DẠY HỌC THEO TRẠM TRONG DẠY HỌC CHỦ ĐỀ “SÓNG CƠ VÀ GIAO THOA SÓNG” VẬT LÍ 12

SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM VẬT LÍ

vectorstock.com/24597468

Ths Nguyễn Thanh Tú eBook Collection

SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM VẬN DỤNG PHƯƠNG PHÁP DẠY HỌC THEO TRẠM TRONG DẠY HỌC CHỦ ĐỀ “SÓNG CƠ VÀ GIAO THOA SÓNG” VẬT LÍ 12 THPT WORD VERSION | 2022 EDITION ORDER NOW / CHUYỂN GIAO QUA EMAIL TAILIEUCHUANTHAMKHAO@GMAIL.COM

Tài liệu chuẩn tham khảo Phát triển kênh bởi Ths Nguyễn Thanh Tú Đơn vị tài trợ / phát hành / chia sẻ học thuật : Nguyen Thanh Tu Group Hỗ trợ trực tuyến Fb www.facebook.com/DayKemQuyNhon Mobi/Zalo 0905779594

AL CI FI

ĐỀ TÀI:

OF

SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM

ƠN

VẬN DỤNG PHƢƠNG PHÁP DẠY HỌC THEO TRẠM TRONG DẠY HỌC CHỦ ĐỀ “SÓNG CƠ VÀ GIAO THOA SÓNG”

NH

VẬT LÍ 12 THPT

DẠ Y

KÈ

M

QU

Y

LĨNH VỰC: VẬT LÍ

1

AL CI

OF

FI

SỞ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO NGHỆ AN TRƢỜNG THPT ĐÔ LƢƠNG 2

ƠN

SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM ĐỀ TÀI:

NH

VẬN DỤNG PHƢƠNG PHÁP DẠY HỌC THEO TRẠM TRONG DẠY HỌC CHỦ ĐỀ “SÓNG CƠ VÀ GIAO THOA SÓNG” VẬT LÍ 12 THPT

Nh m t c gi : Trần Thị Kiều Quý – Nguyễn Thị Nhƣ Anh – Lê Thị Mai Sƣơng – N m th c hi n: 2021-2022

DẠ Y

KÈ

M

QU

Y

LĨNH VỰC: VẬT LÍ

2

PHẦN I. MỞ ĐẦU

DẠ Y

KÈ

M

QU

Y

NH

ƠN

OF

FI

CI

AL

1. Lí do chọn đề tài Hi n nay, đổi mới gi o dục đang được toàn xã hội quan tâm. Đổi mới về phương ph p dạy học trong đổi mới gi o dục phổ thông theo hướng hi n đại; ph t huy tính tích c c, chủ động, s ng tạo và vận dụng kiến thức; tập trung dạy c ch học, c ch nghĩ, khuyến khích t học, tạo cơ sở để người học cập nhật và đổi mới tri thức, kĩ n ng, ph t triển n ng l c.

Bộ Gi o dục và Đào tạo cũng đã xây d ng định hướng chung, tổng qu t về đổi mới phương ph p dạy học các môn học thuộc chương trình gi o dục: tập trung dạy c ch học và rèn luy n n ng l c t học, tạo cơ sở để học tập suốt đời, t cập nhật và đổi mới tri thức, kỹ n ng, ph t triển n ng l c; khắc phục lối truyền thụ p đặt một chiều, ghi nhớ m y m c; vận dụng c c phương ph p, kỹ thuật dạy học một c ch linh hoạt, s ng tạo, phù hợp với mục tiêu, nội dung gi o dục, đối tượng học sinh và điều ki n cụ thể của mỗi trường.

Chương trình gi o dục phổ thông mới được xây d ng theo định hướng tiếp cận n ng l c, phù hợp với xu thế ph t triển chương trình của c c nước tiên tiến, nhằm “ tạo chuyển biến c n b n, toàn di n về chất lượng và hi u qu gi o dục phổ thông; kết hợp dạy chữ, dạy người và định hướng nghề nghi p; g p phần chuyển nền gi o dục ph t triển toàn di n c về phẩm chất và n ng l c, hài hòa trí, đức, thể, mỹ và ph t huy tốt nhất tiềm n ng của mỗi học sinh” (Nghị quyết số 88/2014/QH13 của Quốc hội). Đổi mới phương ph p dạy học là một gi i ph p được xem là then chốt, c tính đột ph cho vi c th c hi n chương trình này.

Dạy học chủ đề theo phương ph p dạy học theo trạm là một phương ph p dạy học mở, trong đ học sinh được t l c, s ng tạo, tích c c hoạt động, tham gia gi i quyết c c nhi m vụ học tập; c cơ hội nâng cao n ng l c làm vi c c nhân, làm vi c theo nh m, ph t triển c c n ng l c chung và n ng l c riêng… đặc bi t phương ph p này còn kích thích hứng thú, say mê học tập của người học qua đ ph t triển c c n ng l c của học sinh, nâng cao ý thức học tập suốt đời.

Chủ đề “S ng cơ và giao thoa s ng” rất gần gũi với c c em học sinh, nhưng khi khai th c chủ đề kh trừu tượng và nếu biết khai th c n sẽ hấp dẫn.

Xuất ph t từ những lý do đã nêu ở trên, chúng tôi chọn đề tài: Vận dụng phương pháp dạy học theo trạm trong dạy học chủ đề “Sóng cơ và giao thoa sóng” Vật lí 12 THPT, với mong muốn g p một phần nhỏ bé vào công cuộc đổi mới phương ph p dạy học, đưa phương ph p tích c c này vào trường THPT. 2. Mục đích nghiên cứu Nghiên cứu cơ sở lý luận và th c tiễn về dạy học theo phương ph p dạy học theo trạm để đề xuất quy trình dạy học trong chủ đề “Sóng cơ và giao thoa sóng” Vật lí 12.

3. Khách thể và đối tƣợng Dạy học theo phương ph p dạy học theo trạm chủ đề “Sóng cơ và giao thoa sóng” Vật lí 12.

4. Giới hạn và phạm vi nghiên cứu 4.1. Giới hạn nội dung nghiên cứu 3

DẠ Y

KÈ

M

QU

Y

NH

ƠN

OF

FI

CI

AL

Đề tài tập trung nghiên cứu cơ sở lý luận và th c tiễn của dạy học trạm để đề xuất quy trình vận dụng dạy học trong chủ đề “Sóng cơ và giao thoa sóng” Vật lí 12.

4.2. Giới hạn địa bàn nghiên cứu Đề tài được triển khai nghiên cứu tại trường THPT Đô Lương 2 và c c trường THPT trong huy n.

5. Nhiệm vụ nghiên cứu S ng kiến kinh nghi m này nghiên cứu những nội dung sau đây: - Lý thuyết về dạy học theo trạm.

- Phân tích đặc điểm và mục tiêu dạy học chủ đề “Sóng cơ và giao thoa sóng” Vật lí 12.

- Th c trạng t học của học sinh ở trường THPT Đô Lương 2 - Thiết kế tiến trình dạy học theo trạm thông qua chủ đề “Sóng cơ và giao thoa sóng”.

- Sử dụng dạy học theo mô hình trạm trong lớp học bồi dưỡng HS giỏi.

6. Phƣơng pháp nghiên cứu - Nh m phương ph p nghiên cứu lý luận: + Sử dụng c c phương ph p phân tích, tổng hợp, h thống, kh i qu t h a,... c c thông tin, c c v n ki n, tài li u, Nghị quyết của Đ ng, Nhà nước và c c tài li u c liên quan đến đề tài nhằm thiết lập cơ sở lý luận cho vấn đề nghiên cứu. + Nghiên cứu lý luận về kh n ng t học của học sinh. + Nghiên cứu một số phương ph p dạy học tích c c. + Nghiên cứu phương ph p dạy học theo trạm. + Nghiên cứu chuẩn kiến thức – kĩ n ng, chương trình.

- Nh m phương ph p nghiên cứu th c tiễn: + Phương ph p điều tra theo b ng hỏi được th c hi n vi c đ ng phiếu kh o s t ở google form lên các nhóm facebook K54, K55, K56 Trường THPT Đô Lương 2 và một số nh m lớp riêng nhằm tìm hiểu th c trạng t học của HS và ứng dụng phương ph p dạy học tích c c, phương ph p dạy học theo trạm môn Vật lí ở trường THPT. + Phương ph p quan s t c c hoạt động của gi o viên, học sinh trong c c giờ học, điều ki n dạy và học của gi o viên và học sinh. + Nghiên cứu c c s n phẩm của gi o viên và học sinh (gi o n, vở ghi bài, phiếu học tập,...). + Phương ph p thống kê to n học sử dụng để tính to n c c tham số đặc trưng, so s nh kết qu th c nghi m.

7. Đóng góp của đề tài - Về lý luận: Phân tích làm s ng tỏ cơ sở lý luận về dạy học theo trạm. Trong đ bao gồm h thống c c kh i ni m liên quan đến dạy học theo trạm, b n chất, quy trình dạy học chủ đề “Sóng cơ và giao thoa sóng” Vật lí 12.

- Về th c tiễn:

4

DẠ Y

KÈ

M

QU

Y

NH

ƠN

OF

FI

CI

AL

+ Đề tài g p phần làm rõ th c trạng và ý nghĩa của hoạt động t học của học sinh và ứng dụng phương ph p dạy học tích c c, phương ph p dạy học theo trạm môn Vật lí ở trường THPT. + Đề xuất quy trình vận dụng dạy học theo trạm, hình thức tổ chức dạy học nhằm ph t huy n ng l c chung và n ng l c chuyên bi t môn Vật lí cho học sinh phù hợp với chương trình dạy học hi n nay. + Thiết kế bài dạy phần S ng cơ và giao thoa s ng theo quy trình dạy học theo trạm phù hợp với đối tượng người học.

5

PHẦN II. NỘI DUNG

DẠ Y

KÈ

M

QU

Y

NH

ƠN

OF

FI

CI

AL

1. Cơ sở lý luận 1.1. Năng lực chung và năng lực chuyên biệt môn Vật lí 1.1.1. Năng lực chung N ng l c chung là những n ng l c cơ b n, thiết yếu hoặc cốt lõi, làm nền t ng cho mọi hoạt động của con người trong cuộc sống và lao động nghề nghi p.

N ng l c chung cho học sinh bao gồm: n ng l c t chủ và t học, n ng l c giao tiếp và hợp t c, n ng l c gi i quyết vấn đề và s ng tạo. C c n ng l c này được hình thành và ph t triển d a trên b n n ng di truyền của con người, qu trình gi o dục và tr i nghi m trong cuộc sống, đ p ứng yêu cầu của nhiều loại hình hoạt động khác nhau.

1.1.2. Năng lực chuyên biệt N ng l c chuyên bi t là những n ng l c được hình thành và ph t triển trên cơ sở c c n ng l c chung theo định hướng chuyên sâu, riêng bi t trong c c loại hình hoạt động, công vi c hoặc tình huống, môi trường đặc thù, cần thiết cho những hoạt động chuyên bi t, đ p ứng yêu cầu hạn hẹp hơn của một hoạt động như to n học, âm nhạc, mĩ thuật, thể thao…N ng l c chuyên bi t được hình thành và ph t triển thông qua c c môn học, hoạt động gi o dục; n ng l c chuyên bi t vừa là mục tiêu, vừa là “đơn vị thao t c” trong c c hoạt động dạy học, gi o dục g p phần hình thành và ph t triển c c n ng l c chung. Các n ng l c chuyên bi t của môn học vật lí cấp THPT bao gồm: - N ng l c liên quan đến sử dụng kiến thức vật lí. HS c thể: + Trình bày được kiến thức về c c hi n tượng, đại lượng, định luật, nguyên lí vật lí cơ b n, c c phép đo, c c hằng số vật lí. + Trình bày được mối quan h giữa c c kiến thức vật lí. + Sử dụng được kiến thức vật lí để th c hi n c c nhi m vụ học tập. + Vận dụng (gi i thích, d đo n, tính to n, đề ra gi i ph p, đ nh gi gi i ph p …) kiến thức vật lí vào c c tình huống th c tiễn.

- N ng l c về phương ph p (tập trung vào n ng l c th c nghi m và n ng l c mô hình hóa). HS c thể: + Đặt ra những câu hỏi về một s ki n vật lí. + Mô t được c c hi n tượng t nhiên bằng ngôn ngữ vật lí và chỉ ra c c quy luật vật lí trong hi n tượng đ .

- Thu thập, đ nh gi , l a chọn và xử lí thông tin từ c c nguồn kh c nhau để gi i quyết vấn đề trong học tập vật lí. + Vận dụng s tương t và c c mô hình để xây d ng kiến thức vật lí. + L a chọn và sử dụng c c công cụ to n học phù hợp trong học tập vật lí. + Chỉ ra được điều ki n lí tưởng của hi n tượng vật lí. + Đề xuất được gi thuyết; suy ra c c h qu c thể kiểm tra được. + X c định mục đích, đề xuất phương n, lắp r p, tiến hành xử lí kết qu thí nghi m và rút ra nhận xét. + Bi n luận tính đúng đắn của kết qu thí nghi m và tính đúng đắn c c kết luận được kh i qu t h a từ kết qu thí nghi m này.

6

DẠ Y

KÈ

M

QU

Y

NH

ƠN

OF

FI

CI

AL

- N ng l c trao đổi thông tin. HS c thể: + Trao đổi kiến thức và ứng dụng vật lí bằng ngôn ngữ vật lí và c c c ch diễn t đặc thù của vật lí. + Phân bi t được những mô t c c hi n tượng t nhiên bằng ngôn ngữ đời sống và ngôn ngữ vật lí (chuyên ngành ). + L a chọn, đ nh gi được c c nguồn thông tin kh c nhau. + Mô t được cấu tạo và nguyên tắc hoạt động của c c thiết bị kĩ thuật, công ngh . + Ghi lại được c c kết qu từ c c hoạt động học tập vật lí của mình (nghe gi ng, tìm kiếm thông tin, thí nghi m, làm vi c nh m…). + Trình bày c c kết qu từ c c hoạt động học tập vật lí của mình (nghe gi ng, tìm kiếm thông tin, thí nghi m, làm vi c nh m… ) một c ch phù hợp. + Th o luận được kết qu công vi c của mình và những vấn đề liên quan dưới g c nhìn vật lí. + Tham gia hoạt động nh m trong học tập vật lí.

- N ng l c liên quan đến c nhân. HS c thể: + X c định được trình độ hi n c về kiến thức, kĩ n ng, th i độ của c nhân trong học tập vật lí. + Lập kế hoạch và th c hi n được kế hoạch, điều chỉnh kế hoạch học tập vật lí nhằm nâng cao trình độ b n thân. + Chỉ ra được vai trò (cơ hội) và hạn chế của c c quan điểm vật lí đối trong c c trường hợp cụ thể trong môn Vật lí và ngoài môn Vật lí. + So s nh và đ nh gi được (dưới khía cạnh vật lí) c c gi i ph p kĩ thuật kh c nhau về mặt kinh tế, xã hội và môi trường. + Sử dụng được kiến thức vật lí để đ nh gi và c nh b o mức độ an toàn của thí nghi m, của c c vấn đề trong cuộc sống và của c c công ngh hi n đại. + Nhận ra được nh hưởng vật lí lên c c mối quan h xã hội và lịch sử.

1.2. Cơ sở lí luận của dạy học chủ đề 1.2.1. Thế nào là dạy học theo chủ đề Dạy học theo chủ đề là hình thức tìm tòi những kh i ni m, tư tưởng, đơn vị kiến thức, nội dung bài học, chủ đề… c s giao thoa, tương đồng lẫn nhau, d a trên cơ sở c c mối liên h về lí luận và th c tiễn được đề cập đến trong c c môn học hoặc c c hợp phần của môn học làm thành nội dung học trong một chủ đề c ý nghĩa hơn, th c tế hơn, nhờ đ học sinh c thể t hoạt động nhiều hơn để tìm ra kiến thức và vận dụng vào th c tiễn. Chủ đề dạy học được xây d ng theo một trong c c định hướng sau đây: - Chủ đề đơn môn: Là c c chủ đề được xây d ng bằng c ch cấu trúc lại nội dung kiến thức theo môn học trên cơ sở nghiên cứu chương trình s ch gi o khoa hi n hành đ m b o yêu cầu về c c kiến thức, kĩ n ng, th i độ, n ng l c.

- Chủ đề liên môn: Bao gồm c c nội dung dạy học gần giống nhau, có liên quan chặt chẽ với nhau trong c c môn học của chương trình hi n hành, biên soạn thành chủ đề liên môn.

1.2.2. Tiến trình dạy học theo chủ đề 7

DẠ Y

KÈ

M

QU

Y

NH

ƠN

OF

FI

CI

AL

Theo Công v n số 5555/BGDĐT-GDTrH của Bộ GD và ĐT ngày 08-102014, tiến trình dạy học theo chủ đề được th c hi n qua 5 bước bao gồm: Bước 1: Xây d ng chuyên đề dạy học.

Bước 2: Biên soạn câu hỏi / bài tập.

Bước 3: Thiết kế tiến trình dạy học.

Bước 4: Tổ chức dạy học và d giờ.

Bước 5: Phân tích, rút kinh nghi m bài học.

1.3. Cơ sở lí luận của phƣơng pháp dạy học theo trạm Xuất ph t từ qu trình tổ chức dạy học, chúng tôi nhận thấy trong dạy học không c phương ph p tối ưu, chỉ c phương ph p phù hợp với đối tượng, hoàn c nh th c tế. Vi c phân h a trong dạy học theo trạm kh là linh hoạt, đa dạng. C thể th c hi n phân h a theo nội dung bằng c ch xây d ng những trạm t chọn với mức độ kh dễ kh c nhau. Cũng c thể tổ chức dạy học theo trạm với s phân h a về mức độ hướng dẫn cụ thể, chi tiết hay là kh i qu t, định hướng chung thông qua h thống phiếu trợ giúp. Để ph t huy hi u qu tối đa, người gi o viên cần biết khéo léo p dụng và phối hợp c c phương ph p một c ch hợp lí. Trong phạm vi đề tài, chúng tôi đã ứng dụng phương ph p dạy học theo trạm kết hợp một số kỹ thuật dạy học tích c c khác để dạy học chủ đề “S ng cơ và giao thoa s ng”. Đây là phương ph p còn ít được p dụng trong th c tiễn ở c c trường THPT hi n nay.

1.3.1. Phương pháp dạy học theo trạm - Kh i ni m: Dạy học theo trạm (Learning station; hay Circuit training) là một phương ph p tổ chức hoạt động học tập trong đ học sinh t l c, chủ động th c hi n lần lượt những nhi m vụ độc lập kh c nhau tại c c vị trí x c định trong hoặc ngoài không gian lớp học.

Ta cũng c thể hiểu dạy học theo trạm là c ch thức tổ chức dạy học đặt dấu nhấn vào vi c tổ chức nội dung dạy học thành từng nhi m vụ nhận thức độc lập của c c nh m HS kh c nhau. HS c thể th c hi n nhi m vụ theo cặp, theo nh m hoặc hoạt động c nhân theo một thứ t linh hoạt… HS c thể bắt đầu từ một nhi m vụ tại một trạm bất kì.

- Phân loại trạm học tập: C rất nhiều c ch phân loại c c trạm học tập như: phân loại theo vị trí, phân loại theo c c pha xây d ng kiến thức, phân loại theo mức độ yêu cầu của nhi m vụ, phân loại theo phương ti n, phân loại theo vai trò c c trạm, theo hình thức làm vi c.

Xét về mặt hình thức, người ta chia thành một số hình thức học tập vòng tròn như sau: * Vòng tròn học tập đ ng: - Định trước chuỗi c c trạm học tập.

- Thứ t hoạt động tại c c trạm đã được sắp xếp cố định.

- Luôn bắt đầu từ một trạm và kết thúc tại một trạm định trước.

8

AL CI FI

Y

NH

ƠN

OF

Hình 1.1. Vòng tròn học tập đóng * Vòng tròn học tập mở: - T do l a chọn thứ t hoạt động tại c c trạm.

- C thể bắt đầu hay kết thúc tại một trạm bất kì nào đ .

DẠ Y

KÈ

M

QU

Hình 1.2. Vòng tròn học tập mở * Vòng tròn học tập kép: - C hai vòng tròn học tập được bố trí song song với nhau.

- C c trạm bắt buộc được bố trí ở vòng ngoài.

- C c trạm bổ sung cho trạm bắt buộc, được bố trí ở vòng trong.

Hình 1.3. Vòng tròn học tập kép

Xét về mặt nội dung, người ta chia dạy học theo trạm thành hai nhóm chính: 9

AL

+ Nh m 1: Trạm bắt buộc là h thống c c trạm c nội dung kiến thức bắt buộc, trọng tâm của bài học. Sau khi hoàn thành c c trạm này sẽ hình thành cho học sinh những kiến thức và kĩ n ng cơ b n mà bài học yêu cầu.

FI

CI

+ Nh m 2: Trạm t chọn là nh m trạm học sinh c thể l a chọn c c trạm c mức độ kh – dễ kh c nhau để làm hoặc c thể làm hết tất c c c trạm t chọn nếu c đủ thời gian và trình độ, tuy nhiên người dạy cần ph i quy định cho người học th c hi n đủ số lượng trạm theo quy định. C c trạm này thường c nội dung mở, vui để tạo hứng thú cho người học.

QU

Y

NH

ƠN

OF

Trong phương ph p tổ chức dạy học theo trạm, học sinh làm vi c c nhân, theo cặp hoặc theo nh m để th c hi n c c nhi m vụ kh c nhau ở c c trạm về một nội dung kiến thức x c định. C c nhi m vụ nhận thức ở mỗi trạm cần c tính tương đối độc lập với nhau, sao cho người học c thể bắt đầu từ một trạm bất kì. Sau khi hoàn thành trạm đ học sinh sẽ chuyển sang một trạm bất kì còn lại. Ngoài ra, cũng c thể tổ chức c c trạm học tập theo 1 vòng tròn để đ m b o trật t tiết học, vì vậy phương ph p này còn gọi là dạy học theo vòng tròn (Circuit training).

Hình 1.4. Sơ đồ vòng tròn học tập

Hình 1.5. Sơ đồ vòng tròn học tập có các trạm tự chọn

M

- Nguyên tắc th c hi n dạy học một chủ đề theo phương ph p trạm

DẠ Y

KÈ

Để tạo được s hứng thú, say mê học tập, từ đ thu được kết qu cao trong qu trình khi tổ chức dạy học theo trạm thì vi c thiết kế nội dung c c trạm học tập sao cho thu hút được s chú ý của học sinh là điều vô cùng quan trọng. Vì vậy, khi xây d ng h thống c c trạm học tập cần ph i tuân theo c c quy tắc sau: + Nhi m vụ học tập ở c c trạm ph i tương đối độc lập với nhau sao cho từng nh m học sinh c thể chọn nhi m vụ ở một trạm bất kì làm trạm xuất ph t và sau khi hoàn thành nhi m vụ ở trạm này, c c nh m học sinh vào bất kì trạm nào theo sở thích nếu trạm đ hi n tại chưa c nh m kh c th c hi n. Nếu một bài c nhiều nội dung, ta c thể chia thành nhiều trạm học tập, sao cho mỗi trạm c c c nhi m vụ học tập là độc lập với nhau. Chúng ta cũng c thể tổ chức dạy học theo trạm cho nhiều bài cùng một lúc trong nhiều tiết học.

10

DẠ Y

KÈ

M

QU

Y

NH

ƠN

OF

FI

CI

AL

+ Nhi m vụ ở c c trạm ph i hấp dẫn, rõ ràng, phù hợp với n ng l c của học sinh. Đồng thời, c c nhi m vụ này cũng c t c dụng phân h a được học sinh. Thời gian dành cho mỗi trạm phụ thuộc vào nội dung công vi c ở từng trạm nhưng ph i đ m b o được thời gian của tiết học. + C c trạm c thí nghi m hoặc c c thiết bị hỗ trợ thì thí nghi m hoặc c c thiết bị hỗ trợ ph i đơn gi n, dễ thao t c phù hợp với thí nghi m của học sinh, gi i thích được hi n tượng t nhiên hoặc tìm hiểu được ứng dụng để tạo được s hứng thú và s say mê học tập của học sinh. + Số lượng c c trạm không nên qu nhiều c thể tạo ra s nhàm ch n và m t mỏi cho học sinh. Vì vậy, khi tổ chức dạy học theo trạm, cần thiết kế một h thống c c trạm học tập với số lượng vừa ph i thì mới tạo ra được s thích thú cho học sinh, c như vậy kết qu học tập mới kh quan. + Ngoài c c nhi m vụ bắt buộc, ta cần ph i xây d ng c c trạm với c c nhi m vụ t chọn với mức độ kh – dễ kh c nhau để c bi t h a n ng l c của học sinh, đồng thời tr nh được s ùn tắc trong qu trình th c hi n nhi m ở c c trạm, tạo hứng thú cho c c em trong học tập. + Gi o viên nên cung cấp đ p n hoặc h thống trợ giúp tương ứng với c c nhi m vụ mà từng nh m đang th c hi n để học sinh t kiểm tra và đ nh gi kết qu của b n thân và của nh m. + C c học sinh ph i được ph t phiếu học tập tương ứng với trạm mà nh m đang th c hi n để tối ưu h a thời gian làm vi c của từng c nhân và từng nh m. + Trước khi tổ chức dạy học, gi o viên cần ph i sinh hoạt để thống nhất với học sinh nội quy làm vi c, hình thức đ nh gi kết qu hoàn thành nhi m vụ của c nhân cũng như của nh m.

- Quy trình tổ chức dạy học theo trạm Để tổ chức một chủ đề dạy học p dụng dạy học theo trạm, gi o viên cần th c hi n theo c c vấn đề sau: + Giai đoạn 1: Chọn nội dung, x c định sơ bộ c c trạm, tên trạm. + Giai đoạn 2: Thiết kế kế hoạch bài học.

Thiết kế kế hoạch bài học gồm c c bước cụ thể sau: Bước 1. Xác định mục tiêu bài học.

Bước 2. Chuẩn bị các phương tiện dạy học.

Bước 3. Thiết kế nhiệm vụ các trạm. Đây là bước rất quan trọng trong dạy học theo trạm. Nhi m vụ ở mỗi trạm được thiết kế dạng phiếu học tập với c c nội dung cụ thể: mục tiêu của trạm; phương ti n, đồ dùng; phương ph p và hình thức làm vi c; thời gian tối đa; c c nhi m vụ cụ thể; yêu cầu kết qu và trình bày.

- Bước 4: Thiết kế hỗ trợ các trạm.

- Bước 5: Thiết kế tiến trình dạy học cụ thể.

Bao gồm c c hoạt động cụ thể là: Bố trí sơ đồ không gian c c g c học tập, giao nhi m vụ học tập, lập c c nh m học tập, tổ chức học tập tại c c g c, hoạt động đ nh gi và x c nhận kiến thức, vận dụng kiến thức.

11

CI

AL

+ Giai đoạn 3. Th c hi n dạy học (tổ chức dạy học trên lớp).

Bước 1. Thống nhất nội quy học tập theo trạm.

Gi o viên giới thi u kh i qu t nội dung chủ đề và nội dung học tập ở c c trạm, số lượng c c trạm. Giới thi u phiếu học tập – phiếu hỗ trợ và c ch làm vi c trên c c phiếu học tập…

Bước 2. Chia nhóm.

DẠ Y

KÈ

M

QU

Y

NH

ƠN

OF

FI

Đây là công vi c đơn gi n nhưng lại rất quan trọng, n nh hưởng tr c tiếp đến kết qu của qu trình học tập. Tùy thuộc vào mức độ kh – dễ của kiến thức, thời gian, mà gi o viên c thể cho học sinh t chia nh m theo sở thích hoặc gi o viên t chia nh m để vi c học được thuận lợi và tr nh mất nhiều thời gian.

Bước 3. Tổ chức cho các cá nhân, các nhóm làm việc.

Học sinh c thể làm vi c c nhân, theo cặp hay theo nh m tùy theo yêu cầu nhi m vụ học tập ở mỗi trạm. Bước này gi o viên quan s t và trợ giúp cho học sinh khi gặp ph i kh kh n trong qu trình gi i quyết c c nhi m vụ học tập.

Bước 4. Tổng kết kết quả học tập.

Sau khi c c nh m đã hoàn thành nhi m vụ c c trạm theo thời gian quy định, từng nh m cử đại di n trình bày kết qu trạm cuối cùng mà nh m vừa hoàn thành trước lớp. Sau khi một nh m lên trình bày kết qu ở từng trạm hoàn thành, c c nh m còn lại nhận xét, đ nh gi kết qu của nh m vừa b o c o. Khi c c nh m đã b o c o xong, gi o viên trình chiếu đ p n cho từng trạm, c c nh m trao đổi phiếu học tập cho nhau để đ nh gi kết qu hoàn thành nhi m vụ của c c nh m ở từng trạm, trên cơ sở đ c c đ nh gi – cho điểm c c nh m kh c đối với tiêu chí: đ nh gi phiếu học tập.

2. Thực trạng của vấn đề Th c trạng t học của học sinh, ứng dụng phương ph p dạy học tích c c n i chung và phương ph p dạy học theo Trạm n i riêng trong dạy học môn Vật lí ở trường THPT. Để tìm hiểu th c trạng hoạt động t học của HS ở một số trường THPT tỉnh Ngh an, chúng tôi đã tiến hành kh o s t toàn bộ HS của trường THPT…. Phiếu kh o s t được trình bày ở mục phụ lục 1.

2.1. Thực trạng hoạt động tự học của HS Vi c hình thành n ng l c cho học sinh chủ yếu thông qua tiến hành c c tiết lên lớp. Trong qu trình dạy học, gi o viên kết hợp nhiều phương ph p, sử dụng c c thiết bị dạy học hi n c hoặc t làm, vận dụng công ngh thông tin để làm phong phú cho bài gi ng. Để hoàn thành nhi m vụ, c c nh m học sinh chủ yếu d a vào s ch gi o khoa, s ch tham kh o, tài li u truy cập internet để tìm kiếm thông tin lí thuyết, hình nh,…Những c ch thức tổ chức đ đã g p phần giúp học sinh rèn luy n được nhiều kỹ n ng là tiền đề cho vi c hình thành những n ng l c chung và n ng l c chuyên bi t của học sinh. Tuy nhiên, th c trạng vi c dạy và học Vật lí trong nhà trường phổ thông n i chung, trường THPT…n i riêng vẫn còn những tồn tại là: nội dung bài học khô khan, kiến thức trừu tượng, nặng về lí thuyết, nhưng s gắn liền với th c tiễn còn ít, c c gi o viên p dụng phương ph p dạy học tích c c vào dạy đại trà còn chưa nhiều.

12

DẠ Y

KÈ

M

QU

Y

NH

ƠN

OF

FI

CI

AL

Chúng tôi đã tiến hành kh o s t hoạt động t học của học sinh trường THPT Đô Lương 2 qua link https://docs.google.com/forms/d/e/1FAIpQLSeDFzP7OMF6i0cAoP6eEVhtsIM7U9OSCscHKHhgifuFAtjrA/viewform và kết qu thu được của 1125 học sinh như sau: B ng 2.1: Kết qu t đ nh gi kĩ n ng t học của b n thân STT Kĩ n ng Mức độ Tốt Khá Chưa tốt 1 Kĩ n ng nghe gi ng và 103 387 635 ghi chép 2 Kĩ n ng hoạt động nh m 91 143 891 3 Kĩ n ng trình bày, ph t 100 167 858 biểu ý kiến trước lớp 4 Sử dụng CNTT trao đổi 87 123 915 với bạn bè và GV 5 Kĩ n ng kiểm tra, đ nh 62 64 909 gi trong học tập..

6 Kĩ n ng khai th c tài li u 83 43 999 học tập bằng phương ti n CNTT 7 Kĩ n ng lập kế hoạch học 87 59 979 tập (Theo nguồn khảo sát google form) Từ kết qu kh o s t được, c thể thấy rằng hoạt động học tập của HS rất thụ động, nhiều HS chưa c hoặc yếu kĩ n ng t học, đặc bi t 88,8% HS chưa c kĩ n ng khai th c tài li u học tập bằng phương ti n CNTT; 80,8% HS cho rằng mình chưa c kĩ n ng t kiểm tra đ nh gi kết qu học tập; 87% HS chưa c kĩ n ng lập kế hoạch học tập. Chỉ c 43,6% HS nắm được kĩ n ng nghe gi ng, ghi chép nhưng ở mức độ chưa cao.

2.2. Ứng dụng phƣơng pháp dạy học tích cực môn Vật lí ở trƣờng THPT Th c tiễn dạy học c c môn Vật lí ở trường THPT n i chung, môn Vật lí ở trường THPT Đô Lương 2 nói riêng, vi c hình thành n ng l c cho học sinh chủ yếu thông qua tiến hành c c tiết lên lớp. Nhiều HS đã c ý thức ph i t học và nhận rõ tầm quan trọng của t học. Tuy nhiên, c c em chưa biết c ch t học như thế nào là hi u qu . GV cần c c c bi n ph p định hướng, hướng dẫn cho HS, rèn luy n cho c c em c c n ng l c t học cần thiết. Trong qu trình dạy học, gi o viên kết hợp nhiều phương ph p, sử dụng c c thiết bị dạy học hi n c hoặc t làm, vận dụng CNTT để làm phong phú cho bài gi ng. Để hoàn thành nhi m vụ, các nhóm học sinh chủ yếu d a vào s ch gi o khoa, s ch tham kh o, truy cập internet để tìm kiếm thông tin lí thuyết, hình nh,…sau đ b o c o trước lớp. Những c ch thức tổ chức đ đã g p phần giúp học sinh rèn luy n được nhiều kỹ n ng là tiền đề cho vi c hình thành những n ng l c chung và n ng l c chuyên bi t của học sinh. Các 13

DẠ Y

KÈ

M

QU

Y

NH

ƠN

OF

FI

CI

AL

gi o viên ở trường chúng tôi đã vận dụng một số phương ph p dạy học tích c c môn Vật lí như: + Vấn đ p + Dạy học ph t hi n và gi i quyết vấn đề + Dạy học theo nh m + Dạy học d n…

Tuy nhiên, th c trạng vi c dạy và học Vật lí trong nhà trường phổ thông n i chung, trường THPT Đô Lương 2 n i riêng vẫn còn những tồn tại là: nội dung bài học tương đối khô khan, kiến thức trừu tượng, nặng về lí thuyết, s gắn liền với th c tiễn chưa nhiều, thời gian để hướng dẫn HS th c hành, th c tế còn ít. Các gi o viên p dụng phương ph p dạy học tích c c vào dạy đại trà còn chưa nhiều .

2.3. Ứng dụng phƣơng pháp dạy học theo Trạm môn Vật lí ở trƣờng THPT Dạy học chủ đề theo phương ph p trạm trong môn Vật lí là phương ph p dạy học để người học chủ động làm vi c với c c trạm kiến thức độc lập, học sinh c thể làm vi c c nhân hoặc theo cặp hoặc theo nh m. Như vậy, học sinh không chỉ t mình lĩnh hội c c kiến thức mà còn rèn luy n cho học sinh c c kĩ n ng, hình thành c c n ng l c chuyên bi t cần thiết để ph t triển b n thân trong tương lai.

Phương ph p dạy học theo trạm xuất hi n từ đầu thế kỉ XX dưới dạng sơ khai. N chính thức được sử dụng như một hình thức dạy học bởi hai người là Morgan và Damson trong giờ học thể dục. Tại đ hai ông đã xây d ng một vòng tròn luy n tập giúp học sinh nâng cao thể l c và thành tích c nhân khi thi đấu. Trong dạy học hi n đại phương ph p dạy học theo trạm đã được sử dụng cho c c môn học ở trường PT và đã cho thấy hi u qủa rõ r t của n . Ở Vi t Nam, dạy học theo trạm đã được nghiên cứu và ứng dụng trong dạy học vật lí từ n m 2009 tại Đại học Sư phạm Hà Nội và đã c một số đề tài luận n thạc sỹ, tiến sỹ về phương ph p dạy học theo trạm và đã c kết qu kh quan. Tuy nhiên, phương ph p này vẫn chưa được nhiều gi o viên phổ thông vận dụng để dạy ở trường THPT. Trước khi th c hi n đề tài, chúng tôi đã tiến hành kh o s t đồng nghi p tại trường THPT Đô Lương 2 về quan điểm sử dụng phương ph p dạy học tích c c theo trạm vào c c chủ đề. Kết qu thu được như sau: B ng 2.3: Kết qu điều tra quan điểm của gi o viên trong vi c thiết kế dạy học một chủ đề theo phương ph p Trạm.

Mức độ cần Rất cần thiết Cần thiết Không cần Phân vân thiết thiết Số GV/ tổng 1/10 2/10 3/10 4/10 số GV được tham kh o Tỉ l % 10% 20% 30% 40% (Theo nguồn phiếu điều tra ) 14

DẠ Y

KÈ

M

QU

Y

NH

ƠN

OF

FI

CI

AL

Qua vi c kh o s t, chúng tôi nhận thấy một th c tế rằng, vi c p dụng phương ph p dạy học theo trạm vào dạy học chủ đề còn rất ít và thiếu c c tư li u để giúp GV nghiên cứu và vận dụng. Từ những cơ sở nêu trên, với vai trò là GV Vật lí chúng tôi đã cố gắng nghiên cứu lí luận và vận dụng c c phương ph p dạy học tích c c phù hợp với từng nội dung, từng chương, từng bài để giúp học sinh ph t huy tính tích c c, n ng động, s ng tạo, rèn luy n kĩ n ng, ph t triển n ng l c và khơi dậy niềm hứng thú và say mê với môn Vật lí – môn học mà HS xem là khó và trừu tượng.

3. T chức thực hiện chủ đề “Sóng cơ và giao thoa sóng” theo phƣơng pháp Trạm.

3.1. ác định mạch i n thức chủ đề - S ng cơ và s tryền s ng cơ.

- Giao thoa s ng.

- S ng dừng.

- Đặc trưng vật lí của âm.

- Đặc trưng sinh lí của âm. .1.1. ác bài iến th c liên qu n đư c s p ếp thành chủ đề “Sóng cơ và gi o tho Sóng” Bài 7: S ng cơ và s tryền s ng cơ.

Bài 8: Giao thoa s ng.

Bài 9: S ng dừng.

Bài 10: Đặc trưng vật lí của âm (T học c hướng dẫn).

Bài 11: Đặc trưng sinh lí của âm (T học c hướng dẫn). .1. . u tr c logic n i dung chủ đề D a vào nội dung s ch gi o khoa, s ch gi o viên, chuẩn kiến thức kĩ n ng vật lí 12, hướng dẫn gi m t i chương trình của Bộ gi o dục và phân phối chương trình của tổ chuyên môn xây d ng, mạch logic của kiến thức và quy luật của khoa học từ th c nghi m đến kiến thức, chúng tôi x c định được mạch kiến thức như sau: - Kh i qu t về s ng cơ và s truyền s ng cơ + Kh i ni m s ng cơ. + C c đặc trưng của một s ng hình sin. + Phương trình s ng.

- Hi n tượng giao thoa s ng + Hi n tượng giao thoa s ng. + Điều ki n c c đại, c c tiểu giao thoa.

- ng dụng giao thoa trong s ng dừng. + S ph n xạ của s ng. + S ng dừng.

- S ng âm + Đặc trưng vật lí của âm. + Đặc trưng sinh lí của âm. .1. .Th i lư ng.

- Bốn tiết theo phân phối chương trình.

15

DẠ Y

KÈ

M

QU

Y

NH

ƠN

OF

FI

CI

AL

3.2. Mục tiêu chủ đề . .1. iến th c - Ph t biểu được c c định nghĩa về s ng cơ, s ng dọc, s ng ngang và nêu được ví dụ về s ng dọc, s ng ngang.

- Ph t biểu được c c định nghĩa về tốc độ truyền s ng, bước s ng, tần số s ng, biên độ s ng và n ng lượng s ng.

- Hiểu được b n chất của qu trình truyền s ng là truyền pha dao động và truyền n ng lượng.

- Hiểu được tính tuần hoàn theo thời gian và trong không gian của s ng.

- Hiểu được vai trò của s ng cơ trong đời sống.

- Mô t được hi n tượng giao thoa của hai sóng mặt nước và nêu được c c điều ki n để có s giao thoa của hai sóng.

- Viết được công thức biên độ dao động của một điểm trong vùng giao thoa.

- Viết được công thức x c định vị trí của c c đại và c c tiểu giao thoa.

- Mô t được hi n tượng sóng dừng trên một sợi dây và nêu được điều ki n để có sóng dừng khi đ .

- Gi i thích được hi n tượng sóng dừng.

- Viết được công thức x c định vị trí các nút và các bụng trên một sợi dây trong trường hợp dây c hai đầu cố định và dây có một đầu cố định, một đầu t do.

- Nêu được điều ki n để có sóng dừng trong 2 trường hợp trên.

- Nắm được phương ph p gi i các bài toán sóng dừng trên dây.

- Lấy ví dụ về sóng dừng dây, sóng dừng trong ống sáo.

- Nắm được các khái ni m: sóng âm, nguồn âm, âm nghe được, hạ âm, siêu âm.

- Nêu được ví dụ về c c môi trường truyền âm khác nhau.

- Nắm được ba đặc trưng vật lý của âm là: tần số âm, cường độ âm, mức cường độ âm, đồ thị dao động âm, các khái ni m âm cơ b n và họa âm.

- Nêu được ba đặc trưng sinh lí của âm là: độ cao, độ to và âm sắc.

- Nêu được ba đặc trưng vật lí của âm tương ứng với ba đặc trưng sinh lí của âm. . . . năng - Viết được phương trình s ng tại một điểm bất k .

- Viết được phương trình giao thoa s ng.

- Viết được công thức x c định vị trí của c c đại và c c tiểu giao thoa.

- Viết được công thức x c định vị trí c c nút và c c bụng trên sợi dây trong trường hợp hai đầu cố định và sợi dây c một đầu cố định một đầu t do.

- Vận dụng được công thức để gi i được c c bài to n đơn gi n về s ng cơ, giao thoa s ng, s ng dừng, sóng âm.

- Vận dụng công thức s ng âm để gi i một số bài tập. . . . Thái đ - Học sinh c th i độ học tập tích c c t gi c.

- Học sinh nhận thức được tầm quan trọng của hi n tượng giao thoa s ng, sóng âm trong t nhiên, trong cuộc sống hàng ngày.

- Học sinh yêu thích khoa học, yêu thích thiên nhiên. . .4. ác năng lực cần hướng tới 3.2.4.1. Năng lực chuyên biệt * N ng l c nhận thức 16

DẠ Y

KÈ

M

QU

Y

NH

ƠN

OF

FI

CI

AL

- Hiểu được b n chất của qu trình truyền s ng là truyền pha dao động và truyền n ng lượng.

- Hiểu được tính tuần hoàn theo thời gian và trong không gian của s ng.

- Hiểu được vai trò của s ng cơ trong đời sống.

- Mô t được hi n tượng giao thoa của hai sóng mặt nước và nêu được c c điều ki n để có s giao thoa của hai sóng.

- Viết được công thức biên độ dao động của một điểm trong vùng giao thoa.

- Viết được công thức x c định vị trí của c c đại và c c tiểu giao thoa.

- Mô t được hi n tượng sóng dừng trên một sợi dây và nêu được điều ki n để có sóng dừng khi đ .

- Gi i thích được hi n tượng sóng dừng.

- Viết được công thức x c định vị trí các nút và các bụng trên một sợi dây trong trường hợp dây c hai đầu cố định và dây có một đầu cố định, một đầu t do.

- Nêu được điều ki n để có sóng dừng trong 2 trường hợp trên.

- Lấy ví dụ về sóng dừng dây, sóng dừng trong ống sáo.

- Nắm được các khái ni m: sóng âm, nguồn âm, âm nghe được, hạ âm, siêu âm.

- Nêu được ví dụ về c c môi trường truyền âm khác nhau.

- Nắm được ba đặc trưng vật lý của âm là: tần số âm, cường độ âm, mức cường độ âm, đồ thị dao động âm, các khái ni m âm cơ b n và họa âm.

- Nêu được ba đặc trưng sinh lí của âm là: độ cao, độ to và âm sắc.

- Nêu được ba đặc trưng vật lí của âm tương ứng với ba đặc trưng sinh lí của âm. * Tìm hiểu thế giới sống - Đề xuất và đặt ra được c c câu hỏi liên quan đến vấn đề s ng cơ, giao thoa s ng, s ng dừng, s ng âm, hộp cộng hưởng c vai trò như thế nào đối với nguồn âm…

- Lập và th c hi n kế hoạch hoạt động của nh m, của c nhân về c c vấn đề chủ đề yêu cầu khi th c hi n bài tập ở c c trạm trong chủ đề.

- Viết được b o c o ,trình bày và ph n bi n c c vấn đề của chủ đề “Sóng cơ và giao thoa Sóng” một c ch thuyết phục. * Vận dụng c c kiến thức đã học - Vận dụng c c kiến thức đã học về “S ng cơ và giao thoa s ng” để gi i thích được một số hi n tượng trong t nhiên và trong đời sống hằng ngày.

- Đề xuất và đưa ra được c c bi n ph p ph t hi n s ng thần động đất do một số loài vật c m nhận được s ng hạ âm như voi, chim bồ câu…

- Th c hi n được c c nội dung th c hành liên quan.

3.2.4.2. Năng lực chung * N ng l c gi i quyết vấn đề và s ng tạo.

- Nhận biết và gi i thích được các hi n tượng: s ng địa chấn, động đất, sóng âm thanh, hoạt động của các loại đàn, s o…

- Trình bày được định nghĩa s ng cơ học, sóng ngang, sóng dọc.

- Nêu được điều ki n giao thoa sóng.

- Nêu được thế nào là c c đại, c c tiểu giao thoa.

- Nêu được định nghĩa s ng dừng.

- Nêu được bụng sóng, nút sóng, bó sóng là gì. * N ng l c t học và t chủ - T lập được kế hoạch học tập chủ đề.

17

THÔNG HIỂU

VẬN DỤNG

ƠN

NỘI DUNG

NHẬN BIẾT

- Chỉ rõ trong quá trình truyền sóng n ng lượng không bị mất đi, biên độ của tất c các phần tử đều như nhau.

- Viết được - Dùng phương các trình liên công h giữa thức vận tốc, liên h chu kì, vận tốc, bước sóng. chu k , - Viết được bước phương s ng để trình liên gi i một h giữa số bài vận tốc, tập dễ.

VẬN DỤNG CAO

- N ng l c nghiên cứu khoa học.

- N ng l c giao tiếp và hợp t c.

- N ng l c t học và t chủ.

- N ng l c nhận thức vật lí.

- N ng l c tìm hiểu thế giới sống.

- N ng l c vận dụng c c kiến thức đã học.

- Vận dụng kiến thức sóng cơ gi i thích các hi n tượng: s ng địa chấn, động đất, sóng âm thanh…

- N ng l c nhận thức.

- N ng l c nghiên cứu khoa học.

- N ng l c giao tiếp và hợp t c.

- N ng l c t học và t chủ.

- N ng l c nhận thức vật lí.

- N ng l c vận dụng c c kiến thức

QU

M

2. Các đặc trưng của một sóng hình sin.

DẠ Y

KÈ

Sóng cơ và sự truyền sóng cơ

-Nhận biết được các đại lượng đặc trưng của sóng hình sin.

CÁC NĂNG LỰC CẦN HƢỚNG TỚI

- Gi i thích được một số hi n tượng sóng trong t nhiên

Y

NH

1. Sóng -Trình - Mô t cơ bày được b n được chất quá sóng trình cơ truyền học, sóng. sóng - Mô t dọc và tính tuần sóng hoàn của ngang sóng trong không gian và theo thời gian.

OF

FI

CI

AL

- Tìm kiếm tư li u, l a chọn những tư li u phù hợp.

- Đọc hiểu s ch gi o khoa, c c nguồn tài li u kh c, h thống lại kiến thức cơ b n.

- T tiến hành kh o s t th c tế c c dụng cụ âm nhạc: đàn, s o … * N ng l c giao tiếp và hợp t c - Hoạt động nh m, th o luận thống nhất, báo cáo.

-Trao đổi, giao tiếp để thu thập thông tin tại địa phương.

- Hợp t c với nhau trong qu trình th c hi n c c nhi m vụ được giao cho nh m. * N ng l c nghiên cứu khoa học - T tiến hành c c thí nghi m về giao thoa.

- T tìm hiểu cấu trúc và hoạt động của c c dụng cụ âm nhạc.

- T tìm hiểu phổ của c c nguồn nhạc âm.

3.3. ây dựng bảng mô tả mức độ yêu cầu chuẩn i n thức, ỹ năng và các năng lực hình thành

18

FI

CI

AL

đã học.

- Nhận xét được c c đại, c c tiểu giao thoa.

- Vẽ được c cc c đại, c c tiểu trên hình nh thu được từ thí nghi m.

ƠN

OF

- D a vào độ l ch pha để tìm c c điểm giao động cùng pha, ngược pha với nhau.

- Nhìn được phương truyền sóng và chiều chuyển động của c c điểm trong không gian.

- Mô t được hi n tượng giao thoa của hai sóng mặt nước.

KÈ

M

1. Hi n tượng giao thoa.

QU

Y

NH

3.

Phươn g trình sóng

chu kì, bước sóng.

- Viết được công thức x c định tần số của sóng dừng trong hai trường hợp.

-Viết - Từ được phương phươn trình sóng g trình thấy được sóng s phụ tại thuộc vào nguồn, không gian tại và theo điểm thời gian cách của sóng. nguồn 1 đoạn d.

DẠ Y

Giao thoa sóng

- Gi i thích được hi n tượng giao thoa.

- N ng l c gi i quyết vấn đề và sáng tạo.

- N ng l c nghiên cứu khoa học.

- N ng l c giao tiếp và hợp t c.

- N ng l c t học và t chủ.

- N ng l c nhận thức vật lí.

- N ng l c tìm hiểu thế giới sống.

- N ng l c vận dụng c c kiến thức đã học.

- N ng l c nhận thức.

- N ng l c gi i quyết vấn đề và sáng tạo.

- N ng l c nghiên cứu khoa học.

- N ng l c giao tiếp và hợp t c - N ng l c t học và t chủ.

- N ng l c nhận thức vật lí.

- N ng l c tìm hiểu thế giới sống.

- N ng l c vận dụng c c kiến thức đã học.

- N ng l c nhận 19

AL

CI

- Gi i thích được một số hi n tượng trong t nhiên.

- Mô t được hi n tượng sóng dừng trên một sợi dây và nêu được điều ki n để có

- Gi i thích được sơ lược hi n tượng sóng dừng

Y

- Nhận thức được hi n tượng giao thoa là hi n tượng đặc trưng của sóng.

QU

- Chỉ ra được điều ki n giao thoa thoa của hai sóng.

DẠ Y

KÈ

M

3. Điều ki n giao thoa sóng kết hợp.

NH

ƠN

OF

FI

2. C c đại và c c tiểu

thức.

- Viết - Viết được - Xác - Tính - N ng l c gi i được phương định được số quyết vấn đề và phươn trình sóng được vị c c đại sáng tạo. g trình tại điểm trí c c c c tiểu - N ng l c nghiên sóng cách đại,c c giao thoa cứu khoa học. tại hai nguồn lần tiểu giao trên đoạn - N ng l c giao nguốn. lượt là thoa. thẳng nối tiếp và hợp t c. d1,d2. hai nguồn, - N ng l c t học - Viết được trên cạnh và t chủ. phương hình chữ - N ng l c nhận trình giao nhật, thức vật lí. thoa. đường - N ng l c tìm hiểu chéo hình thế giới sống. chữ nhật, - N ng l c vận trên dụng c c kiến thức đường đã học. tròn…

- N ng l c nhận thức.

Sóng dừng

1. S ph n xạ của sóng

- Nêu được đặc điểm của sóng tới và sóng

- Trình bày được ý nghĩa của giao thoa sóng trong th c tế đời sống.

- Vận dụng kiến thức giao thoa sóng gi i thích hoạt động của động đất, sóng thần…

- N ng l c gi i quyết vấn đề và sáng tạo.

- N ng l c giao tiếp và hợp t c.

- N ng l c t học và t chủ.

- N ng l c nhận thức vật lí.

- N ng l c tìm hiểu thế giới sống.

- N ng l c vận dụng c c kiến thức đã học.

- N ng l c nhận thức.

- N ng l c gi i quyết vấn đề và sáng tạo.

- N ng l c giao tiếp và hợp t c.

- N ng l c t học và t chủ.

- N ng l c nhận 20

1. Âm Nguồn

CI FI

- Vận dụng các kiến thức về dao động và s ng để gi i các bài toán về sóng dừng.

- Chỉ ra được sai lầm trong cách xác định số nút, số bụng s ng với c c trường hợp kh c nhau của sợi dây.

- Nắm vững điều ki n c sóng dừng, cách tính số nút, số bụng trên dây; xác định tần số tạo ra s ng dừng trên dây.

- Tìm ra - N ng l c gi i c c bi n quyết vấn đề và

NH

ƠN

- Xác định được trình độ của b n  thân về k 2 sóng  dừng.  (2k  1) 4 - Xác định được bước sóng hoặc tốc độ truyền sóng bằng phương pháp sóng dừng.

OF

- Diễn gi i được các đại lượng trong công thức.

M

KÈ DẠ Y Đặc trƣng

thức vật lí.

- N ng l c tìm hiểu thế giới sống.

- N ng l c vận dụng c c kiến thức đã học.

-N ng l c nhận thức.

- N ng l c gi i quyết vấn đề và sáng tạo.

- N ng l c giao tiếp và hợp t c - N ng l c t học và t chủ.

- N ng l c nhận thức vật lí.

- N ng l c tìm hiểu thế giới sống.

- N ng l c vận dụng c c kiến thức đã học.

- N ng l c nhận thức.

AL

trên một sợi dây.

QU

2. Sóng - Nêu dừng. được sóng dừng là gì?

- Nêu được kho n g cách giữa hai bụng liên tiếp, hai nút liên tiếp, giữa một bụng và một nút liên tiếp.

sóng dừng khi đ .

Y

ph n xạ tại điểm ph n xạ.

- Nêu được công thức sóng dừng.

- Nhận - Phân biết bi t được

- Âm nhạc và

21

DẠ Y

KÈ

M

CI

AL

pháp tiết sáng tạo. ki m tiếng - N ng l c giao ồn. tiếp và hợp t c.

- N ng l c t học và t chủ.

- N ng l c nhận thức vật lí.

- N ng l c tìm hiểu thế giới sống.

- N ng l c vận dụng c c kiến thức đã học.

- N ng l c nhận thức.

FI

tiếng ồn khác nhau ở chỗ nào?

ƠN

OF

s ng hạ âm, sóng siêu âm - Trình bày được sơ lược về âm cơ b n, các hoạ âm.

NH

2.

Những đặc trưng vật lí của âm.

được nguồn âm.

- Nhận biết môi trường truyền âm, môi trường cách âm.

- Nêu được sóng âm, âm thanh, hạ âm, siêu âm là gì.

- Nhận biết được các đặc trưng vật lí của âm.

- Nêu được cường độ âm và mức cường độ âm là gì và đơn vị đo mức cường

- Nhận biết được c c đại lượng trong công thức.

Y

âm

QU

vật lí của âm

- Áp dụng công thức tính mức cường độ âm để làm bài tập cơ b n.

- Kết hợp nhiều công thức để làm bài tập nâng cao tìm số nguồn âm, tìm kho ng c ch từ điểm xét đến nguồn âm.

- D a vào đồ thị dao động âm để phân bi t nhạc cụ.

- N ng l c gi i quyết vấn đề và sang tạo.

- N ng l c giao tiếp và hợp t c.

- N ng l c t học và t chủ.

- N ng l c nhận thức vật lí.

- N ng l c tìm hiểu thế giới sống.

- N ng l c vận dụng c c kiến thức đã học.

- N ng l c nhận thức.

22

- Nhận biết được âm sắc của âm là đặc tính sinh lý của âm.

DẠ Y

KÈ

M

3. Âm sắc

- Biết được âm sắc của âm gắn liền với đồ thị dao động âm.

CI

AL

- N ng l c gi i quyết vấn đề và sáng tạo.

- N ng l c giao tiếp và hợp t c.

- N ng l c t học và t chủ.

- N ng l c nhận thức vật lí.

- N ng l c tìm hiểu thế giới sống.

- N ng l c vận dụng c c kiến thức đã học.

- N ng l c gi i quyết vấn đề và sáng tạo.

- N ng l c giao tiếp và hợp t c.

- N ng l c t học và t chủ.

- N ng l c nhận thức vật lí.

- N ng l c tìm hiểu thế giới sống.

- N ng l c vận dụng c c kiến thức đã học.

- N ng l c gi i quyết vấn đề và sáng tạo.

- N ng l c giao tiếp và hợp t c.

- N ng l c t học và t chủ.

- N ng l c nhận thức vật lí.

- N ng l c tìm hiểu thế giới sống.

- N ng l c vận dụng c c kiến thức đã học.

OF

FI

- Gi i thích được vì sao phát thành viên thường chọn giọng nữ.

ƠN

- Biết được độ to của âm gắn liền với mức cường độ âm.

-Vận dụng kiến thức để gi i thích một số hi n tượng âm trong đời sống hàng ngày.

- Vận dụng kiến thức để gi i thích một số hi n tượng âm trong đời sống hàng ngày.

- Vận dụng kiến thức để gi i thích một số hi n tượng âm trong đời sống hàng ngày.

NH

Đặc trƣng sinh lý của âm

- Nhận biết được độ to của âm là đặc tính sinh lý của âm.

Y

2. Độ to

- Biết được độ cao của âm gắn liền với tần số của âm.

QU

1. Độ cao

độ âm.

- Nhận biết được độ cao của âm là đặc tính sinh lý của âm.

- Gi i thích tại sao chỉ cần nghe tiếng h t là c thể ph t hi n được giọng của ca sỹ này hay ca sỹ khác.

23

Bắt buộc

Bắt buộc

DẠ Y

2

KÈ

M

1.

Thời gian Dụng cụ Nội dung yêu cầu (phút) Trạm 1. - Thí nghi m giao - Mô t được hi n tượng 8 phút Trạm thoa s ng nước. giao thoa của hai s ng mặt thí - Phiếu học tập nước. nghi m và phiếu trợ giúp - Gi i thích được hi n trạm 1. tượng giao thoa.

- Bút lông, b ng - Nhận xét được c c đại, phụ. c c tiểu giao thoa.

- Máy tính.

- Vẽ được c c c c đại, c c tiểu thu được từ thí nghi m.

Trạm 2. - Phiếu học tập - Viết được phương trình 11 phút Trạm và phiếu trợ giúp sóng tổng hợp tại điểm c ch chứng trạm 2. nguồn lần lượt là d1,d2. minh 1 - Bút lông, b ng - Tìm được quỹ tích c c phụ. điểm dao động với biên độ - Máy tính. c c đại.

- Chỉ ra được điều ki n giao thoa thoa của hai s ng.

Trạm 3. - Phiếu học tập - Viết được phương trình 11 phút Trạm và phiếu trợ giúp sóng tổng hợp tại điểm c ch chứng trạm 3. nguồn lần lượt là d1,d2.

Tên trạm

Y

Loại Trạm trạm

QU

Tiết 2.

NH

ƠN

OF

FI

CI

AL

4. ây dựng các trạm học tập Sau khi nghiên cứu kiến thức, phân tích chủ đề và x c định c c n ng l c hướng tới chủng tôi đã xây d ng phương ph p dạy học theo trạm cho chủ đề này như sau: Tiết 1. Đại cương về s ng cơ: Không sử dụng phương ph p dạy học theo trạm.

Tiết 2. Giao thoa sóng. Chia thành 3 trạm bắt buộc, gồm: Trạm 1. Trạm thí nghi m; Trạm 2. Trạm chứng minh 1; Trạm 3. Trạm chứng minh 2.

Tiết 3. S ng dừng. Chia thành 2 trạm bắt buộc gồm: Trạm 4. S ng dừng với 2 đầu dây cố định; Trạm 5. S ng dừng với 1 đầu t do 1 đầu cố định, 2 trạm t chọn gồm. Trạm 6. Đàn guitar và tác dụng kỳ diệu; Trạm 7. Muôn màu vật lí trong sáo trúc.

Tiết 4. Tr i nghi m s ng âm và hướng dẫn t học. Chia thành 3 trạm t chọn gồm: Trạm 8. Trạm ca h t; Trạm 9. Trạm chơi nhạc cụ; Trạm 10. Trạm tr i nghi m s ng tạo (s ng tạo nhạc cụ).

Tiết 5. Bài tập: Không sử dụng phương ph p dạy học theo trạm.

Lưu ý: + Trạm bắt buộc: Học sinh buộc ph i hoàn thành nhi m vụ ở c c trạm này. + Trạm t chọn: Học sinh c thể l a chọn 1 trong 2 trạm này phù hợp với sở thích hoặc n ng l c của b n thân; hoặc c thể hoàn thành c 2 trạm.

B ng 4.1. Tổng quan c c trạm học tập chủ đề “S ng cơ và giao thoa s ng”

3

Bắt buộc

24

- Tìm được quỹ tích c c điểm đứng yên.

- Chỉ ra được điều ki n giao thoa thoa của hai s ng.

AL

- Bút lông, b ng phụ.

- Máy tính.

CI

minh 2

Tiết 3.

2

Bắt buộc

Nội dung yêu cầu

Trạm 4.

Sóng dừng với 2 đầu dây cố định

- Video thí nghi m về s ph n xạ s ng ở vật c n cố định.

- Thí nghi m s ng dừng với 2 đầu dây cố định.

- Phiếu học tập và phiếu trợ giúp trạm 4.

- Bút lông, b ng phụ.

- Máy tính.

Trạm 5. - Video thí Sóng nghi m về s dừng ph n xạ s ng ở với 1 vật c n t do. đầu t - Video thí do 1 nghi m sóng đầu cố dừng với 1 đầu t định. do 1 đầu cố định.

- Phiếu học tập và phiếu trợ giúp trạm 5.

- Bút lông, b ng phụ.

- Máy tính.

Trạm 6. - Đàn guitar - Phiếu học tập Đàn và phiếu trợ giúp guitar và tác trạm 6.

- Bút lông, b ng dụng phụ. kỳ - Máy tính. diệu.

FI

Bắt buộc

Dụng cụ

- Mô t được thí nghi m.

- Nhận xét được độ l ch pha s ng tới, s ng ph n xạ tại điểm ph n xạ trên vật c n cố định.

- Nắm vững điều ki n c s ng dừng, c ch x c định vị trí nút, bụng trên dây.

Thời gian (phút) 10 phút

- Mô t được thí nghi m.

10 phút - Nhận xét được độ l ch pha s ng tới, s ng ph n xạ tại điểm ph n xạ trên vật c n t do.

- Nắm vững điều ki n c s ng dừng, c ch x c định vị trí nút, bụng trên dây.

T chọn 1

DẠ Y

3

KÈ

M

QU

Y

NH

ƠN

1

Tên trạm

OF

Loại Trạm trạm

- Tìm hiểu sơ lược cấu tạo và nguyên lí hoạt động của đàn guitar. Hiểu rõ sóng dừng trên sợi dây đàn thuộc loại nào đã kh o sát.

- Tìm hiểu tác dụng di u kì của nó.

5 phút

25

2

T chọn 4

3

T chọn 5

Trạm 9. Trạm chơi nhạc cụ

- Máy tính hoặc đi n thoại.

AL

CI

FI

Nội dung yêu cầu

OF

Dụng cụ

- Tìm hiểu sơ lược cấu tạo 5 phút và nguyên lí hoạt động của sáo trúc. Hiểu rõ sóng dừng của không khí trong sáo trúc thuộc loại nào đã kh o sát.

- Tìm hiểu tác dụng di u kì của nó.

- Chọn HS thể hi n 1 bài hát tùy chọn.

- Hát 1 câu hát trong bài thể hi n với 2 tần số kh c nhau.

- Thể hi n bài h t qua nhạc cụ t chọn.

ƠN

1

Loại Tên trạm trạm T Trạm 8. Trạm chọn ca hát 3

- Máy tính hoặc đi n thoại.

- Chuẩn bị nhạc cụ c sẵn.

Trạm 10. Trạm - Máy tính - Giới thi u nhạc tr i nghi m hoặc đi n cụ t s ng tạo. s ng tạo (s ng thoại. tạo nhạc cụ).

- Chuẩn bị nhạc cụ t s ng tạo.

Y

Trạm

- Sáo trúc - Phiếu học tập và phiếu trợ giúp trạm 7.

- Bút lông, b ng phụ.

- Máy tính.

Thời gian (phút) 7 phút

7 phút

7 phút

QU

Tiết 4.

Trạm 7.

Muôn màu vật lí trong sáo trúc.

NH

T chọn 2

4

DẠ Y

KÈ

M

- Sơ đồ tổng quan các trạm:

26

CI

AL

Hình 4.1. Sơ đồ 1 vòng tròn học tập với trạm bắt buộc số 1,2,3

NH

ƠN

OF

FI

Hình 4.2. Sơ đồ 1 vòng tròn học tập với trạm bắt buộc số 4,5

Hình 4.3. Sơ đồ 2 vòng tròn học tập với trạm tự chọn số 6 và số 7

QU

Y

Trạm 1: Trạm thí nghiệm * Mục tiêu: Mô t được hi n tượng giao thoa của hai sóng mặt nước và gi i thích định tính của hi n tượng giao thoa của hai sóng. * Phiếu học tập: Yêu cầu và nội dung của trạm được nêu trong phiếu học tập đặt sẵn ở trạm.

Phiếu học tập của trạm 1 có nội dung như sau:

DẠ Y

KÈ

M

PHIẾU HỌC TẬP SỐ 1 Nhóm trƣởng:………………………………

Thƣ í:…………………………………….. Thời gian:…………..

Trạm 1: Trạm thí nghi m * Yêu cầu: 1. Bộ TN S ng nước gồm những bộ phận nào? Hai qu cầu giống nhau gắn với hai đầu cần rung khi dao động có mục đích gì? ………………………………………………………………………………………

2. Tiến hành thí nghi m, quan sát hi n tượng gì? ………………………………………………………………………………………

4. Khi t ng hoặc gi m tần số 2 nguồn, d đo n hi n tượng quan s t như thế nào? ………………………………………………………………………………………

5. Gi i thích định tính hi n tượng? ………………………………………………………………………………………

27

AL

NH

ƠN

2. Hình nh đường Hypebol trong to n học

OF

FI

CI

PHIẾU TRỢ GIÚP TRẠM SỐ 1 1. Hình nh c c đường giao thoa trên mặt nước được vẽ lại từ TN

KÈ

M

QU

Y

Trạm 2: Trạm chứng minh 1 * Mục tiêu: - Chứng minh được quỹ tích c c điểm dao động với biên độ c c đại là đường hyperbol.

- Viết được công thức x c định vị trí của c c đại giao thoa.

- Nêu được c c điều ki n để có s giao thoa của hai sóng. * Phiếu học tập: yêu cầu và nội dung của trạm được nêu trong phiếu học tập đặt sẵn ở trạm.

Phiếu học tập của trạm 2 có nội dung như sau: PHIẾU HỌC TẬP SỐ 2 Nhóm trƣởng:………………………………

Thƣ í:…………………………………….. Thời gian:…………..

DẠ Y

Trạm 2: Trạm chứng minh 1 * Yêu cầu: 1. Viết phương trình s ng tại M do nguồn 1 gửi đến M? ………………………………………………………………………………………

2. Viết phương trình s ng tại M do nguồn 2 gửi đến M? ………………………………………………………………………………………

3. Nhận xét về biên độ, phương, tần số của 2 dao động tại M? Để tìm phương trình 28

FI

CI

AL

tổng hợp tại M, chúng ta sử dụng những phương ph p nào? Trong trường hợp này sử dụng phương ph p nào phù hợp? Nhận xét về chuyển động tại M? ……………………………………………………………………………………….

4. Nếu điểm M dao động điều hòa, hãy x c định biên độ dao động của M? Để M dao động với biên độ c c đại cần c điều ki n gì? Từ đ tìm ra mối quan h hi u đường đi từ điểm M đến 2 nguồn với bước sóng. Nhận xét quỹ tích điểm M trên mặt phẳng nước? Chỉ rõ trên hình vẽ? Điều ki n để M dao động với biên độ c c đại ở trên chỉ đúng trong trường hợp nào?

OF

………………………………………………………………………………………

5. Hai s ng c đặc điểm gì về phương, tần số, độ l ch pha? Từ đ nêu điều ki n giao thoa? ………………………………………………………………………………………

Y

NH

ƠN

Trạm 3: Trạm chứng minh 2 * Mục tiêu: - Chứng minh được quỹ tích c c điểm đứng yên là đường hyperbol - Viết được công thức x c định vị trí của c c tiểu giao thoa.

- Nêu được c c điều ki n để có s giao thoa của hai sóng. * Phiếu học tập: yêu cầu và nội dung của trạm được nêu trong phiếu học tập đặt sẵn ở trạm.

Phiếu học tập của trạm 3 có nội dung như sau: PHIẾU HỌC TẬP SỐ 3 Nhóm trƣởng:………………………………

Thƣ í:…………………………………….. Thời gian:…………..

QU

Trạm 2: Trạm chứng minh 1 * Yêu cầu:

M

1. Viết phương trình s ng tại M do nguồn 1 gửi đến M? ………………………………………………………………………………………

KÈ

2. Viết phương trình s ng tại M do nguồn 2 gửi đến M? ………………………………………………………………………………………

3. Nhận xét về biên độ, phương, tần số của 2 dao động tại M? Để tìm phương trình tổng hợp tại M, chúng ta sử dụng những phương ph p nào? Trong trường hợp này sử dụng phương ph p nào phù hợp? Nhận xét về chuyển động tại M?

DẠ Y

………………………………………………………………………………………

4. Nếu điểm M dao động điều hòa, hãy x c định biên độ dao động của M? Để M đứng yên cần c điều ki n gì? Từ đ tìm ra mối quan h hi u đường đi từ điểm M đến 2 nguồn với bước sóng. Nhận xét quỹ tích điểm M trên mặt phẳng nước? Chỉ rõ trên hình vẽ? Điều ki n để M đứng yên ở trên chỉ đúng trong trường hợp nào? ………………………………………………………………………………………

29

PHIẾU TRỢ GIÚP TRẠM SỐ 2, 3 1. Công thức lượng giác: cos a  cos b  2cos 2. Đường conic Hypebol

a b ab cos 2 2

FI

B trợ về toán học

CI

AL

5. Hai s ng c đặc điểm gì về phương, tần số, độ l ch pha? Từ đ nêu điều ki n giao thoa? ………………………………………………………………………………………

OF

Cho hai điểm cố định F1, F2 với F1 F2 =2c(c>0) và hằng số a<c.

Hypebol là tập hợp c c điểm M thỏa mãn |MF1–MF2|=2a. Kí hi u (H).

Ta gọi: F1, F2 là tiêu điểm của (H).

Y

NH

ƠN

Kho ng c ch F1 F2 =2c là tiêu c của (H).

KÈ

M

QU

3. Quan sát hình nh s ng nước trên mặt nước để so sánh

DẠ Y

Trạm 4. Sóng dừng với 2 đầu dây cố định * Mục tiêu: - Mô t được hi n tượng sóng dừng trên một sợi dây 2 đầu dây cố định và nêu được điều ki n để có sóng dừng khi đ .

- Gi i thích được hi n tượng sóng dừng.

- Viết được công thức x c định vị trí các nút và các bụng trên một sợi dây trong trường hợp dây c hai đầu cố định. * Phiếu học tập: yêu cầu và nội dung của trạm được nêu trong phiếu học tập đặt sẵn ở trạm.

30

KÈ

M

QU

Y

NH

ƠN

OF

FI

CI

AL

Phiếu học tập của trạm 4 có nội dung như sau: PHIẾU HỌC TẬP SỐ 4 Nhóm trƣởng:………………………………

Thƣ í:…………………………………….. Thời gian:…………..

Trạm 4. Sóng dừng với 2 đầu dây cố định 1. Thế nào là vật c n cố định? ………………………………………………………………………………………

2. Video 1. Khi cầm đầu A của dây mềm dài chừng vài mét c 1 đầu B gắn cố định. Cầm đầu A c ng hơi mạnh cho dây nằm ngang, giật mạnh đầu sang ph i rồi đưa về vị trí cũ. Biến dạng của dây như vậy hướng như thế nào? Đến B nó ph n xạ trở lại từ B đến A nhưng biến dạng của dây bây giờ hướng như thế nào? ………………………………………………………………………………………

3. Video 2. Nếu cho A dao động điều hòa có sóng hình sin từ A đến B (sóng tới) đến B sóng bị ph n xạ như thế nào với sóng tới? ………………………………………………………………………………………

4. Ở thí nghi m. Để cho một đầu của sợi dây dao động liên tục thì ở bộ TN người ta đã bố trí như thế nào? Khi ổn định chúng ta quan s t được hi n tượng là gì?

Trong SGK, nêu điểm như thế nào gọi là điểm nút, điểm như thế nào là điểm bụng? Chỉ rõ điểm bụng, điểm nút trên TN. Còn c c điểm kh c như thế nào?.

Những điểm nằm giữa hai nút sóng liên tiếp dao động với nhau như thế nào? Hai điểm ở hai bên của một nút s ng dao động với nhau như thế nào? ……………………………………………………………………………………...

5. Nhận xét gì về hi n tượng s ng dừng và giao thoa s ng? ………………………………………………………………………………………

6. Nhận xét gì vị trí c c điểm nút, điểm bụng so với đầu A, B? ………………………………………………………………………………………

7. Điều ki n c s ng dừng trên sợi dây với 2 đầu dây cố định là gì? ………………………………………………………………………………………

8. Ở thí nghi m, khi t ng tần số f, số bụng thay đổi như thế nào? Giữ nguyên f, làm ngắn chiều dài sợi dây thì số bụng như thế nào? ………………………………………………………………………………………

PHIẾU TRỢ GIÚP TRẠM SỐ 4

DẠ Y

1. Video 1 về chiều biến dạng của dây khi ph n xạ trên vật c n cố định https://youtu.be/wPouok9mJAk 2. Video 2 thí nghi m về ph n xạ của sóng trên vật c n cố định https://youtu.be/U-wILvYH_tc) 3. Bộ thí nghi m sóng dừng với 2 đầu cố định.

4. Xem lại bài tập 7 trang 45 SGK Vật lí về kho ng c ch giữa 2 điểm c c đại giao thoa ( hay 2 c c tiểu giao thoa) cạnh nhau trên đoạn thẳng chứa 2 nguồn.

5. Hình vẽ s ng dừng với 2 đầu cố định:

31

AL CI FI OF

NH

ƠN

Trạm 5. Sóng dừng với 1 đầu dây cố định, 1 đầu tự do * Mục tiêu: - Mô t được hi n tượng sóng dừng trên một sợi dây 1 đầu dây cố định, 1 đầu t do và nêu được điều ki n để có sóng dừng khi đ .

- Gi i thích được hi n tượng sóng dừng.

- Viết được công thức x c định vị trí các nút và các bụng trên một sợi dây trong trường hợp dây có một đầu cố định, một đầu t do. * Phiếu học tập: yêu cầu và nội dung của trạm được nêu trong phiếu học tập đặt sẵn ở trạm.

Phiếu học tập của trạm 5 có nội dung như sau:

DẠ Y

KÈ

M

QU

Y

PHIẾU HỌC TẬP SỐ 5 Nhóm trƣởng:………………………………

Thƣ í:…………………………………….. Thời gian:…………..

Trạm 5. Sóng dừng với 1 đầu dây cố định, 1 đầu tự do 1. Chỉ rõ vật c n t do trong video 1? …………………………………………………………………………………

2. Video 1. Khi cầm đầu A của dây mềm dài chừng vài mét c 1 đầu B t do.

Cầm đầu A c ng hơi mạnh cho dây nằm ngang, giật mạnh đầu nó sang ph i rồi đưa về vị trí cũ. Biến dạng của dây như vậy hướng như thế nào? Đến B nó ph n xạ trở lại từ B đến A nhưng biến dạng của dây bây giờ hướng như thế nào? ………………………………………………………………………………………

3. Vi deo 2. Nếu cho A dao động điều hòa có sóng hình sin từ A đến B (sóng tới) đến B sóng bị ph n xạ như thế nào với sóng tới? …………………………………………………………………………………

4. Video 3. Để cho đầu A của dây dao động liên tục với biên độ nhỏ thì làm như thế nào, hi n tượng gì x y ra lúc đ là gì? Trong SGK, điểm như thế nào gọi là điểm nút, điểm như thế nào là điểm bụng? Chỉ rõ điểm bụng, điểm nút. C c điểm kh c như thế nào? Những điểm nằm giữa hai nút sóng liên tiếp dao động với nhau như thế nào? Hai điểm ở hai bên của một nút s ng dao động với nhau như thế nào? ……………………………………………………………………………………...

32

FI

CI

AL

5. Nhận xét gì về hi n tượng s ng dừng và giao thoa s ng? ………………………………………………………………………………………

6. Nhận xét gì vị trí c c điểm nút, bụng so với đầu A, B? ………………………………………………………………………………………

7. Điều ki n c s ng dừng trên sợi dây với 1 đầu dây cố định, 1 đầu t do là gì? ………………………………………………………………………………………

8. Ở thí nghi m, khi t ng tần số f, số bụng thay đổi như thế nào? Giữ nguyên f, làm ngắn chiều dài sợi dây thì số bụng như thế nào? ……………………………………………………………………………………

OF

PHIẾU TRỢ GIÚP TRẠM SỐ 5

1. Video 1 về chiều biến dạng của dây khi ph n xạ trên vật c n t do https://youtu.be/wPouok9mJAk

QU

Y

NH

ƠN

2. Video 2 thí nghi m về ph n xạ của sóng trên vật c n t do https://youtu.be/U-wILvYH_tc 3. Video 3 về s ng dừng trên sợi dây với 1 đầu cố định, 1 đầu t do https://youtu.be/8_RrDta6QlI 4. Xem lại bài tập 7 trang 45 SGK Vật lí về kho ng c ch giữa 2 điểm c c đại giao thoa ( hay 2 c c tiểu giao thoa) cạnh nhau trên đoạn thẳng chứa 2 nguồn.

3. Hình vẽ s ng dừng trên sợi dây c 1 đầu cố định, 1đầu t do

M

Trạm 6. Đàn guitar và tác dụng ỳ diệu

DẠ Y

KÈ

* Mục tiêu: - Tìm hiểu sơ lược cấu tạo và nguyên lí hoạt động của đàn guitar.

- Tìm hiểu tác dụng di u kì của nó. * Phiếu học tập: yêu cầu và nội dung của trạm được nêu trong phiếu học tập đặt sẵn ở trạm.

Phiếu học tập của trạm 6 có nội dung như sau: PHIẾU HỌC TẬP SỐ 6 Họ và tên:…………………………………….

Trạm 6. Đàn guitar và tác dụng kỳ diệu

Yêu cầu: Vận dụng c c kiến thức S ng dừng đã nghiên cứu ở trạm 4, 5, c c kiến thức đã học và nguồn tư li u dưới đây em hãy hoàn thành c c bài sau đây: 33

AL CI

DẠ Y

KÈ

M

QU

Y

NH

ƠN

OF

FI

1. Cấu tạo Bộ phận quan trọng nhất của đàn là dây đàn và thùng đàn. Thùng c t c dụng cộng hưởng và khuếch đại âm thanh. Khi ta g y dây đàn tức là làm cho dây đàn rung động, thùng đàn sẽ cộng hưởng với tần số rung động của dây đàn, làm cho lớp không khí xung quanh mặt thùng đàn dao động với cùng tần số và tai ta nghe được âm thanh. Tùy theo tần số dao động của dây đàn mà tai ta nghe được c c âm thanh trầm bổng kh c nhau.

2. Cây đàn guitar và tác dụng ỳ diệu Cây đàn guitar trong trường hợp này lại đóng một vai trò rất lớn đối với sự phục hồi của bệnh nhân. Ông Li Xiaonan, 57 tuổi, đến từ Cát Lâm, Trung Quốc đã không may mắc ph i c n b nh rối loạn thần kinh khiến cho ngón giữa của bàn tay ph i bị cứng đơ. Điều này đối với người bình thường đã là khó chấp nhận nhưng với một người yêu âm nhạc và luôn mong muốn trở thành một ngh sĩ guitar chuyên nghi p như ông Li lại càng là nỗi ám nh lớn lao hơn nữa. Ông phát hi n ra b nh từ n m 34 tuổi và ph i tạm dừng s nghi p đầy triển vọng của b n thân để làm một thầy giáo dạy nhạc bình thường. Sau đ , ông đi khắp nơi để tìm cho được vị bác sĩ có thể chạy chữa cho ông nhưng hầu như tất c đều chỉ là cái lắc đầu từ chối. Đa số họ đều cho rằng chứng b nh Parkinson của người già đã sớm nh hưởng đến ông Li. Cho đến n m 2016, một bác sĩ đến từ b nh vi n Nhân dân số 2 ở Thâm Quyến mới chẩn đo n ông Li bị loạn trương l c ở bàn tay, một chứng b nh khá phổ biến đối với hầu hết các ngh sĩ chơi nhạc. Vậy là một cuộc phẫu thuật đã được diễn ra nhằm lấy lại kh n ng cho b nh nhân yêu nhạc này.

Ông Li Xiaonan mắc phải chứng bệnh lạ khiến cho ngón tay giữa không thể cử động được mỗi khi muốn chơi guitar.

34

ƠN

OF

FI

CI

AL

Các bác sĩ chỉ định sẽ tác động tr c tiếp vào não để lấy lại c m giác ở tay cho ông Li. Theo đ , thông qua 2 lỗ khoan ở hộp sọ, các xung đi n tới não được th c hi n sẽ có tác động làm giãn tay và gi m tê cứng cho ông Li. Và có một điều đặc bi t là để kiểm tra một cách chính xác quá trình phẫu thuật có thành công hay không đ là vi c cho ông Li chơi đàn trước, trong và c sau khi tiến hành ca mổ. Hành động này có tác dụng so sánh mức độ nh hưởng của phương pháp đi n xung trị li u này đối với não bộ và hành vi của ông Li. Vừa chơi đàn vừa làm phẫu thuật chính là cách mà các bác sĩ dùng để đ nh giá kh n ng hồi phục nhanh chóng của b nh nhân. Sau ca phẫu thuật, vị bác sĩ tr c tiếp điều trị cho ông Li nói rằng: “Chúng ta đã thành công, ông ấy sẽ có thể chơi đàn bình thường sau khi được tác động xung điện vào não”. Đây không ph i là lần đầu tiên một ca phẫu thuật có sử dụng nhạc cụ được diễn ra...

(Theo nguồn internet)

Y

NH

1. S ng dừng trên dây đàn thuộc loại s ng dừng nào? ……………………………………………………………………………………….

2. Hộp gỗ ở đàn c vai trò gì? ………………………………………………………………………………………

3. Nêu c c t c dụng di u k của đàn guitar? ………………………………………………………………………………………

M

QU

Trạm 7. Muôn màu vật lí trong sáo trúc * Mục tiêu: - Tìm hiểu sơ lược cấu tạo và nguyên lí hoạt động của sáo trúc.

- Tìm hiểu tác dụng di u kì của nó. * Phiếu học tập: yêu cầu và nội dung của trạm được nêu trong phiếu học tập đặt sẵn ở trạm.

Phiếu học tập của trạm 7 có nội dung như sau:

DẠ Y

KÈ

PHIẾU HỌC TẬP SỐ 7 Họ và tên:…………………………………….

Trạm 7. Muôn màu vật lí trong sáo trúc Yêu cầu: Vận dụng c c kiến thức S ng dừng đã nghiên cứu ở trạm 5, 6, c c kiến thức đã học và nguồn tư li u dưới đây em hãy hoàn thành c c bài sau đây: 1. Cấu tạo: Ống s o và c c loại kèn khí như clarinet, xaxôphon đều c bộ phận chính là 1 ống c 1 đầu kín, 1 đầu hở. Khi ta thổi 1 luồng khí vào mi ng s o thì không khí ở đ sẽ dao động. Dao động này truyền đi dọc theo ống s o, tạo thành sóng âm. Sóng âm bị ph n xạ ở 2 đầu ống, giao thoa s ng tới tạo thành s ng dừng.

Hình vẽ cấu tạo ống s o:

35

AL CI FI

ƠN

OF

2. Từ đam mê đ n thƣơng hiệu Sáo trúc Mão Mèo C c em khối 12 thân mến! C c em đang chuẩn bị đối mặt với bao thử th ch sắp tới.

C c bạn 12C1, C2, C4 đang lo lắng mình sẽ đậu trường Đại học nào đây? C c em 12B1, B2 đang lại đang lo lắng c đậu tốt nghi p hay không? Sau tốt nghi p sẽ làm gì? Dù làm vi c gì: ôn thi ĐH, ôn thi tốt nghi p, chọn vi c làm…c c em luôn nhớ rằng ph i c s đam mê. Đam mê sẽ thành công! Hi vọng bài viết trích từ nguồn internet này sẽ khơi dậy niềm đam mê của c c em…

Xuất ph t từ tình yêu, niềm đam mê s o trúc, chàng trai trẻ Nguyễn V n Mão (bi t danh Mão Mèo) quê ở huy n miền núi Tân K đã gắn b và gây d ng nên h thống 25 cửa hàng s o trúc trên khắp đất nước.

DẠ Y

KÈ

M

QU

Y

NH

Lúc lên 8 tuổi, dưới s hướng dẫn của cha, anh Nguyễn V n Mão đã bắt đầu tập thổi sáo và nhanh chóng nhận ra niềm đam mê của mình với tiếng sáo dân tộc. Và từ đ , anh tìm tòi học hỏi để làm ra cây sáo.

Yêu sáo, chơi sáo đã được anh nuôi dưỡng, theo đuổi trong thời gian anh học ở trường Đại học Kiến trúc Hà Nội. Ngoài thời gian học tập, r nh rỗi anh đã làm sáo tặng bạn và bán online. Sau khi tích lũy được số vốn nhất định, n m 2013 anh Mão đã mở cửa hàng sáo trúc đầu tiên tại Hà Nội và là chủ nhi m câu lạc bộ sáo trúc Vi t Nam. Đến nay, sau 4 n m, anh đã là chủ nhân có h thống 25 cửa hàng bán sáo trúc tr i dài từ Bắc vào Nam.

Cửa hàng S o trúc tại Hà Nội của doanh nhân Nguyễn V n Mão 36

Y

NH

ƠN

OF

FI

CI

AL

Anh Mão cho biết: Để làm được cây sáo này, anh đã về làng trúc Xuân Lai (huy n Gia Bình, tỉnh Bắc Ninh) tìm, l a chọn nứa trúc. Vì để làm cây sáo có kích thước lớn nên vi c l a chọn nguyên li u cũng ph i rất kỹ lưỡng, đ m b o c về độ lớn, đồ dày, độ dài và các tiêu chuẩn về âm thanh. Anh đã làm đi làm lại, ph i đến lần thứ 4 mới làm thành công được cây sáo. Bởi cây sáo có kích thước quá lớn nên các tiêu chuẩn về kho ng cách các lỗ cũng ph i được bố trí thật chuẩn. Đối với những cây sáo thông thường, c 6 lỗ đều nằm trên đường thẳng, nhưng với cây sáo này, 2 lỗ ph i nằm ch ch sang một bên để bàn tay có thể với tới khi thổi. Ở các cây sáo thông thường chỉ có một lỗ đinh nhưng với cây sáo này thì có tới 6 lỗ đinh âm thanh để thoát ra tốt hơn.

Giờ đây, mới ở tuổi 30 nhưng Nguyễn V n Mão đã trở thành ông chủ của 25 cửa hàng sáo trúc trên khắp c nước và sáo trúc của anh đã có mặt tại 20 quốc gia, nhiều nhất là Hàn Quốc, Mỹ, Đài Loan, Nhật B n với tổng số lượng bán ra thị trường mỗi tháng kho ng 8.000 cây sáo, doanh thu kho ng 3 tỷ đồng. Tháng 11 n m 2016, thương hi u Sáo trúc Mão mèo đã được vinh danh là thương hi u dẫn đầu Vi t Nam n m 2016 do Cục Sở hữu trí tu Vi t Nam và Hội Liên hi p Khoa học công ngh Vi t Nam trao tặng.

(Theo nguồn internet) 1. Sóng dừng trong ống sáo thuộc loại sóng dừng nào? Hãy kể thêm 1 số loại nhạc cụ có cấu tạo tương t như ống sáo? ……………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………..

2. Ống sáo của chàng trai trẻ Nguyễn V n Mão (bi t danh Mão Mèo) quê ở huy n miền núi Tân K c gì kh c so với c c ống s o thông thường?

QU

……………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………

3. Lợi ích của nhạc cụ bộ hơi này là gì? ……………………………………………………………………………………… …...............................................................................................................................

KÈ

M

5. Thi t ti n trình dạy học chủ đề theo phƣơng pháp trạm 5.1. Mục tiêu chủ đề

DẠ Y

Nhóm năng lực Năng lực sử dụng ki n thức

Năng lực thành phần K1: Trình bày được kiến thức về các hi n tượng, đại lượng, định luật, nguyên lí vật lí cơ b n, c c phép đo, các hằng số vật lí.

Mô tả mức độ thực hiện trong chủ đề - Trình bày được định nghĩa s ng cơ học, sóng ngang, sóng dọc.

- Nêu được điều ki n giao thoa sóng.

- Nêu được thế nào là c c đại, c c tiểu giao thoa.

- Nêu được định nghĩa s ng dừng.

- Nêu được bụng sóng, nút sóng, 37

QU

Y

NH

FI

ƠN

K3: Sử dụng được kiến thức vật lí để th c hi n các nhi m vụ học tập.

OF

K2: Trình bày được mối quan h giữa các kiến thức vật lí.

CI

AL

là gì.

- Viết được công thức x c định vị trí các nút và các bụng trên một sợi dây trong trường hợp dây có hai đầu cố định và dây có một đầu cố định, một đầu t do.

- Viết được phương trình liên h giữa vận tốc, chu kì, bước sóng.

- Viết được công thức x c định tần số của sóng dừng trong hai trường hợp.

- Nêu được sóng dừng là một trường hợp riêng của giao thoa sóng.

- Vận dụng phương trình s ng, công thức tính bước s ng để gi i một số bài to n điển hình.

- Biết cách tổng hợp hai phương trình s ng để tính vị trí c c đại, c c tiểu giao thoa.

- Gi i các bài tập liên quan đến giao thoa sóng.

- Vận dụng các kiến thức đã học: gi i bài toán tìm chiều dài dây; x c định số bụng, số nút trên dây; x c định tần số…

- Vận dụng kiến thức s ng cơ gi i thích các hi n tượng: s ng địa chấn, động đất, s ng âm thanh…

- Vận dụng kiến thức giao thoa sóng gi i thích hoạt động của động đất, sóng thần…

- Gi i thích sơ bộ hoạt động của các loại đàn, s o…

- X c định được bước sóng hoặc tốc độ truyền sóng bằng phương pháp sóng dừng.

- Mô t được b n chất quá trình truyền sóng.

- Mô t tính tuần hoàn của sóng trong không gian và theo thời gian.

- Mô t được hình nh giao thoa sóng.

- X c định đúng vị trí c c đại, c c

DẠ Y

KÈ

M

K4: Vận dụng kiến thức vật lí vào các tình huống th c tiễn.

Năng lực về phƣơng pháp

P2: Mô t được các hi n tượng t nhiên bằng ngôn ngữ vật lí và chỉ ra các quy luật vật lí trong hi n tượng đ .

38

DẠ Y

KÈ

Năng lực trao đ i thông tin

M

QU

Y

NH

ƠN

OF

FI

CI

AL

tiểu.

- Mô t được đúng hi n tượng sóng dừng.

- Gi i thích được s khác nhau của các nguồn âm do s khác bi t của các họa âm.

P5: L a chọn và sử dụng các công - Vận dụng tốt các công thức cụ toán học phù hợp trong học tập lượng gi c, đường tròn…. vật lí.

- Vận dụng công thức lượng giác tìm vị trí c c đại, c c tiểu.

- Nhận xét được tính chất của các đường hypebol.

- Vận dụng mối liên h giữa tần số dao động theo tỉ l , gi i các bài toán sóng dừng.

P6: Chỉ ra được điều ki n lí tưởng - Chỉ rõ trong quá trình truyền của hi n tượng vật lí. s ng n ng lượng không bị mất đi, biên độ của tất c các phần tử đều như nhau.

- Chỉ ra được điều ki n của giao thoa sóng.

- Chỉ ra được sóng dừng là trường hợp riêng của giao thoa s ng: đ là s giao thoa của sóng tới và sóng ph n xạ trên cùng một phương truyền sóng.

X1: Trao đổi kiến thức và ứng dụng - Sử dụng linh hoạt và chính xác vật lí bằng ngôn ngữ vật lí và các các khái ni m: bước sóng, chu kì, cách diễn t đặc thù của vật lí. biên độ s ng…

- HS trao đổi những kiến thức và các ứng dụng của giao thoa sóng trong th c tế bằng ngôn ngữ vật lí - Sử dụng nhuần nhuyễn các khái ni m: sóng dừng, nút, bụng, bó s ng, múi s ng, …

X2: Phân bi t được những mô t các - Với một ví dụ cụ thể về sóng hi n tượng t nhiên bằng ngôn ngữ nước: HS chỉ ra chính x c bước đời sống và ngôn ngữ vật lí. sóng, chu kì, tần số s ng, biên độ s ng…

- Làm rõ khái ni m: c c đại, c c tiểu giao thoa.

- Làm rõ khái ni m c c đại bậc k, c c tiểu thứ k.

X3: Trình bày các kết qu từ các - Trình bày có khoa học, hợp lý hoạt động học tập vật lí. cách gi i một số dạng to n điển 39

DẠ Y

KÈ

M

QU

Y

NH

ƠN

OF

FI

CI

AL

hình về giao thoa sóng.

- Gi i các bài tập về sóng dừng.

X4: Th o luận được kết qu công - Th o luận các kết qu th c hi n vi c của mình và những vấn đề liên các nhi m vụ học tập của b n quan dưới góc nhìn vật lí. thân và của bạn.

- Chỉ ra được sai lầm trong cách x c định số nút, số bụng sóng với c c trường hợp khác nhau của sợi dây.

C1: X c định được trình độ hi n có - Nắm vững các công thức liên về kiến thức, kĩ n ng , th i độ của cá quan đến s ng cơ học nhân trong học tập vật lí.

- X c định được trình độ của b n thân về sóng dừng: nắm vững điều ki n có sóng dừng, cách tính số nút, số bụng trên dây; x c định tần số tạo ra sóng dừng trên dây…

Năng C3: Chỉ ra được vai trò và hạn chế -Trình bày được ý nghĩa của giao lực cá của c c quan điểm vật lí trong các thoa sóng trong th c tế đời sống. thể trường hợp cụ thể trong môn vật lí và ngoài môn vật lí.

C6: Nhận ra được nh hưởng vật lí - Nhận ra được vai trò của ngành lên các mối quan h xã hội và lịch nghiên cứu địa chấn đối với lịch sử. sử và xã hội.

- X c định được vai trò của sóng dừng trong th c tế đời sống: hoạt động của các loại nhạc cụ…

5.2. Chuẩn bị 5.2.1. Giáo viên - Phiếu học tập và phiếu trợ giúp c c trạm.

- Phiếu th m dò ý kiến HS về dạy học theo trạm (dùng cho HS) (phụ lục 2).

- Phiếu đ nh gi về kh n ng hoàn thành c c Trạm học tập (phụ lục 3).

- Đề khởi động tiết “Tr i nghi m s ng âm” cho HS (phụ lục 4).

- Đề kiểm tra 15 phút lớp TN và lớp ĐC (phụ lục 5) - Đ p n c c phiếu học tập của c c trạm ở b n word để trình chiếu trên Powerpoint sau khi c c nh m b o c o (phụ lục 6).

5.2.2. Học sinh - Ôn lại kiến thức ở nhà theo nh m.

5.3. Phƣơng pháp - Dạy học theo trạm kết hợp c c c c phương ph p kh c.

5.4. T chức các hoạt động dạy học Ti t 2. Giao thoa sóng

40

OF

FI

CI

AL

- Bố trí c c trạm theo sơ đồ hình 5.1.

DẠ Y

KÈ

M

QU

Y

NH

ƠN

- Điểm mới trong tiết dạy này: Chúng tôi chia bài học thành 3 trạm, lớp học thành 3 nh m. C c nh m sẽ luân chuyển vòng tròn theo kim đồng hồ sao cho nh m nào cũng tham gia hoạt động c 3 trạm. Lúc đ sẽ c 1 nh m hình thành kiến thức từ th c nghi m đến lí thuyết, 2 nh m còn lại hình thành kiến thức từ lí thuyết đến th c nghi m. Điều đ sẽ không gây nhàm ch n cho c c nh m. * Kiểm tra bài cũ (3 phút): - Viết công thức tính bước s ng và viết phương trình s ng tại 1 điểm? * Bài mới Hoạt động 1: Khởi động (2’) Mục tiêu: HS biết được c c nội dung cơ b n của bài học cần đạt được, tạo tâm thế cho học sinh đi vào tìm hiểu bài mới: giao thoa sóng.

Phƣơng pháp dạy học: Dạy học nêu và gi i quyết vấn đề. Định hƣớng phát triển năng lực: N ng l c th c nghi m, n ng l c quan s t, n ng l c s ng tạo, n ng l c trao đổi. Phẩm chất t tin, t lập, giao tiếp.

Hoạt động của HS Hoạt động của GV - GV đặt vấn đề: Ở bài trước ta đã tìm - HS đưa ra ph n đo n và định hướng. hiểu về tính chất của một s ng và phương trình s ng tại một điểm trên phương truyền s ng. Gi sử ta c hai nguồn s ng tạo nên những gợn s ng cùng một môi trường thì dao động của một điểm trong vùng s ng gặp nhau như thế nào? Để tìm hiểu n ta sẽ nghiên cứu qua bài “GIAO THOA SÓNG” Dự i n sản phẩm thu đƣợc: - Học sinh nắm ph n đo n được hai s ng sẽ gặp nhau c thể t ng cường hoặc tri t tiêu nhau.

Hoạt động 2. Thống nhất nội quy học tập theo trạm, giới thi u kh i qu t nội dung kiến thức sẽ tìm hiểu và h thống c c trạm học tập.

Thời gian : 3 phút Hoạt động của HS Hoạt động của GV - GV: Phổ biến nội quy giờ học - HS lắng nghe nội quy giờ học.

41

NH

ƠN

OF

FI

CI

AL

- GV: Hướng dẫn HS chia nhóm. Chia - HS: C c nh m cử nh m trưởng, phân lớp thành 3 nh m đ m b o s tương công thư kí ghi lại nội dung làm vi c ở đối về n ng l c của c c thành viên giữa c c trạm 1; 2; 3. các nhóm và gắn với địa bàn dân cư gần nhau.

- GV: Giới thi u kh i qu t nội dung - HS: Lắng nghe và tiếp nhận vấn đề. chủ đề; giới thi u nội dung kiến thức và đưa ra b ng tổng quan về c c trạm, c ch di chuyển qua c c trạm để HS c c i nhìn tổng thể về h thống trạm học tập.

Dự i n sản phẩm thu đƣợc: - Học sinh nắm kh i qu t được c c nội dung cần tìm hiểu ở c c trạm học tập.

- Học sinh nắm rõ nội quy hoạt động của c c trạm.

- Giới thi u một c ch kh i qu t chủ đề.

Hoạt động 3. HS th c hi n nhi m vụ ở c c trạm đã thiết kế theo hướng dẫn của GV Phương ph p dạy học theo trạm, HS làm vi c theo nh m ở c c trạm 1; 2; 3.

Thời gian: 30 phút Hoạt động của GV Hoạt động của HS - HS: c c nh m sẽ bắt đầu làm vi c ở trạm tương ứng với số thứ t của nh m. Cụ thể: + Nh m 1: trạm 1 + Nh m 2: trạm 2 + Nh m 3: trạm 3 Sau đ c c nh m sẽ luân chuyển vòng tròn theo chiều kim đồng hồ.

- HS: c c thành viên làm vi c theo phân công của nh m trưởng, hoàn thành nhi m vụ của từng trạm vào phiếu học tập.

- HS: Bắt buộc ph i hoàn thành các trạm 1; 2; 3.

DẠ Y

KÈ

M

QU

Y

- GV: Quan s t, theo dõi HS th c hi n nhi m vụ ở c c trạm để c hướng dẫn kịp thời khi HS gặp kh kh n ở c c trạm.

- Yêu cầu 1. C c nh m nhanh ch ng chuyển qua c c trạm mới khi đã hoàn thành trạm hi n tại để đ m b o thời gian và vị trí cho nh m kh c.

- Yêu cầu 2: + Thư kí c c nh m ghi nội dung c c câu tr lời đã thống nhất vào phiếu học tập; ghi thời gian hoàn thành vào cột thời gian hoàn thành từng trạm vào cột thời gian ở b ng tổng quan c c trạm. + Nhóm trưởng của c c nh m phân chia công vi c ở từng trạm cho c c thành viên làm vi c, tham gia hoàn thành công vi c.

Dự i n sản phẩm thu đƣợc: - Học sinh th c hi n c c mục tiêu chủ đề yêu cầu về phẩm chất/ n ng l c liên quan theo b ng phẩm chất và n ng l c của chủ đề.

- Học sinh trình bày được c c nội dung và c c s n phẩm theo c c trạm học tập đã xây d ng.

42

AL CI FI OF ƠN

Ảnh 5.1. Hình ảnh nhóm 1 khi tham gia Trạm 1 và ảnh giao thoa sóng nước quan sát được qua kính

Link youtube của nh m 2 khi tham gia Trạm 1: https://www.youtube.com/shorts/UyWtwhlNNAs

NH

Hoạt động 4. Tổng kết hoạt động c c nh m. Khái qu t c c kết qu thu được của c c nh m. Kết luận vấn đề bài học. Thời gian: 7 phút

QU

Y

Hoạt động của GV - GV: Yêu cầu c c nh m cử đại di n lên b o c o kết qu trạm bắt buộc cuối cùng mà nh m th c hi n.

Hoạt động của HS - HS: Cử đại di n lên b o c o kết qu .

Theo sơ đồ luân chuyển trạm thì các nh m cần b o c o phiếu học tập của c c trạm như sau: + Nh m 2: trạm 1 + Nh m 3: trạm 2 + Nh m 1: trạm 3 - HS: sau khi từng nh m b o c o thì c c nh m còn lại đặt câu hỏi để nhóm b o c o tr lời hoặc nhận xét đ nh gi kết qu b o c o.

DẠ Y

KÈ

M

- GV: Sau khi 1 nhóm báo cáo xong 1 trạm, c c nh m kh c đặt câu hỏi hoặc nhận xét, đ nh gi xong thì GV trình chiếu đ p n phiếu học tập của trạm đ .

- GV: yêu cầu c c nh m trao đổi phiếu học tập của trạm đ mà c c nh m đã - HS: C c nh m hoàn thành b ng th c hi n để đ nh gi lẫn nhau đối với đ nh gi c c nh m kh c tiêu chí: tiêu chí: “đ nh gi phiếu học tập” (d a “đ nh gi phiếu học tập”. vào đ p n của GV để đ nh gi ).

- HS: ghi nhận kiến thức.

Dự i n sản phẩm thu đƣợc: - Học sinh ghi nhận c c kiến thức đã học của chủ đề.

- Học sinh th c hi n được c c mục tiêu của chủ đề .

- Học sinh biết c ch t đ nh gi b n thân và biết c ch đ nh gi nh m kh c một cách kh ch quan, khoa học và chính x c.

- Học sinh chỉ ra được c c mặt mạnh, mặt yếu của c c nh m khi th c hi n nội dung của c c trạm, g p ý và hoàn thi n c c vấn đề còn chưa đạt giữa c c nh m.

43

Ti t 3. Sóng dừng

ƠN

OF

FI

CI

AL

- Bố trí c c trạm theo sơ đồ hình 5.2.

DẠ Y

KÈ

M

QU

Y

NH

* Bài mới Hoạt động 1: Khởi động (2’) Mục tiêu: HS biết được c c nội dung cơ b n của bài học cần đạt được, tạo tâm thế cho học sinh đi vào tìm hiểu bài mới: S ng dừng.

Phƣơng pháp dạy học: Dạy học nêu và gi i quyết vấn đề. Định hƣớng phát triển năng lực: N ng l c th c nghi m, n ng l c quan s t, n ng l c s ng tạo, n ng l c trao đổi. Phẩm chất t tin, t lập, giao tiếp.

Hoạt động của HS Hoạt động của GV - GV đặt vấn đề: Hẳn đã c lần bạn vừa - HS đưa ra ph n đo n và định hướng. nghe một tiếng “A lô” rất lớn ph t ra từ một loa truyền thanh thì lại nghe thấy một tiếng “ A lô” nữa, nhỏ hơn, vọng lại từ một ngôi nhà cao tầng, ở c ch đ vài chục mét. Tiếng thứ hai này là do s ng âm đã ph n xạ trên tường ngôi nhà tới tai bạn. Đ là hi n tượng ph n xạ của s ng. Khi s ng tới và s ng ph n xạ liên tục gặp nhau thì hi n tượng gì sẽ x y ra.

Bài học hôm nay sẽ giúp chúng ta gi i quyết vấn đề đ .

Dự i n sản phẩm thu đƣợc: - Học sinh nắm ph n đo n được s ng tới và s ng ph n xạ liên tục gặp nhau thì hi n tượng giao thoa.

Hoạt động 2. Thống nhất nội quy học tập theo trạm, giới thi u kh i qu t nội dung kiến thức sẽ tìm hiểu và h thống c c trạm học tập.

Thời gian : 3 phút Hoạt động của HS Hoạt động của GV - GV: Phổ biến nội quy giờ học - HS lắng nghe nội quy giờ học.

- GV: Hướng dẫn HS chia nhóm. Chia - HS: C c nh m cử nh m trưởng, phân 44

NH

ƠN

OF

FI

CI

AL

lớp thành 2 nh m đ m b o s tương công thư kí ghi lại nội dung làm vi c ở đối về n ng l c của c c thành viên giữa c c trạm 4, 5. c c nh m và gắn với địa bàn dân cư gần nhau.

- GV: Giới thi u kh i qu t nội dung - HS: Lắng nghe và tiếp nhận vấn đề. chủ đề; nội dung kiến thức và đưa ra b ng tổng quan c c trạm, c ch di chuyển qua c c trạm để HS c c i nhìn tổng thể về h thống trạm học tập.

Dự i n sản phẩm thu đƣợc: - Học sinh nắm kh i qu t được c c nội dung cần tìm hiểu ở c c trạm học tập.

- Học sinh nắm rõ nội quy hoạt động của c c trạm.

- Giới thi u một c ch kh i qu t chủ đề.

Hoạt động 3. HS th c hi n nhi m vụ ở c c trạm đã thiết kế theo hướng dẫn của GV. Phương ph p dạy học theo trạm, HS làm vi c theo nh m ở c c trạm 4,5. HS làm vi c c nhân tại trạm 6 và 7.

Thời gian: 33 phút Hoạt động của GV

- HS: C c nh m sẽ bắt đầu làm vi c ở trạm. Cụ thể: + Nhóm 1: Trạm 4 + Nhóm 2: Trạm 5 Sau đ c c nh m sẽ luân chuyển vòng tròn theo chiều kim đồng hồ.

- HS: C c thành viên làm vi c theo phân công của nh m trưởng, hoàn thành nhi m vụ của từng trạm vào phiếu học tập.

- HS: Bắt buộc ph i hoàn thành các trạm 4, 5 và hoàn thành ít nhất 1 trong 2 trạm 6; 7.

DẠ Y

KÈ

M

QU

Y

- GV: Quan s t, theo dõi HS th c hi n nhi m vụ ở c c trạm để c hướng dẫn kịp thời khi HS gặp kh kh n ở c c trạm.

-- - Yêu cầu 1. Các nhóm nhanh chóng chuyển qua c c trạm mới khi đã hoàn thành trạm hi n tại để đ m b o thời gian và vị trí cho nh m kh c.

-- Yêu cầu 2: + Thư kí c c nh m ghi nội dung c c câu tr lời đã thống nhất vào phiếu học tập; ghi thời gian hoàn thành vào cột thời gian hoàn thành từng trạm vào cột thời gian ở b ng tổng quan c c trạm. + Nh m trưởng của c c nh m phân chia công vi c ở từng trạm cho c c thành viên làm vi c, tham gia hoàn thành công vi c của nh m.

Hoạt động của HS

Dự i n sản phẩm thu đƣợc: - Học sinh th c hi n c c mục tiêu chủ đề yêu cầu về phẩm chất/ n ng l c liên quan theo b ng phẩm chất và n ng l c của chủ đề.

- Học sinh trình bày được c c nội dung và c c s n phẩm theo c c trạm học tập đã xây d ng.

45

AL CI FI OF

QU

Y

NH

ƠN

Ảnh 5.2. Nhóm 1 và nhóm 2 khi làm việc ở Trạm 4

Ảnh 5.3. HS tham gia trạm tự chọn trạm 6, 7

DẠ Y

KÈ

M

Hoạt động 4. Tổng kết hoạt động c c nh m. Kh i qu t c c kết qu thu được của các nhóm. Kết luận vấn đề bài học.

Thời gian : 7 phút Hoạt động của HS Hoạt động của GV - GV: Yêu cầu c c nh m cử đại di n - HS: Cử đại di n lên b o c o kết qu . lên b o c o kết qu trạm bắt buộc cuối Theo sơ đồ luân chuyển trạm thì các cùng mà nh m th c hi n. Riêng trạm 6 nh m cần b o c o phiếu học tập của và 7 lấy tinh thần xung phong c nhân các trạm như sau: và tính điểm cho nhóm. + Nh m 2: trạm 4 + Nh m 1: trạm 5 - GV: Sau khi 1 nhóm báo cáo xong 1 - HS: Sau khi từng nh m b o c o thì trạm, c c nh m kh c đặt câu hỏi hoặc c c nh m còn lại đặt câu hỏi để nhóm nhận xét, đ nh gi xong thì GV trình b o c o tr lời hoặc nhận xét đ nh gi chiếu đ p n phiếu học tập của trạm kết qu b o c o. đ .

46

OF

FI

CI

AL

- GV: yêu cầu c c nh m trao đổi phiếu - HS: C c nh m hoàn thành b ng học tập của trạm đ mà c c nh m đã đ nh gi c c nh m kh c tiêu chí: th c hi n để đ nh gi lẫn nhau đối với “đ nh gi phiếu học tập”. tiêu chí: “đ nh gi phiếu học tập” (d a - HS: Ghi nhận kiến thức. vào đ p n của GV để đ nh gi ).

Dự i n sản phẩm thu đƣợc: - Học sinh ghi nhận c c kiến thức đã học của chủ đề.

- Học sinh th c hi n được c c mục tiêu của chủ đề.

- Học sinh biết c ch t đ nh gi b n thân và biết c ch đ nh gi nh m kh c một cách kh ch quan, khoa học và chính x c.

- Học sinh chỉ ra được c c mặt mạnh, mặt yếu của c c nh m khi th c hi n nội dung của c c trạm, g p ý và hoàn thi n c c vấn đề còn chưa đạt giữa c c nh m.

ƠN

6. Thi t phƣơng pháp dạy học theo trạm trong lớp học bồi dƣỡng học sinh giỏi (Phụ lục 7)

QU

Y

NH

7. Hình ảnh của học sinh ở ti t “Trải nghiệm sóng âm” Phần 1. Khởi động: Cuộc đua của c c chàng trai cô g i C1

DẠ Y

KÈ

M

Ảnh 7.1. Kết quả cuộc đua của các em làm câu hỏi ở mức độ nhận biết, thông hiểu phần “Giao thoa sóng và sóng dừng” Phần 2. Phần thể hi n tài n ng của các trạm

Ảnh 7.2. Các nhóm HS tham gia trạm ca hát 47

AL CI FI

NH

ƠN

OF

Ảnh 7.3. Các nhóm HS tham gia Trạm chơi nhạc cụ

DẠ Y

KÈ

M

QU

Y

Ảnh 7.4. HS giới thiệu phần trải nghiệm sáng tạo nhạc cụ Phần 3. Phần lưu giữ hình nh tr i nghi m của c c em để chuẩn bị cho buổi tr i nghi m, được trình chiếu cho các trạm cùng xem (phần này do các thành viên tổ 4 phụ trách làm video).Video được lưu giữ hình nh tr i nghi m được HS đ ng lên youtube qua link https://youtu.be/iWtj7oRnNyk Phần 4. Tổng kết.

Phần 5. GV hướng dẫn nội dung t học.

Yêu cầu HS về nhà t học tr lời được các câu hỏi: - Sóng âm là gì? Phân loại?

- Nêu được c c đặc trưng vật lí, sinh lí của âm? C c đặc trưng sinh lí đ liên quan đến đặc trưng vật lí nào của âm?

8. Đánh giá hiệu quả của sáng i n inh nghiệm 8.1. Đánh giá định tính Qua qu trình gi ng dạy ở trường THPT…và th c nghi m ở trường THPT…, kết hợp qu trình theo dõi c c giờ học và qua điều tra về hiểu biết, hứng thú của học sinh đối với phương ph p dạy học theo trạm học sinh trước và sau khi th c nghi m s phạm ở lớp thông qua phiếu th m dò ý kiến của học sinh về dạy học theo trạm (phụ lục 3) và phiếu đ nh gi kh n ng hoàn thành phiếu học tập c c trạm học tập (phụ lục 4), kết qu cho thấy: - Đối với c c lớp khi dạy học th c nghi m theo phương ph p trạm: Trước khi dạy th c nghi m đa số học sinh đ n nhận giờ học tổ chức theo phương ph p dạy học theo hướng ph t triển n ng l c với tâm trạng bình thường như mọi giờ học kh c, thậm chí một số em không thích giờ học được tổ chức theo kiểu dạy học này vì c c 48

DẠ Y

KÈ

M

QU

Y

NH

ƠN

OF

FI

CI

AL

em cho rằng n phiền phức, mang nặng hình thức. Nhưng sau khi tham gia giờ học th c nghi m theo phương ph p trạm thì hầu như đều c c em đều t gi c tham gia vào hoạt động học tập, tỏ ra rất hứng thú và tham gia hoạt động tích c c. Ngay c những học sinh trong lớp truyền thống rất ít khi tham gia xây d ng bài cũng trở nên rất hứng thú đ ng g p ý kiến. Không khí lớp học sôi nổi hơn, học sinh nắm kiến thức một c ch vững chắc. Nhờ đ ph t huy được tính tích c c, chủ động và s ng tạo của học sinh. Không những vậy, c c em còn rèn luy n được c c kỹ n ng mềm như kỹ n ng giao tiếp, kỹ n ng lắng nghe tích c c, kỹ n ng hợp t c, kỹ n ng qu n lý thời gian, kĩ n ng trình bày vấn đề, kỹ n ng tìm kiếm và xử lý thông tin…Đ là một trong c c kỹ n ng rất cần thiết để c c em c thể dễ dàng ứng ph được với những thay đổi của xã hội trong thời đại hội nhập và ph t triển ngày nay.

Hơn nữa, khi c c em t tìm kiếm kiến thức qua c c nguồn tài li u kh c nhau, c c em c m thấy trân trọng và làm chủ mạch kiến thức của b n thân. Cũng từ đ c c em c hứng thú và đam mê hơn khi t mình tìm c ch trình bày, gi i quyết vấn đề trước lớp để c c nh m kh c dễ hiểu …

- Đối với lớp đối chứng c trình độ tương đương như lớp th c nghi m đa số c c em chủ yếu lắng nghe, không tỏ ra hứng thú trong qu trình học, ít tham gia xây d ng bài. Không khí học tập trong lớp trầm lắng. Học sinh không c hoặc c thì rất hạn chế c c tri thức về kh n ng gi i quyết vấn đề, kh n ng quan s t s ki n cũng như không ph t huy tính tích c c, chủ động, s ng tạo của c c em.

8.2. Đánh giá định lƣợng * Đánh giá ết quả qu phiếu học tập Khi kết thúc qu trình b o c o kết qu của c c nh m, gi o viên trình chiếu đ p n của từng trạm để học sinh theo dõi và đặt câu hỏi cho gi o viên nếu c c em còn thắc mắc. Sau khi gi o viên trình chiếu đ p n, c c nh m trao đổi phiếu học tập cho nhau rồi d a vào đ p n của gi o viên đưa ra để hoàn thành tiêu chí đ nh gi về phiếu học tập. Cuối cùng c c nh m nộp lại để gi o viên nhận xét, đ nh gi và thống nhất cho điểm cuối cùng. Điểm cuối cùng này là cơ sở để đ nh gi kh n ng hoàn thành nhi m vụ của nh m. Điểm tối đa của mỗi trạm là 10. Nh m nào bỏ trống trạm nào thì điểm của trạm đ là 0. Các em ph i hoàn thành 8 trạm bắt buộc và c thể chọn 1 trong 2, hoặc c 2 trạm t chọn. Trạm t chọn là trạm gồm lý thuyết gắn với kiến thức th c tiễn để ph t triển n ng l c của HS. C c nh m c n cứ vào tiêu chí của phiếu để đ nh gi từng trạm của nh m bạn.

B ng 8.1. B ng điểm phiếu học tập của c c nh m lớp 12C1 n m học 2021 – 2022 tại trường THPT Đô Lương 2 Trạm 1 2 3 4 5

Nhóm 1 10 8.25 9 9 8

Nhóm 2 9 9.75 8 9 7.5

Nhóm 3 8 9 9

Điểm TB các nhóm 9.0 9.0 8.7 9.0 7.75 49

10 10 9 8.5 6

10 9.5 7.5

9.5 9.75 9.2 9.0 6.5

AL

9 9.5 8.5 9 6

CI

Tự chọn 6 Tự chọn 7 8 9 10

DẠ Y

KÈ

M

QU

Y

NH

ƠN

OF

FI

Nhận ét: Từ b ng kết qu trên nhận thấy: + Đa số c c nh m đều hoàn thành tốt nhi m vụ học tập ở c c trạm bắt buộc. Cụ thể: c 3 nh m (1, 2, và 3) khi tham gia trạm 1, 2, 3 đều đạt loại giỏi…; có 1 nhóm loại kh (nh m 2 khi tham gia trạm 5); không c nh m nào trung bình hay yếu. + Tất c c c nh m đều hoàn thành hết c c trạm bắt buộc và c c trạm t chọn nhưng ở c c mức độ kh c nhau. + Trạm t chọn 6, 7 c c nh m đều đạt loại giỏi, HS rất hào hứng khi tham gia 2 trạm này, vì gắn với th c tiễn nhiều. + Trạm bắt buộc 10 là trạm c số nh m đạt mức trung bình ở 2 nh m. Cho thấy s sáng tạo của HS đang còn hạn chế. * Đánh giá ết quả qua bài iểm tr cuối đ t thực nghiệm - Được s giúp đỡ của Ban gi m hi u và tổ t nhiên trường THPT…, chúng tôi đã chọn được 2 nh m lớp c chất lượng tương đương để làm đối chứng và th c nghi m.

Nh m th c nghi m lớp: 12C1 với số học sinh: 39.

Nh m đối chứng lớp: 12C2 với số học sinh: 40.

- Kết qu bài kiểm tra 15 phút của 2 lớp đối chứng và th c nghi m được thể hi n ở b ng 8.2 (Kiểm tra phần nội dung dạy học theo trạm: giao thoa sóng và sóng dừng) Điểm Lớp Sĩ số 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 0 0 0 2 8 9 8 7 4 1 12C1 39 5.1% 43.6% 20.5% 30.8% (TN) (Yếu) (Trung bình) (Khá) (Giỏi) 0 0 1 7 12 7 6 4 3 0 12C2 40 20% 47.5% 15% 17.5% (ĐC) (Yếu) (Trung bình) (Khá) (Giỏi) D a vào b ng số li u kết qu chấm bài, chúng tôi nhận thấy tỉ l học sinh đạt điểm yếu và trung bình ở c c lớp th c nghi m thấp hơn so với học sinh đạt điểm yếu và trung bình ở lớp đối chứng, tỉ l học sinh đạt điểm kh và giỏi ở c c lớp th c nghi m cao hơn so với học sinh đạt điểm kh và giỏi ở lớp đối chứng, tỉ l học sinh đạt điểm giỏi ở học sinh c c lớp th c nghi m nhiều hơn lớp đối chứng. Từ đ cho thấy học sinh ở c c lớp th c nghi m c kh n ng nắm vững kiến thức hơn, ph t triển tốt hơn c c n ng l c chuyên bi t. Như vậy vận dụng phương ph p dạy học theo trạm trong dạy học chủ đề S ng và giao thoa s ng – Vật lí 12 học sinh học tập tích c c và kích thích kh n ng tìm tòi s ng tạo, nâng cao được các n ng l c và phẩm chất, rèn luy n được c c kĩ n ng mềm cho của học sinh.

50

PHẦN 3 - KẾT LUẬN

DẠ Y

KÈ

M

QU

Y

NH

ƠN

OF

FI

CI

AL

1. K t luận Qua thời gian th c hi n đề tài: Vận dụng phương pháp dạy học theo trạm trong dạy học chủ đề “Sóng cơ và giao tho sóng” Vật lí 1 THPT ở trường THPT Đô Lương 2 và mở rộng phạm vi th c nghi m ở c c trường THPT …trong huy n. Từ c c kết qu thu được ở trên c thể kết luận: + Vận dụng phương ph p dạy học theo trạm trong dạy học chủ đề S ng cơ và giao thoa s ng trong chương trình Vật lí 12 tạo ra không khí học tập sôi nổi, học sinh hoạt động tích c c và kích thích được kh n ng tìm tòi s ng tạo ở c c em. + Học sinh được rèn luy n tính t gi c, tích c c, làm vi c theo đúng kế hoạch…Khi học với bạn, học sinh được rèn luy n c c kỹ n ng trao đổi làm vi c nh m, lắng nghe bạn trình bày, nhận xét kết qu của bạn. Khi học thầy, học sinh lắng nghe, học sinh hỏi thầy và sau đ đối chiếu, so s nh kết qu của nh m mình, nh m bạn với kết qu của thầy. Song hành đ là học sinh được và rèn luy n c c kỹ n ng viết, n i, thuyết trình, t học… Dạy học theo trạm đã tạo điều ki n giúp học sinh ph t triển c c n ng l c chung và c c n ng l c đặc thù một c ch hi u qu . + Dạy học theo trạm còn hướng tới vi c đ p ứng nhu cầu học tập theo phong c ch kh c nhau ở mỗi c nhân học sinh. Với phương ph p dạy học trạm đã giúp gắn nội dung dạy học môn học với th c tiễn cuộc sống, g p phần hình thành một số phẩm chất và n ng l c của học sinh. G p phần th c hi n định hướng gi o dục chuyển từ chủ yếu trang bị kiến thức sang ph t triển toàn di n n ng l c và phẩm chất người học. Học đi đôi với hành; lý luận gắn với th c tiễn; gi o dục nhà trường kết hợp với gi o dục gia đình và gi o dục xã hội. + Đối chiếu với nhi m vụ của đề tài đặt ra, nội dung nghiên cứu đã gi i quyết trọn vẹn c c nhi m vụ của đề tài. C thể mở rộng phạm vi đề tài: không ph i một chủ đề mà nhiều chủ đề, ví dụ như chương “chất khí” Vật lí 10, chương “ Từ trường” Vật lí 11 hay chủ đề “ C c l c cơ học” Vật lí 10….

2. Ki n nghị Không c một phương ph p dạy học nào là toàn n ng mà chỉ c phương ph p dạy học phù hợp với nội dung vấn đề cần dạy nên vi c t bồi dưỡng, t nghiên cứu kết hợp học hỏi từ đồng nghi p và cập nhật kiến thức về phương ph p dạy học phù hợp với học sinh ph i là thường xuyên và liên tục. Vi c p dụng phương ph p dạy học theo trạm chúng tôi xin được kiến nghị một số vấn đề sau: + Phương ph p dạy học theo trạm c thể sử dụng để gi ng dạy nhiều nội dung chương trình vật lí phổ thông vì vậy nên tiếp tục triển khai phương ph p ở những nội dung kiến thức vật lí kh c. + Vi c p dụng phương ph p dạy học theo trạm sẽ đòi hỏi người gi o viên ph i s ng tạo, chuẩn bị kĩ nội dung, bỏ nhiều công sức, thời gian để chuẩn bị cho c c tiết học. Gi o viên cần ph i linh hoạt, d kiến được nhiều tình huống c thể xẩy ra trong qu trình dạy học. Bên cạnh đ gi o viên cũng cần ph i trau dồi b n thân, vận dụng thêm nhiều phương ph p dạy học tích c c kh c khi kết hợp với phương ph p trạm dạy học trong từng chủ đề….

51

DẠ Y

KÈ

M

QU

Y

NH

ƠN

OF

FI

CI

AL

+ Đề tài nghiên cứu đã bước đầu c hi u qu , c thể p dụng rộng rãi, triển khai ở c c nội dung kh c. Tuy nhiên trong qu trình p dụng cần chú ý về thời gian, đối tượng học sinh và chọn chủ đề phù hợp để xây d ng c c trạm học tập.

Trên đây là kết qu nghiên cứu dạy học theo trạm về chủ đề “ S ng cơ và giao thoa s ng”. Mặc dù đã thu được những kết qu nhất định nhưng chắc chắn trong qu trình th c hi n đề tài không tr nh khỏi những thiếu s t và hạn chế. Để hoàn thi n và ph t triển đề tài hơn, rất mong nhận được những ý kiến đ ng g p ý kiến của thầy cô gi o và của c c bạn đồng nghi p.

Chúng tôi xin chân thành cảm ơn!

Nghệ An, ngày 10 tháng 04 năm 2022

52

AL

TÀI LIỆU THAM KHẢO

DẠ Y

KÈ

M

QU

Y

NH

ƠN

OF

FI

CI

1. Sách giáo khoa , s ch gi o viên vật lý 12 của Bộ gi o dục và đào tạo.

2. Đinh Quang B o (1998), T học, t đào tạo tư tưởng chiến lược trong ph t triển gi o dục Vi t Nam (Một số vấn đề về lý luận và th c tiễn của t học trong đào tạo ở bậc đại học), NXB Gi o dục, Hà Nôi, tr. 160-166.

3. Tổ chức dạy học theo trạm nội dung kiến thức chương “C c định luật b o toàn” Vật lý 10 Nguyễn Thị Bích Loan Đại học Gi o dục. Đại học Quốc gia Hà Nội Luận v n ThS. Gi o dục học: 60 14 10 Người hướng dẫn : PGS.TS. Đỗ Hương Trà 4. Chuyên đề dạy học theo trạm https://dethi.violet.vn/present/chuyen-de-day-hoctheo-tram-10901874.html 5. Rubakin N.A (1982), T học như thế nào? (Nguyễn Đình Côi dịch ), NXB Thanh niên, Hà Nội.

6. Nguyễn Hồng Thuận (2010), Ph t triển chương trình gi o dục phổ thông theo định hướng ph t triển n ng l c người học, những cơ sở tâm lý học và gi o dục học, Vi n Khoa học gi o dục Vi t Nam. 8. Trần V n Th i (2012), Tổ chức dạy học theo trạm một số kiến thức của chương “Chất khí” – Vật lí 10 cơ b n ở trường THPT. Luận v n thạc sỹ gi o dục học. Đại học Sư phạm thành phố Hồ Chí Minh.

9. Nguyễn V n Biên & Nguyễn Thị Thu Thủy (2011), Dạy học theo trạm 1 số kiến thức về hi u ứng nhà kính và c c kết qu thu được. Tạp chí gi o dục (số đặc bi t).

10. Làm sao để dạy học theo trạm th c s hi u qu . Nguồn youtube https://www.youtube.com/watch?v=MMSXoMhYTSw 11.Tổ chức giờ dạy Vật lí theo hình thức trạm https://tailieu.vn/doc/to-chuc-giohoc-vat-li-bang-hinh-thuc-day-hoc-theo-tram-786661.html 12. Mạng Internet, nguồn youtube.

53

DẠ Y

KÈ

M

QU

Y

NH

ƠN

OF

FI

CI

AL

PHỤ LỤC 1. PHIẾU KHẢO SÁT THỰC TRẠNG HOẠT ĐỘNG TỰ HỌC CỦA HỌC SINH (Dành cho học sinh c c trường THPT) C c nội dung trong phiếu chỉ nhằm mục đích kh o s t th c tế, thuần túy khoa học. Rất mong được s hợp t c nhi t tình của c c em. (Đ nh chéo vào ô được chọn) Xin c c em vui lòng điền c c thông tin sau : Họ và tên: ………………………………………………………….

Học sinh lớp: ………… Trường THPT ………………………

1. Theo em, học tập vật lí như thế nào là hi u qu ? □ Chỉ học tr c tiếp trên lớp mới hi u qu . □ Học tr c tuyến th c hi n theo nhi m vụ của GV giao. □ Chỉ c hi u qu khi t nghiên cứu SGK. □ Ph i nghiên cứu và tìm thêm tài li u ngoài SGK. □ Ph i nghiên cứu SGK, tìm thêm tài li u tham kh o, c GV hướng dẫn.

2. Để chiếm lĩnh một chủ đề về kiến thức vật lí hi u qu □ Hoàn toàn cần s gi ng gi i của gi o viên. □ Gi o viên chỉ nêu nhi m vụ để b n thân kh m ph . □ Bằng c c phương ph p kh c nhau của b n thân để tìm kiếm tri thức. □ Th o luận nh m để trao đổi và kết luận.

3. Em t đ nh gi kỹ n ng nghe gi ng và ghi chép của b n thân ở mức độ: □ Tốt □ Kh □ Chưa tốt 4. Em t đ nh gi kỹ n ng hoạt động nh m của b n thân ở mức độ: □ Tốt □ Kh □ Chưa tốt 5. Em t đ nh gi kỹ n ng trình bày, ph t biểu ý kiến trước lớp của b n thân ở mức độ: □ Tốt □ Kh □ Chưa tốt 6. Em t đ nh gi kỹ n ng sử dụng CNTT trao đổi với bạn bè và gi o viên của b n thân ở mức độ: □ Tốt □ Kh □ Chưa tốt 7. Em t đ nh gi kỹ n ng t kiểm tra, đ nh gi trong học tập của b n thân ở mức độ: □ Tốt □ Kh 54

DẠ Y

KÈ

M

QU

Y

NH

ƠN

OF

FI

CI

AL

□ Chưa tốt 8. Em t đ nh gi kỹ n ng khai th c tài li u học tập bằng phương ti n CNTT và truyền thông của b n thân ở mức độ: □ Tốt □ Kh □ Chưa tốt 9. Em t đ nh gi kỹ n ng lập kế hoạch học tập của b n thân ở mức độ: □ Tốt □ Kh □ Chưa tốt 10. Kh n ng t làm b o c o trên powerpoint của b n thân ở mức độ: □ Tốt □ Kh □ Chưa tốt 11. Kh n ng trình bày b o c o bằng powerpoint của b n thân trước lớp ở mức độ: □ Tốt □ Kh □ Chưa tốt

55

C. AM  2 A cos

2  d 2  d1 

 2  d 2  d1 



.

B. AM  2 A cos

  d 2  d1  . 

.

D. AM  2 A cos

  d 2  d1  . 

FI

A. AM  2 A cos

CI

AL

PHỤ LỤC 2. ĐỀ KHỞI ĐỘNG TRẢI NGHIỆM SÓNG ÂM Câu 1. Trong thí nghi m giao thoa s ng với hai nguồn kết hợp, dao động cùng pha c phương trình lần lượt là u1  u2  A cos(t ) . Điểm M nằm trên vùng giao thoa c kho ng c ch đến hai nguồn lần lượt là d1 và d 2 . Biên độ dao động của phần tử s ng tại M là





A.  k (k  1; 2;3;) .

OF

Câu 2. Trên một sợi dây đàn hồi c chiều dài đang c s ng dừng với một đầu cố định, một đầu t do. S ng truyền trên dây c bước s ng  . Chiều dài của sợi dây thỏa mãn B.  (2k  1) (k  1; 2;3;) .

2

4



ƠN



D.  (2k  1) (k  1; 2;3;) .

C.  k (k  1; 2;3;) .

4

4

DẠ Y

KÈ

M

QU

Y

NH

Câu 3. Trong hi n tượng giao thoa sóng trên mặt nước, kho ng cách giữa hai c c đại liên tiếp nằm trên đường nối tâm hai s ng c độ dài là A. hai lần bước sóng.

B. một bước sóng.

C. một nửa bước sóng.

D. một phần tư bước sóng.

Câu 4. Một sợi dây c ng giữa hai điểm cố định c ch nhau 75 cm. Người ta tạo s ng dừng trên dây. Hai tần số gần nhau nhất cùng tạo ra s ng dừng trên dây là 150 Hz và 200 Hz. Tần số nhỏ nhất tạo ra s ng dừng trên dây đ là A. 75 Hz. B. 125 Hz. C. 50 Hz. D. 100 Hz. Câu 5. Một dây AB đàn hồi treo lơ lửng. Đầu A gắn vào một âm thoa rung với tần số f  100Hz. Vận tốc truyền sóng là 4m/s. Cắt bớt để dây chỉ còn 21cm. Bấy giờ có sóng dừng trên dây. Số bụng và số nút lần lượt là: A. 11 và 11.

B. 11 và 12.

C. 12 và 11.

D. Đ p n kh c.

Câu 6. Ở bề mặt một chất lỏng có hai nguồn phát sóng kết hợp S1 và S2 cách nhau 20 cm. Hai nguồn này dao động theo phương thẳng đứng c phương trình lần lượt là u1  u 2  5cos 40t mm; Tốc độ truyền sóng trên mặt chất lỏng là 80 cm/s. Số điểm dao động với biên độ c c đại trên đoạn thẳng S1S2 là A. 11.

B. 9.

C. 10.

D. 8.

Câu 7. Trên một sợi dây đang c s ng dừng, kho ng c ch hai bụng liên tiếp bằng A. một bước s ng.

B. hai bước s ng.

C. một nửa bước sóng.

D. một phần tư bước s ng.

Câu 8. Bước s ng dài nhất của một s ng dừng c thể tạo ra trên một sợi dây dài 15 cm, hai đầu cố định là A. 10 cm.

B. 20 cm.

C. 30 cm.

D. 40 cm.

Câu 9. Một dây AB dài 50 cm c đầu B cố định. Tại đầu A th c hi n một dao động điều hòa c tần số f = 100 Hz. Tốc độ truyền s ng trên dây là v = 10 m/s. Số điểm nút, số điểm bụng trên dây (không kể hai đầu dây) là A. 9 nút; 10 bụng B. 10 nút; 11 bụng C. 6 nút; 7 bụng D. 6 nút; 5 bụng.

56

DẠ Y

KÈ

M

QU

Y

NH

ƠN

OF

FI

CI

AL

Câu 10. Quan s t hi n tượng giao thoa s ng trên mặt nước của hai nguồn đồng bộ.

S ng lan truyền với bước s ng là   30 cm . Điểm M trong vùng giao thoa dao động với biên độ c c đại, hi u đường đi của hai s ng từ nguồn truyền tới M c thể bằng A. 10 cm . B. 15 cm . C. 45 cm . D. 60 cm . Đáp án 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 B B C C A A C C A D

57

AL

PHỤ LỤC 3. PHIẾU THĂM DÕ Ý KIẾN HỌC SINH VỀ DẠY HỌC THEO TRẠM Họ và tên HS:……………………………. (có thể vi t tên hoặc hông vi t tên)

Sai

Cảm ơn các em!

DẠ Y

KÈ

M

QU

Y

NH

ƠN

OF

FI

Tiêu chí Đúng Hay hơn c c chủ đề kh c đã học Em không quan tâm Ph i t tìm tòi để xây d ng kiến thức mới Thường xuyên trao đổi với c c bạn cùng nh m trong quá trình học tập Hiểu bài mà không cần ph i ghi chép nhiều C m thấy hứng thú vì hình thức c c trạm đa dạng, phong phú và hấp dẫn Thể hi n được n ng l c của b n thân C thể vận dụng kiến thức vào th c tiễn đời sống tốt hơn Kh n ng gi i quyết và ph t hi n c c vấn đề học tập Kh n ng vận dụng kiến thức, kỹ n ng vào gi i bài tập

CI

Sau khi được tham gia học xong chủ đề S ng cơ, giao thoa s ng. Em hãy vui lòng cho biết:

58

- Chưa chính x c - Đúng, chưa đầy đủ

5

- Đúng, đầy đủ

7

- Đúng, đầy đủ, rõ ràng

10

- Chưa phân tích được thông tin, chưa gi i quyết được c c vấn đề.

- Phân tích thông tin đầy đủ nhưng chưa gi i quyết được vấn đề - Phân tích thông tin đầy đủ nhưng gi i quyết vấn đề chưa đầy đủ - Phân tích thông tin đầy đủ và gi i quyết vấn đề tốt 3. Kết qu - Gi i chưa c kết qu hoặc kết gi i quyết c c qu sai vấn đề được - Tìm ra kết qu nhưng c s trợ giao giúp của gi o viên - T tìm ra kết qu nhưng làm chưa đủ - T tìm ra kết qu và đầy đủ 4. Th i độ và - Chưa tích c c, chưa đúng kỹ n ng của nhóm nhóm khi - Tích c c, đúng nh m chưa cao hoạt - Trật t , tích c c bình thường động - T gi c, tích c c, sôi nổi và hợp t c nhi t tình.

T ng điểm

NH

Y

QU

M

5 7

10 3 5 7 10 3 5 7 10

DẠ Y

KÈ

3

ƠN

2. Kh n ng phân tích thông tin ở c c trạm vào gi i quyết c c vấn đề được giao

GV đánh giá

FI

1.Tổng hợp thông tin từ kênh hình, kênh chữ và c c dữ li u

Điểm HS đánh tối giá đa 3

Tiêu chí

OF

Nội dung

CI

AL

PHỤ LỤC 4. PHIẾU ĐÁNH GIÁ KHẢ NĂNG HOÀN THÀNH PHIẾU HỌC TẬP CÁC TRẠM HỌC TẬP Nh m được đ nh gi :………….. Nh m trưởng:…………………………

Nh m đ nh gi :……………….. Nh m trưởng:……………………………

59

DẠ Y

KÈ

M

QU

Y

NH

ƠN

OF

FI

CI

AL

PHỤ LỤC 5. ĐỀ KIỂM TRA 2 LỚP C1, C2 (Chỉ kiểm tra phần nội dung dạy học theo trạm: giao thoa sóng và sóng dừng) Câu 1. Hai s ng kết hợp là A. Hai s ng chuyển động cùng chiều với cùng tốc độ.

B. Hai sóng luôn đi kèm với nhau.

C. Hai sóng c cùng tần số, dao động cùng phương và c độ l ch pha không đổi theo thời gian.

D. Hai s ng c cùng bước s ng và c độ l ch pha biến thiên tuần hoàn.

Câu 2. Khi x y ra hi n tượng giao thoa s ng nước với hai nguồn kết hợp cùng pha A, B. Những điểm trên mặt nước nằm trên đường trung tr c của AB sẽ A. Dao động với biên độ lớn nhất.

B. Dao động với biên độ bé nhất.

C. Đứng yên không dao động.

D. Dao động với biên độ có giá trị trung bình.

Câu 3. Trong một thí nghi m về giao thoa sóng trên mặt nước, hai nguồn sóng kết hợp S1 và S2 dao động đồng pha với tần số 15Hz. Tốc độ truyền sóng trên mặt nước là 30cm/s. Với điểm M có những kho ng d1, d2 nào dưới đây là c c đại giao thoa?

A. d1 = 25cm và d2 = 20cm.

B. d1 = 25cm và d2 = 21cm.

C. d1 = 25cm và d2 = 22cm.

D. d1 = 20cm và d2 = 25cm.

Câu 4. Trong một thí nghi m giao thoa s ng trên mặt nước, hai nguồn A, B dao động cùng pha với tần số f. Tại một điểm trên mặt nước c ch c c nguồn A, B những kho ng 19 cm, 21 cm s ng c biên độ c c đại. Giữa M và đường trung tr c của AB không c dãy c c đại nào kh c. Tốc độ truyền s ng trên mặt nước là 26 cm/s. Tần số dao động của hai nguồn là A. 16 Hz. B. 26 Hz. C. 50 Hz. D. 13 Hz. Câu 5. Hai nguồn kết hợp A, B dao động cùng pha, cùng biên độ. Tại một điểm M c ch c c nguồn lần lượt là 20 cm và 25 cm s ng dao động với biên độ c c đại, giữa M và đường trung tr c của đoạn AB không c điểm c c đại nào. Tại điểm N c c c ch nguồn lần lượt 20 cm và 22,5 cm hai s ng dao động A. l ch pha nhau π/6.

B. cùng pha.

C. vuông pha.

D. ngược pha.

Câu 6. Trong một thí nghi m giao thoa sóng trên mặt nước, hai nguồn kết hợp A và B cách nhau 32 cm, tần số f = 25 Hz dao động đồng pha. Biết tốc độ truyền sóng là 75 cm/s. Số vân giao thoa c c đại và c c tiểu quan s t được lần lượt là A. 18 và 17 B. 20 và 21 C. 21 và 22 D. 23 và 22.

Câu 7. Một dây AB dài 100 cm c đầu B cố định. Tại đầu A th c hi n một dao động điều hoà có tần số f  40Hz. Vận tốc truyền sóng trên dây là v  20 m / s. Số điểm nút, số điểm bụng trên dây là bao nhiêu?

A. 3 nút, 4 bụng. B. 5 nút, 4 bụng. C. 6 nút, 4 bụng. D. 7 nút, 5 bụng.

Câu 8. Sóng dừng trên dây dài 1 m với vật c n cố định, tần số f  80 Hz. Vận tốc truyển sóng là 40 m / s. Cho c c điểm M1, M2, M3,M4 trên dây và lần lượt cách vật c n cố định là 20 cm, 25 cm, 50 cm, 75 cm.

A. M1 và M2 dao động cùng pha B. M2 và M3 dao động cùng pha C. M2 và M4 dao động ngược pha D. M3 và M4 dao động cùng pha 60

3 B

4 D

5 D

6 C

7 B

8 C

9 B

10 D

DẠ Y

KÈ

M

QU

Y

NH

ƠN

Đáp án 1 2 C A

OF

FI

CI

AL

Câu 9. Chọn câu đúng. Tại điểm ph n xạ thì s ng ph n xạ A. luôn ngược pha với s ng tới.

B. ngược pha với s ng tới nếu vật c n cố định.

C. ngược pha với s ng tới nếu vật c n t do.

D. cùng pha với s ng tới nếu vật c n cố định.

Câu 10. Trong thí nghi m về s ng dừng, trên một sợi dây đàn hồi dài 1,5 m với hai đầu cố định, người ta quan s t thấy ngoài hai đầu dây cố định còn c ba điểm kh c trên dây không dao động. Biết kho ng thời gian giữa hai lần liên tiếp sợi dây duỗi thẳng là 0,05 s. Tốc độ truyền s ng trên dây là A. 3,75 m/s B. 5 m/s C. 30 m/s D. 7,5 m/s.

61

AL

PHỤ LỤC 6. ĐÁP ÁN CÁC PHIẾU HỌC TẬP

NH

ƠN

OF

FI

CI

ĐÁP ÁN PHIẾU HỌC TẬP SỐ 1 1. Bộ TN S ng nước gồm những bộ phận nào? Hai qu cầu giống nhau gắn với hai đầu cần rung khi dao động có mục đích gì?

Bộ TN S ng nước gồm những bộ phận: Giá thí nghi m, gương phẳng, nguồn sáng, bộ rung, máy phát tần số, cần tạo sóng, dây nối, thanh chắn sóng.

Hai qu cầu giống nhau gắn với hai đầu cần rung khi dao động có mục đích tạo 2 nguồn sóng giống nhau.

2. Tiến hành thí nghi m, quan sát hi n tượng gì?

Gõ nhẹ cần rung cho dao động  trên mặt nước có những gợn sóng ổn định hình c c đường hypebol c tiêu điểm S1S2 3. Khi t ng hoặc gi m tần số 2 nguồn, d đo n hi n tượng quan s t như thế nào?

Kho ng cách giữa c c hypebol thay đổi 4. Gi i thích định tính hi n tượng?

- Những đường cong dao động với biên độ c c đại ( 2 sóng gặp nhau t ng cường lẫn nhau) - Những đường cong dao động với biên độ c c tiểu đứng yên ( 2 sóng gặp nhau tri t tiêu lẫn nhau)

t d  u1M  A cos 2   1  T  

Y

ĐÁP ÁN PHIẾU HỌC TẬP SỐ 2 1. Viết phương trình s ng tại M do nguồn 1 gửi đến M?

QU

2. Viết phương trình s ng tại M do nguồn 2 gửi đến M? t d  u 2M  A cos 2   2  T  

KÈ

M

3. Nhận xét về biên độ, phương, tần số của 2 dao động tại M? Để tìm phương trình tổng hợp tại M, chúng ta có thể sử dụng những phương ph p nào? Trong trường hợp này sử dụng phương ph p nào phù hợp? Nhận xét về chuyển động tại M? - Hai dao động tại M cùng biên độ, cùng phương, cùng tần số.

- Để tìm phương trình tổng hợp tại M, chúng ta có thể sử dụng phương ph p gi n đồ Frenen hoặc cộng lượng giác. Trong trường hợp này sử dụng phương ph p cộng lượng giác là phù hợp.

DẠ Y

 t d   t d  u M  u1M  u 2M  A cos2   1   cos2   2  T    T     (d 2  d 2 )  t d  d2  uM  2 A cos cos 2   1  2   T

Nhận xét : Chuyển động tại M là dao động điều hòa cùng tần số với 2 nguồn

- Biên độ dao động là: AM  2 A cos

 (d 2  d1 ) 

4. Nếu điểm M dao động điều hòa, hãy x c định biên độ dao động của M? Để M 62

 (d 2  d1 )  k Suy ra : d 2  d1  k   .

FI

Hay :

 (d 2  d1 )  (d 2  d1 )  1 Suy ra : cos  1   .

(*); ( k  0; 1; 2.... )

OF

M dao động với Amax khi : cos

 (d 2  d1 ) 

CI

- Biên độ dao động là: AM  2 A cos

AL

dao động với biên độ c c đại cần c điều ki n gì? Từ đ tìm ra mối quan h hi u đường đi từ điểm M đến 2 nguồn với bước sóng. Nhận xét quỹ tích điểm M trên mặt phẳng nước? Chỉ rõ trên hình vẽ?

QU

Y

NH

ƠN

- Hi u đường đi từ điểm M đến 2 nguồn= một số nguyên lần bước sóng.

- Quỹ tích c c điểm này là những đường Hypebol c 2 tiêu điểm là S1 và S2 gọi là những vân giao thoa c c đại (Đường nét liền) - k = 0  d1 = d2 . Quỹ tích là đường trung tr c của S1S2

DẠ Y

KÈ

M

Điều ki n để M dao động với biên độ c c đại ở trên chỉ đúng trong trường hợp 2 nguồn s ng đồng bộ.

5. Hai s ng c đặc điểm gì về phương, tần số, độ l ch pha? Trong SGK, 2 nguồn s ng đ được gọi là gì? Từ đ nêu điều ki n giao thoa?

Hai s ng c đặc điểm: - Dao động cùng phương , cùng tần số.

- Có hi u số pha không đổi theo thời gian.

Trong SGK, 2 nguồn s ng đ được gọi là 2 nguồn sóng kết hợp. Điều ki n giao thoa: Hai nguồn s ng đ được gọi là 2 nguồn sóng kết hợp. ĐÁP ÁN PHIẾU HỌC TẬP SỐ 3 1. Viết phương trình s ng tại M do nguồn 1 gửi đến M? t d  u1M  A cos 2   1  T  

63

2. Viết phương trình s ng tại M do nguồn 2 gửi đến M?

AL

t d  u 2M  A cos 2   2  T  

ƠN

 t d   t d  u M  u1M  u 2M  A cos2   1   cos2   2  T    T     (d 2  d 2 )  t d  d2  cos 2   1 uM  2 A cos  2   T

OF

FI

CI

3. Nhận xét về biên độ, phương, tần số của 2 dao động tại M? Để tìm phương trình tổng hợp tại M, chúng ta sử dụng những phương ph p nào? Trong trường hợp này sử dụng phương ph p nào phù hợp? Nhận xét về chuyển động tại M? - Hai dao động tại M cùng biên độ, cùng phương, cùng tần số.

- Để tìm phương trình tổng hợp tại M, chúng ta có thể sử dụng phương ph p gi n đồ Frenen hoặc cộng lượng giác. Trong trường hợp này sử dụng phương ph p cộng lượng giác là phù hợp.

AM  2 A cos

 (d 2  d1 ) 

M đứng yên với AM = 0 khi: hay :

 (d 2  d1 )   k   2

Y

 (d 2  d1 ) 0 

QU

cos

NH

Nhận xét : Chuyển động tại M là dao động điều hòa cùng tần số với 2 nguồn 4. Nếu điểm M dao động điều hòa, hãy x c định biên độ dao động của M? Để M đứng yên cần c điều ki n gì? Từ đ tìm ra mối quan h hi u đường đi từ điểm M đến 2 nguồn với bước sóng. Nhận xét quỹ tích điểm M trên mặt phẳng nước?

Biên độ dao động là:

1 Suy ra: d 2  d1   k    ; (k  0; 1; 2....) 

2

DẠ Y

KÈ

M

Hi u đường đi từ điểm M đến 2 nguồn= một số nửa nguyên lần bước sóng.

Quỹ tích c c điểm này là những đường Hypebol c 2 tiêu điểm là S1 và S2 gọi là những vân giao thoa c c tiểu (Đường nét đứt)

Điều ki n để M dao động với biên độ c c đại ở trên chỉ đúng trong trường hợp 2 nguồn đồng bộ.

5. Hai s ng c đặc điểm gì về phương, tần số, độ l ch pha? Trong SGK, 2 nguồn 64

FI

CI

AL

s ng đ được gọi là gì? Từ đ nêu điều ki n giao thoa?

Hai s ng c đặc điểm: - Dao động cùng phương , cùng tần số.

- Có hi u số pha không đổi theo thời gian.

Trong SGK, 2 nguồn s ng đ được gọi là 2 nguồn sóng kết hợp. Điều ki n giao thoa: Hai nguồn s ng đ được gọi là 2 nguồn sóng kết hợp.

DẠ Y

KÈ

M

QU

Y

NH

ƠN

OF

ĐÁP ÁN PHIẾU HỌC TẬP SỐ 4 1. Thế nào là vật c n cố định?

Nếu sợi dây c 1 đầu gắn cố định vào tường…, thì đầu đ là vật c n cố định.

2.Video 1. Khi cầm đầu A của dây mềm dài chừng vài m c 1 đầu B gắn cố định.

Cầm đầu A c ng hơi mạnh cho dây nằm ngang, giật mạnh đầu sang ph i rồi đưa về vị trí cũ. Biến dạng của dây như vậy hướng như thế nào?

- Hướng sang ph i và truyền từ A đến B. Đến B nó ph n xạ trở lại từ B đến A nhưng biến dạng của dây bây giờ hướng như thế nào?

- Hướng sang trái 3. Video 2. Nếu cho A dao động điều hòa có sóng hình sin từ A đến B (sóng tới ) đến B sóng bị ph n xạ như thế nào với sóng tới?

Sóng ph n xạ ngược pha với sóng tới .

4. Ở thí nghi m. Để cho 1 đầu của sợi dây dao động liên tục, thì ở bộ thí nghi m người ta đã bố trí như thế nào? Khi ổn định, quan s t được hi n tượng gì? Trong SGK, nêu điểm như thế nào gọi là điểm nút, điểm như thế nào là điểm bụng? Chỉ rõ điểm bụng, điểm nút trên thí nghi m? Còn c c điểm kh c như thế nào? Những điểm nằm giữa hai nút sóng liên tiếp dao động với nhau như thế nào? Hai điểm ở 2 ở hai bên của một nút sóng dao động với nhau như thế nào? Để cho 1 đầu của sợi dây dao động liên tục, thì ở bộ thí nghi m người ta đã bố trí 1 đầu sợi dây gắn với 1 bộ rung gắn với máy phát tần số.

Khi ổn định, quan s t được trên sợi dây xuất hi n những điểm luôn đứng yên và những điểm luôn dao động với biên độ lớn nhất. + Những điểm luôn luôn đứng yên là những nút dao động. + Những điểm luôn luôn dao động với biên độ lớn nhất là những bụng dao động. + Những điểm kh c dao động với biên độ nhỏ hơn biên độ của bụng. + Những điểm nằm giữa hai nút sóng liên tiếp dao động cùng pha với nhau. + Hai điểm ở 2 ở hai bên của một nút sóng dao động ngược pha với nhau.

5. Nhận xét gì về hi n tượng s ng dừng và giao thoa s ng?

S ng dừng là hi n tượng giao thoa giữa s ng tới, s ng ph n xạ.

6. Nhận xét gì vị trí c c điểm nút, điểm bụng so với đầu A, B? + Vị trí các nút: - Các nút nằm c ch đầu A và đầu B những kho ng bằng số nguyên lần nửa bước sóng: d  k



2

- Hai nút liên tiếp cách nhau kho ng

 .

2 65

+ Vị trí các bụng 1   (k  ) 4 2 2



CI

d  (2k  1)

 : 4

AL

- Các bụng nằm c ch hai đầu cố định những kho ng bằng một số lẻ lần

 2

- Hai bụng liên tiếp cách nhau kho ng: . Điều ki n có sóng dừng: l  k

FI

7. Điều ki n c s ng dừng trên sợi dây với 2 đầu dây cố định là gì? 

2

ƠN

OF

8. Ở thí nghi m, khi t ng tần số f, số bụng thay đổi như thế nào? Giữ nguyên f, làm ngắn chiều dài sợi dây thì số bụng như thế nào?

Khi t ng tần số f, số bụng t ng lên.

Giữ nguyên f, làm ngắn chiều dài sợi dây thì số bụng gi m xuống.

DẠ Y

KÈ

M

QU

Y

NH

ĐÁP ÁN PHIẾU HỌC TẬP SỐ 5 1. Chỉ rõ vật c n t do trong video 1?

Sợi dây c đầu B không cố định, t do. Đầu B là vật c n t do 2. Video 1. Khi cầm đầu A của dây mềm dài chừng vài m c 1 đầu B t do. Cầm đầu A c ng hơi mạnh cho dây nằm ngang, giật mạnh đầu nó sang ph i rồi đưa về vị trí cũ. Biến dạng của dây như vậy hướng như thế nào?

- Hướng sang ph i và truyền từ A đến B. Đến B nó ph n xạ trở lại từ B đến A nhưng biến dạng của dây bây giờ hướng như thế nào?

- Hướng sang ph i.

3. Vi deo 2. Nếu cho A dao động điều hòa có sóng hình sin từ A đến B (sóng tới ) đến B sóng bị ph n xạ như thế nào với sóng tới?

Sóng ph n xạ cùng pha với sóng tới .

4. Video 3. Để cho đầu A của dây dao động liên tục với biên độ nhỏ thì làm như thế nào, hi n tượng gì x y ra lúc đ là gì? Trong SGK, nêu điểm như thế nào gọi là điểm nút, điểm như thế nào là điểm bụng? Chỉ rõ điểm bụng, điểm nút trên thí nghi m? Còn các c c điểm kh c như thế nào? Những điểm nằm giữa hai nút sóng liên tiếp dao động với nhau như thế nào? Hai điểm ở 2 ở hai bên của một nút sóng dao động với nhau như thế nào? Để cho 1 đầu của sợi dây dao động liên tục, thì ở bộ thí nghi m người ta đã bố trí 1 đầu sợi dây gắn với 1 bộ rung gắn với máy phát tần số.

Khi ổn định, quan s t được trên sợi dây xuất hi n những điểm luôn đứng yên và những điểm luôn dao động với biên độ lớn nhất. + Những điểm luôn luôn đứng yên là những nút dao động. + Những điểm luôn luôn dao động với biên độ lớn nhất là những bụng dao động. + Những điểm kh c dao động với biên độ nhỏ hơn biên độ của bụng. + Những điểm nằm giữa hai nút sóng liên tiếp dao động cùng pha với nhau. + Hai điểm ở 2 ở hai bên của một nút sóng dao động ngược pha với nhau.

5. Nhận xét gì về hi n tượng s ng dừng và giao thoa s ng?

66

AL

S ng dừng là hi n tượng giao thoa giữa s ng tới, s ng ph n xạ.

6. Nhận xét gì vị trí c c điểm nút, bụng so với đầu A, B? A là nút, B là bụng + Vị trí các nút:

CI

- Các nút nằm c ch đầu A những kho ng bằng số nguyên lần nửa bước sóng: d  k - Các nút nằm cách đầu B những kho ng bằng số lẻ lần một phần tư bước sóng: 1   (k  ) 4 2 2



+ Vị trí các bụng

 : 4

OF

- Các bụng nằm c ch đầu A những kho ng bằng một số lẻ lần d  (2k  1)

2

FI

d  (2k  1)



1   (k  ) 4 2 2



dk



2

ƠN

- Các bụng nằm c ch đầu B những kho ng bằng một số nguyên lần nửa bước sóng: 7. Điều ki n c s ng dừng trên sợi dây với 1 đầu dây cố định, 1 đầu t do là gì? 

4

NH

+ Điều ki n để có sóng dừng: l  (2k  1)

ĐÁP ÁN PHIẾU HỌC TẬP SỐ 6

QU

Y

1. Sóng dừng trong ống sáo thuộc loại sóng dừng nào? Hãy kể thêm 1 số loại nhạc cụ có cấu tạo tương t như ống sáo?

KÈ

M

Sóng dừng trong ống sáo thuộc loại sóng dừng với 1 đầu cố định, 1 đầu t do. Một số nhạc cụ có cấu tạo tương t : kèn khí như clarinet, xaxôphon 2. Ống sáo của chàng trai trẻ Nguyễn V n Mão (bi t danh Mão Mèo) quê ở huy n miền núi Tân K c gì kh c so với c c ống s o thông thường?

DẠ Y

Đối với những cây sáo thông thường, c 6 lỗ đều nằm trên đường thẳng, nhưng với cây sáo này, 2 lỗ ph i nằm ch ch sang một bên để bàn tay có thể với tới khi thổi. Ở các cây sáo thông thường chỉ có một lỗ đinh nhưng với cây sáo này thì có tới 6 lỗ đinh âm thanh để thoát ra tốt hơn.

3. Lợi ích của nhạc cụ bộ hơi này là gì?

Trong y học hi n đại, luy n thổi s o giúp chúng ta thở bằng bụng, từ đ c nhịp thở sâu hơn, loại bỏ được dung tích khí cặn trong phổi, t ng hi u qu hô hấp, t ng dung tích sống.

PHỤ LỤC 7. DẠY HỌC THEO TRẠM TRONG BỒI DƢỠNG HSG 67

AL

Chuyên đề bồi dưỡng học sinh giỏi phần s ng cơ: Điểm cực đại dao động cùng pha (ngƣợc pha )với hai nguồn đồng pha.

ƠN

OF

FI

CI

Trong n m học 2021-2022, được s phân công của nhà trường nhóm làm s ng kiến chúng tôi c 2 GV tham gia bồi dưỡng. N m học này c kh c n m học trước c phần s ng cơ, giao thoa s ng. Để t ng cường tính t học, không gây p l c trong tiết học bồi dưỡng chuyên đề này, đội tuyển Vật lí trường tôi gồm 4 em chia làm 2 trạm học tập: Trạm đường tròn, trạm hình vuông. Đối với học sinh chúng tôi phân trạm để đồng đều về n ng l c. Cụ thể: Em Nguyễn Khắc Mạnh cùng trạm em Đào Trọng Mạnh, em Tưởng Lê Kh nh Toàn cùng trạm với em Hoàng Minh Đức. HS c c nh m sẽ bắt đầu làm vi c ở trạm. C c nh m nhanh ch ng chuyển qua c c trạm mới khi đã hoàn thành trạm hi n tại để đ m b o thời gian và vị trí cho nh m kh c. Yêu cầu c c nh m cử đại di n lên b o c o kết qu trạm bắt buộc cuối cùng mà nh m th c hi n. Sau khi 1 nh m b o c o xong 1 trạm, c c nh m kh c đặt câu hỏi hoặc nhận xét, đ nh gi xong thì GV trình chiếu đ p n phiếu học tập của trạm đ . C c nh m trao đổi phiếu học tập của trạm đ mà c c nh m đã th c hi n để đ nh gi lẫn nhau đối với tiêu chí: “đ nh gi phiếu học tập” (d a vào đ p n của GV để đ nh gi ).

NH

LÝ THUYẾT TRỢ GIÖP CÁC TRẠM 1. Điều iện cho điểm cực đại dao động cùng pha (ngƣợc pha) với hai nguồn đồng pha.

Y

+ Phương trình s ng tại 2 nguồn cùng biên độ A: u1 = Acos(2πft +φ) và u2 = Acos(2πft +φ)

QU

+ Phương trình giao thoa s ng tại M: (Điểm M c ch hai nguồn lần lượt d1, d2)

DẠ Y

KÈ

M

+ Điều ki n để M dao động c c đại và đồng pha với hai nguồn:

+ Điều ki n để M dao động c c đại và ngược pha với hai nguồn:

68

AL CI FI OF

* Tổng qu t h a:

+ Điều ki n để M dao động với biên độ c c đại và cùng pha với nguồn là: - Cùng pha: d1 + d2 = n.λ Với k và n hoặc cùng chẵn hoặc cùng lẻ.

ƠN

- C c đại: d1 – d2 = k.λ.

+ Điều ki n để M dao động với biên độ c c đại và ngược pha với nguồn là:

NH

- C c đại: d1 – d2 = k.λ.

- Cùng pha: d1 + d2 = n.λ

Với k, n là chẵn lẻ (k lẻ thì n chẵn hoặc ngược lại).

d1= k.λ; d2 = n.λ

QU

Y

HOẶC + Điều ki n để M dao động với biên độ c c đại và cùng pha với nguồn là: + Điều ki n để M dao động với biên độ c c đại và ngược pha với nguồn là:

M

d1= (k+0,5)λ; d2 = (n+0,5)λ

DẠ Y

KÈ

2. Bổ trợ công thức to n học: Công thức đường trung tuyến

Trong đ : a, b ,c lần lượt là c c cạnh trong tam gi c. ma, mb, mc lần lượt là những đường trung tuyến trong tam gi c.

69

KÈ

M

QU

Y

NH

ƠN

OF

FI

CI

AL

PHIẾU HỌC TẬP TRẠM ĐƢỜNG TRÒN Bài toán gốc. Ở mặt chất lỏng, tại hai điểm A và B có hai nguồn dao động cùng pha theo phương thẳng đứng phát ra hai sóng kết hợp c bước sóng λ. Gọi I là trung điểm của đoạn thẳng AB. Ở mặt chất lỏng, gọi (C) là hình tròn nhận AB là đường kính, M là một điểm ở phía trong (C) và xa I nhất mà phần tử chất lỏng ở đ dao động với biên độ c c đại và cùng pha với nguồn. Biết AB = 6,80λ. Độ dài đoạn thẳng MI có giá trị gần nhất với giá trị nào sau đây?

A.3,31λ.

B.3,11λ.

C.3,38λ.

D.3,24λ.

1. Gi i toán sau (có thể gi i theo nhiều cách). Nếu M là một điểm ở phía trong (C) và xa I nhất mà phần tử chất lỏng ở đ dao động với biên độ c c đại và ngược pha với nguồn thì bao nhiêu điểm? Để làm được bài tập này cần chú ý những gì?

2. Ph t triển bài to n : C bao nhiêu điểm trong đường tròn dao động với biên độ c c đại dao động cùng pha với nguồn ? em hãy gi i bài to n sau: Ở mặt nước, tại hai điểm A và B c hai nguồn dao động cùng pha theo phương thẳng đứng, ph t ra hai s ng kết hợp c bước s ng . Gọi (C) là hình tròn nằm ở mặt nước c đường kính là AB. Cho AB = 6,80λ. Số vị trí trong (C) mà c c phần tử ở đ dao động với biên độ c c đại và cùng pha với nguồn là ?

3. Khi xét đến điểm c c đại dao động cùng pha với nguồn trên đường tròn?

Trong thí nghi m giao thoa s ng trên mặt nước, hai nguồn kết hợp đặt tại A và B , dao động cùng pha theo phương thằng đứng, ph t ra hai s ng lan truyền trên mặt nước với bước s ng  . Trên đoạn thẳng AB c không qu 19 vân c c đại giao thoa. Gọi O là trung điềm của AB và (C ) là đường tròn tâm O , đường kính d (d  AB) . Trên (C ) c 32 điểm c c đại giao thoa, trong đ c 8 điểm mà phần tử sóng tại đ dao động cùng pha với hai nguồn. Độ dài đoạn thẳng AB gần nhất với gi trị nào sau đây?

B. 8, 7 .

C. 9,1 .

D. 9, 7 .

A. 8, 2 .

4. Với điểm ngoài đường tròn dao động c c đại cùng pha nguồn thì như thế nào?(đề minh họa THQG n m 2020) Ở mặt chất lỏng, tại hai điểm A và B có hai nguồn dao động cùng pha theo phương thẳng đứng phát ra hai sóng kết hợp c bước sóng λ. Gọi I là trung điểm của đoạn thẳng AB. Ở mặt chất lỏng, gọi (C) là hình tròn nhận AB là đường kính, M là một điểm ở phía ngoài (C) và gần I nhất mà phần tử chất lỏng ở đ dao động với biên độ c c đại và cùng pha với nguồn. Biết AB = 6,60λ. Độ dài đoạn thẳng MI có giá trị gần nhất với giá trị nào sau đây?

A.3,41λ.

B.3,76λ.

C.3,31λ.

D.3,54λ.

5. Em c thể ph t triển bài to n như thế nào nữa?

DẠ Y

………………………………………………………………………………………

70

A. 4,3 λ.

NH

ƠN

OF

FI

CI

AL

PHIẾU HỌC TẬP TRẠM HÌNH VUÔNG Bài toán gốc. Ở mặt chất lỏng, tại hai điểm A và B c hai nguồn dao động cùng pha theo phương vuông g c với mặt chất lỏng ph t ra hai s ng kết hợp với bước sóng λ. Gọi C, D là hai điểm ở mặt chất lỏng sao cho ABCD là hình vuông. I là trung điểm của AB. M là một điểm nằm trong hình vuông ABCD xa I nhất mà phần tử chất lỏng tại đ dao động với biên độ c c đại và cùng pha với nguồn. Biết AB = 2,4λ. Độ dài đoạn thẳng MI gần nh t gi trị nào sau đây?

A. 2,93λ.

B. 2,25λ.

C.1,60λ.

D. 2,35λ.

1. Gi i toán sau (có thể gi i theo nhiều c ch). Để làm được bài tập này cần chú ý những gì? Nếu M là một điểm nằm trong hình vuông ABCD xa I nhất mà phần tử chất lỏng tại đ dao động với biên độ c c đại và ngược pha với nguồn. Biết AB = 2,4λ. Độ dài đoạn thẳng MI c gi trị bao nhiêu?

2. Ph t triển bài to n: (THPTQG 2018). Ở mặt nước c hai nguồn kết hợp đặt tại hai điểm A và B, dao động cùng pha theo phương thẳng đứng, ph t ra hai s ng c bước s ng λ. Trên AB c 9 vị trí mà ở đ c c phần tử nước dao động với biên độ c c đại. C và D là hai điểm ở mặt nước sao cho ABCD là hình vuông. M là một điểm thuộc cạnh CD và nằm trên vân c c đại giao thoa bậc nhất (MA – MB = λ).

Biết phần tử tại M dao động ngược pha với c c nguồn. Độ dài đoạn AB gần nhất với gi trị nào sau đây?

B. 4,7 λ.

C. 4,6 λ.

D. 4,4 λ.

DẠ Y

KÈ

M

QU

Y

3. Em c thể ph t triển bài to n như thế nào nữa? ………………………………………………………………………………………

Ảnh 6.1. HS tham gia Trạm đường tròn và Trạm hình vuông

71

AL

DẠ Y

KÈ

M

QU

Y

NH

ƠN

OF

FI

CI

SẢN PHẨM HOẠT ĐỘNG CỦA MỘT SỐ NHÓM HS KHI THAM GIA CÁC TRẠM TRONG BỒI DƢỠNG HSG

72

73

DẠ Y

M

KÈ Y

QU ƠN

NH

CI

FI

OF

AL

74

DẠ Y

M

KÈ Y

QU ƠN

NH

CI

FI

OF

AL

75

DẠ Y

M

KÈ Y

QU ƠN

NH

CI

FI

OF

AL

76

DẠ Y

M

KÈ Y

QU ƠN

NH

CI

FI

OF

AL