RÈN LUYỆN KỸ NĂNG VẬN DỤNG KIẾN THỨC VÀO THỰC TIỄN CHO HỌC SINH TRONG DẠY HỌC PHẦN VI SINH VẬT

TỔ CHỨC HOẠT ĐỘNG TRẢI NGHIỆM TRONG DẠY HỌC

vectorstock.com/28062415

Ths Nguyễn Thanh Tú eBook Collection

TỔ CHỨC HOẠT ĐỘNG TRẢI NGHIỆM ĐỂ RÈN LUYỆN KỸ NĂNG VẬN DỤNG KIẾN THỨC VÀO THỰC TIỄN CHO HỌC SINH TRONG DẠY HỌC PHẦN VI SINH VẬT - SINH HỌC 10 THPT WORD VERSION | 2022 EDITION ORDER NOW / CHUYỂN GIAO QUA EMAIL TAILIEUCHUANTHAMKHAO@GMAIL.COM

Tài liệu chuẩn tham khảo Phát triển kênh bởi Ths Nguyễn Thanh Tú Đơn vị tài trợ / phát hành / chia sẻ học thuật : Nguyen Thanh Tu Group Hỗ trợ trực tuyến Fb www.facebook.com/DayKemQuyNhon Mobi/Zalo 0905779594

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC VINH

HOÀNG TRỌNG NAM

TỔ CHỨC HOẠT ĐỘNG TRẢI NGHIỆM ĐỂ RÈN LUYỆN KỸ NĂNG VẬN DỤNG KIẾN THỨC VÀO THỰC TIỄN CHO HỌC SINH TRONG DẠY HỌC PHẦN VI SINH VẬT - SINH HỌC 10 THPT

LUẬN VĂN THẠC SỸ KHOA HỌC GIÁO DỤC

Nghệ An - 2017

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC VINH

HOÀNG TRỌNG NAM

TỔ CHỨC HOẠT ĐỘNG TRẢI NGHIỆM ĐỂ RÈN LUYỆN KỸ NĂNG VẬN DỤNG KIẾN THỨC VÀO THỰC TIỄN CHO HỌC SINH TRONG DẠY HỌC PHẦN VI SINH VẬT - SINH HỌC 10 THPT

Chuyên ngành: Lý luận và Phương pháp dạy học bộ môn Sinh học

Mã số: 60.14.01.11

LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC

Người hướng dẫn khoa học: PGS.TS. Nguyễn Đình Nhâm

Nghệ An - 2017

i

MỤC LỤC MỤC LỤC .................................................................................................................... i LỜI CẢM ƠN ............................................................................................................. v DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT ........................................................................vi DANH MỤC CÁC BẢNG SỐ LIỆU ...................................................................... vii DANH MỤC CÁC SƠ ĐỒ VÀ HÌNH VẼ ............................................................. viii PHẦN I. MỞ ĐẦU ..................................................................................................... 1 1. Lí do chọn đề tài...................................................................................................... 1 2. Mục đích nghiên cứu ............................................................................................... 2 3. Nhiệm vụ nghiên cứu .............................................................................................. 2 4. Đối tượng, khách thể và phạm vi nghiên cứu......................................................... 2 5. Phương pháp nghiên cứu......................................................................................... 3 5.1. Phương pháp nghiên cứu lý thuyết ................................................................... 3 5.2. Phương pháp điều tra ........................................................................................ 3 5.3. Phương pháp quan sát ....................................................................................... 4 5.4. Phương pháp hỏi chuyên gia ............................................................................ 4 5.5. Phương pháp thực nghiệm sư phạm ................................................................. 4 6. Lược sử nghiên cứu vấn đề...................................................................................... 4 6.1. Những nghiên cứu về HĐTN trên thế giới ....................................................... 4 6.2. Những nghiên cứu về HĐTN tại Việt Nam ...................................................... 6 7. Những đóng góp của đề tài ..................................................................................... 7 8. Giả thuyết khoa học ................................................................................................ 7 9. Bố cục của luận văn................................................................................................. 7 PHẦN II. NỘI DUNG NGHIÊN CỨU ...................................................................... 9 CHƯƠNG 1: CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA ĐỀ TÀI ............................. 9 1.1. Cơ sở lí luận của HĐTN rèn luyện KNVD kiến thức vào thực tiễn cho học sinh trong dạy học ............................................................................................................... 9 1.1.1. Hệ thống khái niệm ........................................................................................ 9 1.1.1.1. Hoạt động ................................................................................................ 9 1.1.1.2. Trải nghiệm ............................................................................................. 9 1.1.1.3. Hoạt động trải nghiệm .......................................................................... 10 1.1.1.4. Kỹ năng.................................................................................................. 10

ii

1.1.1.5. Kỹ năng vận dụng kiến thức vào thực tiễn ............................................ 11 1.1.2. Đặc điểm của HĐTN rèn luyện KNVD kiến thức vào thực tiễn cho học sinh trong dạy học ......................................................................................................... 12 1.1.3. Vai trò của HĐTN rèn luyện KNVD kiến thức vào thực tiễn trong dạy học13 1.1.3.1. Phát triển phẩm chất ............................................................................. 13 1.1.3.2. Phát triển năng lực chung ....................................................................... 13 1.1.3.3. Phát triển năng lực đặc thù ................................................................... 14 1.1.4. Ý nghĩa của tổ chức HĐTN rèn luyện KNVD kiến thức vào thực tiễn trong dạy học Sinh học .................................................................................................... 15 1.1.5. Một số hình thức tổ chức hoạt động giáo dục trong chương trình hiện hành ........................................................................................................................ 15 1.1.6. Các hình thức tổ chức HĐTN rèn luyện KNVD kiến thức vào thực tiễn trong dạy học Sinh học .......................................................................................... 16 1.1.6.1. Hội thi / cuộc thi .................................................................................... 16 1.1.6.2. Hoạt động câu lạc bộ (CLB) .................................................................. 17 1.1.6.3. Tổ chức trò chơi ..................................................................................... 17 1.1.6.4. Tổ chức diễn đàn .................................................................................... 17 1.1.6.5. Sân khấu tương tác ................................................................................ 17 1.1.6.6. Tham quan, dã ngoại ............................................................................. 18 1.1.6.7. Hoạt động giao lưu................................................................................ 18 1.1.6.8. Hoạt động chiến dịch ............................................................................ 18 1.1.6.9. Hoạt động nhân đạo .............................................................................. 19 1.1.6.10. Tổ chức sự kiện .................................................................................... 19 1.2. Cơ sở thực tiễn của đề tài ................................................................................... 19 1.2.1. Thực trạng của việc tổ chức HĐTN rèn luyện KNVD kiến thức vào thực tiễn trong dạy học Sinh học ở trường THPT ......................................................... 19 1.2.1.1. Mục đích điều tra ................................................................................... 19 1.2.1.2. Đối tượng điều tra ................................................................................. 20 1.2.1.3. Nội dung điều tra ................................................................................... 20 1.2.1.4. Phương pháp điều tra ............................................................................ 21 1.2.1.5. Kết quả điều tra ..................................................................................... 21

iii

CHƯƠNG 2: THIẾT KẾ VÀ TỔ CHỨC CÁC HOẠT ĐỘNG TRẢI NGHIỆM ĐỂ RÈN LUYỆN KỸ NĂNG VẬN DỤNG KIẾN THỨC VÀO THỰC TIỄN CHO HỌC SINH TRONG DẠY HỌC PHẦN VI SINH VẬT – SINH HỌC 10 ............. 31 2.1. Phân tích mục tiêu và nội dung dạy học của phần sinh học vi sinh vật ............. 31 2.1.1. Mục tiêu ....................................................................................................... 31 2.1.2. Nội dung ...................................................................................................... 32 2.2. Thiết kế HĐTN rèn luyện KNVD kiến thức vào thực tiễn trong dạy học Sinh học Vi sinh vật .......................................................................................................... 34 2.2.1. Cơ sở chọn lựa HĐTN ................................................................................. 34 2.2.2. Nguyên tắc thiết kế....................................................................................... 35 2.2.3. Quy trình thiết kế HĐTN ............................................................................. 36 2.2.4. Thiết kế một số HĐTN rèn luyện KNVD kiến thức vào thực tiễn trong dạy học phần Vi sinh vật .............................................................................................. 39 2.2.4.1. Hội thi.................................................................................................... 39 2.2.4.2. Tham quan dã ngoại .............................................................................. 44 2.2.4.3. Diễn đàn ................................................................................................. 46 2.3. Quy trình tổ chức HĐTN rèn luyện KNVD kiến thức vào thực tiễn trong dạy học phần vi sinh vật .................................................................................................. 49 2.3.1. Nguyên tắc tổ chức HĐTN .......................................................................... 49 2.3.2. Quy trình tổ chức HĐTN ............................................................................. 49 CHƯƠNG 3: THỰC NGHIỆM SƯ PHẠM ............................................................. 66 3.1. Mục đích thực nghiệm ....................................................................................... 66 3.2. Đối tượng và thời gian thực nghiệm .................................................................. 66 3.3. Nội dung thực nghiệm ....................................................................................... 66 3.4. Phương pháp thực nghiệm ................................................................................. 67 3.5. Tiêu chí đánh giá kỹ năng vận dụng kiến thức vào thực tiễn trong dạy học sinh học ............................................................................................................................. 67 3.6. Kết quả thực nghiệm .......................................................................................... 70 3.6.1. Phân tích định lượng .................................................................................... 70 3.6.2. Phân tích định tính ....................................................................................... 76 PHẦN III. KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ ............................................................. 78 1. Kết luận ................................................................................................................. 78 2. Kiến nghị ............................................................................................................... 78

iv

TÀI LIỆU THAM KHẢO ...................................................................................... 79 PHỤ LỤC .................................................................................................................P1 PHỤ LỤC 1: PHIẾU ĐIỀU TRA KHẢO SÁT ....................................................P2 Phụ lục 1.1. PHIẾU ĐIỀU TRA KHẢO SÁT GIÁO VIÊN .............................P2 Phụ lục 1.2. PHIẾU ĐIỀU TRA KHẢO SÁT HỌC SINH ...............................P7 PHỤ LỤC 2: MỘT SỐ HOẠT ĐỘNG TRẢI NGHIỆM .....................................P9 Phụ lục 2.1. HỘI THI “NỘI TRỢ GIỎI”...........................................................P9 Phụ lục 2.2. THAM QUAN “CƠ SỞ SẢN XUẤT NƯỚC MẮM HỘ GIA ĐÌNH” Ở XÃ KỲ NINH, THỊ XÃ KỲ ANH, TĨNH HÀ TĨNH. ....................P15 Phụ lục 2.3. DIỄN ĐÀN “HÃY NÓI KHÔNG VỚI HIV/AIDS” ...................P17 PHỤ LỤC 3: BÀI KIỂM TRA ĐÁNH GIÁ KỸ NĂNG VẬN DỤNG KIẾN THỨC VÀO THỰC TIỄN TRONG QUÁ TRÌNH NGHIÊN CỨU ĐỀ TÀI ....P19 Phụ lục 3.1. BÀI KIỂM TRA LẦN 1 ..............................................................P19 Phụ lục 3.2. BÀI KIỂM TRA LẦN 2 ..............................................................P20 Phụ lục 3.3. BÀI KIỂM TRA LẦN 3 ..............................................................P21

v

LỜI CẢM ƠN Để hoàn thành luận văn tốt nghiệp này, tôi xin gửi lời cảm ơn sâu sắc đến PGS-TS. Nguyễn Đình Nhâm, người đã định hướng và hướng dẫn tôi trong suốt quá trình thực hiện đề tài này.

Tôi xin trận trọng cảm ơn các thầy cô khoa Sinh Trường Đại học Vinh, đặc biệt là các thầy cô trong bộ môn Phương pháp dạy học Sinh học đã quan tâm và tạo điều kiện giúp đỡ tôi thực hiện đề tài này.

Mặc dù đã có gắng, nhưng do hạn chế về thời gian nghiên cứu, phương tiện nghiên cứu đề tài, nên không tránh khỏi những thiếu sót. Kính mong nhận được sự chỉ bảo, góp ý của các thầy cô và bạn đọc để đề tài ngày càng được hoàn thiện và mang lại hiệu quả cao.

Tôi xin chân thành cảm ơn!

Nghệ An, ngày 8 tháng 8 năm 2017 HỌC VIÊN

Hoàng Trọng Nam

vi

DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT STT

Từ viết tắt

Đọc là

1

CLB

2

ĐT

Đào tạo

3

GD

Giáo dục

4

GV

Giáo viên

5

HĐGD

Hoạt động giáo dục

6

HĐTN

Hoạt động trải nghiệm

7

HS

8

KNVD

9

NXB

10

PPDHSH

11

TN

12

THPT

Trung học phổ thông

13

VSV

Vi sinh vật

Câu lạc bộ

Học sinh Kỹ năng vận dụng Nhà xuất bản Phương pháp dạy học sinh học Thực nghiệm

vii

DANH MỤC CÁC BẢNG SỐ LIỆU STT

Số hiệu

Nội dung

Trang

1

Bảng 1.1

Kết quả điều tra giáo viên về việc tổ chức HĐTN trong dạy học sinh học

21

2

Bảng 1.2

Kết quả điều tra giáo viên về việc rèn luyện kỹ năng VDKT vào thực tiễn cho học sinh trong dạy học sinh học

25

3

Bảng 1.3

Kết quả điều tra học sinh về việc tổ chức các HĐTN trong dạy học sinh học sinh học

27

4

Bảng 1.4

Kết quả điều tra học sinh về việc vận dụng kiến thức trong trong dạy học

28

5

Bảng 2.1

Mục tiêu phần sinh học Vi sinh vật

31

6

Bảng 2.2

Nội dung phần sinh học Vi sinh vật

32

7

Bảng 2.3

Một số ứng dụng của Vi sinh vật

33

8

Bảng 3.1

Tiêu chí đánh giá việc rèn luyện KNVD kiến thức vào thực tiễn

68

9

Bảng 3.2

Đánh giá việc rèn luyện KNVD kiến thức vào thực tiễn theo từng tiêu chí

69

10

Bảng 3.3

11

Bảng 3.4

Bảng tổng hợp kết quả các lần kiểm tra kỹ năng vận dụng kiến thức vào thực tiễn

70

12

Bảng 3.5

Bảng tổng hợp mức độ về các tiêu chí của kỹ năng vận dụng kiến thức vào thực tiễn

71

13

Bảng 3.6

Bảng tổng hợp mức độ của từng tiêu chí của kỹ năng vận dụng kiến thức vào thực tiễn

73

Mức điểm tương ứng với từng tiêu chí

70

viii

DANH MỤC CÁC SƠ ĐỒ VÀ HÌNH VẼ STT

Số hiệu

Nội dung

Trang

1

Sơ đồ 2.1

Quy trình thiết kế HĐTN

36

2

Sơ đồ 2.2

Quy trình tổ chức HĐTN

49

3

Hình 3.1

Biểu đồ biểu diễn các mức độ về kỹ năng vận dụng kiến thức vào thực tiễn qua 3 lần TN

72

4

Hình 3.2

Biểu đồ biểu diễn các mức độ đạt được của tiêu chí 1 qua 3 lần TN

74

5

Hình 3.3

Biểu đồ biểu diễn các mức độ đạt được của tiêu chí 2 qua 3 lần TN

74

6

Hình 3.4

Biểu đồ biểu diễn các mức độ đạt được của tiêu chí 3 qua 3 lần TN

75

7

Hình 3.5

Biểu đồ biểu diễn các mức độ đạt được của tiêu chí 4 qua 3 lần TN

75

8

Hình 3.6

Biểu đồ biểu diễn các mức độ đạt được của tiêu chí 5 qua 3 lần TN

76

1

PHẦN I. MỞ ĐẦU 1. Lí do chọn đề tài Trong xu thế phát triển của khoa học – kỷ thuật và công nghệ hiện nay của đất nước, để nước ta có thể hội nhập sâu rộng được với bạn bè Quốc tế, ngành GD nước ta phải tăng cường đổi mới một cách toàn diện, trong đó yêu cầu phải đổi mới mạnh mẽ phương pháp dạy và học theo hướng hiện đại, phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo và vận dụng kiến thức, kỹ năng của người học, khắc phục lối truyền thụ áp đặt một chiều, ghi nhớ máy móc. Tập trung dạy cách học, cách nghĩ, khuyến khích tự học, tạo cơ sở để người học tự cập nhật và đổi mới tri thức, kỹ năng, phát triển năng lực. Chuyển từ học chủ yếu trên lớp sang tổ chức hình thức học tập đa dạng, chú ý các hoạt động xã hội, ngoại khoá, nghiên cứu khoa học. Đẩy mạnh ứng dụng công nghệ thông tin và truyền thông trong dạy và học. Để thực hiện tốt mục tiêu về đổi mới căn bản, toàn diện Giáo dục (GD) và Đào tạo (ĐT), cần có nhận thức đúng về bản chất của đổi mới phương pháp dạy học theo định hướng phát triển năng lực người học. Ở các trường Trung học phổ thông (THPT) hiện nay chương trình GD chủ yếu đi vào tiếp cận nội dung mà chưa tiếp cận năng lực của người học, nghĩa là mới quan tâm đến việc rèn luyện học sinh (HS) học được cái gì mà chưa quan tâm đến việc rèn luyện kỹ năng để HS vận dụng được kiến thức vào thực tiễn.

Hoạt động trải nghiệm (HĐTN) là hoạt động giáo dục (HĐGD), trong đó, dưới sự hướng dẫn của nhà giáo dục, từng cá nhân HS được tham gia trực tiếp vào các hoạt động khác nhau của đời sống nhà trường cũng như ngoài xã hội với tư cách là chủ thể của hoạt động, qua đó phát triển năng lực thực tiễn, phẩm chất nhân cách và phát huy tiềm năng sáng tạo của cá nhân.

HĐTN hướng đến những phẩm chất và năng lực chung, ngoài ra HĐTN còn có ưu thế trong việc thúc đẩy hình thành ở người học các năng lực đặc thù: Năng lực hoạt động và tổ chức hoạt động, năng lực tổ chức và quản lý cuộc sống, năng lực tự nhận thức và tích cực hóa bản thân, năng lực định hướng nghề nghiệp, năng lực khám phá và sáng tạo.

Vì vậy việc đổi mới căn bản toàn diện chương trình GD phổ thông ở nước ta cho thấy không chỉ tập trung đổi mới hoạt động dạy - học các môn học mà còn cần chú ý đến hoạt động GD trải nghiệm cho HS, tất cả không ngoài mục tiêu đem lại nền GD toàn diện cho HS. Qua thực tiễn dạy học phần kiến thức Sinh học Vi sinh vật (VSV), với mong muốn góp phần đổi mới hình thức tổ chức và phương pháp dạy học theo hướng phát triển năng lực học sinh, thông qua việc thiết kế và tổ chức các HĐTN, giúp HS

2

học đi đôi với hành, lý luận gắn liền với thực tiễn, chúng tôi quyết định chọn nghiên cứu đề tài: Tổ chức hoạt động trải nghiệm để rèn luyện kỹ năng vận dụng kiến thức vào thực tiễn cho học sinh trong dạy học phần Vi sinh vật Sinh học 10 THPT. 2. Mục đích nghiên cứu - Thiết kế các HĐTN phần Sinh học Vi sinh vật.

- Tổ chức hoạt động trải nghiệm để rèn luyện kỹ năng vận dụng vào thực tiễn trong dạy học phần Sinh học Vi sinh vật.

3. Nhiệm vụ nghiên cứu - Nghiên cứu cơ sở lí luận, thực tiễn về HĐTN và VDKT vào thực tiễn.

- Điều tra thực trạng tình hình thiết kế và tổ chức HĐTN ở trường THPT. - Đề xuất quy trình thiết kế HĐTN trong dạy học phần Sinh học VSV để rèn luyện kỹ năng vận dụng kiến thức vào thực tiễn.

- Đề xuất quy trình tổ chức dạy học bằng HĐTN trong dạy học phần Sinh học VSV để rèn luyện kỹ năng vận dụng kiến thức vào thực tiễn.

- Xây dựng bộ tiêu chí đánh giá việc rèn luyện kỹ năng vận dụng kiến thức vào thực tiễn.

- Thực nghiệm sư phạm tại Trường THPT Kỳ Anh ở thị xã Kỳ Anh, tỉnh Hà Tĩnh để kiểm nghiệm giả thuyết khoa học.

4. Đối tượng, khách thể và phạm vi nghiên cứu 4.1. Đối tượng nghiên cứu Quy trình thiết kế và tổ chức HĐTN trong dạy học sinh học phần VSV Quy trình rèn luyện kỹ năng vận dụng kiến thức vào thực tiễn thông qua các hoạt động trải nghiệm.

4.2. Khách thể nghiên cứu Quá trình tổ chức các hoạt động trải nghiệm trong dạy học phần kiến thức Vi sinh vật để rèn luyện kỹ năng vận dụng kiến thức vào thực tiễn cho HS. 4.3. Phạm vi nghiên cứu Nội dung kiến thức phần Vi sinh vật - Sinh học 10 Hình thức tổ chức HĐTN phong phú, tuy nhiên trong đề tài thì tập trung nghiên cứu các hình thức: hội thi, tham quan dã ngoại, diễn đàn.

3

5. Phương pháp nghiên cứu 5.1. Phương pháp nghiên cứu lý thuyết Nghiên cứu các tài liệu về chủ trương, đường lối lãnh đạo của Đảng và Nhà nước trong công tác Giáo dục; các tạp chí về Giáo dục học, Tâm lý học liên quan đến đề tài nghiên cứu; các công trình nghiên cứu về cải tiến phương pháp dạy học hướng vào việc tổ chức hoạt động học tập của học sinh; Chuyển mạnh quá trình giáo dục từ chủ yếu trang bị kiến thức sang phát triển toàn diện năng lực và phẩm chất người học. Học đi đôi với hành; lý luận gắn với thực tiễn.

Nghiên cứu các tài liệu về hoạt động trải nghiệm để làm cơ sở cho việc vận dụng kiến thức sinh học vào thực tiễn.

Nghiên cứu các tài liệu liên quan đến hệ thống các kỹ năng của học sinh để làm cơ sở xác định một số kỹ năng nhận thức cơ bản.

Sử dụng sách giáo khoa Sinh học THPT để thiết kế các hoạt động trải nghiệm có nội dung phù hợp với trình độ nhận thức của học sinh.

Nghiên cứu các Luận văn Thạc sĩ và các tài liệu liên quan để tham khảo cách trình bày bố cục của một luận văn.

5.2. Phương pháp điều tra Điều tra thực trạng dạy học nói chung và dạy học phần Sinh học Vi sinh vật nói riêng. Điều tra tình hình tổ chức các HĐTN ở trường THPT. Điều tra về thực trạng của việc thiết kế và sử dụng hoạt động trải nghiệm để rèn luyện kỹ năng vận dụng kiến thức vào thực tiễn cho học sinh. Đối với giáo viên: Sử dụng phương pháp Ankét: dùng phiếu điều tra để lấy số liệu về thực trạng của việc thiết kế và sử dụng hoạt động trải nghiệm để rèn luyện kỹ năng vận dụng kiến thức vào thực tiễn cho học sinh trong dạy học phần VSV - Sinh học lớp 10 hiện nay. Đối với học sinh: Sử dụng phiếu điều tra để điều tra về việc thiết kế, sử dụng và điều tra hứng thú học tập của học sinh với hoạt động trải nghiệm trong dạy học phần VSV - Sinh học 10 THPT.

4

5.3. Phương pháp quan sát Tiến hành quan sát để có cái nhìn tổng quan về thực trạng chung của vấn đề dạy và học bằng cách tổ chức các hoạt động trải nghiệm hiện nay.

Dự giờ để có thể thâm nhập vào bên trong giờ dạy của đồng nghiệp, khám phá những đặc điểm, khía cạnh nào đó của giờ dạy nhằm thực hiện nhiệm vụ nghiên cứu đề tài.

Quan sát các sản phẩm Giáo dục (giáo án của giáo viên, bài kiểm tra của học sinh, vở ghi chép…).

5.4. Phương pháp hỏi chuyên gia Gặp gỡ, trao đổi, xin ý kiến của thầy hướng dẫn khoa học, các giảng viên trường ĐH, các GV có kinh nghiệm ở trường THPT trong việc xác định các nội dung có thể áp dụng vào việc thiết kế và tổ chức các HĐTN. 5.5. Phương pháp thực nghiệm sư phạm Tiến hành thực nghiệm sư phạm để kiểm tra giả thuyết khoa học của đề tài.

6. Lược sử nghiên cứu vấn đề 6.1. Những nghiên cứu về HĐTN trên thế giới Hơn 2000 năm trước ở phương đông, Khổng Tử (551-479 TCN) đã nói: “Những gì tôi nghe, tôi sẽ quên; Những gì tôi thấy, tôi sẽ nhớ; Những gì tôi làm, tôi sẽ hiểu”. Cùng thời gian đó, ở phương Tây, nhà triết học Hy Lạp – Xôcrát (470 - 399 TCN) cũng nêu lên quan điểm: “Người ta phải học bằng cách làm một việc gì đó; Với những điều bạn nghĩ là mình biết, bạn sẽ thấy không chắc chắn cho đến khi làm nó”. Hai con người, ở hai đất nước khác nhau, hai thời điểm khác nhau nhưng đều có chung một tư tưởng. Tư tưởng này thể hiện tinh thần chú trọng học tập từ trải nghiệm và việc làm và đây được coi là những nguồn gốc tư tưởng đầu tiên của Giáo dục trải nghiệm [19].

Tại Mỹ, năm 1902, “Câu lạc bộ trồng ngô” đầu tiên dành cho trẻ em được thành lập, CLB có mục đích dạy các học sinh thực hành trồng ngô, ứng dụng khoa học kỹ thuật vào nông nghiệp thông qua các công việc nhà nông thực tế. Hơn 100 năm sau, hệ thống các CLB này trở thành hoạt động cốt lõi, là tổ chức phát triển thanh thiếu niên lớn nhất của Mỹ, tiên phong trong ứng dụng học tập qua lao động, trải nghiệm [19].

Tại Anh, năm 1907, một Trung tướng trong quân đội Anh đã tổ chức một cuộc cắm trại hướng đạo đầu tiên. Hoạt động này sau phát triển thành phong trào Hướng đạo sinh rộng khắp toàn cầu. Hướng đạo là một loại hình giáo dục trải nghiệm, chú ý đặc biệt vào các hoạt động thực hành ngoài trời, bao gồm: cắm trại,

5

kỹ năng sống trong rừng, KN sinh tồn, lửa trại, các trò chơi tập thể và các môn thể thao [19].

Cho đến năm 1977, với sự thành lập của Hiệp hội Giáo dục trải nghiệm (Association for Experiential Education – AEE), Giáo dục trải nghiệm đã chính thức được thừa nhận bằng văn bản và được tuyên bố rộng rãi [19].

Kolb (1984) cũng đưa ra một lí thuyết về học từ trải nghiệm (Experiential learning), theo đó, học là một quá trình trong đó kiến thức của người học được tạo ra qua việc chuyển hóa kinh nghiệm; nghĩa là, bản chất của hoạt động học là quá trình trải nghiệm [19].

Một số quan niệm khác của các học giả quốc tế như: Sakofs (1995) cho rằng giáo dục trải nghiệm coi trọng và khuyến khích mối liên hệ giữa các bài học trừu tượng với các hoạt động giáo dục cụ thể để tối ưu hóa kết quả học tập; Chapman, McPhee and Proudman (1995) thì cho răng học từ trải nghiệm phải gắn kinh nghiệm của người học với hoạt động phản ánh và phân tích, chỉ có kinh nghiệm thì chưa đủ để được gọi là trải nghiệm; Joplin (1995) chính quá trình phản ánh đã chuyển hóa kinh nghiệm thành trải nghiệm giáo dục.

Tại Hội nghị thượng đỉnh Liên hiệp quốc về Phát triển bền vững, chương trình “Dạy và học vì một tương lai bền vững” đã được UNESCO thông qua, trong đó có học phần quan trọng về Giáo dục trải nghiệm được giới thiệu, phổ biến và phát triển sâu rộng. Giáo dục trải nghiệm đang tiếp tục phát triển và hình thành mạng lưới rộng lớn những cá nhân, tổ chức giáo dục, trường học trên toàn thế giới ứng dụng. UNESCO cũng nhìn nhận Giáo dục trải nghiệm như là một triển vọng tương lai tươi sáng cho giáo dục toàn cầu trong các thập kỹ tới.

Giáo dục trải nghiệm được thực sự đưa vào giáo dục hiện đại từ những năm đầu của thế kỉ XX và bước thêm một bước tiến mạnh mẽ hơn vào năm 2002.

Ngày nay, hoạt động giáo dục trải nghiệm nhận được nhiều sự quan tâm của các nhà khoa học, các nhà quản lí giáo dục và giáo viên. HĐTN được hầu hết các nước phát triển quan tâm, nhất là các nước tiếp cận chương trình giáo dục phổ thông theo hướng phát triển năng lực; chú ý GD nhân văn, GD sáng tạo, GD phẩm chất và kỹ năng sống,…

Singapore: Hội đồng nghệ thuật quốc gia có chương trình giáo dục nghệ thuật, cung cấp, tài trợ cho nhà trường phổ thông toàn bộ chương trình của các nhóm nghệ thuật, những kinh nghiệm sáng tạo nghệ thuật,…[21].

Netherlands: Thiết lập trang mạng nhằm trợ giúp những học sinh có những sáng tạo làm quen với nghề nghiệp. Học sinh gửi hồ sơ sáng tạo (dự án) của mình vào trang mạng này, thu thập thêm những hiểu biết từ đây; mỗi học sinh nhận được khoản tiền nhỏ để thực hiện dự án của mình [21].

6

Vương quốc Anh: Cung cấp hàng loạt tình huống, bối cảnh đa dạng, phong phú cho học sinh và đòi hỏi phát triển, ứng dụng nhiều tri thức, kỹ năng trong chương trình, cho phép học sinh sáng tạo và tư duy; giải quyết vấn đề làm theo nhiều cách thức khác nhau nhằm đạt kết quả tốt hơn; cung cấp cho học sinh các cơ hội sáng tạo, đổi mới, dám nghĩ, dám làm,… [21]. Đức: Từ cấp Tiểu học đã nhấn mạnh đến vị trí của các kỹ năng cá biệt, trong đó có chú ý đến HĐTN cho trẻ; phát triển khả năng học độc lập; tư duy phê phán và học từ kinh nghiệm của chính mình [21].

Nhật: Nuôi dưỡng cho trẻ năng lực ứng phó với sự thay đổi của xã hội, hình thành một cơ sở vững mạnh giúp trẻ tự tin, tự lập [21].

Hàn Quốc: Mục tiêu hoạt động trải nghiệm hướng đến con người được giáo dục, có sức khỏe, độc lập. Cấp Tiểu học và cấp Trung học cơ sở nhấn mạnh cảm xúc và ý tưởng về trải nghiệm, cấp Trung học phổ thông phát triển công dân toàn cầu có suy nghĩ về trải nghiệm [21].

Trên thế giới có nhiều nghiên cứu về HĐTN, HĐTN là bản lề của nhiều nền giáo dục các nước tiên tiến. Các nghiên cứu đã làm rõ khái niệm, các hình thức và vai trò của HĐTN làm cơ sở cho nghiên cứu ở Việt Nam. 6.2. Những nghiên cứu về HĐTN tại Việt Nam Từ thời kì đầu (sau năm 1945) của nền GD nước Việt Nam dân chủ cộng hòa, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã chỉ rõ phương pháp để đào tạo nên những người tài đức là: “Học đi đôi với hành, GD kết hợp với lao động sản xuất, nhà trường gắn liền với xã hội!”. Đây cũng là nguyên lí GD được qui định trong Luật GD hiện hành của Việt Nam. Năm 2015 tại hội thảo HĐTN của học sinh phổ thông của Bộ giáo dục và Đào tạo tập trung một số nghiên cứu, bài viết của một số nhà khoa học giáo dục Việt Nam về cơ sở lí luận, thực tiễn triển khai hoạt động GD trải nghiệm ở một số quốc gia có nền GD phát triển và một số gợi ý áp dụng vào GD phổ thông ở Việt Nam. Theo tác giả Ngô Thị Thu Dung, trải nghiệm là bản chất của hoạt động ở người. Bản chất hoạt động của người học nói riêng, của con người nói chung là hoạt động mang tính trải nghiệm, sáng tạo. Do đó, có thể chia hoạt động giáo dục trải nghiệm thành 2 nhóm: Hoạt động giáo dục trải nghiệm theo nghĩa hẹp nhằm hình thành các giá trị, phẩm chất, hành vi và Hoạt động dạy học trải nghiệm nhằm tổ chức hoạt động nhận thức – học tập sáng tạo cho người học.

Tác giả Đinh Thị Kim Thoa vận dụng lí thuyết học từ trải nghiệm của Kolb (1984) để tìm hiểu về hoạt động trải nghiệm. Theo tác giả, để phát triển sự hiểu

7

biết khoa học, chúng ta có thể tác động vào nhận thức của người học; nhưng để phát triển và hình thành năng lực (phẩm chất) thì người học phải trải nghiệm.

Hoạt động giáo dục trải nghiệm được tổ chức dưới nhiều hình thức khác nhau như trò chơi, hội thi, cuộc thi, diễn đàn, giao lưu, tham quan học tập, sân khấu hóa (kịch, tiểu phẩm, thơ, hát,…) thể dục thể thao, câu lạc bộ, nghiên cứu khoa học kỹ thuật,…trong đó hội thi kiến thức và tham qua dã ngoại là hai hình thức phổ biến trong trường THPT. Các hoạt động này tạo cơ hội cho HS phát huy tính tích cực, chủ động, tự giác và sáng tạo của bản thân, huy động sự tham gia của HS vào tất cả các khâu của quá trình hoạt động. Học sinh được trình bày và lựa chọn ý tưởng, tham gia chuẩn bị, thiết kế hoạt động, trải nghiệm, bày tỏ quan điểm, tự đánh giá, tự khẳng định. HĐTN không hoàn toàn xa lạ đối với giáo dục Việt Nam trước đây cũng như bây giờ. Tuy vậy, trong thời gian vừa qua, do cách hiểu và cách làm, GD - ĐT chưa đạt được nhiều thành công trong việc áp dụng các HĐTN vào trong dạy học.

HĐTN đã được nhiều tác giả nghiên cứu; nhấn mạnh đến vai trò, các hình thức biểu hiện, áp dụng nước ngoài trong nghiên cứu của mình tôi tiếp tục làm rõ các vấn đề sau: Cơ sở lí luận của HĐTN (khái niệm, vai trò, đặc điểm, các hình thức tổ chức) Quy trình thiết kế HĐTN Quy trình tổ chức HĐTN 7. Những đóng góp của đề tài Hệ thống hoá cơ sở lí luận và cơ sở thực tiễn về việc thiết kế và tổ chức các HĐTN rèn luyện kỹ năng vận dụng kiến thức vào thực tiễn trong dạy học Sinh học.

Thiết kế và tổ chức các HĐTN rèn luyện kỹ năng vận dụng kiến thức vào thực tiễn cho HS trong dạy học phần Sinh học VSV làm tư liệu tham khảo giảng dạy cho GV môn Sinh học THPT. 8. Giả thuyết khoa học Nếu thiết kế được HĐTN trên cơ sở lựa chọn được hình thức trải nghiệm phù hợp với nội dung phần III Sinh học 10, điều kiện cơ sở vật chất và tổ chức dạy học m ộ t c á c h h ợ p l ý , giúp HS có nhiều cơ hội trải nghiệm để vận dụng những kiến thức học được vào thực tiễn từ đó hình thành năng lực thực.

9. Bố cục của luận văn - Phần mở đầu

8

- Phần nội dung gồm 3 chương: Chương 1. Cơ sở lí luận về thực tiễn của đề tài.

Chương 2. Thiết kế và tổ chức HĐTN để rèn luyện kỹ năng vận dụng kiến thức vào thực tiễn cho học sinh trong dạy học phần Vi sinh vật – Sinh học 10 THPT. Chương 3. Thực nghiệm sư phạm.

- Phần kết luận và kiến nghị - Tài liệu tham khảo - Phụ lục.

9

PHẦN II. NỘI DUNG NGHIÊN CỨU CHƯƠNG 1: CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA ĐỀ TÀI 1.1. Cơ sở lí luận của HĐTN rèn luyện KNVD kiến thức vào thực tiễn cho học sinh trong dạy học 1.1.1. Hệ thống khái niệm 1.1.1.1. Hoạt động Hoạt động là mối quan hệ tác động qua lại giữa con người và thế giới (khách thể) để tạo ra sản phẩm cả về phía thế giới và cả về phía con người (chủ thể).

Trong mối quan hệ đó có 2 quá trình - Quá trình đối tượng hóa (xuất tâm): + Chủ thể chuyển năng lực của mình thành sản phẩm hoạt động. + Tâm lí của con người được bộc lộ, được khách quan hoá trong quá trình làm ra sản phẩm.

- Quá trình chủ thể hóa (nhập tâm): + Chủ thể chuyển nội dung khách thể (quy luật, bản chất của SV) vào bản thân mình tạo nên tâm lí, ý thức, nhân cách của bản thân. + Là quá trình con người chiếm lĩnh (lĩnh hội) thế giới. => Như vậy, trong quá trình con người tham gia, thực hiện hoạt động con người vừa tạo ra sản phẩm về phía thế giới, vừa tạo ra tâm lý của mình, hay nói khác đi tâm lý, ý thức, nhân cách được bộc lộ, hình thành trong hoạt động. [24] 1.1.1.2. Trải nghiệm Theo Wikipedia: trải nghiệm, là tri thức hay sự thông thạo về một sự kiện hay một chủ đề có được thông qua tham gia sự can dự hay tiếp xúc trực tiếp.

Trong triết học, những thuật ngữ như "tri thức thực chứng" hay "tri thức tiên nghiệm," được dùng để chỉ tri thức có được dựa trên kinh nghiệm. "Kinh nghiệm" và "trải nghiệm" còn được dùng như là động từ.

Trải nghiệm là tiến trình hay là quá trình hoạt động năng động để thu thập kinh nghiệm, trên tiến trình đó có thể thu thập được những kinh nghiệm tốt hoặc xấu, thu thập được những bình luận, nhận định, rút tỉa tích cực hay tiêu cực, không rõ ràng, còn tùy theo nhiều yếu tố khác như môi trường sống và tâm địa mỗi người.

Trải nghiệm có thể nói tới cái gì mập mờ, cả tinh thần không xử lý ngay sự kiện tiếp thu như trí tuệ đạt được trong phản hồi của những sự kiện đó hoặc thông dịch chúng.

10

1.1.1.3. Hoạt động trải nghiệm Theo TS. Ngô Thị Tuyên: HĐTN trong nhà trường là hoạt động có động cơ, có đối tượng để chiếm lĩnh, được tổ chức bằng các việc làm cụ thể của HS, được thực hiện trong thực tế, được sự định hướng, hướng dẫn của nhà trường. Đối tượng để trải nghiệm nằm trong thực tiễn [26].

Theo Dự thảo Đề án đổi mới chương trình và sách giáo khoa giáo dục phổ thông sau năm 2015 đã nêu: “Hoạt động trải nghiệm bản chất là nhữnghoạt động giáo dục nhằm hình thành và phát triển cho HS những phẩm chất tư tưởng, ý chí tình cảm, giá trị, kỹ năng sống và những năng lực cần có của con người trong xã hội hiện đại.

Theo PGS. TS Đinh Thị Kim Thoa: HĐTN là HĐGD, trong đó dưới sự hướng dẫn của nhà giáo dục, từng cá nhân học sinh được tham gia trực tiếp vào các hoạt động khác nhau của đời sống nhà trường cũng như ngoài xã hội với tư cách là chủ thể của hoạt động, qua đó phát triển năng lực thực tiễn, phẩm chất nhân cách và phát huy tiềm năng sáng tạo của cá nhân mình [27].

Từ những nghiên cứu của các tác giả, theo chúng tôi HĐTN được hiểu là: HĐTN là hoạt động giáo dục, dưới sự hướng dẫn và tổ chức của nhà giáo dục từng cá nhân HS với vai trò là chủ thể được tham gia trực tiếp vào các hoạt động thực tiễn từ đó hình thành và phát triển phẩm chất, năng lực của HS. 1.1.1.4. Kỹ năng Có nhiều cách định nghĩa khác nhau về kỹ năng. Những định nghĩa này thường bắt nguồn từ góc nhìn chuyên môn và quan niệm cá nhân của người viết.

Xét về nguồn gốc từ ngữ, kỹ năng có nguồn gốc từ Hán - Việt, “kỹ” là sự khéo léo, “năng” là có thể.

Theo Trần Bá Hoành: “kỹ năng là khả năng vận dụng những tri thức thu nhận được trong một lĩnh vực nào đó vào thực tiễn. Kỹ năng đạt tới mức hết sức thành thạo, khéo léo trở thành kỹ xảo”.

Theo Nguyễn Đình Chỉnh, kỹ năng là một thao tác đơn giản hoặc phức tạp mang tính nhận thức hoặc mang tính hoạt động chân tay, nhằm thu được một kết quả.

Kỹ năng là năng lực hay khả năng của chủ thể thực hiện thuần thục một hay một chuỗi hành động trên cơ sở hiểu biết (kiến thức hoặc kinh nghiệm) nhằm tạo ra kết quả mong đợi.

Công việc và cuộc sống thì biến động không ngừng nên việc hiệu chỉnh là quá trình diễn ra thường xuyên nhằm hướng tới việc hoàn thiện kỹ năng của chúng

11

ta. Một khi bạn hoàn thiện KN thì cũng có nghĩa là bạn đang hoàn thiện bản thân mình [22].

1.1.1.5. Kỹ năng vận dụng kiến thức vào thực tiễn Kỹ năng vận dụng kiến thức vào thực tiễn chính là mục tiêu của quá trình dạy học, là kỹ năng học tập ở mức cao nhất.

Khi một kiến thức đã học được nếu biết vận dụng và vận dụng thành công thì lúc đó kiến thức ấy đã nhuần nhuyễn và thực sự là của mình.

Kết hợp lí luận với thực tiễn không chỉ là nguyên tắc dạy học mà còn là Quy luật cơ bản của việc dạy học và giáo dục của chúng ta. Đại hội đại biểu toàn Quốc lần thứ IV của Đảng đã nêu ra Nguyên lý "Học đi đôi với hành, giáo dục kết hợp với lao động sản xuất, nhà trường gắn liền với xã hội". Hồ Chủ Tịch đã nhiều lần nhấn mạnh: "Các cháu học sinh không nên học gạo, không nên học vẹt, ... Học phải suy nghĩ, phải liên hệ với thực tế, phải có thí nghiệm và thực hành. Học và hành phải kết hợp với nhau", "phương châm, phương pháp học tập là lí luận liên hệ với thực tế". Đồng chí Trường Chinh cũng đã nêu: "Dạy tốt... là khi giảng bài phải liên hệ với thực tiễn, làm cho học sinh dễ hiểu, dễ nhớ và có thể áp dụng điều mình đã học vào công tác thực tiễn được. Bằng đồ dùng để dạy, chỉ cho học sinh thấy tận mắt, sờ tận tay, ...", "Học tốt... là học sinh phải gắn liền với hành, với lao động" [13].

Vận dụng kiến thức vào thực tiễn bao gồm cả việc vận dụng kiến thức đã có để giải quyết các vấn đề thuộc về nhận thức và việc vận dụng kiến thức vào thực tiễn sản xuất trong đời sống, sinh hoạt hàng ngày như làm bài tập, bài thực hành, làm thí nghiệm, viết báo cáo, xử lí tình huống, chăn nuôi, trồng trọt, giải thích các hiện tượng tự nhiên, các vấn đề sinh học trong nông nghiệp, lắp đặt, sửa chữa, giải quyết các vấn đề đơn giản, gần gũi trong cuộc sống.

Kết quả cuối cùng của việc học tập phải được thể hiện ở chính ngay trong thực tiễn cuộc sống, hoặc là HS vận dụng kiến thức đã học để nhận thức, cải tạo thực tiễn, hoặc trên cơ sở kiến thức và phương pháp đã có, nghiên cứu, khám phá, thu thập thêm kiến thức mới.

Kỹ năng vận dụng kiến thức thúc đẩy việc gắn kiến thức lý thuyết và thực hành trong nhà trường với thực tiễn đời sống, đẩy mạnh thực hiện dạy học theo phương châm "học đi đôi với hành".

Tóm lại, theo chúng tôi kỹ năng vận dụng kiến thức vào thực tiễn là năng lực hay khả năng của chủ thể sử dụng những kiến thức đã thu nhận được trong một lĩnh vực nào đó áp dụng vào thực tiễn.

12

1.1.2. Đặc điểm của HĐTN rèn luyện KNVD kiến thức vào thực tiễn cho học sinh trong dạy học HĐTN và HĐGD ngoài giờ lên lớp có sự khác nhau. HĐGD ngoài giờ lên lớp là những hoạt động được tổ chức ngoài giờ học các môn chính khoá trên lớp. Đó là các hoạt động như: thể dục thể thao, lao động công ích, tham quan dã ngoại,… Tuy nhiên, trong trường phổ thông, HĐGD ngoài giờ lên lớp chủ yếu được tổ chức dựa trên các chủ đề đã được quy định trong chương trình với các hình thức còn chưa phong phú và HS thường được chỉ định, phân công tham gia một cách bị động. Điều đó không phù hợp với một chương trình định hướng phát triển phẩm chất và năng lực học sinh, cần phải thay đổi.

Trong Chương trình GD phổ thông mới, các hoạt động tập thể, hoạt động ngoài giờ dạy học trên lớp sẽ phong phú hơn cả về nội dung, phương pháp và hình thức hoạt động, đặc biệt, mỗi hoạt động phải phù hợp với mục tiêu phát triển những phẩm chất, năng lực nhất định của HS, nghĩa là HS được học từ trải nghiệm.

Học từ trải nghiệm (hoạt động trải nghiệm) gần giống với phương pháp trải nghiệm trong bộ môn Sinh học như quan sát thí nghiệm, thực hành,…Đối với phương pháp trải nghiệm trong bộ môn Sinh học thì chủ yếu nhấn mạnh về thao tác kỹ thuật còn hoạt động trải nghiệm giúp người học không những có được năng lực thực hiện mà còn có những trải nghiệm về cảm xúc, ý chí và nhiều trạng thái tâm lý khác. Phương pháp trải nghiệm trong Sinh học chú ý đến những quy trình, động tác, kết quả chung cho mọi người học nhưng hoạt động trải nghiệm chú ý gắn với kinh nghiệm và cảm xúc cá nhân.

Theo chương trình GD phổ thông mới, hoạt động ngoài giờ lên lớp sẽ được gọi là HĐTN, nhằm nhấn mạnh đến sự thay đổi nhận thức, ý thức về cái mới của hoạt động này, tránh sự hiểu nhầm rằng ngoài giờ thì không quan trọng, không có vị trí xứng đáng; hoặc là đơn giản hóa nội dung, mục đích của hoạt động này, không chỉ “trăm hay không bằng tay quen”,…trong tên gọi mới, “trải nghiệm” là phương thức giáo dục và “sáng tạo” là mục tiêu giáo dục.

HĐTN có các đặc điểm sau: + HĐTN mang tính tích hợp và phân hoá cao. + HĐTN được thực hiện dưới nhiều hình thức đa dạng. + HĐTN là quá trình học tập tích cực, hiệu quả và sáng tạo. + HĐTN gần gũi với cuộc sống thực tế. + HĐTN đòi hỏi sự phối hợp, liên kết nhiều lực lượng giáo dục trong và ngoài nhà trường.

13

+ HĐTN giúp lĩnh hội những kinh nghiệm mà các hình thức học tập khác không thực hiện được (kinh nghiệm xử lí tình huống thực tiễn trong cuộc sống…).

1.1.3. Vai trò của HĐTN rèn luyện KNVD kiến thức vào thực tiễn trong dạy học 1.1.3.1. Phát triển phẩm chất - Sống yêu thương: thể hiện ở sự sẵn sàng tham gia các hoạt động giữ gìn, bảo vệ đất nước, phát huy truyền thống gia đình Việt Nam, các giá trị di sản văn hoá của quê hương, đất nước, tôn trọng các nền văn hoá trên thế giới, yêu thương con người, biết khoan dung và thể hiện yêu thiên nhiên, cuộc sống,…

- Sống tự chủ: là sống với lòng tự trọng, trung thực, luôn tự lực, vượt khó khăn và biết hoàn thiện bản thân.

- Sống trách nhiệm: quan tâm đến sự phát triển hoàn thiện bản thân, tham gia hoạt động cộng đồng, đóng góp cho việc giữ gìn và phát triển của cộng đồng, đất nước, nhân loại và môi trường tự nhiên. Luôn biết tuân thủ, chấp hành kỹ cương, quy định, hiến pháp và pháp luật và sống theo giá trị chuẩn mực đạo đức xã hội.

1.1.3.2. Phát triển năng lực chung - Năng lực tự học: là khả năng xác định được nhiệm vụ học tập một cách tự giác, chủ động; tự đặt được mục tiêu học tập để đòi hỏi sự nỗ lực phấn đấu thực hiện; lập và thực hiện kế hoạch học tập nghiêm túc, nền nếp; thực hiện các phương pháp học tập hiệu quả; điều chỉnh những sai sót, hạn chế của bản thân khi thực hiện các nhiệm vụ học tập thông qua tự đánh giá hoặc lời góp ý của giáo viên, bạn bè; chủ động tìm kiếm sự hỗ trợ khi gặp khó khăn trong học tập.

- Năng lực giải quyết vấn đề và sáng tạo: là khả năng nhận diện vấn đề, thiết lập không gian vấn đề, xác định được các phương pháp khác nhau từ đó lựa chọn và đánh giá được cách giải quyết vấn đề làm cơ sở cho việc hiệu chỉnh cần thiết.

- Năng lực thẩm mỹ: là năng lực nhận diện và cảm thụ cái đẹp, biết thể hiện được cái đẹp trong hành vi, trong lời nói, trong sản phẩm,…

- Năng lực thể chất: là khả năng sống thích ứng và hài hòa với môi trường, biết rèn luyện sức khoẻ thể lực và nâng cao sức khoẻ tinh thần.

- Năng lực giao tiếp: là khả năng lựa chọn ND, cách thức, thái độ giao tiếp để đạt được mục đích giao tiếp và mang lại sự thỏa mãn cho các bên tham gia giao tiếp.

- Năng lực hợp tác: là khả năng cùng làm việc giữa hai hay nhiều người để giải quyết những vấn đề nhằm mang lại lợi ích cho tất cả các bên.

14

- Năng lực tính toán: là khả năng sử dụng các phép tính và đo lường, công cụ toán học để giải quyết những vấn đề trong học tập và cuộc sống.

- Năng lực công nghệ thông tin và truyền thông: là khả năng sử dụng thiết bị kỹ thuật số, máy tính, phần mềm,… để tìm kiếm thông tin phục vụ tích cực và hiệu quả cho học tập và cuộc sống; là khả năng sàng lọc và tham gia truyền thông trên môi trường mạng một cách có văn hóa.

1.1.3.3. Phát triển năng lực đặc thù Căn cứ vào nhiệm vụ của hoạt động trải nghiệm trong định hướng phát triển chương trình giáo dục phổ thông, căn cứ vào đặc thù của hoạt động trải nghiệm, căn cứ vào nghiên cứu tổng thuật các chương trình giáo dục quốc tế, căn cứ các yêu cầu đối với năng lực chung đã được đề xuất, căn cứ vào kết quả khảo sát trên nhóm mẫu và kết quả tọa đàm với chuyên gia, nhóm nghiên cứu rútra các mục tiêu cần thực hiện của hoạt động trải nghiệm. Bên cạnh những phẩm chất và năng lực chung, hoạt động trải nghiệm hướng tới mục tiêu là một số năng lực đặc thù sau: - Năng lực tham gia và tổ chức hoạt động: thể hiện ở sự tích cực tham gia hoặc thiết kế, tổ chức các hoạt động, đặc biệt các hoạt động xã hội; biết đóng góp vào thành công chung; thể hiện tính tuân thủ với quyết định của tập thể cũng như sự cam kết; trách nhiệm với công việc được giao, biết quản lý thời gian và công việc cũng như hợp tác hoặc tập hợp, khích lệ,... các cá nhân tham gia giải quyết vấn đề và sẵn sàng hỗ trợ, giúp đỡ mọi người.

- Năng lực tự quản lý và tổ chức cuộc sống cá nhân: là khả năng tự phục vụ và sắp xếp cuộc sống cá nhân, biết thực hiện vai trò của bản thân trong gia đình, biết chia sẻ công việc, biết lập kế hoạch chi tiêu hợp lý và phát triển kinh tế gia đình, biết tạo bầu không khí tích cực trong gia đình.

- Năng lực tự nhận thức và tích cực hóa bản thân: là khả năng nhận thức về giá trị của bản thân; là sự nhận thức về điểm mạnh cũng như điểm yếu trong năng lực và tính cách của bản thân, tìm được động lực để tích cực hóa quá trình hoàn thiện và phát triển nhân cách; là sự xác định đúng vị trí xã hội của bản thân trong các mối quan hệ và ngữ cảnh giao tiếp hay hoạt động để ứng xử phù hợp; luôn thể hiện người sống lạc quan với suy nghĩ tích cực.

- Năng lực định hư ớng nghề nghiệp: là khả năng đánh giá được yêu cầu của thế giới nghề nghiệp và nhu cầu của XH, đánh giá được năng lực và phẩm chất của bản thân trong mối tương quan với yêu cầu của nghề; biết phát triển các phẩm chất và năng lực cần có cho nghề hoặc lĩnh vực mà bản thân định hướng lựa chọn; biết tìm kiếm các nguồn hỗ trợ để học tập và phát triển bản thân; có khả năng di chuyển nghề.

15

- Năng lực khám phá và sáng tạo: thể hiện tính tò mò, ham hiểu biết, luôn quan sát thế giới xung quanh mình, thiết lập mối liên hệ, quan hệ giữa các sự vật hiện tượng; thể hiện ở khả năng tư duy linh hoạt, mềm dẻo tìm ra được phương pháp độc đáo và tạo ra sản phẩm độc đáo.

1.1.4. Ý nghĩa của tổ chức HĐTN rèn luyện KNVD kiến thức vào thực tiễn trong dạy học Sinh học Sinh học là một trong những bộ môn gắn liền với thực tiễn cao. Tổ chức HĐTN trong dạy học sinh học không chỉ cung cấp cho HS kiến thức phổ thông, cơ bản, cần thiết về cấu tạo tổ chức cơ thể, về sự sống, về những hoạt động sống của con người mà còn rèn luyện kỹ năng, thái độ, hành vi nhằm đào tạo con người có năng lực thực tiễn đáp ứng được yêu cầu của xã hội.

Nội dung môn Sinh học trong trường phổ thông là những kiến thức cơ bản về các cấp độ tổ chức sống, về mối quan hệ giữa sinh vật với sinh vật, giữa sinh vật với môi trường, môi trường sống của con người, những tác động qua lại giữa con người với môi trường tự nhiên. Việc tổ chức HĐTN trong học tập sẽ giúp hình thành các khái niệm, hiểu được bản chất các qui luật và những mối liên hệ từ đơn giản đến phức tạp giúp HS khắc sâu, nhớ lâu kiến thức và có thể vận dụng được trong thực tiễn cuộc sống. Tổ chức HĐTN góp phần phát triển khả năng quan sát, tìm tòi suy nghỉ, đặc biệt là khả năng tư duy cao cho học sinh.

Các HĐTN luôn gắn liền với thực tiễn, chính vì thế nâng cao được tính cộng đồng, tập thể cho HS. HS có điều kiện nghiên cứu khoa học, làm việc với tài liệu, rèn luyện các kỹ năng đặc biệt là KNVD kiến thức vào thực tiễn. Ngoài ra, còn góp phần phát triển các năng lực cho HS như: NL tự học, NL giao tiếp, NL hợp tác, NL công nghệ thông tin và truyền thông (ICT). Từ đó hình thành cho các em tính tự tin, ý chí quyết tâm đạt kết quả cao trong học tập, tính trung thực, tinh thần tập thể, ý thức giúp đỡ nhau trong học tập, khắc phục sự chủ quan, tự mãn, ỷ lại; tạo tâm thế tích cực cho người học, cho HS quen với cách làm việc có tính hệ thống, logic.

Hình thành các phẩm chất như sống yêu thương thiên nhiên, yêu thương con người, động – thực vật, có ý thức bảo vệ môi trường và tài nguyên thiên nhiên, biết trân trọng giá trị các sản phẩm do chính bàn tay của người lao động làm ra, biết giữ gìn giá trị các di sản văn hóa quê hương, đất nước.

1.1.5. Một số hình thức tổ chức hoạt động giáo dục trong chương trình hiện hành - Giáo dục thông qua các sinh hoạt tập thể lớp, trường và các sinh hoạt theo chủ đề:

16

+ Sinh hoạt tập thể toàn trường gồm: chào cờ đầu tuần, mít tinh trong các ngày lễ, các ngày kỉ niệm, các hội thi, hội thao, cắm trại, các cuộc giao lưu tập thể, các phong trào thi đua toàn trường,... + Sinh hoạt tập thể lớp: sinh hoạt lớp theo chủ đề (theo chương trình của nhà trường và lớp), sinh hoạt lớp hàng tuần, các hoạt động chung của tập thể lớp (thăm quan, thi đua học tập giữa các tổ học sinh,...).

- Giáo dục thông qua các hoạt động đoàn thể và hoạt động chính trị – xã hội: + Các hoạt động Đoàn, Đội (theo Chương trình hoạt động của Đoàn TNCS): đại hội Đoàn các cấp, các phong trào của Đoàn, Đội,... + Các hoạt động tập thể có tính chính trị - xã hội: Phong trào “Đền ơn, đáp nghĩa”, hiến máu nhân đạo, tìm hiểu về Đảng, Đoàn, Đội,...

- Giáo dục thông qua các hoạt động văn hoá - thể thao và vui chơi: Các hội thao, hội thi (Hội khoẻ Phù Đổng), Các cuộc thi văn hoá- văn nghệ của thanh, thiếu niên, của học sinh (thi “Học sinh thanh lịch”, “Tiếng hát học sinh”...).

- Giáo dục thông qua tự GD, tự tu dưỡng (ghi nhật kí, nhóm bạn cùng tiến, thi đua vở sạch, chữ đẹp, phong trào Thanh niên làm theo lời Bác, thanh niên rèn luyện sống, chiến đấu, lao động và học tập theo gương Bác Hồ....).

1.1.6. Các hình thức tổ chức HĐTN rèn luyện KNVD kiến thức vào thực tiễn trong dạy học Sinh học HĐTN là một dạng hoạt động giáo dục. HĐTN được tổ chức dưới nhiều hình thức khác nhau. Mỗi một hình thức hoạt động đều có những khả năng giáo dục nhất định. Nhờ các hình thức tổ chức đa dạng, phong phú mà việc giáo dục học sinh được thực hiện một cách tự nhiên, không gò bó, phù hợp với HS, giúp HS có cơ hội thể hiện sự sáng tạo, chủ động, linh hoạt của mình, làm tăng thêm tính hấp dẫn, độc đáo của các hình thức tổ chức hoạt động.

Dựa vào thực tiễn các hình thức tổ chức hoạt động trong các nhà trường Việt Nam, cùng với nghiên cứu chương trình của một số nước trên thế giới, có thể phân loại các hình thức tổ chức HĐTN như sau: 1.1.6.1. Hội thi / cuộc thi Hội thi/cuộc thi là một trong những hình thức tổ chức hoạt động hấp dẫn, lôi cuốn HS và đạt hiệu quả cao trong việc tập hợp, giáo dục, rèn luyện và định hướng giá trị cho tuổi trẻ.

Mục đích tổ chức hội thi/cuộc thi nhằm lôi cuốn HS tham gia một cách chủ động, tích cực vào các hoạt động GD của nhà trường, đáp ứng nhu cầu về vui chơi giải trí cho HS, thu hút tài năng và sự sáng tạo của HS, phát triển khả năng hoạt

17

động tích cực và tương tác của HS, góp phần bồi dưỡng cho các em động cơ học tập tích cực, kích thích hứng thú trong quá trình nhận thức. Hội thi/cuộc thi có thể được thực hiện dưới nhiều hình thức khác nhau như: Thi vẽ, thi viết, thi tìm hiểu, thi đố vui, thi giải ô chữ, thi tiểu phẩm, thi thời trang, thi kể chuyện, thi chụp ảnh, thi kể chuyện theo tranh, thi sáng tác bài hát, hội thi học tập, hội thi thời trang, hội thi học sinh thanh lịch,…

1.1.6.2. Hoạt động câu lạc bộ (CLB) Câu lạc bộ là hình thức sinh hoạt ngoại khóa của những nhóm HS cùng sở thích, nhu cầu, năng khiếu,… dưới sự định hướng của những nhà GD. Hoạt động của CLB tạo cơ hội để HS được chia sẻ những kiến thức, hiểu biết của mình về các lĩnh vực mà các em quan tâm, qua đó phát triển các kỹ năng của học sinh như: kỹ năng giao tiếp, kỹ năng lắng nghe và biểu đạt ý kiến, kỹ năng trình bày suy nghĩ, ý tưởng, kỹ năng viết bài, kỹ năng chụp ảnh, kỹ năng hợp tác, làm việc nhóm, kỹ năng ra quyết định và giải quyết vấn đề. CLB có thể được tổ chức với nhiều lĩnh vực khác nhau như: CLB học thuật; CLB thể dục thể thao; CLB văn hóa nghệ thuật; CLB võ thuật; CLB hoạt động thực tế; CLB trò chơi dân gian,…

1.1.6.3. Tổ chức trò chơi Trò chơi là một loại hình hoạt động giải trí, thư giãn, bổ ích và không thể thiếu được trong cuộc sống con người nói chung, đối với HS nói riêng. Trò chơi là hình thức tổ chức các hoạt động vui chơi với nội dung kiến thức thuộc nhiều lĩnh vực khác nhau.Trò chơi giúp phát huy tính sáng tạo, hấp dẫn và gây hứng thú cho học sinh, giúp học sinh dễ tiếp thu kiến thức mới, giúp chuyển tải nhiều tri thức của nhiều lĩnh vực khác nhau, tạo được bầu không khí thân thiện, tạo cho các em tác phong nhanh nhẹn,…

1.1.6.4. Tổ chức diễn đàn Diễn đàn là một hình thức tổ chức hoạt động được sử dụng để thúc đẩy sự tham gia của HS thông qua việc các em trực tiếp, chủ động bày tỏ ý kiến của mình với đông đảo bạn bè, nhà trường, thầy cô giáo, cha mẹ và những người lớn khác có liên quan. Diễn đàn thường được tổ chức rất linh hoạt, phong phú và đa dạng với những hình thức hoạt động cụ thể, phù hợp với từng lứa tuổi học sinh.

1.1.6.5. Sân khấu tương tác Sân khấu tương tác (hay sân khấu diễn đàn) là một hình thức nghệ thuật tương tác dựa trên hoạt động diễn kịch, trong đó vở kịch chỉ có phần mở đầu đưa ra tình huống, phần còn lại được sáng tạo bởi những người tham gia. Phần trình diễn chính là một cuộc chia sẻ, thảo luận giữa những người thực hiện và khán giả, trong đó đề cao tính tương tác hay sự tham gia của khán giả. Mục đích của hoạt

18

động này là nhằm tăng cường nhận thức, thúc đẩy để HS đưa ra quan điểm, suy nghĩ và cách xử lí tình huống thực tế gặp phải trong bất kì nội dung nào của cuộc sống. Thông qua sân khấu tương tác, sự tham gia của học sinh được tăng cường và thúc đẩy, tạo cơ hội cho HS rèn luyện những kỹ năng như: kỹ năng phát hiện vấn đề, kỹ năng phân tích vấn đề, kỹ năng ra quyết định và giải quyết vấn đề, khả năng sáng tạo khi giải quyết tình huống và khả năng ứng phó với những thay đổi của cuộc sống,…

1.1.6.6. Tham quan, dã ngoại Tham quan, dã ngoại là một hình thức tổ chức học tập thực tế hấp dẫn đối với học sinh. Mục đích của tham quan, dã ngoại là để các em HS được đi thăm, tìm hiểu và học hỏi kiến thức, tiếp xúc với các di tích lịch sử, văn hóa, công trình, nhà máy,… ở xa nơi các em đang sống, học tập, giúp các em có được những kinh nghiệm thực tế, từ đó có thể áp dụng vào cuộc sống của chính các em.

Nội dung tham quan, dã ngoại có tính giáo dục tổng hợp đối với HS. Các lĩnh vực tham quan, dã ngoại có thể được tổ chức ở nhà trường phổ thông là: Tham quan các danh lam thắng cảnh, di tích lịch sử, văn hóa; Tham quan các công trình công cộng, nhà máy, xí nghiệp; Tham quan các cơ sở sản xuất, làng nghề; Tham quan các Viện bảo tàng; Dã ngoại theo các chủ đề học tập; Dã ngoại theo các hoạt động nhân đạo,…

1.1.6.7. Hoạt động giao lưu Giao lưu là một hình thức tổ chức giáo dục nhằm tạo ra các điều kiện cần thiết để cho HS được tiếp xúc, trò chuyện và trao đổi thông tin với những nhân vật điển hình trong các lĩnh vực hoạt động nào đó. Qua đó, giúp các em có tình cảm và thái độ phù hợp, có được những lời khuyên đúng đắn để vươn lên trong học tập, rèn luyện và hoàn thiện nhân cách. Hoạt động giao lưu có một số đặc trưng sau: có đối tượng giao lưu, thu hút sự tham gia đông đảo và tự nguyện của học sinh, có sự trao đổi thông tin, tình cảm hết sức trung thực, chân thành và sôi nổi giữa học sinh với người được giao lưu.

1.1.6.8. Hoạt động chiến dịch Hoạt động chiến dịch là hình thức tổ chức không chỉ tác động đến HS mà tới cả các thành viên cộng đồng. Nhờ các hoạt động này, HS có cơ hội khẳng định mình trong cộng đồng, qua đó hình thành và phát triển ý thức “mình vì mọi người, mọi người vì mình”. Việc HS tham gia các hoạt động chiến dịch nhằm tăng cường sự hiểu biết và sự quan tâm của HS đối với các vấn đề xã hội, giúp HS có ý thức hành động vì cộng đồng, phát triển ở HS một số kỹ năng cần thiết như kỹ năng hợp tác, kỹ năng thu thập thông tin, kỹ năng đánh giá và kỹ năng ra quyết định.

19

Mỗi chiến dịch nên mang một chủ đề để định hướng cho các hoạt động như: Chiến dịch giờ trái đất; Chiến dịch làm sạch môi trường xung quanh trường học; Chiến dịch ứng phó vơi biến đổi khí hậu; Chiến dịch bảo vệ môi trường, bảo vệ rừng ngập mặn; Chiến dịch làm cho thế giới sạch hơn; Chiến dịch tình nguyện hè,…

1.1.6.9. Hoạt động nhân đạo Hoạt động nhân đạo là hoạt động tác động đến trái tim, tình cảm, sự đồng cảm của học sinh trước những con người có hoàn cảnh đặc biệt khó khăn. Thông qua hoạt động nhân đạo, HS biết thêm những hoàn cảnh khó khăn của người nghèo, người nhiễm chất độc da cam, trẻ em mồ côi, người tàn tật, khuyết tật, người già cô đơn không nơi nương tựa, người có hoàn cảnh đặc biệt khó khăn, những đối tượng dễ bị tổn thương trong cuộc sống,… để kịp thời giúp đỡ, giúp họ từng bước khắc phục khó khăn, ổn định cuộc sống, vươn lên hòa nhập với cộng đồng. Hoạt động nhân đạo giúp các em HS được chia sẻ những suy nghĩ, tình cảm và giá trị vật chất của mình với những thành viên trong cộng đồng, giúp các em biết quan tâm hơn đến những người xung quanh từ đó giáo dục các giá trị cho học sinh như: tiết kiệm, tôn trọng, chia sẻ, cảm thông, yêu thương, trách nhiệm, hạnh phúc,… Hoạt động nhân đạo trong trường phổ thông được thực hiện dưới nhiều hình thức khác nhau như: Hiến máu nhân đạo; Xây dựng quỹ ủng hộ các bạn thuộc gia đình nghèo, có hoàn cảnh khó khăn; Tết vì người nghèo và nạn nhân chất độc da cam; Quyên góp đồ dùng học tập cho các bạn học sinh vùng cao…

1.1.6.10. Tổ chức sự kiện Tổ chức sự kiện trong nhà trường phổ thông là một hoạt động tạo cơ hội cho HS được thể hiện những ý tưởng, khả năng sáng tạo của mình, thể hiện năng lực tổ chức hoạt động, thực hiện và kiểm tra giám sát hoạt động. Thông qua hoạt động tổ chức sự kiện HS được rèn luyện tính tỉ mỉ, chi tiết, đầu óc tổ chức, tính năng động, nhanh nhẹn, kiên nhẫn, có khả năng thiết lập mối quan hệ tốt, có khả năng làm việc theo nhóm, có sức khỏe và niềm đam mê. Các sự kiện HS có thể tổ chức trong nhà trường như: Lễ khai mạc, lễ nhập học, lễ tốt nghiệp, lễ kỉ niệm, lễ chúc mừng,…

1.2. Cơ sở thực tiễn của đề tài 1.2.1. Thực trạng của việc tổ chức HĐTN rèn luyện KNVD kiến thức vào thực tiễn trong dạy học Sinh học ở trường THPT 1.2.1.1. Mục đích điều tra - Làm rõ mục đích, vai trò, ý nghĩa của việc tổ chức HĐTN rèn luyện KNVD kiến thức vào thực tiễn trong dạy học Sinh học ở trường THPT.

20

- Tìm hiểu những thuận lợi và khó khăn của GV và HS trong quá trình tổ chức các HĐTN. - Đề xuất ý kiến nhằm nâng cao hiệu quả của việc tổ chức HĐTN rèn luyện KNVD kiến thức vào thực tiễn trong dạy học Sinh học.

- Làm cơ sở thực tiễn để đối chiếu với lý luận, đưa ra những hình thức tổ chức HĐTN rèn luyện KNVD kiến thức vào thực tiễn trong chương trình Sinh học phổ thông.

1.2.1.2. Đối tượng điều tra Trong phạm vi nghiên cứu của đề tài, tôi tiến hành khảo sát ý kiến của 66 GV dạy môn Sinh học ở các trường THPT tỉnh Hà Tĩnh và 240 HS ở hai trường THPT Kỳ Anh và THPT Lê Quảng Chí trên địa bàn Thị xã Kỳ Anh, tỉnh Hà Tĩnh.

1.2.1.3. Nội dung điều tra - Về phía GV: + Quan niệm, nhận thức về tổ chức HĐTN rèn luyện KNVD kiến thức vào thực tiễn trong dạy học Sinh học. + Mục đích, vai trò, ý nghĩa của việc tổ chức HĐTN rèn luyện KNVD kiến thức vào thực tiễn trong dạy học Sinh học. + Mức độ sử dụng HĐTN rèn luyện KNVD kiến thức vào thực tiễn trong dạy học Sinh học. + Các hình thức tổ chức HĐTN thường được sử dụng trong dạy học Sinh học. + Tìm hiểu thuận lợi và khó khăn của GV khi tiến hành thiết kế và tổ chức HĐTN rèn luyện KNVD kiến thức vào thực tiễn trong dạy học Sinh học, đồng thời đưa ra ý kiến đề xuất nhằm thực hiện việc tổ chức HĐTN đạt hiệu quả cao nhất.

- Về phía HS: + Nhận thức của HS về vai trò, ý nghĩa của hình thức học tập bằng tổ chức HĐTN rèn luyện KNVD kiến thức vào thực tiễn trong dạy học Sinh học. + Tìm hiểu mức độ hứng thú của HS với việc tổ chức HĐTN rèn luyện KNVD kiến thức vào thực tiễn trong dạy học Sinh học. + Tìm hiểu những thuận lợi và khó khăn của HS khi học tập kiểu tổ chức HĐTN rèn luyện KNVD kiến thức vào thực tiễn trong dạy học Sinh học.

21

1.2.1.4. Phương pháp điều tra Sử dụng phiếu điều tra tiến hành điều tra GV và HS trường THPT Kỳ Anh, trường THPT Lê Quảng Chí và một số trường THPT trong tỉnh Hà Tĩnh.

Thời gian điều tra: từ tháng 8 năm 2016 đến hết tháng 5 năm 2017.

1.2.1.5. Kết quả điều tra Qua sử dụng phiếu thăm dò ý kiến về việc tổ chức HĐTN trong dạy học sinh học của 66 giáo viên Sinh học tham gia lớp tập huấn chuyên môn do Sở GD&ĐT Hà Tĩnh tổ chức tháng 8 năm 2016, chúng tôi thu được kết quả như sau: Bảng 1.1 Kết quả điều tra giáo viên về việc tổ chức HĐTN trong dạy học sinh học Kết quả TT

1

2

Câu hỏi

Phương án trả lời

Số GV trả lời

Tỉ lệ (%)

HĐTN là hình thức tổ chức cho HS tham gia các hoạt động tham quan, dã ngoại.

15

22,73

HĐTN là hình thức học tập mà HS được trực tiếp trải nghiệm, tham gia các hoạt động t h ự c tiễn.

36

54,55

12

18,18

HĐTN là các hoạt động giáo dục thực tiễn chứ không áp dụng được vào giảng dạy bài mới trong sách giáo khoa.

3

4,55

Hiệu quả cao.

20

30,30

Hiệu quả chưa cao.

40

60,61

Không hiệu quả.

6

9,09

Theo quan điểm của cá nhân, thầy (cô) hiểu thế HĐTN là hình thức hoạt động nào là HĐTN? ngoại khóa ngoài giờ lên lớp, nhằm bổ sung hỗ các hoạt động học tập trên lớp.

Theo thầy (cô) phương pháp dạy học truyền thống của nước ta hiện nay có thực sự đem lại hiều quả cao trong giáo dục không?

22

3

4

5

6

7

Thầy (cô) có đồng tình với Đề án đổi mới GD trong đó chương trình GD phổ thông sẽ có hai hoạt động GD chính là: Dạy học các môn học và HĐTN hay không?

Có.

50

75,76

Không.

16

24,24

Phát triển năng lực thực tiễn và cá nhân hoá, đa dạng hoá tiềm năng sáng tạo.

8

12,12

5

7,58

7

10,61

Cả 3 phương án trên.

46

69,70

Không tổ chức.

28

42,42

Có tổ chức một vài lần.

35

53,03

Thường xuyên tổ chức.

3

4,55

Hội thi/ cuộc thi.

22

33,33

Tham quan, dã ngoại.

18

27,27

Diễn đàn.

15

22,73

Hoạt động nhân đạo.

2

3,03

Hoạt động câu lạc bộ.

5

7,58

Hoạt động giao lưu.

4

6,06

Cung cấp kiến thức cần thiết cho HS.

6

9,09

Nuôi dưỡng và phát triển đời Theo thầy (cô) sống tình cảm, ý chí tạo động HĐTN giúp các em lực hoạt động, tích cực hoá bản hình thành và phát triển thân. những phẩm chất, năng Phát triển khả năng giao tiếp, lực nào? hợp tác làm việc nhóm, giải quyết vấn đề tăng cường khả năng tự học, tự quản lí.

Thầy (cô) có thường tổ chức các HĐTN trong quá trình dạy học không? Để phù hợp với yêu cầu cần đạt được về mặt kiến thức của từng bài học và các điều kiện về cơ sở vật chất của nhà trường, thầy (cô) thường tổ chức HĐTN dưới hình thức nào?

Khi thiết kế HĐTN, thầy (cô) hướng đến

23

việc gì?

8

9

10

Thông qua HĐTN, người học được?

Để thiết kế được một HĐTN thầy (cô) thường chú ý đến những vấn đề gì?

Làm thế nào để thầy (cô) có thể đánh giá

Cung cấp kiến thức cần thiết, giải đáp những vấn đề còn thắc mắc của HS.

7

10,61

Cung cấp kiến thức, giải quyết các vấn đề thực tế và được thực nghiệm để chứng minh.

15

22,73

Hình thành kiến thức trong quá trình trải nghiệm, tự giải quyết vấn đề, kích thích khả năng sáng tạo trong quá trình trải nghiệm.

38

57,58

Người học được sử dụng toàn diện về trí tuệ, cảm xúc, thể chất, kỹ năng và các mối quan hệ xã hội.

3

4,55

Người học được tham gia tích cực vào việc đặt câu hỏi, tìm tòi, giải quyết vấn đề.

3

4,55

Người học được tự trải nghiệm, sáng tạo trong quá trình trải nghiệm, tự chịu trách nhiệm với những việc đã làm.

5

7,58

Cả 3 phương án trên.

55

83,33

HĐTN có phù hợp với nội dung của bài học đó không.

0

0,00

ĐTNST có gây hứng thú, cung cấp đầy đủ kiến thức cho HS không.

0

0,00

HĐTN có phát triển được phẩm chất và NL của HS hay không.

0

0,00

Cả 3 phương án trên.

66

100,00

Kết quả báo cáo của HS sau khi kết thúc HĐTN.

8

12,12

24

được kết quả mà HĐTN đã đem lại?

11

12

Theo thầy (cô) HĐTN có những ưu điểm gì?

Theo thầy (cô) HĐTN có những nhược điểm gì?

Khả năng giải quyết vấn đề trong cả quá trình hoạt động.

45

68,18

Khả năng sáng tạo của HS.

7

10,61

Ý kiến khác ...

6

9,09

HĐTN là cầu nối nhà trường, kiến thức các môn học với thực tiễn cuộc sống một cách có tổ chức.

0

0,00

Hình thức tổ chức HĐTN phong phú, gây hứng thú cho HS.

0

0,00

HĐTN góp phần tích cực vào việc hình thành và củng cố năng lực, phẩm chất nhân cách của HS.

0

0,00

HĐTN phát triển khả năng giao tiếp, làm việc nhóm có hiệu quả, nuôi dưỡng và phát triển đời sống tình cảm.

0

0,00

Cả 4 phương án trên.

66

100,00

Kinh phí tổ chức lớn, cơ sở vật chất hạn chế

30

45,45

Không bố trí được thời gian tổ chức

25

37,88

Năng lực của giáo viên có hạn

5

7,58

Học sinh không hứng thú tham gia hoạt động

0

0,00

Ý kiến khác ...

6

9,09

25

Bảng 1.2. Kết quả điều tra giáo viên về việc rèn luyện kỹ năng VDKT vào thực tiễn cho học sinh trong dạy học sinh học TT

1

2

3

4

5

6

Câu hỏi/ lời dẫn

Phương án trả lời

Việc tham gia khóa học về rèn Thường xuyên luyện KNVD kiến thức vào Thỉnh thoảng thực tiễn cho HS trong dạy học của thầy (cô) ở mức độ nào Chưa bao giờ dưới đây?

Số lượng

Tỉ lệ (%)

0

0,00

0

0,00

66

100,00

Việc rèn luyện KNVD kiến Nghiên cứu tài liệu thức cho HS, thầy cô dựa vào Trải nghiệm thực tế cơ sở nào?

Học hỏi đồng nghiệp

6

9,09

5

7,58

5

7,58

Cả 3 phương án trên

50

75,76

Việc tổ chức các hoạt động học Thường xuyên tập cho HS theo hướng rèn Thỉnh thoảng luyện KNVD kiến thức vào thực tiễn của thầy (cô) ở mức Chưa bao giờ độ nào dưới đây?

12

18,18

46

69,70

8

12,12

Theo thầy (cô) việc rèn luyện Rất cần thiết KNVD kiến thức vào thực tiễn Cần thiết cho HS trong dạy học sinh học Không cần thiết là

50

75,76

16

24,24

0

0,00

Thuyết trình

10

15,15

Nêu vấn đề

18

27,27

Tự làm việc với SGK

8

12,12

Sử dụng câu hỏi – bài tập

20

30,30

Tổ chức HĐTN

4

6,06

Ý kiến khác

5

7,58

0

0,00

15

22,73

Trong quá trình dạy học sinh học, quý thầy (cô) chủ yếu sử dụng phương pháp dạy học nào để rèn luyện KNVD kiến thức vào thực tiễn cho HS?

Thầy (cô) cho biết, HS thường Thầy đọc, trò chép hứng thú với những kiểu giờ Có sử dụng thí nghiệm

26

học nào?

7

8

Có ứng dụng CNTT

17

25,76

Có liên hệ kiến thức với thực tiễn

30

45,45

Ý kiến khác

4

6,06

Được xem là mục tiêu của quá trình dạy học

6

9,09

30

45,45

28

42,42

Ý kiến khác

2

3,03

Phải đầu tư nghiên cứu, suy nghỉ, học hỏi, mất nhiều thời gian

33

50,00

11

16,67

20

30,30

2

3,03

Theo thầy (cô) việc dạy học HS hứng thú, tích cực theo hướng rèn luyện KNVD trong học tập kiến thức vào thực tiễn HS có HS hiểu sâu, nhớ lâu về những thuận lợi cơ bản nào? kiến thức

Theo thầy (cô) việc dạy học theo hướng rèn luyện KNVD Phải trải nghiệm thực tế kiến thức vào thực tiễn HS có để học hỏi những khó khăn cơ bản nào?

Có những kiến thức khó giải thích được bản chất Ý kiến khác

Để đánh giá khách quan, trong tháng 9 năm 2016 đến tháng 5 năm 2017 chúng tôi đã điều tra 240 học sinh lớp 10 tại 2 trường: Trường THPT Kỳ Anh và Trường THPT Lê Quảng Chí thuộc Thị xã Kỳ Anh - tỉnh Hà Tĩnh và có được số liệu như sau:

27

Bảng 1.3. Kết quả điều tra học sinh về việc tổ chức các HĐTN trong dạy học sinh học Kết quả TT

1

2

3

4

5

Câu hỏi

Hiện nay để dạy bài mới, GV tổ chức HĐTN ở mức độ nào?

Các hình thức tổ chức HĐTN nào thường được sử dụng trong dạy học?

Có những thuận lợi nào khi được học dưới hình thức tổ chức HĐTN?

Phương án trả lời

Số HS trả lời

Tỉ lệ (%)

Thường xuyên

18

7,50

Đôi khi

90

37,50

Không bao giờ

132

55,00

Diễn đàn

50

20,83

Tổ chức hội thi/ cuộc thi

85

35,42

Tham quan, dã ngoại

65

27,08

Hoạt động câu lạc bộ

25

10,42

Tổ chức trò chơi

12

5,00

Các hình thức khác

3

1,25

Phát hiện mình có khả năng sáng tạo và năng động.

42

17,50

Cảm thấy môn học hấp dẫn, thú vị, nhẹ nhàng.

86

35,83

Dễ nhớ, hiểu sâu kiến thức.

52

21,67

Thấy được mối liên hệ giữa kiến thức sách vở và khiến thức thực tiễn.

60

25,00

Có những khó khăn nào thường gặp phải khi học dưới hình thức tổ chức HĐTN?

Mất nhiều thời gian

60

25,00

Có nhiều điểm khác biệt so với cách học truyền thống.

82

34,17

Ít tài liệu tham khảo.

98

40,83

Theo em, mức độ cần

Rất cần thiết.

138

57,50

28

thiết tổ chức HĐTN trong dạy học như thế nào?

6

Tổ chức HĐTN trong dạy học có ý nghĩa gì?

Cần thiết.

72

30,00

Bình thường.

16

6,67

Không cần thiết.

14

5,83

Cung cấp, bồi dưỡng kiến thức, gắn kiến thức trong sách vở với thức tiễn một cách sâu sắc nhất.

15

6,25

Phát triển kỹ năng quan sát, năng lực diễn đạt ngôn ngữ, năng lực nghiên cứu khoa học.

12

5,00

Giáo dục sâu sắc về tư tưởng, tình cảm cho học sinh.

5

2,08

108

45,00

Cả 3 phương án trên.

Bảng 1.4. Kết quả điều tra học sinh về việc vận dụng kiến thức trong trong dạy học sinh học Kết quả TT

Câu hỏi

1

Trong các giờ học, mức độ GV tổ chức các hoạt động theo hướng rèn luyện KNVD kiến thức vào thực tiễn cho HS là?

2

3

Theo các em, việc rèn luyện KNVD kiến thức vào thực tiễn cần thiết ở mức độ nào?

Các em thường hứng thú với những kiểu

Phương án trả lời

Số HS trả lời

Tỉ lệ (%)

Thường xuyên.

28

11,67

Bình thường.

110

45,83

Không bao giờ.

102

42,50

Rất cần thiết.

166

69,17

Bình thường.

62

25,83

Không cần thiết.

12

5,00

Thầy đọc, trò chép

0

0,00

Có sử dụng thí nghiệm

75

31,25

29

giờ học nào dưới đây?

4

Theo em, việc vận dụng kiến thức vào thực tiễn có những ý nghĩa gì?

Có ứng dụng CNTT

85

35,42

Có liên hệ kiến thức với thực tiễn

65

27,08

Ý kiến khác

15

6,25

Hiểu sâu, nhớ lâu về kiến thức.

78

32,50

Phát triển tư duy, khả năng suy luận.

75

31,25

Có ý thức giữ gìn, bảo vệ sức khỏe, bảo vệ môi trường và tài nguyên thiên nhiên.

72

30,00

Ý kiến khác.

15

6,25

Nhận xét - GV đã nhận thức được tầm quan trọng của tổ chức HĐTN rèn luyện KNVD kiến thức vào thực tiễn, tuy nhiên hiểu biết về HĐTN rèn luyện KNVD kiến thức vào thực tiễn của GV thì vẫn còn nhiều hạn chế.

- HS rất hứng thú và thấy rất cần thiết với kiểu học tập tổ chức HĐTN có vận dụng kiến thức vào thực tiễn.

- Việc tổ chức các HĐTN rèn luyện KNVD kiến thức vào thực tiễn cho HS còn hạn chế do thiếu thốn về nhiều mặt như: thời gian, kinh phí, năng lực của GV,…

- Hình thức tổ chức HĐTN rèn luyện KNVD kiến thức vào thực tiễn cho HS còn chưa phong phú (chủ yếu được tổ chức dưới dạng hội thi, tham quan, diễn đàn).

30

Tiểu kết chương 1 Từ nghiên cứu cơ sở lý luận và thực tiễn đề tài cho thấy: - Thông qua tìm hiểu, phân tích, tổng hợp chúng tôi thấy đề tài đã làm rõ thêm về khái niệm, đặc điểm, yêu cầu, vai trò, ý nghĩa, các hình thức tổ chức HĐTN rèn luyện KNVD kiến thức vào thực tiễn trong dạy học Sinh học. Góp phần phát triển tư duy, tính năng động, sáng tạo, tích cực, chủ động trong học tập nhằm đào tạo, nâng cao năng lực thực tiễn cho người học.

- Qua khảo sát thực trạng dạy và học Sinh học ở trường THPT, chúng tôi thấy mặc dù đây là hình thức dạy học rất mới nhưng đa số GV đã nhận thức đúng về quan điểm, vài trò, ý nghĩa, thuận lợi và khó khăn trong việc tổ chức HĐTN rèn luyện KNVD kiến thức vào thực tiễn.

Thực trạng trên là cơ sở quan trọng để chúng tôi lựa chọn nội dung, hình thức xây dựng các HĐTN rèn luyện KNVD kiến thức vào thực tiễn cho HS trong dạy học phần Vi sinh vật – Sinh học 10 THPT.

31

CHƯƠNG 2: THIẾT KẾ VÀ TỔ CHỨC CÁC HOẠT ĐỘNG TRẢI NGHIỆM ĐỂ RÈN LUYỆN KỸ NĂNG VẬN DỤNG KIẾN THỨC VÀO THỰC TIỄN CHO HỌC SINH TRONG DẠY HỌC PHẦN VI SINH VẬT – SINH HỌC 10 2.1. Phân tích mục tiêu và nội dung dạy học của phần sinh học vi sinh vật Phần III: Sinh học Vi sinh vật – Sinh học 10 gồm 3 chương, 12 bài Chương I: Chuyển hoá vật chất và năng lượng ở vi sinh vật Chương II: Sinh trưởng và sinh sản của vi sinh vật Chương III: Virut và bệnh truyền nhiễm 2.1.1. Mục tiêu Bảng 2.1. Mục tiêu phần Sinh học Vi sinh vật - Nêu được khái niệm VSV và các đặc điểm chung của VSV - Trình bày được các kiểu chuyển hoá vật chất và năng lượng ở VSV dựa vào nguồn năng lượng và nguồn cacbon mà VSV sử dụng - Nêu được khái niệm hô hấp hiếu khí, hô hấp kị khí, lên men - Nêu được đặc điểm chung của các quá trình tổng hợp và phân giải chủ yếu ở VSV và ứng dụng của quá trình này trong đời sống - Trình bày được đặc điểm chung của sự sinh trưởng ở VSV Kiến thức

- Phân biệt được các kiểu sinh sản ở VSV - Trình bày được các yếu tố ảnh hưởng đến sinh trưởng của VSV và ứng dụng của chúng - Trình bày khái niệm và cấu tạo của virut, nêu tóm tắt được chu kì nhân lên của virut trong tế bào vật chủ - Nêu được tác hại của virut và cách phòng tránh. Một số ứng dụng của virut - Trình bày được một số khái niệm bệnh truyền nhiễm, miễn dịch, interferon, các phương thức lây truyền bệnh và cách phòng tránh - Kỹ năng vận dụng kiến thức vào thực tiễn: biết cách làm một số sản phẩm lên men như sữa chua, lên men rượu, làm tương, muối chua rau củ quả…

Kỹ năng

- Nhuộm đơn, quan sát một số loại VSV, quan sát một số tiêu bản bào tử của VSV - Tìm hiểu một số bệnh truyền nhiễm thường gặp ở người, động vật và thực vật ở địa phương

32

- Yêu thích môn học, hăng hái tham gia trong quá trình học - Vận dụng kiến thức đã học vào thực tiễn Thái độ

- Có ý thức bảo vệ và duy trì một số cách làm thực phẩm truyền thống - Học sinh có thái độ đúng đắn với chính sách của Đảng và Nhà nước về sức khoẻ sinh sản, phòng chống HIV/AIDS - NL tự học

Phát triển năng lực

- NL giải quyết vấn đề sinh học và sáng tạo - NL giao tiếp, hợp tác trong hoạt động nhóm - NL sử dụng ngôn ngữ trong Sinh học - NL nghiên cứu khoa học, thực hành thí nghiệm…

2.1.2. Nội dung Bảng 2.2. Nội dung phần Sinh học Vi sinh vật

Chương Chương 1: Chuyển hoá vật chất và năng lượng ở VSV

Nội dung - Khái niệm VSV, các kiểu chuyên hoá ở VSV - Khái niệm hô hấp và lên men - Đặc điểm và ý nghĩa của quá trình tổng hợp, phân giải ở VSV - Khái niệm sinh trưởng củAvsv - Các loại môi trưởng nuôi cấy VSV: môi trường nuôi cấy liên tục và môi trường nuôi cấy không liên tục

Chương 2: Sinh - Đặc điểm của các pha trong sinh trưởng của VSV: pha trưởng và sinh sản ở tiềm phát, pha luỹ thừa, pha suy vong VSV - Khái niệm sinh sản ở VSV - Các hình thức sinh sản ở VSV - Những yếu tố ảnh hưởng đến sinh trưởng ở VSV

33

- Khái niệm virut và đặc điểm cấu tạo của virut - Đặc điểm của mỗi giai đoạn trong chu trình nhân lên của virut ở tế bào vật chủ: giai đoạn hấp phụ, giai đoạn xâm nhập, giai đoạn tổng hợp, giai đoạn lắp ráp, giai đoạn phóng Chương 3: Virut và thích bệnh truyền nhiễm - Ứng dụng của virut trong thực tiễn - Khái niệm bệnh truyền nhiễm, tác hại và phương thức lây truyền của bệnh truyền nhiễm - Khái niệm miễn dịch, đặc điểm của các loại miễn dịch: miễn dich đặc hiệu và miễn dịch không đặc hiệu

Bảng 2.3. Một số ứng dụng của Vi sinh vật

Ứng dụng của VSV trong công, nông nghiệp

Ứng dụng của VSV trong xử lí ô nhiễm môi trường

- Sản xuất etanol, rượu vang, bia,…

- Xử lí rác thải

- Sản xuất protein đơn bào, axit amin

- Xử lí nước thải

- Sản xuất vacxin, chất kháng sinh

- Phục hồi sinh học

- Sản xuất phomat, nước tương - Sản xuất thuốc trừ sâu vi sinh Phần III trong Sinh học 10 đi sâu vào nghiên cứu VSV, gồm có 3 chương: Chương 1: Chuyển hoá vật chất và năng lượng ở VSV Chương 2: Sinh trưởng và sinh sản ở VSV Chương 3: Virut và các bệnh truyền nhiễm Các chương được sắp xếp logic và theo hệ thống, nội dung kiến thức ở chương này là nền tảng để học chương sau. Chương chuyển hoá vật chất và năng lượng được chọn mở đầu cho các biểu hiện cơ bản của sự sống, phù hợp với suy nghĩ theo hướng cổ điển (trao đổi chất và năng lượng là tiền đề cho các quá trình sinh lý khác như sinh trưởng phát triển, sinh sản,...). Chương sinh trưởng và sinh sản của VSV được xếp sau vì đặc điểm dễ thấy nhất sau quá trình trao đổi chất và năng lượng là sự gia tăng kích thước và trọng lượng, sự biến hóa của tế bào, VSV sinh trưởng dẫn đến trưởng thành và đến một giai đoạn phát triển

34

thành thục sẽ sinh sản. Chương virut và bệnh truyền nhiễm được xếp cuối cùng vì chương này là phần chuyển giao giữa Sinh học 10 và 11, từ nghiên cứu ở cấp độ tế bào chuyển sang nghiên cứu ở cấp độ cá thể.

2.2. Thiết kế HĐTN rèn luyện KNVD kiến thức vào thực tiễn trong dạy học Sinh học Vi sinh vật 2.2.1. Cơ sở chọn lựa HĐTN Đối với đa số các trường THPT hiện nay, HĐTN trong dạy học nói chung và trong bộ môn Sinh học nói riêng vẫn chưa được áp dụng rộng rãi vào trong dạy học do nhiều nguyên nhân mà cơ sở vật chất và NL tổ chức của GV là nguyên nhân chủ yếu.

Trong khi đó, Sinh học là bộ môn khoa học về sự sống, nó là một nhánh của khoa học tự nhiên, tập trung nghiên cứu các cá thể sống, mối quan hệ của chúng với nhau và với môi trường. Môn học miêu tả đặc điểm và tập tính của sinh vật, cách thức các cá thể và loài tồn tại. Đối với Sinh học VSV là một phần quan trọng của Sinh học 10, môn học đi sâu vào khai thác các kiến thức liên quan đến các quá trình chuyển hoá vật chất và năng lượng, quá trình sinh trưởng và sinh sản của của VSV, virut và các loại bệnh truyền nhiễm. Nội dung kiến thức của phần Sinh học VSV được ứng dụng rất nhiều vào trong thực tế đời sống: nông nghiệp, công nghiệp, y học.

Nội dung Sinh học phần VSV không chỉ hình thành tri thức mà còn giúp HS phát triển năng lực tự học, giải quyết vấn đề, hợp tác, sử dụng công nghệ thông tin,...; giáo dục HS thông qua các kiến thức thực tế, khuyến khích HS tham gia các hoạt động của cộng đồng về phòng chống HIV/ AIDS hay bảo vệ môi trường, tham gia giữ gìn và boả vệ các truyền thống tốt đẹp của dân tộc,... Để truyền tải được hết nội dung kiến thức phần Sinh học VSV một cách đầy đủ, sinh động đồng thời phát huy được tính tích cực, tự giác, năng lực tự học của HS đòi hỏi cần phải có phương pháp gắn với một hình thức tổ dạy học chức hợp lí.

Hoạt động trải nghiệm là một dạng hoạt động giáo dục, được tổ chức dưới nhiều hình thức khác nhau như hoạt động câu lạc bộ, tổ chức trò chơi, diễn đàn, sân khấu tương tác, tham quan dã ngoại, các hội thi, hoạt động giao lưu, hoạt động nhân đạo, hoạt động tình nguyện, hoạt động cộng đồng, sinh hoạt tập thể, lao động công ích, sân khấu hóa (kịch, thơ, hát, múa rối, tiểu phẩm, kịch tham gia,...), thể dục thể thao, tổ chức các ngày hội,...Mỗi một hình thức hoạt động trên đều tiềm tàng trong nó những khả năng GD nhất định. Nhờ các hình thức tổ chức đa dạng, phong phú mà việc GD HS được thực hiện một cách tự nhiên, sinh động, nhẹ nhàng, hấp dẫn, không gò bó và khô cứng, phù hợp với đặc điểm tâm sinh lý

35

cũng như nhu cầu, nguyện vọng của HS. Trong quá trình thiết kế, tổ chức thực hiện và đánh giá HĐTN, cả GV lẫn HS đều có cơ hội thể hiện sự sáng tạo, chủ động, linh hoạt của mình, làm tăng thêm tính hấp dẫn, độc đáo của các hình thức tổ chức hoạt động.

Chính vì vậy, việc lựa chọn hình thức tổ chức HĐTN một cách hợp lí sẽ đem lại hiệu quả cao trong dạy học đặc biệt là trong dạy học bộ môn Sinh học. Để tổ chức dạy học phần Sinh học VSV, chúng tôi ưu tiên lựa chọn các hình thức: hội thi, tham quan dã ngoại, diễn đàn là các hình thức phù hợp với nội dung kiến thức cũng như điều kiện vật chất của các trường THPT hiện nay.

2.2.2. Nguyên tắc thiết kế - Phù hợp với nội dung và mục tiêu môn học, với lứa tuổi và cấp học.

- Gắn với các tình huống thực tễn đời sống.

- Gắn với những vấn đề cần giải quyết ở địa phương.

- Giáo viên chỉ là người hỗ trợ, hướng dẫn.

- Chọn nội dung phù hợp với việc học trải nghiệm.

- Không quá ôm đồm kiến thức.

- Cân đối giữa chiều sâu kiến thức và bề rộng vận dụng.

- Kiến thức đi dần từ thấp lên cao.

- Học sinh phải được trải nghiệm ý nghĩa của bài học hướng đến phát triển năng lực, phẩm chất và tính sáng tạo.

- Môi trường học tập phải mang tính cộng đồng.

36

2.2.3. Quy trình thiết kế HĐTN Chúng tôi đưa ra qui trình HĐTN gồm 8 bước sau:

Bước 1: Xác định nhu cầu tổ chức HĐTN

Bước 2: Đặt tên cho hoạt động

Bước 3: Xác định mục tiêu của hoạt động

Bước 4: Xác định nội dung của hoạt động

Bước 5: Lựa chọn phương tiện, hình thức tổ chức hoạt động

Bước 6: Lập kế hoạch

Bước 7: Thiết kế chi tiết hoạt động trên bản giấy

Bước 8: Kiểm tra, điều chỉnh và hoàn thiện chương trình hoạt động

Sơ đồ 2.1. Quy trình thiết kế HĐTN

37

* Bước 1: Xác định nhu cầu tổ chức HĐTN Giáo viên căn cứ vào nhiệm vụ, mục tiêu chương trình giáo dục, đối tượng thực hiện để khảo sát nhu cầu, điều kiện tiến hành cho phù hợp, đồng thời ngăn ngừa những đáng tiếc có thể xảy ra. * Bước 2: Đặt tên cho hoạt động Đặt tên hoạt động là việc làm cần thiết vì tên hoạt động đã nói lên được chủ đề, mục tiêu, nội dung, hình thức của hoạt động. Tên hoạt động cũng tạo ra được sự hấp dẫn, lôi cuốn học sinh.

Việc đặt tên hoạt động cần đảm bảo các yêu cầu sau: - Rõ ràng, chính xác, ngắn gọn.

- Phản ánh được chủ đề và nội dung của hoạt động.

- Tạo được ấn tượng ban đầu cho HS. * Bước 3: Xác định mục tiêu của hoạt động - Mỗi hoạt động đều thực hiện mục đích chung của mỗi chủ đề - Mục tiêu của hoạt động hướng đến phát triển năng lực gì - Các mục tiêu hoạt động cần phải được xác định rõ ràng, cụ thể và phù hợp; phản ánh được các mức độ cao thấp của yêu cầu cần đạt về tri thức, kỹ năng, thái độ và định hướng giá trị.

- Tùy theo chủ đề của HĐTN, đặc điểm HS và hoàn cảnh riêng của mỗi lớp mà hệ thống mục tiêu sẽ được cụ thể hóa và mang màu sắc riêng.

- Khi xác định được mục tiêu cần phải trả lời các câu hỏi sau: + Hoạt động này có thể hình thành cho học sinh những kiến thức ở mức độ nào? (Khối lượng và chất lượng đạt được của kiến thức) + Những kỹ năng nào có thể được hình thành ở học sinh và các mức độ của nó đạt được sau khi tham gia hoạt động? + Những thái độ, giá trị nào có thể được hình thành hay thay đổi ở học sinh sau hoạt động? * Bước 4: Xác định nội dung của hoạt động - Mục tiêu có thể đạt được hay không phụ thuộc vào việc xác định đầy đủ và hợp lý những nội dung và hình thức của hoạt động.

- Trước hết, cần căn cứ vào từng chủ đề, các mục tiêu đã xác định, các điều kiện hoàn cảnh cụ thể của lớp, của nhà trường và khả năng của học sinh để xác

38

định các nội dung phù hợp cho các hoạt động. Cần liệt kê đẩy đủ các nội dung hoạt động phải thực hiện. * Bước 5: Lựa chọn phương tiện, hình thức tổ chức hoạt động - Từ nội dung, xác định cụ thể phương pháp tiến hành, xác định những phương tiện (loa máy, máy chiếu, chuông…) cần có để tiến hành hoạt động. Từ đó lựa chọn hình thức hoạt động tương ứng.

- Có thể một hoạt động nhưng có nhiều hình thức khác nhau được thực hiện đan xen hoặc trong dó có một hình thức nào đó là chủ đạo, còn hình thức khác là phụ trợ. * Bước 6: Lập kế hoạch - Lập kế hoạch để thực hiện hệ thống mục tiêu tức là tìm các nguồn lực (nhân lực – vật lực – tài liệu) và thời gian, không gian,… cần cho việc hoàn thành các mục tiêu.

- Lên kinh phí về tất cả các mặt phải được xác định, phải tìm ra phương án đạt được mục tiêu với chi phí ít nhất mà đạt được hiệu quả cao nhất trong công việc. * Bước 7: Thiết kế chi tiết hoạt động trên bản giấy Trong bước này, cần phải xác định: - Mục tiêu - Thời gian, địa điểm - Thành phần - Nội dung, hình thức, thể lệ - Công tác chuẩn bị - Chương trình hoạt động * Bước 8: Kiểm tra, điều chỉnh và hoàn thiện chương trình hoạt động - Rõ soát, kiểm tra lại nội dung và trình tự của các việc, thời gian thực hiện cho từng việc, xem xét tính hợp lý, khả năng thực hiện và kết quả cần đạt được.

- Nếu phát hiện những sai sót hoặc bất hợp lý ở khâu nào, bước nào, nội dung nào hay việc nào thì kịp thời điều chỉnh.

- Cuối cùng, hoàn thiện bản thiết kế chương trình hoạt động và cụ thể hóa chương trình đó.

39

2.2.4. Thiết kế một số HĐTN rèn luyện KNVD kiến thức vào thực tiễn trong dạy học phần Vi sinh vật 2.2.4.1. Hội thi Thiết kế HĐTN1: Hội thi “nội trợ giỏi” Dựa vào quy trình, GV thiết kế một số chi tiết chính trên bản giấy và thông báo kế hoạch về từng lớp (thời gian, địa điểm, thành phần, nội dung kiến thức, tên và thể lệ hội thi, công tác chuẩn bị, kinh phí… trừ nội dung câu hỏi các phần thi) như sau: I. Mục tiêu - Kiến thức: Củng cố, mở rộng kiến thức chương Chuyển hoá vật chất và năng lượng, sinh sản ở VSV: khái niệm về lên men và hô hấp, các kiểu chuyển hoá vật chất và năng lượng ở VSV, đặc điểm của quá trình phân giải và tổng hợp các chất ở VSV. - Kỹ năng: Quan sát, tư duy phân tích, thực hành làm và bảo quản một số sản phẩm lên men (sữa chua, nem chua, muối chua rau quả, nước mắm, tương, nấu rượu,…).

- Thái độ: Yêu thích bộ môn Sinh học, nhiệt tình nghiêm túc tham gia hội thi, vận dụng các kiến thức Sinh học vào trong thực tiễn cuộc sống.

II. Thời gian, địa điểm 1. Thời gian: …………………………………

2. Địa điểm: Sân trường hoặc nhà đa chức năng…

III. Thành phần - Giáo viên: Thầy (cô) trong BGH, tổ bộ môn Sinh học, đoàn trường…

- Học sinh: Khối 10.

IV. Nội dung và hình thức 1. Nội dung: Kiến thức Sinh học Vi sinh vật 2. Hình thức: Tổ chức dưới dạng Game show có 3 đội chơi, các đội phải trải qua 5 phần thi.

V. Công tác chuẩn bị 1. Giáo viên: - Hoàn chỉnh bản thiết kế và chương trình - Xin kinh phí tổ chức - Chuẩn bị cơ sở vật chất

40

- Chọn và tập huấn người dẫn chương trình 2. Học sinh: - Ôn tập kiến thức đã học.

- Nghiên cứu thể lệ hội thi.

- Tập luyện dẫn chương trình, một số tiết mục văn nghệ.

- Cử người tham gia đội chơi.

VI. Thể lệ hội thi - Phần 1: Chào hỏi (15 phút) Thể lệ phần thi: Mỗi đội có 5 phút để chào hỏi, giới thiệu đội mình dưới mọi hình thức như: hát vè, hài kịch, thiết kế bảng tên, nêu khẩu hiệu…

- Phần 2: Khởi động (20 phút) Thể lệ phần thi: Ban tổ chức đưa ra 10 câu hỏi trắc nghiệm chung cho cả 3 đội chơi, mỗi câu có 4 phương án trả lời (A, B, C, D) trong đó có 1 đáp án đúng. Các đội thảo luận thống nhất và ghi đáp án vào giấy (hoặc bảng con) của Ban tổ chức đã chuẩn bị sẵn. Mỗi câu có 15 giây để các đội thảo luận và đưa ra phương án trả lời.

Nội dung liên quan đến kiến thức về Vi sinh vật. Mỗi câu trả lời đúng được 5 điểm, sai không bị trừ điểm, điểm tối đa cho phần thi này là 50 điểm.

- Phần 3: Đoán ý đồng đội (15 phút) Thể lệ phần thi: Mỗi đội cử ra 2 người tham gia phần thi này. Một thành viên trong đội bốc thăm gói “từ khóa” (mỗi gói có 5 “từ khóa”) do Ban tổ chức chuẩn bị sẵn. Sau đó biểu diễn bằng cử chỉ, hành động, lời nói không có từ trùng với từ trong “từ khóa” (trùng là phạm luật) sao cho bạn còn lại của đội mình hiểu, đoán và nói ra được “từ khóa”. Tất cả “từ khóa” đều nằm trong chương trình Sinh học Vi sinh vật.

Mỗi đội chơi có 5 phút để thực hiện phần thi này. Đoán đúng mỗi “từ khóa” được cộng thêm 5 điểm, sai không bị trừ điểm, điểm tối đa cho phần thi này là 50 điểm.

- Phần 4: Tăng tốc (15 phút) Thể lệ thi: Sau khi đọc xong câu hỏi, các đội sẽ rung chuông để giành quyền trả lời. Đội rung chuông trước sẽ được quyền trả lời câu hỏi, nhưng nếu không đưa ra được đáp án chính xác thì quyền trả lời sẽ dành cho các đội còn lại. Nếu các đội chơi không đưa ra được đáp án chính xác thì quyền trả lời sẽ dành cho khán giả.

Nếu chưa đọc xong câu hỏi mà rung chuông là phạm luật, đội phạm luật sẽ bị mất quyền trả lời câu hỏi đó. Nội dung câu hỏi liên quan đến Sinh học vi sinh vật.

Cách tính điểm: Ban giám khảo đánh giá và cho điểm, một gói gồm 10 câu hỏi, mỗi đáp án đúng được 10 điểm, đội trả lời đúng đầu tiên được 10 điểm. Nếu

41

đội đầu tiên trả lời sai thì quyền trả lời sẽ dành cho các đội còn lại và điểm của câu trả lời đúng sẽ giảm đi một nửa là 5 điểm.

- Phần 5: Về đích (25 phút) Thể lệ thi: Các đội bốc thăm vẽ hình hoặc thiết kế mô hình hoặc xây dựng vở kịch, tiểu phẩm…

Sau đó các đội sẽ tiến hành thảo luận và vẽ hình, thiết kế mô hình, vào vai diễn kịch… theo đúng thời gian quy định. Thời gian tối đa để hoàn thành sản phẩm, thuyết trình, truyền thông điệp về sản phẩm theo qui định của Ban tổ chức.

Cách tính điểm: Ban giám khảo dựa vào tiêu chí vẽ (thiết kế) đúng, đẹp, nhanh, thuyết trình phù hợp với sản phẩm hoặc xây dựng vỡ kịch có thông điệp hay, ý nghĩa… để đánh giá và cho điểm, điểm tối đa cho phần thi này là 20 điểm.

VI. Chương trình hội thi TT

Nội dung

Thời gian

1.

Mở đầu hội thi: ổn định tổ chức, văn nghệ chào mừng, tuyên bố lý do, giới thiệu đại biểu, ban giám khảo và các đội chơi

7h00-7h30

2.

Tiến hành thi: gồm 5 phần thi

7h30-9h00

Ghi chú

Tổng kết hội thi: - Tổng hợp điểm; - Văn nghệ; 3.

- Công bố giải và trao thưởng;

9h00-9h30

- Nhận xét, đánh giá, rút kinh nghiệm về hội thi; - Tổng vệ sinh khu vực thi.

VII. Tổng kết và trao thưởng Giải nhất: 300.000; Giải nhì: 200.000; Giải ba: 100.000.

Thiết kế HĐTN 2: Hội thi “Ai hiểu biết hơn” I. Mục tiêu - Kiến thức: Cũng cố, mở rộng kiến thức chương chuyển hóa vật chất và năng lượng ở vi sinh vật.

- Kỹ năng: quan sát, tư duy, phân tích, làm việc theo nhóm.

42

- Thái độ: yêu thích môn học, tích cực vận dụng kiến thức vào thực tiễn đời sống.

II. Thời gian, địa điểm 1. Thời gian: …………………………………

2. Địa điểm: Sân trường hoặc nhà đa chức năng…

III. Thành phần - Giáo viên: Thầy (cô) trong BGH, tổ bộ môn Sinh học, đoàn trường…

- Học sinh: Khối 10.

IV. Nội dung và hình thức 1. Nội dung: Kiến thức Sinh học Vi sinh vật 2. Hình thức: Tổ chức dưới dạng Game show có 3 đội chơi, các đội phải trải qua 5 phần thi.

V. Công tác chuẩn bị 1. Giáo viên: - Hoàn chỉnh bản thiết kế và chương trình - Xin kinh phí tổ chức - Chuẩn bị cơ sở vật chất - Chọn và tập huấn người dẫn chương trình 2. Học sinh: - Ôn tập kiến thức đã học.

- Nghiên cứu thể lệ hội thi.

- Tập luyện dẫn chương trình, một số tiết mục văn nghệ.

- Cử người tham gia đội chơi.

VI. Thể lệ hội thi - Phần 1: Chào hỏi (15 phút) Thể lệ phần thi: Mỗi đội có 5 phút để chào hỏi, giới thiệu đội mình dưới mọi hình thức như: hát vè, hài kịch, thiết kế bảng tên, nêu khẩu hiệu…

- Phần 2: Khởi động (20 phút) Thể lệ phần thi: Ban tổ chức đưa ra 10 câu hỏi trắc nghiệm chung cho cả 3 đội chơi, mỗi câu có 4 phương án trả lời (A, B, C, D) trong đó có 1 đáp án đúng. Các

43

đội thảo luận thống nhất và ghi đáp án vào giấy (hoặc bảng con) của Ban tổ chức đã chuẩn bị sẵn. Mỗi câu có 15 giây để các đội thảo luận và đưa ra phương án trả lời.

Nội dung liên quan đến kiến thức về Vi sinh vật. Mỗi câu trả lời đúng được 5 điểm, sai không bị trừ điểm, điểm tối đa cho phần thi này là 50 điểm.

- Phần 3: Đoán ý đồng đội (15 phút) Thể lệ phần thi: Mỗi đội cử ra 2 người tham gia phần thi này. Một thành viên trong đội bốc thăm gói “từ khóa” (mỗi gói có 5 “từ khóa”) do Ban tổ chức chuẩn bị sẵn. Sau đó biểu diễn bằng cử chỉ, hành động, lời nói không có từ trùng với từ trong “từ khóa” (trùng là phạm luật) sao cho bạn còn lại của đội mình hiểu, đoán và nói ra được “từ khóa”. Tất cả “từ khóa” đều nằm trong chương trình Sinh học Vi sinh vật.

Mỗi đội chơi có 5 phút để thực hiện phần thi này. Đoán đúng mỗi “từ khóa” được cộng thêm 5 điểm, sai không bị trừ điểm, điểm tối đa cho phần thi này là 50 điểm.

- Phần 4: Tăng tốc (15 phút) Thể lệ thi: Sau khi đọc xong câu hỏi, các đội sẽ rung chuông để giành quyền trả lời. Đội rung chuông trước sẽ được quyền trả lời câu hỏi, nhưng nếu không đưa ra được đáp án chính xác thì quyền trả lời sẽ dành cho các đội còn lại. Nếu các đội chơi không đưa ra được đáp án chính xác thì quyền trả lời sẽ dành cho khán giả.

Nếu chưa đọc xong câu hỏi mà rung chuông là phạm luật, đội phạm luật sẽ bị mất quyền trả lời câu hỏi đó. Nội dung câu hỏi liên quan đến Sinh học vi sinh vật.

Cách tính điểm: Ban giám khảo đánh giá và cho điểm, một gói gồm 10 câu hỏi, mỗi đáp án đúng được 10 điểm, đội trả lời đúng đầu tiên được 10 điểm. Nếu đội đầu tiên trả lời sai thì quyền trả lời sẽ dành cho các đội còn lại và điểm của câu trả lời đúng sẽ giảm đi một nửa là 5 điểm.

- Phần 5: Về đích (25 phút) Thể lệ thi: Các đội bốc thăm vẽ hình hoặc thiết kế mô hình hoặc xây dựng vở kịch…

Sau đó các đội sẽ tiến hành thảo luận và vẽ hình, thiết kế mô hình, vào vai diễn kịch… theo đúng thời gian quy định. Thời gian tối đa để hoàn thành sản phẩm, thuyết trình, truyền thông điệp về sản phẩm theo qui định của Ban tổ chức.

Cách tính điểm: Ban giám khảo dựa vào tiêu chí vẽ (thiết kế) đúng, đẹp, nhanh, thuyết trình phù hợp với sản phẩm hoặc xây dựng vỡ kịch có thông điệp hay, ý nghĩa… để đánh giá và cho điểm, điểm tối đa cho phần thi này là 20 điểm.

44

VI. Chương trình hội thi TT

Nội dung

Thời gian

1.

Mở đầu hội thi: ổn định tổ chức, văn nghệ chào mừng, tuyên bố lý do, giới thiệu đại biểu, ban giám khảo và các đội chơi

7h00-7h30

2.

Tiến hành thi: gồm 5 phần thi

7h30-9h00

Ghi chú

Tổng kết hội thi: - Tổng hợp điểm; - Văn nghệ; 3.

- Công bố giải và trao thưởng;

9h00-9h30

- Nhận xét, đánh giá, rút kinh nghiệm về hội thi; - Tổng vệ sinh khu vực thi.

VII. Tổng kết và trao thưởng - Giải nhất: 300.000 - Giải nhì: 200.000 - Giải ba: 100.000 2.2.4.2. Tham quan dã ngoại Thiết kế HĐTN 3: Tham quan cơ sở sản xuất nước mắm ở xã Kỳ Ninh – TX Kỳ Anh – Hà Tĩnh (Hoặc các hoạt động HĐTN tương tự: Tham quan cơ sở làm tương ở địa phương; Tham quan cơ sở nấu rượu ở địa phương; Tham quan cơ sở muối chua rau quả ở địa phương; Tham quan cơ sở làm sữa chua ở địa phương).

I. Mục tiêu - Kiến thức: + Củng cố, khắc sâu các kiến thức về chuyển hoá vật chất và năng lượng ở vi sinh vật: quá trình phân giải và tổng hợp các chất. + Giải thích được nguyên tắc phân giải kị khí và các hiện tượng xảy ra trong quá trình phân giải kị khí.

45

- Kỹ năng: + Biết cách thu thập tư liệu, hình ảnh + Thực hành được các thao tác trong từng công đoạn của quy trình làm nước mắm. + Giao tiếp, làm việc nhóm - Thái độ: + Độc lập, tự giác, có tính kỉ luật cao + Có ý thức bảo vệ, giữ gìn nghề làm nước mắm truyền thống của nhân dân ta.

II. Thời gian, địa điểm 1. Thời gian: 2. Địa điểm: Một số cơ sở sản xuất nhỏ về nước mắm ở địa phương.

III. Thành phần - Giáo viên: GV bộ môn Sinh học.

- Học sinh: Khối 10.

IV. Nội dung và hình thức 1. Nội dung: kiến thức về chuyển hoá vật chất và năng lượng ở vi sinh vật: quá trình phân giải và tổng hợp các chất.

2. Hình thức: tham quan thực tế V. Công tác chuẩn bị 1. Giáo viên: + Tập hợp danh sách đăng kí đi tham quan + Liên hệ với địa điểm tham quan, tìm phương tiện đi lại + Thông báo kế hoạch tham quan tới phụ huynh học sinh và ban giám hiệu nhà trường + Quản lí học sinh trong suốt quá trình tham quan 2. Học sinh: + Tuân thủ đúng thời gian đã quy định + Chuẩn bị trang phục phù hợp; điện thoại, máy ảnh (nếu có); thẻ đeo có ghi rõ họ tên, lớp, địa chỉ liên lạc + Trong quá trình tham quan phải tuyệt đối tuân thủ những quy định của chủ nơi sản xuất nước mắm và giáo viên phụ trách

46

VI. Lịch trình tham quan - 6h30: Tập trung ở cổng trường - 7h: Xuất phát đến địa điểm tham quan - 8h: Tập trung ở địa điểm tham quan - 8h – 11h: Học hỏi kinh nghiệm và tự mình trải nghiệm từng công đoạn của quy trình sản xuất.

- 11h: Tập trung, lên xe về VII. Bài thu hoạch sau chuyến tham quan - Hình ảnh về từng công đoạn của quy trình sản xuất - Bài thu hoạch.

VIII. Tổng kết, rút kinh nghiệm chuyến tham quan - GV nhận xét, đánh giá, rút kinh nghiệm chuyến tham quan.

- GV nhận xét bài thu hoạch.

2.2.4.3. Diễn đàn Thiết kế HĐTN 4: Diễn đàn với chủ đề “Ứng dụng của VSV trong xử lý ô nhiễm môi trường”.

I. Mục tiêu - Kiến thức: + Củng cố, khắc sâu các kiến thức về chuyển hoá vật chất và năng lượng ở VSV. + Bổ xung thông tin có ích cho HS về vấn đề ô nhiếm môi trường và những ứng dụng của VSV trong xử lý ô nhiễm môi trường.

- Kỹ năng: Phát triển kỹ năng giao tiếp, tư duy phân tích.

- Thái độ: Yêu thích bộ môn Sinh học, tích cực vận dụng những hiểu biết của mình vào thực tế cuộc sống, tham gia nhiệt tình, nghiêm túc.

II. Thời gian, địa điểm 1. Thời gian: 2. Địa điểm: Sân trường hoặc nhà đa chức năng.

III. Thành phần - Giáo viên: Thầy (cô) trong BGH, bộ môn Sinh học, đoàn trường…

- Học sinh: Khối 10.

47

IV. Nội dung và hình thức 1. Nội dung: tên diễn đàn; kiến thức về chuyển hoá vật chất và năng lượng ở VSV. 2. Hình thức: tổ chức diễn đàn V. Công tác chuẩn bị 1. Giáo viên: - Lên kế hoạch chi tiết cho buổi diễn đàn - Mời chuyên gia về môi trường (nếu có).

- Xác định các nội dung kiến thức chính liên quan đến ứng dụng của VSV trong xử lý ô nhiễm môi trường.

- Thông báo cho HS các nội dung sẽ diễn ra trong buổi diên đàn - Chuẩn bị các trang thiết bị và vật dụng cần thiết - Lên kinh phí 2. Học sinh Hoạt động 1: Ôn tập lại kiến thức đã được học trong chương I - Chuyển hoá vật chất và năng lượng ở VSV. Hoạt động 2: Tìm hiểu thực trạng môi trường hiện nay, và các vấn đề liên quan đến ô nhiễm môi trường.

Hoạt động 3: Tìm hiểu các ứng dụng của VSV trong xử lí ô nhiễm môi trường. * Trong diễn đàn: - HS được trực tiếp, chủ động bày tỏ ý kiến và quan điểm của mình với đông đảo bạn bè, thầy cô giáo.

- HS có thể trình bày những hiểu biết của mình đồng thời HS cũng có quyền đặt những câu hỏi thắc mắc cho chuyên gia về lĩnh vực môi trường hoặc GV. - Chuyên gia hoặc GV sẽ giải đáp những thắc mắc của HS giúp HS lĩnh hội những kiến thức mới, đồng thời có thể gợi lại những kiến thức mà HS đã được lĩnh hội, mở rộng kiến thức cho HS, giúp HS hiểu hơn về các vấn đề liên quan đến môi trường.

VI. Tổng kết, rút kinh nghiệm diễn đàn - GV nhận xét, đánh giá, rút kinh nghiệm buổi diễn đàn, cảm ơn đại biểu tham dự.

- Phân công dọn vệ sinh sau khi kết thúc diễn đàn.

48

Thiết kế HĐTN 5: Diễn đàn với chủ đề “Hãy nói không với HIV/AIDS” I. Mục tiêu - Kiến thức: + Củng cố, khắc sâu các kiến thức về Virut và bệnh truyền nhiễm. + Bổ xung thông tin có ích cho HS về vấn đề phòng chống HIV/ AIDS. - Kỹ năng: Phát triển kỹ năng giao tiếp, tư duy phân tích.

- Thái độ: Yêu thích bộ môn Sinh học, tích cực vận dụng những hiểu biết của mình vào thực tế cuộc sống, tham gia nhiệt tình, nghiêm túc.

II. Thời gian, địa điểm 1. Thời gian: 2. Địa điểm: Sân trường hoặc nhà đa chức năng.

III. Thành phần - Giáo viên: Thầy (cô) trong BGH, bộ môn Sinh học, đoàn trường…

- Học sinh: Khối 10.

IV. Nội dung và hình thức 1. Nội dung: tên diễn đàn; kiến thức về Virut và bệnh truyền nhiễm.

2. Hình thức: tổ chức diễn đàn V. Công tác chuẩn bị 1. Giáo viên: - Lên kế hoạch chi tiết cho buổi diễn đàn - Mời chuyên gia về phòng chống HIV/ AIDS (nếu có).

- Xác định các nội dung kiến thức liên quan đến phòng chống HIV/ AIDS. - Thông báo cho HS các nội dung sẽ diễn ra trong buổi diên đàn - Chuẩn bị các trang thiết bị và vật dụng cần thiết; lên kinh phí.

2. Học sinh: Hoạt động 1: Ôn tập lại kiến thức về virut và bệnh truyền nhiễm.

Hoạt động 2: HS biểu diễn 1 vỡ kịch về phong chống HIV/AIDS. Hoạt động 3: Tìm hiểu về các hậu quả do HIV/AIDS gây ra ở trên thế giới nói chung và ở Việt Nam nói riêng.

Hoạt động 4: Tìm hiểu cách tuyên truyền, phòng tránh HIV/ AIDS. Trong diễn đàn:

49

- Học sinh được trực tiếp, chủ động bày tỏ ý kiến và quan điểm của mình với đông đảo bạn bè, thầy cô giáo.

- Học sinh có thể trình bày những hiểu biết của mình đồng thời HS cũng có quyền đặt những câu hỏi cho các bạn HS khác hoặc chuyên gia (hoặc GV) về lĩnh vực HIV/AIDS. - Chuyên gia (GV) sẽ giải đáp những thắc mắc của HS giúp HS lĩnh hội những kiến thức mới, đồng thời có thể gợi lại những kiến thức mà HS đã được lĩnh hội, mở rộng kiến thức cho HS, giúp HS hiểu hơn về các vấn đề phòng chống HIV/ AIDS. 2.3. Quy trình tổ chức HĐTN rèn luyện KNVD kiến thức vào thực tiễn trong dạy học phần vi sinh vật 2.3.1. Nguyên tắc tổ chức HĐTN - Thời lượng tổ chức HĐTN hợp lý.

- HĐTN phải thu hút được sự tham gia của HS, bồi dưỡng động cơ học tập tích cực, kích thích hứng thú trong quá trình nhận tức.

- HĐTN phải hướng đến phát triển các NL, phẩm chất của HS. 2.3.2. Quy trình tổ chức HĐTN

Bước 1: Tìm hiểu chi tiết bản thiết kế HĐTNST

Bước 2: Công tác chuẩn bị

Bước 3: Tổ chức HĐTNST

Bước 4: Tổng kết và rút kinh nghiệm Sơ đồ 2.2. Quy trình tổ chức HĐTN Bước 1: Tìm hiểu chi tiết bản thiết kế HĐTN

50

Từ bản thiết kế chi tiết HĐTN, nhà giáo dục nghiên cứu kỹ mục tiêu, nội dung diễn ra để đề ra phương thức tổ chức hoạt động sao cho hợp lí.

Bước 2: Công tác chuẩn bị Sau khi nghiên cứu kỹ bản thiết kế chi tiết HĐTN, nhà giáo dục cần chuẩn bị các nội dung sau: + Thành lập ban tổ chức, ban giám khảo. + Phát động cuộc thi, hội thi,… + Chuẩn bị tài liệu, nôi dung có liên quan đến buổi HĐTN. + Chuẩn bị trang thiết bị, cơ sở vật chất cần thiết.

Bước 3: Tổ chức HĐTN Tiến hành tổ chức HĐTN theo kế hoạch đã vạch ra. Tuy nhiên, ở trong bước này, cần lường trước một số tình huống có thể xảy ra và chuẩn bị cách xử lí tình huống đó một cách hợp lí.

Bước 4: Tổng kết và rút kinh nghiệm Tổng kết hoạt động, rút kinh nghiệm, đánh giá hiệu quả mà HĐTN đem lại; khen thưởng hoặc kỉ luật đối với cá nhân hoặc tập thể mắc lỗi nếu có.

Tổ chức HĐTN 1: Hội thi “Nội trợ giỏi” Bước 1: Tìm hiểu chi tiết bản kế hoạch thiết kế GV nghiên cứu kỹ mục tiêu, nội dung để đề ra phương thức tổ chức cho hợp lý.

Bước 2: Công tác chuẩn bị * Giáo viên: + Phát động hội thi, làm bản kế hoạch tổ chức, thông báo về việc tổ chức hội thi tới từng lớp (Ngày giờ, địa điểm, hình thức thi). + GV tổ chức cho các em học sinh bốc thăm ngẫu nhiên để chia nhóm thi. + GV xác định nội dung thi, hệ thống câu hỏi, đáp án, thang điểm và phiếu đánh giá, thành lập ban giám khảo. + Chuẩn bị trang thiết bị, cơ sở vật chất: chuần bị máy chếu, loa đài, bàn ghế, nguyên vật liệu dùng trong cuộc thi. + Lên kinh phí tổ chức. * Học sinh:

51

Ôn tập lại các kiến thức chương “Chuyển hóa vật chất và năng lượng ở vi sinh vật” đã học, cử học sinh tham dự, tập luyện một số tiết mục văn nghệ phục vụ hội thi.

Bước 3: Tổ chức HĐTN 1. Mở đầu hội thi (15 phút) Ổn định tổ chức, văn nghệ chào mừng, tuyên bố lí do, giới thiệu đại biểu, ban giám khảo và các thành phần tham gia thi.

2. Tiến hành thi (90 phút) - Phần 1: Chào hỏi (15 phút) Thể lệ phần thi: Mỗi đội có 5 phút để chào hỏi, giới thiệu đội mình dưới mọi hình thức như: hát vè, hài kịch, thiết kế bảng tên, nêu khẩu hiệu… Điểm tối đa cho phần thi là 10 điểm.

- Phần 2: Khởi động (20 phút) Thể lệ phần thi: Ban tổ chức đưa ra 10 câu hỏi trắc nghiệm chung cho cả 3 đội chơi, mỗi câu có 4 phương án trả lời (A, B, C, D) trong đó có 1 đáp án đúng. Các đội thảo luận thống nhất và ghi đáp án vào giấy (hoặc bảng con) của Ban tổ chức đã chuẩn bị sẵn. Mỗi câu có 15 giây để các đội thảo luận và đưa ra phương án trả lời.

Nội dung liên quan đến kiến thức về Vi sinh vật. Mỗi câu trả lời đúng được 5 điểm, sai không bị trừ điểm, điểm tối đa cho phần thi này là 50 điểm.

Câu hỏi: Câu 1: Sản phẩm nào dưới đây không cần quá trình lên men?

A. Rượu.

B. Giấm.

C. Nem chua.

D. Sữa chua.

Câu 2: Hầu hết các VSV làm hỏng thức ăn trong tủ lạnh là thuộc nhóm A. ưa ấm.

B. chịu lạnh.

C. ưa nhiệt.

D. siêu ưa nhiệt.

Câu 3: Muối chua rau quả là ứng dụng của quá trình A. lên men etilic.

B. lên men lactic.

C. phân giải xenlulozo.

D. phân giải protein.

Câu 4: Trong sữa chua hầu như không có VSV gây bệnh vì A. đường trong sữa chua đã bị sử dụng hết.

B. đường lactozo trong sữa chua quá nhiều.

C. sữa chua đã thanh trùng hết VSV gây bệnh.

D. axit lactic trong sữa chua đã kìm hãm hoạt động của VSV gây bệnh.

Câu 5: Trong làm nem chua người ta quấn rất nhiều lá chuối, mục đích chính là A. tạo môi trường kị khí để lên men etilic.

52

B. tạo môi trường kị khí để lên men lactic.

C. không cho VSV gây bệnh xâm nhập.

D. tạo sản phẩm có thương hiệu riêng.

Câu 6: Trong sản xuất rượu thủ công, bắt buộc phải có sự tham gia của loại VSV nào sau đây?

A. Vi khuẩn lactic đồng hình và vi khuẩn lactic dị hình.

B. Vi khuẩn lactic và nấm men rượu.

C. Nấm mốc và nấm men.

D. Vi khuẩn lactic và nấm mốc.

Câu 7: Khi nói về làm nước mắm thủ công, có mấy ý sau đây đúng?

1) Protein cá được enzim proteaza của VSV phân giải ngoại bào thành các axit amin; 2) VSV phân giải tạo nước mắm có khả năng chịu mặn cao và thường có trong ruột cá; 3) Trong nước mắm, lượng lipit nhiều hơn lượng axit amin; 4) Vi sinh vật phá hoại không hoạt động được do nồng độ muối cao.

A. 1.

B. 2.

C. 3.

D. 4.

Câu 8: Loại sản phẩm nào sau đây sản xuất không cần nấm men?

A. Bánh mì.

B. Nem chua.

C. Rượu.

D. Bia.

Câu 9: Trong quá trình lên men, có mấy ý dưới đây đúng?

1) Ôxi hóa các phân tử hữu cơ;

2) Chất nhận electron cuối cùng là O2;

3) Chuyển hóa kị khí;

4) Diễn ra trong tế bào chất;

5) Chất cho và nhận electron đều là phân tử hữu cơ.

A. 2.

B. 3.

C. 4.

D. 5.

Câu 10: Một VSV khi không có Oxi thì tiến hành lên men, khi có Oxi thì tiến hành hô hấp là thuộc nhóm nào sau đây?

A. Hiếu khí bắt buộc.

B. Hiếu khí không bắt buộc.

C. Kị khí bắt buộc.

D. Kị khí không bắt buộc hoặc hiếu khí bắt buộc.

- Phần 3: Đoán ý đồng đội (15 phút) Thể lệ phần thi: Mỗi đội cử ra 2 người tham gia phần thi này. Một thành viên trong đội bốc thăm gói “từ khóa” (mỗi gói có 5 “từ khóa”) do Ban tổ chức chuẩn bị sẵn. Sau đó biểu diễn bằng cử chỉ, hành động, lời nói (đặt câu hỏi hoặc lời dẫn) không có từ trùng với từ trong “từ khóa” (trùng là phạm luật, không được tính

53

điểm) sao cho bạn còn lại của đội mình hiểu, đoán và nói ra được “từ khóa”. Tất cả “từ khóa” đều nằm trong chương trình Sinh học Vi sinh vật. Mỗi đội chơi có 5 phút để thực hiện phần thi này. Đoán đúng mỗi “từ khóa” được cộng thêm 5 điểm, sai không bị trừ điểm, điểm tối đa cho phần thi này là 50 điểm.

Gói 1: 1. Sữa chua. 2. Rượu.

3. Hô hấp.

Gói 2: 1. Nem chua. 2. Bia.

3. Lên men. 4. Nấm.

4. Vi khuẩn. 5. Tương.

Gói 3: 1. Rau chua. 2. Bánh mì. 3. Phân giải. 4. VSV.

5. Phân chia.

5. Nước mắm.

- Phần 4: Tăng tốc (15 phút) Thể lệ thi: Sau khi đọc xong câu hỏi, các đội sẽ rung chuông để giành quyền trả lời. Đội rung chuông trước sẽ được quyền trả lời câu hỏi, nhưng nếu không đưa ra được đáp án chính xác thì quyền trả lời sẽ dành cho các đội còn lại. Nếu các đội chơi không đưa ra được đáp án chính xác thì quyền trả lời sẽ dành cho khán giả.

Nếu chưa đọc xong câu hỏi mà rung chuông là phạm luật, đội phạm luật sẽ bị mất quyền trả lời câu hỏi đó. Nội dung câu hỏi liên quan đến Sinh học VSV. Cách tính điểm: Ban giám khảo đánh giá và cho điểm, một gói gồm 10 câu hỏi, mỗi đáp án đúng được 10 điểm, đội trả lời đúng đầu tiên được 10 điểm. Nếu đội đầu tiên trả lời sai thì quyền trả lời sẽ dành cho các đội còn lại và điểm của câu trả lời đúng sẽ giảm đi một nửa là 5 điểm.

Câu hỏi: Câu 1: Vì sao nên đun sôi lại thức ăn còn dư ngay sau bữa ăn rồi mới lưu giữ trong tủ lạnh?

Giải thích: Sau khi ăn, thức ăn thừa đã nhiễm VSV gây bệnh, do đó cần phải đun sôi tiêu diệt VSV ngay trước khi chúng hoạt động mạnh để bảo quản thức ăn được tốt hơn và lâu hơn.

Câu 2: Tại sao khi nướng bánh mì lại trở lên xốp?

Giải thích: Khi làm bánh mì, ngoài bột mì ra thì một thành phần không thể thiếu là nấm men, đây là những vi sinh vật sinh sản nhanh và biến đường, ôxi có trong bột mì thành khí cacbonic, sinh khối và vitamin. Khí cacbonic trong bột sẽ giãn nở và tăng thể tích khi nướng nên làm bánh mì nở, rỗng ruột và trở nên xốp hơn.

Câu 3: Người ta đã áp dụng hình thức lên men nào trong muối dưa, cà? Làm thế nào để muối được dưa, cà ngon?

Giải thích: Muối dưa, cà là hình thức lên men lactic tự nhiên, do vi khuẩn lactic. Muốn muối dưa, cà ngon phải tạo điều kiện ngay từ đầu vi khuẩn lactic lấn át được vi khuẩn gây thối. Do đó phải cho đủ muối, nhưng không được quá nhiều vì sẻ ức chế ngay cả vi khuẩn lactic làm dưa không chua được.

54

Câu 4: Tại sao rượu vang hoặc sâmpanh đã mở thì phải uống hết?

Giải thích: Đã mở phải uống hết vì để đén hôm sau dễ bị chua, rượu nhạt đi do axetic bị ôxi tạo ra giấm. Đây là quá trình oxi hóa hiếu khí được thực hiện bởi nhóm vi khuẩn axetic thuộc chi Acetobacter. Nếu để lâu nữa thì axit axetic bị ôxi hóa thành CO2 và nước làm giấm nhạt đi.

Câu 5: Tại sao những quả có vị ngọt như vải, nhãn để 3 đến 4 ngày thường có mùi chua?

Giải thích: Vì trong dịch quả có nhiều đường, nấm men ở trên vỏ xâm nhập vào và quá trình lên men diễn ra. Sau đó các vi khuẩn chuyển hóa dường thành rượu, từ rượu thành axit khiến quả bị chua.

Câu 6: Tại sao cá biển giữ trong tủ lạnh dễ bị hư hỏng hơn cá sông?

Giải thích: Vi khuẩn biển thuộc nhóm ưa lạnh, nên trong tủ lạnh chúng vẫn hoạt động gây hỏng cá.

Câu 7: Vì sao rượu trưng cất bằng phương pháp thủ công ở một số vùng dễ làm người uống đau đầu?

Giải thích: Nấu rượu bằng nồi đồng xảy ra phản ứng: C2H5OH + O2

→

CH3CHO + H2O

Sản xuất rượu thủ công không khử được anđêhit, nên khi uống vào gây đau đầu.

Câu 8: Nem chua được làm bằng thịt sống hoàn toàn mà không qua đun nấu, vậy có đảm bảo an toàn thực phẩm không?

Giải thích: Làm nem chua dựa trên nguyên lí lên men lactic đảm bảo an toàn, nhưng nếu trong quá trình làm không vệ sinh đúng thì các VK lên men thối hoạt động.

Câu 9: Nếu không diệt hết nội bào tử, hộp thịt hộp để lâu ngày sẽ bị phồng, bị biến dạng, vì sao?

Giải thích Hầu hết các vi khuẩn có hại có thể bị tiêu diệt ở nhiệt độ 60 – 70 C hay cao hơn nếu được đun nấu trong ít nhất 10 phút. Các bào tử khó bị tiêu diệt hơn nên cần khoảng nhiệt độ 100 – 120 0C trong ít nhất 10 phút. Thịt đóng hộp nếu không được diệt khuẩn đúng quy trình, các nội bào tử mọc mầm phát triển và phân giải các chất, thải ra CO2 và các loại khí khác làm cho hộp thịt bị phồng lên, biến dạng.

0

Câu 9: Người ta thường quảng cáo trên ti vi xà phòng thơm diệt được 90% vi khuẩn có đúng không?

Giải thích: Xà phòng không phải là chất diệt khuẩn mà chi loại khuẩn nhờ bọt và khi rửa vi sinh vật bị rửa trôi. Do đó thông tin quảng cáo trên chỉ mang tính

55

chất quảng bá.

- Phần 5: Về đích (25 phút) Thể lệ thi: Các đội bốc thăm, sau đó tiến hành thảo luận xây dựng và biểu diễn theo đúng thời gian quy định. Thời gian tối đa để xây dựng và biểu diễn không quá 7 phút. Cách tính điểm: BGK dựa vào các tiêu chí như kế hoạch và qui trình sản xuất, kế hoạch kinh doanh, dự toán doanh thu, diễn xuất của các diễn viên… để đánh giá và cho điểm, điểm tối đa cho phần thi này là 20 điểm.

Bốc thăm: Gói 1: Xây dựng và biểu diễn một tiểu phẩm về sản xuất và kinh doanh sữa chua với qui mô nhỏ. Đánh giá cho điểm: BGK dựa vào các tiêu chí như kế hoạch và qui trình sản xuất, kế hoạch kinh doanh, dự toán doanh thu, diễn xuất của các diễn viên…

Gói 2: Xây dựng và biểu diễn một tiểu phẩm về sản xuất và kinh doanh nước mắm với qui mô nhỏ. Đánh giá cho điểm: BGK dựa vào các tiêu chí như kế hoạch và qui trình sản xuất, kế hoạch kinh doanh, dự toán doanh thu, diễn xuất của các diễn viên…

Gói 3: Xây dựng và biểu diễn một tiểu phẩm về sản xuất và kinh doanh rau quả muối chua với qui mô nhỏ. Đánh giá cho điểm: BGK dựa vào các tiêu chí như kế hoạch và qui trình sản xuất, kế hoạch kinh doanh, dự toán doanh thu, diễn xuất của các diễn viên…

Bước 4: Tổng kết, rút kinh nghiệm hội thi (10 phút) - Ban giám khảo và thư ký tổng kết hoàn thành điểm.

- Văn nghệ xen kẻ.

- Công bố điểm và trao giải cho các đội dự thi: Giải nhất: 300.000; Giải nhì: 200.000; Giải ba: 100.000.

- Giáo viên nhận xét chung về hội thi + Tổng kết hiệu quả mà hoạt động đem lại: Hội thi “Ai hiểu biết hơn” là sân chơi giải trí cho HS, không chỉ củng cố các kiến thức về VSV đã học mà còn phát triển khả năng hoạt động tích cực và tương tác của HS, thu hút tài năng và sự sáng tạo của HS trong hoạt động, góp phần bồi dưỡng cho các em động cơ học tập, kích thích hứng thú trong quá trình nhận thức. + Khen thưởng và lỉ luật đối với các cá nhân hoặc tập thể mắc lỗi. + Cảm ơn đại biểu, động viên và khen ngợi các đội thi.

- Tổng vệ sinh khu vực thi.

56

Tổ chức HĐTN 2: Hội thi “Ai hiểu biết hơn” Bước 1: Tìm hiểu chi tiết bản kế hoạch thiết kế GV nghiên cứu kỹ mục tiêu, nội dung để đề ra phương thức tổ chức cho hợp lý.

Bước 2: Công tác chuẩn bị * Giáo viên: + Phát động hội thi, làm bản kế hoạch tổ chức, thông báo về việc tổ chức hội thi tới từng lớp (Ngày giờ, địa điểm, hình thức thi). + GV tổ chức cho các em học sinh bốc thăm ngẫu nhiên để chia nhóm thi. + GV xác định nội dung thi, hệ thống câu hỏi, đáp án, thang điểm và phiếu đánh giá, thành lập ban giám khảo. + Chuẩn bị trang thiết bị, cơ sở vật chất: chuần bị máy chếu, loa đài, bàn ghế, nguyên vật liệu dùng trong cuộc thi. + Lên kinh phí tổ chức. * Học sinh: Ôn tập lại các kiến thức đã học, cử học sinh tham dự, tập luyện một số tiết mục văn nghệ phục vụ hội thi.

Bước 3: Tổ chức HĐTN 1. Mở đầu hội thi (15 phút) Ổn định tổ chức, văn nghệ chào mừng, tuyên bố lí do, giới thiệu đại biểu, ban giám khảo và các thành phần tham gia thi.

2. Tiến hành thi (90 phút) - Phần 1: Chào hỏi (15 phút) Thể lệ phần thi: Mỗi đội có 5 phút để chào hỏi, giới thiệu đội mình dưới mọi hình thức như: hát vè, hài kịch, thiết kế bảng tên, nêu khẩu hiệu… Điểm tối đa cho phần thi là 10 điểm.

- Phần 2: Khởi động (20 phút) Thể lệ phần thi: Ban tổ chức đưa ra 10 câu hỏi trắc nghiệm chung cho cả 3 đội chơi, mỗi câu có 4 phương án trả lời (A, B, C, D) trong đó có 1 đáp án đúng. Các đội thảo luận thống nhất và ghi đáp án vào giấy (hoặc bảng con) của Ban tổ chức đã chuẩn bị sẵn. Mỗi câu có 15 giây để các đội thảo luận và đưa ra phương án trả lời.

Nội dung liên quan đến kiến thức về Vi sinh vật. Mỗi câu trả lời đúng được 5 điểm, sai không bị trừ điểm, điểm tối đa cho phần thi này là 50 điểm.

57

Câu hỏi: Câu 1: Khi nói về vi sinh vật, đặc điểm nào sau đây không đúng?

A. Vi sinh vật là những cơ thể nhỏ bé, nhìn rõ dưới kính hiển vi.

B. Vi sinh vật có khả năng hấp thụ và chuyển hóa chất dinh dưỡng nhanh.

C. Phần lớn vi sinh vật là cơ thể đơn bào nhân sơ hoặc nhân thực có phân bố rộng.

D. Vi sinh vật rất đa dạng, sinh trưởng và sinh sản rất nhanh nhưng lại phân bố hẹp.

Câu 2: Một loại vi sinh vật chỉ sinh trưởng tốt trong môi trường có ánh sáng và được cung cấp đủ chất hữu cơ. Vi sinh vật này thuộc kiểu dinh dưỡng A. quang dị dưỡng.

B. quang tự dưỡng.

C. hóa dị dưỡng.

D. hóa tự dưỡng.

Câu 3: Hỗn hợp X gồm 0,2g (NH4)3PO4; 0,1g CaCl2; 1g KH2PO4; 5g NaCl; 0,2g MgSO4. Người ta cho hỗn hợp X vào 1 lít nước tinh khiết thì được môi trường A; cho hỗn hợp X vào 1 lít nước chiết thịt bò thì được mt B. Vậy A-B lần lượt là môi trường A. tổng hợp – bán tổng hợp.

B. bán tổng hợp – tổng hợp.

C. tổng hợp – tự nhiên.

D. tự nhiên – tổng hợp. [11]

Câu 4: Trong điều kiện nuôi cấy không liên tục, enzim cảm ứng được hình thành ở pha A. tiềm phát.

B. lũy thừa.

C. cân bằng động.

D. suy vong.

Câu 5: Ở trong tủ lạnh, thực phẩm được giữ khá lâu là vì A. vi khuẩn bị tiêu diệt hoàn toàn ở nhiệt độ thấp.

B. nhiệt độ thấp làm biến đổi thức ăn nên vi khẩn không phân hủy được.

C. vi khuẩn bị mất nước không hoạt động được.

D. nhiệt độ thấp làm ức chế hoạt động của vi khuẩn.

Câu 6: Vi khuẩn H.pylori ký sinh trong dạ dày người thuộc nhóm vi sinh vật A. ưa kiềm.

B. ưa pH trung tính.

C. ưa axit.

D. ưa lạnh.

58

Câu 7: Trong muối chua rau quả, sản phẩm không bị vi sinh vật lên men thối phá hoại là nhờ yếu tố nào sau đây?

A. Nhiệt độ.

B. Ánh sáng.

C. Độ ẩm.

D. Độ pH thấp.

Câu 8: Trong chưng cất rượu thủ công có những mẻ rượu bị nhạt, có thể là vì lý do nào sau đây?

A. Quá trình lên men không đảm bảo điều kiện kỵ khí.

B. Quá trình lên men đảm bảo tốt điều kiện kỵ khí.

C. Quá trình ủ ngọt cơm không đảm bảo điều kiện kỵ khí.

D. Do chưng cất lấy ít rượu.

Câu 9: Trong quá trình làm sữa chua, cách làm nào sau đây thành công?

A. Pha sữa ngọt, sữa chua Vinamilk cùng lúc vào nước nóng, ủ 6-8 giờ.

B. Pha sữa ngọt vào nước nóng, để nguội xuống 400C, bổ sung sữa chua Vinamilk, ủ 6-8 giờ.

C. Pha sữa ngọt vào nước nóng, để nguội xuống 400C, bổ sung sữa chua Vinamilk, ủ 1 giờ.

D. Pha sữa ngọt, sữa chua Vinamilk cùng lúc vào nước ấm, ủ 1 giờ.

Câu 10: Khi nói về làm nước mắm thủ công, có mấy ý sau đây đúng?

1) Protein cá được enzim proteaza của VSV phân giải nội bào thành các axit amin; 2) VSV phân giải tạo nước mắm có khả năng chịu mặn thấp, thường có trong ruột cá; 3) Trong nước mắm giàu axit amin; 4) Vi sinh vật phá hoại không hoạt động được do nồng độ muối cao.

A. 1.

B. 2.

C. 3.

D. 4.

- Phần 3: Đoán ý đồng đội (15 phút) Thể lệ phần thi: Mỗi đội cử ra 2 người tham gia phần thi này. Một thành viên trong đội bốc thăm gói “từ khóa” (mỗi gói có 5 “từ khóa”) do Ban tổ chức chuẩn bị sẵn. Sau đó biểu diễn bằng cử chỉ, hành động, lời nói không có từ trùng với từ trong “từ khóa” (trùng là phạm luật) sao cho bạn còn lại của đội mình hiểu, đoán và nói ra được “từ khóa”. Tất cả “từ khóa” đều nằm trong chương trình Sinh học Vi sinh vật. Mỗi đội chơi có 5 phút để thực hiện phần thi này. Đoán đúng mỗi “từ khóa” được cộng thêm 5 điểm, sai không bị trừ điểm, điểm tối đa cho phần thi này là 50 điểm.

59

Gói 1: 1. Hóa tự dưỡng.

2. Hô hấp.

Gói 2: 1. Quang tự dưỡng. 2. Độ ẩm.

Gói 3: Quang dị dưỡng.

3. Nuôi cấy. 4. Kích thước.5. Sinh sản.

3. Vi khuẩn lam.

4. Nấm.5. Phân chia.

2. Lên men. 3. Nhiệt độ. 4. Sinh trưởng.5. Tổng hợp.

- Phần 4: Tăng tốc (15 phút) Thể lệ thi: Sau khi đọc xong câu hỏi, các đội sẽ rung chuông để giành quyền trả lời. Đội rung chuông trước sẽ được quyền trả lời câu hỏi, nhưng nếu không đưa ra được đáp án chính xác thì quyền trả lời sẽ dành cho các đội còn lại. Nếu các đội chơi không đưa ra được đáp án chính xác thì quyền trả lời sẽ dành cho khán giả.

Nếu chưa đọc xong câu hỏi mà rung chuông là phạm luật, đội phạm luật sẽ bị mất quyền trả lời câu hỏi đó. Nội dung câu hỏi liên quan đến Sinh học vi sinh vật. Cách tính điểm: Ban giám khảo đánh giá và cho điểm, một gói gồm 10 câu hỏi, mỗi đáp án đúng được 10 điểm, đội trả lời đúng đầu tiên được 10 điểm. Nếu đội đầu tiên trả lời sai thì quyền trả lời sẽ dành cho các đội còn lại và điểm của câu trả lời đúng sẽ giảm đi một nửa là 5 điểm.

Câu hỏi: Câu 1: Chữ “sinh học” trong bột giặt sinh học là gì và tác dụng của nó?

Giải thích: Chữ “Sinh học trong bột giặt sinh học có nghĩa là bột giặt chứa một hoặc nhiều loại enzim để tẩy sạch một số vết bẩn. Các enzim đó là các enzim ngoại bào của vi sinh vật, có thể được sử dụng rộng rãi, ví dụ amilaza để loại bỏ tinh bột, proteaza loại bỏ protein, lipaza loại bỏ mỡ.

Câu 2: Trong làm tương và làm nước mắm có sử dụng cùng một loại vi sinh vật không?

Giải thích: Không, vì làm tương nhờ nấm vàng hoc cau là chủ yếu, loại nấm này tiết ra proteaza để phân giải protein trong đậu tương. Làm nước mắm nhờ vi khuẩn kị khí trong ruột cá là chủ yếu, chúng sinh ra proteaza để phân giải protein của cá.

Câu 3: Trong môi trường tự nhiên (đất, nước), pha lũy thừa có xảy ra không?

Giải thích: Pha lũy thừa xảy ra trong điều kiện vi sinh vật được ổn định vì đầy đủ thức ăn. Trong môi trường tự nhiên, vi sinh vật phải chịu tác động với điều kiện ngoại cảnh luôn thay đổi: thành phần chất dinh dưỡng không đủ, sự thay đổi pH, nhiệt độ… và sự cạnh tranh của các vi sinh vật khác. Vì thế sinh trưởng của vi sinh vật trong môi trường tự nhiên không thể diễn ra pha lũy thừa.

Câu 4: Tại sao nói quá trình tiêu hóa từ dạ dày đến ruột của người là hệ thống nuôi cấy liên tục đối với vi sinh vật.

Giải thích: Nói tiêu hóa từ dạ dày đến ruột của người là hệ thống nuôi cấy liên tục vì quá trình này được diễn ra liên tục: dạ dày thường xuyên được bổ sung

60

thức ăn từ bên ngoài vào đồng thời thường xuyên thải các sản phẩm tiêu hóa ra ngoài, do đó tương tự như một hệ thống nuôi cấy liên tục.

Câu 5: Tại sao trong đường ruột của cơ thể người giàu chất dinh dưỡng nhưng các vi khuẩn không thể sinh sản với tốc độ cực đại?

Giải thích: Trong đường ruột người có nhiều loại vi sinh vật khác nhau, chúng cạnh tranh chất dinh dưỡng đồng thời tiết ra các chất kìm hãm nhau.

Câu 6: Tại sao người ta có thể cải tạo đất bằng bèo hoa dâu?

Giải thích: Trong bèo hoa dâu có vi khuẩn lam sống cộng sinh, có khả năng cố định đạm từ không khí, từ đó nó bổ sung đạm cho đất, đồng thời khi bèo hoa dâu chết thì sẽ cung cấp mùn cho đất và làm đất tơi xốp hơn.

Câu 7: Tại sao dưa, cà muối lại bảo quản được lâu?

Giải thích: Khi muối dưa, cà axit lactic do vi khuẩn lác tic tiết ra cùng với nồng độ muối cao kìm hãm sinh trưởng của các vi khuẩn khác, đặc biệt là vi sinh vật gây thối rau, quả.

Câu 8: Tại sao phải bảo quản thực phẩm ở nhiệt độ thấp?

Giải thích: Mục đích của việc bảo quản thực phẩm là giữ cho thực phẩm không bị vi sinh vật có trên bề mặt thịt, cá (đặc biệt là vi khuẩn ưa nhiệt) xâm nhập làm hỏng thực phẩm bằng cách tạo điều kiện không thuận lợi (nhiệt độ thấp) để ức chế sự phát triển của vi sinh vật.

Câu 9: Tại sao muốn bảo quản thịt, cá người ta có thể bảo quản bằng cách ướp muối?

Giải thích: Khi ướp muối làm tăng áp suất thẩm thấu, rút nước trong tế bào vi khuẩn là tác nhân gây hỏng thịt, cá và làm cho tế bào đó chết.

Câu 10: Vì sao trong sữa chua hầu như không có vi sinh vật gây bệnh?

Giải thích: Trong sữa chua lên men tốt (lên men đồng hình) chứa rất nhiều vi khuẩn lactic, chúng tạo ra môi trường axit (pH thấp) ức chế hầu như mọi loại vi sinh vật gây bệnh (vì những VSV này quen sống trong môi trường pH trung tính).

Do đó trong sữa chua hầu như không có vi sinh vật gây bệnh. Có thể nói sữa chua là loại thực phẩm vừa bổ dưỡng, vừa vô trùng.

- Phần 5: Về đích (25 phút) Thể lệ thi: Các đội bốc thăm, sau đó tiến hành thảo luận vẽ hình và thuyết trình sản phẩm theo đúng thời gian quy định. Thời gian tối đa để hoàn thành sản phẩm là 7 phút. Cách tính điểm: BGK dựa vào các tiêu chí như vẽ đẹp, ý nghĩa gắn liền với tên đội chơi, quảng bá hấp dẫn, thuyết phục người nghe... để đánh giá và cho điểm, điểm tối đa cho phần thi này là 20 điểm.

61

Bốc thăm: Gói 1: Vẽ logo và quảng bá thương hiệu sản xuất và kinh doanh rượu nếp của đội mình? Đánh giá cho điểm: BGK dựa vào các tiêu chí như vẽ đẹp, ý nghĩa gắn liền với tên đội chơi, quảng bá hấp dẫn, thuyết phục người nghe...

Gói 2: Vẽ logo và quảng bá thương hiệu sản xuất và kinh doanh nước mắm của đội mình? Đánh giá cho điểm: BGK dựa vào các tiêu chí như vẽ đẹp, ý nghĩa gắn liền với tên đội chơi, quảng bá hấp dẫn, thuyết phục người nghe...

Gói 3: Vẽ logo và quảng bá thương hiệu sản xuất và kinh doanh sữa chua của đội mình? Đánh giá cho điểm: BGK dựa vào các tiêu chí như vẽ đẹp, ý nghĩa gắn liền với tên đội chơi, quảng bá hấp dẫn, thuyết phục người nghe...

Bước 4: Tổng kết, rút kinh nghiệm hội thi (10 phút) - Ban giám khảo và thư ký tổng kết hoàn thành điểm.

- Văn nghệ xen kẻ.

- Công bố điểm và trao giải cho các đội dự thi: + Giải nhất: 300.000 + Giải nhì: 200.000 + Giải ba: 100.000 - Giáo viên nhận xét chung về hội thi + Tổng kết hiệu quả mà hoạt động đem lại: Hội thi “Ai hiểu biết hơn” là sân chơi giải trí cho HS, không chỉ củng cố các kiến thức về VSV đã học mà còn phát triển khả năng hoạt động tích cực và tương tác của HS, thu hút tài năng và sự sáng tạo của HS trong hoạt động, góp phần bồi dưỡng cho các em động cơ học tập, kích thích hứng thú trong quá trình nhận thức. + Khen thưởng và lỉ luật đối với các cá nhân hoặc tập thể mắc lỗi. + Cảm ơn đại biểu, động viên và khen ngợi các đội thi.

- Tổng vệ sinh khu vực thi.

Tổ chức HĐTN 3: Tham quan “Cơ sở sản xuất nước mắm hộ gia đình” ở xã Kỳ Ninh – TX Kỳ Anh – Hà Tĩnh Bước 1: Tìm hiểu chi tiết bản kế hoạch thiết kế GV nghiên cứu kỹ mục tiêu, nội dung để đề ra phương thức tổ chức cho hợp lý.

Bước 2: Công tác chuẩn bị

62

* Giáo viên: + Tập hợp danh sách đăng kí đi tham quan. + Liên hệ với địa điểm tham quan, tìm phương tiện đi lại. + Thông báo kế hoạch tham quan tới phụ huynh HS, ban giám hiệu nhà trường. + Quản lí học sinh trong suốt quá trình tham quan. * Học sinh: + Tuân thủ đúng thời gian đã quy định. + Chuẩn bị trang phục phù hợp; điện thoại, máy ảnh (nếu có); thẻ đeo có ghi rõ họ tên, lớp, địa chỉ liên lạc. + Trong quá trình tham quan phải tuyệt đối tuân thủ những quy định của chủ nơi sản xuất nước mắm và giáo viên phụ trách.

Bước 3: Tổ chức HĐTN - 6h30: Tập trung ở cổng trường.

- 7h: Xuất phát đến địa điểm tham quan.

- 7h30: Tập trung ở địa điểm tham quan.

- 7h30 – 11h: + Trao đổi học hỏi kinh nghiệm với chủ cơ sở sản xuất. + Tự mình trải nghiệm từng công đoạn của quy trình sản xuất. + Chụp ảnh từng công đoạn của quy trình sản xuất.

- 11h: Tập trung, lên xe về.

Bước 4: Tổng kết, rút kinh nghiệm chuyến tham quan - GV nhận xét, đánh giá, rút kinh nghiệm chuyến tham quan.

- GV nhận xét bài thu hoạch.

Tổ chức HĐTN 4: Diễn đàn với chủ đề “Ứng dụng của VSV trong xử lý ô nhiễm môi trường”.

Bước 1: Tìm hiểu chi tiết bản kế hoạch thiết kế GV nghiên cứu kỹ mục tiêu, nội dung để đề ra phương thức tổ chức cho hợp lý.

Bước 2: Công tác chuẩn bị * Giáo viên: - Lên kế hoạch chi tiết cho buổi diễn đàn

63

- Mời chuyên gia về môi trường (nếu có).

- Xác định các nội dung kiến thức chính liên quan đến ứng dụng của VSV trong xử lý ô nhiễm môi trường.

- Thông báo cho HS các nội dung sẽ diễn ra trong buổi diên đàn.

- Chuẩn bị các trang thiết bị và vật dụng cần thiết.

- Lên kinh phí. * Học sinh: Ôn tập lại kiến thức đã được học trong chương I - Chuyển hoá vật chất và năng lượng ở VSV. Bước 3: Tổ chức HĐTN Hoạt động 1: Báo cáo thực trạng môi trường hiện nay, và các vấn đề liên quan đến ô nhiễm môi trường.

Hoạt động 2: Tìm hiểu các ứng dụng của VSV trong xử lí ô nhiễm.

Hoạt động 3: Giao lưu trao đổi xung quanh vấn đề ứng dụng của VSV trong xử lý ô nhiễm môi trường.

- HS hùng biện về vấn đề ứng dụng của VSV trong xử lý ô nhiễm môi trường.

- HS được trực tiếp, chủ động bày tỏ ý kiến và quan điểm của mình với đông đảo bạn bè, thầy cô giáo.

- HS có thể trình bày những hiểu biết của mình đồng thời HS cũng có quyền đặt những câu hỏi thắc mắc cho chuyên gia về lĩnh vực môi trường hoặc GV. - Chuyên gia hoặc GV sẽ giải đáp những thắc mắc của HS giúp HS lĩnh hội những kiến thức mới, đồng thời có thể gợi lại những kiến thức mà HS đã được lĩnh hội, mở rộng kiến thức cho HS, giúp HS hiểu hơn về các vấn đề liên quan đến môi trường.

Bước 4: Tổng kết, rút kinh nghiệm diễn đàn - GV nhận xét, đánh giá, rút kinh nghiệm, cảm ơn đại biểu tham dự.

- Phân công dọn vệ sinh sau khi kết thúc diễn đàn.

Tổ chức HĐTN 5: Diễn đàn với chủ đề “Hãy nói không với HIV/AIDS” Bước 1: Tìm hiểu chi tiết bản kế hoạch thiết kế GV nghiên cứu kỹ mục tiêu, nội dung để đề ra phương thức tổ chức cho hợp lý.

Bước 2: Công tác chuẩn bị * Giáo viên:

64

- Lên kế hoạch chi tiết cho buổi diễn đàn - Mời chuyên gia về phòng chống HIV/ AIDS (nếu có).

- Xác định các nội dung kiến thức liên quan đến phòng chống HIV/ AIDS. - Thông báo cho HS các nội dung sẽ diễn ra trong buổi diên đàn.

- Chuẩn bị các trang thiết bị và vật dụng cần thiết.

- Lên kinh phí. * Học sinh: Ôn tập lại kiến thức về virut và bệnh truyền nhiễm.

Bước 3: Tổ chức HĐTN Hoạt động 1: HS biểu diễn 1 vỡ kịch về phòng chống HIV/AIDS để hâm nóng bầu không khí của diễn đàn.

Hoạt động 2: Báo cáo về thực trạng HIV/AIDS trên thế giới nói chung và ở Việt Nam nói riêng.

Hoạt động 3: Trình bày nguyên nhân, hậu quả, cách phòng tránh HIV/ AIDS. Hoạt động 4: Giao lưu trao đổi - HS hùng biện về vấn đề phòng chống HIV/ AIDS. - Học sinh được trực tiếp, chủ động bày tỏ ý kiến và quan điểm của mình với đông đảo bạn bè, thầy cô giáo.

- Học sinh có thể trình bày những hiểu biết của mình đồng thời HS cũng có quyền đặt những câu hỏi cho các bạn HS khác hoặc chuyên gia (hoặc GV) về lĩnh vực HIV/AIDS. - Chuyên gia (GV) sẽ giải đáp những thắc mắc của HS giúp HS lĩnh hội những kiến thức mới, đồng thời có thể gợi lại những kiến thức mà HS đã được lĩnh hội, mở rộng kiến thức cho HS, giúp HS hiểu hơn về các vấn đề phòng chống HIV/ AIDS. Bước 4: Tổng kết, rút kinh nghiệm diễn đàn - GV nhận xét, đánh giá, rút kinh nghiệm buổi diễn đàn, cảm ơn đại biểu.

- Phân công dọn vệ sinh sau khi kết thúc diễn đàn.

65

Tiểu kết Chương 2 Trên cơ sở phân tích mục tiêu, cấu trúc và nội dung phần Vi sinh vật, sinh học 10, chúng tôi đã nghiên cứu được một số vấn đề sau: - Xây dựng được quy trình thiết kế chung các HĐTN để rèn luyện kỹ năng vận dụng kiến thức vào thực tiễn gồm 8 bước: xác định nhu cầu tổ chức HĐTN; đặt tên cho hoạt động; xác định mục tiêu của hoạt động; xác định nội dung của hoạt động; lựa chọn phương tiện, hình thức tổ chức hoạt động; lập kế hoạch; thiết kế chi tiết hoạt động trên bản giấy; kiểm tra, điều chỉnh và hoàn thiện chương trình hoạt động.

- Dựa vào qui trình thiết kế chung các HĐTN và nội dung các chương kiến thức phần Vi sinh vật, đã thiết kế chi tiết trên bản giấy được 5 HĐTN để rèn luyện kỹ năng vận dụng kiến thức vào thực tiễn phần sinh học Vi sinh vật.

- Xây dựng được quy trình tổ chức chung các HĐTN để rèn luyện kỹ năng vận dụng kiến thức vào thực tiễn gồm 4 bước: tìm hiểu chi tiết bản thiết kế HĐTN; công tác chuẩn bị; tổ chức HĐTN; tổng kết và rút kinh nghiệm.

- Dựa vào qui trình tổ chức chung các HĐTN và nội dung các chương kiến thức phần Vi sinh vật, đã xây dựng qui trình tổ chức 5 HĐTN (2 hội thi, 1 tham quan thực tế, 2 diễn đàn) rèn luyện kỹ năng vận dụng kiến thức vào thực tiễn phần sinh học Vi sinh vật để tiến hành thực nghiệm sư phạm học sinh khối 10.

66

CHƯƠNG 3: THỰC NGHIỆM SƯ PHẠM 3.1. Mục đích thực nghiệm - Đánh giá hiệu quả của việc sử dụng các HĐTN trong dạy học phần Vi sinh vật để rèn luyện kỹ năng vận dụng kiến thức vào thực tiễn.

- Xác định tính khả thi của quy trình và việc sử dụng các HĐTN trong dạy học phần Vi sinh vật để rèn luyện kỹ năng vận dụng kiến thức vào thực tiễn.

- Thu thập số liệu để xác định kết quả về định tính, định lượng của TNSP. 3.2. Đối tượng và thời gian thực nghiệm - Đối tượng: Học sinh lớp 10 trường THPT Kỳ Anh thị xã Kỳ Anh, tỉnh Hà Tĩnh. Nhằm thoả mãn yêu cầu của TN sư phạm, chúng tôi tiến hành tìm hiểu chất lượng học tập bộ môn SH của các lớp trong trường. Chúng tôi chọn 2 lớp có sỉ số gần bằng nhau, có trình độ và chất lượng học tập tương đương nhau.

Lớp

Sĩ số

Trường

10A1

40

THPT Kỳ Anh

10A2

38

THPT Kỳ Anh

- Thời gian: năm học 2016 – 2017.

3.3. Nội dung thực nghiệm - Chúng tôi đã tiến hành thực nghiệm thông việc sử dụng các HĐTN trong dạy học phần Vi sinh vật để rèn luyện kỹ năng vận dụng kiến thức vào thực tiễn.

- Chúng tôi tiến hành 4 lần kiểm tra với nội dung kiến thức thuộc phần Sinh học vi sinh vật, với các câu hỏi cần KNVD kiến thức vào thực tiễn của HS trước khi được rèn luyện (trước HĐTN) và sau khi được rèn luyện (sau HĐTN) về kỹ năng này.

- Mỗi lớp được tiến hành tổ chức 3 HĐTN: TT

Tên HĐTN

Thời gian

Địa điểm

TN1

Hội thi “Nội trợ giỏi”

1 buổi

Hội trường

TN2

Tham quan “cơ sở sản xuất nước mắm hộ gia đình” ở xã Kỳ Ninh, thị xã Kỳ Anh, tỉnh Hà Tĩnh

1 buổi

xã Kỳ Ninh

TN3

Diễn đàn “Hãy HIV/AIDS”

1 buổi

Hội trường

nói

không

với

67

3.4. Phương pháp thực nghiệm - Ở đây chúng tôi tiến hành thực nghiệm theo mục tiêu (không có lớp đối chứng).

- Cho HS làm 1 bài kiểm tra (trước khi TN) với các câu hỏi thuộc nội dung kiến thức phần Vi sinh vật cần kỹ năng vận dụng kiến thức vào thực tiễn. Chúng tôi chủ yếu xem xét khả năng vận dụng kiến thức vào thực tiễn của HS đạt đến mức độ nào bằng cách đối chiếu bài làm của HS với các tiêu chí đề ra.

- Sử dụng HĐTN để rèn luyện kỹ năng vận dụng kiến thức vào thực tiễn cho học sinh như trong phần nội dung đã trình bày.

- Thực nghiệm lần 1, cho học sinh làm tiếp 1 bài kiểm tra 15 phút với các câu hỏi thuộc nội dung kiến thức của bài dạy thực nghiệm cần sử dụng kỹ năng vận dụng kiến thức vào thực tiễn. Chúng tôi chấm điểm theo từng tiêu chí mà học sinh đã đạt được.

- Thực nghiệm lần 2, cho học sinh làm tiếp 1 bài kiểm tra 15 phút với các câu hỏi thuộc nội dung kiến thức của bài dạy thực nghiệm cần sử dụng kỹ năng vận dụng kiến thức vào thực tiễn. Chúng tôi chấm điểm theo từng tiêu chí mà học sinh đã đạt được.

- Thực nghiệm lần 3, cho học sinh tiếp tục làm 1 bài kiểm tra 15 phút cũng với các câu hỏi thuộc nội dung kiến thức phần Vi sinh vật cần sử dụng kỹ năng vận dụng kiến thức vào thực tiễn.

- Sau đó tiến hành đánh giá và so sánh kết quả theo các tiêu chí.

3.5. Tiêu chí đánh giá kỹ năng vận dụng kiến thức vào thực tiễn trong dạy học sinh học Tiêu chí đánh giá là những tính chất, dấu hiệu làm căn cứ để nhận biết, xếp loại một sự vật, một khái niệm. Căn cứ vào tiêu chí mà có thể tiến hành đo đạc, đánh giá được mức độ của kỹ năng. Tiêu chí là dấu hiệu, tính chất được chọn làm căn cứ để so sánh, đối chiếu xác định mức độ đạt được của đối tượng cần đánh giá.

Ví dụ: Đạt - Không đạt.

Không thành thạo - Thành thạo - Thành thạo ở mức cao.

Mức 1 - Mức 2 - Mức 3... hoặc Mức A - Mức B - Mức C...

Không bao giờ - Thỉnh thoảng - Thường xuyên.

68

Trong mỗi lĩnh vực, mỗi khía cạnh, cấp độ trong giáo dục đều có tiêu chí đánh giá riêng. Việc lựa chọn các tiêu chí đánh giá phải căn cứ vào các dấu hiệu cơ bản, tiêu biểu cho bản chất của đối tượng thì đánh giá mới đảm bảo tính chính xác.

Khi xây dựng tiêu chí, dù ở mức nào người ta cũng cố gắng đưa ra những yêu cầu sao cho dễ quan sát, dễ đo đạc được.

Trong phần Vi sinh vật, chúng tôi chủ yếu so sánh sự khác nhau giữa các đối tượng. Vì vậy chúng tôi đưa ra những tiêu chí đánh giá việc rèn luyện kỹ năng vận dụng kiến thức vào thực tiễn sự khác nhau.

Bảng 3.1. Tiêu chí đánh giá việc rèn luyện KNVD kiến thức vào thực tiễn.

(Trong đó: Mức độ 5> Mức độ 4 >Mức độ 3 > Mức độ 2 > Mức độ 1).

Tên tiêu chí 1. HS trình bày được nội dung cơ bản của bài học.

Mức độ Mức độ 1

2. HS xác định được đối tượng vận dụng kiến thức vào thực tiễn.

Mức độ 2

3. HS nêu được khái niệm đối tượng vận dụng kiến thức vào thực tiễn

Mức độ 3

4. HS vận dụng kiến thức thực tiễn để trả lời các câu hỏi, bài tập

5. HS giải thích được bản chất của các hiện tượng thực tiễn

Mức độ 4

Mức độ 5

HS "đạt" là những HS phải làm được >= 1/2 câu và 1/2 câu đều phải đạt 3 tiêu chí 1, 2 và 3. Ngoài ra, tiêu chí đánh giá của chúng tôi là 1/2 câu phải cùng đạt 1 tiêu chí thì được xếp vào cùng một mức độ.

69

Bảng 3.2. Đánh giá việc rèn luyện KNVD kiến thức vào thực tiễn theo từng tiêu chí (Trong đó: Mức A > Mức B > Mức C).

Chỉ số chất lượng Tiêu chí

Mức C

Mức B

Mức A

1. HS trình bày Không trình bày được nội dung được nội dung cơ cơ bản của bài bản của bài học. học.

Trình bày chưa đầy đủ nội dung cơ bản của bài học.

Trình bày đầy đủ nội dung cơ bản của bài học.

2. HS xác định được đối tượng vận dụng kiến thức vào thực tiễn.

Không xác định được đối tượng cần vận dụng kiến thức vào thực tiễn.

Xác định được đối tượng vận dụng kiến thức vào thực tiễn nhưng chưa định nghĩa được chúng là gì.

Định nghĩa được đối tượng vận dụng kiến thức vào thực tiễn phân loại được đối tượng vận dụng kiến thức vào thực tiễn.

3. HS nêu được khái niệm đối tượng vận dụng kiến thức vào thực tiễn

Chưa nêu được khái niệm đối tượng cần vận dụng kiến thức vào thực tiễn

Nêu được khái niệm đối tượng cần vận dụng kiến thức vào thực tiễn nhưng chưa đầy đủ

Nêu được khái niệm đối tượng cần vận dụng kiến thức vào thực tiễn đầy đủ, chính xác.

4. HS vận dụng kiến thức thực tiễn để trả lời các câu hỏi, bài tập

Chưa vận dụng được kiến thức thực tiễn để trả lời các câu hỏi, bài tập

Vận dụng được kiến thức thực tiễn để trả lời các câu hỏi, bài tập nhưng chưa đầy đủ.

Vận dụng được kiến thức thực tiễn để trả lời các câu hỏi, bài tập một cách đầy đủ, chính xác.

5. HS giải thích Chưa giải thích Giải thích được bản chất được bản chất của chưa rõ ràng, đầy của các hiện các hiện tượng đủ bản chất của tượng thực tiễn trong thực tiễn. các hiện tượng trong thực tiễn.

Giải thích được đầy đủ, chính xác bản chất của các hiện tượng trong thực tiễn.

70

Bảng 3.3. Mức điểm tương ứng với từng tiêu chí Mức điểm (1→ 10) Tiêu chí Mức C

Mức B

Mức A

<5

5→<8

8 → 10

<5

5→<8

8 → 10

<5

5→<8

8 → 10

<5

5→<8

8 → 10

<5

5→<8

8 → 10

1. HS trình bày được nội dung cơ bản của bài học.

2. HS xác định được đối tượng vận dụng kiến thức vào thực tiễn.

3. HS nêu được khái niệm đối tượng vận dụng kiến thức vào thực tiễn 4. HS vận dụng kiến thức thực tiễn để trả lời các câu hỏi, bài tập 5. HS giải thích được bản chất của các hiện tượng thực tiễn 3.6. Kết quả thực nghiệm 3.6.1. Phân tích định lượng

Thống kê số lượng sau 3 lần kiểm tra chúng tôi có kết quả trong các bảng sau đây: Bảng 3.4. Bảng tổng hợp kết quả các lần kiểm tra kỹ năng vận dụng kiến thức vào thực tiễn Lần kiểm tra

Số bài

1

Kết quả Chưa đạt (%)

Đạt (%)

78

58.97

41.03

2

78

41.03

58.97

3

78

28.21

71.79

71

HS đạt là những HS phải làm được 1/2 câu, và 1/2 câu đều phải đạt 3 tiêu chí 1, 2 và 3.

Qua bảng 3.4 cho thấy: - Ở lần TN thứ nhất, mức độ đạt được về kỹ năng vận dụng kiến thức vào thực tiễn của HS còn thấp (41.03 %) do chưa được rèn luyện nhiều về kỹ năng vận dụng kiến thức vào thực tiễn nên HS không xác định được đầy đủ các tiêu chí để vận dụng kiến thức vào thực tiễn, chưa phân tích được đầy đủ các đối tượng vận dụng kiến thức vào thực tiễn.

- Ở lần TN thứ 2, mức độ đạt được về kỹ năng vận dụng kiến thức vào thực tiễn của HS đã được nâng cao là 58.97 %. Học sinh đã xác định được đối tượng vận dụng kiến thức vào thực tiễn.

- Ở lần TN thứ 3, mức độ đạt được về kỹ năng vận dụng kiến thức vào thực tiễn của HS đã được nâng cao nhất là 71.79 % Học sinh đã xác định được đối tượng vận dụng kiến thức vào thực tiễn, các nội dung vận dụng kiến thức vào thực tiễn một cách nhanh chóng và chính xác hơn.

Bảng 3.5. Bảng tổng hợp mức độ về các tiêu chí của kỹ năng vận dụng kiến thức vào thực tiễn Số lần kiểm

Mức độ đạt được ( %)

Số bài

Mức độ 1

1

78

44.87

28.21

19.23

7.69

0.00

2

78

65.38

57.69

51.28

15.38

6.41

3

78

87.18

74.36

66.67

23.08

15.38

tra

Mức độ 2 Mức độ 3 Mức độ 4

Mức độ 5

Tiêu chí đánh giá của chúng tôi là 1/2 câu phải cùng đạt một tiêu chí thì được xếp vào cùng một mức độ.

72

90 80 70 60

Mức độ 1 (%)

50

Mức độ 2 (%)

40

Mức độ 3 (%)

30

Mức độ 4 (%)

20

Mức độ 5 (%)

10 0 1

2

3

Lần TN

Hình 3.1. Biểu đồ biểu diễn các mức độ về kỹ năng vận dụng kiến thức Qua bảng 3.5 và được biểu diễn tiễn cụ thể thịTN hình 3.1 cho thấy: vào thực quaở 3đồlần - Ở TN lần 1, HS chủ yếu là đạt được mức độ 1 (44.87%), mức độ 2 (28.21%) và mức độ 3 (19.23) của kỹ năng vận dụng kiến thức vào thực tiễn, HS đạt được mức độ 4 là không đáng kể (7.86%). Mức độ đạt được các tiêu chí giảm dần từ tiêu chí 1 đến tiêu chí 5. Đặc biệt không có HS nào làm bài được ở tiêu chí 5.

- Ở TN lần 2, tất cả các mức độ đều được nâng lên chứng tỏ HĐTN rèn luyện kỹ năng vận dụng kiến thức vào thực tiễn áp dụng đã có hiệu quả và khả thi. Ở mức độ 1, tỉ lệ này tăng cao là 65.38%, đây là bước đầu tiên cần có để thực hiện vận dụng kiến thức vào thực tiễn các đối tượng nghiên cứu. Tuy nhiên số HS đạt được mức độ 5 còn rất thấp (6.41%) do đây là một kỹ năng khó, muốn giải quyết được các vấn đề thực tiễn thành công thì đòi hỏi việc phân tích bản chất các hiện tượng thực tiễn phải vững vàng, có cơ sở khoa học.

- Ở TN lần 3, tất cả các mức độ đều được nâng lên chứng tỏ HĐTN rèn luyện kỹ năng vận dụng kiến thức vào thực tiễn áp dụng đã tăng tính hiệu quả và khả thi. Ở mức độ 1, tỉ lệ này tăng cao là 87.18%, đây là bước đầu tiên cần có để thực hiện vận dụng kiến thức vào thực tiễn. Số HS đạt được mức độ 5 là 15.38% đã được nâng cao hơn so với lần 2 (6.41%).

73

Bảng 3.6. Bảng tổng hợp mức độ của từng tiêu chí của kỹ năng vận dụng kiến thức vào thực tiễn Tiêu chí

1

2

3

4

5

Số lần kiểm tra

Mức độ (%) Mức độ C

Mức độ B

Mức độ A

1

26.33

52.65

20.51

2

6.41

61.87

31.59

3

0.00

55.28

44.87

1

25.01

56.41

18.43

2

3.95

61.54

34.62

3

0.00

58.97

40.80

1

32.05

57.69

10.53

2

1.28

62.82

35.90

3

0.00

60.54

39.74

1

74.36

17.11

7.90

2

47.44

38.17

14.47

3

21.79

56.60

21.07

1

82.05

13.16

5.26

2

64.10

25.01

10.53

3

44.87

38.17

17.11

74

70 60 50 40

Mức độ C (%) Mức độ B (%)

30

Mức độ A (%) 20 10 0 1

2

Lần TN

3

Hình 3.2. Biểu đồ biểu diễn các mức độ đạt được của tiêu chí 1 qua 3 lần TN

70 60 50 Mức độ C (%)

40

Mức độ B (%)

30

Mức độ A (%) 20 10 0 1

2

3

Lần TN

Hình 3.3. Biểu đồ biểu diễn các mức độ đạt được của tiêu chí 2 qua 3 lần TN

75

70 60 50 Mức độ C (%)

40

Mức độ B (%)

30

Mức độ A (%)

20 10 0 1

2

3

Lần TN

Hình 3.4. Biểu đồ biểu diễn các mức độ đạt được của tiêu chí 3 qua 3 lần TN

80 70 60 50

Mức độ C (%)

40

Mức độ B (%)

30

Mức độ A (%)

20 10 0 1

2

3

Lần TN

Hình 3.5. Biểu đồ biểu diễn các mức độ đạt được của tiêu chí 4 qua 3 lần TN

76

90 80 70 60 50

Mức độ C (%)

40

Mức độ B (%)

30

Mức độ A (%)

20 10 0 1

2

3

Lần TN

Hình 3.6. Biểu đồ biểu diễn các mức độ đạt được của tiêu chí 5 qua 3 lần TN

Qua bảng 3.6 và các biểu đồ hình 3.2, 3.3, 3.4, 3.5 và 3.6 cho thấy: TN lần 1, TN lần 2 và lần 3 mức độ C giảm xuống một cách rõ rệt, còn mức độ B và mức độ A tăng lên một cách đáng kể. Điều này chứng tỏ việc sử dụng HĐTN rèn luyện kỹ năng vận dụng kiến thức vào thực tiễn như luận văn của chúng tôi đề xuất là có hiệu quả và khả thi.

3.6.2. Phân tích định tính Thông qua việc lên lớp, dự giờ, trao đổi với giáo viên bộ môn và học sinh, qua việc phân tích chất lượng lĩnh hội của học sinh ở những bài kiểm tra, chúng tôi nhận thấy: - Việc sử dụng các HĐTN rèn luyện KNVD kiến thức vào thực tiễn cho HS trong dạy học phần Vi sinh vật, SH 10 đã có hiệu quả. Cụ thể: + Không khí lớp học sôi nổi, hứng thú, HS chủ động tìm ra kiến thức mới. + Các kiến thức liên hệ thực tiễn đã kích thích được tính tích cực suy nghĩ, tìm tòi, sáng tạo của học sinh, gắn việc "học đi đôi với hành".

- Trong việc tổ chức các HĐTN rèn luyện KNVD kiến thức vào thực tiễn: + Ở giai đoạn trước thực nghiệm, học sinh có kiến thức nhưng không biết cách sắp xếp, phân loại và trình bày kiến thức liên quan thực tiễn, không khí lớp học còn trầm. + Trong quá trình thực nghiệm, học sinh rất hăng hái tham gia thảo luận giữa các nhóm, giữa các cá nhân để có kết quả chính xác nhất. Học sinh không chỉ

77

đọc kỹ SGK, mà còn chủ động tìm hiểu nhiều nguồn tư liệu khác từ báo chí, internet, tham khảo các chuyên gia thuộc các lĩnh vực, qua đó giúp các em cải thiện kỹ năng giao tiếp, ứng xử trong cuộc sống, tự tin hơn với bản thân. + Ở giai đoạn sau thực nghiệm, bên cạnh cải thiện được KNVD kiến thức vào thực tiễn, học sinh còn phát triển được các kỹ năng khác như phân tích – tổng hợp, suy luận, khái quát hoá, đặc biệt là phát triển được kỹ năng tự học, kỹ năng sáng tạo. Các em biết cách lập luận, trình bày vấn đề logic hơn, ngắn gọn hơn nhưng đầy đủ. Các em đã biết cách tự đặt và tự trả lời các câu hỏi tại sao?, vì sao? và tính liên tưởng giữa lí thuyết và thực tiễn được đặt ra thường xuyên trong quá trình học tập. Các em ghi nhớ kiến thức bài học sâu sắc hơn, bền hơn nhờ liên hệ với thực tiễn sinh động của cuộc sống.

Tiểu kết chương 3 Qua thực nghiệm chúng tôi nhận thấy, đề tài nghiên cứu đã đạt được một số mục tiêu sau: - Kiến thức: HS nắm được kiến thức cơ bản của bài học, biết vận dụng kiến thức thực tiễn để trả lời một số câu hỏi, bài tập. Thông minh, sáng tạo trong vận dụng kiến thức để giải quyết các vấn đề trong thực tiễn.

- Kỹ năng: Tổ chức HĐTN góp phần rèn luyện các kỹ năng tư duy, phân tích, tổng hợp, suy luận, thuyết trình, hoạt động nhóm, tự tin, mạnh dạn, nhạy bén trong các tình huống, đặc biệt là khả thi và có hiệu quả trong rèn luyện KNVD kiến thức vào thực tiễn.

- Thái độ: Qua các lần tổ chức HĐTN, chúng tôi thấy HS hào hứng hơn, học tập tích cực hơn, tích cực tham gia các hoạt động, yêu thích môn học, yêu thích trải nghiệm khám phá thiên nhiên, có ý thức bảo vệ giữ gìn sức khỏe bản thân và cộng đồng, bảo vệ giữ gìn các di sản và ngành nghề truyền thống.

78

PHẦN III. KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ 1. Kết luận Thực hiện mục tiêu của đề tài, đối chiếu với các nhiệm vụ đặt ra, chúng tôi đã đạt được những kết quả sau: 1.1. Góp phần hệ thống hóa, hoàn thiện cơ sở lí luận và thực tiễn liên quan đến thiết kế và tổ chức các HĐTN rèn luyện kỹ năng vận dụng kiến thức vào thực tiễn trong dạy học nói chung và trong tổ chức dạy học Sinh học nói riêng.

1.2. Làm rõ thực trạng tổ chức HĐTN rèn luyện KNVD kiến thức vào thực tiễn cho HS trong dạy học phần Sinh học vi sinh vật ở trường THPT hiện nay. Qua khảo sát thực trạng dạy học ở các trường THPT cho thấy: việc sử dụng các HĐTN rèn luyện KNVD kiến thức vào thực tiễn cho HS trong dạy học sinh học còn rất hạn chế.

1.3. Nghiên cứu và đề xuất quy trình thiết kế HĐTN rèn luyện KNVD kiến thức vào thực tiễn cho HS gồm 8 bước; quy trình tổ chức HĐTN rèn luyện KNVD kiến thức vào thực tiễn cho HS gồm 4 bước.

1.4. Xây dựng được quy trình thiết kế và tổ chức 5 HĐTN rèn luyện KNVD kiến thức vào thực tiễn cho HS qua dạy học phần VSV – Sinh học 10.

1.5. Xây dựng được bộ tiêu chí để đánh giá việc rèn luyện KNVD kiến thức vào thực tiễn (ứng với 5 mức độ: mức 1 < mức 2 < mức 3 < mức 4 < mức 5) và xây dựng mỗi tiêu chí có 3 mức độ (gồm mức C < B < A).

1.6. Áp dụng vào thực nghiệm sư phạm, chúng tôi thấy có hiệu quả và khả thi: qua 3 lần thực nghiệm tổ chức HĐTN thì KNVD kiến thức vào thực tiễn của HS được cải thiện dần (lần 1 < lần 2 < lần 3), qua đó khẳng định được tính đúng đắn về giả thuyết khoa học của đề tài.

2. Kiến nghị 2.1. Trong khuôn khổ của đề tài chúng tôi mới chỉ sử dụng 3 hình thức tổ chức HĐTN (hội thi, tham quan thực tế, diễn đàn) để rèn luyện KNVD kiến thức vào thực tiễn cho HS ở phần Vi sinh vật. Trên cơ sở này có thể triển khai theo hướng nghiên cứu của đề tài để sử dụng thêm các hình thức khác nhằm góp phần nâng cao chất lượng dạy học ở trường THPT. 2.2. Đây là đề tài đòi hỏi tính lý luận cao do vậy những nghiên cứu trong luận văn này chỉ là bước đầu. Vì vậy, đề tài cần được thực nghiệm trên diện rộng để nâng cao hơn nữa giá trị thực tiễn của dạy học kiểu tổ chức HĐTN để rèn luyện KNVD kiến thức vào thực tiễn cho học sinh.

TÀI LIỆU THAM KHẢO 1. Đinh Quang Báo - Nguyễn Đức Thành (2006), Lí luận dạy học Sinh học phần đại cương, NXB Giáo Dục, Hà Nội.

2. Phan Đức Duy (1999), Sử dụng bài tập tình huống sư phạm để rèn luyện cho sinh viên kỹ năng dạy học sinh học, Luận án tiến sĩ giáo dục, Đại học quốc gia, Hà Nội.

3. Nguyễn Thành Đạt (Tổng chủ biên), Phạm Thành Lập (Chủ biên), Sinh học 10 cơ bản, NXB Giáo dục, Hà Nội.

4. Nguyễn Thành Đạt, Phạm Văn Lập, Trần Dụ Chi, Trịnh Nguyên Giao, Phạm Văn Ty (2013), Sinh học 10 - Sách giáo viên, NXB Giáo dục, Hà Nội.

5. Nguyễn Văn Hoan (2004), Rèn luyện kỹ năng học tập (làm việc với sách giáo khoa, thảo luận nhóm) cho học sinh lớp 6,7 trung học cơ sở, Luận văn tiến sĩ giáo dục học, Viện khoa học giáo dục Việt Nam, Hà Nội.

6. Trần Bá Hoành (Chủ biên), Trịnh Nguyên Giao (2007), Giáo trình đại cương về phương pháp dạy học Sinh học, NXB Đại học Sư phạm, Hà Nội.

7. Lê Văn Hồng (Chủ biên) (2001), Tâm lí học lứa tuổi và sư phạm, NXB Giáo dục, Hà Nội.

8. Ngô Văn Hưng (Chủ biên), Nguyễn Hải Châu, Lê Hồng Diệp, Nguyễn Thị Hồng Liên (2010), Hướng dẫn thực hiện chuẩn kiến thức, kỹ năng môn Sinh học lớp 10, NXB Giáo dục, Hà Nội.

9. Trần Văn Kiên, Phạm Văn Lập (2006), Giới thiệu đề thi học sinh giỏi quốc gia và olympic quốc tế môn sinh học, NXB Giáo dục, Hà Nội.

10. Nguyễn Đình Nhâm, Vũ Đình Luận (2016), Phương pháp kiểm tra đánh giá trong dạy học Sinh học, NXB Đại học Vinh, Nghệ An. 11. Phan Khắc Nghệ, Trần Mạnh Hùng (2013), Bồi dưỡng học sinh giỏi Sinh học 10, NXB Đại học Quốc gia, Hà Nội.

12. Nguyễn Thị Kim Thái – Lê Hiền Thảo (1999), Vi sinh vật và bảo vệ môi trường, NXB Xây dựng Hà Nội.

13. Trần Thái Toàn (2014), Rèn luyện kĩ năng vận dụng kiến thức vào thực tiễn cho học sinh trong dạy học phần Sinh học tế bào, Luận văn Thạc sỹ khoa học Giáo dục, trường ĐH Vinh.

14. Tuyển tập đề thi Olympic 30 tháng 4 môn Sinh học (2012), NXB Đại học sư phạm, Hà Nội.

15. Tuyển tập đề thi Olympic 30 tháng 4 môn Sinh học (2013), NXB Đại học sư phạm, Hà Nội.

16. Tuyển tập đề thi Olympic 30 tháng 4 môn Sinh học (2014), NXB Đại học sư phạm, Hà Nội.

17. Tuyển tập đề thi Olympic 30 tháng 4 môn Sinh học (2015), NXB Đại học sư phạm, Hà Nội.

18. Phạm Văn Ty (Chủ biên), Nguyễn Vĩnh Hà, Tài liệu giáo khoa chuyên sinh học trung học phổ thông Vi sinh vật học, NXB Giáo dục, Hà Nội.

Tài liệu trên internet: 19. [http://4t.org.vn/index.php/dnews/226/Giao-duc-trai-nghiem-Phuong-phapluan-4T.html] 20. [http://tcnn.vn/Plus.aspx/vi/News/125/0/1010070/0/6923] 21. [http://www.hpu2.edu.vn/uploads/doi-moi.../pl_hd-trai-nghiem_27-01.doc] 22. [http://www.misa.com.vn/tin-tuc/chi-tiet/newsid/40270/Ky-nang-la-gi] 23. [https://www.wattpad.com/story/2781696] 24. [https://www.wattpad.com/story/340462-3] 25. [http://4t.org.vn/index.php/dnews/226/Giao-duc-trai-nghiem-Phuong- phapluan-4T.html] 26. [http://www.hpu2.edu.vn/uploads/doi-moi.../pl_hd-trai-nghiem_27-01.doc] 27. [http://congnghegiaoduc.vn/tin-tuc/124-khai-nim-hot-ng-tri-nghim-sangto.html] 28. [http://education.vnu.edu.vn/tin-tuc/trai-nghiem-sang-tao-hoat-dong-quantrong-trong-chuong-trinh-gd-pho-thong-moi].

P1

PHỤ LỤC PHỤ LỤC 1: PHIẾU ĐIỀU TRA KHẢO SÁT Phụ lục 1.1.

PHIẾU ĐIỀU TRA (DÀNH CHO GIÁO VIÊN)

Phụ lục 1.2.

PHIẾU ĐIỀU TRA (DÀNH CHO HỌC SINH)

PHỤ LỤC 2: MỘT SỐ HOẠT ĐỘNG TRẢI NGHIỆM Phụ lục 2.1.

HỘI THI “NỘI TRỢ GIỎI”

Phụ lục 2.2. THAM QUAN “CƠ SỞ SẢN XUẤT NƯỚC MẮM HỘ GIA ĐÌNH” Ở XÃ KỲ NINH, THỊ XÃ KỲ ANH, TĨNH HÀ TĨNH. Phụ lục 2.3.

DIỄN ĐÀN “HÃY NÓI KHÔNG VỚI HIV/AIDS”.

PHỤ LỤC 3: BÀI KIỂM TRA ĐÁNH GIÁ KỸ NĂNG VẬN DỤNG KIẾN THỨC VÀO THỰC TIỄN TRONG QUÁ TRÌNH NGHIÊN CỨU ĐỀ TÀI Phụ lục 3.1.

BÀI KIỂM TRA LẦN 1

Phụ lục 3.2.

BÀI KIỂM TRA LẦN 2

Phụ lục 3.3.

BÀI KIỂM TRA LẦN 3

P2

PHỤ LỤC 1: PHIẾU ĐIỀU TRA KHẢO SÁT Phụ lục 1.1. PHIẾU ĐIỀU TRA KHẢO SÁT GIÁO VIÊN Họ và tên giáo viên: .................................................................................... Đơn vị công tác: ..........................................................................................

Xin thầy (cô) vui lòng cho biết ý kiến của mình về một số vấn đề dưới đây bằng cách đánh dấu X vào phương án lựa chọn (mỗi câu hỏi có thể lựa chọn một hoặc nhiều phương án) được cho là hợp lý.

TT

Câu hỏi

Phương án trả lời HĐTN là hình thức tổ chức cho HS tham gia các hoạt động tham quan, dã ngoại.

1

Theo quan điểm của cá nhân, thầy (cô) hiểu thế nào là HĐTN?

HĐTN là hình thức học tập mà HS được trực tiếp trải nghiệm, tham gia các hoạt động thực tiễn.

HĐTN là hình thức hoạt động ngoại khóa ngoài giờ lên lớp, nhằm bổ sung hỗ các hoạt động học tập trên lớp.

HĐTN là các hoạt động giáo dục thực tiễn chứ không áp dụng được vào giảng dạy bài mới trong sách giáo khoa.

2

Phương pháp dạy học truyền thống của nước ta hiện nay có thực sự đem lại hiệu quả cao không?

3

Thầy (cô) có đồng tình với Đề án đổi mới GD trong đó chương trình GD phổ thông sẽ có hai hoạt động GD chính là: Dạy học các môn học và HĐTN hay không?

4

Theo thầy (cô) HĐTN giúp các em

Hiệu quả cao.

Hiệu quả chưa cao.

Không hiệu quả.

Có.

Không.

Phát triển năng lực thực tiễn và cá nhân hoá, đa dạng hoá tiềm năng sáng tạo.

P3

hình thành và phát triển những phẩm chất, năng lực nào?

Nuôi dưỡng và phát triển đời sống tình cảm, ý chí tạo động lực hoạt động, tích cực hoá bản thân.

Phát triển khả năng giao tiếp, hợp tác làm việc nhóm, giải quyết vấn đề tăng cường khả năng tự học, tự quản lí.

Cả 3 phương án trên.

5

6

Thầy (cô) có thường tổ chức các HĐTN trong quá trình dạy học không? Để phù hợp với yêu cầu cần đạt được về mặt kiến thức của từng bài học và các điều kiện về cơ sở vật chất của nhà trường, thầy (cô) thường tổ chức HĐTN dưới hình thức nào?

Không tổ chức.

Có tổ chức một vài lần.

Thường xuyên tổ chức.

Hội thi/ cuộc thi.

Tham quan, dã ngoại.

Diễn đàn.

Hoạt động nhân đạo.

Hoạt động câu lạc bộ.

Hoạt động giao lưu.

Cung cấp kiến thức cần thiết cho HS.

7

Khi thiết kế HĐTN, thầy (cô) hướng đến việc gì?

Cung cấp kiến thức cần thiết, giải đáp những vấn đề còn thắc mắc của HS. Cung cấp kiến thức, giải quyết các vấn đề thực tế và được thực nghiệm để chứng minh.

Hình thành kiến thức trong quá trình trải nghiệm, tự giải quyết vấn đề, kích thích khả năng sáng tạo trong quá trình trải nghiệm.

8

Thông qua HĐTN, người học được?

Người học được sử dụng toàn diện về trí tuệ, cảm xúc, thể chất, kỹ năng và các mối quan hệ xã hội.

Người học được tham gia tích cực vào việc

P4

đặt câu hỏi, tìm tòi, giải quyết vấn đề.

Người học được tự trải nghiệm, sáng tạo trong quá trình trải nghiệm, tự chịu trách nhiệm với những việc đã làm.

Cả 3 phương án trên.

HĐTN có phù hợp với nội dung của bài học đó không.

9

Để thiết kế được một HĐTN thầy (cô) thường chú ý đến những vấn đề gì?

ĐTNST có gây hứng thú, cung cấp đầy đủ kiến thức cho HS không.

HĐTN có phát triển được phẩm chất và NL của HS hay không.

Cả 3 phương án trên.

Kết quả báo cáo của HS sau khi kết thúc HĐTN.

10

Làm thế nào để thầy (cô) có thể đánh giá được kết quả mà HĐTN đã đem lại?

Khả năng giải quyết vấn đề trong cả quá trình hoạt động.

Khả năng sáng tạo của HS. Ý kiến khác ...

HĐTN là cầu nối nhà trường, kiến thức các môn học với thực tiễn cuộc sống một cách có tổ chức.

Hình thức tổ chức HĐTN phong phú, gây hứng thú cho HS.

11

Theo thầy (cô) HĐTN có những ưu điểm gì?

HĐTN góp phần tích cực vào việc hình thành và củng cố năng lực, phẩm chất nhân cách của HS. HĐTN phát triển khả năng giao tiếp, làm việc nhóm có hiệu quả, nuôi dưỡng và phát triển đời sống tình cảm.

Cả 4 phương án trên.

P5

Kinh phí tổ chức lớn, cơ sở vật chất hạn chế

12

Theo thầy (cô) HĐTN có những nhược điểm gì?

Không bố trí được thời gian tổ chức Năng lực của giáo viên có hạn Học sinh không hứng thú tham gia hoạt động Ý kiến khác ...

13

Việc tham gia khóa học về rèn luyện KNVD kiến thức vào thực tiễn cho HS trong dạy học của thầy (cô) ở mức độ nào dưới đây?

Thường xuyên Thỉnh thoảng Chưa bao giờ Nghiên cứu tài liệu

14

Việc rèn luyện KNVD kiến thức cho HS, thầy cô dựa vào cơ sở nào?

Trải nghiệm thực tế Học hỏi đồng nghiệp Cả 3 phương án trên

15

16

17

Việc tổ chức các hoạt động học tập cho HS theo hướng rèn luyện KNVD kiến thức vào thực tiễn của thầy (cô) ở mức độ nào?

Thường xuyên

Theo thầy (cô) việc rèn luyện KNVD kiến thức vào thực tiễn cho HS trong dạy học sinh học là

Rất cần thiết

Trong quá trình dạy học sinh học, quý thầy (cô) chủ yếu sử dụng phương pháp dạy học nào để rèn luyện

Thỉnh thoảng Chưa bao giờ

Cần thiết Không cần thiết Thuyết trình Nêu vấn đề Tự làm việc với SGK Sử dụng câu hỏi – bài tập

P6

KNVD kiến thức vào thực tiễn cho HS?

Tổ chức HĐTN Ý kiến khác Thầy đọc, trò chép

18

Thầy (cô) cho biết, HS thường hứng thú với những kiểu giờ học nào?

Có sử dụng thí nghiệm Có ứng dụng CNTT Có liên hệ kiến thức với thực tiễn Ý kiến khác

19

20

Theo thầy (cô) việc dạy học theo hướng rèn luyện KNVD kiến thức vào thực tiễn HS có những thuận lợi cơ bản nào?

Theo thầy (cô) việc dạy học theo hướng rèn luyện KNVD kiến thức vào thực tiễn HS có những khó khăn cơ bản nào?

Được xem là mục tiêu của quá trình dạy học HS hứng thú, tích cực trong học tập HS hiểu sâu, nhớ lâu về kiến thức Ý kiến khác Phải đầu tư nghiên cứu, suy nghỉ, học hỏi, mất nhiều thời gian Phải trải nghiệm thực tế để học hỏi Có những kiến thức khó giải thích được bản chất Ý kiến khác

Xin chân thành cám ơn quý thầy (cô)!

P7

PHỤ LỤC 1: PHIẾU ĐIỀU TRA KHẢO SÁT Phụ lục 1.2. PHIẾU ĐIỀU TRA KHẢO SÁT HỌC SINH Họ và tên học sinh: ....................................................................................

Lớp: ....................Trường THPT......................................................................

Em vui lòng cho biết ý kiến của mình về một số vấn đề dưới đây bằng cách đánh dấu X vào phương án lựa chọn (mỗi câu hỏi có thể lựa chọn một hoặc nhiều phương án) được cho là hợp lý.

TT

Câu hỏi

1

Hiện nay để dạy bài mới, GV tổ chức HĐTN ở mức độ nào?

Phương án trả lời Thường xuyên Đôi khi Không bao giờ Diễn đàn

2

Các hình thức tổ chức HĐTN nào thường được sử dụng trong dạy học?

Tổ chức hội thi/ cuộc thi Tham quan, dã ngoại Hoạt động câu lạc bộ Tổ chức trò chơi Các hình thức khác Phát hiện mình có khả năng sáng tạo và năng động.

3

Có những thuận lợi nào Cảm thấy môn học hấp dẫn, thú vị, nhẹ khi được học dưới hình nhàng. thức tổ chức HĐTN? Dễ nhớ, hiểu sâu kiến thức.

Thấy được mối liên hệ giữa kiến thức sách vở và khiến thức thực tiễn.

4

5

6

Có những khó khăn nào thường gặp phải khi học dưới hình thức tổ chức HĐTN? Theo em, mức độ cần thiết tổ chức HĐTN trong dạy học như thế nào?

Tổ chức HĐTN trong

Mất nhiều thời gian Có nhiều điểm khác biệt so với cách học truyền thống. Ít tài liệu tham khảo.

Rất cần thiết.

Cần thiết.

Bình thường.

Không cần thiết.

Cung cấp, bồi dưỡng kiến thức, gắn kiến thức

P8

dạy học có ý nghĩa gì?

trong sách vở với thức tiễn một cách sâu sắc nhất.

Phát triển kỹ năng quan sát, năng lực diễn đạt ngôn ngữ, năng lực nghiên cứu khoa học.

Giáo dục sâu sắc về tư tưởng, tình cảm cho học sinh.

Cả 3 phương án trên.

7

8

Trong các giờ học, mức độ GV tổ chức các hoạt động theo hướng rèn luyện KNVD kiến thức vào thực tiễn cho HS là?

Theo các em, việc rèn luyện KNVD kiến thức vào thực tiễn cần thiết ở mức độ nào?

Thường xuyên.

Bình thường.

Không bao giờ.

Rất cần thiết.

Bình thường.

Không cần thiết.

Thầy đọc, trò chép

9

Các em thường hứng thú với những kiểu giờ học nào dưới đây?

Có sử dụng thí nghiệm Có ứng dụng CNTT Có liên hệ kiến thức với thực tiễn Ý kiến khác Hiểu sâu, nhớ lâu về kiến thức.

10

Theo em, việc vận dụng kiến thức vào thực tiễn có những ý nghĩa gì?

Phát triển tư duy, khả năng suy luận.

Có ý thức giữ gìn, bảo vệ sức khỏe, bảo vệ môi trường và tài nguyên thiên nhiên. Ý kiến khác.

Xin chân thành cám ơn em!

P9

PHỤ LỤC 2: MỘT SỐ HOẠT ĐỘNG TRẢI NGHIỆM Phụ lục 2.1. HỘI THI “NỘI TRỢ GIỎI” I. Mục tiêu - Kiến thức: Củng cố, mở rộng kiến thức chương Chuyển hoá vật chất và năng lượng, sinh sản ở VSV: khái niệm về lên men và hô hấp, các kiểu chuyển hoá vật chất và năng lượng ở VSV, đặc điểm của quá trình phân giải và tổng hợp các chất ở VSV. - Kỹ năng: Quan sát, tư duy phân tích, hợp tác nhóm, thực hành làm và bảo quản một số sản phẩm lên men (sữa chua, nem chua, muối chua rau quả, nước mắm, tương, nấu rượu,…).

- Thái độ: Yêu thích bộ môn Sinh học, nhiệt tình nghiêm túc tham gia hội thi, vận dụng các kiến thức Sinh học vào trong thực tiễn cuộc sống.

II. Thời gian, địa điểm 1. Thời gian: …………………………………

2. Địa điểm: Hội trường III. Thành phần - Giáo viên: Thầy (cô) trong BGH, tổ bộ môn Sinh học, đoàn trường…

- Học sinh: Khối 10.

IV. Nội dung và hình thức 1. Nội dung: Kiến thức Sinh học Vi sinh vật 2. Hình thức: Hội thi tổ chức dưới dạng Game show có 3 đội chơi, các đội phải trải qua 5 phần thi.

V. Công tác chuẩn bị 1. Giáo viên: + Phát động hội thi, làm bản kế hoạch tổ chức, thông báo về việc tổ chức hội thi tới từng lớp (Ngày giờ, địa điểm, hình thức thi). + GV tổ chức cho các em học sinh bốc thăm ngẫu nhiên để chia nhóm thi. + GV xác định nội dung thi, hệ thống câu hỏi, đáp án, thang điểm và phiếu đánh giá, thành lập ban giám khảo. + Chuẩn bị trang thiết bị, cơ sở vật chất: chuần bị máy chếu, loa đài, bàn ghế, nguyên vật liệu dùng trong cuộc thi. + Lên kinh phí tổ chức.

2. Học sinh: + Ôn tập kiến thức chương “Chuyển hóa vật chất và năng lượng ở vi sinh vật”. + Nghiên cứu thể lệ hội thi.

P10

+ Tập luyện dẫn chương trình, một số tiết mục văn nghệ. + Cử người tham gia đội chơi.

VI. Tổ chức chương trình thi 1. Mở đầu hội thi (15 phút) Ổn định tổ chức, văn nghệ chào mừng, tuyên bố lí do, giới thiệu đại biểu, ban giám khảo và các thành phần tham gia thi.

2. Tiến hành thi (90 phút) - Phần 1: Chào hỏi (15 phút) Thể lệ phần thi: Mỗi đội có 5 phút để chào hỏi, giới thiệu đội mình dưới mọi hình thức như: hát vè, hài kịch, thiết kế bảng tên, nêu khẩu hiệu… Điểm tối đa cho phần thi là 10 điểm.

- Phần 2: Khởi động (20 phút) Thể lệ phần thi: Ban tổ chức đưa ra 10 câu hỏi trắc nghiệm chung cho cả 3 đội chơi, mỗi câu có 4 phương án trả lời (A, B, C, D) trong đó có 1 đáp án đúng. Các đội thảo luận thống nhất và ghi đáp án vào giấy (hoặc bảng con) của Ban tổ chức đã chuẩn bị sẵn. Mỗi câu có 15 giây để các đội thảo luận và đưa ra phương án trả lời.

Nội dung liên quan đến kiến thức về Vi sinh vật. Mỗi câu trả lời đúng được 5 điểm, sai không bị trừ điểm, điểm tối đa cho phần thi này là 50 điểm.

Câu hỏi: Câu 1: Sản phẩm nào dưới đây không cần quá trình lên men?

A. Rượu.

B. Giấm.

C. Nem chua.

D. Sữa chua.

Câu 2: Hầu hết các VSV làm hỏng thức ăn trong tủ lạnh là thuộc nhóm A. ưa ấm.

B. chịu lạnh.

C. ưa nhiệt.

D. siêu ưa nhiệt.

Câu 3: Muối chua rau quả là ứng dụng của quá trình A. lên men etilic.

B. lên men lactic.

C. phân giải xenlulozo.

D. phân giải protein.

Câu 4: Trong sữa chua hầu như không có VSV gây bệnh vì A. đường trong sữa chua đã bị sử dụng hết.

B. đường lactozo trong sữa chua quá nhiều.

C. sữa chua đã thanh trùng hết VSV gây bệnh.

D. axit lactic trong sữa chua đã kìm hãm hoạt động của VSV gây bệnh.

Câu 5: Trong làm nem chua người ta quấn rất nhiều lá chuối, mục đích chính là A. tạo môi trường kị khí để lên men etilic.

B. tạo môi trường kị khí để lên men lactic.

C. không cho VSV gây bệnh xâm nhập.

D. tạo sản phẩm có thương hiệu riêng.

P11

Câu 6: Trong sản xuất rượu thủ công, bắt buộc phải có sự tham gia của loại VSV nào sau đây?

A. Vi khuẩn lactic đồng hình và vi khuẩn lactic dị hình.

B. Vi khuẩn lactic và nấm men rượu.

C. Nấm mốc và nấm men.

D. Vi khuẩn lactic và nấm mốc.

Câu 7: Khi nói về làm nước mắm thủ công, có mấy ý sau đây đúng?

1) Protein cá được enzim proteaza của VSV phân giải ngoại bào thành các axit amin; 2) VSV phân giải tạo nước mắm có khả năng chịu mặn cao và thường có trong ruột cá; 3) Trong nước mắm, lượng lipit nhiều hơn lượng axit amin; 4) Vi sinh vật phá hoại không hoạt động được do nồng độ muối cao.

A. 1.

B. 2.

C. 3.

D. 4.

Câu 8: Loại sản phẩm nào sau đây sản xuất không cần nấm men?

D. Bia. A. Bánh mì.

B. Nem chua.

C. Rượu.

Câu 9: Trong quá trình lên men, có mấy ý dưới đây đúng?

1) Ôxi hóa các phân tử hữu cơ; 2) Chất nhận electron cuối cùng là O2; 3) Chuyển hóa kị khí; 4) Diễn ra trong tế bào chất; 5) Chất cho và nhận electron đều là phân tử hữu cơ.

A. 2.

B. 3.

C. 4.

D. 5.

Câu 10: Một VSV khi không có Oxi thì tiến hành lên men, khi có Oxi thì tiến hành hô hấp là thuộc nhóm nào sau đây?

B. Hiếu khí không bắt buộc.

A. Hiếu khí bắt buộc.

C. Kị khí bắt buộc.

D. Kị khí không bắt buộc hoặc hiếu khí bắt buộc.

- Phần 3: Đoán ý đồng đội (15 phút) Thể lệ phần thi: Mỗi đội cử ra 2 người tham gia phần thi này. Một thành viên trong đội bốc thăm gói “từ khóa” (mỗi gói có 5 “từ khóa”) do Ban tổ chức chuẩn bị sẵn. Sau đó biểu diễn bằng cử chỉ, hành động, lời nói (đặt câu hỏi hoặc lời dẫn) không có từ trùng với từ trong “từ khóa” (trùng là phạm luật, không được tính điểm) sao cho bạn còn lại của đội mình hiểu, đoán và nói ra được “từ khóa”. Tất cả “từ khóa” đều nằm trong chương trình Sinh học Vi sinh vật. Mỗi đội chơi có 5 phút để thực hiện phần thi này. Đoán đúng mỗi “từ khóa” được cộng thêm 5 điểm, sai không bị trừ điểm, điểm tối đa cho phần thi này là 50 điểm.

Gói 1: 1. Sữa chua. 2. Rượu.

3. Hô hấp. 4. Vi khuẩn. 5. Tương.

Gói 2: 1. Nem chua. 2. Bia. 3. Lên men. 4. Nấm.

5. Phân chia.

P12

Gói 3: 1. Rau chua. 2. Bánh mì. 3. Phân giải. 4. VSV. 5. Nước mắm.

- Phần 4: Tăng tốc (15 phút) Thể lệ thi: Sau khi đọc xong câu hỏi, các đội sẽ rung chuông để giành quyền trả lời. Đội rung chuông trước sẽ được quyền trả lời câu hỏi, nhưng nếu không đưa ra được đáp án chính xác thì quyền trả lời sẽ dành cho các đội còn lại. Nếu các đội chơi không đưa ra được đáp án chính xác thì quyền trả lời sẽ dành cho khán giả.

Nếu chưa đọc xong câu hỏi mà rung chuông là phạm luật, đội phạm luật sẽ bị mất quyền trả lời câu hỏi đó. Nội dung câu hỏi liên quan đến Sinh học vi sinh vật. Cách tính điểm: BGK đánh giá và cho điểm, một gói gồm 10 câu hỏi, mỗi đáp án đúng được 10 điểm, đội trả lời đúng đầu tiên được 10 điểm. Nếu đội đầu tiên trả lời sai thì quyền trả lời sẽ dành cho các đội còn lại và điểm của câu trả lời đúng sẽ giảm đi một nửa là 5 điểm.

Câu hỏi: Câu 1: Vì sao nên đun sôi lại thức ăn còn dư ngay sau bữa ăn rồi mới lưu giữ trong tủ lạnh?

Giải thích: Sau khi ăn, thức ăn thừa đã nhiễm VSV gây bệnh, do đó cần phải đun sôi tiêu diệt VSV ngay trước khi chúng hoạt động mạnh để bảo quản thức ăn được tốt hơn và lâu hơn.

Câu 2: Tại sao khi nướng bánh mì lại trở lên xốp?

Giải thích: Khi làm bánh mì, ngoài bột mì ra thì một thành phần không thể thiếu là nấm men, đây là những vi sinh vật sinh sản nhanh và biến đường, ôxi có trong bột mì thành khí cacbonic, sinh khối và vitamin. Khí cacbonic trong bột sẽ giãn nở và tăng thể tích khi nướng nên làm bánh mì nở, rỗng ruột và trở nên xốp hơn.

Câu 3: Người ta đã áp dụng hình thức lên men nào trong muối dưa, cà? Làm thế nào để muối được dưa, cà ngon?

Giải thích: Muối dưa, cà là hình thức lên men lactic tự nhiên, do vi khuẩn lactic. Muốn muối dưa, cà ngon phải tạo điều kiện ngay từ đầu vi khuẩn lactic lấn át được vi khuẩn gây thối. Do đó phải cho đủ muối, nhưng không được quá nhiều vì sẻ ức chế ngay cả vi khuẩn lactic làm dưa không chua được.

Câu 4: Tại sao rượu vang hoặc sâmpanh đã mở thì phải uống hết?

Giải thích: Đã mở phải uống hết vì để đén hôm sau dễ bị chua, rượu nhạt đi do axetic bị ôxi tạo ra giấm. Đây là quá trình oxi hóa hiếu khí được thực hiện bởi nhóm vi khuẩn axetic thuộc chi Acetobacter. Nếu để lâu nữa thì axit axetic bị ôxi hóa thành CO2 và nước làm giấm nhạt đi.

Câu 5: Tại sao những quả có vị ngọt như vải, nhãn để 3 đến 4 ngày thường có mùi chua?

P13

Giải thích: Vì trong dịch quả có nhiều đường, nấm men ở trên vỏ xâm nhập vào và quá trình lên men diễn ra. Sau đó các vi khuẩn chuyển hóa dường thành rượu, từ rượu thành axit khiến quả bị chua.

Câu 6: Tại sao cá biển giữ trong tủ lạnh dễ bị hư hỏng hơn cá sông?

Giải thích: Vi khuẩn biển thuộc nhóm ưa lạnh, nên trong tủ lạnh chúng vẫn hoạt động gây hỏng cá.

Câu 7: Vì sao rượu trưng cất bằng phương pháp thủ công ở một số vùng dễ làm người uống đau đầu?

Giải thích: Nấu rượu bằng nồi đồng xảy ra phản ứng: C2H5OH + O2 → CH3CHO + H2O Sản xuất rượu thủ công không khử được anđêhit, nên khi uống vào gây đau đầu.

Câu 8: Nem chua được làm bằng thịt sống hoàn toàn mà không qua đun nấu, vậy có đảm bảo an toàn thực phẩm không?

Giải thích: Làm nem chua dựa trên nguyên lí lên men lactic đảm bảo an toàn, nhưng nếu trong quá trình làm không vệ sinh đúng thì các VK lên men thối hoạt động.

Câu 9: Nếu không diệt hết nội bào tử, hộp thịt hộp để lâu ngày sẽ bị phồng, bị biến dạng, vì sao?

Giải thích Hầu hết các vi khuẩn có hại có thể bị tiêu diệt ở nhiệt độ 60 – 70 0 C hay cao hơn nếu được đun nấu trong ít nhất 10 phút. Các bào tử khó bị tiêu diệt hơn nên cần khoảng nhiệt độ 100 – 120 0C trong ít nhất 10 phút. Thịt đóng hộp nếu không được diệt khuẩn đúng quy trình, các nội bào tử mọc mầm phát triển và phân giải các chất, thải ra CO2 và các loại khí khác làm cho hộp thịt bị phồng lên, biến dạng.

Câu 9: Người ta thường quảng cáo trên ti vi xà phòng thơm diệt được 90% vi khuẩn có đúng không?

Giải thích: Xà phòng không phải là chất diệt khuẩn mà chi loại khuẩn nhờ bọt và khi rửa vi sinh vật bị rửa trôi. Do đó thông tin quảng cáo trên chỉ mang tính chất quảng bá.

- Phần 5: Về đích (25 phút) Thể lệ thi: Các đội bốc thăm, sau đó tiến hành thảo luận xây dựng và biểu diễn theo đúng thời gian quy định. Thời gian tối đa để xây dựng và biểu diễn không quá 7 phút. Cách tính điểm: BGK dựa vào các tiêu chí như kế hoạch và qui trình sản xuất, kế hoạch kinh doanh, dự toán doanh thu, diễn xuất của các diễn viên… để đánh giá và cho điểm, điểm tối đa cho phần thi này là 20 điểm.

Bốc thăm:

P14

Gói 1: Xây dựng và biểu diễn một tiểu phẩm về sản xuất và kinh doanh sữa chua với qui mô nhỏ. Đánh giá cho điểm: BGK dựa vào các tiêu chí như kế hoạch và qui trình sản xuất, kế hoạch kinh doanh, dự toán doanh thu, diễn xuất của các diễn viên…

Gói 2: Xây dựng và biểu diễn một tiểu phẩm về sản xuất và kinh doanh nước mắm với qui mô nhỏ. Đánh giá cho điểm: BGK dựa vào các tiêu chí như kế hoạch và qui trình sản xuất, kế hoạch kinh doanh, dự toán doanh thu, diễn xuất của các diễn viên…

Gói 3: Xây dựng và biểu diễn một tiểu phẩm về sản xuất và kinh doanh rau quả muối chua với qui mô nhỏ. Đánh giá cho điểm: BGK dựa vào các tiêu chí như kế hoạch và qui trình sản xuất, kế hoạch kinh doanh, dự toán doanh thu, diễn xuất của các diễn viên…

VII. Tổng kết hội thi - Ban giám khảo và thư ký tổng kết hoàn thành điểm.

- Văn nghệ xen kẻ.

- Công bố điểm và trao giải cho các đội dự thi: Giải nhất: 300.000; Giải nhì: 200.000; Giải ba: 100.000 - Giáo viên nhận xét chung về hội thi + Tổng kết hiệu quả mà hoạt động đem lại: Hội thi “Ai hiểu biết hơn” là sân chơi giải trí cho HS, không chỉ củng cố các kiến thức về VSV đã học mà còn phát triển khả năng hoạt động tích cực và tương tác của HS, thu hút tài năng và sự sáng tạo của HS trong hoạt động, góp phần bồi dưỡng cho các em động cơ học tập, kích thích hứng thú trong quá trình nhận thức. + Khen thưởng và lỉ luật đối với các cá nhân hoặc tập thể mắc lỗi. + Cảm ơn đại biểu, động viên và khen ngợi các đội thi.

- Tổng vệ sinh khu vực thi.

P15

PHỤ LỤC 2: MỘT SỐ HOẠT ĐỘNG TRẢI NGHIỆM Phụ lục 2.2. THAM QUAN “CƠ SỞ SẢN XUẤT NƯỚC MẮM HỘ GIA ĐÌNH” Ở XÃ KỲ NINH, THỊ XÃ KỲ ANH, TĨNH HÀ TĨNH. I. Mục tiêu - Kiến thức: + Củng cố, khắc sâu các kiến thức về chuyển hoá vật chất và năng lượng ở vi sinh vật: quá trình phân giải và tổng hợp các chất. + Giải thích được nguyên tắc phân giải kị khí và các hiện tượng xảy ra trong quá trình phân giải kị khí.

- Kỹ năng: + Biết cách thu thập tư liệu, hình ảnh + Thực hành được các thao tác trong từng công đoạn của quy trình làm nước mắm. + Giao tiếp, làm việc nhóm - Thái độ: + Độc lập, tự giác, có tính kỉ luật cao + Có ý thức bảo vệ, giữ gìn nghề làm nước mắm truyền thống của nhân dân ta.

II. Thời gian, địa điểm 1. Thời gian: 2. Địa điểm: Một số cơ sở sản xuất nhỏ về nước mắm ở địa phương xã Kỳ Ninh, thị xã Kỳ Anh, tỉnh Hà Tĩnh.

III. Thành phần - Giáo viên: GV bộ môn Sinh học.

- Học sinh: Khối 10.

IV. Nội dung và hình thức 1. Nội dung: kiến thức về chuyển hoá vật chất và năng lượng ở vi sinh vật: quá trình phân giải và tổng hợp các chất.

2. Hình thức: tham quan thực tế V. Công tác chuẩn bị 1. Giáo viên: + Tập hợp danh sách đăng kí đi tham quan

P16

+ Liên hệ với địa điểm tham quan, tìm phương tiện đi lại + Thông báo kế hoạch tham quan tới phụ huynh học sinh và ban giám hiệu nhà trường + Quản lí học sinh trong suốt quá trình tham quan 2. Học sinh: + Tuân thủ đúng thời gian đã quy định + Chuẩn bị trang phục phù hợp; điện thoại, máy ảnh (nếu có); thẻ đeo có ghi rõ họ tên, lớp, địa chỉ liên lạc + Trong quá trình tham quan phải tuyệt đối tuân thủ những quy định của chủ nơi sản xuất nước mắm và giáo viên phụ trách VI. Lịch trình tham quan - 6h30: Tập trung ở cổng trường - 7h: Xuất phát đến địa điểm tham quan - 8h: Tập trung ở địa điểm tham quan - 8h – 11h: Học hỏi kinh nghiệm và tự mình trải nghiệm từng công đoạn của quy trình sản xuất.

- 11h: Tập trung, lên xe về VII. Bài thu hoạch sau chuyến tham quan - Hình ảnh về từng công đoạn của quy trình sản xuất - Bài thu hoạch.

VIII. Tổng kết, rút kinh nghiệm chuyến tham quan - GV nhận xét, đánh giá, rút kinh nghiệm chuyến tham quan.

- GV nhận xét bài thu hoạch.

P17

PHỤ LỤC 2: MỘT SỐ HOẠT ĐỘNG TRẢI NGHIỆM Phụ lục 2.3. DIỄN ĐÀN “HÃY NÓI KHÔNG VỚI HIV/AIDS” I. Mục tiêu - Kiến thức: + Củng cố, khắc sâu các kiến thức về Virut và bệnh truyền nhiễm. + Bổ xung thông tin có ích cho HS về vấn đề phòng chống HIV/ AIDS. - Kỹ năng: Phát triển kỹ năng giao tiếp, tư duy phân tích.

- Thái độ: Yêu thích bộ môn Sinh học, tích cực vận dụng những hiểu biết của mình vào thực tế cuộc sống, tham gia nhiệt tình, nghiêm túc.

II. Thời gian, địa điểm 1. Thời gian: 2. Địa điểm: Hội trường III. Thành phần - Giáo viên: Thầy (cô) trong BGH, bộ môn Sinh học, đoàn trường…

- Học sinh: Khối 10.

IV. Nội dung và hình thức 1. Nội dung: tên diễn đàn; kiến thức về Virut và bệnh truyền nhiễm.

2. Hình thức: tổ chức diễn đàn V. Công tác chuẩn bị 1. Giáo viên: - Lên kế hoạch chi tiết cho buổi diễn đàn - Mời chuyên gia về phòng chống HIV/ AIDS (nếu có).

- Xác định các nội dung kiến thức liên quan đến phòng chống HIV/ AIDS. - Thông báo cho HS các nội dung sẽ diễn ra trong buổi diên đàn - Chuẩn bị các trang thiết bị và vật dụng cần thiết; lên kinh phí.

2. Học sinh: - Ôn tập kiến thức về virut và bệnh truyền nhiễm.

- Tìm hiểu những thông tin liên quan đến phòng chống HIV/AIDS. VI. Tổ chức HĐTN Hoạt động 1: HS biểu diễn 1 vỡ kịch về phòng chống HIV/AIDS để hâm nóng bầu không khí của diễn đàn.

P18

Hoạt động 2: Báo cáo về thực trạng HIV/AIDS trên thế giới nói chung và ở Việt Nam nói riêng.

Hoạt động 3: Trình bày nguyên nhân, hậu quả, cách phòng tránh HIV/ AIDS. Hoạt động 4: Giao lưu trao đổi - HS hùng biện về vấn đề phòng chống HIV/ AIDS. - Học sinh được trực tiếp, chủ động bày tỏ ý kiến và quan điểm của mình với đông đảo bạn bè, thầy cô giáo.

- Học sinh có thể trình bày những hiểu biết của mình đồng thời HS cũng có quyền đặt những câu hỏi cho các bạn HS khác hoặc chuyên gia (hoặc GV) về lĩnh vực HIV/AIDS. - Chuyên gia (GV) sẽ giải đáp những thắc mắc của HS giúp HS lĩnh hội những kiến thức mới, đồng thời có thể gợi lại những kiến thức mà HS đã được lĩnh hội, mở rộng kiến thức cho HS, giúp HS hiểu hơn về các vấn đề phòng chống HIV/ AIDS. VII. Tổng kết, rút kinh nghiệm diễn đàn - GV nhận xét, đánh giá, rút kinh nghiệm buổi diễn đàn, cảm ơn đại biểu.

- Phân công dọn vệ sinh sau khi kết thúc diễn đàn.

P19

PHỤ LỤC 3: BÀI KIỂM TRA ĐÁNH GIÁ KỸ NĂNG VẬN DỤNG KIẾN THỨC VÀO THỰC TIỄN TRONG QUÁ TRÌNH NGHIÊN CỨU ĐỀ TÀI Phụ lục 3.1. BÀI KIỂM TRA LẦN 1 Trả lời

Câu hỏi 1. Thế nào là quá trình lên men?

Lên men là quá trình chuyển hóa kị khí diễn ra trong tế bào chất, trong đó chất cho và nhận electron đều là các phân tử hữu cơ.

2. VSV nào được sử dụng để làm sữa chua?

Vi khuẩn lactic.

3. Sữa Ông thọ và sữa Vinamilk được sử dụng làm sữa chua với mục đích gì?

4. Tại sao không hòa chung sữa Ông Thọ và sữa Vinamilk cùng một lúc rồi cho vào nước sôi? Tại sao phải ủ ấm từ 6-8 giờ?

5. Tại sao sữa chua lại ngon và bổ dưỡng?

- Sữa Ông Thọ: giàu chất dinh dưỡng: protein, lipit, đường…

- Sữa Vinamilk: giàu chất dinh dưỡng, axit lactic, vi khẩn lactic. => Vi khuẩn lactic chuyển hóa đường trong sữa thành axit lactic, kích thích tiêu hóa tốt ở người.

- Tác nhân lên men (VK lactic) bị chết bởi nhiệt độ cao.

- Ủ ấm 6-8 giờ để có thời gian và nhiệt độ thích hợp cho quá trình lên men, chuyển đường thành axit lactic.

Giàu dinh dưỡng, hầu như không có VSV gây bệnh, vi khuẩn lactic có lợi cho tiêu hóa, axit lactic và các chất dinh dưỡng kích thích ngon miệng và tiêu hóa tốt cho người sử dụng.

P20

PHỤ LỤC 3: BÀI KIỂM TRA ĐÁNH GIÁ KỸ NĂNG VẬN DỤNG KIẾN THỨC VÀO THỰC TIỄN TRONG QUÁ TRÌNH NGHIÊN CỨU ĐỀ TÀI Phụ lục 3.2. BÀI KIỂM TRA LẦN 2 Trả lời

Câu hỏi

1. Em hiểu như thế nào về Là quá trình phân giải các chất hữu cơ phức tạp quá trình phân giải của VSV? thành các chất hữu cơ đơn giản nhờ VSV. 2. Làm nước mắm là ứng dụng của VSV phân giải ngoài hay trong? Phân giải kị khí hay hiếu khí?

3. Em hiểu như thế nào về phân giải ngoài của VSV?

- Phân giải ngoài; - Phân giải kị khí.

VSV tiết ra enzim ngoại bào để phân hủy chất hữu cơ phức tạp thành chất hữu cơ đơn giản để VSV hấp thụ (sau đó phân giải trong để lấy năng lượng hoạt động).

Giàu axit amin;

4. Trong nước mắm giàu thành phần dinh dưỡng nào?

Tại sao không có mùi tanh mà lại có vị béo?

Thịt sống của cá đã bị VSV phân giải thành các chất đơn giản và bị nồng độ muối và nhiệt độ cao làm chín

5. Tại sao muối nước mắm quá lâu thì giảm độ ngon và bổ dưỡng?

Khi VSV phân giải ngoài hết cơ chất (protein cá) thì axit amin không được tạo thêm mà bị mất đi do quá trình phân giải trong vẫn tiếp tục.

P21

PHỤ LỤC 3: BÀI KIỂM TRA ĐÁNH GIÁ KỸ NĂNG VẬN DỤNG KIẾN THỨC VÀO THỰC TIỄN TRONG QUÁ TRÌNH NGHIÊN CỨU ĐỀ TÀI Phụ lục 3.3. BÀI KIỂM TRA LẦN 3 Trả lời

Câu hỏi 1. HIV là gì?

2. Những con đường chính có thể lây nhiễm HIV? 3. Trong các hoạt động: Nói chuyện, bắt tay, dùng chung dụng cụ lấy ráy tai thì hoạt động nào có thể bị lây nhiễm HIV? Vì sao?

4. AIDS dẫn đến cái chết không thể tránh khỏi. Em hiểu như thế nào về vấn đề này?

5. Một người xét nghiệm có kết quả dương tính về HIV thì người đó đã bị nhiễm HIV chưa? Xét nghiệm đó có phải tìm thấy virut HIV không?

HIV là virut gây suy giảm miễn dịch ở người mắc phải.

- Đường máu; - Đường tình dục; - Mẹ sang thai nhi.

Dùng chung dụng cụ lấy ráy tai vì có thể bị lây nhiễm qua con đường máu.

- AIDS là hội chứng suy giảm miễn dịch mắc phải, là giai đoạn cuối của người bị nhiễm HIV. - Giai đoạn cuối thì hệ thống miễn dịch của cơ thể đã bị virut HIV phá hoại dẫn đến các bệnh cơ hội (hội chứng bệnh: lao, tiêu chảy, sốt, viêm da…) xuất hiện và gây ra cái chết không thể tránh khỏi.

- Đã bị nhiễm HIV; - Không phải tìm thấy virut HIV (kháng nguyên) mà tìm thấy kháng thể do bạch cầu tiết ra để chống lại kháng nguyên.