TỔ CHỨC HOẠT ĐỘNG TRẢI NGHIỆM SÁNG TẠO TRONG DẠY HỌC CÁC KIẾN THỨC CHƯƠNG CẢM ỨNG ĐIỆN TỪ VẬT LÍ 11

LUẬN VĂN SIÊU CẤP CHANNEL

vectorstock.com/21693862

Ths Nguyễn Thanh Tú eBook Collection DẠY KÈM QUY NHƠN DISSERTATION PHÁT TRIỂN NỘI DUNG

TỔ CHỨC HOẠT ĐỘNG TRẢI NGHIỆM SÁNG TẠO TRONG DẠY HỌC CÁC KIẾN THỨC CHƯƠNG CẢM ỨNG ĐIỆN TỪ - VẬT LÍ 11 (2018) PDF VERSION | 2018 EDITION ORDER NOW / CHUYỂN GIAO QUA EMAIL TAILIEUCHUANTHAMKHAO@GMAIL.COM

Tài liệu chuẩn tham khảo Phát triển kênh bởi Ths Nguyễn Thanh Tú Đơn vị tài trợ / phát hành / chia sẻ học thuật : Nguyen Thanh Tu Group Hỗ trợ trực tuyến Fb www.facebook.com/DayKemQuyNhon Mobi/Zalo 0905779594

ĐẠI HỌC ĐÀ NẴNG TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM KHOA VẬT LÝ

NGUYỄN GIA BẢO

TỔ CHỨC HOẠT ĐỘNG TRẢI NGHIỆM SÁNG TẠO TRONG DẠY HỌC CÁC KIẾN THỨC CHƯƠNG CẢM ỨNG ĐIỆN TỪ - VẬT LÍ 11

KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP

Đà Nẵng, 2018

ĐẠI HỌC ĐÀ NẴNG TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM KHOA VẬT LÝ

NGUYỄN GIA BẢO

TỔ CHỨC HOẠT ĐỘNG TRẢI NGHIỆM SÁNG TẠO TRONG DẠY HỌC CÁC KIẾN THỨC CHƯƠNG CẢM ỨNG ĐIỆN TỪ - VẬT LÍ 11

KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP Chuyên ngành: Sư phạm Vật lý Khóa học: 2014 – 2018 Người hướng dẫn TS. Phùng Việt Hải

Đà Nẵng, 2018

LỜI CẢM ƠN Trong suốt quá trình học tập cũng như thời gian nghiên cứu hoàn thành khóa luận, tôi luôn nhận được sự giúp đỡ tận tình của quý thầy cô giáo, gia đình và bạn bè. Tôi xin bày tỏ lòng viết hơn sâu sắc đến: -

Ban giám hiệu trường THPT Cẩm Lệ - TP.Đà Nẵng đã tận tình hỗ trợ em có cơ hội đứng lớp thực hiện nhiệm vụ

-

T.S Phùng Việt Hải – người hướng dẫn – đã truyền đạt kiến thức, chỉ bảo tuận tình, nhắc nhở và động viên tôi suốt quá trình nghiên cứu và hoàn thành khóa luận.

-

Cô giáo Trần Thị Phương Chi – giáo viên bộ môn Vật lí lớp 11/2 trường THPT Cẩm Lệ - đã tận tình hướng dẫn, tạo điều kiện giúp đỡ để tôi có thể hoàn thành nhiệm vụ.

-

Cuối cùng, tôi xin gửi lời cảm ơn chân thành đến gia đình, bạn bè đã luôn dành tình cảm, giúp đỡ, động viên và khích lệ tôi trong suốt thời gian thực hiện khóa luận Đà Nẵng, tháng 4 năm 2018 Sinh viên

Nguyễn Gia Bảo

i

MỤC LỤC

LỜI CẢM ƠN ..............................................................................................................i MỤC LỤC...................................................................................................................ii DANH MỤC BẢNG ..................................................................................................iv DANH MỤC CÁC HÌNH ẢNH .................................................................................iv MỞ ĐẦU ....................................................................................................................1 1. Lý do chọn đề tài .....................................................................................................1 2. Mục tiêu nghiên cứu ................................................................................................2 3. Nhiệm vụ nghiên cứu...............................................................................................2 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ............................................................................2 5. Phương pháp nghiên cứu..........................................................................................2 CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ VIỆC XÂY DỰNG CHUYÊN ĐỀ HOẠT ĐỘNG TRẢI NGHIỆM SÁNG TẠO CỦA HỌC SINH TRONG DẠY HỌC VẬT LÝ...............................................................................................................................4 Tổng quan các vấn đề cần nghiên cứu ...............................................................4 Hoạt động trải nghiệm sáng tạo của học sinh trong dạy học Vật lý tại trường phổ thông.................................................................................................................5 Khái niệm...................................................................................................5 Đặc điểm....................................................................................................6 Nội dung hoạt động trải nghiệm sáng tạo trong Vật lí.................................6 Một số hình thức hoạt động trải nghiệm sáng tạo trong dạy học Vật lí........7 Phương pháp tổ chức hoạt động trải nghiệm sáng tạo .................................8 Quy trình tổ chức hoạt động trải nghiệm sáng tạo về Vật lí. ..................... 14 XÂY DỰNG CHUYÊN ĐỀ VÀ TỔ CHỨC “HOẠT ĐỘNG TRẢI NGHIỆM SÁNG TẠO TRONG DẠY HỌC CÁC KIẾN THỨC CHƯƠNG “CẢM ỨNG ĐIỆN TỪ” – VẬT LÍ 11” ..................................................................19 Mục tiêu kiến thức, kỹ năng của chương “Cảm ứng điện từ”...........................19 Vị trí vai trò của chương “Cảm ứng điện từ” ............................................19 Yêu cầu về chuẩn kiến thức, kĩ năng cần đạt. ...........................................19 Thực trạng dạy học chương Cảm ứng điện từ - Vật lí 11 ở trường THPT Cẩm Lệ. .........................................................................................................................20 Mục đích điều tra .....................................................................................20 Phương pháp điều tra ...............................................................................20 ii

Kết quả điều tra ........................................................................................ 21 Xây dựng chuyên đề “Hoạt động trải nghiệm sáng tạo trong dạy học các kiến thức chương “Cảm ứng điện từ” – Vật lí 11” ......................................................... 21 THỰC NGHIỆM SƯ PHẠM ........................................................... 26 Mục đích của thực nghiệm sư phạm ................................................................ 26 Nhiệm vụ của thực nghiệm sư phạm ............................................................... 26 Đối tượng và thời gian thực nghiệm sư phạm..................................................26 Phương pháp thực nghiệm sư phạm ................................................................ 26 Những thuận lợi và khó khăn trong quá trình thực nghiệm sư phạm................27 Những thuận lợi trong thực nghiệm sư phạm............................................27 Những khó khăn trong thực nghiệm sư phạm ........................................... 27 Kết quả thực nghiệm .......................................................................................27 Phân tích diễn biến của quá trình thực nghiệm sư phạm ........................... 27 Kết quả đánh giá ......................................................................................33 KẾT LUẬN ..............................................................................................................35 TÀI LIỆU THAM KHẢO .......................................................................................37 Ý KIÊN CỦA NGƯỜI HƯỚNG DẪN....................................................................38

iii

DANH MỤC BẢNG Bảng 1.1 Quy trình dạy học dự án .............................................................................14 Bảng 2.1: Tiến trình dạy học chủ đề Máy phát điện ................................................... 24 Bảng 3.1 Kết quả hoạt động của học sinh ..................................................................34

DANH MỤC CÁC HÌNH ẢNH Hình 2.1: Các dụng cụ chuẩn bị .................................................................................21 Hình 3.1 Học sinh hoạt động nhóm............................................................................29 Hình 3.2: Bảng thiết kế tổ 1 ....................................................................................... 29 Hình 3.3: Bảng thiết kế tổ 2 ....................................................................................... 29 Hình 3.4: Bảng thiết kế tổ 3 ....................................................................................... 30 Hình 3.5: Bảng thiết kế tổ 4 trước và sau khi chỉnh sửa .............................................30 Hình 3.6: Sản phẩm tổ 1 ngày 17/4/2018 ...................................................................32 Hình 3.7: Sản phẩm tổ 3 ngày 17/4/2018 ...................................................................32 Hình 3.8: Sản phẩm tổ 4 ngày 17/4/2018 ...................................................................32 Hình 3.9: Sản phẩm tổ 1 ............................................................................................ 33 Hình 3.10: Sản phẩm tổ 2 ..........................................................................................33 Hình 3.11: Sản phẩm tổ 3 ..........................................................................................33 Hình 3.12: Sản phẩm tổ 4 ..........................................................................................33

iv

MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Đất nước ta đang bước vào thời kỳ công nghiệp hóa – hiện đại hóa, thời kỳ của tri thức và khoa học công nghệ, hội nhập và phát triển. Nhân tố quyết định thắng lợi chính là con người và để được như vậy thì nguồn nhân lực phải được phát triển toàn diện cả về số lượng và chất lượng. Chính vì vậy, đổi mới trong giáo dục đã và đang được toàn xã hội quan tâm, đặc biệt là vấn đề đổi mới nội dung và phương pháp dạy học rất được chú trọng.

Vai trò của giáo dục hiện đại không chỉ dừng lại ở việc truyền thụ cho học sinh những tri thức, kinh nghiệm sẵn có mà còn phải bồi dưỡng, phát huy được khả năng tư duy, năng lực sáng tạo, kiến thức, kỹ năng lao động nhằm chuẩn bị cho học sinh có một nền tảng vững vàng trước khi bước vào cuộc sống lao động sản xuất. Nhiệm vụ đó đòi hỏi nền giáo dục phải có những đổi mới căn bản về mọi mặt, trong đó cần đặc biệt chú ý tới đổi mới phương pháp và phương tiện dạy học sao cho phù hợp với mục tiêu đã đề ra.

Vật lí nằm trong hệ thống các môn học ở nhà trường phổ thông nên việc đổi mới phương pháp dạy và học là điều tất yếu. Do đặc thù của môn Vật lí là môn khoa học thực nghiệm nên một trong các khâu quan trọng của quá trình đổi mới phương pháp dạy học Vật lý là tăng cường hoạt động thực nghiệm, nghiên cứu và tìm hiểu các ứng dụng kỹ thuật của Vật lý trong đời sống, giúp học sinh vận dụng những tri thức, kỹ năng, thái độ đã học từ nhà trường và kinh nghiệm bản thân vào thực tiễn cuộc sống. Vì vậy, việc tổ chức dạy học theo hướng giao nhiệm vụ liên quan đến tìm hiểu nguyên tắc hoạt động và chế tạo các ứng dụng kỹ thuật để học sinh tiếp cận với con đường nghiên cứu khoa học là hết sức cần thiết. Thông qua các nhiệm vụ, học sinh sẽ rèn luyện được các kỹ năng, kỹ xảo, tinh thần làm việc tập thể, khả năng sáng tạo từ đó vận dụng vào trong đời sống.

Hiện nay ở hầu hết các trường phổ thông, việc dạy học vẫn còn rất nặng nề về lý thuyết, chưa kích thích được sự hứng thú, ham học hỏi bộ môn Vật lí trong học sinh. Để đem lại sự yêu thích, tích cực học tập của học sinh, chúng ta phải đa dạng hóa các hình thức tổ chức học tập trong đó cần khẳng định vai trò quan trọng của hoạt động trải nghiệm sáng tạo.

1

Hoạt động trải nghiệm sáng tạo sẽ tập trung hình thành, phát triển các năng lực đặc thù cho học sinh như: năng lực tổ chức hoạt động, năng lực định hướng và lựa chọn nghề nghiệp, năng lực tổ chức và quản lý cuộc sống,…

Trong chương trình Vật lí 11, kiến thức chương “Cảm ứng điện từ” có rất nhiều ứng dụng thực tiễn. Giáo viên có thể tổ chức cho học sinh nghiên cứu cấu tạo, công dụng, nguyên tắc hoạt động và tự thiết kế làm thí nghiệm giúp cho học sinh biết ứng dụng kiến thức vào trong đời sống và làm cho việc hiểu kiến thực của học sinh trở nên sâu sắc và bền vững hơn.

Chính vì lý do trên với mong muốn góp phần vào việc đổi mới nâng cao chất lượng và hiệu quả dạy học môn Vật lý ở trường trung học phổ thông, tôi xác định đề tài nghiên cứu: “Tổ chức hoạt động trải nghiệm sáng tạo trong dạy học các kiến thức chương Cảm ứng điện từ - Vật lí 11” 2. Mục tiêu nghiên cứu Nghiên cứu xây dựng chuyên đề: “Tổ chức hoạt động trải nghiệm sáng tạo trong dạy học các kiến thức chương Cảm ứng điện từ - Vật lí 11” theo hướng phát triển năng lực sáng tạo của học sinh.

3. Nhiệm vụ nghiên cứu Xây dựng nhiệm vụ học tập gồm các hoạt động trải nghiệm sáng tạo của học sinh.

Thiết kế chế tạo một số dụng cụ thí nghiệm đơn giản nhằm phục vụ cho hoạt động học tập của học sinh.

Công cụ đánh giá và thực nghiệm sư phạm để đánh giá sự phát triển năng lực sáng tạo của học sinh trong dạy học Vật lí 11.

4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu Đối tượng: lý luận về hoạt động trải nghiệm sáng tạo, hoạt động trải nghiệm của học sinh trong chương Cảm ứng điện từ.

Phạm vi: học sinh lớp 11 trường THPT Cẩm Lệ, chương Cảm ứng điện từ, thời gian: 10/2017 – 4/2018.

5. Phương pháp nghiên cứu Phương pháp nghiên cứu lý luận 2

-

Nghiên cứu các tài liệu về phương pháp dạy học Vật lý, nôi dung sách giáo khoa, sách giáo viên, sách bài tập Vật lý,…

-

Nghiên cứu cơ sở lý luận của hoạt động trải nghiệm sáng tạo của học sinh trong dạy học Vật lý ở trường phổ thông.

-

Nghiên cứu cơ sở lý luận về việc thiết kế, chế tạo và sử dụng các dụng cụ thí nghiệm đơn giản.

Phương pháp điều tra, quan sát thực tiễn: -

Nghiên cứu thực tiễn hoạt động trải nghiệm sáng tạo trường phổ thông Cẩm Lệ

Phương pháp thực nghiệm sư phạm -

Tiến hành thực nghiệm sư phạm đánh giá tính khả thi và hiệu quả của chuyên đề hoạt động trải nghiệm sáng tạo của học sinh bao gồm nội dung, phương pháp, thí nghiệm về chương “Cảm ứng điện từ”.

3

CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ VIỆC XÂY DỰNG CHUYÊN ĐỀ HOẠT ĐỘNG TRẢI NGHIỆM SÁNG TẠO CỦA HỌC SINH TRONG DẠY HỌC VẬT LÝ Tổng quan các vấn đề cần nghiên cứu Trong chương trình mới về giáo dục, các hoạt động tập thể, hoạt động ngoài giờ, hoạt động dạy học trên lớp sẽ phong phú hơn cả về nội dung, phương pháp và hình thức tổ chức, đặc biệt mỗi hoạt động phải phù hợp với mục tiêu phát triển những phẩm chất, năng lực nhất định của học sinh, nghĩa là học sinh được học từ trải nghiệm, tiếp thu kiến thức, kinh nghiệm thông qua các hoạt động thực tế thay vì đọc lý thuyết trên giấy.

Học từ trải nghiệm hay hoạt động trải nghiệm gần giống với học thông qua làm, qua thực hành nhưng học qua làm là nhấn mạnh về thao tác kỹ thuật còn học qua trải nghiệm giúp người học không những có được năng lực thực hiện và còn có những trải nghiệm về cảm xúc, ý chí và nhiều trạng thái tâm lý khác; học qua làm chú ý đến những quy trình, động tác, kết quả chung cho mọi người học nhưng học qua trải nghiệm chú ý gắn với kinh nghiệm và xúc cảm cá nhân.

Hoạt động trải nghiệm trong nhà trường cần được hiểu là hoạt động có động cơ, có đối tượng để chiếm lĩnh, được tổ chức bằng các việc làm cụ thể của học sinh, được thực hiện trong thực tế, được sự định đướng, hướng dẫn của nhà trường, giáo viên. Đối tượng để trải nghiệm nằm trong thực tiễn. Qua trải nghiệm thực tiễn, người học sẽ có được những kiến thức, kỹ năng, tình cảm và ý chí nhất định. Sự sáng tạo sẽ được hình thành khi phải giải quyết các nhiệm vụ thực tiễn, cần phải vận dụng kiến thức, kỹ năng đã có để giải quyết vấn đề, ứng dụng trong tình huống mới, không theo chuẩn đã có, hoặc nhận biết được vấn đề trong các tình huống tương tự, độc lập; nhận ra chức năng mới của đối tượng, tìm kiếm và phân tích được các yếu tố của đối tượng trong các mối tương quan của nó, hay độc lập tìm kiếm ra giải pháp thay thế và kết hợp được các phương pháp đã biết để đưa ra hướng giải quyết mới cho một vấn đề.

Hoạt động trải nghiệm sáng tạo là hoạt động giúp học sinh vận dụng những tri thức, kĩ năng, thái độ đã học từ nhà trường, sách vở kết hợp với những kinh nghiệm sẵn có của bản thân vào trong thực tiễn cuộc sống một cách sáng tạo. Không chỉ hình thành và phát triển các phẩm chất và năng lực chung của chương trình giáo dục, hoạt động trải nghiệm sáng tạo còn tập trung hình thành, phát triển các năng lực đặc thù cho 4

học sinh như: Năng lực tổ chức hoạt động, năng lực tổ chức và quản lý cuộc sống, năng lực tự nhận thức và tích cực hóa bản thân, năng lực định hướng và lựa chọn nghề nghiệp. Chính vì vậy mà hoạt động trải nghiệm sáng tạo đã được chú trọng nghiên cứu và thực hiện ở nhiều nước trên thế giới. Ở một số nước, hoạt động trải nghiệm sáng tạo vẫn được coi là hoạt động ngoài giờ lên lớp, thực hiện mục tiêu chủ yếu là phát triển phẩm chất, kĩ năng so với mục tiêu chủ yếu của dạy học trên lớp là phát triển trí tuệ.

Việc gọi tên khác cho hoạt động ngoài giờ lên lớp ở chương trình giáo dục mới không chỉ là vì nội hàm triết lí đã thay đổi, mà còn vì chúng ta muốn nhấn mạnh đến sự thay đổi nhận thức, ý thức về cái mới của hoạt động này, tránh sự hiểu lầm rằng ngoài giờ thì không quan trọng, không có vị trí xứng đáng; hoặc là đơn giản hóa nội dung, mục đích của hoạt động này, không chỉ “trăm hay không bằng tay quen”. Trong tên gọi mới, “trải nghiệm” là phương thức giáo dục và “sáng tạo” là mục tiêu giáo dục.

Hoạt động trải nghiệm sáng tạo sử dụng các hình thức và phương pháp chủ yếu như sau: thực địa, tham quan, câu lạc bộ, hoạt động xã hội/tình nguyện, diễn đàn, giao lưu, hội thảo, trò chơi, cắm trại, thực hành lao động,…

Vât lí và một môn bắt buộc ở trường phổ thông ở nước ta hiện nay. Hoạt động trải nghiệm sáng tạo về Vật lí cũng là một phần trong hoạt động trải nghiệm sáng tạo ở trường phổ thông đã và đang được nghiên cứu. Cho đến nay đã có nhiều đề tài nghiên cứu việc tổ chức hoạt động trải nghiệm sáng tạo về vật lí cho đối tượng học sinh trung học cơ sở và trung học phổ thông. Nhưng chưa có đề tài nào nghiên cứu hoạt động “Trải nghiệm sáng tạo trong dạy học các kiến thức chương Cảm ứng điện từ - Vật lí 11”. Vì vậy tôi quyết định chọn đề tài này.

Hoạt động trải nghiệm sáng tạo của học sinh trong dạy học Vật lý tại trường phổ thông Khái niệm Hoạt động trải nghiệm sáng tạo là hoạt động giáo dục mà trong đó nội dung và cách tổ chức tạo điều kiện cho từng học sinh được tham gia trực tiếp và làm chủ thể của hoạt động, tự lên kế hoạch, chủ động xây dựng chiến lược hành động cho bản thân và cho nhóm để hình thành và phát triển những phẩm chất, tư tưởng, ý chí, tình cảm, giá trị, kỹ năng sống và những năng lực cần có của công dân trong xã hội hiện đại, qua hoạt 5

động học sinh phát huy khả năng sáng tạo để thích ứng và tạo ra cái mới, giá trị cho cá nhân và cộng đồng Đặc điểm Hoạt động trải nghiệm sáng tạo Vật lí nói riêng và hoạt động trải nghiệm sáng tạo nói chung có những đặc điểm cơ bản sau: Hoạt động trải nghiệm sáng tạo là một hoạt động giáo dục như các môn học khác trong chương trình giáo dục phổ thông được thực hiện một cách có tổ chức trong hoặc ngoài nhà trường. Thông qua việc tham gia vào các hoạt động trải nghiệm sáng tạo, học sinh phát huy vai trò chủ thể, tính tích cực, chủ động, tự giác và sáng tạo của bản thân.

Nội dung giáo dục của các hoạt động trải nghiệm sáng tạo phải thiết thực và gần gũi với cuộc sống thực tế, đáp ứng được nhu cầu hoạt động của học sinh, giúp các em vận dụng những hiểu biết của mình vào trong thực tiễn cuộc sống một cách thuận lợi.

Về quy mô tổ chức: Hoạt động trải nghiệm sáng tạo có thể tổ chức theo những quy mô khác nhau như theo nhóm, theo lớp, theo trường.

Về địa điểm: Hoạt động trải nghiệm sáng tạo có thể tổ chức tại nhiều địa điểm khác nhau ở trong hoặc ngoài nhà trường như: lớp học, thư viện, công viên, viện bảo tàng, khu di tích,…

Về lực lượng tham gia: Hoạt động trải nghiệm sáng tạo có khả năng thu hút sự tham gia, phối hợp, liên kết nhiều lực lượng giáo dục trong và ngoài nhà trường.

Về hình thức tổ chức: Hoạt động trải nghiệm sáng tạo có thể tổ chức theo nhiều hình thức hoạt động khác nhau tùy theo lứa tuổi nhu cầu của học sinh, tùy theo điều kiện cụ thể của từng lớp, từng trường và địa phương.

Nội dung hoạt động trải nghiệm sáng tạo trong Vật lí.

Một số nội dung hoạt động trải nghiệm sáng tạo trong dạy học Vật lí và học sinh có thể thực hiện như sau: Tìm hiểu thêm các kiến thức về Vật lí và kĩ thuật Tìm hiểu những ứng dụng của Vật lí trong đời sống Thiết kế, chế tạo và sử dụng các dụng cụ thí nghiệm Vật lí và kĩ thuật

6

Một số hình thức hoạt động trải nghiệm sáng tạo trong dạy học Vật lí.

1.2.4.1. Hoạt động nghiên cứu khoa học Nghiên cứu khoa học của học sinh là những hoạt động thuộc về công việc tổ chức hoạt động tìm kiếm, khám phá những điều mới mẻ đối với học sinh trong phạm vi các hoạt động giáo dục của nhà trường Hoạt động nghiên cứu khoa học của học sinh khác với hoạt động nghiên cứu khoa học của nhà khoa học về quy mô, độ khó, tính mới của vấn đề nghiên cứu. Cái mới trong hoạt động nghiên cứu khoa học của học sinh là cái mới đối với nhận thức của em.

Hoạt động nghiên cứu của học sinh mang tính chất tập dượt nghiên cứu là chính. Tuy vậy, nó cũng phải đảm bảo các bước cơ bản của quá trình nghiên cứu khoa học.

1.2.4.2. Hình thức tham quan, dã ngoại Tham quan, dã ngoại là một hình thức tổ chức học tập thực tế hấp dẫn đối với học sinh. Mục đích của tham quan, dã ngoại là để các em học sinh được đi thăm, tìm hiểu và học hỏi kiến thức, tiếp xúc với các di tích lịch sử, văn hóa, công trình, nhà máy,… giúp các em có được những kinh nghiệm thực tế, từ đó có thể áp dụng vào cuộc sống của chính các em.

1.2.4.3. Hoạt động ngoại khóa Hoạt động ngoại khóa là một trong những hoạt động ngoài giờ lên lớp, có tổ chức, có kế hoạch, có phương hướng xác định, được tiến hành theo nguyên tắc tự nguyện, dưới sự hướng dẫn của giáo viên Vật lí với số lượng học sinh không hạn chế.

Hoạt động này nhằm gây hứng thú và phát triển tư duy, rèn luyện một số kỹ năng, củng cố, bổ sung, mở rộng và nâng cao kiến thức Vật lí của học sinh đồng thời góp phần nâng cao chất lượng học tập.

Các hình thức tổ chức hoạt động ngoại khóa về Vật lí thông thường là: Tổ chức các hoạt động ngoại khóa ở lớp và ở nhà: tổ chức các buổi báo cáo về các vấn đề Vật lí, học sinh ra báo tường hoặc tập san về Vật lí, học sinh biểu diễn thí nghiệm hoặc giới thiệu sản phẩm là thí nghiệm Vật lí chế tạo được,…

Học sinh tổ chức triển lãm giới thiệu những thành thích hoạt động ngoại khóa về Vật lí.

7

Tổ chức, hướng dẫn học sinh thiết kế, chế tạo và sử dụng các dụng cụ thí nghiệm vật lí hoặc máy móc đơn giản.

Tổ chức ôn luyện cho học sinh tham dự học sinh giỏi hoặc các cuộc thi khác dành cho môn Vật lí ở trường phổ thông.

Với các hình thức trên, học sinh có thể tham gia vào các hoạt động với tư cách cá nhân, nhóm hoặc tập thể.

1.2.4.4. Tổ chức trò chơi Tổ chức trò chơi là hình thức tổ chức các hoạt động vui chơi, giải trí với nội dung kiến thức gắn liền với những gì các em đã được học, liên quan đến thực tiễn. Hình thức, kết hợp “học mà chơi, chơi mà học” này tạo cho các em có tâm lý thoải mái, hấp dẫn và gây hứng thú, giúp các em dễ tiếp thu kiến thức mới cũng như truyền tải nhiều tri thức của nhiều lĩnh vực khác nhau một cách tự nhiên nhất. Các trò chơi có thể được sử dụng trong nhiều tình huống khác nhau của hoat động trải nghiệm sáng tạo như làm quen, khởi động, dẫn nhập vào nội dung học tập,…

Phương pháp tổ chức hoạt động trải nghiệm sáng tạo 1.2.5.1. Phương pháp giải quyết vấn đề Giải quyết vấn đề là một phương pháp giáo dục nhằm phát triển năng lực tư duy, sáng tạo, giải quyết vấn đề của học sinh. Các em được đặt trong tình huống có vấn đề, thông qua việc giải quyết vấn đề giúp học sinh lĩnh hội tri thức, kỹ năng và phương pháp.

Trong tổ chức hoạt động trải nghiệm sáng tạo, phương pháp giải quyết vấn đề thường được vận dụng khi học sinh phân tích, xem xét và đề xuất những giải pháp trước một hiện tượng, sự việc nảy sinh trong quá trình hoạt động.

Phương pháp giải quyết vấn đề có ý nghĩa quan trọng, phát huy tính tích cực, sáng tạo của học sinh, giúp các em có cách nhìn toàn diện hơn trước các hiện tượng, sự việc nảy sinh trong hoạt động, cuộc sống hằng ngày, Để phương pháp này thành công thì vấn đề đưa ra phải sát với mục tiêu hoạt động, kích thích học sinh tích cực tìm tòi cách giải quyết. Đối với tập thể lớp, khi giải quyết vấn đề giáo viên phải coi trọng nguyên tắc tôn trọng, bình đẳng, tránh gây ra căng thẳng, không có lợi khi giáo dục học sinh.

Phương pháp trên được tiến hành theo các bước cụ thể như sau: 8

-

Bước 1: Nhận biết vấn đề Trong bước này giáo viên cần phân tích tình huống đặt ra giúp học sinh hiểu

đúng về vấn đề.

-

Bước 2: Tìm phương án giải quyết Học sinh cần làm rõ mối liên hệ giữa cái đã biết và cái cần tìm (dựa vào những

tri thức đã học, liên tưởng tới kiến thức thích hợp) sau đó tìm chiến lược giải quyết vấn đề thông qua đề xuất và thực hiện hướng giải quyết vấn đề. Cần thu thập, tổ chức dữ liệu, huy động tri thức; sử dụng những phương pháp, kĩ thuật nhận thức, tìm đoán suy luận, xem xét những mối liên hệ phụ thuộc, Phương hướng đề xuất có thể được điều chỉnh khi cần thiết. Kết quả của việc đề xuất và thực hiện hướng giải quyết vấn đề là hình thành được một giải pháp. Nếu giải pháp đúng thì kết thúc ngay, nếu không đúng thì lặp lại từ khâu phân tích vấn đề cho đến khi tìm được giải pháp đúng. Sau khi đã tìm ra một giải pháp, có thể tiếp tục tìm thêm những giải pháp khác, so sánh chúng với nhau để tìm ra giải pháp hợp lí nhất.

Bắt đầu

Phân tích vấn đề

Đề xuất và thực hiện hướng giải quyết

Hình thành giải pháp

Giải pháp đúng

Kết thúc

.

9

-

Bước 3: Trình bày giải pháp Học sinh trình bày lại vấn đề và phương hướng giải pháp vấn đề.

-

Bước 4: Nghiên cứu sâu giải pháp Học sinh tìm hiểu sâu những khả năng ứng dụng kết quả, đề xuất những vấn đề

mới có liên quan và giải quyết nếu có thể 1.2.5.2. Phương pháp làm việc nhóm Phương pháp dạy học theo nhóm là phương pháp tổ chức dạy học thường xuyên được sử dụng. Phương pháp này được sử dụng nhằm giúp cho mọi học sinh tham gia một cách chủ động vào quá trình học tập, tạo cơ hội cho các em có thể chia sẻ kiến thức, kinh nghiệm, ý kiến để giải quyết các vấn đề có liên quan đến nội dung bài học; tạo cơ hội cho các em được giao lưu, học hỏi lẫn nhau, cùng nhau hợp tác giải quyết những nhiệm vụ chung.

Làm việc nhóm có ý nghĩa rất lớn trong việc: -

Phát huy vai trò chủ thể, tính tự giác, tích cực, sáng tạo, tinh thần trách nhiệm của học sinh, tạo cơ hội cho các em tự thể hiện, tự khẳng định bản thân.

-

Giúp học sinh hình thành các kỹ năng xã hội và các phẩm chất khác như: kĩ năng tổ chức, quản lí, giải quyết vấn đề, hợp tác, có trách nghiệm, tinh thần đồng đội, sự quan tâm mà mối quan hệ khăn khít trong nhóm, sự ủng hộ và khuyến khích tinh thần ham học hỏi

-

Thể hiện mối quan hệ bình đẳng , dân chủ. Tạo cơ hội cho mỗi cá nhân trong nhóm tự khẳng định vị trí bản thân và phát triển.

-

Khuyến khích sự giao tiếp trong học sinh, giúp các em học sinh còn rụ rè, nhút nhát có nhiều cơ hội đề hòa nhập với lớp

-

Tạo bầu không khí học tập thân thiện, cởi mở. Các em học sinh dễ dàng trình bày được ý kiến của bình, biết lắng nghe, biết tranh luận ý kiến của bạn.

Quy trình dạy học theo nhóm gồm các bước sau: Bước 1: Làm việc chung cả lớp

 Giáo viên giới thiệu chủ đề thảo luận, nêu vấn đề và xác định nhiệm vụ  Tổ chức các nhóm, giao nhiệm vụ cho các nhóm, quy định thời gian và phân công vị trí làm việc cho các nhóm  Hướng dẫn cách làm việc theo nhóm (nếu cần).

10

Bước 2: Làm việc theo nhóm  Lập kế hoạch làm việc  Thỏa thuận quy tắc làm việc  Phân công trong nhóm, từng cá nhân làm việc độc lập  Trao đổi ý kiến, thảo luận trong nhóm.  Cử đại diện trình bày kết quả làm việc của nhóm Bước 3: Thảo luận, tổng kết trước toàn lớp  Đại diện từng nhóm trình bày kết quả thảo luận của nhóm  Các nhóm khác quan sát, lắng nghe, chất vấn, bình luận và bổ sung  Giáo viên tổng kết và nhận xét, đặt vấn đề cho bài học tiếp theo hoặc vấn đề tiếp theo Để phương pháp làm việc nhóm thực sự phát huy hiệu quả của nó, giáo viên cần lưu ý một số vấn đề sau -

Thiết kế các nhiệm vụ đòi hỏi sự phụ thuộc lẫn nhau. Có một số cách sau đây để tạo sự phụ thuộc giữa học sinh trong nhóm với nhau như: Tạo ra mục tiêu chung của nhóm Cho điểm chung nhóm Yêu cầu học sinh chia sẻ tài liệu Cấu trúc nhiệm vụ để học sinh phụ thuộc vào thông tin của nhau.

Phân công các vai trò bổ trợ và có liên quan lẫn nhau để thực hiện nhiệm vụ chung của nhóm.

-

Tạo ra những nhiệm vụ phù hợp với kỹ năng và khả năng làm việc nhóm của học sinh. Khi thiết kế nhiệm vụ cho học sinh, giáo viên cần phải lưu ý các vấn đề sau: Nhiệm vụ đưa ra phải phù hợp với khả năng của học sinh, cần phải đảm bảo thời gian để học sinh tham gia học tập, không để học sinh chờ đợi quá lâu. Điều tiết sự đi lại của học sinh xung quanh lớp

-

Phân công nhiệm vụ công bằng giữa các nhóm và các thành viên.Giáo viên phải xây dựng nhiệm vụ sao cho mỗi thành viên trong nhóm đều có công việc và trách nhiệm cụ thể, từ đó giúp cho các em phát huy hết khả năng hoạt động nhóm, tương tác, hỗ trợ lẫn nhau. Để đạt được điều này, các nhiệm vụ phải 11

được thiết kế cụ thể, giao việc rõ ràng và mỗi thành viên phải tiếp nhận nhiệm vụ đó, có trách nhiệm giải quyết vì tập thể, nhóm.

-

Đảm bảo trách nhiệm của từng cá nhân. Để cá nhân có trách nhiệm trong công việc giáo viên cần: Giao nhiệm vụ rõ ràng, cụ thể cho từng thành viên Sử dụng quy mô nhóm nhỏ Phân công học sinh đảm nhận các vai trò khác nhau trong nhóm Đánh giá mức độ hoạt động cá nhân trong nhóm

-

Sử dụng nhiều cách sắp xếp nhóm làm việc khác nhau như Sắp xếp nhóm theo bàn Hình thành nhóm theo quy tắc ngẫu nhiên Chia nhóm theo nhiệm vụ

-

Hướng dẫn học sinh phương pháp, kỹ năng làm việc nhóm. Kỹ năng làm việc nhóm là yếu tố quyết định thành công của học theo nhóm nó sẽ giúp học sinh rèn luyện kỹ năng làm việc theo nhóm, có ý thức trách nhiệm cao và các kỹ năng xã hội khác như giao tiếp, phản biện.

1.2.5.3. Phương pháp dạy học dự án Dạy học theo dự án là một mô hình dạy học lấy học sinh làm trung tâm. Nó giúp phát triển kiến thức và các kỹ năng liên quan thông qua những nhiệm vụ mang tính mở, khuyến khích học sinh tìm tòi, hiện thực hoá những kiến thức đã học trong quá trình thực hiện và tạo ra những sản phẩm của chính mình. Chương trình dạy học theo dự án được xây dựng dựa trên những câu hỏi định hướng quan trọng, lồng ghép các chuẩn nội dung và tư duy bậc cao trong những bối cảnh thực tế.

Bài học thiết kế theo dự án chứa đựng nhiều kỹ thuật dạy học khác nhau, có thể lôi cuốn được mọi đối tượng học sinh không phụ thuộc vào cách học của các em.

Thông thường học sinh sẽ được làm việc với các chuyên gia và những thành viên trong cộng đồng để giải quyết vấn đề, hiểu sâu nội dung hơn. Các phương tiện kỹ thuật cũng được sử dụng để hỗ trợ việc học. Trong quá trình thực hiện dự án có thể vận dụng nhiều cách đánh giá khác nhau để giúp học sinh tạo ra những sản phẩm có chất lượng.

Dạy học theo dự án là một hình thức dạy học, trong đó học sinh dưới sự điều khiển và giúp đỡ của giáo viên tự lực giải quyết một nhiệm vụ học tập mang tính phức 12

hợp không chỉ về mặt lý thuyết mà đặc biệt về mặt thực hành, thông qua đó tạo ra các sản phẩm thực hành có thể giới thiệu, công bố được. Đặc trưng cơ bản của dạy học dự án -

Người học là trung tâm của quá trình dạy học.

-

Dự án tập trung vào những mục tiêu học tập quan trọng gắn với các chuẩn.

-

Dự án được định hướng theo bộ câu hỏi khung chương trình

-

Dự án đòi hỏi các hình thức đánh giá đa dạng và thường xuyên

-

Dự án có tính liên hệ với thực tế.

-

Người học thể hiện sự hiểu biết của mình thông qua sản phẩm và quá trình thực hiện

-

Công nghệ hiện đại hỗ trợ và thúc đẩy việc học của người học

-

Kỹ năng tư duy là yếu tố không thể thiếu trong phương pháp dạy học dự án.

Các bước tiến hành dạy học theo dự án Bước

Hoạt động của giáo viên

Hoạt động của học sinh

1.Chuẩn bị

Xây dựng bộ câu hỏi định Làm việc nhóm để lựa

- Xây dựng ý tưởng,

hướng: xuất phát từ nội chọn chủ đề dự án.

- Lựa chọn chủ đề, tiểu dung học và mục tiêu cần Xây dựng kế hoạch dự án: chủ đề

đạt được.

xác định những công việc

- Lập kế hoạch các Thiết kế dự án: xác định cần làm, thời gian dự kiến, nhiệm vụ học tập

lĩnh vực thực tiễn ứng dụng vật liệu, kinh phí, phương nội dung học, ai cần, ý pháp tiến hành và phân tưởng và tên dự án.

công công v iệc trong

Thiết kế các nhiệm vụ cho nhóm. học sinh, làm thế nào để Chuẩn bị các nguồn thông học sinh thực hiện xong thì tin đáng tin cậy để chuẩn bị bộ câu hỏi được giải quyết thực hiện dự án. và các mục tiêu đồng thời Cùng giáo viên thống nhất cũng đạt được.

các tiêu chí đánh giá dự án.

Chuẩn bị các tài liệu hỗ trợ giáo viên và học sinh cũng như các điều kiện thực hiện 13

dự án trong thực tế.

2. Thực hiện dự án Thu thập thông tin - Thực hiện điều tra

Theo dõi, hướng dẫn, đánh Phân công nhiệm vụ các giá học sinh trong quá trình thành viên trong nhóm thực hiện dự án

thực hiện dự án theo đúng

- Thảo luận với các Liên hệ các cơ sở, khách kế hoạch. thành viên khác

mời cần thiết cho học sinh.

Tiến hành thu thập, xử lý

- Tham vấn giáo viên Chuẩn bị cơ sở vật chất, tạo thông tin thu được. hướng dẫn

điều kiện thuận lợi cho các Xây dựng sản phẩm hoặc em thực hiện dự án.

bản báo cáo.

Bước đầu thông qua sản Liên hệ, tìm nguồn giúp đỡ phẩm cuối của các nhóm khi cần. học sinh.

Thường xuyên phản hồi, thông báo thông tin cho giáo viên và các nhóm khác.

3. Kết thúc dự án

Chuẩn bị cơ sở vật chất cho Chuẩn bị tiến hành giới

- Tổng hợp các kết quả

buổi báo cáo dự án.

- Xây dựng sản phẩm

Theo dõi, đánh giá sản Tiến hành giới thiệu sản

- Trình bày kết quả

phẩm dự án của các nhóm.

- Phản ánh lại quá trình

thiệu sản phẩm. phẩm.

Tự đánh giá sản phẩm dự

học tập

án của nhóm. Đánh giá sản phẩm dự án của các nhóm khác theo tiêu chí đã đưa ra.

Bảng 1.1 Quy trình dạy học dự án

Quy trình tổ chức hoạt động trải nghiệm sáng tạo về Vật lí.

Bước 1: Đặt tên cho hoạt động Đặt tên cho hoạt động là một việc làm cần thiết vì tên hoạt động tự nó đã nói lên được chủ đề, mục tiêu, nội dung, hình thức của hoạt động. Tên hoạt động cũng tạo ra được sự hấp dẫn, lôi cuốn, kích thích trí tò mò của học sinh, tạo ra tâm lý trạng thái đầy

14

hướng khởi và tích cực của học sinh. Vì vậy cần phải tìm tòi, suy nghĩ để đặt tên hoạt động sao cho phù hợp và hấp dẫn.

Việc đặt tên cho hoạt động cần phải đảm bảo các yêu cầu sau: -

Rõ ràng, chính xác, ngắn gọi

-

Phản ánh được chủ đề và nội dung của hoạt động

-

Tạo được ấn tượng ban đầu cho học sinh

Bước 2: Xác định mục tiêu của hoạt động Mỗi hoạt động đều thực hiện mục đích chung của mỗi chủ đề theo từng tháng những cũng có những mục tiêu cụ thể của hoạt động đó.

Mục tiêu hoạt động là dự kiến trước kết quả của hoạt động.

Các mục tiêu hoạt động cần phải được xác định rõ ràng, cụ thể và phù hợp; phản ánh được các mức độ cao thấp của yêu cầu cần dadtj về tri thức, kỹ năng, thái độ và định hướng giá trị.

Nếu xác định đúng mục tiêu sẽ có các tác dụng là: -

Định hướng cho hoạt động, là cơ sở để chọn lựa nội dung và điều chỉnh hoạt động.

-

Căn cứ để đánh giá kết quả hoạt động.

-

Kích thích tính tích cực hoạt động của giáo viên và học sinh.

Tùy theo chủ đề của hoạt động trải nghiệm sáng tạo, đặc điểm của học sinh, điều kiện của lớp, trường và địa phương mà hệ thống mục tiêu sẽ được cụ thể hóa.

Khi xác định mục tiêu cần phải trả lời các câu hỏi sau: -

Hoạt động này có thể hình thành cho học sinh những kiến thức ở mức độ nào?

-

Những kĩ năng nào có thể được hình thành ở học sinh và các mức độ của nó đạt được sau khi tham gia hoạt động?

-

Những thái độ, giá trị nào có thể được hình thành hay thay đổi ở học sinh sau hoạt động?

Các mục tiêu mà hoạt động trải nghiệm hướng tới là: Về phẩm phất 15

Khám phá giá trị bản thân và thế giới xung quanh, phát triển đời sống tâm hồn phong phú.

Biết rung cảm trước cái đẹp của thiên nhiên và tình người, có quan niệm sống và ứng xử nhân văn.

Bồi dưỡng cho học sinh tình yêu đối với quê hương, đất nước, ý thức về cội nguồn và bản sắc của dân tộc để góp phần giữ gìn, phát triển các giá trị tốt đẹp.

Về năng lực Hình thành các năng lực chuyên biệt như -

Năng lực thiết kế và tổ chức hoạt động. Đề xuất được các mục tiêu hoạt động; chủ động xây dựng kế hoạch Tuân thủ quy định, kỷ luật của nhóm, tập thể, cộng đồng khi tham gia hoạt động. Đánh giá được hiệu quả, giá trị của hoạt động; tự đánh giá kết quả rèn luyện và sự trưởng thành của bản thân, điều chỉnh bản thân phù hợp với yêu cầu hoạt động.

Tổ chức, điều hành hoạt động nhóm hiệu quả và tạo được động lực cho mọi người.

-

Năng lực định hướng nghề nghiệp Giới thiệu được một số công việc/nghề truyền thống ở địa phương hoặc một số nghề phổ biến ở Việt Nam. Chỉ ra được vai trò kinh tế đối với xã hội của một số nghề/ nhóm nghề.

Chỉ ra được một số điểm mạnh và điểm yếu, sở thích, khả năng có liên quan đến nghề nào đó và bước đầu có ý thức rèn luyện một số năng lực và phẩm chất cần có của người lao động.

Phân tích được các chương trình học, các cơ sở đào tạo,… liên quan đến nghề nghiệp tương lai.

Lựa chọn được hướng đi phù hợp cho bản thân khi kết thúc giáo dục phổ thông và lập được kế hoạch học tập và rèn luyện phù hợp với hướng đi đã chọn.

Xác định được con đường phát triển nghề nghiệp của bản thân.

16

-

Năng lực thích ứng với những biến động trong cuộc sống và các kỹ năng sống khác.

Tự quyết định được một số vấn đề có liên quan đến bản thân trong cuộc sống; chủ động, tích cực tham gia các hoạt động ở lớp, trường, cộng đồng.

Vận dụng linh hoạt những hiểu biết về quyền và nhu cầu chính đáng của cả nhân để tự bảo vệ mình, thwucj hiện được một số hành vi tự bảo vệ trong các tình huống.

Chủ động và tự tin thiết lập các mối quan hệ xã hội, giữ gìn và mở rộng các mối quan hệ; biết làm chủ các mối quan hệ trong cuộc sống thực cũng như trong môi trường giao tiếp

Bước 3: Chuẩn bị (phương tiện, thiết bị) Giáo viên cần phải có sự chuẩn bị đầy đủ, chu đáo để đảm bảo việc trải nghiệm sáng tạo trong học sinh ít bị hạn chế do thiếu thốn các dụng cụ, thiết bị.

Về phương tiện bao gồm: các tài liệu cần thiết liên quan, các phương tiện hoạt động như phương tiện âm thanh, nhạc cụ, đạo cụ, phục trang, ánh sáng, tranh ảnh, băng đĩa, nhạ, máy tính, máy chiếu, các bảng, phòng ốc, bàn ghế,…

Về thiết bị vật tư: Giáo viên cần chuẩn bị hoặc yêu cầu học sinh chuẩn bị trước những dụng cụ, vật tư cần dùng cho hoạt động (kèm các thông số kỹ thuật, chất liệu, kích thước, số lượng) Ngoài ra giáo viên phải dự kiến chi phí cho việc tổ chức hoạt động. Đảm bảo việc hoạt động không quá tốn kém nhưng vẫn đảm bảo cho sự trải nghiệm của học sinh Bước 4: Xác định hình thức tổ chức, phương pháp thực hiện, thời điểm thực hiện.

Xác định kiểu nhóm hoạt động, từ đó lựa chọn 1 trong các hình thức đã nói hoặc kết hợp khéo léo các hình thức Thông thường cách tổ chức là hoạt động theo nhóm (5-7 học sinh/ nhóm) Xác định rõ chủ đề trải nghiệm sáng tạo dành cho học sinh khối nào và được thực hiện sau khi đã học hết kiến thức – nội dung cụ thể nào.

Bước 5: Thiết kế kế hoạch thực hiện cụ thể 17

Thiết kế kế hoạch thực thiện giống như tiến trình dạy học cụ thể bao gồm: -

Xác định các hoạt động/công việc cần thực hiện trong hoạt động trải nghiệm (tìm kiếm thông tin, xử lý thông tin, xây dựng ý tưởng, tiến hành thực hiện, xây dựng sản phẩm,…)

-

Thiết kế chi tiết cho từng hoạt động. Giáo viên và học sinh cần làm gì trong thời gian nào và dự kiến kết quả đạt được

Mẫu kế hoạch dạy học 1 chủ đề trải nghiệm sáng tạo Thời gian

Tiến trình dạy Hoạt động của Hoạt động của học

học sinh

… phút (có thể HĐ1:

Hoạt

xác định theo động

khởi

tiết học)

giáo viên

Kết quả sản phẩm dự kiến

động/ đặt vấn đề.

… phút

HĐ2:

… phút

HĐ3:

Bước 6: Thiết kế công cụ đánh giá hoạt động Căn cứ vào mục tiêu của hoạt động và sản phẩm của hoạt động để thiết kế công cụ đánh giá cụ thể Nội dung đánh giá bao gồm: -

Đánh giá sản phẩm (sản phẩm thật, bài trình bày,... )

-

Đánh giá làm việc nhóm, sự tham gia của các thành viên trong nhóm,…

18

XÂY DỰNG CHUYÊN ĐỀ VÀ TỔ CHỨC “HOẠT ĐỘNG TRẢI NGHIỆM SÁNG TẠO TRONG DẠY HỌC CÁC KIẾN THỨC CHƯƠNG “CẢM ỨNG ĐIỆN TỪ” – VẬT LÍ 11” Mục tiêu kiến thức, kỹ năng của chương “Cảm ứng điện từ”.

Vị trí vai trò của chương “Cảm ứng điện từ” Chương “Cảm ứng điện từ” thuộc chương V của chương trình Vật lí 11 ban cơ bản.

Chương này gồm 3 bài học sau: Từ thông – Cảm ứng điện từ, Suất điện động cảm ứng, Tự cảm được học trong thời gian 6 tiết, trong đó có 2 tiết bài tập.

Nội dung chính của chương là về hiện tượng cảm ứng điện từ, đây là hiện tượng có nhiều ứng dụng trong đời sống hằng ngày như: máy phát điện, bếp điện từ, phanh điện, …Việc học chương này giúp cho học sinh có các kiến thức cơ bản và biết được nguyên lý hoạt động của một số vật dụng thường dùng.

Yêu cầu về chuẩn kiến thức, kĩ năng cần đạt.

2.1.2.1. Kiến thức Sau khi học xong chương “Cảm ứng điện từ” học sinh cần đạt mục tiêu về kiến thức như sau: -

Viết được công thức tính từ thông qua một diện tích và nêu được đơn vị đo từ thông. Nêu được các cách làm biến đổi từ thông

-

Mô tả được thí nghiệm về hiện tượng cảm ứng điện từ

-

Nêu được dòng điện Fu – cô.

-

Phát biểu được định luật Fa – ra – đây về cảm ứng điện từ

-

Nêu được độ tự cảm là gì và đơn vị đo độ tự cảm.

-

Nêu được hiện tượng tự cảm là gì

-

Nêu được từ trường trong lòng ống dây có dòng điện chạy qua và mọi từ trường đều mang năng lượng.

2.1.2.2. Kỹ năng Sau khi học xong chương “Cảm ứng điện từ” học sinh cần rèn luyện các kỹ năng như sau:

19

-

Tính được suất điện động cảm ứng trong trường hợp từ thông qua một mạch biến đổi đều theo thời gian trong các bài toán

-

Tính được suất điện động tự cảm trong ống dây khi dòng điện chay qua nó có cường độ biến đổi đều theo thời gian

-

Làm được thí nghiệm về hiện tượng cảm ứng điện từ

-

Xác định được chiều của dòng điện cảm ứng theo định luật Len – xơ.

Để góp phần nâng cao chất lượng dạy học thì ngoài những mục tiêu chung theo chuẩn của Bộ giáo dục và đào tạo như trên thì cần có thêm các mục tiêu sau: -

Nghiên cứu, tìm hiểu được các ứng dụng của kiến thức về “Cảm ứng điện từ” trong kỹ thuật cũng như trong thực tế đời sống.

-

Nghiên cứu cấu tạo và nguyên tắc hoạt động của các thiết bị ứng dụng “Cảm ứng điện từ”

-

Thiết kế, chế tạo được các thí nghiệm mô hình, các thiết bị kĩ thuật về “Cảm ứng điện từ” từ các vật liệu đơn giản, rẻ tiền, dễ kiếm và tiến hành các thí nghiệm với các dụng cụ thí nghiệm đã chế tạo được.

Thực trạng dạy học chương Cảm ứng điện từ - Vật lí 11 ở trường THPT Cẩm

Lệ.

Mục đích điều tra Tìm hiểu tình hình dạy học về “Cảm ứng điện từ” ở trường THPT Cẩm Lệ, đối chiếu với các mục tiêu dạy học các kiến thức này trong chương trình Vật lí 11 để phát hiện ra những điểm còn hạn chế cả về phương pháp và phương tiện dạy học. Những kết quả tìm hiểu được về tình hình dạy và học là một cơ sở để xây dựng nội dung, phương pháp và hình thức tổ chức hoạt động trải nghiệm sáng tạo về chương “Cảm ứng điện từ”.

Phương pháp điều tra Điều tra học sinh thông qua trao đổi trực tiếp Đối tượng điều tra là học sinh lớp 11/2 trường THPT Cẩm Lệ

20

Kết quả điều tra Chương Cảm ứng điện từ được dạy theo phương pháp truyền thống. Trong phân phối chương trình chương này không có tiết thực hành dẫn đến các em học sinh không có được kỹ năng làm thí nghiệm về hiện tượng cảm ứng điện từ.

Xây dựng chuyên đề “Hoạt động trải nghiệm sáng tạo trong dạy học các kiến thức chương “Cảm ứng điện từ” – Vật lí 11” TÊN CHỦ ĐỀ : MÁY PHÁT ĐIỆN  Mục tiêu -

Chế tạo thành công được máy phát điện xoay chiều đơn giản.

-

Giải thích được nguyên lý hoạt động của máy phát điện xoay chiều.

-

Định hướng nghề nghiệp cho học sinh.

-

Có trách nhiệm, trung thực, chăm chỉ, tự giác.

 Thiết bị và vật tư -

Sách giáo khoa vật lý 11 cơ bản

-

Máy tính, máy chiếu.

 Chuẩn bị dụng cụ: Giáo viên: Chuẩn bị 4 bộ như sau Bộ phận tạo dòng điện -

1 cuộn dây đồng quấn motor (

-

Nam châm hình tròn: 10 viên

Bộ phận tạo động cơ xoay -

Xoay nhờ gió: Que gỗ, lon nước, vỏ chai, giấy bìa cứng

-

Xoay bằng tay: Que gỗ

Các dụng cụ, thiết bị khác -

Hình 2.1: Các dụng cụ chuẩn bị

2 đèn Led.

Ngoài ra giáo viên chuẩn bị một đồng hồ đo điện đa năng.

21

Học sinh: Mỗi nhóm chuẩn bị -

Kéo

-

Keo dán

-

Băng keo điện

-

Giấy roki cỡ A1

-

Bút lông

 Thời gian Sau khi kết thúc chương V “Cảm ứng điện từ” – sách giáo khoa vật lý 11.  Hình thức tổ chức Hoạt dộng theo 4 nhóm (từ 8-10 học sinh mỗi nhóm) Thời

Tiến

trình Hoạt động của Hoạt động của giáo

gian

dạy học

5

HĐ 1: Hoạt Học

phút

động đề xuất nghe

học sinh sinh

viên lắng

vấn đề 10

HĐ 2: Tìm - Học sinh thảo -Yêu cầu đọc thông tin từ

phút

kiếm thông

luận nhóm theo sách giáo khoa.

tin

lời chỉ dẫn của -Yêu cầu đọc thông tin từ giáo viên các nguồn khác.

-Yêu cầu học sinh thảo luận trả lời câu hỏi: 1. Cấu tạo của máy phát điện gồm những bộ phận chính nào?

2. Làm thế nào để tạo ra dòng điện?

22

Kết quả sản phẩm kiến

dự

30

HĐ 3: Lên Học

phút

sinh

thảo

Học sinh đề

phương

án luận và phác thảo

xuất được 2

thiết kế

mô hình trên giấy

phương án tạo

rôki bao gồm các

ra dòng điện

nội dung sau:

- Từ

- Vật dụng cần thiết - Hình vẽ phát

trường

biến

thiên

trong

cuộn

dây.

thảo - Nguyên lý hoạt động.

- Cho

cuộn

dây

xoay

trong trường.

10

HĐ 4: Trình Học sinh trình - Lắng nghe và chỉnh sửa

phút

bày ý tưởng bày ý tưởng làm mô hình

nếu cần

mô hình và nhận dụng cụ

30

HĐ 5: Chế Học

phút

tạo mô hình hành chế tạo mô máy điện

tiến

phát hình máy phát điện

15

HĐ 6: Báo Học

phút

cáo phẩm

sinh

sinh

tiến Giáo viên có thể đưa ra

sản hành trình bày các câu hỏi cho học sinh: sản phẩm trước - Nguyên lí hoạt động lớp của máy phát điện như thế nào?

- Dòng điện máy sinh ra là dòng điện gì? Giải thích?

- Làm thế nào để có thể 23

từ

chuyển dòng điện xoay chiều thành dòng điện 1 chiều?

- Yêu cầu học sinh đưa ra phương án xác định dòng điện máy sinh ra là

dòng

điện

xoay

chiều.

Giáo viên nhận xét, đánh giá từng sản phẩm.

Bảng 2.1: Tiến trình dạy học chủ đề Máy phát điện  TIÊU CHÍ ĐÁNH GIÁ KẾT QUẢ HOẠT ĐỘNG TRẢI NGHIỆM (ĐÁNH GIÁ SẢN PHẨM THẬT) Tên nhóm (cá nhân) đánh giá: …………………………………………………..

Chú thích: Thang các mức độ đánh giá: Điểm 4: Thể hiện đầy đủ và rất tốt các yêu cầu của tiêu chí Điểm 3: Thể hiện được cơ bản yêu cầu của tiêu chí (từ 50 – 80%) Điểm 2: Thể hiện được một phần tiêu chí (dưới 50%) Điểm 1: Không thể hiện được hoặc thể hiện sai. Điểm đánh giá của các Điểm

TIÊU CHÍ

nhóm

tối đa N1

Sản phẩm thật (24 điểm)

Sự vận hành: Máy phát điện hoạt động được, đúng

4

nguyên tắc vật lý Chất lượng sản phẩm: Máy phát điện hoạt động ốn định, 24

4

N2

N3

N4

hiệu quả (thành tích), chắc chắn.

Máy phát điện có tính khoa

4

học, công nghệ Tính sáng tạo: có sự khác biệt so với các sản phẩm còn

4

lại.

Tính thẩm mĩ: Máy phát

4

điện thiết kế đẹp Sử dụng vật liệu (đơn giản,

4

rẻ tiền và ít tốn dụng cụ) Sự thể hiện bài thuyết trình: Thuyết

Có ý tưởng, rõ ràng, lôi cuốn

10

trình và thảo luận (20 điểm)

Trả lời câu hỏi chất vấn: Cụ thể, rõ ràng, đầy đủ, đảm

10

bảo tính khoa học Tổng điểm

44

Nhóm/người đánh giá (ký tên)

25

THỰC NGHIỆM SƯ PHẠM Mục đích của thực nghiệm sư phạm Quá trình thực nghiệm sư phạm nhằm mục đích sau: -

Kiểm tra sự phù hợp của nội dung hoạt động trải nghiệm sáng tạo cho học sinh về “Cảm ứng điện từ”

-

Đánh giá tính khả thi của quy trình tổ chức hoạt động trải nghiệm sáng tạo

-

Đánh giá hiệu quả của việc tổ chức hoạt động trải nghiệm sáng tạo nhằm mục đích phát triển năng lực sáng tạo của học sinh và góp phần nâng cao chất lượng giáo dục cho học sinh Nhiệm vụ của thực nghiệm sư phạm

Các nhiệm vụ thực nghiệm sư phạm như sau: -

Khảo sát, điều tra cơ bản để nắm tình hình dạy học vật lí ở trường THPT Cẩm Lệ.

-

Chuẩn bị giáo án theo định hướng nghiên cứu của đề tài

-

Tiến hành thực nghiệm theo các phương án đã chuẩn bị

-

Thu thập, xử lí và phân tích kết quả thực nghiệm sư phạm

Đánh giá kết quả thực nghiệm sư phạm và rút ra kết luận về tính khả thi của đề tài. Đối tượng và thời gian thực nghiệm sư phạm Đối tượng thực nghiệm sư phạm: Học sinh lớp 11/2 trường THPT Cẩm Lệ Thời gian thực nghiệm sư phạm: -

Tiết 2 ngày 16/4/2018

-

Tiết 1 ngày 17/4/2018

-

Cuối giờ ngày 20/4/2018 Phương pháp thực nghiệm sư phạm

Hướng dẫn học sinh thực hiện nội dung hoạt động trải nghiệm sáng tạo theo kế hoạch đã xây dựng.

Theo dõi, ghi ghép lại diễn biến các hoạt động của học sinh.

26

Đánh gái kết quả của hoạt động trải nghiệm sáng tạo qua kết quả đã theo dõi, quan sát được; qua sản phẩm mà học sinh đã làm ra.

Những thuận lợi và khó khăn trong quá trình thực nghiệm sư phạm Những thuận lợi trong thực nghiệm sư phạm BGH Trường THPT Cẩm Lệ, giáo viên chủ nhiệm và giáo viên bộ môn của lớp 11/2 tạo điều kiện để tiến hành thực nghiệm Học sinh lớp 11/2 – THPT Cẩm Lệ đều ủng hộ, hợp tác nhiệt tình trong hoạt động.

Học sinh năng động, sáng tạo, tích cực học hỏi, tạo bầu không khí hoạt động hết sức náo nhiệt.

Những khó khăn trong thực nghiệm sư phạm Bên cạnh các thuận lợi đã nêu ở trên thì quá trình thực nghiệm vẫn còn gặp không ít khó khăn: -

Điều kiện thời gian để thực hiện tổ chức hoạt động còn rất hạn chế.

-

Kiến thức học sinh nắm chưa vững, bên cạnh những học sinh tích cực tham gia vào hoạt động vẫn còn những học sinh thụ động, chưa tích cực, tự tin.

Kết quả thực nghiệm Phân tích diễn biến của quá trình thực nghiệm sư phạm

Sau đâu là phân tích diễn biến của quá trình thực nghiệm sư phạm Ngày 16/4/2018

Thời

Tiến

trình Hoạt động của Hoạt động của giáo

gian

dạy học

5

HĐ 1: Hoạt Học

phút

động đề xuất nghe

học sinh sinh

viên lắng

vấn đề 10

HĐ 2: Tìm - Học sinh thảo -Yêu cầu đọc thông tin từ 27

Kết quả sản phẩm kiến

dự

phút

kiếm thông

luận nhóm theo sách giáo khoa.

tin

lời chỉ dẫn của -Yêu cầu đọc thông tin từ giáo viên các nguồn khác.

-Yêu cầu học sinh thảo luận trả lời câu hỏi: 3. Cấu tạo của máy phát điện gồm những bộ phận chính nào?

4. Làm thế nào để tạo ra dòng điện?

20

HĐ 3: Lên Học

phút

sinh

thảo

Học sinh đề

phương

án luận và phác thảo

xuất được 2

thiết kế

mô hình trên giấy

phương án tạo

rôki bao gồm các

ra dòng điện

nội dung sau:

- Từ

- Vật dụng cần thiết - Hình vẽ phát

trường

biến

thiên

trong

cuộn

dây.

thảo - Nguyên lý hoạt động.

- Cho

cuộn

dây

xoay

trong

từ

trường.

10

HĐ 4: Trình Học sinh trình - Lắng nghe và chỉnh sửa

phút

bày ý tưởng bày ý tưởng làm mô hình

nếu cần

mô hình và nhận dụng cụ

Trong tiết học này học sinh đã nêu được các bộ phận chính của máy phát điện và xác định được 2 phương pháp để tạo ra dòng điện là: 28

-

Cho cuộn dây quay trong từ trường.

-

Cho nam châm quay trong khung dây.

Các nhóm lên ý tưởng và thiết kế được các mẫu máy phát điện như sau:

Hình 3.1 Học sinh hoạt động nhóm

Hình 3.2: Bảng thiết kế tổ 1

Hình 3.3: Bảng thiết kế tổ 2

29

Hình 3.4: Bảng thiết kế tổ 3

Hình 3.5: Bảng thiết kế tổ 4 trước và sau khi chỉnh sửa

Dothiếu thời gian nên không thể cho các nhóm lên tự trình bày về ý tưởng và tranh luận trước lớp, tuy nhiên các nhóm đã nói sơ lược về nguyên tắc hoạt động máy phát điện của mình. Nhóm 4 sau khi có sự nhầm lẫn trong việc thiết kế máy phát điện đã thiết kế lại theo đúng trọng tâm của hoạt động.

Ngày 17/4/2018 Tiết này bao gồm nội dung hoạt động như sau

Thời

Tiến trình

Hoạt động của

Hoạt động của giáo

gian

dạy học

học sinh

viên

30

HĐ 5: Chế Học

sinh

tiến

phút

tạo mô hình hành chế tạo mô 30

Kết quả sản phẩm dự kiến

máy điện

phát hình máy phát điện

15

HĐ 6: Báo Học

phút

cáo phẩm

sinh

tiến Giáo viên có thể đưa ra

sản hành trình bày các câu hỏi cho học sinh: sản phẩm trước - Nguyên lí hoạt động lớp của máy phát điện như thế nào?

- Dòng điện máy sinh ra là dòng điện gì? Giải thích?

- Làm thế nào để có thể chuyển dòng điện xoay chiều thành dòng điện 1 chiều?

- Yêu cầu học sinh đưa ra phương án xác định dòng điện máy sinh ra là

dòng

điện

xoay

chiều.

Giáo viên nhận xét, đánh giá từng sản phẩm.

Các nhóm đã hoạt động tích cực trong tiết này. Tuy nhiên thời gian các em thực hiện đã vượt quá dự kiến dẫn đến khi kết thúc tiết học 3 nhóm đã có sản phẩm nhưng chưa có sản phẩm nào hoạt động được.

31

Hình 3.6: Sản phẩm tổ 1 ngày 17/4/2018

Hình 3.7: Sản phẩm tổ 3 ngày 17/4/2018

Hình 3.8: Sản phẩm tổ 4 ngày 17/4/2018

Do chưa có thời gian để các nhóm lên trình bày về sản phẩm, nên các sản phẩm được giao thành dự án để học sinh hoàn thành tiếp và sẽ trình bày vào giờ sau Ngày 20/4/2018 Các nhóm đều đã có sản phẩm và có những sản phẩm hoạt động rất tốt. 2 sản phẩm tổ 1 và 2 hoạt động rất tốt, sản phẩm tổ 3 hoạt động chưa ổn định, sản phẩm tổ 4 chưa đủ sức làm đèn sáng nhưng sau khi kiểm tra bằng máy thì vẫn tạo ra được dòng điện.

32

Hình 3.9: Sản phẩm tổ 1

Hình 3.10: Sản phẩm tổ 2

Hình 3.11: Sản phẩm tổ 3

Hình 3.12: Sản phẩm tổ 4

Kết quả đánh giá Điểm đánh giá của các Điểm

TIÊU CHÍ

Sản phẩm thật (24 điểm)

nhóm

tối đa N1

N2

N3

N4

4

4

4

4

4

4

4

3

2

2

Sự vận hành: Máy phát điện hoạt động được, đúng nguyên tắc vật lý Chất lượng sản phẩm: Máy phát điện hoạt động ốn định, 33

hiệu quả (thành tích), chắc chắn.

Máy phát điện có tính khoa học, công nghệ

4

3

3

3

3

4

3

3

4

4

4

4

4

3

4

4

4

4

3

4

10

9

8

8

7

10

8

7

7

6

44

39

36

34

34

Tính sáng tạo: có sự khác biệt so với các sản phẩm còn lại.

Tính thẩm mĩ: Máy phát điện thiết kế đẹp Sử dụng vật liệu (đơn giản, rẻ tiền và ít tốn dụng cụ) Sự thể hiện bài thuyết trình: Thuyết

Có ý tưởng, rõ ràng, lôi cuốn

trình và thảo luận (20 điểm)

Trả lời câu hỏi chất vấn: Cụ thể, rõ ràng, đầy đủ, đảm bảo tính khoa học Tổng điểm

Bảng 3.1 Kết quả hoạt động của học sinh Nhận xét: Nhìn chung cả 4 nhóm đều đã hoàn thành sản phẩm của mình.Có hai nhóm 1 và 2 đã làm cho đèn LED sáng, nhóm 3 đèn sáng không ổn định và nhóm 4 đèn không sáng tuy nhiên khi sử dụng đồng hồ đo điện vẫn phát hiện có dòng điện trong cuộn dây. Điều này chứng tỏ các em học sinh đã thành công khi tự chế tạo máy phát điện đơn giản

34

KẾT LUẬN Qua quá trình thực hiện đề tài, đối chiếu với mục đích nghiên cứu và phạm vi nghiên cứu của đề tài tôi đã đạt được những kết quả sau: -

Vận dụng cơ sở lý luận về việc đổi mới phương pháp dạy học và tổ chức hoạt động trải nghiệm sáng tạo Vật lí cho học sinh THPT vào việc tổ chức “Hoạt động trải nghiệm sáng tạo chương Cảm ứng điện từ - Vật lí 11” cho học sinh lớp 11 trường THPT.

-

Xây dựng thành công “Hoạt động trải nghiệm sáng tạo trong dạy học các kiến thức chương Cảm ứng điện từ - Vật lí 11”.

-

Tổ chức thành công “Hoạt động trải nghiệm sáng tạo trong dạy học các kiến thức chương Cảm ứng điện từ - Vật lí 11” cho lớp 11/2 trường THPT Cẩm Lệ TP. Đà Nẵng. Qua hoạt động này, các em có điều kiện vận dụng các kiến thức đã học trong việc chế tạo máy phát điện đơn giản, giải thích một số hiện tượng Vật lí liên quan.

-

Hướng dẫn học sinh chế tạo thành công máy phát điện đơn giản từ những vật liệu đơn giản, dễ kiếm, rẻ tiền để phục vụ cho hoạt động dạy học, có thể làm mẫu cho học sinh trong giờ học lý thuyết trên lớp.

-

Kết quả của quá trình thực nghiệm sư phạm cho tháy việc tổ chức công “Hoạt động trải nghiệm sáng tạo trong dạy học các kiến thức chương Cảm ứng điện từ - Vật lí 11” là khả thi và đạt được những mục tiêu đề ra.

Tuy nhiên, do hạn chế về mặt thời gian, điều kiện cơ sở vật chất nên đề tài không thể tránh khỏi những hạn chế như: -

Các phương án thiết kế sản phẩm bị hạn chế bởi không có đầy đủ dụng cụ. Sản phẩm học sinh làm ra tính thẩm mỹ chưa cao

-

Còn một số nội dung trong chương Cảm ứng điện từ vẫn chưa được học sinh trải nghiệm.

Để việc tổ chức hoạt động trải nghiệm sáng tạo phát huy hết tác dụng của nó trong việc dạy và học chương Cảm ứng điện từ, tôi đề xuất các hướng nghiên cứu tiếp theo: -

Tổ chức thực nghiệm sư phạm với quy mô nhóm ít người (4-5 người/nhóm), ở nhiều trình độ để có sự đánh giá tổng quát.

35

-

Tập trung nghiên cứu kỹ hơn về các ứng dụng kỹ thuật của Vật lí để chế tạo ra những thiết bị kĩ thuật bền, đẹp, chính xác, gắn liền với thực tế hơn và có thể sử dụng trong dạy học.

36

TÀI LIỆU THAM KHẢO [1]

Bộ Giáo dục và Đào tạo (2015), “Kỹ năng xây dựng và tổ chức các hoạt động trải

nghiệm sáng tạo trong trường trung học” (tài liệu tập huân) [2]

Nguyễn Thị Liên (2016), Tổ chức hoạt động trải nghiệm sáng tạo trong nhà trường

phổ thông. NXB Giáo dục Việt Nam. [3]

Nguyễn Thị Huyền Trang (2016), Xây dựng chuyên đề” Hoạt động trải nghiệm sáng

tạo về động học chất điểm (Vật lý 10)” (Luận văn thạc sĩ) [4]

Tưởng Duy Hải (chủ biên), “Hoạt động trải nghiệm sáng tạo trong các môn học lớp

6,7,8,9”. NXB Giáo dục Việt Nam [5]

Tưởng Duy Hải (chủ biên), “Tổ chức hoạt động trải nghiệm sáng tạo trong dạy học

Vật lý trung học cơ sở”. NXB Giáo dục Việt Nam

37

Ý KIÊN CỦA NGƯỜI HƯỚNG DẪN Nh n xét: .................................................................................................................. .................................................................................................................................. .................................................................................................................................. .................................................................................................................................. .................................................................................................................................. .................................................................................................................................. .................................................................................................................................. .................................................................................................................................. Ý kiến: Đánh dấu (X) vào ô lựa chọn Đồng ý thông qua báo cáo Không đồng ý thông qua báo cáo

Đà Nẵng, ngày ... tháng ... năm .........

NGƯỜI HƯỚNG DẪN (Ký và ghi rõ họ tên)

38