SÁNG KIẾN PHƯƠNG PHÁP HƯỚNG DẪN HỌC SINH KHAI THÁC TRI THỨC TỪ BẢN ĐỒ

BÁO CÁO NGHIÊN CƯÚ, ỨNG DỤNG SÁNG KIẾN

vectorstock.com/10212084

Ths Nguyễn Thanh Tú eBook Collection

SÁNG KIẾN PHƯƠNG PHÁP HƯỚNG DẪN HỌC SINH KHAI THÁC TRI THỨC TỪ BẢN ĐỒ (CÂU HỎI KHAI THÁC BẢN ĐỒ Ở MỨC SƠ ĐẲNG, MỨC THỨ HAI, MỨC THỨ BA, THIẾT KẾ MỘT SỐ BÀI DẠY TRONG CHƯƠNG TRÌNH THPT) WORD VERSION | 2021 EDITION ORDER NOW / CHUYỂN GIAO QUA EMAIL TAILIEUCHUANTHAMKHAO@GMAIL.COM Tài liệu chuẩn tham khảo Phát triển kênh bởi Ths Nguyễn Thanh Tú Đơn vị tài trợ / phát hành / chia sẻ học thuật : Nguyen Thanh Tu Group Hỗ trợ trực tuyến Fb www.facebook.com/DayKemQuyNhon Mobi/Zalo 0905779594

MỤC LỤC I.LỜI GIỚI THIỆU……………………………………………………………………...3 II.TÊN SÁNG KIẾN……………………………………………………………………..3 III. TÁC GIẢ SÁNG KIẾN……………………………………………………………..3 IV.CHỦ ĐẦU TƯ TẠO RA SÁNG KIẾN……………………………………………..3 V.LĨNH VỰC ÁP DỤNG SÁNG KIẾN………………………………………………..3 VI.NGÀY SÁNG KIẾN ĐƯỢC ÁP DỤNG LẦN ĐẦU………………………………4 VII.MÔ TẢ BẢN CHẤT CỦA SÁNG KIẾN………………………………………….4 A. NỘI DUNG CỦA SÁNG KIẾN…………………………………………………......4 Chương I. Cơ sở lí luận và cơ sở thực tiễn của sáng kiến............................................4 1.Cơ sở lí luận………….………………………………………………..................4 a.Khái niệm bản đồ giáo khoa…………………………………………...................4 b.Tính chất bản đồ giáo khoa……………………………………………………….4 c.Phương pháp sử dụng bản đồ giáo khoa………………………………………….4 2.Cơ sở thực tiễn……………………………………………………………………4 Chương II: Hệ thống hóa một số kĩ năng làm việc với bản đồ trong quá trình dạy – học địa lý ……………………………………………………………….........................5 1.Kĩ năng tìm hiểu bản đồ………………………………………………...............5 2.Đọc và vận dụng bản đồ………………………………………………...............5 Chương III: Đề xuất một số phương pháp cụ thể hướng dẫn học sinh sử dụng bản đồ giáo khoa trong khi dạy địa lý………………………………………………………5 1.Phương pháp dạy học sinh hiểu bản đồ……………………………………….....6 2.Dạy học sinh đọc và vận dụng bản đồ…………………………………………...6 2.1.Mức sơ đẳng nhất……………………………………………………………....6 2.2.Mức thứ hai …………….……………………………………………………....7 2.3.Mức thứ ba ……………………………………………………………………..7 Chương IV: Một số cách làm việc có hiệu quả đối với việc rèn luyện kĩ năng bản đồ cho học sinh……………………………………………………………………………..9 1.Rèn luyện kĩ năng nhận biết …………………………………………………….9 2.Rèn luyện kĩ năng xác định tọa độ trên bản đồ………………………………….9 3.Rèn luyện kĩ năng xác định khoảng cách trên bản đồ……………………………9 1

4.Rèn luyện kĩ năng xác định vị trí địa lý trên bản đồ……………………………...10 5.Rèn luyện kĩ năng mô tả đối tượng địa lý trên bản đồ……………………………11 5.1.Mô tả dãy núi……………………………………………………………...12

5.2.Mô tả đồng bằng ………………………………………………………...13 5.3.Mô tả đại dương ………………………………………………………...13 5.4.Mô tả mạng lưới sông ngòi hoặc một con sông trên bản đồ………….....13 5.5.Hướng dẫn học sinh mô tả khí hậu trên bản đồ…………………………13 6.Rèn luyện kĩ năng phát hiện các mối quan hệ địa lý……………………………14 Chương V. Ứng dụng vào thực tiễn công tác giảng dạy…………………………….14 1.Thiết lập câu hỏi hướng dẫn học sinh khai thác tri thức từ bản đồ……………..14 1.1.Câu hỏi khai thác bản đồ ở mức sơ đẳng……………………………..............14 1.2.Câu hỏi khai thác bản đồ ở mức thứ hai..………………………….................15 1.3.Câu hỏi khai thác bản đồ ở mức thứ ba..…………………………….............15 2.Vận dụng sáng kiến kinh nghiệm để thiết kế một số bài dạy trong chương trình………………………………………………………………………………17 Bài soạn 1………………………………………………………………..............17 Bài soạn 2………………………………………………………………..............19 Bài soạn 3………………………………………………………………..............24 B.KHẢ NĂNG ÁP DỤNG CỦA SÁNG KIẾN…………………………………….28 1.Mục đích và nhiệm vụ của thực nghiệm………………………………………..29 1.1.Mục đích…………………………………………...…………………………29 1.2Nhiệm vụ của thực nghiệm…………………………………………..............29 2.Tổ chức thực nghiệm …………………………………………..........................29 2.1.Nội dung thực nghiệm …………………………………………...…………30 2.2.Phương pháp thực nghiệm ………………………………………….............30 3.Kết quả…………………………………………...……………………………..30 VIII. NHỮNG THÔNG TIN CẦN ĐƯỢC BẢO MẬT…………………………….30 IX. CÁC ĐIỀU KIỆN CẦN THIẾT ĐỂ ÁP DỤNG SÁNG KIẾN……………….30 X.ĐÁNH GIÁ LỢI ÍCH THU ĐƯỢC KHI ÁP DỤNG THỬ SÁNG KIẾN…......31 XI.DANH SÁCH NHỮNG TỔ CHỨC/ CÁ NHÂN ĐÃ THAM GIA ÁP DỤNG THỬ SÁNG KIẾN…………………………………………………………………………..32 2

BÁO CÁO KẾT QUẢ NGHIÊN CƯÚ, ỨNG DỤNG SÁNG KIẾN I.

LỜI GIỚI THIỆU

Cùng với xu thế đổi mới giáo dục phổ thông mà trọng tâm của quá trình đổi mới là đổi mới phương pháp giảng dạy và giáo dục học sinh nhằm phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo của học sinh trong việc chiếm lĩnh tri thức. Bồi dưỡng cho học sinh phương pháp tự học, khả năng hợp tác, rèn luyện kĩ năng vận dụng kiến thức vào thực tiễn cũng là sự chuẩn bị tốt cho các em thích nghi với môi trường làm việc và học tập sau này.

Môn địa lý cũng không nằm ngoài xu thế này, một trong những công cụ hữu hiệu để thực hiện việc đổi mới phương pháp dạy và học môn địa lý chính là hướng dẫn học sinh khai thác tri thức từ bản đồ. Thuộc về kênh hình trong sách giáo khoa, bản đồ vừa là một phần kiến thức vừa là công cụ khai thác tri thức hữu ích. Các kĩ năng làm việc với bản đồ góp phần đáng kể giúp cho học sinh lĩnh hội được kiến thức địa lý một cách chủ động, ghi nhớ kiến thức lâu bền đồng thời phát triển tư duy nói chung và tư duy địa lý nói riêng.

Với sự phát triển của khoa học công nghệ, các phương tiện hiện đại ngày càng hiện đại, tạo điều kiện thuận lợi cho việc giáo viên hướng dẫn học sinh khai thác tri thức từ bản đồ. Các thiết bị trình chiếu góp phần giúp giáo viên làm tiết học địa lý trở nên sinh động và trực quan. Nguồn bản đồ cũng phong phú hơn, ngoài các loại bản đồ giáo khoa treo tường, Atlat Địa lý, giáo viên còn có thể sưu tầm thêm bản đồ từ internet, lựa chọn bản đồ phù hợp để sử dụng trong bài dạy.

Lĩnh hội được xu thế trên dồng thời thấy rõ tầm quan trọng của bản đồ trong học tập và giảng dạy môn Địa lý, tôi đã thực hiện đề tài này. Qua đề tài tôi muốn cung cấp cho học sinh và bạn đọc một số phương pháp khai thác tri thức từ bản đồ. Trên cơ sở đó, đề tài đưa ra một số cách làm việc cụ thể với bản đồ. Hi vọng đề tài là một nguồn tri thức một kinh nghiệm phục vụ cho việc giảng dạy của bản thân cũng như của tất cả mọi người khi tìm hiểu vấn đề liên quan đến Địa lý.

II.TÊN SÁNG KIẾN:Phương pháp hướng dẫn học sinh khai thác tri thức từ bản đồ III.TÁC GIẢ SÁNG KIẾN

- Họ và tên:……..

IV.CHỦ ĐẦU TƯ TẠO RA SÁNG KIẾN ………….

V.LĨNH VỰC ÁP DỤNG SÁNG KIẾN: -

Đối tượng nghiên cứu là học sinh cả ba khối 10,11,12 của trường THPT ... huyện Vĩnh Tường- tỉnh Vĩnh Phúc Phạm vi nghiên cứu đối với học sinh mỗi khối, lớp mức độ khai thác tri thức trong bài học có sự khác nhau. Song, trong giới hạn của đề tài trình bày những nét chung nhất cho quá trình rèn kỹ năng bản đồ cho học sinh.

VI.NGÀY SÁNG KIẾN ĐƯỢC ÁP DỤNG LẦN ĐẦU 3

Ngày sáng kiến áp dụng lần đầu tiên vào tháng 9 năm 2018 VII.MÔ TẢ BẢN CHẤT CỦA SÁNG KIẾN A.NỘI DUNG CỦA SÁNG KIẾN CHƯƠNG I. CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ CƠ SỞ THỰC TIỄN CỦA VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU. 1.CƠ SỞ LÍ LUẬN a.Khái niệm bản đồ giáo khoa: - Bản đồ là hình ảnh thu nhỏ một phần hay toàn bộ bề mặt Trái Đất lên mặt phẳng trên cơ sở toán học nhất định nhằm thể hiện các đối tượng địa lí và mối quan hệ của chúng thông qua khái quát hóa nội dung và được trình bày bằng hệ thống ký hiệu bản đồ.

- Bản đồ giáo khoa là những bản đồ được dùng trong quá trình dạy và học.

- Bản đồ giáo khoa là phương tiện thiết bị để dạy học. là nguồn tri thức khoa học, là đối tượng khai thác kiến thức địa lí. b.Tính chất bản đồ giáo khoa: - Tính khoa học - Tính sư phạm - Tính thẩm mỹ c.Phương pháp sử dụng bản đồ giáo khoa - Hiểu bản đồ

Hiểu khái niệm, tính chất, đặc điểm của bản đồ giáo khoa: Ví dụ: Phép chiếu => Tọa độ địa lí => Chịu chi phối các quy luật nào.

Hiểu các phương pháp thể hiện các đối tượng trên bản đồ: Theo điểm, đường, diện, các kiểu ký hiệu.

Hiểu cách truyền tải nội dung địa lý thông qua các kí hiệu: Số, chất lượng, động thái, phân bố….

- Kĩ năng đọc bản đồ:

Nắm, hiểu được hệ thống chú giải.

Các kĩ năng xác định điểm, xác định phương hướng, kĩ năng tính toán….

Các kĩ năng cao hơn: xác định số lượng, chất lượng, cấu trúc, động thái…

Phân tích nguyên nhân, khái quả hóa các quy luật.

- Phương pháp sử dụng: + Sử dụng chuẩn bị soạn bài giảng + Sử dụng bản đồ ở trên lớp 2.CƠ SỞ THỰC TIỄN - Trong quá trình giảng dạy tôi nhận thấy khả năng khai thác tri thức từ bản đồ của các em còn kém. Học sinh chưa biết khai thác thông tin từ các bản đồ, Atlat vào các bài học để phát hiện kiến thức cũng như củng cố kiến thức. Vì vậy kết quả học tập chưa cao, lúng túng khi tiếp cận với bản đồ và làm các bài tập yêu cầu đọc hiểu vận dụng bản đồ.

4

Kiến thức có được chủ yếu được truyền đạt từ lời giảng của giáo viên và kênh chữ sách giáo khoa. Hiện trạng này không phát huy hết được khả năng tư duy và tính chủ động của học sinh trong học tập.

- Nguyên nhân: Hơn 80% học sinh trong trường là học sinh theo học các ban khoa học tự nhiên, còn lại là học sinh theo học khối D, theo quan niệm của các em môn Địa lý chỉ là môn phụ, không thi đại học. Do vậy hình thành những nhận thức thiên lệch, học sinh không chú trọng và tập trung vào các tiết học. Thực tế của môn Địa lí chưa đáp ứng nhu cầu thực tế về việc lựa chọn ngành nghề trong tương lai hoặc lựa chọn được rất ít ngành nghề.

Kiến thức bộ môn Địa lí khá rộng, bao hàm cả các kiến thức tự nhiên và kiến thức xã hội cùng những mối liên hệ giữa hai đối tượng này.

Chương trình nặng, một số phần mang tính hàn lâm, thiếu thực tiễn. Thời lượng dạy học cho bộ môn còn ít. Để tránh tình trạng cháy giáo án, giáo viên thường chú trọng tới việc khai thác các kênh chữ, số liệu trong sách giáo khoa chứ chưa phát huy triệt để vai trò của bản đồ trong việc giảng dạy môn Địa lí, việc khai thác bản đồ chỉ dừng lại ở mức độ đơn giản.

Bản thân học sinh vốn yếu những kiến thức cơ bản về bản đồ từ các cấp học dưới, khi lên cấp 3 lại không chú ý học môn Địa lí nên rất lúng túng khi tiếp cận các loại bản đồ giáo khoa.

Các kiến thức và kĩ năng về bản đồ các cấp học phổ thông không được phân phối thành bộ môn riêng mà tích hợp trong các bài học địa lí. Để học sinh biết được những kiến thức căn bản về bản đồ và vận dụng thành thục các kĩ năng khai thác tri thức từ bản đồ đòi hỏi giáo viên phải đầu tư rất nhiều vào khâu chuẩn bị bài và lựa chọn phương án phù hợp, điều này không hề đơn giản vì thời lượng mỗi tiết học và phân phối chương trình có hạn về thời gian.

CHƯƠNG II: HỆ THỐNG HÓA MỘT SỐ KĨ NĂNG LÀM VIỆC VỚI BẢN ĐỒ TRONG QUÁ TRÌNH DẠY – HỌC ĐỊA LÝ 1. KĨ NĂNG TÌM HIỂU BẢN ĐỒ - Hiểu bản đồ: Là hiểu được hệ thống kiến thức lí thuyết và khái niệm liên quan tới bản đồ, chức năng của các loại bản đồ, hiểu được ý nghĩa của ngôn ngữ bản đồ (kí hiệu, thước tỉ lệ, phương pháp biểu hiện…), các kĩ năng cơ bản của bản đồ học như xác định phương hướng, khoảng cách, độ cao, độ dốc trên bản đồ.

- Bản đồ không phân phối thành môn riêng ở cấp học phổ thông mà được tích hợp chủ yếu trong môn Địa lí do vậy việc dạy cho học sinh hiểu bản đồ (kiến thức bản đồ) không chỉ dừng lại ở lớp đầu cấp mà phải được tiến hành thường xuyên từ lớp dưới lên lớp trên và liên tục khái quát hóa vào cuối mỗi giáo trình.

2. ĐỌC VÀ VẬN DỤNG BẢN ĐỒ - Đọc bản đồ là kĩ năng không hề đơn giản đối với học sinh. Để làm được điều này, các em phải vận dụng đồng thời cả những kiến thức lí thuyết về bản đồ cũng như những kiến thức Địa lí cùng với việc hoạt động tư duy mới có thể đạt được mức độ cao nhất đó là tìm ra tri thức ẩn tàng trong bản đồ.

5

- Theo N.N Baranxki: “Đọc bản đồ là thông qua những kí hiệu trên bản đồ mà phân tích và nhìn thấy những nét thức tế của khu vực bề mặt Trái Đất được biểu hiện trên bản đồ”.

- Để có thể đọc bản đồ một cách hiệu quả, học sinh phải làm được các việc sau: - Đọc bản đồ có 3 mức độ khác nhau: Mức sơ đẳng nhất: Xác định được vị trí các đối tượng địa lí, có được biểu tượng về các đối tượng đó thông qua hệ thống các ước hiệu ghi trong bản chú giải.

Mức thứ hai: Tìm ra được những đặc điểm tương đối rõ ràng của những đối tượng địa lí biểu hiện trên bản đồ.

Mức thứ ba: So sánh, phân tích tìm ra được các mối liên hệ giữa các đối tượng trên bản đồ và rút ra kết luận địa lí ẩn thấy trên bản đồ.

CHƯƠNG III: ĐỀ XUẤT MỘT SỐ PHƯƠNG PHÁP CỤ THỂ ĐỂ HƯỚNG DẪN HỌC SINH SỬ DỤNG BẢN ĐỒ GIÁO KHOA TRONG GIẢNG DẠY ĐỊA LÍ.

1. PHƯƠNG PHÁP DẠY HỌC SINH HIỂU BẢN ĐỒ - Ngoài hệ thống khái niệm cơ bản về bản đồ giáo viên truyền đạt cho học sinh trong những tiết học về kiến thức bản đồ, để giúp học sinh hiểu bản đồ (về mặt kĩ năng) thông thường giáo viên nên tuân theo các bước sau: Bước 1: Xác định mục tiêu của việc khai thác bản đồ.

Bước 2: Nhắc lại kiến thức đã học có liên quan đến bản đồ và nội dung cần khai thác trên bản đồ, nêu lí do tại sao phải dựa vào các kiến thức đó Bước 3: Nêu các bước tiến hành công việc và lưu ý tránh những sai lầm mà học sinh thường mắc.

Bước 4: Kiểm tra kết quả thực hiện.

- Đối với học sinh: giáo viên yêu cầu các em khi đọc bản đồ cần tuân thủ các trình tự tương ứng.

Bước 1: Nêu yêu cầu của đề bài về tri thức cần khai thác và đọc tên bản đồ bước này sẽ giúp học sinh biết được chính xác những mục tiêu của việc khai thác bản đồ.

Bước 2: Nhớ lại những kiến thức lí thuyết và kiến thức bản đồ liên quan đến nội dung cần khai thác.

Bước 3: Đọc và hiểu bản chú giải, thước tỉ lệ trên bản đồ.

Bước 4: Đối chiếu các kí hiệu trên bản chú giải với bản đồ và tìm kiếm thông tin theo mục tiêu ban đầu đã xác định.

- Giáo viên yêu cầu học sinh giải thích, nhắc lại trình tự công việc đã làm và ghi trình tự đó vào vở để về nhà thực hiện một bài tập tương tự theo mẫu mà giáo viên đã làm trên lớp. Các bước này giáo viên cần để học sinh làm quen và thường xuyên nhắc lại ngay từ các lớp đầu cấp để hình thành phản xạ cho học sinh khi tiếp cận với bản đồ.

2. DẠY HỌC SINH ĐỌC VÀ VẬN DỤNG BẢN ĐỒ 2.1 .Mức độ sơ đẳng nhất: - Yêu cầu học sinh nhận biết được đối tượng và vị trí các đối tượng Địa lí trên bản đồ, hình thành được biểu tượng về các đối tượng đó thông qua hệ thống các ước hiệu, kí hiệu trong bản chú giải. Tuy đây là mức độ thấp nhất của việc đọc hiểu bản đồ nhưng muốn thực hiên tốt kĩ năng này học sinh cần thực hiện theo các bước sau: Biết được mục đích của đọc bản đồ.

6

Đọc bản chú giải để biết được các kí hiệu quy ước chỉ các đối tượng cần tìm trên bản đồ, tái hiện các biểu tượng địa lí.

Dựa vào vị trí kí hiệu, tìm vị trí của đối tượng.

Ví dụ: Giáo viên yêu cầu học sinh quan sát bản đồ tự nhiên Việt Nam chỉ trên bản đồ vị trí của Sông Đà.

Bước 1: Mục đích: Xác định vị trí Sông Đà Bước 2: Trên bản đồ tự nhiên sông được kí hiệu bởi đường liền nét màu lam nhạt, tái hiện biểu hiện đó trong đầu.

Giáo viên có thể đưa gợi ý ở bước này để giúp học sinh thực hiện nhanh: Sông Đà là con sông nằm ở phía Tây bắc Việt Nam Bước 3: Dựa vào kí hiệu và gợi ý của giáo viên tìm vị trí của sông Đà và chỉ ra trên bản đồ.

2.2 .Mức thứ hai: - Đòi hỏi cao hơn đối với học sinh, dựa vào những hiểu biết về bản đồ, kết hợp với kiến thức địa lí để tìm ra được những đặc điểm tương đối rõ ràng của những đối tượng địa lí biểu hiện trên bản đồ.

- Để thực hiện việc đọc bản đồ ở giai đoạn này học sinh cũng cần tuân thủ theo các bước nhất định đã thực hiện ở mức độ đọc bản đồ thứ nhất. Thêm vào đó học sinh tiếp tục thực hiện những bước tiếp theo.

Bước 4: Quan sát đối tượng trên bản đồ, nhận xét đặc điểm, quy mô, số lượng, tính chất của đối tượng.

- Khác với mức độ đầu tiên ở mức độ thứ hai của việc đọc hiểu bản đồ không chỉ yêu cầu học sinh biết được vị trí của đối tượng mà còn phải xác định được quy mô, tính chất của đối tượng địa lí.

Ví dụ: + Sông Đà là phụ lưu lớn nhất của sông Hồng. + Bắt nguồn từ biên giới Tây Bắc. + Chảy theo hướng Tây Bắc – Đông Nam gần như dọc theo dãy Hoàng Liên Sơn. + Lưu lượng nước lớn, chảy qua vùng có địa hình dốc nên có giá trị lớn về thủy điện.

2.3 .Mức thứ ba: - Mức độ này đòi hỏi sự tư duy logic của học sinh khi đọc bản đồ. Khi thực hiện khai thác bản đồ ở mức độ này, học sinh phải huy động tổng hợp các kiến thức có liên quan đến nội dung cần khai thác ở bản đồ đồng thời có sự so sánh, phân tích tìm ra được các mối liên hệ giữa các đối tượng địa lí trên bản đồ, từ đó rút ra kết luận địa lí ẩn trên bản đồ.

- Trình tự đọc bản đồ ở giai đoạn ba này cũng giống với quy trình ở mức độ thứ hai cần thêm hai bước nữa đó là: Bước 5: Quan sát tổng hợp các đối tượng địa lí trong lãnh thổ trên bản đồ để tái tạo biểu tượng chung.

7

Bước 6: Dựa vào kiến thức địa lí đã có, phân tích các mối quan hệ giữa các đối tượng biểu hiện trên bản đồ rồi rút ra kết luận. Những kết luận này chỉ có trong tư duy học sinh mà không có trên bản đồ.

Ví dụ: Quan sát bản đồ châu Mĩ, phân tích những thuận lợi do vị trí địa lí mang lại cho sự phát triển kinh tế xã hội Hoa Kì: - Để trả lời được câu hỏi này trước tiên học sinh phải xác định vị trí địa lí của Hoa Kì trên bản đồ: Phần lãnh thổ trung tâm của Hoa Kì nằm hoàn toàn ở trung tâm của lục địa Bắc Mĩ.

Hoa Kì tiếp giáp với Canada ở phía Bắc, Mehico ở phía Nam, cận kề với Mĩ La Tinh.

Tiếp giáp bởi hai đại dương lớn là Đại Tây Dương và Thái Bình Dương, ngăn cách với các châu lục khác.

- Sau khi xác định được vị trí của Hoa Kì học sinh cần huy động những kiến thức đã có để trả lời một số câu hỏi liên quan đến thông tin về địa lí Tiếp cận với các đại dương lớn thuận lợi cho việc phát triển kinh tế?

Canada và Mĩ La Tinh có đặc điểm khái quát nào? Gần kề những khu vực này có thuận lợi cho việc phát triển kinh tế? Đối với những học sinh có kiến thức lịch sử sẽ biết được trong lịch sử Hoa Kì không bị ảnh hưởng bởi hai cuộc chiến tranh thế giới thậm chí với chính sách khôn ngoan Hoa Kì còn thu lợi từ chiến tranh.

Nguyên nhân nào dẫn tới đặc điểm trên ?

- Kết hợp với những thông tin về vị trí địa lí mà học sinh có thể đạt được ở mức độ 2 học sinh sẽ phân tích được những thuận lợi mà vị trí địa lí mang lại cho Hoa Kì.

Vị trí gần kề với Mĩ La Tinh và Canada – tiếp cận với vùng nguyên liệu giàu có, thị trường tiêu thụ rộng, nguồn lao động giá rẻ của Mĩ La Tinh, nguồn lao động trình độ cao của Canada.

Tiếp giáp với hai đại dương lớn thuận lợi cho việc phát triển tổng hợp kinh tế biển đồng thời còn tránh cho Hoa Kì khỏi hậu quả xấu từ hai cuộc chiến thế giới.

- Kĩ năng đọc và vận dụng bản đồ không phải tiến hành tuần tự từ mức thấp lên mức cao, từ lớp dưới lên lớp trên mà ba mức độ đọc hiểu bản đổ này liên tục được kết hợp rèn luyện từ lớp dưới lên lớp trên để học sinh ngày càng thành thục.

- Tuy nhiên do khả năng tư duy của học sinh ở các độ tuổi khác nhau nên độ sâu của từng mức độ đọc hiểu sẽ khác nhau. Ở chương trình lớp 10: Là thời gian để học sinh chiếm lĩnh tri thức cơ bản về bản đồ, và hiểu bản đồ để có nền tảng cho việc đọc và vận dụng tốt bản đồ ở các lớp trên. Vì vậy đối với học sinh lớp 10 việc hiểu bản đồ và đọc bản đồ ở mức độ đầu tiên đóng vai trò chủ đạo.Việc đọc và vận dụng bản đồ ở mức độ thứ 2 và 3 cũng được giáo viên hướng dẫn song ở cường độ thấp hơn và đơn giản hơn so với lớp 11 và 12. Cứ tiếp tục như vậy càng lên các lớp trên thì đòi hỏi về kĩ năng đọc và vận dụng biểu đồ ở mức độ 2 và mức độ 3 càng ngày càng tăng lên.

CHƯƠNG IV: MỘT SỐ CÁCH LÀM VIỆC CÓ HIỆU QUẢ ĐỐI VỚI VIỆC RÈN LUYỆN KĨ NĂNG BẢN ĐỒ CHO HỌC SINH. 8

1. RÈN LUYỆN KĨ NĂNG NHẬN BIẾT, CHỈ VÀ ĐỌC GHI NHỚ CÁC ĐỐI TƯỢNG ĐỊA LÍ TRÊN BẢN ĐỒ.

- Để giúp học sinh rèn luyện kĩ năng này giáo viên nên yêu cầu các em lên chỉ trên bản đồ, sau khi học sinh chỉ xong giáo viên chỉ lại một lần nữa vừa chỉ vừa đọc nhiều lần một cách rõ ràng, hoặc viết những địa danh cần nhớ lên bảng…

- Ghi nhớ vị trí các đối tượng địa lí trên bản đồ vốn không phải là việc khó song cũng không hề đơn giản đối với học sinh. Trước tiên giáo viên phải làm cho học sinh tạo được biểu tượng không gian và mối tương quan giữa các đối tượng địa lí trên bản đồ, hoặc lưu ý nét nổi bật đặc trưng của đối tượng.

Ví dụ: Giáo viên có thể lưu ý nét đặc trưng của đối tượng ví dụ: “Thổ Nhĩ Kì là đất nước nằm trên hai châu lục”, “Việt Trì là thành phố ngã ba sông” So sánh đối tượng “bán đảo Apennin có hình giống như một chiếc giày ống, còn bán đảo Hy Lạp thì lại giống hình một bàn tay xòe ra”, “Châu Phi giống như trái tim đối xứng qua xích đạo”. Đối với giáo viên có khả năng vẽ khi giảng bài giáo viên nên vẽ một cách tương đối chính xác hình dạng của châu lục hoặc quốc gia kết hợp với bản đồ treo tường cũng sẽ góp phần đáng kể vào việc hình thành biểu tượng cho học sinh và làm học sinh dễ nhớ hình dáng, vị trí đối tượng.

Giải thích hoặc nói rõ nguồn gốc của tên gọi cùng của chúng để gây một ấn tượng dễ nhớ cho học sinh. VD: U-lan-ba-to, thủ đô của Mông Cổ có nghĩa là “kị sĩ đỏ”…

- Muốn cho học sinh nhớ kĩ các đối tượng giáo viên phải để học sinh thực hành trên lớp nhiều lần đồng thời ra bài tập về nhà cho học sinh, chỉ có như vậy việc khắc sâu kiến thức mới thực hiện được.

2. RÈN LUYỆN KĨ NĂNG XÁC ĐỊNH TỌA ĐỘ ĐỊA LÍ TRÊN BẢN ĐỒ - Việc xác định tọa độ địa lí trên bản đồ cho phép nhận ra ngay một địa điểm nào đó nằm ở đới khí hậu nào từ đó suy ra đặc điểm cơ bản của khí hậu và tự nhiên của khu vực đó.

- Việc xác định tọa độ địa lí không phải là công việc khó nhưng học sinh thường rất lúng túng trong việc tìm tọa độ địa lí của một khu vực, một quốc gia. Do đó quy trình tiến hành rèn luyện kĩ năng xác định tọa độ địa lí cho học sinh nên theo các bước sau: Hướng dẫn cho học sinh cách chia kinh, vĩ độ trên khung bản đồ Cho học sinh tập xác định kinh, vĩ độ của điểm gặp nhau của hai đường kinh tuyến và vĩ tuyến được biểu hiện trên bản đồ.

Chuyển sang tập xác định tọa độ địa lí của một điểm nằm ngoài các đường kinh tuyến, vĩ tuyến được thể hiện trên bản đồ, ở các phép chiếu đồ khác nhau VD: Xác định tọa độ của Hà Nội trên bản đồ Việt Nam - Cuối cùng tập xác định tọa độ địa lí của một khu vực (châu lục, quốc gia…) ở trên các loại bản đồ và các phép chiếu đồ khác nhau.

3. RÈN LUYỆN KĨ NĂNG XÁC ĐỊNH KHOẢNG CÁCH TRÊN BẢN ĐỒ - Đo tính khoảng cách trên bản đồ cho biết kích thước của các đối tượng địa lí có ý nghĩa quan trọng về mặt khoa học và việc hình thành khái niệm địa lí cho học sinh.

9

- Trước hết phải làm học sinh nắm chắc khái niệm về tỉ lệ bản đồ. Giáo viên nên hướng dẫn cách quy đổi từ khoảng cách trên bản đồ ra khoảng cách thực tế cho các em.

- Giáo viên nên lấy những ví dụ với đối tượng có ranh giới rõ ràng, hình dạng đơn giản để học sinh vận dụng tránh mất thời gian và khó khăn trong tính toán.

- Giáo viên có thể hướng dẫn học sinh tiến hành theo trình tự sau: Nhắc lại khái niệm tỉ lệ bản đồ Hướng dẫn học sinh đo tính khoảng cách trùng hướng với đường kinh tuyến dựa vào lưới kinh vĩ tuyến trên bản đồ Cho các em biết cách chuyển đổi vĩ độ đo được thành km Hướng dẫn các em tập đo tính khoảng cách trùng hướng với vĩ tuyến và biết cách chuyển đổ số kinh độ thành km.

- Hướng dẫn học sinh biết xác định các sai số toán học trên bản đồ do các phép chiếu đồ. Các vùng có tỉ lệ đúng, những vùng có sai số lớn để đưa ra được các kết quả sát thực tế hơn.

4. RÈN LUYỆN KĨ NĂNG XÁC ĐỊNH VỊ TRÍ ĐỊA LÍ TRÊN BẢN ĐỒ - Giáo viên phải làm học sinh hiểu ý nghĩa quan trọng của vị trí địa lý, tự mình xác định vị trí địa lí và biết cách rút ra những kết luận về ảnh hưởng của nó tới tự nhiên và kinh tế xã hội.

- Vị trí địa lí chính trị của một số nước cũng có thể thay đổi theo từng giai đoạn lịch sử cũng như vị trí địa lý kinh tế.

Ví dụ: Khi phân tích vị trí địa lí của khu vực Trung Đông giáo viên có thể chiếu bằng máy chiếu hình ảnh bản đồ của khu vực Trung Đông yêu cầu học sinh quan sát và trả lời câu hỏi.

Trung Đông tiếp cận với những khu vực và châu lục nào?

Tiếp cận những khu vực này ảnh hưởng như thế nào tới đặc điểm chính trị văn hóa và nền kinh tế Trung Đông?

BẢN ĐỒ CÁC NƯỚC THUỘC KHU VỰC TRUNG ĐÔNG Trung Đông được mệnh danh là điểm nóng của thế giới không chỉ bởi khí hậu mà là về chính trị, bởi vị trí nằm ở vị trí giao thoa của ba châu lục – nơi các luồng văn hóa, sắc 10

tộc, tôn giáo gặp nhau. Trong mấy chục năm qua đã xảy ra những cuộc xung đột liên miên. Cuộc chiến giữa Ixaren và các nước Arập, những vụ khủng bố không ngừng vì lí do tôn giáo, sắc tộc còn cuốn những nước nằm trong khu vực như Libag, Xiri,… hoặc chịu ảnh hưởng của chiến tranh gây ra những hậu quả khó vãn hồi về kinh tế.

Như vậy, khi rèn luyện kĩ năng xác định ví trí địa lí cần cho học sinh rõ: Vị trí địa lí tự nhiên, vị trí kinh tế và chính trị không tách rời nhau mà gắn bó. Vị trí địa lí là nhân tố đem lại bản sắc riêng cho mỗi nước.

Quy trình tiến hành: Phân biệt rõ ràng và giúp học sinh hiểu khái niệm vị trí địa lí tự nhiên, vị trí địa lý kinh tế và vị trí địa lý chính trị; phân tích mối quan hệ của chúng với nhau. Để học sinh tập xác định vị trí địa lí tự nhiên bắt đầu từ các châu lục.

Hướng dẫn học sinh tập xác định vị trí địa lý kinh tế.

Hướng dẫn học sinh tập xác định vị trí địa lý chính trị.

5. RÈN LUYỆN KĨ NĂNG MÔ TẢ ĐỐI TƯỢNG ĐỊA LÝ TRÊN BẢN ĐỒ - Mô tả đối tượng địa lí trên bản đồ là một trong những kĩ năng tiền đề để học sinh có thể tiến từ mức hiểu bản đồ, đọc bản đồ ở mức sơ đẳng lên những mức độ cao hơn. Để giúp học sinh thành thạo kĩ năng mô tả giáo viên có thể dạy học sinh cách mô tả các đối tượng địa lí theo bản đồ.Theo 2 cách: Mô tả mẫu một đối tượng nào đó trên bản đồ sau đó đưa ra trình tự những vấn đề cần mô tả Đưa ra trình tự trước rồi sau đó sử dụng trình tự đó để mô tả mẫu theo bản đồ 5.1 .Mô tả dãy núi: Để mô tả dãy núi giáo viên có thể yêu cầu học sinh làm theo các bước sau: Dựa vào tên núi, kí hiệu và cách biểu hiện, tìm vị trí của núi trên bản đồ. Xác định vị trí của nó trên lãnh thổ (ở phần nào của lục địa, quốc gia, khu vực…)

Xác định hình dạng và hướng của núi dựa vào lưới tọa độ địa lý.

Dựa vào thước tỉ lệ của bản đồ để tính chiều dài núi.

Dựa vào đường bình độ hoặc thang phân tầng màu về độ cao, xác định độ cao trung bình của núi hoặc cả dãy núi.

Tìm số ghi độ cao lớn nhất của dãy núi.

VD: Dựa vào bản đồ miền Tây Bắc và Bắc Trung Bộ em hãy mô tả dãy Hoàng Liên Sơn .

11

Dãy Hoàng Liên Sơn nằm ở vùng núi Tây Bắc – khu vực địa hình cao nhất Việt Nam Hướng núi: TB-ĐN chạy dài theo tả ngạn sông Đà Độ cao trung bình trên 2000m Đỉnh núi cao nhất dãy Hoàng Liên Sơn là Phan-xi-păng cao 3143m 5.2 .Mô tả đồng bằng - Cũng như cách mô tả núi, cách mô tả đồng bằng có thể làm theo những quy trình nhất định: 12

Vị trí địa lý của đồng bằng Nguồn gốc của đồng bằng (do sông nào bồi tụ) Độ cao của nó so với mặt biển Những đặc điểm trên bề mặt của đồng bằng, có đặc điểm gì nổi bật so với những đồng bằng khác.

Ví dụ: Giáo viên có thể mô tả đồng bằng sông Hồng Nằm ở quanh khu vực hạ lưu sông Hồng Do hai hệ thống sông Hồng và sông Thái Bình bồi tụ lên Khác với đồng bằng sông Cửu Long đồng bằng sông Hồng có hệ thống đê bao nên vùng trong đê không được bồi tụ phù sa hàng năm.

5.3 .Mô tả một đại dương Có thể theo trình tự sau: Đại dương nằm ở bán cầu nào? Đại dương bao quanh các bờ đại lục nào? Đại dương này thông với các đại dương và eo biển nào?

Kích thước ngang dọc gần đúng của đại dương (dựa vào tỉ lệ của bản đồ hoặc so sánh nó với các đại dương khác) Đặc điểm của địa hình đáy đại dương và độ sâu trung bình, độ sâu lớn nhất của đại dương (dựa vào thang mẫu biểu hiện độ sâu hoặc các đường đẳng sâu) 5.4 .Mô tả mạng lưới sông ngòi hoặc một con sông trên bản đồ - Mạng lưới sông ngòi trên bản đồ một khu vực có thể phản ánh những đặc điểm khí hậu cơ bản, địa hình, sinh vật và phân bố dân cư của khu vực đó, Rèn luyện kĩ năng này sẽ biết được những mặt khác về tự nhiên, kinh tế, xã hội. Quy trình tiến hành: - Hướng dẫn học sinh lập dàn ý và dựa vào đó để mô tả một con sông: Những nét chung của sông ngòi: mạng lưới ra sao, sông chảy theo hướng nào, nguồn cung cấp nước cho sông nào?

Các hệ thống sông chính: Bắt nguồn từ đâu, chảy theo hướng nào, dài hay ngắn, có nhiều hay ít sông nhánh, các sông chảy về đâu…

Khi học sinh đã nắm được cách môi tả một con sông, chuyển sang hướng dẫn các em môi tả một hệ thống sông.

Cuối cùng hướng dẫn các em tập mô tả sông ngòi của một nước.

5.5.Hướng dẫn học sinh mô tả khí hậu trên bản đồ - Để mô tả khí hậu của bất kì một lãnh thổ nào đểu phải đề cập đến 3 yếu tố: nhiệt độ, mưa, gió. Sau khi cung cấp cho học sinh những hiểu biết cần thiết trên, giáo viên giới thiệu cho các em dàn ý, để dựa vào đấy, hướng dẫn các em tập mô tả khí hậu trên bản đồ khí hậu.

Làm cho học sinh hiểu rõ mô tả khí hậu trên bản đồ có nghĩa là mô tả những yếu tố thành phần của nó như nhiệt độ, chế độ mưa và phát hiện mỗi liên hệ giữa chúng với nhau cũng như với những yếu tố tự nhiên khác.

Giới thiệu cho các em biết cách biểu hiện các yếu tố đó trên bản đồ khí hậu.

Cung cấp cho học sinh dàn ý mô tả khí hậu trên bản đồ 13

Hướng dẫn các em dựa vào dàn ý cho sẵn để mô tả khí hậu trên bản đồ, bắt đầu từ châu lục rồi chuyển sang một khu vực, một quốc gia.

6. RÈN LUYỆN KĨ NĂNG PHÁT HIỆN CÁC MỐI QUAN HỆ ĐỊA LÝ TRÊN BẢN ĐỒ - Đây là mức độ đọc và vận dụng bản đồ cao nhất đồng thời là kỹ năng quan trọng để phát triển tư duy của học sinh – kỹ năng này không chỉ dựa vào sự hiểu biết về bản đồ mà còn phải đòi hỏi phải có sự liên kết so sánh với các kiến thức địa lí. Chỉ khi thực hiện nhiều lần và đạt được các kĩ năng ở mức độ thấp hơn, tích lũy được khối lượng kiến thức địa li nhất định học sinh mới có thể thành thạo kĩ năng này. Vì thế, hơn bất kì kĩ năng nào, kĩ năng này cần được hình thành dần dần, qua những ví dụ từ đơn giản đến phức tạp, từ lớp dưới đến lớp trên.

- Trước hết cần cho học sinh hiểu và phân biệt các mối liên hệ địa lí: Mối liên hệ đơn giản nhất là những mối liên hệ về vị trí trong không gian của các đối tượng địa lý, những mối liên hệ này thể hiện trực tiếp trên bản đồ.

Những mối liên hệ học sinh không chỉ dựa vào bản đồ mà còn phải dựa vào vốn hiểu biết các quy luật địa lý, đây là những mối liên hệ ẩn tàng trên bản đồ bao gồm: Những mối liên hệ giữa những hiện tượng tự nhiên với nhau Những mối liên hệ giữa những hiện tượng địa lý kinh tế với nhau: Bao gồm liên hệ giữa những ngành kinh tế, liên hệ trong phối trí sản xuất.

- Củng cố và phát triển thêm vốn hiểu biết bản đồ học của học sinh - Trên cơ sở vốn hiểu biết tích lũy của học sinh, giáo viên giúp các em tự phân biệt được các mối liên hệ địa lý thông thường và các mối liên hệ địa lý nhân quả mang tính quy luật.

- Hướng dẫn học sinh dựa vào bản đồ kinh tế của một số nước (hoặc khu vực) tập đánh giá trình độ kinh tế của các nước hoặc khu vực đó.

Các bước tiến hành thường xuyên trong quý trình dạy và học sẽ dần hình thành cho học sinh kĩ năng quan trọng nhất của môn học, giúp học sinh có thể tự học môn địa lý bằng cách kết hợp giữa bản đồ và kiến thức địa lý mà em có thể tiếp thu được từ nhiều nguồn khác nhau.

CHƯƠNG V. ỨNG DỤNG VÀO THỰC TIỄN CÔNG TÁC GIẢNG DẠY - Từ phương pháp trên học sinh lớp 10,11,12 có thể lĩnh hội được tri thức địa lý từ bản đồ thông qua yêu cầu cụ thể của giáo viên. Học sinh khá giỏi khi có kĩ năng khai thác kiến thức từ bản đồ sẽ không mất nhiều công sức trong việc ghi nhớ kiến thức địa lí.

- Đối với giáo viên, nhờ bản đồ địa lý có thể sử dụng như một phương tiện trực quan hữu hiệu, như một nguồn tri thức dồi dào. Ngoài ra, có thể thiết lập hệ thống câu hỏi và thiết kế các bài dạy trong chương trình THPT. 1. THIẾT LẬP CÂU HỎI HƯỚNG DẪN HỌC SINH KHAI THÁC TRI THỨC TỪ BẢN ĐỒ Giáo viên có thể thiết lập hệ thống câu hỏi bài tập từ dễ đến khó giúp học sinh giải mãi hệ thống kí hiệu, biến kênh hình trực quan sinh động thành kênh chữ dễ đọc, dễ nhớ.

VD: vận dụng phương pháp hướng dẫn học sinh khai thác tri thức từ bản đồ trong dạy tiết 2 bài 2 “Vị trí địa lí, phạm vi lãnh thổ” – Địa lí 12 chương trình cơ bản 1.1.Câu hỏi khai thác bản đồ ở mức độ sơ đẳng.

14

Giáo viên có thể đặt câu hỏi như sau: VD: “Dựa vào bản đồ hành chính Việt Nam xác định trên bản đồ các nước có chung đường biên giới trên đất liền nước ta. Kể tên các tỉnh có đường biên giới giáp với các nước ấy.”

- Học sinh quan sát bản đồ Hành chính kết hợp với bản đồ Hình thể dễ dàng đưa ra được các nước có chung đường biên giới trên đất liền với nước ta và các tỉnh có đường biên giới với mỗi nước: Các nước Trung Quốc Lào Campuchia tiếp giáp Phía tiếp Bắc Tây Tây Nam giáp chủ yếu Các tỉnh dọc Điện Biên, Điện Biên, Kon Tum, biên giới Lai Châu, Lào Cai, Sơn LA, Thanh Gia Lai, Đắk Lắk, Hà Giang, Cao Hóa, Nghệ An, Hà Đắk Nông, Bình Bằng, Lạng Sơn, Tĩnh, Quảng Bình, Phước, Tây Ninh, Quảnh Ninh (7 Quảng Trị, Thừa Long An, Đồng tỉnh) ThiênHuế, Tháp, An Giang, Quảng Nam, Kon Kiên Giang (10 Tum (10 tỉnh) tỉnh) 1.2.Câu hỏi khai thác bản đồ ở mức độ thứ hai. Để hướng dẫn học sinh khai thác kiến thức sâu hơn qua bản đồ giáo viên có thể đặt câu hỏi như sau: “Dựa vào bản đồ hình thể Việt Nam nêu đặc điểm vị trí địa lí nước ta” - Học sinh quan sát bản đồ Hình thể Việt Nam kết hợp với bản đồ Địa chất khoáng sản và bản đồ Khí hậu Việt Nam các em sẽ nhanh chóng đưa ra được đặc điểm vị trí địa lý cụ thể: + Lãnh thổ toàn vẹn của nước ta bao gồm 3 bộ phận: vùng đất liền, vùng biển rộng lớn và vùng trời.

Phần lãnh thổ trên đất liền của nước ta có đặc điểm: + Nằm ở rìa Đông Nam của lục địa Á, Âu, phía Bắc tiếp giáp Trung Quốc, phía Tây giáp Lào và Campuchia, phía Đông và Đôgn Nam giáp biển Đông. + Giới hạn hệ tọa độ: Điểm cực Bắc: ở vị độ 23°23’B tại Lũng Cú, Đồng Văn, Hà Giang. Điểm cực Nam: ở vĩ độ 8°34’B tại Đất Mũi, Ngọc Hiền, Cà Mau Điểm cực Tây: ở kinh độ 102°24’Đ tại Sín Thầu, Mường Nhé, Điện Biên Điểm cực Đông: ở kinh độ 109°24’Đ tại Vạn Thạnh, Vạn Ninh, Khánh Hòa + Đường bờ biển nước ta cong như hình chữ S dài 3260km, chạy từ Móng Cái (Quảnh Ninh) đến Hà Tiên (Kiên Giang). Đường bờ biển chạy dài theo đất nước tạo điều kiện cho 28 tỉnh và thành phố nước ta có điều kiện trực tiếp khai thác tiềm năng to lớn ở Biển Đông. + Nước ta có hơn 4000 hòn đảo lớn nhỏ, phần lớn là các đảo ven bờ và có hai quần đào ở ngoài khơi xa trên biển Đông là quần đảo Hoàng Sa (thuộc Đà Nẵng) và quần đảo Trường Sa (thuộc Khánh Hòa).

15

Vùng biển của nước ta bao gồm: nội thủy, lãnh hải, vùng tiếp giáp lãnh hải, vùng đặc quyền kinh tế, và thềm lục địa. Việt Nam có chủ quyền trên một vùng biển rộng khoảng 1 000 000 km2 ở Biển Đông.

Vùng trời là khoảng không gian bao trùm lên trên lãnh thổ nước ta.

1.3.Câu hỏi khai thác bản đồ ở mức thứ ba. Đây là mức khó nhất đòi hỏi sự tư duy logic của học sinh Giáo viên đưa ra câu hỏi: “Dựa vào bản đồ Hình thể Việt Nam, bản đồ Địa chất khoáng sản và bản đồ Khí hậu Việt Nam hãy phân tích thuận lợi và khó khăn của vị trí địa lí đối với tự nhiên, kinh tế ,văn hóa, xã hội và quốc phòng ở nước ta.”

Học sinh phải huy động tổng hợp các kiến thức từ nhiều bản đồ liên quan để so sánh phân tích tìm ra mối quan hệ địa lí của các đối tượng đó trên bản đồ, học sinh có thể rút ra kết luận như sau: • Ý nghĩa về tự nhiên: - Nằm ở vị trí rìa đông của bán đảo Đông Dương, nước ta nằm hoàn toàn trong vành đai nhiệt đới của nửa cầu Bắc do đó thiên nhiên mang tính chất nhiệt đới ẩm gió mùa.

- Nằm ở nơi giao nhau của hai vành đai sinh khoáng nên có tài nguyên khoáng sản phong phú.

- Nằm ở nơi giao thoa giữa các luồng di cư của nhiều loài động vật và thực vật thuộc các khu hệ sinh thực vật khác nhau khiến cho tài nguyên sinh vật nước ta phong phú.

- Vị trí địa lí và hình thể đã tạo nên sự phân hóa đa dạnh về tự nhiên, phân hóa BắcNam, Đông- Tây, thấp- cao.

- Khó khăn: bão, lũ lụt, hạn hán • Ý nghĩa về kinh tế, văn hóa, xã hội và quốc phòng - Về kinh tế: + Có nhiều thuân lợi để phát triển cả về giao thông đường bộ, đường biển, đường không với các nước trong khu vực và trên thế giới. + Vùng biển rộng lớn, giàu có, phát triển các ngành kinh tế (khai thác, nuôi trồng, đánh bắt hải sản, giao thông biển, du lịch) - Về văn hóa- xã hội: Thuận lợi nước ta chung sống hòa bình, hợp tác hữu nghị và cùng phát triển các nước láng giềng và các nước trong khu vực Đông Nam Á.

- Về chính trị và quốc phòng: Là khu vực quân sự đặc biệt quan trọng của vùng Đông Nam Á Khó khăn: - Nước ta có đường biên giới trên bộ và trên biển kéo dài. Hỡn nữa, biển Đông chung với nhiều nước. Vì thế, việc bảo vệ chủ quyền lãnh thổ cần hết sức chú trọng.

- Sự năng động của các nước trong và ngoài khu vực đã đặt nước ta vào tình thế vừa phải hợp tác cùng phát triển vừa phải cạnh tranh quyết liệt trên thị trường thế giới trong điều kiện kinh tế còn chậm phát triển.

16

2. VẬN DỤNG SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM ĐỂ THIẾT KẾ MỘT SỐ BÀI DẠY TRONG CHƯƠNG TRÌNH BÀI SOẠN 1- LỚP 10- CHƯƠNG TRÌNH CƠ BẢN Ngày soạn: Ngày giảng: Tiết 27- Bài 24. SỰ PHÂN BỐ DÂN CƯ.

CÁC LOẠI HÌNH QUẦN CƯ VÀ ĐÔ THỊ HÓA A. MỤC TIÊU I.KIẾN THỨC: sau khi học HS cần: - Trình bày được khái niệm phân bố dân cư, giải thích được đặc điểm phân bố dân cư theo không gian, thời gian. Phân tích được các nhân tố ảnh hưởng đến sự phân bố dân cư.

- Phân biệt được các đặc điểm của quần cư nông thông và quần cư thành thị.

- Trình bày được các đặc điểm của đô thị hóa, những mặt tích cực và tiêu cực của quá trình đô thị hóa.

II. KĨ NĂNG - Phân tích và giải thích bản đồ phân bố dân cư thế giới: xác định những khu vực thưa dân đông dân trên thế giới. Giải thích nguyên nhân B. PHƯƠNG PHÁP VÀ PHƯƠNG TIỆN DẠY HỌC I. PHƯƠNG PHÁP - Phương pháp đàm thoại gợi mở - Phương pháp đặt vấn đề II. PHƯƠNG TIỆN DẠY HỌC - Bản đồ dân cư thế giới - Hình 35- sách giáo khoa - Bảng số liệu bài tập cuối bài

17

C. TIẾN TRÌNH DẠY HỌC I. Ổn định II. Kiểm tra bài cũ III. Bài mới Hoạt động Nội dung cơ bản I/ Phân bố dân cư: HĐ 1: Dựa vào bản đồ phân bố dân cư tìm hiểu sự phân bố dân cư thế 1/ Khái niệm: là sự sắp xếp dân số một cách tự phát hoặc tự giác trên một lãnh thổ nhất định, giới Bước 1: (khái niệm) phù hợp với điều kiện sống và các yêu cầu xã hội ௗ௦(௡௚) Giáo viên cho ví dụ: Diện tích Mật độ dân số = 2 ௗ௧(௞௠ଶ) nước ta là 330.000km , năm 2005 là 2/ Sự phân bố dân cư trên thế giới: 83,3 triệu người, tính mật độ dân cư Mật độ dân cư trung bình: 48 người/km2 nước ta năm 2005?

Phân bố không đều 252 người/km2 + Tập trung đông đúc: Tây Âu, Nam Âu, Caribe, Đông Nam Á, Đông Á, Nam Á Thưa dân: Châu Đại Dương, Bắc Mỹ, Nam Mỹ, Trung Phi, Bắc Phi Sự phân bố dân cư thế giới luôn có sự biến Bước 2: động Giáo viên sử dụng bản đồ phân bố dân cư và số liệu 24.1 cho học sinh 3/ Các nhân tố ảnh hưởng sự phân bố dân cư xác định vùng đông dân, thưa dân + Tự nhiên: Khí hậu, nước, địa hình, đất, Dựa vào bảng 24.2 cho biết về sự khoáng sản thay đổi về phân bố dân cư trên thế + Kinh tế, xã hội: Phương thức sản xuất, giới (1650-2005) – kết luận chung? trình độ phát triển kinh tế, tính chất nền kinh tế…

Bước 3: Đàm thoại: Những nhân tố tự nhiên ảnh hưởng đến sự phân bố dân cư?

Những nhân tố xã hội ảnh hưởng đến sự phân bố dân cư?

Giáo viên nhẫn mạnh: Quyết định là nhân tố thuộc về xã hội(trình độ của LLSX, tính chất của nền kinh tế) HĐ 2: Dựa vào bản đồ các đô thị lớn trên thế giới tìm hiểu về đô thị hóa:

III.

Đô thị hóa

1/ Khái niệm: là quá trình phát triển về số lượng và quy mô của các điểm dân cư đô thị, sự -Kể tên các đô thị lớn trên thế tập trung dân cư trong các thành phố và phổ biến rộng rãi lối sống thành thị giới?

2/ Đặc điểm: 3 đặc điểm - Dân cư thành thị tăng nhanh -Nêu đặc điểm của đô thị hóa?

- Dân cư tập trung vào các thành phố lớn và cực lớn - Phổ biến rộng rãi lối sống thành thị -Tác động của đô thị hóa (tích 3/ Ảnh hưởng của đô thị hóa đến sự phát 18

cực và tiêu cực) đến sự phát triển của triển kinh tế- xã hội và môi trường. kinh tế và xã hội)?

Tích cực: Thúc đẩy tốc độ phát triển kinh tế Nêu tác hại của đô thị hóa nhưng chuyển dịch cơ cấu kinh tế và thay đổi sự phân bố không xuất phát từ công nghiệp hóa? dân cư Tiêu cực: Thất nghiệp, đời sống thấp, các vấn đề về tệ nạn xã hội phát sinh.

IV. Đánh giá 1. Khoanh tròn chỉ một chữ cái in hoa đứng trước ý đúng 1.1. Phân bố dân cư là sự sắp xếp một cách: A Tự phát trên một lãnh thổ nhất định B Tự giác trên một lãnh thổ nhất định C Tự phát hoặc tự giác trên một lãnh thổ nhất định D Tự phát hoặc tự giác trên một lãnh thổ nhất định phù hợp với điều kiện sống và các yêu cầu xã hội 1.2. Nhân tố quyết định đến việc phân bố dân cư là: A Điều kiện tự nhiên B Các luồng chuyển cư C Phương thức sản xuất D Lịch sử khai thác lãnh thổ 2. Đặc điểm của quá trình đô thị hóa là gì? Ảnh hưởng của đô thị hóa đến phát triển KT-XH V. Hoạt động nối tiếp : Về nhà làm bài tập số 3

BÀI SOẠN 2- LỚP 11- CHƯƠNG TRÌNH CƠ BẢN Tiết 26- Bài 10- CỘNG HÒA NHÂN DÂN TRUNG HOA (TRUNG QUỐC) Tiết 1: Tự nhiên, dân cư và xã hội A. MỤC TIÊU Sau bài học HS cần I. Kiến thức: Biết được vị trí địa lí, phạm vi lãnh thổ Trung Quốc Trình bày được các đặc điểm tự nhiên, tài nguyên thiên nhiên dân cư và xã hội Trung Quốc, những thuận lợi, khó khăn do các đặc điểm đó gây ra đối với sự phất triển đất nước Trung Quốc II. Kĩ năng:

19

Sử dụng bản đồ, biểu đồ, tư liệu trong bài, liên hệ kiến thức đã học để phân tích đặc điểm tự nhiê, dân cư và xã hội Trung Quốc Ghi nhớ một số địa danh: Hoàng Hà, Trường Giang, Bắc Kinh III. Thái độ Có thái độ xây dựng mối quan hệ Việt- Trung B. PHƯƠNG PHÁP DẠY HỌC VÀ PHƯƠNG TIỆN DẠY HỌC I. Phương pháp dạy học - Phương pháp sử dụng bản đồ - Phương pháp phân tích biểu đồ - Phương pháp thảo luận nhóm - Phương pháp đàm thoại gợi mở II. Phương tiện dạy học - BĐ các nước châu Á - Bản đồ tự nhiên Trung Quốc - Tập BĐ Thế giới và cac châu lục, trong đó có T - Một số hình ảnh cảnh quan tiêu biểu của TQ - Một số hình ảnh về con người và đô thị TQ

BẢN ĐỒ CÁC NƯỚC CHÂU Á

20

BẢN ĐỒ ĐỊA HÌNH VÀ KHOÁNG SẢN TRUNG QUỐC

BẢN ĐỒ PHÂN BỐ DÂN CƯ TRUNG QUỐC

21

III. TIẾN TRÌNH DẠY HỌC 1. Ổn định lớp 2. Kiểm tra bài cũ Câu hỏi kiểm tra bài cũ: Trình bày những đặc điểm nổi bật trong hoạt động kinh tế đối ngoại của Nhật Bản?

3. Bài mới Hoạt động của GV và HS HĐ 1: Dựa vào bản đồ các nước châu Á, bản đồ tự nhiên Châu Á để trả lời câu hỏi: Bước 1: GV yêu cầu HS: -Hãy dựa vào bản đồ các nước châu Á, xác định vị trí, quy mô lãnh thổ của TQ. -Vị trí lãnh thổ đó ảnh hưởng đến tự nhiên và kinh tế như thế nào?

Bước 2: HS trả lời, các HS khác bổ sung Bước 3:GV chuẩn bị kiến thức

HĐ 3: Tiếp tục khai thác bản đồ ở HĐ 2 GV cùng cả lớp phân tích những thuận lợi và khó khăn của điều kiện tự nhiên đói với sự phát triển kinh tế Trung Quốc

Nội dung I/ Vị trí địa lý và lãnh thổ - Đất nước có diện tích lớn thứ tư thế giới nằm trong khu vực Trung- Đông Á - Giới hạn lãnh thổ + Kéo dài từ 20°B tới 53°B, 73°Đ tới 135°Đ + Giáp 14 nước nhưng biên giới là núi cao và hoang mạc ở phía tây, nam và bắc + Đường bờ biển phía đông dài 9000km - Có 22 tỉnh, 5 khu tự trị và 4 thành phố trực thuộc trung ương

Vị trí địa lý và lãnh thổ thuận lợi cho giao lưu, mở rộng quan hệ với các nước trung khu vực và thế giới.

II/ Điều kiện tự nhiên Đ M M Đánh giá ặc điểm iền tây iền T K đông huận hó khăn lợi N Đ T ập Đ úi cao, ồng ịa hình các sơn bằng trung đất đai nguyên châu dân cư đồ sộ thổ, đất đông xen phù sa đúc bồn địa màu NN trù mỡ phú K Ki K P hoáng m loại im loại hát sản màu, đen, triển năng năng CN lượng lượng K hí hậu

Ô C M Lụ n đới ận ưa màu t lội ở hạ MĐ lục địa nhiệt khô hạn => đới gió cung 22

hoang mạc và bán hoang mạc

mù sang ôn đới gió mùa

cấp nước tưới, sản xuất

MT

S

HĐ 4: Dựa vào hình 10.3 trả lời câu hỏi sau: - Nhận xét sự thay đổi dân số, dân số nông thôn và dân số thành thị của Trung Quốc - Nêu chính sách DS của Trung Quốc? Nó có tác độnh như thế nào đến dân số Trung Quốc - Dựa vào hình 10.4 nhận xét và giải thích sự phân bố dân cư Trung Quốc?

- Xác định trên bản đồ các thành phố lớn của Trung Quốc ?

T H T ông hượng ạ hủy ngòi nguồn nguồn điện các con sông III/ Dân cư và xã hội 1/ Dân cư - Đông nhất thế giới - Đa số là người Hàn, các dân tộc khác sống tại vùng núi và biên giới, hình thành khu tự trị - Miền đông tập trung nhiều đô thị lớn - TQ thi hành chính sách DS triệt để: mỗi gia đình 1 con => tỉ lệ gia tăng tự nhiên giảm, đồng thời tư tưởng trọng nam khinh nữ => tiêu cực tới giới tính, nguồn lao động và các vấn đề xã hội khác 2/ Xã hội - Chủ trọng đầu tư phát triển giáo dục - 90% DS biết chữ - Truyền thống lao động cần cù, sáng tạo và nhân lực dồi dào là tiềm năng lớn của Trung Quốc

III. CỦNG CỐ 1. Từ Bắc xuống Nam ở miền Đông Trung Quốc, khí hậu chuyển từ: A. Ôn đới lục địa sang cận nhiệt đới gió mùa B. Ôn đới gió mùa sang cận nhiệt khô nóng C. Ôn đới gió mùa sang cận nhiệt gió mùa D. Khô lạnh sang nóng ẩm 2. Sông ngòi của miền Tây khác so với miền Đông Trung Quốc ở điểm: A. Dày đặc nhưng ít nước do khí hậu khô hạn B. Đóng bang quanh năm do địa hình cao C. Là đầu nguồn của các con sông lớn chảy về phía Đông D. Là đầu nguồn của các con sông lớn chảy về phía Bắc Băng Dương 3. Dòng sông có lượng nước lớn nhất Trung Quốc là: A. Hoàng Hà B. Tây Giang C. Liêu Giang 23

D. Trường Giang 4. Địa hình chính của miền Tây Trung Quốc chủ yếu là: A. Đồng bẳng xen lẫn núi cao, cao nguyên B. Núi cao, sơn nguyên xen lẫn bồn địa C. Bồn địa xen lẫn đồng bằng D. Sơn nguyên, núi chạy ra sát biển 5. Tỉ lệ gia tăng tự nhiên ngày càng giảm là kết quả của: A. Chính sách không cho sinh con B. Chính sách di dân ra nước ngoài C. Chính sách mỗi gia đình 1 con D. Tất cả ý trên đều đúng 6. Chính sách dân số đã tác động đến DS Trung Quốc: A. Tỉ lệ gia tăng tự nhiên tăng đáng kể, bổ sung nguồn lao động mới B. Tỉ lệ gia tăng tự nhiên giảm, ảnh hưởng tiêu cực tới cơ cấu giới tính C. Tỉ lệ gia tăng tự nhiên giảm, khiên số trẻ em sinh ra tăng nhanh D. Tỉ lệ gia tăng tự nhiên tăng, khiến người già chiếm ngày càng nhiều IV. HOẠT ĐỘNG NỐI TIẾP - Làm bài tập trong sách giáo khoa - Chuẩn bị bài mới BÀI SOẠN 3- LỚP 12- CHƯƠNG TRÌNH CƠ BẢN TIẾT 4- BÀI 6. ĐẤT NƯỚC NHIỀU ĐỒI NÚI A. MỤC TIÊU: I. Kiến thức - Biết được các đặc điểm nổi bật của cấu trúc địa hình Việt Nam, nhấn mạnh phần lớn diện tích nước ta là đồi núi ở Việt Nam, nhưng chủ yếu là đồi núi thấp - Hiểu được sự phân hóa địa hình đồi núi ở Việt Nam, đặc điểm mỗi vùng và sự khác nhau giữa các vùng II. Kĩ năng - Xác định 4 vùng địa hình đồi núi, đặc điểm của các vùng trên bản đồ.

- Xác định được vị trí các dãy núi, khối núi, các dạng địa hình chủ yếu mô tả trong bài học.

III. Thái độ Thêm tin yêu đất nước các vùng miền của ViệtNam ta B. PHƯƠNG PHÁP & PHƯƠNG TIỆN DẠY HỌC: I. Phương pháp - Phương pháp đàm thoại - Phương pháp phát vấn - Phương pháp chia nhóm - Phương pháp hệ thống II. Phương tiện - Bản đồ Địa lí tự nhiên Việt Nam - Một số hình ảnh về cảnh quan các vùng địa hình đất nước ta 24

- Atlat địa lí Việt Nam… BẢN ĐỒ TỰ NHIÊN VIỆT NAM

C. TIẾN TRÌNH DẠY HỌC I. Ổn định lớp – kiểm tra sĩ số II. Kiểm tra bài cũ: III. Nội dung bài mới: a) Đặt vấn đề: GV hướng dẫn học sinh quan sát bản đồ Địa lí tự nhiên Việt Nam để trả lời - Màu chiếm phần lớn trên bản đồ địa hình là màu gì? Thể hiện dạng địa hình nào ?

25

GV: Đồi núi chiếm ¾ lãnh thổ, nhưng chủ yếu là đồi núi thấp là đặc điểm cơ bản của địa hình nước ta. Sự tác động qua lại của định hình tới các thành phần tự nhiên khác hình thành nên đặc điểm chung của tự nhiên nước ta – đất nưới nhiều đồi núi b) Triển khai bài dạy : HOẠT ĐỘNG CỦA THẦY VÀ TRÒ NỘI DUNG HĐ 1: Rèn luyện kĩ năng đọc bản đồ 1. Đặc điểm chung của địa hình Địa lý tự nhiên Việt Nam a. Địa hình đồi núi chiếm phần lớn Hình thức (theo cặp/ nhóm) diện tích nhưng chủ yếu là đồi núi thấp Bước 1: GV yêu cầu HS nhắc lại cách Địa hình cao dưới 1000m chiếm 85%, phân loại núi theo độ cao (núi thấp cao dưới núi trung bình 14%, núi cao chỉ có 1% 1000m, núi cao cao trên 2000m) sau đó chia - Đồng bằng chỉ chiếm ¼ diện tích HS ra thành các nhóm, giao nhiệm vụ cho đất đai các nhóm.

GV đặt câu hỏi: Đọc sgk mục 1, quan sát hình 6 bản đồ địa lí Việt Nam hãy: - Nêu các biểu hiện chứng tỏ núi chiếm phần lớn diện tích nước ta nhưng chủ yếu là đồi núi thấp - Kể tên các dãy núi hướng tây bắc – đông nam, các dãy núi hướng vòng cung - Chứng minh địa hình nước ta rất đa dạng và phân chia thành các khu vực b. Cấu trúc địa hình nước ta khá đa Bước 2: HS trong các nhóm trao đổi bổ dạng sung cho nhau.

- Hướng tây bắc – đông nam và Bước 3: Một HS chỉ trên bản đồ để hướng vòng cung chứng minh núi chiếm phần lớn diện tích - Địa hình già trẻ lại và có tính phân nước ta nhưng chủ yếu là đồi núi thấp và kể bậc rõ rệt tên các dãy núi hướng tây bắc – đông nam, - Địa hình thấp dần từ Tây Bắc các dãy núi hướng vòng cung xuống Đông Nam Một HS chứng minh địa hình nước ta - Cấu trúc gồm 2 hình chính rất đa dạng và phân chia thành các khu vực, + Hướng TB – ĐN: Từ hữu ngạn sông các HS khác bổ sung ý kiến Hồng đến Bạch Mã GV đặt câu hỏi: hãy giải thích vì sao +Hướng vòng cung: Vùng núi đông nước ta đồi núi chiếm phần lớn diện tích bắc và Trường Sơn Nam nhưng chủ yếu là đồi núi thấp? (Vận động c. Địa hình vùng nhiệt đới ẩm gió uốn nếp, đứt gãy, phun trào macma từ giai mùa đoạn cổ kiến tạo đã làm xuất hiện ở nước ta Xâm thực ở vùng đồi nùi, bồi tụ ở quang cảnh đồi núi đồ sộ, liên tục: vùng hạ lưu sông -Trong giai đoạn Tân kiến tạo, vận d. Địa hình chịu tác động mạnh mẽ động tạo núi An-pi diễn ra không liên tục của con người theo nhiều đợt nên địa hình nước ta chủ yếu là đồi núi thấp, địa hình phần thành nhiều bậc, cao ở tây bắc thấp dần xuống đông nam.

Các đồng bằng chủ yếu là đồng bằng chân núi, ngay đồng bằng sông Hồng và đồng bằng sông Cửu Long cũng được hình thành trên một vùng núi bị sụt lún nên đồng bằng 26

thường nhỏ).

GV hỏi: Hãy lấy ví dụ chứng minh tác động của con người tới địa hình nước ta Chuyển ý: GV chỉ trên bản đồ Địa lý tự nhiên Việt Nam khẳng định: Sự khác nhau về cấu trúc địa hình ở các vùng lãnh thổ nước ta là cơ sở để phân chia nước ta thành các khu vực địa hình khác nhau HĐ 2: Rèn luyện kĩ năng sử dụng các bản đồ liên quan cùng với kênh hình, kênh chữ trong SGK Bước 1: GV chia HS thành các nhóm, giao nhiệm vụ cụ thể cho từng nhóm, yêu cầu các nhóm dựa vào bản đồ Tự nhiên, Atlat Địa lí VN, hình 6 sgk hoàn thành phiếu học tập (xem phiếu học tập phần phụ lục) Nhóm 1: Trình bày đặc điểm địa hình vùng núi Đông Bắc.

Nhóm 2: Trình bày đặc điểm địa hình vùng núi Tây Bắc Nhóm 3: Trình bày đặc điểm địa hình vùng núi Bắc Trường Sơn Nhóm 4: Trình bày đặc điểm địa hình vùng núi Nam Trường Sơn Lưu ý: Với HS khá, giỏi GV có thể yêu cầu HS trình bày như một hướng dẫn viên du lịch (mời bạn đến thăm vùng núi Đông Bắc ) Bước 2: HS trong các nhóm trao đổi, đại diện trong các nhòm trình bày, các nhóm khác bổ sung ý kiến.

Bước 3: GV nhận xét, đánh giá phần trình bày của HS GV đặt câu hỏi cho các nhóm: - Đông Bắc có ảnh hưởng như thế nào tới khí hậu - Địa hình vùng Tây Bắc có ảnh hưởng như thế nào tới sinh vật HĐ 3: Dựa vào Atlat Địa lý Việt Nam, hình 6 sgk so sánh các vùng đồi núi nước ta .

Hình thức: Nhóm, nhiệm vụ của các nhóm sẽ được hoán đổi cho nhau Bước 1: GV chia HS ra thành các nhóm giống như HĐ 2, nhiệm vụ của các nhó sẽ được hoán đổi cho nhau Nhóm 1: Dùng các cụm từ ngắn để so sánh đặc điểm địa hình vùng núi Tây Bắc với

2.

Các khu vực địa hình a.

Khu vực đồi núi • Vùng núi Đông Bắc - Giới hạn: Vùng núi phía tả ngạn sông Hồng chủ yếu là đồi núi thấp.

- Gồm cánh cung lớn mở rộng về phía Bắc và Đông chụm lại ở Tam Đo - Hướng nghiêng: Cao ở Tây Bắc và xuống thấp Đông Nam • Vùng núi Tây Bắc - Giới hạn: Nằm giữa sông Hồng và sông Cả.

- Địa hình cao nhất nước ta, dãy Hoàng Liên Sơn (Phanxibang 3134m). Các dãy núi hướng tây bắc- đông nam, xen giữa là cao nguyên đá vôi (Cao - nguyên Sơn La, Mộc Châu).

• Vùng núi Bắc Trường Sơn - Giới hạn: Từ sông Cả tới dãy núi Bạch Mã.

- Hướng tây bắc – đông nam - Các dãy núi song song, so le nhau dài nhất, cao ở hai đầu, thấp ở giữa - Các vùng núi đá vôi (Quảng Bình, Quảng Trị) • Vùng núi Trường Sơn Nam - Các khối núi Kontum, khối núi cực nam tây bắc, sườn tây thoải, sường đông dốc đứng.

- Các cao nguyên đất đỏ bad an: Playku, Đắk Lắk, Mơ Nông, Lâm Viên bề mặt bằng phằng, độ cao xếp tầng 500-8001000

27

cả nước .

Nhóm 2: Dùng các cụm từ ngắn để so sánh đặc điểm địa hình vùng núi Đông Bắc với cả nước Nhóm 3: Dùng các cụm từ ngắn để so sánh đặc điểm địa hình vùng núi Nam Trường Sơn với cả nước Nhóm 4: Dùng các cụm từ ngắn để so sánh đặc điểm địa hình vùng núi Bắc Trường Sơn với cả nước Bước 2: HS trong các nhóm trao đổi, đại diện các nhóm lên bảng viết Với HS trung bình hoặc kém GV có thể làm mẫu vùng rồi chia nhóm để HS có thể so sánh 3 vùng còn lại Bước 3: Các nhóm cứ đại diện đánh giá phần trình bày của nhóm bạn. GV chuẩn bị kiến thức IV. Củng cố 1.

Hãy ghép đôi các vùng địa hình ở cột bên trái phù hợp với cột bên phải 1. Vùng núi Đông Bắc A. Địa hình cao nhất nước ta, các dãy núi hướng TB-ĐN 2. Vùng núi Tây Bắc

B. Gồm các khối núi và các cao nguyên xếp tầng

3. Vùng núi Trường Sơn Bắc

C. Gồm các cánh cung mở về phía bắc và phía đông

4. Vùng núi Trường Sơn Nam

D. Gồm các dãy núi song song và so le nhau theo hướng tây bắc – đông nam

V. Hướng dẫn về nhà - Làm câu hỏi 1,2,3 sgk - Sưu tầm bài báo tranh ảnh về các hoạt động sản xuất gắn với cảnh quan vùng đồi núi nước ta VI. Phụ lục Các dãy núi Các vùng địa hình Giới hạn Hướng núi Độ cao chính Vùng núi Đông Bắc Vùng núi Tây Bắc Vùng núi Trường Sơn Bắc Vùng núi Trường Sơn Nam 28

B.KHẢ NĂNG ÁP DỤNG CỦA SÁNG KIẾN 1.MỤC ĐÍCH VÀ NHIỆM VỤ THỰC NGHIỆM 1.1.Mục đích Thực nghiệm sư phạm là một khâu quan trọng nhằm kiểm chứng những giả thuyết về vai trò, ý nghĩa của việc hướng dẫn học sinh khai thác tri thức từ bản đồ Địa lí trong trường THPT. Từ đó, chúng ta có thể trả lời có nên hay không khi sử dụng bản đồ Địa lí theo các phương pháp hướng dẫn như trên. Qua kết quả thực nghiệm. chúng ta có thể khẳng định được tính khả thi của đề tài và khả năng áp dụng vào thực tế một cách hiệu quả nhằm nâng cao chất lượng dạy và học bộ môn Địa lí trong nhà trường phổ thông.

Căn cứ vào kết quả thực nghiệm sư phạm, chúng ta sẽ đánh giá được việc hướng dẫn học sinh khai thác bản đồ theo các mức độ khác nhau đáp ứng được mục tiêu đổi mới phương pháp dạy học nói chung và phương pháp dạy học nói riêng.

1.2.Nhiệm vụ của thực nghiệm Trong phạm vi thời gian và khả năng tiến hành thực nghiệm, tôi tập trung nhằm giải quyết những nhiệm vụ cơ bản sau: - Xác định vai trò và tầm quan trọng của việc sử dụng bản đồ địa lý trong trường THPT - Áp dụng các phương pháp hướng dẫn học sinh khai thác tri thức từ bản đồ Địa lí - Rút ra các kết luận và kiến nghị cần thiết.

1.3.Nguyên tắc thực nghiệm Để đảm bảo tính khách quan của thực nghiệm sư phạm, chúng ta cần tuân thủ những nguyên tắc sau: - Các bản đồ địa lý được lựa chọn sử dụng trong giảng dạy có nội dung phù hợp với nội dung bài học và có tác động tích cực đến người đọc.

- Thực nghiệm phải có trong chương trình sách giáo khoa - Lớp thực nghiệm và lớp đối chứng phải cùng có các điều kiện sau: + Trình độ học sinh tương đương nhau và học sinh có ý thức học tập +Số học sinh tương đương nhau + Không gian và điều kiện học tập tương đương nhau + Cùng do một giáo viên giảng dạy - Kết quả thực nghiệm được đánh giá khách quan, khoa học với các bài kiểm tra kiến thức và phiếu điều tra tâm lí của học sinh 2.TỔ CHỨC THỰC NGHIỆM : 2.1.Nội dung thực nghiệm a.Chọn đối tượng thực nghiệm Qúa trình thực nghiệm của tôi được tiến hành tại Trường THPT ... (Vĩnh Tường – Vĩnh Phúc) Trong điều kiện tiến hành, tôi đã chọn 6 lớp: 3 lớp đối chứng và 3 lớp thực nghiệm theo các tiêu chí ở trên 29

Các lớp và số lớp tham gia thực nghiệm Tên trường Trường THPT ...

Lớp 10A4 10A5 11A6 11A8 12A1 12A2

Số học sinh 39 39 40 40 41 41

b.Chọn bài thực nghiệm Tôi đã tiến hành điều tra, thực nghiệm ở lớp 10 tiết 27 bài 24- “Sự phân bố dân cư, các loại hình quần cư và đô thị hóa”, lớp 11 tiết 26 bài 10- “Tự nhiên, dân cư và xã hội Trung Quốc”, lớp 12 tiết 4 bài 6- “Đất nước nhiều đồi núi” 2.2.Phương pháp thực nghiệm Quá trình thực nghiệm được tiến hành trên 3 nhóm lớp: Lớp đối chứng và lớp thực nghiệm.

Lớp đối chứng tiến hành dạy trước. Giáo viên không sử dụng bản đồ theo các phương pháp như trên.

Các lớp thực nghiệm dạy sau. Giáo viên sử dụng phương pháp hướng dẫn học sinh khai thác tri thức từ bản đồ như đề tài đã đưa ra.

Các lớp đối chứng và lớp thực nghiệm đều do một giáo viên giảng dạy và kiểm tra cùng một nội dung 2.3.Kết quả Sau khi dạy xong 3 bài đã nêu ở trên, tôi đã đưa ra phiếu trả lời câu hỏi trắc nhiệm bằng phiếu trả lời gồm 5 câu hỏi liên quan đến kiến thức bài học để so sánh kết quả các lớp đối chứng và lớp thực nghiệm. Chúng tôi thu được kết quả như sau: Lớp 10A4- Lớp đối chứng 10A5- Lớp thực nghiệm 11A6- Lớp đối chứng 11A8- Lớp thực nghiệm 12A1- Lớp đối chứng 12A2- Lớp thực nghiệm

Sĩ số 39 39 40 40 41 41

Số học sinh trả lời được câu hỏi 22 (56,4%) 35 (89,7%) 23 (57,5%) 34 (85%) 25 (61%) 36 90%)

VIII.NHỮNG THÔNG TIN CẦN ĐƯỢC BẢO MẬT: không có thông tin gì IX.CÁC ĐIỀU KIỆN CẦN THIẾT ĐỂ ÁP DỤNG SÁNG KIẾN: -Giáo viên phải trau dồi,đúc rút kinh nghiệm về kĩ năng khai thác tri thức từ bản đồ,tìm phương pháp hướng dẫn học sinh đạt hiệu quả cao nhất.

- Học sinh: Học sinh tích cực học tập,cóý chí quyết tâm cao,có mục tiêu rõ ràng.

30

X. ĐÁNH GIÁ LỢI ÍCH THU ĐƯỢC KHI ÁP DỤNG SÁNG KIẾN Trong quá trình giảng dạy của mình tôi đã áp dụng sáng kiến này để rèn luyện cho học sinh. Tôi nhận thấy việc áp dụng sáng kiến kinh nghiệm này cải thiện đáng kể việc chủ động tiếp thu tri thức cho học sinh và khả năng khai thác kiến thức, tư duy địa lí tổng hợp của các em, đặc biệt là học sinh được học tập theo phương pháp này từ lớp 10 đến lớp 12.

- Khi bắt đầu vào lớp 10 học sinh gần như không thể làm việc với bản đồ giáo khoa ở dạng đơn giản nhất, ngay cả những lược đồ từ kênh hình sách giáo khoa học sinh cũng rất lúng túng khi phải phân tích. Các em thường không biết bắt đầu từ đâu và phải làm theo trình tự nào. Khi các kĩ năng được rèn luyện mọt cách hệ thống và thực hành nhiều lần từ mức độ thấp đến mức độ cao, các em đã dần có những chuyển biến tích cực khi dựa vào bản đồ để thực hiện các bài tập, phân tích những nội dung địa lí trong bài học cụ thể - Học sinh đã đạt được các mục tiêu về kĩ năng đọc bản đồ, xác định phương hướng tọa độ, khoảng các xác định vị trí địa lý trên bản đồ, kĩ năng mô tả đối tượng địa lí. Riêng kĩ năng xác định mối quan hệ địa lí giữa các đối tượng địa lí thì còn một bộ phận học sinh chưa sử dụng thành thạo vì đây là một kĩ năng khó đòi hỏi học sinh phải hiểu biết nhất định về kiến thức địa lí và cần được rèn luyện lâu dài và phụ thuộc một phần vào tư chất của bản thân học sinh.

- Việc hình thành kĩ năng sử dụng bản đồ trong học tập Địa lí cho học sinh là một nhiệm vụ quan trọng đối với giáo viên Địa lí. Khi học sinh có kĩ năng sử dụng bản đồ thì học có thể tái tạo được hình ảnh các lãnh thổ nghiên cứu với những đặc điểm cơ bản của chúng mà không phải nghiên cứu trực tiếp ngoài thực địa.

- Để giúp học sinh hiểu bản đồ đồng thời đọc và vận dụng bản đồ thành thạo, giáo viên cần trở thành người định hướng tốt cho các em. Truyền đạt kiến thức về bản đồ một cách có hệ thống, đưa ra trình tự hợp lí để thực hiện các kĩ năng, không ngừng rèn luyện lâu dài từ lớp dưới lên lớp trên là cách thức tốt nhất để các em thành thạo kĩ năng làm việc với bản đồ - Khi phân tích nội dung các bản đồ rồi đối chiếu so sánh chúng với nhau, học sinh sẽ phát triển được tư duy logic, biết thiết lập mối liên hệ giữa các đối tượng địa lí, nhất là các mối liên hệ nhân quả giữa chúng… Phương pháp hướng dẫn học sinh khai thác tri thức từ bản đồ còn có khả năng kết hợp với nhiều phương pháp khác như phương pháp hướng dẫn học sinh làm việc theo nhóm, đàm thoại gợi mởi…. rèn luyện khả năng hợp tác nhóm và tính chủ động trong học tập và công việc Với đề tài này tôi mong muốn, hi vọng một số quan điểm và kinh nghiệm của mình sẽ góp phần sử dụng hiệu quả bản đồ trong dạy học môn Địa lý, nâng cao hứng thú cũng như kết quả học tập môn Địa lý cho học sinh. Trong quá trình viết sáng kiến, do thời gian công tác chưa dài và kinh nghiệm còn hạn hẹp nên đề tài không tránh khỏi những thiết sót. Tôi rất mong được sự đóng góp ý kiến từ các bạn đồng nghiệm để đề tài “Phương pháp hướng dẫn học sinh khai thác tri thức từ bản đồ” được hoàn thiện hơn.

- Đề nghị các cấp của ngành giáo dục quan tâm đến thiết bị dạy học của giáo viên và học sinh trong đó có bản đồ. Đặc biệt sớm ban hành tài liệu chuẩn hướng dẫn giáo viên kĩ năng khai thác tri thức từ bản đồ.

31

- Trong quá trình dạy học giáo viên nên coi trọng bản đồ. Tận dụng thời gian trên lớp để hướng dẫn học sinh khai thác triệt để bản đồ, lược đồ và hệ thống kênh hình trong sách giáo khoa. Từng bước đổi mới phương pháp dạy học để nâng cao hiệu quả giáo dục.

- Với các em học sinh cần phải tích cực chủ động và sáng tạo hơn nữa trong học tập, thực hiện sử dụng bản đồ trong ôn bài và rèn luyện các kĩ năng về địa lí. Mỗi em trang bị cho mình ít nhất một tập bản đồ thế giới và một cuốn Atlat Địa lí Việt Nam tái bản mới nhất.

XI. DANH SÁCH TỔ CHỨC/ CÁ NHÂN ĐÃ THAM GIA ÁP DỤNG THỬ SÁNG KIẾN: Số TT

Tên tổ chức/cá nhân

Địa chỉ

01

10 A5

Lớp 10 A5 – Trường THPT ...

Địa lílớp 10

02

11 A8

Lớp 11 A 8 – Trường THPT ...

Địa lí lớp 11

03

12A2

Lớp 12 A 2– Trường THPT ...

Địa lí lớp 12

04

….

Trường THPT ...- Vĩnh Tường- Vĩnh Phúc

Giảng dạy Địa lí khối 10, 11,12

............., ngày.....tháng......năm......

Thủ trưởng đơn vị/ Chính quyền địa phương

Phạm vi/Lĩnh vực áp dụng sáng kiến

Vĩnh Tường , ngày 10 tháng 02 năm2020 Tác giả sáng kiến

…

32

TÀI LIỆU THAM KHẢO 1.Bản đồ học- Lê Huỳnh (Nhà xuất bản Giáo dục) 2. Bản đồ địa hình và đo vẽ địa phương- Lê Huỳnh, Lâm Quang Dốc (Đại học Sư phạm Hà nội I).

3. Giáo trình bản đồ học- Đinh Văn Nhật, Đào Trọng Nam (Nhà xuất bản Giáo dục)

33