Tích hợp giáo dục bảo vệ môi trường trong dạy học chương “Các loại hợp chất vô cơ ”- SGK Hóa học 9

LUẬN VĂN SIÊU CẤP CHANNEL

vectorstock.com/9066176

Ths Nguyễn Thanh Tú eBook Collection DẠY KÈM QUY NHƠN DISSERTATION PHÁT TRIỂN NỘI DUNG

Tích hợp giáo dục bảo vệ môi trường trong dạy học chương “Các loại hợp chất vô cơ ”- SGK Hóa học 9 (2018) PDF VERSION | 2018 EDITION ORDER NOW / CHUYỂN GIAO QUA EMAIL TAILIEUCHUANTHAMKHAO@GMAIL.COM

Tài liệu chuẩn tham khảo Phát triển kênh bởi Ths Nguyễn Thanh Tú Đơn vị tài trợ / phát hành / chia sẻ học thuật : Nguyen Thanh Tu Group Hỗ trợ trực tuyến Fb www.facebook.com/DayKemQuyNhon Mobi/Zalo 0905779594

TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM HÀ NỘI 2 KHOA HÓA HỌC ------------------

PHẠM THỊ THÚY HẰNG

TÍCH HỢP GIÁO DỤC BẢO VỆ MÔI TRƢỜNG TRONG DẠY HỌC CHƢƠNG “CÁC LOẠI HỢP CHẤT VÔ CƠ ”- SGK HÓA HỌC 9

KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC Chuyên ngành: Phƣơng pháp dạy học hóa học

HÀ NỘI – 2018

TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM HÀ NỘI 2 KHOA HÁO HỌC ------------------

PHẠM THỊ THÚY HẰNG

TÍCH HỢP GIÁO DỤC BẢO VỆ MÔI TRƢỜNG TRONG DẠY HỌC CHƢƠNG “CÁC LOẠI HỢP CHẤT VÔ CƠ ”- SGK HÓA HỌC 9 KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC Chuyên ngành: Phƣơng pháp dạy học Hóa học Ngƣời hƣớng dẫn khoa học

PGS.TS. ĐÀO THỊ VIỆT ANH

HÀ NỘI – 2018

LỜI CẢM ƠN Tôi xin bày tỏ lòng biết ơn chân thành và sâu sắc tới PGS. TS – Đào Thị Việt Anh, người đã tận tình hướng dẫn, hỗ trợ tôi hoàn thành tốt.

Qua đây, tôi cũng xin gửi lời cảm ơn tới các Thầy (Cô) giáo trong khoa Hóa học, các Thầy (Cô) trong tổ Phương pháp dạy học đã tạo điều kiện giúp tôi hoàn thành bản khóa luận.

Trong quá trình nghiên cứu và làm đề tài chắc không tránh khỏi những thiếu sót, do vậy tôi rất mong nhận được những nhận xét, góp ý của các Thầy (Cô) giáo và các bạn để đề tài này càng hoàn thiện hơn.

Tôi xin chân thành cảm ơn !

Hà Nội, tháng 5 năm 2018 Sinh viên

Phạm Thị Thúy Hằng

DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT

NỘI DUNG

VIẾT TẮT

Trung học cơ sở

THCS

Giáo dục môi trường

GDMT

Bảo vệ môi trường

BVMT

Giáo dục bảo vệ môi trường

GDBVMT

Phương pháp dạy học

PPDH

Giáo viên

GV

Học sinh

HS

Thực nghiệm

TN

Đối chứng

ĐC

MỤC LỤC MỞ ĐẦU .......................................................................................................... 1 1. Lí do chọn đề tài ......................................................................................... 1 2. Mục đích nghiên cứu ..................................................................................... 2 3. Đối tượng nghiên cứu.................................................................................... 2 4. Phạm vi nghiên cứu ....................................................................................... 2 5. Nhiệm vụ nghiên cứu .................................................................................... 2 6. Giả thuyết khoa học ...................................................................................... 3 7. Phương pháp nghiên cứu............................................................................... 3 8. Cái mới của đề tài.......................................................................................... 3 CHƢƠNG 1: CƠ SỞ LÍ LUẬN CỦA ĐỀ TÀI ............................................. 4 1.1. Lịch sử vấn đề nghiên cứu .................................................................... 4 1.2. Tổng quan về môi trƣờng ........................................................................ 5 1.2.1. Môi trường và chức năng chủ yếu của môi trường ................................ 5 1.2.1.1.Môi trường ............................................................................................ 5 1.2.1.2. Các chức năng chủ yếu của môi trường .............................................. 7 1.2.2. Ô nhiễm môi trường ................................................................................ 9 1.2.2.1. Khái niệm ô nhiễm môi trường – Suy thoái môi trường ...................... 9 1.2.2.2. Các dạng ô nhiễm môi trường ............................................................. 9 1.3. Giáo dục bảo vệ môi trƣờng .................................................................. 15 1.3.1. Quan niệm về giáo dục bảo vệ môi trường ........................................... 15 1.3.2. Vai trò của môn Hóa học trong việc GDBVMT .................................... 16 1.3.3. Một số phương thức đưa GDBVMT vào dạy học Hóa học................... 16 1.3.3.1. Tích hợp.............................................................................................. 17 1.3.3.2. Lồng ghép ........................................................................................... 17 1.4. Một số phƣơng pháp và kỹ thuật dạy học sử dụng trong giáo dục BVMT qua môn hóa học .............................................................................. 18

1.4.1. Một số phương pháp dạy học. ............................................................... 18 1.4.1.1. Phương pháp dạy học trực quan. ....................................................... 18 1.4.1.2. Phương pháp dạy học phát hiện và giải quyết vấn đề ....................... 21 1.4.1.3. Phương pháp dạy học theo nhóm....................................................... 22 1.4.2. Một số kỹ thuật dạy học tích cực........................................................... 23 1.4.2.1 Kĩ thuật sơ đồ tư duy ........................................................................... 23 1.4.2.2. Kỹ thuật thu nhận thông tin phản hồi ................................................ 24 1.4.2.3. Kỹ thuật khăn phủ bàn ....................................................................... 25 1.5. Thực trạng GDBVMT thông qua dạy học Hóa học ở trường THCS hiện nay .......................................................................................................... 25 1.5.1. Mục đích điều tra .................................................................................. 25 1.5.2. Cách thức điều tra ................................................................................. 26 1.5.3. Kết quả điều tra ..................................................................................... 26 CHƢƠNG 2: TÍCH HỢP NỘI DUNG GIÁO DỤC BẢO VỆ MÔI TRƢỜNG TRONG DẠY HỌC CHƢƠNG “CÁC LOẠI HỢP CHẤT VÔ CƠ” – SGK HÓA HỌC 9 ............................................................................. 28 2.1. Tích hợp nội dung GDBVMT trong dạy học Hóa học ở trƣờng THCS ......................................................................................................................... 28 2.1.1. Khả năng tích hợp GDBVMT trong dạy học Hóa học ở trường THCS 28 2.1.2. Mục tiêu GDBVMT thông qua môn Hóa học ở trường THCS ............. 28 2.1.2.1. Kiến thức ............................................................................................ 28 2.1.2.2. Kĩ năng ............................................................................................... 30 2.1.2.3.Thái độ................................................................................................. 30 2.2. Mục tiêu, cấu trúc nội dung trong chƣơng “Các loại hợp chất vô cơ” – SGK hóa học 9. ........................................................................................... 30 2.2.1. Mục tiêu của chương “Các loại hợp chất vô cơ” ................................. 30 2.2.2. Cấu trúc nội dung của chương “Các loại hợp chất vô cơ” Hóa học 9 31

2.2.3. Một số điểm cần lưu ý về nội dung kiến thức........................................ 32 2.3. Nội dung GDBVMT trong chƣơng “Các loại hợp chất vô cơ” – SGK Hóa học 9 ........................................................................................................ 33 2.4. Thiết kế kế hoạch bài dạy có tích hợp nội dung GDBVMT............... 36 CHƢƠNG 3: THỰC NGHIỆM SƢ PHẠM ............................................... 65 3.1. Mục đích thực nghiệm ........................................................................... 65 3.2. Nhiệm vụ thực nghiệm ........................................................................... 65 3.3. Nội dung thực nghiệm ............................................................................ 65 3.4. Kế hoạch thực nghiệm sƣ phạm. .......................................................... 65 3.4.1. Chọn đối tượng và địa bàn thực nghiệm............................................... 65 3.4.2. Phương pháp thực nghiệm sư phạm ..................................................... 66 3.4.3. Tiến hành thực nghiệm .......................................................................... 66 3.4.4. Kết quả thực nghiệm sư phạm............................................................... 66 3.4.4.1. Về mặt định tính ................................................................................. 66 3.4.4.2. Về mặt định lượng .............................................................................. 67 3.5. Đánh giá kết quả thực nghiệm .............................................................. 72 KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ ............................................................... 74 TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................................ 76 PHỤ LỤC ....................................................................................................... 78

DANH MỤC BẢNG BIỂU Bảng 3.1: Kết quả bài kiểm tra chất lượng ..................................................... 68 Bảng 3.2. Phân loại kết quả kiểm tra của 2 bài kiểm tra................................. 69 Bảng 3.3. Bảng phân phối tần số, tần suất và tần số lũy tích bài kiểm tra số 1 ......................................................................................................... 70 Bảng 3.4. Bảng phân phối tần số, tần suất và tần số tích lũy bài kiểm tra số 2 ......................................................................................................... 71 Bảng 3.5. Mô tả và so sánh dữ liệu kết quả 2 bài kiểm tra ............................. 72

DANH MỤC HÌNH VẼ, BIỂU ĐỒ

Hình 3.1. Biểu đồ tần suất biểu diễn phân loại kết quả điểm bài kiểm tra số 1 ..................................................................................................... 69 Hình 3.2. Đồ thị đường lũy tích kết quả bài kiểm tra số 1.............................. 70 Hình 3.3. Biểu đồ tần suất biểu diễn phân loại kết quả điểm bài kiểm tra số 2 ..................................................................................................... 71 Hình 3.4. Đồ thị đường lũy tích kết quả bài kiểm tra số 2.............................. 72

MỞ ĐẦU 1. Lí do chọn đề tài Môi trường hiện tại đang có những thay đổi bất lợi cho con người, đặc biệt là những yếu tố mang tính chất tự nhiên như đất, nước, không khí, hệ thực vật…Tình trạng môi trường thay đổi và bị ô nhiễm đang diễn ra trên phạm vi mỗi quốc gia cũng như trên toàn cầu. Chính vì vậy giáo dục môi trường (GDMT) được xem là nhiệm vụ vô cùng quan trọng của Nhà nước ta và các nước trên thế giới, bởi lẽ đó là việc làm để bảo tồn và phát triển bền vững “cái nôi của nhân loại ”.

GDMT trong nhà trường lại càng có ý nghĩa quan trọng, được xem là một trong những biện pháp hàng đầu để bảo vệ môi trường (BVMT ) có hiệu quả. GDMT sẽ giúp con người có nhận thức đúng đắn về môi trường, về việc khai thác sử dụng hợp lí tài nguyên thiên nhiên và có ý thức thực hiện nhiệm vụ bảo vệ môi trường. Nhà trường là nơi đào tạo thế hệ trẻ những người chủ nhân tương lai của đất nước, những người làm nhiệm vụ tuyên truyền giáo dục sau này. Nếu họ có đầy đủ những nhận thức về BVMT, thì từ khi đang học trên ghế nhà trường và cho đến khi ra đời, dù họ làm việc gì, ở bất cứ nơi đâu, bất kì cương vị nào hoạt động nào, cũng đều có thể thực hiện nhiệm vụ BVMT một cách có hiệu quả. Ở nước ta GDMT đã được đưa vào chương trình đào tạo của một số trường đại học và trường Phổ thông ở các môn: Địa lý, Sinh học, Vật lí…là những môn mà ta có thể đưa nội dung GDMT vào trong chương trình dạy học. Tuy nhiên việc áp dụng vẫn chưa được nghiên cứu một cách kĩ lưỡng và đầy đủ. Vì vậy, những hiểu biết về môi trường (MT) của học sinh còn ít, ý thức BVMT còn chưa trở thành thói quen.

Hóa học là bộ môn khoa học thực nghiệm, đóng góp một phần rất quan trọng vào việc giải thích các hiện tượng trong thực tế. Bên cạnh những kiến thức từ nội dung bài học, các em còn có thể tích lũy được các kiến thức về

1

môi trường từ đó hình thành ý thức bảo vệ, giữ gìn. Tuy nhiên, trong thực tế cho thấy việc giảng dạy Hóa học còn mang nặng tính lí thuyết, thụ động, và chưa phù hợp với yêu cầu xã hội. Chính vì vậy việc tích hợp nội dung GDMT vào môn học này vẫn chưa được sâu sắc và triệt để. Là một sinh viên chuyên ngành sư phạm Hóa học, đứng trước vấn đề MT như hiện nay, tôi luôn trăn trở suy nghĩ làm thế nào để nâng cao hiệu quả của việc tích hợp GDMT trong bài giảng một cách hiệu quả.Chính từ những lí do trên đã thôi thúc tôi lựa chọn đề tài: Tích hợp giáo dục bảo vệ môi trường trong dạy học chương “Các loại hợp chất vô cơ ”- SGK Hóa học 9 với mong muốn góp phần khai thác tốt hơn việc tích hợp nội dung giáo dục bảo vệ môi trường (GDBVMT) trong dạy học Hóa học.

2. Mục đích nghiên cứu Đề tài này nghiên cứu về việc tích hợp giáo dục bảo vệ môi trường vào các bài giảng Hóa Học ở trung học cơ sở (THCS), giúp cho HS hiểu rõ được mối quan hệ giữa kiến thức hóa học với thực tiễn với môi trường. Từ đó hình thành ở học sinh ý thức giữ gìn và bảo vệ môi trường sống.

3. Đối tƣợng nghiên cứu - Phần nội dung kiến thức chương “Các loại hợp chất vô cơ”- SGK Hóa học 9.

- Các kiến thức GDMT có liên quan đến kiến thức chương “Các loại hợp chất vô cơ” - SGK Hóa học 9.

4. Phạm vi nghiên cứu Nghiên cứu, thiết kế một số chủ đề tích hợp nội dung giáo dục môi trường trong dạy học Hóa học chương “Các loại hợp chất vô cơ”- SGK Hóa học 9.

5. Nhiệm vụ nghiên cứu - Nghiên cứu cơ sở lí luận về giáo dục môi trường.

- Nghiên cứu về các vấn đề cơ bản liên quan đến việc tích hợp nội dung giáo dục môi trường trong dạy học hóa học ở THCS.

2

- Khảo sát thực trạng về vấn đề tích hợp GDMT thông qua dạy học môn hóa học.

- Xây dựng hệ thống kiến thức tìm ra phương pháp và tích hợp nội dung giáo dục môi trường trong chương “Các loại hợp chất vô cơ” – SGK hóa học 9.

- Thiết kế một số bài giảng tích hợp giáo dục bảo vệ môi trường.

- Tiến hành thực nghiệm sư phạm.

6. Giả thuyết khoa học Nếu thiết kế được một số chủ đề tích hợp GDMT và tổ chức dạy học một cách hợp lí trong dạy học Hóa học chương “Các loại hợp chất vô cơ” thì sẽ giúp học sinh hiểu rõ vai trò của hóa học trong đời sống, trong sản xuất, ý thức bảo vệ môi trường cho học sinh ở trường THCS. 7. Phƣơng pháp nghiên cứu - Phương pháp nghiên cứu lí thuyết: đọc tài liệu, phân tích, khái quát và tổng hợp kiến thức. Từ đó chọn lọc kiến thức về giáo dục môi trường có liên quan mật thiết đến hóa học làm cơ sở cho việc thực hiện đề tài.

- Phương pháp nghiên cứu thực tiễn: Tìm hiểu thực trạng việc tích hợp giáo dục môi trường trong dạy học hóa học ở THCS. - Phương pháp thực nghiệm sư phạm: Tiến hành dạy một số bài đã thiết kế có tích hợp giáo dục môi trường.

- Phương pháp chuyên gia: Lập phiếu hỏi ý kiến chuyên gia để hoàn thiện đề tài.

- Phương pháp nghiên cứu toán học: Sử dụng toán học để xử lí các số liệu thực nghiệm.

8. Cái mới của đề tài Thiết kế được các chủ đề tích hợp GDMT trong dạy học Hóa học chương I “Các loại hợp chất vô cơ” – SGK Hóa Học 9.

3

CHƢƠNG 1: CƠ SỞ LÍ LUẬN CỦA VẤN DỀ TÍCH HỢP GIÁO DỤC BẢO VỆ MÔI TRƢỜNG TRONG DẠY HỌC HÓA HỌC 1.1. Lịch sử vấn đề nghiên cứu Hiện nay, vấn đề môi trường đang là vấn đề được quan tâm hàng đầu ở nước ta. Giáo dục môi trường được bắt đầu nghiên cứu từ những năm cuối của thập niên 70, còn giáo dục môi trường trong nhà trường phổ thông được thực hiện vào đầu năm 1981 với một số nội dung của sách giáo khoa được cải tiến.

Tích hợp giáo dục bảo vệ môi trường trong dạy học nói chung và trong dạy học hóa học nói riêng là một trong những nội dung từ lâu đã được Bộ giáo dục hết sức chú trọng. Đã có một số công trình nghiên cứu về tích hợp giáo dục môi trường ở các cấp học trong nhiều môn học như Địa lí, Hóa học, Sinh học, Tự nhiên xã hội…

Có thể điểm qua một vài nghiên cứu về dạy học tích hợp ở Việt Nam như sau: Tác giả Trần Thị Tú Anh nghiên cứu “Tích hợp các vấn đề kinh tế xã hội và môi trường trong dạy học môn hóa học lớp 12 trung học phổ thông”.

Tác giả đã xây dựng được các bài học gắn với các vấn đề xã hội và môi trường bằng cách tích hợp một số môn học ( Sinh học, Địa lí, Giáo dục công dân…)[1] Tác giả Hoàng Thị Tuyết phân tích lí thuyết tích hợp, chương trình giáo dục tích hợp và ứng dụng lí thuyết này ở Việt Nam trong việc xây dựng chương trình phổ thông, đặc biệt là xây dựng chương trình tiểu học sau năm 2015.[6]

4

Trần Thị Hồng Châu (2010), Luận văn thạc sĩ “ Giáo dục môi trường thông qua dạy học hóa học lớp 10, 11 ở trường phổ thông” - Đại học sư phạm TP. HCM. Lê Thị Mỹ Trang (2003), Tìm hiểu môi trường và giáo dục môi trường qua môn hóa học lớp 12, Khóa luận tốt nghiệp, Đại học Sư phạm TP. HCM. Nguyễn Đặng Thu Hường (2009), Giáo dục môi trường thông qua dạy học hóa học lớp 10 THPT, Khóa luận tốt nghiệp Đại học Sư phạm TP. HCM. Nguyễn Thị Trang (2007), Thiết kế giáo án giáo dục môi trường thông qua bộ môn hóa học lớp 12 – Ban khoa học tự nhiên, Khóa luận tốt nghiệp, Đại học Sư phạm TP. HCM. Sinh viên Vũ Khánh Duyên K37C – Sư phạm Hóa học năm 2016 đã bảo vệ thành công khóa luận tốt nghiệp với đề tài: “Tích hợp nội dung giáo dục bảo vệ môi trường trong dạy học hóa học phần phi kim lớp 10 nâng cao”.

Các đề tài trên đã đề cập đến vấn đề dạy học có tích hợp giáo dục bảo vệ môi trường trong dạy học hóa học phổ thông. Tuy nhiên có rất ít đề tài nghiên cứu về tích hợp GDBVMT ở THCS. Chính vì vậy, tôi triển khai nghiên cứu đề tài “Tích hợp giáo dục bảo vệ môi trường trong dạy học chương “Các loại hợp chất vô cơ” giúp học sinh có những kiến thức về môi trường, bảo vệ môi trường.

1.2. Tổng quan về môi trƣờng 1.2.1. Môi trường và chức năng chủ yếu của môi trường 1.2.1.1.Môi trường Điều 3 – Luật bảo vệ môi trường 2005 sử dụng các định nghĩa [9] - Môi trường bao gồm các yếu tố tự nhiên và vật chất nhân tạo bao quanh con người, có ảnh hưởng đến đời sống, sản xuất, sự tồn tại, phát triển của con người và sinh vật.

5

- Hoạt động bảo vệ môi trường là hoạt động giữ cho môi trường trong lành, sạch đẹp, phòng ngừa, hạn chế và cải thiện môi trường; khai thác sử dụng hợp lí và tiết kiệm tài nguyên thiên nhiên; bảo vệ đa dạng sinh học.

- Thành phần môi trường là các yếu tố vật chất tạo thành môi trường như đất, nước, không khí, âm thanh, ánh sáng, sinh vật, hệ sinh thái và các hình thái vật chất khác.

Môi trường sống của con người được phân thành: - Môi trường tự nhiên: bao gồm các nhân tố thiên nhiên như vật lí, hóa học, sinh học, tồn tại ngoài ý muốn của con người nhưng ít nhiều cũng chịu tác động của con người. Đó là ánh sáng mặt trời, núi, sông, biển cả, không khí, động và thực vật, đất và nước….Môi trường tự nhiên cho ta không khí để thở, đất để xây nhà cửa, trồng cấy, chăn nuôi, cung cấp cho con người các loại tài nguyên khoáng sản cần cho sản xuất, tiêu thụ và là nơi chứa đựng, đồng hóa các chất thải, cung cấp cho ta cảnh đẹp để giải trí, làm cho cuộc con người thêm phong phú.

- Môi trường xã hội là các mối quan hệ giữa con người với con người. Đó là các luật lệ, thể chế, cam kết, qui định ở các cấp khác nhau, các phong tục tập quán… Môi trường xã hội định hướng hoạt động của con người theo một khuôn khổ nhất định, tạo nên sức mạnh tập thể thuận lợi cho sự phát triển, làm cho cuộc sống của con người khác với các sinh vật khác.

- Ngoài ra, người ta còn phân biệt khái niệm môi trường nhân tạo bao gồm tất cả các nhân tố do con người tạo nên hoặc biến đổi theo, làm thành những tiện nghi trong cuộc sống như ô tô, máy bay, nhà ở, công sở, các khu đô thị, công viên…nhằm phục vụ cho nhu cầu cuộc sống và lao động sản xuất của con người. Các dạng tài nguyên và môi trường phản ánh các mối quan hệ của con người với môi trường sống trên các mặt: + Các mối quan hệ giữa con người với thiên nhiên.

6

+ Các mối quan hệ giữu con người cới con người. + Các mối quan hệ giữa con người với kinh tế. + Các mối quan hệ giữa con người với các thiết chế xã hội.

Môi trường có thể tác động và ảnh hưởng lên con người như một tổng thể các yếu tố, trong đó các thành tố hòa quyện vào nhau tạo nên những hợp lực, những tác động tổng hợp. Điều này cần được chú ý đầy đủ trong khi phân tích các mối quan hệ giữa môi trường với quy hoạch tổng thể phát triển kinh tế - xã hội.

1.2.1.2. Các chức năng chủ yếu của môi trường  Môi trường là không gian sinh sống cho con người và thế giới sinh vật Trong cuộc sống hàng ngày, mỗi một người đều cần một không gian nhất định để phục vụ cho các hoạt động sống như: nhà ở, nơi nghỉ, đất để sản xuất nông nghiệp, lâm nghiệp, thủy sản, kho tàng, bến cảng…Trung bình mỗi ngày mỗi người đều cần khoảng 4m3 không khí sạch để hít thở; 2,5 lít nước để uống, một lượng lương thực thực phẩm tương ứng với 2000 – 2400 calo.

Như vậy, chức năng này đòi hỏi môi trường phải có một phạm vi không gian thích hợp cho mỗi con người. Không gian sống của con người là Trái đất.  Môi trường là nơi chứa đựng các nguồn tài nguyên cần thiết cho đời sống và sản xuất của con người.

Trong lịch sử phát triển, loài người đã trải qua nhiều giai đoạn. Bắt đầu từ khi con người biết canh tác cách đây khoảng 14-15 nghìn năm, vào thời kỳ đồ đá giữa cho đến khi phát minh ra máy hơi nước vào thế kỷ thứ XVII, đánh dấu sự khởi đầu của công cuộc cách mạng khoa học kỹ thuật trong mọi lĩnh vực.

Nhu cầu của con người về các nguồn tài nguyên không ngừng tăng lên về cả số lượng, chất lượng và mức độ phức tạp theo trình độ phát triển của xã hội. Chức năng này của môi trường còn gọi là nhóm chức năng sản xuất tự nhiên gồm:

7

- Rừng tự nhiên: có chức năng cung cấp nước, bảo tồn tính đa dạng sinh học và độ phì nhiêu của đất, nguồn gỗ củi, dược liệu và cải thiện điều kiện sinh thái.

- Các thủy vực: có chức năng cung cấp nước, dinh dưỡng, nơi vui chơi giải trí và các nguồn hải sản.

- Động và thực vật: cung cấp lương thực thực phẩm và các nguồn gen quý hiếm.

- Các loại quặng, dầu mỏ: cung cấp năng lượng và nguyên liệu cho các hoạt động sản xuất nông nghiệp…  Môi trường là nơi chứa đựng các chất phế thải do con người tạo ra trong cuộc sống và hoạt động sản xuất Trong quá trình sống, con người luôn đào thải ra các chất thải vào tự nhiên và quay trở lại môi trường. Tại đây, các chất thải dưới tác động của vi sinh vật và các yếu tố môi trường khác sẽ bị phân hủy, biến đổi từ phức tạp thành đơn giản và tham gia vào hàng loạt quá trình sinh địa hóa phức tạp. Có thể phân loại chi tiết chức năng này thành các loại sau: - Chức năng biến đổi lí – hóa học: pha loãng, phân hủy hóa học nhờ ánh sáng, hấp thụ, sự tách chiết các chất thải và độc tố.

- Chức năng biến đổi sinh hóa: sự hấp thụ các chất dư thừa, chu trình nito và cacbon, khử các chất độc bằng con đường sinh hóa.

- Chức năng biến đổi sinh học: kháng hóa các chất hữu cơ, mùn hóa, nitrat hóa và phản ứng nitrat hóa…  Chức năng lưu trữ và cung cấp thông tin cho con người Môi trường trái đất được coi là nơi lưu trữ và cung cấp thông tin cho con người. Bởi vì, chính môi trường trái đất là nơi:

8

- Cung cấp nguồn cho việc ghi chép và lưu trữ lịch sử địa chất, lịch sử tiêu hóa của vật chất và sinh vật, lịch sử xuất hiện và phát triển văn hóa của loài người.

- Cung cấp các chỉ thị không gian và tạm thời mang tính chất tín hiệu, báo động sớm các hiểm họa đối với con người và sinh vật sống trên trái đất như phản ứng sinh lí của cơ thể sống trước khi xảy ra các tai biến tự nhiên và các hiện tượng tai biến tự nhiên, đặc biệt như bão, động đất, núi lửa…

- Lưu trữ và cung cấp cho con người sự đa dạng các nguồn gen, các loài động thực vật, các hệ sinh thái tự nhiên và nhân tạo, các vẻ đẹp, cảnh quan có giá trị thẩm mĩ để thưởng ngoạn, tôn giáo và các văn hóa khác.[11] 1.2.2. Ô nhiễm môi trường 1.2.2.1. Khái niệm ô nhiễm môi trường – Suy thoái môi trường Theo điều 3 – Luật bảo vệ môi trường năm 2005 định nghĩa [9] - Ô nhiễm môi trường là sự biến đổi của các thành phần môi trường không phù hợp với tiêu chuẩn môi trường, gây ảnh hưởng xấu đến con người, sinh vật. Thông thường tiêu chuẩn môi trường là những chuẩn mực giới hạn cho phép được quy định dùng làm căn cứ để quản lí môi trường.

- Suy thoái môi trường là một quá trình suy giảm mà kết quả của nó đã làm thay đổi về chất lượng và số lượng thành phần môi trường và làm suy giảm đa dạng sinh học. Quá trình suy thoái môi trường gây tác hại cho đời sống sinh vật, con người và thiên nhiên.

1.2.2.2. Các dạng ô nhiễm môi trường a) Ô nhiễm môi trường không khí Ô nhiễm không khí là sự có mặt của các chất lạ hoặc sự biến đổi quan trọng trong thành phần khí quyển gây ảnh hưởng xấu đến sức khỏe con người và các sinh vật, gây mùi khó chịu hoặc làm giảm tầm nhìn.

Chất gây ô nhiễm không khí có thể có nguồn gốc trong tự nhiên hoặc do con người gây ra.

9

Các tác nhân gây ô nhiễm môi trường không khí: * Các chất khí: - COx có nguồn gốc từ các hoạt động tự nhiên như núi lửa cháy rừng, phân hủy chất hữu cơ, hô hấp… và các hoạt động nhân tạo như công nghiệp, nổ mìn, khai thác hầm lò và đặc biệt là từ đốt nhiên liệu hóa thạch, sinh khối.

- Trong các hợp chất NOx chỉ có NO và

O và

có tác động bất

lợi nhất tới không khí. NOx có nguồn gốc tự nhiên và nhân tạo trong đó các nguồn tự nhiên lớn gấp 10 lần nguồn nhân tạo. Nguồn phát sinh NO và nhân tạo chủ yếu từ các công nghệ cháy nổ và từ quá trình sản xuất sử dụng hợp chất nitơ. NO gây tác động xấu đến bộ máy hô hấp ở nồng độ cao có thể gây tử vong.

kết hợp với hơi nước trong không khí hoặc các niêm mạc

phổi tạo thành nơi sinh ra trong các phản ứng quang hóa NO2 dưới tác dụng của bức xạ mặt trời sẽ tác dụng với hydrocacbon hoạt hóa như metan, etan, toluen …. Trong một loạt các phản ứng trung gian dẫn tới tiêu thụ nito oxit tác lũy ozon sinh ra nitơđioxit và hàng loạt các chất ô nhiễm thứ cấp được gọi là khói quang hóa. Thành phần của khói quang hóa rất phức tạp và có tính độc cao tùy thuộc vào thành phần của chúng có khả năng gây sạm lá giòn lá mất màu lá hạn chế quá trình trao đổi chất của thực vật, gây cay, đau mắt,đau đầu, ho,mệt mỏi, gây bệnh phổi,… thậm chí gây tử vong đối với người.

- SO2 có nguồn gốc từ các quá trình đốt nhiên liệu hóa thạch có chứa lưu huỳnh và các quá trình sản xuất, sử dụng hợp chất có lưu huỳnh. Đây là một chất khí không màu, có mùi sốc, cay gây phản ứng cáu giận ngạt thở kích thích niêm mạc và đường hô hấp,ở nồng độ cao gây bỏng tử vong là khí gây mưa axit.

là một hợp chất có mùi thối nguồn gốc từ phân hủy yếm khí

chất hữu cơ.

- O3 có nhiều trong tầng đối lưu là chất khí gây ô nhiễm. Nồng độ ozon từ 0,3-8ppm gây bất lợi cho sức khỏe con người ở nồng độ 0,2ppm ozon gây

10

nguy hại cho cà chua thuốc lá đậu Hà Lan và nhiều cây trồng khác. Ozon có tác động bất lợi đến các vật liệu sợi đặc biệt là sợi bông,nilon, sợi nhân tạo …

- Hyđrocacbon gây ô nhiễm không khí đáng kể nhất là

và C6H6.

CH4 phát sinh từ các quá trình sinh học biến đổi chất hữu cơ là một chất gây hiệu ứng nhà kính mạnh hơn cacbonic 30 lần.

trong không khí có nguồn

gốc từ các hoạt động công nghiệp sử dụng xăng. Nó có thể tạo với không khí thành một hỗn hợp dễ nổ, gây độc qua đường hô hấp, tiêu hóa, qua da , nồng độ

> 60mg/l gây ngộ độc chết người.

- CFC là những hợp chất tổng hợp dùng nhiều trong kỹ nghệ làm lạnh,

bọt xốp cách nhiệt, dung môi chất mang …có thể tồn tại ở dạng sol khí và không sol khí. CFC gây tổn thương tầng ozon tấm lá chắn tia cực tím bảo vệ Trái Đất hiện nay.

- Khói quang hóa thường xuất hiện ở các khu vực đô thị bao gồm các dạng sương khói trước hết là NO2 và các hơi hyđrocacbon bị biến đổi do các phản ứng quang hóa ở tầng thấp của khí quyển. * Bụi và sol khí - Bụi bao gồm các hạt khoáng vô cơ không độc các hạt hữu cơ như phấn hoa các chất rắn lơ lửng có thể có tính độc như bụi chỉ kim loại nặng … bụi sinh ra từ nhiều quá trình tự nhiên và nhân tạo khác nhau. Bụi lơ lửng có thể di chuyển qua hàng ngàn kilomet xuyên qua biển và đại dương Bụi phóng xạ có nguồn gốc từ các vụ nổ hạt nhân lắng đọng xuống đất tích lũy trong sinh vật và các chuỗi thức ăn xâm nhập vào nước và từ đó gây hại cho con người.

- Sol khí là những hạt chất lỏng hoặc rắn cực nhỏ như sương mù , khói , có thể mang điện tích tồn tại trong trạng thái lơ lửng rất khó lắng đọng. sol khí và bụi lơ lửng có tác dụng hấp thụ và khuếch tán ánh sáng mặt trời, làm giảm độ trong suốt của khí quyển giảm tầm nhìn , gây mất thẩm mĩ, vệ sinh.

11

* Tiếng ồn Tiếng ồn là tập hợp những âm thanh có cường độ và tần số khác nhau được sắp xếp một cách không có trật tự, gây cảm giác khó chịu cho người nghe, cản trở con người làm việc và nghỉ ngơi, ức chế hoạt động hệ thần kinh trung ương, gây điếc,…

Tiếng ồn ở mức 40-45 dB không gây hệ quả xấu; trên 50dB trong nhà ở có thể gây rối loạn một số quá trình thần kinh ở vỏ não; 58-63 dB làm giảm sức nghe; > 80dB làm giảm sự chú ý tăng cường các quá trình ức chế thần kinh trung ương gây chậm mạch giảm huyết áp tâm thu và tăng huyết áp tâm trương, không được phép ở những nơi thường xuyên có người. Những âm thanh rất mạnh và đột ngột như tiếng bom, sung lớn , sấm sét cường độ có thể lên tới 150dB hoặc hơn , gây rách màng nhĩ xô đẩy lệch vị trí các xương nhỏ trong tai giữa, làm tổn thương , chảy máu tai gây đau nhức dội. * Các hoạt động gây ô nhiễm không khí: - Tự nhiên: Do các hiện tượng tự nhiên gây ra: núi lửa, cháy rừng.

Tổng hợp các yếu tố gây ô nhiễm có nguồn gốc tự nhiên rất lớn phân bố tương đối đồng đều trên toàn thế giới, không tập trung trong một vùng. Trong quá trình phát triển, con người đã thích nghi với các nguồn này.

- Công nghiệp: Đây là nguồn gây ô nhiễm lớn nhất của con người. Các quá trình gây ô nhiễm là quá trình đốt các nhiên liệu hóa thạch: than, dầu, khí đốt tạo ra: CO, CO2, NOx, SO2, các chất hữu cơ chưa cháy hết: muội than, bụi, quá trình thất thoát, rò rỉ trên dây chuyền công nghệ, các quá trình vận chuyển các hóa chất bay hơi, bụi.

- Giao thông vận tải: Đây là nguồn gây ô nhiễm lớn đối với không khí đặc biệt ở khu đô thị và khu đông dân cư. Các quá trình tạo ra các khí gây ô nhiễm là quá trình đốt nhiên liệu động cơ: CO, CO2, NOx, SO2, Pb, CH4. Các bụi đất đá cuốn theo trong quá trình di chuyển. Nếu xét trên từng phương tiện thì

12

nồng độ ô nhiễm tương đối nhỏ nhưng nếu mật độ giao thông lớn và quy hoạch địa hình, đường xá không tốt thì sẽ gây ô nhiễm nặng cho hai bên đường.

- Sinh hoạt: Là nguồn gây ô nhiễm tương đối nhỏ, chủ yếu là các hoạt động đun nấu sử dụng nhiên liệu nhưng đặc biệt gây ô nhiễm cục bộ trong một hộ gia đình hoặc vài hộ xung quanh. Tác nhân gây ô nhiễm chủ yếu: CO, bụi, khí thải từ máy mọc gia dụng, xe cộ,… b) Ô nhiễm môi trường nước Ô nhiễm môi trường nước: là sự thay đổi thành phần và chất lượng nước, không đáp ứng cho các mục đích sử dụng khác nhau, vượt quá tiêu chuẩn cho phép và có ảnh hưởng xấu đến đời sống con người, sinh vật.

Nguồn gây ô nhiễm nước có thể do tự nhiên hoặc con người gây ra.

- Nguồn tự nhiên: + Nhiều quá trình xảy ra trong tự nhiên có khả năng gây ô nhiễm nước như hoạt động núi lửa, động đất, gió, nước sẽ hòa tan, rửa trôi, xói mòn và đưa các chất vào trong các thủy vực….làm thay đổi tính chất ban đầu của nước. + Thiên tai gây nên thảm họa cho thế giới tự nhiên nói chung và cho sự sống nói riêng cũng đồng thời gây ô nhiễm nghiêm trọng nguồn nước.

- Sự ô nhiễm nước nhân tạo chủ yếu do xả nước thải từ khu dân cư, khu công nghiệp, hoạt động giao thông vận tải, phân bón – thuốc trừ sâu trong nông nghiệp, công nghiệp… vào môi trường nước.

- Sự ô nhiễm nguồn nước gây ra bởi các tác nhân hóa học và sinh học : + Tác nhân hóa học gây ô nhiễm môi trường nước gồm các kim loại nặng (Hg, Cd, Pb, Zn,…), các anion, thuốc bảo vệ thực vật… + Tác nhân sinh học là các loại vi khuẩn, siêu vi khuẩn, kí trùng gây bệnh tả, lị, thương hàn, sốt rét, viêm gan B….

Ngoài các nguồn nước ao, hồ, sông…(nước mặt ), nguồn nước ngầm bị ô nhiễm cũng gây ảnh hưởng lớn đến chất lượng cuộc sống con người. Các

13

tác nhân gây ô nhiễm nguồn nước ngầm có thể là tác nhân tự nhiên, tác nhân nhân tạo và suy thoái nguồn nước. c) Ô nhiễm đất Ô nhiễm đất là sự có mặt của các độc chất, gây hạn trực tiếp cho con người và sinh vật, hoặc thay đổi thành phần, tính chất của đất, vượt ra ngoài miền giới hạn sinh thái của sinh vật gây suy giảm nghiêm trọng các chức năng của đất và ảnh hưởng xấu cho hệ sinh vật trong đất và trên mặt đất. Ô nhiễm đất có thể do tự nhiên hay nhân tạo: - Tự nhiên: + Nhiễm phèn do nước phèn tự một nơi khác di chuyển đến. Chủ yếu là nhiễm Fe3+, Al3+….pH môi trường giảm gây ngộ độc cho con người trong môi trường đó. + Nhiễm mặn: do muối trong nước biển, nước triều hay từ các mỏ muối….nồng độ áp suất thẩm thấu cao gây hạn sinh lí cho thực vật. + Gley hóa trong đất sinh ra nhiều chất độc cho sinh thái (CH4, N2O, CO2, H2S, FeS….

- Nhân tạo: + Chất thải công nghiệp: khai thác mỏ, sản xuất hóa chất, nhựa dẻo, nylon, các loại thuốc nhuộm, các kim loại nặng tích tụ trên lớp đất mặn làm đất bị chai, xấu, thoái hóa không canh tác được. + Chất thải sinh hoạt:  Rác và phân xả vào môi trường đất: rác gồm cành lá cây, rau, thức ăn thừa, vải vụn, gạch, vữa…  Nước thải sinh hoạt theo cống rãnh đổ ra mương và có thể đổ ra đồng ruộng kéo theo phân rác và làm ô nhiễm đất + Chất thải nông nghiệp:  Phân và nước tiểu động vật.

14

 Sử dụng dư thừa các sản phẩm hóa học như phân bón hóa học, chất kích thích sinh trưởng, thuốc trừ sâu, trừ cỏ, tồn tại lâu trong đất, tích tụ sinh học, thay đổi cân bằng sinh học và cây trồng.  Lan truyền từ môi trường đã ô nhiễm (không khí, nước), từ xác bã thực, động vật.[4] 1.3. Giáo dục bảo vệ môi trƣờng 1.3.1. Quan niệm về giáo dục bảo vệ môi trường Tại Hội nghị quốc tế về GDMT do IUCN/ UNESCO tổ chức tại Nevada (Mỹ), năm 1940, các quốc gia tham dự Hội nghị đã thống nhất khái niệm: “Giáo dục môi trường ”.

Theo dự án VIE/95/041 năm 1996 định nghĩa [8]: “GDBVMT là một quá trình thường xuyên qua đó con người nhận thức được môi trường của họ và thu được kiến thức, giá trị, kĩ năng, kinh nghiệm cùng quyết tâm hành động giúp họ giải quyết các vấn đề môi trường hiện tại và tương lai, để đáp ứng các yêu cầu của thế hệ hiện nay mà không vi phạm khả năng đáp ứng các nhu cầu của thế hệ tương lai”.

Tại hội nghị quốc tế về giáo dục bảo vệ môi trường của Liên hợp quốc tổ chức tại Tbilisi năm 1997 đã xác định GDBVMT có mục đích: “Làm cho các cá nhân và các cộng đồng hiểu được bản chất phức tạp của môi trường tự nhiên và môi trường nhân tạo là kết quả tương tác của nhiều nhân tố sinh học, vật lí, hóa học, kinh tế, xã hội… đem lại cho họ kiến thức, nhận thức về giá trị, thái độ, kĩ năng thực hành để học tham gia một cách có trách nhiệm và hiệu quả trong phòng ngừa và giải quyết các vấn đề về môi trường và quản lí chất lượng môi trường”.

Luật bảo vệ môi trường năm 2005 định nghĩa [9]: “Hoạt động bảo vệ môi trường là hoạt động giữ cho môi trường trong lành, sạch đẹp; phòng ngừa, hạn chế tác động xấu đối với môi trường, ứng phó sự cố môi trường;

15

khắc phục ô nhiễm, suy thoái, phục hồi và cải thiện môi trường; khai thác và sử dụng hợp lí và tiết kiệm tài nguyên thiên nhiên; bảo vệ đa dạng sinh học”.

1.3.2. Vai trò của môn Hóa học trong việc GDBVMT Môi trường hiện tại đang có những thay đổi bất lợi cho con người, đặc biệt là yếu tố mang tính chất tự nhiên như là đất, nước, không khí, hệ động thực vật. Tình trạng môi trường thay đổi và bị ô nhiễm đang diễn ra trên phạm vi mỗi quốc gia cũng như trên toàn cầu. Chưa bao giờ môi trường bị ô nhiễm nặng như bây giờ, ô nhiễm môi trường đang là vấn đề nóng hổi trên toàn cầu.

Chính vì vậy, việc giáo dục bảo vệ môi trường nói chung, bảo vệ thiên nhiên, tài nguyên đa dạng sinh học nói riêng, là vấn đề cần thiết, cấp bách và bắt buộc khi giảng dạy trong trường phổ thông, đặc biệt với bộ môn Hóa học thì đây là vấn đề hết sức cần thiết. Vì nó cung cấp cho học sinh những kiến thức cơ bản về môi trường, sự ô nhiễm môi trường…, tăng cường sự hiểu biết về mối quan hệ tác động qua lại giữa con người với tự nhiên trong sinh hoạt và lao động sản xuất, góp phần hình thành ở học sinh ý thức và đạo đức mới đối với môi trường, có thái độ và hành động đúng đắn để bảo vệ môi trường. Vì vậy, giáo dục bảo vệ môi trường cho học sinh là việc làm có tác dụng rộng lớn nhất, sâu sắc và bền vững nhất.

Môn Hóa học nghiên cứu sự biến đổi của các chất nên có nhiều điều kiện thuận lợi để GDBVMT cho HS. Để việc GDBVMT có hiệu quả, GV cần cứ vào nội dung, khái niệm về môi trường và xác định nội dung kiến thức Hóa học có thể khai thác, kết hợp GDBVMT cho HS.[15] 1.3.3. Một số phương thức đưa GDBVMT vào dạy học Hóa học GDBVMT là giáo dục tổng thể nhằm trang bị những kiến thức về môi trường cho học sinh thông qua môn Hóa học sa cho phù hợp với từng đối tường, từng cấp học. Việc đưa kiến thức GDBVMT vào môn Hóa học ở trong

16

các trường học thuận lợi và hiệu quả nhất là hình thức tích hợp và lồng ghép.[2] 1.3.3.1. Tích hợp - Tích hợp là sự kết hợp một cách có hệ thống các kiến thức hóa học với kiến thức GDBVMT sao cho chúng hòa quyện vào nhau tạo thành một thế thống nhất.

- Việc kết hợp hài hòa hợp lí giữa nội dung bài giảng và GDBVMT không chỉ giúp cung cấp kiến thức mà còn giúp bài giảng trở nên sinh động, hấp dẫn, gây hứng thú.

- Quá trình khai thác các nội dung để tích hợp GDBVMT trong dạy học cần đảm bảo 3 nguyên tắc cơ bản sau: + Không làm thay đổi tính đặc trưng của môn học, không biến bài học của bộ môn thành bài học giáo dục BVMT. + Khai thác nội dung GDBVMT có chọn lọc, có tính tập trung vào chương, mục nhất định. + Phát huy cao độ các hoạt động tích cực nhận thức của HS, các kinh nghiệm thực tế các em đã có, vận dụng tối đa mọi khả năng cho HS tiếp xúc trực tiếp với môi trường.[8] Ví dụ: Khi giảng dạy bài 2: Một số oxit quan trọng – Lưu huỳnh dioxit ngoài những tính chất hóa học của lưu huỳnh dioxit chúng ta cần khai thác được kiến thức môi trường có liên quan như SO2 là chất khí độc, gây ô nhiễm không khí, là nguyên nhân trực tiếp gây hiện tượng mưa axit ….Từ đó giúp HS có ý thức sử dụng an toàn các hóa chất khi làm khí nghiệm, xử lí khí SO2 trước khi thải ra môi trường.

1.3.3.2. Lồng ghép

17

Lồng ghép là thể hiện sự lắp ghép nội dung bài học về mặt cấu trúc để có thể đưa vào bài học một mục, một đoạn, một số câu có nội dung GDBVMT. Hình thức lồng ghép có ba mức độ: lồng ghép toàn bộ, lồng ghép một hoặc nhiều bộ phận, lồng ghép liên hệ mở rộng bài học. Tùy thuộc điều kiện, mục tiêu bài học, cấu trúc nội dung bài học để có thể lựa chọn hình thức lồng ghép phù hợp để đem lại hiệu quả giáo dục cao nhất.[8] Ví dụ: Khi giảng dạy bài 2: Một số oxit quan trọng – Lưu huỳnh dioxit có thể lồng ghép thêm nguyên nhân và tác hại của mưa axit …

1.4. Một số phƣơng pháp và kỹ thuật dạy học sử dụng trong giáo dục BVMT qua môn hóa học .

1.4.1. Một số phương pháp dạy học.

1.4.1.1. Phương pháp dạy học trực quan.

Bản chất Phương pháp dạy học trực quan là PPDH (phương pháp dạy học) sử dụng những phương tiện trực quan, phương tiện kĩ thuật dạy học trước, trong và sau khi nắm tài liệu mới, khi củng cố, hệ thống hóa và kiểm tra tri thức, kĩ năng, kĩ xảo.

PPDH trực quan được thể hiện dưới hình thức là minh họa và trình bày: - Minh họa thường trưng bày những đồ dùng trực quan có tính chất minh họa như bản mẫu, bản đồ, tranh, hình vẽ trên bảng…

- Trình bày thường gắn liền với việc trình bày thí nghiệm, những thiết bị kĩ thuật, chiếu phim đèn chiếu, phim điện ảnh, băng video. Trình bày thí nghiệm là trình bày mô hình đại diện cho hiện thực khách quan được lựa chọn cẩn thận về mặt sư phạm. Nó là cơ sở, là điểm xuất phát cho quá trình nhận thức - học tập của học sinh, là cầu nối giữa lí thuyết và thực tiễn. Thông qua sự trình bày của giáo viên mà học sinh không chỉ lĩnh hội dễ dàng tri thức mà

18

còn giúp họ học tập được những thao tác mẫu của GV từ đó hình thành kĩ năng, kĩ xảo,...

Quy trình thực hiện - GV treo những đồ dùng trực quan có tính chất minh họa hoặc giới thiệu về các vật dụng thí nghiệm, các thiết bị kĩ thuật, ... và nêu yêu cầu định hướng cho sự quan sát của học sinh.

- GV trình bày các nội dung trong lược đồ, sơ đồ, bản đồ,... tiến hành làm thí nghiệm, trình chiếu các thiết bị kĩ thuật, phim đèn chiếu, phim điện ảnh,...

- GV yêu cầu một số học sinh trình bày lại, giải thích nội dung sơ đồ, biểu đồ, trình bày những gì thu nhận được qua thí nghiệm hoặc qua những phương tiện kĩ thuật, phim đèn chiếu, phim điện ảnh.

- Từ những chi tiết, thông tin học sinh thu được từ phương tiện trực quan, giáo viên nêu câu hỏi yêu cầu học sinh rút ra kết luận khái quát về vấn đề mà phương tiện trực quan cần chuyển tải. Ưu điểm - Trực quan là một trong những nguyên tắc cơ bản của lí luận dạy học nhằm tạo cho học sinh những biểu tượng và hình thành các khái niệm trên cơ sở trực tiếp quan sát hiện vật đang học hay đồ dùng trực quan minh họa sự vật. Đồ dùng trực quan là chỗ dựa để hiểu sâu sắc bản chất kiến thức, là phương tiện có hiệu lực để hình thành các khái niệm, giúp học sinh nắm vững các quy luật của sự phát triển xã hội.

- Đồ dùng trực quan có vai trò rất lớn trong việc giúp học sinh nhớ kĩ, hiểu sâu những hình ảnh, những kiến thức lịch sử. Hình ảnh được giữ lại đặc biệt vững chắc trong trí nhớ là hình ảnh chúng ta thu nhận được bằng trực quan. Vì vậy, cùng với việc góp phần tạo biểu tượng và hình thành khái niệm

19

lịch sử, đồ dùng trực quan còn phát triển khả năng quan sát, trí tưởng tượng, tư duy và ngôn ngữ của học sinh.

Hạn chế - Phương pháp này đòi hỏi nhiều thời gian, giáo viên cần tính toán kĩ để phù hợp với thời lượng đã quy định.

- Nếu sử dụng đồ dùng trực quan không khéo sẽ làm phân tán chú ý của học sinh, dẫn đến học sinh không lĩnh hội được những nội dung chính của bài học.

- Khi sử dụng đồ dùng trực quan, đặc biệt là khi quan sát tranh ảnh, các phim điện ảnh, phim video, nếu giáo viên không định hướng cho học sinh quan sát sẽ dễ dẫn đến tình trạng học sinh sa đà vào những chi tiết nhỏ lẻ, không quan trọng.

Một số lưu ý Khi sử dụng đồ dùng trực quan trong dạy học cần chú ý các nguyên tắc sau: - Phải căn cứ vào nội dung, yêu cầu giáo dục của bài học để lựa chọn đồ dùng trực quan tương ứng thích hợp. Vì vậy, cần xây dựng một hệ thống đồ dùng trực quan phong phú, phù hợp với từng bài học.

- Có phương pháp thích hợp đối với việc sử dụng mỗi loại đồ dùng trực quan.

- Phải đảm bảo được sự quan sát đầy đủ đồ dùng trực quan của học sinh.

- Phát huy tính tích cực của học sinh khi sử dụng đồ dùng trực quan.

- Đảm bảo kết hợp lời nói với việc trình bày các đồ dùng trực quan, đồng thời rèn luyện khả năng thực hành của học sinh khi xây dựng và sử dụng đồ dùng trực quan (đắp sa bàn, vẽ bản đồ, tường thuật trên bản đồ, miêu tả hiện vật,...)

- Tùy theo yêu cầu của bài học và loại hình đồ dùng trực quan mà có các cách sử dụng khác nhau. Loại đồ dùng trực quan treo tường được sử dụng

20

nhiều nhất trong dạy học hiện nay là vật mẫu, bản đồ, sơ đồ, đồ thị, bảng niên biểu,... Trước khi sử dụng chúng cần chuẩn bị thật kĩ (nắm chắc nội dung, ý nghĩa của từng loại phục vụ cho nội dung nào của giờ học,...).

- Sử dụng các đồ dùng trực quan cần theo một quy trình hợp lý để có thể khai thác tối đa kiến thức từ các đồ dùng trực quan. Cần chuẩn bị câu hỏi hoặc hệ thống câu hỏi dẫn dắt học sinh quan sát và tự khai thác kiến thức.[16] 1.4.1.2. Phương pháp dạy học phát hiện và giải quyết vấn đề Bản chất Dạy học phát hiện và giải quyết vấn đề sau đây gọi là PPDH đặt ra trước HS các vấn đề nhận thức có chứa đựng mâu thuẫn giữa cái đã biết và cái chưa biết, chuyển HS vào tình huống có vấn đề , kích thích họ tự lực, chủ động và có nhu cầu mong muốn giải quyết vấn đề.

Quy trình thực hiện - Xác định, nhận dạng vấn đề/tình huống.

- Thu thập thông tin có liên quan đến vấn đề/tình huống đặt ra.

- Liệt kê các cách giải quyết có thể có.

- Phân tích, đánh giá kết quả mỗi cách giải quyết (tích cực, hạn chế, cảm xúc, giá trị).

- So sánh kết quả các cách giải quyết.

- Lựa chọn cách giải quyết tối ưu nhất.

- Thực hiện theo cách giải quyết đã lựa chọn.

- Rút kinh nghiệm cho việc giải quyết những vấn đề, tình huống khác.

Một số lưu ý Các vấn đề đưa ra để HS xử lí, giải quyết cần thoả mãn các yêu cầu sau: - Phù hợp với chủ đề bài học.

- Phù hợp với trình độ nhận thức của HS, gần gũi với cuộc sống của HS.

21

- Vấn đề có thể diễn tả bằng kênh chữ hoặc kênh hình, hoặc kết hợp cả hai kênh hay qua tiểu phẩm đóng vai của HS. - Vấn đề phải chứa đựng những mâu thuẫn cần giải quyết, gợi ra cho HS nhiều hướng suy nghĩ, nhiều cách giải quyết vấn đề.

- Tổ chức cho HS giải quyết, xử lí vấn đề cần chú ý: + Các nhóm HS có thể giải quyết cùng một vấn đề hoặc các vấn đề khác nhau, tuỳ theo mục đích của hoạt động. + HS cần xác định rõ vấn đề trước khi đi vào giải quyết vấn đề. + Cách giải quyết tối ưu đối với mỗi HS có thể giống hoặc khác nhau.[15] 1.4.1.3. Phương pháp dạy học theo nhóm * Bản chất Dạy học nhóm trong đó HS của một lớp học được chia thành các nhóm nhỏ, trong khoảng thời gian giới hạn, mỗi nhóm tự lực hoàn thành các nhiệm vụ học tập trên cơ sở phân công và hợp tác làm việc. Kết quả làm việc của nhóm sau đó được trình bày và đánh giá trước toàn lớp.

Dạy học nhóm nếu được tổ chức tốt sẽ phát huy được tính tích cực, tính trách nhiệm, phát triển năng lực cộng tác làm việc và năng lực giao tiếp của HS. * Quy trình thực hiện Tiến trình dạy học nhóm có thể được chia thành 3 giai đoạn cơ bản: a. Làm việc toàn lớp: - Nhập đề và giao nhiệm vụ.

- Giới thiệu chủ đề.

- Xác định nhiệm vụ các nhóm.

- Thành lập nhóm. b. Làm việc nhóm - Lập kế hoạch làm việc.

22

- Tiến hành giải quyết các nhiệm vụ.

- Chuẩn bị báo cáo kết quả. c. Làm việc toàn lớp: - Trình bày kết quả, đánh giá.

- Các nhóm trình bày kết quả.

- Đánh giá kết quả. * Một số lưu ý Có rất nhiều cách để thành lập nhóm theo các tiêu chí khác nhau, không nên áp dụng một tiêu chí duy nhất trong cả năm học. Số lượng HS/1 nhóm nên từ 4- 6 học sinh.

Nhiệm vụ của các nhóm có thể giống nhau, hoặc mỗi nhóm nhận một nhiệm vụ khác nhau, là các phần trong một chủ đề chung.

Dạy học nhóm thường được áp dụng để đi sâu, luyện tập, củng cố một chủ đề đã học hoặc cũng có thể tìm hiểu một chủ đề mới.[15] 1.4.2. Một số kỹ thuật dạy học tích cực 1.4.2.1 Kĩ thuật sơ đồ tư duy - Khái niệm: Sơ đồ tư duy là một công cụ tổ chức tư duy. Đây là phương pháp dễ nhất đề chuyền tải thông tin về bộ não rồi đưa thông tin ra ngoài bộ não. Nó là một phương tiện ghi chép đầy đủ, sáng tạo và rất hiệu quả nhằm sắp xếp ý nghĩ.

- Cách thực hiện: + Viết tên chủ đề ở trung tâm, hay vẽ một hình ảnh phản ánh chủ đề. + Từ chủ đề trung tâm, vẽ các nhánh chính. Trên mỗi nhánh chính viết một khái niệm, phản ánh một nội dung lớn của chủ đề, viết bằng chữ in hoa.

Nhánh và chữ viết trên đó được vẽ và viết cùng một màu. Nhánh chính đó được nối với chủ đề trung tâm. Chỉ sử dụng các thuật ngữ quan trọng để viết trên các nhánh.

23

+ Từ mỗi nhánh chính vẽ tiếp các nhánh phụ để viết tiếp những nội dung thuộc nhánh chính đó. Các chữ trên nhánh phụ được viết bằng chữ in thường. + Tiếp tục như vậy ở các tầng phụ tiếp theo.

- Ứng dụng: Sơ đồ tư duy có thể ứng dụng trong nhiều tình huống khác nhau như: + Tóm tắt nội dung, ôn tập một chủ đề. + Trình bày tổng quan một chủ đề. + Chuẩn bị ý tưởng cho một báo cáo hay buổi nói chuyện, bài giảng. + Thu thập, sắp xếp các ý tưởng. + Ghi chép khi nghe bài giảng.

- Ưu điểm: + Các hướng tư duy được để mở ngay từ đầu. + Các mối quan hệ của các nội dung trong chủ đề trở nên rõ ràng. + Nội dung luôn có thể bổ sung, phát triển, sắp xếp lại. + Học sinh được luyện tập phát triển, sắp xếp các ý tưởng.[7] 1.4.2.2. Kỹ thuật thu nhận thông tin phản hồi - Khái niệm: Kĩ thuật này hỗ trợ GV và HS thực hiện khâu đánh giá quá trình trong suốt quá trình dạy học. Nó giúp GV có thể hỗ trợ HS khi cần thiết, giúp HS tự đánh giá sự tiến bộ của bản thân và tiến độ làm việc của nhóm mình để điều chỉnh các hoạt động kịp thời, hợp lí.

- Quy tắc trong việc đưa thông tin phản hồi: + Diễn đạt thông tin một cách đơn giản và có trình tự; + Cố gắng hiểu được những suy tư, tình cảm (không vội vã); + Tìm hiểu các vấn đề cũng như nguyên nhân của chúng; + Giải thích những quan điểm không đồng nhất; + Chấp nhận cách thức đánh giá của người khác;

24

+ Chỉ tập trung vào những vấn đề có thể giải quyết được trong thời điểm thực tế + Coi cuộc trao đổi là cơ hội để tiếp tục cải tiến; + Chỉ ra các khả năng để lựa chọn.[15] 1.4.2.2. Kỹ thuật khăn phủ bàn - Khái niệm: là hình thức tổ chức hoạt động mang tính hợp tác kết hợp giữa hoạt động cá nhân và hoạt động nhóm nhằm: + Kích thích, thúc đẩy sự tham gia tích cực + Tăng cường tính độc lập, trách nhiệm của cá nhân HS + Phát triển mô hình có sự tương tác giữa HS với HS - Cách thức tiến hành: + Hoạt động theo nhóm (4 người / nhóm) (có thể nhiều người hơn) + Mỗi người ngồi vào vị trí như hình vẽ minh họa + Tập trung vào câu hỏi (hoặc chủ đề,...) + Viết vào ô mang số của bạn câu trả lời hoặc ý kiến của bạn (về chủ đề...). Mỗi cá nhân làm việc độc lập trong khoảng vài phút - Kết thúc thời gian làm việc cá nhân, các thành viên chia sẻ, thảo luận và thống nhất các câu trả lời - Viết những ý kiến chung của cả nhóm vào ô giữa tấm khăn trải bàn (giấy A0).[7] 1.5. Thực trạng GDBVMT thông qua dạy học Hóa học ở trường THCS hiện nay 1.5.1. Mục đích điều tra Phiếu điều tra được chia làm 2 dạng: Phiếu điều tra về phía HS và phiếu điều tra về phía GV giảng dạy môn Hóa học. a. Về phía học sinh

25

- Tìm hiểu thái độ, tình cảm, nhận thức của HS về việc học khi được tích hợp các kiến thức có liên quan đến môi trường vào trong môn học.

- Việc chuẩn bị cho các tiết học có tích hợp, lồng ghép.

- Tìm hiểu những khó khăn mà các em gặp phải khi nghiên cứu, tìm hiểu và học tập theo phương pháp dạy học tích hợp.

- Tìm hiểu nhận thức của HS về việc tự học, tự nghiên cứu.

- Tìm hiểu về vấn đề sử dụng thời gian và phương pháp học tập.

- Tìm hiểu những khó khăn mà các em gặp phải khi học và các yếu tố tác động tới hiệu quả của việc tự học. b. Về phía giáo viên - Tìm hiểu về tình hình xây dựng các nội dung dạy học tích hợp của GV. - Tìm hiểu cách nhìn nhận và suy nghĩ của GV về vai trò của dạy học tích hợp trong dạy học hóa học.

- Tìm hiểu tình hình dạy học hóa học ở trường THCS: Mức độ thành công, những khó khăn gặp phải khi dạy học tích hợp.

- Tìm hiểu biện pháp xây dựng và sử dụng việc áp dụng phương pháp dạy học tích cực của bộ môn.

1.5.2. Cách thức điều tra Chúng tôi tiến hành điều tra trên hai đối tượng: HS và GV giảng dạy hóa học ở huyện Yên Khánh, tỉnh Ninh Bình bằng các phiếu điều tra: - Điều tra bằng phiếu tham khảo ý kiến 10 GV hóa học tại 3 trường: THCS Khánh Trung (3GV), THCS Khánh Công (4GV), THCS Khánh Thành (3GV) với mẫu phiếu gồm 7 câu hỏi ở phụ lục 1.

- Điều tra bằng phiếu tham khảo ý kiến với 212 HS tại 3 trường: THCS Khánh Trung (64HS), THCS Khánh Công (70HS), THCS Khánh Thành (78HS) với mẫu 8 câu hỏi được thiết kế ở phụ lục 1.

1.5.3. Kết quả điều tra

26

- Điều tra thăm dò ý kiến của giáo viên thu được kết quả: + 40,35% số GV trường THCS Khánh Trung đã thực hiện dạy học theo tích hợp giáo dục bảo vệ môi trường và thu được kết quả tương đối tốt, học sinh cảm thấy hứng thú với bài học hơn, tích cực học tập hơn. + 35,67% số GV trường THCS Khánh Công đã áp dụng dạy học tích hợp giáo dục bảo vệ môi trường, nhận thấy chất lượng bài học cao hơn, học sinh tích cực hơn. + 42,5% số giáo viên trường THCS Khánh Thành áp dụng dạy học tích hợp giáo dục bảo vệ môi trường, một số GV khác còn ngại đổi mới hay chưa nắm rõ về dạy học tích hợp.

- Điều tra thăm dò ý kiến học sinh.

90.87% HS trường THCS Khánh Trung, 86.76% HS trường THCS Khánh Công cảm thấy hứng thú với các tiết dạy tích hợp giáo dục môi trường và làm các bài tập mang tính chất thực tế. 88,62% HS trường THCS Khánh Thành cảm thấy thích học với phương pháp dạy học truyền thống.

Qua điều tra thực trạng chúng tôi thấy rằng, có nhiều giáo viên đã chú trọng đến vấn đề tích hợp GDMT trong giảng dạy hóa học, tuy nhiên với tần số tiết dạy tích hợp GDBVMT còn rất thấp. Nhiều GV khi được hỏi đã rất hứng thú với việc tích hợp GDBVMT cho HS nhưng tài liệu tham khảo còn hạn chế và không có thời gian. Mặt khác, các em HS cũng rất mong muốn GV tăng cường tích hợp các nội dung GDBVMT đề bài học trở nên sinh động và dễ hiểu hơn.

BVMT hơn bao giờ hết đã trở thành nhiệm vụ cấp bách không của riêng ai. Nhưng điều đáng nhấn mạnh là việc giáo dục ý thức BVMT cho HS ở các trường THPT vẫn chưa được chú trọng. Ý thức BVMT vì thế chưa hình thành rõ nét trong HS, thậm chí ở cả một số GV. Từ thực trạng trên cho thấy việc tích hợp GDBVMT trong giảng dạy ở trường THCS nhằm nâng cao ý thức BVMT cho HS là điều thực sự cần thiết.

27

CHƢƠNG 2: TÍCH HỢP NỘI DUNG GIÁO DỤC BẢO VỆ MÔI TRƢỜNG TRONG DẠY HỌC CHƢƠNG “CÁC LOẠI HỢP CHẤT VÔ CƠ” – SGK HÓA HỌC 9 2.1. Tích hợp nội dung GDBVMT trong dạy học Hóa học ở trƣờng THCS 2.1.1. Khả năng tích hợp GDBVMT trong dạy học Hóa học ở trường THCS Hóa học là một bộ môn khoa học thực nghiệm nghiên cứu thành phần, tính chất, ứng dụng, sự biến đổi giữa các chất, sản xuất các chất. Nó rất hữu ích trong việc cung cấp cho HS những kiến thức về MT, ô nhiễm MT Thông qua nội dung về cấu tạo chất, tính chất vật lý, tính chất hóa học, ứng dụng và điều chế các chất…Môn Hóa học có thể giúp học sinh tìm hiểu được một cách sâu sắc, bản chất về: - Thành phần, cấu tạo của môi trường: đất, nước, không khí và thế giới sinh quyền.

- Sự biến đổi của các chất trong môi trường.

- Ảnh hưởng của các yếu tố tới thành phần của môi trường.

- Nguồn gây ô nhiễm môi trường: các chất hóa học và tác hại sinh lý của chúng với động thực vật và con người.

- Biện pháp bảo vệ môi trường và chống ô nhiễm, xử lý một số loại ô nhiễm môi trường; biện pháp bảo vệ môi trường trong học tập môn Hóa học.

2.1.2. Mục tiêu GDBVMT thông qua môn Hóa học ở trường THCS 2.1.2.1. Kiến thức  Nắm được thành phần hóa học của môi trường sống xung quanh con người (đất, nước, không khí) trên cơ sở tìm hiểu tính chất của các chất hóa học: - Môi trường đất, nước, không khí.

28

- Sự biến đổi hóa học trong môi trường, hiểu biết về chất vô cơ và hữu cơ, thành phần tính chất hóa học, tính chất vật lí, ứng dụng điều chế. Từ đó có hiểu biết về chất, về tính chất của các vật thể vô sinh, hữu sinh và một số biến đổi của chúng trong môi trường tự nhiên xung quanh.  Nắm được khái niệm ô nhiễm môi trường, tác hại của ô nhiễm môi trường.

- Ô nhiễm môi trường nước, tác hại của nó.

- Ô nhiễm môi trường khồn khí, tác hại của nó.

- Ô nhiễm môi trường đất, tác hại của nó.  Hiểu được nguyên nhân gây ô nhiễm môi trường trong đó có vai trò của sản xuất hóa học, sử dụng hóa chất và chất thải trong sinh hoạt và sản xuất.

- Hiểu được nguyên nhân của sự ô nhiễm môi trường: không khí, nước, đất và môi trường tự nhiên nói chung là do các chất độc hại vô cơ và hữu cơ.

Các chất này gây tác hại cho các đồ vật, các công trình kiến trúc, văn hóa, sức khỏe của người, động vật và thực vât.

- Hiểu được một số vấn đề về nhiên liệu, chất đốt, năng lượng hóa học, sự oxy hóa, sự cháy và nguyên nhân gây ô nhiễm môi trường không khí.

- Hiểu được tính năng và tác dụng của một số tài nguyên thiên nhiên như: nước, quặng, dầu mỏ, than đá. Vấn đề khai thác, sử dụng và việc gây ô nhiễm môi trường do các hoạt động khai thác.

- Vấn đề ô nhiễm môi trường trong thực hành thí nghiệm hóa học ở trường phổ thông.

- Hiểu được ô nhiễm từ xe gắn máy cũng là một loại ô nhiễm đáng lo ngại.

- Hiểu được tầm quan trọng của môi trường đối với con người.  Biết được cơ sở hóa học của một số biện pháp bảo vệ môi trường sống.

29

- Thu gom và xử lý chất thải , phòng chống chất độc hại trong quá trình tiếp xúc, sử dụng một cách khoa học với thuốc trừ sâu, phân bón hóa học…

- Hóa chất và vấn đề vệ sinh an toàn thực phẩm.

- Trồng nhiều cây xanh để điều hòa lượng khí CO2 tăng khí oxi giúp bảo vệ bầu không khí trong sạch.

2.1.2.2. Kĩ năng  Biết một số dấu hiệu môi trường bị ô nhiễm. Nhận biết được một số chất hóa học gây ô nhiễm đất, nước, không khí.  Biết cách xử lí một vài chất thải đơn giản dễ gặp trong đời sống sản xuất và học tập của học sinh.  Biết thực hiện một số biện pháp đơn giản để bảo vệ môi trường sống.  Biết sử dụng một số nhiên liệu, chất đốt, tài nguyên thiên nhiên hợp lí, góp phần bảo vệ môi trường.  Biết thực hiện một vài biện pháp cụ thể bảo vệ môi trường trong học tập Hóa học ở trường THCS. 2.1.2.3.Thái độ  Có ý thức trách nhiệm bảo vệ môi trường thiên nhiên cho bản thân, gia đình, cộng đồng và xã hội.  Có ý thức nhắc nhở những người xung quanh bảo vệ môi trường.  Có ý thức góp phần cải tạo môi trường bằng những việc làm nhỏ như trồng cây xanh, vứt rác đúng nơi quy định…

2.2. Mục tiêu, cấu trúc nội dung trong chƣơng “Các loại hợp chất vô cơ” – SGK hóa học 9.

2.2.1. Mục tiêu của chương “Các loại hợp chất vô cơ” 1. Kiến thức  HS trình bày được:

30

- Cách phân loại các hợp chất vô cơ.

- Tính chất hóa học đặc trưng của mỗi loại hợp chất vô cơ.

- Vai trò ứng dụng của các loại hợp chất vô cơ đối với công nghiệp và đời sống của con người.  HS giải thích được: - Giải thích được vì sao Ca(OH)2 dùng để diệt nấm mốc, khử độc môi trường, sát trùng…

- CaO là một trong những nguyên nhân gây ô nhiễm môi trường do chất thải rắn.

- Giải thích được nguyên nhân gây ô nhiễm không khí, mưa axit ảnh hưởng đến sức khỏe con người, nông nghiệp và nhiều công trình?

- Giải thích được sự ô nhiễm môi trường do việc bón phân không hợp lí?

2. Kĩ năng - Rèn cho HS kĩ năng làm thí nghiệm, quan sát movie thí nghiệm.

- Rèn cho HS kĩ năng viết phương trình phản ứng hóa học.

- Vận dụng kiến thức môn hóa học giải thích được nguyên nhân gây hiện tượng mưa axit và hiểu được tác hại của nó.

- Vận dụng giải thích một số vấn đề liên quan đến ôn nhiễm môi trường trong thực tế, cuộc sống.

- Kĩ năng giải bài tập định tính và định lượng.

3.Thái độ - Có thái độ nghiêm túc trong học tập và kiểm tra.

- Nêu cao ý thức giữ gìn, bảo vệ môi trường.

2.2.2. Cấu trúc nội dung của chương “Các loại hợp chất vô cơ” – Hóa học 9 Chƣơng 1: Các loại hợp chất vô cơ (19 tiết) Lý thuyết: 13 tiết – Luyện tập: 2 tiết – Thực hành: 2 tiết – Kiểm tra: 2 tiết.

31

Tuần

Tiết

Nội dung

1

2

Tính chất hóa học của oxit. Khái quát về sự phân loại oxit

2

3

4

5

6

7

8

9

10

3

Một số oxit quan trọng

4

Một số oxit quan trọng

5

Tính chất hóa học của axit

6

Một số axit quan trọng

7

Một số axit quan trọng

8

Luyện tập: Tính chất hóa học của oxit và axit

9

Thực hành: Tính chất hóa học của oxit và axit

10

Kiểm tra viết

11

Tính chất hóa học của bazo

12

Một số bazo quan trọng

13

Một số bazo quan trọng

14

Tính chất hóa học của muối

15

Một số muối quan trọng

16

Phân bón hóa học

17

Mối quan hệ giữa các loại hợp chất vô cơ

18

Luyện tập chương 1: Các loại hợp chất vô cơ

19

Thực hành: Tính chất hóa học của bazo và muối

20

Kiểm tra viết

2.2.3. Một số điểm cần lưu ý về nội dung kiến thức - Từ tính chất hóa học của oxit (CaO, SO2), axit ( HCl, H2SO4), bazơ, muối từ đó giải thích được các hiện tượng trong thực tiễn, giáo dục HS ý thức bảo vệ môi trường (học về tính chất hóa học của SO2 giải thích được cho học sinh nguyên nhân của hiện tượng mưa axit…..).

32

- Một số ứng dụng quan trọng của một số hợp chất và làm rõ mối quan hệ giữa tính chất và ứng dụng của chúng.

2.3. Nội dung GDBVMT trong chƣơng “Các loại hợp chất vô cơ” – SGK Hóa học 9 Nội dung GDBVMT Bài

Tình cảm –

Kĩ năng – Hành vi

Kiến thức

Thái độ

- Trình bày được - Nhận biết được - Có ý thức sử Bài 2: Một CaO có vai trò quan chất dùng để khử dụng số

oxit trọng

quan trọng

trong

cuộc chua

đất

CaO

một

trồng, cách hợp lí, có hiệu

sống: khử chua đất trong sản xuất chăn quả. trồng trọt, trong sản nuôi … xuất chăn nuôi...

- Có ý thức bảo vệ

- Xác định được tác môi trường

- CaO còn là chất rắn nhân gây ô nhiễm gây ô nhiễm môi môi trường trường.

- Trình bày được

- Nhận biết được - Có ý thức làm thí

+ SO2 có tác dụng chất gây ô nhiễm là nghiệm an toàn với làm chất tẩy trắng bột khí SO2

SO2 khử bỏ SO2 dư

gỗ trong công nghiệp - Biết được các giải sau giấy, dùng làm chất pháp diệt nâm mốc…

giảm

thí

nghiệm

thiểu bằng kiềm loãng,

lượng khí SO2 ra bông tẩm xút.

+ SO2 là chất khí độc không khí để chống - Có ý thức BVMT gây hại cho sức khỏe ô

nhiễm

môi trong cuộc sống.

của con người, động trường.

- Vận động mọi

thực vật.

người thực hiện.

+ SO2 là tác nhân gây

33

mưa axit gây ô nhiễm môi trường.

- Trình bày được axit - Nhận biết được - Có ý thức giữ gìn Bài 4: Một có khả năng tác dụng nguồn gây ô nhiễm khi làm việc với số

axit với kim loại từ đó và chất thải gây ô H2SO4.

quan trọng

làm mòn kim loại nhiễm môi trượng. gây hại các công - Giải pháp chống ô trình làm bằng kim nhiễm

phòng

thí

nơi

sản

loại…

nghiệm,

- Giải thích được

xuất axit sunfuric.

+ H2SO4 đặc gây bỏng nặng làm hỏng các giác quan nếu tiếp xúc + Khi kim loại tác dụng

với

axit

sunfuric đặc tạo ra các chất khí gây ô nhiễm môi trường + Chất thải gây ô nhiễm môi trường do sản xuất H2SO4 trong công nghiệp

34

- Dựa vào tính chất - Nhận biết được - Có ý thức bảo vệ Ca(OH)2 chất dùng để khử môi trường

Bài 8: Một hóa học số

bazơ học sinh năm được chua đất trồng, cải

quan trọng

những trong

ứng môi

dụng tạo

lại

đất, diệt

trường: trùng chất thải sinh

khử độc chất thải hoạt… công

nghiệp,

diệt - Nhận biết được

trùng chất thải sinh nguồn gây ô nhiễm hoạt và xác chết động môi

trường

(

ô

vật…từ đó học sinh nhiễm do chất thải năm được tầm quan rắn ) trọng của Ca(OH)2 - Giúp học sinh hiểu được Ca(OH)2 cũng gây ô nhiễm môi trường, ảnh hưởng không tốt đến đời sống con người như CaO. - Học sinh hiểu được - Nhận biết được - Có ý thức giữ gìn Bài Một

10: việc sử dụng thuốc chất gây ô nhiễm an toàn khi sử dụng số nổ đen ( hỗn hợp S, môi trường.

muối quan C, trọng

KNO3)

thuốc súng

gây ô

nhiễm môi trường, hủy hoại cuộc sống của sinh vật…

Bài

11: - Trình bày được vai - Xác định được tác - Có ý thức sử

35

Phân

bón trò của phân bón hóa nhân gây ô nhiễm dụng an toàn, có

hóa học

học với sự phát triển môi trường.

hiệu quả phân bón

của thực vật, năng - Sử dụng phân bón hóa học để giảm ô hợp lí, cách bảo nhiễm môi trường

suất cây trồng

- Sử dụng phân bón quản phân bón hóa đất, nước, không hóa học dễ gây nên ô học để đảm bảo chất khí… nhiễm môi trường lượng. đất,

nước,

không

khí…

2.4. Thiết kế kế hoạch bài dạy có tích hợp nội dung GDBVMT Để làm rõ nét hơn về nội dung giáo dục bảo vệ môi trường tôi đã lựa chọn 2 bài để tích hợp giáo dục bảo vệ môi trường: Chƣơng 1: “Các loại hợp chất vô cơ” Bài 2: Một số oxit quan trọng Kiến thức cũ có liên quan

Kiến thức mới cần hình thành cho HS

- Dấu hiệu nhận biết oxit axit, oxit - Tính chất vật lí của một số oxit quan bazơ

trọng (CaO, SO2)

- Tính chất hóa học của oxit

- Tính chất hóa học của CaO, SO2 - Ứng dụng, điều chế CaO, SO2

I. Mục tiêu 1.Kiến thức * Học sinh trình bày được: - Công thức phân tử của canxioxit, lưu huỳnh đioxit.

- Tính chất vật lí, phương pháp điều chế CaO, SO2.

- Vai trò ứng dụng của CaO, SO2 trong thực tế. * Học sinh hiểu được

36

- Tính chất hóa học của CaO, SO2.

- Học sinh giải thích được vì sao CaO được dùng để khử chua đất, xử lí nước thải của nhà máy, sát trùng, diệt nấm mốc, mầm bệnh trong chăn nuôi..

- Nguyên nhân SO2 là chất gây ô nhiễm môi trường, gây ra hiện tượng mưa axit. * Học sinh vận dụng - Viết phương trình hóa học chứng minh tính chất hóa học của CaO, SO2.

- Tính toán các bài tập theo phương trình phản ứng - Vận dụng giải thích các hiện tượng thực tế.

2. Kĩ năng - Dự đoán tính chất, kiểm tra và kết luận.

- Rèn kĩ năng quan sát, nhận xét, hiện tượng xảy ra khi theo dõi các movie thí nghiệm.

- Viết phương trình hóa học minh họa cho tính chất cụ thể cúa CaO, SO2.

- Vận dụng kiến thức để giải một số bài tập.

3. Thái độ - Giáo dục lòng yêu thích bộ môn hóa học và khám phá khoa học.

- Có ý thức bảo vệ môi trường và vận động mọi người BVMT. 4. Định hƣớng phát triển năng lực - Năng lực giải quyết vấn đề.

- Năng lực sử dụng ngôn ngữ hóa học.

- Năng lực vận dụng kiến thức hóa học vào cuộc sống.

II. Phƣơng pháp, kỹ thuật dạy học - Phương pháp dạy học trực quan.

- Phương pháp vấn đáp gợi mở.

- Kỹ thuật thu nhận thông tin.

37

- Kỹ thuật sơ đồ tư duy.

- Kỹ thuật khăn phủ bàn.

III. Chuẩn bị 1. Giáo viên - Giáo án, bài giảng điện tử, máy tính, máy chiếu.

- Mẫu CaO 2. Học sinh - Ôn lại kiến thức về oxit axit, oxit bazơ.

- Chuẩn bị bài mới.

IV. Tiến trình dạy học 1. Ổn định tổ chức 2. Kiểm tra bài cũ (5 phút) Câu hỏi: yêu cầu 2 HS lên bảng hoàn thành câu hỏi?

- Nêu tính chất hóa học của oxit axit? Viết phương trình hóa học chứng minh?

- Nêu tính chất hóa học của oxit bazơ? Viết phương trình hóa học chứng minh?

3. Thiết kế các hoạt động của giáo viên và học sinh a) Đặt vấn đề (3 phút) Trong xây dựng người ta dùng nguyên liệu nào để quét tường?

HS: Trả lời GV: Ngoài ra Báo Người Lao động ngày 25/10/2010 đưa tin: “Nhà máy lọc dầu Dung Quất gây ô nhiễm môi trường?”. Người dân gần khu vực nhà máy cho biết nhà máy thải ra một lượng lớn khí có mùi không những hôi mà còn hắc, gây khó thở, ngửi lâu có triệu chứng đau đầu, thậm chí có người ngất xỉu. Nguyên nhân là do xưởng thu hồi S của nhà máy bị rò rỉ, và phát

38

thải ra khí SO2. Vậy CaO, SO2 có những tính chất vật lí, tính chất hóa học gì, tác hại và ứng dụng gì? Chúng ta cùng tìm hiểu trong bài học ngày hôm nay. b) Triển khai bài Hoạt động của giáo

Hoạt động của học sinh

Nội dung cần đạt

viên Hoạt động 1: Tìm hiểu tính chất của canxi oxit (20 phút) A. CANXI OXIT (CaO – vôi sống) I. Tính chất của canxioxit 1.Tính chất vật lí - GV: yêu cầu HS - CaO là chất rắn, màu - Canxi oxit là chất rắn, quan sát mẫu CaO kết trắng, nóng chảy ở nhiệt màu trắng, nóng chảy ở hợp với ngiên cứu độ rất cao 25850C.

nhiệt độ rất cao (khoảng

SGK nêu tính chất

25850C)

vật lí của CaO. - GV: Nhận xét và kết luận.

2. Tính chất hóa học - GV: Dựa vào kiến + Oxit axit là oxit của phi - CaO là 1 oxit bazơ nên thức đã học ở hóa học kim.

mang đầy đủ tính chất hóa

lớp 8. Em hãy cho cô + Oxit bazơ là oxit của học của oxit bazơ. biết thế nào là oxit kim loại. axit, oxit bazơ. Từ đó - CaO là oxit bazơ CaO thuộc loại oxit - Tính chất của một oxit nào? Nêu tính chất bazơ là: hóa học của CaO?

+ Tác dụng với nước

- GV: Nhận xét và + Tác dụng với axit

39

kết luận.

+ Tác dụng với oxit axit. a) Tác dụng với nước

- GV: nêu dụng cụ, - Hiện tượng: phản ứng tỏa - Canxi oxit tác dụng với hóa chất sau đó tiến nhiều nhiệt, sinh ra chất nước phản ứng tỏa nhiều hành thí nghiệm: Cho màu trắng, tan ít trong nhiệt, sinh ra chất rắn màu 1 lượng nhỏ CaO vào nước.

trắng tan ít trong nước,

ống nghiệm, sau đó - Phương trình:

phần tan tạo thành dung

nhỏ từ từ nước vào

CaO( r )  H 2O(l )  Ca (OH)2( r )

dịch bazơ.

ống nghiệm lắc đều.

- Phương trình:

Yêu cầu HS:

CaO( r )  H 2O( l )  Ca (OH) 2( r )

+ Quan sát nêu hiện tượng. + Viết PTHH. - GV: Khái quát và kết luận.

- GV: Từ tính chất này mà CaO được dùng để làm khô nhiều chất, trong xây dựng dùng vôi tôi để quét tường. b) Tác dụng với axit - GV mô tả dụng cụ,

- Hiện tượng: Phản ứng tỏa

hóa chất và cách tiến

nhiều nhiệt, sinh ra canxi

hành thí nghiệm cho

clorua

CaO tác dụng với

nước.

HCl.

- Phương trình:

40

CaCl2

tan

trong

- GV tiến hành thí - Hiện tượng: Phản ứng nghiệm, yêu cầu HS: +

Quan

nghiệm

sát nêu

CaO( r )  HCl(dd)  CaCl2(dd)  H 2O(dd)

tỏa nhiều nhiệt, sinh ra

thí canxi clorua CaCl2 tan hiện trong nước.

tượng

- Phương trình:

+ Viết PTHH.

CaO( r )  HCl(dd)  CaCl2(dd)  H 2O(dd)

- GV: Nhận xét và kết luận.

- GV: Em giải thích - HS: Đất chua có độ pH < tại sao đất chua, đất 6,5 đất này có tính axit có tính axit làm cây làm cây trồng sinh trưởng trồng sinh trưởng và và phát triển kém, khi bón phát triển kém cần vôi, vôi sẽ tác dụng với phải bón vôi? axit trong đất tạo thành - GV: nhận xét và kết muối. Từ đó làm giảm luận

lượng axit trong đất làm

- GV chiếu hình ảnh đất bớt chua. .về vai trò của CaO. c) Tác dụng với oxit axit Phương trình: - GV đặt vấn đề: Để - Để canxi oxit trong CaO( r )  CO2( k )  CaCO3( r ) CaO trong không khí không khí ở nhiệt độ ở nhiệt độ thường lâu thường, CaO hấp thụ khí - Canxi oxit sẽ giảm chất ngày các em nhận CO2 tạo thành canxi lượng nếu lưu giữ lâu ngày thấy có hiện tượng cacbonat trong tự nhiên. gì? Em hãy viết - Phương trình: -> Kết luận: CaO là một phương trình phản CaO( r )  CO2( k )  CaCO3( r ) oxit bazơ ứng?

41

- GV: Từ những tính chất trên các em rút - CaO là 1 oxit bazơ ra kết luận?

Hoạt động 2: Tìm hiểu ứng dụng của CaO (5 phút) II. Ứng dụng của Canxi oxit - GV: Trong xây - Dùng vôi để quét tường.

- Phần lớn canxi oxit được

dựng người ta dùng

dùng trong công nghiệp

nguyên liệu nào để

luyện kim và làm nguyên

quét tường?

liệu cho công nghiệp.

- Dùng khử chua đất trồng trọt, xử lí nước thải công nghiệp, sát trùng, diệt nấm mốc, khử độc môi trường..

- Dùng trong xây dựng.

- GV: Ngoài ra trong - Ứng

dụng của Canxi

phần tính chất hóa oxit. học CaO tác dụng với + Dùng trong công nghiệp axit thì CaO dùng để luyện kim và làm nguyên diệt nấm mốc, khử liệu cho công nghiệp. chua đất…

- Dùng khử chua đất trồng

Vậy từ những thông trọt, xử lí nước thải công

42

tin trên và kiến thức nghiệp, sát trùng, diệt nấm thực tế CaO được mốc, khử độc môi trường.. dùng để làm gì?

- Dùng trong xây dựng..

- GV: nhận xét và bổ sung .

Hoạt động 3: Tìm hiểu phƣơng pháp sản xuất CaO (7 phút) III. Sản xuất Canxi oxit 1. Nguyên liệu - GV: Trong thực tế - Nguyên liệu là đá vôi

Sản xuất CaO là đá vôi

người ta sản xuất - Phương trình hóa học (CaCO3), chất đốt than, củi, dầu, khí tự nhiên…

CaO từ nguyên liệu xảy ra: t C( r )  O2( k )   CO2( k )

2. Các phương trình hóa

t CaCO3( r )   CO2( k )  CaO

học

0

nào?

0

- GV: Chiếu hình ảnh

t C( r )  O2( k )   CO2( k )

lò vôi thủ công và

t CaCO3( r )   CO2( k )  CaO

công

nghiệp.

thiệu

cấu

tạo

0

0

Giới và

nguyên tắc vận hành.

Từ đó yêu cầu HS lên bảng viết PTHH xảy ra?

Hoạt động 4: Tìm hiểu tính chất của lƣu huỳnh đioxit (20 phút)

43

B. LƢU HUỲNH ĐIOXIT (SO2, Khí Sunfurơ) I. Tính chất của lƣu huỳnh đioxit 1. Tính chất vật lí - GV: Nghiên cứu - SO2 là chất khí không

Tính chất vật lí

SGK cho biết tính màu, mùi hắc, độc, nặng

Trạng thái

Thể khí

Màu sắc

Không màu

Mùi vị

Mùi hắc, rất độc

D(SO2 /kk)

64/29

chất vật lí của SO2

hơn không khí.

+ Trạng thái. + Màu sắc, mùi vị. + Nặng hay nhẹ so với không khí.

- GV thông báo SO2 rất độc nên gây ho, viêm đường hô hấp, ở nồng độ cao gây tê liệt hệ hô hấp và gây chết người. + Động thực vật: làm rụng lá cây, giảm sinh trưởng của cây.

2. Tính chất hóa học - GV: Dựa vào kiến - SO2 là một oxit axit. thức đã học ở lớp 8, - Tính chất của oxit axit em hãy cho cô biết + Tác dụng với nước SO2 thuộc loại oxit + Tác dụng với bazơ nào? Có những tính + Tác dụng với oxit bazơ.

44

- SO2 là một oxit axit nên mang đầy đủ tính chất của oxit axit.

chất nào?

- GV nhận xét và kết luận. a) Tác dụng với nước - GV: mô tả thí - Nhúng quỳ vào cốc đựng SO 2(k)  H 2O(l)  H 2SO3(dd) nghiệm SO2 tác dụng dung dịch ta thấy quỳ với nước, sau đó chuyển sang màu đỏ. chiếu

- Axit sunfurơ làm quỳ tím

thí - Phương trình:

movie

Axit sunfurơ

nghiệm, yêu cầu HS SO 2(k)  H 2O(l)  H 2SO3(dd)

chuyển đỏ.

nêu hiện tượng và

- SO2 nguyên nhân chính

viết PTHH?

gây ô nhiễm môi trường, là

- Tích hợp giáo dục

một trong các nguyên nhân

môi trường

gây ra mưa axit.

+ SO2 là chất gây ô nhiễm không khí, là một trong các nguyên nhân gây ra mưa axit.

- GV: chiếu sơ đồ nguyên nhân gây hiện tượng mưa axit và giải

thích

sự

tạo

thành H2SO4 từ SO2.

- Khí SO2 hòa tan nước

trong

không

trung tạo thành các hạt axit sunfuric, axit nitric, khi trời mưa

45

kéo theo những hạt axit “thần chết trên không

trung”

rơi

xuống đất gây hủy hoại động, thực vật và các công trình..

- GV: chiếu

movie - Hậu quả:

về tác hại hiện tượng + Mưa axit ảnh hưởng đến mưa axit . Từ đó em các thủy vực ao hồ, các hãy rút ra các hậu quả dòng chảy do mưa axit đổ của hiện tượng mưa vào ao, hồ sẽ làm độ pH axit?

của ao hồ giảm đi nhanh

- GV nhận xét và bổ chóng, các sinh vật trong sung.

hồ, ao suy yếu hoặc chết

+ Sự kiện năm 1982 + Ảnh hưởng đến đất: tăng ở thành phố Trùng độ chua, làm suy thoái đất, Khánh Trung Quốc cây cối kém phát triển. một trận mưa axit có + Phá hủy các vật liệu làm độ pH =4 đã ảnh bằng kim loại…giảm tuổi hưởng nghiêm trọng thọ các công trình xây đến cây trồng: hàng dựng, di tích lịch sử.. loạt cây lượng thực bị + Đối với con người hạt chấm đỏ trên lá cây, bụi axit khô có thể gây ra các mần cây rũ như bị các bệnh về hen suyễn, hơ lửa, thậm chí bị viêm phế quản, bệnh hô chết khô..

hấp, bệnh tim.

+ Làm giảm tác dụng

46

quang hợp của lá và khả năng kháng bệnh của cây trồng, sản lượng cây trồng giảm sút. + Tác hại của mưa axit đối với rừng: các thảm thực vật xanh bị mưa axit tàn phá, làm tăng độ chua, giảm độ màu mỡ của đất những

nguyên

tố

canxi, magie trong đất rất cần cho cây trồng đều bị hao kiệt, đất đai nhanh chóng bạc màu.

- GV: Từ những hậu - HS làm việc cá nhân sau quả trên em hãy nêu đó thảo luận nhóm và đưa ra các biện pháp giảm ra những giải pháp làm thiểu ô nhiễm môi giảm thiểu như: trường?

+ Trồng nhiều cây xanh

( yêu cầu HS sử dụng giúp cho môi trường trong kĩ thuật khăn phủ bàn sạch hơn và điều hòa khí đề xuất biện pháp)

hậu.

-GV nhận xét và đưa + Tuân thủ nghiêm ngặt ra

phương

pháp các quy định về phát thải

47

chống mưa axit:

nhằm hạn chế tối đa lượng

+ Xử lí nhiên liệu khí SO2 ra môi trường. trước khi dùng.

+ Thay thế dần các nhiên

+ Khử hết lưu huỳnh liệu hóa thạch bằng nhiên vô cơ trong than đá liệu sạch như hidro, sử trước khi đốt.

dụng các loại năng lượng

+ Tách và thu hồi axit tái tạo thân thiện môi trong quá trình đốt trường. than.

+ Hạn chế thải rác thải ra

+ Triệt để giảm bớt môi trường. khí lưu huỳnh đioxit trong khí thải. +

Nâng

cao

chất

lượng nhiên liệu hóa thạch bằng cách loại bỏ triệt để S và N có trong dầu mỏ và than đá trước khi sử dụng. b) Tác dụng với bazơ - GV: chiếu movie thí - Hiện tượng: xuất hiện kết - Hiện tượng: Xuất hiện kết nghiệm cho SO2 tác tủa trắng

tủa trắng CaCO3

dụng với bazơ, yêu - Phương trình:

- Phương trình:

cầu

HS nêu

hiện SO2(k)  Ca(OH)2(dd) 

tượng, viết PTHH?

SO 2(k)  Ca(OH) 2(dd)  CaSO3(r)  H 2

CaSO3(r)  H 2O(l)

SO 2(k)  Ba(OH) 2(dd)  BaSO3(r)  H 2

- GV: nhận xét và kết luận.

SO 2(k)  2NaOH (dd)  Na 2SO3(r)  H 2

- GV: tương tự yêu

48

cầu HS viết PTHH khi

cho

NaOH,

Ba(OH)2 tác dụng với SO2. c) Tác dụng với oxit bazơ SO 2(k)  Na 2O(r)  Na 2SO3(r)

- GV thông báo SO2 - Phương trình: là oxit axit tác dụng SO 2(k)  CaO(dd)  CaSO3(r) với oxit bazơ, yêu SO 2(k)  Na 2O(r)  Na 2SO3(r)

SO 2(k)  CaO(dd)  CaSO3(r)

cầu HS viết PTHH

- Lưu huỳnh đioxit tác dụng

cho SO2 tác dụng với

với oxit bazơ tạo thành

Na2O, CaO?

muối sunfit.

- GV: nhận xét và kết luận.

Hoạt động 5: Tìm hiểu về ứng dụng của lƣu huỳnh đioxit (5 phút) II. Ứng dụng của lƣu huỳnh đioxit - GV: Các em quan - Dùng để sản xuất H2SO4. - Dùng để sản xuất H2SO4. sát hình ảnh trên màn - Dùng làm chất tẩy trắng - Dùng làm chất tẩy trắng hình chiếu. Từ đó rút bột gỗ trong công nghiệp.

bột gỗ trong công nghiệp.

ra ý nghĩa, ứng dụng - Dùng làm chất diệt nấm - Dùng làm chất diệt nấm của SO2 trong cuộc mốc…

mốc…

49

sống?

- GV: nhận xét và kết luận.

Hoạt động 6: Tìm hiểu về phƣơng pháp điều chế SO2 (5 phút) III. Điều chế lƣu huỳnh đioxit a) Trong phòng thí nghiệm - GV: Để điều chế - Nguyên liệu: muối sunfit - Nguyên liệu: muối sunfit , SO2 trong phòng thí , dung dịch axit HCl, dung dịch axit HCl, H2SO4 nghiệm người ta sử H2SO4 loãng dụng

nguyên

loãng

liệu - Thu bằng cách đẩy khí - Phương trình:

nào?

Na2 SO3(r)  H 2 SO4(dd)  Na2 SO4(dd)

ngửa bình.

- GV: Khí SO2 được Vì SO2 nặng hơn không

 H 2O(l )  SO

khí nên thu bằng cách đẩy

thu bằng cách nào?

không khí ngửa bình, SO2 - Đun nóng H2SO4 đặc với b) Đẩy không khí (úp tan trong nước nên không Cu. a) Đẩy nước

sử dụng cách đẩy nước.

bình thu khí)

c) Đấy không khí - Phương trình: Na2 SO3(r)  H 2 SO4(dd)  Na2 SO4(dd)

(ngửa bình thu khí) Vì sao lại sử dụng

 H 2O(l )  SO2( k )

phương pháp đó?

- GV: chiếu movie thí nghiệm điều chế SO2 trong

phòng

thí

nghiệm, yêu cầu HS nêu hiện tượng và viết PTHH?

50

- GV: Tại sao ở bình - SO2 là chất khí không thu khí SO2 lại dùng màu, độc nên tránh để khí bông tẩm xút?

SO2 thoát ra khỏi môi

- GV: ngoài phương trường dùng bông tẩm xút pháp trên để điều chế để NaOH trung hòa khí SO2 còn được điều SO2. chế bằng cách đun nóng H2SO4 đặc với Cu. b) Trong công nghiệp -

GV trong

công - Nguyên liệu: lưu huỳnh, - Nguyên liệu: lưu huỳnh,

nghiệp để điều chế quặng pirit sắt SO2

nguồn - Phương pháp:

dùng

nguyên

liệu

Phương

pháp

- Phương pháp:

gì? + Đốt lưu huỳnh trong + Đốt lưu huỳnh trong điều không khí.

không khí.

t S  O2   SO2 0

chế?

- GV: em hãy lên bảng

quặng pirit sắt

viết

phương

trình hóa học.

t S  O2   SO2 0

+ Đốt quặng pirit sắt + Đốt quặng pirit sắt (FeS2) t 4 FeS2  11O2   2 Fe2O3  8SO2 0

(FeS2)

t 4 FeS2  11O2   2 Fe2O3  8SO2 0

- GV: nhận xét và kết luận.

Hoạt động 7: Củng cố nội dung bài học (10 phút) - Chia lớp thành các - Hoạt động nhóm vẽ sơ nhóm, sử dụng sơ đồ đồ tư duy và trình bày tư duy trình bày về trước lớp. tính chất hóa học của

51

SO2.

- GV nhắc lại các - Dựa vào nội dung bài nguyên

nhân

mưa học trả lời các câu hỏi.

axit và biện pháp bảo vệ môi trường.

- Sau khi tổng kết nội dung kiến thức GV đưa ra câu hỏi trắc nghiệm, yêu cầu HS trả lời.

Nội dung câu hỏi?

Nội dung câu hỏi củng cố Câu 1: Phương pháp nào dùng để điều chế SO2 trong phòng thí nghiệm: A. Cho muối sunfit tác dụng với axit B. Đốt lưu huỳnh trong không khí.

C. Đốt quặng pirit sắt D. Phương pháp khác Câu 2: Làm bài tập 4 SGK trang 9.

Câu 3: Mưa axit gây ra những hậu quả nghiêm trọng gì?

V. Dặn dò - Hoàn thành các bài tập trong SGK, SBT. - Thông qua bài học, mỗi HS tuyên truyền cho mọi người xung quanh về thái độ giữ gìn và BVMT. - Đọc trước nội dung bài mới.

52

BÀI 11: PHÂN BÓN HÓA HỌC I. Mục tiêu 1. Kiến thức HS trình bày được: - Vai trò của nguyên tố hóa học đối với cây trồng.

- Tên, thành phần hóa học và ứng dụng của một số phân bón hóa học thông thường.

- Một số phân bón hóa học thường dùng trong nông nghiệp và công dụng của chúng.

HS hiểu được: - Tính chất của một số loại phân bón hóa học - Tác hại của dư lượng phân bón ảnh hưởng đến cây trồng, con người và môi trường.

HS vận dụng: HS vận dụng kiến thức của bài học để giải quyết các tình huống thực tế như: - Tác dụng của phân bón tới cây trồng, đất trồng.

- Vì sao phải sử dụng hợp lí các loại phân bón hóa học?

2. Kĩ năng - Nhận biết được một số loại phân bón hóa học thông dụng.

- Phân biệt được phân bón đơn, phân bón kép.

- Kĩ năng vận dụng các kiến thức đã học vào thực tế, cuộc sống.

- Tính toán để tính thành phần phần % theo khối lượng của các nguyên tố dinh dưỡng trong phân bón.

3. Thái độ - Yêu thích môn học, say mê, hứng thú môn học với các vấn đề đang diễn ra ở môi trường sống hàng ngày.

53

- Rèn ý thức bảo vệ sức khỏe và bảo vệ môi trường.

- Tinh thần đoàn kết, tích cực, tự giác.

4. Định hƣớng phát triển năng lực - Năng lực sử dụng ngôn ngữ hóa học.

- Năng lực vận dụng kiến thức vào giải quyết các hiện tượng trong thực tiễn.

- Năng lực hợp tác nhóm và làm việc độc lập.

II. Chuẩn bị 1. Giáo viên - Bài giảng điện tử, máy tính, máy chiếu.

- Phiếu học tập đã in sẵn, bút dạ, nam châm.

- Một số mẫu phân bón, bao bì 1 số loại phân bón - Một số tranh ảnh, tư liệu về sản xuất các loại phân bón ở Việt Nam: nhà máy phân đạm Hà Bắc, nhà máy phân lân Lâm Thao…

- Nhiệm vụ học tập cho các nhóm ( đã giao trước cho HS tìm hiểu) tìm hiểu về vai trò các nguyên tố hóa học đối với thực vật, mẫu các loại phân bón và thành phần hóa học của phân bón.

2. Học sinh - HS sưu tầm một số mẫu phân bón - HS sưu tầm bao bì 1 số loại phân bón.

- Hoàn thành bài tập trước khi đến lớp.

- Chuẩn bị bài mới III. Phƣơng pháp, kỹ thuật dạy học - Dạy học hợp tác nhóm.

- Quan sát, đàm thoại gợi mở.

- Kỹ thuật thu nhận thông tin phản hồi.

54

IV. Tiến trình dạy học 1. Ổn định tổ chức 2. Kiếm tra bài cũ (5 phút) Em hãy nêu tính chất hóa học của muối. Viết phương trình phản ứng minh họa?

3. Thiết kế các hoạt động của GV và HS a) Đặt vấn đề (3 phút) Nhờ lông hút cây trồng hút nước và muối khoáng từ đất, qua thời gian đất trở nên nghèo “đói” chất dinh dưỡng, để tăng năng suất cây trồng người ta phải bón phân cho đất, phân bón là “thức ăn” của cây trồng. Một trong số những loại phân bón đó là phân bón hóa học. Vậy phân bón hóa học là gì? Có những loại phân bón hóa học thông dụng nào? Chúng ta sẽ tìm hiểu ở bài học hôm nay. b) Nội dung bài mới Hoạt động của giáo

Hoạt động

viên

của học sinh

Nội dung cần đạt

Hoạt động 1: Tìm hiểu những nhu cầu của cây trồng (10 phú I. Những nhu cầu của cây trồng.

1. Thành phần của thực vật - GV đặt câu hỏi:

- Cây chuối - Nước chiếm tỉ lệ rất lớn trong thực

1) Cùng một cây chuối, tươi

chứa vật, vào khoảng 90%

khi còn tươi sẽ nặng nhiều

nước - Còn lại 10% là các chất khô

hơn rất nhiều so với nên nặng hơn. + 99% là những nguyên tố C, H, O, khi phơi khô là do - Cỏ, rơm khô N, K, Ca, Mg, P, S đâu?

chứa các chất + 1% là những nguyên tố vi lượng:

2) Cỏ, rơm khô có thể khô là những B, Cu, Zn, Fe, Mn dùng làm thức ăn cho dinh

dưỡng

55

trâu, bò…vì sao?

có

thể làm

Từ đó em hãy cho cô thức ăn cho biết thành phần chủ trâu, bò. yếu của thực vật?

- Trong thực nước

- GV: nhận xét và kết vật luận

chiếm tỉ lệ rất lớn

khoảng

90%.

2. Vai trò của các nguyên tố hóa học đối với thực vật - GV tổ chức cho các -

HS

thảo

Nguyên Vai trò Các hấp thụ ở

nhóm lên rút thăm luận, cử đại

tố hóa đối với dạng

phiếu học tập để chọn diện

học

nội dung thảo luận

lên trình bày,

+ Phiếu 1: Các nguyên nhóm tố C, H, O, N

nhóm

khác

lắng nghe.

+ Phiếu 2: Các nguyên

thực vật

Nguyên Cấu

Hấp thụ ở dạng

tố C, H, tạo

CO2, H2O, ánh

O

sáng

nên

tố P, K

hợp

+ Phiếu 3: Các nguyên

chất

tố S, Ca, Mg

gluxit

Sau đó lên bảng hoàn

Nguyên Kích

Hấp thụ dưới

thành vào bảng phụ

tố N

thích

dạng nitrat

Nguyên Vai

Cây

cây

tố hóa trò

hấp

trồng

đối

thụ

phát

với

ở

triển

học

thực dạng

manh

56

muối

Nguyên Kích

Hấp thụ dưới

tố P

thích

dạng

sự

đihiđrophotphat

- GV nhận xét và chốt

phát

tan

lại kiến thức.

triển

vật

bộ

muối

rễ

thực vật Nguyên Đề

Hấp thụ dưới

tố K

dạng muối tan

tổng hợp chất diệp lục và kích thích cây trồng ra hoa, làm hạt

Nguyên Tổng

Hấp thụ dưới

tố S

hợp

dạng

nên

sunfat tan

protein Các

Để sản

nguyên sinh

57

muối

tố Mg

Ca, sản chất diệp lục cần thiết cho quá trình quang hợp

Hoạt động 2: Tìm hiểu những phân bón hóa học thƣờng dùng (20 phút) II. Những phân bón hóa học thƣờng dùng - GV yêu cầu đại diện - Các nhóm một nhóm lên trình bày khác

lắng

về các mẫu phân bón nghe,

nhận

đã chuẩn bị và thành xét, bổ sung. phần của chúng.

- GV nhận xét sự chuẩn bị của học sinh, bổ sung.

- GV em có nhận xét gì -

Phân

về thành phần nguyên đạm(N), phân tố dinh dưỡng trong lân (P), phân phân đạm, phân lân, kali (K) chỉ

58

phân kali so với phân chứa 1 trong đa nguyến tố?

3 nguyên tố

- GV nhận xét và kết (N, P, K), còn luận

phân

đa

nguyên

tố

chứa

từ

2

nguyên tố trở lên.

- GV vậy phân đạm, - Phân đạm, - Phân bón hóa học được chia làm 2 phân lân, phân kali còn phân

lân, loại:

gọi chung là phân gì?

kali + Phân bón dạng đơn

phân

- GV nhận xét và kết được gọi là + Phân bón dạng kép luận

phân

bón

đơn; phân đa nguyên tố gọi là phân bón kép.

1. Phân bón đơn - GV yêu cầu HS nhắc - Phân bón - Phân bón đơn chỉ chứa 1 trong 3 khái niệm thế nào phân đơn chỉ chứa nguyên tố dinh dưỡng là đạm (N), bón đơn, ví dụ?

1

trong

- GV nhận xét và kết nguyên luận

dinh

3 phân lân (P), phân kali (K) tố + Phân đạm: Ure, amoni nitrat,

dưỡng: amoni sunfat…

N, P, K.

+ Phân lân: Photphat tự nhiên, super photphat + Phân kali: KCl, K2SO4

59

- GV đặt câu hỏi: 1) Tại sao trời rét đậm 1) Vì phân không nên bón phân đạm khi tan đạm?

trong

nước

2) Ở nông thôn các gia thu nhiệt làm đình hay tưới nước giải nhiệt độ hạ, cho cây, vậy vì sao khi cây

không

tưới nước giải cho cây hấp thụ được, trồng, cây xanh tốt?

có trường hợp cây

còn

bị

ngộ độc và chết.

2) Tưới nước giải chính là bón đạm cho cây vì trong nước giải có chứa

hàm

lượng ure.

2. Phân bón kép - GV nêu khái niệm - Phân kép có - Phân bón kép có chưa 2 hoặc cả 3 phân kép, nêu ví dụ?

chứa 2 hoặc 3 nguyên tố dinh dưỡng N, P, K. tố + Hỗn hợp những phân bón đơn

- GV nhận xét và kết nguyên luận.

dinh

dưỡng được trộn với nhau theo một tỉ lệ lựa

N, P, K. Ví

chọn thích hợp với từng cây trồng. dụ: Ví dụ NPK..

NPK…

+ Tổng hợp trực tiếp bằng phương

60

pháp hóa học như KNO3..

3. Phân bón vi lƣợng - GV nêu khái niệm phân vi lượng?

Phân

lượng

vi Có chứa một lượng ít các nguyên tố có như Bo, Zn, Mn…

- GV nhận xét và bổ chứa một số sung.

nguyên tố hóa học

- GV vậy khi sử dụng - Không nên 3 loại phân bón trên bón quá nhiều cần chú ý đến vấn đề phân hóa học gì? Vì sao?

vào trong đất vì sẽ gây đến ô nhiễm môi trường

đất

làm giảm độ phì nhiêu cho đất dẫn đến làm

giảm

năng suất cây trồng, làm ô nhiễm mạch nước ngầm..

- GV nhận xét và kết luận ( tích hợp môi trường) Không nên bón quá nhiều vào trong đất vì

61

sẽ gây bạc màu đất, ô nhiễm môi trường đất, đến mạch nước ngầm, ảnh hưởng đến sự phát triển của cây trồng, không tăng năng suất mà còn có thể giảm. + Bón quá nhiều phân đạm cây lúa dễ bị lốp, cho nhiều hạt lép nên năng suất thấp. + Bón phân không hợp lí không những gây ô môi

nhiễm

trường

không khí mà lượng phần dư thừa còn gây độc

ngộ

nông

sản…con người ăn vào gây ngộ độc hệ tiêu hóa (bệnh tiêu chảy) + Khi sử dụng phân bón bao bì, chai lọ phải thu gom sạch sẽ không để vun vãi khắp nơi gây

ô

nhiễm

môi

trường do chất thải rắn.

- GV chiếu movie về - Bón phân

62

việc lạm dụng nhiều hợp phân bón hóa học…

lí

làm

tăng độ phì

- GV ngày xưa các nhiêu cho đất, “nhà nông học” đã làm tăng năng không tiếc lời ca ngợi suất cây trồng về vị thế của phân bón và chất lượng đối

với

cây

trồng: nông sản.

“nhất nước, nhì phân, -

HS

tam cần, tứ giống” vậy nghe

lắng hình

bón như thế nào, loại thành ý thức phân gì để không gây ô bảo vệ môi nhiễm môi trường?

trường,

- GV nhận xét và kết dụng luận

bón

sử phân

hợp

lí

nên bón phân vi sinh, phân hữu cơ đã qua xử

lí… hạn

chế bón phân hóa học cho cây trồng.

- GV giới thiệu về “bón phân hợp lí” ngày nay tăng năng suất cây trồng, giảm chi phí, hạn chế ô nhiễm môi trường, hạn chế bạc

63

đất…người ta đã sử dụng các loại phân bón: phân hữu cơ, phân vi sinh, các chế phẩm

sinh

học,

vôi..cho cây trồng. ( Gv chiếu cho HS xem đoạn phim bón vôi.. cho cây).

4. Củng cố bài học (7 phút) - Làm bài tập 1,2,3 SGK. V. Dặn dò - Làm các bài tập trong SBT. - Thông qua bài học, mỗi HS tuyên truyền cho mọi người xung quanh về thái độ giữ gìn và BVMT. - Đọc trước nội dung bài mới.

64

CHƢƠNG 3: THỰC NGHIỆM SƢ PHẠM 3.1. Mục đích thực nghiệm - Thực nghiệm sư phạm nhằm khẳng định tính khả thi của đề tài nghiên cứu và hướng đi đúng đắn của đề tài trên cơ sở lí luận và thực tiễn.

- Thực nghiệm sư phạm nhằm kiểm tra hiệu quả của việc sử dụng các bài tích hợp nội dung GDBVMT vào Chƣơng I “Các loại hợp chất vô cơ” – SGK Hóa học 9.

3.2. Nhiệm vụ thực nghiệm - Thiết kế kế hoạch bài dạy thực nghiệm có tích hợp nội dung GDBVMT như giáo án đã soạn ở chương 2.

- Chọn đối tượng, địa bàn thực hiện.

- Thực hiện bài dạy thực nghiệm, tiến hành kiểm tra đánh giá sau giờ dạy.

- Xử lý thống kê kết quả bài dạy thực nghiệm sư phạm.

- Đánh giá tính hiệu quả của việc tích hợp nội dung GDBVMT trong dạy học Chƣơng “Các loại hợp chất vô cơ” – SGK Hóa Học 9.

3.3. Nội dung thực nghiệm Với phạm vi nghiên cứu và nội dung của đề tài, chúng tôi tiến hành thực nghiệm sư phạm như sau: Dạy thực nghiệm 2 bài có nội dung tích hợp GDBVMT trong Chƣơng “Các loại hợp chất vô cơ” – SGK Hóa Học 9.

- Bài 2: Một số axit quan trọng (tiết 1, 2) - Bài 11: Phân bón hóa học 3.4. Kế hoạch thực nghiệm sƣ phạm.

3.4.1. Chọn đối tượng và địa bàn thực nghiệm.

Chúng tôi tiến hành thực nghiệm tại trường THCS Khánh Trung, huyện Yên Khánh, thành phố Ninh Bình. Được sự đồng ý của nhà trường, tổ

65

chuyên môn, giáo viên giảng dạy, chúng tôi đã lựa chọn thực nghiệm tại các lớp: 9A và 9B - Lớp thực nghiệm: Lớp 9A – sĩ số 39 - Lớp đối chứng: Lớp 9B – sĩ số 39 Đây là 2 lớp có cùng giáo viên giảng dạy, dựa vào kết quả điểm trung bình môn hóa học ở kì trước cho thấy hai lớp này có học lực tương đương nhau.

3.4.2. Phương pháp thực nghiệm sư phạm - Lựa chọn lớp TN và ĐC theo chất lượng học tập đảm bảo số lượng và chất lượng học tập. + Lớp TN giáo viên dạy có tích hợp GDBVMT như giáo án đã soạn chương 2. + Lớp ĐC giáo viên dạy bình thường không tích hợp GDBVMT. - Thực hiện các bài dạy thực nghiệm sư phạm.

- Tiến hành cho HS làm bài kiểm tra đánh giá chất lượng giờ học.

- Chấm bài kiểm tra và xử lí số liệu theo phương pháp thống kê.

3.4.3. Tiến hành thực nghiệm Đối với lớp thực nghiệm: giáo viên dạy có tích hợp GDBVMT như giáo án đã soạn ở chương 2 của khóa luận tốt nghiệp này. Đối với lớp đối chứng: giáo viên dạy bình thường, không tích hợp GDBVMT. Nhưng khi kiểm tra thì cho học sinh lớp đối chứng làm cùng đề với lớp thực nghiệm và thang điểm từng bài là như nhau.

3.4.4. Kết quả thực nghiệm sư phạm 3.4.4.1. Về mặt định tính - Nhận xét của giáo viên: + Nội dung tích hợp đảm bảo tính chính xác, khoa học, phù hợp với nội dung chương “Các loại hợp chất vô cơ”.

66

+ Tích hợp GDBVMT có tính khả thi khi sử dụng vào quá trình dạy học chương “Các loại hợp chất vô cơ”. + Nội dung tích hợp GDBVMT được xây dựng gần gũi với thực tiễn, nâng cao ý thức bảo vệ môi trường cho học sinh.

- Nhận xét của học sinh + Học sinh vận dụng tốt hơn kiến thức hóa học khi giải quyết các vấn đề thực tiễn có liên quan đến môi trường. + Học sinh có hứng thú yêu thích môn học. + Học sinh thấy rõ hơn ý nghĩa, vai trò của việc học môn hóa học. + Học sinh có ý thức bảo vệ môi trường.

3.4.4.2. Về mặt định lượng Kết quả TN được xử lí theo phương pháp thống kê toán học, thực hiện qua các bước sau: Bước 1: Lập các bảng phân phối tần số và tần suất tích lũy kết quả các bài kiểm tra.

Bước 2: Vẽ đồ thị các đường tích lũy kết quả các bài kiểm tra.

Bước 3: Lập bảng tổng hợp, phân loại kết quả học tập.

Bước 4: Tính các tham số thống kê đặc trưng.

- Số trung bình cộng: là tham số đặc trưng cho sự tập trung của số liệu, được tính theo công thức:

X n

X

- Phương sai:

- Độ lệch chuẩn:

S2

i i

n

n  X 

S

i

i

X



2

n 1

n X i

i

X



2

n 1

X

S cho biết độ phân tán quanh giá trị X , S càng nhỏ tức số hiệu càng ít phân tán.

67

- Hệ số biến thiên: V  S  100% X

Như vậy, để so sánh chất lượng học tập của 2 tập thể HS khi tính giá trị trung bình sẽ có 2 trường hợp: Nếu giá trị trung bình bằng nhau thì ta phải tính độ lệch chuẩn. Tập thể nào có độ lệch chuẩn bé hơn thì có chất lượng lớn hơn.

Nếu giá trị trung bình không bằng nhau thì phải tính hệ số biến thiên V. Tập thể có hệ số biến thiên V nhỏ thì chất lượng đều, X lớn thì trình độ tốt hơn. m

+ Sai số tiêu chuẩn:

S n

Giá trị trung bình nằm trong khoảng: x ± m + Đại lượng kiểm định t cho bởi công thức:

t

X TN  X DC Sp

nTN .nDC nTN  nDC

Với: 2 2 (nTN  1)STN  (nDC  1) S DC Sp  nTN  nDC  2

Sau khi xử lí số liệu của các bài kiểm tra, chúng tôi thu được kết quả như sau: Bảng 3.1: Kết quả bài kiểm tra chất lƣợng Bài kiểm Lớp

2

Điểm

số

0

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

TB

TN

39

0

0

0

0

1

3

7

9

13

5

1

7.26

ĐC

39

0

0

0

2

3

11

9

7

5

2

0

6.00

TN

39

0

0

0

0

1

5

4

7

14

7

1

7.36

ĐC

39

0

0

0

1

4

9

9

7

6

3

0

6.21

tra 1

Số HS đạt điêm xi

Sĩ

68

Bảng 3.2. Phân loại kết quả kiểm tra của 2 bài kiểm tra Bài kiểm

Yếu - kém

Trung bình

Khá

Giỏi

0-4

5- 6

7-8

9 - 10

Điểm số

tra Phương án 1

Số HS Tỉ lệ (%) Phương án

2

Số HS Tỉ lệ (%)

Tổng

TN

ĐC

TN

ĐC

TN

ĐC

TN

ĐC

TN

ĐC

1

5

10

20

22

12

6

2

39

39

2.56

12.82

25.64

51.28

56.41

30.77

15.38

5.13

100

100

TN

ĐC

TN

ĐC

TN

ĐC

TN

ĐC

TN

ĐC

1

5

9

18

21

13

8

3

39

39

2.56

12.82

23.08

46.15

53.85

33.33

20.51

7.69

100

100

60 50 40

TN 30

ĐC

20 10 0

Yếu - kém

Trung bình

Khá

Giỏi

Hình 3.1. Biểu đồ tần suất biểu diễn phân loại kết quả điểm bài kiểm tra số 1

69

Bảng 3.3. Bảng phân phối tần số, tần suất và tần số lũy tích bài kiểm tra số 1 Điểm

Số HS đạt điểm xi ĐC 0 0 0 2 3 11 9 7 5 2 0 39

TN 0 0 0 0 1 3 7 9 13 5 1 39

0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 Tổng

% HS đạt điểm xi

% HS đạt điểm xi trở xuống TN ĐC 0 0 0 0 0 0 0 5.13 2.56 12.82 10.26 41.03 28.21 64.10 51.28 82.05 84.62 94.87 97.44 100 100 100

ĐC 0 0 0 5.13 7.69 28.20 23.08 17.95 12.82 5.13 0 100

TN 0 0 0 0 2.56 7.69 17.95 23.08 33.33 12.82 2.57 100

120 100 80 TN

60

ĐC 40 20 0 0

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

Hình 3.2. Đồ thị đƣờng lũy tích kết quả bài kiểm tra số 1.

70

60 50 40 TN

30

ĐC

20 10 0

Yếu - kém

Trung bình

Khá

Giỏi

Hình 3.3. Biểu đồ tần suất biểu diễn phân loại kết quả điểm bài kiểm tra số 2 Bảng 3.4. Bảng phân phối tần số, tần suất và tần số tích lũy bài kiểm tra số 2 Điểm

Số HS đạt điểm xi

0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 Tổng

ĐC 0 0 0 1 4 9 9 7 6

TN 0 0 0 0 1 5 4 7 14 7 1 39

3 0 39

% HS đạt điểm xi TN 0 0 0 0 2.56 12.82 10.26 17.95 35.90 17.95 2.56 100

71

ĐC 0 0 0 2.56 10.26 23.08 23.08 17.95 15.38 7.69 0 100

% HS đạt điểm xi trở xuống TN ĐC 0 0 0 0 0 0 0 2.56 2.56 12.82 15.38 35.90 25.64 58.97 43.59 76.92 79.49 92.31 97.44 100 100 100

120 100 80 TN

60

ĐC 40 20 0 0

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

Hình 3.4. Đồ thị đƣờng lũy tích kết quả bài kiểm tra số 2

Bảng 3.5. Mô tả và so sánh dữ liệu kết quả 2 bài kiểm tra

Bài kiểm tra

1

2

TN

ĐC

TN

ĐC

xm

7.26 ± 0.21

6.0 ± 0.24

7.36 ± 0.23

6.21 ± 0.25

S

1.33

1.50

1.44

1.54

V

17.45

25.00

19.57

24.80

S2

1.77

2.26

2.08

2.38

Các dữ liệu

t

3.92

3.41

x

7.26

6.0

7.36

6.21

m

0.21

0.24

0.23

0.25

3.5. Đánh giá kết quả thực nghiệm Dựa trên các kết quả thực nghiệm sư phạm và thông qua việc xử lý số liệu thực nghiệm cao hơn lớp đối chứng thể hiện:

72

- Điểm trung bình cộng của lớp TN cao hơn lớp ĐC. - Đồ thị của đường lũy tích của lớp TN luôn nằm bên phải và phía dưới các đường lũy tích của lớp ĐC cho thấy chất lượng học tập của lớp TN tốt hơn lớp ĐC. - Độ lệch chuẩn các lớp TN nhỏ hơn ở các lớp ĐC chứng tỏ số liệu ở các lớp TN ít phân tán hơn ở các lớp ĐC. - Hệ số biến thiên V của các lớp TN nhỏ hơn các lớp ĐC chứng minh độ phân tán quanh giá trị trung bình cộng của các lớp TN nhỏ hơn, tức là chất lượng lớp TN đồng đều hơn lớp ĐC. Mặt khác, giá trị V thực nghiệm đều nằm trong khoảng 10% đến 30% tức là có độ dao động trung bình. Do vậy, kết quả thu được đáng tin cậy.

73

KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ Kết luận Sau thời gian tìm hiểu, nghiên cứu với sự giúp đỡ nhiệt tình của PGS. TS Đào Thị Việt Anh, đề tài đã được hoàn thành và thu được kết quả như sau: 1. Tổng quan được cơ sở lý luận và thực tiễn của đề tài: - Tổng quan về môi trường và ô nhiễm môi trường.

- Tổng quan về giáo dục bảo vệ môi trường: khái niệm, phương pháp tiếp cận nội dung GDBVMT và đưa GDBVMT vào dạy học hóa học.

2. Đánh giá thực trạng GDBVMT thông qua dạy học hóa học ở trường THCS cụ thể là điều tra ý kiến của 10 GV và 212 HS tại 3 trường THCS Khánh Trung, THCS Khánh Thành, THCS Khánh Công, huyện Yên Khánh, tỉnh Ninh Bình.

3. Trên cơ sở nghiên cứu khả năng tích hợp nội dung GDBVMT và mục tiêu GDBVMT thông qua môn hóa học ở THCS và nghiên cứu cấu trúc, nội dung chương “Các loại hợp chất vô cơ” chúng tôi nghiên cứu đề xuất 5 nội dung GDBVMT tương ứng với từng bài cụ thể trong chương.

4. Thiết kế 2 bài dạy học tích hợp GDBVMT “Bài 4: Một số oxit quan trọng” và “Bài 11: Phân bón hóa học” trong dạy học chương “Các loại hợp chất vô cơ”.

5.Tiến hành thực nghiệm sư phạm, phân tích kết quả thực nghiệm sư phạm, cụ thể tại trường THCS Khánh Trung theo phương pháp đối chứng với 39 học sinh lớp TN và 39 học sinh lớp ĐC. Kết quả thực nghiệm cho thấy việc tích hợp nội dung GDBVMT vào dạy học hóa học đã giúp học sinh tiếp thu tốt hơn các kiến thức, củng cố và vận dụng vào việc giải quyết các vấn đề thực tiễn liên quan đến môi trường, nâng cao ý thức bảo vệ môi trường cho học sinh.

74

Khuyến nghị: Dựa trên những vấn đề đã nghiên cứu, chúng tôi xin mạnh dạn đề xuất một số khuyến nghị sau: - Cần tăng cường tích hợp nội dung GDBVMT trong giảng dạy.

- Tăng cường việc sử dụng các bài tập có nội dung GDBVMT trong hóa học và các môn khác cho HS. - Và chúng tôi mong muốn có nhiều đề tài khoa học nghiên cứu về vấn đề môi trường giáo dục môi trường để góp phần nâng cao hiểu biết về môi trường cho tất cả mọi người, góp phần nâng cáo ý thức giữ gìn, bảo vệ môi trường.

75

TÀI LIỆU THAM KHẢO [1] Trần Thị Tú Anh (2009), Tích hợp các vấn đề kinh tế xã hội và môi trường trong dạy học môn hóa học lớp 12 THPT, Luận văn thạc sĩ Khoa học giáo dục, Đại Học Sư Phạm.

[2] Đặng Đình Bạch, Nguyễn Văn Hải (2006), Giáo trình hóa học môi trường, NXB Khoa học và Kỹ thuật Hà Nội.

[3] Bộ GD & ĐT, Tài liệu tập huấn dạy học tích hợp ở trường THCS, THPT, NXB Giáo dục.

[4] Nguyễn Xuân Cự, Nguyễn Thị Phương Loan, Giáo trình môi trường và con người, NXB Giáo dục Việt Nam. [5] Vũ Đăng Độ (1999), Hóa học và sự ô nhiễm môi trường, NXB Giáo dục.

[6] Dương Thị Hồng, Nghiên cứu vận dụng quan điểm dạy học tích hợp môn hóa học với các môn học khác ở trường THPT, Viện Khoa Học Giáo dục việt Nam. [7] https://tusach.thuvienkhoahoc.com [8] Nguyễn Hữu Long, Lồng ghép nội dung giáo dục bảo vệ môi trường trong chương trình đào tạo – một trong những biện pháp nhằm hình thành nhận thức bảo vệ môi trường, Trường cao đẳng trung ương thành phố Hồ Chí Minh.

[9] Luật bảo vệ môi trường 2005.

[10] Vũ Văn Minh (2007), Giáo trình môi trường và con người, NXB Đà Nẵng.

[11] PGS. TS. Đặng Thị Oanh (2008), “Giáo dục bảo vệ môi trường trong môn hóa học trung học phổ thông”, NXB Giáo dục.

[12] Lê Xuân Trọng, Cao Thị Thặng, Ngô Văn Vụ, Sách giáo viên hóa học 9, chương trình cơ bản, NXB Giáo dục.

76

[13] Lê Xuân Trọng, Cao Thị Thặng, Ngô Văn Vụ, Sách giáo khoa 9, chương trình cơ bản, NXB Giáo dục.

[14] Nguyễn Xuân Trường (2010), Phương pháp dạy học hóa học ở trường phổ thông, NXB Giáo dục.

[15] Đào Thị Thanh Tuyền, “Dạy học chủ đề tích hợp nội dung thực tiễn với kiến thức hóa học chương Nito – Photpho lớp 11 nhằm nâng cao kết quả học tập của [16] Phương pháp dạy học tích cực, Tài liệu bồi dưỡng thường xuyên cho GV khối THPT, Vụ Giáo dục Trung học, 2013.

77

PHỤ LỤC PHỤ LỤC 1: CÁC PHIẾU ĐIỀU TRA PHIẾU ĐIỀU TRA GIÁO VIÊN Để thực hiện tốt hơn trong việc điều tra, khảo sát tình hình dạy và học theo chủ đề, tôi mong các thầy cô trả lời khách quan các câu hỏi dưới đây.

Hãy đánh dấu vào ô trống phía trước câu trả lời thầy (cô) chọn. Với mỗi câu hỏi có thế có nhiều đáp án.

Xin thầy (cô) cho biết thông tin cá nhân: Họ và tên: Trường: Câu 1: Thầy (cô) đã được tập huấn về dạy học tích hợp chưa? □ Đã được tập huấn □ Chưa được tập huấn Câu 2: Trong năm học vừa qua, thầy (cô) đã tổ chức dạy học theo tích hợp chưa ? □ Đã tổ chức □ Chưa tổ chức Câu 3: Thầy cô đánh giá sự cần thiết của việc tích hợp GDBVMT trong dạy học hóa học như thế nào? □ Rất cần thiết □ Cần thiết □ Bình thường □ Không cần thiết Câu 4: Hứng thú của học sinh đối với các tiết dạy học có tích hợp giáo dục bảo vệ môi trường như thế nào? □ Rất hứng thú

78

□ Bình thường □ Không hứng thú Câu 5: Thái độ học tập của học sinh như thế nào trong các tiết dạy học có tích hợp nội dung GDBVMT? □ Rất tích cực □ Tích cực □ Bình thường □ Không tích cực Câu 6: Hiệu quả của các tiết dạy học có tích hợp nội dung giáo dục bảo vệ môi trường như thế nào? □ Rất tốt □ Tốt □ Bình thường □ Không tốt Câu 7: Xin thầy (cô) cho biết những thuận lợi, khó khăn trong quá trình triển khai dạy học theo tích hợp giáo dục bảo vệ môi trường?

Rất cảm ơn thầy (cô) đã tham gia đóng góp ý kiến Chúc thầy (cô) thành công !

PHIẾU ĐIỀU TRA HỌC SINH Để thực hiện tốt hơn trong việc giảng dạy và tạo thuận lợi cho các em trong việc tiếp thu kiến thức, tôi mong các em trả lời khách quan các câu hỏi dưới đây.

Hãy đánh dấu vào ô trống phía trước câu trả lời các em chọn. Với mỗi câu hỏi có thể chọn nhiều đáp án.

Các em hãy cho biết thông tin cá nhân:

79

Họ và tên: Lớp: Trường: Câu 1. Em đã được tham gia vào những tiết dạy học hóa học có tích hợp kiến thức về môi trường chưa ? □ Đã tham gia □ Chưa tham gia Câu 2. Thầy cô có thường đặt các câu hỏi có tích hợp kiến thức môi trường trong quá trình giảng dạy bài mới không? □ Thường xuyên □ Thỉnh thoảng □ Ít khi □ Không bao giờ Câu 3. Thái độ của em khi được thầy (cô) giao nhiệm vụ tìm hiểu các kiến thức môi trường có liên quan đến nội dung bài mới như thế nào? □ Rất thích □ Thích □ Bình thường □ Không thích Câu 4. Các em có thường tìm ra được mối liên hệ giữa kiến thức lí thuyết với hiện tượng thực tế không? □ Thường xuyên □ Thỉnh thoảng □ Ít khi □ Không bao giờ

80

Câu 5. Khi tham gia các giờ học hóa học tích hợp em có thể: □ Tiếp thu dễ hơn vì được quan sát nhiều hình ảnh, thí nghiệm minh họa □ Hiểu, vận dụng dễ dàng hơn □ Không hiểu, không vận dụng được kiến thức □ Nhớ lâu hơn □ Rất khó nhớ Câu 6. Khi làm các bài tập thực tiễn em cảm thấy thế nào? □ Rất hứng thú □ Hứng thú □ Bình thường □ Không hứng thú Câu 7. Khi làm bài tập có các nội dung tích hợp về môi trường giúp ích được gì cho em? □ Có thể giải thích các hiện tượng thực tế □ Dễ hình dung, dễ ghi nhớ □ Không tác dụng Câu 8. Em có muốn được học nhiều tiết dạy tích hợp hơn nữa không? □ Có □ Sao cũng được □ Không Rất cảm ơn các em đã tham gia đóng góp ý kiến!

Chúc các em học tốt!

81

PHỤ LỤC 2: CÁC ĐỀ KIỂM TRA VÀ ĐÁP ÁN Bài kiểm tra 15 phút số 1 I. Phần trắc nghiệm (10 câu, 6 điểm) Mức độ nhận thức Nhận biết

Thông hiểu

Tổng

Vận dụng

Vận dụng cao

TN

TL

TN

TL

TN

TL

TN

TL

3 câu

0

2 câu

0

2 câu

0

1 câu

2,25

0

1,5 điểm

0

1,5 điểm

0

0,75 điểm

0

6 điểm

0

15%

0

15%

0

7,5%

0

60%

8 câu

điểm 22,5%

Câu 1: Kết luận nào sau đây không đúng?

A. SO2 là chất khí không màu, mùi hắc, độc B. SO2 là chất khí, mùi hắc, nhẹ hơn không khí C. SO2 tác dụng với nước làm quỳ hóa đỏ D. SO2 làm mất màu cánh hoa hồng Câu 2: Chất nào dưới đây góp phần nhiều nhất vào sự hình thành mưa axit: A. CO2

B. SO2

C. O3

D.CFC

Câu 3: Vôi sống và đá vôi lần lượt có công thức hóa học là: A.

CaO, Ca(NO)3

B. CaCO3, CaO

B.

Ca(OH)2, CaCO3

D. CaO, CaCO3

Câu 4: CaO dùng làm chất khử chua đất trồng là ứng dụng tính chất hóa học gì của CaO ?

A. Tác dụng với axit B. Tác dụng với bazơ C. Tác dụng với oxit axit D. Tác dụng với muối

82

Câu 5: Chất nào có trong không khí góp phần gây nên hiện tượng vôi sống hóa đá: A. O2

B. NO2

C. CO2

D. NO

Câu 6: Sử dụng chất thử nào để phân biệt hai chất rắn màu trắng : CaO và P2O5 A. Dung dịch phenolphtalein B. Giấy quỳ ẩm C. Dung dịch axit clohiđric D. A , B và C đều đúng Câu 7: Đốt 18 gam quặng pirit sắt (FeS2) trong không khí thu được bao nhiêu ml khí SO2 (dktc): A. 3,36 lít

B.6,72 lít

C. 1,68 lít

D.8,96 lít

Câu 8. Dẫn 2,24 lít khí CO2 (dktc) tác dụng vừa hết với 200 ml dung dịch Ba(OH)2, sản phẩm là BaSO3 và H2O. Khối lượng kết tủa thu được là: A. 19,7 g

B.18,6 g

C. 15,6 g

D.10,08 g

II. Phần tự luận ( 4 điểm) Để diệt chuột trong một nhà kh người ta thường dùng phương pháp đốt lưu huỳnh, đóng kín cửa nhà kho lại. Chuột hít phải khói sẽ bị sưng yết hầu, co giật, tê liệt cơ quan hô hấp dẫn đến bị ngạt mà chết. Giải thích tại sao? Đáp án I/ Phần trắc nghiệm 1

2

3

4

5

6

7

8

B

B

D

A

C

D

B

A

83

II/ Phần tự luận Trả lời: Khi đốt lưu huỳnh trong không khí sẽ tạo thành khí SO 2 mà theo tính chất vật lí của khí SO2: là khí không màu, mùi hắc, rất độc vì vậy khi chuột hít phải khói sẽ bị sưng yết hầu, co giật, tê liệt cơ quan hô hấp dẫn đến bị chết t PTHH: S  O2   SO2 0

Bài kiểm tra 15 phút số 2 I. Phần trắc nghiệm (10 câu, 6 điểm) Mức độ nhận thức Nhận biết

Thông hiểu

Tổng

Vận dụng

Vận dụng cao

TN

TL

TN

TL

TN

TL

TN

TL

3 câu

0

3 câu

0

1 câu

0

1 câu

0

8 câu

2,25 điểm

0

2,25 điểm

0

0,75 điểm

0

0,75 điểm

0

6 điểm

22,5%

0

22,5%

0

7,5%

0

7,5%

0

60%

Câu 1: Trong các hợp chất sau hợp chất có trong tự nhiên dùng làm phân bón hoá học: A.CaCO3

B.Ca3(PO4)2

C.Ca(OH)2

D.CaCl2

Câu 2:Trong các loại phân bón sau, loại phân bón nào có lượng đạm cao nhất ?

A. NH4NO3

B.NH4Cl

C.(NH4)2SO4

D. CO(NH2)2

Câu 3: Các loại phân bón hóa học đều là những hóa chất có chứa: A. các nguyên tố dinh dưỡng cần thiết cho cây trồng B. nguyên tố nitơ và một số nguyên tố khác C. nguyên tố photpho và một số nguyên tố khác D. nguyên tố kali và một số nguyên tố khác

84

Câu 4: Khi bón phân vô cơ hay phân chuồng (phân xanh) có thể gây ô nhiễm môi trường do: A. Tích lũy các chất độc hại thậm chí nguy hiểm cho đất do các phân để lại. Đồng thời tích lũy nitrat trong nước ngầm làm giảm chất lượng nước uống.

B. Tăng lượng dung dịch ở lớp nước trên mặt có tác dụng xấu đến việc cung cấp oxi cho các loại động vật thủy sinh khác.

C. Làm tăng lượng NH3 không không mong muốn trong khí quyển và lượng N2O do quá trình nitrat hóa phân đạm dư hoặc không đúng chỗ.

D. Tất cả các phương án trên đều đúng.

Câu 5:Vụ hè thu ở miền bắc nước ta thường bị ảnh hưởng bởi những trận bão hoặc những cơn mưa rào lớn. Nếu bà con nông dân bón nhiều phân đạm cho cây lúa dễ dẫn đến hiện tượng: A. Cây mọc um tùm, đẻ nhánh muộn và không tập trung, thân yếu dễ bị đổ ngã lúc gần chín B. Cây mọc um tùm, đẻ nhánh sớm, thân yếu dễ bị đổ ngã lúc gần chín C. Cây lùn, đẻ nhánh sớm D. Lá úa vàng bắt đầu từ đỉnh, đẻ nhánh muộn và không tập trung Câu 6: Cho 0,1 mol Ba(OH)2 vào dung dịch NH4NO3 dư thì thể tích thoát ra ở đktc là: A. 2,24 lít

B. 4,48 lít

C. 22,4 lít

D. 44,8 lít

Câu 7: Khử đất chua bằng vôi và bón phân đạm cho lúa thực hiện đúng cách như sau: A. Bón đạm trước rồi vài ngày sau đó mới bón vôi để khử chua.

B. Bón đạm và vôi cùng lúc C. Bón vôi trước để khử chua vài ngày rối mới bón đạm

85

D. Cách nào cũng được Câu 8: Phân kali KCl sản xuất được từ quặng sinvinit thường chỉ chứa 50% K2O. Hàm lượng % KCl trong phân bón đó: A. 72,9

B. 76.0

C. 79,2

D. 75,5

II/ Phần tự luận( 2 câu, 4 điểm) Câu hỏi: Giả sử giá thành của hai loại phân urê và phân amoniclorua là như nhau. Em hãy tư vấn cho bác nông dân nên chọn loại nào để vừa đảm bảo năng suất, vừa đỡ tốn kém? Đáp án I/ Phần trắc nghiệm.

1

2

3

4

5

6

7

8

B

D

A

D

A

B

C

C

II/ Phần tự luận.

Chọn urê vì: + Hàm lượng N trong phân urê cao hơn hay độ dinh dưỡng cao hơn do đó cần khối lượng phân ít hơn đỡ tốn kém. + Phân urê tan vào nước thì có môi trường trung tính nên thích hợp với mọi loại đất.

86