SKKN PP Graph trong dạy học Hóa học 19P

N

: Graph : Graph nội dung : Graph dạy học : phương pháp dạy học : sách giáo khoa : giáo viên : học sinh : trung học phổ thông : thực nghiệm : đối chứng

pl

us

.g

oo

gl

e.

co

m

/+ D

ạy

Kè

m

Q

uy

G Gnd Gdh PPDH SGK GV HS THPT TN ĐC

hơ n

DANH MUÏC CAÙC CUÏM TÖØ VIEÁT TAÉT

--- 1 ---

MÔÛ ÑAÀU 1. Lí do choïn ñeà taøi Phát huy tính tích cực học tập của học sinh (HS) là định hướng đổi mới phương pháp dạy học (PPDH) nhằm nâng cao chất lượng, hiệu quả quá trình dạy học. Định hướng này đã được nghiên cứu, phát triển mạnh mẽ trên thế giới và được xác định là một trong những phương hướng đổi mới giáo dục phổ thông Việt Nam.

hơ n

Theo hướng đổi mới PPDH, giáo viên (GV) phải thiết kế, tổ chức giờ học sao

cho HS hoạt động nhiều hơn và phát huy được tính chủ động, độc lập một cách tối

N

đa. Trong dạy học hóa học, GV có thể tổ chức các hoạt động học tập của học sinh

uy

thông qua việc sử dụng các PPDH hóa học khác nhau theo hướng dạy học tích cực,

Q

trong đó phương pháp Graph dạy học (Gdh) có những ưu thế nhất định, giúp HS có

m

thể hệ thống, liên kết nội dung của từng khái niệm hóa học và xác định mối liên hệ

Kè

chặt chẽ với các khái niệm khác trong toàn bộ chương trình.

Trên tinh thần đó, tôi chọn đề tài: “Sử dụng phương pháp Graph trong một

ạy

số bài dạy Hóa học ở trường phổ thông” để nghiên cứu.

/+ D

2. Muïc tieâu cuûa ñeà taøi

Sử dụng phương pháp Gdh làm cơ sở để tổ chức các hoạt động học tập tích cực

m

của HS trong quá trình hình thành, củng cố, phát triển khái niệm hóa học khi giảng

co

dạy hóa học ở trường phổ thông.

e.

3. Nhieäm vuï nghieân cöùu

gl

- Tìm hiểu nội dung sách giáo khoa Hóa học 10, 11, 12 cơ bản.

oo

- Nghiên cứu cơ sở lí luận của việc sử dụng phương pháp Gdh.

.g

- Thiết kế một số G phục vụ cho việc dạy học trên lớp.

us

- Hướng dẫn học sinh tự thiết kế và sử dụng G trong quá trình dạy học.

pl

4. Phaïm vi nghieân cöùu Nghiên cứu xây dựng và sử dụng G để tổ chức cho HS hoạt động tiếp thu kiến thức mới, củng cố bài trên lớp và luyện tập.

5. Phöông phaùp nghieân cöùu - Nghiên cứu lí luận: Nghiên cứu SGK Hóa học và các tài liệu có liên quan.

- Phương pháp thực nghiệm sư phạm: Đánh giá sơ bộ tính khả thi của đề tài khi áp dụng vào thực tiễn thông qua tiết dạy và bài kiểm tra.

--- 2 ---

- Nghiên cứu thực tiễn: Lấy thông tin phản hồi từ phía học sinh…

6. Khaùch theå vaø ñoái töôïng nghieân cöùu - Các bài học trong SGK Hóa học, HS lớp 11.

- Phương pháp Gdh. 7. Giaû thuyeát khoa hoïc - Việc áp dụng phương pháp G nhằm phát huy tính tích cực, chủ động, sáng

hơ n

tạo của HS, nâng cao chất lượng dạy học Hóa học ở trường THPT.

pl

us

.g

oo

gl

e.

co

m

/+ D

ạy

Kè

m

Q

uy

N

- Nếu đề tài nghiên cứu thành công có thể làm tài liệu tham khảo cho GV.

--- 3 ---

Chöông 1 TOÅNG QUAN VEÀ CÔ SÔÛ LÍ LUAÄN 1.1. Phöông phaùp Graph daïy hoïc Graph là khái niệm trong toán học, Graph (G) bao gồm một tập hợp không rỗng E những yếu tố gọi là đỉnh và một tập hợp A những yếu tố gọi là cạnh (cung).

Mỗi yếu tố A là một cặp (không xếp thứ tự) những yếu tố rõ rệt của E. Trong sơ đồ

hơ n

G, sự sắp xếp trước hay sau của đỉnh và cung có ý nghĩa quyết định, còn kích thước hình dáng không có ý nghĩa. Graph được vận dụng trong dạy học trên cơ sở ý tưởng

N

cơ bản của lý thuyết Graph là nguyên lí và cấu trúc của Graph [1;46].

uy

Phương pháp Graph được ứng dụng rộng rãi do có các ưu điểm nổi bật là:

Q

Ngôn ngữ của G vừa có tính trực quan cụ thể vừa có tính khái quát trừu tượng

m

nên có ưu thế tuyệt đối trong việc mô hình hóa cấu trúc các hoạt động từ đơn giản

Kè

đến phức tạp dưới dạng sơ đồ. G có khả năng mô tả hai mặt tĩnh và động (logic phát

ạy

triển) của hoạt động.

/+ D

Trong dạy học, phương pháp G giúp GV thiết kế các hoạt động phức tạp, xây dựng sơ đồ cấu trúc logic của hoạt động học tập, diễn tả một cách hệ thống các

co

bắt đầu đến khi kết thúc.

m

nhiệm vụ, mục tiêu, công đoạn, con đường thực hiện các hoạt động khác nhau từ lúc Từ những ưu điểm trên của phương pháp Graph, GV có thể xây dựng các

e.

Graph nội dung (Gnd) dạy học như: thiết kế tiến trình một bài học hay sự hình thành

gl

khái niệm hóa học; thiết kế quá trình giải bài toán hóa học…

oo

1.2. Qui trình thieát keá Graph noäi dung daïy hoïc

.g

a. Nguyên tắc cơ bản của việc xây dựng Gnd dạy học

us

Dựa vào nội dung học tập, lựa chọn các kiến thức chủ chốt, quan trọng của

pl

từng phần (kiến thức cơ bản cần và đủ về cấu trúc và ngữ nghĩa).

Sắp xếp các kiến thức chốt vào các đỉnh của G sao cho đúng với logic của

chương trình và phải chú ý mã hóa chúng thật triệt để.

Nối các đỉnh kiến thức bằng cung theo logic dẫn xuất (theo sự phát triển bên trong của nội dung kiến thức). b. Qui trình của việc lập Gnd học tập Bước 1: Xây dựng nội dung các đỉnh.

--- 4 ---

Chọn kiến thức chốt tối thiểu, cần và đủ.

Mã hóa chúng cho thật súc tích (dùng kí hiệu để qui ước). Đặt các kiến thức chốt vào các đỉnh trên mặt phẳng.

Bước 2: Thiết lập các cung.

Nối các đỉnh với nhau bằng các mũi tên để diễn tả mối liên hệ phụ thuộc giữa các nội dung ở các đỉnh với nhau, nhưng phải phản ánh

hơ n

được logic phát triển của nội dung.

Bước 3: Hoàn thiện Gnd.

N

Làm cho G trung thành với nội dung được mô hình hóa về cấu trúc

uy

logic nhưng phải giúp HS lĩnh hội dễ dàng nội dung đó nghĩa là phải đảm bảo về kĩ thuật, trình bày (trực quan, rõ ràng, mĩ thuật, sinh

m

Q

động…).

Kè

Gnd dạy học không những đảm bảo về mặt khoa học, sư phạm mà còn đảm bảo cả tính mĩ thuật (hình thức trình bày).

ạy

Nhaän xeùt: Trong quá trình hoàn thiện và phát triển khái niệm hóa học,

/+ D

phương pháp Gdh được sử dụng tương đối hiệu quả giúp cho GV xây dựng được logic tiến trình hình thành, phát triển, liên kết các nội dung của khái niệm và thiết

m

lập được mối quan hệ giữa các khái niệm bổ trợ khác nhau. Từ đó GV có thể thiết

co

kế, tổ chức các hoạt động học tập của học sinh theo logic xác định.

e.

Với HS, phương pháp G giúp phát triển tư duy logic và nâng cao năng lực tự

gl

học tức là dạy cho HS kĩ năng cơ bản và khái quát nhất của kĩ năng tự học, một kĩ

oo

năng rất quan trọng của người lao động mới trong thời đại ngày nay [3].

.g

Bằng những hoạt động xác định đỉnh Gnd học tập, HS sẽ nắm vững các kiến

us

thức cơ bản và then chốt của vấn đề. Hoạt động thiết lập các cung của G cũng giúp

pl

HS tìm ra mối liên hệ giữa các khái niệm, logic phát triển nội dung và dung lượng của các khái niệm. Việc nắm vững kĩ năng thiết lập G sẽ làm tăng cường khả năng tự học và tạo được con đường tối ưu trong hoạt động học tập tích cực của HS. 1.3. Thöïc traïng hieän nay HS còn thụ động, ít tương tác và tham gia xây dựng bài với GV. Khả năng ghi

nhớ bài cũ của HS còn yếu, ảnh hưởng đến việc tư duy tìm hiểu kiến thức mới.

HS chưa tự tìm được cho mình một phương pháp học hiệu quả.

--- 5 ---

Việc học bài chủ yếu là thuộc lòng, máy móc, không liên kết được các kiến cũ và mới. Do đó khi gặp đề thi dạng tổng hợp, so sánh thường không làm được, ảnh hưởng rất nhiều đến kết quả học tập.

Trước những thực trạng trên, đòi hỏi GV phải luôn tìm tòi, hướng dẫn cho các

pl

us

.g

oo

gl

e.

co

m

/+ D

ạy

Kè

m

Q

uy

N

hơ n

em phương pháp học phù hợp, hiệu quả với từng đối tượng học sinh.

--- 6 ---

Chöông 2 TÍCH CÖÏC HOÙA HOAÏT ÑOÄNG HOÏC TAÄP CUÛA HOÏC SINH THOÂNG QUA VIEÄC SÖÛ DUÏNG GRAPH 2.1. Thieát laäp Graph ñeå cuûng coá, hoaøn thieän khaùi nieäm hoùa hoïc vaø noäi dung hoïc taäp

hơ n

Tiến hành sử dụng phương pháp G ở phần củng cố, hoàn thiện khái niệm hóa học (KNHH) trong bài dạy hình thành KNHH và hình thành kiến thức mới. Thông

N

qua đó, HS làm quen với phương pháp G đồng thời biết cách thiết lập Gnd học tập.

uy

Đây là phương pháp tự học tốt đối với HS.

Ví dụ 1. Lập Gnd về phân tích nguyên tố trong Bài 20. Mở đầu vềhóa học hữu [2].

Q

Để xác định kiến thức chốt, yêu cầu HS trả lời hệ thống câu hỏi của GV như sau:

Kè

m

Để phân tích nguyên tố từ chất hữu cơ có thể dùng phương pháp nào?

Mỗi phương pháp cho một ví dụ?

/+ D

phương pháp phân tích?

ạy

Nêu mục đích, nguyên tắc, phương pháp tiến hành đối với từng loại Câu hỏi phụ:

co

hay không?

m

Có thể dùng phương pháp phân tích định tính để phân tích định lượng

e.

Từ các nội dung trả lời của HS, GV thiết lập Gnd với các đỉnh như Sơ đồ 1.

gl

Với sự sắp xếp các đỉnh và lập các cung, GV chỉ rõ logic phát triển bên trong

oo

của nội dung học tập. Từ G trên, GV yêu cầu HS trả lời một số câu hỏi làm rõ nội dung của một số đỉnh.

.g

Ví dụ với đỉnh Phân tích định lượng, giáo viên có thể hỏi: Tại sao phải hấpthụ

us

H2O và CO2 lần lượt bằng H2SO4 đặc và KOH, làm ngược lại có được không?

pl

Giảithích? Viết biểu thức tính phần khối lượng và phần trăm các nguyên tố?

GV đặt hệ thống các câu hỏi tương tự đối với phương pháp phân tích còn lại

và có thể ra các câu hỏi để HS tự học ở nhà hay tự học theo sơ đồ.

--- 7 ---

SƠ LƯỢC VỀ PHÂN TÍCH NGUYÊN TỐ

PHÂN TÍCH ĐỊNH LƯỢNG

Xác định trong thành phần chất hữu cơ có nguyên tố nào.

Xác định phần trăm về khối lượng các nguyên tố.

ạy

m

PHƯƠNG PHÁP C → CO 2 + CuO,t o hchc  → H → H 2O

- Chuyển:

co

e.

gl

+ CuSO4 khan (traéng) H 2O → maøu xanh

oo

N → NH3 (nhaän baèng quyø tím)

.g us

N → N 2 ...

- Tính m hoặc V: CO2, H2O, N2…

PHƯƠNG PHÁP C → CO 2  + CuO,t o hchc  → H → H 2O N → N 2  Tính mc, mH , m N , mo …

Tính %.

+ Ca(OH) 2 CO 2  → CaCO3

...

C → CO 2 , H → H 2 O,

/+ D

Chuyển các nguyên tố trong hchc → chất vô cơ đơn giản → nhận biết bằng phản ứng đặc trưng.

Kè

m

Q

uy

N

hơ n

PHÂN TÍCH ĐỊNH TÍNH

Sơ đồ 1. Graph nội dung về phân tích nguyên tố

pl

2.2. Toå chöùc cho hoïc sinh thieát laäp Graph ñeå hoaøn thieän khaùi nieäm, kieán thöùc noäi dung baøi hoïc Từ qui trình sử dụng Gnd khi hệ thống các kiến thức trọng tâm của một bài

học, chúng ta có thể tổ chức cho HS thiết lập Gnd học tập của một bài học. Khi kết thúc bài học, GV yêu cầu HS xác định các kiến thức cơ bản trọng tâm trong bài học (các đỉnh của G), thiết lập mối liên hệ giữa các kiến thức (lập cung) và thiết lập sơ đồ G, đặt câu hỏi cho các nội dung kiến thức chốt.

--- 8 ---

Ví dụ 2. Lập Graph tổng kết bài học trong Bài 29. Anken [2] GV yêu cầu HS xác định kiến thức trọng tâm của bài học: Từ đặc điểm cấu tạo của anken với liên kết đôi C = C trong đó có liên kết π kém bền suy ra các phản ứng hóa học đặc trưng. Dưới đây là một số câu hỏi về kiến thức trọng tâm: Anken có phản ứng cộng, hướng cộng, phản ứng trùng hợp, phản ứng oxi hóa như nào thế nào?

hơ n

Những ứng dụng của anken từ các phản ứng hóa học đó?

Phương pháp điều chế anken trong công nghiệp và trong phòng thí

N

nghiệm?

uy

Với mỗi câu trả lời của HS, GV lập Gnd tổng kết như Sơ đồ 2.

m

Q

ANKEN

/+ D

ạy

Kè

ĐẶC ĐIỂM CẤU TẠO - Hchc không no, mạch hở.

- Phân tử có 1 liên kết C=C (1 lk π ) kém bền.

co

m

TÍNH CHẤT HÓA HỌC

PHẢN ỨNG TRÙNG HỢP

PHẢN ỨNG OXI HÓA + O2 + làm mất màu dd KMnO4

oo

gl

e.

PHẢN ỨNG CỘNG

H2, B2 (lỏng).

pl

us

.g

H-X (X: OH-, Br-…).

Hướng cộng: Qui tắc cộngMaccopnhicop. ỨNG DỤNG Đ/c ancol, dẫn xuất halogen, chất dẻo, các hóa chất khác,…

ĐIỀU CHẾ + CN: Tách H2 từ ankan, crăckinh… + PTN: từ ancol no (H SO đặc, to).

Sô ñoà 2. Graph toång keát veà anken --- 9 ---

2.3. Söû duïng phöông phaùp Graph trong baøi luyeän taäp, oân taäp kieán thöùc Bài luyện tập, ôn tập có vai trò quan trọng trong việc hệ thống các kiến thức cơ bản được HS thu nhận qua một số bài học. Dạng bài này thiết lập mối liên hệ giữa các kiến thức, các khái niệm giúp cho HS có được phương pháp nhận thức hệ thống. Thông qua bài luyện tập, HS được mở rộng, phát triển kiến thức và rèn luyện kĩ năng tư duy hóa học. Trong sách giáo khoa hiện hành, bài luyện tập được tăng

hơ n

cường để ôn luyện các nội dung kiến thức cơ bản và rèn luyện các kĩ năng cần thiết.

Trong giờ luyện tập, GV nên tổ chức các hoạt động sao cho HS có thể tìm ra những

N

mối liên hệ giữa các kiến thức, vì vậy việc sử dụng phương pháp G trong các bài

uy

luyện tập là rất thích hợp và có thể làm tích cực hóa hoạt động học tập của HS đồng

Q

thời hình thành nên phương pháp tư duy logic và kĩ năng tự học một cách hiệu quả.

m

Chuẩn bị cho bài luyện tập, GV yêu cầu học sinh xác định các kiến thức cơ

Kè

bản nhất của nội dung bài luyện tập (xác định kiến thức chốt); xác định mối liên hệ

tự thiết lập Graph nội dung ôn tập.

ạy

giữa các kiến thức; đặt các câu hỏi và tự trả lời nội dung của các kiến thức đó sau đó

/+ D

Ví dụ 3.Sử dụng Graph khi dạy Bài 13. Luyện tập: Tính chất của nitơ, photpho và hợp chất của chúng [2]

m

GV thiết lập các đỉnh của Gnd về nitơ và hợp chất của nitơ như Sơ đồ 3.

co

GV tổ chức cho HS thảo luận nhóm (có thể mỗi nhóm làm một đỉnh), câu hỏi

e.

tương ứng với nội dung các đỉnh, sau khi hoàn thành GV yêu cầu HS nối các đỉnh

gl

lại với nhau và giải thích cách làm đó.

oo

+ Đỉnh 1: Đặc điểm cấu tạo. + Đỉnh 2: Nêu tính chất hóa học của nitơ.

.g

+ Đỉnh 3: Nêu tính chất hóa học của amoniac.

us

+ Đỉnh 4: Muối amoni.

pl

+ Đỉnh 5: Muối nitrat. + Đỉnh 6: Axit nitric.

+ Đỉnh 7: Điều chế nitơ và các hợp chất + Đỉnh 8: Ứng dụng của nitơ và hợp chất Dựa vào Gndvề nitơ và hợp chất của nitơ GV có thể yêu cầu HS về nhà tự thiết lập và hoàn thành Gnd về photpho và hợp chất của photpho để chuẩn bị cho các tiết học sau.

--- 10 ---

Ví dụ 4.Sử dụng Graph khi dạy Bài 24. Luyện tập: Tính chất của cacbon, silic và hợp chất của chúng [2] GV lập Graph dưới dạng bảng câm như sau: Cacbon

- Công thức oxit silic - Tính chất hóa học của oxit (4)

- Công thức axit tương ứng - Đặc điểm của axit (5)

- Công thức axit tương ứng

- Muối cacbonat - Một số đặc điểm và tính chất (7)

N (6)

- Muối silicat - Một số đặc điểm và tính chất (8)

ạy

Kè

Muối

hơ n

- Công thức của các oxit cacbon - Tính chất hóa học của các oxit (3)

uy

Axit

- Dạng thù hình - Tính chất hóa học (2)

Q

Oxit

- Dạng thù hình - Tính chất hóa học (1)

m

Đơn chất

Silic

/+ D

GV tổ chức cho HS thảo luận nhóm, sử dụng phiếu học tập như sau: (Mỗi nhóm thảo luận một nguyên tố)

e.

co

m

(1) a) Nêu một số dạng thù hình của cacbon? b) Viết các PTHH chứng minh cacbon vừa thể hiện tính oxi hóa, vừa thể hiện tính khử.

(2) a) Nêu một số dạng thù hình của silic? b) Viết các PTHH chứng minh silic vừa thể hiện tính oxi hóa, vừa thể hiện tính khử.

.g

oo

gl

(3) (4) c) Viết công thức và cho biết tính chất các c) Viết công thức và cho biết tính chất oxit của cacbon? các oxit của silic?

(Loại oxit, tính chất hóa học, tính tan)

pl

us

(5) (6) d) Viết công thức hiđroxit tương ứng của d) Viết công thức hiđroxit tương ứng cacbon đioxit và cho biết tính chất hóa của silic đioxit và cho biết tính chất học của chúng? hóa học của chúng?

(7) e) Tính chất các muối cacbonat?

(8) e) Tính chất các muối silicat?

2.4. Caùc hình thöùc toå chöùc hoaït ñoäng hoïc taäp cuûa hoïc sinh theo phöông phaùp Graph Để thiết kế các hoạt động học tập của HS theo phương pháp G, có thể tiến hành các hình thức sau: --- 11 ---

Hình thöùc 1: + GV soạn sẵn Gnd sau đó thiết kế G phương pháp các hoạt động học tập của HS ngay tại các đỉnh của Gnd. Các hoạt động học tập của HS có thể là trả lời hệ thống các câu hỏi, bài tập, làm thí nghiệm thực hành, … GV phát vấn và thiết kế Gnd ngay trên bảng, HS đọc, dịch và cùng chép bài vào vở ghi. Đây là mức đầu tiên HS làm quan với phương pháp G.

hơ n

+ Với hình thức này, GV nên tiến hành trong các giờ lên lớp thông thường vào phần củng cố, hoàn thiện kiến thức ở cuối mỗi bài học để HS làm quen với phương

N

pháp G qua đó hình thành kĩ năng sử dụng và lập G.

uy

Hình thöùc 2:

Q

+ GV giao cho HS hệ thống các câu hỏi bài tập từ các tiết học trước, yêu cầu

m

HS làm ở nhà, tiếp theo HS thiết kế Gnd ôn tập tổng kết từng phần kiến thức đã học

Kè

trên G câm mà GV soạn sẵn, sau đó HS đến lớp so sánh G của các bạn, cuối cùng GV hệ thống lại. Đây là hình thức có thể tiết kiện được nhiều thời gian để HS luyện

ạy

tập mà GV có thể áp dụng khi hS đã quen với phương pháp G, có khả năng tự lập G

/+ D

tổng kết.

+ Hình thức này rèn cho HS khả năng tự lập G nhưng còn hạn chế khả năng

pháp G.

e.

Hình thöùc 3:

co

m

sáng tạo của HS. GV nên áp dụng nó ở giai đoạn đầu của việc dạy học theo phương

gl

+ Khi HS cần luyện tập một vấn đề đã học, GV yêu cầu từng nhóm HS lập Gnd

oo

tổng kết của phần kiến thức đó, HS trao đổi với nhau và hoàn thiện Gnd trước khi

.g

đến lớp rồi so sánh Gnd của các nhóm, của GV. Phần lớn thời gian còn lại của tiết

us

luyện tập để HS làm bài tập. + Hình thức này sẽ phát triển tốt tư duy của HS; rèn cho HS cách tư duy, suy

pl

nghĩ độc lập, biết cách tự học, tự sáng tạo; giúp HS sử dụng cách học môn Hóa theo

phương pháp G để học các môn khác và biết cách chọn lọc những kiến thức khái quát nhất, chủ chốt nhất để ghi nhớ, để phát triển những kiến thức còn lại của bài,

của chương.

Trên đây là các hình thức GV tổ chức cho HS học tập theo phương pháp G khi học lí thuyết. Ngoài ra trong các giờ luyện tập không thể thiếu các bài tập định lượng (bài tập tính toán). Việc sử dụng phương pháp G với mục đích sơ đồ hóa đề --- 12 ---

bài và dùng các câu hỏi để phân tích con đường tối ưu tìm ra kết quả của bài toán cũng đã được tôi thử nghiệm trong các tiết ôn tập.

Ví dụ 4.Sơ đồ hóa đề bài và phân tích bài toán đối với bài tập sau: Đốt cháy hoàn toàn một hiđrocacbon X rồi hấp thụ toàn bộ sản phẩm thu được vào bình đựng dung dịch chứa 0,15 mol Ca(OH)2. Kết thúc thí nghiệm, lọc tách được 10 gam kết tủa trắng và thấy khối lượng dung dịch thu được sau phản ứng

hơ n

tăng thêm 6 gam so với khối lượng dung dịch trước phản ứng. Công thức phân tử của hiđrocacbon X là A. C2H6

C. CH4

D. C2H2

N

B. C2H4

uy

Để các đối tượng HS khá, giỏi và trung bình đề dễ dàng giải được cũng như nắm được hướng tổng quát của bài giải, GV có thể hướng dẫn HS giải bài toán trên

o

Lọc tách thu 10g kết tủa; mdd tăng 6g

Sp cháy + 0,15 mol Ca(OH)2

Tìm CTPT của X?

ạy

t X + OKết thúc TN hchc 2

Kè

m

Q

theo phương pháp G đề bài như sau:

/+ D

Với mỗi đỉnh của Gnd đề bài, GV đặt các câu hỏi hướng dẫn HS hiểu nội dung của từng đỉnh và từng bước giải bài toán:

m

Hiđrocacbon X được tạo nên từ những nguyên tố nào? (C, H)

co

Sản phẩm thu được khi đốt cháy X là những chất nào? (CO2, H2O)

e.

10 gam kết tủa là khối lượng của chất nào? (CaCO3). Tính số mol CaCO3 và

gl

so sánh với số mol Ca(OH)2, từ đó cho được kết luận gì?

oo

Có hai trường hợp xảy ra: CO2 thiếu và CO2 dư để hòa tan một phần kết tủa

us

.g

theo hai phản ứng:

CO2 + Ca(OH)2 → CaCO3 ↓ + H2O CO2 + CaCO3 + H2O → Ca(HCO3)2

pl

Từ đó tính được số mol CO2 theo hai trường hợp trên.

Lập biểu thức liên quan giữa khối lượng kết tủa, khối lượng CO2, H2O và

dung dịch sau phản ứng? (mdd tăng = mCO + mH O - m ↓ ).

2

2

Hãy tính khối lượng nước thu được trong bài?

Tìm tỉ lệ giữa số nguyên tử C và H trong X? → Công thức phân tử của X. Với cách thức như vậy, các em sẽ dần dần có thói quen khái quát hóa bài toán hóa học vốn là một chuỗi các quá trình hóa học thành các bài toán nhỏ và đưa vào --- 13 ---

các đỉnh của G. Sau khi sơ đồ hóa đề bài, HS có thể hợp tác làm việc theo nhóm để tiếp tục giải.

Việc thiết kế Gnd đề bài hóa học không những cho HS thấy từng bước đi của việc giải bài toán mà quan trọng hơn là cho HS thấy cách nhìn trực quan, khái quát từ đó có thể đưa ra những lời giải nhanh gọn hay cách giải bài toán thông minh nhằm tích cực hóa các hoạt động học tập và hình thành năng lực tư duy sáng tạo của

hơ n

HS.

uy Q m

ạy /+ D

TÍNH CHẤT HÓA HỌC Tác dụng với ….

Tác dụng với ….

Tác dụng với ….

Kết luận:

co

m

TÍNH CHẤT VẬT LÍ Trạng thái: Màu sắc: Khả năng tan: Tính độc:

Kè

CẤU TẠO Cấu hình e: Công thức e: CTCT: CTPT:

N

2.5. Thieát keá moät soá Graph maãu söû duïng cho vieäc daïy hoïc

ĐIỀU CHẾ Trong PTN: Nguyên tắc: Công thức e: Phương pháp Ví dụ:

ỨNG DỤNG

oo

gl

e.

Trong PTN: Nguyên tắc: Công thức e: Phương pháp Ví dụ:

pl

us

.g

Sô ñoà 4. Graph toång keát veà Clo söû duïng cho Baøi 22. CLO [3]

--- 14 ---

(3) SỐ OXI HÓA

(2) SỰ OXI HÓA (qt oxi hóa)

(1) CHẤT OXI HÓA (Chất bị khử)

(2) SỰ KHỬ (qt khử)

hơ n

(1) CHẤT KHỬ (Chất bị oxi hóa)

uy

N

(4) PHẢN ỨNG OXI HÓA – KHỬ

m

Kè

Phản ứng oxi hóa – khử.

Phản ứng không phải là phản ứng oxi hóa – khử.

/+ D

ạy

(6) LẬP PTTHH CỦA PHẢN ỨNG OXI HÓA – KHỬ 4 bước cân bằng phản ứng oxi hóa khử theo phương pháp thăng bằng electron.

Q

(5) PHÂN LOẠI PHẢN ỨNG HÓA HỌC

oo

gl

e.

co

m

(7) CÁC LOẠI PHẢN ỨNG OXI HÓA – KHỬ ĐIỂN HÌNH - Loại bình thường.

- Loại có môi trường.

- Oxi hóa – khử nội phân tử.

- Tự oxi hóa – khử.

pl

us

.g

Sô ñoà 5. Graph toång keát söû duïng cho Baøi 19. Luyeän taäp phaûn öùng oxi hoùa – khöû [3]

--- 15 ---

Chöông 3 THÖÏC NGHIEÄM SÖ PHAÏM Để xác định hiệu quả của việc sử dụng phương pháp Gdh trong quá trình tổ chức các hoạt động học tập cho HS nhằm tăng cường tính chủ động, tích cực lĩnh hội tri thức, rèn kĩ năng tư duy hệ thống cho HS, tôi đã tiến hành dạy thực nghiệm (TN) ở 2 lớp 11 trong đó có 1 lớp thực nghiệm (11A3) và 1 lớp đối chứng

hơ n

(ĐC)(11A2) trong năm học 2015 – 2016 tại trường THPT Nguyễn Đình Chiểu, Cần

Giuộc, Long An. Ở các lớp TN tôi sử dụng phương pháp G để giúp HS tự lực lĩnh

N

hội kiến thức và các lớp ĐC không sử dụng phương pháp G mà sử dụng phương

uy

pháp thông thường, kết quả như sau:

2

7 13 6 12 4 15

17,5 32,5 15 30 10 37,5

m

Điểm Khá

Điểm Giỏi

Số bài

%

Số bài

%

Số bài

%

18 11 20 19 15 14

45 27,5 50 47,5 37,5 35

8 7 7 4 11 4

20 17,5 17,5 10 27,5 10

7 9 7 5 10 7

17,5 22,5 17,5 12,5 25 17,5

m

3

40 40 40 40 40 40

ĐiểmTB

Kè

TN ĐC TN ĐC TN ĐC

1

Điểm dưới TB Số bài %

ạy

Lớp

Tổng bài KT

/+ D

Lần KT

Q

Veà maët ñònh löôïng:

co

Từ kết quả các số liệu cụ thể trên cho thấy: chất lượng học tập của HS ở các

e.

lớp TN cao hơn các lớp ĐC; kết quả yếu ít hơn, kết quả khá giỏi tăng cao hơn. HS

gl

trong nhóm thực nghiệm có độ phân hóa rõ rệt hơn. Thông qua phương pháp Gdh,

oo

tôi dễ dàng phát hiện ra HS xuất sắc từ đó tạo điều kiện cho những HS này phát

.g

triển tư duy, nhất là tư duy khái quát và tư duy hệ thống khi cho các em lập các sơ

us

đồ G liên kết các khái niệm hóa học.

pl

Veà maët ñònh tính: Sử dụng sơ đồ trực quan, khái quát, ngắn gọn của Gnd bài lên lớp giúp HS có

thể thâu tóm được nhiều nội dung các kiến thức nằm rải rác trong từng phần của SGK. Từ đó, HS biết tích hợp dấu hiệu bản chất của từng nội dung và có khả năng lập luận logic; biết vận dụng kiến thức đã học để giải quyết câu hỏi, bài tập nhanh gọn đồng thời giải thích và nêu được các ví dụ minh họa cho các ý kiến của mình, dần dần khả năng vận dụng kiến thức của HS được nâng cao và hình thành năng lực tư duy khái quát cho HS. --- 16 ---

Thông qua việc thảo luận nhóm để trả lời các câu hỏi, bài tập, lập sơ đồ Gnd bài trên lớp, HS biết tìm ra con đường tối ưu ngắn gọn nhất để liên kết các nội dung và khái niệm hóa học quan trọng với nhau. Sử dụng phương pháp Gnd, trong các bài ôn tập tổng kết, HS trong các nhóm TN đã biết giải mã nội dung kiến thức SGK và tự mã hóa theo ngôn ngữ riêng của mình. Ví dụ: Hiđrocacbon → mã hóa: Hc; Phản ứng thế → mã hóa: PƯT; Phản ứng hóa học → mã hóa: PƯHH và biết sử dụng

hơ n

chính xác ngôn ngữ mã hóa đó. Do đó HS đã nắm bắt được nhanh và nhiều kiến thức trong một tiết học. Trong quá trình giảng dạy, tôi luôn nhận được những thông

N

tin phản hồi từ phía HS thông qua những câu hỏi thắc mắc khi các em trả lời các câu

uy

hỏi, bài tập để xây dựng nên sơ đồ G. Điều này chứng tỏ HS không còn thụ động

Q

mà là người chủ động nghiên cứu SGK và chiếm lĩnh, lĩnh hội kiến thức một cách

pl

us

.g

oo

gl

e.

co

m

/+ D

ạy

Kè

m

tích cực.

--- 17 ---

KEÁT LUAÄN Tôi đã nghiên cứu về sử dụng phương pháp G trong dạy học Hóa ở trường THPT trên cơ sở hướng dẫn tổ chức các hoạt động học tập cho HS dưới nhiều hình thức thông qua các qui trình của việc lập Gnd học tập. Tôi nhận thấy học sinh học tập theo phương pháp này từ bước biết cách thiết lập G đến bước sử dụng nhuần

hơ n

nhuyễn phương pháp G nhằm hoàn thiện khái niệm, kiến thức hay nội dung bài học và ôn tập củng cố kiến thức đã phát huy được rõ rệt tính tích cực trong học tập của HS.

uy

N

Qua nghiên cứu, tôi nhận thấy G không phải là phương pháp dạy học đơn lẻ

mà là tổ hợp các phương pháp dạy học. Sử dụng G trong phương pháp dạy học là

Q

việc làm cần thiết để phát huy tính tích cực học tập của học sinh. G giúp cho người

m

học thấy được, hiểu được và biến hệ thống một chuỗi những quá trình phức tạp

Kè

trong bộ môn hóa học thành những sơ đồ G đơn giản, súc tích. Như vậy, GV cần

ạy

vận dụng linh hoạt các phương pháp dạy học tổ hợp để thiết kế các hoạt động học

/+ D

tập của HS nhằm đạt hiệu quả cao nhất trong dạy học hóa học ở trường THPT. Do thời gian nghiên cứu còn hạn hẹp và kinh nghiệm còn thiếu, vì vậy các ví dụ

m

chưa thật sự sâu sắc và đặc biệt là việc vận dụng vào thực tiễn để kiểm chứng kết

co

quả nghiên cứu lại đòi hỏi nhiều thời gian nên kết quả thực nghiệm đề tài chỉ là sơ bộ ban đầu, mang tính chủ quan của người nghiên cứu. Nhưng theo tôi, việc vận

pl

us

.g

oo

gl

e.

dụng các kết quả trên của đề tài vào dạy học Hóa học THPT là rất cần thiết.

--- 18 ---

TAØI LIEÄU THAM KHAÛO Nguyễn Ngọc Quang (1994), Lí luận dạy học hóa học, tập 1, Nxb Giáo dục

2.

Bộ giáo dục và đào tạo (2007), Sách giáo khoa Hóa học 11, Nxb Giáo dục.

3.

Bộ giáo dục và đào tạo (2007), Sách giáo khoa Hóa học 10, Nxb Giáo dục.

4.

Bộ giáo dục và đào tạo (2010), Sách giáo khoa Hóa học 12, Nxb Giáo dục.

5.

Bộ giáo dục và đào tạo (2007), Tài liệu bồi dưỡng GV thực hiện chương trình,

hơ n

1.

N

sách giáo khoa lớp 11 môn Hóa học, Nxb Giáo dục.

uy

Nguyễn Hữu Đĩnh (2008),Dạy và học Hóa học 11 theo hướng đổi mới, Nxb

6.

Q

Giáo dục.

I. B. Kharlamop (1978), Phát huy tính tích cực học tập của HS như thế nào?

m

7.

8.

Kè

(Tập 1), Nxb Giáo dục.

J. M. Denommé, M. Roy (2000), Tiến tới một phương pháp sư phạm tương

Lê Phước Lộc (2005), “Câu hỏi và việc sử dụng câu hỏi trong dạy học”, Tạp

/+ D

9.

ạy

tác, Nxb Thanh niên.

chí nghiên cứu khoa học, (3), Trường Đại học Cần Thơ.

1Nguyễn Ngọc Quang (1989), “Phương pháp Graph trong dạy học”, Tạp chí

m

10.

Nguyễn Thị Sửu, Lê Văn Năm (2008), Giảng dạy những nội dung quan trọng

e.

11.

co

nghiên cứu giáo dục.

gl

trong chương trình và sách giáo khoa Hóa học phổ thông (Học phần phương

12.

oo

pháp dạy học Hóa học 2), Nxb Khoa học kĩ thuật.

Vũ Anh Tuấn, Nguyễn Hải Châu, Đặng Thị Oanh, Cao Thị Thặng (2009), Hướng

.g

dẫn thực hiện chuẩn kiến thức, kĩ năng môn Hóa học lớp 10, Nxb Giáo dục.

Vũ Anh Tuấn, Nguyễn Hải Châu, Đặng Thị Oanh, Cao Thị Thặng (2009), Hướng

us

13.

pl

dẫn thực hiện chuẩn kiến thức, kĩ năng môn Hóa học lớp 11, Nxb Giáo dục.

14.

Vũ Anh Tuấn, Nguyễn Hải Châu, Đặng Thị Oanh, Cao Thị Thặng (2009), Hướng

dẫn thực hiện chuẩn kiến thức, kĩ năng môn Hóa học lớp 12, Nxb Giáo dục.

--- 19 ---