Bắt đầu từ năm 2014 đến nay Sở Giáo dục và đào tạo Hà Nội cũng đã tổ chức cuộc thi Dạy học theo chủ đề trong đó có môn Hóa học, đó chính là tiền đề thuận lợi giúp giáo viên bộ môn có cơ hội tiếp cận mô hình dạy học này trong giai đoạn sắp tới mà không vấp phải sự bỡ ngỡ, khó khăn ngay khi chúng ta bƣớc vào giai đoạn thực hiện khung chƣơng trình đổi mới giáo dục và cũng từ đó vấn đề dạy học theo chủ đề mới đƣợc quan tâm.

Hiện nay, tại Việt Nam đã có một số đề tài nghiên cứu về dạy học theo chủ đề nhƣ: Ngọc Châu Vân (2015), Luận văn thạc sĩ “Thiết kế và dạy thực nghiệm các chủ đề dạy học tích hợp môn Hóa học cấp trung học cơ sở (THCS)” thực hiện tại trƣờng Đại học sƣ phạm (ĐHSP) Hà Nội. Trong luận văn này tác giả đã xây dựng một số chủ đề liên quan đến nƣớc và không khí để phát triển năng lực HS bậc THCS. Vũ Thị Thùy Dƣơng (2015), Luận văn thạc sĩ “Dạy học theo chủ đề liên môn Hóa học lớp 10 trƣờng trung học phổ thông” thực hiện tại Trƣờng Đại học Giáo dục – ĐHQGHN. Tăng Văn Quang (2016), Luận văn thạc sĩ “Phát triển năng lực giải quyết vấn đề cho học sinh thông qua dạy học một số chủ đề tích hợp Hóa 4

học 10” thực hiện tại Trƣờng Đại học Giáo dục – ĐHQGHN. Ở luận văn này, tác giả đã quan tâm đến việc dạy học theo chủ đề tích hợp liên môn với chƣơng “Oxi – Lƣu huỳnh” Hóa học 10 để phát triển năng lực giải quyết vấn đề cho HS. Nguyễn Quang Thái (2016), Luận văn thạc sĩ “Dạy học chủ đề tích hợp nội dung thực tiễn với kiến thức hóa học chƣơng “Oxi – lƣu huỳnh” lớp 10 nhằm nâng cao kết quả học tập của học sinh” thực hiện tại Trƣờng Đại học Giáo dục – ĐHQGHN. Lê Đức Tùng (2016), Luận văn thạc sĩ “Phát triển năng lực giải quyết vấn đề cho học sinh thông qua dạy học các chủ đề tích hợp chƣơng “Cacbon – Silic” – Hóa học 11” đƣợc hoàn thành tại Trƣờng Đại học Giáo dục – ĐHQGHN. Đào Thị Thanh Tuyền (2016), Luận văn thạc sĩ “Dạy học chủ đề tích hợp nội dung thực tiễn với kiến thức hóa học chƣơng “Nitơ – Photpho” lớp 11 nhằm nâng cao kết quả học tập của học sinh” thực hiện tại Trƣờng Đại học Giáo dục – ĐHQGHN. Nguyễn Thị Hiền (2017), Luận văn thạc sĩ “Dạy học theo chủ đề liên quan đến “Ancol” – Hóa học 11 nhằm phát triển năng lực giải quyết vấn đề cho HS”.

Bùi Thị Mơ (2017), Luận văn thạc sĩ “Dạy học theo chủ đề tích hợp liên môn chƣơng “Cacbon – Silic” – Hóa học 11 nâng cao nhằm phát triển năng lực giải quyết vấn đề cho HS trung học phổ thông” đƣợc hoàn thành tại Trƣờng Đại học Giáo dục – ĐHQGHN. Các luận văn này đã đề cập đến vấn đề dạy học nhằm phát triển năng lực học sinh. Tuy nhiên, chƣa có luận văn nào nghiên cứu nhằm phát triển năng lực tự học cho HS thông qua dạy học theo chủ đề. Chính vì vậy, tôi triền khai nghiên cứu đề tài Thiết kế các chủ đề dạy học chương “Nitơ – Photpho” – Hóa học 11 nhằm phát triển năng lực tự học của học sinh.

5

1.2. Định hƣớng đổi mới giáo dục Mục tiêu đổi mới đƣợc Nghị quyết 88/2014/QH13 của Quốc hội quy định: “Đổi mới chƣơng trình, sách giáo khoa giáo dục phổ thông nhằm tạo chuyển biến căn bản, toàn diện về chất lƣợng và hiệu quả giáo dục phổ thông; kết hợp dạy chữ, dạy ngƣời và định hƣớng nghề nghiệp: góp phần chuyển nền giáo dục nặng về truyền thụ kiến thức sang nền giáo dục phát triển toàn diện cả về phẩm chất và năng lực, hài hòa đức, trí, thể, mỹ và phát huy tốt nhất tiềm năng của mỗi HS.” - Báo cáo chính trị Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ XI: “Đổi mới chƣơng trình, nội dung, phƣơng pháp dạy và học, phƣơng pháp thi, kiểm tra theo hƣớng hiện đại; nâng cao chất lƣợng toàn diện, đặc biệt coi trọng giáo dục lý tƣởng, giáo dục truyền thống lịch sử cách mạng, đạo đức, lối sống, năng lực sáng tạo, kỹ năng thực hành, tác phong công nghiệp, ý thức trách nhiệm xã hội.”

- Chiến lƣợc phát triển giáo dục giai đoạn 2011 – 2020 ban hành kèm theo Quyết định 711/QĐ –TTg ngày 13/6/2012 của Thủ tƣớng Chính phủ: “Tiếp tục đổi mới phƣơng pháp dạy học và đánh giá kết quả học tập, rèn luyện theo hƣớng phát huy tính tích cực, tự giác, chủ động, sáng tạo và năng lực tự học của ngƣời học, đổi mới kỳ thi tốt nghiệp trung học phổ thông, kỳ thi tuyển sinh đại học, cao đẳng theo hƣớng đảm bảo thiết thực, hiệu quả, khách quan và công bằng; kết hợp kết quả kiểm tra đánh giá trong quá trình giáo dục với kết quả thi.”

Nghị quyết số 29- NQ/TW ngày 4/11/2013 Hội nghị Trung ƣơng khóa 8 về đổi mới căn bản toàn diện giáo dục và đào tạo có nêu lên mục tiêu cụ thể, trong đó có đề cập tới việc: "Phát triển khả năng sáng tạo, tự học, khuyến khích học tập suốt đời". Trong các giải pháp có nêu: "Tập trung dạy cách học, cách nghĩ, khuyến khích tự học, tạo cơ sở để ngƣời học tự cập nhật và đổi mới tri thức, kĩ năng, phát triển năng lực. Chuyển từ học chủ yếu trên lớp sang tổ chức hình thức học tập đa dạng, chú ý các hoạt động xã hội, ngoại khóa, nghiên cứu khoa học. Đẩy mạnh ứng dụng công nghệ thông tin 6

và truyền thông trong dạy và học".

Trong Chƣơng trình giáo dục phổ thông (7/2017) đã đề xuất các phẩm chất và năng lực chung mà HS phổ thông cần đƣợc hình thành và phát triển đó là: Về phẩm chất gồm 3 cặp phẩm chất là: Yêu đất nƣớc - Yêu con ngƣời; Chăm học - Chăm làm; Tự tin - Trách nhiệm.

Về năng lực chung gồm 3 nhóm năng lực: Năng lực tự chủ và tự học; Năng lực giao tiếp và hợp tác ; Năng lực giải quyết vấn đề và sáng tạo.[1] Nhƣ vậy năng lực chung là năng lực cơ bản, thiết yếu giúp cá nhân có thể sống, làm việc và tham gia hiệu quả trong nhiều hoạt động vào các bối cảnh khác nhau của đời sống xã hội. Trong nhóm các năng lực chung đó năng lực tự học là một trong những năng lực chung cốt lõi mà HS cần đạt đƣợc.

Những quan điểm, định hƣớng nêu trên tạo tiền đề, cơ sở và môi trƣờng pháp lý thuận lợi cho việc đổi mới giáo dục phổ thông nói chung, đổi mới đồng bộ phƣơng pháp dạy học, kiểm tra đánh giá theo định hƣớng năng lực tự học của ngƣời học.

1.3. Năng lực tự học của học sinh phổ thông 1.3.1. Khái niệm về năng lực Theo quan điểm của những nhà tâm lý học: Năng lực là tổng hợp các đặc điểm, thuộc tính tâm lý của cá nhân phù hợp với yêu cầu đặc trưng của một hoạt động nhất định, nhằm đảm bảo cho hoạt động đó đạt hiệu quả cao.[5] Các năng lực hình thành trên cơ sở của các chất tự nhiên của cá nhân mới đóng vai trò quan trọng. Năng lực của con ngƣời không phải hoàn toàn do tự nhiên mà có, phần lớn do quá trình công tác, tập luyện mà có.

1.3.2. Khái niệm năng lực tự học Năng lực tự học có các khái niệm nhƣ sau: - Năng lực tự học là thuộc tính riêng lẻ của mỗi cá nhân ngƣời học, nhờ đƣợc thuộc tính này mà con ngƣời hoàn thành tốt đẹp một hoạt động nào đó, mặc dù bỏ ra ít sức lao động mà vẫn đạt hiệu quả cao.[8] - Năng lực tự học là khả năng mỗi cá nhân tự hoàn thiện thông qua rèn luyện, trang bị, bổ sung kiến thức cho mình bằng nhiều hình thức, phƣơng tiện.[8] 7

- Năng lực tự học môn Hóa học của HS thể hiện ở chỗ mỗi bản thân HS biết tự quan sát, phân tích, biết dự đoán, kiểm chứng… trên cơ sở đó rút ra kết luận, hình thành định luật hóa học. Đồng thời, tự hoàn thiện kiến thức học tại lớp, vận dụng để giải thích đƣợc hiện tƣợng hóa học trong thực tế, cũng nhƣ giải các bài tập theo yêu cầu của chƣơng trình, bên cạnh đó còn biết đề xuất những vấn đề vƣớng mắc trong học tập, cũng nhƣ một số hiện tƣợng hóa học thƣờng gặp trong thực tế.

Nhƣ vậy năng lực tự học là năng lực cụ thể của ngƣời học, là một hình thức của năng lực thực hiện hành động cá nhân trong việc giải quyết các nhiệm vụ học tập.Tự học trong nhà trƣờng THPT trên thực tế vẫn còn là một vấn đề chƣa đƣợc thực hiện một cách thƣờng xuyên và phổ biến, mặc dù giáo dục hiện đại đã đƣợc đề cập đến từ lâu nay. Không thể phủ nhận trong trƣờng THPT vẫn có những HS say mê học hỏi và luôn có ý thức tự học nhƣng chƣa nhiều. Trong xu thế xã hội ngày càng phát triển, vấn đề tự học trong nhà trƣờng lại đƣợc quan tâm hơn bao giờ hết. Tự học cần phải trở thành một trong những kĩ năng quan trọng số một của giáo dục, năng lực trong mỗi cá nhân HS. Bản thân ngƣời học cần phải làm quen với vấn đề tự học hình thành một năng lực tự học để sau này học tiếp nữa hay không vẫn có thể tự học hỏi để trau dồi tri thức và thích nghi với thời đại. Cho nên, vấn đề tự học của HS THPT là một vấn đề cần thiết mang tính chiến lƣợc.

Tự học của HS THPT là tổng hợp của nhiều năng lực. Mục đích tự học của HS là hoàn thành tốt những phần nào đó trong nhiệm vụ học tập của mình mà không có thầy bên cạnh. Nhƣ vậy, tự học của HS THPT luôn gắn với năng lực chủ động, tích cực, HS phải tự nghiên cứu tài liệu, tự mình phát hiện kiến thức, HS phải thƣờng xuyên tự tìm hiểu những tài liệu liên quan đến bài học để có sự so sánh, đối chiếu, tự biết vận dụng, chuyển hóa kiến thức bài học dƣới sự định hƣớng và dẫn dắt của giáo viên (GV).

Năng lực tự học của HS THPT mới chỉ dừng lại ở mức độ thấp, nhƣng đây lại là cơ sở vô cùng quan trọng cho việc hình thành năng lực tự học, tự nghiên cứu ở mức độ cao sau này. Nhà trƣờng sẽ là nơi tạo dựng một nền 8

móng vững chắc cho kinh nghiệm tự học, tự nghiên cứu thuần thục của một nhà khoa học sau này.

Trong quá trình tự học, HS luôn tự chủ, năng động và sáng tạo, biết học hỏi và đánh giá, biết so sánh và đối chiếu, biết kiểm nghiệm và xử lí tình huống. Quan trọng hơn là HS phải biết tự tìm cho mình một cách tự chiếm lĩnh tài liệu. Song song với việc phát huy tối đa nội lực của HS trong quá trình tự học, vai trò của GV vô cùng quan trọng. Nếu nhƣ việc tự học ngoài xã hội, ngƣời học có quyền chọn kiến thức để tự học và tự học một cách tự do. Thì tự học trong nhà trƣờng có tính chất định hƣớng, GV có trách nhiệm hƣớng dẫn các em từ cách tự nghiên cứu sách giáo khoa (SGK) đến việc điều chỉnh kiến thức mà các em thu nhận đƣợc để có đƣợc lƣợng kiến thức chính xác nhất.

Qua đó, GV hình thành và phát triển năng lực tự học cho HS với những cách suy nghĩ, tìm tòi để có thể tự đặt vấn đề, tự giải quyết vấn đề và tự nghiên cứu.

Những định hƣớng của GV còn có tác dụng phát huy tính năng động, tự giác và lòng say mê học hỏi trong quá trình học tập của HS. Nhƣ vậy, tự học của HS THPT không đòi hỏi mức độ cao nhƣ tự học của các nhà nghiên cứu, mà chủ yếu dựa vào bài học cụ thể trong SGK, những tài liệu có liên quan đến bài học để đối chiếu, so sánh, mở rộng làm cho quá trình nhận của HS mang tính chủ động và có tính chất nghiên cứu. Mục đích tự học của HS THPT giúp các em hiểu sâu sắc, trọn vẹn bài học bằng chính năng lực của mình và biết vận dụng kiến thức thành kinh nghiệm của bản thân.

1.3.3. Cấu trúc của năng lực tự học Theo năng lực tự học bao gồm 3 năng lực thành phần với 7 tiêu chí đƣợc thể hiện nhƣ sơ đồ dƣới đây:[8] Bảng 1.1. Bảng mô tả cấu trúc của năng lực tự học

9

NĂNG LỰC TỰ HỌC

Thành tố 1

Thành tố 2

Thành tố 3

Xác định đƣợc mục

Lập kế hoạch và thực

Tự đánh giá, rút kinh

tiêu và nhiệm vụ

hiện kế hoạch học tập

nghiệm và điều chỉnh quá trình học tập

Tiêu chí 4: Lập kế hoạch Tiêu chí 1

Hiểu rõ mục tiêu để

Tiêu chi 6: Đánh giá

Xác định đƣợc các

đánh giá và tính toán

rút kinh nghiệm

mục tiêu học tập

những bƣớc đi thích

So sánh kết quả học

hợp, điều chỉnh đƣợc

tập từ đó tự đánh giá,

kế hoạch học tập

nhận thức bản thân

Tiêu chí 2 Xác định đƣợc các nhiệm vụ học tập

Tiêu chí 5: Thực

hiện kế hoạch Hình thành cách Tiêu chí 3 Xác định đƣợc yêu cầu cần đạt đƣợc

học tập, tự học phù

Tiêu chí 7: Điều chỉnh

hợp riêng và đạt

Rút kinh nghiệm, tự

đƣợc kết quả học

điều chỉnh, bổ sung

tập cao của bản

và tìm kiếm thông tin

thân

Mỗi tiêu chí lại đƣợc miêu tả bằng các chỉ số hành vi (mức độ đạt đƣợc của mỗi tiêu chí) đƣợc thể hiện ở bảng dƣới đây:

10

Bảng 1.2. Bảng mô tả các chỉ số hành vi của các năng lực thành tố.

NLTP

MỨC ĐỘ

TIÊU CHÍ Mức 1

Mức 2

Mức 3

1.Xác

Xác định

Xác định đƣợc mục Xác định đƣợc

Xác định đƣợc

định

đƣợc mục

tiêu học tập nhƣng

mục tiêu học tập

mục tiêu học

đƣợc

tiêu học tập. chƣa đầy đủ.

đã đầy đủ nhƣng

tập đầy đủ và

mục tiêu

chƣa xác định

đúng trọng tâm.

và nhiệm

đƣợc trọng tâm.

vụ học

Xác định

Xác định đƣợc

Xác định đƣợc

tập

nhiệm vụ

nhiệm vụ học tập

nhiệm vụ học tập các nhiệm vụ

học tập.

nhƣng chƣa đầy đủ. đã đầy đủ nhƣng chƣa xác định

Xác định đƣợc học tập đầy đủ và đƣa ra đƣợc

đƣợc đâu là nhiệm nhiệm vụ vụ chính.

chính.

Xác định

Chƣa xác định đƣợc Xác định đƣợc

Xác định đƣợc

đƣợc yêu

yêu cầu cần đạt

yêu cầu nhƣng

yêu cầu cần đạt

chƣa đầy đủ.

đƣợc.

cầu cần đạt đƣợc đƣợc 2. Lập kế Lập kế

Không lập đƣợc

Lập và thực hiện Lập, thực hiện

hoạch tự hoạch học

kế hoạch học tập

đƣợc kế hoạch tự và duy trì đƣợc

học và

hoặc lập đƣợc

học nhƣng có

tƣơng đối tốt kế

thực hiện TLHT

nhƣng không duy

phần chƣa thích

hoạch tự học,

kế hoạch

trì, thực hiện, điều

hợp, chƣa tự điều điều chỉnh linh

chỉnh đƣợc .

chỉnh đƣợc kế

hoạt đƣợc kế

hoạch một cách

hoạch phù hợp

linh hoạt.

với điều kiện.

tập theo

11

Thực hiện

Chƣa hình thành

kế hoạch

đƣợc cách học tập, chƣa thực hiện

Biết cách học tập, Biết cách học tập, tự học phù

tự học phù hợp, kết đƣợc kế hoạch đặt hợp,thực hiện quả đạt rất thấp.

ra, hiệu quả học

đúng kế hoạch,

tập không cao.

đạt đƣợc kết qủa cao.

3. Tự đánh

So sánh đối

giá, rút kinh chiếu đƣợc

Tự kiểm tra đánh

Tự kiểm tra đánh Tự kiểm tra

giá kết quả học tập giá kết quả học

nghiệm và

kết quả học của bản thân theo

điều chỉnh

tập từ đó tự TLHT nhƣng chƣa theo TLHT đạt

tập của bản thân

đánh giá kết quả học tập của bản thân

đánh giá,

đạt yêu cầu và chƣa yêu cầu ở mức độ theo TLHT đạt

nhận thức

biết điều chỉnh phù TB; chƣa điều

bản thân.

hợp và đánh giá

chỉnh phù hợp và trở lên và có

theo mục tiêu

đánh giá theo

điều chỉnh phù

học tập.

mục tiêu học tập

hợp và đánh

mức độ từ khá

giá theo mục tiêu học tập Rút kinh

Không rút đƣợc

Rút đƣợc kinh

Rút đƣợc kinh

nghiệm, tự

kinh nghiệm trong nghiệm trong quá nghiệm thành

điều chỉnh,

quá trình học tập,

trình học tập,tìm

bổ sung và

chƣa tìm đƣợc

đƣợc các nguyên trong quá trình

tìm kiếm

nguyên nhân chính nhân dẫn đến thất học tập, tìm

thông tin.

dẫn đến thất bại

bại thành công

đƣợc nguyên

thành công.

nhƣng đó chƣa

nhân chính dẫn

công, thất bại

phải nguyên nhân đến thất bại chính

thành công và khắc phục, phát huy phù hợp.

12

1.3.4. Phương pháp đánh giá năng lực tự học Theo quan điểm phát triển năng lực, việc đánh giá kết quả học tập không lấy việc kiểm tra khả năng tái hiện kiến thức đã học làm trung tâm của việc đánh giá. Đánh giá kết quả học tập theo năng lực cần chú trọng khả năng vận dụng sáng tạo tri thức trong những tình huống ứng dụng khác nhau. Đánh giá kết quả học tập đối với các môn học và hoạt động giáo dục ở mỗi lớp và sau cấp học là biện pháp chủ yếu nhằm xác định mức độ thực hiện mục tiêu dạy học, có vai trò quan trọng trong việc cải thiện kết quả học tập của học sinh. Hay nói cách khác, đánh giá theo năng lực là đánh giá kiến thức, kỹ năng và thái độ trong bối cảnh có ý nghĩa [3].

Có thể tổng hợp một số dấu hiệu khác biệt cơ bản giữa đánh giá năng lực ngƣời học và đánh giá kiến thức, kỹ năng của ngƣời học nhƣ sau: Đánh giá năng lực

Tiêu chí so sánh

Đánh giá kiến thức, kỹ năng

1. Mục đích chủ

- Đánh giá khả năng học sinh

- Xác định việc đạt kiến thức,

yếu nhất

vận dụng các kiến thức, kỹ

kỹ năng theo mục tiêu của

năng đã học vào giải quyết

chƣơng trình giáo dục.

vấn đề thực tiễn của cuộc sống.

- Đánh giá, xếp hạng giữa

- Vì sự tiến bộ của ngƣời học

những ngƣời học với nhau.

so với chính họ.

2. Ngữ cảnh

- Gắn với ngữ cảnh học tập và

- Gắn với nội dung học tập

đánh giá

thực tiễn cuộc sống của học sinh

(những kiến thức, kỹ năng, thái độ) đƣợc học trong nhà trƣờng.

3. Nội dung

- Những kiến thức, kỹ năng,

- Những kiến thức, kỹ năng,

đánh giá

thái độ ở nhiều môn học,

thái độ ở một môn học.

nhiều hoạt động giáo dục và

- Quy chuẩn theo việc ngƣời

những trải nghiệm của bản

học có đạt đƣợc hay không

13

thân học sinh trong cuộc sống

một nội dung đã đƣợc học.

xã hội (tập trung vào năng lực thực hiện).

- Quy chuẩn theo các mức độ phát triển năng lực của ngƣời học.

4. Công cụ đánh

- Nhiệm vụ, bài tập trong tình

- Câu hỏi, bài tập, nhiệm vụ

giá

huống, bối cảnh thực.

trong tình huống hàn lâm hoặc tình huống thực.

5. Thời điểm

- Đánh giá mọi thời điểm của

- Thƣờng diễn ra ở những

đánh giá

quá trình dạy học, chú trọng

thời điểm nhất định trong

đến đánh giá trong khi học.

quá trình dạy học, đặc biệt là trƣớc và sau khi dạy.

Để đánh giá năng lực có độ chính xác cao cần sử dụng kết hợp nhiều phƣơng pháp đánh giá khác nhau. Phƣơng pháp đánh giá càng đa dạng thì mức độ chính xác càng cao vì phản ánh khách quan tốt hơn. Do đó, trong đánh giá năng lực nói chung, năng lực tự học nói riêng, ngoài phƣơng pháp đánh giá truyền thống nhƣ đánh giá chuyên gia (GV đánh giá HS), đánh giá định kì bằng các bài kiểm tra thì GV cần chú ý các hình thức đánh giá không truyền thống nhƣ: + Đánh giá bằng quan sát + Đánh giá bằng hồ sơ học tập: Hồ sơ học tập là bộ sƣu tập có hệ thống các hoạt động học tập của HS trong thời gian liên tục. Nó giúp GV và HS đánh giá sự phát triển và trƣởng thành của HS. Thông qua hồ sơ học tập, HS hình thành ý thức sở hữu hồ sơ học tập của bản thân, từ đó biết đƣợc bản thân tiến bộ đến đâu, cần hoàn thiện ở mặt nào. + Đánh giá bằng sản phẩm học tập (tập san,...). + Đánh giá bằng phiếu hỏi học sinh.

14

1.4. Xây dựng chủ đề dạy học.

1.4.1. Khái niệm dạy học theo chủ đề Dạy học theo chủ đề (Themes based learning) là sự kết hợp giữa mô hình dạy học truyền thống và hiện đại, ở đó GV không chỉ hƣớng dẫn HS xây dựng kiến thức mà còn hƣớng dẫn HS tự lực tìm kiếm thông tin, sử dụng kiến thức vào giải quyết các nhiệm vụ có ý nghĩa trong đời sống thực tiễn.

1.4.2. Nguyên tắc xây dựng chủ đề Nguyên tắc 1: Đảm bảo mục tiêu giáo dục, hình thành và phát triển các năng lực cần thiết cho ngƣời học.

Theo chƣơng trình phổ thông tổng thể, mục tiêu của chƣơng trình giáo dục phổ thông nhằm giúp ngƣời học làm chủ kiến thức phổ thông; biết vận dụng hiệu quả kiến thức vào đời sống và tự học suốt đời; có định hƣớng lựa chọn nghề nghiệp phù hợp; biết xây dựng và phát triển hài hòa các mối quan hệ xã hội; có cá tính, nhân cách và đời sống tâm hồn phong phú; nhờ đó có đƣợc cuộc sống có nghĩa và đóng góp tích cực vào sự phát triển của đất nƣớc và nhân loại. Các năng lực cần hình thành và phát triển cho HS phổ thông gồm có: (1) Những năng lực chung (năng lực tự chủ và tự học, năng lực giao tiếp và hợp tác, năng lực giải quyết vấn đề và sáng tạo); (2) Những năng lực chuyên môn (năng lực ngôn ngữ, năng lực tính toán, năng lực tìm hiểu tự nhiên và xã hội, năng lực công nghệ, năng lực tin học, năng lực thẩm mỹ, năng lực thể chất); (3) Năng lực đặc biệt (năng khiếu) của HS [1].

Nhƣ vậy, việc lựa chọn nội dung trong các chủ đề phải hƣớng tới việc phát triển những năng lực cần thiết, đặc biệt là năng lực vận dụng kiến thức đƣợc học vào việc giải quyết các vấn đề của đời sống thực tiễn; năng lực sáng tạo... đáp ứng yêu cầu phát triển đất nƣớc trong giai đoạn mới.

Nguyên tắc 2: Đáp ứng đƣợc yêu cầu phát triển của xã hội, mang tính thiết thực, có ý nghĩa với ngƣời học

15

Hiện nay, Việt Nam đang tích cực thực hiện sự nghiệp công nghiệp hóa - hiện đại hóa đất nƣớc và hội nhập quốc tế. Để thực hiện quá trình đó đòi hỏi cần có nguồn lực lao động với trình độ học vấn rộng, có thể thực hiện đƣợc nhiều nhiệm vụ và chuyên môn hóa nhằm đảm bảo chất lƣợng công việc với hiệu quả cao. Đáp ứng yêu cầu trên, ngƣời lao động phải năng động, sáng tạo có kiến thức và kĩ năng mang tính chuyên nghiệp, sẵn sàng gánh vác trách nhiệm. Dám chịu trách nhiệm là một trong những yếu tố quan trọng của ngƣời lao động và là mối quan tâm hàng đầu của các tổ chức kinh doanh.

Yêu cầu đối với ngƣời lao động không chỉ đơn thuần là kiến thức mà còn là năng lực giải quyết các vấn đề mang tính tổng hợp.

Việc lựa chọn nội dung chủ đề cần tinh giản kiến thức hàn lâm lựa chọn những tri thức thiết thực, có ý nghĩa và gắn bó với cuộc sống của ngƣời học, đáp ứng đƣợc những thay đổi của xã hội trong giai đoạn toàn cầu hóa, tạo điều kiện cho ngƣời học vừa thích ứng đƣợc với cuộc sống đầy biến động vừa có khả năng, nhạy bén thu nhận kiến thức và học tập suốt đời trên cơ sở nền tảng của giáo dục phổ thông.

Nguyên tắc 3: Đảm bảo tính khoa học Việc xây dựng các chủ đề cần phải đảm bảo tính khoa học, tạo sự logic giữa các kiến thức, giúp HS nghiên cứu các kiến thức trong mối liên hệ với nhau từ đó có sự phân tích, so sánh và khắc sâu kiến thức. Bên cạnh đó, các chủ đề xây dựng cần tiếp cận đƣợc những thành tựu mới của khoa học kĩ thuật, đồng thời phù hợp với khả năng nhận thức của HS cũng nhƣ kế hoạch dạy học. Để làm đƣợc điều này, các chủ đề tích hợp cần phải tinh giản những kiến thức hàn lâm, tăng cƣờng những kiến thức thực tiễn, tạo điều kiện để HS đƣợc trải nghiệm, khám phá tri thức.

Nguyên tắc 4: Đảm bảo tính sƣ phạm Nội dung các chủ đề cần đƣợc thiết kế dựa trên mối liên hệ logic giữa 16

các kiến thức để HS đƣợc nghiên cứu, tìm hiểu chủ đề. Ngoài ra, các nội dung kiến thức đƣợc nghiên cứu cần đƣợc đi từ mức độ dễ đến khó, từ lí thuyết đến những vấn đề của đời sống thực tiễn và đặc biệt gắn với nhu cầu và vừa sức với HS. Nguyên tắc 5: Tăng tính thực hành, tính thực tiễn; quan tâm tới những vấn đề mang tính xã hội của địa phƣơng Mọi khoa học đều là kết quả nhận thức của con ngƣời trong quá trình hoạt động thực tiễn. Vì thế, những nội dung các chủ đề lựa chọn cần tăng cƣờng tính hành dụng, tính thực tiễn nhằm rèn luyện cho học sinh kĩ năng vận dụng tri thức vào việc tìm hiểu và giải quyết ở mức độ nhất định một số vấn đề của thực tiễn, góp phần đáp ứng những đòi hỏi của cuộc sống.

Cần quan tâm tới các vấn đề mang tính xã hội của địa phƣơng nhằm giúp HS có những hiểu biết nhất định về nơi các em đang sống, từ đó chuẩn bị cho HS tâm thế sẵn sàng tham gia vào hoạt động kinh tế - xã hội của địa phƣơng.

Nguyên tắc 6: Việc xây dựng các chủ đề tích hợp dựa trên chƣơng trình hiện hành Các chủ đề đƣợc xác định dựa vào những nội dung kiến thức có mối liên hệ mật thiết với nhau trong một môn học hoặc một số môn học khác nhau của chƣơng trình hiện hành và những vấn đề giáo dục mang tính quốc tế, quốc gia và có ý nghĩa đối với cuộc sống của HS. Các chủ đề không chỉ đƣợc thực hiện giữa các nội dung trong môn học mà có thể thực hiện giữa các môn học khác nhau.

1.4.3. Quy trình xây dựng chủ đề Mỗi chủ đề dạy học phải giải quyết trọn vẹn một vấn đề học tập. Vì vậy, việc xây dựng chủ đề dạy học cần thực hiện theo quy trình nhƣ sau: Bước 1: Xác định vấn đề cần giải quyết trong dạy học chủ đề sẽ xây dựng Xác định vấn đề cần giải quyết là một trong những yêu cầu mang tính 17

chất định hƣớng quan trọng trong xây dựng chủ đề. GV căn cứ vào nội dung chƣơng trình, SGK của môn học hiện hành để xác định các nội dung kiến thức liên quan với nhau đƣợc thể hiện ở một số bài và những ứng dụng kĩ thuật, hiện tƣợng, quá trình trong thực tiễn để xây dựng thành một vấn đề chung, tạo thành một chủ đề dạy học đơn môn. Trƣờng hợp có những nội dung kiến thức liên quan đến nhiều môn học, GV có thể xây dựng các chủ đề tích hợp liên môn.

Bước 2: Xây dựng nội dung chủ đề Căn cứ vào tiến trình sƣ phạm của phƣơng pháp dạy học tích cực đƣợc sử dụng để tổ chức hoạt động học cho HS, từ tình huống xuất phát đã xây dựng, dự kiến các nhiệm vụ học tập cụ thể tiếp theo tƣơng ứng với các hoạt động học của HS, từ đó xác định các nội dung cần thiết để cấu thành chủ đề. GV lựa chọn các nội dung của chủ đề từ các bài/tiết trong SGK của một môn học hoặc các môn học có liên quan để xây dựng chủ đề dạy học.

Bước 3: Xác định mục tiêu của chủ đề Để xác định mục tiêu của chủ đề, GV cần phân tích chuẩn kiến thức, kĩ năng của các nội dung kiến thức cấu thành chủ đề theo chƣơng trình hiện hành và các hoạt động học dự kiến sẽ tổ chức cho HS theo phƣơng pháp dạy học tích cực, từ đó xác định các năng lực và phẩm chất có thể hình thành cho HS trong chủ đề sẽ xây dựng.

Bước 4: Thiết kế tiến trình dạy học chủ đề Tiến trình dạy học chủ đề đƣợc thiết kế thành các hoạt động học đƣợc tổ chức cho HS có thể thực hiện ở trên lớp và ở nhà, mỗi tiết học trên lớp có thể chỉ thực hiện một số hoạt động trong tiến trình sƣ phạm của phƣơng pháp và kĩ thuật dạy học đƣợc sử dụng. Trong chuỗi hoạt động học cần đặc biệt quan tâm xây dựng tình huống xuất phát.

Trong quá trình tổ chức hoạt động dạy học mỗi chủ đề theo phƣơng pháp dạy học tích cực, HS cần phải đƣợc đặt vào các tình huống xuất phát 18

gần gũi với đời sống, dễ cảm nhận và các em sẵn sàng tham gia giải quyết các tình huống đó [3]. Trong quá trình tìm hiểu, HS phải lập luận, bảo vệ ý kiến của mình, đƣa ra tập thể thảo luận những suy nghĩ và những kết luận cá nhân, từ đó có những hiểu biết mà nếu chỉ có những hoạt động, thao tác riêng lẻ không đủ tạo nên. Những hoạt động do GV đề xuất cho HS đƣợc tổ chức theo tiến trình sƣ phạm nhằm nâng cao dần mức độ học tập. Các hoạt động này làm cho các chƣơng trình học tập đƣợc nâng cao lên và dành cho HS một phần tự chủ khá lớn. Mục tiêu chính của quá trình dạy học là giúp HS chiếm lĩnh dần dần các khái niệm khoa học và kĩ thuật, HS đƣợc thực hành, kèm theo là sự củng cố ngôn ngữ viết và nói. Những yêu cầu mang tính nguyên tắc nói trên của phƣơng pháp dạy học tích cực là sự định hƣớng quan trọng cho việc lựa chọn các chủ đề dạy học. Nhƣ vậy, việc xây dựng tiến trình dạy học chủ đề đƣợc tiến hành bắt đầu từ xây dựng tình huống xuất phát, tiếp theo là các hoạt động học nhƣ: đề xuất giải pháp giải quyết vấn đề; thực hiện giải pháp để giải quyết vấn đề; báo cáo, thảo luận; kết luận [2],[5]... .

Bước 5: Kiểm tra đánh giá Để đánh giá kết quả học tập của HS sau khi nghiên cứu chủ đề, GV xây dựng bảng mô tả 4 mức độ nhận thức của HS (nhận biết, thông hiểu, vận dụng, vận dụng cao) và xây dựng các câu hỏi/bài tập tƣơng ứng với mỗi loại/mức độ yêu cầu đƣợc mô tả. Ngoài ra, GV cần thiết kế và sử dụng các công cụ khác nhƣ bảng kiểm quan sát; phiếu hỏi GV, HS; phiếu tự đánh giá của HS; phiếu đánh giá sản phẩm HS,… dựa trên cấu trúc, biểu hiện của năng lực đƣợc đánh giá sau khi tổ chức dạy học các chủ đề.

1.4.4. Cấu trúc trình bày của chủ đề Một chủ đề dạy học có cấu trúc gồm các nội dung sau đây: I. Tên, nội dung chủ đề, thời lƣợng thực hiện 1. Tên chủ đề 19

2. Nội dung chủ đề (chủ đề chia làm mấy nội dung lớn, là những nội dung nào) 3. Thời lƣợng thực hiện chủ đề II. Mục tiêu 1. Kiến thức 2. Kĩ năng 3. Thái độ 4. Những năng lực chủ yếu cần hƣớng tới III. Sản phẩm của học sinh Mô tả rõ sản phẩm mà HS phải hoàn thành về nội dung và hình thức thể hiện (bài báo cáo, bài trình chiếu, tập tranh ảnh, video, mô hình...Nêu rõ tên và yêu cầu của sản phẩm cùng với tiêu chí đánh giá sản phẩm) IV. Phƣơng pháp, hình thức tổ chức dạy học chủ đề 1. Hình thức tổ chức dạy học (dạy học trên lớp, dạy học dự án,…); 2. Phƣơng pháp dạy học (ghi rõ các phƣơng pháp, kĩ thuật dạy học chủ yếu); 3. Tiến trình dạy học chủ đề: đƣợc thiết kế thành các hoạt động thể hiện tiến trình sƣ phạm của phƣơng pháp dạy học tích cực đã lựa chọn.

V. Kiểm tra, đánh giá 1. Xây dựng bảng mô tả 4 mức yêu cầu (nhận biết, thông hiểu, vận dụng, vận dụng cao) của các loại câu hỏi/bài tập kiểm tra, đánh giá trong quá trình dạy học chủ đề.

2. Các câu hỏi/bài tập tƣơng ứng với mỗi loại/mức độ yêu cầu đƣợc mô tả dùng trong quá trình tổ chức hoạt động học của HS. 1.5. Các phƣơng pháp và kĩ thuật dạy học tích cực phát triển năng lực tự học của HS. 1.5.1. Các phương pháp dạy học tích cực 1.5.1.1. Dạy học phát hiện và giải quyết vấn đề *Bản chất Dạy học phát hiện và giải quyết vấn đề sau đây gọi là dạy học giải 20

quyết vấn đề là phƣơng pháp dạy học (PPDH) đặt ra trƣớc HS các vấn đề nhận thức có chứa đựng mâu thuẫn giữa cái đã biết và cái chƣa biết, chuyển HS vào tình huống có vấn đề , kích thích họ tự lực, chủ động và có nhu cầu mong muốn giải quyết vấn đề. [7] *Quy trình thực hiện - Xác định, nhận dạng vấn đề/tình huống.

- Thu thập thông tin có liên quan đến vấn đề/tình huống đặt ra.

- Liệt kê các cách giải quyết có thể có.

- Phân tích, đánh giá kết quả mỗi cách giải quyết (tích cực, hạn chế, cảm xúc, giá trị).

- So sánh kết quả các cách giải quyết.

- Lựa chọn cách giải quyết tối ƣu nhất.

- Thực hiện theo cách giải quyết đã lựa chọn.

- Rút kinh nghiệm cho việc giải quyết những vấn đề, tình huống khác. *Một số lƣu ý Các vấn đề đƣa ra để HS xử lí, giải quyết cần thoả mãn các yêu cầu sau: - Phù hợp với chủ đề bài học.

- Phù hợp với trình độ nhận thức của HS, gần gũi với cuộc sống của HS. - Vấn đề có thể diễn tả bằng kênh chữ hoặc kênh hình, hoặc kết hợp cả hai kênh hay qua tiểu phẩm đóng vai của HS. - Vấn đề phải chứa đựng những mâu thuẫn cần giải quyết, gợi ra cho HS nhiều hƣớng suy nghĩ, nhiều cách giải quyết vấn đề. + Tổ chức cho HS giải quyết, xử lí vấn đề cần chú ý: - Các nhóm HS có thể giải quyết cùng một vấn đề hoặc các vấn đề khác nhau, tuỳ theo mục đích của hoạt động.

- HS cần xác định rõ vấn đề trƣớc khi đi vào giải quyết vấn đề.

- Cách giải quyết tối ƣu đối với mỗi HS có thể giống hoặc khác nhau.

1.5.1.2. Dạy học theo dự án 21

* Bản chất Dạy học theo dự án là một hình thức (phƣơng pháp) dạy học, trong đó ngƣời học thực hiện một nhiệm vụ học tập phức hợp, có sự kết hợp giữa lý thuyết và thực tiễn, thực hành, tạo ra các sản phẩm có thể giới thiệu. Nhiệm vụ này đƣợc ngƣời học thực hiện với tính tự lực cao trong toàn bộ quá trình học tập, từ việc xác định mục đích, lập kế hoạch, đến việc thực hiện dự án, kiểm tra, điều chỉnh, đánh giá quá trình và kết quả thực hiện.[7] Trong quá trình thực hiện dự án, giáo viên có thể vận dụng nhiều cách đánh giá khác nhau để giúp HS định hƣớng tốt trong học tập, tạo ra những sản phẩm chất lƣợng và hình thành, phát triển năng lực. Vai trò của GV chỉ là hƣớng dẫn, tƣ vấn chứ không phải là chỉ đạo, quản lý công việc của HS. * Quy trình thực hiện Giai đoạn 1: Thiết kế dự án Xác định mục tiêu: Giáo viên cần xác định mục tiêu dự án từ chuẩn kiến thức bài học và các kỹ năng cơ bản, những kỹ năng tƣ duy bậc cao và những kỹ năng thế kỉ XXI và những năng lực mà bài học tích hợp hƣớng tới.

Xây dựng ý tƣởng dự án – Thiết kế các hoạt động: Những hoạt động dự án phải thiết kế sao cho đáp ứng đƣợc các nhu cầu hoạt động và nghiên cứu của ngƣời học đối với môn học, liên hệ với thực tiễn cuộc sống của HS. Giáo viên cần phát triển những kịch bản dự án sao cho chúng có thể đem lại những trải nghiệm học tập phong phú cho HS. Giáo viên cần kết hợp mục tiêu học tập với các vấn đề thực tiễn mang tính thời sự, những vấn đề đƣợc cộng đồng quan tâm để xây dựng ý tƣởng dự án và xây dựng mô phỏng những vấn đề có thật trong xã hội và yêu cầu HS nhập vai để thực hiện dự án nhằm kích thích hứng thú và lôi cuốn các em.

Xây dựng bộ câu hỏi định hƣớng: GV xây dựng bộ câu hỏi định hƣớng để hƣớng dẫn dự án và giúp HS tập trung vào những ý tƣởng quan trọng, những khái niệm mấu chốt của bài học.

22

Lập kế hoạch đánh giá và xây dựng các tiêu chí đánh giá: GV lập lịch trình đánh giá việc học của HS vào những thời điểm khác nhau trong suốt dự án. Trong quá trình thực hiện dự án, GV có thể thiết kế một số công cụ đánh giá để khuyến khích HS tự định hƣớng, đánh giá sự tiến bộ của các em. Và sau khi kết thúc dự án, GV tiến hành đánh giá tổng kết quá trình thực hiện dự án của các nhóm qua sản phẩm mà các em làm đƣợc.

Xây dựng nguồn tài nguyên tham khảo: để đảm bảo việc tìm kiếm thông tin của HS đúng hƣớng, đúng mục tiêu đã đặt ra, tài nguyên hỗ trợ HS có thể là: sách, báo, website,…

Giai đoạn 2: Tiến hành dạy học theo dự án Bƣớc 1: Hƣớng dẫn HS xác định mục tiêu và thảo luận ý tƣởng dự án.

Bƣớc 2: Đánh giá nhu cầu, kiến thức ngƣời học trƣớc khi thực hiện dự án.

Bƣớc 3: Chia nhóm và lập kế hoạch thực hiện dự án.

Bƣớc 4: HS thực hiện dự án theo kế hoạch đã đặt ra.

Giai đoạn 3: Kết thúc dự án GV tạo điều kiện và giúp đỡ cho HS tổ chức trình bày sản phẩm dự án trong phạm vi lớp học hoặc trong nhà trƣờng, ngoài xã hội tùy thuộc vào quy mô của dự án. Sản phẩm của dự án rất đa dạng tùy thuộc vào ý tƣởng và kịch bản dự án, có thể là bài thuyết trình, tờ rơi, báo tƣờng, website, sản phẩm cụ thể, phóng sự,… * Một số lƣu ý Các dự án học tập cần góp phần gắn việc học tập trong nhà trƣờng với thực tiễn đời sống, xã hội; có sự kết hợp giữa nghiên cứu lí thuyết và vận dụng lí thuyết vào hoạt động thực tiễn, thực hành.

Nhiệm vụ dự án cần chứa đựng những vấn đề phù hợp với trình độ và khả năng của HS. HS đƣợc tham gia chọn đề tài, nội dung học tập phù hợp với khả năng và hứng thú cá nhân.

23

Nội dung dự án có sự kết hợp tri thức của nhiều lĩnh vực hoặc môn học khác nhau nhằm giải quyết một vấn đề mang tính phức hợp.

1.5.1.3. Dạy học theo góc * Khái niệm: Khi nói tới học theo góc có nghĩa là các học sinh của một lớp học đƣợc học tại các vị trí/khu vực khác nhau để thực hiện các nhiệm vụ đƣợc giao trong một môi trƣờng học tập có tính khuyến khích hoạt động và thúc đẩy việc học tập. Các hoạt động có tính đa dạng cao về nội dung và bản chất, hƣớng tới việc thực hành, khám phá và thực nghiệm.[7] * Giai đoạn chuẩn bị : Bƣớc 1. Xem xét các yếu tố cần thiết để học theo góc đạt hiệu quả - Lựa chọn nội dung bài học phù hợp : không phải bài học nào cũng có thể tổ chức cho HS học theo góc có hiệu quả. Tùy theo môn học, dạng bài học, GV cần cân nhắc xác định những nội dung học tập sao cho việc áp dụng dạy học theo góc có hiệu quả hơn so với việc sử dụng phƣơng pháp dạy học khác.

- Thời gian học tập : Việc học theo góc không chỉ tính đến thời gian học sinh thực hiện nhiệm vụ học tập mà GV cần tính đến thời gian GV hƣớng dẫn giới thiệu, thời gian HS lựa chọn góc xuất phát, thời gian HS luân chuyển góc,…

- Không gian lớp học : Nếu không gian lớp học quá nhỏ sẽ khó có thể bố trí các góc/khu vực học tập riêng biệt.

- Sĩ số : Nếu số lƣợng học sinh quá đông thì GV sẽ gặp nhiều khó khăn trong việc tổ chức và quản lý các hoạt động học tập của HS ở mỗi góc.

- Ý thức và khả năng học độc lập của học sinh : Mức độ tự định hƣớng và mức độ học độc lập của học sinh nhƣ thế nào chỉ có thể trả lời một cách thỏa đáng khi tổ chức cho HS học theo góc. Khả năng tự định hƣớng, tính tự giác của học sinh càng cao thì việc tổ chức lớp học theo góc càng thuận tiện.

Bƣớc 2. Xác định nhiệm vụ và hoạt động cụ thể cho từng góc 24

- Đặt tên góc sao cho thể hiện rõ đặc thù của hoạt động học tập ở mỗi góc và hấp dẫn với HS. - Thiết kế nhiệm vụ ở mỗi góc, quy định thời gian tối đa cho hoạt động ở mỗi góc và các cách hƣớng dẫn để học sinh chọn góc, luân chuyển góc cho hiệu quả (nếu bài học yêu cầu học sinh học theo hệ thống quay vòng các góc).

- Biên soạn phiếu học tập, văn bản hƣớng dẫn thực hiện nhiệm vụ, bản hƣớng dẫn tự đánh giá, đánh giá đồng đẳng, đáp án, phiếu hỗ trợ học tập ở các mức độ khác nhau (nếu cần),….

- Xác định và chuẩn bị những thiết bị, đồ dùng, phƣơng tiện cần thiết cho HS hoạt động. * Giai đoạn 2. Tổ chức cho HS học theo góc Bƣớc 1. Sắp xếp không gian lớp học - Bố trí góc/khu vực học tập phù hợp với nhiệm vụ, hoạt động học tập và phù hợp với không gian lớp học. Việc này cần tiến hành trƣớc khi có tiết học.

- Đảm bảo có đủ tài liệu phƣơng tiện, đồ dùng học tập cần thiết ở mỗi góc.

- Lƣu ý đến lƣu tuyến di chuyển giữa các góc.

Bƣớc 2. Giới thiệu bài học/nội dung học tập và các góc học tập - Giới thiệu tên bài học/nội dung học tập; tên và vị trí các góc.

- Nêu sơ lƣợc nhiệm vụ mỗi góc, thời gian tối đa thực hiện nhiệm vụ tại các góc.

- Dành thời gian cho HS chọn góc xuất phát , GV có thể điều chỉnh nếu có quá nhiều HS cùng chọn một góc.

- GV có thể giới thiệu sơ đồ luân chuyển các góc để tránh lộn xộn.

Khi HS đã quen với phƣơng pháp học tập này, GV có thể cho HS lựa chọn thứ tự các góc.

25

Bƣớc 3. Tổ chức cho HS học tập tại các góc - HS có thể làm việc cá nhân, cặp hay nhóm nhỏ tại mỗi góc theo yêu cầu của hoạt động.

- GV cần theo dõi, phát hiện khó khăn của HS để hƣớng dẫn, hỗ trợ kịp thời.

- Nhắc nhở thời gian để HS hoàn thành nhiệm vụ và chuẩn bị luân chuyển góc.

Bƣớc 4. Tổ chức cho HS trao đổi và đánh giá kết quả học tập (nếu cần) * Một số điểm cần lƣu ý - Tổ chức : Có nhiều hình thức tổ chức cho HS học theo góc. Ví dụ : + Tổ chức góc theo phong cách học dựa vào chu trình học tập của Kobl: + Tổ chức học theo góc dựa vào việc hình thành các kỹ năng môn học (ví dụ: các kỹ năng nghe, nói, đọc, viết trong môn Ngữ văn, Ngoại ngữ). + Tổ chức học theo góc liên hệ chặt chẽ với học theo hợp đồng trong đó bao gồm các góc “phải” thực hiện và góc “có thể” thực hiện.

1.5.1.4. Dạy học theo nhóm * Bản chất - Dạy học nhóm trong đó HS của một lớp học đƣợc chia thành các nhóm nhỏ, trong khoảng thời gian giới hạn, mỗi nhóm tự lực hoàn thành các nhiệm vụ học tập trên cơ sở phân công và hợp tác làm việc. Kết quả làm việc của nhóm sau đó đƣợc trình bày và đánh giá trƣớc toàn lớp.

- Dạy học nhóm nếu đƣợc tổ chức tốt sẽ phát huy đƣợc tính tích cực, tính trách nhiệm, phát triển NL cộng tác làm việc và NL giao tiếp của HS. 26

* Quy trình thực hiện Tiến trình dạy học nhóm có thể đƣợc chia thành 3 giai đoạn cơ bản: - Làm việc toàn lớp : + Nhập đề và giao nhiệm vụ. + Giới thiệu chủ đề. + Xác định nhiệm vụ các nhóm. + Thành lập nhóm.

- Làm việc nhóm + Lập kế hoạch làm việc. + Tiến hành giải quyết các nhiệm vụ. + Chuẩn bị báo cáo kết quả.

- Làm việc toàn lớp: + Trình bày kết quả, đánh giá. + Các nhóm trình bày kết quả. + Đánh giá kết quả. *Một số lƣu ý - Có rất nhiều cách để thành lập nhóm theo các tiêu chí khác nhau, không nên áp dụng một tiêu chí duy nhất trong cả năm học. Số lƣợng HS/1 nhóm nên từ 4- 6 học sinh.

- Nhiệm vụ của các nhóm có thể giống nhau, hoặc mỗi nhóm nhận một nhiệm vụ khác nhau, là các phần trong một chủ đề chung.

- Dạy học nhóm thƣờng đƣợc áp dụng để đi sâu, luyện tập, củng cố một chủ đề đã học hoặc cũng có thể tìm hiểu một chủ đề mới.

1.5.2. Một số kĩ thuật dạy học tích cực .

1.5.2.1. Kĩ thuật thu, nhận thông tin phản hồi - Khái niệm: Kĩ thuật này hỗ trợ GV và HS thực hiện khâu đánh giá quá trình trong suốt quá trình dạy học. Nó giúp GV có thể hỗ trợ HS khi cần thiết, giúp HS tự đánh giá sự tiến bộ của bản thân và tiến độ làm việc của nhóm 27

mình để điều chỉnh các hoạt động kịp thời, hợp lí.[7] - Quy tắc trong việc đƣa thông tin phản hồi: + Diễn đạt thông tin một cách đơn giản và có trình tự; + Cố gắng hiểu đƣợc những suy tƣ, tình cảm (không vội vã); + Tìm hiểu các vấn đề cũng nhƣ nguyên nhân của chúng; + Giải thích những quan điểm không đồng nhất; + Chấp nhận cách thức đánh giá của ngƣời khác; + Chỉ tập trung vào những vấn đề có thể giải quyết đƣợc trong thời điểm thực tế; + Coi cuộc trao đổi là cơ hội để tiếp tục cải tiến; + Chỉ ra các khả năng để lựa chọn.

1.5.2.2.Bản đồ tư duy - Khái niệm: Bản đồ tƣ duy (còn đƣợc gọi là lƣợc đồ tƣ duy hay sơ đồ tƣ duy) là một cách trình bày rõ ràng những ý tƣởng mang tính kế hoạch hay kết quả làm việc của cá nhân hay nhóm về một chủ đề bằng hình ảnh, màu sắc, các từ khóa và các đƣờng dẫn. Bản đồ tƣ duy có thể đƣợc viết trên giấy, trên bảng hay thực hiện trên máy tính.[7] - Cách làm: + Viết tên chủ đề ở trung tâm, hay vẽ một hình phản ánh chủ đề. + Từ chủ đề trung tâm vẽ các nhánh chính. Trên mỗi nhánh chính viết một khái niệm, phản ánh một nội dung lớn của chủ đề, viết bằng chữ IN HOA. Nhánh và chữ viết trên đó đƣợc vẽ và viết cùng một màu. Nhánh chính đó đƣợc nối với chủ đề trung tâm. Chỉ sử dụng các thuật ngữ quan trọng để viết trên các nhánh. + Từ các nhánh chính tiếp tục vẽ tiếp các nhánh phụ để viết tiếp các nội dung thuộc nhánh chính đó. Các chữ trên nhánh phụ đƣợc viết bằng chữ in thƣờng. + Tiếp tục nhƣ vậy ở các tầng phụ tiếp theo. + Ứng dụng của bản đồ tƣ duy + Tóm tắt nội dung, ôn tập một chủ đề.

28

+ Trình bày tổng quan một chủ đề. + Chuẩn bị ý tƣởng cho một báo cáo hay buổi nói chuyện, bài giảng. + Thu thập, sắp xếp các ý tƣởng. + Ghi chép khi nghe bài giảng. + Ƣu điểm của bản đồ tƣ duy. + Các hƣớng tƣ duy đƣợc để mở ngay từ đầu. + Các mối quan hệ của các nội dung trong chủ đề trở nên rõ ràng. + Nội dung luôn có thể bổ sung, phát triển, sắp xếp lại. + HS đƣợc luyện tập, sắp xếp các ý tƣởng.

1.6. Thực trạng về vấn đề dạy học phát triển năng lực tự học cho HS thông qua dạy học theo chủ đề Để tìm hiểu thực trạng dạy học theo chủ đề ở trƣờng phổ thông tôi đã tiến hành điều tra: - Điều tra thăm dò ý kiến của giáo viên, nội dung phiếu điều tra trình bày ở phụ lục 1 (Tr PL1).

Tôi thực hiện điều tra ý kiến của 20 GV tại ba trƣờng THPT Mê Linh – Hà Nội (8GV), THPT Quỳnh Côi - Thái Bình (6GV), THPT Đinh Tiên Hoàng – Ninh Bình (7GV) với mẫu phiếu đƣợc thiết kế ở phụ lục 1 (Tr PL1) thu đƣợc kết quả: Bảng 1.3. Mức độ sử dụng dạy học theo chủ đề để phát triển năng lực tự học cho HS của GV. Phƣơng án chọn

GV chọn

Tỉ lệ %

Rất thƣờng xuyên

3

15

Thƣờng xuyên

6

30

Đôi khi

8

40

Không sử dụng

3

15

29

Bảng 1.4. Đánh giá về kĩ năng tự học của HS các lớp thầy cô tham gia dạy học.

Phƣơng án chọn

GV chọn

Tỉ lệ %

Rất tốt

1

5

Tốt

3

15

Không tốt lắm

12

60

Rất tệ

4

20

Bảng 1.5. Sự cần thiết của các chủ đề dạy học hỗ trợ khả năng tự học cho HS. Phƣơng án chọn

GV chọn

Tỉ lệ %

Không cần thiết

0

0

Bình thƣờng

2

10

Cần thiết

10

50

Rất cần thiết

8

40

Bảng 1.6. Đánh giá về việc hƣớng dẫn HS tự học bài mới thông qua dạy học theo chủ đề. (Có thể chọn nhiều phƣơng án).

Phƣơng án chọn

GV chọn

Tỉ lệ %

Rất tốt để HS hiểu bài

16

80

Phát triển năng lực tự học

18

90

Qua thực tế điều tra cho thấy, đa số GV đều thấy việc dạy học theo chủ đề để phát triển NLTH cho HS là rất cần thiết. Tuy nhiên, việc GV áp dụng kĩ thuật dạy học theo chủ đề còn hạn chế. Hầu hết GV chỉ chú trọng giảng dạy lý thuyết mà không chú trọng phát triển năng lực của HS, đặc biệt là năng lực tự học.

30

- Điều tra thăm dò ý kiến HS: Tôi tiến hành thăm dó ý kiến của 80 HS trƣờng THPT Mê Linh – Hà Nội, 90 HS trƣờng THPT Quỳnh Côi - Thái Bình, 85 HS trƣờng THPT Đinh Tiên Hoàng – Ninh Bình với mẫu phiếu gồm 6 câu hỏi đƣợc thiết kế ở phụ lục 1 (Tr PL4) thu đƣợc kết quả: a) Thái độ của HS đối với môn Hóa học Khi tiến hành dạy học theo chủ đề thì HS khá hứng thú (khoảng 59%).

Giờ học Hóa học cũng khá thu hút đƣợc sự chú ý của học sinh vì sử dụng các phƣơng pháp dạy học tích cực và học sinh đƣợc hoạt động sáng tạo, nhƣng số lƣợt HS chủ động phát biểu xây dựng bài thì chƣa nhiều (26,33%). b) Nhận thức của HS về các giờ bài tập HS cho rằng, các bài tập hóa học thƣờng chỉ mang tính chất củng cố kiến thức đã học và rèn kỹ năng giải toán (77%).

Kết quả điều tra trên là một cơ sở cho phép chúng tôi nêu lên một số vấn đề cần đƣợc hiểu và làm theo quan điểm tiếp cận hệ thống, góp phần phát triển năng lực tự học cho HS. - PPDH: Còn nặng nề các phƣơng pháp truyền thống, chƣa sử dụng nhiều các phƣơng pháp, phƣơng tiện dạy học tích cực, trong đó dạy học theo chủ đề chỉ có khoảng 22%.

- Về các kiểu bài lên lớp có sử dụng bài tập: Chủ yếu là vào giờ ôn tập, kiểm tra còn giờ học lý thuyết mới hay thực hành thì ít sử dụng.

31

CHƢƠNG 2: VẬN DỤNG DẠY HỌC THEO CHỦ ĐỀ TRONG DẠY HỌC CHƢƠNG “ NITƠ – PHOTPHO” – HÓA HỌC 11 NHẰM NÂNG CAO NĂNG LỰC TỰ HỌC HỌC SINH 2.1. Phân tích cấu trúc nội dung kiến thức chƣơng Nitơ – Photpho 2.1.1. Mục tiêu của chương 2.1.1.1. Kiến thức * HS trình bày đƣợc: - Vị trí của nitơ – photpho trong bảng hệ thống tuần hoàn (HTTH).

- Tính chất vật lí (TCVL), tính chất hóa học (TCHH), ứng dụng chính, phƣơng pháp điều chế trong phòng thí nghiệm và trong công nghiệp của nitơ, photpho, amoniac, axit nitric và axit photphoric.

- TCVL và TCHH của muối amoni: phản ứng trao đổi ion, phản ứng nhiệt phân (muối amoni tạo bởi axit không có tính oxi hóa, muối amoni tạo bởi axit có tính oxi hóa) và ứng dụng.

- TCVL của muối nitrat và muối photphat và cách nhận biết chúng.

- Khái niệm và phân loại phân bón hóa học; tính chất, ứng dụng, phƣơng pháp điều chế phân đạm, phân lân, phân kali và một số loại phân bón khác (phân bón phức hợp và vi lƣợng). * HS nêu đƣợc: - Sự liên quan giữa vị trí của nitơ, photpho trong bảng HTTH với cấu tạo nguyên tử, phân tử của chúng.

- Sự liên quan giữa cấu tạo nguyên tử, phân tử của nitơ, photpho với tính chất hóa học của đơn chất và hợp chất của chúng. * Học sinh giải thích đƣợc: - Tại sao nitơ khá trơ ở nhiệt độ thƣờng, nhƣng hoạt động hơn ở nhiệt độ cao.

- TCHH đặc trƣng của nitơ: tính oxi hóa (tác dụng với kim loại mạnh và hiđro), ngoài ra nitơ còn có tính khử (tác dụng với oxi).

32

- TCHH đặc trƣng của photpho: tính oxi hóa (tác dụng với một số kim loại K, Na, Ca…), ngoài ra photpho còn có tính khử (tác dụng với O2, Cl2, một số hợp chất).

- Giải thích tính bazơ và tính khử của amoniac.

- Viết đƣợc PTHH (dạng phân tử và dạng ion rút gọn nếu có) chứng minh TCHH của amoniac: tính bazơ yếu (tác dụng với nƣớc, dung dịch muối, axit) và tính khử (tác dụng với oxi, clo, với oxit kim loại), khả năng tạo phức.

- Chứng minh TCHH của axit nitric: HNO3 là một trong những axit mạnh nhất; HNO3 là axit có tính oxi hóa mạnh (tùy thuộc nồng độ của axit và bản chất của chất khử); oxi hóa hầu hết các kim loại (trừ Au, Pt), một số phi kim, nhiều hợp chất vô cơ và hữu cơ.

- Chứng minh TCHH của axit photphoric (tính axit có bị tác dụng bởi nhiệt).

- Vận dụng kiến thức về nitơ, photpho và hợp chất của chúng để giải thích các hiện tƣợng thực tiễn cuộc sống.

2.1.1.2. Kĩ năng - Dự đoán, kiểm tra dự đoán và kết luận tính chất về TCHH của nitơ, photpho, amoniac và axit nitric dựa vào cấu tạo phân tử, số oxi hóa của nguyên tử nitơ, photpho trong các chất.

- Tiến hành hoặc quan sát TN, hình ảnh, video,… rút ra nhận xét về TCVL và TCHH của photpho, amoniac, axit nitric, muối amoni, muối nitrat và muối photphat.

Viết các PTHH dạng phân tử và ion thu gọn minh họa TCHH. - Quan sát mẫu vật, tiến hành thí nghiệm nhận biết một số loại phân bón hóa học.

- Đề xuất các thí nghiệm, lựa chọn hóa chất và dụng cụ chứng minh TCHH của amoniac, axit nitric và axit photphoric.

- Sử dụng đƣợc photpho hiệu quả và an toàn.

- Giải đƣợc bài tập tổng hợp phản ứng amoniac theo hiệu suất hoặc hằng số cân bằng hóa học.

- Giải đƣợc bài tập tính thành phần % khối lƣợng của hỗn hợp kim loại 33

tác dụng với HNO3, khối lƣợng dung dịch HNO3 có nồng độ xác định điều chế đƣợc theo hiệu suất, tính khối lƣợng muối.

- Giải đƣợc bài tập nhiệt phân muối nitrat.

- Giải đƣợc bài tập tính % khối lƣợng muối photphat, hàm lƣợng dinh dƣỡng của phân bón và các nội dung khác có liên quan.

2.1.1.3. Thái độ - Biết làm việc hợp tác với các học sinh khác để xây dựng kiến thức mới về nitơ, photpho và các hợp chất của chúng .

- Giáo dục đức tính cẩn thận chính xác.

- Nhận thức đƣợc vai trò của nitơ, photpho và hợp chất của chúng trong đời sống con ngƣời.

- Tự giác, tích cực nghiên cứu tính chất của các chất.

- Có ý thức bảo vệ môi trƣờng sống, giữ gìn vệ sinh an toàn thực phẩm.

2.1.1.4. Chuẩn kiến thức kĩ năng chương “ Nitơ – Photpho” Theo quy định của Bộ GD&ĐT, chuẩn kiến thức kĩ năng của chƣơng “ Nitơ – Photpho” – SGK Hóa học 11 đƣợc thể hiện ở bảng sau: Tên bài Nitơ

Chuẩn kiến thức Học sinh nêu đƣợc:

Chuẩn kĩ năng - Dự đoán tính chất, kiểm tra,

- Vị trí, cấu hình electron lớp ngoài kết luận về tính chất hóa học cùng; tính chất vật lí, phƣơng pháp của nitơ. điều chế nitơ trong công nghiệp và - Quan sát thí nghiệm, hình ảnh trong phòng thí nghiệm.

và rút ra nhận xét về tính chất và

Học sinh giải thích đƣợc:

điều chế.

- Nitơ vừa có tính oxi hóa (tác dụng - Viết phƣơng trình minh họa với kim loại, hidro), vừa có tính khử tính chất và điều chế nitơ. ( tác dụng với phi kim: O2).

- Tính số lít khí nitơ trong phản ứng điều chế amoniac.

34

Amoniac và

Học sinh nêu đƣợc:

- Dự đoán tính chất, kiểm tra,

muối amoni

- Amoniac: Cấu tạo phân tử, tính kết luận về tính chất hóa học chất vật lí (không màu, có mùi của amoniac. khai và xốc), ứng dụng, phƣơng - Viết phƣơng trình minh họa pháp điều chế trong công nghiệp, tính chất và điều chế . trong phòng thí nghiệm.

- Nhận biết ion amoni.

- Muối amoni: là chất tinh thể - Bài toán tính hiệu suất phản ion, gồm cation amoni NH4+ và ứng để điều chế NH3. anion gốc axit, tan rất tốt trong - Tính lƣợng muối amoni tạo nƣớc, dễ bị phân hủy bởi nhiệt.

thành hoặc nồng độ của ion

Học sinh giải thích:

amoni khi tham gia phản ứng.

Amoniac là bazơ yếu, tính chất hóa học (tính khử).

Axit nitric

Học sinh nêu đƣợc:

- Dự đoán tính chất, kiểm tra,

và muối

- Tính chất của HNO3, ứng dụng kết luận về tính chất hóa học

nitrat

và sản xuất HNO3.

của amoniac.

- Tính chất của muối nitrat, nhận - Viết phƣơng trình minh họa biết ion nitrat.

tính chất và điều chế .

Học sinh giải thích đƣợc:

- Nhận biết ion nitrat.

- HNO3 kém bền.

- Tính nồng độ của dung dich

- HNO3 có tính oxi hóa mạnh.

HNO3 tham gia phản ứng hoặc

- HNO3 đặc nguội: Al, Fe bị thụ động. khối lƣợng muối nitrat tạo ra.

Photpho

Học sinh nêu đƣợc:

- Dự đoán tính chất, kiểm tra,

- Vị trí, cấu hình electron của photpho. kết luận về tính chất hóa học - Tính chất vật lí: hai dạng thù của photpho. hình phổ biến (photpho trắng và - Quan sát thí nghiệm, hình ảnh photpho đỏ) của photpho.

35

và rút ra nhận xét về tính chất và

Học sinh giải thích đƣợc:

điều chế.

- Photpho vừa có tính oxi hóa - Viết phƣơng trình minh họa (tác dụng với kim loại), vừa có tính chất và điều chế photpho. tính khử ( tác dụng với phi kim: - Tính khối lƣợng của photpho, O2, halogen).

nồng độ phần trăm của muối thu

- So sánh tính chất của N và P.

đƣợc.

Axit

Học sinh nêu đƣợc:

- Dự đoán tính chất, kiểm tra,

photphoric

- Axit H3PO4: Cấu tạo phân tử, tính kết luận về tính chất hóa học

và muối

chất vật lí, phƣơng pháp điều chế của H3PO4.

photphat

trong công nghiệp và trong phòng - Viết phƣơng trình minh họa tính chất và điều chế .

thí nghiệm.

- Muối photphat: tính tan, nhận biết - Tính khối lƣợng muối photphat ion photphat.

tạo thành, nồng độ dung dịch H3PO4

Học sinh giải thích đƣợc:

tham gia phản ứng.

Axit H3PO4 là axit ba nấc.

Phân bón

Học sinh nêu đƣợc:

hóa học

- Khái niệm phân bón hóa học và nghiệm nhận biết một số loại

- Quan sát mẫu vật, làm thí

phân loại.

phân bón hóa học.

- Tính chất, ứng dụng, điều chế - Sử dụng hiệu quả, an toàn một phân đạm, lân, kali, NPK.

số loại phân bón hóa học.

- Tính khối lƣợng phân bón cần thiết để cung cấp một lƣợng nguyên tố dinh dƣỡng.

2.1.2. Cấu trúc nội dung kiến thức của chương Cấu trúc chƣơng trình chƣơng “Nitơ – Photpho” – SGK Hóa học 11 đƣợc phân phối nhƣ sau: 36

Tổng số tiết: 11 tiết (6 tiết lí thuyết, 2 tiết luyện tập, 2 tiết thực hành, 1 tiết kiểm tra) với hệ thống các bài nhƣ sau: Bài 7: Nitơ Bài 8: Amoniac và muối amoni Bài 9: Axit nitric và muối nitrat Bài 10: Photpho Bài 11: Axit photphoric và muối photphat Bài 12: Phân bón hóa học Bài 13: Luyện tập: Tính chất của nitơ, photpho và các hợp chất của chúng Bài 14: Thực hành 2: Tính chất của một số hợp chất nitơ, photpho.

2.1.3. Phân tích đặc điểm nội dung kiến thức trong chương - Các kiến thức về nitơ, photpho và hợp chất của chúng là kiến thức mới đối với HS. Khi nghiên cứu nhóm nitơ - photpho, do HS đã đƣợc học đầy đủ các lí thuyết chủ đạo (cấu tạo nguyên tử, bảng tuần hoàn, liên kết hóa học, sự điện li, khái niệm, bazơ, muối) nên GV cần dẫn dắt HS để có thể dựa vào lí thuyết chủ đạo để dự đoán tính chất của đơn chất nitơ, photpho và các hợp chất của chúng. GV biểu diễn thí nghiệm, HS quan sát, nhận xét và rút ra kết luận để khẳng định sự đúng đắn của các dự đoán đó.[12] - Cần xét kĩ nitơ – photpho, làm rõ sự giống và khác nhau của hai nguyên tố đó và các hợp chất của chúng.

- Cần làm cho HS hiểu tại sao ở điều kiện thƣờng nitơ là chất khí nhƣng photpho lại là chất rắn; photpho có độ âm điện nhỏ hơn nitơ nhƣng lại hoạt động hơn.

- Nội dung chƣơng nitơ – photpho có nhiều ứng dụng trong thực tiễn, gắn liền với thực tiễn.

2.2. Xây dựng một số chủ đề trong dạy học chƣơng “Nitơ – Photpho” – SGK Hóa học 11 2.2.1. Chủ đề 1: Nitơ và sự sống I. TÊN, NỘI DUNG CHỦ ĐỀ, THỜI LƢỢNG THỰC HIỆN 37

1. Tên chủ đề: “Nitơ và sự sống” 2. Nội dung chủ đề - Cấu tạo, tính chất, trạng thái tự nhiên, ứng dụng, điều chế nitơ.

- Vai trò của nitơ với sự sống.

3. Thời lƣợng thực hiện chủ đề: Chủ đề đƣợc thực hiện trong thời gian 1 tiết trên lớp và 1 tuần ở nhà.

II. MỤC TIÊU Sau khi học xong chủ đề học sinh có thể: 1.Về kiến thức - HS nêu đƣợc: + Vị trí trong bảng tuần hoàn, cấu hình electron nguyên tử của nguyên tố nitơ. + Tính chất vật lí, ứng dụng, điều chế, trạng thái tự nhiên của nitơ.

- HS giải thích: + Vị trí của nitơ trong bảng tuần hoàn (BTH), đặc điểm liên kết của nitơ. + Tính chất hóa học cơ bản của nitơ: vừa có tính oxi hóa vừa có tính khử.

2. Về kĩ năng + Dự đoán TCHH, kiểm tra dự đoán bằng thí nghiệm và rút ra kết luận. + Quan sát thí nghiệm, hình ảnh,… rút ra nhận xét về tính chất của nitơ. + Viết các PTHH minh họa tính chất và điều chế. + Giải đƣợc bài tập nhận biết, tính toán, thực tiễn.

3. Về thái độ - Rèn luyện tƣ duy nghiên cứu khoa học thông qua thực hiện các hoạt động, các thí nghiệm.

- Giúp HS biết yêu quý nguồn tài nguyên thiên nhiên, tự giải thích đƣợc các hiện tƣợng xảy ra trong tự nhiên.

- Giáo dục môi trƣờng, biết cách sử dụng hợp lí phân bón để tốt cho cây mà vẫn bảo vệ môi trƣờng.

4. Xác định năng lực đƣợc hình thành trong chủ đề 38

- Năng lực hợp tác.

- Năng lực tự học - Năng lực sử dụng ngôn ngữ hóa học.

III. PHƢƠNG PHÁP, HÌNH THỨC TỔ CHỨC DẠY HỌC CHỦ ĐỀ 1. Hình thức tổ chức dạy học Dạy học trên lớp 2. Phƣơng pháp dạy học Khi dạy về nội dung này, giáo viên có thể sử dụng phối hợp các phƣơng pháp kĩ thuật dạy học sau: - Phát hiện và giải quyết vấn đề.

- Phƣơng pháp dạy học - Phƣơng pháp sử dụng phƣơng tiện trực quan (thí nghiệm, thiết bị dạy học (TBDH), tranh ảnh,…), SGK. - Phƣơng pháp đàm thoại tìm tòi.

- Phƣơng pháp sử dụng câu hỏi bài tập.

3. Chuẩn bị của GV và HS 3.1. Chuẩn bị của GV + Bảng tuần hoàn các nguyên tố hóa học, dụng cụ hóa chất để HS tiến hành thí nghiệm theo nhóm.

- Hóa chất: bình khí nitơ, que đóm (mẩu than), con châu chấu.

- Dụng cụ: Diêm, kẹp sắt.

- Phiếu học tập.

- Các movie thí nghiệm: Nitơ tác dụng với hidro, oxi.

- Máy tính, máy chiếu.

3.2. Chuẩn bị của HS - Đọc trƣớc nội dung của chủ đề trong SGK. - Tìm kiếm những kiến thức có liên quan đến chủ đề.

4. Các hoạt động dạy học 39

Hoạt động 1: GV đặt vấn đề vào bài (5 phút) GV: Em hãy cho biết nitơ có vai trò quan trọng nhƣ thế nào trong sự sống?

HS: Đƣa ra các ý kiến trả lời.

GV: Tóm tắt các ý kiến, khen ngợi sự hiểu biết của HS và nêu mục đích của bài học: Nitơ có vai trò quan trọng trong cuộc sống và sản xuất.

Nitơ là một khí không duy trì sự sống nhƣng không có cuộc sống nào lại không có mặt nitơ. Lịch sử tìm ra nitơ gắn liền việc tìm ra thành phần không khí và các chất khí nhƣ oxi, hidro. Bài học hôm nay chúng ta sẽ tìm hiểu tính chất, ứng dụng của nitơ.

Hoạt động 2: Tìm hiểu tính chất của nitơ (20 phút) Bƣớc 1: Giáo viên chia đều học sinh vào 4 nhóm, đặt tên là xanh, đỏ, vàng, hồng), làm các tiểu chủ đề của đề tài đề “Nitơ và sự sống” (tùy theo số HS để chia nhóm, số HS bằng nhau, nếu không chia đƣợc số HS bằng nhau thì GV linh hoạt).

Nội dung các phiếu học tập: Phiếu màu xanh: Nhiệm vụ học tập của nhóm xanh Nghiên cứu cấu tạo, tính chất vật lí và dự đoán tính chất hóa học của nitơ Nội dung thảo luận: Trả lời các câu hỏi sau và sử dụng phần mềm powerpoint để báo cáo: - Cho biết vị trí của nitơ trong BTH? Viết cấu hình electron nguyên tử. Nhận xét về liên kết trong phân tử nitơ.

- Quan sát bình chứa khí nitơ. Sau đó cho một tàn đóm cháy dở vào trong bình, cho con châu chấu vào trong bình và nút lại. Từ đó nêu các tính chất vật lý của nitơ.

- Xác định số oxi hóa của nguyên tố nitơ trong các chất sau: NH3, N2, N2O, NO, N2O3, NO2, HNO3.

Từ đó dự đoán tính chất hóa học của N2

40

Phiếu màu đỏ: Nhiệm vụ học tập của nhóm đỏ Nghiên cứu về tính chất hóa học của nitơ Nội dung thảo luận: Trả lời các câu hỏi sau và sử dụng phần mềm powerpoint để báo cáo - Dựa vào đặc điểm cấu tạo nguyên tử, phân tử nitơ, số oxi hóa của nitơ trong hợp chất hãy dự đoán tính chất hóa học cơ bản của nitơ? Theo em phản ứng xảy ra giữa nitơ và các chất phải thực hiện ở điều kiện nào? Vì sao?

- Viết PTHH của các phản ứng khi cho nitơ tác dụng với Na, Mg, H2, O2? Xác định sự thay đổi số oxi hóa của nguyên tố nitơ và rút ra kết luận về tính chất hóa học của nitơ?

Phiếu màu đỏ: Nhiệm vụ học tập của nhóm đỏ Nghiên cứu tính chất hóa học của nitơ Nội dung thảo luận: Xem các video thí nghiệm, quan sát hiện tƣợng, sau đó hoàn thành vào bảng dƣới đây. Từ đó, rút ra kết luận về tính chất hóa học của nitơ.

STT

Tên TN

1

Nitơ tác dụng với magie

2

Nitơ tác dụng với liti

3

Nitơ tác dụng với canxi

4

Nitơ tác dụng với oxi

Hiện tƣợng

41

PTHH

Vai trò của nitơ trong PTHH

Ghi chú

Phiếu màu đỏ: Nhiệm vụ học tập của nhóm hồng Nghiên cứu về ứng dụng, điều chế, trạng thái tự nhiên của nitơ.

Nội dung thảo luận: Trả lời các câu hỏi sau và sử dụng phần mềm powerpoint để báo cáo 1. Nêu phƣơng pháp điều chế nitơ trong công nghiệp và trong phòng thí nghiệm (PTN)? Viết phƣơng trình (nếu có).

2. Nêu vai trò và tác hại của nitơ với đời sống. Giải thích tại sao “Thợ lặn khi lặn quá lâu sẽ bị say nitơ (tinh thần bàng hoàng, cử động mất tự nhiên, tựa nhƣ say rƣợu)?

3. Trong tự nhiên nitơ tồn tại ở trạng thái nào? Gồm những đồng vị nào?

Bƣớc 2: HS hoạt động theo nhóm. GV đi đến các nhóm để giám sát hoạt động các nhóm, hƣớng dẫn HS hoạt động nhóm, giám sát thời gian.

Hoạt động 3: Thảo luận chung (15 phút) - GV cho các nhóm trình chiếu sản phẩm là nội dung các câu trả lời của các phiếu học tập, gọi đại diện của từng nhóm lên trình bày, các nhóm khác nhận xét. GV nhận xét, chấm điểm các nhóm.

Hoạt động 4: Tổng kết (5 phút) - GV tổng kết, nhận xét, rút kinh nghiệm cho các nhóm và chiếu bảng tổng kết.

II. XÂY DỰNG BẢNG MÔ TẢ CÁC YÊU CẦU VÀ BIÊN SOẠN CÂU HỎI/BÀI TẬP KIỂM TRA, ĐÁNH GIÁ TRONG QUÁ TRÌNH DẠY HỌC CHỦ ĐỀ.

1. Bảng mô tả các mức yêu cầu cần đạt theo chủ đề Nội dung Nitơ

Nhận biết

Thông hiểu

Vận dụng

Nêu đƣợc

Giải thích đƣợc sự

Nhận biết đƣợc

42

Vận dụng cao Giải đƣợc

tính chất vật

thay đổi số oxi hóa

N2 với các khí

các bài tập

lý, hóa học,

của N. Viết đƣợc

khác. Giải thích

liên quan

điều chế,

PTHH thể hiện

đƣợc bài tập định

đến hiện

ứng dụng

tính chất hóa học

lƣợng đơn giản:

tƣợng thực

của đơn chất

cơ bản của N2.

xác định số lít khí

tiễn nhƣ:

N2.

Giải thích đƣợc N2

trong phản ứng

mƣa axit,

vừa có tính oxi

điều chế NH3.

giải thích

hóa, vừa có tính

đƣợc các câu

khử.

ca dao,…

2. Hệ thống câu hỏi/bài tập kiểm tra, đánh giá trong quá trình dạy học chủ đề a. Nhận biết Câu 1. Có thể phân biệt muối amoni với các muối khác, nhờ phản ứng với dung dịch kiềm mạnh, đun nóng vì : A. Muối nóng chảy ở nhiệt độ không xác định B. Thoát ra chất khí có màu nâu đỏ C. Thoát ra chất khí không màu, có mùi khai D. Thoát ra chất khí không màu, không mùi Câu 2.Trong những nhận xét dưới đây, nhận xét nào là đúng: A. Nitơ không duy trì sự hô hấp vì nitơ là một khí độc.

B. Vì có liên kết ba nên phân tử nitơ rất bền và ở nhiệt độ thƣờng nitơ khá trơ về mặt hóa học.

C. Khi tác dụng với kim loại hoạt động, nitơ thể hiện tính khử.

D. Số oxi hóa của nitơ trong các hợp chất và ion AlN, N2O4, NH4+, NO3-, NO2- lần lƣợt là: -3, -4, -3, +5, +3.

Câu 3. Trong thành phần khí thải công nghiệp có các khí SO2, NO, NO2, CO2, Cl2, CO, N2. Khí gây ra hiện tượng mưa axit chủ yếu là: 43

A. SO2, CO, NO2.

C. NO2, N2 , CO2.

B. NO, NO2, NH3, Cl2.

D. SO2, CO2, NO2.

Câu 4: Đưa tàn đóm vào bình đựng KNO3 ở nhiệt độ cao, tàn đóm sẽ: A.Tắt ngay B. Cháy bừng lên C. Có tiếng nổ D. Không có gì thay đổi Câu 5: Khí NH3 rất độc với môi trường và sức khỏe con người. Vậy khi điều chế khí NH3 trong phòng thí nghiệm, có thể thu NH3 bằng cách nào trong các cách sau: A. Thu bằng phƣơng pháp đẩy không khí ra khỏi bình để ngửa.

B. Thu bằng phƣơng pháp đẩy không khí ra khỏi bình để sấp.

C. Thu bằng phƣơng pháp đẩy nƣớc.

D. Cả A,B,C Câu 6: “Bóng cười” như một trào lưu mới thu hút giới trẻ, đang lây lan một cách rầm rộ. Chơi “bóng cười” thực chất là hít khí cười vào cơ thể.

Chỉ với 50.000 đồng đã có thể cười lăn lộn, cười rũ rượi, những tiếng cười…ma, gây cảm giác khó chịu cho người xung quanh, có thể ngất lịm đi do thiếu oxi. Thực chất trò hít “khí cười” là sử dụng một loại ma túy nhẹ, gây ảnh hưởng sức khỏe. Công thức hóa học của loại khí này là: A. N2

B. NO2

C. N2O

D. CO2

b. Thông hiểu Câu 7. Khí Nitơ tương đối trơ ở t0 thường là do: A. Nitơ có bán kính nguyên tử nhỏ .

B. Nguyên tử Nitơ có độ âm điện lớn nhất trong nhóm Nitơ .

C. Trong phân tử N2, mỗi nguyên tử Nitơ còn một cặp e chƣa tham gia tạo liên kết.

44

D.Trong nguyên tử N2 có liên kết ba bền.

Câu 8: Người ta dùng NH3 dư để phun vào không khí bị nhiễm Cl2 vì sau phản ứng thu được sản phẩm không độc hại đối với môi trường, đâu là sản phẩm của quá trình trên: A. N2, HCl B. N2, HCl, NH4Cl C. NH4Cl, N2 D. HCl, NH4Cl Câu 9: Những bức tường bằng đá ở Tamahan ở Ấn Độ bị phá hủy một phần là do: A. Các quá trình oxi hóa – khử của không khí B. Nhiệt độ tăng C.Mƣa axit D. Bão Câu 10: Để bảo vệ môi trường trong quá trình sản xuất NH3 trong công nghiệp đã thực hiện biện pháp nào sau đây?

A. Thực hiện chu trình khép kín để khí NH3 không thoát ra môi trƣờng.

B. Oxi hóa NH3 bằng oxi không khí.

C. Dùng than hoạt tính hấp thụ NH3.

D. Thực hiện ở nơi thoáng gió để NH3 thoát lên cao c. Vận dụng Câu 11: Cho các phương trình phản ứng hóa học sau: N2 + O2 →2NO 2NO + O2 →2NO2 4NO2 + O2 + 2H2O →4HNO3 Các phương trình trên giải thích: A. Quá trình điều chế HNO3 trong công nghiệp 45

B. Hiện tƣợng mƣa axit của tự nhiên C. Hiện tƣợng cung cấp lƣợng đạm tự nhiên cho cây trồng D. Chu trình biến đổi Nitơ trong tự nhiên.

Câu 12: Cho m gam Al phản ứng hoàn toàn với dung dịch HNO3 loãng dư thu được 4,48 lít khí NO (đktc, sản phẩm khử duy nhất). Giá trị của m: A. 4,05

B. 2,70

C. 8,10

D. 5,40

Câu 13: Cho 3,6 gam Mg tác dụng hết với dung dịch HNO3 (dư), sinh ra 2,24 lít khí X (sản phẩm khử duy nhất, ở đktc). Khí X là: A. N2.

B. N2O.

C. NO2.

D. NO.

d. Vận dụng cao Câu 14: Cho 7,68 gam Cu vào 200 ml dung dịch gồm HNO3 0,6M và H2SO4 0,5M. Sau khi các phản ứng xảy ra hoàn toàn (sản phẩm khử duy nhất là NO), cô cạn cẩn thận toàn bộ dung dịch sau phản ứng thì khối lượng muối khan thu được là: A. 20,16 g

B. 19,76 g

C. 19,20 g.

D. 22,56 g

Câu 17: Hoà tan hoàn toàn 12,42 gam Al bằng dung dịch HNO3 loãng (dư), thu được dung dịch X và 1,344 lít (ở đktc) hỗn hợp khí Y gồm hai khí là N2O và N2. Tỉ khối của hỗn hợp khí Y so với khí H2 là 18. Cô cạn dung dịch X, thu được m gam chất rắn khan. Giá trị của m là A. 38,34

B. 34,08

C. 106,38

D. 97,98

Câu 18: Giải thích câu ca dao: Lúa chiêm lấp ló đầu bờ Hễ nghe sấm sét phất cờ mà lên Hướng dẫn Do trong không khí có khoảng 80% nitơ và 20% oxi. Khi có sấm chớp (tia lửa điện) N2 và O2 trong không khí tác dụng với nhau tạo ra NO 2 sau đó là NO2 rồi HNO3.

46

N2 + O2→ 2NO 2NO + O2 →2NO2 Khí NO2 hòa tan trong nƣớc: 4NO2 + O2 + H2O → 4HNO3 Axit nitric rơi xuống đất phản ứng với các chất có trong đất nhƣ đá vôi (CaCO3), magiezit (MgCO3), đolomit (CaCO3.MgCO3)... tạo những phân đạm cung cấp ion NO3- làm cho cây xanh tốt.

CaCO3 + 2HNO3 → Ca(NO3)2 + CO2 ↑ + H2O MgCO3 + 2HNO3 → Mg(NO3)2 + CO2 ↑+ H2O Khí CO2 do các phản ứng trên tạo ra và do sự thối rữa của xác động thực vật ẩm dƣới tác dụng của vi khuẩn cũng làm tăng quá trình quang hợp của cây cối.

Ngoài ra axit HNO3 cũng tạo liên kết với phân tử khí NH3 (trong nƣớc tiểu phân chuồng) theo phản ứng: NH3 + HNO3 → NH4NO3 Ion NH 4 cũng là nguồn cung cấp phân đạm cho cây có thể đồng hóa đƣợc. Nhờ có sấm chớp mƣa giông, mỗi năm trung bình mỗi mẫu đất đƣợc cung cấp 6-7 kg nitơ.

2.2.2. Chủ để 2: Photpho và phân bón hóa học I. TÊN, NỘI DUNG CHỦ ĐỀ, THỜI LƢỢNG THỰC HIỆN 1. Nội dung 1: Đơn chất photpho (1 tiết) - Tính chất vật lí và tính chất hóa học của photpho.

- Ứng dụng và phƣơng pháp điều chế.

2. Nội dung 2: Phân bón hóa học (2 tiết) - Khái niệm phân bón hóa học và phân loại.

- Thành phần hóa học và điều chế các loại phân bón.

Nội dung 1: ĐƠN CHẤT PHOTPHO 1. Mục tiêu 47

* Kiến thức HS nêu đƣợc: - Các dạng thù hình cơ bản, tính chất vật lí (trạng thái, màu sắc, tính tan, độc tính, khả năng phát quang).

- Ứng dụng, trạng thái tự nhiên và điều chế photpho trong công nghiệp.

HS giải thích đƣợc: - Vị trí trong P trong BTH, cấu hình eletron nguyên tử của nguyên tố photpho, các số oxi hoá của photpho.

- TCHH cơ bản của photpho là tính oxi hóa (tác dụng với kim loại Na, Ca,…) và tính khử (tác dụng với O2, Cl2….). * Kĩ năng - Dự đoán TCHH, kiểm tra dự đoán bằng thí nghiệm và rút ra kết luận.

- Quan sát thí nghiệm, hình ảnh, … rút ra nhận xét về tính chất của photpho.

- Viết các PTHH minh họa.

- Giải đƣợc bài tập: Tính khối lƣợng photpho tham gia phản ứng và sản phẩm tƣơng ứng, một số bài tập tổng hợp có nội dung liên quan.

- Sử dụng photpho hiệu quả, an toàn trong PTN và thực tế. * Thái độ - Giáo dục đức tính cẩn thận, chính xác khi sử dụng hóa chất, tiến hành thí nghiệm.

- Giáo dục ý thức bảo vệ môi trƣờng.

- Rèn luyện thái độ làm việc khoa học, nghiêm túc, phối hợp trong hoạt động nhóm, tự tin khi thuyết trình trƣớc đông ngƣời.

- Xây dựng tính tích cực, chủ động, hợp tác, có kế hoạch và tạo cơ sở cho các em yêu thích môn hóa học.

2. Xác định năng lực đƣợc hình thành trong chủ đề - Năng lực giải quyết vấn đề.

- Năng lực hợp tác.

- Năng lực tự học 48

- Năng lực sử dụng ngôn ngữ hóa học.

3. Phƣơng pháp dạy học Khi dạy về chƣơng này, giáo viên chỉ có thể sử dụng phối hợp các phƣơng pháp và kĩ thuật dạy học sau: - Phát hiện và giải quyết vấn đề.

- Học theo góc - Phƣơng pháp sử dụng các phƣơng tiện trực quan ( thí nghiệm, TBDH, tranh ảnh,…), SGK. - Phƣơng pháp đàm thoại tìm tòi.

- Phƣơng pháp sử dụng câu hỏi bài tập.

4. Chuẩn bị của GV và HS 4.1. Chuẩn bị của GV - Giao cho học sinh tìm hiểu trƣớc nội dung của bài học bằng cách soạn bài trƣớc ở nhà, tìm hiểu kiến thức qua nhiều kênh thông tin: SGK, sách tham khảo, mạng Internet, chuẩn bị báo cáo việc tổng hợp kiến thức của nhóm mình bằng power point ...

- Máy tính, máy chiếu, phiếu học tập và hệ thống câu hỏi cho học sinh.

- Dụng cụ, hóa chất thí nghiệm: P đỏ, đèn cồn, bình đựng khí oxi.

- Một số thức ăn chứa P, diêm, thuốc diệt chuột.

4.2. Chuẩn bị của HS - Đọc trƣớc nội dung của chủ đề trong SGK. - Tìm kiếm những kiến thức có liên quan đến chủ đề.

5. Các hoạt động dạy học Bài mới: Trình chiếu một số hình ảnh của P trong một số hiện tƣợng tự nhiên “ma trơi”, một số thức ăn giàu P và một số ứng dụng quan trọng của P. GV đặt vấn đề: Em có biết những hình ảnh vừa rồi nói đến nguyên tố nào không? Theo viện sỹ ngƣời Nga A.E. Fec-man gọi là nguyên tố này là

49

“nguyên tố của sự sống và tư duy”. Vậy đó là nguyên tố nào? Vì sao nó đƣợc gọi nhƣ thế, chúng ta cùng tìm hiểu trong bài học hôm nay.

Hoạt động 1: Chuẩn bị cho việc học tập theo góc (8 phút) Hoạt động của GV

Hoạt động của HS

Đồ dùng, TBDH

- Ổn định tổ chức

- Ngồi theo nhóm.

- Máy chiếu hoặc giấy

- Giới thiệu các góc

- Quan sát và lắng nghe.

A0 (thể hiện các nhiệm

và nhiệm vụ cụ thể ở

- Nghiên cứu các nhiệm

vụ ở mỗi góc).

mỗi góc (4 góc).

vụ cụ thể và lựa chọn góc

- Hƣớng dẫn HS

theo tổ.

nghiên cứu và lựa chọn các góc.

Hoạt động 2: Thực hiện các nhiệm vụ theo góc. (18 phút) Hoạt động của GV

Hoạt động của HS

Đồ dùng, TBDH

- Yêu cầu các tổ thực hiện

- Thực hiện nhiệm vụ

- SGK hóa học 11

các nhiệm vụ ở các góc,

theo góc học tập. Sử dụng

- Các hƣớng dẫn

mỗi góc trong thời gian 6

kĩ thuật “khăn trải bàn”.

nhiệm vụ ở các góc.

phút rồi luân chuyển sang

- Trƣng bày sản phẩm của

- Bút dạ, băng dính,

góc khác.

các nhóm tại góc học tập.

giấy A0.

- Hƣớng dẫn các tổ thực

- Dụng cụ thí nghiệm,

hiện nhiệm vụ và trƣng bày

hóa chất.

sản phẩm.

Hoạt động 3: Báo cáo kết quả việc thực hiện nhiệm vụ ở các góc (10 phút).

Hoạt động của GV

Hoạt động của HS

Đồ dùng, TBDH

- Hƣớng dẫn HS báo cáo kết quả. - Đại diện các nhóm lên

Giấy A0, băng dính.

- Gọi đại diện tổ 1 trình bày kết báo cáo kết quả.

Máy chiếu, đáp án.

quả ở góc phân tích. Yêu cầu tổ - Lắng nghe, so sánh với 50

2,3 nhận xét, phản hồi.

câu trả lời của tổ mình và

- Gọi đại diện ở tổ 2 trình

đƣa ra ý kiến nhận xét, bổ

bày kết quả ở góc trải

sung.

nghiệm. Yêu cầu tổ 1,3 nhận - Quan sát sản phẩm và xét, phản hồi.

lắng nghe phần trình bày

- Gọi đại diện tổ 3 trình bày của tổ bạn. kết quả ở góc trải nghiệm.

- Đƣa ra ý kiến nhận xét,

Yêu cầu tổ 1,2 nhận xét,

bổ sung.

phản hồi.

- Lắng nghe và đánh giá

- Công bố đáp án trên màn câu trả lời của bạn. chiếu và kết luận chung về - Lắng nghe và ghi nhớ kết quả thực hiện nhiệm vụ ở kết luận mà giáo viên chốt các góc.

lại.

- Yêu cầu các tổ quan sát

- Học sinh ghi vở những

đáp án của nhiệm vụ này

nội dung đã đƣợc giáo

trên mạng chiếu.

viên kết luận và chốt lại.

Hoạt động 4: So sánh tính chất của photpho với nitơ và các phi kim khác (4 phút).

GV tổ chức cho HS hoàn thành phiếu học tập số 4.

Hoạt động 5: Củng cố kiến thức (5 phút) Hoạt động của GV

Hoạt động của HS

TBDH

Giáo viên chiếu ô chữ trống. Tổ

Tích cực tham gia

Máy tính, máy

chức cho HS giải ô chữ và tìm từ

tìm hiểu ô chữ.

chiếu.

khóa của ô chữ.

51

GÓC PHÂN TÍCH 1. Mục tiêu Từ việc nghiên cứu SGK, HS rút ra kết luận về kiến thức mới (Cấu tạo nguyên tử, tính chất vật lí, tính chất hóa học của photpho) 2. Nhiệm vụ 2.1. Nghiên cứu SGK thảo luận nhóm, rút ra kết luận về: - Tính chất vật lí của photpho.

- Dự đoán tính chất hóa học của photpho, viết các PTHH minh họa.

Cho biết số oxi hóa của photpho trong các hợp chất tạo thành.

- Ứng dụng của photpho. Phƣơng pháp điều chế photpho.

2.2. Thống nhất trong nhóm ghi nội dung vào phiếu học tập số trên giấy A0, dán lên tƣờng ở vị trí góc phân tích.

Phiếu học tập số 1 1. Hoàn thành bảng sau: Đặc điểm

P trắng

P đỏ

Trạng thái, màu sắc Tính tan Độc tính, tính bền Tính phát quang 2. Vận dụng cấu tạo nguyên tử để dự đoán tính chất hóa học của photpho - Viết cấu hình electron của nguyên tử photpho .. ............................................

- Tìm giá trị độ âm điện của photpho .. .............................................................

- Hãy cho biết xu hƣớng cho nhận electron của photpho trong các PTHH ................................................................................................................ ........................................................................................................................... ...........................................................................................................................

52

- Các số oxi hóa có thể có của photpho ............................................................

- Dựa vào số oxi hóa, hãy dự đoán tính chất hóa học của photpho.

3. Dùng các phản ứng minh họa cho tính chất hóa học của photpho.

Viết PTHH, xác định số oxi hóa của photpho và vai trò của photpho trong các PTHH đó.

- Tác dụng với canxi: ........................................................................................

- Tác dụng với oxi: .. .........................................................................................

- Tác dụng với clo: ...........................................................................................

4. Nêu ứng dụng và phƣơng pháp điều chế photpho.

GÓC QUAN SÁT 1. Mục tiêu Từ sự quan sát thí nghiệm hóa học rút ra nhận xét về tính chất hóa học của photpho 2. Nhiệm vụ Xem các video thí nghiệm, quan sát các hiện tƣợng, sau đó hoàn thành vào ô trống trong phiếu học tập số 2.

Phiếu học tập số 2 Vai trò Hiện TT

tƣợng

Tên TN

của PTHH

photpho trong PTHH

1

Photpho tác dụng với lƣu huỳnh

2

Photpho tác dụng với magie

3

Photpho tác dụng với oxi

4

Photpho tác dụng với KClO3

Từ đó hãy kết luận về tính chất hóa học của photpho.

53

Ghi chú

GÓC ÁP DỤNG 1. Mục tiêu Từ phiếu hỗ trợ kiến thức của giáo viên (nội dung tóm tắt kiến thức của bài học), HS có thế áp dụng để giải bài tập.

2. Nhiệm vụ 2.1. HS nghiên cứu (cá nhân) nội dung trong phiếu hỗ trợ kiến thức.

2.2. Hoàn thành phiếu học tập số 3.

Phiếu học tập số 3 Câu 1: Hoàn thành các phản ứng hóa học sau và xác định vai trò của P trong các PTHH: t 1. P  Cl2   0

2. P  HNO3  3.

t P  Ca   o

4. P  K 2Cr2O7  Câu 2: Đốt cháy hoàn toàn 6,2 gam photpho trong oxi dƣ. Cho sản phẩm tạo thành tác dụng đủ với dung dịch NaOH 32% tạo ra muối Na2HPO4. a. Viết phƣơng trình hóa học của các phản ứng xảy ra. b. Tính khối lƣợng dung dịch NaOH đã dùng. c. Tính nồng độ phần trăm của muối trong dung dịch thu đƣợc sau phản ứng.

Phiếu học tập số 4 Câu 1: So sánh vị trí của N và P trong BTH? Câu 2: Dựa vào liên kết trong phân tử photpho và nitơ so sánh mức độ hoạt động hóa học của P với nitơ ở điều kiện thƣờng ? Giải thích? Cho biết

N

3, 04;

P

2,19

Câu 3: Viết PTHH minh họa sự khác nhau về tính chất hóa học của N và P. Trò chơi ô chữ (gồm 6 chữ cái)

54

Câu 1: Photpho đỏ khó nóng chảy và khó bay hơi hơn photpho trắng là do nó có cấu trúc ……… (polime.)

Câu 2: Photpho trắng tự bốc cháy trong không khí, bốc ra một luồng khói đặc, đó là gì? ( đọc tên khoa học) (P2O5 - điphotpho pentaoxit) Câu 3: Trong phản ứng sau, P thể hiện tính chất gì?

4P + 5O2 → 2P2O5 (tính khử) Câu 4: Đây là nhóm nguyên tố có 8 electron lớp ngoài cùng? (Khí trơ) Câu 5: Đây là khí chiếm gần 80% thể tích không khí. Trong tiếng Hi Lạp nó có tên là Azot ? (nitơ) Câu 6: Trong phản ứng: 2P + 3Ca Ca3P2 . Photpho đóng vai trò là chất gì? (oxi hóa)

 Đáp án: MA TRƠI

Nội dung 2: PHÂN BÓN HÓA HỌC 1. Thời lƣợng thực hiện đề tài: 2 tiết trên lớp và 2 tuần ở nhà 2. Mục tiêu Sau khi học xong chủ đề học sinh có thể: a. Về kiến thức HS nêu đƣợc:

55

- Cây trồng cần những loại nguyên tố gì? Các nguyên tố đƣợc cung cấp cho cây dƣới dạng phân bón gì ?

- Khái niệm phân bón hóa học và phân loại; thành phần hóa học của một số loại phân bón: phân đạm, phân lân, phân phức hợp, phân vi lƣợng,…

- Tính chất, ứng dụng, phƣơng pháp điều chế các loại phân bón và một số nhà máy sản xuất phân bón ở Việt Nam. b. Về kĩ năng - Quan sát mẫu vật, làm thí nghiệm nhận biết một số loại phân bón hóa học.

- Đánh giá chất lƣợng của từng loại phân bón.

- Sử dụng an toàn, hiệu quả các loại phân bón hóa học.

- Tính khối lƣợng phân bón cần thiết để cung cấp một lƣợng nguyên tố dinh dƣỡng. c. Về thái độ - Có thái độ học tập nghiêm túc, yêu thích, hăng say tìm hiểu những kiến thức mới; qua đó thấy đƣợc tầm quan trọng của phân bón hóa học với sản xuất nông nghiệp - Có ý thức sử dụng hợp lí các loại phân bón hóa học nhằm bảo vệ môi trƣờng, bảo vệ sức khỏe, cụ thể là bảo vệ chính môi trƣờng ở địa phƣơng nơi các em đang sinh sống.

2. Xác định năng lực đƣợc hình thành trong chủ đề - Năng lực giải quyết vấn đề.

- Năng lực hợp tác.

- Năng lực tự học.

3. Phƣơng pháp dạy học - Phƣơng pháp đàm thoại tìm tòi.

- Phƣơng pháp phát hiện, giải quyết vấn đề.

- Phƣơng pháp dạy học dự án.

- Phƣơng pháp sử dụng câu hỏi bài tập.

- Phƣơng pháp sử dụng phƣơng tiện trực quan.

56

- Phƣơng pháp đàm thoại gợi mở, nêu vấn đề, hợp tác nhóm.

4. Chuẩn bị của GV và HS 4.1. Chuẩn bị của GV - Giáo án, SGK, máy tính, máy chiếu.

- Mẫu phân bón (phân đạm, phân lân, phân kali).

- Phiếu học tập.

4.2. Chuẩn bị của HS - Đọc trƣớc nội dung của chủ đề trong SGK. - Tìm hiểu các loại phân bón thƣờng dùng trong nông nghiệp, cách bón của từng loại phân, các thông số ghi trên bao bì các bao bì đựng phân bón hóa học.

5. Các hoạt động dạy học Tiết 1: Hoạt động 1: Đặt vấn đề (10 phút) Hoạt động của GV

Hoạt động của HS

Cho HS quan sát 1 hình ảnh về số liệu

- Quan sát số liệu

dân số thế giới năm 1900 và năm 2016 (Cục điều tra dân số của Mỹ).

- Nhu cầu về lƣơng

- Con ngƣời sẽ cần lƣợng

thực cho con ngƣời sẽ

lƣơng thực rất lớn để đảm

nhƣ thế nào?

bảo cuộc sống.

- Cho HS quan sát 1

- Năng suất cao, sau đó năng

đoạn video (các hình

suất giảm.

ảnh về năng suất cây

57

Đồ dùng, TBDH

trồng – cây lúa). Nhận xét gì về các hình ảnh này?

- Trong tự nhiên cây

- Cây cối đồng hóa đƣợc các

cối tự đồng hóa đƣợc

nguyên tố C, H, O từ không

những nguyên tố nào,

khí và nƣớc qua quá trình

từ quá trình nào?

quang hợp.

Liệu những nguyên

- Tuy nhiên để cây cối phát

tố đó có đủ để cung

triển tốt thì ngoài các nguyên

cấp các chất dinh

tố trên còn cần thêm các

dƣỡng cho cây phát

nguyên tố khác, các nguyên

triển tốt không? Cần

tố dinh dƣỡng này đƣợc lấy

làm gì để tăng năng

từ phân bón.

suất cho cây trồng?

- Quan sát

- Cho HS xem một

Mùa màng lấy đi của đất đai

đoạn quảng cáo về

nhiều nguyên tố hóa học

phân bón, đặt câu hỏi:

nhƣ: N, P, K, Ca, Mg,

Tại sao cần phải bón

S,…Nếu không bón phân,

phân? Những nguyên

cây trồng sẽ còi cọc, năng

tố nào cần bổ sung

suất thấp, chất lƣợng thấp.

cho cây? + Phân bón hóa học là gì?

- Phân bón hóa học là những

+ Kể 1 vài loại phân

hóa chất có chứa các nguyên

bón mà em biết.

tố dinh dƣỡng đƣợc bón cho

=>Phân bón hóa học

cây nhằm nâng cao năng suất

có vai trò quan trọng

mùa màng.VD: Phân đạm,

với ngành nông

Phân lân, Kali,…

58

nghiệp và có ý nghĩa thực tiễn, chúng ta sẽ tìm hiểu chủ đề “Phân bón hóa học”.

Hoạt động 2: Giáo viên hƣớng dẫn học sinh xây dựng bản đồ tƣ duy về chủ đề “Phân bón hóa học” (10 phút) Giáo viên chia đều học sinh vào 3 nhóm thực hiện chủ đề “Phân bón hóa học”. Các nhóm bầu nhóm trƣởng, thƣ kí của nhóm (có thể phân các tiểu nhóm để thực hiện các nhiệm vụ trong nhóm).

Hoạt động 3: Lập kế hoạch thực hiện dự án, xác định mục tiêu dự án, đƣa ra bộ các câu hỏi định hƣớng chủ đề bài học.(20 phút) Bộ câu hỏi định hƣớng: - Câu hỏi khái quát: Để tồn tại và phát triển, con ngƣời cần thỏa mãn những nhu cầu thiết yếu gì?

- Câu hỏi bài học: Nƣớc ta hiện đang là nƣớc xuất khẩu gạo lớn nhất thế giới.

Vậy thế nào là gạo sạch, lƣơng thực sạch? Cách sử dụng phân bón hóa học nhƣ thế nào để tăng năng suất, đảm bảo chất lƣợng và bảo vệ môi trƣờng.

- Câu hỏi nội dung: Câu 1: a. Phân đạm cung cấp nguyên tố gì cho cây? Tác dụng của phân đạm với 59

cây trồng. Làm thế nào để đánh giá độ dinh dƣỡng của phân đạm?

Có những loại phân đạm nào? Nêu thành phần, tính tan, phƣơng pháp điều chế từng loại phân đạm.

Xác định độ dinh dƣỡng của từng loại phân đạm.

Làm thế nào để bảo quản tốt phân đạm?

Khi cấy lúa, bón phân đạm ở thời điểm nào là tốt nhất? Các nhà máy sản xuất phân đạm ở Việt Nam? Câu 2: a. Phân lân cung cấp nguyên tố nào cho cây? Tác dụng của phân lân với cây trồng. Đánh giá độ dinh dƣỡng của phân lân dựa vào yếu tố nào?

Có những loại phân lân nào? Cho biết thành phần, độ dinh dƣỡng, tính tan và phƣơng pháp điều chế các loại phân lân.

Bảo quản phân lân trong điều kiện nào là tốt nhất?

Khi cấy lúa, thời điểm nào bón phân lân mang lại hiệu quả cao nhất? Ở Việt Nam, phân lân đƣợc sản xuất ở đâu?

Câu 3: a. Phân kali cung cấp nguyên tố nào cho cây? Tác dụng của phân kali với cây trồng. Đánh giá độ dinh dƣỡng của phân kali nhƣ thế nào?

Có những loại phân kali nào? Đặc điểm chung của phân kali.

Khi cấy lúa, thời điểm nào bón phân kali mang lại hiệu quả cao?

Phân hỗn hợp và phân phức hợp cung cấp nguyên tố dinh dƣỡng nào cho cây trồng?

Thế nào là phân hỗn hợp, phân phức hợp?

Phân vi lƣợng cung cấp nguyên tố nào cho cây trồng? Tác dụng của phân vi lƣợng với cây trồng.

Cách sử dụng phân vi lƣợng hiệu quả.

Câu 4: Để cây trồng đạt năng suất cao cần bón phân nhƣ thế nòa, vào thời điểm nào?

Câu 5: Tìm hiểu quy trình sản xuất phân Ure của nhà máy Đạm Phú Mỹ.

Câu 6: Ở địa phƣơng em việc sử dụng phân bón nhƣ thế nào? Là nhà khoa học,

60

em thấy nhƣ vậy đã hợp lí chƣa? Cần sử dụng phân bón nhƣ thế nào để tăng năng suất nhƣng đảm bảo vệ sinh môi trƣờng, không gây ảnh hƣởng tới sức khỏe con ngƣời?

Các nhóm HS phân công nhiệm vụ, trao đổi cách thực hiện, thời gian hoàn thành,… và báo cáo giáo viên thƣờng xuyên.

Hoạt động 4: (5 phút) Hƣớng dẫn HS thực hiện dự án Các nhóm tự bố trí thời gian họp nhóm và thực hiện nhiệm vụ Triển khai thực hiện dự án (1 tuần) Hoạt động của GV

Hoạt động của HS

- Theo dõi HS thực hiện, hƣớng dẫn

- Các nhóm xây dựng kế hoạch làm việc.

HS, kịp thời tháo gỡ những vƣớng

- Thực hiện dự án: thu thập thông tin dƣới

mắc.

nhiều hình thức và viết báo cáo.

- GV cung cấp cho HS tài liệu hỗ trợ

- Trao đổi với GV những vƣớng mắc

thêm ( nếu có).

trong quá trình thực hiện - Sửa chữa, hoàn chỉnh sản phẩm.

Kế hoạch thực hiện các công việc Thời gian

Thứ

Thứ

Thứ

Thứ

Thứ

Thứ

Thứ

Công việc

2

3

4

5

6

7

2

Tìm kiếm và thu thập

×

×

tài liệu Phân tích và xử lí

×

thông tin Vẽ bản đồ tƣ duy

×

VIết báo cáo

×

Thảo luận để hoàn thiện

×

Trình bày sản phẩm

× 61

Tiết 2: Giới thiệu sản phẩm Hoạt động 1: Báo cáo sản phẩm (30 phút) Hoạt động của GV

Hoạt động của HS

- Tổ chức cho các nhóm HS báo cáo

- Các nhóm báo cáo sản phẩm của

- Các nhóm báo cáo sản phẩm dự án

nhóm mình.

của nhóm và phát vấn, thời gian mỗi

- Trả lời câu hỏi của GV và các

nhóm 7-10 phút.

nhóm khác.

- Lắng nghe các nhóm khác báo cáo và đƣa ra các câu hỏi.

Ví dụ một vài câu hỏi phát vấn: Câu 1: Tại sao khí Nitơ chiếm 78% thể tích khí quyển mà ta vẫn phải bón phân đạm cho cây?

Câu 2: Hiện nay loại phân đạm nào đƣợc sử dụng nhiều nhất? Vì sao?

Câu 3: Theo em, trên địa hình xã em thì nên bón loại phân lân nào là hợp lí? Vì sao?

Câu 4: Nếu thiếu phân lân sẽ gây tác hại gì cho cây trồng?

Câu 5: Bón tro bếp cho cây trồng làm cho cây trồng phát triển mạnh, tăng khả năng chống chịu rét. Tại sao?

Câu 6: Vì sao khi trồng cây ngƣời ta phải thƣờng xuyên xới đất ở gốc cây cho tơi xốp?

Hoạt động 2 (10 phút): Tổng hợp thông tin và đánh giá kết quả học tập theo dự án Hoạt động của GV

Hoạt động của HS

GV lắng nghe các nhóm báo cáo,

Nhận xét về sản phẩm của các nhóm

nhận xét

và nhóm của mình

Hoạt động 3: Ghi tóm tắt nội dung (5 phút) Hoạt động của GV

Hoạt động của HS

62

TBDH

Cho HS ghi vở những

HS ghi vở những nội

nội dung đã đƣợc GV

dung đã đƣợc GV kết

kết luận và chốt lại.

luận và chốt lại.

Máy chiếu

5.Một số câu hỏi/bài tập Sau khi tham khảo tài liệu [4], [7], [13] chúng tôi thiết kế hệ thống câu hỏi/bài tập sử dụng trong quá trình dạy học chƣơng Nitơ – Photpho dƣới đây: a. Nhận biết Câu 1: Đây là chất khí không màu, rất độc, có mùi tỏi, rất kém bền, thường sinh ra trong quá trình phân hủy xác động thực vật, nhất là ở xương.

Vậy đó là khí A. NH3

B. NO

C. PH3

D. H2S

Câu 2: Sau khi làm thí nghiệm với photpho trắng, các dụng cụ đã tiếp xúc với hóa chất này cần được ngâm trong dung dịch nào để khử độc?

A. Dung dịch HCl B. Dung dịch NaOH C. Dung dịch CuSO4 D. Dung dịch Na2CO3 Câu 3: Vụ hè thu ở miền Bắc nước ta thường bị ảnh hưởng bởi những trận bão hoặc những cơn mưa rào lớn. Nếu bà con nông dân bón nhiều phân đạm cho cây lúa dễ dẫn đến hiện tượng: A. Cây mọc um tùm, đẻ nhánh muộn và không tập trung, thân yếu dễ bị đổ ngã lúc gần chín.

B. Cây mọc um tùm, đẻ nhánh sớm, thân yếu dễ bị đổ ngã lúc gần chín.

C. Cây lùn, đẻ nhánh sớm.

D. Lá úa vàng bắt đầu từ đỉnh, đẻ nhánh muộn và không tập trung.

Câu 4: Khử đất chua bằng vôi và bón phân đạm cho lúa thực hiện đúng cách như sau: 63

A. Bón đạm trƣớc rồi vài ngày sau mới bón vôi để khử đất chua.

B. Bón đạm và vôi cùng lúc.

C. Bón vôi trƣớc để khử chua vài ngày rồi mới bón đạm.

D. Cách nào cũng đƣợc. b. Thông hiểu Câu 5: Khi bón phân đạm NH4NO3, (NH4)2SO4 độ chua của đất sẽ tăng lên vì: A. NH 4 là gốc của axit mạnh B. Ion NH 4 bị phân hủy cho ra H+ hoặc H3O+ C. Ion NH 4 rất dễ phản ứng với kiềm cho NH3 D. Lƣợng đạm trong các loại phân này là cao nhất Câu 6: Khi bón phân vô cơ hay phân chuồng (phân xanh)có thể gây ô nhiễm môi trường do: A. Tích lũy các chất độc hại thậm chí nguy hiểm cho đất do các phân để lại. Đồng thời tích lũy nitrat trong nƣớc ngầm làm giảm chất lƣợng nƣớc uống.

B. Tăng lƣợng dung dịch ở lớp nƣớc trên mặt có tác dụng xấu đến việc cung cấp oxi cho cá và các loại động vật thủy sinh khác.

C. Làm tăng lƣợng NH3 không mong muốn trong khí quyển và lƣợng N2O do quá trình nitrat hóa phân đạm dƣ hoặc không đúng chỗ.

D. Tất cả các phƣơng án trên đều phù hợp. c. Vận dụng Câu 7: Hòa tan 14,88 g Na2O vào nước được dung dịch A. Cho 14,2 g P2O5 vào dung dịch A thu được dung dịch B. Cô cạn cẩn thận dung dịch B thu được bao nhiêu gam chất rắn A. 78,7 g

B. 30,16g

C. 24g

D. 31,06g

Câu 8 : Phân supephotphat kép thực tế sản xuất được thường chỉ có 40% P2O5. Vậy % khối lượng Ca(H2PO4)2 trong phân bón đó là 64

A. 78,56%.

B. 56,94%.

C. 65,92%.

D. 75,83%.

Câu 9: Đốt cháy hoàn toàn 6,2 gam photpho bằng oxi dư rồi cho sản phẩm tạo thành tác dụng vừa đủ với m gam dung dịch NaOH 32%, thu được muối Na2HPO4. Giá trị của m là A. 25.

B. 50.

C. 75.

D. 100.

d. Vận dụng cao Câu 10 : Cho 1,32 gam (NH4)2SO4 tác dụng với dung dịch NaOH dư, đun nóng thu được một sản phẩm khí. Hấp thụ hoàn toàn lượng khí trên vào dung dịch chứa 3,92 gam H3PO4. Muối thu được là A. NH4H2PO4.

B. (NH4)2HPO4.

C. (NH4)3PO4.

D. NH4H2PO4 và (NH4)2HPO4.

Câu 11: Cho 44 gam NaOH vào dung dịch chứa 39,2 gam H3PO4. Sau khi phản ứng xảy ra hoàn toàn, đem cô cạn dung dịch. Khối lượng từng muối khan thu được là A. 50 gam Na3PO4.

B. 49,2 gam NaH2PO4 và 14,2 gam Na3PO4.

C. 15 gam NaH2PO4.

D. 14,2 gam Na2HPO4 và 49,2 gam Na3PO4.

Câu 12: Trong sản xuất diêm, đầu que diêm gồm KClO3, MnO2, S và keo. Vỏ diêm gồm Photpho đỏ, bột thủy tinh, keo. Viết phương trình phản ứng xảy ra khi quẹt diêm cháy?

Hướng dẫn Khi quẹt qua diêm, photpho tác dụng với các chất: 6P + 5KClO3 → 5KCl + 3P2O5 + Q 3S + 2KClO3 → 2KCl + 3SO2 + Q S + MnO2 → MnO + SO2 + Q 2P + 5MnO2 → 5MnO + P2O5 +Q Các phản ứng đều tỏa nhiều nhiệt làm cháy que diêm.

Còn về việc “ma trơi” đuổi theo ngƣời, các nhà khoa học cho rằng đó là do luồng gió đƣợc tạo ra khi thân ngƣời chuyển động (chạy vì quá sợ hãi).

65

Câu 13: Diêm không an toàn được phát minh năm 1830, que diêm được tẩm lưu huỳnh đầu que diêm là photpho trắng, MnO 2 và keo. Khi cần lửa ta quẹt đầu diêm vào vật rắn. Viết phương trình phản ứng xảy ra.

Hướng dẫn Khi quẹt diêm (không an toàn) vào vật rắn do có ma sát mạnh sinh nhiệt, P trắng bốc cháy và tiếp theo phản ứng xảy ra: 2P + 5MnO2 → Mn2(PO4)3 + 2MnO +Q 4P + 5O2 → 2P2O5 Các phản ứng tỏa nhiều nhiệt làm que diêm có tẩm S (chất cháy) bắt lửa và cháy.

2.3. Công cụ đánh giá NLTH của HS qua dạy học chủ đề nhằm phát triển năng lực tự học của HS Để đánh giá đƣợc NLTH của HS cần xây dựng các công cụ đánh giá, ở đây chúng tôi chọn ba loại công cụ đánh giá là bảng kiểm quan sát của GV, phiếu tự đánh giá của HS và bài kiểm tra.

2.3.1.Bảng kiểm quan sát và phiếu tự đánh giá NLTH Để xây dựng các bảng kiểm quan sát, phiếu tự đánh giá NLTH, trƣớc hết cần mô tả chi tiết đƣợc các biểu hiện và các mức độ của mỗi biểu hiện của năng lực này xuất phát từ khung năng lực của NLTH theo tài liệu [1]. Cụ thể các năng lực thành phần và biểu hiện đƣợc mô tả trong bảng dƣới đây.

Từ khung năng lực và mô tả các biểu hiện của NLTH, chúng tôi xây dựng bảng kiểm quan sát và phiếu tự đánh giá NLTH của HS thông qua dạy học theo chủ đề nhƣ sau: - Mục đích: Bảng kiểm quan sát giúp GV quan sát có chủ đích các tiêu chí của NLTH thông qua các hoạt động học tập của HS. Bảng tự đánh giá NLTH để HS tự đánh giá NLTH của mình.

- Yêu cầu: Bảng kiểm quan sát và phiếu tự đánh giá NLTH phải rõ ràng, cụ thể, bám sát vào các biểu hiện của NLTH. - Quy trình thiết kế 66

+ Bƣớc 1: Xác định đối tƣợng, thời điểm, mục tiêu quan sát. + Bƣớc 2: Xây dựng các biểu hiện quan sát và các mức độ đánh giá cho mỗi biểu hiện. + Bƣớc 3: Hoàn thiện các biểu hiện và mức độ đánh giá phù hợp.

BẢNG KIỂM QUAN SÁT VÀ PHIẾU TỰ ĐÁNH GIÁ NLTH - Bảng kiểm quan sát dành cho GV: Bảng 2.1: Bảng kiểm quan sát đánh giá NLTH của HS (dành cho GV) Trƣờng THPT: ……………………………………………………………

Ngày: ………….Tháng: …………... Năm: ……………………………..

Họ và tên HS: ……………………………………. Lớp: …………………..

Tên bài học: …………………………………………………………………

NL thành phần

Biểu hiện

Tự xác định mục tiêu Xác định mục tiêu học tập: Lập học tập

dàn ý cho các ý tƣởng, yêu cầu, nhiệm vụ.

Tự lập kế hoạch học tập Xác định nhiệm vụ học tập Lập kế hoạch học tập Hình thành cách học tập riêng của bản thân.

Tự thực hiện kế hoạch học tập

Khả năng thu thập, tìm tài liệu học tập Khả năng sử dụng thƣ viện, chọn tài liệu và làm thƣ mục Khả năng ghi chép

Tự đánh giá và điều Đánh giá và điều chỉnh kế hoạch 67

Điểm đạt đƣợc 1

2

3

Nhận xét

chỉnh bản thân

học tập. Đánh giá quá trình học tập, suy ngẫm rút kinh nghiệm. chia sẻ vận dụng Vạch kế hoạch điều chỉnh cách học để nâng cao chất lƣợng học tập.

- Mẫu phiếu hỏi dành cho HS: Bảng 2.2. Phiếu tự đánh giá NLTH của HS (dành cho HS) Trƣờng THPT: ……………………………………………………………....

Ngày: ………….Tháng: …………………….. Năm: ……………………….

Họ và tên HS: ………………………………………. Lớp: …………………

Tên bài học:......................................................................................................

NL thành phần

Biểu hiện

Tự xác định mục tiêu Xác định mục tiêu học tâp: Lập học tập

dàn ý cho các ý tƣởng, yêu cầu, nhiệm vụ.

Tự lập kế hoạch học tập Xác định nhiệm vụ học tập Lập kế hoạch học tập Hình thành cách học tập riêng của bản thân.

Tự thực hiện kế hoạch học tập

Khả năng thu thập, tìm tài liệu học tập Khả năng sử dụng thƣ viện, chọn 68

Điểm đạt đƣợc 1

2

3

Nhận xét

tài liệu và làm thƣ mục Khả năng ghi chép Tự đánh giá và điều Đánh giá và điều chỉnh kế hoạch chỉnh bản thân

học tập. Đánh giá quá trình học tập, suy ngẫm rút kinh nghiệm. chia sẻ vận dụng Vạch kế hoạch điều chỉnh cách học để nâng cao chất lƣợng học tập

Trong đó:

+ Mức độ 1: từ 0 – 4 điểm + Mức độ 2: từ 5 – 7 điểm + Mức độ 3: từ 8 – 10 điểm Tổng số điểm đạt đƣợc:/10.

2.3.2.Bài kiểm tra Cùng với các bảng kiểm quan sát, phiếu tự đánh giá NLTH của HS, chúng tôi xây dựng các bài kiểm tra đánh giá mức độ nắm vững kiến thức, kĩ năng của HS trong bài học. Đề bài kiểm tra có sử dụng các bài tập định hƣớng phát triển năng lực ở các dạng theo các mức độ nhận thức.

Cụ thể, chúng tôi xây dựng bài kiểm tra đánh giá kết quả tự học của HS theo các bƣớc: - Bƣớc 1: Xác định mục đích, nội dung và các mục tiêu cụ thể của kiểm tra - Bƣớc 2: Chọn hình thức của bài kiểm tra (tự luận hay trắc nghiệm hoặc kết hợp cả hai).

- Bƣớc 3: Xây dựng ma trận đề kiểm tra.

- Bƣớc 4: Lựa chọn, thiết kế các câu hỏi/bài tập cụ thể ứng với ma trận đề đã xây dựng ở trên.Tùy theo nội dung cụ thể mà ma trận và nội dung đề kiểm tra là khác nhau. Ví dụ về đề kiểm tra chúng tôi trình bày trong phần phụ lục 2 (Tr PL6) của luận văn.

69

CHƢƠNG 3 THỰC NGHIỆM SƢ PHẠM 3.1. Mục đích và nhiệm vụ thực nghiệm 3.1.1. Mục đích thực nghiệm Trên cơ sở những nội dung đã đề xuất ở phần trƣớc, chúng tôi tiến hành thực nghiệm sƣ phạm (TNSP) nhằm giải quyết một số vấn đề sau: Kiểm tra, khẳng định mục đích nghiên cứu của đề tài là đúng đắn và thiết thực, đáp ứng đƣợc yêu cầu về việc rèn luyện nâng cao kỹ năng vận dụng kiến thức của HS. Đối chiếu kết quả của lớp thực nghiệm (TN) với kết quả của lớp đối chứng (ĐC) để đánh giá tính khả thi của việc tích hợp các nội dung thực tiễn, các biện pháp đã đƣợc đề xuất vào quá trình dạy học hóa học chƣơng Nitơ – Photpho lớp 11 THPT. 3.1.2. Nhiệm vụ thực nghiệm sư phạm Soạn các giáo án giờ dạy, các đề kiểm tra theo nội dung của đề tài.

Lựa chọn nội dung và địa bàn thực nghiệm. Trao đổi và hƣớng dẫn cách tổ chức tiến hành những bài giảng với giáo viên THPT. Lựa chọn địa điểm thực nghiệm: Chọn các lớp ĐC và lớp TN của thành phố Hà Nội: THPT Mê Linh, Hà Nội.

Tiến hành dạy học các bài thực nghiệm.

Kiểm tra, đánh giá, thu thập số liệu, phân tích và xử lý kết quả của thực nghiệm sƣ phạm.

3.2. Nội dung thực nghiệm sƣ phạm Với phạm vi và nội dung nghiên cứu của đề tài, tôi tiến hành thực nghiệm sƣ phạm nhƣ sau: Dạy thực nghiệm 2 chủ đề tích hợp trong chƣơng “Nitơ – Photpho” – SGK Hóa học 11: + Chủ đề 1: Nitơ và sự sống 70

+ Chủ đề 2: Photpho và phân bón hóa học Đánh giá hiệu quả của việc dạy học chủ đề tích đến nhận thức của học sinh sau mỗi tiết dạy thực nghiệm qua 3 bài kiểm tra ( 2 bài kiểm tra 15 phút đối với chủ đề: Nitơ và sự sống; Photpho và phân bón hóa học , 1 bài kiểm tra 1 tiết). Nội dung của các bài kiểm tra đƣợc trình bày ở phần phụ lục 2 (Tr PL6).

3.3. Kế hoạch thực nghiệm 3.3.1. Phương pháp thực nghiệm sư phạm Đƣợc sự đồng ý của nhà trƣờng, tổ chuyên môn và các giáo viên giảng dạy, chúng tôi tiến hành thực nghiệm tại trƣờng THPT Mê Linh ở khối lớp 11 theo chƣơng trình chuẩn. Chúng tôi chọn hai lớp: một lớp thực nghiệm, một lớp đối chứng. Các lớp thực nghiệm và lớp đối chứng có trình độ và khả năng nhận thức trong học tập môn hóa học tƣơng đƣơng nhau.Tại lớp đối chứng, giáo viên dạy theo giáo án không chủ đề. Tại lớp thực nghiệm, giáo viên dạy theo giáo án thực nghiệm có chủ đề tích hợp nội dung thực tiễn, có dự kiến các tình huống khó khăn có thể xảy ra và cách giải quyết. + Lớp TN: GV tiến hành theo chủ đề đƣợc thiết kế trong khóa luận + Lớp ĐC: GV tiến hành dạy theo giáo án của mình - Thực hiện các bài dạy thực nghiệm sƣ phạm - Tiến hành bài kiểm tra sau bài dạy TN để đánh giá chất lƣợng giờ học, bài kiểm tra ở lớp TN và ĐC là nhƣ nhau, cùng 1 GV chấm.

- Tiến hành đánh giá sự phát triển NL vận dụng kiến thức vào thực tiễn cho HS bằng phiếu kiểm quan sát đánh giá của GV và tự đánh giá của HS. - Chấm bài kiểm tra và xử lý số liệu theo phƣơng pháp thống kê.

3.3.2. Lựa chọn đối tượng và địa bàn thực nghiệm Tôi đã lựa chọn khối 11 trƣờng THPT Mê Linh, Hà Nội để tiến hành thực nghiệm sƣ phạm.

71

Do hạn chế về thời gian, thời điểm và điều kiện cho phép tôi chọn 1 lớp đối chứng và 1 lớp thực nghiệm (tƣơng đƣơng nhau về số lƣợng và khả năng nhận thức).

- Lớp thực nghiệm: Lớp 11A8 – Sĩ số 40 học sinh - Lớp đối chứng: Lớp 11A7 – Sĩ số 40 học sinh 3.3.3. Tiến hành thực nghiệm sư phạm Đối với lớp TN: giáo viên dạy theo chủ đề nhƣ đã soạn ở chƣơng 2 của khóa luận tốt nghiệp này Đối với lớp ĐC: giáo viên dạy theo giáo án bình thƣờng. Nhƣng khi kiểm tra (KT) thì cho HS lớp ĐC làm cùng đề với lớp TN và thang điểm cho từng bài là nhƣ nhau.

3.3.4. Kết quả thực nghiệm sư phạm 3.3.4.1. Kết quả định tính - Nhận xét của giáo viên: + Nội dung chủ đề đảm bảo tính chính xác, khoa học, phù hợp với nội dung chƣơng “ Nitơ - Photpho” – SGK Hóa học 11. + Chủ đề tích hợp có tính khả thi khi sử dụng vào quá trình dạy học chƣơng “ Nitơ - Photpho” – SGK Hóa học 11. + Nội dung chủ đề đƣợc xây dựng gần gũi với thực tiễn, nâng cao ý thức của học sinh với cuộc sống.

- Nhận xét của học sinh: + HS có thể vận dụng kiến thức hóa học để giải quyết các vấn đề thực tiễn. + HS có thể phát huy khả năng sáng tạo, thuyết trình trƣớc đám đông. + HS thấy hứng thú hơn khi học môn Hóa học + HS tích cực hơn trong việc tìm hiểu, quan sát, tƣ duy để hoàn thành nhiệm vụ học tập. + HS có ý thức bảo vệ môi trƣờng xung quanh.

3.3.4.2. Kết quả định lượng 72

Kết quả thực nghiệm đƣợc xử lý theo phƣơng pháp thống kê toán học, thực hiện các bƣớc sau: Bƣớc 1: Lập các bảng phân phối tần sồ và tần số tích lũy kết quả các bài kiểm tra Bƣớc 2: Vẽ đồ thị các đƣơng tích lũy kết quả các bài kiểm tra Bƣớc 3: Lập bảng tổng hợp, phân loại kết quả học tập Bƣớc 4: Tính các tham số thống kê đặc trƣng + Số trung bình cộng: là tham số đặc trƣng cho sự tập trung của số liệu, đƣợc tính theo công thức: X

X n

i i

n

+ Phƣơng sai: S2

n  X  i

i

X



2

n 1

+ Độ lệch chuẩn: S

n  X i

i

X



2

n 1

S cho biết độ phân tán quanh giá trị X, S càng nhỏ tức số hiệu càng ít phân tán. + Hệ số biến thiên: V

S 100% X

Nhƣ vậy, để so sánh chất lƣợng học tập của 2 tập thể HS khi tính giá trị trung bình sẽ có 2 trƣờng hợp: Nếu giá trị trung bình bằng nhau thì ta phải tính độ lệch chuẩn. Tập thể nào có độ lệch chuẩn bé hơn thì có chất lƣợng lớn hơn.

Nếu giá trị trung bình không bằng nhau thì phải tính hệ số biến thiên V. Tập thể có hệ số biến thiên V nhỏ thì chất lƣợng đều, X lớn thì trình độ tốt hơn. + Sai số tiêu chuẩn

73

S n

m

Giá trị trung bình sẽ dao động trong khoảng: X  m + Đại lƣợng kiểm định t cho bởi công thức: t

X TN  X DC Sp

nTN .nDC nTN  nDC

Với 2 2 (nTN  1)STN  (nDC  1) S DC Sp  nTN  nDC  2

a. Kết quả bài kiểm tra 15 phút Bảng 3.1. Bảng tổng hợp điểm các bài kiểm tra 15 phút Điểm Xi

Bài Lớp Số kiểm

HS

2

TB 0

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

TN 40

0

0

0

1

2

5

7

10

8

5

2

6,93

ĐC 40

0

0

2

3

2

7

10

11

4

1

0

5,85

TN 40

0

0

0

1

1

6

5

9

11

6

1

7,05

ĐC 40

0

0

2

2

3

7

9

12

4

1

0

5,9

tra 1

Điểm

(X)

Bảng 3.2. Số % HS đạt điểm Xi của bài KT 15 phút Bài kiểm

HS

tra 1

2

% số HS đạt điểm Xi

Lớp Số 0

1

2

3

4

5

6

TN

40

0

0

0

2,5

5

12,5 17,5

ĐC

40

0

0

5

7,5

5

17,5

TN

40

0

0

0

2,5 2,5

ĐC

40

0

0

5

5

15

25

8

9

10

25

20

12,5

5

27,5

10

2,5

0

15

2,5

2,5

0

12,5 22,5 27,5

7,5 17,5 22,5

74

7

30

10

Bảng 3.3. Số % HS đạt điểm Xi trở xuống bài KT 15 phút Bài kiểm

HS

tra 1

2

% HS đạt điểm Xi trở xuống

Lớp Số 0

1

2

3

4

2,5

7,5

5

TN

40

0

0

0

ĐC

40

0

0

5 12,5 17,5 35

TN

40

0

0

0

2,5

ĐC

40

0

0

5

10

6

7

8

20 37,5 62,5 82,5

5

60

9

10

95

100

87,5 97,5 100 100

20 32,5

55

82,5 97,5 100

17,5 35 57,5 87,5 97,5 100 100

120

100

80 TN

60

ĐC 40

20

0 0

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

Hình 3.1. Đồ thị đƣờng lũy tích bài kiểm tra 15 phút số 1.

75

120

100

80 TN

60

ĐC 40

20

0 0

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

Hình 3.2. Đồ thị đƣờng lũy tích bài kiểm tra 15 phút số 2

Bảng 3.4. Số % HS đạt điểm yếu – kém, trung bình, khá, giỏi bài KT 15 phút Bài KT

1

2

Lớp

% số học sinh Yếu –

Trung

Khá

Giỏi

kém

bình

(7–8)

( 9 – 10 )

(1–4)

(5–6)

TN

7,5

30

45

17,5

ĐC

17,5

42,5

37,5

2,5

TN

5

27,5

50

17,5

ĐC

17,5

40

40

2,5

Từ bảng 4 ta có biểu đồ sau:

76

50 45 40 35 30 TN

25

ĐC

20 15 10 5 0 Yếu

Trung bình

Khá

Giỏi

Biểu đồ 3.1: Biểu đồ thể hiện kết quả bài kiểm tra 15 phút số 1 60

50

40

TN

30

ĐC 20

10

0 Yếu

Trung bình

Khá

Giỏi

Biểu đồ 3.2: Biểu đồ thể hiện kết quả bài kiểm tra 15 phút số 2 Bảng 3.5. Tổng hợp các tham số đặc trƣng của bài kiểm tra 15 phút 77

Bài KT 1

2

X m

Lớp

S

S2

V

X m

t

m

X

TN

6,93±0,26

1,65

23,81

2,72

ĐC

5,85±0,27

1,67

28,55

2,79

TN

7,05±0,25

1,58

22,41

2,5

ĐC

5,9±0,26

1,65

27,97

2,72

2,91

3,17

6,93

0,26

5,85

0,27

7,05

0,25

5,9

0,26

b. Kết quả bài kiểm tra 45 phút Bảng 3.6. Bảng tổng hợp điểm các bài kiểm tra 45 phút

Lớp

Điểm xi

Số

Điểm TB

HS

0

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

TN

40

0

0

0

1

2

4

4

13

9

6

1

7,05

ĐC

40

0

0

1

2

2

7

10

10

8

1

0

6,35

(X)

Bảng 3.7. Số % HS đạt điểm Xi bài KT 45 phút Lớp

% số HS đạt điểm Xi

Số HS

0

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

TN

40

0

0

0

2,5

5

10

10

32,5

22,5

15

2,5

ĐC

40

0

0

2,5

5

5

30

25

17,5

12,5

5

0

Bảng 3.8. Số % HS đạt điểm Xi trở xuống bài KT 45 phút

78

% số HS đạt điểm Xi trở xuống

Lớp Số HS

0

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

TN

40

0

0

0

2,5

7,5

17,5

27,5

60

82,5

97,5

100

ĐC

40

0

0

2,5

5

12,5

25

50

75

95

100

100

Hình 3.3. Biểu đồ đƣờng lũy tích bài KT 45 phút Bảng 3.9. Số % HS đạt điểm yếu – kém, trung bình, khá, giỏi bài KT 45 phút % số học sinh Lớp

Yếu – kém (1–4)

Trung bình

Khá

Giỏi

(5–6)

(7–8)

( 9 – 10 )

TN

7,5

20

55

17,5

ĐC

12,5

42,5

45

5

Từ bảng 9 ta có biểu đồ sau:

79

60 50 40 TN

30

ĐC

20 10 0 Yếu

Trung bình

Khá

Giỏi

Biểu đồ 3.3: Biểu đồ thể hiện kết quả bài kiểm tra 45 phút Bảng 3.10. Tổng hợp các tham số đặc trƣng của bài KT 45 phút Lớp

X m

S

V

S2

TN

7,05±0,22

1,57

22,27

2,46

ĐC

6,35±0,25

1,58

24,88

2,5

t 1,99

X

m

7,05

0,22

6,35

0,25

3.4. Kết quả đánh giá sự phát triển năng lực của học sinh qua bảng kiểm quan sát, phiếu hỏi, tự đánh giá của HS Bảng 3.11. Bảng kết quả đánh giá của GV về sự phát triển năng lực tự học của học sinh qua bảng kiểm quan sát Kết quả điểm TB Tiêu chí đánh giá năng lực tự học của học sinh

đạt đƣợc TN

ĐC

1. Xác định mục tiêu học tập

8,53

8,1

2. Xác định nhiệm vụ học tập

8,36

7,9

3. Lập kế hoạch học tập

8,45

7,7

4. Hình thành cách học tập riêng của bản thân

8,12

7,3

5. Khả năng thu thập, tìm tài liệu học tập

8,23

7,7

6. Khả năng sử dụng thƣ viện, chọn tài liệu và làm thƣ mục

8,17

7,5

80

7. Khả năng ghi chép

8,33

7,6

8. Đánh giá và điều chỉnh kế hoạch học tập

7,52

6,8

9. Đánh giá quá trình học tập, suy ngẫm rút kinh nghiệm,

7,78

7,1

8,63

7,5

chia sẻ vận dụng 10. Vạch kế hoạch điều chỉnh cách học để nâng cao chất lƣợng học tập Bảng 3.12. Bảng kết quả đánh giá của HS về sự phát triển năng lực tự học của học sinh qua bảng kiểm quan sát Kết quả điểm TB Tiêu chí đánh giá năng lực tự học của học sinh

đạt đƣợc TN

ĐC

1. Xác định mục tiêu học tập

8,13

7,23

2. Xác định nhiệm vụ học tập

7,92

7,37

3. Lập kế hoạch học tập

7,86

7,13

4. Hình thành cách học tập riêng của bản thân

8,91

7,47

5. Khả năng thu thập, tìm tài liệu học tập

8,53

7,28

8,82

7,83

7. Khả năng ghi chép

7,92

6,89

8. Đánh giá và điều chỉnh kế hoạch học tập

7,88

6,97

9. Đánh giá quá trình học tập, suy ngẫm rút king

7,3

6,15

7,9

7,48

6.

Khả năng sử dụng thƣ viện, chọn tài liệu và làm thƣ

mục

nghiệm, chia sẻ vận dụng 10. Vạch kế hoạch điều chỉnh cách học để nâng cao chất lƣợng học tập 3.5. Phân tích kết quả thực nghiệm sƣ phạm 3.5.1. Phân tích định tính

81

Qua quan sát giờ học chúng tôi nhận thấy: Trong giờ học có tổ chức dạy học theo chủ đê, các em hăng hái sôi nổi phát biểu xây dựng bài, có hứng thú học tập tích cực và sáng tạo. NLTH đƣợc phát triển giúp HS chủ động hơn trong học tập thể hiện trong kế hoạch học tập cá nhân của HS. 3.5.2. Phân tích định lượng Dựa trên các kết quả thực nghiệm sƣ phạm và thông qua việc xử lý số liệu thực nghiệm cao hơn lớp đối chứng. Điều này thể hiện: - Tỷ lệ HS yếu, kém, trung bình, khá, giỏi. + Tỷ lệ % HS đạt điểm khá, giỏi ở lớp TN cao hơn lớp ĐC: 60 – 70% (TN);40 – 45% (ĐC) + Ngƣợc lại tỷ lệ % HS đạt điểm yếu, kém, trung bình ở lớp TN thấp hơn tỷ lệ % HS đạt điểm yếu, kém, trung bình ở lớp ĐC: 30 – 40% (TN); 50 – 60% (ĐC).

Nhƣ vậy, phƣơng án thực nghiệm đã góp phần nâng cao chất lƣợng học tập của HS, vận dụng kiến thức hóa học để giải quyết các vấn đề thực tiễn.

- Các đƣờng lũy tích: Đƣờng lũy tích biểu diễn cho điểm kiểm tra đối với lớp thực nghiệm 11A8 nằm dƣới và bên phải đƣờng biểu diễn của lớp đối chứng 11A7.

- Giá trị tham số đặc trƣng: Điểm trung bình cộng của HS lớp TN cao hơn HS lớp ĐC: 6,93 – 7,05 (TN); 5,9 – 6,3 (ĐC).

- Độ lệch chuẩn của lớp TN thấp hơn so với lớp ĐC, + Bài kiểm tra 15 phút số 1 : 0,26(TN) < 0,27(ĐC): bài kiểm tra 15 phút số 2: 0,25(TN) < 0,26 (ĐC). + Bài kiểm tra 45 phút : 0,22 (TN) < 0,25(ĐC) - Hệ số biến thiên V của lớp TN đều nằm trong khoảng từ 20% - 30% ( có dộ dao động trung bình ). Do vậy kết quả thu đƣợc đáng tin cậy

82

KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ

Kết luận: Sau một thời gian tìm hiểu, nghiên cứu, đề tài đã hoàn thành và thu đƣợc kết quả nhƣ sau: 1.Tổng quan cơ sở lí luận của đề tài bao gồm: - Nghiên cứu định hƣớng đổi mới giáo dục.

- Nghiên cứu cơ sở lý luận của dạy học theo chủ đề, nguyên tắc, quy trình xây dựng và tổ chức dạy học theo chủ đề.

- Năng lực và năng lực tự học.

2. Điều tra thực trạng việc dạy học theo chủ đề nhằm phát triển năng lực tự học của học sinh trên 20 GV và 255 HS tại 3 trƣờng THPT: THPT Mê Linh – Hà Nội, THPT Quỳnh Côi – Thái Bình, THPT Đinh Tiên Hoàng – Ninh Bình.

3. Thiết kế 2 chủ đề dạy học chƣơng “ Nitơ – photpho” – Hóa học 11: + Chủ đề 1: Nitơ và sự sống + Chủ đề 2: Photpho và phân bón hóa học 4. Xây dựng đƣợc bộ công cụ đánh giá năng lực tự học của HS THPT bao gồm: Bảng kiểm quan sát, phiếu tự đánh giá của học sinh và bài kiểm tra kiến thức.

5. Tiến hành thực nghiệm sƣ phạm tại trƣờng THPT Mê Linh, Hà Nội theo phƣơng pháp đối chứng với 40 HS lớp TN và 40 HS lớp ĐC. Kết quả TNSP cho thấy việc tổ chức dạy học theo chủ đề đã phát triển đƣợc năng lực tự học của HS phổ thông.

Thông qua việc nghiên cứu đề tài, chúng tôi nhận thấy việc nghiên cứu phát triển năng lực tự học cho HS phổ thông là thực sự cần thiết.

Khuyến nghị: Tiếp tục phát triển đề tài nghiên cứu, áp dụng dạy học chủ đề ở các chƣơng khác lớp 10, lớp 11, lớp 12 nhằm nâng cao chất lƣợng dạy học ở trƣờng THPT 83

TÀI LIỆU THAM KHẢO [1] Bộ Giáo dục & đào tạo (7/2017) Chương trình giáo dục phổ thông, Chương trình tổng thể.

[2] Bộ giáo dục và đào tạo (2015). Dạy học tích hợp ở Trường trung học cơ sở, Trung học phổ thông, Tài liệu tập huấn dành cho cán bộ quản lí, giáo viên THCS, THPT. NXB ĐHSPHN. [3] Bộ Giáo dục & Đào tạo, Tài liệu tập huấn (2014). Xây dựng các chuyên đề dạy học và kiểm tra, đánh giá theo định hướng phát triển năng lực học sinh, môn Hoá học, Hà Nội.

[4] Bộ GD & ĐT (2015), SGK Hóa học 11, NXB Giáo dục Việt Nam, Hà Nội.

[5] Bộ Giáo dục và Đào tạo. Vụ giáo dục trung học, chƣơng trình phát triển giáo dục trung học (06/2014), Tài liệu tập huấn kiểm tra, đánh giá trong quá trình dạy học theo định hướng phát triển năng lực HS trong trường THPT. [6] Bùi Thị Mơ (2017), Luận văn thạc sĩ Dạy học theo chủ đề tích hợp liên môn chương “Cacbon – Silic” – Hóa học 11 nâng cao nhằm phát triển năng lực giải quyết vấn đề cho HS trung học phổ thông đƣợc hoàn thành tại Trƣờng Đại học Giáo dục – ĐHQGHN. [7] Đào Thị Thanh Tuyền (2016), Luận văn thạc sĩ, Dạy học chủ đề tích hợp nội dung thực tiễn với kiến thức hóa học chương “Nitơ – Photpho” lớp 11 nhằm nâng cao kết quả học tập của học sinh, Trƣờng Đại học Giáo dục – ĐHQGHN. [8] Đoàn Thị Hƣơng (2017), Phát triển năng lực tự học cho học sinh thông qua dạy học chương kim loại kiềm, kim loại kiểm thổ, nhôm hóa học 12.

[9] Lê Đức Tùng (2016), Phát triển năng lực giải quyết vấn đề cho học sinh thông qua dạy học các chủ đề tích hợp chương Cacbon – Silic – Hóa học 11, Trƣờng Đại học Giáo dục – ĐHQGHN.

84

[10] Ngọc Châu Vân (2015), Thiết kế và dạy thực nghiệm các chủ đề dạy học tích hợp môn Hóa học cấp THCS, ĐHSP Hà Nội.

[11] Nguyễn Thị Hiền (2017), Dạy học theo chủ đề liên quan đến Ancol – Hóa học 11 nhằm phát triển năng lực giải quyết vấn đề cho HS. [12] Nguyễn Thị Sửu (chủ biên), Lê Văn Nam (2009), Phương pháp dạy học hóa học – Học phần phương pháp dạy học hóa học 2, giảng dạy những nội dung quan trọng của chương trình và sách giáo khoa hóa học phổ thông, NXB Khoa học kĩ thuật Hà Nội.

[13] Nguyễn Quang Thái (2016), Dạy học chủ đề tích hợp nội dung thực tiễn với kiến thức hóa học chương Oxi – lưu huỳnh lớp 10, Trƣờng Đại học Giáo dục – ĐHQGHN. [14] Nguyễn Xuân Trƣờng, Từ Ngọc Ánh, Lê Chí Kiên, Lê Mậu Quyền (2007), Bài tập hóa học 11, NXB Giáo dục, Hà Nội.

[15] Tăng Văn Quang (2016), Phát triển năng lực giải quyết vấn đề cho học sinh thông qua dạy học một số chủ đề tích hợp Hóa học 10, Trƣờng Đại học Giáo dục – ĐHQGHN. [16] Vũ Thị Thùy Dƣơng (2015), Dạy học theo chủ đề liên môn Hóa học lớp 10 trường trung học phổ thông, Trƣờng Đại học Giáo dục – ĐHQGHN.

85

PHỤ LỤC I. Phụ lục 1 PHIẾU ĐIỀU TRA GIÁO VIÊN RẤT CẢM ƠN THẦY (CÔ) ĐÃ THAM GIA ĐÓNG GÓP Ý KIẾN CHÚC THẦY (CÔ) THÀNH CÔNG! Xin thầy (cô) cho biết thông tin cá nhân: Họ và tên: .................................................................

Trƣờng: ..................................................................... Để thực hiện tốt hơn trong việc điều tra, khảo sát tình hình dạy và học theo chủ đề, tôi kính mong các thầy cô trả lời khách quan các câu hỏi dƣới đây.

Hãy đánh dấu vào ô trống phía trƣớc câu trả lời thầy (cô) chọn. Với mỗi câu hỏi có thế có nhiều đáp án.

Câu 1. Thầy (cô) đã đƣợc tập huấn về dạy học chủ đề chƣa? □ Đã đƣợc tập huấn □ Chƣa đƣợc tập huấn Câu 2. Về mức độ sử dụng dạy học theo chủ đề để phát triển năng lực tự học cho HS ở các trƣờng mà các thầy/cô đang tham gia giảng dạy: Rất thƣờng

Câu hỏi

xuyên 1. Thầy/cô có áp dụng dạy học theo chủ đề trong dạy học Hóa học không?

2. Thầy/cô có thƣờng giao nhiệm vụ cho HS về nhà tự học bài mới theo hƣớng dẫn cụ thể không?

PL 1

Thƣờng Thỉnh xuyên

Không

thoảng bao giờ

3. Thầy cô có vận dụng phƣơng pháp dạy học tích cực vào bài dạy không?

4. Thầy/cô có dành thời gian để giải đáp những thắc mắc của các em không?

Câu 3: Các thầy (cô) thƣờng sử dụng phƣơng pháp nào trong tổ chức dạy học theo chủ đề? □ Phƣơng pháp thuyết trình □ Phƣơng pháp dạy học theo góc □ Phƣơng pháp thảo luận nhóm □ Phƣơng pháp dạy học dự án □ Phƣơng pháp khác Câu 4: Xin thầy (cô) cho biết hiệu quả của phƣơng pháp mà các thầy cô sử dụng? □ Rất tốt □ Tốt □ Bình thƣờng □ Không tốt Câu 5: Thầy (cô) đánh giá nhƣ nào về dạy học theo chủ đề? □ Tiết kiệm thời gian dạy lí thuyết □ Nhiều thời gian luyện tập cho học sinh □ Vận dụng dạy học gắn với thực tiễn □ Tích hợp các kiến thức liên môn □ Gây hứng thú học tập cho học sinh □ Phát triển năng lực cho học sinh □ Phức tạp, tốn thời gian Câu 6: Hứng thú của học sinh đối với các tiết dạy học theo chủ đề nhƣ thế nào? □ Rất hứng thú PL 2

□ Hứng thú □ Bình thƣờng □ Không hứng thú Câu 7: Theo các thầy (cô) , dạy học theo chủ đề có phát triển năng lực tự học của học sinh không? □ Có □ Không Câu 8: Xin thầy (cô) cho biết những thuận lợi, khó khăn trong quá trình triển khai dạy học theo chủ đề? ...........................................................................................................................

Xin chân thành cảm ơn ý kiến thầy (cô)!

PL 3

PHIẾU ĐIỀU TRA HỌC SINH RẤT CẢM ƠN CÁC EM ĐÃ THAM GIA ĐÓNG GÓP Ý KIẾN! CHÚC CÁC EM HỌC TỐT!

Các em hãy cho biết thông tin cá nhân: Họ và tên: .................................................................

Lớp: ..........................................................................

Trƣờng: .................................................................... Để thực hiện tốt hơn trong việc giảng dạy và tạo thuận lợi cho các em trong việc tiếp thu kiến thức, rất mong các em trả lời khách quan các câu hỏi dƣới đây.

Hãy đánh dấu vào ô trống phía trƣớc câu trả lời các em chọn. Với mỗi câu hỏi có thể chọn nhiều dáp án.

1. Em hãy đánh dấu X vào mức độ mà em sử dụng trong giờ học: Em có hứng thú với môn Hóa học không?

Trong giờ Hóa em có chú ý bài dạy không?

Em có hiểu bài ngay trên lớp không?

Em có thƣờng xuyên trao đổi bài với bạn bè, thầy/cô không?

2. Em có thích học các tiết dạy học theo chủ đề hay không?

Rất thích Thích Bình thƣờng Không thích 3. Khi tham gia các giờ học hóa học tổ chức theo chủ đề, em cảm thấy thế nào? □ Tiếp thu dễ hơn vì đƣợc quan sát nhiều hình ảnh, thí nghiệm minh họa PL 4

□ Hiểu, vận dụng dễ dàng hơn □ Không hiểu, không vận dụng đƣợc kiến thức □ Nhớ lâu hơn □ Rất khó nhớ 4. Trong khi học các giờ học tổ chức theo chủ đề , em thấy: □ Tiết học sinh động hợn, các bạn làm việc tích cực hơn □ Tiết học bình thƣờng nhƣ mọi khi □ Tiết học rất nhàm chán 5. Theo em, tổ chức dạy học theo chủ đề có phát triển năng lực tự học của HS không? □ Có □ Không 6. Theo em để học tốt môn Hóa học thì em cần làm gì? ........................................................................................................................ ........................................................................................................................ ........................................................................................................................

Xin chân thành cảm ơn ý kiến của các em!

PL 5

II. Phụ lục 2 CÁC ĐỀ KIỂM TRA Bài kiểm tra 15 phút số 1 I. Phần trắc nghiệm (10 câu, 6 điểm) Mức độ nhận thức Nhận biết

Thông hiểu

Tổng

Vận dụng

Vận dụng cao

TN

TL

TN

TL

TN

TL

TN

TL

3 câu

0

2 câu

0

3 câu

0

2 câu

0

10 câu

1,8

0

điểm 18%

1,2

0

điểm 0

12%

1,8

0

điểm 0

1,2

0

điểm

18%

0

6 điểm

12%

0

60%

Câu 1: Để phân biệt O2 và N2 có thể dựa vào: A. Mùi vị

B. Màu sắc

C. Que đóm cháy

D. Cả A,B,C

Câu 2: Chỉ dùng một kim loại có thể phân biệt đƣợc 3 lọ riêng biệt, mất nhãn đựng 3 dd không màu là: HCl(đặc) HNO3(đặc) và H2SO4(đặc).Kim loại đó là: A. Cu

B. Mg

C. Zn

D.Ag

Câu 3: Số oxi hóa của nitơ trong các hợp chất và ion : NH4+, HNO3, NO2, NaNO2 lần lƣợt là: A. -3, +5, +2, +3.

B. -3, +5, +4, +4.

C. -3, +3, +4, +5.

D. -3, +5, +4, +3.

Câu 4 : Trong PTN, N2 tinh khiết đƣợc điều chế từ: A. Không khí

B. NH3 và O2

C. NH4NO2

D.Zn và HNO3

Câu 5. Chọn kim loại không tác dụng với HNO3 đặc nguội: A. Fe, Cu

B. Fe, Al

C. Cu, Ag, Mg

Câu 6: Vai trò của amoniac trong phản ứng :

PL 6

D. Al , Pb

t , xt  4NO+ 6H2O là 4NH3 + 5O2  o

A. Chất khử

C. Chất oxi hóa

B. Axit

D. Bazơ

Câu 7. Khi bị nhiệt phân dãy muối nitrat nào sau đây cho sản phẩm là oxit kim loại, khí nito dioxit và oxi?

A. KNO3, Hg(NO3)2, LiNO3

B. Cu(NO3)2 , AgNO3 , NaNO3

C. Mg(NO3)2, Zn(NO3)2, Cu(NO3)2

D. Mg(NO3)2, Fe(NO3)3, AgNO3

Câu 8: Cho 1,92 gam kim loại (hóa trị II) phản ứng vừa đủ với 1,5lit dd HNO3 0,15M tạo thành 0,448 lit khí NO(đktc) và dung dịch A. Kim loại là: A. Cu

B. Fe

C. Pb

D. Zn

Câu 9. Cho phƣơng trình sau: Al + HNO3(l) → ? + N2 + ?

Tổng hệ số cân bằng của phƣơng trình phản ứng khi tối giản là: A. 44

B. 72

C. 77

D. 46

Câu 10. Khi hòa tan 30 gam hỗn hợp Cu và CuO trong dung dịch HNO3 1M lấy dƣ, thấy thoát ra 67,2 lít khí NO (ở đktc). Khối lƣợng của CuO trong hỗn hợp ban đầu là: A. 2,52g

B. 4,25g

C. 1,88g

D. 1,2g

II. Phần tự luận (1 câu, 4 điểm) Câu hỏi: Giải thích câu ca dao: Lúa chiêm lấp ló đầu bờ Hễ nghe sấm sét phất cờ mà lên Đáp án: Phần trắc nghiệm: 1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

C

A

D

C

B

A

C

A

C

D

Phần tự luận: PL 7

Do trong không khí có khoảng 80% nitơ và 20% oxi. Khi có sấm chớp (tia lửa điện) N2 và O2 trong không khí tác dụng với nhau tạo ra NO2 sau đó là NO2 rồi HNO3 N2 + O2 → 2NO 2NO + O2 → 2NO2 Khí NO2 hòa tan trong nƣớc: 4NO2 + O2 + H2O → 4HNO3 Axit nitric rơi xuống đất phản ứng với các chất có trong đất nhƣ đá vôi (CaCO3), magiezit (MgCO3), đolomit (CaCO3.MgCO3)... tạo những phân đạm cung cấp ion NO3- làm cho cây xanh tốt.

CaCO3 + 2HNO3 → Ca(NO3)2 + CO2 + H2O MgCO3 + 2HNO3 → Mg(NO3)2 + CO2 +H2O Khí CO2 do các phản ứng trên tạo ra và do sự thối rữa của xác động thực vật ẩm dƣới tác dụng của vi khuẩn cũng làm tăng quá trình quang hợp của cây cối.

Ngoài ra axit HNO3 cũng tạo liên kết với phân tử khí NH3 (trong nƣớc tiểu phân chuồng) theo phản ứng: NH3 + HNO3 → NH4NO3 Ion NH 4 cũng là nguồn cung cấp phân đạm cho cây có thể đồng hóa đƣợc. Nhờ có sấm chớp mƣa giông, mỗi năm trung bình mỗi mẫu đất đƣợc cung cấp 6-7 kg nitơ.

Bài kiểm tra 15 phút số 2 I. Phần trắc nghiệm (10 câu, 6 điểm ) Câu 1. Để nhật biết ion PO43- ngƣời ta sử dụng thuốc thử là A. NaOH.

B. AgNO3

C. Quì tím.

D. KOH

Câu 2. Trong các công thức dƣới đây, chọn công thức hóa học đúng của magie photphua:

PL 8

A. Mg3P2.

B. Mg(PO4)2

C. Mg2P2O7.

D. Mg3(PO4)2.

Câu 3. Photpho trắng đƣợc bảo quản bằng cách ngâm trong : A. Dầu hỏa.

C. Nƣớc

B. Benzen

D. Xăng

Câu 4. Phân lân đƣợc đánh giá bằng hàm lƣợng phần trăm A. P.

B. H3PO4.

C. P2O5

D. PO43-

Câu 5. Số oxi hóa của nitơ trong các hợp chất và ion : NH4+, HNO3, NO2, NaNO2.lần lƣợt là: A. -3, +5, +4, +3.

B. -3, +5, +4, +4.

C. -3, +3, +4, +5.

D. -3, +5, +2, +3.

Câu 6 . Muối nào sau đây không tan trong nƣớc?

A. Ca(HPO4)2.

B. (NH4)3PO4.

C. Na3PO4.

D. Na2HPO4.

Câu 7. Đốt cháy hoàn toàn 6,2 gam phot pho trong oxi dƣ.Cho sản phẩm tạo thành tác dụng vừa đủ với dd NaOH 32% tạo ra muối Na2HPO4.Khối lƣợng dd NaOH đã dùng là: A. 20 gam

B. 40gam

C. 25 gam

D. 50 gam

Câu 8. Trong dd axit photphoric có các ion và phân tử: A. H+, H2PO4-, HPO42-, PO43-, H3PO4.

B. H2PO4-, HPO42-, PO43-, H3PO4.

C. H+, H2PO4-, HPO42-, PO43-.

D. H+, H2PO4-, PO43-, H3PO4

Câu 9. Để trung hoà 100ml dung dịch H3PO4 0,5M, cần dùng bao nhiêu ml dung dịch NaOH 1M? A. 200ml

B. 150ml

C. 300ml

D. 100ml

Câu 10. Số oxi hóa của photpho trong các ion hay hợp chất P 2O3, PO43-, K2HPO4, PCl3 lần lƣợt là A. +3, +5, -5, +3.

B. +3, +5, +5, +3.

C. -3, +5, +5, +3.

D. +3, +5, +5, -3.

II. Phần tự luận (1 câu, 4 điểm)

PL 9

Câu hỏi: Vì sao bón phân đạm một lá (NH4)2SO4 , đạm hai lá NH4NO3 hoặc nƣớc tiểu với Ca(OH)2 hay tro bếp (có hàm lƣợng K2CO3 cao) đều bị mất đạm. Viết phƣơng trình phản ứng? Đáp án I. Phần trắc nghiệm 1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

B

A

C

C

A

A

D

A

B

B

Hướng dẫn Vì NH3 bị mất mát do các phản ứng: (NH4)2SO4 + Ca(OH)2 → 2NH3 + CaSO4 + 2H2O (NH4)2SO4 + K2CO3 → 2NH3 + CO2 + K2SO4 + H2O 2NH4NO3 + Ca(OH)2 → 2NH3 + Ca(NO3)2 + 2H2O 2NH4NO3 + K2CO3 → NH3 + CO2 + 2KNO3 + H2O Nƣớc tiểu có hàm lƣợng urê CO(NH2)2 vi sinh vật hoạt động chuyển urê thành (NH4)2CO3.

CO(NH2)2 + 2H2O → (NH4)2CO3 (NH4)2CO3 phản ứng với Ca(OH)2 tƣơng tự phản ứng (1).

Và phản ứng với tro bếp theo phản ứng: (NH4)2CO3 + K2CO3 → 2NH3 + 2KHCO3 Ngoài ra khi trời nắng (NH4)2CO3 dễ bị phân hủy theo phản ứng: (NH4)2CO3 + 2NH3 → CO2 + H2O

PL 10

MA TRẬN ĐỀ KIỂM TRA CHUYÊN ĐỀ NITƠ – PHOTPHO VÀ HỢP CHẤT THỜI GIAN LÀM BÀI: 45 PHÚT Chủ

Nhận biết

đề

Tự

Trắc

Thông hiểu Tự

Trắc

Vận dụng Tự

Trắc

Vận dụng cao Tổng Tự

Trắc

luận nghiệm luận nghiệm luận nghiệm luận nghiệm Nitơ

Nêu đƣợc vị

Phân tử bền, trơ

Dự đoán,

trí, cấu hình,

về mặt hóa học

kiểm tra

tính chất, ứng

ở điều kiện

TCHH, viết

dụng điều chế

thƣờng, hoạt

PTHH

động hơn ở nhiệt độ cao TCHH đặc trƣng Số câu

1 câu

1 câu

1 câu

3 câu

Số điểm

0,25

0,25

0,25

0,75

Amoniac

Nêu đƣợc

Tính chất

Dự đoán,

và muối

cấu tạo phân

hóa học của

kiểm tra tính

amoni

tử, tính chất

amoniac,

chất hóa học

vật lí, ứng

muối amoni

Viết PTHH

dụng, điều chế Số câu

1 câu

1 câu

1 câu

3 câu

Số điểm

0,25

0,25

0,25

0,75

Axit

Cấu tạo, tính HNO3 là một PL 11

Dự đoán và

Tính thành

nitric và

chất, ứng

trong những

kiểm tra tính

phần phần

muối

dụng, điều

axit mạnh

chất hóa học

trăm khối

nitrat

chế HNO3

nhất

Viết PTHH

lƣợng hỗn

Có tính oxi

hợp kim loại

hóa mạnh

tác dụng với HNO3, khối lƣợng muối, thể tích, nồng độ mol HNO3

Số câu

1

1

1

1

4 câu

Số điểm

0,25

0,25

2

2

4,5 điểm

Photpho

Vị trí, cấu

H3PO4 là axit

Viết các

và hợp

hình, tính

3 nấc

PTHH dạng

chất

chất vật li,

Tính chất

phân tử hoặc

trạng thái

muối

ion rút gọn

ứng dụng và

photphat

minh họa

điều chế

tính chất của

Cấu tạo phân

axit H3PO4

tử, tính chất

và muối

vật lí, ứng

photphat.

dụng, điều

Nhận biết

chế H3PO4

đƣợc axit H3PO4 và muối photphat bằng phƣơng

PL 12

pháp hóa học.

Số câu

1

1

2 câu

Số điểm

0,25

0,25

0,5 điểm

Phân

Khái niệm

Tính chất,

Quan sát mẫu

bón hóa

phân bón

ứng dụng,

vật, thí

học

hóa học và

điều chế

nghiệm nhận

phân loại.

phân đạm,

biết một số

lân, kali,

phân bón hóa

NPK và vi

học

lƣợng Số câu

1

1

Số điểm

0,25

0,25

1

3 câu 2.5 điểm

I. Phần trắc nghiệm (3 điểm) Câu 1: Trong thành phần khí thải công nghiệp có các khí SO2, NO, NO2, CO2, Cl2, CO, N2. Khí gây ra hiện tƣợng mƣa axit chủ yếu là A. SO2, CO, NO2

B. NO2, N2, CO2

C. NO, NO2, NH3, Cl2.

D. SO2, CO2, NO2.

Câu 2: Các axit có tính oxi hoá mạnh nhƣ H2SO4 đặc, HNO3 đặc có thể hoà tan đƣợc hầu hết các kim loại nhƣng không hoà tan đƣợc vàng, bạch kim.

Vàng và bạch kim chỉ bị hoà tan trong nƣớc cƣờng toan. Thành phần của nƣớc cƣờng toan là A. HCl đặc và H2SO4 đặc.

B. H2SO4 đặc và HNO3 đặc.

C. HCl đặc và HNO3 đặc.

PL 13

D. HNO3 đặc, HCl đặc và H2SO4 đặc.

Câu 3: Photpho đỏ dùng để sản xuất diêm an toàn hơn photpho trắng vì A. Photpho đỏ không độc, không dễ gây hoả hoạn nhƣ photpho trắng.

B. Photpho trắng độc, khó bốc cháy trong không khí.

C. Dùng photpho đỏ để que diêm trông đẹp, nổi bật hơn.

D. Điều chế photpho đỏ dễ dàng và thuận lợi hơn photpho trắng.

Câu 4: Răng đƣợc bảo vệ bởi lớp men cứng, dày khoảng 2mm. Lớp men này là hợp chất: A. Ca3(PO4)2.

B. Ca5(PO4)3OH.

C. Ca(H2PO4)2.

D. CaHPO4.

Câu 5: Đây là một chất khí có mùi khai, độc hại đối với ngƣời và động vật, nồng độ cao làm lá cây trắng bạch, làm đốm lá và hoa, làm giảm rễ cây, làm cây thấp đi, quả bị thâm tím, giảm tỉ lệ hạt giống nảy mầm. Công thức hóa học của chất này là A. H2S

B. Cl2

C. NH3

D. NO2

Câu 6: Sau khi nhúng quả chuối chín vào N2 lỏng, quả chuối trở lên cứng nhƣ búa. Để “búa chuối” ngoài không khí một thời gian, hiện tƣợng quan sát đƣợc là: A. Quả chuối mềm hơn lúc chƣa nhúng vào N2 lỏng.

B. Quả chuối cứng hơn lúc chƣa nhúng vào N2 lỏng.

C. Quả chuối có độ mềm tƣơng đƣơng lúc chƣa nhúng vào N2 lỏng.

D. Quả chuối có độ cứng tƣơng đƣơng với lúc đã nhúng vào N2 lỏng.

Câu 7: Thành phần của thuốc diệt chuột là Zn3P2. Nếu không quản lí đƣợc thuốc khi sử dụng để lâu ngày trong không khí ẩm sẽ gây ảnh hƣởng đến môi trƣờng do phản ứng thủy phân sinh ra khí PH 3 là chất khí có mùi tỏi.

Thuốc diệt chuột loại này hay có lẫn tạp chất là kẽm kim loại. Để xác định lƣợng tạp chất này, ngƣời ta cho thuốc chuột vào dung dịch HCl dƣ thì thu đƣợc một hỗn hợp khí có tỉ khối so với H2 là 15,435. Phần trăm khối lƣợng khối lƣợng tạp chất có trong thuốc là A. 4,2% B. 4,5% PL 14

C. 5,2% D. Kết quả khác Câu 8: Nguyên tố này (ở dạng hợp chất) cần cho sự phát triên thần kinh của trẻ. Các thực phẩm giàu nguyên tố này nhƣ gan bò, cá hồi, sữa, đậu, thịt và trứng. Vậy đó là nguyên tố A. Lƣu huỳnh.

B. Cacbon.

C. Photpho.

D. Iot.

Câu 9: Muối nào sau đây thƣờng đƣợc dùng làm bột nở trong công nghiệp thực phẩm A. NH4Cl.

B. NH4HCO3.

C. NH4HSO3

D. CaCO3.

Câu 10: Axit nitric đặc nguội không tác dụng với tất cả các chất trong dãy chất nào sau đây?

A. Cu, Al, Zn

B. Fe, Mg, Ag.

C. Al, Zn, Mg.

D. Al, Fe, Cr.

Câu 11: Khi bón phân đạm NH4NO3, (NH4)2SO4 độ chua của đất sẽ tăng lên vì: A. NO3 và NH 4 là gốc của axit mạnh B. Ion NH 4 bị phân hủy cho ra H+ hoặc H3O+ C. Ion NH 4 rất dễ phản ứng với kiềm cho NH3 D. Lƣợng đạm trong các loại phân này là cao nhất Câu 12: Thành phần hoá học của thuốc nổ đen (thuốc nổ có khói) là A. NaNO3, S và C.

B. KNO3, N và C.

C. KNO3, S và C.

D. NaNO3, N và C.

II. Phần tự luận (3 câu, 7 điểm) Câu 1: Hoàn thành sơ đồ phản ứng sau N 2  NO  NO2  HNO3  Fe( NO3 )3  Fe2O3  NH 4 NO3  N 2O

Câu 2: Cho 1,962gam hỗn hợp 2 kim loại Mg và Al tác dụng vừa đủ với 300ml dung dịch HNO3 thu đƣợc 1,344 lít khí NO (đktc) và dung dịch A. a. Xác định khối lƣợng mỗi kim loại trong hỗn hợp ban đầu.

PL 15

b. Tính nồng độ dung dịch HNO3 đã dùng.

(Biết: Mg=24, Al=27) Câu 3. Trong sản xuất diêm, đầu que diêm gồm KClO3, MnO2, S và keo. Vỏ diêm gồm Photpho đỏ, bột thủy tinh, keo. Viết phƣơng trình phản ứng xảy ra khi quẹt diêm cháy? Đáp án chấm: I. Phần trắc nghiệm Câu

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

11

12

Đ.A

D

C

A

B

C

D

A

C

B

D

B

C

Mỗi đáp án đúng 0,25 điểm II. Phần tự luận Đáp án

Câu 1

Điểm

t N 2  O2   2 NO

0,25

2 NO  O2  2 NO2

0,25

4 NO2  O2  2H 2O  4HNO3

0,25

Fe  6 HNO3  Fe  NO3 3  3NO2  3H 2O

0,25

o

t 4 Fe  NO3 3   2 Fe2O3  12 NO2  3H 2O o

0,25

t , xt N 2  3H 2   2 NH 3 p

0,25

NH 3  HNO3  NH 4 NO3

0,25

o

t NH 4 NO3   NO2  2H 2O O

PL 16

0,25

2

a

nNO 

0,25

1,344  0, 06  mol  22, 4

0,25

Fe  4 HNO3  Fe( NO3 )3  NO  2 H 2O 1

x→4x

→x

(mol)

3Mg  8HNO3  3Mg ( NO3 ) 2  2 NO  4 H 2O  2 

y→

8 y 3



2 y 3

0,25

(mol)

Từ pt (1) và (2), ta có:

b.

3

27 x  24 y  1,962  x  0, 022   2   y  0, 057  x  3 y  0, 06  mAl  0, 022.27  0,594( g )

0,5

 mMg  0, 057.24  1,368( g )

0,25

8 8 nHNO3  4 x  y  4.0, 022  .0, 057  0, 24(mol) 3 3 0, 24 CM HNO   0,8M 3 0,3

0,25

0,25

Khi quẹt qua diêm, photpho tác dụng với các chất: 6P + 5KClO3 → 5KCl + 3P2O5 +Q

0,5

3S + 2KClO3 → 2KCl + 3SO2 ↑+Q

0,5

S + MnO2 → MnO + SO2 ↑+Q

0,5

2P + 5MnO2 → 5MnO + P2O5 +Q

0,5

Các phản ứng đều tỏa nhiều nhiệt làm cháy que diêm.

PL 17