TỔ CHỨC HOẠT ĐỘNG TRẢI NGHIỆM PHẦN “CƠ HỌC” - VẬT LÍ 10 THEO ĐỊNH HƯỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC

TỔ CHỨC HOẠT ĐỘNG TRẢI NGHIỆM VẬT LÍ

Ths Nguyễn Thanh Tú eBook Collection

TỔ CHỨC HOẠT ĐỘNG TRẢI NGHIỆM PHẦN “CƠ HỌC” - VẬT LÍ 10 THEO ĐỊNH HƯỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC WORD VERSION | 2021 EDITION ORDER NOW / CHUYỂN GIAO QUA EMAIL TAILIEUCHUANTHAMKHAO@GMAIL.COM

Tài liệu chuẩn tham khảo Phát triển kênh bởi Ths Nguyễn Thanh Tú Đơn vị tài trợ / phát hành / chia sẻ học thuật : Nguyen Thanh Tu Group Hỗ trợ trực tuyến Fb www.facebook.com/DayKemQuyNhon Mobi/Zalo 0905779594

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM ––––––––––––––––––

PHƯƠNG MAI

TỔ CHỨC HOẠT ĐỘNG TRẢI NGHIỆM PHẦN “CƠ HỌC” - VẬT LÍ 10 THEO ĐỊNH HƯỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC

LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC

THÁI NGUYÊN - 2019 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN

http://lrc.tnu.edu.vn

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM –––––––––––––––––––

PHƯƠNG MAI

TỔ CHỨC HOẠT ĐỘNG TRẢI NGHIỆM PHẦN “CƠ HỌC” - VẬT LÍ 10 THEO ĐỊNH HƯỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC Ngành: Lí luận và phương pháp dạy học bộ môn Vật Lí Mã số: 8 14 01 11

LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC

Cán bộ hướng dẫn khoa học: PGS. TS Nguyễn Thị Hồng Việt

THÁI NGUYÊN - 2019 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN

http://lrc.tnu.edu.vn

LỜI CAM ĐOAN Luận văn: Tổ chức hoạt động trải nghiệm phần “Cơ học” - Vật lí 10 theo định hướng phát triển năng lực được thực hiện từ tháng 10 năm 2018 đến tháng 8 năm 2019.

Tôi xin cam đoan: Luận văn có sử dụng các thông tin từ nhiều nguồn khác nhau, các thông tin đã được chọn lọc, phân tích, tổng hợp, xử lí và đưa vào luận văn đúng qui định. Các số liệu và tài liệu được trích dẫn trung thực.

Luận văn là kết quả nghiên cứu của cá nhân tôi dưới sự hướng dẫn, giúp đỡ của PGS.TS.Nguyễn Thị Hồng Việt cũng như các thầy, cô giáo trong khoa Vật lí trường ĐH Sư phạm - ĐH Thái Nguyên. Các kết quả nghiên cứu trong luận văn là hoàn toàn trung thực, khách quan và chưa được sử dụng để bảo vệ trong bất kì công trình nghiên cứu nào.

Thái Nguyên, tháng 8 năm 2019 Tác giả

Phương Mai

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN

http://lrc.tnu.edu.vn

LỜI CẢM ƠN Tôi xin chân thành cảm ơn Ban giám hiệu, Phòng đào tạo sau đại học, Ban chủ nhiệm, quí Thầy, Cô giáo khoa Vật lí trường ĐH Sư phạm - ĐH Thái Nguyên và quí thầy cô giáo trực tiếp giảng dạy, hướng dẫn và giúp đỡ tôi trong suốt quá trình học tập cũng như nghiên cứu và thực hiện luận văn.

Tôi cũng xin cảm ơn Ban giám hiệu, đồng nghiệp đã giúp đỡ tôi trong suốt quá trình nghiên cứu và tiến hành thực nghiệm sư phạm. Xin cảm ơn tập thể học sinh trong lớp 10A2 trường THPT Lương Phú - huyện Phú Bình - tỉnh Thái Nguyên đã cùng tôi cộng tác thực hiện thực nghiệm sư phạm thành công. Đặc biệt tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc đến cô giáo hướng dẫn: PGS.TS. Nguyễn Thị Hồng Việt, người đã tận tình chỉ bảo, hướng dẫn, giúp đỡ, động viên, đóng góp nhiều ý kiến quý báu trong suốt quá trình nghiên cứu để tôi có thể hoàn thành luận văn này.

Tôi xin chân thành cảm ơn tập thể lớp cao học Vật lí K25 - ĐHSP Thái Nguyên đã giúp đỡ, đóng góp nhiều ý kiến trong quá trình học tập và thực hiện luận văn này.

Cuối cùng, tôi xin chân thành cảm ơn gia đình và bạn bè đã luôn động viên và giúp đỡ tôi trong thời gian học tập và nghiên cứu.

Thái Nguyên, ngày 20 tháng 8 năm 2019 Tác giả luận văn

Phương Mai

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN

http://lrc.tnu.edu.vn

MỤC LỤC Lời cam đoan ........................................................................................................ i Lời cảm ơn ........................................................................................................... ii Mục lục ............................................................................................................... iii Danh mục các từ viết tắt ..................................................................................... iv Danh mục các bảng.............................................................................................. v Danh mục các sơ đồ và hình ............................................................................... vi MỞ ĐẦU ............................................................................................................. 1 1. Lí do chọn đề tài .............................................................................................. 1 2. Mục đích nghiên cứu của đề tài ....................................................................... 3 3. Giả thuyết khoa học của đề tài ........................................................................ 3 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu của đề tài ................................................... 3 5. Nhiệm vụ nghiên cứu của đề tài ...................................................................... 3 6. Phương pháp nghiên cứu của đề tài ................................................................. 5 7. Dự kiến đóng góp của đề tài ............................................................................ 5 8. Cấu trúc của luận văn ...................................................................................... 6 Chương 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ CƠ SỞ THỰC TIỄN CỦA VIỆC TỔ CHỨC HOẠT ĐỘNG TRẢI NGHIỆM THEO ĐỊNH HƯỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC NHẰM PHÁT TRIỂN NLST CỦA HS........... 7 1.1. Cơ sở lí luận của đề tài ................................................................................. 7 1.1.1. Lịch sử vấn đề nghiên cứu ......................................................................... 7 1.1.2. Dạy học theo định hướng phát triển năng lực ........................................... 9 1.1.3. Tổ chức hoạt động trải nghiệm trong nhà trường phổ thông .................. 12 1.1.4. Năng lực sáng tạo của học sinh trong hoạt động trải nghiệm ....................... 17 1.2. Nghiên cứu cơ sở thực tiễn ........................................................................ 21 1.2.1. Đặc điểm tâm sinh lí học sinh THPT ...................................................... 21 1.2.2. Mục đích điều tra ..................................................................................... 22 1.2.3. Đối tượng điều tra ................................................................................... 22 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN

http://lrc.tnu.edu.vn

1.2.4. Phương pháp điều tra ............................................................................... 22 1.2.5. Kết quả điều tra........................................................................................ 23 Chương 2: XÂY DỰNG TIẾN TRÌNH TỔ CHỨC HĐTN THEO ĐỊNH HƯỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC HAI CHƯƠNG “ĐỘNG LỰC HỌC CHẤT ĐIỂM” VÀ “CÂN BẰNG VÀ CHUYỂN ĐỘNG CỦA VẬT RẮN” - VẬT LÍ 10, NHẰM PHÁT TRIỂN NLST CỦA HS ... 29 2.1. Đề xuất tiến trình tổ chức HĐTN theo định hướng phát triển năng lực trong hoạt động NCKH của học sinh nhằm phát triển NLST của học sinh. .... 29 2.2. Mục tiêu dạy học môn Vật lí ...................................................................... 38 2.3. Sơ đồ logic mối quan hệ nội dung và chuẩn kiến thức kĩ năng hai chương “Động lực học chất điểm” và “Cân bằng và chuyển động của vật rắn” ............... 39 2.3.1. Sơ đồ logic mối quan hệ nội dung của hai chương “Động lực học chất điểm” và “Cân bằng và chuyển động của vật rắn” .................................... 39 2.3.2. Chuẩn kiến thức kĩ năng cần đạt của hai chương “Động lực học chất điểm” và “Cân bằng và chuyển động của vật rắn” ............................................ 42 2.4. Xây dựng tiến trình tổ chức HĐTN hai chương “Động lực học chất điểm” và “Cân bằng và chuyển động của vật rắn” theo định hướng phát triển năng lực nhằm phát triển NLST của học sinh ........................................... 43 KẾT LUẬN CHƯƠNG 2 .................................................................................. 59 Chương 3: THỰC NGHIỆM SƯ PHẠM ...................................................... 60 3.1. Mục đích và nhiệm vụ củaTNSP ................................................................ 60 3.1.1. Mục đích TNSP ....................................................................................... 60 3.1.2.Nhiệm vụTNSP......................................................................................... 60 3.2. Đối tượng và nội dungTNSP ...................................................................... 60 3.2.1. Đối tượngTNSP ....................................................................................... 60 3.2.2. Nội dung TNSP ....................................................................................... 60 3.3. Tiến trìnhTNSP........................................................................................... 61 3.3.1. Công tác chuẩn bị TNSP ......................................................................... 61 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN

http://lrc.tnu.edu.vn

3.3.2. Kế hoạch TNSP chi tiết ........................................................................... 61 3.4. Đánh giá kết quả TNSP .............................................................................. 62 3.4.1. Xây dựng tiêu chí đánh giá ...................................................................... 62 3.4.2. Đánh giá kết quả thực nghiệm sư phạm .................................................. 73 KẾT LUẬN CHƯƠNG 3 .................................................................................. 80 KẾT LUẬN CHUNG....................................................................................... 81 TÀI LIỆU THAM KHẢO............................................................................... 82

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN

http://lrc.tnu.edu.vn

DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT Viết tắt

STT

Viết đầy đủ

1

CĐNC

Chủ đề nghiên cứu

2

CT&NTHĐ

Cấu tạo và nguyên tắc hoạt động

3

GD&ĐT

Giáo dục và đào tạo

4

GV

Giáo viên

5

HĐHT

Hoạt động học tập

6

HĐTN

Hoạt động trải nghiệm

7

HS

Học sinh

8

MH

Mô hình

9

MHHV

Mô hình hình vẽ

10

NCKH

Ngiên cứu khoa học

11

NLST

Năng lực sáng tạo

12

PPDH

Phương pháp dạy học

13

PTNL

Phát triển năng lực

14

ĐHPTNL

Định hướng phát triển năng lực

15

TBKT

Thiết bị kĩ thuật

16

THPT

Trung học phổ thông

17

TNSP

Thực nghiệm sư phạm

18

VĐNC

Vấn đề nghiên cứu

19

ĐKCB

Điều kiện cân bằng

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN

http://lrc.tnu.edu.vn

DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 1.1. Kết quả điều tra khảo sát GV ............................................................ 23 Bảng 1.2. Kết quả điều tra khảo sát HS lớp 10 ................................................. 26 Bảng 2.1. Bảng phân công nhiệm vụ cho các thành viên trong nhóm .............. 47 Bảng 2.2. Bảng kế hoạch thực hiện HĐTN chi tiết (Dành cho các nhóm) ....... 49 Bảng 3.1. Kế hoạch thực nghiệm sư phạm chi tiết............................................ 61 Bảng 3.2. Tiêu chí đánh giá sự phát triển NLST của cá nhân qua HĐTN (Dành cho giáo viên) ....................................................................... 64 Bảng 3.3. Bảng tiêu chí đánh giá hoạt động nhóm của cá nhân trong HĐTN (Dành cho giáo viên) ....................................................................... 66 Bảng 3.4. Bảng tiêu chí đánh giá hoạt động nhóm của cá nhân trong HĐTN (Dành cho nhóm trưởng các nhóm) ................................................. 67 Bảng 3.5. Tiêu chí đánh giá đồng đẳng (dành cho HS)..................................... 68 Bảng 3.6. Tiêu chí đánh giá đề tài nghiên cứu chế tạo TBKT (dành cho cả GV và HS) ....................................................................................... 69 Bảng 3.7. Kết quả đánh giá định tính HĐTN của HS ....................................... 77 Bảng 3.8. Bảng đánh giá kết quả HĐTN của HS .............................................. 78

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN

http://lrc.tnu.edu.vn

DANH MỤC CÁC SƠ ĐỒ VÀ HÌNH Sơ đồ: Sơ đồ 1.1. Các mức độ phát triển NLST của HS trong HĐTN ......................... 19 Sơ đồ 2.1. Tiến trình HĐTN về hoạt động NCKH nhằm PT NLST của HS .... 30 Sơ đồ 2.2. Quy trình chung chế tạo TBKT........................................................ 35 Sơ đồ 2.3. Sơ đồ logic nội dung chương “Động lực học chất điểm” ................ 39 Sơ đồ 2.4. Sơ đồ logic nội dung kiến thức chương “Cân bằng và chuyển động của vật rắn” ............................................................................. 40 Hình: Hình 2.1. Ngập lụt ở Yên Bái ............................................................................ 44 Hình 2.2. Ngập lụt ở Định Hóa -Thái Nguyên .................................................. 44 Hình 2.3. Thiết bị cứu sinh tự chế ..................................................................... 45 Hình 2.4. Thiết bị cứu sinh tự chế ..................................................................... 45 Hình 2.5. Một mô hình nhà nổi chống lũ .......................................................... 45 Hình 2.6. Bản thiết kế nhà nổi chống ngập lụt của Nhóm 2 ............................. 48 Hình 2.7. Bản thiết kế Bè ứng cứu cơ động của Nhóm 5.................................. 48 Hình 2.8. Các nguyên liệu cần chuẩn bị ............................................................ 51 Hình 2.9. Chế tạo khung nhà nổi, mái nhà, tường…......................................... 52 Hình 2.10. Lắp ghép thành nhà nổi hoàn chỉnh................................................. 52 Hình 2.11. Thử nghiệm mô hình nhà nổi .......................................................... 52 Hình 3.1. Học sinh trong nhóm thảo luận xác định chủ đề nghiên cứu ............ 74 Hình 3.2. Học sinh các nhóm chuẩn bị vật liệu chế tạo .................................... 75 Hình 3.3. Học sinh các nhóm tiến hành chế tạo nhà nổi, bè nổi ....................... 75 Hình 3.4. Các nhóm cử đại diện báo cáo đề tài và thảo luận trả lời chất vấn ... 76 Hình 3.5. Tổng kết Hội vui Vật lí ...................................................................... 76

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN

http://lrc.tnu.edu.vn

MỞ ĐẦU 1. Lí do chọn đề tài Trước yêu cầu cấp thiết về một nguồn nhân lực chất lượng cao để phục vụ đất nước trong quá trình phát triển và hội nhập quốc tế, đòi hỏi giáo dục phải đổi mới một cách toàn diện, cả về nội dung chương trình, phương pháp dạy học (PPDH) và hình thức tổ chức học tập, hướng tới mục tiêu định hướng phát triển năng lực (PTNL) người học một các toàn diện nhất. Điều này đã được Quốc hội nước ta khẳng định qua Nghị quyết số 29 hội nghị TW 8 khóa XI về đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục - đào tạo và Nghị quyết 88/2014/QH13 về đổi mới chương trình, sách giáo khoa phổ thông [13],[22]. Đây cũng chính là tư tưởng chỉ đạo xây dựng một nội dung chương trình giáo dục phổ thông đảm bảo phát triển phẩm chất và và năng lực người học thông qua nội dung giáo dục. Và để thực hiện nội dung chương trình này cần sử dụng PPDH có tác dụng hỗ trợ, tạo điều kiện cho HS nhận biết, phát huy năng lực, sở trường của bản thân và tiếp tục hoàn thiện các phẩm chất, năng lực đó. PPDH theo định hướng PTNL kết hợp với tăng cường các hoạt động trải nghiệm (HĐTN) trong quá trình học tập là một phương pháp đáp ứng tốt những yêu cầu trên. Đặc biệt là đối với bộ môn khoa học thực nghiệm và có tính ứng dụng cao như môn Vật lí. Mục tiêu là thông qua chương trình Vật lí, HS hình thành và phát triển được thế giới quan khoa học, đồng thời hình thành và PTNL như năng lực tự chủ và tự học, năng lực giao tiếp và hợp tác, đặc biệt là năng lực giải quyết vấn đề và sáng tạo….

Chương trình giáo dục phổ thông tổng thể ban hành kèm theo thông tư 32/2018/TT-BGDĐT cũng chỉ rõ cần tăng cường HĐTN trong chương trình giáo dục các cấp học, ở nhiều môn học với nhiều hình thức khác nhau.

Tuy nhiên, thực tế việc tổ chức HĐTN theo định hướng PTNL trong quá trình dạy học còn gặp nhiều khó khăn và chưa được chú trọng. Ngoài nguyên nhân do thời gian dạy học chính khóa còn hạn hẹp, do GV chưa nắm được quy Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN

http://lrc.tnu.edu.vn

trình cụ thể, còn do điều kiện học tập của địa phương, trình độ nhận thức của HS… Mặc dù vậy, tùy theo những đặc thù của đối tượng HS, địa phương vẫn có thể lựa chọn những hình thức tổ chức HĐTN phù hợp.

Liên quan đến vấn đề này đã có nhiều công trình nghiên cứu của các tác giả như: - Tổ chức hoạt động trải nghiệm trong dạy học Chương: Dòng điện trong các môi trường - Vật lí 11, Nguyễn Xuân Thành ( 2017), Luận văn Thạc sĩ, Đại học sư phạm Thái Nguyên.

- Lựa chọn, soạn thảo và sử dụng bài tập thí nghiệm trong dạy học chương “Động lực học chất điểm” - Vật lí 10 nhằm bồi dưỡng tư duy phê phán và tư duy sáng tạo ở người học, Vũ Thị Minh Ngọc (2015), Luận văn Thạc sĩ, Đại học sư phạm Thái Nguyên.

Qua các đề tài trên, chúng tôi thấy các tác giả đã nghiên cứu khá nhiều về các vấn đề như tổ chức HĐTN trong dạy học, sử dụng bài tập thí nghiệm để bồi dưỡng tư duy phê phán và sáng tạo...ở các địa phương khác nhau. Tuy nhiên, chưa có đề tài nào nghiên cứu tổ chức HĐTN trong dạy học trên địa bàn huyện Phú Bình - Thái Nguyên. Mặt khác, ở chương trình Vật lí 10, hai chương “Động lực học chất điểm” và chương “Cân bằng và chuyển động của vật rắn”, phần "Cơ học" với những kiến thức phong phú, liên quan đến rất nhiều những hiện tượng thực tiễn đơn giản và lý thú. Nếu có thể tạo điều kiện để các em tự mình trải nghiệm quá trình tìm hiểu, nghiên cứu và vận dụng những kiến thức được học thông qua các hình thức học tập phong phú sẽ kích thích hứng thú đối với bộ môn nói riêng và các môn học nói chung, đồng thời giúp các em rèn luyện kĩ năng, phát triển năng lực, đặc biệt là NLST. Từ những lí do trên, chúng tôi đã lựa chọn đề tài: TỔ CHỨC HOẠT ĐỘNG TRẢI NGHIỆM PHẦN “CƠ HỌC” - VẬT LÍ 10 THEO ĐỊNH HƯỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN

http://lrc.tnu.edu.vn

2. Mục đích nghiên cứu của đề tài Xây dựng tiến trình và tổ chức HĐTN 2 chương “Động lực học chất điểm” và “Cân bằng và chuyển động của vật rắn” phần “Cơ học” - Vật lí 10 theo định hướng PTNL nhằm phát triển NLST của học sinh. Cụ thể là xây dựng và tổ chức HĐTN trong chế tạo một số thiết bị kĩ thuật (TBKT) theo hình thức nghiên cứu khoa học (NCKH), với các sản phẩm dự kiến của quá trình là: Nhà nổi chống ngập lụt và Bè ứng cứu cơ động.

3. Giả thuyết khoa học của đề tài Nếu dựa trên cơ sở lí luận của dạy học theo định hướng PTNL, tổ chức HĐTN trong trường phổ thông và lí luận về năng lực sáng tạo, để xây dựng tiến trình và tổ chức HĐTN nghiệm 2 chương “Động lực học chất điểm” và chương “Cân bằng và chuyển động của vật rắn” phần “Cơ học” - Vật lí 10, thì có thể phát triển NLST của học sinh.

4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu của đề tài 4.1. Đối tượng nghiên cứu Tiến trình và tổ chức HĐTN 2 chương “Động lực học chất điểm” và “Cân bằng và chuyển động của vật rắn” phần “Cơ học” - Vật lí 10 theo định hướng PTNL. 4.2. Phạm vi nghiên cứu - Nội dung chương trình 2 chương “Động lực học chất điểm” và “Cân bằng và chuyển động của vật rắn” phần “Cơ học” - Vật lí 10.

- Địa bàn nghiên cứu: Huyện Phú Bình - Thái Nguyên.

5. Nhiệm vụ nghiên cứu của đề tài 5.1. Nghiên cứu cơ sở lí luận 5.1.1. Tổng quan vấn đề nghiên cứu 5.1.2. Dạy học theo định hướng phát triển năng lực 5.1.3. Tổ chức HĐTN trong nhà trường phổ thông 5.1.4. Năng lực sáng tạo của học sinh trong HĐTN Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN

http://lrc.tnu.edu.vn

5.2. Nghiên cứu cơ sở thực tiễn 5.2.1. Nghiên cứu đặc điểm của đối tượng học sinh lớp 10 tại địa bàn Huyện Phú Bình -Thái Nguyên.

5.2.2. Điều tra thực trạng về tổ chức HĐTN hai chương “Động lực học chất điểm” và “Cân bằng và chuyển động của vật rắn” phần “Cơ học” - Vật lí 10

theo định hướng PTNL tại một số trường THPT trên địa bàn huyện Phú

Bình - tỉnh Thái Nguyên thông qua quan sát thực tế và dùng các phiếu điều tra 5.2.3. Xử lí kết quả và tìm hiểu nguyên nhân của thực trạng.

5.2.4. Đề xuất biện pháp khắc phục.

5.3. Xây dựng tiến trình HĐTN theo định hướng phát triển năng lực nhằm phát triển NLST của học sinh 5.3.1. Xây dựng tiến trình HĐTN theo định PTNL nhằm phát triển NLST của học sinh 5.3.2. Phân tích từng giai đoạn của tiến trình.

5.4. Nghiên cứu nội dung chương trình sách giáo khoa hai chương "Động lực học chất điểm" và "Cân bằng và chuyển động của vật rắn” - Vật lí 10 và xây dựng cấu trúc logic nội dung 5.4.1. Chuẩn kiến thức, kĩ năng của chương “Động lực học chất điểm” và “Cân bằng và chuyển động của vật rắn” - Vật lí 10.

5.4.2. Xây dựng cấu trúc logic nội dung của chương “Động lực học chất điểm” và “Cân bằng và chuyển động của vật rắn” - Vật lí 10 5.5. Xây dựng tiến trình HĐTN theo định hướng phát triển năng lực hai chương "Động lực học chất điểm" và "Cân bằng và chuyển động của vật rắn” - Vật lí 10 nhằm phát triển NLST của học sinh 5.5.1. Xây dựng tiến trình HĐTN theo định hướng PTNL hai chương “Động lực học chất điểm” và “Cân bằng và chuyển động của vật rắn” nhằm phát triển NLST của học sinh thông qua việc nghiên cứu và chế tạo mô hình Nhà nổi chống ngập lụt và Bè ứng cứu cơ động 5.5.2. Phân tích từng giai đoạn của tiến trình.

5.6. Thực nghiệm sư phạm Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN

http://lrc.tnu.edu.vn

6. Phương pháp nghiên cứu của đề tài Để thực hiện các nhiệm vụ trên, chúng tôi sử dụng các phương pháp nghiên cứu sau: 6.1. Phương pháp nghiên cứu lí luận 6.1.1. Nghiên cứu Luật Giáo dục, các chủ trương, chính sách, định hướng đổi mới giáo dục của Đảng, Nhà nước, của ngành Giáo dục hiện hành và trong những năm tới.

6.1.2. Nghiên cứu lí luận về dạy học định PTNL, lí luận về tổ chức HĐTN trong nhà trường phổ thông và lí luận về NLST của học sinh trong HĐTN. 6.1.3.Nghiên cứu mục tiêu dạy học môn Vật lí, nội dung, chương trình SGK, sách giáo viên, sách bài tập và các tài liệu khác liên quan.

6.2. Phương pháp nghiên cứu thực tiễn Điều tra việc dạy - học (thông qua trao đổi với giáo viên, học sinh, phỏng vấn, phiếu điều tra, phân tích các sản phẩm học tập của học sinh) nhằm đánh giá sơ bộ thực trạng tổ chức HĐTN theo định hướng PTNL chương “Động lực học chất điểm” và “Cân bằng và chuyển động của vật rắn” - Phần Cơ học, Vật lí 10.

6.3. Phương pháp thực nghiệm sư phạm 6.3.1. Tiến hành thực nghiệm sư phạm (TNSP) tại trường THPT Lương Phú - Phú Bình - Thái Nguyên với tiến trình HĐTN đã soạn thảo.

6.3.2. Thu thập kết quả thu được trong quá trình TNSP, đối chiếu với giả thuyết khoa học để rút ra kết luận của đề tài.

7. Dự kiến đóng góp của đề tài 7.1. Góp phần hệ thống hóa cơ sở lí luận về xây dựng tiến trình và tổ chức HĐTN theo định hướng PTNL nhằm phát triển NLST của HS. 7.2. Xây dựng tiến trình và tổ chức HĐTN dưới hình thức NCKH hai chương “Động lực học chất điểm” và “Cân bằng và chuyển động của vật rắn” theo định hướng PTNL, nhằm phát triển NLST của học sinh.

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN

http://lrc.tnu.edu.vn

Cụ thể là tổ chức HĐTN dưới hình thức NCKH về chế tạo TBKT, cho học sinh tìm hiểu, nghiên cứu và chế tạo các mô hình : Nhà nổi chống ngập lụt và Bè ứng cứu cơ động 7.3. Luận văn có thể làm tài liệu tham khảo cho giáo viên phổ thông, học viên cao học và sinh viên sư phạm.

8. Cấu trúc của luận văn Ngoài phần mở đầu, kết luận chung và tài liệu tham khảo, luận văn có cấu trúc 3 chương: - Chương 1: Cơ sở lí luận và cơ sở thực tiễn của việc tổ chức HĐTN theo định hướng PTNL nhằm phát triển NLST của học sinh - Chương 2: Xây dựng tiến trình tổ chức HĐTN theo định hướng PTNL hai chương “Động lực học chất điểm” và “Cân bằng và chuyển động của vật rắn”-Vật lí 10, nhằm phát triển NLST của HS. - Chương 3: Thực nghiệm sư phạm

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN

http://lrc.tnu.edu.vn

Chương 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ CƠ SỞ THỰC TIỄN CỦA VIỆC TỔ CHỨC HOẠT ĐỘNG TRẢI NGHIỆM THEO ĐỊNH HƯỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC NHẰM PHÁT TRIỂN NLST CỦA HS 1.1. Cơ sở lí luận của đề tài 1.1.1. Lịch sử vấn đề nghiên cứu 1.1.1.1. Lịch sử nghiên cứu nước ngoài Trải qua nhiều thời kì, hệ thống lý luận giáo dục đã được các nhà tâm lý học, giáo dục học luôn quan tâm nghiên cứu và ngày càng phát triển một cách hoàn thiện hơn. Trong đó có hệ thống lý luận về HĐTN. Tuy được nghiên cứu ở nhiều phương diện khác nhau, nhưng có thể thấy hệ thống lý luận về HĐTN trong giáo dục đã được nghiên cứu từ khá sớm và được trình bày thống nhất với hệ thống lý luận giáo dục chung.

Theo “Lí thuyết về hoạt động”, hoạt động chính là một phương thức tồn tại của con người. Thông qua những hoạt động của mình, con người dần hình thành và phát triển, bản chất, nhân cách. Đây cũng chính là nguyên tắc “Tâm lý hình thành qua hành động” - nguyên tắc có ý nghĩa định hướng, chỉ đạo, tổ chức các hoạt động giáo dục con người. Từ việc vận dụng nguyên tắc trên, nhiều nhà nghiên cứu lí luận dạy học đã chỉ ra vai trò của hoạt động trong quá trình giáo dục.

Theo nhà tâm lí học Vưgotxki: “Trong lớp học cần coi trọng sự khám phá có trợ giúp hơn sự tự khám phá, trong đó sự sự khuyến khích định hướng của giáo viên và sự hoạt động hợp tác của các bạn học cũng đóng vai trò rất quan trọng”.

David A.Kolb trong “Lý thuyết học qua trải nghiệm” đã chỉ ra rằng: “Học từ trải nghiệm là một quá trình học theo đó kiến thức, năng lực được tạo ra thông qua việc chuyển hóa kinh nghiệm. Học từ trải nghiệm gần giống với học thông qua làm nhưng khác là ở chỗ nó gắn với kinh nghiệm và cảm xúc cá nhân”. Như vậy, ngoài mục tiêu mang đến tri thức khoa học, hoạt động giáo dục còn có nhiệm vụ hoàn thành, phát triển những năng lực, phẩm chất, kĩ năng,thái độ cho người học. Tri thức sẽ truyền tải thông qua hoạt động nhận Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN

http://lrc.tnu.edu.vn

thức, còn năng lực, nhân cách, tâm lý thì phải được xây dựng, hoàn thiện thông qua các hoạt động trải nghiệm một cách có định hướng [11].

1.1.1.2. Lịch sử nghiên cứu trong nước Trong khoảng thời gian gần đây, giáo dục Việt Nam đã có nhiều đổi mới tích cực. Điển hình là đã chú trọng đến việc tổ chức HĐTN trong chương trình phổ thông. Điều này được khẳng định trong Chương trình giáo dục phổ thông tổng thể ban hành năm 2018: “HĐTN và HĐTN, hướng nghiệp là HĐGD bắt buộc thực hiện từ lớp 1 đến lớp 12; ở cấp tiểu học được gọi là HĐTN, ở cấp THPT được gọi là HĐTN, hướng nghiệp” [1]. Ở cấp THPT tập trung hơn vào các HĐGD có tính hướng nghiệp, nhằm giúp học sinh phát triển khả năng định hướng nghề nghiệp. Thông qua các HĐTN hướng nghiệp, học sinh được đánh giá và tự đánh giá về những năng lực, thế mạnh, hứng thú nghề nghiệp, ngoài ra còn rèn luyện, phát triển những phẩm chất và năng lực để thích ứng nghề nghiệp trong tương lai [9].

Trên tinh thần đó, HĐTN cũng được rất nhiều tác giả trong nước nghiên cứu ở các phương diện. Mặc dù có nhiều quan điểm của các nhà nghiên cứu khác nhau nhưng có thể thấy các tác giả đều cho rằng: HĐTN là những HĐGD được tổ chức gắn liền với những kinh nghiệm, với cuộc sống, để học sinh có thể thực sự trải nghiệm. Đây là một hoạt động mang tính tập thể, trên tinh thần tự chủ của mỗi cá nhân, giúp mỗi cá nhân có thể phát triển tính sáng tạo và cá tính riêng [15][24].

Theo Đinh Thị Kim Thoa thì HĐTN là một hoạt động rất quan trọng trong chương trình giáo dục phổ thông mới. Thông qua các HĐGD với sự trải nghiệm và sáng tạo trong việc thực hiện kết nối kinh nghiệm đã tiếp thu được ở nhà trường với thực tiễn cuộc sống, người học có thể củng cố, tích lũy thêm kinh nghiệm và chuyển hóa thành những năng lực cụ thể. Ngoài ra, tác giả cũng chỉ ra sự khác biệt giữa quan điểm “học đi đôi với hành” và “học từ trải nghiệm”. Có thể nói rằng “học từ trải nghiệm” là một HĐGD ở cấp cao hơn, đưa người học hướng đến sự phát triển tự nhiên và toàn diện nhất [15].

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN

http://lrc.tnu.edu.vn

Các tác giả cũng chỉ ra: Để có thể thực hiện những mục tiêu này, HĐTN cần có hình thức và phương pháp tổ chức đa dạng, phong phú và linh hoạt, đặc biệt cần gắn liền với thực tiễn. HĐTN không chỉ giúp HS củng cố được các kiến thức đã học mà còn giúp HS có cơ hội thử sức, sáng tạo trong vận dụng ở những tình huống thực tế cụ thể. Qua đó, HS có thể phát triển hài hòa về thể chất, tinh thần và hình thành những phẩm chất, năng lực cá nhân dựa trên sự nỗ lực của bản thân. HĐTN có thể tổ chức dưới nhiều hình thức và phương pháp tổ chức khác nhau. Tùy theo tính chất, mục tiêu, đối tượng của HĐGD, đặc điểm vùng miền,…mà nhà trường có thể lựa chọn những phương pháp và hình thức tổ chức HĐTN phù hợp nhất [10],[12],[15],[25].

Sau mỗi HĐTN, cần có sự đánh giá cụ thể về kết quả thu được. Có thể sử dụng nhiều cách thức đánh giá, theo những quy trình đánh giá khác nhau. Để việc đánh giá có tính chính xác, hiệu quả nhất, cần căn cứ vào đối tượng, mục đích đánh giá để xây dựng những quy trình và bộ tiêu chí đánh giá phù hợp. Từ đó, đưa ra cách thức và công cụ thu thập, xử lý thông tin hợp lý. Qua kết quả thu được, phải có những phân tích cụ thể, xác nhận kết quả: đạt hay không đạt yêu cầu, đạt ở mức độ nào, dấu hiệu dẫn chứng cụ thể…[1][17] 1.1.2. Dạy học theo định hướng phát triển năng lực 1.1.2.1. Xác định các năng lực chung cốt lõi và năng lực chuyên biệt môn Vật lí cấp THPT a. Dạy học theo định hướng phát triển năng lực.

Theo một số tài liệu về dạy học theo định hướng PTNL của Bộ GD-ĐT: Dạy học theo quan điểm định hướng PTNL là phương pháp dạy học ngoài việc tích cực hóa học sinh về mặt trí tuệ thì còn tập trung vào rèn luyện năng lực phát hiện và giải quyết vấn đề (NL PH&GQVĐ) gắn với các tình huống thực tế cuộc sống, gắn hoạt động trí tuệ với thực hành, thực tiễn [2], [3], [4].

- Mục tiêu dạy học: Học sinh nhận biết, tái hiện kiến thức và vận dụng kiến thức trong các tình huống cụ thể, nhiệm vụ học tập cụ thể gắn với thực tiễn cuộc sống.

- Phương pháp dạy học: Ngoài việc dạy học thuyết trình kiểu truyền thống, cần tăng cường thêm việc tổ chức các HĐTN, giải quyết những nhiệm vụ thực tiễn để HS có thể phát triển nhiều năng lực đồng thời.

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN

http://lrc.tnu.edu.vn

- Nội dung dạy học được xây dựng thông qua các chủ đề, các hoạt động, nhiệm vụ đa dạng gắn với thực tiễn cuộc sống.

- Về kiểm tra đánh giá: Cần xây dựng bộ công cụ đánh gía trong đó chỉ rõ các thành tố của năng lực chung và năng lực chuyên biệt cần được đánh giá.

Sự liên hệ giữa mục tiêu, hoạt động dạy học và công cụ đánh giá được thể hiện một cách gắn bó chặt chẽ với nhau. b. Các năng lực chuyên biệt môn Vật lí Có nhiều quan điểm để xây dựng chuẩn các năng lực chuyên biệt trong dạy học bộ môn Vật lý. Tuy nhiên, theo các tài liệu “Chương trình giáo dục phổ thông tổng thể” và “Tài liệu tập huấn kiểm tra, đánh giá trong quá trình dạy học theo định hướng phát triển năng lực HS môn Vật lí cấp THPT” thì việc xây dựng các chuẩn năng lực chuyên biệt bằng cách cụ thể hóa các năng lực chung là phù hợp hơn cả.

Theo chương trình giáo dục phổ thông tổng thể năm 2018, nhóm các năng lực chung cần hình thành gồm có: - Nhóm năng lực tự học và tự chủ.

- Năng lực giải quyết vấn đề (đặc biệt là năng lực giải quyết vấn đề bằng con đường thực nghiệm) và NLST - Năng lực giao tiếp và hợp tác Trong giáo dục Vật lí, nhóm năng lực tự chủ và tự học được hình thành và phát triển thông qua các hoạt động làm thực hành, dự án, thiết kế và thực hiện phép đo, nhất là trong việc tìm tòi và khám phá khoa học. Quá trình này định hướng sự PTNL thành phần trong Vật lí như NL PH&GQVĐ, năng lực hợp tác, năng lực thực nghiệm, năng lực quan sát, NLST……[1][3] 1.1.2.2. Các phương pháp và hình thức dạy học vật lí tạo điều kiện phát triển năng lực Theo Phạm Xuân Quế và các tác giả: Phương pháp dạy học theo định hướng PTNL được thực hiện theo định hướng nhằm đảm bảo: - Thông qua các hoạt động như thực hành, trải nghiệm, khám phá các hiện tượng Vật lí để phát triển các phẩm chất chủ yếu, năng lực chung và năng lực vật lí cốt lõi. Giúp HS có thể vận dụng những kiến thức,kĩ năng để phát Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN

http://lrc.tnu.edu.vn

hiện và giải quyết vấn đề trong thực tiễn. Quan tâm, chú trọng tổ chức cho HS tự học theo kế hoạch dưới sự hướng dẫn của GV, đảm bảo phù hợp với tâm sinh lí lứa tuổi và khả năng của mỗi HS. - HĐHT của HS bao gồm các hoạt động khám phá vấn đề, hoạt động luyện tập, thực hành, thực hiện bởi sự hỗ trợ của các thiết bị dạy học, của công cụ tin học, các hệ thống tự động hóa và kĩ thuật số.

- Các HĐGD này được thực hiện cả trong và ngoài nhà trường thông qua các hình thức học tập phong phú, đa dạng. Căn cứ vào mục tiêu, tính chất của các HĐGD, HS được tổ chức làm việc độc lập, làm việc nhóm…đảm bảo mỗi HS được tạo điều kiện để tự bản thân được thực hiện nhiệm vụ và trải nghiệm thực tế [3].

1.1.2.3. Đánh giá theo định hướng phát triển năng lực Theo các tài liệu tập huấn của Bộ GD-ĐT: Sau khi HS kết thúc một nhiệm vụ hay một giai đoạn học tập thì cần tổ chức kiểm tra, đánh giá . Mục đích của việc kiểm tra, đánh giá này là để công khai hóa những nhận định về năng lực và kết quả học tập của cá nhân hay nhóm HS, tạo điều kiện để HS nâng cao năng lực đánh giá và tự đánh giá, nhận ra những hạn chế,tiến bộ của bản thân. Ngoài ra, qua đó GV cũng có cơ sở thực tế để nhận ra những điểm mạnh và yếu của mình để có thể hoàn thiện các hoạt động dạy, nâng cao hơn chất lượng và hiệu quả giáo dục [3],[4],[5].

Có thể chia ra nhiều kiểu đánh giá khác nhau nhưng theo Phạm Xuân Quế và các tác giả, chung quy lại có các phương pháp, hình thức kiểm tra, đánh giá theo định hướng PTNL như [3]: Đánh giá kết quả và đánh giá quá trình, đánh giá theo chuẩn và đánh giá theo tiêu chí, tự suy ngẫm và đánh giá, đánh giá qua thực tiễn, đánh giá đồng đẳng, đánh giá qua thực tiễn.

Trong phạm vi nghiên cứu của đề tài này, để đánh giá sự phát triển NLST của HS trong HĐTN, chúng tôi lựa chọn các cách đánh giá chủ yếu là đánh giá đồng đẳng, đánh giá theo chuẩn và đánh giá theo tiêu chí, do vậy chúng tôi chỉ nêu lí luận về hai loại đánh giá này.

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN

http://lrc.tnu.edu.vn

a. Đánh giá theo chuẩn và đánh giá theo tiêu chí - Đánh giá theo tiêu chí là hình thức đánh giá người học dựa trên các tiêu chí đã được định rõ về thành tích. Theo cách đánh giá này, chất lượng thành tích của người học hoàn toàn chỉ phụ thuộc vào năng lực của bản thân so với các tiêu chí đã đề ra, không phụ thuộc vào năng lực của người khác. Đánh giá theo tiêu chí dùng để xác định mức độ năng lực của một cá nhân.

- Đánh giá theo chuẩn là hình thức đánh giá đưa ra những nhận xét về mức độ cao thấp trong năng lực của cá nhân so với những người khác cùng làm bài thi. Là hình thức đánh giá dựa trên đường cong phân bố chuẩn. b. Đánh giá đồng đẳng - Đây là hình thức đánh giá trong đó học sinh phải tham gia vào việc đánh giá sản phẩm công việc của bạn học. Khi đánh giá, phải nắm rõ nội dung sẽ dự kiến đánh giá.

1.1.3. Tổ chức hoạt động trải nghiệm trong nhà trường phổ thông 1.1.3.1. Khái niệm về tổ chức hoạt động trải nghiệm Từ các góc độ nghiên cứu khác nhau, trên cơ sở phân tích các khái niệm liên quan, nhiều nhà lý luận đã đưa ra khái niệm về HĐTN khác nhau.

Ví dụ như: Theo Ngô Thị Tuyên: HĐTN được quan niệm một hoạt động có chủ thể, có mục đích, có đối tượng….Chủ thể của hoạt động này là HS và các lực lượng giáo dục có liên quan trong đó GV có vai trò chủ chốt. Đối tượng để HS trải nghiệm nằm trong thực tiễn. Qua trải nghiệm thực tiễn, HS thu được kiến thức, kĩ năng, tình cảm và ý chí nhất định. Mục tiêu của hoạt động này là nhằm giáo dục con người phát triển một cách toàn diện, phát huy tốt tiềm năng, nâng cao NLST của mỗi cá nhân [29].

Còn theo Nguyễn Thị Liên và các tác giả : HĐTN là một hợp phần quan trọng trong chương trình giáo dục phổ thông, với tư cách như là một môn học, có nội dung chương trình cụ thể, phương pháp, đánh giá…được các nhà sư phạm thiết kế, nhằm mục tiêu phát triển toàn diện nhân cách HS, đặc biệt nhấn mạnh tạo điều kiện để HS trực tiếp tham gia các loại hình hoạt động giáo dục, phát huy NLST [17].

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN

http://lrc.tnu.edu.vn

Chương trình GDPT tổng thể của Bộ Giáo dục và Đào tạo lại đưa ra quan niệm: “HĐTN trong chương trình GDPT là hoạt động giáo dục, trong đó, từng cá nhân HS được trực tiếp hoạt động thực tiễn trong môi trường nhà trường cũng như môi trường gia đình và xã hội dưới sự hướng dẫn và tổ chức của nhà giáo dục, qua đó phát triển tình cảm, đạo đức, phẩm chất nhân cách, các năng lực…, từ đó tích lũy kinh nghiệm riêng của cá nhân mình” [1]. Tuy nhiên, theo chúng tôi, quan niệm về HĐTN được nêu trong là Chương trình GDPT tổng thể của Bộ Giáo dục và Đào tạo phù hợp, bám sát với thực tiễn giáo dục phổ thông hơn cả. Do vậy trong luận văn này chúng tôi sẽ lấy quan niệm này làn căn cứ cho các nghiên cứu.

1.1.3.2. Một số hình thức tổ chức hoạt động trải nghiệm điển hình Theo Nguyễn Thị Liên và các tác giả: có thể tổ chức HĐTN dưới rất nhiều hình thức khác nhau, tùy theo tính chất, mục tiêu, đối tượng của hoạt động giáo dục, đặc điểm vùng miền,…mà nhà trường có thể lựa chọn những phương pháp và hình thức tổ chức HĐTN phù hợp để đạt hiệu quả cao nhất [17]. Một số hình thức tổ chức HĐTN phổ biến, được sử dụng nhiều trong các nhà trường phổ thông như: Câu lạc bộ, tham quan dã ngoại, trò chơi, hội thi, tổ chức sự kiện…Tuy nhiên, do trong phạm vi nghiên cứu của luận văn, chúng tôi lựa chọn tổ chức HĐTN dưới hình thức là hoạt động NCKH của HS, nên chúng tôi sẽ trình bày lí luận về hình thức này rõ hơn. * Các đặc điểm của nghiên cứu khoa học NCKH là sự tìm kiếm những điều mà khoa học chưa biết, hoặc phát hiện bản chất sự vật, phát triển nhận thức khoa học về thế giới, hoặc sáng tạo phương pháp mới, phương tiện kỹ thuật mới để làm biến đổi sự vật, phục vụ mục tiêu hoạt động của con người. Đặc điểm chung nhất của NCKH là sự tìm tòi những sự vật hiện tượng mà khoa học chưa biết đến. NCKH có một số đặc điểm quan trọng là: tính mới, tính tin cậy, tính thông tin, tính khách quan và tính kế thừa. * Hoạt động nghiên cứu khoa học của học sinh Hoạt động NCKH của HS là những hoạt động thuộc về công việc tổ chức hoạt động tìm kiếm, khám phá những điều mới mẻ đối với HS trong phạm vi Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN

http://lrc.tnu.edu.vn

các HĐGD của nhà trường. Cái mới trong hoạt động NCKH của HS là cái mới đối với nhận thức của các em, không bắt buộc phải là cái mới đối với nhân loại.

Hoạt động NCKH của HS mang tính chất tập dượt nghiên cứu là chính. Tuy vậy, hoạt động NCKH của HS cũng phải đảm bảo các bước cơ bản của quá trình NCKH. * Quy trình nghiên cứu khoa học Hoạt động NCKH của HS có thể đi theo quy trình bao gồm 3 giai đoạn với các bước cụ thể như sau: * Giai đoạn 1: Phát hiện và xác định vấn đề/đề tài nghiên cứu Bước 1: Xác định, đánh giá hiện trạng và hình thành vấn đề nghiên cứu: - Nhận định về vấn đề/câu hỏi giải quyết/trả lời; - Chia sẻ, thảo luận, trao đổi với các thành viên tham gia nghiên cứu/người quan tâm (GV bộ môn, GV chủ nhiệm, nhà nghiên cứu…); - Xác định nguyên nhân và đề xuất các ý tưởng tiếp cận để can thiệp.

Bước 2: Tìm kiếm, phân tích tổng quan về vấn đề nghiên cứu từ những nghiên cứu so sánh như đối tượng, quy trình và vấn đề các nghiên cứu trước đã giải quyết.

Bước 3: Xác định tên đề tài/vấn đề nghiên cứu. * Giai đoạn 2: Lập kế hoạch và tiến hành nghiên cứu Bước 4: Xây dựng đề cương nghiên cứu - Xác định mục tiêu, nội dung và nhiệm vụ; - Xác định phương pháp và phương tiện nghiên cứu, mẫu nghiên cứu; - Xác định nguồn lực nghiên cứu, phát triển hệ thống nhân sự phục vụ nghiên cứu; - Xác định hình thức đánh giá, giám sát quá trình nghiên cứu; Bước 5: Tiến hành nghiên cứu - Tiến hành tác động/can thiệp; - Giám sát và thu thập số liệu, phân tích và phản ánh dữ liệu. * Giai đoạn 3: Viết báo cáo và công bố kết quả Bước 6: Viết báo cáo.

Bước 7: Công bố kết quả nghiên cứu.

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN

http://lrc.tnu.edu.vn

1.1.3.4. Quy trình tổ chức hoạt động trải nghiệm Việc xây dựng kế hoạch HĐTN được gọi là thiết kế HĐTN cụ thể. Đây là việc quan trọng, quyết định tới một phần sự thành công của hoạt động. Theo Tài liệu tập huấn của Bộ GD - ĐT, việc thiết kế các HĐTN cụ thể được tiến hành theo các bước sau [9]: Bước 1: Xác định nhu cầu tổ chức hoạt động trải nghiệm.

- Căn cứ nhiệm vụ, mục tiêu và chương trình giáo dục, nhà giáo dục cần tiến hành khảo sát nhu cầu, điều kiện hiện hành.

- Xác định rõ đối tượng thực hiện, thiết kế hoạt động phù hợp đặc điểm lứa tuổi, có các biện pháp phòng ngừa những đáng bất ngờ có thể xảy ra.

Bước 2: Đặt tên cho hoạt động Tên của hoạt động phải nói lên được chủ đề, mục tiêu, nội dung, hình thức của hoạt động, tạo ra được sự hấp dẫn, lôi cuốn, tạo ra được trạng thái tâm lí đầy hứng khởi và tích cực của HS. Vì vậy, cần có sự tìm tòi, suy nghĩ để đặt tên hoạt động sao cho phù hợp và hấp dẫn.

Việc đặt tên cho hoạt động cần phải đảm bảo các yêu cầu sau: - Rõ ràng, chính xác, ngắn gọn, phản ánh được chủ đề và nội dung của hoạt động và tạo được ấn tượng ban đầu cho HS. Tên hoạt động đã được gợi ý trong bản kế hoạch HĐTN, nhưng có thể tùy thuộc vào khả năng và điều kiện cụ thể của từng lớp để lựa chọn tên khác, cho hoạt động.

Bước 3: Xác định mục tiêu của hoạt động Mục tiêu của hoạt động là dự kiến trước kết quả mà hoạt động cần đạt được. Các mục tiêu hoạt động cần phải được xác định rõ ràng, cụ thể và phù hợp; phản ánh được các mức độ cao thấp của yêu cầu cần đạt về tri thức, kĩ năng, thái độ và định hướng giá trị.

Nếu xác định đúng mục tiêu thì có thể: - Định hướng cho hoạt động, là cơ sở để chọn lựa nội dung và điều chỉnh hoạt động và kích thích tính tích cực hoạt động của thầy và trò - Căn cứ để đánh giá kết quả hoạt động.

Khi xác định được mục tiêu cần phải trả lời các câu hỏi sau: Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN

http://lrc.tnu.edu.vn

- Hoạt động này có thể hình thành cho HS những kiến thức, kĩ năng nào? Ở mức độ nào? Những thái độ, giá trị nào có thể được hình thành hay thay đổi ở HS sau hoạt động?

Bước 4: Xác định nội dung và phương pháp, phương tiện, hình thức của hoạt động - Cần căn cứ vào từng chủ đề, các mục tiêu đã xác định, các điều kiện hoàn cảnh cụ thể của lớp, của trường và khả năng của HS để xác định nội dung phù hợp cho từng hoạt động. Cần liệt kê đầy đủ các nội dung hoạt động phải thực hiện.

- Từ nội dung, xác định cụ thể phương pháp tiến hành, xác định những phương tiện cần có để tiến hành hoạt động. Từ đó, lựa chọn hình thức hoạt động tương ứng. Có thể một hoạt động nhưng nhiều hình thức khác nhau được thực hiện đan xen hoặc trong đó có một hình thức nào đó là chủ đạo, còn hình thức khác là phụ trợ.

Bước 5: Lập kế hoạch - Lập kế hoạch để thực hiện hệ thống mục tiêu tức là tìm các nguồn lực (nhân lực - vật lực - tài liệu) và thời gian, không gian…cần cho việc hoàn thành các mục tiêu. Xác định chi phí về tất cả các mặt phải được xác định, và phải tìm ra phương án chi phí ít nhất mà đạt được hiệu quả cao nhất cho việc thực hiện.

- Cân đối giữa hệ thống mục tiêu với các nguồn lực và điều kiện thực hiện, tức là cân đối giữa yêu cầu và khả năng thực hiện.

Bước 6: Thiết kế chi tiết hoạt động trên bản giấy Trong bước này, cần phải xác định: - Có những việc gì cần phải thực hiện? Nội dung của mỗi việc đó? Tiến trình và thời gian thực hiện các việc đó như thế nào?

- Các công việc cụ thể cho các tổ, nhóm, các cá nhân.

- Yêu cầu cần đạt được của mỗi việc.

Bước 7: Kiểm tra, điều chỉnh và hoàn thiện chương trình hoạt động - Rà soát, kiểm tra lại nội dung và trình tự của các việc, thời gian thực hiện cho từng việc, xem xét tính hợp lí, khả năng thực hiện và kết quả đạt được.

- Nếu phát hiện những sai sót hoặc bất hợp lí ở khâu nào, bước nào, nội dung nào hay việc nào thì kịp thời điều chỉnh.

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN

http://lrc.tnu.edu.vn

- Cuối cùng, hoàn thiện bản thiết kế chương trình hoạt động và cụ thể hóa chương trình đó bằng văn bản.

1.1.3.5. Phương pháp tổ chức hoạt động trải nghiệm Có thể tổ chức HĐTN theo nhiều hình thức khác nhau nhưng chung quy lại có bốn phương pháp chính: phương pháp làm việc giải quyết vấn đề, phương pháp sắm vai, phương pháp làm việc nhóm và phương pháp dạy học dự án. Tuy nhiên trong đề tài nghiên cứu này chúng tôi lựa chọn phương pháp làm việc nhóm.

Phương pháp làm việc nhóm có ý nghĩa lớn trong việc phát huy vai trò chủ thể, tích cực, sáng tạo, năng động của HS. Ngoài ra phương pháp này cũng giúp hình thành các kỹ năng xã hôi và các phẩm chất nhân cách cần thiết như: kỹ năng tổ chức, quản lý, kỹ năng giải quyết vấn đề, hợp tác…

Khi tổ chức HĐTN theo hình thức hoạt động nhóm cần chú ý một số vấn đề như: - Thiết kế các nhiệm vụ đòi hỏi sự phụ thuộc lẫn nhau.

- Có một số vai trò cụ thể có thể phân cho các thành viên trong nhóm.

- Phân công nhiệm vụ công bằng giữa các nhóm và các thành viên.

- Đảm bảo trách nhiệm của cá nhân - Sử dụng nhiều cách sắp xếp nhóm làm việc khác nhau.

- Hướng dẫn HS phương pháp, kỹ năng làm việc nhóm.

1.1.4. Năng lực sáng tạo của học sinh trong hoạt động trải nghiệm 1.1.4.1. Năng lực sáng tạo * Khái niệm Theo tác giả Huỳnh Văn Sơn: “NLST là khả năng tạo ra những cái mới hoặc giải quyết vấn đề một cách mới mẻ của con người” [22]. Còn theo Nguyễn Công Khanh: NLST có thể hiểu là khả năng tìm ra cái mới, công cụ, giải pháp mới, hoặc vận dụng thành công những kiến thức, sự hiểu biết vốn có vào hoàn cảnh mới, kết quả tạo ra những giá trị vật chất hoặc tinh thần mới.

Sản phẩm của quá trình sáng tạo là những thứ thu được từ tư duy trực giác, không phải là những cái được suy ra bằng cách bắt chước làm theo hay suy luận lôgic thông thường. Bởi vậy, muốn rèn luyện NLST trong lĩnh vực nào đó thì nhất thiết phải gắn liền với việc học tập kiến thức, rèn luyện kĩ năng, kĩ xảo Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN

http://lrc.tnu.edu.vn

ở lĩnh vực đó [31] . Chúng tôi thấy khái niệm về NLST này khá rõ ràng và phù hợp, do vậy khi nghiên cứu đề tài này chúng tôi đã lấy đây làm căn cứ để xác định các biểu hiện, và đưa ra các biện pháp để phát triển NLST của HS. 1.1.4.2. Các biểu hiện của năng lực sáng tạo trong hoạt động trải nghiệm Mỗi HS đều có một tiềm năng sáng tạo nào đó. Trong quá trình học tập tại nhà trường, khả năng sáng tạo của các em sẽ bộc lộ rõ ràng khi được tạo điều kiện qua các tình huống học tập với những biểu hiện phong phú. Theo Tài liệu tập huấn hướng dẫn dạy học và kiểm tra đánh giá theo định hướng PTNL HS cấp THPT môn Vật lí của Bộ GD - ĐT, một số biểu hiện cụ thể của NLST trong các hoạt động học tập nói chung và hoạt động HĐTN nói riêng như sau [2]: - Đặt ra những câu hỏi, thắc mắc khác nhau về một sự vật, hiện tượng xác định và làm rõ thông tin, ý tưởng mới, phân tích, tóm tắt những thông tin liên quan từ nhiều nguồn khác nhau.

- Từ những kinh nghiệm thực tế, từ các kiến thức đã có, học sinh nêu được giả thuyết. Trong chế tạo dụng cụ thí nghiệm thì học sinh đưa ra được các phương án thiết kế (PATK), chế tạo dụng cụ và cùng một thí nghiệm có thể đưa ra được nhiều cách chế tạo khác nhau. Đề xuất được những sáng kiến kĩ thuật để thí nghiệm chính xác hơn, dụng cụ bền đẹp hơn,…

- Học sinh đưa ra dự đoán kết quả các thí nghiệm, dự đoán được phương án nào chính xác nhất, phương án nào mắc sai số, vì sao?

- Đề xuất được những phương án dùng những dụng cụ thí nghiệm đã chế tạo để làm thí nghiệm để kiểm tra dự đoán và kiểm nghiệm lại lí thuyết đã học.

- Vận dụng kiến thức lí thuyết đã học vào thực tế một cách linh hoạt.

Như giải thích một số hiện tượng vật lí, giải thích kết quả thí nghiệm hoặc các ứng dụng của vật lí trong kĩ thuật có liên quan. Đối với HĐTN NCKH về chế tạo TBKT, thì các biểu hiện cụ thể của NLST của HS như sau: - HS xác định được chủ đề nghiên cứu và loại TBKT cần chế tạo từ các tình huống học tập, biết phân tích, đánh giá để tìm ra TBKT phù hợp với các điều kiện chủ quan và khách quan nhất (phù hợp với khả năng nhận thức bản thân, vật liệu dễ kiếm, có khả năng ứng dụng thực tiễn...)

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN

http://lrc.tnu.edu.vn

- Chỉ ra được cấu tạo và nguyên tắc hoạt động chung của TBKT, xác định các bộ phận chính, đề xuất các MHHV của thiết bị.

- Phân tích và dự đoán được một số ưu, nhược điểm của mô hình, đưa ra được biện pháp khắc phục hoặc cải tiến mô hình lí thuyết ban đầu.

- Trong quá trình chế tạo và vận hành thử sản phẩm TBKT, có sự linh hoạt trong thao tác và phát hiện các vấn đề với mô hình, đề xuất các giải pháp và phán đoán, phân tích để lựa chọn giải pháp cải tiến mô hình theo hướng tối ưu, hoàn thiện hơn.

1.1.4.3.Các mức độ phát triển năng lực sáng tạo.

Dựa trên cơ sở quan điểm của Nguyễn Mạnh Hùng [33] và các biểu hiện của NLST trong HĐTN NCKH về chế tạo TBKT đã xây dựng ở trên, chúng tôi sắp xếp các mức độ phát triển NLST của HS trong HĐTN theo ba cấp chính như sau: Vận dụng những kiến thức đã biết đến để thực hiện MỨC ĐỘ 1

CĐNC và chế tạo các TBKT hoàn toàn tương tự cái sẵn có.

Vận dụng các kiến thức đã biết để thực hiện CĐNC và MỨC

đề xuất nhiều PATK chế tạo các TBKT, phân tích để

ĐỘ 2

lựa chọn được phương án tốt nhất trong số đó.

MỨC ĐỘ 3

Vận dụng các kiến thức để thực hiện CĐNC ,đề xuất nhiều PATK chế tạo các TBKT, dự đoán ưu nhược điểm, đề xuất cải tiến, để xây dựng MH TBKT tối ưu nhất.

Sơ đồ 1.1. Các mức độ phát triển NLST của HS trong HĐTN Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN

http://lrc.tnu.edu.vn

Trong luận văn này chúng tôi cũng lấy các mức độ phát triển này làm cơ sở để xây dựng các tiêu chí đánh giá sự phát triển NLST của HS trong quá trình thực hiện HĐTN theo định hướng PTNL, nhằm phát triển NLST của HS. 1.1.4.4. Biện pháp để phát triển năng lực sáng tạo Với những hoạt động học tập khác nhau, các biện pháp phát triển NLST sẽ khác nhau. Ở đây, chúng tôi tập trung vào những biện pháp phát triển NLST cho học sinh trong HĐTN NCKH về chế tạo TBKT. Cụ thể như sau: - Sử dụng phương pháp tương tự, cho HS tìm hiểu những hiện tượng, tình huống thực tế trong cuộc sống thông qua các thí nghiệm, thực hành, video, hình ảnh... liên quan đến kiến thức được học. Qua đó, HS dự đoán nguyên nhân, kết quả hiện tượng hoặc đề xuất các CĐNC, các TBKT có thể chế tạo.

- Đặt các câu hỏi có tính định hướng, ẩn chứa thông tin, nhiệm vụ hay vấn đề nào đó. Để khi HS tìm cách trả lời các câu hỏi này, sẽ phát hiện, tưởng tượng ra được một yếu tố mới, vấn đề mới.

- Hướng dẫn, gợi ý học sinh cách áp dụng kiến thức vào những tình huống cụ thể trong thực tiễn nhằm giải thích hiện tượng, đưa ra những giả thiết, xây dựng PATK TBKT, cải tiến sản phẩm sẵn có...; sau đó yêu cầu HS làm với các tình huống tương tự, tình huống có yếu tố mới hoặc tình huống mới hoàn toàn.

- Hướng dẫn HS phát huy khả năng phân tích, phán đoán, tư duy phản biện trong nghiên cứu vấn đề, chỉ ra các ưu nhược của các PATK TBKT, đề xuất khắc phục hạn chế, vận dụng linh hoạt các kiến thức được học vào giải quyết bài toán thực tế.

Trong đề tài này, trong quá trình HS học tập hai chương “Động lực học chất điểm” và “Cân bằng và chuyển động của vật rắn” chúng tôi đã sử dụng một số biện pháp để phát triển NLST như sau: - Cho HS tìm hiểu, vận dụng các kiến thức trong hai chương thuộc phần “Cơ học” - Vật lí 10 để giải thích một số hiện tượng tự nhiên như: sức tàn phá của dòng nước lũ, sự cân bằng của các nhà nổi, bè nổi, các lực cơ học xuất hiện trong cấu tạo, hoạt động của TBKT, hiện tượng tự nhiên...

- Tổ chức cho HS hoạt động nhóm, thảo luận, tạo điều kiện cho HS tự mình làm chủ trong các HĐTN chế tạo nhà nổi, bè nổi. Yêu cầu đưa ra các Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN

http://lrc.tnu.edu.vn

biện pháp cải tiến, khắc phục nhược điểm, tăng cường tính năng, tính khả thi, hiệu quả TBKT,...

- Cho các nhóm HS đặt câu hỏi chất vấn, phản biện lẫn nhau về đề tài nghiên cứu...

1.1.4.5. Đánh giá năng lực sáng tạo trong hoạt động trải nghiệm Việc đánh giá NLST của HS trong HĐTN được thực hiện ở hai nội dung là: Đánh giá cá nhân và đánh giá nhóm HS. Hình thức của các nội dung đánh giá là đánh giá thông qua nhiều hình thức như quan sát, qua sản phẩm của hoạt động, qua bài viết báo cáo…Đánh giá các mức độ phát triển NLST của HS qua HĐTN thông qua các bảng tiêu chí đánh giá được xây dựng cụ thể, với các tiêu chí đều hướng đến sự phát triển NLST ở các cấp độ từ thấp lên cao. Các bảng tiêu chí này phải thỏa mẫn được các yêu cầu như: đảm bảo tính khách quan, tính hệ thống. Các tiêu chí chủ đạo của việc đánh giá NLST hướng về đánh giá các khía cạnh NLST trong HĐTN như: tính độc đáo, tính thành thục, tính mềm dẻo, tính mới mẻ và tính hiệu quả.

1.2. Nghiên cứu cơ sở thực tiễn 1.2.1. Đặc điểm tâm sinh lí học sinh THPT Theo Nguyễn Thị Liên và các tác giả [16]: Lứa tuổi HS THPT đã có sự năng động, sáng tạo, độc lập ở mức độ cao hơn, có thái độ chủ động học tập để trang bị vốn kiến thức, kĩ năng, kĩ xảo, phát triển các năng lực cần thiết nhằm tham gia hiệu quả vào cuộc sống lao động của xã hội sau này. Tuy nhiên, khả năng tư duy lý luận, tư duy trừu tượng độc lập, sáng tạo với các đối tượng đã biết, chưa biết của HS còn chưa thực sự chặt chẽ, nhất quán. Đòi hỏi HS cần được tiếp cận, rèn luyện với thực tế nhiều hơn, nâng cao khả năng phán đoán, phê phán khi phán đoán để nắm rõ bản chất, nguyên nhân của sự vật, hiện tượng, tích lũy được kinh nghiệm phong phú hơn.Vốn kinh nghiệm này cùng với trí tưởng tượng kết hợp tạo nền tảng vững chắc cho sự phát triển NLST. Vậy, để tạo điều kiện tốt nhất cho sự PTNL, nhất là NLST của học sinh THPT, Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN

http://lrc.tnu.edu.vn

các HĐGD cần hướng đến việc tạo điều kiện mở rộng, đa dạng hóa kinh nghiệm cho HS, cần tạo không gian, hoàn cảnh, tình huống để các em được nghe, được nhìn, được trải nghiệm, và sáng tạo, thể hiện “cái tôi” nhiều hơn trong các HĐGD cá nhân, tập thể.

1.2.2. Mục đích điều tra Tìm hiểu thực tế dạy học ở trường phổ thông để thu được các thông tin về: - PPDH mà giáo viên đã sử dụng và những thuận lợi, khó khăn mà giáo viên gặp trong quá trình dạy học các kiến thức ở hai chương “Động lực học chất điểm” và “Cân bằng và chuyển động của vật rắn” - phần “Cơ học”, Vật lí 10 - Tính tích cực và NLST của học sinh và vấn đề tổ chức HĐTN theo định hướng PTNL trong dạy học hai chương “Động lực học chất điểm” và “Cân bằng và chuyển động của vật rắn” phần “Cơ học”- Vật lí 10 nhằm phát triển NLST của học sinh.

Kết quả tìm hiểu là cơ sở thực tiễn giúp chúng tôi xây dựng nội dung, phương pháp và hình thức tổ chức HĐTN theo định hướng PTNL, nhằm phát triển NLST của HS. 1.2.3. Đối tượng điều tra - Giáo viên Vật lí và học sinh lớp 10 tại trường THPT Lương Phú và trường THPT Phú Bình, huyện Phú Bình, tỉnh Thái Nguyên.

1.2.4. Phương pháp điều tra Chúng tôi đã sử dụng những phương pháp sau: - Dùng phiếu điều tra, trao đổi trực tiếp với giáo viên và học sinh về vấn đề tổ chức HĐTN trong dạy học nói chung và trong quá trình dạy hai chương “Động lực học chất điểm” và “Cân bằng và chuyển động của vật rắn” - phần “Cơ học” nói riêng.

- Sử dụng bài kiểm tra một số kiến thức hai chương “Động lực học chất điểm” và “Cân bằng và chuyển động của vật rắn” - phần “Cơ học”, Vật lí 10.

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN

http://lrc.tnu.edu.vn

1.2.5. Kết quả điều tra a. Đối với giáo viên Chúng tôi tiến hành khảo sát, phát phiếu điều tra, trao đổi trực tiếp với 16 GV Vật lí ở hai trường THPT Lương Phú và THPT Phú Bình trên địa bàn.

Qua điều tra có thể thấy mặc dù các thầy cô đã biết tới HĐTN nhưng việc tổ chức hoạt động này trong dạy học còn hạn chế. Đặc biệt, GV cả hai trường được điều tra đều chưa từng tổ chức HĐTN hai chương “Động lực học chất điểm” và “Cân bằng và chuyển động của vật rắn” - Vật lí 10 cho HS. Chúng tôi đã thống kê kết quả thu được cụ thể trong bảng sau: Bảng 1.1. Kết quả điều tra khảo sát GV Kết quả

Hình thức, mức độ

Nội dung khảo sát

Số lượng

Tỉ lệ %

1.Trong quá trình dạy học, Không chú trọng

2

12,5%

thầy (cô) có chú trọng đến Ít chú trọng

11

68,75%

định hướng phát triển NLST Chú trọng

3

18,75%

cho HS không?

Rất chú trọng

0

0%

Dạy học theo nhóm

2

12,5%

Vấn đáp, thuyết trình

9

56,25%

Dạy học PH&GQVĐ

4

25%

Phương pháp khác

1

6,25%

7

43,75%

6

37,5%

3

18,75%

2. Thầy (cô) thường sử dụng những PPDH nào để phát triển NLST cho HS?

Cho HS tìm hiểu kiến thức trong sách vở, tự liên hệ thực tế 3. Theo thầy cô, làm thế nào để phát triển NLST của HS?

Thực hành các kiến thức trong sách vở qua các bài thực hành Cho HS tìm hiểu và áp dụng các

kiến

thức

qua

các

HĐTN thực tế.

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN

http://lrc.tnu.edu.vn

Nội dung khảo sát

4. Thầy cô có thường tổ chức HĐTN trong quá trình dạy học không? Nếu tổ chức, có tuân theo quy trình nào không?

5. Thầy cô có tổ chức HĐTN khi dạy học hai chương “Động lực học chất điểm” và “Cân bằng và chuyển động của vật rắn” ?

6. Thầy (cô) nhận xét như thế nào về thái độ của HS khi học hai chương “Động lực học chất điểm” và “Cân bằng và chuyển động của vật rắn” ?

7. Theo thầy cô việc tổ chức HĐTN trong dạy học có thể áp dụng cho đối tượng HS nào?

8. Theo thầy (cô), tổ chức HĐTN trong dạy học có vai trò như thế nào đối với việc phát triển NLST của HS? 9. Vì sao thầy (cô) chưa tổ chức nhiều các HĐTN trong quá trình dạy học?

10. Theo thầy (cô), việc học tập qua các HĐTN có có những tác động tích cực nào đối với HS?

Hình thức, mức độ Chưa bao giờ tổ chức Hiếm khi, theo các tiến trình khác nhau Hiếm khi, không theo các tiến trình cụ thể nào Thường xuyên và tuân theo một vài tiến trình cụ thể Chưa tổ chức bao giờ Có tổ chức nhưng không có tiến trình cụ thể Tổ chức theo tiến trình cụ thể Hăng hái, sôi nổi Không hứng thú, thiếu tập trung Trật tự, lắng nghe Ít phát biểu Giỏi, khá Trung bình Yếu, kém Tất cả Rất cần thiết Cần thiết Không cần thiết Ý kiến khác Do chưa được tiếp cận Do chưa nắm được quy trình cụ thể Do thời gian dạy học hạn chế Do cả hai các nguyên nhân trên Tăng cường khả năng vận dụng kiến thức vào thực tế Phát triển NLST mạnh mẽ Kích thích hứng thú học tập Rèn luyện kĩ năng, kĩ xảo

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN

Kết quả Số lượng

Tỉ lệ %

2

12,5%

5

31,25%

9

56,25%

0

0%

7

43,75%

9

56,25%

0

0%

2

12,5%

5

31,25%

9 0 0 0 0 16 12 4 0 0 2

56,25% 0% 0% 0% 0% 100% 75% 25% 0% 0% 12,5%

0

0%

14

87,5%

16

100%

16 16 16

100% 100% 100%

http://lrc.tnu.edu.vn

Qua kết quả khảo sát, có thể thấy GV chưa thực sự quan tâm đến sự định hướng phát triển NLST cho HS trong quá trình học tập. Chỉ có 18,75% GV là đã quan tâm đến điều này nhưng việc tổ chức còn chưa thường xuyên, chưa theo quy trình cụ thể. Về PPDH, chủ yếu vẫn là các PPDH truyền thống như thuyết trình, vấn đáp.

Các thầy cô cũng đã biết tới HĐTN, hiểu được vai trò của HĐTN trong quá trình nhận thức của HS, nhưng việc tổ chức các HĐTN trong quá trình dạy học còn ít, do các nguyên nhân khách quan và chủ quan như: thời gian dạy học ít, lượng kiến thức cần truyền đạt nhiều, chưa được tiếp cận hay chưa nắm được quy trình cụ thể để tổ chức HĐTN hiệu quả. Ngoài ra tâm lý e dè, ngại đổi mới, lo lắng vì không thực hiện đúng phân phối chương trình, không đảm bảo thời gian tiết học …cũng là những rào cản lớn đối với GV. Khi dạy học hai chương “Động lực học chất điểm” và “Cân bằng và chuyển động của vật rắn”, các thầy (cô) cũng nhận thấy thái độ của HS trong quá trình tiếp nhận kiến thức là ít hứng thú, thụ động và chưa có tính liên hệ cao. Nguyên nhân do lượng kiến thức của hai chương này khá sâu, rộng, lại trừu tượng so với kiến thức các em thường thu nhận ở cấp THPT, dẫn tới các em có cảm giác quá xa vời, hàn lâm, khó hiểu. b. Đối với học sinh Chúng tôi tiến hành phát phiếu điều tra khảo sát cho 200 HS lớp 10 ở các trường THPT Lương Phú và trường THPT Phú Bình trên địa bàn . Qua điều tra chúng tôi thấy rằng phần lớn HS vẫn còn khá xa lạ với việc học tập thông qua các HĐTN như NCKH, chế tạo TBKT. Việc nhận thức vai trò và vận dụng kiến thức hai chương “Động lực học chất điểm” và “Cân bằng và chuyển động của vật rắn” còn hạn chế.

Chúng tôi cũng thống kê kết quả thu được trong bảng sau:

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN

http://lrc.tnu.edu.vn

Bảng 1.2. Kết quả điều tra khảo sát HS lớp 10 Kết quả Nội dung khảo sát

1. Trong giờ học Vật lí em cảm thấy hứng thú với cách học nào nhất?

Hình thức, mức độ Nghe giảng bài và ghi chép thụ động Thực hành vận dụng, liên hệ kiến thức với thực tế.

Tự nghiên cứu sách giáo khoa, thảo luận.

Thảo luận giữa thày và trò Thường xuyên

2. Trong giờ học Vật lí, các thầy cô có tổ Thỉnh thoảng chức cho các em tiếp thu kiến thức qua tham gia các hoạt Chưa bao giờ động NCKH chế tạo TBKT không?

Gợi ý vận dụng kiến thức vào thực tế 3. Theo em việc học Tăng cường kĩ năng kĩ xảo tập qua các HĐTN Kích thích hứng thú học tập mang lại lợi ích gì?

Tự do phát triển sáng tạo Không, vì không hiểu kiến thức 4.Khi học hai chương Có, nhưng chỉ biết vận dụng từng “Động lực học chất kiến thức với những ví dụ mà thầy điểm” và “Cân bằng cô đưa ra. và chuyển động của Có vận dụng, nhưng chỉ với những vật rắn”, em có liên ví dụ mà thầy cô đưa ra hoặc tương hệ, vận dụng kiến tự thức vào thực tế Vận dụng nhiều và linh hoạt trong không? Vì sao? thực tế 5.Em cảm thấy nội Trừu tượng, xa vời thực tiễn dung kiến thức hai Ít liên quan thực tiễn chương “Động lực Vận dụng khá nhiều để giải thích sự học chất điểm” và vật, hiện tượng “Cân bằng và chuyển Vận dụng nhiều và hữu ích trong giải động của vật rắn” có thích sự vật, hiện tượng và ứng dụng vận dụng nhiều trong cuộc sống. thực tiễn không?

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN

Số lượng 19

Tỉ lệ % 9,5%

117

58,5%

26

13%

38 11

19% 5,5%

92

46%

97

48,5%

188 182 149 198 69

94% 91% 74,5% 99% 34,5%

127

63,5%

33

16,5%

14

7%

43 58

21,5% 29%

81

40,5%

66

33%

http://lrc.tnu.edu.vn

Kết quả Hình thức, mức độ

Nội dung khảo sát

6.Em có tích cực tham Thường xuyên chủ động thực hiện

Số lượng 19

Tỉ lệ % 9,5%

gia, hay chủ động tự Thỉnh thoảng

33

16,5%

thực

142

71%

6

3%

51

25,5%

145

72,5%

4

2%

8.Thầy cô có thường Ít khi

23

11,5%

xuyên hướng dẫn, gợi Thường xuyên, nhưng chưa cụ thể

118

59%

59

29,5%

hiện

các

thí Khi có sự yêu cầu của giáo viên

nghiệm Vật lý, chế tạo

các

mô

hình Chưa bao giờ

TBKT cơ khí không?

7.Khi thực hiện các Không thể giải thích, vì không biết thí nghiệm, chế tạo sử dụng kiến thức nào mô hình TBKT, các Giải thích nhưng không cặn kẽ, vì em có thể giải thích không biết các kiến thức liên quan hiện

tượng

hoặc như nào

NTHĐ của mô hình Giải thích chi tiết, chỉ ra mối liên hệ không? Vì sao?

giữa các kiến thức liên quan

ý cho các em vận dụng kiến thức vào Thường xuyên, chi tiết thực tế không?

- Thông qua kết quả của việc điều tra, khảo sát, có thể thấy đa số các em HS đều hứng thú với cách học tập thông qua các HĐTN, các em cũng ý thức được những tác động tích cực mà cách học này mang lại. Tuy nhiên, trên thực tế thì các em lại chưa được tiếp cận nhiều, nếu có thì cũng mới dừng lại mức độ tự phát hoặc được hướng dẫn sơ sài. Do vậy phần lớn các em còn cảm thấy lúng túng khi vận dụng các kiến thức vào thực tiễn. Đặc biệt với những trường hợp, phải sử dụng, phối hợp nhiều đơn vị kiến thức cùng lúc. Phần lớn sự vận dụng này dừng ở các ví dụ mà thầy cô đưa ra, tương tự như thầy cô đưa ra, chưa có sự sáng tạo bứt phá. Tình trạng này dẫn đến việc một bộ phận các em cảm thấy kiến thức được học quá xa vời thực tiễn, hoặc quá khó để tiếp thu và vận dụng, từ đó không hào hứng, yêu thích bộ môn.

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN

http://lrc.tnu.edu.vn

KẾT LUẬN CHƯƠNG 1 Qua việc nghiên cứu cơ sở lí luận về dạy học theo định hướng PTNL, tổ chức HĐTN, trong trường phổ thông và NLST của học sinh trong HĐTN, chúng tôi thấy rằng: Dạy học theo định hướng PTNL thông qua các HĐTN là PPDH có hiệu quả cao trong việc hướng tới giúp người học phát triển các phẩm chất, năng lực một cách toàn diện. Việc tổ chức HĐTN trong quá trình giáo dục có tác động tích cực tới việc phát triển năng lực, đặc biệt là NLST của học sinh.

Từ những nghiên cứu thực tiễn tại địa phương cho thấy: trên địa bàn huyện Phú Bình, việc phát triển NLST cho HS trong quá trình học tập chưa thực sự được chú trọng. Vấn đề tổ chức các hoạt động dạy học qua các HĐTN còn nhiều hạn chế. Nguyên nhân là do GV chưa có điều kiện tiếp cận và đổi mới, do thời gian dạy học chính khóa còn hạn hẹp, do chưa nắm được quy trình, và nhiều nguyên nhân khác. Về phía HS, các em cũng có mong muốn và hứng thú với cách học tập thông qua các HĐTN thực tế này, ý thức được những yếu tố tích cực mang lại, nhưng chưa có điều kiện thực hiện học tập.

Thông qua nghiên cứu cơ sở lý luận, cơ sở thực tiễn, chúng tôi thấy nếu có thể tổ chức HĐTN theo định hướng PTNL cho HS trong quá trình học tập các đơn vị kiến thức thì có thể thúc đẩy sự PTNL cho các em, nhất là NLST. Đây cũng chính là căn cứ để chúng tôi xây dựng tiến trình tổ chức HĐTN hai chương “Động lực học chất điểm” và “Cân bằng và chuyển động của vật rắn” ở chương 2 của luận văn.

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN

http://lrc.tnu.edu.vn

CHƯƠNG II XÂY DỰNG TIẾN TRÌNH TỔ CHỨC HĐTN THEO ĐỊNH HƯỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC HAI CHƯƠNG “ĐỘNG LỰC HỌC CHẤT ĐIỂM” VÀ “CÂN BẰNG VÀ CHUYỂN ĐỘNG CỦA VẬT RẮN” VẬT LÍ 10, NHẰM PHÁT TRIỂN NLST CỦA HS 2.1. Đề xuất tiến trình tổ chức HĐTN theo định hướng phát triển năng lực trong hoạt động NCKH của học sinh nhằm phát triển NLST của học sinh.

Sau khi nghiên cứu các lý luận của chương 1, chúng tôi đề xuất xây dựng tiến trình tổ chức HĐTN về NCKH chế tạo TBKT theo ĐHPTNL nhằm phát triển NLST của HS. Tiến trình này được thể hiện cụ thể thông qua sơ đồ như sau;

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN

http://lrc.tnu.edu.vn

TIẾN TRÌNH HĐTN VỀ HOẠT ĐỘNG NCKH CỦA HỌC SINH

TIẾN TRÌNH HĐTN

BIỆN PHÁP PT NLST CỦA HS

TIẾN TRÌNH NCKH CỦA HS CỦACỦA HS

GĐ 1: Lựa chọn chủ đề và đặt tên cho HĐTN

GĐ 2: Lập kế hoạch tổ chức HĐTN

- Xác định nhu cầu tổ chức HĐTN - Đặt tên cho hoạt động.

Xác định mục tiêu, nôi dung HĐTN. Lập kế hoạch nghiên cứu chế tạo chi tiết

GĐ 1: Phát hiện và xác định đề tài nghiên cứu

GĐ 3: Tiến hành HĐTN theo kế hoạch.

GĐ 4: TK, ĐG, rút kinh nghiệm

Báo cáo và TK, rút kinh nghiệm thực hiện kế hoạch HĐTN

- Bước 4: Xây đề

nghiên cứu, sau đó đánh giá và đưa

cương

nghiên cứu, chế tạo GĐ 2:

- Nêu vấn đề nghiên cứu thông qua video, báo chí, TB thực tế…gợi ý HS nhu cầu đưa ra ý tưởng về chế tạo TBKT có thể ứng dụng trong thực tiễn.

- Chia nhóm học sinh, yêu cầu các nhóm tìm hiểu thực tế, đề xuất các ý tưởng về TBKT dự kiến nghiên cứu, chế tạo, lựa chọn và đặt tên cho đề tài và TBKT sẽ nghiên cứu chế tạo.

- Yêu cầu các nhóm thảo luận đề xuất các phương án thiết kế TBKT sẽ

dựng

TBKT.

ra lựa chọn phương án chế tạo TBKT tối ưu .

Lập kế

- Lập kế hoạch nghiên cứu.

-Thiết kế chi tiết hoạt động, đưa ra

hoạch

ưu nhược điểm và giải pháp.

và tiến hành

Thực hiện HĐTN theo kế hoạch -Kiểm tra, điều chỉnh và hoàn thiện SP HĐTN.

-Bước 1: Xác định, vấn đề nghiên cứu ƯDKT -Bước 2: Phân tích tổng quan TBKT cơ khí cần nghiên cứu -Bước 3:Xác định tên đề tài và TBKT cần nghiên cứu

nghiên cứu.

-Bước 5: Tiến hành nghiên

cứu,thiết

kế, chế tạo TBKT theo kế hoạch đã đề ra

- Cho các nhóm thực hiện tập hợp và điều phối nhân lực thực hiện KH chế tạo TBKT đã đề ra.

- Yêu cầu và khuyến khích các nhóm tự đặt câu hỏi, phân tích sản phẩm và cải tiến sản phẩm trong quá trình CT về nhiều mặt (vật liệu, tính năng, hình thức…)

GĐ3: Viết báo cáo và công bố kết quả

-Bước 6: Viết báo cáo quá trình nghiên cứu chế tạo TBKT -Bước 7: Công bố kết quả đề tài nghiên cứu, chế tạo TBKT

- Cho các nhóm báo cáo kết quả quá trình thực hiện đề tài dưới dạng Hội vui Vật lí.

-Ngoài BGK, khán giả đánh giá và nêu ý tưởng, giải pháp đề xuất cải tiến và ứng dụng

Sơ đồ 2.1. TIẾN TRÌNH HĐTN VỀ HOẠT ĐỘNG NCKH NHẰM PT NLST CỦA HS Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN

http://lrc.tnu.edu.vn

Từ sơ đồ có thể thấy: Giữa tiến trình NCKH của HS và tiến trình HĐTN có sự tương đồng lớn. Trong giai đoạn dầu của HĐTN, các HS thực hiện các bước của hoạt động NCKH như: xác định vấn đề nghiên cứu, đề tài nghiên cứu.

Giai đoạn 2 của NCKH: Lập kế hoạch và tiến hành nghiên cứu, HS sẽ thực hiện việc xây dựng đề cương nghiên cứu chế tạo TBKT, tiến hành nghiên cứu, thiết kế, chế tạo TBKT theo kế hoạch đã đề ra trong các giai đoạn 2 và giai đoạn 3 của HĐTN. Trong giai đoạn cuối của quá trình NCKH, HS sẽ viết báo cáo tổng kết và công bố kết quả đề tài nghiên cứu, thực hiện ở giai đoạn 4 của HĐTN. Tóm lại: Từ mối liên hệ logic giữa hoạt động NCKH của HS và HĐTN, se xây dựng một tiến trình HĐTN trong đó HS được tự mình tham gia và thực iện các hoạt động, thao tác như một nhà NCKH thực thụ. Việc thực hiện hoạt động NCKH này dưới hình thức NCKH vận dụng mô hình sẵn có. Trong mỗi giai đoạn của HĐTN sẽ có những biện pháp phù hợp để phát triển NLST của HS. Sau đây, chúng tôi xin phân tích cụ thể từng giai đoạn của tiến trình trong sơ đồ trên: Giai đoạn 1: Lựa chọn chủ đề và đặt tên cho HĐTN Mục đích - Căn cứ vào nhiệm vụ và mục tiêu của chương trình giáo dục đang thực hiện, GV khảo sát nhu cầu và các điều kiện thực tế để lựa chọn một chủ đề và tiến hành tổ chức HĐTN trong hoạt động NCKH về chế tạo TBKT liên quan đến chủ đề có thể ứng dụng trong thực tế.

- Bằng phương pháp tương tự, GV sử dụng các tài liệu như sách báo, video, hình ảnh, hoặc hiện tượng… để HS phát hiện vấn đề thực tiễn cần giải quyết, từ đó nhận ra chủ đề cần nghiên cứu, và loại TBKT liên quan đến chủ đề cần được nghiên cứu và có thể chế tạo.

- Từ chủ đề nghiên cứu, lựa chọn tên gọi cho HĐTN. Tiến hành Giai đoạn này gồm các công việc cụ thể cho GV và HS như sau: - GV căn cứ vào mục tiêu kiến thức, kĩ năng, thái độ, năng lực cần phát triển của HS trong nội chương trình giáo dục, điều kiện thực tế về đối tượng HS, cơ sở vật chất, địa điểm…để lựa chọn một chủ đề và tổ chức HĐTN trong Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN

http://lrc.tnu.edu.vn

hoạt động NCKH về chế tạo TBKT phù hợp. GV cần lựa chọn chủ đề nghiên cứu, loại TBKT cần chế tạo thiết thực, gắn với thực tiễn và vừa sức với HS, khiến HS cảm thấy mình có thể hoàn thành tốt nhiệm vụ.

- Yêu cầu HS cả lớp về ôn tập các kiến thức liên quan đến chủ đề.

- GV chia nhóm HS, sử dụng phương pháp tương tự, thông qua các hình ảnh, video, báo chí, các tài liệu hoặc hiện tượng thực tế về chủ đề nghiên cứu yêu cầu HS các nhóm xác định chủ đề nghiên cứu, loại TBKT cần được chế tạo.

- HS các nhóm ôn tập kiến thức ở nhà trước. Trên lớp, theo dõi các tài liệu được cung cấp, tổ chức thảo luận, phân tích, phát huy trí tưởng tượng, khả năng liên tưởng của bản thân để đề xuất các ý tưởng về chủ đề và TBKT cần nghiên cứu, chế tạo phù hợp, khả thi với nhóm. Các cá nhân suy nghĩ, dự đoán ưu nhược điểm của các phương án mình đề xuất, biện luận và bảo vệ ý tưởng của mình.

- Các thành viên trong nhómhợp tác, thảo luận phân tích các phương án, đồng thời biết phối hợp các ý kiến khác để đưa ra ý tưởng mô hình thiết kế TBKT tối ưu và tên gọi của CĐNC của cả nhóm.

- GV tổ chức cho các nhóm cử đại diện trình bày ý tưởng về CĐNC và TBKT dự định chế tạo của nhóm mình, sau đó thảo luận giữa các nhóm để lựa chọn một trong số phương án về chủ đề, tên gọi của CĐNC và TBKT phù hợp nhất cần chế tạo. GV đưa ra một số yêu cầu chung với tên gọi TBKT như: kiến thức vận dụng, mục đích sử dụng … tên gọi rõ ràng, ngắn gọn, chính xác; chỉ rõ chủ đề và nội dung hoạt động, tạo ấn tượng nhất định. Cuối cùng HS thống nhất đưa ra tên chính thức của CĐNC và TBKT sẽ chế tạo Giai đoạn 2: Lập kế hoạch tổ chức HĐTN Mục đích: Trong giai đoạn này, dưới sự hướng dẫn, định hướng của GV, HS thực hiện các nhiệm vụ: - Phân công chức trách nhiệm vụ cho các thành viên trong nhóm - Thảo luận và xác định mục tiêu, nội dung, phương pháp, phương tiện, hình thức của hoạt động nghiên cứu, chế tạo TBKT.

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN

http://lrc.tnu.edu.vn

- Thống nhất xây dựng kế hoạch, thiết kế chi tiết hoạt động nghiên cứu chế tạo TBKT trên bản giấy với các nội dung chính về: tên gọi, bản vẽ thiết kế mô hình, cấu tạo, nguyên tắc hoạt động, kiến thức ứng dụng, vật liệu sử dụng, những hoạt động chế tạo cần thực hiện…

Tiến hành: Để đạt được các mục đích của giai đoạn này, GV và HS cần thực hiện các nhiệm vụ như sau - GV cần xác định kiến thức, kĩ năng, năng lực mong muốn sẽ được hình thành và phát triển cho HS trong hoạt động này. Dự kiến kết quả sản phẩm thu được.

- Lên kế hoạch, dự trù tính toán và cân đối trước các nguồn lực về vật lực, nhân lực, không gian, tài liệu, chi phí…cho việc thực hiện HĐTN của HS. - Từ đó, GV giao nhiệm vụ cần thực hiện cho các nhóm với các nội dung * Tổ chức phân công nhiệm vụ, chức trách cho các thành viên. * Từ chủ đề nghiên cứu và TBKT dự định chế tạo, tổ chức nhân lực, tìm hiểu, phân tích thực tế, thảo luận và chỉ ra mục tiêu cụ thể của hoạt động nghiên cứu, chế tạo TBKT (Thiết bị này giải quyết nhu cầu nào của thực tế, dự kiến có cấu tạo và nguyên tắc hoạt động như thế nào? dựa trên kiến thức nào?...). Khi xác định mục tiêu của hoạt động có tính đến sự phù hợp, tính khả thi của việc chế tạo TBKT đề xuất với điều kiện cơ sở vật chất và các yếu tố khách quan khác. * Căn cứ vào mục tiêu của hoạt động, đưa ra nội dung, phương pháp, phương tiện và hình thức của hoạt động chế tạo TBKT. * Lập kế hoạch thực hiện hoạt động chế tạo TBKT chi tiết.

- HS các nhóm tiến hành bầu nhóm trưởng và phân công chức trách nhiệm vụ của các thành viên trong nhóm.

- Tổ chức nhân lực làm việc nhóm hoạt động tích cực, xác định mục tiêu cụ thể về TBKT được nghiên cứu trong đề tài; nhấn mạnh ba khía cạnh chính: kiến thức ứng dụng, mục đích sử dụng, cấu tạo và nguyên tắc hoạt động.

Phân tích các điều kiện thực tế, đề xuất các mô hình TBKT về các mặt nội dung, phương pháp, phương tiện và hình thức thực hiện, đưa ra các dự đoán ưu nhược Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN

http://lrc.tnu.edu.vn

điểm của các mô hình đề xuất và cách khắc phục. Cuối cùng, cả nhóm đi đến thống nhất lựa chọn và phối hợp các ý tưởng để có được mô hình TBKT tốt nhất.

- Mỗi nhóm lên kế hoạch cụ thể về phân công nhân lực thực hiện các mảng của hoạt động ( sưu tầm tài liệu thiết kế, lên ý tưởng thiết kế, khảo sát và đua ra dự kiến về vật liệu, chi phí, kĩ thuật chế tạo, thời gian, địa điểm tổ chức…). Sau khi đã có kết quả khảo sát và dự kiến, các nhóm họp bàn, thảo luận, đưa ra phương án lựa chọn chính thức.

- HS các nhóm ụ thể hóa kế hoạch hoạt động chế tạo TBKT trên bản giấy với các nội dung: * Tên đề tài nghiên cứu * Thời gian, địa điểm tổ chức thực hiện * Bản thiết kế kĩ thuật TBKT dự kiến chế tạo (Hình vẽ thiết kế, nguyên tắc hoạt động, các loại vật liệu sử dụng và số lượng cần thiết, chi phí dự kiến) * Các công việc chế tạo cần tiến hành * Ưu, nhược điểm của phương án thiết kế và giải pháp khắc phục và đánh giá tính khả thi của giải pháp khắc phục (ở dạng dự đoán nếu có) - Trong quá trình các nhóm HS thảo luận, GV bám sát và định hướng để các nhóm HS phát huy khả năng sáng tạo trong lựa chọn, thiết kế mô hình và lập kế hoạch. Giúp các nhóm tự lựa chọn một phương án tối ưu nhất với các điều kiện thực tế.

Giai đoạn 3: Tiến hành HĐTN theo kế hoạch.

Mục đích: Tổ chức cho các nhóm HS thực hiện kế hoạch HĐTN chế tạo TBKT đã xây dựng, qua việc thực hiện hoạt động chế tạo TBKT HS sẽ: - Nắm được quy trình chung chế tạo một TBKT. - Nhận thấy sự phù hợp và chưa phù hợp của kế hoạch lý thuyết và thực tiễn, từ đó đề xuất những ý tưởng cải tạo thiết kế của TBKT đang thực hiện, hoặc những ý tưởng, thắc mắc mới liên quan đến hiện tượng, kiến thức đang vận dụng.

- Nhận thức rõ sự vận dụng các kiến thức vào chế tạo cấu tạo và hoạt động của TBKT Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN

http://lrc.tnu.edu.vn

Tiến hành: - GV công bố quy trình để chế tạo một TBKT và nêu một số những yêu cầu tiêu chuẩn về kích thước, chi phí, vật liệu QUY TRÌNH CHUNG CHẾ TẠO MỘT TBKT Bước 1: Chuẩn bị các nguyên vật liệu cần thiết.

Bước 2: Chế tạo các bộ phận riêng biệt Bước 3: Lắp ráp các bộ phận thành TB hoàn chỉnh Bước 4: Vận hành thử nghiệm.

Cải tiến TB

Bước 5: Hoàn thiện sản phẩm

Sơ đồ 2.2. Quy trình chung chế tạo TBKT - GV tổ chức cho các nhóm HS tiến hành hoạt động chế tạo TBKT theo kế hoạch đã đề ra. Trong quá trình HS thực hiện hoạt động, GV khuyến khích hoặc định hướng các cá nhân HS tự đề xuất các câu hỏi, hoặc đưa ra các ý tưởng mới về TBKT đang chế tạo nhằm mục đích giải thích rõ hơn các kiến thức vận dụng, cấu tạo, nguyên tắc hoạt động của thiết bị, hoặc các đề xuất cải tiến để TBKT có tính ứng dụng cao hơn. Có thể sử dụng các biện pháp kích thích HS tư duy sáng tạo trong giai đoạn này như cộng điểm có ý tưởng cải tạo TBKT hay, thiết kế có nhiều ưu điểm nhất…

- Các nhóm HS tổ chức thực hiện hoạt động theo kế hoạch chi tiết đã đề ra.Trong quá trình chế tạo TBKT, các thành viên của nhóm tích cực thao tác chế tạo, đồng thời quan sát, phân tích sản phẩm của nhóm.

- Sau khi tiến hành vận hành thử nghiệm, chỉ ra những vấn đề cần làm sáng tỏ, ưu nhược điểm của sản phẩm trong thực tế. Các thành viên của nhóm thảo luận về các vấn đề này, so sánh với kế hoạch đề ra, quyết định giữ mô hình thiết kế ban đầu hoặc đề xuất, lựa chọn và mạnh dạn thực hiện đề xuất mới để cải tạo TBKT theo hướng hoàn thiện hơn.

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN

http://lrc.tnu.edu.vn

- Hoàn thiện sản phẩm TBKT chế tạo của cả nhóm.

- GV theo dõi, kiểm tra, ghi nhận quá trình thực hiện hoạt động và sản phẩm của các nhóm.

Giai đoạn 4: Tổng kết, đánh giá, rút kinh nghiệm HĐTN Mục đích: - Tổ chức công bố rộng rãi kết quả nghiên cứu của các nhóm, đồng thời tạo không gian để HS được trải nghiệm ở nhiều vai trò: nhà nghiên cứu, kĩ sư thiết kế chế tạo, nhà đầu tư, đánh giá sản phẩm… Gợi ý cho HS hướng thực hiện HĐTN trong hoạt động NCKH nhằm khắc sâu và tăng cường tính ứng dụng kiến thức, phát triển nhiều năng lực, đặc biệt là NLST của HS. Qua đó, thu hút nhiều đối tượng HS hứng thú với hoạt động chế tạo TBKT nói riêng và HĐTN nói chung hơn.

Qua các hoạt động này, HS nắm được: * Cấu tạo, nguyên tắc hoạt động, các kiến thức đã biết được vận dụng trong chế tạo, hướng ứng dụng của TBKT cụ thể trong hoạt động vừa thực hiện * Quy trình chung nghiên cứu chế tạo một TBKT Tiến hành: - GV yêu cầu các nhóm viết báo cáo tổng kết đề tài nghiên cứu chế tạo TBKT. Nêu rõ các yêu cầu đối với báo cáo: ngắn gọn; rành mạch; tập trung vào các nội dung như cấu tạo, nguyên tắc hoạt động, kiến thức ứng dụng, ưu nhược điểm, lý do lựa chọn thiết kế.

- Các nhóm thực hiện viết báo cáo theo yêu cầu của GV. Chuẩn bị các tình huống có thể xảy ra và cách giải quyết trong quá trình báo cáo để bảo vệ đề tài của nhóm (ví dụ các vấn đề có thể bị chất vấn của hội đồng chuyên môn, khán giả, liên quan đến sản phẩm của đề tài như cấu tạo, nguyên tắc hoạt động, vật liệu, phương án thiết kế….). Các đội rèn luyện kĩ năng thao tác chế tạo để thực hiện trong Hội vui, chuẩn bị các câu hỏi chất vấn các đội bạn.

- GV tổ chức buổi báo cáo và đánh giá công khai các đề tài nghiên cứu của các nhóm dưới dạng Hội vui Vật lí. Trong đó các đề tài được đánh giá bởi ba đối tượng: Hội đồng chuyên môn (các thầy cô giáo trong BGK), các nhóm cùng tham gia và khán giả.

Nội dung của Hội vui Vật lí có thể gồm 4 phần như sau: Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN

http://lrc.tnu.edu.vn

Phần một: Khởi động Mục đích của phần này là để hâm nóng bầu không khí, giới thiệu tên chủ đề của Hội vui và loại TBKT cần chế tạo. Việc thông báo chủ đề nghiên cứu có thể sử dụng các hình thức linh hoạt, sôi động như ca dao, hò vè hay trò chơi… Ngoài ra để các nhóm giới thiệu ngắn gọn về các nhóm, các thành viên của nhóm.

Phần hai: Báo cáo đề tài Hoạt động 1: Biểu diễn quy trình chế tạo TBKT Nếu TBKT chế tạo đơn giản, có thể tổ chức biểu diễn chế tạo lại tại chỗ để nhiều HS nắm rõ quy trình chế tạo TBKT hơn.

Hoạt động 2: Báo cáo + BTC công bố thể lệ của báo cáo. + Các nhóm bốc thăm thứ tự báo cáo, sau đó cử đại diện báo cáo đề tài theo các nội dung đã được yêu cầu chuẩn bị. + Xử lí các tình huống bất ngờ (nếu có) Phần ba: Phản biện đề tài + Mỗi nhóm đều phải đặt câu hỏi chất vấn cho nhóm báo cáo. + Hội đồng thẩm định và khán giả đưa ra các câu hỏi chất vấn, các giả thuyết xoay quanh đề tài nghiên cứu chế tạo + Trong phần này có thể tổ chức để khán giả sắm vai các nhà đầu tư, các chuyên gia thẩm định sản phẩm, để đặt các câu hỏi chất vấn về đề tài nghiên cứu cho các đội chơi. Cuối cùng BTC có thể trao một phần thưởng nhỏ cho nhà đầu tư, chuyên gia thẩm định thông thái nhất.

Quá trình tranh luận, trả lời các chất vấn này sẽ gây ra nhiều hứng thú và phát triển một số năng lực, trong đó có NLST của HS + Các nhóm thảo luận, thống nhất đưa ra câu trả lời cho các chất vấn nhằm làm rõ hoặc bảo vệ ý tưởng của đề tài Phần bốn: Đánh giá đề tài + Hội đồng thẩm định thông báo công khai các tiêu chí đánh giá và cách đánh giá các đề tài của mỗi lực lượng đánh giá + Các đề tài được đánh giá qua các tiêu chí bằng điểm bởi ba đối tượng: Hội đồng thẩm định, khán giả và các nhóm khác cùng tham gia.

- Tổng kết, đánh giá kết quả thực hiện HĐTN, đặc biệt là đánh giá sự phát triển NLST của HS thông qua hoạt động này.

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN

http://lrc.tnu.edu.vn

- Rút kinh nghiệm tổ chức HĐTN trong NCKH của HS 2.2. Mục tiêu dạy học môn Vật lí Bộ GD&ĐT đã qui định mục tiêu của đạy học Vật lí trong “Chương trình giáo dục phổ thông” như sau: * Về kiến thức Đạt được hệ thống kiến thức Vật lí phổ thông, cơ bản và phù hợp với các quan niệm hiện đại, bao gồm: - Các khái niệm về sự vật, hiện tượng và quá trình Vật lí, các đại lượng, định luật, nguyên lí, những nội dung chính của một số thuyết Vật lí quan trọng nhất. Những ứng dụng phổ biến của Vật lí trong đời sống và sản xuất.

- Phương pháp thực nghiệm và phương pháp mô hình là hai trong những phương pháp nhận thức khoa học, đặc thù riêng của môn Vật lí. * Về kĩ năng - Biết quan sát biết điều tra, sưu tầm, tra cứu tài liệu từ các nguồn khác nhau về các hiện tượng và quá trình Vật lí trong tự nhiên, trong đời sống hàng ngày hoặc trong thí nghiệm. Sử dụng được các dụng cụ đo phổ biến của Vật lí ; biết lắp ráp và tiến hành các thí nghiệm đơn giản.

- Biết phân tích, tổng hợp và xử lí các thông tin thu được để rút ra kết luận, đề ra dự đoán và đề xuất phương án thí nghiệm để kiểm tra các dự đoán về các mối quan hệ hay về bản chất của các hiện tượng hoặc quá trình Vật lí - Vận dụng được kiến thức để mô tả, giải thích các hiện tượng và quá trình, giải bài tập Vật lí và giải quyết các vấn đề đơn giản trong cuộc sống ở mức độ phổ thông.

- Sử dụng được các thuật ngữ Vật lí, các biểu, bảng, đồ thị để trình bày rõ ràng, chính xác những hiểu biết, cũng như những kết quả thu được qua thu thập và xử lí thông tin. * Về thái độ - Có hứng thú học Vật lí, yêu thích tìm tòi khoa học; có thái độ khách quan, trung thực; có tác phong tỉ mỉ, cẩn thận, chính xác và có tinh thần hợp tác trong việc học tập môn Vật lí.

- Có ý thức vận dụng những hiểu biết Vật lí vào đời sống nhằm cải thiện điều kiện sống, học tập cũng như bảo vệ và giữ gìn môi trường sống tự nhiên.

- Có thế giới quan, nhân sinh quan, tư duy khoa học và những phẩm chất, năng lực theo mục tiêu của giáo dục phổ thông.

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN

http://lrc.tnu.edu.vn

2.3. Sơ đồ logic nội dung và chuẩn kiến thức kĩ năng và nội dung hai chương “Động lực học chất điểm” và “Cân bằng và chuyển động của vật rắn” 2.3.1. Sơ đồ logic mối quan hệ nội dung của hai chương “Động lực học chất điểm” và “Cân bằng và chuyển động của vật rắn” a. Sơ đồ tư duy logic kiến thức từng chương -Lực. Hai lực cân bằng. Tổng hợp lực và phân tích lực.

Quy tắc hình bình hành.

-Điều kiện cân bằng của chất điểm CHƯƠNG

-Định luật I, II, III Niu-Tơn.

II:

-Quán tính. Khối lượng. Lực và phản lực ĐỘNG LỰC HỌC CHẤT

Lực hướng tâm. Chuyển động li tâm

ĐIỂM

Bài toán về chuyển động ném ngang

Các lực cơ học: Lực đàn hồi, lực hấp dẫn, lực ma sát

Sơ đồ 2.3. Sơ đồ logic nội dung chương “Động lực học chất điểm”

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN

http://lrc.tnu.edu.vn

- Cân bằng của một vật rắn chịu tác dụng của hai lực hay ba lực không song song.Quy tắc hợp lực đồng quy

CHƯƠNG

- Chuyển động tịnh tiến của vật rắn và chuyển động quay của vật rắn quanh một trục cố định.

-Mức quán tính của chuyển động quay

III: CÂN

BẰNG VÀ

CHUYỂN

-Các dạng cân bằng: Cân bằng bền, cân bằng không bền, cân bằng phiếm định.

-Điều kiện cân bằng của một vật có mặt chân đế.

Mức vững vàng của cân bằng

ĐỘNG

CỦA VẬT

-Quy tắc hợp lực song song cùng chiều RẮN

-Cân bằng của vật rắn có trục quay cố định.

-Mô men lực. Quy tắc mô men lực

- Ngẫu lực Sơ dồ 2.4. Sơ đồ logic nội dung kiến thức chương “Cân bằng và chuyển động của vật rắn”

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN

http://lrc.tnu.edu.vn

c. Sơ đồ logic mối quan hệ nội dung của hai chương“Động lực học chất điểm” và “Cân bằng và chuyển động của vật rắn”.

CHƯƠNG ĐỘNG LỰC HỌC CHẤT ĐIỂM

Tổng hợp và phân tích lực. Điều kiện cân bằng của chất điểm

Các loại lực cơ học: Lực hấp dẫn, lực đàn hồi, lực ma sát

Ba định luật Niu - tơn. Quán tính. Khối lượng. Lực và phản

Lực

lực

hướng tâm

Bài toán về chuyển động ném ngang

Quy

Cân bằng

Các dạng

tắc

của

một

cân bằng.

hợp

vật

rắn

Cân bằng

lực

chịu

tác

của

một

song

dụng của

vật có mặt

song

hai

chân đế

cùng

hay ba lực

chiều

không

lực

Chuyển động tịnh tiến của vật rắn và chuyển động quay của vật rắn quanh trục cố định

Cân bằng của vật rắn có

Ngẫu

trục quay

lực

cố định.

Quy tắc momen lực.

song song.

CHƯƠNG CÂN BẰNG VÀ CHUYỂN ĐỘNG CỦA VẬT RẮN

Sơ đồ 2.4. Sơ đồ logic mối quan hệ nội dung của hai chương “Động lực học chất điểm” và “Cân bằng và chuyển động của vật rắn” Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN

http://lrc.tnu.edu.vn

2.3.2. Chuẩn kiến thức kĩ năng cần đạt của hai chương “Động lực học chất điểm” và “Cân bằng và chuyển động của vật rắn” a. Chương “Động lực học chất điểm” * Kiến thức - Phát biểu được định nghĩa của lực và nêu được lực là đại lượng vecto.

Nêu được quy tắc tổng hợp và phân tích lực, điều kiện cân bằng của một chất điểm chịu tác dụng của nhiều lực.

- Phát biểu được định luật I Niu-tơn và Nêu được quán tính của vật là gì, lấy được ví dụ về quán tính - Nêu được mối quan hệ giữa lực, khối lượng, gia tốc trong được nội dung định luật II Niu-tơn và viết biểu thức của định luật, nêu được khối lượng là số đo mức quán tính của vật.

- Phát biểu được nội dung của định luật III Niu-tơn và biểu thức.Nêu được các đặc điểm của lực và phản lực..

- Nêu được ví dụ về lực đàn hồi, đặc điểm của lực đàn hồi của lò xo.Phát biểu nội dung, viết biểu thức của định luật Huc với độ biến dạng của lò xo.

- Viết được công thức của lực ma sát trượt - Phát biểu nội dung, viết biểu thức của định luật vạn vật hấp dẫn . Nêu được trọng lực là trường hợp riêng của lực hấp dẫn và đặc điểm của trọng lực.

- Nắm được định nghĩa, đặc điểm của lực hướng tâm * Kĩ năng - Vận dụng định luật I,II,III Niu-tơn để giải được các bài toán đối với một vật hoặc một hệ hai vật chuyển động. Vận dụng công thức của lực hấp dẫn, định luật Huc để giải các bài tập đơn giản - Biểu diễn được các vecto lực và phản lực trong một số ví dụ cụ thể.

-Vận dụng được mối quan hệ giữa khối lượng và mức quán tính để giải thích một số hiện tượng trong đời sống và kĩ thuật. b. Chương “Cân bằng và chuyển động của vật rắn” * Kiến thức - Phát biểu được điều kiện cân bằng (ĐKCB)của một vật rắn chịu tác dụng của hai hay ba lực không song song, ĐKCB của một vật rắn có trục quay Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN

http://lrc.tnu.edu.vn

cố định. Nêu được ĐKCB của một vật rắn có mặt chân đế. Nhận biết được các dạng cân bằng bền, cân bằng không bền, cân bằng phiếm định của một vật rắn.

- Phát biểu được quy tắc xác định hợp lực song song cùng chiều.Nêu được trọng tâm của một vật là gì.

- Phát biểu được định nghĩa, viết được công thức tính momen lực, ngẫu lực và nêu được đơn vị momen lực, tác dụng của ngẫu lực.

- Nêu được khi vật rắn chịu tác dụng của một momen lực khác không, thì chuyển động quay quanh một trục cố định của nó bị biến đổi, đặc điểm để nhận biết chuyển động tịnh tiến của vật rắn, ví dụ về sự biến đổi chuyển động quay của vật rắn phụ thuộc vào sự phân bố khối lượng của vật đối với trục quay. * Kĩ năng - Vận dụng được ĐKCB và quy tắc tổng hợp lực để giải các bài tập đối với trường hợp vật chịu tác dụng của ba lực đồng quy, vật chịu tác dụng của hai lực song song cùng chiều.

- Vận dụng quy tắc momen lực để giải các bài toán về ĐKCB của vật rắn có trục quay cố định khi chịu tác dụng của hai lực.

- Xác định được trọng tâm của các vật phẳng đồng chất bằng thí nghiệm 2.4. Xây dựng tiến trình tổ chức HĐTN hai chương “Động lực học chất điểm” và “Cân bằng và chuyển động của vật rắn” theo định hướng phát triển năng lực nhằm phát triển NLST của học sinh Từ tiến trình tổ chức HĐTN trong hoạt động NCKH của học sinh đã đề xuất, chúng tôi tiến hành xây dựng cụ thể tiến trình tổ chức HĐTN trong hoạt động NCKH cuả học sinh ở hai chương “Động lực học chất điểm” và “Cân bằng và chuyển động của vật rắn” theo định hướng PTNL, nhằm phát triển NLST của học sinh như sau: Giai đoạn 1: Lựa chọn chủ đề và đặt tên cho HĐTN Mục đích: - Từ thực tế địa phương và nhiều vùng miền vào mùa mưa lũ thường xuyên bị xảy ra ngập lụt, công tác khắc phục nhanh còn nhiều khó khăn, học Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN

http://lrc.tnu.edu.vn

sinh trong lớp thảo luận chỉ ra sự cần thiết của các thiết bị ứng cứu tại chỗ có giá thành rẻ, dễ chế tạo, dễ sử dụng. Qua quá trình thảo luận, thống nhất vấn đề cần nghiên cứu là: chế tạo các TBKT đơn giản ứng cứu lũ lụt, và đặt tên cho chủ đề nghiên cứu: Cơ học và mùa mưa lũ Tiến hành: Để có thể đạt được mục đích như đã đề ra, GV và HS cần thực hiện các công việc cụ thể như sau: - GV yêu cầu HS cả lớp ôn tập các kiến thức thuộc hai chương “Động lực học chất điểm”và “Cân bằng và chuyển động của vật rắn” có liên quan đến việc chế tạo các thiết bị ứng cứu ngập lụt. Mục đích của việc này là tạo điều kiện sẵn có để học sinh có cơ sở kiến thức tư duy đến các thiết bị sau khi xem các video, hình ảnh được GV cung cấp. Cụ thể là các kiến thức như sau: * Quy tắc tổng hợp và phân tích lực * Ba định luật Niu-tơn * Các loại lực cơ học: Lực hấp dẫn, lực đàn hồi, lực ma sát. * ĐKCB của vật rắn chịu tác dụng của nhiều lực không song song. * ĐKCB của vật rắn chịu tác dụng của hai hay ba lực song song - GV thực hiện chia nhóm HS - GV trình chiếu các video, hình ảnh về tác lại của lũ lụt ở nhiều địa phương, đặc biệt là các khu vực ven sông, vùng trũng thấp của một số địa bàn, các tài liệu liên quan thiệt hại về nhà cửa, tài sản, nguy hiểm về con người khi xảy ra lũ, lụt…. Sau đó tiếp tục trình chiếu một số mô hình các thiết bị ứng cứu đối phó lũ lụt đã có.

Ví dụ như các hình ảnh sau:

Hình 2.1. Ngập lụt ở Yên Bái

Hình 2.2.

Ngập lụt ở Định Hóa -Thái Nguyên

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN

http://lrc.tnu.edu.vn

Hình 2.3. Thiết bị cứu sinh tự chế

Hình 2.4. Thiết bị cứu sinh tự chế

Hình 2.5. Một mô hình nhà nổi chống lũ - Đặt ra vấn đề nghiên cứu: Cần làm gì để có thể hạn chế thiệt hại về người và của do hiện tượng thiên tai này gây ra ? Đề xuất ý tưởng thiết kế mô hình TBKT để sử dụng trong tình hình ngập lụt mà em cho là có tính khả thi nhất?

- Học sinh các nhóm thảo luận, ban đầu các em có thể chưa đưa ra đúng chủ đề nghiên cứu, nhưng sau đó thống nhất đưa ra các ý kiến về vấn đề nghiên cứu như sau: + Khi xảy ra lũ lụt bất ngờ, cần các phương tiện ứng cứu tình trạng ngập lụt nhanh, cơ động. Các phương tiện ứng cứu trong các mô hình hoăc là quá tự phát, nguy hiểm, hoặc là khó thực hiện do đắt đỏ, cồng kềnh, xây dựng khó khắn…Từ thực tế các vùng trũng, vùng ven sông ở nhiều nơi, trên địa bàn nêu trên điều kiện kinh tế còn nghèo, vào mùa mưa xảy ra ngập lụt, cô lập trong thời gian ngắn, cần các thiết bị ứng cứu người và tài sản giá thành rẻ, dễ chế tạo, dễ sử dụng.

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN

http://lrc.tnu.edu.vn

+ Ở mỗi địa phương đều sẵn có các vật liệu nhẹ, dễ kiếm như:, tôn, luồng, tre, thùng phi, thùng nhựa… Có thể sử dụng các vật liệu này chế tạo những nhà nổi, bè nổi, thuyền… cơ động ứng cứu tại chỗ.

- GV yêu cầu HS các nhóm trong lớp tiếp tục bàn bạc và thảo luận, lựa chọn một loại TBKT định chế tạo và đặt tên cho chủ đề nghiên cứu.Trong đó yêu cầu tên gọi của chủ đề nghiên cứu phải ngắn gọn, thể hiện rõ mối quan hệ giữa kiến thức và vấn đề nghiên cứu.

Sau khi thảo luận, mỗi nhóm HS đưa ra nhiều tên gọi khác nhau như: Mưa lũ với cuộc sống; Thiết bị cứu sinh mùa mưa lũ; Cơ học và các thiết bị cứu sinh mùa mưa lũ… Tuy nhiên, sau khi tiến hành thảo luận cả lớp đi đến thống nhất đặt tên: * Chủ đề nghiên cứu : Cơ học và mùa mưa lũ . * TBKT cần chế tạo là: Thiết bị ứng cứu ngập lụt tại chỗ.

Cụ thể là Bè ứng cứu cơ động và Nhà nổi chống ngập lụt Giai đoạn 2: Lập kế hoạch tổ chức HĐTN Mục đích: - Dưới sự hướng dẫn định hướng của GV, các nhóm học sinh tiếp tục thảo luận và thực hiện lập kế hoạch cụ thể, chi tiết để tổ chức HĐTN về nghiên cứu chế tạo thiết bị ứng cứu lũ lụt: Bè ứng cứu cơ động và Nhà nổi chống ngập lụt đã lựa chọn. Bao gồm các nhiệm vụ: phân công chức trách và nhiệm vụ cụ thể cho các thành viên, thống nhất mô hình nhà nổi, bè nổi ứng cứu ngập lụt sẽ chế tạo, chỉ ra cấu tạo và nguyên tắc hoạt động của thiết bị, xây dựng kế hoạch thực hiện chế tạo TBKT chi tiết trên bản giấy.

Tiến hành: Trong giai đoạn này, GV và HS cần thực hiện các công việc như sau: - GV yêu cầu các nhóm phân công nhiệm vụ cho các thành viên trong quá trình thực hiện HĐTN. - Các nhóm bầu nhóm trưởng và phân công nhiệm vụ cụ thể cho các thành viên với nhiệm vụ và chức trách cụ thể theo bảng 2.1 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN

http://lrc.tnu.edu.vn

Bảng 2.1. Bảng phân công nhiệm vụ cho các thành viên trong nhóm STT

Vai trò

1

Nhóm trưởng

2

Thư kí

3

Nhóm nghiên cứu lí thuyết và báo cáo.

4

Nhóm kĩ thuật

Nhiệm vụ - Lập kế hoạch chung, phân công nhiệm vụ cần thực hiện cho các bộ phận.

- Cùng các thành viên trong nhóm xây dựng chi tiết kế hoạch HĐTN trong hoạt động NCKH - Giám sát chung và đôn đốc các bộ phận trong nhóm hoàn thành công việc của nhóm đúng kế hoạch, đảm bảo chất lượng và tiến độ. .

- Theo dõi và đánh giá quá trình thực hiện nhiệm vụ của các thành viên và ghi lại vào nhật kí hoạt động, để tham gia đánh giá tính sáng tạo, tinh thần trách nhiệm và hợp tác của từng thành viên trong nhóm theo hướng phát triển NLST. - Báo cáo tiến độ thực hiện HĐTN với GV -Ghi chép, tổng hợp các ý kiến trong quá trình thảo luận và thực hiện kế hoạch HĐTN chế tạo bè nổi, nhà nổi ...để cung cấp thông tin, số liệu cho các nhóm thành phần : nhóm nghiên cứu chế tạo, nhóm viết báo cáo.

- Vận dụng những kiến thức lí thuyết về “Động lực học chất điểm” và”Cân bằng và chuyển động của vật rắn” có liên quan đến chế tạo nhà nổi, bè nổi để đề xuất một số PATK và lựa chọn PATK tối ưu.

- Xây dựng MHHV nhà nổi, bè nổi theo PATK. Dự đoán trước một số ưu điểm, nhược điểm trên cơ sở lý thuyết.

- Sau khi cho mô hình bè nổi, nhà nổi được chế tạo vận hành, kiểm tra tính đúng đắn của mô hình thực tế và nghiên cứu lý thuyết đã đưa ra, tìm hiểu và sử dụng lý thuyết để giải thích các vấn đề liên quan đến mô hình - Tiếp nhận các thông tin từ chỗ thư kí, viết báo cáo về đề tài nghiên cứu của nhóm.

-Thực hiện chế tạo nhà nổi, bè nổi theo kế hoạch chi tiết và mô hình lý thuyết đã vạch ra.

- Vận hành thử và đề xuất, điều chỉnh những chỗ còn chưa hợp lý của mô hình lý thuyết. Thông báo lại những vấn đề phát sinh và lưu ý trong quá trình chế tạo cho nhóm thư kí ghi lại, để nhóm nghiên cứu lý thuyết tìm phương án giải quyết và viết báo cáo.

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN

http://lrc.tnu.edu.vn

- GV yêu cầu các nhóm thảo luận để xây dựng kế hoạch chi tiết để thực hiện HĐTN chế tạo Nhà nổi chống ngập lụt và Bè ứng cứu cơ động.

- HS các nhóm tiến hành tìm kiếm các tài liệu (các trang web, sách báo khoa học, tin tức….) liên quan đến việc thiết kế, chế tạo mô hình nhà nổi và bè nổi ứng cứu lũ lụt. Sau đó các nhóm tổ chức thảo luận về nguyên tắc hoạt động, cấu tạo, kiến thức lý thuyết vận dụng…và đi đến thống nhất một số nội dung: + Nguyên tắc hoạt động chung là: Khi chưa bị ngập nước, nhà, bè cân bằng trên mặt đất dưới tác dụng của hai hợp lực chính theo phương thẳng đứng, là trọng lực và phản lực mà mặt đất tác dụng lên nhà, bè. Sau khi nước dâng, nhà chịu tác dụng của lực đẩy Acsimet và trọng lực, khi nước dâng đến một mức nào đó mà tác dụng của lực đẩy Acsimet cân bằng với trọng lực thì nhà nổi lên mặt nước.

Từ nguyên tắc hoạt động này, HS các nhóm thảo luận với nhiều phương án sau đó đi đến kết luận về cấu tạo và vật liệu chế tạo như sau: + Nhà nổi hay bè nổi đều có cấu tạo chính là bộ phận sàn nổi và các bộ phận khác như mái chèo, mái che, dây neo… +Vật liệu chế tạo là các vật liệu nhẹ, dễ kiếm và có giá thành rẻ: xốp, luồng, thùng phi, tre, chai nhựa…

- Học sinh các nhóm đề xuất các ý tưởng MHHV của nhà nổi, bè nổi sau đó nhóm nghiên cứu lý thuyết của mỗi nhóm tiếp tục phân tích, dự đoán ưu nhược điểm của mỗi mô hình, cùng các thành viên khác bàn bạc và lựa chọn một mô hình tối ưu nhất.

- Trong quá trình các nhóm thảo luận để lựa chọn mô hình hình vẽ phù hợp, GV có theo dõi và có thể đưa ra những câu hỏi định hướng, gợi mở nhằm giúp các em có thêm các ý tưởng sáng tạo, cải tiến, lựa chọn được mô hình chính xác và khoa học nhất.

Hình 2.6. Bản thiết kế nhà nổi chống ngập lụt của Nhóm 2

Hình 2.7. Bản thiết kế Bè ứng cứu cơ động của Nhóm 5

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN

http://lrc.tnu.edu.vn

- Các nhóm sau khi chọn được mô hình nhà nổi, bè nổi và vật liệu chế tạo chính thức, thực hiện lập kế hoạch cụ thể, chi tiết cho việc chế tạo nhà nổi, bè nổi theo mô hình hình vẽ đã chọn. Trong đó nêu rõ các nội dung theo bảng : Bảng 2.2. Bảng kế hoạch thực hiện HĐTN chi tiết (Dành cho các nhóm) KẾ HOẠCH CHẾ TẠO THIẾT BỊ ỨNG CỨU NGẬP LỤT CHI TIẾT Tên thiết bị: Nhóm nghiên cứu chế tạo: Bản vẽ thiết kế mô

hình

Bè

ứng

cứu

cơ

động/ Nhà nổi chống ngập lụt Thời gian Nội dung

Chuẩn bị

Nhiệm vụ

hoàn thành

Vật liệu: Tre, -Cả nhóm cùng chuẩn bị vật 1.Chế tạo sàn nổi

băng

dính, liệu,

ống

nhựa, -Nhóm kĩ thuật thao tác chính

chai nhựa, keo để chế tạo ….

- Thư kí ghi chép các vấn đề trong thực hiện chế tạo

2.Chế tạo các bộ phận phụ: mái che, mái chèo…

- Nhóm chuyên gia theo dõi quá Vật liệu: Bản trình chế tạo để nhanh chóng lề, bạt keo nến…

che, phát hiện các vấn đề mâu thuẫn so với mô hình lý thuyết, tính toán giải quyết.

3.Lắp ráp các Các bộ phận -Nhóm kĩ thuật thao tác lắp ráp bộ phận và vận đơn lẻ của nhà các bộ phận và cho vận hành hành nghiệm

thử nổi, bè nổi đã thử. chế tạo

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN

http://lrc.tnu.edu.vn

-Cả nhóm quan sát, phân tích và đưa ra các ý kiến đánh giá, đề xuất cải tiến mô hình thiết bị 4.Hoàn

thiện

mô hình thực nghiệm

của

nhà nổi, bè nổi

Mô hình bè thật đã chế tạo. nổi, nhà nổi -Nhóm chuyên gia lý thuyết và thực

nghiệm kĩ thuật tổng hợp, phân tích và

đã chế tạo

thống nhất đưa ra cải tiến nếu có.

-Nhóm kĩ thuật cải tiến sản phẩm nếu có -Vận hành thử nghiệm lại - Nhóm nghiên cứu lý thuyết và

- Các ghi chép của

thư

kí

hợp, trong

quá

viết báo cáo đề trình

thực

5.Tổng

tài nghiên cứu hiện chế tạo. của HĐTN

- Sản phẩm bè nổi, nhà nổi của HĐTN

viết báo cáo sử dụng dữ liệu của thư kí trong quá trình làm nhà nổi, bè nổi… kết hợp với hiểu biết sẵn có về mô hình thiết kế sẵn có, viết báo cáo đề tài nghiên cứu -Cả nhóm thảo luận, duyệt nội dung báo cáo và chuản bị các vấn đề chất vấn liên quan đến đề tài

- Trong quá trình các nhóm thảo luận để xây dựng kế hoạch hoạt động chi tiết, GV theo dõi, bám sát và có thể đưa ra những gợi ý, nhắc nhở nhằm giúp các em xây dựng kế hoạch hoạt động nhóm khoa học, hiệu quả hơn.

Giai đoạn 3: Tiến hành HĐTN theo kế hoạch.

Mục đích: - Các nhóm HS thực hiện HĐTN chế tạo Bè ứng cứu cơ động và Nhà nổi chống ngập lụt theo kế hoạch chi tiết đã xây dựng. Qua quá trình thực hiện kế hoạch của HĐTN, HS cần: + Nắm được quy trình chung chế tạo một thiết bị kĩ thuật.

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN

http://lrc.tnu.edu.vn

+ Nhận thấy sự phù hợp và chưa phù hợp của kế hoạch, mô hình lý thuyết và mô hình thực tế chế tạo, có thể nảy sinh những ý tưởng cải tạo thiết kế của nhà nổi, bè nổi đang thực hiện theo hướng tăng cường các ưu điểm, tính năng, có những ý tưởng, thắc mắc mới liên quan đến hiện tượng tự nhiên hoặc loại thiết bị ứng cứu ngập lụt này mà trước đó chưa được đề cập. + Nhận thức rõ sự vận dụng những kiến thức của hai chương “Động lực học chất điểm” và “Cân bằng và chuyển động của vật rắn” - Vật lí 10 vào việc chế tạo và nguyên tắc hoạt động của mô hình nhà nổi, bè nổi được chế tạo và các thiết bị tương tự khác.

Tiến hành: Trong giai đoạn này GV và HS các nhóm cần thực hiện các công việc như sau: - GV xây dựng và phổ biến cho HS quy trình chung để chế tạo một TBKT (theo sơ đồ 2.2 đã nêu) - Các nhóm HS ghi nhận và tiến hành hoạt động chế tạo các TB nhà nổi, bè nổi theo quy trình chế tạo TBKT mà GV đã cung cấp, thực hiện các công việc như kế hoạch mà nhóm đã xây dựng.

Bước 1: Học sinh các nhóm chuẩn bị vật liệu theo kích thước đã thiết kế: thanh tre, ống nhựa, chai nhựa, vỏ lon, keo nến, súng bắn keo, vải bạt, băng dính…

Hình 2.8. Các nguyên liệu cần chuẩn bị Bước 2: Chế tạo từng bộ phận riêng lẻ của nhà nổi, bè nổi.

-Chế tạo sàn nổi của bè nổi,nhà nổi -Chế tạo các bộ phận phụ trợ khác

Bước 3: Lắp ráp các bộ phận riêng lẻ thành thiết bị hoàn chỉnh.

-Ghép sàn nổi, và các bộ phận phụ trợ thành TB hoàn chỉnh

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN

http://lrc.tnu.edu.vn

Hình 2.9. Chế tạo khung nhà nổi,

Hình 2.10. Lắp ghép thành nhà nổi

mái nhà, tường…

hoàn chỉnh

Bước 4: Vận hành thử nghiệm nhà nổi, bè nổi .

Các thành viên của nhóm cùng nghiên cứu sự vận hành của nhà nổi, bè nổi được nhóm chế tạo. Thảo luận để phân tích, đánh giá các vấn đề như sự phù hợp của cấu tạo, tính ổn định khi hoạt động của TB, hiệu quả của các tính năng…, so sánh thực tế việc thực hiện HĐTN với KHHĐ chi tiết mà cả nhóm đã

Hình 2.11. Thử nghiệm mô hình

xây dựng trước đó..

nhà nổi

Qua đấy, thống nhất bảo vệ ý tưởng thiết kế ban đầu hoặc đề xuất, lựa chọn và mạnh dạn thực hiện ý tưởng mới nhằm cải tạo nhà nổi, bè nổi theo hướng ngày càng tối ưu hơn Thực hiện cải tiến nhà nổi, bè nổi theo hướng khắc phục nhược điểm, tăng cường tính năng và thử nghiệm lại (nếu có) Bước 5: Hoàn thiện sản phẩm nhà nổi, bè nổi.

- Để tăng cường sự phát triển NLST của HS, hỗ trợ HS trong quá trình chế tạo các TB, khi các nhóm thực hiện hoạt động chế tạo, GV có thể đưa ra các câu hỏi hoặc gợi ý mang tính định hướng để phát triển NLST của học sinh.

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN

http://lrc.tnu.edu.vn

Ví dụ như: ? Thiết kế nhà nổi, bè nổi đang thực hiện có ưu, nhược điểm gì? Biện pháp nào có thể tăng cường ưu điểm, khắc phục, hạn chế nhược điểm, tăng cường thêm tính năng cho các thiết bị này? ? Cách xác định được tải trọng tối đa đảm bảo cho nhà nổi và bè nổi hoạt động an toàn?

- GV đưa thêm các biện pháp khuyên khích, kích thích mỗi cá nhân HS phát huy tư duy sáng tạo hơn trong giai đoạn này như: cộng điểm cho cá nhân có ý tưởng cải tạo TBKT hay, thiết kế có nhiều ưu điểm nhất…

- GV thường xuyên theo dõi, bám sát, kiểm tra, ghi nhận về sự thu nhận kiến thức, sự phát triển kĩ năng, năng lực đặc biệt là NLST của các cá nhân, các nhóm HS trong quá trình thực hiện HĐTN trong hoạt động NCKH về chế tạo thiết bị chống ngập lụt.

- Nghiệm thu sản phẩm TBKT Nhà nổi chống ngập lụt và Bè ứng cứu cơ động của các nhóm.

Giai đoạn 4: Tổng kết, đánh giá, rút kinh nghiệm HĐTN Mục đích: - Tổ chức công bố rộng rãi kết quả nghiên cứu chế tạo các thiết bị ứng cứu ngập lụt là: Nhà nổi ứng cứu ngập lụt và Bè ứng cứu cơ động của các nhóm dưới dạng Hội vui Vật lí nhằm tăng hứng thú với bộ môn.

- Do các mô hình nhà nổi và bè ứng cứu này có thao tác chế tạo khá đơn giản, nên trong Hội vui, BTC sẽ yêu cầu các đội thực hiện thao tác chế tạo ngay tại Hội vui với thời gian giới hạn là 30’. Thông qua việc các đội thực hiện chế tạo và báo cáo nhằm phổ biến và cụ thể hóa quy trình chế tạo TBKT, cách vận dụng một số kiến thức đã biết vào hoạt động NCKH, ngoài ra cũng giúp GV đánh giá kĩ năng thao tác chế tạo của HS. - Tạo không gian để HS được trải nghiệm ở nhiều vai trò: nhà nghiên cứu, kĩ sư thiết kế chế tạo, nhà đầu tư, đánh giá sản phẩm…

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN

http://lrc.tnu.edu.vn

Qua các hoạt động này, HS nhận ra các kiến thức ở hai chương “Động lực học chất điểm” và “Cân bằng và chuyển động của vật rắn” - Vật lí 10 được ứng dụng, CT & NTHĐ, hướng ứng dụng của hai TB: Bè ứng cứu cơ động và Nhà nổi chống ngập lụt . Quan trọng hơn là gợi ý cho HS hướng thực hiện HĐTN trong hoạt động NCKH nhằm khắc sâu và tăng cường tính ứng dụng kiến thức, PTNL, đặc biệt là NLST của HS Tiến hành: - GV yêu cầu các nhóm viết báo cáo tổng kết đề tài nghiên cứu chế tạo MH: Nhà nổi chống ngập lụt và Bè ứng cứu cơ động. Nêu rõ các yêu cầu đối với báo cáo tổng kết. Khuyến khích học sinh trong các báo cáo có thể hiện các thông điệp hoặc có liên hệ, tuyên truyền các vấn đề tự nhiên, xã hội liên quan đến đề tài như: vấn đề biến đổi khí hậu, vấn đề rác thải nhựa, tái chế, tái sử dụng rác thải….

- HS các nhóm chuẩn bị báo cáo tổng kết đề tài nghiên cứu theo yêu cầu của GV. - Tổ chức buổi báo cáo và đánh giá công khai các đề tài nghiên cứu của các nhóm dưới dạng Hội vui Vật lí. Cụ thể như sau: + Chuẩn bị của GV: * Chuẩn bị cơ sở vật chất : khánh tiết, địa điểm, máy chiếu,… * Cử ra ban tổ chức, hội đồng thẩm định đề tài và đánh giá của hội vui: Các thầy cô giáo dạy Vật lí trong tổ bộ môn. * Hội đồng thẩm định xây dựng các các tiêu chí đánh giá đề tài, trong đó chú ý đến các tiêu chí đánh giá sự phát triển NLST của HS * Ban tổ chức (BTC) lên kế hoạch nội dung Hội vui cụ thể, các lưu ý cho các đội chuẩn bị khi báo cáo đề tài như: Thành viên thuyết trình, bài báo cáo trình chiếu, các nội dung có thể được khán giả, hội đồng thẩm định chất vấn… + Nội dung của Hội vui: Phần một: Khởi động  Mục đích của phần này là làm hâm nóng bầu không khí và giúp toàn bộ khán giả nhận ra chủ đề của Hội vui và nội dung nghiên cứu của HĐTN sẽ được báo cáo trong Hội vui.

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN

http://lrc.tnu.edu.vn

 Để đạt được mục đích này có thể thiết kế như sau: * Tên của CĐNC: Cơ học và mùa mưa lũ sẽ được ẩn dưới 4 miếng ghép. Mỗi miếng ghép là một câu hỏi liên quan đến CĐNC. Để có thể lật các miếng ghép này, HS

1

2

3

4

phải trả lời đúng các câu hỏi. * Nội dung câu hỏi trong mỗi mảnh ghép Mảnh 1: Trình chiếu một số video, hình ảnh, số liệu thiệt hại.. trong mùa mưa lũ. Ví dụ như:

Câu hỏi: Đây là hiện tượng gì? Tại sao hiện tượng này lại gây tác hại lớn về người và của?

Trả lời: Hiện tượng lũ lụt vào mùa mưa. Gây thiệt hại lớn về người và của do xảy ra nhanh, bất ngờ, không kịp cứu hộ. ( GV có thể qua các hình ảnh nói về tác hại cơ học của dòng lũ, đưa ra trong một số trường hợp tác dụng cơ học là có hại) Mảnh 2: Trình chiếu một số hình ảnh về mô hình thiết bị, thiết bị ứng cứu ngập lụt : phao cứu sinh, thuyền, ….

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN

http://lrc.tnu.edu.vn

Câu hỏi: Tác dụng chung của các thiết bị được đề cập đến trong các hình ảnh trên là gì? Đặt một tên gọi chung cho các thiết bị này?

Trả lời: Đều có tác dụng cứu hộ khi xảy ra lũ lụt. Gọi tên: Thiết bị ứng cứu ngập lụt Mảnh 3: Câu hỏi: Em hãy nêu nguyên tắc hoạt động chung nhất của các thiết bị ứng cứu lũ lụt như: bè nổi, phao cứu sinh…, và liệt kê ít nhất là 3 đơn vị kiến thức mà em biết được vận dụng trong việc chế tạo vận hành TB này? Các đơn vị kiến thức này thuộc lĩnh vực kiến thức nào?

Trả lời: HS có thể mô tả nguyên tắc hoạt động chung của thiết bị, liệt kê các kiến thức thuộc chương “Động lực học chất điểm” và “Cân bằng và chuyển động của vật rắn” như: các lực cơ học, các định luật Niu-ton, ĐKCB của vật rắn…

Mảnh 4: Câu hỏi: Nêu một số nguyên nhân điển hình gây ra hiện tượng lũ lụt?

Trả lời: Nguyên nhân do biến đổi khí hậu do hiệu ứng nhà kính, chặt cây, phá rừng … và các nguyên nhân tự nhiên như hoạt động của Mặt trời, sự tạo thành núi lửa….(Có thể kèm đưa ra thông điệp về bảo vệ môi trường, chống biến đổi khí hậu).  Sau khi lật hết (hoặc chưa cần lật hết) các mảnh ghép, HS sẽ nhận ra chủ đề của Hội vui: Cơ học và mùa mưa lũ.  GV khẳng định lại CĐNC của HĐTN này và sự cần thiết đối với thực tiễn của đề tài nghiên cứu: Thiết bị ứng cứu ngập lụt.  Các nhóm thực hiện màn chào hỏi trong thời gian tối đa là 2 phút, giới thiệu ngắn gọn về tên gọi của nhóm, các thành viên trong nhóm.

Khuyến khích các nhóm sử dụng các hình thức văn nghệ vui nhộn, ấn tượng như: ca dao, hò, vè…

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN

http://lrc.tnu.edu.vn

Phần hai: Báo cáo đề tài Hoạt động 1: Chế tạo TBKT. Các đội thực hiện lại quy trình chế tạo TBKT của nhóm mình trong thời gian quy định.

Hoạt động 2 : Báo cáo đề tài nghiên cứu và trả lời chất vấn  GV dẫn chương trình phổ biến thể lệ của phần thi: Báo cáo đề tài nghiên cứu khoa học. Cụ thể: Mỗi báo cáo thực hiện trong 15 phút và cần thể hiện các nội dung: * Lý do chọn đề tài nghiên cứu (có thể lồng ghép các vấn đề tự nhiên, xã hội cần tuyên truyền, giới thiệu). * Tên thiết bị kĩ thuật chế tạo * Cấu tạo, nguyên tắc hoạt động * Các kiến thức thuộc hai chương “Động lực học chất điểm” và “Cân bằng và chuyển động của vật rắn” được vận dụng. * Mô tả sơ lược quy trình nghiên cứu chế tạo. * Giới thiệu sản phẩm và vận hành thực nghiệm Trong thời gian một nhóm báo cáo, các nhóm khác, khán giả, hội đồng thẩm định theo dõi và chuẩn bị các câu hỏi chất vấn. Mỗi nhóm còn lại đều phải đặt từ 1 đến 3 câu hỏi chất vấn cho nhóm bạn. Hội đồng thẩm định và khán giả đưa ra các câu hỏi chất vấn, các giả thuyết xoay quanh đề tài nghiên cứu chế tạo: Nhà nổi chống ngập lụt, Bè ứng cứu cơ động của các nhóm.

Sau khi nhóm thực hiện xong báo cáo, nhận câu hỏi là thảo luận thống nhất câu trả lời. Trong thời gian nhóm này suy nghĩ, các nhóm khác tiếp tục báo cáo.Thứ tự trả lời chất vấn như thứ tự báo cáo của mỗi nhóm.

Trong phần thi này có một phần thưởng nhỏ như : Nhà đầu tư thông thái hoặc nhà đánh giá tài ba dành cho khán giả có những câu hỏi, hay phân tích đánh giá về thiết bị kĩ thuật chính xác, thuyết phục nhất. * Các nhóm bốc thăm thứ tự báo cáo. * Các nhóm cử đại diện giới thiệu sản phẩm nghiên cứu, báo cáo đề tài nghiên cứu TB ứng cứu lũ lụt theo các nội dung đã được yêu cầu chuẩn bị.

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN

http://lrc.tnu.edu.vn

* Xử lí các tình huống bất ngờ (nếu có). * Các nhóm thảo luận, thống nhất đưa ra câu trả lời cho các chất vấn nhằm làm rõ hoặc bảo vệ ý tưởng của đề tài * Hội đồng thẩm định đưa ra nhận xét về các ưu, nhược điểm của các đề tài nghiên cứu của các nhóm, các câu hỏi chất vấn được đặt ra và các câu trả lời giữa các nhóm và cá nhóm với khán giả Hoạt động 3: Đánh giá đề tài nghiên cứu * Hội đồng thẩm định thông báo công khai các tiêu chí đánh giá và cách đánh giá các đề tài. * Các đề tài được đánh giá qua các tiêu chí bằng điểm bởi ba đối tượng: Hội đồng thẩm định, khán giả, các nhóm tham gia (Các nhóm không được tự đánh giá đề tài của nhóm mình. * Thư kí tổng kết, kết quả đánh giá việc thực hiện đề tài nghiên cứu chế tạo mô hình thiết bị ứng ngập lụt: bè ứng cứu cơ động, nhà nổi chống ngập lụt của các nhóm.

Phần 3: Tổng kết Hội vui Vật lí  Trong lúc đợi thư kí Hội vui tổng kết các kết quả đánh giá, tổ chức một phần thi nhỏ dành cho toàn bộ khán giả. Trong đó khán giả sẽ tham gia bắt thăm và trả lời câu hỏi, nếu trả lời đúng sẽ được nhận một phần thưởng bất ngờ từ BTC. Các đội chơi sẽ là BGK chấm các câu trả lời này của khán giả. Mục đích của việc yêu cầu khán giả trả lời các câu hỏi này là giúp củng cố, khắc sâu một số nội dung như mục tiêu của HĐTN đã xác định ban đầu, ngoài ra gợi ý, định hướng để HS có thể tiếp tục tìm hiểu vận dụng kiến thức Cơ học vào chế tạo các TBKT khác, góp phần tiếp tục PTNL, đặc biệt là NLST của HS. Câu hỏi cụ thể có thể là: Câu 1: Nêu CT &NTHĐ chung của Bè ứng cứu cơ động, Nhà nổi chống ngập lụt?

Câu 2: Để các thiết bị ứng cứu ngập lụt tự chế có thể vận hành an toàn, hiệu quả, chúng ta cần đặc biệt lưu ý đến vấn đề gì? Vì sao?

(Lưu ý đến tải trọng, độ bền vật liệu, độ chắc chắn của kết cấu thiết bị) Câu 3: Nêu quy trình chung nghiên cứu chế tạo một TBKT? Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN

http://lrc.tnu.edu.vn

Câu 4: Em hãy chỉ ra một số TBKT cơ khí khác có cấu tạo và hoạt động dựa trên các kiến thức phần Cơ học? * GV công bố kết quả đánh giá thực hiện đề tài nghiên cứu chế tạo TBKT của các nhóm. * Khen thưởng cho các nhóm * Nêu một số các lưu ý, rút kinh nghiệm cho quá trình thực hiện các đề tài hoặc gợi ý mở rộng đề tài (nếu có). * GV tổng kết, rút kinh nghiệm, kết thúc Hội vui - Rút kinh nghiệm tổ chức HĐTN trong NCKH của HS + Chuẩn bị của HS - HS các nhóm chuẩn bị bào báo cáo, thuyết trình về đề tài nghiên cứu.

- Chuẩn bị nguyên vật liệu để thao tác chế tạo lại tại Hội vui.

- Chuẩn bị một số vấn đề dự kiến để đặt câu hỏi chất vấn các đội khác trong Hội vui.

KẾT LUẬN CHƯƠNG II Như vậy, với việc vận dụng cơ sở lí luận về DH theo định hướng PT NL, tổ chức HĐTN trong trường phổ thông, NLST của học sinh trong HĐTN và cơ sở thực tiễn về đối tượng học sinh, thực trạng tổ chức HĐTN phần Cơ học Vật lí 10 theo định hướng phát triển năng lực tại một số trường THPT, chúng tôi đã xây dựng kế hoạch tổ chức HĐTN trong hoạt động NCKH về chế tạo TBKT phần Cơ học - Vật lý 10. Chúng tôi cho rằng nếu áp dụng theo tiến trình tổ chức HĐTN này vào quá trình dạy học sẽ kích thích hứng thú, và làm thúc đẩy sự PTNL, đặc biệt là NLST của HS. Tiến trình HĐTN này được chúng tôi tiến hành TNSP với đối tượng HS lớp 10 thuộc trường THPT Lương Phú - Huyện Phú Bình - Tỉnh Thái Nguyên.

Kết quả cụ thể của hoạt động TNSP này chúng tôi xin trình bày trong chương III của luận văn này.

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN

http://lrc.tnu.edu.vn

CHƯƠNG III THỰC NGHIỆM SƯ PHẠM 3.1. Mục đích và nhiệm vụ củaTNSP 3.1.1. Mục đích TNSP TNSP nhằm kiểm chứng giả thuyết khoa học mà đề tài đặt ra: Nếu dựa trên cơ sở lí luận của dạy học theo ĐHPTNL, tổ chức HĐTN trong trường phổ thông và lí luận về NLST, để xây dựng tiến trình và tổ chức HĐTN 2 chương “Động lực học chất điểm” và chương “Cân bằng và chuyển động của vật rắn” phần “Cơ học” - Vật lí 10, thì có thể phát triển NLST của học sinh.

3.1.2.Nhiệm vụTNSP Để tiến hành TNSP chúng tôi đã thực hiện các nhiệm vụ sau: - Lựa chọn đối tượng học sinh và nội dung thựcnghiệm.

- Chuẩn bị đầy đủ, chu đáo về cơ sở vật chất cho việc tổ chức HĐTN của HS - Tổ chức HĐTN trong hoạt động NCKH về chế tạo TBKT: Thiết bị chống ngập lụt. theo định hướng PTNL nhằm phát triển NLST của HS. - Thu thập số liệu, xử lí kết quả TNSP đã thuđược.

3.2. Đối tượng và nội dungTNSP 3.2.1. Đối tượngTNSP - Đối tượng TNSP: 47 học sinh lớp 10A2 trường THPT Lương Phú, huyện Phú Bình, tỉnh Thái Nguyên - Thời gian TNSP được tiến hành vào tháng 03/2019.

3.2.2. Nội dung TNSP Ở lớp tiến hành TNSP, GV tổ chức HĐTN theo ĐHPTNL Phần “Cơ học” - Vật lí 10 nhằm phát triển NLST của học sinh.

HĐTN về hoạt động NCKH về chế tạo TBKT cơ khí có vận dụng kiến thức hai chương “Động lực học chất điểm” và “Cân bằng và chuyển động của vật rắn” thuộc phần Cơ học - Vật lí 10.

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN

http://lrc.tnu.edu.vn

3.3. Tiến trìnhTNSP 3.3.1. Công tác chuẩn bị TNSP - Trình kế hoạch với Tổ chuyên môn và Ban giám hiệu trường THPT Lương Phú xin được tổ chức thực nghiệm và các điều kiện cơ sở vật chất, đối tượng giáo viên và học sinh để tổ chức thực nghiệm.

-Khảo sát cụ thể kết quả học tập Môn Vật lí - kì 1 năm học 2018-2019 của 47 học sinh lớp 10A2 trường THPT Lương Phú - Phú Bình - Thái Nguyên.

- Lập kế hoạch TNSP chi tiết.

3.3.2. Kế hoạch TNSP chi tiết Bảng 3.1. Kế hoạch thực nghiệm sư phạm chi tiết Thời gian 01/03/2019 03/03/2019

Nhiệm vụ của GV Phát phiếu điều tra học sinh .

Nhiệm vụ của HS Hoàn thành phiếu điều tra.

- Xử lí kết quả điều tra, phân tích thực trạng - Giới thiệu về HĐTN và thông báo kế hoạch tổ chức HĐTN.

- Ôn tập các kiến thức được

-Yêu cầu HS ôn tập kiến thức.

yêu cầu

- Sử dụng phương pháp tương tự kết hợp trình chiếu các hình ảnh, video...về 04/03/2018 đến 10/03/2018

lũ lụt

và nêu vấn đề

nghiên cứu chế tạo TBKT

- Tiến hành chia nhóm, đặt tên

- Hướng dẫn HS chia nhóm và hoạt nhóm, bầu nhóm trưởng phân động nhóm, xác định nội dung của công vai trò, nhiệm vụ của các HĐTN.

thành viên.

- Phát mẫu “Danh sách nhóm”, “Kế - Thảo luận, lựa chọn CĐNC hoạch thực hiện”, “Phân công và tên TBKT định chế tạo của nhiệm vụ” cho các nhóm.

nhóm.

- Hướng dẫn HS thảo luận lựa chọn - Các nhóm thảo luận thống CĐNC, loại TBKT định chế tạo và nhất tên CĐNC và loại TBKT đặt tên cho CĐNC.

chế tạo

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN

http://lrc.tnu.edu.vn

Thời gian

Nhiệm vụ của GV

Nhiệm vụ của HS

-Tổ chức và hướng dẫn các nhóm -Các nhóm họp bàn, thảo luận họp bàn để lập kế hoạch thực hiện thống nhất mục tiêu, nội dung, HĐTN 11/03/2019 Đến 17/03/2019

phương thức...của hoạt động

+ Yêu cầu các nhóm thảo luận xác nghiên cứu. định mục tiêu, nội dung ... của hoạt - Lập kế hoạch nghiên cứu, chế động nghiên cứu chế tạo thiết bị tạo nhà nổi, bè nổi cụ thể ứng cứu lũ lụt

-Phân công công việc chi tiết

+ Yêu cầu các nhóm thống nhất cho các thành viên. xây dựng kế hoạch thực hiện hoạt động nghiên cứu, chế tạo chi tiết.

-Tổ chức cho các nhóm tiến hành - Tiến hành hoạt động chế tạo 18/03/2019 đến 24/03/2019

chế tạo nhà nổi, bè nổi theo kế thiết bị ứng cứu lũ lụt theo kế hoạch đã đề ra.

hoạch mà nhóm đã đề ra.

- Theo sát và tạo điều kiện để HS -Tích cực tìm cách cải tiến, có thể phát huy NLST

nâng cao chất lượng sản phẩm, đề tài - Hoàn thiện sản phẩm

- Giao nhiệm vụ và hướng dẫn học - Hoàn thiện bài báo cáo và sinh chuẩn bị báo cáo đề tài nghiên nộp sản phẩm.

25/03/2019 Đến 27/03/2019

cứu.

- Chuẩn bị các nội dung cần

- Nghiệm thu sản phẩm

thiết cho buổi báo cáo đề tai ở

- Lập kế hoạch và chuẩn bị tổ chức Hội vui Vật lí Hội vui Vật lý để các nhóm báo cáo đề tài

28/03/2019 29/04/2019

- Tổ chứcHội vui VL.

- Tham gia Hội vui Vật lí.

- Tổng kết, rút kinh nghiệm tổ chức - Ghi nhận kết quả.

HĐTN.

3.4. Đánh giá kết quả TNSP 3.4.1. Xây dựng tiêu chí đánh giá Căn cứ vào các biểu hiện của sự phát triển NLST của học sinh trong quá trình tham gia HĐTN được trình bày ở các lý luận của chương 1 luận văn này, Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN

http://lrc.tnu.edu.vn

chúng tôi đề xuất các tiêu chí đánh giá định tính và đánh giá định lượng sự phát triển NLST của học sinh trong quá trình tham gia HĐTN như sau: 3.4.1.1. Tiêu chí đánh giá định tính Có thể đánh giá việc phát triển NLST cho HS qua HĐTN trong hoạt động NCKH về chế tạo TBKT qua các tiêu chí như sau: - Khoảng 1/3 số HS các nhóm nhận ra được CĐNC từ các tình huống học tập và đề xuất được dự đoán về TBKT cần chế tạo (kể cả chưa sát với CĐNC).

- Khoảng 1/2 số HS các nhóm dự đoán CT & NTHĐ chung TBKT (bao gồm có cả dự đoán chưa hoàn toàn chính xác ).

- Khoảng 2/3 số HS các nhóm đề xuất được PATK TBKT, và biết lựa chọn phương án tối ưu (bao gồm cả những lựa chọn chưa được hợp lý).

- Khoảng 1/3 số HS ở các nhóm biết phân tích, dự đoán ưu nhược, điểm, biện pháp khắc phục, tính khả thi của mỗi phương án thiết kế TBKT để đề xuất MH TBKT tối ưu chính xác nhất.đưa ra được bản vẽ thiết kế MH của TBKT (bao gồm cả những MH còn nhiều thiếu sót, chưa hợp lý).

- Khoảng 3/4 HS của mỗi nhóm có thể đưa ra bản thiết kế mô hình TBKT từ MH chung đã thống nhất ( bao gồm cả những thiết kế chưa thực sự hợp lý). Tham gia chế tạo được MH. - Khoảng 1/5 số HS mỗi nhóm có thể đề xuất được ý tưởng cả tiến TBKT trong quá trình thực hiện chế tạo (bao gồm cả những đề xuất chưa thực sự hiệu quả).

3.4.1.2. Tiêu chí đánh giá định lượng - Chúng tôi đưa ra tiêu chí đánh giá định lượng về sự phát triển NLST của HS qua HĐTN trong hoạt động NCKH về chế tạo TBKT là: 75% HS đạt điểm từ trung bình trở lên, trong đó có ít nhất 20% HS đạt điểm khá, giỏi.

- Chúng tôi quy ước điểm HS đạt được bao gồm ba loại điểm thành phần như sau: + Điểm đánh giá sự phát triển NLST của học sinh trong HĐTN do GV đánh giá (ĐĐGPTNLST) + Điểm đánh giá việc hoạt động nhóm của học sinh trong HĐTN do giáo viên, nhóm trưởng và đồng đẳng đánh giá (ĐHĐN) Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN

http://lrc.tnu.edu.vn

+ Điểm đánh giá đề tài nghiên cứu trong HĐTN được lấy theo điểm đánh giá đề tài nghiên cứu của nhóm (ĐSPHS) Các loại điểm thành phần nói trên đều được lấy tròn đến 0,5. Để có được các loại điểm này, chúng tôi đã xây dựng các bảng tiêu chí đánh giá cụ thể sau đây: a. Các bảng tiêu chí đánh giá Bảng 3.2. Tiêu chí đánh giá sự phát triển NLST của cá nhân qua HĐTN (Dành cho giáo viên) Điểm

Tiêu chí

0-2

3-4

5-6

9-10

7-8

1.Nhận biết Không chỉ ra -Chỉ ra được -Chỉ ra được -Chỉ ra được -Chỉ ra được được đề

chủ được vấn đề VĐNC nghiên cần

nghiên nhưng

VĐNC

VĐNC

-Không đưa -Đưa ra được -Đưa ra được

không đúng. ra được loại loại

cứu và loại cứu

VĐNC TBKT loại TBKT cần

TBKT cần

TBKT

cần cần chế tạo

chế tạo

chế tạo

-Chưa

chế tạo

nêu -Chỉ ra được

được CT & CT & NTHĐ NTHĐ chung chung 2. Đề xuất -Không mô

hình xuất

đề -

Đề

được được

xuất -Đề xuất được

xuất -Đề

MH MH TBKT được

TBKT

cần MH TBKT TBKT

chế tạo

hoặc đề xuất nhưng nhưng

xuất -Đề

chưa

hoàn thiện còn -Đưa

nhiều nhiều

MH ra và

MH

TBKT TBKT đưa

ra -Đưa ra được

hoàn được bản vẽ được bản vẽ bản vẽ chi tiết

không có giá thiện.

chi tiết.

chi tiết.

của MH - Chỉ ra được

trị

một

ưu,

số

nhược điểm 3.Giải quyết vấn trong

- Không

- Đưa ra -

các

đưa

ra được

đề

được

ý số

quá

Đưa

một nhiều

ý kiến kiến

kiến đóng đóng

góp góp

ra - Đưa

ra - Đưa ra nhiều

ý

ý

đóng cho

nhiều

ý kiến đóng

kiến đóng

góp

góp

QTCT

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN

cho

cho

http://lrc.tnu.edu.vn

Điểm

Tiêu chí trình

chế

0-2

3-4

góp hỗ trợ hỗ

7-8

9-10

QTCT

TBKT.

5-6 trợ QTCT

tạo(QTCT)

QTCT

QTCT

TBKT

TBKT

nhưng ít có hỗ trợ chế - Phát

hiện

được

tồn

của

tại

của

nhưng và đề

giá trị

TBKT, giúp tạo

TBKT

nhanh

và

chính

xác

hơn.

TBKT.

- Phát

TBKT - Chưa đưa ra,

hoặc

đưa ra PA

hiện

được tồn tại TBKT

xuất

được

PA

giải

quyết

có

hiệu quả.

giải quyết, nhưng không hiệu quả 4.Vận dụng - Không biết - Chưa tự tri thức để vận dụng lý vận giải

quyết thuyết

các vấn đề giải

vào được thích thuyết

trong

quá CT&NTHĐ giải

trình

CT của TBKT

TBKT

Tự

vận - Vận dụng - Vận dụng lý

dụng dụng

lý lý thuyết vào thuyết vào giải

lý thuyết vào giải

vào giải

thích thích

thích được

thích được

TBKT

CT&NTHĐ

CT&NTHĐ

CT&NTHĐ CT&NTHĐ TBKT.

được

TBKT,

giải

thích cho các

- Giải thích mô hình tương

TBKT.

- Vận dụng cho các MH tự. giải

thích tương tự.

-Lập luận, đề

cho các MH - Lập luận, xuất sáng kiến tương tự.

đề xuất sáng cải tiến TBKT kiến cải tiến hiệu quả, và có TBKT,

giải phán đoán, lựa

quyết các tồn chọn được PA tại chưa thật tốt nhất. hiệu quả

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN

http://lrc.tnu.edu.vn

Trong phần phần đánh giá này có bốn tiêu chí đánh giá, điểm tối đa của mỗi tiêu chí là 10 điểm. Do vậy điểm của mỗi cá nhân là trung bình cộng của điểm bốn tiêu chí, lấy tròn đến 1.

Bảng 3.3. Bảng tiêu chí đánh giá hoạt động nhóm của cá nhân trong HĐTN (Dành cho giáo viên) Mức Tiêu chí 1. Khả năng truyền đạt và tiếp nhận, xử lý thông tin về CĐNC khi thảo luận nhóm 2. Khả năng phán đoán, phát hiện và giải quyết vấn đề trong quá trình tham gia thảo luận TKMH TBKT 3.Khả năng thực hiện thiết kế, phát hiện và xử lý vấn đề phát sinh, sáng kiến cải tiến TB khi tham gia chế tạo TBKT 4. Khả năng phối hợp với các thành viên để hoàn thành nhiệm vụ

Mức 1 Mức 2 (0 -3 điểm) (4-6 điểm) -Truyền đạt được -Truyền đạt đúng nội nội dung cần thảo dung cần thảo luận luận nhóm, nhưng nhóm, cách diễn đạt còn máy móc,khó ngắn gọn, dễ hiểu. hiểu.

- Tiếp nhận và xử lý -Tiếp nhận được được các thông tin về thông tin về CĐNC CĐNC khi thảo luận. nhưng chưa xử lý được.

Chỉ đưa ra được - Đề xuất được nhiều những MH chế tạo PA chế tạo MH TBKT đã sẵn có.

TBKT mới lạ, chính xác, khoa học.

Nhưng chưa chỉ rõ được tồn tại của mỗi PA

-Dự kiến được những thuận lợi và khó khăn nhưng chưa đầy đủ khi thực hiện kế hoạch chế tạo.

-Chưa đưa ra được giải pháp để khắc phục.

Mức 3 (7-10 điểm) -Truyền đạt đúng, ngắn gọn, dễ hiểu nội dung cần thảo luận nhóm.

-Tiếp nhận, xử lý, truyền tải thông tin về CĐNC cho người khác hiệu quả.

- Đề xuất được nhiều PA chế tạo MH TBKT mới lạ, độc đáo, khoa học - Phán đoán, phát hiện được các ưu điểm, hạn chế của mỗi MH -Lựa chọn được MH tối ưu, thuyết phục được các bạn đồng tình, chấp nhận.

-Dự kiến được những thuận lợi và khó khăn khi thực hiện kế hoạch.

-Đưa ra được những giải pháp tối ưu để khắc phục những khó khăn có thể gặp phải.

- Đề xuất PA xử lí các tình huống phát sinh trong QTCT

-Dự kiến được những thuận lợi và khó khăn khi thực hiện kế hoạch.

-Đưa ra được một số những giải pháp để khắc phục những khó khăn có thể gặp phải ( bao gồm cả chưa thực sự hiệu quả).

-Thụ động tiếp nhận - Tiếp nhận và thực - Thực hiện nhiệm vụ tốt và thực hiện nhiệm hiện nhiệm vụ tốt. và chủ động trong hợp vụ.

-Chủ động trong phối tác nhóm - Chưa có tinh thần hợp với các bạn để -Đưa ra được những đề xuất, hợp tác với các bạn hoàn thành nhiệm vụ. phối hợp hiệu quả cho việc cùng nhóm. làm việc nhóm.

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN

http://lrc.tnu.edu.vn

Trong phần phần đánh giá này có bốn tiêu chí đánh giá, điểm tối đa của mỗi tiêu chí là 10 điểm. Do vậy điểm của mỗi cá nhân là trung bình cộng của điểm bốn tiêu chí, lấy tròn đến 1.

Bảng 3.4. Bảng tiêu chí đánh giá hoạt động nhóm của cá nhân trong HĐTN (Dành cho nhóm trưởng các nhóm) Mức Tiêu chí

Mức 1 Mức 2 Mức 3 ( 0-3 điểm) (3-6 điểm) (6-10 điểm) - Tham gia chưa - Tham gia đầy đủ - Tham gia đầy đủ tích

1.Thái độ

đầy đủ các hoạt nhưng chưa tíchcực cực, tự giác, chủ động

tham gia

động của nhóm.

thảo luận

- Không chủ động động của nhóm.

và hợp tác

phối hợp với các - Chủ động phối hợp hoạt động của nhóm

trong các

thành viên khác

hoạt động

- Chưa tích cực và khác.

và tự giác các hoạt phối hợp với các thành viên khác trong các

với các thành viên - Đưa ra được những đề xuất nâng cao hiệu

chủ động tham gia -Tích cực và chủ quả làm việc nhóm

nhóm

thảo luận, chưa động tham gia thảo -Tích cực và chủ động đưa ra được ý kiến luận. đưa ra được ý tham gia thảo luận. kiến cá nhân nhưng đưa ra được ý kiến cá

cá nhân.

chưa được các bạn nhân, được các bạn trong nhóm tán thành. trong nhóm tán thành.

2. Đóng góp

-Không có hoặc -Đóng góp được một -Đóng góp một số ý kiến

ý kiến về

có đóng góp ý số ý kiến về CĐNC, có ý nghĩa lớn, có tính

chủ

kiến

đề

nghiên cứu 3.

về

CĐNC có ý nghĩa xây dựng quyết định về

CĐNC,

nhưng không có ý nhưng chưa cao.

thuyết phục được các bạn

nghĩa

trong nhóm tán thành.

Thực -Thực hiện đầy đủ -Thực hiện đầy đủ -Thực hiện đầy đủ các

hiện nhiệm các nhiệm vụ cá các nhiệm vụ cá nhân nhiệm vụ vụ cá nhân nhân được phân được được phân công.

phân

cá nhân

công được phân công đúng

công nhưng còn nhưng còn ít sai sót, thời hạn nhiều sai sót, chưa đúng tiến độ

và không có sai sót,

đúng tiến độ

đúng tiến độ.

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN

http://lrc.tnu.edu.vn

Trong phần phần đánh giá này có ba tiêu chí đánh giá, điểm tối đa của mỗi tiêu chí là 10 điểm. Do vậy điểm của mỗi cá nhân là trung bình cộng của điểm ba tiêu chí, lấy tròn đến 1 Bảng 3.5. Tiêu chí đánh giá đồng đẳng (dành cho HS) Mức Tiêu chí

Mức 1

Mức 2

Mức 3

(0-3điểm)

(3-6 điểm)

(6-10điểm)

-Tham

các -Tham gia các hoạt -Tham gia đầy đủ,

gia

1. Thái độ hoạt động nhưng động khá đầy đủ, tích cực, nhiệt tình, chưa đầy đủ và tích cực. làm việc chăm chỉ. tham gia tích cực,

2. Đóng góp - Đưa ra được ý - Đưa ra được ý kiến -Đưa ra được những ý

cá kiến cá nhân trong cá nhân có tính xây ý kiến chính xác,

kiến

nhân trong một số hoạt động dựng khi cần thiết, sáng tạo có tính xây hoạt động

nhưng

ý

kiến giải thích tương đối dựng, giải thích hợp hợp lí.

không có ích.

lí.

3. Tiếp thu - Không tiếp thu - Có tiếp thu ý kiến -Tiếp thu ý kiến đóng ý kiến đóng hoặc không chú ý của

người

khác góp một cách tích

góp từ các tiếp thu những ý nhưng chưa có thái cực, vận dụng các ý thành

viên kiến đóng góp ý độ tiếp nhận tích kiến có ý nghĩa một

khác

tích cực

cực

cách sáng tạo

- Không hòa nhập, Hòa nhập, tôn trọng - Chủ động trong hòa 4. Khả năng tôn trọng, không và chia sẻ thôngtin, nhập và chia sẻ việc, nhưng thông tin, công hợp tác với chia sẻ thông tin, công thành phối hợp công việc. viên khác các

5. Thực hiện nhiệm được giao

Không

trong không

chủ

động, việc, tích cực hợp tác

thường xuyên.

thường xuyên trong các hoạt động.

hoàn - Hoàn

thành

- Hoàn thành tốt

vụ thành hoặc hoàn nhiệm vụ được giao nhiệm vụ được giao, thành nhưng chất đúng tiến độ

đúng tiến độ có chất

lượng

lượng cao.

kém

hay

không đúng tiến độ Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN

http://lrc.tnu.edu.vn

Trong phần phần đánh giá này có năm tiêu chí đánh giá, điểm tối đa của mỗi tiêu chí là 10 điểm. Do vậy điểm của mỗi cá nhân là trung bình cộng của điểm năm tiêu chí, lấy tròn đến 1.

Bảng 3.6. Tiêu chí đánh giá đề tài nghiên cứu chế tạo TBKT (dành cho cả GV và HS) Điểm Tiêu chí Phần I

Mức 1 (0 -2,5 điểm)

Mức 2 (2,5 - 5 điểm)

Mức 3 (5- 7,5 điểm)

Mức 4 (7,5-10 điểm)

TRÌNH BÀY BÁO CÁO TẠI HỘI VUI VẬT LÝ -Chỉ giới thiệu -Giới thiệu tên -Giới thiệu tên - Giới thiệu tên tên đội, thành đội,

1.Chào hỏi

thành đội, thành viên đội, thành viên

viên, chưa liên viên, có liên qua hình thức qua

hình

thức

hệ đến CĐNC

nghệ

sôi

liên

hệ

hệ đến CĐNC văn nghệ,có đề văn

-Đơn giản, sơ một cách đơn cập đến đề tài động, sài

giản.

CĐNC một cách

nghiên cứu.

sáng tạo.

-Nêu được lý - Nêu được lý

- Nêu được lý - Nêu được lý do

do chọn đề tài do chọn đề tài, do chọn đề tài, chọn đề tài, nêu nhưng chưa chỉ đề cập được nêu rõ được ý rõ được ý nghĩa rõ

được

ý đến ý nghĩa nghĩa và mối thực tiễn của đề

nghĩa thực tiễn thực tiễn của liên hệ với thực tài. của đề tài.

2. Lý do chọn đề tài

đề tài nhưng tiễn của đề tài. chưa rõ

-Phân tích,chỉ ra

-Phân tích, chỉ được mối liên hệ ra

được

mối giữa

liên hệ giữa đề nghiên

đề

tài

cứu

và

tài nghiên cứu các vấn đề tự và các vấn đề tự nhiên,

xã

hội

nhiên, xã hội khác. khác

- Có lồng yếu tố tuyên truyền tích cực

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN

http://lrc.tnu.edu.vn

Điểm Tiêu chí

Mức 1 (0 -2,5 điểm)

Mức 2 (2,5 - 5 điểm)

- Đã xây dựng -Xây được 3.Kế hoạch thực hiện đề tài nghiên cứu

KH được

nghiên cứu, chế nghiên tạo

Mức 3 (5- 7,5 điểm)

dựng -Xây dựng được -Xây dựng được KH KH nghiên cứu KH nghiên cứu cứu chế tạo TBKT chế tạo TBKT rõ

TBKT chế tạo TBKT rõ

nhưng chưa rõ rõ

ràng

ràng các bước, bước, các công việc

Mức 4 (7,5-10 điểm)

các ràng các bước,

ràng

các bước, các công các các việc hợp lý

công

việc

một cách hợp lý,

công

việc

khoa học, hiệu

nhưng

chưa

quả.

hợp lý Giới thiệu dài Giới thiệu lưu Giới thiệu lưu Giới thiệu ngắn ấp úng loát nhưng dài loát, ngắn gọn, gọn, lưu loát, giải

dòng,

gây khó hiểu dòng, lan man, giải thích đầy thích 4. Giới thiệu sản phẩm

đầy

đủ

cho

người có giải thích đủ,

nghe,

không NTHĐ của TB NTHĐ của TB các thông số kĩ

giải

rõ nhưng

thích

rõ

ràng NTHĐ cũng như

chưa nhưng ngữ điệu thuật

của

TB,

ràng NTHĐ của đầy đủ.

chưa gây được diễn đạt biểu cảm

TB

hứng thú cho thu hút sự chú ý người nghe.

của người nghe.

- Chưa trả lời - Trả lời được - Trả lời được - Trả lời được được hoặc trả phần lớn các phần lớn các hầu hết các câu lời được chưa câu hỏi một câu 5. Đặt câu

mạch lạc, chính nhưng

hỏi và trả

xác được các chính xác hết. câu

vấn

vấn.

-Đặt

một hỏi

chưa cách rõ ràng cách rõ ràng, ngắn

nhiều,

lời chất

hỏi

hỏi

chất

chưa chính xác hết.

một gọn,

rõ

ràng, chính xác

-Đặt câu hỏi hết.

-Đặt câu hỏi cho đội bạn rõ

-Đặt câu hỏi cho

cho đội bạn rõ ý, đúng trọng đội bạn câu

cách

hỏi ý nhưng chưa tâm

rõ ý,

đúng trọng tâm,

cho đội bạn còn sâu hoặc xa

có chiều sâu và

chưa rõ ý hoặc trọng tâm

sáng tạo.

quá đơn giản.

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN

http://lrc.tnu.edu.vn

Điểm Tiêu chí

Mức 1 (0 -2,5 điểm)

hiện báo

cứng nhắc còn ràng chưa rõ ràng

Mức 4 (7,5-10 điểm)

nhưng lạc, khoa học lạc,

trình bày chưa nhưng

cáo

khoa học

Phần 2

Mức 3 (5- 7,5 điểm)

giản, - Đơn giản, rõ - Rõ ràng, mạch - Rõ ràng, mạch

-Đơn 6. Cách thể

Mức 2 (2,5 - 5 điểm)

khoa

học,

chưa sáng tạo và lôi

thực sự lôi cuốn cuốn thuyết phục

SẢN PHẨM TBKT ĐƯỢC CHẾ TẠO - Thiết kế MH - Thiết kế MH - Thiết kế MH - Thiết kế MH rườm rà, chưa

khá

chắc chắn.

gàng,

- Không có đổi mới 7.Thiết kế

của

TBKT

so

gọn chắn

gọn

chắc chắn.

gọn gàng, chắc chắn.

- Đổi mới đáng - Có

chắn.

với - Có đổi mới

sẵn có

với các MH sẵn

sẵn có

mẫu sẵn có - Công

-Thiết kế ít

nhưng

công dụng

chưa

dụng

còn hạn chế.

có - Nhiều

đáng - Khá

nhiều

dụng

công

dụng

khả thi

kể.

- Thiết kế ít công dụng

đổi

mới đột phá so

so với MH còn

điểm

kể so với MH

các MH mẫu

-Vật liệu đắt, -Vật

gàng,

nhưng

công có

tính

khó

thực thi

liệu -Vật liệu tương -Vật liệu sử dụng

chưa phù hợp tương đối phù đối phù hợp với an toàn và phù với thiết kế và hợp với thiết thiết kế và hoàn hợp với thiết kế, hoàn cảnh.

8.Vật

liệu

chế

tạo

TBKT

kế

và

- Một số vật cảnh. liệu

không

hoàn cảnh.

hoàn cảnh, tận

- Vật liệu đơn dụng được một giản, dễ kiếm, số các vật liệu tái

đảm bảo an

an toàn,

toàn

kiệm chi phí.

người

cho sử

dụng.

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN

tiết chế, rẻ tiền, dễ kiếm, thân thiện với môi trường, tiết kiệm chi phí.

http://lrc.tnu.edu.vn

Điểm Tiêu chí

Mức 1 (0 -2,5 điểm)

Mức 2 (2,5 - 5 điểm)

- Không giống - Giống bản thiết kế.

thiết - Giống

phẩm TBKT

thiết - Giống thiết kế,

kế,

cấu còn lỏng

chặt chẽ, chắc

chẽ, chắc chắn,

lẻo, chưa

chắn,

tính thẩm mỹ

kết

cấu tính

thẩm mỹ khá

không

hoạt - Đã

động

hoặc

động

hoạt

động

nguyên

chưa ổn định

Mức 4 (7,5-10 điểm)

kế nhưng kết

- Có trục trặc, 9.Sản

Mức 3 (5- 7,5 điểm)

xây

hoạt

dựng

nhưng chưa ổn định

cấu

chặt

cao - Hoạt động khá

cao

theo - Hoạt động khá tắc

kết

ổn

định

theo

ổn định theo

nguyên tắc xây

nguyên

dựng.

tắc

xây dựng - Một số công dụng thiết kế

- Thể hiện được đầy

đủ

công

dụng thiết kế.

còn chưa ổn định - Khó có khả - Có khả năng - Khả năng ứng - Khả năng ứng năng 10.

Khả

năng

ứng

ứng

dụng thực tiễn

dụng trong

ứng

dụng

thực tiễn

dụng thực tiễn

dụng thực tiễn

tốt, an toàn.

tốt, an toàn.

- Khó chế tạo, - Khó chế tạo, - Dễ chế tạo, vật ít an toàn

vật liệu đắt đỏ

thực tiễn.

liệu dễ kiếm.

- Dùng

được

trong

nhiều

hoàn cảnh

Trong phần phần đánh giá này có mười tiêu chí đánh giá, điểm tối đa của mỗi tiêu chí là 10 điểm. Do vậy điểm sản phẩm HĐTN của mỗi nhóm (cũng là điểm của cá nhân trong nhóm), là trung bình cộng của điểm mười tiêu chí, lấy tròn đến 0,5. b. Cách tính điểm của cá nhân học sinh qua HĐTN Chúng tôi quy ước việc đánh giá như sau: - Các loại điểm được giáo viên đánh giá (ĐGVĐG) : lấy hệ số 2.

- Các loại điểm đánh giá khác : lấy hệ số 1.

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN

http://lrc.tnu.edu.vn

Với quy ước như vậy, chúng tôi có cách tính điểm như sau: Điểm hoạt động nhóm của từng HS (ĐHĐN)

Điểm sản phẩm của từng HS (Điểm SPHS)

Trong đó:

Điểm HĐTN của mỗi HS (Điểm HĐTN)

3.4.2. Đánh giá kết quả thực nghiệm sư phạm 3.4.2.1. Phân tích diễn biến quá trình thực nghiệm sư phạm tổ chức HĐTN về NCKH chế tạo TBKT theo định hướng phát triển năng lực nhằm phát triển năng lực sáng tạo của học sinh Ở giai đoạn đầu của HĐTN: Lựa chọn chủ đề và đặt tên cho HĐTN, hầu hết HS đều chú ý quan sát xem các video, hình ảnh về lũ lụt nhưng còn khá lúng túng trước yêu cầu chỉ ra CĐNC. Có một số HS chỉ mới chú ý đến nội dung của các hình ảnh, video mà chưa có sự liên hệ tưởng tượng cần thiết để phát hiện ngay hoặc chưa tự phát hiện được vấn đề cần nghiên cứu, chủ đề của HĐTN. Tuy nhiên, sau khi xác định được vấn đề cần nghiên cứu các TBKT ứng cứu lũ lụt, phần lớn các em đã hào hứng và mạnh dạn thảo luận đưa ra ý tưởng về các TB ứng cứu lũ lụt này. Đặc biệt có những thành viên đã đưa ra được

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN

http://lrc.tnu.edu.vn

những phân tích, lập luận về ưu nhược điểm của các MH bè nổi, nhà nổi rất có giá trị, giúp cả nhóm có thể lựa chọn được MH tối ưu nhất.

Hình 3.1. Học sinh trong nhóm thảo luận xác định chủ đề nghiên cứu Sang giai đoạn: Lập kế hoạch nghiên cứu. Có thể nói, trong quá trình này sự phát triển NLST của học sinh thể hiện khá rõ ràng. Các nhóm đã có nhiều sáng tạo hơn trong hoạt động. Ví dụ như các nhóm biết tổ chức phân công vai trò, chức trách cho các thành viên một cách khoa học, có tính đến sở trường năng lực cá nhân giúp nhóm hoạt động hiệu quả hơn. Điều này thể hiện tính sáng tạo của học sinh trong hoạt động nhóm. Đặc biệt sự tổng hợp, liên hệ giữa các kiến thức, MH…đã thành thục hơn, các em đưa ra được nhiều đề xuất mới mẻ trong xây dựng MHHV của TB nhà nổi, bè nổi. Các em phát hiện được nhiều vấn đề mới về CT&NTHĐ, vật liệu chế tạo… cũng biết phân tích, lựa chọn những yếu tố, chi tiết phù hợp, hiệu quả của các MH đã đưa ra để xây dựng một MH nhà nổi, bè nổi tốt nhất. Qua đó có thể thấy NLST của các em đã được phát triển thêm một bậc.

Khi các nhóm tiến hành thực hiện HĐTN theo kế hoạch: chế tạo các TB Bè ứng cứu cơ động và Nhà nổi chống ngập lụt theo quy trình mà giáo viên đã cung cấp và kế hoạch chi tiết mà nhóm đã xây dựng, các em cũng thể hiện sự linh hoạt, sáng tạo trong việc thực hiện các hoạt động thao tác chế tạo mô hình, nhanh chóng phát hiện và có biện pháp xử lý hiệu quả những vấn đề của MH lý thuyết. Trong quá trình này, có một nhóm chế tạo nhà nổi, và một nhóm chế tạo bè nổi đã phát hiện và tiến hành cải tiến MH thiết kế ban đầu rất sáng tạo để tăng cường tính năng và hiệu quả của TB. Điều này chứng tỏ quá trình thực Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN

http://lrc.tnu.edu.vn

nghiệm có thể giúp một số cá nhân phát huy khả năng sáng tạo rất tốt, ở một mức độ cao hơn.

Hình 3.2. Học sinh các nhóm chuẩn bị vật liệu chế tạo

Hình 3.3. Học sinh các nhóm tiến hành chế tạo nhà nổi, bè nổi Trong Hội vui Vật lý các nhóm đã thể hiện báo cáo rành mạch, hầu hết có thể trả lời khá đầy đủ và tương đối chính xác các câu hỏi chất vấn về các vấn đề liên quan đến sản phẩm thiết bị ứng cứu lũ lụt mà nhóm mình chế tạo.Hình thức thể hiện báo cáo của các đội có nhiều yếu tố mới lạ, thu hút khán giả. Đặc biệt là với vai trò nhà đầu tư, chuyên gia đánh giá đề tài và sản phẩm, khán giả tham gia Hội vui đã đặt ra rất nhiều câu hỏi, tình huống liên quan đến hai sản phẩm : Nhà nổi chống ngập lụt, Bè ứng cứu cơ động, có những câu hỏi hay, mới mẻ, dẫn đến tranh luận chất vấn và bảo vệ đề tài rất sôi nổi. Điều này làm không khí Hội vui sôi động hơn, khán giả rất hào hứng, phấn khích hơn. Qua đây, nhận thấy tư duy, trí tưởng tượng của một số em đã thể hiện sự nhanh Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN

http://lrc.tnu.edu.vn

nhạy, phong phú khá rõ. Có thể nói HĐTN NCKH chế tạo TBKT này đã góp phần phát triển được NLST của học sinh, làm học sinh thêm hứng thú với việc học tập thông qua các HĐTN.

Hình 3.4. Các nhóm cử đại diện báo cáo đề tài và thảo luận trả lời chất vấn

Hình 3.5. Tổng kết Hội vui Vật lí 3.4.2.2. Đánh giá kết quả TNSP Đối chiếu các kết quả thu được qua TNSP về thực hiện HĐTN trong hoạt động NCKH về chế tạo Nhà nổi chống ngập lụt và Bè ứng cứu cơ động với các tiêu chí đã xây dựng ở phần đáng giá kết quả TNSP, chúng tôi có đánh giá kết quả TNSP như sau:

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN

http://lrc.tnu.edu.vn

a. Về mặt định tính Bảng 3.7. Kết quả đánh giá định tính HĐTN của HS STT

Tiêu chí xây dựng

1

- Khoảng 1/3 số HS các nhóm nhận ra được CĐNC từ các tình huống học tập và đề xuất được dự đoán về TBKT cần chế tạo (kể cả chưa

Kết quả

Có 19/47 học sinh

sát với CĐNC).

2

- Khoảng 1/2 số HS các nhóm dự đoán được CT&NTHĐ chung TBKT (bao gồm có cả dự đoán chưa hoàn toàn chính xác).

3

- Khoảng 2/3 số HS các nhóm đề xuất được PA thiết kế TBKT, và biết lựa chọn PA tối ưu (bao gồm cả những lựa chọn chưa được hợp lý).

4

Khoảng 26/47 học sinh Khoảng 35/47 học sinh

-Khoảng 1/3 số HS ở các nhóm biết phân tích, dự đoán ưu nhược, điểm, biện pháp khắc phục, tính khả thi của mỗi PATK TBKT để đề xuất

Khoảng 20/47

MH TBKT tối ưu chính xác nhất,đưa ra được

học sinh

bản vẽ thiết kế MH của TBKT (bao gồm cả những MH còn nhiều thiếu sót, chưa hợp lý).

5

- Khoảng 3/4 HS của mỗi nhóm có thể đưa ra bản thiết kế MH TBKT từ MH chung đã thống

Khoảng 40/47

nhất (bao gồm cả những thiết kế chưa thực sự

học sinh

hợp lý). Tham gia chế tạo được MH. 6

- Khoảng 1/5 số HS mỗi nhóm có thể đề xuất được ý tưởng cải tiến TBKT trong quá trình

Khoảng 12/47

thực hiện chế tạo (bao gồm cả những đề xuất

học sinh

chưa thực sự hiệu quả) Như vậy, so sánh giữa kết quả thu được với tiêu chí đánh giá định tính mà chúng tôi xây dựng ở trên, chúng tôi nhận thấy rằng về mặt định tính thì NLST của HS qua HĐTN đã được phát triển.

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN

http://lrc.tnu.edu.vn

b. Về mặt định lượng Sau đợt TNSP chúng tôi thu được kết quả đánh giá của HS (Bảng 3.8).

Bảng 3.8. Bảng đánh giá kết quả HĐTN của HS Điểm hệ số 1 STT 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29

Họ và tên Nguyễn Ngọc Ánh Đinh Quang Bằng Nguyễn Minh Châm Nguyễn Kim Chi Nguyễn Thị Chi Đào Duy Cường Nguyễn Viết Cường Trương Quốc Duy Đoàn Thị Mỹ Duyên Lương T Hồng Duyên Nguyễn Thành Đạt Đào Thị Hương Giang Nguyễn Hương Giang Vũ Trà Giang Vũ Văn Hải Nguyễn Thị Hiền Nguyễn Minh Hiếu Nguyễn T Thanh Hòa Lương Tuấn Hoàng Nguyễn Duy Hưng Nguyễn Trọng Khôi Dương T Khánh Linh Nguyễn Khánh Linh Vũ Thùy Linh Nguyễn Hoa Mai Nguyễn Ngọc Minh Đào Thúy Ngân Nguyễn Mỹ Ngân Phạm Thị Minh Ngọc

Điểm HĐN 9 3 8 6 8 6 5.5 4 6.5 6 5 8 9 7 7 2.5 8 5.5 5.5 8 6.5 7.5 5 6 6 7 6 7 3

Điểm SPHS 9 6.5 8.5 7 9 7 6.5 8 8 7 6.5 8 9 7 8.5 7 9 7 6.5 8 7 8.5 7 7 9 9 8 8 6.5

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN

Điểm hệ số 2 Điểm ĐG PTNLST 8 3.5 7.5 5.5 8 4 4.5 3 5.5 6 2 8.5 9 5.5 7 3 7 4 6 7.5 6 7.5 5 5 8 7.5 5.5 7 2.5

Điểm HĐTN 8.5 4.1 7.9 6.0 8.3 5.3 5.0 4.5 6.4 6.3 3.9 8.3 9 6.3 7.4 3.9 7.8 5.1 6.0 7.8 6.4 7.6 5.5 5.8 7.8 7.8 6.2 7.3 3.6

http://lrc.tnu.edu.vn

Điểm hệ số 1 STT 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47

Họ và tên Nguyễn Thị Thu Phương Bùi Thanh Tâm Ngô Thanh Tâm Nguyễn Thị Mỹ Tâm Trần Phương Thảo Nguyễn Hứu Thắng Bùi Thị Mai Thu Hà Thị Thủy Nguyễn Khánh Thương Hoàng Thu Trà Nguyễn Thị Trang Nguyễn T Huyền Trang Nguyễn Thủy Trang Nguyễn Quốc Trường Tạ Mạnh Tuấn Nguyễn Thanh Tùng Nguyễn Kim Tuyến Đoàn Thị Tuyết

Điểm HĐN 5 6 8 9 6 2 5 5 8 4 7 7 6 7 6 4 7 9

Điểm SPHS 7 6.5 8 8.5 6.5 8.5 8 8 9 6.5 6.5 8 6 8 8.5 7 9 8.5

Điểm hệ số 2 Điểm ĐG PTNLST 6.5 6.5 4.5 8.5 4.5 3.5 6 7 8.5 6 1.5 7 6.5 6.5 5.5 4 7 9

Điểm HĐTN 6.3 6.4 6.3 8.6 5.1 4.6 6.3 7.3 8.5 5.6 3.1 7.3 6.3 7.0 6.4 4.8 7.5 8.9

Từ kết quả TNSP cho thấy: + Điểm đánh giá theo nhóm: Các nhóm đều đạt từ 6,5 điểm trở lên. + Điểm đánh giá từng HS: Số lượng khá giỏi là 18/47 em, chiếm 38,29 % Số lượng trung bình là 20/47 em, chiếm 42,55 % Số lượng yếu là 9/47 em, chiếm 19,14 % Như vậy, theo kết quả này có 38 HS đạt điểm từ trung bình trở lên (chiếm 80,85%), và trong đó có 18 HS đạt điểm khá, giỏi (chiếm 38,29 %).

So sánh với tiêu chí về đánh giá định lượng đã được chúng tôi xây dựng ở trên (có 70% đạt điểm từ trung bình trở lên, trong đó có ít nhất 20% đạt điểm khá, giỏi), chúng tôi thấy rằng điểm HĐTN của các em HS lớp 10A2 đạt tiêu chí chúng tôi đã đề ra. Vậy về mặt định lượng HS của lớp 10A2 đã bước đầu đã PT được NLST Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN

http://lrc.tnu.edu.vn

Từ kết quả TNSP về mặt định tính và định lượng, so sánh với những tiêu chí đánh giá đã xây dựng ở trên chúng tôi có thể khẳng định rằng, bước đầu HS đã được phát triển NLST. Từ đây, chúng tôi nhận thấy tiến trình tổ chức HĐTN về NCKH chế tạo TBKT theo ĐHPTNL hai chương: “Động lực học chất điểm” và “Cân bằng và chuyển động của vật rắn” - Vật lí 10 có thể phát triển NLST cho HS KẾT LUẬN CHƯƠNG 3 Sau khi TNSP việc tổ chức HĐTN về NCKH về chế tạo TBKT, theo định hướng phát triển năng lực nhằm phát triển NLST của HS tại trường THPT Lương Phú - Phú Bình - Thái Nguyên, chúng tôi đã tiến hành phân tích diễn biến quá trình TNSP đánh giá sự phát triển NLST của HS qua HĐTN bằng các tiêu chí đã xây dựng, đồng thời theo hướng phát triển NLST. Kết quả cho thấy: Bước đầu có thể khẳng định rằng NLST của HS qua HĐTN đã được phát triển.

Cụ thể là đa số các nhóm HS đã phát hiện được CĐNC và loại TBKT cần chế tạo phù hợp với CĐNC. Qua quá trình thực hiện HĐTN thấy từ việc một số HS còn lúng túng khi tiếp cận tình huống học tập, đến việc các em đã chủ động biết tìm kiếm thông tin liên quan đến VĐNC theo trình tự khoa học nhất. Nhiều HS biết căn cứ vào CT & NTHĐ chung để xác định được các bộ phận chính và chức năng, từ đó xây dựng mô hình TBKT hợp lí, hiệu quả với cách bố trí các bộ phận TBKT khác nhau. Một số HS còn có khả năng phân tích, dự đoán ưu nhược điểm của MH lí thuyết hay MH thực tiễn để từ đó đề xuất cải tiến MH nhà nổi, bè nổi rất hiệu quả. Trong quá trình hoạt động nhóm, các em cũng có nhiều sự sáng tạo trong tổ chức, phân công, lên kế hoạch, làm nâng cao hiệu quả của việc hoạt động nhóm.

Như vậy, sau quá trình TNSP, với sự phân tích và xử lí các kết quả nhận được về mặt định tính và định lượng, chúng tôi thấy đã có cơ sở để khẳng định giả thuyết khoa học của đề tài nghiên cứu là đúng đắn.

Từ đó chúng tôi tin tưởng rằng việc tổ chức HĐTN theo định hướng PTNL của đề tài đã nghiên cứu nếu được tiến hành thường xuyên, mở rộng một cách hợp lí cho nhiều đối tượng HS, nội dung ở nhiều chương, nhiều lĩnh vực kiến thức thì sẽ phát triển được NLST của HS. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN

http://lrc.tnu.edu.vn

KẾT LUẬN CHUNG Sau khi nghiên cứu cơ sở lí luận và thực tiễn, đề xuất tiến trình tổ chức HĐTN về NCKH chế tạo TBKT hai chương “Động lực học chất điểm” và “Cân bằng và chuyển động của vật rắn”- Vật lí 10 theo định hướng PTNL nhằm phát triển NLST của HS và tổ chức TNSP, chúng tôi nhận thấy rằng: - Tiến trình HĐTN về NCKH chế tạo TBKT theo định hướng PTNL được xây dựng ở chương 2 của luận văn là khả thi và hiệu quả trong việc PT NLST của HS. Trong quá trình TNSP do các điều kiện chủ quan và khách quan nên lượng kiến thức áp dụng trong HĐTN mới chỉ được gói gọn trong hai chương phần “Cơ học”-Vật lí 10, phạm vi TNSP còn hạn hẹp, nhưng bước đầu HS đã có điều kiện, cơ hội để phát triển NLST. Từ đó cho thấy có thể áp dụng tiến trình tổ chức HĐTN này một cách linh hoạt, cho các phần kiến thức các của môn Vật lí, các bộ môn khác của chương trình giáo dục, nhằm phát triển các năng lực, đặc biệt là NLST của HS. Để tiếp tục phát huy kết quả nghiên cứu chúng tôi xin có một số đề xuất như sau: - Thứ nhất: Thường xuyên tạo điều kiện cho đội ngũ GV phổ thông được tiếp cận với các PPDH, kiểm tra đánh giá theo định hướng PTNL. - Thứ hai: Các nhà trường tạo điều kiện về không gian, thời gian để tổ chức các HĐHT thông qua các HĐTN dưới nhiều hình thức ở nhiều lĩnh vực nhằm hướng đến phát triển toàn diện các năng lực cho HS. Đối với các môn khoa học tự nhiên như Vật lí, các HĐTN về NCKH cần tăng cường hơn.

- Thứ ba: Cần khuyến khích và tạo điều kiện tốt nhất cho các đề xuất đổi mới PPDH của GV phổ thông theo định hướng PTNL người học.

Sau khi hoàn thành luận văn, chúng tôi sẽ tiếp tục triển khai ý tưởng của luận văn cho các chương khác của chương trình Vật lí tại địa bàn huyện Phú Bình - tỉnh Thái Nguyên.

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN

http://lrc.tnu.edu.vn

TÀI LIỆU THAM KHẢO 1. Bộ GD & ĐT (2017), Chương trình giáo dục phổ thông tổng thể, Hà Nội.

2. Bộ GD & ĐT (2014), Tài liệu tập huấn hướng dẫn dạy học và kiểm tra đánh giá theo định hướng phát triển năng lực HS cấp THPT môn Vật lí, lưu hành nội bộ, Hà Nội.

3. Bộ GD & ĐT (2014), Tài liệu tập huấn kiểm tra, đánh giá trong quá trình dạy học theo định hướng phát triển năng lực HS môn Vật lí cấp THPT, lưu hành nội bộ, Hà Nội.

4. Bộ GD & ĐT (2014), Tài liệu tập huấn xây dựng các chuyên đề dạy học và kiểm tra, đánh giá theo định hướng phát triển năng lực HS môn Vật lí (dùng cho GV THPT), lưu hành nội bộ, Hà Nội.

5. Bộ GD & ĐT, Chuẩn kiến thức kĩ năng vật lí 10, Nxb Giáo dục.

6. Bộ GD & ĐT, Sách giáo viên vật lí 10 (Cơ bản), Nxb Giáo dục.

7. Bộ GD & ĐT, Vật lí 10 (Cơ bản), Nxb Giáo dục.

8. Bộ GD & ĐT, Vật lí 10 (Nâng cao), Nxb Giáo dục.

9. Bộ GD & ĐT (2016), Kỹ năng xây dựng và tổ chức các hoạt động trải nghiệm sáng tạo trong trường trung học, Tài liệu tập huấn, NXB Đại học sư phạm Hà Nội.

10.David A.Kolb, Lý thuyết học qua trải nghiệm.

11.Bùi Ngọc Diệp (2015), “Hình thức tổ chức các hoạt động TN trong nhà trường phổ thông”, Tạp chí khoa học giáo dục, Số 113 - Tháng 02/2015.

12.Đảng Cộng sản Việt Nam (2013), Nghị quyết Hội nghị Trung ương 8 khóa XI (Nghị quyết 29-NQ/TW) của Đảng về đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo, Hà Nội.

13.Nguyễn Văn Lê (1998), Cơ sở khoa học của sự sáng tạo.

14.Nguyễn Thị Liên (2016), Tổ chức hoạt động trải nghiệm sáng tạo trong nhà trường phổ thông, NXB Giáo dục Việt Nam.

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN

http://lrc.tnu.edu.vn

15. Trần Thị Bích Liễu, Giáo dục phát triển năng lực sáng tạo, NXB Giáo dục Việt Nam. 16. Quốc hội nước CHXHCN Việt Nam (2014), Nghị quyết 88/2014/QH13 của Quốc hội về đổi mới chương trình, sách giáo khoa phổ thông,góp phần đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo, Hà Nội.

17. Huỳnh Văn Sơn, Giáo trình Tâm lý học sáng tạo .

18. Đinh Thị Kim Thoa (2015), Hoạt động trải nghiệm sáng tạo - Hoạt động quan trọng trong chương trình GDPT mới, Báo giáo dục và thời đại (tháng 10/2015).

19. Bộ GD & ĐT (2014), Tổ chức các hoạt động giáo dục trong trường trung học theo định hướng phát triển năng lực học sinh, Tài liệu tập huấn, Hà Nội.

20.Đỗ Ngọc Thống (2015), “Hoạt động trải nghiệm sáng tạo từ kinh nghiệm giáo dục quốc tế và vấn đề của Việt Nam”, Tạp chí Khoa học giáo dục, số 115 (tháng 04/2015).

21. Trần Văn Tính, Đánh giá năng lực người học qua hoạt động trải nghiệm sáng tạo, Báo Giáo dục và thời đại.

22. Nguyễn Cảnh Toàn (2005), Khơi dậy tiềm năng sáng tạo.

23.Nguyễn Công Khanh (2014), Đổi mới kiểm tra đánh giá học sinh theo cách tiếp cận năng lực, Tài liệu bồi dưỡng.

24. Ngô Thị Tuyên, Khái niệm hoạt động trải nghiệm sáng tạo, Diễn đàn công nghệ giáo dục.

25.Nguyễn Thị Hồng Việt (2003), Tổ chức hoạt động nhận thức cho học sinh trong dạy học vật lí ở trường trung học phổ thông, Nxb Giáo dục.

26.Phạm Minh Hạc (1997), Tâm lí học Vưgôtxki, NXB Giáo dục, Hà Nội.

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN

http://lrc.tnu.edu.vn

PHỤ LỤC Phụ lục 3.1. Bảng điểm lớp 10A2 Học kì 1 năm học 2018-2019 Số TT 1 2

Họ và tên học sinh Nguyễn Ngọc Ánh Đinh Quang Bằng

Lớp

Điểm

10A2

8.1

10A2

6.2

3

Nguyễn Minh Châm

10A2

6.1

4

Nguyễn Kim Chi

10A2

7.4

5

Nguyễn Thị Chi

10A2

4.8

6

Đào Duy Cường

10A2

7.5

7

Nguyễn Viết Cường

10A2

4.2

8

Trương Quốc Duy

10A2

7.0

9

Đoàn Thị Mỹ Duyên

10A2

6.9

10

Lương T Hồng Duyên

10A2

7.4

11

Nguyễn Thành Đạt

10A2

5.3

12

Đào Thị Hương Giang

10A2

6.8

13

Nguyễn Hương Giang

10A2

8.2

14

Vũ Trà Giang

10A2

8.5

15

Vũ Văn Hải

10A2

7.6

16

Nguyễn Thị Hiền

10A2

5.1

17

Nguyễn Minh Hiếu

10A2

4.4

18

Nguyễn T Thanh Hòa

10A2

4.8

19

Lương Tuấn Hoàng

10A2

5.8

20

Nguyễn Duy Hưng

10A2

6.2

21

Nguyễn Trọng Khôi

10A2

6.3

22

Dương T Khánh Linh

10A2

8.0

23

Nguyễn Khánh Linh

10A2

7.9

PL1

24

Vũ Thùy Linh

10A2

5.5

25

Nguyễn Hoa Mai

10A2

6.4

26

Nguyễn Ngọc Minh

10A2

6.4

27

Đào Thúy Ngân

10A2

7.5

28

Nguyễn Mỹ Ngân

10A2

7.9

29

Phạm Thị Minh Ngọc

10A2

6.8

30

Nguyễn Thị Thu Phương

10A2

5.7

31

Bùi Thanh Tâm

10A2

5.2

32

Ngô Thanh Tâm

10A2

6.4

33

Nguyễn Thị Mỹ Tâm

10A2

6.6

34

Trần Phương Thảo

10A2

7.4

35

Nguyễn Hứu Thắng

10A2

7.5

36

Bùi Thị Mai Thu

10A2

7.7

37

Hà Thị Thủy

10A2

8.1

38

Nguyễn Khánh Thương

10A2

39

Hoàng Thu Trà

10A2

40

Nguyễn Thị Trang

10A2

41

Nguyễn T Huyền Trang

10A2

42

Nguyễn Thủy Trang

10A2

43

Nguyễn Quốc Trường

10A2

44

Tạ Mạnh Tuấn

10A2

45

Nguyễn Thanh Tùng

10A2

46

Nguyễn Kim Tuyến

10A2

47

Đoàn Thị Tuyết

10A2

PL2

7.7 5.8 5.9 6.0 6.2 3.5 4.3 5.6 6.4 8.7

Phụ lục 3.2. Bảng điểm do GV đánh giá sự PT NLST của từng HS.

Số TT 1 2

Họ và tên học sinh Nguyễn Ngọc Ánh Đinh Quang Bằng

TC3

TC4 Điểm

TC1

TC2

9

8

8

7

8

3

2

5

4

3.5

3

Nguyễn Minh Châm

7

7

8

8

7.5

4

Nguyễn Kim Chi

7

6

6

4

5.5

5

Nguyễn Thị Chi

8

8

8

8

8

6

Đào Duy Cường

3

3

5

5

4

7

Nguyễn Viết Cường

5

4

5

4

4.5

8

Trương Quốc Duy

2

3

4

3

3

9

Đoàn Thị Mỹ Duyên

4

6

5

7

5.5

10

Lương T Hồng Duyên

6

7

6

6

6

11

Nguyễn Thành Đạt

3

3

1

2

2

12

Đào Thị Hương Giang

9

7

9

9

8.5

13

Nguyễn Hương Giang

9

9

9

9

9

14

Vũ Trà Giang

7

5

6

5

5.5

15

Vũ Văn Hải

8

7

7

7

7

16

Nguyễn Thị Hiền

3

4

3

3

3

17

Nguyễn Minh Hiếu

6

8

8

6

7

18

Nguyễn T Thanh Hòa

6

2

4

3

4

19

Lương Tuấn Hoàng

8

6

6

7

6

20

Nguyễn Duy Hưng

8

7

8

7

7.5

21

Nguyễn Trọng Khôi

6

7

7

5

6

22

Dương T Khánh Linh

7

7

8

8

7.5

23

Nguyễn Khánh Linh

6

6

4

4

5

24

Vũ Thùy Linh

7

5

5

5

5

PL3

25

Nguyễn Hoa Mai

9

8

9

7

8

26

Nguyễn Ngọc Minh

7

8

8

9

7.5

27

Đào Thúy Ngân

5

6

5

6

5.5

28

Nguyễn Mỹ Ngân

7

6

8

7

7

29

Phạm Thị Minh Ngọc

3

3

2

2

2.5

30

Nguyễn Thu Phương

6

7

6

7

6.5

31

Bùi Thanh Tâm

8

7

6

5

6.5

32

Ngô Thanh Tâm

5

3

5

6

4.5

33

Nguyễn Thị Mỹ Tâm

9

7

9

9

8.5

34

Trần Phương Thảo

5

5

4

4

4.5

35

Nguyễn Hứu Thắng

5

3

3

3

3.5

36

Bùi Thị Mai Thu

7

5

6

7

6

37

Hà Thị Thủy

6

8

7

7

7

38

Nguyễn Khánh Thương

9

7

9

9

39

Hoàng Thu Trà

7

5

6

6

40

Nguyễn Thị Trang

2

1

1

2

41

Nguyễn T Huyền Trang

7

7

7

7

42

Nguyễn Thủy Trang

6

6

7

7

43

Nguyễn Quốc Trường

7

6

7

6

44

Tạ Mạnh Tuấn

7

5

5

6

45

Nguyễn Thanh Tùng

3

4

5

4

46

Nguyễn Kim Tuyến

7

7

7

7

47

Đoàn Thị Tuyết

9

9

9

9

PL4

8.5 6 1.5 7 6.5 6.5 5.5 4 7 9

Phụ lục 3.3. Bảng điểm đánh giá qua hoạt động nhóm của từng HS.

Số TT 1 2

Họ và tên học sinh Nguyễn Ngọc Ánh Đinh Quang Bằng

GVĐG

NTĐG ĐGĐĐ

Điểm

9

8

10

9

3

4

3

3

3

Nguyễn Minh Châm

8

8

8

8

4

Nguyễn Kim Chi

6

6

7

6

5

Nguyễn Thị Chi

8

8

8

8

6

Đào Duy Cường

7

5

5

6

7

Nguyễn Viết Cường

6

5

5

5.5

8

Trương Quốc Duy

4

4

5

4

9

Đoàn Thị Mỹ Duyên

7

6

6

6.5

10

Lương T Hồng Duyên

6

7

6

6

11

Nguyễn Thành Đạt

5

6

5

5

12

Đào Thị Hương Giang

8

8

8

8

13

Nguyễn Hương Giang

8

10

9

9

14

Vũ Trà Giang

7

8

7

7

15

Vũ Văn Hải

7

7

8

7

16

Nguyễn Thị Hiền

2

3

3

2.5

17

Nguyễn Minh Hiếu

7

9

9

8

18

Nguyễn T Thanh Hòa

6

5

5

5.5

19

Lương Tuấn Hoàng

6

5

5

5.5

20

Nguyễn Duy Hưng

8

8

8

8

21

Nguyễn Trọng Khôi

6

7

7

6.5

22

Dương T Khánh Linh

8

7

7

7.5

23

Nguyễn Khánh Linh

5

6

6

5

24

Vũ Thùy Linh

6

6

6

6

PL5

25

Nguyễn Hoa Mai

6

7

6

6

26

Nguyễn Ngọc Minh

7

7

7

7

27

Đào Thúy Ngân

5

7

7

6

28

Nguyễn Mỹ Ngân

7

8

7

7

29

Phạm Thị Minh Ngọc

3

4

3

3

30

Nguyễn Thu Phương

5

5

5

5

31

Bùi Thanh Tâm

6

7

6

6

32

Ngô Thanh Tâm

8

9

7

8

33

Nguyễn Thị Mỹ Tâm

9

9

9

9

34

Trần Phương Thảo

6

7

6

6

35

Nguyễn Hứu Thắng

2

2

2

2

36

Bùi Thị Mai Thu

5

6

4

5

37

Hà Thị Thủy

5

5

6

5

38

Nguyễn Khánh Thương

8

8

8

39

Hoàng Thu Trà

4

3

5

40

Nguyễn Thị Trang

7

7

7

41

Nguyễn T Huyền Trang

7

6

8

42

Nguyễn Thủy Trang

7

6

6

43

Nguyễn Quốc Trường

7

6

8

44

Tạ Mạnh Tuấn

6

6

7

45

Nguyễn Thanh Tùng

4

5

4

46

Nguyễn Kim Tuyến

7

8

7

47

Đoàn Thị Tuyết

9

10

9

PL6

8 4 7 7 6 7 6 4 7 9

Phụ lục. 3.4. Bảng điểm sản phẩm của nhóm HS

Số TT 1 2

Họ và tên học sinh

HĐTĐ

Nguyễn Ngọc Ánh

9

Nhóm KGĐG bạn ĐG 8 10

Điểm 9

Nguyễn Thị Chi

3

Nguyễn Hương Giang

4

Nguyễn Minh Hiếu

5

Nguyễn Kim Tuyến

6

Nguyễn Khánh Thương

7

Nguyễn Hoa Mai

8

Nguyễn Ngọc Minh

9

Nguyễn Minh Châm

10

Lương T Hồng Duyên

11

Lương Tuấn Hoàng

12

Đào Thị Hương Giang

13

Đoàn Thị Mỹ Duyên

14

Vũ Trà Giang

15

Vũ Văn Hải

16

Nguyễn Hứu Thắng

17

Đoàn Thị Tuyết

18

Nguyễn Thị Mỹ Tâm

19

Tạ Mạnh Tuấn

20

Nguyễn Duy Hưng

21

Bùi Thị Mai Thu

22

Hà Thị Thủy

23

Dương Khánh Linh

24

Vũ Thùy Linh

25

Ngô Thanh Tâm

PL7

8

9

9

8.5

8

8

8

8

26

Nguyễn T Huyền Trang

27

Đào Thúy Ngân

28

Nguyễn Mỹ Ngân

29

Phạm Thị Minh Ngọc

30

Nguyễn Thu Phương

31

Bùi Thanh Tâm

32

Nguyễn Thị Trang

33

Đinh Quang Bằng

34

Trần Phương Thảo

35

Nguyễn Viết Cường

36

Nguyễn Khánh Linh

37

Nguyễn Hoa Mai

38

Nguyễn Thành Đạt

39

Hoàng Thu Trà

40

Nguyễn Trọng Khôi

41

Đào Duy Cường

42

Nguyễn Thủy Trang

43

Nguyễn Quốc Trường

44

Nguyễn Thị Hiền

45

Nguyễn Thanh Tùng

46

Nguyễn Kim Chi

47

Nguyễn T Thanh Hòa

6

7

PL8

7

7

7

7

6.5

7

Phụ lục 3.4: Một số hình ảnh thực nghiệm

PL9