TỔ CHỨC HOẠT ĐỘNG TRẢI NGHIỆM TRONG DẠY HỌC CÁC KIẾN THỨC CHƯƠNG “ĐỘNG LỰC HỌC CHẤT ĐIỂM” VẬT LÝ 10

TỔ CHỨC HOẠT ĐỘNG TRẢI NGHIỆM TRONG DẠY HỌC

vectorstock.com/28062424

Ths Nguyễn Thanh Tú eBook Collection

TỔ CHỨC HOẠT ĐỘNG TRẢI NGHIỆM TRONG DẠY HỌC CÁC KIẾN THỨC CHƯƠNG “ĐỘNG LỰC HỌC CHẤT ĐIỂM” VẬT LÝ 10 THEO HƯỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC VẬN DỤNG KIẾN THỨC VÀO THỰC TIỄN CHO HỌC SINH WORD VERSION | 2021 EDITION ORDER NOW / CHUYỂN GIAO QUA EMAIL TAILIEUCHUANTHAMKHAO@GMAIL.COM Tài liệu chuẩn tham khảo Phát triển kênh bởi Ths Nguyễn Thanh Tú Đơn vị tài trợ / phát hành / chia sẻ học thuật : Nguyen Thanh Tu Group Hỗ trợ trực tuyến Fb www.facebook.com/DayKemQuyNhon Mobi/Zalo 0905779594

iii

DANH MỤC VIẾT TẮT DHTN

Dạy học trải nghiệm

GV

Giáo viên

HĐTN

Hoạt động trải nghiệm

HS

Học sinh

NLVDKT

Năng lực vận dụng kiến thức

PPDH

Phƣơng pháp dạy học

TNSP

Thực nghiệm sƣ phạm

THPT

Trung học phổ thông

TN

Thực nghiệm

iv

MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN ............................................................................................................. i LỜI CẢM ƠN ..................................................................................................................ii DANH MỤC VIẾT TẮT............................................................................................... iii MỤC LỤC ...................................................................................................................... iv DANH MỤC CÁC BẢNG ............................................................................................vii DANH MỤC CÁC HÌNH VẼ ..................................................................................... viii TÓM TẮT ĐỀ TÀI ........................................................................................................ ix SUMMARY OF THE SUBJECT .................................................................................... x MỞ ĐẦU ......................................................................................................................... 1 1. Lý do chọn đề tài ......................................................................................................... 1 2. Tổng quan vấn đề nghiên cứu ..................................................................................... 2 3. Mục tiêu nghiên cứu .................................................................................................... 3 4. Giả thuyết khoa học ..................................................................................................... 3 5. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu ............................................................................... 4 5.1. Đối tƣợng nghiên cứu ............................................................................................... 4 5.2. Phạm vi nghiên cứu .................................................................................................. 4 6. Nhiệm vụ nghiên cứu .................................................................................................. 4 7. Phƣơng pháp nghiên cứu ............................................................................................. 4 7.1. Phƣơng pháp nghiên cứu lí luận ............................................................................... 4 7.2. Phƣơng pháp điều tra, phỏng vấn ............................................................................. 5 7.3. Phƣơng pháp thực nghiệm sƣ phạm ......................................................................... 5 8. Cấu trúc luận văn ......................................................................................................... 5 CHƢƠNG 1: CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA HOẠT ĐỘNG TRẢI NGHIỆM THEO HƢỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC VẬN DỤNG VÀO THỰC TIỄN ................................................................................................................................ 6 1.1. Cơ sở lí luận về hoạt động trải nghiệm trong dạy học vật lí ở trƣờng phổ thông ........6 1.1.1. Khái niệm hoạt động trải nghiệm ...................................................................6 1.1.2. Các đặc điểm của hoạt động trải nghiệm ........................................................8 1.1.3. Nội dung hoạt động trải nghiệm trong dạy học vật lí .....................................8 1.1.4. Một số hình thức hoạt động trải nghiệm trong dạy học vật lí ........................8 1.1.5. Các phƣơng pháp tổ chức hoạt động trải nghiệm .........................................11

v 1.2. Năng lực vận dụng kiến thức vào thực tiễn ........................................................14 1.2.1. Khái niệm năng lực vận dụng vào thực tiễn .................................................14 1.2.2. Cấu trúc của năng lực vận dụng kiến thức vào thực tiễn..............................15 1.2.3. Vai trò của việc phát triển năng lực vận dụng kiến thức vào thực tiễn ........15 1.2.4. Một số biện pháp phát triển năng lực vận dụng kiến thức vào thực tiễn cho học sinh ..........................................................................................................................16 1.3. Thực trạng tổ chức hoạt động trải nghiệm ở trƣờng phổ thông ..........................18 1.3.1. Mục đích điều tra ..........................................................................................18 1.3.2. Phƣơng pháp điều tra ....................................................................................18 1.3.3. Kết quả khảo sát............................................................................................18 1.4. Quy trình tổ chức hoạt động trải nghiệm nhằm phát triển năng lực vận dụng vào thực tiễn ở trƣờng phổ thông .........................................................................................19 1.5. Bảng Rubric đánh giá năng lực vận dụng kiến thức vào thực tiễn trong hoạt động trải nghiệm .....................................................................................................................23 Kết luận chƣơng 1 ......................................................................................................24 CHƢƠNG 2: XÂY DỰNG TIẾN TRÌNH TỔ CHỨC HOẠT ĐỘNG TRẢI NGHIỆM TRONG DẠY HỌC CÁC KIẾN THỨC CHƢƠNG “ĐỘNG LỰC HỌC CHẤT ĐIỂM” - VẬT LÍ 10 THEO HƢỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC VẬN DỤNG KIẾN THỨC VÀO THỰC TIỄN CHO HỌC SINH ............................................................ 26 2.1. Phân tích nội dung kiến thức chƣơng “ Động lực học chất điểm” – Vật lí 10 THPT... 26 2.1.1. Vị trí, mục tiêu chƣơng “ Động lực học chất điểm” – Vật lí 10 THPT ........26 2.1.2. Cấu trúc chƣơng “ Động lực học chất điểm” – Vật lí 10 THPT .................28 2.1.3. Một số vấn đề thực tiễn trong chƣơng “ Động lực học chất điểm” cần giải quyết. 30 2.2. Thiết kế hoạt động dạy học trải nghiệm chƣơng Động lực học chất điểm – Vật lí 10 nhằm phát triển năng lực vận dụng kiến thức vào thực tiễn cho học sinh ...............30 2.2.1. Hoạt động trải nghiệm “ Tìm hiểu về thủy triều ở quê em” .........................30 2.2.2. Hoạt động trải nghiệm “Thợ sửa xe đạp” .....................................................45 2.3. Kế hoạch dạy học ................................................................................................55 2.4. Tổ chức hoạt động dạy học trải nghiệm ..............................................................59 Kết luận chƣơng 2 ......................................................................................................... 60

vi CHƢƠNG 3: THỰC NGHIỆM SƢ PHẠM .............................................................. 61 3.1. Mục đích của thực nghiệm sƣ phạm ...................................................................61 3.2. Nhiệm vụ của thực nghiệm sƣ phạm...................................................................61 3.3. Đối tƣợng và thời gian thực nghiệm sƣ phạm.....................................................61 3.4. Phƣơng pháp thực nghiệm sƣ phạm ....................................................................61 3.4.1. Công tác chuẩn bị .........................................................................................61 3.4.2. Tiến hành thực nghiệm .................................................................................61 3.5. Kết quả thực nghiệm sƣ phạm ............................................................................62 3.5.1. Phân tích diễn biến thực nghiệm sƣ phạm ....................................................62 3.5.2. Đánh giá định tính kết quả giải quyết NLVDKT vào thực tiễn cho HS.......73 3.5.3. Đánh giá định lƣợng kết quả giải quyết NLVDKT vào thực tiễn cho HS ...75 Kết luận chƣơng 3 ......................................................................................................78 KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ ....................................................................................... 79 TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................................................. 80 PHỤ LỤC 1: PHIẾU THĂM DÕ Ý KIẾN GIÁO VIÊN VỀ DẠY HỌC TRẢI NGHIỆM Ở TRƢỜNG PHỔ THÔNG ................................................................................................ PL1 PHỤ LỤC 2: PHIẾU THĂM DÕ Ý KIẾN HỌC SINH VỀ DẠY HỌC TRẢI NGHIỆM Ở TRƢỜNG PHỔ THÔNG ........................................................................................................ PL3 PHỤ LỤC 3: PHIẾU ĐIỀU TRA SAU QUÁ TRÌNH THỰC NGHIỆM ................. PL5 ĐỀ BÀI KIỂM TRA ................................................................................................... PL6 MỘT SỐ HÌNH ẢNH THỰC NGHIỆM ................................................................... PL7

vii

DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 1.1: Cấu trúc của năng lực vận dụng kiến thức vào thực tiễn ..............................15 Bảng 1.2. Tầm quan trọng của việc dạy học trải nghiệm .............................................. 18 Bảng 1.3. Mức độ tiếp cận việc dạy học trải nghiệm .................................................... 18 Bảng 1.4. Mức độ tổ chức hoạt động trải nghiệm học sinh mong muốn ...................... 19 Bảng 1.5: Tiêu chí đánh giá các thành tố NLVDKT vào thực tiễn ...............................23 Bảng 2.1: Phiếu đánh giá nhóm của GV về “Tìm hiểu về thủy triều ở quê em” ..........44 Bảng 2.2: Phiếu đánh giá nhóm của HS về “Tìm hiểu về thủy triều ở quê em” ..........44 Bảng 2.3: Tiêu chí đánh giá thang đo ............................................................................45 Bảng 2.4: Phiếu đánh giá nhóm của GV về “Thợ sửa xe đạp” .....................................54 Bảng 2.5: Phiếu đánh giá nhóm của HS về “Thợ sửa xe đạp” .....................................54 Bảng 2.6: Tiêu chí đánh giá thang đo ............................................................................55 Bảng 3.1: Điểm đánh giá NLVDKT vào thực tiễn của học sinh Trang Sỹ Thái qua 5 hoạt động .......................................................................................................................73 Bảng 3.2: Điểm đánh giá NLVDKT vào thực tiễn của 5 HS qua 5 hoạt động ............74 Bảng 3.3: Tổng hợp kết quả TN qua các bài kiểm tra ...................................................76 Bảng 3.4: Bảng tỉ lệ HS yếu kém, trung bình, khá, giỏi................................................77 Bảng 3.5: Bảng tham số thống kê ..................................................................................78

viii

DANH MỤC CÁC HÌNH VẼ Hình 2.1: Triều lên và triều xuống ................................................................................34 Hình 2.2: Sóng triều ......................................................................................................38 Hình 2.3: Nguồn cung năng lƣợng điện ........................................................................39 Hình 2.4: Đánh bắt hải sản ............................................................................................40 Hình 3.1: Học sinh thảo luận nhóm ...............................................................................63 Hình 3.2: HS thuyết trình bài báo cáo hoạt động 1 .......................................................63 Hình 3.3: HS đang trả lời hoạt động 2 ...........................................................................64 Hình 3.4: HS đang chăm chú lắng nghe ngƣời hƣớng dẫn sử dụng ..............................65 Hình 3.5: Trạm đo mực nƣớc của Viện Hải dƣơng học ................................................68 Hình 3.6: Thiết bị đo E.O.BÄR.BERNE .......................................................................68 Hình 3.7: Giếng đo ........................................................................................................69 Hình 3.8: Ký đồ mực nƣớc trạm Cầu Đá từ 15g/10/12 – 11g/17/12/2018....................70 Hình 3.9: Ký đồ mực nƣớc trạm Cầu Đá từ 8g/2/12 – 12g/8/12/2019..........................70 Hình 3.10: Đồ thị quá trình thủy triều từ 8g/2/12 – 23g/ 11/12/2019, trạm Cầu Đá (109.216378°, 12.207606°) ...........................................................................................71 Hình 3.11: Học sinh và mô hình ....................................................................................72 Hình 3.12: Đồ thị phân phối tần số của các bài kiểm tra ..............................................76 Hình 3.13: Đồ thị phân phối tần suất tích lũy của các bài kiểm tra ..............................77 Hình 3.14: Đồ thị phân loại tổng hợp kết quả của hai bài kiểm tra...............................77

ix

TÓM TẮT ĐỀ TÀI TÊN ĐỀ TÀI: TỔ CHỨC HOẠT ĐỘNG TRẢI NGHIỆM TRONG DẠY HỌC CÁC KIẾN THỨC CHƢƠNG “ĐỘNG LỰC HỌC CHẤT ĐIỂM” - VẬT LÍ 10 THEO HƢỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC VẬN DỤNG KIẾN THỨC VÀO THỰC TIỄN CHO HỌC SINH Ngành: Lý luận và phƣơng pháp dạy học bộ môn Vật lí Họ và tên học viên: Nguyễn Thị Huyền Trang Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: TS. Tƣởng Duy Hải Cơ sở đào tạo: Trƣờng Đại học Sƣ phạm – Đại học Đà Nẵng Tóm tắt: 1. Những kết quả chính của luận văn - Trải nghiệm là hoạt động giúp phát triển năng lực cho học sinh. Hoạt động trải nghiệm có nội dung thực tế và đƣợc tổ chức bằng các phƣơng pháp dạy học tích cực.

- Việc phát triển năng lực vận dụng kiến thức vào thực tiễn có vai trò quan trọng đối với học sinh. Năng lực vận dụng kiến thức vào thực tiễn đƣợc đánh giá bởi Rubric gồm 5 thành tố năng lực.

- Chƣơng “ Động lực học chất điểm” – Vật lí 10 có nhiều nội dung thực tiễn gắn liền với cuộc sống. Trong chƣơng này tôi đề xuất ra hai chủ đề trải nghiệm là “ Tìm hiểu về thủy triều ở quê em” và “Thợ sửa xe đạp”.

2. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn luận văn - Ý nghĩa khoa học: Đƣa ra tầm quan trọng của việc phát triển năng lực cho ngƣời học và bồi dƣỡng năng lực vận dụng kiến thức vào thực tiễn cho ngƣời học thông qua hoạt động trải nghiệm.

- Ý nghĩa thực tiễn: Giúp cho học sinh phát triển năng lực vận dụng kiến thức vào thực tiễn và có thể làm tài liệu tham khảo cho các nghiên cứu về dạy học trải nghiệm.

3. Hƣớng nghiên cứu tiếp theo của đề tài Đề tài có thể đƣợc phát triển theo hƣớng xây dựng các hoạt động trải nghiệm mới và mở rộng phạm vi nghiên cứu các chƣơng, các cấp khác nhau trong bộ môn vật lí.

Từ khóa: Trải nghiệm, hoạt động trải nghiệm, năng lực, vận dụng, thực tiễn, động lực học chất điểm.

Xác nhận của giáo viên hƣớng dẫn

Ngƣời thực hiện đề tài

TS.Tƣởng Duy Hải

Nguyễn Thị Huyền Trang

x

SUMMARY OF THE SUBJECT Name of thesis: ORGANIZATION OF EXPERIENCES ACTIVITIES IN TEACHING KNOWLEDGE CHAPTER "PARTICLE DYNAMICS" - PHYSICS 10 UNDER THE DEVELOPMENT CAPACITY OF USING KNOWLEDGE TO PRACTICE FOR STUDENTS Major: Theory and methods of teaching Physics subject Full name of Master student: Nguyen Thi Huyen Trang Supervisor: PhD. Tuong Duy Hai Training institution: The University of Danang - University of Sience and Education Summary: 1. The main results of the thesis - Experience is an activity that helps develop students' capacity. Experimental activities have practical content and are organized by active teaching methods.

- Developing the ability to apply knowledge into practice has an important role for students. Rubric's ability to put knowledge into practice is assessed by Rubric with 5 components of competence.

- Chapter "Particle dynamics" - Physics 10 has many practical contents associated with life. In this chapter, I propose 2 experience topics: "My hometower’s tide" and "Bicycle repairman" 2. Scientific and practical significance of the thesis - Scientific significance: Given the importance of capacity development for learners and fostering the ability to apply knowledge into practice for learners through experiential activities.

- Practical significance: Help students develop their ability to apply knowledge into practice and can be a reference for researches on experiential teaching.

3. Further research directions of the topic The topic can be developed in the direction of constructing new experiential activities and expanding the scope of the study of chapters and different levels in physics.

Key words: Experience, experiential activity, competence, application, practical, particle dynamics.

Supervisor,s confirmation

Ph.D.Tuong Duy Hai

Student

Nguyen Thi Huyen Trang

1 MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Ngày nay, con ngƣời là nhân tố chính trong việc thúc đẩy sự phát triển của xã hội, trong đó tri thức là yếu tố quan trọng, đóng vai trò quyết định. Với nhu cầu ngày càng cao của xã hội, đòi hỏi giáo dục phải có những bƣớc tiến quan trọng nhằm đào tạo những chủ nhân tƣơng lai của đất nƣớc để đáp ứng và đón đầu sự phát triển của đất nƣớc trong sự hội nhập hiện nay.

Việc cải cách giáo dục đang dần thay đổi, lấy vai trò ngƣời học làm trung tâm, nhằm phát triển năng lực bản thân, tự giải quyết vấn đề nhằm đáp ứng nhu cầu của xã hội. Trong Nghị quyết Hội nghị trung ƣơng 8 khóa XI của BCHTW là: “Tiếp tục đổi mới mạnh mẽ phương pháp dạy và học theo hướng hiện đại; phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo và vận dụng kiến thức, kỹ năng của người học; khắc phục lối truyền thụ áp đặt một chiều, ghi nhớ máy móc. Tập trung dạy cách học, cách nghĩ, khuyến khích tự học, tạo cơ sở để người học tự cập nhật và đổi mới tri thức, kỹ năng, phát triển năng lực. Chuyển từ học chủ yếu trên lớp sang tổ chức hình thức học tập đa dạng, chú ý các hoạt động xã hội, ngoại khóa, nghiên cứu khoa học…” [2]. Quan điểm chỉ đạo của Đảng là: “Chuyển mạnh quá trình giáo dục từ chủ yếu trang bị kiến thức sang phát triến toàn diện năng lực và phẩm chất ngƣời học. Học đi đôi với hành; lý luận gắn với thực tiễn; giáo dục nhà trƣờng kết hợp với giáo dục gia đình và giáo dục xã hội”.

Ngƣời Việt Nam từ xƣa vẫn quan niệm: “Trăm hay không bằng tay quen”, “Học đi đôi với hành”, “Đi một ngày đàng, học một sàng khôn”. Để nhấn mạnh yếu tố thực hành và vận dụng thực tiễn. Đó chính là tƣ tƣởng của việc học qua trải nghiệm. Ngày nay, học qua trải nghiệm đang đƣợc tiếp tục triển khai trên phạm vi toàn thế giới và đƣợc nhìn nhận nhƣ là một triển vọng tƣơng lai của nền giáo dục toàn cầu.

Bộ môn Vật lí của trƣờng phổ thông là một trong những bộ môn khoa học có nhiều ứng dụng trong thực tiễn nhất, rất khô khan, khó hiểu nếu chỉ học lí thuyết suôn và làm vài thí nghiệm mà không biết sử dụng để áp dụng vào thực tiễn [8]. Do đó cần nâng cao chất lƣợng dạy và học, đổi mới nhiều phƣơng pháp. Một trong những giải pháp nâng cao chất lƣợng dạy và học là hoạt động trải nghiệm trong dạy học Vật lí.

Hoạt động học tập trải nghiệm là hình thức học tập gắn học tập với thực tiễn, gắn giáo

2 dục trong nhà trƣờng với giáo dục ngoài xã hội, “phá vỡ” không gian lớp học, đồng thời có sự tham gia của nhiều nguồn lực xã hội vào quá trình giáo dục. Đây là một hình thức tổ chức dạy học tạo điều kiện cho học sinh có những trải nghiệm khám phá mới mẻ, nhờ đó phát triển năng lực, tƣ duy sáng tạo, vận dụng vào thực tiễn của học sinh.

Xuất phát từ thực tiễn dạy học Vật lí ở trƣờng phổ thông hiện nay và yêu cầu của việc tổ chức hoạt động học tập trải nghiệm cho học sinh trong dạy học Vật lí, tôi lựa chọn vấn đề “Tổ chức hoạt động trải nghiệm trong dạy học các kiến thức chương “Động lực học chất điểm” - Vật lí 10 theo hướng phát triển năng lực vận dụng kiến thức vào thực tiễn cho học sinh” làm đề tài nghiên cứu cho luận văn tốt nghiệp của mình.

2. Tổng quan vấn đề nghiên cứu Lý luận về giáo dục đã đƣợc nhiều các nhà tâm lí học, giáo dục học quan tâm nghiên cứu và hoàn thiện từ khá sớm. Hệ thống lý luận về hoạt động trải nghiệm tuy có nhiều nghiên cứu khác nhau song đƣợc trình bày thống nhất với hệ thống lý luận về hoạt động dạy học.

L.X. Vƣgôtxki, nhà Tâm lí học Hoạt động nổi tiếng trong nghiên cứu của mình đã chỉ ra rằng: “Trong giáo dục, trong một lớp học, cần coi trọng sự khám phá có trợ giúp (assisted discovery) hơn là sự tự khám phá. Ông cho rằng sự khuyến khích bằng ngôn ngữ của giáo viên và sự cộng tác của các bạn cùng tuổi trong học tập là rất quan trọng”[5]. Điều này cho thấy để hình thành tri thức, kỹ năng, kĩ xảo có hiệu quả cao, không chỉ coi trọng sự chỉ dẫn, hƣớng dẫn của giáo viên mà phải coi trọng hoạt động cùng nhau, coi trọng sự hợp tác, làm việc cùng nhau giữa những ngƣời học.

“Lý thuyết Học từ trải nghiệm” của David A Kolb chỉ ra rằng “Học từ trải nghiệm là quá trình học theo đó kiến thức, năng lực được tạo ra thông qua việc chuyển hóa kinh nghiệm. Học từ trải nghiệm gần giống với học thông qua làm những khác ở chỗ là nó gắn với kinh nghiệm và cảm xúc cá nhân”. Nếu nhƣ mục đích của việc dạy học chủ yếu là hình thành và phát triển hệ thống tri thức khoa học, năng lực và hành động khoa học cho mỗi cá nhân thì mục đích hoạt động giáo dục là hình thành và phát triển những phẩm chất, tƣ tƣởng, ý chí, tình cảm, sự đam mê, các giá trị, kĩ năng sống và những năng lực chung khác cần có ở con ngƣời trong xã hội hiện đại. Để phát triển sự hiểu biết khoa học, chúng ta có thể tác động vào nhận thức của ngƣời học; nhƣng để phát triển và hình thành phẩm chất thì ngƣời học phải đƣợc trải nghiệm.

3 Nhƣ vậy, trải nghiệm sẽ làm cho việc học trở nên hiệu quả bởi trải nghiệm ở đây là sự trải nghiệm có định hƣớng, có dẫn dắt chứ không phải sự trải nghiệm tự do, thiếu định hƣớng.

Tầm quan trọng của hoạt động, của sự tƣơng tác, của kinh nghiệm đối với sự hình thành nhân cách con ngƣời. Năng lực chỉ đƣợc hình thành khi chủ thể đƣợc hoạt động, đƣợc trải nghiệm. Những quan điểm này chính là cơ sở lý thuyết cho việc xây dựng hoạt động trải nghiệm trong giáo dục. Các quốc gia trên thế giới đã đƣa học tập trải nghiệm sáng tạo vào chƣơng trình giáo dục từ rất sớm và đạt đƣợc hiệu quả cao trong giáo dục.

Xác định tầm quan trọng của hoạt động trải nghiệm trong dạy học, Nghị quyết Hội nghị trung ƣơng 8 khóa XI về đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo có đề cập đến vấn đề tổ chức hoạt động trải nghiệm cho học sinh nhƣ là một phƣơng pháp dạy học tích cực trong quá trình dạy học [9]. Hoạt động trải nghiệm bản chất là những hoạt động giáo dục nhằm hình thành và phát triển cho học sinh phẩm chất tƣ tƣởng, ý chí tình cảm, giá trị và kĩ năng sống và những năng lực cần có của con ngƣời trong xã hội hiện đại. Nội dung của hoạt động trải nghiệm đƣợc thiết kế theo hƣớng tích nhiều lĩnh vực, môn học thành các chủ điểm mang tính chất mở. Hình thức và phƣơng pháp tổ chức đa dạng, phong phú, mềm dẻo, linh hoạt, mở về không gian thời gian, quy mô, đối tƣợng và số lƣợng…để học sinh có nhiều cơ hội tự trải nghiệm và phát huy tối đa khả năng sáng tạo của các em.

Hiện nay ở các trƣờng phổ thông, việc dạy học theo chƣơng trình chính khóa còn rất nặng nề, chƣa tạo nhiều hứng thú cho học sinh. HĐTN sẽ mang đến cho các em trải nghiệm mới mẻ, kích thích sự hứng thú, tích cực trong học tập cho các em. Đây là một hình thức dạy học mang lại hiệu quả cao nhƣng chƣa đƣợc chú trọng nhiều ở trƣờng phổ thông.

3. Mục tiêu nghiên cứu Thiết kế và tổ chức đƣợc hoạt động trải nghiệm trong dạy học các kiến thức chƣơng “Động lực học chất điểm” theo hƣớng phát triển năng lực vận dụng kiến thức vào thực tiễn cho học sinh.

4. Giả thuyết khoa học Nếu thiết kế và tổ chức đƣợc hoạt động trải nghiệm vào trong dạy học chƣơng “ Động lực học chất điểm” - Vật lí 10 sẽ giúp học sinh phát triển năng lực vận dụng kiến thức vào thực tiễn.

4 5. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu 5.1. Đối tƣợng nghiên cứu Hoạt động giáo dục phát triển năng lực vận dụng vào thực tiễn.

Tổ chức dạy học các kiến thức chƣơng “ Động lực học chất điểm” - Vật lí 10.

Tiến trình tổ chức hoạt động trải nghiệm theo hƣớng phát triển năng lực vận dụng kiến thức vào thực tiễn cho học sinh THPT. 5.2. Phạm vi nghiên cứu Phạm vi nội dung: Nghiên cứu các hình thức và biện pháp tổ chức hoạt động trải nghiệm cho học sinh trong dạy học các kiến thức chƣơng “ Động lực học chất điểm” Vật lí 10 theo hƣớng phát triển năng lực vận dụng các kiến thức vào thực tiễn.

Phạm vi thực hiện: Tôi tiến hành thực nghiệm tại trƣờng THPT. 6. Nhiệm vụ nghiên cứu Nghiên cứu cơ sở lí luận về giáo dục phát triển năng lực vận dụng vào thực tiễn.

Nghiên cứu cơ sở thực tiễn của hoạt động trải nghiệm.

Nghiên cứu thực trạng giáo dục phát triển năng lực vận dụng kiến thức vào thực tiễn của các trƣờng THPT. Nghiên cứu nội dung chƣơng “Động lực học chất điểm” - Vật lí 10 để xác định nội dung tiến hành hoạt động trải nghiệm.

Xây dựng kế hoạch dạy học chƣơng “Động lực học chất điểm” - Vật lí 10 để tổ chức hoạt động trải nghiệm nhằm phát triển năng lực vận dụng kiến thức vào thực tiễn cho học sinh.

Tiến hành thực nghiệm sƣ phạm theo nội dung và tiến trình soạn thảo để đánh giá tính khả thi và hiệu quả quá trình xây dựng, từ đó rút ra kinh nghiệm.

Xử lí số liệu bằng phƣơng pháp thống kê toán học.

7. Phƣơng pháp nghiên cứu Để thực hiện các nhiệm vụ trên, tôi sử dụng các phƣơng pháp sau: 7.1. Phƣơng pháp nghiên cứu lí luận Nghiên cứu các văn bản, văn kiện của Đảng, Nhà nƣớc, các chỉ thị và thông tƣ của Bộ giáo dục và Đào tạo.

Nghiên cứu cơ sở lí luận về xu hƣớng đổi mới phƣơng pháp dạy học.

5 Nghiên cứu các tài liệu về cơ sở lí luận tổ chức hoạt động trải nghiệm cho học sinh để làm cơ sở cho việc thực hiện mục đích nghiên cứu.

Nghiên cứu chƣơng trình, nội dung sách giáo khoa, sách giáo viên, tài liệu tham khảo để xác định nội dung kiến thức vật lí mà học sinh cần học.

Nghiên cứu việc áp dụng các phƣơng pháp dạy học trong kiến thức chƣơng “ Động lực học chất điểm” - Vật lí 10 vào thực tiễn.

7.2. Phƣơng pháp điều tra, phỏng vấn Tìm hiểu việc dạy (thông qua phỏng vấn, dự giờ tiết học của giáo viên) và việc học (thông qua trao đổi, sử dụng phiếu điều tra với học sinh) nhằm tìm hiểu việc dạy học chƣơng “ Động lực học chất điểm” - Vật lí 10.

7.3. Phƣơng pháp thực nghiệm sƣ phạm Tiến hành thực nghiệm sƣ phạm theo kế hoạch. Phân tích kết quả thu đƣợc trong quá trình thực nghiệm sƣ phạm, đối chiếu với mục đích nghiên cứu và rút ra kết luận .

8. Cấu trúc luận văn Ngoài phần mở đầu, kết luận, phụ lục và tài liệu tham khảo, luận văn gồm 3 chƣơng: CHƢƠNG 1. Cơ sở lí luận và thực tiễn của hoạt động trải nghiệm theo hƣớng phát triển năng lực vận dụng vào thực tiễn CHƢƠNG 2. Xây dựng tiến trình tổ chức hoạt động trải nghiệm trong dạy học các kiến thức chƣơng “Động lực học chất điểm” - Vật lí 10 theo hƣớng phát triển năng lực vận dụng kiến thức vào thực tiễn cho học sinh.

CHƢƠNG 3. Thực nghiệm sƣ phạm.

6

CHƢƠNG 1 CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA HOẠT ĐỘNG TRẢI NGHIỆM THEO HƢỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC VẬN DỤNG VÀO THỰC TIỄN 1.1. Cơ sở lí luận về hoạt động trải nghiệm trong dạy học vật lí ở trƣờng phổ thông 1.1.1. Khái niệm hoạt động trải nghiệm Theo từ điển tiếng Việt giải nghĩa: “Trải nghiệm là trải qua, kinh qua”; nhƣ vậy, trải nghiệm có nghĩa là quá trình chủ thể trực tiếp đƣợc tham gia vào các hoạt động và từ đó rút ra đƣợc những kinh nghiệm cho bản thân mình [13].

Theo từ điển Bách khoa Việt Nam, “trải nghiệm” đƣợc diễn giải theo hai nghĩa.

“Trải nghiệm” theo nghĩa chung nhất “là bất kì một trạng thái có màu sắc, cảm xúc nào được chủ thể cảm nhận, trải qua, đọng lại thành bộ phận (cùng với tri thức, ý thức…) trong đời sống tâm lí của từng người”. Theo nghĩa hẹp, “trải nghiệm là những tín hiệu bên trong, nhờ đó các sự kiện diễn ra đối với cá nhân được ý thức chuyển thành ý kiến cá nhân, góp phần lựa chọn tự giác các động cơ cần thiết, điều chỉnh hành vi của cá nhân”.

Theo Bách khoa toàn thƣ Wikipedia, trải nghiệm hay kinh nghiệm là tri thức hay sự thông thạo về một sự kiện hay một chủ đề có đƣợc thông qua tham gia sự can dự hay tiếp xúc trực tiếp. Nhƣ vậy, trải nghiệm đạt đƣợc thƣờng thông qua thực hành, thử nghiệm để đi đến một tri thức về sự hiểu biết về sự vật, hiện tƣợng, sự kiện.

Theo định hƣớng chƣơng trình giáo dục phổ thông mọi hoạt động giáo dục bao gồm hoạt động dạy học và các mục tiêu của hoạt động giáo dục nói trên sẽ đƣợc thực hiện chỉ trong một hoạt động có tên gọi là hoạt động trải nghiệm. HĐTN sẽ thực hiện tất cả các mục tiêu và nhiệm vụ của các hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp, hoạt động tập thể…và thêm vào đó là những mục tiêu và nhiệm vụ giáo dục của giai đoạn mới. Nhƣ vậy khái niệm hoạt động trải nghiệm trong nhà trƣờng phổ thông có thể đƣợc hiểu là các hoạt động giáo dục thực tiễn đƣợc tiến hành song song với hoạt động dạy học trong nhà trƣờng. Hoạt động trải nghiệm là một bộ phận của quá trình giáo dục, đƣợc tổ chức ngoài giờ học các môn văn hóa trên lớp và có mối quan hệ bổ sung, hỗ trợ cho việc dạy học. Thông qua các hoạt động thực hành, những việc làm cụ thể và các hành động của học sinh, hoạt động trải nghiệm sẽ khai thác kinh nghiệm của mỗi

7 cá nhân, tạo cơ hội cho các em vận dụng một cách tích cực những kiến thức đã học vào thực tế và đƣa ra những sáng kiến của mình, từ đó phát huy và nuôi dƣỡng tính sáng tạo của mỗi cá nhân học sinh.

Từ khái niệm này cho thấy, so với hoạt động ngoài giờ lên lớp đang đƣợc tiến hành hiện nay trong chƣơng trình phổ thông thì HĐTN sẽ phong phú hơn về nội dung, phƣơng pháp và hình thức hoạt động. Đặc biệt mỗi hoạt động phải phù hợp với mục tiêu phát triển những phẩm chất năng lực nhất định của học sinh.

Theo hiệp hội “giáo dục trải nghiệm” quốc tế thì học qua trải nghiệm là một phạm trù bao hàm nhiều phƣơng pháp trong đó ngƣời dạy khuyến khích ngƣời học tham gia các hoạt động trải nghiệm thực tế, sau đó phản ánh tổng kết lại để tăng cƣờng hiểu biết, phát triển kỹ năng, định hình các giá trị sống và phát triển các năng lực bản thân, tiến tới đóng góp tích cực cho cộng đồng và xã hội.

Hoạt động trải nghiệm còn đƣợc hiểu là “hoạt động giáo dục, trong đó, từng cá nhân học sinh trực tiếp hoạt động thực tiễn trong môi trƣờng nhà trƣờng cũng nhƣ môi trƣờng gia đình và xã hội dƣới sự hƣớng dẫn và tổ chức của nhà giáo dục, qua đó phát triển tình cảm, đạo đức, phẩm chất, nhân cách, các năng lực…, từ đó tích lũy kinh nghiệm riêng cũng nhƣ phát huy tiềm năng sáng tạp cá nhân của mình”.

Các khái niệm này đều khẳng định vai trò định hƣớng, hƣớng dẫn của nhà giáo dục. Nhà giáo dục không tổ chức, phân công học sinh một cách trực tiếp mà chỉ hỗ trợ, giám sát. Học sinh là chủ thể trực tiếp tham gia vào các hoạt động. Phạm vi các chủ đề hay nội dung hoạt động và kết quả đầu ra là năng lực thực tiễn, phẩm chất và tiềm năng sáng tạo; hoạt động là phƣơng thức cơ bản của sự hình thành và phát triển nhân cách con ngƣời.

Từ đó có thể thấy rằng hoạt động trải nghiệm là phƣơng thức hoạt động chỉ sự tƣơng tác, sự tác động của chủ thể với đối tƣợng xung quanh và ngƣợc lại. Hoạt động ở đây là hoạt động của chính bản thân chủ thể. Những hoạt động này và mang tính trải nghiệm, vừa là cách nhận thức, tác động của riêng mỗi chủ thể. Qua hoạt động giải quyết vấn đề mà ngƣời học thu nhận những giá trị cần thiết của bản thân, đó chính là quá trình mang tính trải nghiệm. Học tập trải nghiệm nhấn mạnh đến sự trải nghiệm, thúc đẩy năng lực tƣ duy, sáng tạo cho ngƣời học.

8 1.1.2. Các đặc điểm của hoạt động trải nghiệm HĐTN là hoạt động giáo dục đƣợc tổ chức ngoài tiết học chính. Đây là hoạt động nhằm hỗ trợ, bổ sung, cho các hoạt động dạy học ở trên lớp.

HĐTN là hoạt động đƣợc tổ chức dƣới sự định hƣớng của nhà giáo dục với những mục tiêu cụ thể. Qua đó hình thành những phẩm chất chủ yếu, những năng lực chung của ngƣời học đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục và mục tiêu giáo dục phổ thông.

HĐTN gắn với thực tiễn cuộc sống, mang tính trải nghiệm gắn liền với các nội dung học tập trên lớp, HS sẽ phát huy tối đa vai trò chủ thể, tính tích cực, chủ động, sáng tạo của bản thân, đƣợc tự mình tham gia vào tất cả các bƣớc, các khâu trong quá trình hoạt động từ thiết kế chƣơng trình, chuẩn bị trang thiết bị, nội dung thực hiện và cả việc đánh giá kết quả của bản thân. HS đƣợc bày tỏ quan điểm, suy nghĩ của bản thân, đƣợc lựa chọn ý tƣởng và hiện thực hóa ý tƣởng của bản thân, tạo không khí vui vẻ, tích cực chủ động. HS sẽ đƣợc vận dụng những kiến thức, kĩ năng vào thực tiễn cuộc sống thông qua các hoạt động cộng đồng, hoạt động hƣớng nghiệp.

HĐTN đƣợc tổ chức dƣới nhiều hình thức và quy mô nhƣ: Cá nhân, nhóm, lớp học, khối lớp, trƣờng, ở trong hoặc ngoài nhà trƣờng.

HĐTN mang tính chất linh hoạt, mềm dẻo phụ thuộc rất nhiều vào sự sáng tạo của ngƣời dạy.

1.1.3. Nội dung hoạt động trải nghiệm trong dạy học vật lí HĐTN trong dạy học Vật lí có thể thực hiện với các nội dung sau: - Tìm hiểu về lịch sử vật lí, các nhà vật lí học, các quan điểm và phát minh của họ.

- Tìm hiểu về những ứng dụng của vật lí trong thực tiễn và đời sống sản xuất.

- Tổ chức tham quan các cơ sở sản xuất, các nhà máy xí nghiệp, các trạm nghiên cứu khoa học có áp dụng kiến thức vật lí.

- Tổ chức các thí nghiệm vật lí, các trò chơi vật lí.

- Chế tạo các bộ thí nghiệm đơn giản, đồ chơi, mô hình.

1.1.4. Một số hình thức hoạt động trải nghiệm trong dạy học vật lí HĐTN đƣợc tổ chức dƣới nhiều hình thức khác nhau và đều mang ý nghĩa giáo dục nhất định. Đối với môn vật lí, cũng có thể áp dụng nhiều hình thức tổ chức khác nhau nhƣng để HĐTN có hiệu quả thì có thể áp dụng các hình thức tổ chức sau:

9 1.1.4.1. Hoạt động ngoại khóa Ngoại khóa là hoạt động giáo dục gồm nhiều loại hoạt động nhƣ: Hoạt động tham quan dã ngoại, câu lạc bộ, diễn đàn, tổ chức trò chơi, sân khấu hóa, hội thi…. a. Hoạt động tham quan dã ngoại Tham quan, dã ngoại là một hình thức tổ chức học tập thực tế hấp dẫn đối với học sinh. Mục đích của tham quan, dã ngoại là để các em học sinh đƣợc đi thăm, tìm hiểu và học hỏi kiến thức, tiếp xúc với các di tích lịch sử, văn hóa, công trình, nhà máy… ở xa nơi các em đang sống, học tập, giúp các em có đƣợc những kinh nghiệm thực tế, từ đó có thể áp dụng vào cuộc sống của chính các em. Đối với môn vật lí, hoạt động tham quan dã ngoại có thể là hoạt động tham quan một nhà máy, xí nghiệp, các trạm nghiên cứu khoa học, bảo tàng lịch sử,... có ứng dụng kiến thức môn học. Thông qua hoạt động này, HS sẽ hiểu thêm sâu sắc hơn ứng dụng thực tiễn các kiến thức đã học trong nhà trƣờng, qua đó thúc đẩy niềm đam mê khoa học. b. Câu lạc bộ vật lí Câu lạc bộ là hình thức sinh hoạt ngoại khóa của những nhóm HS cùng sở thích, nhu cầu, năng khiếu,… dƣới sự định hƣớng của những nhà giáo dục nhằm tạo môi trƣờng giao lƣu thân thiện, tích cực giữa các HS với nhau và giữa HS với GV, với những ngƣời xung quanh. Hoạt động của câu lạc bộ tạo cơ hội để HS đƣợc chia sẻ những kiến thức, hiểu biết của mình về các lĩnh vực mà các em quan tâm, qua đó phát triển các kĩ năng của HS nhƣ: kĩ năng giao tiếp, kĩ năng viết bài, kĩ năng hợp tác, làm việc nhóm, kĩ năng ra quyết định và giải quyết vấn đề,… Câu lạc bộ là nơi để HS đƣợc thực hành các quyền của mình nhƣ quyền đƣợc học tập, quyền đƣợc vui chơi giải trí và tham gia các hoạt động văn hóa, nghệ thuật; quyền đƣợc tự do biểu đạt; tìm kiếm, tiếp nhận và phổ biến thông tin,… Câu lạc bộ hoạt động theo nguyên tắc tự nguyện, thống nhất, có lịch sinh hoạt định kì và đƣợc tổ chức với nhiều lĩnh vực khác nhau. c. Tổ chức trò chơi vật lí Trò chơi là hoạt động giải trí, thƣ giãn giúp các em bớt căng thẳng sau những giờ học trên lớp. Đặc biệt, trò chơi gắn liền với môn học dƣới sự định hƣớng của giáo viên giúp các em vừa có sân chơi bổ ích tạo không khí vui vẻ hòa đồng vừa tạo điều

10 kiện cho các em tiếp thu kiến thức môn học. Trò chơi có thể đƣợc sử dụng trong nhiều tình huống khác nhau của HĐTN nhƣ làm quen, khởi động, dẫn nhập vào nội dung học tập, cung cấp và tiếp nhận tri thức; đánh giá kết quả, rèn luyện các kĩ năng và củng cố những tri thức đã đƣợc tiếp nhận,… giúp phát huy tính sáng tạo, tạo cảm giác hứng thú, giúp HS tiếp thu kiến thức mới, phát huy đƣợc năng lực của các em.

Trò chơi vật lí rất đa dạng và phong phú, đƣợc tổ chức ở nhiều thể loại nhƣ ô chữ vật lí, đố vui, đoán tranh, thí nghiệm vật lí vui…. d. Hội thi với chủ đề vật lí Hội thi (cuộc thi) là một trong những hình thức tổ chức hoạt động hấp dẫn, lôi cuốn học sinh và đạt hiệu quả cao trong việc tập hợp, giáo dục, rèn luyện và định hƣớng giá trị cho tuổi trẻ. Hội thi mang tính chất thi đua giữa các cá nhân, nhóm hoặc tập thể luôn hoạt động tích cực để vƣơn lên đạt đƣợc mục tiêu mong muốn thông qua việc tìm ra ngƣời hoặc đội thắng cuộc. Chính vì vậy, tổ chức hội thi cho HS là một yêu cầu quan trọng, cần thiết của nhà trƣờng, của giáo viên trong quá trình tổ chức HĐTN [1].

Mục đích tổ chức hội thi (cuộc thi) nhằm lôi cuốn HS tham gia một cách chủ động, tích cực vào các hoạt động giáo dục của nhà trƣờng, đáp ứng nhu cầu về vui chơi giải trí, phát huy tài năng và sáng tạo của học sinh, phát triển khả năng hoạt động tích cực và tƣơng tác của học sinh, góp phần bồi dƣỡng cho các em động cơ học tập tích cực, kích thích hứng thú trong quá trình nhận thức. Hội thi (cuộc thi) có thể đƣợc thực hiện dƣới nhiều hình thức khác nhau nhƣ: Thi vẽ, thi viết, thi tìm hiểu, thi đố vui, thi giải ô chữ, thi tiểu phẩm, thi thời trang, thi kể chuyện, thi chụp ảnh, thi kể chuyện theo tranh, thi sáng tác bài hát, hội thi học tập, hội thi thời trang, hội thi học sinh thanh lịch,… có nội dung giáo dục về một chủ đề nào đó. Nội dung của hội thi rất phong phú, bất cứ nội dung giáo dục nào cũng có thể đƣợc tổ chức dƣới hình thức hội thi,cuộc thi. Điều quan trọng khi tổ chức hội thi là phải linh hoạt, sáng tạo khi tổ chức thực hiện, tránh máy móc thì cuộc thi mới hấp dẫn. Đối với môn vật lí có thể thực hiện các cuộc thi hiểu biết vật lí gắn với các trò chơi nhƣ ô chữ, rung chuông vàng, ai là triệu phú,…những câu hỏi của cuộc thi là nội dung kiến thức tổng hợp của chƣơng trình học giúp HS ôn lại kiến thức cũ, học đƣợc

11 nhiều kiến thức mới. Hội thi với chủ đề vật lí là hình thức trải nghiệm đơn giản nhƣng hiệu quả cao.

1.1.4.2. Hoạt động nghiên cứu khoa học a. Tìm hiểu cấu tạo và nguyên lí hoạt động của các máy móc thiết bị có sẵn Ngày nay, các loại máy móc, thiết bị ứng dụng vật lí rất phong phú đa dạng. GV có thể tổ chức cho học sinh quan sát, tháo lắp các máy móc đơn giản hay quan sát cấu tạo một số thiết bị nhƣ quạt, ti vi, bàn ủi, bóng đèn,... từ đó yêu cầu HS giải thích cấu tạo, nguyên lí hoạt động của chúng từ những kiến thức vật lí đã học. Đây là hoạt động rất bổ ích giúp HS hiểu thêm về các thiết bị từ đó giúp các em có thể sử dụng thiết bị, máy móc có hiệu quả hơn, hợp lý hơn và có thể sửa chữa, lắp đặt chúng khi có sự cố, hỏng hóc. b. Hoạt động tự nghiên cứu, chế tạo Khi đã hiểu biết về cấu tạo, nguyên lí hoạt động của máy móc, thiết bị, các kiến thức vật lí ứng dụng vào thực tế, ngƣời học có thể tự mình chế tạo những sản phẩm, thiết bị đơn giản, thiết thực phục vụ mục đích của bản thân, gia đình và xã hội.

1.1.5. Các phương pháp tổ chức hoạt động trải nghiệm 1.1.5.1. Phương pháp giải quyết vấn đề Hoạt động trải nghiệm đối với môn vật lí mong muốn ngƣời học vận dụng kiến thức đã học vào tình huống thực tiễn. Muốn vậy cần phải đặt ngƣời học vào trong những tình huống có vấn đề. Ví dụ: Mùi thơm của nƣớc hoa thoang thoảng bay rồi biến mất. Khói từ các ống khói lúc đầu khi mới thoát ra khỏi ống thì đậm đặc sau đó cũng dần tan biến trong không khí. Hãy giải thích tại sao có hiện tƣợng trên?

Giải quyết vấn đề là một phƣơng pháp giáo dục giúp phát triển năng lực tƣ duy, sáng tạo, giải quyết vấn đề của học sinh. Các em đƣợc đặt trong tình huống có vấn đề, thông qua việc giải quyết vấn đề giúp học sinh lĩnh hội tri thức, kĩ năng và phƣơng pháp [10].

Tiến trình trải nghiệm bằng phƣơng pháp giải quyết vấn đề có thể tiến hành theo các bƣớc sau: - Bƣớc 1: Phát hiện vấn đề cần giải quyết GV cần giúp HS nhận biết đƣợc vấn đề cần giải quyết dựa trên những gợi ý, câu hỏi định hƣớng để hƣớng học sinh đến mục đích đặt ra.

12 - Bƣớc 2: Tìm phƣơng án giải quyết Để tìm ra các phƣơng án giải quyết vấn đề, HS cần so sánh, liên hệ với cách giải quyết vấn đề tƣơng tự hay kinh nghiệm đã có cũng nhƣ tìm phƣơng án giải quyết mới.

Các phƣơng án giải quyết đã tìm ra cần đƣợc sắp xếp, hệ thống hóa để xử lí ở giai đoạn tiếp theo. Khi có khó khăn hoặc không tìm đƣợc phƣơng án giải quyết thì cần quay trở lại việc nhận biết vấn đề để kiểm tra lại và hiểu vấn đề.

- Bƣớc 3: Quyết định phƣơng án giải quyết GV cần quyết định phƣơng án giải quyết vấn đề, khi tìm đƣợc phải phân tích, so sánh, đánh giá xem có thực hiện đƣợc việc giải quyết vấn đề hay không. Nếu có nhiều phƣơng án giải quyết thì cần so sánh để xác định phƣơng án tối ƣu. Nếu các phƣơng án đã đề xuất mà không giải quyết đƣợc vấn đề thì tìm kiếm phƣơng án giải quyết khác. Khi quyết định đƣợc phƣơng án thích hợp là đã kết thúc việc giải quyết vấn đề.

- Bƣớc 4: Giải quyết vấn đề bằng phƣơng án đã lựa chọn Trong quá trình tổ chức hoạt động trải nghiệm, GV cần chú ý: + Đƣa ra những vấn đề phù hợp với HS, từ dễ đến khó, từ đơn giản đến phức tạp để ngƣời học bằng kiến thức và kinh nghiệm của mình. + Vấn đề đƣa ra phải gần gũi với cuộc sống, HS thƣờng gặp, thƣờng thấy trong thực tiễn. + Trong quá trình giải quyết vấn đề, GV cần có những lời khuyên, gợi ý và khuyến khích sự sáng tạo của HS, lựa chọn hình thức giải quyết vấn đề phù hợp, an toàn…

1.1.5.2. Phương pháp làm việc nhóm Trong HĐTN, GV chia lớp học thành những nhóm nhỏ, phân công nhiệm vụ cho từng nhóm, thống nhất kênh liên lạc giữa các thành viên và xây dựng các tiêu chí đánh giá hoạt động cho nhóm và cho từng thành viên trong nhóm. Mục đích của hoạt động nhóm là: + Phát huy cao độ vai trò chủ thể, tính tự giác, tích cực, sáng tạo, năng động, tinh thần trách nhiệm của HS, tạo cơ hội cho các em tự thể hiện, tự khẳng định khả năng, thực hiện tốt hơn nhiệm vụ đƣợc giao. + Giúp HS hình thành các kĩ năng cần thiết nhƣ: kĩ năng tổ chức, quản lí, giải quyết vấn đề, hợp tác, có tinh thần và trách nhiệm cao, khuyến khích HS học hỏi lẫn nhau, cùng nhau phát triển, giải quyết vấn đề.

13 + Thể hiện mối quan hệ bình đẳng, dân chủ và nhân văn: tạo cơ hội bình đẳng cho mỗi cá nhân ngƣời học đƣợc khẳng định và phát triển. Nhóm làm việc sẽ khuyến khích học sinh giao tiếp với nhau và nhƣ vậy sẽ giúp cho những em nhút nhát, thiếu tự tin có nhiều cơ hội hòa nhập với lớp học .... Để phƣơng pháp làm việc nhóm thực sự phát huy hiệu quả, GV cần lƣu ý một số vấn đề sau: - Thiết kế các nhiệm vụ đòi hỏi sự phụ thuộc lẫn nhau, yêu cầu HS chia sẻ tài liệu, tạo ra mục tiêu nhóm, cho điểm chung cả nhóm, HS trong nhóm tự đánh giá lẫn nhau….

- Phân công các vai trò bổ trợ và có liên quan lẫn nhau để thực hiện nhiệm vụ chung của nhóm, từ đó tạo ra sự phụ thuộc tích cực.

- Tạo ra những nhiệm vụ phù hợp với kĩ năng và khả năng làm việc nhóm của học sinh.

- Khi thiết kế nhiệm vụ, GV cần đƣa ra nhiệm vụ phù hợp với khả năng và đảm bảo thời gian cho HS tham gia đầy đủ.

- Phân công nhiệm vụ rõ ràng, công bằng giữa các nhóm và các thành viên.

Tiến trình tổ chức hoạt động nhóm gồm các bƣớc sau: - Bƣớc 1: Chuẩn bị cho hoạt động + Giáo viên hƣớng dẫn học sinh trao đổi, đề xuất vấn đề, xác định mục tiêu, nhiệm vụ, cách thực hiện và lập kế hoạch; tự lựa chọn nhóm theo từng nội dung; phân công nhóm trƣởng và các vai trò khác cho từng thành viên. + Hƣớng dẫn từng nhóm phân công công việc hợp lí, có liên quan, phụ thuộc nhau. + Chú trọng HS vào một số kĩ năng làm việc theo nhóm cần thiết cho hoạt động, giải thích sự cần thiết, làm rõ khái niệm và cách thể hiện, tạo ra tình huống để luyện tập; tổ chức cho HS tự nhận xét, đánh giá, yêu cầu HS thể hiện các kĩ năng đó trong hoạt động.

- Bƣớc 2: Thực hiện + GV quan sát, nắm bắt thông tin ngƣợc từ HS xem các nhóm có hiểu rõ nhiệm vụ không, có thể hiện kĩ năng làm việc theo nhóm không, các vai trò thể hiện nhƣ thế nào... + Khuyến khích, động viên các nhóm hoặc cá nhân làm việc tốt. + Can thiệp, điều chỉnh hoạt động của nhóm khi thấy cần thiết,...

14 - Bƣớc 3. Đánh giá hoạt động: Ở bƣớc này GV cần: + Lôi cuốn HS nhận xét, đánh giá về kết quả hoạt động của nhóm, mức độ tham gia của từng thành viên. + Gợi mở cho HS phân tích sự phối hợp hoạt động giữa các thành viên trong nhóm, thể hiện các kĩ năng làm việc theo nhóm. + Điều chỉnh, bổ sung trên cơ sở đánh giá đúng sự cố gắng của từng nhóm, chú trọng phân tích những kĩ năng làm việc theo nhóm mà HS đã thể hiện. + Đƣa ra kết luận gồm kết quả hoạt động và mức độ thể hiện các kĩ năng làm việc theo nhóm.

1.1.5.3. Phương pháp tổ chức các dự án Dự án là một tập hợp các công việc, đƣợc thực hiện bởi một tập thể nhằm đạt đƣợc một kết quả dự kiến, trong một thời gian dự kiến. Trong HĐTN, mỗi lớp có thể tổ chức thành các nhóm và mỗi nhóm thực hiện một dự án nhỏ có mối liên hệ với nhau trong một dự án lớn. Đối với môn vật lí, dự án có thể thực hiện dƣới các hình thức: Dự án sƣu tầm, dự án nghiên cứu chế tạo…. các dự án này đƣợc thực hiện trong thời gian dài và đƣợc kết hợp với phƣơng pháp làm việc nhóm.

Khi tổ chức thực hiện các dự án giáo viên cần lƣu ý: - Phải xác định đƣợc mục tiêu cụ thể của dự án.

- Dự án phải phù hợp với học sinh và đảm bảo thực hiện thành công.

- Cần xây dựng các tiêu chí đánh giá dự án.

- Phải có thời gian bắt đầu và kết thúc dự án. Kết quả của dự án phải đƣợc báo cáo rõ ràng.

- Kinh phí thực hiện dự án trải nghiệm phải phù hợp với giáo viên, học sinh.

- GV cần giám sát và có sự động viên góp ý kịp thời để HS hoàn thành dự án đúng tiến độ và đạt đƣợc mục đích và yêu cầu đề ra.

1.2. Năng lực vận dụng kiến thức vào thực tiễn 1.2.1. Khái niệm năng lực vận dụng vào thực tiễn NLVDKT vào thực tiễn là khả năng ngƣời học sử dụng những kiến thức, kĩ năng đã học trên lớp hoặc học qua trải nghiệm thực tế của cuộc sống để giải quyết những vấn đề đặt ra trong những tình huống đa dạng và phức tạp của đời sống một cách hiệu

15 quả và có khả năng biến đổi nó. NLVDKT thể hiện phẩm chất, nhân cách của con ngƣời trong quá trình hoạt động để thỏa mãn nhu cầu chiếm lĩnh tri thức.

1.2.2. Cấu trúc của năng lực vận dụng kiến thức vào thực tiễn Bảng 1.1: Cấu trúc của năng lực vận dụng kiến thức vào thực tiễn Các tiêu chí

Biểu hiện

Phát hiện đƣợc vấn đề thực tiễn. HS nhận diện đƣợc vấn đề thực tiễn, nhận ra đƣợc những mâu thuẫn phát sinh ra vấn đề, có thể đạt câu hỏi có vấn đề.

Huy động đƣợc kiến thức liên - HS phân tích làm rõ nội dung của vấn đề. quan đến vấn đề thực tiễn và đề - Huy động đƣợc các kiến thức liên quan và thiết lập xuất đƣợc giả thuyết.

các mối quan hệ giữa kiến thức đã học hoặc kiến thức cần tìm hiểu với vấn đề thực tiễn.

- Đề xuất đƣợc giả thuyết khoa học.

Tìm tòi, khám phá kiến thức - HS thu thập, lựa chọn và sắp xếp những nội dung liên quan đến thực tiễn.

kiến thức liên quan đến vấn đề thực tiễn.

- HS điều tra, khảo sát thực địa, làm thí nghiệm, quan sát... để nghiên cứu sâu vấn đề.

Thực hiện giải quyết vấn đề - HS giải quyết vấn đề thực tiễn dựa trên kiến thức thực tiễn và đề xuất vấn đề mới. đã học/ khám phá.

- Đề xuất các ý tƣởng mới về vấn đề đó hoặc các vấn đề thực tiễn liên quan.

1.2.3. Vai trò của việc phát triển năng lực vận dụng kiến thức vào thực tiễn - NLVDKT vào thực tiễn là một thành tố trong năng lực tìm hiểu tự nhiên, là năng lực chuyên môn trong chƣơng trình giáo dục phổ thông môn Khoa học tự nhiên và môn Sinh học. Do đó, phát triển KNVDKT vào thực tiễn là mục tiêu cần đạt của dạy học ở trƣờng phổ thông, góp phần hình thành năng lực chung trong chuẩn đầu ra chƣơng trình giáo dục phổ thông.

- Phát triển NLVDKT vào thực tiễn không chỉ giải quyết các vấn đề thực tiễn liên quan đến kiến thức trong nhà trƣờng mà còn hƣớng đến đào tạo cho ngƣời học tiếp cận

16 với các vấn đề đa dạng phong phú của cuộc sống, tiếp cận với quá trình sản xuất vật chất và quá trình nghiên cứu khoa học.

- Phát triển NLVDKT vào thực tiễn không chỉ giúp ngƣời học tự mình chiếm lĩnh, củng cố tri thức mà còn giúp ngƣời học thích nghi linh hoạt trong các điều kiện học tập, điều kiện sống. Điều này làm cho tri thức ngƣời học chiếm lĩnh đƣợc trở nên có ý nghĩa đối với ngƣời học, làm cho ngƣời học yêu thích môn học hơn, bài học sinh động hơn thông qua tổ chức giải quyết vấn đề thực tiễn.

- Phát triển NLVDKT vào thực tiễn cho HS trong dạy học sẽ làm thay đổi nhận thức của GV. Để thực hiện đƣợc mục tiêu này đòi hỏi GV phải thiết kế đƣợc các hoạt động học tập cho ngƣời học mà ở đó các hoạt động học tập phải gắn với mục tiêu giáo dục, thúc đẩy việc gắn kiến thức lí thuyết và thực hành trong nhà trƣờng với thực tiễn đời sống. Hoạt động học tập vừa mục tiêu, vừa là hình thức tổ chức và phƣơng pháp của quá trình dạy học.

Nhƣ vậy, có thể nói, phát triển NLVDKT vào thực tiễn cho HS trong dạy học sẽ làm thay đổi cách dạy của GV và cách học của HS theo hƣớng “học đi đôi với hành”, lí thuyết gắn với thực tiễn, nhà trƣờng gắn với xã hội.

1.2.4. Một số biện pháp phát triển năng lực vận dụng kiến thức vào thực tiễn cho học sinh Để phát triển NLVDKT vào thực tiễn cho HS trong dạy học Vật lí cấp THPT, GV cần đặt HS vào các tình huống thực tiễn, thông qua giải quyết các tình huống này, HS vừa chiếm lĩnh kiến thức, đồng thời phát triển NLVDKT vào thực tiễn. GV cũng cần sử dụng đa dạng các phƣơng pháp dạy học mà ở đó HS đƣợc đặt vào tình huống thực tiễn.

Cách xây dựng và tổ chức tình huống thực tiễn trong các phƣơng pháp dạy học khác nhau có những điểm khác biệt, do vậy khái quát thành 2 nhóm biện pháp phát triển NLVDKT vào thực tiễn nhƣ sau: 1.2.4.1. Dạy học liên hệ lí thuyết với thực tiễn - Dạy học liên hệ lí thuyết với thực tiễn có bản chất là GV sử dụng các tình huống thực tiễn để liên hệ nội dung bài học với thực tiễn thông qua tổ chức hoạt động dạy học. HS giải quyết các tình huống thực tiễn, qua đó vừa chiếm lĩnh đƣợc kiến thức

17 khoa học, vừa có thể giải thích đƣợc các vấn đề thực tiễn liên quan hoặc đánh giá các vấn đề thực tiễn, đề xuất các biện pháp khả thi để giải quyết vấn đề.

- Để đạt đƣợc mục đích trên, GV tổ chức các hoạt động học tập trong lớp học, tại các phòng thực hành và sử dụng các biện pháp chủ yếu nhƣ: Tình huống có vấn đề; bài tập thực tiễn; bài tập thực nghiệm; đóng vai. GV cũng có thể tổ chức các buổi ngoại khóa về các vấn đề thực tiễn liên quan.

- Ƣu điểm của các biện pháp dạy học này là trong giờ học GV đã tạo đƣợc hứng thú cho HS, kích thích sự ham muốn đƣợc khám phá cho HS. - Hạn chế của biện pháp dạy học này là HS phải có khả năng liên tƣởng, quan sát, tƣ duy trừu tƣợng và khái quát hóa tốt; một số vấn đề thực tiễn tích hợp nhiều kiến thức liên quan nên mất nhiều thời gian để giải thích, chứng minh.

1.2.4.2. Dạy học bằng trải nghiệm thực tiễn - Dạy học bằng trải nghiệm thực tiễn có bản chất là HS đƣợc trải nghiệm ngoài thực tiễn thông qua thực hiện các dự án, nghiên cứu thực địa, điều tra khảo sát, thực hiện đề tài khoa học. Qua trải nghiệm thực tiễn, HS vừa chiếm lĩnh kiến thức vừa phát triển đƣợc các kĩ năng khoa học, kĩ năng giải thích các vấn đề trong thực tiễn. Đồng thời, HS có thể qua tìm hiểu thực tiễn nhằm giải thích, đánh giá các vấn đề thực tiễn và còn có thể đề xuất đƣợc một số giải pháp, mô hình nhằm giải quyết vấn đề thực tiễn gắn với địa phƣơng.

- Để đạt đƣợc mục đích trên, GV có thể tổ chức các hoạt động dạy học bằng các biện pháp chủ yếu nhƣ: Dạy học dự án; Tổ chức nghiên cứu đề tài khoa học; Giáo dục theo định hƣớng STEM. - Ƣu điểm của cách tiếp cận này là: quá trình giáo dục có thể phát triển tối đa mọi tiềm năng trong mỗi con ngƣời, giúp họ làm chủ đƣợc những tình huống, đƣơng đầu với những thách thức sẽ gặp phải trong cuộc sống và hoạt động nghề nghiệp, phát triển đƣợc tính tự chủ, khả năng sáng tạo trong việc giải quyết vấn đề.

- Hạn chế của cách tiếp cận này là: HS cần phải có khả năng tƣ duy bậc cao, có sự hợp tác, có năng lực nghiên cứu khoa học; Tổ chức các hoạt động dạy học cần nhiều thời gian và kinh phí; mức hoàn thành mục tiêu không cao.

18 1.3. Thực trạng tổ chức hoạt động trải nghiệm ở trƣờng phổ thông 1.3.1. Mục đích điều tra Để biết đƣợc thực trạng DHTN trong môn Vật lí ở trƣờng phổ thông, tôi tiến hành điều tra ở một số trƣờng THPT trên địa bàn thành phố Nha Trang.

1.3.2. Phương pháp điều tra - Trao đổi với 30 GV Vật lí, 85 HS. - Sử dụng phiếu điều tra đối với GV, HS (phần Phụ lục) 1.3.3. Kết quả điều tra Qua việc tổng hợp kết quả từ phiếu điều tra, tôi nhận thấy: - Đối với GV: Bảng 1.2. Mức độ tiếp cận việc dạy học trải nghiệm Tổng số

Mức độ tiếp cận việc dạy học trải nghiệm

Số lƣợng

Tỉ lệ %

Có

27

90

Chƣa

3

10

Bảng 1.3. Tầm quan trọng của việc dạy học trải nghiệm Tổng số

Tầm quan trọng của việc dạy học trải nghiệm

Số lƣợng

Tỉ lệ %

Rất quan trọng

8

26.7

Quan trọng

22

73.3

Không quan trọng

0

0

Phần lớn các GV đã đƣợc tiếp cận với DHTN thông qua các buổi tập huấn của Sở, Phòng giáo dục ở địa phƣơng. Đa số hiểu biết có đƣợc nhờ tự nghiên cứu.

100% GV đều thấy đƣợc tầm quan trọng cuả việc DHTN, và họ cũng thấy đƣợc những khó khăn trong việc tổ chức các hoạt động trải nghiệm. Một số khó khăn họ gặp phải nhƣ sau:

19 + Chƣa có nhiều tài liệu hƣớng dẫn DHTN. Mỗi GV có cách dạy riêng biệt để khắc phục khó khăn. + HĐTN đòi hỏi phải có sự chuẩn bị kĩ, chiếm rất nhiều thời gian, không phải là hoạt động chính khóa. HS thƣờng lơ là hoặc không hợp tác đầy đủ. + Gặp rất nhiều khó khăn đề đảm bảo đầy đủ tiết dạy chính khóa khi tổ chức HĐTN. Mục tiêu của dạy chính khóa là kiến thức cơ bản và vận dụng kiến thức vào bài tập thông qua các bài kiểm tra, DHTN yêu cầu thêm nhiều hơn về kĩ năng và khả năng vận dụng kiến thức vào thực tiễn.

- Đối với HS: Bảng 1.4. Mức độ tổ chức hoạt động trải nghiệm học sinh mong muốn Mức độ tổ chức hoạt động trải nghiệm học sinh mong muốn

Tổng số Số lƣợng

Tỉ lệ

Thƣờng xuyên

21

24.7

Thỉnh thoảng

51

60

Không bao giờ

13

15.2

85% HS đều cảm thấy hứng thú và có nhiều mong muốn với việc học trải nghiệm.

Tuy nhiên phần lớn e ngại việc học trải nghiệm sẽ chiếm nhiều thời gian và ảnh hƣởng không nhỏ đến thời gian biểu của các em do ngoài học Vật lí ra các em phải chia đều thời gian cho các môn học khác và các hoạt động ngoại khóa, hoạt động bên Đoàn.

1.4. Quy trình tổ chức hoạt động trải nghiệm nhằm phát triển năng lực vận dụng vào thực tiễn ở trƣờng phổ thông Theo tài liệu tập huấn: “Kĩ năng xây dựng và tổ chức các hoạt động trải nghiệm trong trường trung học” của PGS. TS Đinh Thị Kim Thoa[13], hoạt động trải nghiệm có thể đƣợc tiến hành theo 8 bƣớc sau:

20 Bƣớc 1: Xác định nhu cầu tổ chức hoạt động trải nghiệm

Bƣớc 2: Xác định mục tiêu hoạt động

Bƣớc 3: Đặt tên cho hoạt động

Bƣớc 4: Xác định nội dung và phƣơng pháp, phƣơng tiện, hình thức của hoạt động Bƣớc 5: Lập kế hoạch

Bƣớc 6: Thiết kế chi tiết hoạt động trên bản giấy

Bƣớc 7: Kiểm tra, điều chỉnh và hoàn thiện chƣơng trình hoạt động

Bƣớc 8: Lƣu trữ kết quả hoạt động vào hồ sơ học sinh Bước 1: Xác định nhu cầu tổ chức hoạt động trải nghiệm Công việc này bao gồm một số việc: - Căn cứ nhiệm vụ, mục tiêu và chƣơng trình giáo duc, nhà giáo dục cần tiến hành khảo sát nhu cầu, điều kiê tiến hành.

- Xác định rõ đối tƣơng thực hiện. Việc hiểu rõ đặc điểm hoc sinh tham gia vừa giúp nhà giáo dục thiết kế hoạt động phù hơp đặc điểm lứa tuổi, vừa giúp có các biện pháp phòng ngừa những sự cố đáng tiếc có thể xảy ra cho học sinh.

Bước 2: Xác định mục tiêu của hoạt động Mỗi hoạt động đều thực hiện mục đích chung của mỗi chủ đề theo từng tháng nhƣng cũng có những mục tiêu cụ thể của hoạt động đó. Mục tiêu của hoạt động là dự

21 kiến trƣớc kết quả của hoạt động.

Các mục tiêu hoạt động cần phải đƣợc xác định rõ ràng, cụ thể và phù hợp; phản ánh đƣợc các mực độ cao thấp của yêu cầu cần đạt về tri thức, kĩ năng, thái độ và định hƣớng giá trị.

Nếu xác định đúng mục tiêu sẽ có tác dụng là: - Định hƣớng cho hoạt động, là cơ sở để chọn lựa nội dung và điều chỉnh hoạt động.

- Căn cứ để đánh giá kết quả của hoạt động.

- Kích thích tính tích cực hoạt động của thầy và trò - Tùy theo chủ đề của hoạt động trải nghiệm sáng tạo ở mỗi tháng, đặc điểm học sinh và hoàn cảnh riêng của mỗi lớp mà hệ thống mục tiêu sẽ đƣợc cụ thể hóa và mang màu sắc riêng.

- Khi xác định mục tiêu cần phải trả lời các câu hỏi sau: + Hoạt động này có thể hình thành cho học sinh những kiến thức ở mức độ nào?

(Khối lƣợng và chất lƣợng đạt đƣợc của kiến thức). + Những kĩ năng nào có thể đƣợc hình thành ở học sinh và các mức độ của nó sau khi tham gia hoạt động? + Những thái độ, giá trị nào có thể đƣợc hình thành hay thay đổi ở học sinh sau hoạt động?

Bước 3: Đặt tên cho hoạt động Đặt tên cho hoạt động là một việc làm cần thiết vì tên của hoạt động tự nó đã nói lên đƣợc chủ đề, mục tiêu, nội dung, hình thức của hoạt động. Tên hoạt động cũng tạo ra đƣợc sự hấp dẫn, lôi cuốn, tạo ra đƣợc trạng thái tâm lí đầy hứng khởi và tích cực của học sinh. Vì vậy, cần có sự tìm tòi, suy nghĩ để đặt tên hoạt động sao cho phù hợp và hấp dẫn.

Việc đặt tên cho hoạt động cần phải đảm bảo các yêu cầu sau: - Rõ ràng, chính xác, ngắn gọn.

- Phản ánh đƣợc chủ đề và nội dung của hoạt động.

- Tạo đƣợc ấn tƣợng ban đầu cho học sinh.

22 Bước 4: Xác định nội dung, phương pháp, phương tiện và hình thức của hoạt động Mục tiêu có thể đạt đƣợc hay không phụ thuộc vào việc xác định đầy đủ và hợp lí những nội dung và hình thức của hoạt động.

Trƣớc hết, cần căn cứ vào từng chủ đề, các mục tiêu đã xác định, các điều kiện hoàn cảnh cụ thể của lớp, của nhà trƣờng và khả năng của học sinh để xác định các nội dung phù hợp cho các hoạt động. Cần liệt kê đầy đủ các nội dung hoạt động phải thực hiện.

Từ nội dung, xác định cụ thể phƣơng pháp tiến hành, xác đin những phƣơng tiê cần có để tiến hành hoạt động. Từ đó lựa chọn hình thức hoạt động tƣơng ứng. Có thể một hoạt động nhƣng có nhiều hình thức khác nhau đƣợc thực hiện đan xen hoặc trong đó có một hình thức nào đó là chủ đạo, còn hình thức khác là phụ trợ.

Bước 5: Lập kế hoạch Nếu chỉ tuyên bố về các mục tiêu đã lựa chọn thì nó vẫn chỉ là những ƣớc muốn và hy vọng, mặc dù có tính toán, nghiên cứu kĩ lƣỡng. Muốn biến các mục tiêu thành hiện thực thì phải lập kế hoạch.

- Lập kế hoạch để thực hiện hệ thống mục tiêu tức là tìm các nguồn lực (nhân lực, vật lực, tài liệu) và thời gian, không gian... cần cho việc hoàn thành các mục tiêu.

- Chi phí về tất cả các mặt phải đƣợc xác định. Hơn nữa phải tìm ra phƣơng án chi phí ít nhất cho việc thực hiện mỗi một mục tiêu. Vì đạt đƣợc mục tiêu với chi phí ít nhất là để đạt đƣợc hiệu quả cao nhất trong công việc. Đó là điều mà bất kì ngƣời quản lí nào cũng mong muốn và cố gắng đạt đƣợc.

- Tính cân đối của kế hoạch đòi hỏi giáo viên phải tìm ra đủ các nguồn lực và điều kiện để thực hiện mỗi mục tiêu. Nó cũng không cho phép tập trung các nguồn lực và điều kiện cho việc thực hiện mục tiêu này mà bỏ mục tiêu khác đã lựa chọn. Cân đối giữa hệ thống mục tiêu với các nguồn lực và điều kiện thực hiện chúng, hay nói khác đi, cân đối giữa yêu cầu và khả năng đòi hởi ngƣời giáo viên phải nắm vững khả năng mọi mặt, kể cả các tiềm năng có thể có, thấu hiểu từng mục tiêu và tính toán tỉ mỉ việc đầu tƣ cho mỗi mục tiêu theo một phƣơng án tối ƣu.

Bước 6: Thiết kế chi tiết hoạt động trên bản giấy Trong bƣớc này, cần phải xác định: - Có bao nhiêu việc cần phải thực hiện?

23 - Các việc đó là gì? Nội dung của mỗi việc đó ra sao?

- Tiến trình và thời gian thực hiện các việc đó nhƣ thế nào?

- Các công việc cụ thể cho các tổ, nhóm, các cá nhân.

- Yêu cầu cần đạt đƣợc của mỗi việc.

Bước 7: Kiểm tra, điều chỉnh và hoàn thiện chương trình hoạt động - Rà soát, kiểm tra lại nội dung và trình tự của các việc, thời gian thực hiện cho từng việc, xem xét tính hợp lí, khả năng thực hiện và kết quả cần đạt đƣợc.

- Nếu phát hiện những sai sót hoặc bất hợp lí ở khâu nào, bƣớc nào, nội dung nào hay việc nào thì kịp thời điều chỉnh.

- Cuối cùng, hoàn thiện bản thiết kế chƣơng trình hoạt động và cụ thể hóa chƣơng trình đó bằng văn bản là kế hoạch tổ chức hoạt động.

Bước 8: Lưu tr kết quả hoạt động vào hồ sơ của học sinh 1.5. Bảng Rubric đánh giá năng lực vận dụng kiến thức vào thực tiễn trong hoạt động trải nghiệm [11] Các tiêu chí đánh giá NLVDKT vào thực tiễn thông qua DHTN: 1. Nhân biết vấn đề thực tiễn.

2. Xác định đƣợc các kiến thức liên quan đến vấn đề thực tiễn.

3. Nghiên cứu cơ sở khoa học của các kiến thức.

4. Khám phá vấn đề thông qua trải nghiệm.

5. Tham gia HĐTN để giải quyết vấn đề.

Bảng 1.2: Tiêu chí đánh giá các thành tố NLVDKT vào thực tiễn trong HĐTN Thành tố NLVDKT Mức độ vào thực tiễn NB1 NB2 1. Nhận biết vấn đề thực tiễn.

NB2 2. Xác định đƣợc các kiến thức liên quan đến vấn đề thực tiễn.

XĐ1 XĐ2

Đánh giá hành vi

Điểm số

Nhận biết nhƣng trình bày chƣa rõ ràng.

Nhận biết và trình bày vấn đề đƣợc nhƣng chƣa bao quát.

Nhận biết, trình bày rõ ràng và bao quát đƣợc vấn đề.

Xác định đƣợc các kiến thức liên quan nhƣng không chắc chắn.

Xác định đƣợc các kiến thức liên quan nhƣng chƣa đầy đủ.

1 2 3 1 2

24 XĐ3 NC1 3. Nghiên cứu cơ sở khoa học của các kiến thức.

NC2 NC3

KP1 KP2 4. Khám phá vấn đề thông qua trải nghiệm.

KP3

TG1 5. Tham gia HĐTN để giải quyết vấn đề.

TG2 TG3

Xác định đƣợc các kiến thức liên quan đúng và đầy đủ.

Trình bày đƣợc cơ sở khoa học của các kiến thức nhƣng không chắc chắn.

Trình bày đƣợc và hiểu rõ cơ sở khoa học của các kiến thức nhƣng chƣa áp dụng đƣợc.

Trình bày đƣợc, hiểu rõ cơ sở khoa học của các kiến thức và vận dụng chúng vào thực tế.

Có tham gia trải nghiệm nhƣng không chủ động, chƣa đƣa ra đƣợc ý kiến.

Có tham gia trải nghiệm chủ động, tích cực, đƣa ra đƣợc ý kiến nhƣng trình bày không rõ ràng, chƣa đề ra đƣợc biện pháp giải quyết.

Có tham gia trải nghiệm chủ động, tích cực, đƣa ra đƣợc ý kiến, trình bày ý kiến rõ ràng, đúng trọng tâm, đề xuất đƣợc biện pháp giải quyết vấn đề.

Chƣa tích cực chủ động tham gia, không đóng góp ý kiến.

Tích cực, chủ động, đóng góp ý kiến còn hạn chế.

Tích cực, chủ động, biết cách sắp xếp, tổ chức hợp lý, làm việc có trách nhiệm và đóng góp ý kiến nhiều.

3 1 2 3

1 2

3

1 2 3

Kết luận chƣơng 1 Trong chƣơng này tôi đã nghiên cứu các vấn đề sau: 1. Hoạt động dạy học trải nghiệm: Khái niệm, một số đặc điểm, các nội dung, một số hình thức, các phƣơng pháp.

2. NLVDKT vào thực tiễn gồm khái niệm, cấu trúc, vai trò, một số biện pháp phát triển năng lực vận dụng kiến thức vào thực tiễn cho học sinh.

3. Quy trình tổ chức hoạt động trải nghiệm sáng tạo nhằm phát triển năng lực vận dụng vào thực tiễn ở trƣờng phổ thông, gồm 8 bƣớc: Bƣớc 1: Xác định nhu cầu tổ chức hoạt động trải nghiệm Bƣớc 2: Xác định mục tiêu của hoạt động Bƣớc 3: Đặt tên cho hoạt động

25 Bƣớc 4: Xác định nội dung, phƣơng pháp, phƣơng tiện và hình thức tổ chức các hoạt động.

Bƣớc 5: Lập kế hoạch Bƣớc 6: Thiết kế chi tiết hoạt động trên bản giấy Bƣớc 7: Kiểm tra, điều chỉnh và hoàn thiện chƣơng trình hoạt động Bƣớc 8: Lƣu trữ kết quả hoạt động vào hồ sơ của học sinh 4. Năm tiêu chí đánh giá NLVDKT vào thực tiễn thông qua DHTN: 1. Nhận biết vấn đề thực tiễn.

2. Xác định đƣợc các kiến thức liên quan đến vấn đề thực tiễn.

3. Nghiên cứu cơ sở khoa học của các kiến thức.

4. Khám phá vấn đề thông qua trải nghiệm.

5. Tham gia HĐTN để giải quyết vấn đề.

Thông qua việc nghiên cứu cơ sở lí luận và thực tiễn, tôi thấy rằng: - Việc nghiên cứu HĐTN nhằm phát triển NLVDKT vào thực tiễn cho HS sẽ góp phần đổi mới phƣơng pháp dạy học của GV, làm cho HS có nhiều hứng thú trong học tập, tiếp thu tốt kiến thức và có thể vận dụng những kiến thức đã học vào thực tiễn.

- Để vận dụng tốt kiến thức vật lí vào thực tiễn, GV cần khai thác và đƣa ra các tình huống thực tiễn một cácch hợp lý và sáng tạo, tác động phù hợp đến các cơ quan cảm giác của HS. GV cần xây dựng các quy trình VDKT vào thực tiễn đạt đƣợc hiệu quả tối đa nhất có thể.

26

CHƢƠNG 2 XÂY DỰNG TIẾN TRÌNH TỔ CHỨC HOẠT ĐỘNG TRẢI NGHIỆM TRONG DẠY HỌC CÁC KIẾN THỨC CHƢƠNG “ĐỘNG LỰC HỌC CHẤT ĐIỂM” - VẬT LÍ 10 THEO HƢỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC VẬN DỤNG KIẾN THỨC VÀO THỰC TIỄN CHO HỌC SINH 2.1. Phân tích nội dung kiến thức chƣơng “Động lực học chất điểm” – Vật lí 10 THPT 2.1.1. Vị trí, mục tiêu chương “Động lực học chất điểm” – Vật lí 10 THPT 2.1.1.1. Vị trí Chƣơng “Động lực học chất điểm” thuộc chƣơng II trong chƣơng trình Vật lí 10 THPT ban cơ bản. Nội dung chƣơng này xét mối liên hệ giữa chuyển động và lực, HS tiếp tục nghiên cứu chuyển động và nguyên nhân thay đổi trạng thái chuyển động thông qua các định luật Niu-tơn, tìm hiểu về tổng hợp lực, các lực cơ học, chuyển động ném ngang.

2.1.1.2. Mục tiêu Mục tiêu cần đạt đƣợc sau khi học xong một chƣơng sẽ đƣợc xác định dựa trên mục tiêu đào tạo, mục tiêu của môn học, của chƣơng, của bài học, tùy theo nhu cầu, trình độ của HS. a. Mục tiêu kiến thức - Phát biểu đƣợc định nghĩa lực, nêu đƣợc quy tắc tổng hợp và phân tích lực.

- Phát biểu đƣợc điều kiện cân bằng của một chất điểm.

- Phát biểu đƣợc định luật I Niu-tơn, hiểu ý nghĩa của định luật.

- Nêu đƣợc quán tính của vật và kể một số ví dụ về quán tính.

- Nêu đƣợc mối liên hệ giữa lực, gia tốc và khối lƣợng, phát biểu cũng nhƣ viết đƣợc định luật II Niu-tơn.

- Nêu đƣợc khối lƣợng, tính chất khối lƣợng.

- Nêu đƣợc gia tốc rơi tự do, viết đƣợc biểu thức trọng lực.

- Phát biểu đƣợc định luật III Niu-tơn, viết đƣợc biểu thức của định luật.

- Nêu đƣợc đặc điểm của lực và phản lực.

- Phát biểu đƣợc định luật vạn vật hấp dẫn và viết đƣợc hệ thức của định luật này.

- Phát biểu đƣợc định luật Húc và viết hệ thức của định luật này.

- Nêu đƣợc đặc điểm của các lực ma sát, viết đƣợc biểu thức lực ma sát.

27 b. Kỹ năng Trong quá trình học cũng nhƣ sau khi học xong một chƣơng HS sẽ đƣợc rèn luyện những kỹ năng cần thiết cho việc học tập kiến thức thực tại và nó cũng góp phần hình thành kỹ năng trong quá trình học tập ở những mức độ cao hơn và trong cuộc sống của bản thân HS nhƣ: - Vận dụng kiến thức đã học vào thực tiễn cuộc sống một cách linh hoạt: các vấn đề về quán tính, an toàn trong giao thông đi lại, ban đầu giải thích các hiện tƣợng thủy triều, v.v.… một cách khoa học, đồng thời thấy đƣợc tầm quan trọng của khoa học trong đời sống qua việc vận dụng cũng nhƣ những phát minh giúp cho con ngƣời đỡ vất vả hơn trong cuộc sống hiện đại nhƣ: máy giặt,…

- Vận dụng kiến thức đã học để giải đƣợc các bài tập về lực đàn hồi, lực hấp dẫn, lực ma sát đồng thời vận dụng tốt các định luật I, II, III Niu-tơn để giải các bài tập đối với một vật, hoặc hệ nhiều vật, vận dụng giải bài toán chuyển động ném ngang.

- Thu thập thông tin từ các nguồn, khả năng tìm hiểu thực tế, sƣu tầm tài liệu, khai thác trên tất các phƣơng tiện thông tin đại chúng cũng nhƣ trên mạng internet.

- Xử lý thông tin: phân tích, so sánh, tổng hợp, suy luận, khái quát hóa, … để rút ra kết luận.

- Truyền đạt thông tin, tranh luận nhóm, thảo luận, báo cáo kết quả thực hiện.

- Bƣớc đầu hình thành khả năng tự bảo vệ ý kiến, làm việc tập thể, khả năng phân công công việc trong nhóm.

- Thiết kế, lắp ráp và thực hiện các thí nghiệm với những dụng cụ đơn giản, gần gũi trong cuộc sống, dễ tìm. c. Thái độ - Tạo sự hứng thú trong học tập môn vật lí, đồng thời yêu thích say mê khoa học qua việc biết đƣợc ý nghĩa thực tiễn của kiến thức, những ứng dụng của vật lý học trong đời sống, giảm bớt những căng thẳng trong học tập làm cho môn học trở nên gần gũi và dễ học hơn.

- Sẵn sàng áp dụng kiến thức đã học để áp dụng vào các hoạt động thực tiễn.

- Tác phong làm việc khoa học, trung thực, nghiêm túc, khách quan trong khoa học.

- Tinh thần hợp tác trong học tập, có ý thức và tinh thần trách nhiệm luôn nỗ lực để hoàn thành nhiệm vụ, đồng thời có thái độ chia sẻ cũng nhƣ học hỏi ở mọi ngƣời xung quanh trong quá trình học tập cũng nhƣ trong lao động.

28 Nhƣ vậy, nếu thực hiện đƣợc các mục tiêu đã đặt ra thì việc dạy học gắn với thực tiễn cuộc sống không những đáp ứng đƣợc đầu đủ các mục tiêu của việc dạy học, kiến thức HS thu nhận đƣợc không còn ở mức độ kiến thức lý thuyết mà nâng lên nhằm phát huy kỹ năng ở một mức độ cao hơn là đƣa các kiến thức đã biết vào cuộc sống thực tiễn, HS thấy đƣợc sự cần thiết của môn học, đồng thời lấy lại hứng thú học tập. d. Các thành tố NLVDKT vào thực tiễn: 1. Nhận biết vấn đề thực tiễn (NB).

2. Xác định đƣợc các kiến thức liên quan đến vấn đề thực tiễn (XĐ).

3. Nghiên cứu cơ sở khoa học của các kiến thức (NC).

4. Khám phá vấn đề thông qua trải nghiệm (KP).

5. Tham gia HĐTN để giải quyết vấn đề (TG).

2.1.2. Cấu trúc chương “Động lực học chất điểm” – Vật lí 10 THPT Sơ đồ cấu trúc chƣơng “Động lực học chất điểm”

29 Cụ thể: Bài

Nội dung kiến thức - Lực. Cân bằng lực

Bài 9: Tổng hợp và phân tích lực

- Tổng hợp lực - Điều kiện cân bằng của chất điểm - Phân tích lực - Định luật I Niu-tơn + Thí nghiệm lịch sử của Ga-li-lê + Định luật I Niu-tơn, quán tính - Định luật II Niu-tơn + Định luật II Niu-tơn

Bài 10: Ba định luật Niu-tơn

+ Khối lƣợng và mức quán tính + Trọng lực. Trọng lƣợng - Định luật III Niu-tơn + Sự tƣơng tác giữa các vật + Định luật + Lực và phản lực

Bài 11: Lực hấp dẫn. Định luật vạn vật hấp dẫn

- Lực hấp dẫn - Định luật vạn vật hấp dẫn - Trọng lực là trƣờng hợp riêng của lực hấp dẫn - Hƣớng và điểm đặt của lực đàn hồi của lò xo

Bài 12: Lực đàn hồi của lò xo. Định luật Húc

- Độ lớn của lực đàn hồi của lò xo. Định luật Húc + Thí nghiệm + Giới hạn đàn hồi của lò xo + Định luật Húc - Lực ma sát trƣợt

Bài 13: Lực ma sát

- Lực ma sát lăn - Lực ma sát nghỉ

Bài 14: Lực hƣớng tâm Bài 15: Bài toán về chuyển động ném ngang

- Lực hƣớng tâm - Khảo sát định luật ném ngang - Xác định chuyển động của vật - Thí nghiệm kiểm chứng.

30 2.1.3. Một số vấn đề thực tiễn trong chương “Động lực học chất điểm” cần giải quyết Các vấn đề thực tiễn để ứng dụng kiến thức thì rất nhiều, nhƣng việc đƣa các vấn đề nào để cho HS giải quyết là một việc rất quan trọng khi dạy học phụ thuộc vào điều kiện cũng nhƣ HS từng vùng miền khác nhau mà GV đƣa ra những vấn đề cho phù hợp. Ví dụ: Tìm hiểu về hoạt động của máy giặt là chẳng hạn thì chỉ phù hợp đối với những HS ở vùng thành thị hơn HS vùng núi vì ở vùng núi còn rất nhiều HS có hoàn cảnh gia đình rất khó khăn, rất nhiều HS chƣa nhìn thấy máy giặt lần nào thì làm sao có thể tìm hiểu về nguyên tắc hoạt động của nó.

Dựa vào mục tiêu, nội dung kiến thức của chƣơng và sự ứng dụng của các kiến thức để xác định các vấn đề thực tiễn mang vừa phù hợp với khả năng và trình độ vận dụng kiến thức, một số vấn đề HS cần giải quyết nhƣ sau: - Quan sát, phân tích, giải thích hiện tƣợng kéo co.

- Quán tính, việc con ngƣời vận dụng quán tính trong đời sống và trong giao thông.

- Tìm hiểu việc ảnh hƣởng của lực ma sát trong đời sống và trong việc đi xe đạp, các vấn đề chƣa biết xung quanh việc đi xe đạp, cách khắc phục.

- Tìm hiểu về hiện tƣợng thủy triều, lợi ích và tác hại của thủy triều.

- Tìm hiểu về môn ném tạ và ném lao….v.v…

2.2. Thiết kế hoạt động dạy học trải nghiệm chƣơng Động lực học chất điểm – Vật lí 10 nhằm phát triển năng lực vận dụng kiến thức vào thực tiễn cho học sinh 2.2.1. Hoạt động trải nghiệm “ Tìm hiểu về thủy triều ở quê em” Bước 1: Xác định nhu cầu tổ chức HĐTN Căn cứ vào nhiệm vụ, mục tiêu và chƣơng trình giáo dục, giáo viên tiến hành khảo sát nhu cầu của của HS. Việc này đƣợc thực hiện bằng phiếu khảo sát nhu cầu của HS về các hoạt động mong muốn đƣợc trải nghiệm trong chƣơng “ Động lực học chất điểm”- Vật lí 10.

Bước 2: Xác định mục tiêu HĐTN 1. Về kiến thức: Trình bày đƣợc nguyên nhân, nguyên lí hoạt động của thủy triều, lợi ích và tác hại trong đời sống của con ngƣời.

2. Về kĩ năng: - Vẽ đƣợc sơ đồ tƣ duy tóm tắt lí thuyết liên quan đến thủy triều.

- Tìm hiểu về thủy triều ở quê em thông qua khảo sát mực nƣớc triều lên, xuống, tìm hiểu lợi ích, tác hại và cách phòng chống tác hại ở địa phƣơng.

- Viết và trình bày đƣợc báo cáo về sản phẩm của mình.

3. Về thái độ: Có ý thức tìm tòi, kiên trì, ham học hỏi, đam mê hoạt động nghiên cứu của mình.

31 4. Các thành tố năng lực định hƣớng phát triển a. Nhận biết vấn đề thực tiễn (NB) b. Xác định các kiến thức liên quan đến vấn đề thực tiễn.(XĐ) c. Nghiên cứu cơ sở khoa học của các kiến thức. (NC) d. Tham gia hoạt động giải quyết vấn đề (TG) Bước 3: Đặt tên cho HĐTN Mục tiêu của HĐTN này là tìm hiểu về thủy triều ở địa phƣơng, vì vậy tên của HĐTN là “ Tìm hiểu thủy triều ở quê em”.

Bước 4: Xác định nội dung, phương pháp, phương tiện và hình thức tổ chức các hoạt động thành phần Xác định các hoạt động thành phần Các hoạt động trong chủ đề “ Tìm hiểu thủy triều ở quê em” Hoạt động 1: Tìm hiểu khái quát về thủy triều Hoạt động 2: Tìm hiểu lịch sử nghiên cứu thủy triều.

Hoạt động 3: Xây dựng kế hoạch tìm hiểu thủy triều ở trạm đo dao động mực nƣớc biển.

Hoạt động 4: Làm sơ đồ, mô hình nguyên nhân hoạt động của thủy triều.

Hoạt đông 5: Trình bày, báo cáo kết quả thực nghiệm.

Hoạt động Nội dung Phương pháp Phương tiện Hình thức Tìm hiểu khái quát Lý thuyết khái quát Giải quyết vấn đề Phiếu học tập, Hoạt động nhóm về thủy triều về thủy triều bảng nhóm Thuyết trình Vấn đáp Tìm hiểu về lịch sử Hiểu lịch sử nghiên Giải quyết vấn đề, Phiếu học tập, Hoạt động nhóm nghiên cứu thủy cứu thủy triều dự án bảng nhóm, hình Thuyết trình triều. ảnh, phim Kế hoạch hoạt động Dự án tìm hiểu thủy triều ở trạm đo dao động mực nƣớc biển

Phiếu học tập, Hoạt động nhóm sổ ghi chép, máy ghi hình

Làm sơ đồ, mô hình Sơ đồ, mô hình Dự án hoạt động của thủy thủy triều triều

Máy ghi hình, các Hoạt động nhóm nguyên vật liệu.

Trình bày, báo Bài thuyết trình về Vấn đáp cáo kết quả thực tìm hiểu thủy triều nghiệm. ở trạm đo mực nƣớc biển. Sơ đồ, mô hình thủy triều.

Máy chiếu

Thuyết trình

Bảng

Hoạt động nhóm

Xây dựng kế hoạch tìm hiểu thủy triều ở trạm đo dao động mực nƣớc biển.

Sơ đồ, mô hình.

32 Bước 5: Lập kế hoạch Hoạt động Tìm hiểu khái quát về thủy triều Tìm hiểu về lịch sử nghiên cứu thủy triều.

Xây dựng kế hoạch tìm hiểu thủy triều ở trạm đo dao động mực nƣớc biển.

Mục tiêu Thời gian Hiểu biết lý thuyết về thủy triều 2 tiết Thiết trình và trả lời câu hỏi của giáo viên Lập kế hoạch tìm hiểu thủy triều ở trạm đo dao động mực nƣớc biển, 2 tiết phân công cụ thể, viết thành bản báo cáo.

Làm sơ đồ, mô hình Sơ đồ, mô hình thủy hoạt động của thủy triều triều, có phân công công 1 tiết việc, giá thành sản phẩm Trình bày, báo cáo kết Trình bày, báo cáo kết 2 tiết quả thực nghiệm. quả thực nghiệm Bước 6: Thiết kế chi tiết HĐTN

Sản phẩm dự kiến Bài báo cáo Bài báo cáo

Bài báo cáo

Sơ đồ, mô hình Bài báo cáo

I. Mục tiêu 1. Về kiến thức: Trình bày đƣợc nguyên nhân, nguyên lí hoạt động của thủy triều, lợi ích và tác hại trong đời sống của con ngƣời.

2. Về kĩ năng: - Vẽ đƣợc sơ đồ tƣ duy tóm tắt lí thuyết liên quan đến thủy triều.

- Tìm hiểu về thủy triều ở quê em thông qua khảo sát mực nƣớc triều lên, xuống, tìm hiểu lợi ích tác hại và cách phòng chống tác hại ở địa phƣơng.

- Viết và trình bày đƣợc báo cáo về sản phẩm của mình.

3. Về thái độ: Có ý thức tìm tòi, kiên trì, ham học hỏi, đam mê hoạt động nghiên cứu của mình.

4. Các thành tố năng lực định hƣớng phát triển a. Nhận biết vấn đề thực tiễn (NB) b. Xác định các kiến thức liên quan đến vấn đề thực tiễn.(XĐ) c. Nghiên cứu cơ sở khoa học của các kiến thức. (NC) d. Tham gia hoạt động giải quyết vấn đề (TG) II. Nội dung Hoạt dộng 1: Tìm hiểu khái quát về thủy triều a. Mục tiêu: - Trình bày đƣợc thế nào là thủy triều, đặc điểm, chế độ, nguyên nhân có thủy triều, thế nào là sóng triều.

- Lợi ích, tác hại của thủy triều.

33 b. Nội dung:

PHIẾU HỌC TẬP TÌM HIỂU THỦY TRIỀU Quan sát youtube: https://www.youtube.com/watch?v=8qeDNKUzAhc 1. Video trên cho ta thấy điều gì? ............................................................................................................................. ............................................................................................................................. ............................................................................................................................. ............................................................................................................................

2. Trình bày sơ lƣợc những hiểu biết của em về thủy triều.

(Trình bày dạng sơ đồ hoặc liệt kê)

34

PHIẾU THÔNG TIN 1. Định nghĩa về thủy triều: Thủy triều là hiện tƣợng mực nƣớc biển dao động lên xuống một cách tuần hoàn dƣới sự tác động của lực hấp dẫn vũ trụ mặt trăng, mặt trời.

Hiện tƣợng thuỷ triều là chuyền động sóng. Dƣới tác dụng của lực tạo triều tuần hoàn, trong đại dƣơng xuất hiện một sóng phức tạp có chu kỳ ứng với chu kỳ của lực nhƣng có biên độ và pha khác với của lực. Các hạt nƣớc trong sóng triều chuyển động theo những quĩ đạo có dạng hình elíp với trục kéo dài mạnh theo phƣơng nằm ngang.

Ngƣời quan sát nhận biết đƣợc chuyển động của các hạt theo quĩ đạo của chúng qua các dao động tuần hoàn của mực nƣớc và dòng triều.

Có thể xem dòng triều nhƣ hình chiếu của chuyển động các hạt theo quĩ đạo lên mặt phẳng nằm ngang, còn dao động mực nƣớc nhƣ hình chiếu lên trục thẳng đứng.

Dòng triều đƣợc đặc trƣng bằng hai đại lƣợng: hƣớng và vận tốc, còn dao động mực nƣớc thể hiện lên hình chiếu theo trục thẳng đứng chỉ một đại lƣợng: độ cao mực nƣớc. Từ đó ta nhận thấy rằng, cả hai mặt của hiện tƣợng liên hệ chặt chẽ với nhau, tuy mục đích xem xét dao động mực nƣớc và dòng triều có khác nhau, song chúng đều gắn liền với hoạt động của chế độ thuỷ triều, trong phần này chúng ta xem xét hiện tƣợng thuỷ triều trên cơ sở các dao động triều của mực nƣớc, về dòng triều đã đƣợc nhiên cứu ở phần dòng chảy.

Hình 2.1: Triều lên và triều xuống

35 2. Đặc điểm về thủy triều: - Ngập triều là mực nƣớc biển dâng lên trong vài giờ, ngập vùng gian triều.

- Nƣớc lớn (đỉnh triều) là mực nƣớc cao nhất trong một chu kỳ triều.

- Nƣớc ròng (chân triều) là mực nƣớc thấp nhất trong một chu kỳ triều.

- Thủy triều tạo ra các dòng chảy có tính dao động gọi là dòng chảy triều. Thời điểm mà dòng triều dừng chuyển động đƣợc gọi là nƣớc chùng hoặc nƣớc đứng.

Thủy triều sau đó đổi hƣớng thì ta có sự biến đổi ngƣợc lại.

(Nƣớc đứng thƣờng xuất hiện gần lúc mực nƣớc lớn và nƣớc ròng. Nhƣng có những nơi là thời gian nƣớc đứng là khác nhau đáng kể giữa nƣớc lớn và nƣớc ròng).

3. Chế độ thủy triều: Triều cƣờng: Khoảng 2 tuần một lần, vào những ngày trăng non (ngày sóc) và trăng tròn (ngày trăng vọng), Mặt trời, Mặt trăng và Trái đất nằm trên một đƣờng thẳng. Khi đó lực gây triều tổng hợp là lớn nhất: biên độ triều lớn nhất, chân triều thấp còn đỉnh triều cao. Đây là thời kỳ triều cƣờng.

Triều kém: Trong những ngày thƣợng huyền hoặc hạ huyền, vị trí Mặt trăng và Mặt trời vuông góc với nhau qua tâm của Trái đất. Do vậy, tại một điểm quan trắc trên Trái đất, khi Mặt trăng có lực gây triều lớn nhất thì Mặt trời lại có lực gây triều nhỏ nhất và ngƣợc lại. Kết quả, mực nƣớc triều dao động ít, đó là những ngày triều kém trong tháng.

36 4. Nguyên nhân có thủy triều: -

Lực hấp dẫn của Mặt Trăng, Mặt Trời và các hành tinh.

Ta có công thức:

Với: F: Lực hấp dẫn (N) K: Hằng số hấp dẫn = 6.67 x10-11 d: Khoảng cách (m) Khối lƣợng Trái Đất 5.97x1024kg, của Mặt Trăng 0.073x1024kg Mặt Trời có khối lƣợng bằng 330000 lần Trái Đất Khoảng cách Trái Đất - Mặt Trời: d2=149.6 triệu km, từ Trái Đất - Mặt Trăng: d1=0.384 triệu km FTđất-Mtrăng= (K . mTđất . mMtrăng) /d12 (1) FTđất-Mtrời= (K . mTđất . mMtrời )/ d22 (2) FTđất-Mtrăng / FTđất-Mtrời = 2.5 Khối lƣợng Mặt Trời lớn hơn Trái Đất 330000 lần nhƣng vì khoảng cách giữa Trái Đất – Mặt Trăng nhỏ hơn giữa Trái Đất – Mặt Trời nên lực hấp dẫn tác động bởi Mặt Trăng lớn hơn lực hấp dẫn của Mặt Trời gấp 2.5 lần.

- Lực hƣớng tâm của Trái Đất.

- Lực ly tâm: xuất hiện do Trái Đất quay quanh trục riêng của mình. Lực này không đổi về hƣớng và độ lớn nên chỉ góp phần làm triều dâng chứ không gây ra hoàn toàn hiện tƣợng thủy triều.

- Trọng lực: Lực này không đổi về hƣớng và độ lớn nên chỉ góp phần làm thủy triều rút chứ không gây ra hoàn toàn hiên tƣợng thủy triều.

- Lực kéo của Mặt Trăng lên Trái Đất: + Tại những điểm khác nhau của bề mặt Trái Đất mà lực có hƣớng khác nhau. + Tại những điểm khác nhau của bề mặt Trái Đất độ lớn của lực cũng thay đổi do khoảng cách thay đổi. + Tại một điểm đã cho trên bề mặt Trái Đất, lực này thay đổi theo thời gian do chính sự quay trục riêng, sự chuyển động Mặt Trăng quay Trái Đất làm thay đổi liên tục khoảng cách giữa hai chất điểm Trên Trái Đất và Mặt Trăng.

37 - Lực ly tâm của hệ thống Trái Đất – Mặt Trăng – Mặt Trời: Giữa Trái Đất – Mặt Trăng xem nhƣ chuyển động quanh một tâm O nằm giữa Trái Đất – Mặt Trăng do ảnh hƣởng của lực hấp dẫn. Điểm O cách tâm Trái Đất một khoảng cách là 4600 km, cách bề mặt 1771,2 km. Chính sự chuyển dộng quanh không quay này làm xuất hiện lực ly tâm của hệ thống Trái Đất – Mặt Trăng: + Lực này trong tất cả các điểm cắt của bề mặt Trái Đất Đều bằng nhau và bằng lực ly tâm xuất hiện trong tâm Trái Đất cũng với chuyển động này. + Lực ly tâm hệ thống có hƣớng từ Mặt Trăng và tác động lên tất cả các điểm của Trái Đất theo phƣơng song song với đƣờng nối tâm. + Lực này có độ lớn bằng với lực ly tâm tại tâm Trái Đất nhƣng có hƣớng ngƣợc lại. + Tại cùng một thời điểm, tất cả các điểm đều chịu cùng một lực nhƣ nhau về độ lớn và hƣớng.

- Ngoài ra còn do ảnh hƣởng của địa hình và các nhiễu động khí tƣợng thủy văn vùng ven bờ: + Ảnh hƣởng do địa hình: Các sóng triều di chuyển trên đại dƣơng có cao độ sóng không lớn lắm, thƣờng vào khoảng 1m, trong khi đó độ dài của sóng rất lớn (hang nghìn km). Khi sóng triều di chuyển vào vịnh, do ảnh hƣởng của điều kiện địa hình, sóng bị biến dạng đáng kể, chiều cao của sóng ở vùng ven bờ thƣờng tăng lên so với ngoài đại dƣơng, có khi đạt từ 3m đến 5m.

Do ảnh hƣởng điều tiết của các vùng vịnh, đƣờng quá trình mực nƣớc triều cũng bị biến dạng. Độ sâu nƣớc biển vung ven bờ ảnh hƣởng đến tốc độ di chuyển của sóng triều và biên độ của nó. + Ảnh hƣởng của các nhiễu dộng khí tƣợng: Gió là yếu tố chủ yếu gây ra sự biến dộng của các đặc trƣng mực nƣớc triều.

Với tác động của gió, chiều cao sóng triều bị tăng lên. Ở các vùng ven bờ, khi có gió bão còn xảy ra hiện tƣợng sóng dềnh và do đó biên độ và mực nƣớc triều thay đổi đáng kể so với trƣờng hợp lặng gió. Tác động của gió là rất ngẫu nhiên kéo theo sự thay đổi ngẫu nhiên của đặc trƣng triều vùng ven bờ. + Ảnh hƣởng của các nhiễu động khác: Ngoài gió, các dòng hải lƣu cũng chi phối đáng kể chế độ và các đặc trƣng thủy triều vùng ven bờ.

38 Chế dộ triều vùng ven bờ còn phụ thuộc vào vị trí của vùng bờ so với vùng cửa sông. Càng gần cửa sông, chế độ thủy triều càng bị ảnh hƣởng của chế độ dòng chảy trong sông. Phạm vi ảnh hƣởng của dòng chảy trong sông đến chế độ vùng ven bờ còn phụ thuộc vào đặc điểm của địa hình vùng cửa sông và ven bờ nữa.

5. Sóng triều: Thủy triều lan truyền trong thủy quyển dƣới dạng sóng dài, chu kỳ nhiều giờ, bƣớc sóng hàng ngàn km và biên độ nhỏ (so với bƣớc sóng) và đƣợc gọi là sóng triều.

Hình 2.2: Sóng triều Tính chất các sóng triều thành phần phụ thuộc vào độ lớn và chu kỳ biến thiên lực hấp dẫn giữa Trái Đất, Mặt Trăng và Mặt Trời.

Các sóng triều cơ bản là: Sóng bán nhật triều Mặt Trăng chính (chu kỳ 12 giờ 25 phút) Sóng nhật triều Mặt Trăng chính (chu kỳ 25 giờ 47 phút) Sóng bán nhật triều chính (chu kỳ 12 giờ) Sóng nhật triều Mặt Trời chính (chu kỳ 24 giờ 4 phút) Sóng lệch nhật triều chính (chu kỳ 23 giờ 56 phút).

Sóng triều tại vùng biển ven bờ và cửa sông: Tính chất thủy triều tại vùng biển ven bờ, cửa sông rất phức tạp vì mực nƣớc triều ở đây đƣợc hình thành bởi tổ hợp các sông dài dạng song tiến và song đứng bị biến dạng mạnh do sự phản xạ, khúc xạ, tác động của lực Corriolis, lực ma sát, đƣờng bờ biển và sông rạch.

39 6. Lợi ích, tác hại của thủy triều: a. Lợi ích: - Nguồn cung năng lƣợng điện trong sinh hoạt và sản xuất Năng lƣợng thủy triều là một dạng của thủy năng có thể chuyển đỗi năng lƣợng thu đƣợc từ thuỷ triều thành các dạng năng lƣợng hữu ích khác, chủ yếu là điện.

Năng lƣợng thủy triều đƣợc chia làm 4 phƣơng pháp tạo là: máy phát điện thủy triều, đập thủy triều, động năng thủy triều và đầm phá thủy triều.

Hình 2.3: Nguồn cung năng lƣợng điện Trong sản xuất nông nghiệp: + Lợi dụng những ngày triều cƣờng để dẫn nƣớc vào ruộng, làm nguồn nƣớc tƣới cho cây trồng, hạn chế đƣợc sự kiệt nƣớc vào mùa khô. + Vào mùa lũ, nếu đỉnh lũ trùng với thời kì nƣớc ròng, lũ rút nhanh, hạn chế ngập lụt ở các đồng bằng. Do đặc diểm của đồng bằng ven biển nƣớc ta nhỏ hẹp, đáy sông lại dốc nên ảnh hƣởng của thủy triều đối với sản xuất nông nghiệp không lớn lắm.

- Trong sản xuất ngƣ nghiệp: + Lợi dụng triều cƣờng, ngƣ dân ven biển sắp xếp thời gian ra khơi một cách thuận lợi cho việc đánh bắt xa bờ. + Vào những ngày triều cƣờng, nƣớc dâng cao, triều mạnh các loài tôm, cá…sẽ theo dòng nƣớc vào trong các sông, đầm, phá thuận lợi cho việc đánh bắt.

40

Hình 2.4: Đánh bắt hải sản - Nghề làm muối: Các vùng ven biển có điều kiện hình thành các ruộng muối, độ mặn của nƣớc biển lớn, xa cửa sông, số giờ nắng cao nên ngƣời dân đã biết lợi dụng thủy triều lên để đẩy nƣớc vào ruộng làm muối.

- Đối với xây dựng: + Với việc xây dựng các công trình ven biển nhƣ cảng, cầu tàu, kho, bến bãi, hệ thống thoát nƣớc, công việc nạo vét luồng lạch ,… thủy triều có vai trò không nhỏ + Đồng thời ảnh hƣởng đến hoạt động cảng: việc xác định diễn biến và quy luật của thủy triều trong chu kỳ ngày và nhiều năm để xác định trọng tải tàu thuyền ra vào cảng. Ngoài ra phải xác định thời gian ra vào của các loại tàu có trọng tải khác nhau. Đối với tàu có trọng tải lớn phải chờ lúc triều lên mới vào đƣợc cảng.

- Vai trò của thủy triều đối với giao thông vận tải: Hiện tƣợng thủy triều có ảnh hƣởng tới lớn đến hoạt dộng của các tàu trền biển cũng nhƣ ra vào cảng - Vai trò của thủy triều đối với quốc phòng: + Xây dựng các công trình quân sự: Lợi dụng mực nƣớc thủy triều lên xuống để xây dựng lũy Đào Duy Từ nhằm bảo bảo vệ thành Đồng Hới (Quảng Bình). + Trong lịch sử, ông cha ta đã biết lợi dụng thủy triều lên xuống để đánh giặc cứu nƣớc. Năm 1063, khi nƣớc Chiêm Thành ra quấy nhiễu vùng biển Hoành Sơn quân ta đã lợi dụng sự lên, xuống của thủy triều theo đƣờng thủy tiến vào cửa biển Nhật Lệ và đã đánh bại quân Chiêm.

41 + Ngoài ra còn có cuộc chiến thắng trên sông Bạch Đằng vào năm 938 của Ngô Quyền trƣớc quân Nam Hán và năm 1288 của nhà Trần trƣớc quân Nguyên – Mông b. Tác hại: - Đối với nông nghiệp: + Vào mùa khô trùng với thời kì triều cƣờng thủy triều có thể theo sông vào sâu trong đất liền mang theo một lƣợng muối không nhỏ từ biển vào gây ảnh hƣởng xấu tới cây trồng, nhất là các sông Bến Hải. + Những vùng nằm sát biển không chỉ thiệt hại nặng nề về nông nghiệp mà còn thiệt hại rất lớn về ngƣời và của. + Đồng thời thủy triều còn gây sụt lỡ bờ biển, ảnh hƣởng đến diện tích canh tác cũng nhƣ đời sống của ngƣ dân ven biển, ảnh hƣởng các hệ sinh thái ven cửa sông… + Thủy triều dâng mang theo các chất độc hại ở ngoài biển (dầu, xác các sinh vật biển,…) vào sông làm ô nhiễm nguồn nƣớc sông.

- Thủy triều gây khó khăn trong việc tiến hành thi công các cộng trình xây dựng, làm hƣ hại hay ảnh hƣởng đến chất lƣợng cũng nhƣ hiệu quả sử dụng của công trình.

- Khi thủy triều trùng phƣơng kết hợp gió lớn hoặc bão đổ bộ thì nƣớc biển dâng cao nguy hiểm cho tàu bè và thiết bị trong cảng.

Hoạt động 2: Tìm hiểu lịch sử nghiên cứu thủy triều. a. Mục tiêu: Tổ chức phân chia nhóm (phân chia vai trò, phân công nhiệm vụ từng thành viên, lập kế hoạch hoạt động, tổng kết hoạt động và đánh giá thành viên nhóm).

Có kĩ năng thu thập thông tin (từ nhiều nguồn khác nhau: internet, sách vở,...), phân tích tổng hợp thông tin, viết bài thu hoạch, báo cáo.

Có kĩ năng thuyết trình, giải thích, trao đổi thông tin, ghi chép. b. Nội dung: Cần đạt đƣợc: - Về nội dung: Tên nhà bác học, ngày tháng năm sinh, quê quán, những đóng góp, đề tài nghiên cứu thủy triều.

- Về hình thức: Trình bày dạng viết tay hoặc trình chiếu, khuyến khích có hình ảnh minh họa.

42 - Về ngƣời thuyết trình: Nghiêm túc, phát âm to, rõ ràng.

- Về nhóm hỗ trợ: Nghiêm túc, các thành viên trong nhóm hỗ trợ cho nhau trả lời câu hỏi, bổ sung ý kiến, nhận xét đánh giá nhóm khác.

Hoạt dộng 3: Xây dựng kế hoạch tìm hiểu thủy triều ở trạm đo dao động mực nƣớc biển.  Mục tiêu: - Tổ chức phân công nhóm (vai trò, nhiệm vụ cho từng thành viên, lập kế hoạch hoạt động, tổng kết hoạt động. Đánh giá từng thành viên).

- Có kĩ năng thu thập thông tin, trao đổi thông tin với ngƣời hƣớng dẫn, phân tích, tổng hợp thông tin thu đƣợc, viết bài thu hoạch, báo cáo.  Nội dung: - Lập kế hoạch: Lập danh sách nhóm và các thành viên trong nhóm, lập kế hoạch hoạt động cho nhóm + Bảng phân công: STT

Tên thành viên

Vai trò

1 2 + Kế hoạch hoạt động Thời gian: Địa điểm: Thời gian hoạt động: Kế hoạch hành động

Thời gian 5’~ 10’

Tập trung, ổn định sĩ số

- Tiến hành hoạt động: HS tổ chức hoạt động ngoài giờ lên lớp. GV thông qua các nhóm trƣởng để biết tình hình hoạt động.

HS thu thập thông tin những gì mình quan sát, lắng nghe đƣợc trong buổi tham quan để viết bài báo cáo.

43 - Viết bài báo cáo về hoạt động tham quan: Viết lại quá trình mình lắng nghe, quan sát đƣợc, thu thập thông tin, tài liệu, hình ảnh, từ đó rút ra đƣợc bài học, kiến thức nào; những thuận lợi, khó khăn trong buổi tham quan; đề xuất ý kiến cải thiện.

Hoạt động 4: Làm sơ đồ, mô hình nguyên nhân hoạt động của thủy triều. a. Mục tiêu: Vẽ đƣợc sơ đồ chỉ ra sự hình thành thủy triều và chu kì của thủy triều trong khoảng thời gian quan sát.

Làm mô hình thủy triều b. Nội dung: PHIẾU HỌC TẬP MÔ HÌNH THỦY TRIỀU 1. Bảng phân công nhiệm vụ: STT

Tên thành viên

Vai trò

1

Mua vật liệu

2. Nguyên vật liệu để làm mô hình thủy triều STT

Tên nguyên liệu

1

Bìa cứng

Mô tả công dụng

Giá thành

3. Hình ảnh mô hình

4. Trình bày hoạt động của thủy triều dựa trên mô hình kết hợp với bài báo cáo ở hoạt động 3 ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... .....................................................................................................................................

44 Hoạt động 5: Trình bày bài báo cáo trên lớp Các yêu cầu trong bài báo cáo hoạt động: - Trình bày bản báo cáo dƣới dạng powerpoint hoặc bài báo có bản vẽ trên giấy khổ lớn với chú thích đầy đủ.

- Bài thuyết trình có cấu trúc mạch lạc, rõ ràng, ngắn gọn, logic.

- Ngƣời thuyết trình cần nghiêm chỉnh, gọn gàng, nghiêm túc, tƣơng tác với ngƣời nghe, thuyết trình rõ ràng, lôi cuốn.

- Các thành viên hỗ trợ ngƣời thuyết trình báo cáo kết quả sản phẩm.

- Trình bày những thuận lợi và khó khăn khi thực nghiệm.

III. Phiếu đánh giá hoạt động nhóm: Bảng 2.1: Phiếu đánh giá nhóm của GV về “Tìm hiểu về thủy triều ở quê em” Tiêu chí đánh giá

STT

Điểm Điểm Ghi tối đa đạt đƣợc chú

1

Các thành viên tham gia đầy đủ

1

2

Có phân công thành viên trong nhóm: nhóm trƣởng, thƣ kí, phân công công việc, kế hoạch làm việc,..

1

3

Các thành viên tham gia tích cực

1

4

Các thành viên tham gia vui vẻ, hòa đồng, giúp đỡ nhau...

1

5

Nhóm báo cáo: trình bày rõ ràng, mạch lạc, có trả lời đƣợc câu hỏi của giáo viên, các nhóm khác

2

Nhóm không báo cáo: Lắng nghe, hăng hái góp ý đƣa ra câu hỏi và trả lời câu hỏi.

2

Thực hiện tốt các yêu cầu trong phiếu học tập

2

Tổng

10

6

Bảng 2.2: Phiếu đánh giá nhóm của HS về “Tìm hiểu về thủy triều ở quê em” Các thành viên trong nhóm sẽ đánh giá lẫn nhau

Họ và tên

Nhiệt tình tham gia hoạt động

PHIẾU ĐÁNH GIÁ Thân Tổ chức và Đóng góp thiện, hƣớng dẫn ý kiến hòa đồng cả nhóm

Hoàn thành nhiệm vụ đƣợc giao

45 Bảng 2.3: Tiêu chí đánh giá thang đo Mức độ Xuất sắc Tốt Trung bình Kém GV tính điểm cho cá nhân theo các bƣớc sau:

Điểm 3 2 1 0

Bƣớc 1. Tính hệ số đồng đẳng cho từng cá nhân

Trong đó di là điểm đƣợc chấm bởi 1 thành viên cho 1 tiêu chí N là số lƣợng thành viên tham gia đánh giá Ni là số lƣợng tiêu chí Bƣớc 2: Tính điểm cho từng cá nhân Kết quả cá nhân = kết quả nhóm x hệ số đồng đẳng Bước 7: Kiểm tra, điều chỉnh và hoàn thiện chương trình hoạt động Xem Kế hoạch dạy học Bước 8: Lưu trữ kết quả hoạt động vào hồ sơ của học sinh 2.2.2. Hoạt động trải nghiệm “Thợ sửa xe đạp” Bước 1: Xác định nhu cầu tổ chức HĐTN Căn cứ vào nhiệm vụ, mục tiêu và chƣơng trình giáo dục, giáo viên tiến hành khảo sát nhu cầu của của HS. Việc này đƣợc thực hiện bằng phiếu khảo sát nhu cầu của HS về các hoạt động mong muốn đƣợc trải nghiệm trong chƣơng “ Động lực học chất điểm”- Vật lí 10.

Bước 2: Xác định mục tiêu HĐTN 1. Về kiến thức: - Trình bày đƣợc cấu tạo, nguyên lí hoạt động của xe đạp.

- Một số vấn đề về xe đạp và cách sửa chữa.

- Một số vấn đề về an toàn giao thông đƣờng bộ khi sử dụng xe đạp.

2. Về kĩ năng: - Chế tạo một số bộ phận cần thiết: ví dụ phanh xe đạp.

- Lắp ráp, sửa chữa đƣợc một vài bộ phận của xe đạp: nhƣ tra nhớt vào ổ bi hoặc xích, chỉnh vành khung xe đạp...

46 - Tuyên truyền tai nạn đƣờng bộ có thể xảy ra khi sử dụng xe đạp và cách khắc phục.

- Viết và trình bày đƣợc báo cáo về sản phẩm của mình.

3. Về thái độ: Có ý thức tìm tòi, kiên trì, ham học hỏi, đam mê hoạt động nghiên cứu của mình.

4. Các thành tố năng lực định hƣớng phát triển a. Nhận biết vấn đề thực tiễn. (NB) b. Xác định các kiến thức liên quan đến vấn đề thực tiễn.(XĐ) c. Nghiên cứu cơ sở khoa học của các kiến thức. (NC) d. Tham gia hoạt động giải quyết vấn đề. (TG) Bước 3: Đặt tên cho HĐTN Mục tiêu của HĐTN này là tìm hiểu về bộ phận quen thuộc nhất đối với học sinh và có thể ứng dụng vào thực tiễn, vì vậy tên của HĐTN là “ Thợ sửa xe đạp”.

Bước 4: Xác định nội dung, phương pháp, phương tiện và hình thức tổ chức các hoạt động thành phần Xác định các hoạt động thành phần Các hoạt động trong chủ đề “ Thợ sửa xe đạp” Hoạt động 1: Tìm hiểu khái quát về xe đạp.

Hoạt động 2: Sửa chữa, lắp ráp một số bộ phận của xe đạp.

Hoạt động 3: Một số vấn đề an toàn sử dụng xe đạp trong giao thông đƣờng bộ.

Hoạt động 4: Trình bày báo cáo kết quả thực hiện.

Hoạt động Nội dung Tìm hiểu khái Lý thuyết về cấu tạo quát về xe đạp. và nguyên lý hoạt động của xe đạp.

Sửa chữa, lắp ráp Kế hoạch tìm hiểu, một số bộ phận sửa chữa, lắp ráp. của xe đạp.

Một số vấn đề Thuyết trình một số an toàn sử dụng vấn đề an toàn khi xe đạp trong giao sử dụng xe đạp trong thông đƣờng bộ. giao thông đƣờng bộ.

Trình bày báo Báo cáo tổng quát cáo kết quả thực nội dung hoạt động hiện. theo chủ đề, nhận xét kết quả.

Phương pháp Phương tiện Hình thức Giải quyết vấn Phiếu học tập, Hoạt động nhóm. đề. sơ đồ, vật thật. Thuyết trình.

Dự án.

Máy ghi hình, Hoạt động nhóm. dụng cụ.

Giải quyết vấn Máy chiếu, Hoạt động nhóm. đề. bảng, tranh ảnh Thuyết trình. minh họa.

Vấn đáp.

Thuyết trình.

Hoạt động nhóm.

47 Bước 5: Lập kế hoạch hoạt động thành phần Hoạt động

Mục tiêu

Tìm hiểu khái quát Có hiểu biết về cấu tạo, nguyên về xe đạp.

Thời gian Sản phẩm dự kiến 2 tiết

lý hoạt động của xe đạp, giải

Bài thuyết trình, thu hoạch.

thích đƣợc nguyên lý hoạt động của các bộ phận dựa vào các kiến thức vừa học ( chuyển động tròn, lực quán tính, lực ma sát, lực hƣớng tâm...)

Sửa chữa, lắp ráp Lập kế hoạch hoạt động chi tiết, 4 ~ 6 tiết Bài báo cáo, mẫu vật một số bộ phận của phân công nhiệm cụ thể cho (Về nhà) ( nếu có), tranh ảnh xe đạp.

từng thành viên, tiến hành sửa chữa, láp ráp một vài bộ phận đơn giản của xe đạp (tra dầu, lắp xích, sửa thắng, sửa vành xe...)

Một số vấn đề an Nêu ra một số tai nạn có thể xảy

1 tiết

toàn sử dụng xe đạp ra khi sử dụng xe đạp không trong

giao

Bài thuyết trình, thu hoạch.

thông đúng cách, sử dụng kiến thức vật

đƣờng bộ.

lý nhƣ lực ma sát, lực hƣớng tâm,...để giải thích nguyên nhân.

Nêu ra một số biện pháp an toàn khi sử dụng xe đạp.

Trình bày báo cáo Tổng kết, tóm tắt đƣợc nội dung kết quả thực hiện.

của chủ đề. Nhân xét, bổ sung bài báo cáo.

Bước 6: Thiết kế chi tiết HĐTN I. Mục tiêu: 1. Về kiến thức: - Trình bày đƣợc cấu tạo, nguyên lí hoạt động của xe đạp.

- Một số vấn đề về xe đạp và cách sửa chữa.

Bài báo cáo

48 2. Về kĩ năng: - Chế tạo một số bộ phận cần thiết: ví dụ phanh xe đạp.

- Lắp ráp, sửa chữa đƣợc một vài bộ phận của xe đạp: nhƣ tra nhớt vào ổ bi hoặc xích, chỉnh vành khung xe đạp...

- Viết và trình bày đƣợc báo cáo về sản phẩm của mình.

3. Về thái độ: Có ý thức tìm tòi, kiên trì, ham học hỏi, đam mê hoạt động nghiên cứu của mình.

4. Các thành tố năng lực định hƣớng phát triển a. Nhận biết vấn đề thực tiễn (NB) b. Xác định các kiến thức liên quan đến vấn đề thực tiễn.(XĐ) c. Nghiên cứu cơ sở khoa học của các kiến thức. (NC) d. Tham gia hoạt động giải quyết vấn đề (TG) II. Nội dung: Hoạt động 1: Tìm hiểu khái quát về xe đạp. a. Kiến thức: Trình bày cấu tạo, nguyên lí hoạt động của xe đạp.

49 b. Phiếu học tập: PHIẾU HỌC TẬP KHÁI QUÁT VỀ XE ĐẠP Quan sát hình ảnh, mô hình hoặc vật thật, em hãy : 1. Trình bày cấu tạo của xe đạp. ………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………

2. Trình bày nguyên lí hoạt động của xe đạp. ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………

3. Quan sát youtube sau: https://www.youtube.com/watch?v=E-U02-RWUPc Em hãy cho biết từ năm 1818 đến nay việc cải tiến xe đạp có lợi ích gì? ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………

50

PHIẾU GỢI Ý CẤU TẠO CỦA XE ĐẠP a. Quan sát hình ảnh, mô hình hoặc vật thật, em hãy cho biết cấu tạo của xe đạp.

Cấu tạo của xe đạp: b. Hệ thống truyền lực: bàn đạp (pê-đan) (1), đùi, trục giữa (2), đĩa (3), xích (4), líp (5).

Líp xe đạp nhận truyền động từ xích và chuyển đến bánh sau của xe, làm bánh xe quay và chỉ quay theo chiều thuận. Nhờ có líp, ngƣời đi xe không cần đạp bàn đạp liên tục mà bánh xe vẫn chuyển động về phía trƣớc theo quán tính.

Líp gồm hai bộ phận chính là: vành và cốt:

Vành líp (1) có răng ở phía ngoài và trong. Răng ngoài để ăn khớp với xích, răng trong có dạng răng cƣa nghiêng về một phía ăn khớp với cá líp (2) là một lƣỡi thép nhỏ.

Cốt líp (3) có hai rãnh để đặt hai cá líp, trong mỗi rãnh có một lò xo nhỏ hoặc một cái lẫy làm bằng sợi thép nhỏ có tính đàn hồi (gọi là râu tôm) luôn tì vào cá. Cốt líp lắp chặt với moay-ơ bánh sau bằng ren. Bình thƣờng, đầu nhọn của cá líp quay theo chiều thuận (chiều kim đồng hồ) nhờ bộ phận truyền động xích. Trong khi đó, lò xo đẩy cá líp lên làm răng trong vành líp mắc vào cá líp kéo cốt líp quay theo cùng chiều với vành của líp, làm bánh xe quay theo.

51 c. Hệ thống chuyển động: Bánh xe (trƣớc và sau) (6). Bánh xe gồm: trục, moay-ơ, nam hoa, vành, săm, lốp.

- Trục đƣợc làm bằng thép, bánh xe quay trên trục thông qua ổ bi.

- Moay- ơ thƣờng làm bằng thép, đƣợc liên kết với vành bánh xe bằng nan hoa.

- Nan hoa làm bằng thép.

- Vành bánh xe làm bằng hợp kim nhôm hoặc thép, có đƣờng kính thông thƣờng là 650mm.

- Săm, lốp đƣợc chế tạo từ cao su tổng hợp giúp tăng độ êm cho xe trong quá trình chuyển động. d. Hệ thống lái gồm: Tay lái (ghi đông) (7), cổ phuốc (8). Hệ thống lái giúp chúng ta có thể điều khiển xe một cách nhẹ nhàng và dễ dàng nhất có thể khi muốn chuyển hƣớng. Bánh xe trƣớc làm nhiệm vụ dẫn hƣớng, hƣớng chuyển động của xe phụ thuộc vào hƣớng chuyển động của bánh xe trƣớc, do ngƣời điều khiển bẻ tay lái (ghi - đông) sang phải hoặc sang trái. e. Hệ thống phanh: tay phanh (9), dây phanh (10), cụm má phanh (11). Phanh giúp ngƣời điều khiển xe đạp làm chủ vận tốc khi di chuyển trên đƣờng để có đƣợc sự an toàn tối thiểu khi điều khiển xe. f. Khung chịu lực (12): là xƣơng sống của xe đạp, liên kết toàn bộ các bộ phận khác lại với nhau thành một khối thống nhất. g. Yên xe (13): giúp cho ngƣời điều khiển xe đạp có đƣợc vị trí thoải mái và hợp lý nhất. h. Ổ bi: gồm nồi, bi, côn. Côn đƣợc lắp vào trục (hoặc đƣợc chế tạo liền trục nhƣ ở trục giữa). Nồi lắp và moay-ơ. Khi làm việc, bi lăn giữa nồi và côn. Ổ bi đƣợc lắp giữa trục bánh xe và moay-ơ. Nếu không có ổ bi, khi quay moay-ơ sẽ cọ xát lên trục gây ma sát lớn, nhiệt độ tại mối ghép tăng làm cho chi tiết bị mài mòn nhanh.

i. Một số bộ phận khác: chắn bùn, chắn xích, chuông, đèn…

52 1. Trình bày nguyên lí hoạt động của xe đạp: Nguyên lí hoạt động của xe đạp: Khi chúng ta đạp bàn đạp, lực truyền qua đùi xe làm trục giữa quay, đĩa quay kéo xích chuyển động, xích kéo líp cùng bánh sau quay (bánh chủ động), khi bánh xe quay và lăn trên mặt đƣờng làm cho xe chuyển động về phía trƣớc.

Nguyên tắc chuyển động động nhƣ sau: Lực từ chân ngƣời đạp -> bàn đạp -> đùi xe -> trục giữa -> đĩa -> xích -> líp -> bánh xe sau -> xe chuyển động. Để đổi hƣớng chuyển động: Tay ngƣời đi xe -> tay lái của xe (ghi- đông) -> cổ phuốc -> càng trƣớc -> bánh xe trƣớc -> hƣớng chuyển động của xe. Khi đang đi muốn dừng xe hoặc đi chậm lại ta dùng phanh xe.

2. Quan sát youtube sau: https://www.youtube.com/watch?v=E-U02-RWUPc Em hãy cho biết từ năm 1818 đến nay việc cải tiến xe đạp có lợi ích gì?

Hoạt động 2: Sửa chữa, lắp ráp một số bộ phận của xe đạp. a. Kiến thức: Trình bày nguyên nhân vì sao một số bộ phận bị hỏng và cách sửa chữa. b. Nội dung:

53 PHIẾU BÁO CÁO Lớp: Nhóm: Thực hành: Cách sửa chữa một số bộ phận ở xe đạp Em hãy quan sát, thực hành sửa xe đạp, chụp ảnh lại và viết báo cáo về cách sửa chữa một số bộ phận ở xe đạp và viết thành bản báo cáo STT Tên bộ phận 1

Tình trạng

Nguyên nhân

Cách sửa chữa

Xích xe đạp -Phát ra tiếng kêu - Bị khô dầu, khi đạp - Dụng cụ sửa chữa. (hình ảnh)

khi đạp xe, đạp xe xe xích ma sát với - Tiến hành sửa khó khăn.

bánh răng tạo ra tiếng chữa. kêu lớn.

Hoạt động 3: Một số vấn đề an toàn sử dụng xe đạp trong giao thông đƣờng bộ. a. Kiến thức: Nhận biết đƣợc nguyên nhân gây tai nạn khi sử dụng xe đạp tham gia giao thông, tìm hiểu kỹ năng tham gia giao thông bằng xe đạp. b. Nội dung: PHIẾU BÁO CÁO AN TOÀN KHI SỬ DỤNG XE ĐẠP 1. Em hãy trình bày một số nguyên nhân gây tai nạn khi sử dụng xe đạp trong giao thông đƣờng bộ. ......................................................................................................................................... ......................................................................................................................................... ........................................................................................................................................

2. Em hãy tìm hiểu kỹ năng tham gia giao thông bằng xe đạp. ......................................................................................................................................... ......................................................................................................................................... ......................................................................................................................................... ........................................................................................................................................

54 Hoạt động 4: Trình bày báo cáo kết quả thực hiện.

Các yếu cầu trong bài báo cáo hoạt động: - Trình bày bản báo cáo dƣới dạng powerpoint hoặc bài báo có bản vẽ trên giấy khổ lớn với chú thích đầy đủ.

- Bài thuyết trình có cấu trúc mạch lạc, rõ ràng, ngắn gọn, logic.

- Ngƣời thuyết trình cần nghiêm chỉnh, gọn gàng, nghiêm túc, tƣơng tác với ngƣời nghe, thuyết trình rõ ràng, lôi cuốn.

- Các thành viên hỗ trợ ngƣời thuyết trình báo cáo kết quả sản phẩm.

- Trình bày những thuận lợi và khó khăn khi thực nghiệm.

III. Phiếu đánh giá hoạt động nhóm: Bảng 2.4: Phiếu đánh giá nhóm của GV về “Thợ sửa xe đạp” Điểm Điểm đạt Ghi tối đa đƣợc chú 1

Tiêu chí đánh giá

STT 1

Các thành viên tham gia đầy đủ

2

Có phân công thành viên trong nhóm: nhóm trƣởng, thƣ kí, phân công công việc, kế hoạch làm việc,..

1

3

Các thành viên tham gia tích cực

1

4

Các thành viên tham gia vui vẻ, hòa đồng, giúp đỡ nhau...

1

5

Nhóm báo cáo: trình bày rõ ràng, mạch lạc, có trả lời đƣợc câu hỏi của giáo viên, các nhóm khác

2

Nhóm không báo cáo: Lắng nghe, hăng hái góp ý đƣa ra câu hỏi và trả lời câu hỏi.

2

Thực hiện tốt các yêu cầu trong phiếu học tập

2

Tổng

10

6

Bảng 2.5: Phiếu đánh giá nhóm của HS về “Thợ sửa xe đạp” Các thành viên trong nhóm sẽ đánh giá lẫn nhau PHIẾU ĐÁNH GIÁ Họ và tên

Nhiệt tình tham gia hoạt động

Đóng góp ý kiến

Thân thiện, hòa đồng

Tổ chức và hƣớng dẫn cả nhóm

Hoàn thành nhiệm vụ đƣợc giao

55 Bảng 2.6: Tiêu chí đánh giá thang đo Mức độ

Điểm

Xuất sắc

3

Tốt

2

Trung bình

1

Kém

0

GV tính điểm cho cá nhân theo các bƣớc sau: Bƣớc 1. Tính hệ số đồng đẳng cho từng cá nhân

Trong đó di là điểm đƣợc chấm bởi 1 thành viên cho 1 tiêu chí N là số lƣợng thành viên tham gia đánh giá Ni là số lƣợng tiêu chí Bƣớc 2: Tính điểm cho từng cá nhân Kết quả cá nhân = kết quả nhóm x hệ số đồng đẳng Bước 7: Kiểm tra, điều chỉnh và hoàn thiện chương trình hoạt động Xem Kế hoạch dạy học Bước 8: Lưu trữ kết quả hoạt động vào hồ sơ của học sinh 2.3. Kế hoạch dạy học HOẠT ĐỘNG TRẢI NGHIỆM TÌM HIỂU VỀ THỦY TRIỀU Ở QUÊ EM Đối tƣợng HS: Lớp 10B trƣờng THPT Lý Tự Trọng - Nha Trang Thời điểm triển khai đề tài: từ ngày 11/11/2019 đến ngày 23/12/2019 Nội dung kiến thức thuộc bài SGK Vật lí 10 I. Mục tiêu: Sau khi học xong chủ đề, HS có thể: 1. Về kiến thức: Trình bày đƣợc nguyên nhân, nguyên lí hoạt động của thủy triều, lợi ích và tác hại trong đời sống của con ngƣời.

2. Về kĩ năng: - Vẽ đƣợc sơ đồ tƣ duy tóm tắt lí thuyết liên quan đến thủy triều.

56 - Tìm hiểu về thủy triều ở quê em thông qua khảo sát mực nƣớc triều lên xuống, tìm hiểu lợi ích tác hại và cách phòng chống tác hại ở địa phƣơng.

- Viết và trình bày đƣợc báo cáo về sản phẩm của mình.

3. Về thái độ: Có ý thức tìm tòi, kiên trì, ham học hỏi, đam mê hoạt động nghiên cứu của mình.

4. Các thành tố năng lực định hướng phát triển a. Nhận biết vấn đề thực tiễn.(NB) b. Xác định các kiến thức liên quan đến vấn đề thực tiễn.(XĐ) c. Nghiên cứu cơ sở khoa học của các kiến thức.(NC) d. Tham gia hoạt động giải quyết vấn đề.(TG) II. Chuẩn bị 1. Giáo viên: - Các câu hỏi cho hoạt động khởi động vào bài học - Các phiếu hoạt động nhóm, phiếu đánh giá - Các câu hỏi củng cố, nhiệm vụ về nhà 2. Học sinh: Ôn lại kiến thức ba định luật Niu- tơn, lực hấp dẫn, lực hƣớng tâm III. Phƣơng pháp dạy học Phƣơng pháp thực nghiệm Phƣơng pháp thuyết trình Phƣơng pháp nêu và giả quyết vấn đề IV. Các hoạt động dạy học TIẾT 1: THÔNG BÁO TRIỂN KHAI CHỦ ĐỀ Hoạt động 1: Cách chấm điểm phiếu theo dõi cá nhân Thời gian Hoạt động của GV Hoạt động của HS 10’ Làm quen, chỉnh đốn lại sĩ số lớp. Lắng nghe, đặt câu hỏi nếu thắc mắc.

Giới thiệu kế hoạch TN. 20’ Phát đề, cho làm bài kiểm tra số 1 Lấy giấy làm bài.

10’ Hƣớng dẫn HS cách tìm kiếm Lắng nghe, đặt câu hỏi nếu thắc mắc. thông tin qua sách vở, internet, qua các bài báo, thời sự, hƣớng dẫn các em làm việc theo nhóm, cách đánh giá từng cá nhân trong nhóm theo Phiếu theo dõi.

57 Hoạt động 2: Triển khai chủ đề Chia lớp thành 4 nhóm, mỗi nhóm đƣợc phát tờ giấy A2 Giáo viên đặt câu hỏi: Em hiểu thế nào là thủy triều, trình bày những hiểu biết của em về thủy triều?

Mỗi nhóm cần tìm hiểu: Khái niệm về thủy triều, nguyên nhân hình thành thủy triều, đặc điểm, những lợi ích và tác hại của thủy triều.

Thời

Hoạt động của GV

gian

30’ - Quan sát youtube giới thiệu chủ đề.

Hoạt động của HS - Tiếp nhận vấn đề.

TTNL NB

Đặt câu hỏi: Thế nào là thủy triều? Trình bày những hiểu biết của em về thủy triều.

- GV chia lớp thành 4 nhóm, phát tờ giấy - Nhận nhiệm vụ.

A3, giao nhiệm vụ cho học sinh.

- GV đƣa ra gợi ý cho học sinh cần tìm hiểu: Khái niệm về thủy triều, nguyên nhân

- Phân chia nhóm trƣởng, thƣ kí.

hình thành thủy triều, đặc điểm, những lợi ích và tác hại của thủy triều.

- Yêu cầu HS trình bày kết quả của nhóm mình.

Yêu cầu HS báo cáo kế hoạch phân công nhiệm vụ nhóm.

- Các nhóm thảo luận, tự phân công nhiệm vụ cho từng cá nhân.

- Yêu cầu HS trình bày kết quả của nhóm mình. Các nhóm còn lại lắng nghe và đặt - Đại diện nhóm trình bày. câu hỏi.

- GV hƣớng dẫn điều chỉnh phân công và - Phân công các thành đƣa ra bảng tiêu chí đánh giá mức tham gia viên báo cáo kết quả hoạt hoạt động của các thành viên trong nhóm động nhóm. theo phiếu đánh giá .

NB, NC, TG

58 Hoạt động 3: Tìm hiểu lịch sử nghiên cứu thủy triều Thời gian

Hoạt động của GV

Hoạt động của HS

20’ - HS phân công nhiệm vụ tìm hiểu - Thảo luận.

NB, NC,

và thảo luận.

TG

- Hai nhóm bất kì trình bày kết quả, - Cử ngƣời trình bày. nhóm còn lại nhận xét và bổ sung.

- Tổng hợp và đánh giá kết quả hoạt - Bổ sung, nhận xét. động nhóm.

TIẾT 2: XÂY DỰNG KẾ HOẠCH TÌM HIỂU THỦY TRIỀU Ở TRẠM ĐO MỰC NƢỚC BIỂN Hoạt động 1: Thông báo kế hoạch Lên kế hoạch về thời gian, địa điểm, cử đại diện đi đến trạm đo mực nƣớc biển Hoạt động 2: Tham quan trạm đo thủy triều Thời gian

Hoạt động của GV

Hoạt động của HS

5’

- Ổn định sỉ số

40’

- Gặp ngƣời quản trạm xuống trạm, - Quan sát, ghi NB, XĐ, NC, trao đổi với họ, xem họ thuyết trình chép, ghi hình sơ qua về thủy triều, trạm, công việc đo mực nƣớc biển, giới thiệu thiết bị đo, cách vận hành...

Quan sát ngƣời hƣớng dẫn cách sử dụng thiết bị đo mực nƣớc biển, hỏi sơ đồ mực nƣớc biển trong một tháng, dự đoán mực nƣớc biển trong tháng tới.

- Viết lại dƣới dạng nhật kí tìm hiểu - Trình bày kết quả về thủy triều qua tham quan trạm đo thảo mực nƣớc biển.

45’(về nhà) Thông báo, viết lại cho nhóm, nhóm thảo luận, phân công viết lại bản báo cáo.

luận

nhóm,

viết lại báo cáo

KP, TG

59 TIẾT 3: MÔ HÌNH THỦY TRIỀU Hoạt động 1: Thiết kế mô hình thủy triều Thời gian Hoạt động của GV 45’ (về nhà) - Chia lớp làm 4 nhóm, phát phiếu học tập, các nhóm phân công nhiệm vụ.

- Yêu cầu HS vẽ sơ đồ phác thảo mô hình thủy triều đơn giản. Nhận xét.

- Yêu cầu HS bài trí dụng cụ đã chuẩn bị ra bàn.

Kiểm tra sự chuẩn bị của HS - Yêu cầu học sinh tiến hành hoạt động làm mô hình.

Quan sát các nhóm thực hiện và đánh giá thái độ hoạt động của nhóm theo bảng Rubic.

Hoạt động của HS - Học sinh thảo luận nhóm.

XĐ, TG, KP

- Học sinh vẽ sơ đồ.

- Bài trí dụng cụ đã chuẩn bị ra bàn.

- Các nhóm phân chia nhiệm vụ cho từng thành viên tiến hành hoạt động.

TIẾT 4: BÁO CÁO KẾT QUẢ Hoạt động 1: Tổ chức báo cáo kết qủa tiết 2 và tiết 3 Hoạt động của GV

Thời gian 35’

Hoạt động của HS

Các nhóm chƣng bày sản phẩm Trình bày theo yêu cầu của NB, XĐ, và cử đại diện thuyết trình.

GV.

Đánh giá kết quả báo cáo của các nhóm.

Hoạt động 2: Tổng kết và làm bài kiểm tra Thời gian Hoạt động của GV Hoạt động của HS 20’ Tổng kết HĐTN và đánh giá Trình bày yêu cầu của GV. tổng quát chủ đề.

30’

Phát đề và cho làm bài kiểm Làm bài kiểm tra. tra 2.

2.4. Tổ chức hoạt động dạy học trải nghiệm - Tổ chức DHTN theo kế hoạch dạy học.

- Quan sát giờ học và tổ chức kiểm tra, đánh giá kết quả học tập.

- Rút kinh nghiệm, chỉnh sửa và bổ sung kịp thời.

TG

60 Kết luận chƣơng 2 Sau khi nghiên cứu cơ sở lí luận và thực tiễn của HĐTN cho HS trong dạy học, tôi đã làm đƣợc những việc sau: Phân tích cấu trúc chƣơng Động lực học chất điểm Vật lí 10, thiết kế chủ đề: Tìm hiểu về thủy triều ở quê em và Thợ sửa xe đạp, lập kế hoạch dạy học cho chủ đề thực nghiệm và tiến hành tổ chức.

Nếu thực hiện đƣợc thì HĐTN sẽ đạt đƣợc hiệu quả và HS sẽ có cơ hội đƣợc trải nghiệm, lĩnh hội kiên thức, kích thích sự hứng thú, phát huy năng lực giải quyết vấn đề trong thực tiễn, tạo điều kiện cho HS đƣợc mở rộng, trao đổi kiến thức, khám phá tri thức, hiểu biết và ứng dụng đƣợc vật lí khoa học trong cuộc sống.

Lƣu ý: Để thực hiện đƣợc chủ đề phải phụ thuộc vào tình hình địa phƣơng, nhƣ chủ đề “Tìm hiểu về thủy triều ở quê em” với những khu vực miền núi và trung du nơi không có biển không thể thực hiện đƣợc HĐTN. Các kết quả nghiên cứu sẽ đƣợc đƣa vào thực nghiệm ở chƣơng 3 để làm căn cứ kiểm tra tính đúng đắn của việc nghiên cứu.

61

CHƢƠNG 3: THỰC NGHIỆM SƢ PHẠM 3.1. Mục đích của thực nghiệm sƣ phạm Mục đích của TNSP là kiểm chứng lại giả thiết khoa học: Nếu thiết kế và tổ chức đƣợc hoạt động trải nghiệm vào trong dạy học chƣơng “Động lực học chất điểm” - Vật lí 10 sẽ giúp học sinh phát triển năng lực vận dụng kiến thức vào thực tiễn. Ngoài ra kiểm tra tính đúng đắng và hiệu quả của quy trình thiết kế và tổ chức HĐTN. 3.2. Nhiệm vụ của thực nghiệm sƣ phạm - Sắp xếp lên kế hoạch cụ thể về thời gian thực nghiệm và thời lƣợng thực nghiệm.

- Chuẩn bị đầy đủ các phƣơng tiện, kĩ thuật cần thiết để thực nghiệm sƣ phạm - Thu thập số liệu, xử lý kết quả TN để đánh giá hiệu quả vấn đề cần nghiên cứu.

- Đánh giá năng lực vận dụng kiến thức vật lí vào thực tiễn cho HS thông qua các tiêu chí, các bài kiểm tra.

3.3. Đối tƣợng và thời gian thực nghiệm sƣ phạm - Đối tƣợng TNSP: Thực nghiệm sƣ phạm đƣợc tiến hành ở lớp 10B (gồm 44 HS) của trƣờng THPT Lý Tự Trọng – Nha Trang - Thời gian TNSP: Thực nghiệm sƣ phạm đƣợc tiến hành trong học kỳ I năm 2019 – 2020.

3.4. Phƣơng pháp thực nghiệm sƣ phạm 3.4.1. Công tác chuẩn bị - Giáo án TNSP. - Gặp Ban giám hiệu nhà trƣờng trao đổi về mục đích thực nghiệm và xin phép triển khai kế hoạch thực hiện.

- Gặp gỡ và trao đổi với HS lớp thực nghiệm, trao đổi với GVCN, GV bộ môn.

3.4.2. Tiến hành thực nghiệm Trong quá trình tiến hành TNSP giáo án thực nghiệm đƣợc viết cho lớp 10B, tôi đã tiến hành tổ chức giảng dạy, ghi chép, quan sát thái độ của HS, kiểm tra lại giáo án

62 sau mỗi giờ dạy. Do thời gian có giới hạn, tôi chọn hoạt động trải nghiệm “Tìm hiểu về thủy triều ở quê em” để thực nghiệm.

3.5. Kết quả thực nghiệm sƣ phạm 3.5.1. Phân tích diễn biến thực nghiệm sư phạm Quá trình tổ chức dạy học trải nghiệm trong 5 tiết sau khi học xong chƣơng II Động lực học chất điểm.

3.5.1.1. Hoạt động 1 GV thông báo với học sinh về kế hoạch tổ chức HĐTN. GV cho HS làm bài kiểm tra số 1 trong 20 phút, sau đó thu lại bài rồi hƣớng dẫn các em cách tìm kiếm thông tin qua sách vở, internet, qua các bài báo, thời sự, hƣớng dẫn các em làm việc theo nhóm, cách đánh giá từng cá nhân trong nhóm theo Phiếu theo dõi.

GV chia lớp thành 4 nhóm, các nhóm tự phân chia nhóm trƣởng, thƣ kí...

Mở đầu GV mở video về triều cƣờng ở thành phố Hồ Chí Minh, thông báo chủ đề các em sẽ đƣợc trải nghiệm là “ Tìm hiểu về thủy triều ở quê em”.

GV đặt câu hỏi: Em hiểu thế nào là thủy triều? Trình bày những hiểu biết của em về thủy triều?

GV cùng với HS xây dựng các tiêu chí đánh giá sản phẩm của các nhóm và đánh giá các thành viên trong nhóm.

GV đƣa ra gợi ý những nội dung chính các em cần tìm hiểu. Các nhóm phân chia cho các thành viên tìm hiểu từng nội dung, sau đó thảo luận đƣa ra ý kiến thống nhất, viết báo cáo trên giấy A2. Mỗi nhóm thuyết trình bài báo cáo, các nhóm còn lại lắng nghe, đặt câu hỏi hoạc bổ sung cho nhau.

63

Hình 3.1: Học sinh thảo luận nhóm

Hình 3.2: HS thuyết trình bài báo cáo hoạt động 1

64 Video 1: HS thuyết trình bài báo cáo hoạt động 1 Qua bài báo cáo HS hầu hết nắm đƣợc kiến thức mục tiêu đặt ra, phần lớn các em thấy hứng thú, trao đổi sôi động. Các em biết đƣa ra những ví dụ sinh động trong thực tiễn, nhƣ liệt kê các nghề có liên quan đến thủy triều, trong lịch sử dân ta sử dụng thủy triều đề đánh giặc..., hiểu đƣợc tác hại của thủy triều, đề xuất đƣợc biện pháp khắc phục hậu quả của thủy triều.

3.5.1.2. Hoạt động 2 GV cho HS tìm hiểu lịch sử nghiên cứu thủy triều thông qua tìm hiểu qua internet.

HS chủ động tìm kiếm thông tin trên internet, thảo luận nhóm, ghi lại tóm tắt gợi ý giáo viên đƣa. Học sinh liệt kê đƣợc một số nhà bác học tiêu biểu nhƣ Ga-li- lê, Niu-tơn...

Hình 3.3: HS đang trả lời hoạt động 2 Một nhóm cử đại diện trình bày kết quả, ba nhóm còn lại nhận xét hoặc bổ sung kết quả. Qua bài thuyết trình cho thấy HS biết cách chọn lựa, khai thác tài nguyên trên internet, HS đã chủ động khám phá, chủ động tiếp thu thêm kiến thức mới.

GV thông báo về kế hoạch hoạt động 3, lên kế hoạch về thời gian, địa điểm, số em có thể tham gia, dự kiến những việc cần phải làm.

65 3.5.1.3. Hoạt động 3 Số lƣợng HS tham gia: 8 em GV tập trung HS (đã đăng kí tham gia) vào chiều thứ 7 tại Viện Hải dƣơng học.

Gặp gỡ, giới thiệu từng em học sinh với ngƣời quản trạm Cầu Đá.

Lắng nghe giới thiệu sơ qua về lịch sử hình thành và phát triển Viện Hải dƣơng học, công việc đo thủy triều của Viện.

Dẫn HS xuống trạm đo mực nƣớc biển, tại đây ngƣời quản trạm giới thiệu cho HS hệ thống đo mực nƣớc biển, cách đo mực nƣớc biển, cách thu thập dữ liệu (sơ đồ), từ đó có thể tìm ra chế độ của thủy triều tại trạm.

Video 2: HS và ngƣời quản trạm HS chăm chú lắng nghe, chủ động ghi chép lại tóm tắt từ ngƣời quản trạm, đặt câu hỏi thắc mắc, xin kết quả đo thủy triều. HS tham gia viết bài báo cáo chuyến tham quan dƣới sự gợi ý của giáo viên.

Hình 3.4: HS đang chăm chú lắng nghe ngƣời quản trạm

66 Việc thực hiện hoạt động 3 gặp nhiều khó khăn, số lƣợng HS có thể tham gia ít vì phần lớn các em đều có công việc ở các ngoại khóa khác, và một phần trạm nhỏ giới hạn ngƣời đến tham quan. Trong quá trình tham quan, các em thấy hứng thú, phấn khởi, các em biết chăm chú lắng nghe và quan sát, biết đặt câu hỏi thắc mắc cho ngƣời quản trạm, biết thảo luận bổ sung kiến thức cho nhau.

Vậy thông qua hoạt động HS bộc lộ chỉ số hành vi là tìm tòi, phát hiện và vận dụng kiến thức thực tiễn.

3.5.1.4. Hoạt động 4 GV phát phiếu học tập cho các nhóm. Các nhóm về nhà phân chia nhiệm vụ cho các thành viên làm sơ đồ giải thích hiện tƣợng thủy triều. HS lên kế hoạch làm sơ đồ, tìm kiếm nguyên liệu bằng những vật liệu có sẵn, viết lại bài báo cáo (phiếu học tập). Sản phẩm của HS phù hợp với lí thuyết các em đã học, có ý tƣởng, biết chọn nguyên liệu phù hợp, qua đó ta thấy HS đã biết cách thao tác, biết vận dụng kiến thức. Nhờ có sự kết hợp giữa lí thuyết và thực hành, học sinh hiểu và giải thích đƣợc hiện tƣợng dựa trên sơ đồ.

Trong hoạt động này từ kiến thức cũ, HS biết sử dụng vật liệu đơn giản để làm sơ đồ, từ sơ đồ HS hiểu và giải thích đƣợc quy luật vận động của thủy triều.

3.5.1.5. Hoạt động 5 Nhóm cử HS đại diện báo cáo lại kết quả hoạt động 3 và 4 trƣớc lớp.

Qua bài báo cáo hoạt động 3, HS hiểu rõ về cách đo thủy triều ở trạm, bằng việc quan sát sơ đồ do trạm cung cấp kết hợp với kiến thức ở hoạt động 1, HS hiểu rõ đƣợc quy luật của thủy triều trong 2 tuần, phát hiện ra chế độ thủy triều ở trạm Cầu Đá cũng nhƣ biển Nha Trang là nhật triều không đều. Đây là bài thu hoạch của nhóm HS.

67

BÀI THU HOẠCH TÌM HIỂU THỦY TRIỀU Ở TRẠM ĐO MỰC NƢỚC BIỂN I. Tìm hiểu chế độ thủy triều ở biển Nha Trang Dao động mực nƣớc biển có 2 thành phần: Thành phần dao động tuần hoàn (do thủy triều) và thành phần phi triều (do sự dâng, rút mực nƣớc do các nguyên nhân khác nhƣ gió mùa, bão, nƣớc sông, động đất, sóng thần …

Dao động mực nƣớc do thủy triều: Thuỷ triều khu vực Nha Trang có tính chất hỗn hợp thiên về nhật triều, trong tháng có từ 20 - 25 ngày nhật triều. Mực nƣớc trung bình nhiều năm khoảng 125 cm.

Trong năm, các tháng 11, 12, 1 luôn xuất hiện cực đại mực nƣớc và các tháng 6, 7, 8 luôn xuất hiện cực tiểu mực nƣớc. Từ tháng 10 đến tháng 3 năm sau triều thấp vào buổi sáng, từ tháng 4 đến tháng 9 triều thấp vào buổi chiều, trong các tháng 9-10 triều thấp vào buổi trƣa. Tháng 3 và tháng 4 triều xuống vào nửa đêm.

Dao động mực nƣớc phi triều: Trong thời gian gió mùa Đông Bắc (cũng là mùa mƣa, bão), do hiệu ứng của các lực phi triều mà mực nƣớc biển đƣợc dâng lên trung bình từ 5,3 – 17,5 (cm), lớn nhất trung bình là tháng 11. Độ dâng tức thời lớn nhất thƣờng xảy ra khi có bão và áp thấp hoạt động trên vùng biển, có thể đạt trên 58 cm (tháng 10, 11). Theo một số kết quả nghiên thì đây là thời kỳ đỉnh mùa mƣa và là thời kỳ có bão hoạt động nhiều nhất.

Trong thời gian gió mùa Tây Nam, trùng với thời kỳ khô nóng, ít có bão ảnh hƣởng, dao động mực nƣớc rút đi trung bình từ -6,1 đến -14,3 cm, rút trung bình nhiều nhất vào tháng 7. Mực nƣớc rút tức thời có thể đạt gần -43 cm vào tháng 7.

Phân bố xác xuất dao đông mực nƣớc có dạng phân bố chuẩn, mực nƣớc từ 100- 150 cm xảy ra chiếm gần 50 % xác xuất.

II. Đo thủy triều (đo dao động mực nƣớc biển) 1. Mục đích: đo sự thay đổi mực nƣớc biển so với mốc độ cao địa hình của điểm đo đạc.

68 2. Thiết bị đo dao động mực nước tại Viện Hải dương học: E.O.BÄR.BERNE

Hình 3.5: Trạm đo mực nƣớc của Viện Hải dƣơng học

Hình 3.6: Thiết bị đo E.O.BÄR.BERNE

69

Hình 3.7: Giếng đo 3. Nguyên lí hoạt động của thiết bị Dao động mực nƣớc làm phao chuyển động theo chiều thẳng đứng đƣợc chuyển sang hệ thống bánh xe và cuối cùng đƣợc chuyển đến một cây bút ghi lại trên giấy biểu đồ đƣợc quấn quanh một cái trống quay. Trống quay với tốc độ không đổi. Với thiết bị đo E.O.BÄR.BERNE đặt tại viện Hải dƣơng học có tốc độ khoảng 1 vòng trong 7 ngày.

4. Cách sử dụng thiết bị Hàng tuần (thông thƣờng vào một thời gian cố định của ngày thứ 2), ngƣời phụ trách sẽ tiến hành các công việc sau:

70 + Thay giấy: bằng cách lắp băng giấy mới vào tang trống quay. + Chỉnh lại đồng hồ cho chính xác. + Ghi lại thời gian, độ cao mực nƣớc tại vị trí bắt đầu ghi trên băng giấy. + Kiểm tra ký đồ trên băng giấy đã ghi xem có sự bất thƣờng của dao động mực nƣớc hay không. Nếu có, xác định nguyên nhân gây ra sự bất thƣờng.

Hình 3.8. Ký đồ mực nƣớc trạm Cầu Đá từ 15g/10/12 – 11g/17/12/2018 III. Kết quả sau buổi tham quan trạm Cầu Đá

Hình 3.9. Ký đồ mực nƣớc trạm Cầu Đá từ 8g/2/12 – 12g/8/12/2019

71

Hình 3.10. Đồ thị quá trình thủy triều từ 8g/2/12 – 23g/ 11/12/2019, trạm Cầu Đá (109.216378°, 12.207606°) Nhận xét: Nhìn vào đồ thị ta thấy mực nƣớc cao hơn so với mực nƣớc trung bình năm ở biển Nha Trang (mực nƣớc trung bình khoảng 125 cm). Thứ 2 (2/12/2019) có mực nƣớc lớn cao là 200cm, mực nƣớc ròng thấp đạt 80 cm, biên độ 150 cm.

Nhƣ vậy ta thấy vào tháng 12 thì mực nƣớc cực đại. Từ thứ 2 đến thứ 5 có một đỉnh triều trong khi từ thứ 6 đến chủ nhật có đến 2 đỉnh triều, điều này cho ta thấy biển Nha Trang theo chế độ triều là nhật triều không đều (thi thoảng có những ngày bán nhật triều).

IV. Những thuận lợi và khó khăn 1. Thuận lợi: Ngƣời hƣớng dẫn diễn giảng cuốn hút và trao đổi nhiệt tình. Có sẵn thiết bị, dụng cụ, biểu đồ sinh động.

2. Khó khăn: Vì thời gian hạn chế nên không thể quan sát đƣợc thiết bị đo mực nƣớc biển trong một ngày, không đƣợc thực hành máy đo mực nƣớc biển, vì lý do bảo mật nên không xin đƣợc đồ thị biến trình trong tháng nên khó xác định chính xác chế độ thủy triều, khó khăn trong việc vẽ lại và biểu diễn biến trình thủy triều.

72 Qua bài báo cáo hoạt động 4, HS đƣa ra mô hình và quan sát mô hình giải thích hiện tƣợng thủy triều dựa trên những kiến thức cũ đã học, việc này giúp HS có tiết học sinh động hơn và dễ gợi nhớ lại những kiến thức cũ.

Hình 3.11. Học sinh và mô hình Trong quá trình thuyết trình bài báo cáo, HS chăm chú lắng nghe. Sau bài thuyết trình, HS giúp đỡ nhau trả lời câu hỏi của GV và các bạn khác.

GV cho HS nhận xét về HĐTN chủ đề “ Tìm hiểu về thủy triều ở quê em”, cho HS đề xuất ý kiến, mong muốn của HS sau khi học xong chủ đề này đề có thể áp dụng các kiến thức đã học vào thực tiễn nhƣ một số ngành nghề (nông, ngƣ nghiệp, công nghiệp năng lƣợng, hàng hải...), có ý thức bảo vệ môi trƣờng biển (hạn chế rác thải nhựa, không vứt rác bừa bãi, trồng thêm cây quanh đầm, ven biển...).

Cuối tiết học GV cho HS hoàn thành phiếu đánh giá cá nhân và phiếu đánh giá nhóm, sau đó cho HS làm bài kiểm tra số 2 trong 30 phút.

Qua bài báo cáo thuyết trình, sản phẩm là mô hình, phiếu học tập, sổ ghi chép nhận xét của GV, phiếu đánh giá HS, bài kiểm tra, HS đã có đƣợc những nhận thức, xác định đƣợc vấn đề, biết tự sắp xếp kế hoạch, phân chia công việc hợp lý, tự mày mò làm mô hình,.. HS đã bộc lộ và phát triển các thành tố NLVDKT vào thực tiễn, biết cách vận dụng các kiến thức đã học và đề xuất đƣợc ý kiến nhằm giải quyết vấn đề trong thực tiễn cũng nhƣ định hƣớng nghề nghiệp và có ý thức bảo vệ môi trƣờng.

73 3.5.2. Đánh giá định tính kết quả giải quyết NLVDKT vào thực tiễn cho HS Tôi tiến hành tìm hiểu NLVDKT vào thực tiễn cho HS thông qua quan sát quá trình, quan sát tiết học cũng nhƣ các bài báo cáo thu hoạch, các sản phẩm của HS. Qua đó tôi thấy đƣợc đƣợc những biểu hiện về thái độ của HS nhƣ sau: - Vui vẻ, phấn khởi khi tiếp nhận đề tài mới.

- Nhóm biết cách phân chia công việc, biết đoàn kết giúp đỡ nhau trong việc trả lời câu hỏi của GV và các nhóm khác.

- HS làm và báo cáo công việc đầy đủ, biết cách sửa chữa, bổ sung kiến thức, biết đề xuất một số ý kiến.

- Tuy nhiên vẫn còn một số hạn chế nhƣ thời gian thực hiện tƣơng đối ngắn và vài lý do riêng, HS tham gia hạn chế, HS phần lớn bị động trong công tác nghiên cứu khoa học. Để đánh giá chi tiết hơn về sự hình thành và phát triển các thành tố của NLVDKT vào thực tiễn cho HS, do giới hạn về số học sinh tham gia nên tôi sử dụng phƣơng pháp nghiên cứu trƣờng hợp (theo dõi chi tiết và đánh giá bất kì 5 em HS đã tham gia đầy đủ cả 5 hoạt động). HS ngẫu nhiên đƣợc chọn là em Trang Sỹ Thái. Điểm đánh giá các chỉ số hành vi của em Trang Thái Sỹ qua 5 hoạt động đƣợc thực nghiệm và phân tích bởi phiếu điều tra đánh giá của GV thông qua bảng Rubric ở chƣơng I, cụ thể nhƣ sau: Bảng 3.1: Điểm đánh giá NLVDKT vào thực tiễn của học sinh Trang Sỹ Thái qua 5 hoạt động Học sinh Trang Sỹ Thái Thành tố NLVDKT vào Điểm Hoạt động Hoạt động Hoạt động Hoạt động Hoạt động tối đa thực tiễn 1 2 3 4 5 1. Nhận biết vấn đề thực tiễn 3 2 2 2 2 3 2. Xác định đƣợc các kiến 3 2 2 2 2 3 thức liên quan đến vấn đề thực tiễn.

3. Nghiên cứu cơ sở khoa 3 2 2 2 2 2 học của các kiến thức.

4. Khám phá vấn đề thông 3 1 2 1 2 2 qua trải nghiệm.

5. Tham gia HĐTN để giải 3 2 2 3 3 2 quyết vấn đề.

Tổng 15 9/15 10/15 9/15 11/15 12/15

74 Bảng 3.2: Điểm đánh giá NLVDKT vào thực tiễn của 5 HS qua 5 hoạt động Tổng điểm Tổng điểm Tổng điểm Tổng điểm Tổng điểm STT

Họ và tên

hoạt động hoạt động hoạt động hoạt động hoạt động 1

2

3

4

5

1

Trang Sỹ Thái

9

10

9

11

12

2

Huỳnh Tấn Lộc

5

7

9

10

10

3

Võ Văn Vinh

9

8

12

11

12

4

Nguyễn Lê Khánh Ly

10

10

9

12

13

5

Phan Thanh Huyền

10

8

7

10

11

43

43

46

54

58

Tổng điểm

Nhận xét: Qua tổng điểm thành tố năng lực ta thấy cơ bản HS đều có kiến thức nhƣng chƣa biết vận dụng tìm ra vấn đề. Sau khi tổ chức dạy học nhằm phát triển NLVDKT vào thực tiễn thì đã có nhiều sự đổi hƣớng tích cực về ý thức học tập, lĩnh hội và phát triển tri thức, có khả năng VDKT vào thực tiễn. HS chủ động tìm tòi, khám phá kiến thức, và sử dụng kiến thức đó để giải quyết vấn đề. Ta thấy sự thay đổi điểm các thành tố năng lực tăng nhẹ, hoạt động 4 và 5 đạt điểm cao hơn. Điều đó cho thấy thông qua hoạt động 1, 2, 3 học sinh đã lĩnh hội đƣợc kiến thức và áp dụng thành công để có đƣợc điểm cao ở hoạt động 4 và 5.

Tuy nhiên vẫn còn những hạn chế nhƣ sau: Về thành tố năng lực nhận biết: Hầu nhƣ HS đều nhận biết đƣợc kiến thức cơ bản, nhƣng học sinh vẫn gặp khó khăn trong việc mô tả vấn đề đó dẫn đến trình bày một việc không cụ thể, phân tích ý chƣa rõ ràng.

Về thành tố năng lực xác định: Hầu nhƣ HS đều xác định đƣợc các kiến thức liên quan đến thực tiễn, tuy nhiên kiến thức còn mơ hồ, chƣa rõ ý.

Về thành tố năng lực nghiên cứu: HS còn bị động, một số không quan tâm đến vấn đề này.

Về thành tố năng lực khám phá: HS cảm thấy phấn khởi khi phát hiện ra một vấn đề mới, nhƣng HS bị động trong việc ghi chép, tổ chức trong nhóm. Một số không quan tâm đến vấn đề này.

75 Về thành tố năng lực tham gia: Đa số HS có tham gia HĐTN, tuy nhiên vẫn vì một vài lý do HS không thể tham gia đƣợc nhiều.

Nguyên nhân: Thời gian hạn chế, HS chƣa có cơ hội trình bày ý kiến cá nhân, HS quen với việc tiếp thu kiến thức từ phía GV nên chƣa biết cách tự nghiên cứu, khám phá, vì đây là hoạt động ngoại khóa nên HS còn chủ quan hoặc vƣớng bận với các hoạt động ngọai khóa khác.

3.5.3. Đánh giá định lượng kết quả giải quyết NLVDKT vào thực tiễn cho HS Việc đánh giá kết quả học tập của HS qua các bài kiểm tra ở lớp TN để có đƣợc kết quả khác biệt giữa trƣớc và sau khi dạy học TN. Xử lý kết quả theo xác suất thống kê nhƣ sau:

(Trong đó Xi là số điểm, fi: số HS đạt điểm Xi, và n là số HS tham gia làm bài kiểm tra)

Việc phân tích định lƣợng dựa vào kết quả hai bài kiểm tra ở trƣớc và sau TN, nhằm minh họa và bƣớc đầu kiểm nghiệm tính khả thi, hiệu quả của việc dạy học theo hƣớng phát triển NLVDKT của HS. Trong quá trình TN, tôi tiến hành hai bài kiểm tra gồm những câu hỏi tự luận là bài kiểm tra 1 với thời gian 20 phút trƣớc khi TN và bài kiểm tra 2 với thời gian là 30 phút sau khi kết thúc các tiết dạy TN. Sau khi tiến hành kiểm tra, chấm bài và xử lý các số liệu theo phƣơng pháp thống kê toán học, tôi trình bày các kết quả thu đƣợc ở bảng sau:

76 Bảng 3.3: Tổng hợp kết quả TN qua các bài kiểm tra Bài kiểm tra 1 Điểm số Xi

Bài kiểm tra 2

Số % Số % HS Số % HS Số % HS Tần Điểm Tần số Điểm HS đạt đạt điểm Xi đạt điểm đạt điểm Xi số fi tổng fi tổng điểm Xi trở xuống Xi trở xuống

1

2

2

4,55

4,55

0

0

0

0

2

0

0

0

4,55

0

0

0

0

3

3

9

6,82

11,36

0

0

0

0

4

5

20

11,36

22,73

5

20

11,36

11,36

5

10

50

22,73

45,45

8

40

18,18

29,55

6

12

72

27,27

72,73

12

72

27,27

56,82

7

9

63

20,45

93,18

11

77

25

81,82

8

3

24

6,82

100

7

56

15,91

97,73

9

0

0

0

100

1

9

2,27

100

10

0

0

0

100

0

0

0

100

Tổng

44

240

100

44

274

100

Hình 3.12. Đồ thị phân phối tần số của các bài kiểm tra

77

Hình 3.13. Đồ thị phân phối tần suất tích lũy của các bài kiểm tra Bảng 3.4: Bảng tỉ lệ HS yếu kém, trung bình, khá, giỏi Bài kiểm tra

Số % học sinh Yếu, kém (1-4)

Trung bình (5-6)

Khá (7-8)

Giỏi (9-10)

Bài kiểm tra 1

22,73%

52,27%

27,27%

0%

Bài kiểm tra 2

11,36%

45,45%

40,91%

2,27%

Hình 3.14. Đồ thị phân loại tổng hợp kết quả của hai bài kiểm tra

78 Từ kết quả trên, áp dụng các công thức ,

, S, V (%) đã nêu trên ta tính đƣợc

các tham số thống kê ở các giai đoạn TN theo bảng sau: Bảng 3.5: Bảng tham số thống kê Tham số

Bài kiểm tra 1

Bài kiểm tra 2

5,45

6,23

2,67

1,71

S

1,63

1,31

V (%)

29,91%

21,03%

Nhận xét: Dựa vào kết quả thực nghiệm sƣ phạm ta thấy: - Tỉ lệ phần trăm (%) HS yếu kém, trung bình giảm còn HS khá tăng sau thực nghiệm. Điều này cho thấy kết quả của HS sau thực nghiệm cao hơn trƣớc thực nghiệm.

- Hệ số biến thiên V của bài kiểm tra 2 nhỏ hơn bài kiểm tra 1, chứng tỏ mức độ phân tán của điểm số quanh giá trị trung bình nhỏ, do đó giá trị trung bình có độ tin cậy cao.

Từ kết quả trên ta thấy đƣợc phƣơng pháp đƣa ra trong luận văn đã có ảnh hƣởng tích cực tới sự phát triển năng lực vận dụng kiến thức vào thực tiễn cho HS. Kết luận chƣơng 3 Qua quá trình TNSP, quan sát diễn biến trong quá trình dạy học, trao đổi với HS và từ việc phân tích xử lí kết quả về mặt định tính và mặt định lƣợng, tôi đã có cơ sở để khẳng định thành công của đề tài thông qua các kết quả thu đƣợc ở TNSP, tôi rút ra kết luận: - Mức độ các tiêu chí NLVDKT vào thực tiễn có tăng.

- Về mặt định tính, tuy có phần hạn chế, nhƣng nhìn chung đều có hƣớng tích cực, việc bồi dƣỡng NLVDKT vào thực tiễn cho HS thông qua hoạt động nhóm, học trải nghiệm đã tạo ra sự thích thú, sôi nổi ở HS. - Về mặt định lƣợng, sau khi xử lí kết quả thu đƣợc từ trong TNSP bằng phƣơng pháp thống kê cho thấy sự khác biệt. Trƣớc thực nghiệm HS có nhiều hạn chế trong việc phân tích, đánh giá hiện tƣợng thực tế. Sau thực nghiệm các em đã có phân tích đánh giá đƣợc các vấn đề trong thực tiễn, biết cách tìm tòi, nghiên cứu.

79

KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ 1. Đánh giá kết quả của đề tài Đối chiếu với mục tiêu, nhiệm vụ ban đầu, đề tài nghiên cứu đạt đƣợc những kết quả sau: - Góp phần làm rõ thêm cơ sở lí luận về NLVDKT vào thực tiễn cho HS trong dạy học Vật lí các trƣờng phổ thông. Nhờ đó kích thích hứng thú học tập cho HS, nhờ đó góp phần nâng cao chất lƣợng dạy học.

- Đề xuất đƣợc quy trình xây dựng chủ đề trải nghiệm và rubric đánh giá NLVDKT vào thực tiễn, tổ chức HĐTN thông qua hoạt động ngoại khóa.

- Đã tiến hành TNSP đề kiểm tra, đánh giá giả thuyết của đề tài. Kết quả cho thấy việc DHTN qua tổ chức hoạt động nhóm, học trải nghiệm có tác dụng tích cực, phát triển NLVDKT vào thực tiễn cho HS. HS nắm đƣợc kiến thức, biết vận dụng kiến thức vào thực tế đời sống.

2. Một số kiến nghị, đề xuất - Để việc dạy HĐTN đƣợc hiệu quả đòi hỏi GV phải có sự quan tâm, đầu tƣ đúng mức và không ngừng nâng cao năng lực chuyên môn, nghiệp vụ sƣ phạm, khai thác và sử dụng kiến thức có nội dung thực tiễn trong dạy học.

- Lên kế hoạch chi tiết, tăng thời gian HĐTN, trang thiết bị, dụng cụ học tập đầy đủ.

80

TÀI LIỆU THAM KHẢO [1] Vũ Thị Duyên Anh (2016), Thiết kế hoạt động trải nghiệm sáng tạo trong dạy học văn xuôi hiện thực (Ngữ văn 11, tập một).

[2] Bộ GD và ĐT (2017), Chương trình giáo dục phổ thông mới.

[3] Lƣơng Duyên Bình, Nguyễn Xuân Chi, Tô Giang, Trần Chí Minh, Vũ Quang, Bùi Gia Thịnh, Vật lí 10, NXB Giáo dục.

[4] Nguyễn Minh Đƣờng, Lê Phƣơng Yên, Công nghệ 9: sửa chữa xe đạp, NXB Giáo dục.

[5] Phạm Minh Hạc (1989), Tâm lí học, NXB Giáo dục, Hà Nội.

[6] Phạm Văn Huấn (2002), Động lực học biển phần 3 - Thủy triều, NXB Đại học Quốc gia Hà Nội.

[7] Vũ Thanh Khiết, Nguyễn Thanh Hải, Bài tập định tính và câu hỏi thực tế Vật lí 10, NXB Giáo dục.

[8] Nguyễn Văn Khải, Nguyễn Duy Chiến, Phạm Thị Mai, Lý luận dạy học vật lí ở trường phổ thông, NXB Giáo dục.

[9] Nghị quyết số 29, Hội nghị Trung ương 8 khóa XI. [10] Hoàng Phê (2007), Từ điển Tiếng Việt. NXB Đà Nẵng.

[11] Trần Thị Nguyên Quí (2018), Thiết kế hoạt động trải nghiệm và vận dụng vào dạy học chương “Cảm ứng điện từ” – Vật lí 11 theo hướng phát triển năng lực vận dụng kiến thức vào thực tiễn của học sinh.

[12] Nguyễn Thị Huyền Trang (2016), Xây dựng chuyên đề “Hoạt động trải nghiệm sáng tạo về động học chất điểm (Vật lí 10).

[13] Đinh Thị Kim Thoa, Nguyễn Hồng Kiên, Tài liệu tập huấn Kĩ năng xây dựng và tổ chức các hoạt động trải nghiệm sáng tạo trong trường trung học.

[14] Nguyễn Thị Thanh Xuân (2016), Phát triển năng lực vận dụng kiến thức thông qua dạy học phần ancol- phenol - Hóa học 11 - Trung học phổ thông.

[15] https://vi.wikipedia.org/wiki/Th%E1%BB%A7y_tri%E1%BB%81u

PL1

PHỤ LỤC 1 PHIẾU THĂM DÒ Ý KIẾN GIÁO VIÊN VỀ DẠY HỌC TRẢI NGHIỆM Ở TRƢỜNG PHỔ THÔNG Họ và tên:............................................................ Số năm công tác:......................

Xin các quý thầy, cô vui lòng trả lời các câu hỏi dƣới đây: Câu 1: Thầy (cô) đã từng tiếp cận với việc dạy học trải nghiệm chƣa?

A. Có.

B. Chƣa từng.

Nếu đã có xin vui lòng cho biết tiếp cận bằng cách nào: ...........................................

Câu 2: Thầy ( cô ) đánh giá tầm quan trọng của việc dạy học trải nghiệm này là nhƣ thế nào?

A. Rất quan trọng.

B. Quan trọng.

C. Không quan trọng.

Câu 3: Thầy ( cô) có thể tổ chức các hoạt động dạy học trải nghiệm ở nơi mình công tác đƣợc hay không?

A. Có B. Không Vui lòng cho biết lý do:.............................................................................................

Câu 4: Thầy cô đã từng tổ chức các hoạt động trải nghiệm chƣa?

A. Chƣa từng.

B. Đã từng và hiếm khi tổ chức.

C. Đã và đang tổ chức.

Câu 5: Theo thầy (cô), dạy học trải nghiệm có những ƣu điểm gì? ........................................................................................................................................... ........................................................................................................................................... ........................................................................................................................................... ...........................................................................................................................................

Câu 6: Những khó khăn khi tổ chức hoạt động trải nghiệm là gì? ........................................................................................................................................... ........................................................................................................................................... ........................................................................................................................................... ...........................................................................................................................................

Câu 7: Theo thầy cô, để tiết học hoạt động trải nghiệm hiệu quả GV và HS cần chú ý điều gì? ........................................................................................................................................... ........................................................................................................................................... ........................................................................................................................................... ........................................................................................................................................... ........................................................................................................................................... ...........................................................................................................................................

PL2 Câu 8: Hoạt động trải nghiệm có thể đƣợc tổ chức bằng hình thức nào?

A. Hoạt động nghiên cứu khoa học.

B. Tổ chức các trò chơi, làm đồ chơi.

C. Tham quan, dã ngoại.

D. Hoạt động ngoại khóa.

E. Ý kiến khác:.................................................................................................

Câu 9: Thầy cô đã vận dụng các phƣơng pháp nào để tổ chức hoạt động trải nghiệm?

A. Phƣơng pháp giải quyết vấn đè.

B. Phƣơng pháp nhóm.

C. Phƣơng pháp dạy học dự án.

D. Ý kiến khác....................................................................................................

Câu 10: Để đánh giá hoạt động trải nghiệm, các thầy cô thƣờng dùng những phƣơng pháp nào?

A. Bài kiểm tra.

B. Bài báo cáo, thuyết trình của học sinh.

C. Phiếu học tập.

D. Sản phẩm của hoạt động trải nghiệm.

E. Ý kiến khác:...................................................................................................

Câu 11: Theo thầy cô, trong chƣơng “ Động lực học chất điểm” – Vật lí 10 có những kiến thức nào có thể đƣa ra dạy học trải nghiệm? ........................................................................................................................................... ........................................................................................................................................... ........................................................................................................................................... ........................................................................................................................................... ...........................................................................................................................................

Câu 12: Theo thầy cô dạy học trải nghiệm có đảm bảo mục tiêu của chƣơng trình hiện hành không?

A. Có B. Không.

Vui lòng cho biết lí do: ........................................................................................................................................... ........................................................................................................................................... ........................................................................................................................................... ........................................................................................................................................... ...........................................................................................................................................

PL3

PHỤ LỤC 2 PHIẾU THĂM DÒ Ý KIẾN HỌC SINH VỀ DẠY HỌC TRẢI NGHIỆM Ở TRƢỜNG PHỔ THÔNG Lớp:........................Trƣờng.....................................................................................

Các em hãy vui lòng trả lời câu hỏi sau đây: Câu1: Các em đã đƣợc học trải nghiệm ở trƣờng hay không? Hãy cho biết mức độ.

A. Đã từng và đƣợc học thƣờng xuyên.

B. Đã từng, thỉnh thoảng đƣợc học.

C. Chƣa từng.

Câu 2: Theo em, việc học trải nghiệm sẽ giúp em nhƣ thế nào?

A. Giúp phát huy năng lực sáng tạo.

B. Giúp cải thiện, bổ sung kiến thức.

C. Giúp nâng cao năng lực làm việc nhóm.

D. Giúp cho giờ học thú vị hơn. Ý kiến khác:................................................................................................................. ......................................................................................................................................

Câu 3: Khi học trải nghiệm, em có gặp khó khăn nào?

A. Không biết cách vận dụng kiến thức vào thực tiễn.

B. Không thấy đƣợc mối liên quan giữa kiến thức và thực tiễn.

C. Không sắp xến đƣợc thời gian nghiên cứu.

Lý do khác: ................................................................................................................. ...................................................................................................................................... ....................................................................................................................................

Câu 4: Em có thích đƣợc học trải nghiệm không?

A. Có B. Không Vì sao: ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... .....................................................................................................................................

PL4 Câu 5: Mức độ tổ chức hoạt động trải nghiệm mà em mong muốn là: A. Thƣờng xuyên.

B. Thỉnh thoảng.

C. Không bao giờ.

Câu 6: Em thích nhất những hoạt động trải nghiệm nào?

A. Nghiên cứu khoa học.

B. Hoạt động ngoại khóa.

C. Tham quan, dã ngoại.

D. Tổ chức các trò chơi, làm dồ chơi. Ý kiến của em: ...................................................................................................................................... ...................................................................................................................................... .....................................................................................................................................

Câu 7: Các hoạt động trải nghiệm có giúp các em ứng dụng kiến thức vào thực tiễn hay không?

A. Có.

B. Không.

Câu 8: Khi gặp khó khăn trong quá trình tham gia hoạt động trải nghiệm, em thƣờng làm gì?

A. Không làm gì hết.

B. Tự tìm tòi, khám phá để giải quyết khó khăn.

C. Hỏi ý kiến thầy cô, bạn bè, ba mẹ,... Ý kiến của em: ...................................................................................................................................... ......................................................................................................................................

Câu 9: Em thƣờng làm gì khi bắt gặp thành viên trong nhóm không chịu hợp tác?

A. Không làm gì.

B. Trình báo với trƣởng nhóm, thầy cô.

C. Nhắc nhở, khuyên nhủ ngƣời đó.

D. Động viên bạn tham gia, giúp đỡ bạn khi bạn gặp khó khăn. Ý kiến của em: ...................................................................................................................................... ......................................................................................................................................

PL5 Câu 10: Em sẽ làm gì sau khi kết thúc hoạt động trải nghiệm? ……………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………

PHỤ LỤC 3 PHIẾU ĐIỀU TRA SAU QUÁ TRÌNH THỰC NGHIỆM Lớp:........................Trƣờng.....................................................................................

Các em hãy vui lòng trả lời câu hỏi sau đây: Câu 1: Các em có thích học Vật lí bằng phƣơng pháp trải nghiệm không?

A. Rất thích B. Thích C. Bình thƣờng D. Không thích Em hãy cho biết lí do:.................................................................................................. ...................................................................................................................................... .....................................................................................................................................

Câu 2: Em có thích học trải nghiệm gắn liền với thực tiễn cuộc sống không?

A. Rất thích B. Thích C. Bình thƣờng D. Không thích Em hãy cho biết lí do:.................................................................................................. ...................................................................................................................................... .....................................................................................................................................

Câu 3: Đề xuất của em cho việc học trải nghiệm? ..................................................................................................................................... ..................................................................................................................................... .....................................................................................................................................

PL6

ĐỀ BÀI KIỂM TRA Bài kiểm tra 1 1. Lực hút của Mặt Trời lên Mặt Trăng hai lần. Nhƣng tại sao Mặt Trăng lại là vệ tinh của Trái Đất (Mặt Trăng quay quanh Trái Đất) mà nó không phải là hành tinh quay quanh Mặt Trời?

2. Hãy dự đoán xem trong không gian có bao nhiêu điểm mà tại đó, bất kì lúc nào, lực hút của Trái Đất cũng: a. Bằng lực hút của Mặt Trăng. b. Cân bằng với lực hút của Mặt Trăng c. Cùng hƣớng với lực hút của Mặt Trăng.

3. Phân biệt sóng biển và thủy triều. Tại sao trong tháng thủy triều lớn nhất vào những ngày không trăng và trăng tròn, nhỏ nhất vào những ngày thƣợng huyền và hạ huyền? Vẽ sơ đồ minh họa?

4. Hãy đề xuất ý kiến của em để khai thác lợi ích tối đa từ thủy triều và giảm thiểu những tác hại do thủy triều gây ra?

Bài kiểm tra 2 1. Em hiểu thế nào là thủy triều? Trình bày chi tiết những hiểu biết của em về thủy triều?

2. Ở ao, hồ có hiện tƣợng thủy triều không? Vì sao?

3. Hãy đề xuất ý kiến của em để khai thác lợi ích tối đa từ thủy triều và giảm thiểu những tác hại do thủy triều gây ra?

PL7

MỘT SỐ HÌNH ẢNH THỰC NGHIỆM

PL8

PL9