SÁNG KIẾN HƯỚNG DẪN HỌC SINH ÔN THI TRUNG HỌC PHỔ THÔNG QUỐC GIA BÀI THƠ TÂY TIẾN CỦA QUANG DŨNG

BÁO CÁO KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU, ỨNG DỤNG SÁNG KIẾN

vectorstock.com/10212100

Ths Nguyễn Thanh Tú eBook Collection DẠY KÈM QUY NHƠN TEST PREP PHÁT TRIỂN NỘI DUNG

SÁNG KIẾN HƯỚNG DẪN HỌC SINH ÔN THI TRUNG HỌC PHỔ THÔNG QUỐC GIA BÀI THƠ TÂY TIẾN CỦA QUANG DŨNG MÔN NGỮ VĂN LỚP 12 WORD VERSION | 2021 EDITION ORDER NOW / CHUYỂN GIAO QUA EMAIL TAILIEUCHUANTHAMKHAO@GMAIL.COM

Tài liệu chuẩn tham khảo Phát triển kênh bởi Ths Nguyễn Thanh Tú Đơn vị tài trợ / phát hành / chia sẻ học thuật : Nguyen Thanh Tu Group Hỗ trợ trực tuyến Fb www.facebook.com/DayKemQuyNhon Mobi/Zalo 0905779594

SỞ GIÁO DỤC & ĐÀO TẠO VĨNH PHÚC TRƯỜNG THPT …….. =====***=====

BÁO CÁO KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM

Tên sáng kiến: HƯỚNG DẪN HỌC SINH ÔN THI TRUNG HỌC PHỔ THÔNG QUỐC GIA BÀI THƠ TÂY TIẾN CỦA QUANG DŨNG

Tác giả sáng kiến: ……………

BÁO CÁO KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU, ỨNG DỤNG SÁNG KIẾN 1. Lời giới thiệu: Nói về ý nghĩa, vai trò to lớn của giáo dục và đào tạo, Đảng và Nhà nước ta luôn coi “Giáo dục và đào tạo là quốc sách hàng đầu”. Trong đó giáo dục phổ thông luôn là nền tảng cơ bản của hệ thống giáo dục quốc dân. Cấp trung học phổ thông là cấp học cuối cùng trong 12 năm đèn sách của các cô cậu học trò, các em chỉ hoàn thành nó khi vượt qua kỳ thi bước ngoặt Trung học phổ thông Quốc gia, để tiếp tục học nghề, tìm kiếm việc làm, tham gia vào cuộc sống lao động, hoặc để tiếp tục học lên Cao đẳng - Đại học. Để làm được điều này, việc ôn thi Trung học phổ thông Quốc gia là việc làm thường niên và luôn được chú trọng hàng đầu trong các trường trung học phổ thông, trong đó có trường trung học phổ thông Tam Đảo 2.

Có thể nói, trong công tác ôn thi, Ngữ văn là một môn học cơ bản- môn học chính.

Việc giúp học sinh có được kiến thức, kỹ năng, thái độ và năng lực đáp ứng kỳ thi Trung học phổ thông Quốc gia là điều vô cùng quan trọng. Môn học không chỉ giúp học sinh có được tri thức mà điều quan trọng còn giúp hoàn thành nhân cách và đạo đức cho các em.

Trong chương trình ôn thi Trung học phổ thông Quốc gia môn Ngữ văn ở trường phổ thông, Tây Tiến là một thi phẩm không thể không đề cập đến. Bài thơ được xem như là một bông hoa đẹp giữa một rừng hoa đẹp của văn học kháng chiến chống Pháp. Bài thơ toát lên vẻ đẹp lí tưởng, vẻ đẹp hào hùng, hào hoa… của những chàng trai Tây Tiến, đại diện cho những anh bộ đội cụ Hồ. Nói vậy để thấy được sự phong phú, bất tận của bài thơ. Song cũng chính vì sự phong phú, bất tận ấy mà giáo viên cần có những hướng dẫn cụ thể, chi tiết dựa vào cách ra đề thi của Bộ Giáo dục và Đào tạo trong những năm gần đây để các em học sinh có thể dễ dàng tiếp cận bài thơ.

Từ yêu cầu của cuộc thi Trung học phổ thông Quốc gia, từ tầm quan trọng của bài thơ Tây Tiến với vai trò là một giáo viên Ngữ văn, người viết thấy cần thiết phải Hướng dẫn học sinh ôn thi Trung học phổ thông Quốc gia bài thơ Tây Tiến của Quang Dũng.

2. Tên sáng kiến: Hướng dẫn học sinh ôn thi Trung học phổ thông quốc gia bài thơ Tây Tiến của Quang Dũng.

3. Tác giả sáng kiến: - Họ và tên: ……………………..

4. Chủ đầu tư tạo ra sáng kiến: .

5. Lĩnh vực áp dụng sáng kiến: Sáng kiến được áp dụng cho giáo viên bộ môn ôn thi trung học phổ thông quốc gia môn Ngữ văn lớp 12. Sáng kiến đưa ra những định hướng cụ thể, chi tiết về nội dung, cách thức ôn tập tác phẩm Tây Tiến của Quang Dũng thông qua các dạng đề, đặc biêt là dạng đề vận dụng.

6. Ngày sáng kiến được áp dụng lần đầu:

1

Sáng kiến này chính thức được áp dụng lần đầu vào ngày 10/09/2019.

7. Mô tả bản chất của sáng kiến: 7.1 Cấu trúc đề thi trung học phổ thông Quốc gia môn Ngữ văn Người viết bám sát cấu trúc đề thi minh họa, đề thi chính thức và đề thi dự trữ của kì thi THPT Quốc gia năm 2019 và những năm về trước để đưa ra cấu trúc đề thi trung học phổ thông Quốc gia môn Ngữ văn như sau: Phần Đọc hiểu, luyện tập một số câu hỏi từ nhận biết, thông hiểu đến vận dụng thấp như: thể thơ, nội dung chính của văn bản, đặt nhan đề cho văn bản, phong cách ngôn ngữ, phương thức biểu đạt, thao tác lập luận, các hình thức thể hiện của văn bản...Đặc biệt, cần nhận diện được một số biện pháp tu từ quen thuộc như so sánh, nhân hóa, ẩn dụ, hoán dụ, liệt kê, phép điệp… và nêu tác dụng của phép tu từ đó. Học sinh căn cứ vào nội dung văn bản để trả lời cho chính xác, tránh trả lời lan man kiểu “gợi hình, gợi cảm và mang sắc thái văn chương”. Bên cạnh đó, học sinh cần viết được 5-7 câu rút ra một thông điệp từ văn bản có ý nghĩa nhất với bản thân hay chọn một thông điệp theo yêu cầu đề bài.

Phần Làm văn, câu nghị luận xã hội, học sinh biết cách viết đoạn văn khoảng 200 chữ về một hiện tượng đời sống hoặc tư tưởng đạo lí có liên quan đến văn bản đọc hiểu. Cần lưu ý rằng, đoạn văn hoàn toàn khác với bài văn thu nhỏ, chỉ cần sử dụng 2, 3 thao tác lập luận trong bài làm là đạt yêu cầu.

Câu nghị luận văn học, học sinh cần nắm vững nội dung, nghệ thuật của những tác phẩm trong chương trình Ngữ văn lớp 12. Về tác phẩm thơ: Tây Tiến (Quang Dũng), Việt Bắc (Tố Hữu), Đất Nước (Nguyễn Khoa Điềm), Sóng (Xuân Quỳnh), Đàn ghi ta của Lorca (Thanh Thảo)…Văn xuôi: Ai đã đặt tên cho dòng sông? (Hoàng Phủ Ngọc Tường), Người lái đó Sông Đà (Nguyễn Tuân), Vợ chồng A Phủ (Tô Hoài), Vợ nhặt (Kim Lân), Rừng xà nu (Nguyễn Trung Thành), Những đứa con trong gia đình (Nguyễn Thi), Chiếc thuyền ngoài xa (Nguyễn Minh Châu), Hồn Trương Ba, da hàng thịt (Lưu Quang Vũ)…Lưu ý, học sinh nắm vững phong cách nghệ thuật của tác giả, nét đặc sắc của tác phẩm hoặc giá trị nhân đạo của tác phẩm (truyện ngắn).

Căn cứ vào cấu trúc của đề thi trung học phổ thông Quốc gia môn Ngữ văn như trên, người viết Hướng dẫn học sinh ôn thi trung học phổ thông quốc gia bài thơ Tây Tiến của Quang Dũng với các dạng đề từ đọc hiểu văn bản đến làm văn nghị luận văn học. Trong làm văn nghị luận văn học người viết lại chia ra các kiểu bài cụ thể như: Nghị luận về bài thơ, đoạn thơ (5 dạng); Dạng đề so sánh; Dạng đề nghị luận về một ý kiến bàn về văn học; và cuối cùng là bài tập luyện tập cho học sinh làm ở nhà.

7.2 Cách làm của một số kiểu bài thường gặp I. Kiểu bài nghị luận về một tác phẩm thơ, đoạn thơ.

1. Khái niệm:

2

Nghị luận về một tác phẩm thơ, đoạn thơ là quá trình sử dụng tổn hợp các thao tác lập luận để làm rõ nội dung tư tưởng và nghệ thuật của bài thơ, đoạn thơ.

2. Cách làm: a. Nghị luận về một bài thơ: * MỞ BÀI: - Giới thiệu về tác giả, tác phẩm.

- Nêu ấn tượng về bài thơ. * THÂN BÀI: - Phân tích bài thơ theo bố cục hoặc theo nội dung mạch cảm xúc: (phân tích kết hợp giữa nội dung và nghệ thuật) Khi phân tích cần chú ý: + Thể loại cụ thể. + Cách lựa chọn và sử dụng từ ngư, đặt câu. + Nhịp điệu, âm điệu, thanh điệu. + Các biện pháp nghệ thuật. + Cách xây dựng hình tượng thơ.

- Đánh giá chung về nội dung tư tưởng và nghệ thuật của bài thơ + Nội dung: Bài thơ thể hiện vể đẹp gì? Tâm trạng của nhân vật tữ tình như thế nào?... + NT: Bài thơ sử dụng những bút pháp nghệ thuật nổi bật nào? * KẾT BÀI: Nêu giá trị của bài thơ đối với thơ ca và đời sống. b. Nghị luận về một đoạn thơ: * MỞ BÀI: - Giới thiệu tác giả, tác phẩm.

- Giới thiệu và trích dẫn đoạn thơ. * THÂN BÀI: - Phân tích nội dung và nghệ thuật của đoạn thơ.

- đánh giá nội dung và nghệ thuật của đoạn thơ. * KẾT BÀI: nêu giá trị của đoạn thơ và bài thơ II. Kiểu bài nghị luận về một ý kiến bàn về văn học.

1. Khái niệm: NL về một ý kiến bàn về văn học là quá trình vận dụng tổng hợp các thao tác lập luận để làm cho người đọc hiểu rõ hiểu sâu về ý kiến bàn về văn học ở nhiều góc độ khác nhau.

2.Cách làm: * MỞ BÀI: - Giới thiệu vấn đề có liên quan đến ý kiến.

3

- Trích dẫn ý kiến * THÂN BÀI: - Giải thích ý kiến: Giải thích các từ ngữ, các hình ảnh để thấy được nội dung ý nghĩa của ý kiến.

- Chứng minh ý kiến: Ý kiến được thể hiện như thế nào trong văn học.

- Đánh giá ý kiến: Đúng sai tác dụng của ý kiến đối với văn học và đời sóng như thế nào? * KẾT BÀI: - Khái quát nội dung phân tích.

- Ý nghĩa của ý kiến.

III. Kiểu bài so sánh văn học.

1. Khái niệm: Là quá trình vận dụng tổng hợp các thao tác lập luận ( chủ yếu lá so sánh và pt) để giúp cho người đọc hiểu đúng về sự giống và khác nhau của hai đối tượng văn học. Từ đó nhìn nhận rõ hơn về đặc điểm và giá trị của mỗi đối tượng.

- Khi thực hiện so sánh cần tách đối tượng thành ác bình diện káhc nhau đẻ khảo sát. Lưu ý các bình diện đưa ra phải có sự tương đồng nhất định.

VD: Hình tượng với hình tượng, tư tưởng với tư tưởng, nghệ thuật với nghệ thuật.

2. Cách làm: * MỞ BÀI: - Giới thiệu về hai đối tượng văn học.

- Giới thiệu về hai bình diện so sánh. * THÂN BÀI: - Phân tích từng đoạn thơ.

- So sánh điểm giống nhau về nội dung và nghệ thuật.

- So sánh điểm khác nhau về nội dung và nghệ thuật: Từ sự khác nhau chỉ ra đặc sắc riêng của mỗi đối tượng.

- Lí giải về sự khác nhau dựa vào giai đoạn sáng tác, hoàn cảnh sáng tác, pong cách ngệ thuật…. * KẾT BÀI: Khái quát và nêu ý nghĩa của mỗi đối tượng.

7.3 Ôn tập bài thơ Tây Tiến qua các dạng đề cụ thể 7.3.1 DẠNG ĐỀ ĐỌC HIỂU VĂN BẢN. Đề 1: Đọc đoạn thơ sau đây và trả hời các câu hỏi từ 1 đến 4.

Sông Mã xa rồi Tây Tiến ơi!

Nhớ về rừng núi nhớ chơi vơi Sài Khao sương lấp đoàn quân mỏi Mường Lát hoa về trong đêm hơi Dốc lên khúc khuỷu dốc thăm thẳm

4

Heo hút cồn mây, súng ngửi trời Ngàn thước lên cao ngàn thước xuống Nhà ai Pha Luông mưa xa khơi Anh bạn dãi dầu không bước nữa Gục lên súng mũ bỏ quên đời!

Chiều chiều oai linh thác gầm thét Đêm đêm Mường Hịch cọp trêu người Nhớ ôi Tây Tiến cơm lên khói Mai Châu mùa em thơm nếp xôi…”

(Trích “Tây Tiến” – Quang Dũng) Câu 1. Đoạn thơ trên thể hiện tâm trạng gì của tác giả?

Câu 2. Nêu ý nghĩa tu từ của từ láy chơi vơi trong đoạn thơ.

Câu 3. Câu thơ: Nhà ai Pha Luông mưa xa khơi được phối thanh như thế nào? Nêu hiệu quả nghệ thuật của việc phối thanh đó.

Câu 4. Cụm từ bỏ quên đời thể hiện vẻ đẹp bi hùng của người lính Tây Tiến. Trình bày ý kiến của anh chị bằng một đoạn văn (khoảng 5 đến 7 dòng). Đáp án: Câu 1. Đoạn thơ mở đầu bằng hai câu thơ mang cảm xúc chủ đạo của toàn đoạn thơ.

Cảm xúc ấy là nỗi nhớ: Đối tượng của nỗi nhớ là con Sông Mã, nhớ Tây Tiến, nhớ đồng đội, nhớ bao gương mặt một thời chinh chiến, nhớ về rừng núi. Nay tất cả đã “xa rồi” nên mới nhớ da diết như thế Câu 2. “Chơi vơi” là trạng thái trơ trọi giữa khoảng không rộng, không thể bấu víu vào đâu cả. “Nhớ chơi vơi” có thể hiểu là một mình giữa thế giới hoài niệm , nỗi nhớ da diết, miên man, bồi hồi, bâng khuâng, sâu lắng làm cho con người có cảm giác đứng ngồi không yên.

Câu 3. Những câu trên có nhiều thanh trắc, gợi sự trắc trở, gập nghềnh của đường hành quân, đến câu: “Nhà ai Pha Luông mưa xa khơi” toàn thanh bằng liên tiếp, gợi tả sự êm dịu, tươi mát của tâm hồn những người lính trẻ, trong gian khổ vẫn lạc quan yêu đời.

Nhịp thơ chậm , âm điệu nhẹ nhàng, sâu lắng tạ sự thư thái trong tâm hồn Câu 4.

- Về hình thức: Cần đảm bảo đùng hình thức một đoạn văn.

- Về nội dụng: HS có thể trình bày theo nhiều cách khác nhau song cần đảm bảo những nội dung sau: + Nghệ thuật nói giảm, nói tránh đã làm cho câu thơ giảm đi đau thương mà thay vào đó là sự bi tráng, hào hùng. + Người lính ra đi mà như đi vào giấc ngủ bởi họ đã khoác lên mình đôi cánh của lý tưởng “Chiến trường đi chẳng tiếc đời xanh”. Đề 2: Đọc đoạn thơ sau đây và trả hời các câu hỏi từ 1 đến 4.

5

Tây Tiến đoàn binh không mọc tóc Quân xanh màu lá dữ oai hùm Mắt trừng gửi mộng qua biên giới Đêm mơ Hà Nội dáng kiều thơm Rải rác biên cương mồ viễn xứ Chiến trường đi chẳng tiếc đời xanh Áo bào thay chiếu anh về đất Sông Mã gầm lên khúc độc hành (Trích “Tây Tiến” – Quang Dũng) Câu 1.Văn bản trên được viết theo thể thơ gì? Nêu nội dung cơ bản của văn bản?

Câu 2. Văn bản có sử dụng rất nhiều từ Hán Việt, anh/ chị hãy liệt kê những từ ngữ đó và nêu tác dụng của chúng.

Câu 3. Chỉ ra phép tu từ nói giảm được sử dụng trong văn bản và nêu tác dụng của phép tu từ đó.

Câu 4. Thông điệp có ý nghĩa nhất đối với anh chị được gợi ra từ đoạn thơ trên là gì? Vì sao?

Trả lời: Câu 1. Văn bản trên được viết theo thể thơ thất ngôn trường thiên. Văn bản tập trung khắc họa chân dung người chiến binh Tây Tiến (ngoại hình, tâm hồn, lí tưởng, sự hi sinh) Câu 2. Những từ Hán Việt được sử dụng là: đoàn binh, biên giới, chiến trường, biên cương, viễn xứ, áo bào, độc hành. Việc sừ dụng những từ Hán Việt ở đây đã tạo ra sắc thái trang trọng, mang ý nghĩa khái quát, làm tôn thêm vẻ đẹp của người lính Tây Tiến, góp phần tạo ra vẻ đẹp hào hùng cho hình tượng.

Câu 3. Phép tu từ nói giảm dược thể hiện trong câu thơ: “Áo bào thay chiếu anh về đất”.

Cụm từ “về đất” được thay thế cho sự chết chóc, hi sinh. Phép tu từ này có tác dụng làm giảm sắc thái bi thương cho cái chết của người lính Tây Tiến. Người lính Tây Tiến ngã xuống thật thanh thản, nhẹ nhàng.

Câu 4. HS đưa ra thông điệp có ý nghĩa nhất và lí giải hợp lí, thuyết phục.

7.3.2 DẠNG ĐỀ NGHỊ LUẬN VĂN HỌC 7.3.2.1 NGHỊ LUẬN VỀ BÀI THƠ, ĐOẠN THƠ 7.3.2.1.A DẠNG 1: CẢM NHẬN ĐOẠN THƠ. TỪ ĐÓ RÚT RA NHẬN XÉT THEO YÊU CẦU CỦA ĐỀ Đề 1: Cảm nhận đoạn thơ sau trong bài thơ Tây Tiến của Quang Dũng. Từ đó nhận xét về vẻ đẹp hình tượng người lính Tây Tiến trên cái nền thiên nhiên núi rừng miền Tây dữ dội mà mĩ lệ “ Sông Mã xa rồi Tây Tiến ơi !

Nhớ về rừng núi nhớ chơi vơi Sài Khao sương lấp đoàn quân mỏi

6

Mường Lát hoa về trong đêm hơi Dốc lên khúc khuỷu dốc thăm thẳm Heo hút cồn mây, súng ngửi trời Ngàn thước lên cao ngàn thước xuống Anh bạn dãi dầu không bước nữa Gục lên súng mũ bỏ quên đời !

Chiều chiều oai linh thác gầm thét Đêm đêm Mường Hịch cọp trêu người Nhớ ôi ! Tây Tiến cơm lên khói Mai Châu mùa em thơm nếp xôi” I. Mở bài Tây Tiến biên cương mờ khói lửa Quân đi lớp lớp động cây rừng Và con người ấy, bài thơ ấy.

Vẫn sống muôn đời cùng núi sông.

(Giang Nam) Chiến tranh đi qua đã để lại cho chúng ta những hoài niệm về những tháng năm không thể nào quên, đó là khi con người ta nhận ra sứ mệnh của mình sinh ra là để chiến đấu, là để báo thù, đó là những con người sẵn sàng gác lại tuổi trẻ, việc học hành, tình cảm cá nhân vị kỉ để đi theo tiếng gọi của Tổ Quốc… Những con người ấy đã đi vào trong thơ ca, nghệ thuật như những huyền thoại của thế kỉ 20 mà nhà thơ Quang Dũng đã thể hiện thật xuất sắc thông qua lăng kính lãng mạn nhưng vẫn đậm chất hiện thực của mình qua bài thơ Tây Tiến. Tác phẩm đã khắc họa thành công bức tượng đài người lính Tây Tiến trong những năm đầu của cuộc kháng chiến chống Pháp gian khổ. Ấn tượng sâu đậm nhất trong ta là đoạn thơ mở đầu của thi phẩm. Đoạn thơ tập trung thể hiện nỗi nhớ của tác giả về thiên nhiên núi rừng Tây Bắc vừa hùng vĩ, vừa mĩ lệ; hình ảnh người lính Tây Tiến trên chặng đường hành quân gian khổ mang vẻ đẹp lãng mạn, bi tráng: Sông Mã xa rồi Tây Tiến ơi ………………………………..

Mai Châu mùa em thơm nếp xôi.

II. Thân bài 1. Khái quát: - Giới thiệu tác giả: Quang Dũng là một nghệ sĩ đa tài: làm thơ, viết văn, vẽ tranh, soạn nhạc với hồn thơ phóng khoáng, hồn hậu, lãng mạn và tài hoa. Ông là một trong những gương mặt tiêu biểu của nền thơ ca hiện đại Việt Nam, trưởng thành từ cuộc kháng chiến chống Pháp.

- Giới thiệu tác phẩm: Bài thơ Tây Tiến là một thi phẩm xuất sắc của Quang Dũng nói riêng và của văn học kháng chiến chống Pháp nói chung. Bài thơ được khơi nguồn cảm

7

xúc từ đoàn quân Tây Tiến. Đây là một đơn vị chủ lực được thành lập đầu năm 1947. Đoàn quân Tây Tiến, sau một thời gian hoạt động ở Lào, trở về Hòa Bình thành lập trung đoàn 52. Quang Dũng là đại đội trưởng ở đó, từ đầu năm 1947 đến cuối năm 1948 rồi chuyển sang đơn vị khác. Nhà thơ nhớ đơn vị cũ mà viết bài thơ này ở Phù Lưu Chanh, Quang Dũng viết bài thơ Nhớ Tây Tiến. Khi in lại, tác giả đổi tên bài thơ là Tây Tiến in trong tập Mây đầu ô (1986).

- Giới thiệu đoạn thơ: Bài thơ được cấu trúc theo diễn biến tự nhiên của nỗi nhớ của nhà thơ Quang Dũng nhớ về thiên nhiên miền Tây Bắc, về người lính Tây Tiến - những đồng chí, đồng đội của một thời. Đoạn thơ mở đầu của bài thơ là nỗi nhớ của tác giả về thiên nhiên núi rừng Tây Bắc vừa hùng vĩ, vừa mĩ lệ; hình ảnh người lính Tây Tiến trên chặng đường hành quân gian khổ mang vẻ đẹp lãng mạn, bi tráng .

2. Cảm nhận đoạn thơ a. Hai câu thơ đầu: Cảm xúc bao trùm của đoạn thơ và bài thơ.

Có thể nói cả bài thơ là nỗi nhớ trải dài thấm đẫm thời gian và bao trùm không gian, nỗi nhớ có khi lặn xuống tầng sâu trong tâm hồn nhưng cũng có khi bật lên thành tiếng gọi tha thiết: Sông Mã xa rồi Tây Tiến ơi!

Nhớ về rừng núi nhớ chơi vơi - Đối tượng của nỗi nhớ: Sông Mã, Tây Tiến, rừng núi- những nơi đã từng gắn bó thân thiết, chia sẻ bao kỉ niệm vui buồn của nhà thơ với đơn vị của mình.

- Mức độ của nỗi nhớ: + Câu thơ như một tiếng thở dài Sông Mã xa rồi, lại cũng như một tiếng gọi Tây Tiến ơi!. Nỗi nhớ có cái gì đó khắc khoải, tiếc nuối, hụt hẫng cùng với khát vọng trở về quá khứ thân thương mà hào hùng thuở nào. Ba từ Tây Tiến ơi nghe sao mà thân thương đến thế, ta có cảm giác Tây Tiến không hề ở xa so với nhà thơ mà đoàn binh Tây Tiến ở ngay trong trái tim nhà thơ. + Điệp từ nhớ: diễn tả nỗi nhớ cháy bỏng, dào dạt như những lớp sóng dâng trào mãnh liệt trong lòng thi nhân: Nhớ về rừng núi/ nhớ chơi vơi. + Cụm từ nhớ chơi vơi: Hai từ chơi vơi là hai từ giàu sức gợi, từng được dùng để diễn tả tâm trạng của con người. Nỗi nhớ thật độc đáo. Đó là một nỗi nhớ thật khó định hình, định lượng. Nỗi nhớ ấy như gợi ra được cả sự xa xôi về thời gian, gợi sự mênh mông về không gian, gợi cả tầm cao, bồng bềnh lan tỏa, không sao đong đếm được. Nỗi nhớ còn gợi sự hư ảo, mơ hồ giữa hai bờ hư và thực, quá khứ và hiện tại.

- Liên hệ: Văn học viết về nỗi nhớ rất phong phú: Nhớ ai bổi hổi, bồi hồi Như đứng đống lửa, như ngồi đống than.

(Ca dao)

8

Hay nhớ đến ngẩn ngơ, mất hết cả lí trí Nhớ ai ra ngẩn vào ngơ nhớ ai, ai nhớ bây giờ nhớ ai?

(Ca dao) Nhà thơ Tố Hữu diễn tả nỗi nhớ cũng rất cụ thể, dễ hiểu Nhớ gì như nhớ người yêu + Điệp âm ơi: Nỗi nhớ da diết, cháy bỏng, vang vọng bởi sự láy lại ba lần của âm ơi (ơi, chơi vơi), đây là ba âm mở có kết cấu thanh bằng mang âm hưởng vang vọng lan tỏa khiến cho nỗi nhớ như được ngân lên, ngập tràn trong tâm hồn thi nhân -> Hòa nhập lòng mình với hai câu thơ mở đầu, ta thấy tình thương, nỗi nhớ của QD vơi miền Tây, đồng chí, đồng đội thật sâu năng biết nhường nào! b. Câu 3, 4: Hình ảnh đoàn quân TT. Trong mịt mờ kỉ niệm, chân dung của đoàn quân Tây tiến được khắc họa, hòa lẫn với những địa danh khó quên, với thiên nhiên vừa hiện thực vừa lãng mạn: Sài Khao sương lấp đoàn quân mỏi Mường Lát hoa về trong đêm hơi - Địa danh: Nỗi nhớ đoàn quân TT gắn với những địa danh khó quên: + Trong nỗi nhớ của Quang Dũng có nhiều địa danh xuất hiện như: Sài Khao, Mường Lát, những địa danh này vừa mang ý nghĩa cụ thể, vừa mang ý nghĩa tượng trưng khái quát. Đây là những địa danh, tên những vùng đất mà người lính Tây Tiến đi qua, từng gắn bó. + Mặt khác, những địa danh này còn mang ý nghĩa khái quát, nó tượng trưng cho một không gian rất riêng của Tây Bắc xa xôi, lạ lẫm, hoang dã, bí ẩn, ghi lại một thời kì lịch sử hào hùng của dân tộc với biết bao khó khăn, gian khổ như một nhà thơ đã nói: Những tên làng, tên núi, tên sông Những cái tên đọc lên nghe muốn khóc.

- Sự khắc nghiệt của thiên nhiên: Rung cảm hồn mình với những câu thơ tài hoa của nhà thơ xứ Đoài mây trắng, ta thấy ngòi bút của Quang Dũng thật táo bạo và chân thực khi miêu tả sự khắc nghiệt của thiên nhiên nơi đây và sự mỏi mệt của đoàn quân rất đỗi kiêu hùng. Đó đâu phải là thứ sương khói bảng lảng như trong thơ đường, thơ Tống, cũng không mơ màng “Chùng chình qua ngõ” như trong thơ Hữu Thỉnh. Núi rừng Tây Bắc hiện ra trong mờ ảo khói sương, sương dày. lạnh cắt da cắt thịt như muốn nhấn chìm, che lấp cả đoàn quân mỏi, như muốn xóa dấu con người, cản bước cuộc trường chinh. Hai chữ sương lấp cùng chữ mỏi đưa người đọc trở về với cuộc sống hiện thực khốc liệt của người lính !

- Liên hệ: + Hình ảnh thơ khiến người đọc nhớ đến trạng thái rã rời, mệt mỏi của người tù Hồ Chí Minh trên đường chuyển lao trong bài thơ Chiều tối.

9

+ Nhà thơ Vũ Quần Phương đã bình về chi tiết này rất hay: Đoàn quân không gợi một chút nào cái hùng sân khấu mà đoàn quân mệt mỏi vì đường xa, bụi bặm, đói khát. + Người lính cũng không mang tầm vóc sử thi như trong thơ Tố Hữu: “Núi không đè nổi vai vươn tới”. Phải chăng con người đã gục ngã trước khó khăn?

- Câu thơ tiếp theo là một sự trả lời đầy tinh tế: “Mường Lát họa về trong đêm hơi” “Hoa về” hay “ đêm hơi” đều là cách kết hợp từ rất lạ lẫm gợi nên nhiều cách hiểu: + Cũng có thể, những người lính Tây Tiến trên đường hành quân trở về Mường Lát họ mang theo những đóa hoa rừng ngát hương thơm + Có thể hiểu trong sự cảm nhận lãng mạn của người lính, sương khói ở Mường Lát lúc tụ vào, lúc tan ra trông như những bông hoa khói vậy. + Có thể hiểu mỗi người lính Tây Tiến được ví như một bông hoa tuyệt đẹp của núi rừng đang trở về hội tụ tại Mường Lát đêm nay ? + Có thể hiểu người lính Tây Tiến đã phải đốt đuốc trong đêm hành quân. Những ngọn đuốc soi sáng bước đường hành quân gian khổ ấy, đẹp lung linh như bông hoa giữa khói sương mờ ảo “Đêm hơi” là một không gian chập chờn, hư ảo, hơi thở của con người và thiên nhiên tan biến vào nhau, hơi sương hay hơi súng…mọi khái niệm đều là có thể.

-> Dù hiểu theo cách nào, người đọc vẫn cảm nhận được những khó khăn, gian khổ mà người lính Tây Tiến đã phải trải qua, để ta hiểu về hiện thực khốc liệt của chiến tranh để thêm cảm phục, thêm yêu vẻ đẹp tâm hồn của những người lính trẻ mộng mơ, hào hoa lãng mạn. Những hình ảnh ấy khiến cho đoạn thơ bớt đi sự dữ dằn của hiện thực, người đọc có cảm giác như được xoa dịu, vơi đi những nhọc nhằn, vất vả mà người lính Tây Tiến phải chịu đựng. => Có thể nói, rung cảm lòng mình với hai câu thơ trên, với ngòi bút tài hoa và trái tim đong đầy yêu thương với đơn vị Tây Tiến, nhà thơ xứ Đoài mây trắng đã làm nổi bật hai vẻ đẹp của thiên nhiên Tây Bắc vừa dữ dội, vừa nên thơ, đồng thời cũng làm nổi bật hai khía cạnh trong cuộc đời chiến đấu của người lính Tây Tiến vừa gian khổ, vừa lãng mạn, yêu đời. c. Bốn câu tiếp theo: Hình ảnh con đường hành quân.

Nếu bốn câu đầu là nỗi nhớ da diết với những nét phác họa giàu tính tạo hình, thì bốn câu thơ tiếp theo là sự cụ thể hóa chặng đường gian truân mà không thiếu vắng cái nhìn trẻ trung, tươi tắn. * Gian khổ, khó nhọc: Con đường đèo dốc Trước hết hình ảnh con đường dốc được miêu tả với những nét tạo hình thật tài hoa: Dốc lên khúc khuỷu dốc thăm thẳm Heo hút cồn mây sung ngủi trời Ngàn thước lên cao, ngàn thước xuống

10

- Từ láy: Trong hai câu thơ đầu, Quang Dũng sử dụng những từ láy (khúc kkuỷu, thăm thẳm, heo hút) đạt giá trị biểu cảm cao, chúng lại được đặt liên tiếp nhau để đặc tả sự gian nan trùng điệp, núi đèo hiểm trở, gập ghềnh, vừa lên cao đã vội đổ dốc, cứ thế gấp khúc nối tiếp nhau -> độ cao ngất trời, độ sâu hun hút.

- Điệp từ dốc: được nhắc đến liên tiếp hai lần gợi ra một địa hình hiểm trở chỉ có dốc là dốc cao và sâu.

- Đảo ngữ Heo hút cồn mây: heo hút gợi ra sự vắng vẻ, hiu quạnh, nghệ thuật đảo ngữ càng nhấn mạnh điều đó. Cồn mây đặc tả độ cao và gợi ra vị trí của người lính Tây Tiến đứng trong mây, trên đỉnh núi cao vời vợi. Như vậy, dẫu câu thơ không nhắc đến sự khó khăn nhưng người đọc vẫn hình dung ra chặng đường hành quân leo dốc, vượt đèo mà người lính phải trải qua.

- Ngắt nhịp, thanh trắc: Với cách ngắt nhịp dứt khoát 4/3, câu thơ thứ nhất như bị bẻ gãy đột ngột, kết hợp với những thanh trắc liên tiếp, dồn dập đã diễn tả sự hiểm trở của dốc cao, vực thẳm => Quang Dũng đã mở ra không gian ba chiều khiến hình ảnh thơ được chạm nổi thành một bức phù điêu hùng vĩ về núi rừng Tây Bắc. Hình ảnh thơ khiến ta liên tưởng đến chặng đường hành quân của người chinh phu trong Chinh phụ ngâm của Đặng Trần Côn và Đoàn Thị Điểm: Hình khe thế núi gần xa Đứt thôi lại nối, thấp đà lại cao.

- Nghệ thuật nhân hóa: Súng ngửi trời. + Trước hết, đây là một hình ảnh xuất phát từ cảm xúc trước hiện thực, những người lính Tây Tiến hành quân phải vượt núi cao, cao đến mức núi chạm trời, họ đi trong mây mà tưởng như nòng súng chạm tới đỉnh trời. + Đây là một hình ảnh đẹp, lạ và táo bạo làm rõ vẻ đẹp hào hùng, hào hoa của người lính Tây Tiến. . Hào hoa, lãng mạn: Tác giả không nói súng chạm trời mà là súng ngửi trời. Nghệ thuật nhân hóa khiến ta thấy được sự tếu táo, đùa vui, lãng mạn, lạc quan, yêu đời, trêu ghẹo cả tạo hóa của lính Tây Tiến Câu thơ khiến người đọc liên tưởng đến hình ảnh thơ mộng trong bài thơ Đồng chí của Chính Hữu: Đầu súng trăng treo Hay tâm hồn trẻ trung, sôi nổi, lạc quan của người lính lái xe trong Bài thơ về tiểu đội xe không kính của Phạm Tiến Duật. . Hào hùng: Quang Dũng không nói đến người lính mà ta vẫn thấy người lính, không nói núi cao mà ta vẫn thấy núi rất cao. Chữ ngửi vẽ ra hình ảnh người lính đang ở tư thế chót vót trên đỉnh núi, đi giữa ngàn mây, nòng súng đang chạm vào vòm trời. Điều đó cho thấy sự hùng vĩ của thiên nhiên Tây Bắc và vẻ đẹp của người lính Tây Tiến trong tư thế

11

sánh ngang trời đất, làm chủ hoàn cảnh. Đó là vẻ đẹp tiêu biểu của người lính trong văn học chống Pháp: Rất đẹp hình anh lúc nắng chiều Bóng dài trên đỉnh dốc cheo leo Núi không đè nổi vai vươn tới Lá ngụy trang reo với gió đèo.

(Lên Tây Bắc - Tố Hữu) - Nghệ thuật đối lập: Ngàn thước lên cao, ngàn thước xuống.

Thiên nhiên Tây Bắc dường như luôn luôn có ý định thử thách lòng người. Tác giả sử dụng nghệ thuật đối lập cùng cách ngắt nhịp 4/3, kết hợp với điệp từ ngàn thước với hai động từ chỉ hướng lên, xuống khiến cho câu thơ như bị bẻ gãy làm đôi để miêu tả hai chiều không gian Tây Bắc vừa có độ cao chót vót, vừa có độ sâu thăm thẳm đầy bất ngờ, nguy hiểm. Đọc những câu thơ này của Quang Dũng ta liên tưởng đến hai câu thơ của Lí Bạch tả cảnh thác Hương Lô: Nước bay thẳng xuống ba nghìn thước Tưởng dải ngân hà tuột khỏi mây Trần Lê Văn đã bình về câu thơ này thật xác đáng: Đọc câu thơ và nghe đã muốn mòn chân mỏi gối.

- Bình yên, êm ả: Giữa những câu thơ chật chội những thanh trắc, QD thả xuống môt câu thơ toàn thanh bằng: Nhà ai Pha Luông mưa xa khơi Không gian được cảm nhận qua điểm nhìn của người lính Tây Tiến, khi người lính hành quân lên đến đỉnh núi phóng tầm mắt ra xa, dưới kia là những ngôi nhà bồng bềnh trong biển mưa núi sương rừng ở Pha Luông. Câu thơ gợi ra không gian rộng mở, mênh mang, huyền ảo, lãng mạn, xua tan mỏi mệt, mang lại cảm giác nhẹ nhõm, lâng lâng. Qua đó cho thấy tâm hồn lãng mạn, bay bổng của người lính. => Bốn câu thơ có sự kết hợp hài hòa giữa các thanh điệu, giàu chất nhạc, chất họa.

Ngoài ra, Quang Dũng còn sử dụng nghệ thuật của thơ Đường vẽ mây nảy trăng khi nhà thơ tả cảnh núi rừng Tây Bắc hùng vĩ, hiểm trở, dữ dội để làm nổi bật lên hình ảnh người lính Tây Tiến trên bước đường hành quân và chiến đấu đầy gian khổ, vất vả, hi sinh nhưng vẫn lạc quan hồn nhiên yêu đời, lãng mạn. d. Sáu câu còn lại. * Hai câu đầu: Sự hy sinh.

Một trong những lí do khiến bài thơ Tây Tiến chịu số phận thăng trầm là bởi Quang Dũng đã dám nói về cái chết, nói về sự kiệt sức và bất lực. Nhưng người ta quên mất rằng Quang Dũng miêu tả sự hi sinh nhưng khí lực của câu thơ vẫn vô cùng mạnh mẽ:

12

Anh bạn dãi dầu không bước nữa Gục trên súng mũ bỏ quên đời! + Hai chữ anh bạn chứa đựng những tình cảm gắn bó giữa những người bạn thân thiết, gần gũi. + Từ ngữ dãi dầu, gục: Hiện thực bi tráng được diễn tả qua những từ ngữ dãi dầu, gục. Đó là những vất vả, gian lao, nếm mật nằm gai mà người lính Tây Tiến phải trải qua trên chặng đường hành quân gian khổ và quá trình chiến đấu với quân thù. Đặc biệt là chữ gục có nhiều cách hiểu: Có thể đó là sự mệt mỏi khiến người lính ngủ gục trên súng mũ như muốn quên đi tất cả, có thể đây là cách nói giảm, nói tránh diễn tả sự hi sinh của người lính vì Tổ quốc. Dù hiểu theo cách nào thì câu thơ vẫn gợi vẻ đẹp hào hùng của người lính vì họ “gục lên súng mũ”-một tư thế thật đẹp! (Liên tưởng đến thơ của Lê Anh Xuân- Dáng đứng Việt Nam, Tố Hữu-Lượm) - Cách nói giảm, nói tránh không bước nữa, bỏ quên đời: Quang Dũng vẫn tiếp tục sử dụng cách nói giảm, nói tránh khi viết về vẻ đẹp bi tráng của người lính Tây Tiến qua các cụm từ: không bước nữa, bỏ quên đời. Chiến đấu và hi sinh đó là hiện thực khốc liệt của chiến tranh. Nhà thơ Quang Dũng đã không ngần ngại nói đến cái chết mặc dù câu thơ không có từ nào nói đến cái chết. Hiệu quả của nghệ thuật nói giảm nói tránh vừa gợi được tình thương, vừa gợi đựơc sự bình thản, hùng tráng, ngang tàng, bất cần chứ không bi lụy. Họ sẵn sàng hi sinh vì Tổ quốc, quê hương, coi cái chết thật nhẹ nhàng. Dường như họ sang thế giới bên kia chỉ là một cuộc dừng chân tạm thời, là một cuộc nghỉ giải lao giữa đường mà thôi như Phan Bội Châu đã viết trong bài Cảm tác vào nhà ngục Quảng Đông: Chạy mỏi chân thì hãy ở tù.

Câu thơ sáng ngời phẩm chất người chiến sĩ cách mạng: Sống đánh giặc, thác cũng đánh giặc (Nguyễn Đình Chiểu). * Hai câu tiếp: Uy lực chốn rừng sâu: - Những khó khăn, gian khổ chưa dừng lại, hai câu thơ tiếp còn hé lộ sự bí ấn, sự khắc nghiệt của rừng già và thác dữ nơi đây.

“Chiều chiều oai linh thác gầm thét Đêm đêm Mường Hịch cọp trêu ngươi” Thiên nhiên hoang dã, dữ dội được miêu tả trong tiếng gầm thét của thác, bóng dáng của cọp trêu người. + Âm thanh thác gầm thét: Quang Dũng đã chọn khoảnh khắc “Chiều chiều” để miêu tả oai linh thác bởi chiều là khoảng thời gian nỗi nhớ dễ khơi sâu, lòng người dễ trùng xuống mà rừng già lại trở nên đầy kì bí. Những con thác như một sinh thể có linh hồn, vừa oai hùng, vừa hoang dại. Động từ “gầm thét” đã đặc tả sự cuồng nộ của âm thanh

13

những con thác nơi đây. Âm thanh ấy sau này còn được Nguyễn Tuân miêu tả như “tiếng của hàng ngàn con trâu mộng đang lồng lôn giữa rừng vầu, rừng tre, nứa nổ lửa”…. + Mối nguy hiểm “cọp trêu người”: Không những vậy, đêm xuống người lính còn phải đối mặt với mối nguy hiểm “cọp trêu người”. Mãnh thú vốn chẳng biết trêu đùa giữa chốn rừng thiêng. Cách dùng từ này thể hiện rõ sự coi thường gian khó, sự lạc quan, trẻ trung của tâm hồn. Hai thanh trắc “hịch”, “cọp” liên tiếp đặt cạnh nhau càng nhấn mạnh thêm những bước chân nặng nề đáng sợ của loài mãnh thú đang rình rập.

Nhà thơ Vũ Quần Phương cho rằng: “Địa danh Mường Hịch đọc có cảm giác như tiếng chân cọp đi trong đêm khuya.

Hai chữ Hịch, cọp với hai dấu nặng trĩu xuống nghe rờn rợn. Câu thơ nói đủ sự khốc liệt của chiến trường người lính. Hai dấu chấm nặng như xoáy vào lòng đất gợi cảm giác ghê sợ, hãi hung” + Sử dụng từ láy và điệp từ: Chiều chiều, đêm đêm gợi cho người đọc ấn tượng mạnh mẽ về thời gian diễn ra triền miên, thường xuyên, liên tục nơi rừng thiêng thác sâu, cọp dữ, nơi ấy luôn là mối đe dọa khủng khiếp đối với người lính Tây Tiến. Như vậy, người lính Tây Tiến không chỉ bị ngã xuống trước họng súng của kẻ thù mà còn có thể bị ngã xuống bởi rừng thiêng, thác hiểm, thú dữ. Tuy nhiên, nói về uy lực chốn rừng sâu chỉ là một cách để Quang Dũng ngợi ca khí phách anh hùng của người lính Tây Tiến * Hai câu cuối: Kỉ niệm ấm áp tình người, tình quân dân thắm thiết: Nhớ ôi Tây Tiến cơm lên khói Mai Châu mùa em thơm nếp xôi - Đắm hồn mình vào trang thơ của Quang Dũng, ta thấy thật thú vị khi đoạn thơ khép lại bằng sự chuyển đổi cảm hứng đột ngột từ sự hiểm nguy sang vẻ ấm cúng, thơ mộng của bản làng. + Từ cảm thán “ôi” thể hiện cảm xúc nhớ nhung dâng trào, không thể nào kìm nén. + Địa danh Mai Châu, bữa xôi sốt dẻo ấm áp tình quân dân: Quang Dũng từng kể những kỷ niệm với người dân khi đoàn quân dừng chân ở những bản làng, được ăn bữa cơm đầu mùa do bàn tay thơm thảo của người con gái Tây Bắc nấu. Hương vị ấy, làn khói mơ hồ ấy có thể chỉ bay lên trong thoáng chốc nhưng nhiều năm sau nó còn vương vấn tâm hồn của thi nhân. Hương nếp thơm hay đó chính là sự thơm thảo của lòng người, của tình em nồng ấm? Ta còn nhớ mãi tình quân dân ấm nồng trong bài thơ Tiếng hát con tàu của Chế Lan Viên: Anh nắm tay em cuối mùa chiến dịch Vắt xôi nuôi quân em giấu giữa rừng Đất Tây Bắc tháng ngày không có lịch Bữa xôi đầu còn tỏa nhớ mùi hương. + “Mùa em” là 1 kết hợp từ độc đáo, gợi lên sự lãng mạn, tình tứ và “em” trở thành trung tâm trong nỗi nhớ của nhà thơ. Do đa dạng trong cách ngắt nhịp nên câu thơ có tạo nên

14

nhiều cách hiểu: Chữ mùa gợi sự đầy đủ, ăm ắp sự sống, mang hương vị của đồng nội, còn chữ em gợi vẻ đẹp xuân sắc của người thiếu nữ. Hai từ mùa em đã gợi tả tinh tế cảm giác xao xuyến, say mê của các chàng trai Hà Thành hào hoa, lãng mạn trước sản vật và con người Tây Bắc. =>Trong những năm tháng chiến đấu gian khổ ấy, tình quân dân đã làm vơi đi những khó khăn mà người lính phải trải qua. Đây sẽ mãi mãi là những kỉ niệm đẹp đẽ làm ấm lòng người lính trên chặng đường hành quân gian lao, đầy thử thách, gợi lên vẻ đẹp hào hoa của người lính Tây Tiến. e. Đánh giá chung về đoạn thơ: * Nội dung: - Tác giả Maiacôpxki đã từng viết: “Phải phí tổn nghìn cân quặng chữ Mới thu về một chữ mà thôi Một chữ ấy làm cho rung động Triệu trái tim trong hàng triệu năm dài” Vâng! Câu thơ thật đúng khi ta được cảm nhận đoạn thơ trên trong Tây Tiến của Quang Dũng. Đoạn thơ tuy ngắn nhưng thật hay và độc đáo. + Đoạn thơ đã khắc họa một cách sống động về thiên nhiên núi rừng Tây Bắc vừa hùng vĩ, vừa mĩ lệ; hình ảnh người lính Tây Tiến trên chặng đường hành quân gian khổ mang vẻ đẹp lãng mạn, bi tráng. + Đoạn thơ tuy ngắn nhưng tiêu biểu cho giá trị nội dung và nghệ thuật của cả tác phẩm Tây Tiến. Đoạn thơ góp phẩn khẳng định và làm nên sức sống muôn đời cho tác phẩm – đưa tác phẩm trở thành tác phẩm hay nhất viết về hình ảnh người lính trong những ngày đầu của cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp. + Qua đoạn thơ, ta cũng cảm nhận được ngòi bút tài hoa và tấm lòng gắn bó, yêu quê hương đất nước sâu sắc của Quang Dũng. Đó chính là tình cảm yêu nước cao đẹp trong thơ ca cách mạng Việt Nam. Đó cũng là bài học yêu nước mà ta cần học tập để bảo vệ và phát triển đất nước mình, xây dựng cuộc sống ngày càng tốt đẹp hơn. * Nghệ thuật: Nhà văn Nga Lêônit Lêônôp có viết: “Mỗi tác phẩm phải là một phát minh về hình thức và một khám phá về nội dung”. Đúng vậy, Đoạn thơ trên với những thành công về nghệ thuật làm lay động lòng người. Đoạn thơ tiêu biểu cho phong cách thơ Quang Dũng lãng mạn, tài hoa ở: - Thể thơ thất ngôn trường thiên.

- Bút pháp tương phản: Đó là sự tương phản bi và tráng, giữa hào hùng và hào hoa, giữa giấc mơ và thực tại, giữa thiên nhiên hoang sơ dữ dội và sự thơ mộng êm đềm.

15

- Bút pháp phóng đại. Nhà thơ còn sử dụng bút pháp phóng đại, phát huy cao độ trí tưởng tượng của nhà thơ để có những liên tưởng bất ngờ như “Súng ngửi trời”, “cọp trêu người”, - Giọng điệu: nét nổi bật của Tây Tiến là những câu thơ giàu nhạc tính, sự phối hợp luân phiên bằng– trắc biến hóa vô cùng.

- Ngôn ngữ: Bài Tây Tiến sử dụng rất nhiều những từ ngữ chỉ địa danh nhưng tác phẩm không vì thế mà trở nên mòn sáo. Thậm chí những địa danh đó vẫn tạo nên sự hấp dẫn của xứ lạ phương xa đầy bí ẩn.

3. Nhận xét về vẻ đẹp người lính Tây Tiến: - Ngòi bút tài hoa của Quang Dũng: Nhà thơ Chế Lan Viên từng viết: “Nhà thơ như con ong biến trăm hoa thành mật ngọt/ Một mật ngọt thành đòi vạn chuyến ong bay.” Rõ ràng qua “Tây Tiến” Quang Dũng chẳng khác nào một chú ong cần mẫn khi đã “bay” khắp trên vườn hoa nghệ thuật để hút nhụy trên từng đóa hoa ngôn từ và tạo nên những dòng thơ chẳng khác nào những giọt mật ngọt ngào. Hơn thế nữa, những giọt mật ấy lại rất riêng, rất đặc biệt khi được đánh giá là một “lệch chuẩn tài hoa và độc đáo.”

- Vẻ đẹp người lính Tây Tiến: Giữa bức tranh thiên nhiên Tây Bắc hùng vĩ, thơ mộng song cũng dữ dội, khắc nghiệt hình tượng người lính Tây Tiến hiện lên không hề nhỏ bé, tầm thường đi mà ngược lại, họ càng ngời sáng, kiêu hùng, hào hoa, lãng mạn và lẫm liệt hơn bao giờ hết. + QD không né tranh sự gian khổ tàn khốc của những chặng đường hành quân, của thiên nhiên vô cùng khắc nghiệt. Thế nhưng cách nói của QD lại hoàn toàn khác lạ! Thiên nhiên càng dữ dội bao nhiêu thì khí phách của ngưới lính lại càng mãnh mẽ bấy nhiêu! => Có thể nói Bức tranh thiên nhiên Tây Bắc hùng vĩ, hiểm trở chính là phông nền để ngưới lính xuất hiện, để tôn thêm vẻ oai phong, kĩ vĩ mà không kém phần lãng mạn, hào hoa của những con người luôn mang theo trong tim lí tưởng sống “Chiến trường đi chẳng tiếc đời xanh” III. Kết bài Hê-minh-uê đã từng nói: “Tất cả các tác phẩm nghệ thuật đều có sự bất tử của nó. Bởi vì, đó là sản phẩm bền vững của lao động và trí tuệ của con người. Rồi mai này các tranh tượng có thể tiêu tan, các đền đài có thể sụp đổ, chỉ có những tác phẩm văn học chân chính mới có khả năng vượt qua được quy luật băng hoại của thời gian để tồn tại vĩnh viễn”. May thay, trong số các tác phẩm ấy, chúng ta có Tây Tiến của Quang Dũng, nhất là đoạn thơ mở đầu tác phẩm – một đoạn thơ thật hay và độc đáo ! Cảm ơn nhà thơ Quang Dũng đã “cắm một cây sào sáng tạo” để đưa tác phẩm Tây Tiến– một tác phẩm văn học của lòng nhân, của đức tin, và của giá trị sống về phía những con người chân thiện, để chúng ta hiểu rằng: Những người lính Tây Tiến là bất tử và mãi mãi là biểu tượng cao đẹp cho người lính trong kháng chiến chống Pháp. Đúng như nhà thơ Lê Đại Hành đã từng viết:

16

Sông Mã gầm lên sông Mã ơi!

Người yêu sông Mã đã qua đời Để đời nhớ mãi quân Tây Tiến Khúc độc hành ca của một thời Đề 2: Cảm nhận đoạn thơ sau trong bài thơ Tây Tiến của Quang Dũng. Từ đó nhận xét về vẻ đẹp lãng mạn của bài thơ Tây Tiến: “Doanh trại bừng lên hội đuốc hoa, Kìa em xiêm áo tự bao giờ Khèn lên man điệu nàng e ấp Nhạc về Viên Chăn xây hồn thơ Người đi Châu Mộc chiều sương ấy Có thấy hồn lau nẻo bến bờ Có nhớ dáng người trên độc mộc Trôi dòng nước lũ hoa đong đưa”.

I. Mở bài Tây Bắc ư, có riêng gì Tây Bắc!

Khi lòng ta đã hóa những con tàu Khi tổ quốc bốn bề lên tiếng hát Tâm hồn ta là Tây Bắc chứ còn đâu!

Mảnh đất Tây Bắc hoang sơ, hùng vĩ! Mảnh đất của những ngọn núi vút cao ẩn hiện trong mây trời sương khói; Mảnh đất của những bản làng chìm trong sắc trắng của hoa mơ hoa mận khi mỗi độ xuân về. Và đó còn là mảnh đất của những thửa ruộng bậc thang vàng ửng khi mùa lúa chín. Trong tùy bút Người lái đò sông Đà của NT, ta đã gặp gỡ một Tây Bắc hung bạo và trữ tình, trong truyện ngắn VCAP , ta đã gặp gỡ một TB làm say đắm lòng người bởi tiếng sáo gọi bạn tình….. Và chúng ta không thể nào quên một Tây Bắc hoang sơ và hùng vĩ, thơ mộng và trữ tình trong trong một thi phẩm đặc sắc của Quang Dũng đó là bài thơ Tây Tiến! Vẻ đẹp của miền đất tình nghĩa này được ông thể hiện trong những câu thơ được coi là tuyệt bút: “Doanh trại bừng lên hội đuốc hoa ………………………………..

Trôi dòng nước lũ hoa đong đưa” II. Thân bài 1. Khái quát chung: - Giới thiệu tác giả: Quang Dũng là một nghệ sĩ đa tài: làm thơ, viết văn, vẽ tranh, soạn nhạc với hồn thơ phóng khoáng, hồn hậu, lãng mạn và tài hoa. Ông là một trong những

17

gương mặt tiêu biểu của nền thơ ca hiện đại Việt Nam, trưởng thành từ cuộc kháng chiến chống Pháp.

- Giới thiệu tác phẩm: Bài thơ Tây Tiến là một thi phẩm xuất sắc của Quang Dũng nói riêng và của văn học kháng chiến chống Pháp nói chung. Bài thơ được khơi nguồn cảm xúc từ đoàn quân Tây Tiến. Đây là một đơn vị chủ lực được thành lập đầu năm 1947. Đoàn quân Tây Tiến, sau một thời gian hoạt động ở Lào, trở về Hòa Bình thành lập trung đoàn 52. Quang Dũng là đại đội trưởng ở đó, từ đầu năm 1947 đến cuối năm 1948 rồi chuyển sang đơn vị khác. Nhà thơ nhớ đơn vị cũ mà viết bài thơ này ở Phù Lưu Chanh, Quang Dũng viết bài thơ Nhớ Tây Tiến. Khi in lại, tác giả đổi tên bài thơ là Tây Tiến in trong tập Mây đầu ô (1986).

- Giới thiệu đoạn thơ: Bài thơ được cấu trúc theo diễn biến tự nhiên của nỗi nhớ của nhà thơ Quang Dũng nhớ về thiên nhiên miền Tây Bắc, về người lính Tây Tiến - những đồng chí, đồng đội của một thời. Ở phần một tác phẩm, nhà thơ tập trung thể hiện nỗi nhớ về thiên nhiên núi rừng Tây Bắc vừa hùng vĩ, vừa mĩ lệ; hình ảnh người lính Tây Tiến trên chặng đường hành quân gian khổ mang vẻ đẹp lãng mạn, bi tráng. Ở đoạn thơ thứ hai của bài thơ là nỗi nhớ của tác giả về hình ảnh người lính Tây Tiến trong đêm liên hoan văn nghệ thấm đẫm tình quân dân, bức tranh thiên nhiên miền Tây hoang sơ, mĩ lệ, thơ mộng, trữ tình, con người miền Tây Bắc với những nét đẹp văn hóa mang màu sắc xứ lạ.

2. Cảm nhận đoạn thơ a. Bốn câu thơ đầu: Nhớ kỉ niệm đời lính trong đêm liên hoan văn nghệ thấm đẫm tình quân dân * Khái quát chung: - Tình quân dân trong văn học: Viết về tình quân dân là một đề tài quen thuộc trong thơ ca. Trái tim ta đã từng rung lên bởi các vần thơ viết về tình quân dân đậm chất hiện thực và giản dị, gần gũi: Chúng tôi đi Nắng mưa sờn mép ba lô Tháng năm bạn cùng thôn xóm …………………………………….

Chúng tôi đi mang đời lưu động Nghỉ lại rất nhiều nơi không nhớ hết tên làng.

(Nhớ - Hồng Nguyên) Hay Từ lưng đèo Dốc núi mù che Các anh về Xôn xao làng tôi bé nhỏ

18

Nhà lá đơn sơ Tấm lòng rộng mở Nồi cơm nấu dở, bát nước chè xanh Ngồi vui kể chuyện tâm tình bên nhau (Bao giờ trở lại – Hoàng Trung Thông) Hoặc: Anh về cối lại vang rừng Chim kêu trên mái, gà mừng dưới sân (Tố Hữu) - Tình quân dân trong trong Tây Tiến: Ngược lại, Quang Dũng viết về tình quân dân lại đậm màu sắc lãng mạn. Đó là đóng góp mới mẻ, độc đáo của ngòi bút tài hoa và tình cảm đậm sâu của Quang Dũng dành cho những đồng chí Tây Tiến thân yêu của mình. * Phân tích - Có thể nói đây là những phút giây vô cùng hiếm hoi và quý giá của người lính Tây Tiến sau những chặng đường hành quân gian khổ, người lính Tây Tiến được nghỉ ngơi, được sống trong tình quân dân nồng thắm: Doanh trại bừng lên hội đuốc hoa Kìa em, xiêm áo tự bao giờ Khèn lên man điệu nàng e ấp Nhạc về Viên Chăn xây hồn thơ - Đoàn quân Tây Tiến đã phải trải qua biết bao gian lao, vất vả nhưng dường như trong cuộc sống của họ không thể thiếu những kỉ niệm ngọt ngào. Những đêm liên hoan văn nghệ, dưới ánh lửa trại tâm hồn họ như được thăng hoa: Doanh trại bừng lên hội đuốc hoa - Từ Hán- Việt Doanh trại gợi không khí cổ kính, trang trọng.

- Cách sử dụng từ ngữ của tác giả thật đặc sắc: + Cụm từ hội đuốc hoa: Không phải là ánh lửa trại bình thường mà hội đuốc hoa. Đuốc hoa hay còn gọi là hoa chúc là từ Hán - Việt để chỉ ngọn nến thắp lên trong phòng đêm tân hôn. Trong Truyện Kiều của Nguyễn Du, tác giả cũng có câu thơ viết về hình ảnh này: Đuốc hoa chẳng thẹn với chàng mai sau.

Nét độc đáo, hiếm có trong thơ Quang Dũng đó là tác giả dùng hình ảnh tượng trưng cho hạnh phúc lứa đôi để nói lên tình quân dân.

Ta thấy nhà thơ Tố Hữu cũng đã từng viết: Nhớ gì như nhớ người yêu Trăng lên đầu núi nắng chiều lưng nương (Việt Bắc - Tố Hữu) Hơn nữa, tác giả còn dùng từ hội gợi ra sự tưng bừng, náo nhiệt, rạo rực, bay bổng. Đêm liên hoan văn nghệ thực sự đã trở thành một ngày hội lớn, ngập tràn muôn

19

vàn tia sáng như trong đêm chiến thắng của người lính Tây Tiến với con người vùng Tây Bắc. + Động từ bừng: Cảnh đêm liên hoan văn nghệ rực rỡ, tưng bừng được diễn tả rất rõ qua từ bừng. Với một từ bừng, Quang Dũng đã để lại trong tâm hồn người đọc biết bao liên tưởng và dung ngẫm sâu xa. Phải chăng đây là sự bừng sáng của ánh đuốc, là sự tưng bừng của của âm nhạc và còn có thể hiểu là tiếng hát rộn rã vang dội khắp không gian rừng núi Tây Bắc. Phải chăng đó còn là sự bừng sáng của những kỉ niệm không bao giờ phai mờ trong tâm trí người lính Tây Tiến, trong lòng nhà thơ Quang Dũng với các đồng đội. Dường như mọi gian khó với người lính Tây Tiến không còn có nghĩa lí gì nữa, trong tâm hồn họ chỉ còn lại sự yêu đời và lạc quan tin tưởng mà thôi! => Những liên tưởng này cho thấy nét đặc sắc trong phong cách thơ Quang Dũng tài hoa, hơn nữa còn cho ta thấy những người lính Tây Tiến tâm hồn lãng mạn biết bao!

- Vẻ đẹp của những cô gái Tây Bắc: Đặc biệt, vẻ đẹp của những cô gái Tây Bắc cùng với những nét đẹp văn hóa mang màu sắc xứ lạ ở nơi đây khiến cho tâm hồn người lính Tây Tiến thêm dạt dào cảm xúc: Kìa e xiêm áo tự bao giờ + Hai từ kìa em: những câu thơ của Quang Dũng đã được viết từ lâu nhưng bây giờ đọc lên như vẫn còn tười nguyên cảm xúc được thể hiện qua cái nhìn tình tứ của người lính.

Kìa em là đại từ dùng để chỉ đối tượng từ xa nhưng trong câu thơ này nó còn hàm ý chỉ thái độ bất ngờ, ngạc nhiên, là niềm vui thích rất đỗi tình tứ của người lính trẻ khi nhìn thấy cô gái vùng cao trong xiêm áo lộng lẫy uyển chuyển theo điệu nhạc, điệu múa tự bao giờ. Từ em như một nốt nhấn của câu thơ, Đó là cách gọi trìu mến, tình tứ đong đầy yêu thương, đầy say đắm si mê của lính TT với các cô gái. Nhân vật em hiểu theo cách thứ nhất là những cô gái Thái, cô gái Lào duyên dáng, xinh đẹp trong điệu múa độc đáo, mới lạ đối với những người lính vùng xuôi. Theo nhà thơ Vũ Quần Phương thì nhân vật em còn có thể hiểu theo cách thứ hai: ở đây các nam bộ đội đóng vai nữ rất đẹp gái, với sự trẻ trung tinh nghịch của mình, họ đã làm đồng đội ngạc nhiên, ngỡ ngàng khi hóa thân thành nữ nhi. Vì vậy, câu thơ như một lời thốt lên vì bất ngờ: Kìa em xiêm áo tự bao giờ. + Khèn lên man điệu: Khèn lên man điệu nàng e ấp Quang Dũng đã có một khoảng thời gian gắn bó với cuộc sống của con người Tây Bắc nên mới có những ấn tượng sâu sắc về nét văn hóa ở nơi đây. Man điệu là điệu nhạc, điệu múa của người dân tộc thiểu số. Có thể hiểu đây là điệu Lăm vông, Lăm tơi của những cô gái Thái, cô gái Lào đã làm nên màu sắc huyền ảo, lãng mạn. Từ “man điệu” diễn tả 1 điệu múa hoang sơ và phóng khoáng, vừa đăm đuối đến tan chảy và tình từ đến dịu dàng. Tiếng “khèn” là đặc trưng của âm nhạc vùng cao khi cất lên đã tôn vinh vẻ đẹp, lôi cuốn người xem. Từ e ấp chỉ vẻ đẹp kín đáo, thẹn thùng, dịu dàng, duyên dáng

20

của các cô gái. Chính vẻ đẹp ấy đã làm say đắm tâm hồn người lính Tây Tiến. Nó như một dòng nước ngọt ngào, mát lành làm xua tan đi bao mệt nhọc, vất vả và khiến tâm hồn người lính trở nên lãng mạn, bay bổng, đầy mộng mơ. Đêm liên hoan có đuốc, có hoa, có tiếng kèn, điệu múa và nhất là có hình ảnh những thiếu nữ miền Tây Bắc trong trang phục dân tộc óng ánh sắc màu văn hoa núi rừng. E ấp trong những điệu xòe hoa duyên dáng. Tất cả như say, như mơ, như mê để hồn thơ được xây lên từ đó: Nhạc về Viên Chăn xây hồn thơ - Vẻ đẹp lãng mạn của người lính Tây Tiến: Nhạc về Viên Chăn xây hồn thơ Tâm hồn người lính đang say trong tiếng nói, tiếng cười, điệu múa, ánh mắt như đang vấn vít lấy nhau. Chính tình quân dân thắm nồng đã nâng đỡ tâm hồn người lính lên trên hiện thực khốc liệt của cuộc chiến tranh. Người lính có giấc mộng một ngày nào đó sẽ được đặt chân đến Viên Chăn - thủ đô của nước Lào. Đó là niềm khao khát được lập chiến công, đất nước được giải phóng, kẻ thù bị quét sạch ra khỏi bờ cõi lãnh thổ. * Đánh giá: Chỉ với bốn câu thơ, tác giả đã dựng lên một bức tranh vừa phong phú về màu sắc, đường nét, vừa đa dạng về âm thanh. Với tâm hồn lãng mạn, tài hoa, Quang Dũng không chỉ cho người đọc thấy được vẻ đẹp của bản sắc văn hóa mà còn cho ta thấy tình quân dân đằm thắm, mặn nồng và tâm hồn lạc quan yêu đời của người lính Tây Tiến.

Chính điều đó đã khiến cho đoạn thơ như một thế giới cổ tích hiện ta giữa hiện thực đầy khốc liệt của cuộc chiến tranh gian khổ. b. Bốn câu thơ sau: Khung cảnh thiên nhiên sông nước và con người Tây Bắc Người đi Châu Mộc chiều sương ấy Có thấy hồn lau nẻo bến bờ Có nhớ dáng người trên độc mộc Trôi dòng nước lũ hoa đong đưa * Dẫn dắt: Nếu khung cảnh đêm liên hoan văn nghệ đem đến cho người đọc không khí mê say ngây ngất thì cảnh sông nước miền Tây Bắc lại gợi lên cảm giác mênh mang, hoang dại, tĩnh lặng, mờ ảo, cho thấy nét tài hoa, lãng mạn của người lính Tây Tiến. Quang Dũng đã sử dụng những ngôn từ đa nghĩa và phiếm chỉ để gợi lên những vẻ đẹp vốn rất khó diễn tả này * Phân tích: - Người đi: “Người đi” ở đây có thể là nhà thơ, có thể là đoàn quân Tây Tiến, cũng có thể chỉ là 1 du khách đã từng đến với Mộc Châu. Cách gọi ấy gợi lên sự bảng lảng, không xác định.

21

+ Châu Mộc: Châu Mộc là một địa danh thuộc vùng đất Sơn La, từng gắn bó với tác giả và binh đoàn Tây Tiến + Chiều sương ấy: chiều sương giống như đêm hơi vừa miêu tả không gian, vừa ám chỉ thời gian. Đó là 1 không gian mờ ảo, lãng mạn. Sương giăng mờ khắp không gian, choàng lên cảnh vật như một tấm áo voan mỏng, cảnh hiện ra vừa thực, vừa như mơ, mờ ảo và lãng mạn. Đã vậy chữ “ấy” lại tăng thêm sự phiếm chỉ, mơ hồ, không gian hoài niệm trở nên giàu sức gợi hình.

- Liên hệ: Đây chính là cảnh bản sương giăng, đèo mây phủ đặc trưng của vùng Tây Bắc: Nhớ bản sương giăng, nhớ đèo mây phủ Nơi nao qua lòng lại chẳng yêu thương (Chế Lan Viên).

- Nhớ thiên nhiên: Hình ảnh hồn lau: Có thấy hồn lau nẻo bến bờ Hoa lau là hình ảnh đặc trưng của vùng núi cao, Tố Hữu đã từng viết: Hắt hiu lau xám đậm đà lòng son (Việt Bắc).

Lau mọc khắp triền sông, vách đá, trong bài thơ này, lau là hình ảnh quen thuộc của vùng biên giới Tây Bắc: Ai đi biên giới cho lòng ta theo với Thăm ngàn lau chỉ trắng có một mình Bạt ngàn trắng ở tận cùng bờ cõi Suốt một đời cùng với gió giao tranh (Lau biên giới - Chế Lan Viên) Cây lau trong gió gợi cảm giác về cảnh buồn vắng lặng của thời tiền sử: Người xa phơ phất hồn lau gió Thổi trắng chân đồi như khói pha.

“Hồn lau” là một sáng tạo độc đáo của Quang Dũng, bởi nếu là kết quả của cái nhìn bằng thị giác, người ta chỉ thấy được bờ lau, ngọn lau, bông lau… chứ không nhìn thấy được hồn lau, vì hồn là một thứ vô cùng trừu tượng, chỉ có dùng tâm hồn mới cảm nhận được thôi. Quang Dũng cao hơn thế đã nắm bắt được linh hồn của cảnh vật, đó là thiên nhiên đặc trưng của vùng Tây Bắc Tổ quốc. Nhà thơ đã nhân hóa gọi là hồn lau, nhà thơ đã thổi hồn vào cảnh vật làm cho nó trở nên sống động như có linh hồn vậy Thiên nhiên đã được nhân hóa như có linh hồn phảng phất trong gió, trong sương như nhà thơ Chế Lan Viên đã viết: Ngàn lau cười trong nắng Hồn của mùa thu về Hồn mùa thu sắp đi Ngàn lau xao xác trắng

22

Hồn lau trong thơ Quang Dũng cũng gợi vẻ xa vắng, hiu hắt nên nó là hồn lau của li biệt phảng phất một chút buồn nhưng không xao xác mà đầy nhớ thương, lưu luyến bởi tác giả đã hai lần cất lên câu hỏi có nhớ, có thấy. . Phải chăng đó là hình ảnh lưu giữ tình cảm thiết tha mà người dân miền Tây dành cho những chiến sĩ Tây Tiến khi xa, cũng là mảnh hồn người chiến sĩ gửi lại Mộc Châu lúc giã từ ? Hai chữ hồn lau còn gợi sự xa xót trước một vẻ đẹp bị lãng quên. Đó là chất thi sĩ trong sâu thẳm tâm hồn người lính Tây Tiến được đánh thức trong khoảnh khắc giao cảm bất ngờ với hồn tạo vật.

- Nỗi nhớ con người: dáng người trên độc mộc Có nhớ dáng người trên độc mộc Câu thơ mang đậm màu sắc điện ảnh. Người nghệ sĩ như đứng từ trên cao để chụp lấy một hình ảnh đẹp: con thuyền độc mộc với dáng người đang lướt trên dòng nước lũ.

Thuyền độc mộc là thuyền dài và hẹp làm bằng một thân cây gỗ to, khoét trũng có một người chèo lái. Hình ảnh dáng người trên độc mộc có thể là người lính Tây Tiến, cũng có thể là con người Tây Bắc. Dù hiểu theo cách nào, tác giả đã cho người đọc thấy vẻ đẹp của con người được khai thác ở hai khía cạnh vừa duyên dáng, uyển chuyển, mềm mại, lại vừa khỏe khoắn, mạnh mẽ với sức sống mãnh liệt qua nghệ thuật tương phản. Hình ảnh thơ vì thế vừa lãng mạn, vừa gợi vẻ hùng vĩ. Con thuyền độc mộc thì nhỏ bé mà dòng nước lũ kia là thiên nhiên hoang sơ, dữu dội. Cảnh vừa tương phản, vừa làm nền để tôn vinh vẻ đẹp cho con người nơi đây.

- Nhớ thiên nhiên: hùng vĩ và thơ mộng: Trôi dòng nước lũ hoa đong đưa Nỗi nhớ về thiên nhiên được đọng lại qua hai hình ảnh tiêu biểu là dòng nước lũ và hoa đong đưa. + Dòng nước lũ là hình ảnh về thiên nhiên man dại, dữ dội, nguy hiểm + Hoa đong đưa: Điều đặc biệt là trên dòng nước lũ ấy, xuất hiện hình ảnh hoa đong đưa. . Cách sử dụng từ ngữ của tác giả rất độc đáo cho thấy sự tài hoa của nhà thơ. Đong đưa chứ không phải là là đung đưa, đong đưa vừa diễn tả được trạng thái chuyển động đung đưa vừa làm toát lên vẻ đẹp thơ mộng, mềm mại, duyên dáng, tình tứ làm say đắm lòng người. Cành hoa ấy như đang làm duyên trên dòng nước lũ, soi bóng trên dòng sông vậy. Đó không phải là cánh hoa “hoa trôi man mác” giống như trong câu thơ của Truyện Kiều, mà cánh hoa tạo dáng trên dòng nước lũ đầy khắc nghiệt. Vì thế, thiên nhiên vùng Tây Bắc hiện ra trong nỗi nhớ của Quang Dũng vừa mang vẻ đẹp hoang sơ, hùng vĩ, vừa mang vẻ đẹp thơ mộng, mĩ lệ. . Hình ảnh thơ còn có cách hiểu thú vị khác nữa, hoa đong đưa là một liên tưởng lãng mạn của tác giả khi câu thơ sau có sự hô ứng với câu thơ trước. Dáng người trên độc mộc giống như bông hoa đong đưa trên mặt nước. Đó chính là nét tinh túy của con người Tây

23

Bắc: khỏe khoắn, táo bạo và vô cùng gợi cảm. Phải có một tâm hồn lãng mạn, lạc quan, yêu đời như tác giả mới có những cảm nhận tinh tế như vậy?

- Câu hỏi tu từ liên tiếp được đặt ra: Có nhớ, có thấy gợi ra tâm trạng bâng khuâng, xa vắng, lưu luyến và đầy tiếc nuối. Dường như chiều sương ấy với hồn lau nẻo bến bờ, dáng người trên độc mộc luôn trở thành nỗi nhớ, niềm thương của người ra đi vậy! c. Đánh giá chung đoạn thơ: * Nghệ thuật: Nhà văn Nga Lêônit Lêônôp có viết: “Mỗi tác phẩm phải là một phát minh về hình thức và một khám phá về nội dung”. Đúng vậy! Đoạn thơ trên với những thành công về nghệ thuật làm lay động lòng người. Đoạn thơ tiêu biểu cho phong cách thơ Quang Dũng lãng mạn, tài hoa ở thể thơ thất ngôn trường thiên, bút pháp hiện thực kết hợp với lãng mạn, cách xây dựng hình ảnh, ngôn ngữ tài hoa, độc dáo, giàu hình ảnh, giàu liên tưởng: bừng lên, đuốc hoa, hôn lau, đong đưa…Giọng điệu: nét nổi bật của Tây Tiến là những câu thơ giàu nhạc tính, nhẹ nhàng êm ả. * Nội dung: - Đoạn thơ tả cảnh sinh hoạt và thiên nhiên nhưng tác giả không tả mà chỉ gợi, chỉ ghi lại những nét phóng túng, tự nhiên nhưng đó là những nét thần nên làm sống dậy đường nét, hình dáng và cả không khí.

- Đoạn thơ đã đưa người đọc vào thế giới âm nhạc và thiên nhiên thơ mộng để cùng say mê, ngây ngất với tâm hốn chiến sĩ Tây Tiến trước vẻ đẹp vừa kì bí vừa hấp dẫn nơi xứ lạ phương xa. Đồng thời những câu thơ này còn giúp ta hiểu thêm tài năng nghệ thuật của Quang Dũng và sức sống của bài thơ Tây Tiến.

3. Nhận xét về vẻ đẹp lãng mạn của bài thơ Tây Tiến - Vẻ đẹp lãng mạn: vẻ đẹp lãng mạn thể hiện trên những phương diện cái tôi trữ tình tràn đầy tình cảm, cảm xúc, phát huy cao độ trí tưởng tượng, sử dụng những yếu tố cường điệu, thủ pháp đối lập để tô đậm cái phi thường, tạo nên ấn tượng mạnh mẽ về cái hào hùng, tuyệt mĩ. Vẻ đẹp lãng mạn thể hiện ở cảm hứng hướng tới cái cao cả, sẵn sàng hi sinh cho lí tưởng chung của dân tộc, thể hiện ở vẻ đẹp tâm hồn hào hoa thơ mộng.

- Vẻ đẹp lãng mạn của bài thơ Tây Tiến: + Qua đoạn thơ ngắn, chúng ta có thể dễ dàng nhận thấy vẻ đẹp lãng mạn của thơ QD nói chung và bài thơ Tây Tiến nói riêng. Bức chân dung của người lính TT được đặt trong khung cảnh thiên nhiên vừa hùng vĩ, hoang sơ, dữ dội lại vừa hết sức thơ mộng, . + Bài thơ hiện lên một "cái tôi" hào hoa, thanh lịch giàu chất lãng mạn, với khả năng cảm nhận một cách tinh tế vẻ đẹp của thiên nhiên và tình người, đồng thời lại rất mực hồn nhiên, bình dị, chân thật.

24

+ Vẻ đẹp lãng mạn đã chi phối bài thơ Tây Tiến, từ ngôn ngữ, giọng điệu đến hình tượng người lính. Điều dó cũng góp phần khẳng định Quang Dũng là một nghệ sĩ tài hoa. Sáng tạo của người nghệ sĩ trong nghệ thuật không chỉ không lặp lại người khác mà còn không lặp lại chính mình.

3. Kết bài: Đoạn thơ là dòng hoài niệm của Quang Dũng về những kỉ niệm năm xưa, làm sống dậy những phút giây bình yên hiếm có của thời chiến tranh. Đó là hình ảnh người lính Tây Tiến trong đêm liên hoan văn nghệ thấm đẫm tình quân dân, bức tranh thiên nhiên miền Tây hoang sơ, mĩ lệ, con người miền Tây Bắc với những nét đẹp văn hóa mang màu sắc xứ lạ. Đặc biệt là bốn câu thơ sau, tác giả như đưa người đọc vào thế giới cổ tích với dòng sông huyền thoại, với thế giới của cái đẹp, của cõi mơ, của âm nhạc du dương; chất thơ, chất họa. chất nhạc thấm đẫm, quyện hòa đến mức khó mà tách biệt.

Nhận xét về cái hay, cái đẹp của đoạn thơ này Giáo sư Trần Đình Sử cho rằng: Đọc đoạn thơ này, ta như lạc vào thế giới của cái đẹp, của cõi mơ, của cõi nhạc. Đề 3: Cảm nhận đoạn thơ sau trong bài thơ Tây Tiến của Quang Dũng. Từ đó nhận xét ngắn gọn về tinh thần bi tráng của hình tượng người lính trong bài thơ.

“Tây Tiến đoàn binh không mọc tóc Quân xanh màu lá dữ oai hùm Mắt trừng gửi mộng qua biên giới Đêm mơ Hà Nội dáng kiều thơm Rải rác biên cương mồ viễn xứ Chiến trường đi chẳng tiếc đời xanh Áo bào thay chiếu anh về đất Sông Mã gầm lên khúc độc hành” I. Mở bài “Đó là cuộc chia ly chói ngời sắc đỏ Tươi như cánh nhạn lai bồng…

“Khi Tổ Quốc cần họ biết sống xa nhau”” (Cuộc chia ly màu đỏ – Nguyễn Mỹ) Chiến tranh đi qua đã để lại cho chúng ta hoài niệm về những tháng năm không thể nào quên, đó là khi con người ta nhận ra sứ mệnh của mình sinh ra là để chiến đấu, là để báo thù, đó là những con người sẵn sàng gác lại tuổi trẻ, việc học hành, tình cảm cá nhân vị kỉ để đi theo tiếng gọi của Tổ Quốc. Những con người ấy đã đi vào trong thơ ca, nghệ thuật như những huyền thoại của thế kỉ 20 mà nhà thơ Quang Dũng đã thể hiện thật xuất sắc thông qua lăng kính lãng mạn nhưng vẫn đậm chất hiện thực của mình trong bài thơ Tây Tiến. Tác phẩm đã khắc họa thành công hình ảnh người lính Tây Tiến trong những năm đầu của cuộc kháng chiến chống Pháp gian khổ. Ấn tượng sâu đậm nhất trong

25

ta là đoạn thơ thứ ba của thi phẩm. Đoạn thơ đã khắc họa nên bức chân dung tập thể người lính Tây Tiến với vẻ đẹp hào hùng, hào hoa thấm đẫm chất bi tráng: “Tây Tiến đoàn binh không mọc tóc …………………….

Sông Mã gầm lên khúc độc hành” II. Thân bài 1. Khái quát: - Giới thiệu tác giả: Quang Dũng là một nghệ sĩ đa tài: làm thơ, viết văn, vẽ tranh, soạn nhạc với hồn thơ phóng khoáng, hồn hậu, lãng mạn và tài hoa. Ông là một trong những gương mặt tiêu biểu của nền thơ ca hiện đại Việt Nam, trưởng thành từ cuộc kháng chiến chống Pháp.

- Giới thiệu tác phẩm: Bài thơ Tây Tiến là một thi phẩm xuất sắc của Quang Dũng nói riêng và của văn học kháng chiến chống Pháp nói chung. Bài thơ được khơi nguồn cảm xúc từ đoàn quân Tây Tiến. Đây là một đơn vị chủ lực được thành lập đầu năm 1947. Đoàn quân Tây Tiến, sau một thời gian hoạt động ở Lào, trở về Hòa Bình thành lập trung đoàn 52. Quang Dũng là đại đội trưởng ở đó, từ đầu năm 1947 đến cuối năm 1948 rồi chuyển sang đơn vị khác. Nhà thơ nhớ đơn vị cũ mà viết bài thơ này ở Phù Lưu Chanh, Quang Dũng viết bài thơ Nhớ Tây Tiến. Khi in lại, tác giả đổi tên bài thơ là Tây Tiến in trong tập Mây đầu ô (1986).

- Giới thiệu đoạn thơ: Bài thơ được cấu trúc theo diễn biến tự nhiên của nỗi nhớ của nhà thơ Quang Dũng nhớ về thiên nhiên miền Tây Bắc, về người lính Tây Tiến - những đồng chí, đồng đội của một thời. Ở phần một tác phẩm, nhà thơ tập trung thể hiện nỗi nhớ về thiên nhiên núi rừng Tây Bắc vừa hùng vĩ, vừa mĩ lệ; hình ảnh người lính Tây Tiến trên chặng đường hành quân gian khổ mang vẻ đẹp lãng mạn, bi tráng. Ở đoạn thơ thứ hai của bài thơ là nỗi nhớ của tác giả về hình ảnh người lính Tây Tiến trong đêm liên hoan văn nghệ thấm đẫm tình quân dân, bức tranh thiên nhiên miền Tây hoang sơ, mĩ lệ, thơ mộng, trữ tình, con người miền Tây Bắc với những nét đẹp văn hóa mang màu sắc xứ lạ. Ở đoạn thơ thứ ba, nhà thơ đã khắc họa nên bức chân dung tập thể người lính Tây Tiến với vẻ đẹp hào hùng, hào hoa thấm đẫm chất bi tráng: 2. Cảm nhận đoạn thơ Bức chân dung người lính của đoàn quân Tây Tiến được khắc họa đầy đủ cả về ngoại hình, vẻ đẹp tâm hồn, vẻ đẹp của lí tưởng và sự hy sinh đầy bi tráng. a. Hai câu đầu: Vẻ đẹp ngoại hình - Khắc họa chân dung của một người đã khó, khắc họa chân dung của cả một đoàn binh càng khó hơn nhiều. Hình tượng tập thể người lính Tây Tiến được xây dựng bằng bút pháp lãng mạn kết hợp với khuynh hướng tô đậm cái phi thường. Tác giả sử dụng nghệ thuật đối lập, tương phản để miêu tả vẻ đẹp hào hùng của người lính Tây Tiến: Tây Tiến đoàn binh không mọc tóc

26

Quân xanh màu lá dữ oai hùm.

- Chân dung ngoại hình của người lính được miêu tả rất chân thực: + Hai chữ Tây Tiến được đảo lên đầu câu đã nhấn mạnh niềm tự hào, kiêu hãnh của đoàn binh. + Từ Hán - Việt đoàn binh: Ở đây, QD dùng từ đoàn binh chứ không dùng từ đoàn quân. Từ đoàn binh nghe rắn rỏi và mạnh mẽ, diễn tả sự khỏe khoắn, khí thế xung trận mạnh mẽ, đông đảo, hùng dũng. + Cụm từ Không mọc tóc: Nhấn mạnh những gian khổ, thiếu thốn và những cơn sốt rét rừng đã khiến cho tóc của người lính rụng hết, thậm chí căn bệnh hiểm nghèo này đã cướp đi tính mạng của biết bao chiến sĩ Tây Tiến. Hiện thực chiến tranh thật khốc liệt, phũ phàng!

Nhà thơ Tố Hữu đã nói về căn bệnh này qua hình ảnh anh vệ quốc quân trong bài Cá nước thật cụ thể: Giọt giọt mồ hôi rơi Trên má anh vàng nghệ.

Hay trong bài thơ Đồng chí, Chính Hữu đã viết: với anh biết từng cơn ớn lạnh Sốt run người vầng chán ướt mồ hôi.

Bên cạnh đó, ta cũng có thể hiểu là những người lính khỏe mạnh nhưng thấy đồng đội của mình rụng hết tóc nên cũng tinh nghịch cạo trọc đầu để thuận tiện cho việc chiến đấu khi mang lá ngụy trang, đánh giáp lá cà với địch. Cũng có thể đây là một cách ngông của người lính Tây Tiến mà chỉ những học sinh, sinh viên mới có những ý tưởng tinh nghịch đó.

Dù hiểu theo cách nào thì với cách nói phủ định không mọc tóc nhưng hàm ý là khẳng định, gợi lên sự chủ động, sự ngang tàng, kiêu hung, bất cần của người lính, chẳng hề có dấu hiệu của sự bi lụy, thất thế ở đây. + Quân xanh màu lá: Chỉ màu da của người lính xanh xao, vàng đi do những cơn sốt rét rừng hoành hành vì thiếu máu. Đúng như trong hồi ức của những đồng đội Tây Tiến trở về, đoàn quân ấy đánh trận tử vong ít, sốt rét tử vong nhiều. Đây là những hình ảnh thực xuất từ hiện thực khốc liệt của cuộc chiến tranh. Con người tồn tại được trong hoàn cảnh ấy quả là phải có một nghị lực phi thường!

Hình ảnh người lính Tây Tiến hiện ra chân thật đến xót xa không hề cường điệu, rất giống giọng thơ của Tố Hữu: Cuộc đời gió bụi pha sương máu Đói rét bao lần xé thịt da Khuôn mặt đã lên màu bệnh tật Đâu còn tươi nữa những ngày hoa Hay nhà thơ Nguyễn Đức Mậu cũng viết:

27

Nơi thuốc súng trộn vào áo trận Cơn sốt rừng đi dọc tuổi thanh xuân Hình ảnh quân xanh màu lá cũng có thể hiểu đó là sự hòa hợp giữa thiên nhiên và con người, màu xanh của lá ngụy trang, của áo. Ba sắc xanh ấy cùng cộng hưởng tạo nên 1 đoàn quân với dấu ấn không thể phai mờ. + Tư thế dữ oai hùm: Dù chiến đấu ở nơi rừng thiêng, nước độc, dù bệnh tật hoành hành, nhưng khí phách của đoàn quân luôn kiêu hùng, mạnh mẽ . Hình ảnh ẩn dụ “dữ oai hùm” đã làm nổi bật tính cách dũng cảm, sức mạnh tinh thần của người lính, vẫn toát lên vẻ oai phong lẫm liệt, vẻ đoàng hoàng của vị chúa sơn lâm từng ngự trị, tung hoành ngang dọc nơi chốn rừng thiêng. Đó là biểu hiện của lòng yêu nước và ý chí kiên cường, hào hùng, kiêu dũng , chế ngự hoàn cảnh sống khắc nghiệt dữ dội làm cho quân thù khiếp sợ của người lính Tây Tiến. Có một thời cái đẹp ấy đã trở thành thước đo giá trị con người, thời đại Lí - Trần, ta gọi đây là hào khí Đông A quyết chiến, quyết thắng: Tam quân tì hổ khí thôn ngưu (Thuật hoài - Phạm Ngũ Lão) b. Hai câu thơ tiếp: Vẻ đẹp tâm hồn mộng mơ của người lính Tây Tiến: * Dẫn dắt: Ca ngợi vẻ đẹp hào hùng nhưng cũng rất đõi hào hoa lãng mạn của con người Việt Nam, nhà thơ Huy Cận đã viết: Sống vững chãi bốn nghìn năm sừng sững Lưng đeo gươm tay mềm mại bút hoa Trong và thật sáng hai bờ suy tưởng Sống hiên ngang mà nhân ái chan hòa Đằng sau vẻ dữ oai hùm, ở người lính Tây Tiến còn ẩn giấu những trái tim khao khát yêu thương, lãng mạn và đầy mộng mơ: Mắt trừng gửi mộng qua biên giới Đêm mơ Hà Nội dáng kiều thơm * Phân tích: - Hình ảnh mắt trừng gửi mộng: thể hiện sự tập trung cao độ vừa bộc lộ niềm căm thù hừng hực sục sôi một khí thế chiến đấu, một giấc mộng lập công, giống như câu thơ của Nguyễn Đình Thi từng diễn tả: “ Những đêm dài hành quân nung nấu”… Dường như bao nhiêu suy nghĩ, bao nhiêu cảm xúc, ước vọng đều hướng về phía trước qua biên giới, hướng về chiến trường. Mộng ở đây là mộng ước, đánh đuổi quân thù ra khỏi bờ cõi lãnh thổ. Đây là sự oai phong lẫm liệt của trang nam nhi thời loạn.

- Một sự căm thù lớn bao giờ cũng bắt nguồn từ một tình yêu thương lớn, một nỗi nhớ thẳm sâu đối với những người ở hậu phương. Lính Tây Tiến cũng vậy, ý chí họ mạnh mẽ nhưng tâm hồn họ cũng thật mộng mơ: Đêm mơ Hà Nội dáng kiều thơm

28

+ Thời gian đêm: đây là những phút giây lắng dịu của tâm hồn, những khoảng lặng của cuộc chiến tranh, trái tim người lính trẻ thao thức, rạo rực, khao khát được yêu thương. + Hai từ mộng và mơ đặt liên tiếp ở hai câu thơ đã diễn tả sâu sắc tâm hồn lãng mạn của người lính Tây Tiến. + Hình ảnh dáng kiều thơm: Dáng kiều là mượn lối nói mĩ lệ hóa của văn học cổ nhằm chỉ những thiếu nữ Hà Thành xinh đẹp. Quang Dũng thêm một từ thơm khiến cho vẻ đẹp ấy như tỏa hương thơm ngát gợi lên biết bao nâng niu, ấp ủ, gợi ra cả một thế giới lãng mạn, đa tình trong tâm tư của người lính, góp cho người lính vẻ đẹp hào hoa, sang trọng. => Nhận xét: Câu thơ là sự lắng dịu của tâm hồn, là phút giây người lính Tây Tiến nhớ về Hà Nội với trái tim rạo rực, khao khát yêu thương. Người lính Tây Tiến phần đông là những thanh niên Hà Nội. Họ ra đi từ trường xưa, phố cũ nên cũng có những mộng mơ đặc biệt của người lính. Câu thơ một thời từng bị phê phán là những câu thơ mộng rớt tiểu tư sản nhưng thực ra câu thơ chỉ đơn thuần là những mộng ước giản dị và đời thường, chính đáng về cuộc sống hạnh phúc lứa đôi. Biết đâu chính dáng kiều thơm của cô gái Hà Thành là ngọn nguồn động viên giúp người lính vượt qua gian khổ, là sức mạnh giúp học chiến đấu và chiến thắng ? Bởi lẽ tình yêu gia đình và tình yêu đất nước luôn quyện hòa, bổ sung, nâng đỡ cho nhau. Cả bài thơ Tây Tiến dường như đoạn nào cũng vấn vương một bóng hồng, đó là nét đặc trưng của cảm hứng lãng mạn trong thơ Quang Dũng. Nó giúp cho bức chân dung người lính trở nên chân thực và sống động hơn.

Anh yêu em như anh yêu đất nước Vất vả đau thương tươi thắm vô ngần.

Những ước vọng đó ta đã từng gặp trong nhiều bài thơ khác như: Những đêm dài hành quân nung nấu Bỗng bồn chồn nhớ mắt người yêu ( Đất nước - Nguyễn Đình Thi) Thậm chí người lính còn rất lãng mạn: Có những lúc tì tay trên báng súng Anh giật mình thảng thốt viết tên em Quang Dũng diễn tả rất tinh tế tâm hồn người lính Tây Tiến trong cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp nói riêng và người lính trong các cuộc chiến tranh li tán nói chung. Bởi các anh ai cũng có một trái tim biết yêu tha thiết đất nước, quê hương, một trái tim biết căm thù quân xâm lược thật đẹp, thật hào hùng và lãng mạn! c. Câu thơ tiếp: Vẻ đẹp của lí tưởng, khát vọng: - Người lính TT với khát vọng dâng hiến, xả thân, đoàn binh Tây Tiến dấn thân vào gian khổ với tâm nguyện: Chiến trường đi chẳng tiếc đời xanh Câu thơ vang lên một triết lí sống của tuổi trẻ. Giọng thơ mạnh mẽ, dứt khoát vừa phảng phất chí khí người anh hùng tráng sĩ thủơ xưa, vừa thể hiện lí tưởng cao đẹp của

29

thời đại: Quyết tử cho Tổ quốc quyết sinh. Tư thế của người lính là tư thế chủ động, họ biết rằng ra đi chiến đấu là phải trải qua gian lao, thử thách, hi sinh. Họ không hề do dự, tính toán mà coi cái chết thật nhẹ nhàng, vì độc lập của dân tộc mà chẳng tiếc đời xanh. Đời xanh tượng trưng cho tuổi trẻ, sức sống đang lên. Đó là độ tuổi đẹp đẽ nhất của một đời con người với bao hoài bão dự định cho tương lai: Hai mươi tuổi tim đang dào dạt máu Hai mươi tuổi hồn quay trong gió bão Gân đang săn và thớ thịt căng da Đời mặn nồng hứa hẹn biết bao hoa (Trăng trối - Tố Hữu) Vậy mà người lính ra đi không hề băn khoăn, day dứt, không chút đắn đo suy nghĩ. Tác giả đã sử dụng cách nói phủ định chẳng tiếc để khẳng định dứt khoát, quyết liệt sẵn sàng hi sinh cho Tổ quốc. Thái độ của người lính Tây Tiến hiện lên thật đẹp, họ coi sinh mạng Tổ quốc lớn hơn sinh mạng của mình.

Họ tự nguyện ra đi một cách kiêu hùng mang vẻ đẹp của người chiến sĩ Cần Giuộc năm xưa: Nào đợi ai đòi, ai bắt phen này xin ra sức đoạt kình Chẳng cần trốn ngược trốn xuôi chuyến này quyết ra tay bộ hổ Hai câu thơ tỏa sáng lí tưởng sống đẹp của tuổi trẻ thời loạn, sẵn sàng hiến dâng tuổi thanh xuân của mình cho quê hương, đất nước: Chúng tôi đi đã không tiếc đời mình Nhưng tuổi hai mươi làm sao không tiếc Nhưng ai cũng tiếc tuổi hai mươi thì còn chi Tổ quốc (Thanh Thảo) Họ là những chiến sĩ tiên phong trong sự nghiệp cứu nước, là con người đẹp nhất của đời ta: Đoàn vệ quốc quân một lần ra đi Là có sá chi đâu ngày trở về Ra đi ra đi bảo vệ sông núi Ra đi ra đi thà quyết không lui d. Ba câu thơ: Sự hy sinh: Nhà thơ Quang Dũng đã ngợi ca người lính Tây Tiến với vẻ đẹp bi tráng, thấm đẫm chất anh hùng ca của thời đại Hồ Chí Minh: Rải rác biên cương mồ viễn xứ - Từ Hán-Việt: + Tác giả sử dụng hai từ Hán - Việt biên cương và viễn xứ tạo ra không khí trang trọng khi nói về sự hi sinh của người lính. Những từ Hán - Việt này đặt bên cạnh những từ ngữ thuần Việt rải rác vừa tạo ra sự hi sinh lại vừa thể hiện được nỗi đau của con người. Hai

30

từ rải rác là hai từ tượng hình gợi sự thưa thớt, ít ỏi, tác giả đảo hai từ đó lên đầu câu thơ càng nhấn mạnh về cái chết đau thương của người lính Tây Tiến. Có ai không rơi nước mắt trước những nấm mồ hoang lạnh nằm rải rác bên đường ở một nơi xa xôi địa đầu của Tổ quốc? Khi chiến đấu, họ có đồng đội kề bên, vậy mà lúc ra đi họ bơ vơ, tội nghiệp, cô đơn, lẻ loi, rải rác ở nơi xứ xa lạ ! + Cái chết tuy bị thảm nhưng trong thơ Quang Dũng nó vẫn toát lên sự hào hùng, lẫm liệt. Các từ Hán Việt cổ kính, trang trọng biên cương, mồ, viễn xứ tạo không khí trang trọng, làm giảm đi hình ảnh của những nấm mồ chiến sĩ nơi rừng hoang biên giới lạnh lẽo, hoang vu.

- Hình ảnh Áo bào: Người lính Tây Tiến đã hào hùng trong tư thế chiến đấu thì khi ngã xuống họ cũng trong tư thế hào hùng, sang đẹp: Áo bào thay chiếu anh về đất Sông Mã gầm lên khúc độc hành Người lính khi xưa ra trận có lúc hi sinh có da ngựa bọc thây, chiến bào ôm xác, vậy mà người lính TT hi sinh trong hoàn cảnh vô cùng thiếu thốn. Họ không có cả mảnh chiếu che thân, sống giản dị và chết cũng giản dị: Áo bào thay chiếu anh về đất. Chiếc áo hàng ngày họ quen dùng nay lại cùng người lính về với đất mẹ, thậm chí đó là chiếc áo đã sờn vai, phai màu: Chiếc áo nâu suốt một đời vá rách, Hay: Áo anh rách vai, quần tôi có vài mảnh vá Viết về sự ra đi thiếu thốn ấy, nhà thơ Hoàng Lộc cũng có những câu thơ thật xót xa: Ở đây không gỗ ván Liệm anh bằng tấm chăn Của đồng bào Cửa Ngăn Tặng tôi ngày phân tán Đó là sự bi thương của người lính Tây Tiến nói riêng và người lính trong cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp nói chung.

Người lính Tây Tiến ra đi trong tư thế tráng sĩ anh hùng và đã nằm xuống bằng cái chết của người anh hùng. Hình ảnh áo bào thay chiếu biến cái chết trở thành sự hi sinh sang trọng của khách chinh phu ngày xưa. Đó là chiếc áo bào sang trọng trong trí tưởng tượng của nhà thơ đã đắp cho những người đồng đội của mình bằng tất cả niềm tiếc thương.Câu thơ không còn gợi cảm giác về sự thiếu thốn bi thương nữa. Đây là hình ảnh quen thuộc trong văn học cổ gợi lên sắc thái cổ kính, một giọng điệu trang trọng khi nói về sự hi sinh.

- Nói giảm, nói tránh anh về đất: Những người lính Tây Tiến ra đi rất thanh thản (hào hùng) qua từ về. Đây là cách nói giảm, nói tránh làm vơi đi những mất mát. Từ về gợi sự

31

gần gũi, thân thuộc, bình thản nhẹ nhàng, coi cái chết nhẹ tựa long hồng của người lính.

Họ đã kế tục và phát huy phẩm chất, vẻ đẹp lí tưởng của người chiến sĩ Cộng sản trong văn học giai đoạn 1930 -1945: Dù phải chết một đời trai trẻ Liệm thân tàn bằng một mảnh chiếu con Rồi chôn xương rục thối dưới chân cồn Hay phơi xác cho một đàn quạ rỉa (Tố Hữu) Như vậy, cái chết được nói đến nhưng không gợi cảm giác bi lụy mà có cái gì đó rắn rỏi, mạnh mẽ vì người lính tự nguyện hiến dâng tuổi xuân của mình cho Tổ quốc. Sự hi sinh ấy thật thầm lặng, vĩ đại nhưng không phải là sự ra đi của một cá nhân đơn lẻ mà của biết bao người lính Tây Tiến, điều đó làm nên chất sử thi hùng tráng cho thi phẩm.

Họ đã ra đi như bao chiến sĩ vô danh, không có tên cụ thể, làm nên một tượng đài về người chiến sĩ: Họ đã sống và chết Giản dị và bình tâm Không ai nhớ mặt đặt tên Nhưng họ đã làm ra đất nước (Đất Nước - Nguyễn Khoa Điềm) + Thiên nhiên cũng tấu lên khúc hát bi tráng: Sự hi sinh của người lính Tây Tiến không chỉ để lại sự tiếc thương cho con người mà còn khiến cho thiên nhiên sông núi Tây Bắc cũng xót xa: Sông Mã gầm lên khúc độc hành Khúc độc hành được tấu lên từ tiếng gầm của dòng sông Mã càng tô đậm không khí bi tráng của cả đoạn thơ. Sông Mã đã tấu lên tiếng kèn bi tráng đưa người lính về nơi yên nghỉ cuối cùng. Sông núi nghiêng mình, tiếng gầm ấy như tiếng khóc đau thương, tiếng phẫn uất của dòng sông Mã khi chứng kiến cái chết của người lính Tây Tiến . Nghệ thuật cường điệu gầm lên vừa thể hiện nỗi đau đớn tột cùng của thiên nhiên, đất trời, vừa thể hiện tiếng thét căm hờn quân xâm lược trước sự ra đi của những người lính Tây Tiến.

Tất cả cùng góp phần tạo nên sự hy sinh bi tráng cho người chiến sĩ !

Phải chăng, đó còn là nỗi uất hận của người lính hi sinh mà chưa trả được mối thù cho đất nước, hi sinh mà chưa thỏa ước nguyện. Họ ra đi không một vòng hoa, không một điếu văn, chỉ có tiếng sông Mã gầm lên khúc dữ dội càng gợi lên nét hùng tráng. Khổ thơ khép lại, người lính Tây Tiến ra đi nhưng dư âm của tiếng sông Mã gầm thét sẽ còn ngân vang mãi trong tâm hồn người đọc. e. Đánh giá chung đoạn văn: * Nghệ thuật: Nhà văn Nga Lêônit Lêônôp có viết:

32

“Mỗi tác phẩm phải là một phát minh về hình thức và một khám phá về nội dung”. Đúng vậy, Đoạn thơ trên với những thành công về nghệ thuật làm lay động lòng người. Đoạn thơ tiêu biểu cho phong cách thơ Quang Dũng lãng mạn, tài hoa ở thể thơ thất ngôn trường thiên, bút pháp tương phản: Đó là sự tương phản giữa bi và tráng, giữa hào hùng và hào hoa, giữa giấc mơ và thực tại. Quang Dũng còn sử dụng những từ Hán việt cổ kính: Đoàn binh, chiến trường, biên cương, viễn xứ, Áo bào …Biện pháp nói giảm nói tránh, cường điệu, phóng đại. * Nội dung: - Đọan thơ có giá trị nhất trong bài thơ, Quang Dũng đã rất thành công khi xây dựng hình tượng người lính Tây Tiến. Họ vừa có vẻ đẹp tiêu biểu của một dân tộc anh hùng vừa mang vẻ đẹp riêng của anh bộ đội cụ Hồ hào hoa nghệ sĩ. Hình ảnh của họ đã minh chứng cho một dân tộc mạnh mẽ, hùng cường.

- Đoạn thơ cũng như bài thơ giúp người đọc sống về một thời quá khứ oai hùng đã qua.

3. Nhận xét ngắn gọn về tinh thần bi tráng của hình tượng người lính trong bài thơ.

-Tinh thần bi tráng hội tụ trong mình nó yếu tố Bi và yếu tố Tráng; Bi là buồn đau, là sự gian khổ hi sinh, tráng là sự hào hùng tráng lệ. Chất bi tráng hòa quện vào nhau: sự gian khổ hi sinh được thể hiện qua màu sắc hào hùng tráng lệ. Có mất mát, đau thương song không bi lụy; gian khổ, hi sinh song vẫn rất hào hùng, tráng lệ. Chính tinh thần bi tráng mang đến cho chúng ta những cảm nhận chân thực và xúc động về những năm tháng chiến tranh khốc liệt và thấy được vẻ đẹp tâm hồn, khí phách cao cả của thế hệ anh bộ đội cụ Hồ.

- Tinh thần bi tráng có cội nguồn từ chiến trường Tây Tiến ác liệt, từ tinh thần quả cảm và tâm hồn lạc quan của những chàng trai Hà thành, từ tấm lòng đồng cảm và trân trọng đồng chí đồng đội của nhà thơ - Tinh thần bi tráng cùng với cảm hứng lãng mạn làm nên vẻ đẹp độc đáo của hình tượng người lính Tây Tiến. Tinh thần bi tráng có ý nghĩa giáo dục nhận thức và bồi đắp tình cảm, trách nhiệm cho thế hệ hôm nay và mai sau 3. Kết bài: - Quang Dũng đã dựng lên bức tượng đài người lính cách mạng vừa chân thực vừa có sức khái quát tiêu biểu cho vẻ đẹp, sức mạnh của dân tộc ta trong thời kì đầu chống thực dân Pháp. Đó là bức tượng đài được két tinh từ ân hưởng bi tráng của cuộc kháng chiến, được khắc tạc bằng cả tình yêu của Quang Dũng với những người đồng đội, đối với đất nước mình.

- Tây Tiến được ví như “một thứ quả lạ trái mùa” trong thơ ca kháng chiến. Bởi lẽ bài thơ đã góp vào nền thi ca hiện đại Việt Nam hình tượng người lính hào hoa, thanh lịch, lãng mạn mang đậm chất Hà Thành.

33

- Bài thơ tiêu biểu cho thơ ca dân tộc trong thời kì đầu cuộc kháng chiến chống P và thơ ca cách mạng Việt Nam, là một trong những thi phẩm hay nhất về người lính. Từ hình ảnh người lính Tây Tiến đã gửi đến người đọc thông điệp về lòng yêu nước và lí tưởng sống cao đẹp của con người. Đề 4: Cảm nhận bốn câu thơ cuối trong bài thơ Tây Tiến (Quang Dũng) Gợi ý: 1. Nội dung: Hình tượng người lính được hướng tới cái cao cả, sẵn sàng hi sinh vì Tổ quốc.

Dường như đây là ý chí, tư thế của tất cả những anh vệ quốc quân trong buổi đầu kháng Pháp. Thái độ dứt khoát, kiên quyết một đi không trở về, không hẹn ước, một chia phôi, chẳng về xuôi thề hi sinh để bảo vệ quê hương, đất nước. Đó là lí tưởng cao đẹp của chí làm trai thời đại cách mạng. Giọng thơ thoáng buồn pha chút bâng khuâng nhưng vẫn toát lên vẻ hào hùng đầy khí phách của người lính Tây Tiến một thuở: Tây Tiến biên cương mờ khói lửa Quân đi lớp lớp động cây rừng Và con người ấy, bài thơ ấy.

Vẫn sống muôn đời cùng núi sông.

(Giang Nam) 2. Nghệ thuật: - Câu phủ định, khẳng định.

- Giọng thơ rắn rỏi, dứt khoát.

7.3.2.1.B DẠNG 2: LÀM RÕ VẤN ĐỀ TRONG MỘT ĐOẠN THƠ Đề bài: Cảm nhận vẻ đẹp lãng mạn và chất bi tráng của hình tượng người lính trong đoạn thơ sau: "Tây Tiến đoàn binh không mọc tóc Quân xanh màu lá dữ oai hùm Mắt trừng gửi mộng qua biên giới Đêm mơ Hà Nội dáng kiều thơm Rải rác biên cương mồ viễn xứ Chiến trường đi chẳng tiếc đời xanh Áo bào thay chiếu anh về đất Sông Mã gầm lên khúc độc hành" (“Tây Tiến” – Quang Dũng, Ngữ văn 12, tâp 1, NXB Giáo dục. 2008) I. Mở bài: - Tây Tiến là bài thơ hay nhất, tiêu biểu nhất của Quang Dũng. Bài thơ được Quang Dũng viết vào năm 1948 ở Phù Lưu Chanh khi ông đã xa đơn vị Tây Tiến một thời gian.

34

- Đoàn quân Tây Tiến được thành lập vào đầu năm 1947. Những người lính Tây Tiến phần đông là thanh niên Hà Nội thuộc nhiều tầng lớp khác nhau, trong đó có cả học sinh, sinh viên.

- Đoạn thơ cần phân tích là đoạn thứ ba của bài thơ, trong đó Quang Dũng đã khắc họa hình tượng tập thể những người lính Tây Tiến bằng bút pháp lãng mạn, thấm đẫm tinh thần bi tráng.

II. Thân bài: 1. Giải thích khái niệm - Vẻ đẹp lãng mạn thể hiện trên những phương diện: cái tôi trữ tình tràn đầy tình cảm, cảm xúc, phát huy cao độ trí tưởng tượng, sử dụng những yếu tố cường điệu, thủ pháp đối lập để tô đậm cái phi thường, tạo nên ấn tượng mạnh mẽ về cái hào hùng. Vẻ đẹp lãng mạn thể hiện ở cảm hứng hướng tới cái cao cả, sẵn sàng hi sinh cho lí tưởng chung của dân tộc, thể hiện ở vẻ đẹp tâm hồn hào hoa, thơ mộng.

- Cái bi là sự gian khổ, hi sinh. Cái tráng là sự hào hùng, tráng lệ. Chất bi tráng của một hình tượng nghệ thuật là vẻ đẹp vừa có tính chất buồn thảm làm não lòng người vừa có tính chất hùng tráng, mạnh mẽ gây ấn tượng. Chất bi tráng hoà quyện vào nhau, sự gian khổ, hi sinh được thể hiện qua màu sắc hào hùng, tráng lệ, bi mà không luỵ.

2. Vẻ đẹp lãng mạn và chất bi tráng của hình tượng người lính Tây Tiến trong đoạn thơ a. Vẻ đẹp lãng mạn của người lính Tây Tiến - Hình tượng tập thể những người lính Tây Tiến được xây dựng bằng bút pháp lãng mạn với khuynh hướng tô đậm những cái phi thường, sử dụng triệt để thủ pháp đối lập để tác động mạnh vào cảm quan người đọc, kích thích trí tưởng tượng phong phú của người đọc.

- Trong bài thơ, Quang Dũng đã tạo được một không khí, chuẩn bị cho sự xuất hiện trực tiếp của những người lính Tây Tiến ở đoạn thơ thứ ba này. Trên cái nền hoang vu hiểm trở vừa hùng vĩ vừa dữ dội khác thường của núi rừng (ở đoạn một), và duyên dáng, mĩ lệ, thơ mộng của Tây Bắc (ở đoạn hai), đến đoạn thơ thứ ba, hình ảnh những người lính Tây Tiến trực tiếp xuất hiện với một vẻ đẹp độc đáo và kì lạ : Tây Tiến đoàn binh không mọc tóc ... Đêm mơ Hà Nội dáng kiều thơm - Quang Dũng đã chọn lọc những nét tiêu biểu nhất của những người lính Tây Tiến để tạc nên bức tượng đài tập thể, khái quát những gương mặt chung của cả đoàn quân. Qua ngòi bút của ông, những người lính Tây Tiến hiện ra đầy oai phong và dữ dội khác thường. Thực tế gian khổ thiếu thốn đã làm cho người lính da dẻ xanh xao, sốt rét làm họ trụi cả tóc. Quang Dũng không hề che giấu những sự thực tàn khốc đó. Song, cái nhìn lãng mạn của ông đã thấy họ ốm mà không yếu, đã nhìn thấy bên trong cái hình hài tiều tụy của họ chứa đựng một sức mạnh phi thường. Và ngòi bút lãng mạn của ông đã

35

biến họ thành những bức chân dung lẫm liệt, oai hùng. Cái vẻ xanh xao vì đói khát, vì sốt rét của những người lính, qua cái nhìn của ông, vẫn toát lên cái oai phong của những con hổ nơi rừng thiêng. Cái vẻ oai phong, lẫm liệt ấy còn được thể hiện quan ánh mắt giận dữ (mắt trừng gửi mộng) của họ...

- Cái nhìn nhiều chiều của Quang Dũng đã giúp ông nhìn thấy xuyên qua cái vẻ oai hùng, dữ dằn bề ngoài của những người lính Tây Tiến là những tâm hồn còn rất trẻ, những trái tim rạo rực, khao khát yêu đương (Đêm mơ Hà Nội dáng kiều thơm). Như vậy, trong bốn câu thơ trên, Quang Dũng đã tạc lên bức tượng đài tập thể những người lính Tây Tiến không chỉ bằng những đường nét khắc họa dáng vẻ bề ngoài mà con thể hiện được cả thế giới tâm hồn bên trong đầy mộng mơ của họ. b. Chất bi tráng của hình tượng người lính Tây Tiến - Khi viết về những người lính Tây Tiến, Quang Dũng đã nói tới cái chết, sự hi sinh nhưng không gây cảm giác bi lụy, tang thương. Cảm hứng lãng mạn đã khiến ngòi bút ông nói nhiều tới cái buồn, cái chết như là những chất liệu thẩm mỉ tạo nên cái đẹp mang chất bi hùng: Rải rác biên cương mồ viễn xứ ....Sông Mã gầm lên khúc độc hành - Khi miêu tả những người lính Tây Tiến, ngòi bút của Quang Dũng không hề nhấn chìm người đọc vào cái bi thương, bi lụy. Cảm hứng của ông mỗi khi chìm vào cái bi thương lại được nâng đỡ bằng đôi cánh của lí tưởng, của tinh thần lãng mạn. Chính vì vậy mà hình ảnh những nấm mồ chiến sĩ rải rác nơi rừng hoang biên giới xa xôi đã bị mờ đi trước lí tưởng quên mình vì Tổ quốc của người lính Tây Tiến. Cái sự thật bi thảm những người lính Tây Tiến gục ngã bên đường không có đến cả mảnh chiếu che thân, qua cái nhìn của nhà thơ, lại được bọc trong những tấm ào bào sang trọng. Và rồi, cái bi thương ấy bị át hẳn đi trong tiếng gầm thét dữ dội của dòng sông Mã : Áo bào thay chiếu anh về đất Sông Mã gầm lên khúc độc hành.

Cái chết, sự hi sinh của những người lính Tây Tiến được nhà thơ miêu tả thật trang trọng.

Cái chết ấy đã tạo được sự cảm thương sâu sắc ở thiên nhiên. Và dòng sông Mã đã trân trọng đưa tiễn linh hồn người lính bằng cách tấu lên khúc nhạc trầm hùng. => Hình ảnh những người lính Tây Tiến trong đoạn thơ này thấm đẫm tính chất bi tráng, chói ngời vẻ đẹp lí tưởng, mang dáng vẻ của những anh hùng kiểu chinh phu thuở xưa một đi không trở lại.

3. Đánh giá chung: * Nghệ thuật: - Thể thơ thất ngôn trường thiên chắc khoẻ mang giọng điệu hào hùng như một khúc quân hành.

- Kết hợp hài hoà giữa cái nhìn hiện thực với cảm hứng lãng mạn.

36

- Những vần thơ giàu chất nhạc, chất hoạ, nghệ thuật chạm khắc...

- Hình ảnh thơ vừa gân guốc, khoẻ khoắn, vừa mềm mại, trữ tình.

- Quang Dũng đã phát huy sức mạnh của thủ pháp tương phản - đối lập, một trong những yếu tố nghệ thuật mang dấu ấn thi pháp của chủ nghĩa lãng mạn.

- Ngôn ngữ vừa giản dị, trẻ trung vừa có yếu tố cổ điển trang trọng ở những từ Hán Việt.

- Cách nói giảm, nói tránh kết hợp với bút pháp phóng đại, lí tưởng hoá... * Nôi dung: Đoạn thơ thể hiên thành công vẻ đẹp lãng mạn và chất bi tráng của hình tượng người lính. Qua đó cho thấy tấm lòng và tài năng của nhà thơ.

III. Kết bài: - Tây Tiến là sự kết tinh những sắc thái vừa độc đáo vừa đa dạng của ngòi bút Quang Dũng. Nhà thơ đã sáng tạo được hình tượng tập thể những người lính Tây Tiến, miêu tả được vẻ đẹp tinh thần của những con người tiêu biểu cho một thời kì lịch sử một đi không trở lại. Hình tượng này thể hiện rõ nét những đặc sắc trong phong cách thơ Quang Dũng.

- Thơ ca kháng chiến chống Pháp đã miêu tả thành công hình ảnh người lính. Và Quang Dũng, qua bài thơ Tây Tiến nổi tiếng của mình nói chung, đoạn thơ trên nói riêng đã góp vào bảo tàng hình ảnh những người lính bức chân dung người lính Tây Tiến rất độc đáo của mình.

7.3.2.1.C DẠNG 3: CẢM NHẬN VỀ HAI ĐOẠN THƠ TÂY TIẾN VÀ NHẬN XÉT VỀ VẤN ĐỀ CÓ LIÊN QUAN. Đề bài: Trong bài thơ “Tây Tiến”, nhà thơ Quang Dũng đã hai lần nhắc đến sự hi sinh của người lính Tây Tiến: Anh bạn dãi dầu không bước nữa Gục lên súng mũ bỏ quên đời !

Và: Rải rác biên cương mồ viễn xứ Chiến trường đi chẳng tiếc đời xanh Áo bào thay chiếu anh về đất Sông Mã gầm lên khúc độc hành (Trích Tây Tiến- Quang Dũng, Ngữ văn 12, Tập một,NXBGD, 2016) Cảm nhận của anh/chị về hình tượng người lính trong những dòng thơ trên.

Từ đó nhận xét ngắn gọn về tinh thần bi tráng của hình tượng.

1. Mở bài: Sự hi sinh trở thành một phần không thể thiếu của các cuộc chiến tranh. Có một thời, chúng ta coi việc nói đến mất mát, đau thương sẽ làm giảm đi tinh thần lạc quan cách mạng, ý chí chiến đấu. Thế nhưng, dưới góc nhìn của chủ nghĩa nhân văn, với tinh thần nhân ái, có thể thấy sự hi sinh ấy là một phần tất yếu của cuộc kháng chiến. Bởi, không phải nhắc tới đau thương mà bi lụy, nhắc đến tổn thất mà lu mờ những chiến công.

37

Ngược lại, việc dũng cảm đối diện với thực tế, nhận thức rõ cái giá phải trả cho hòa bình, độc lập sẽ là bài học quý giá mỗi con người. Với ý niệm đó “Tây Tiến” của QD đã để lại cho người đọc những ấn tượng thật đặc sắc, có sức ám ảnh lớn về sự hi sinh của những người lính. Tiêu biểu phải kể đến hai đoạn thơ sau: “Anh bạn dãi dầu không bước nữa Gục lên súng mũ bỏ quên đời !”

Và: “Rải rác biên cương mồ viễn xứ Chiến trường đi chẳng tiếc đời xanh Áo bào thay chiếu anh về đất Sông Mã gầm lên khúc độc hành” 2. Thân bài. a. Khái quát * Giới thiệu tác giả, tác phẩm.

QD là người nghệ sĩ đa tài vừa viết văn, làm thơ lại biết cả vẽ tranh, soạn nhạc. Thế nhưng nhắc đến Quang Dũng trước hết phải một nhà thơ tài hoa, Thơ ông luôn làm rung động trái tim bạn đọc bằng giọng thơ vừa hồn nhiên, tinh tế lại không kém phần lãng mạn hào hoa, đặc biệt là khi ông viết về người lính Sơn Tây của mình. TT là một bài thơ hay của QD, bài thơ được sáng tác khi ông nhớ về đơn vị cũ (đoàn quân TT) tại làng PLC. Xuyên suốt bài thơ là nỗi nhớ về những kỉ niệm của một thời chiến đấu đầy hi sinh gian khổ gắn với núi rừng miền Tây nỗi nhớ vè người lính Tây Tiến hào hoa và lãng mạn. * Giới thiệu về hình tượng người lính. Đơn vị Tây Tiến thành lập năm 1947 có mục đích phối hợp với bộ đội Lào để bảo vệ biên giới Lào – Việt, đánh tiêu hao địch ở Thượng Lào để hỗ trợ cuộc kháng chiến ở những vùng rừng núi khác trên đất Lào. Địa bàn hoạt động của đoàn quân Tây Tiến khá rộng bao gồm vùng rừng núi Tây Bắc Việt Nam và Thượng Lào; từ Châu Mai, Châu Mộc sang Sầm Nưa rồi vòng về miền tây Thanh Hóa. Những nơi này ngày ấy còn rất hoang vu và hiểm trở, núi cao, sông sâu, rừng có nhiều thú dữ. Người lính Tây Tiến hầu hết là thanh niên Thủ đô, gồm nhiều tầng lớp khác nhau, trong đó có cả học sinh, sinh viên.

Sinh hoạt của người lính Tây Tiến vô cùng gian khổ: hành quân gian nan, đói rét bệnh tật, ốm đau không có thuốc men nên chết vì sốt rét nhiều hơn là vì súng đạn và khi chết không đủ manh chiếu để liệm. Mặc dù vậy, người lính Tây Tiến vẫn sống rất lạc quan và chiến đấu dũng cảm – vượt lên mọi thử thách khốc liệt của chiến tranh, họ vần giữ được cái cốt cách hào hoa, thanh lịch, lãng mạn hào hùng. b. Phân tích, cảm nhận sự hy sinh của hình tượng người lính Tây Tiến * Luận điểm 1: Sự hy sinh ở đoạn thơ thứ nhất

38

- Lời dẫn: Trong chiều dài nỗi nhớ về đoàn quân Tây Tiến, QD đã nói rất nhiều về những gian khổ, mất mát, hi sinh.

“Anh bạn dãi dầu không bước nữa Gục lên súng mũ bỏ quên đời !”

- Hoàn cảnh: Hoàn cảnh để cho ngưới lính xuất hiện trong hai câu thơ là núi rừng miền Tây hoang sơ dữ dội với núi cao vực sâu, với sương rừng mưa núi, với thú dữ thác gầm. Đó là con đường hành quân đầy gian khổ và hiểm nguy.

- Phân tích: + Một trong những lí do khiến bài thơ Tây Tiến chịu số phận thăng trầm là bởi Quang Dũng đã dám nói về cái chết, nói về sự kiệt sức và bất lực. Nhưng người ta quên mất rằng Quang Dũng miêu tả sự hi sinh nhưng khí lực của câu thơ vẫn vô cùng mạnh mẽ. + Cách nói anh bạn và từ láy dãi dầu: Ngay khi nói về gian khó, Quang Dũng vẫn chọn được 1 giọng điệu lãng tử để bộc lộ cốt cách hiên ngang của những chàng trai Hà Nội.

Cách gọi anh bạn bớt đi sự trang trọng để được thêm rất nhiều sự dung di, thân tình. Từ láy “dãi dầu” là sự khái quát bao mưa nắng, nếm mật nằm gai mà người lính đã trải qua. + Cụm từ Không bước nữa: Vậy mà cách diễn đạt của nhà thơ lại đầy chủ động “không bước nữa”, trong khi thực tế phải là không thể bước hoặc không bước được. Sự bất lực, bị động, buông xuôi đã bị thế chỗ bởi vẻ ngang tàng và sự kiêu hùng. + Nghệ thuật nói giảm nói tránh đã làm cho câu thơ giảm đi đau thương mà thay vào đó là sự bi tráng, hào hùng.Người đọc hình dung việc gục lên súng mũ bỏ quên đời, chỉ như một giây phút thiếp đi giữa chặng đường mệt mỏi. Người lính ra đi mà như đi vào giấc ngủnhẹ nhàng. => Sự hi sinh của những ngưới lính thanh thản như các tráng sĩ thủa xưa “coi cái chết nhẹ tựa lông hồng”. * Luận điểm 2: : Sự hy sinh ở đoạn thơ thứ hai - Lời dẫn: Sự hi sinh đó còn được Quang Dũng nhắc đến ở đoạn thơ thứ hai: “Rải rác biên cương mồ viễn xứ Chiến trường đi chẳng tiếc đời xanh Áo bào thay chiếu anh về đất Sông Mã gầm lên khúc độc hành” - Hoàn cảnh: Trước đó, nhà thơ Quang Dũng đã để lính Tây Tiến xuất hiện với một dáng vẻ kì dị, khác thường mà vẫn oai phong lẫm liệt “Tây tiến … hùm”, với một tâm hồn sục sôi ý chí chiến đấu mà vẫn lãng mạn hào hoa “ Mắt…thơm”. Thế rồi bất chợt giọng thơ trùng xuống, Chân dung người lính khép lại trong vẻ đẹp của sự hy sinh.

- Phân tích

39

+ Đọc câu thơ đầu tiên, chúng ta không khỏi xót xa cho những nấm mồ hoang lạnh nằm rải rác nơi ngóc núi chân đèo, không người thăm viếng, chẳng bao giờ được trở về quê hương.

“Rải rác biên cương mồ viễn xứ Quang Dũng không né tránh hiện thực về những mất mát hi sinh. Những nấm mồ vô danh mọc lên rải rác theo biên giới như một minh chứng cho sự tàn khốc của chiến tranh.Câu thơ trầm xuống xoáy vào lòng người đọc nỗi buồn thương vô hạn. + Thế nhưng ở câu sau nhà thơ lại khẳng định một cách mạnh mẽ khí phách của tuổi trẻ: “Chiến trường đi chẳng tiếc đời xanh” Nếu như Hình ảnh ẩn dụ Đời xanh chỉ tuổi trẻ của con người, thì cụm từ chẳng tiếc lại thể hiện được thái độ dứt khoát, tự nguyện cùng tinh thần xả thân vì nước của người chiến sĩ. Đó là hào khí chung của thời đại, là âm hưởng của lời thề: “Đoàn vệ quốc quân 1 lần ra đi Nào có sá chi đâu ngày trở về”.

Nhà thơ Thanh Thảo sau này viết 1 cách day dứt và ám ảnh hơn: “Chúng tôi đã đi không tiếc tuổi của mình Nhưng tuổi hai mươi làm sao anh không tiếc Nhưng ai cũng tiếc tuổi hai mươi thì làm chi còn Tổ Quốc” Chính tinh thần 1 đi không trở lại của những chinh phụ, những người tráng sĩ thời xưa đã sống lại trong cách diễn đạt đầy khẩu khí của nhà thơ Quang Dũng. + Với tinh thần chiến đấu như thế, sự hi sinh của các anh đẹp đẽ biết chừng nào! Áo bào thay chiếu anh về đất Sông Mã gầm lên khúc độc hành” Các từ Hán Việt: Cái chết tuy bị thảm nhưng trong thơ Quang Dũng nó vẫn toát lên sự hào hùng, lẫm liệt. Các từ Hán Việt cổ kính, trang trọng “biên cương, mồ, viễn xứ tạo không khí trang trọng, âm hưởng bi hùng làm giảm đi hình ảnh của những nấm mồ chiến sĩ nơi rừng hoang biên giới lạnh lẽo, hoang vu. Tấm áo lính bình thường, sờn rách và đậm màu chiến trận càng tăng thêm vẻ trang trọng và thiêng liêng khi được gọi “áo bào”. Dù trong thực tế manh chiếu sơ sài bó tạm vẫn còn chưa đủ nhưng cái chết vẫn được mĩ lệ hóa giống như những người chiến sĩ thuở xưa. Cụm từ “về đất” là cách nói giảm nói tránh, gợi sự ra đi thanh thản. Đất giống như người mẹ bao dung danh cánh tay đón những đứa con Tây Tiến trở về.

Hình ảnh thiên nhiên: Nhưng sự hi sinh thầm lặng đó đã thấu động đến cả thiên nhiên và trời đất. Nếu như câu trên nhẹ nhàng, thanh thản và kìm nén thì câu dưới lại dữ dội, thét gào. Con người câm lặng trước nỗi đau còn thiên nhiên tấu lên khúc độc hành đưa tiễn. Nghệ thuật cường điệu gầm lên vừa thể hiện nỗi đau đớn tột cùng của thiên nhiên, đất trời, vừa thể hiện tiếng thét căm hờn quân xâm lược trước sự ra đi của những người lính Tây Tiến. Tất cả cùng góp phần tạo nên sự hy sinh bi tráng cho người chiến sĩ.

40

=> Người lính Tây Tiến phải nếm trải nhiều gian khổ, thiếu thốn, nhiều nỗi đau mất mát, hi sinh; song tâm hồn họ vẫn toát lên nét ngang tàng, ngạo nghễ, đặc biệt là lí tưởng xả thân cho tổ quốc. Sự ra đi của người lính được trang trọng hóa bởi hình ảnh áo bào, bởi khúc nhạc thiêng tiễn đưa họ về nơi an nghỉ cuối cùng => lính Tây Tiến vừa có vẻ đẹp của những tráng sĩ vừa mang vẻ đẹp của người linh thời đại chống Pháp. + Nghệ thuật : bút pháp hiện thực kết hợp với bút pháp lãng mạn; ngôn ngữ có sự kết hợp hiệu quả của từ thuần Việt và từ Hán Việt, từ láy; hình ảnh gợi hình, gợi cảm; giọng điệu trầm hùng; biện pháp nói giảm, nói tránh… Qua đó, ta thấy được tình cảm sâu sắc của tác giả giành cho đồng đội, hồn thơ phóng khoáng lãng mạn c. Nhận xét ngắn gọn về tinh thần bi tráng của hình tượng người lính Tây Tiến - Tinh thần bi tráng hội tụ trong mình nó yếu tố Bi và yếu tố Tráng; Bi là buồn đau, là sự gian khổ hi sinh, tráng là sự hào hùng tráng lệ. Chất bi tráng hòa quện vào nhau: sự gian khổ hi sinh được thể hiện qua màu sắc hào hùng tráng lệ. Có mất mát, đau thương song không bi lụy; gian khổ, hi sinh song vẫn rất hào hùng, tráng lệ. Chính tinh thần bi tráng mang đến cho chúng ta những cảm nhận chân thực và xúc động về những năm tháng chiến tranh khốc liệt và thấy được vẻ đẹp tâm hồn, khí phách cao cả của thế hệ anh bộ đội cụ Hồ.

- Tinh thần bi tráng có cội nguồn từ chiến trường Tây Tiến ác liệt, từ tinh thần quả cảm và tâm hồn lạc quan của những chàng trai Hà thành, từ tấm lòng đồng cảm và trân trọng đồng chí đồng đội của nhà thơ - Tinh thần bi tráng cùng với cảm hứng lãng mạn làm nên vẻ đẹp độc đáo của hình tượng người lính Tây Tiến. Tinh thần bi tráng có ý nghĩa giáo dục nhận thức và bồi đắp tình cảm, trách nhiệm cho thế hệ hôm nay và mai sau 3. Kết bài: Đánh giá khái quát vấn đề.

7.3.2.1.D DẠNG 4: CẢM NHẬN ĐOẠN THƠ VÀ LIÊN HỆ VỚI CHƯƠNG TRÌNH NGỮ VĂN LỚP 11. Đề bài: Cảm nhận của anh/chị về đoạn thơ sau: “Sông Mã xa rồi Tây Tiến ơi!

Nhớ về rừng núi nhớ chơi vơi Sài Khao sương lấp đoàn quân mỏi Mười Lát hoa về trong đêm hơi Dốc lên khúc khuỷu dốc thăm thẳm Heo hút cồn mây súng ngửi trời Ngàn thước lên cao, ngàn thước xuống Nhà ai Pha luông mưa xa khơi”. (“Tây Tiến” – Quang Dũng, Ngữ văn 12, tâp 1, NXB Giáo dục. 2008) Liên hệ với đoạn trích sau của Hàn Mặc Tử và rút ra nhận xét về nỗi nhớ thiên nhiên, con người của hai nhà thơ.

41

“Sao anh không về chơi thôn Vĩ?

Nhìn nắng hàng cau nắng mới lên Vườn ai mướt quá xanh như ngọc Lá trúc che ngang mặt chữ điền”. (“Đây thôn Vĩ Dạ” – Hàn Mặc Tử, Ngữ văn 11, tập 2, NXB Giáo dục.

2007) I. Mở bài – Giới thiệu về tác giả Quang Dũng, tác phẩm Tây Tiến.

– Giới thiệu và trích dẫn đoạn trích trong bài thơ Tây Tiến.

II. Thân bài * Cảm nhận về đoạn thơ trong bài thơ Tây Tiến – Nội dung: Nỗi nhớ của nhà thơ về thiên nhiên và những cuộc hành quân của đoàn binh Tây tiến. + Thiên nhiên: Dữ dội, hoang sơ mà hùng vĩ thơ mộng. + Đoàn binh Tây Tiến: Vất vả, gian lao, hành quân liên miên giữa núi rừng khắc nghiệt.

Tuy nhiên họ vẫn mang vẻ đẹp anh hùng, lãng mạn hào hoa.

– Nghệ thuật : + Bút pháp lãng mạn, tinh thần bi tráng. + Sử dụng các thủ pháp: Tương phản, cường điệu, điệp từ… + Ngôn ngữ: Giàu tính tạo hình, giàu chất họa, chất nhạc. * Liên hệ về đoạn thơ trong bài thơ Đây thôn Vĩ Dạ - Nỗi nhớ của Hàn Mặc Tử: + Vẻ đẹp thôn Vĩ Dạ xứ Huế buổi bình minh: thanh khiết, tinh khôi, tươi tốt; hình ảnh con người: kín đáo, dịu dàng, phúc hậu + Tâm trạng: Khao khát ước mong, đắm say mãnh liệt hướng về tình yêu, cuộc đời.

– Nghệ thuật : + Hình ảnh thơ độc đáo, đẹp, gợi cảm; ngôn ngữ trong sáng, tinh tế, giàu liên tưởng. + Âm điệu, nhịp điệu thơ tinh tế, thiết tha + Nghệ thuật liên tưởng, so sánh, cùng với những câu hỏi tu từ, Hàn Mặc Tử đã phác họa ra trước mắt ta một khung cảnh nên thơ, đầy sức sống c. Nhận xét về nỗi nhớ thiên nhiên, con người của hai nhà thơ.

– Nỗi nhớ của hai nhà thơ : + Thể hiện niềm gắn bó tha thiết qua hồi tưởng sâu sắc về cảnh về người, bằng thể thơ bảy chữ hiện đại. + Cả 2 đoạn trích đều gợi nối nhớ da diết, sâu lắng. + Cả 2 đoạn trích đều cho thấy nét bút tài hoa, lãng mạn của 2 thi sĩ. - Tuy nhiên có sự khác biệt : + Trong “Tây Tiến”: Nỗi nhớ da diết về đồng đội về thiên nhiên hoang sơ dữ dội, hùng vĩ

42

thơ mộng của miền Tây, một thời Tây Tiến không thể nào quên. Đó là tình cảm đồng chí đồng đội, ân tình cách mạng trong kháng chiến chống Pháp. + Trong “Đây thôn Vĩ Dạ”: Hồi ức về cảnh và người thôn Vĩ Dạ xứ Huế với những nét đặc trưng và mang đậm tâm tình, ước mong khao khát của thi nhân hướng về tình yêu, cuộc đời.

– Nguyên nhân sự khác biệt : + Mỗi nhà thơ đều mang một cảm xúc riêng khi thể hiện nỗi nhớ. + Hoàn cảnh sáng tác: cảnh ngộ riêng của mỗi nhà thơ và hoàn cảnh thời đại để lại dấu ấn trong cảm xúc và hình ảnh thơ của mỗi nhà thơ.

III. Kết bài: Đánh giá vấn đề - Nhấn mạnh nỗi nhớ chất chứa nỗi niềm tâm tư, đậm chất lãng mạn, tài hoa của hai thi sĩ.

- Khẳng định vẻ đẹp tâm hồn của hai tác giả.

7.3.2.1.E DẠNG 5: CẢM NHẬN NHỮNG ĐẶC SẮC VỀ NỘI DUNG VÀ NGHỆ THUẬT TRONG BÀI THƠ Đề 1: Phân tích vẻ đẹp lãng mạn và tinh thần bi tráng của hình tượng người lính Tây Tiến trong bài thơ Tây Tiến của Quang Dũng.

1. Mở bài: “Có một bài ca không bao giờ quên” Đó là bài ca về những năm tháng chống Pháp của dân tộc ta. bài ca ấy không bao giờ phai mờ trong kí ức của nhiều thế hệ người Việt Nam. Trong những năm tháng ấy cũng có một bài thơ mà ta không thể nào quên, đó là bài thơ Tây Tiến của nhà thơ tài hoa Quang Dũng. đọc bài thơ ta sẽ nhớ mãi về hình ảnh người lính Tây Tiến với vẻ đẹp lãng mạn và tinh thần bi tráng.

2. Thân bài: a. Khái quát chung: - Hình tượng người lính: Hình tượng người lính là nguồn cảm hứng lớn của thơ ca cách mạng Việt Nam. Tuy nhiên hình tượng người lính được cảm nhận từ nhiều phương diện với nhiều cảm xúc khác nhau: Có hình tượng người lính được viết theo cảm hứng hiện thực mang vẻ đẹp hồn nhiên chân chất, giản dị; có hình tượng người lính được viết theo cảm hứng lãng mạn với vẻ đẹp oai phong, sang trọng hào hoa.

- Vẻ đẹp lãng mạn: vẻ đẹp lãng mạn thể hiện trên những phương diện: cái tôi trữ tình tràn đầy tình cảm, cảm xúc, phát huy cao độ trí tưởng tượng, sử dụng những yếu tố cường điệu, thủ pháp đối lập để tô đậm cái phi thường, tạo nên ấn tượng mạnh mẽ về cái hào hùng, tuyệt mĩ. Vẻ đẹp lãng mạn thể hiện ở cảm hứng hướng tới cái cao cả, sẵn sàng hi sinh cho lí tưởng chung của dân tộc, thể hiện ở vẻ đẹp tâm hồn hào hoa thơ mộng.

- Tinh thần bi tráng: Bi là sự gian khổ hi sinh, tráng là sự hào hùng tráng lệ. Chất bi tráng hòa quện vào nhau: sự gian khổ hi sinh được thể hiện qua màu sắc hào hùng tráng lệ, bi mà không lụy.

43

b. Vẻ đẹp lãng mạn và chất bi tráng của hình tượng người lính Tây Tiến trong bài Tây Tiến. * Vẻ đẹp lãng mạn: - Khung cảnh thiên nhiên: Bằng bút pháp lãng mạn, Quang Dũng đã dựng lên bức chân dung người lính Tây Tiến được đạt trong khung cảnh thiên nhiên vừa hùng vĩ , vừa hoang sơ dữ dội lại hết sức thơ mộng. + Thiên nhiên hoang sơ dữ dội: Cái hoang sơ dữ dội của núi rừng âm u với mưa rừng, sương núi, cọp gầm thác dữ, đèo cao dốc hiểm cùng những địa danh xa xôi: Sài Khao, Mường Lát, Pha Luông, Mai Châu...

“Chiều ....trêu người” Đó là những thử thách mà mà người lính phải vượt qua và cũng là thước đo bản lĩnh anh hùng của họ. Phải là người có bản lĩnh, có ý chí, xem thương gian nguy thì mới vượt qua được những khó khăn ấy.

Ngoài ra những người lính còn phải vượt qua những chặng đường hành quân với bao núi cao dốc sâu, vực thẳm: “Dốc lên khúc khuỷu...xa khơi” Nhưng thiên nhiên hiểm trở dữ dội không hề lấn át được con người trái lại nó còn là hình ảnh kì vĩ làm nền cho sự xuất hiện của những người lính. Trên đỉnh núi thăm thẳm heo hút cồn mây kia người lính xuất hiện sứng sững ngang tàng với hình ảnh “súng ngửi trời” một hình ảnh đầy chất lãng mạn vừa diễn tả đọ cao ngất trời của núi vừa thể hiện tầm vóc lớn lao và tâm hồn ngộ nghĩnh hóm hỉnh của những người lính.

Mặc dù đã có lúc khuân mặt của họ trở lên dãi dầu, bước chân đã ngã khuỵu nhưng họ vẫn luôn ở trong tư thế sẵn sàng chiến đấu. + Thiên nhiên thơ mộng, lãng mạn: Với cái nhìn đầy lãng mạn thiên nhiên Tây Bắc không chỉ hùng vĩ hiểm trở mà còn là một thiên nhiên thơ mộng diễm lệ và ấm áp tình người: đó là nhưng đêm sương mờ ảo, là những bản làng thấp thoáng trong màn mưa giăng mắc của núi rừng, là đêm liên hoan lửa trại ấm áp vui nhộn,là cảnh sông nước mây trời thơ mộng với những cánh hoa đong đưa trên dòng nước....Trước vẻ đẹp đó những chàng trai Tây Tiến như quên đi thời khắc vất vả của hiện tại để thả hồn mình ngất ngây mơ mộng. => Ngòi bút của nhà thơ đã chú trọng đến những nét độc đáo, khác thường của thiên nhiên để làm nồi bật vẻ đẹp hào hùng hào hoa của người lính Tây Tiến.

- Bức tượng đài về người lính: Vẻ đẹp lãng mạn còn được thể hiện qua cách nhà thơ xây dựng bức tượng đài về người lính. + Với cảm hứng lãng mạn đã giúp Quang Dũng nhìn những người lính có vẻ tiều tụy, tàn tạ trong hình hài nhưng lại có những khao khát mộng mơ mãnh liệt: Tây tiến... kiều thơm

44

Họ nhớ về bóng hình của những người con gái đẹp đất Hà Thành thanh lịch. Dù khó khăn gian khổ nhưng họ vẫn mơ mộng về ngày mai nơi Hà Nội. Nỗi nhớ người yêu ấy cho thấy tâm hồn người chiến sĩ vừa trẻ trung vừa hào hoa. + Không chỉ có tâm hồn mộng mơ mà những người lính còn chói ngời vẻ đẹp lí tưởng, mang dáng dấp của những tráng sĩ thời xưa. Đó là ý chí là tư thế hiên ngang vượt lên, coi thường gian khổ hí sinh: Chiến trường đi chẳng tiếc đời xanh Tinh thần xả thân vì nước là biểu hiện của lí tưởng chiến đấu cao đẹp. Họ là những tấm gương yêu nước anh hùng, trở thành tượng đài đẹp tạc vào thời gian lịch sử. đọc câu thơ nghe như cái ngoảnh mặt muốn gạt đi tất cả những vướng bận của đời tư để hướng về lí tưởng chiến đấu. Thái độ khinh thường cái chết đó bộc lộ tính cách kiêu hùng, tinh thần trượng phu vì nghĩa quên thân của những tráng sĩ thời phong kiến: Chí làm trai dặm nghìn da ngựa Gieo thái sơn nhẹ tựa hồng mao Giã nhà đeo bức chiến bào Thét roi cầu Vị ào ào gió thu (Chinh phụ ngâm) * Chất bi tráng - Những gian khổ: + Bi: Quang Dũng không hề che dấu sự gian khổ mà người lính Tây Tiến phải chịu đựng những cơn mưa rừng, sương muối lạnh buốt đến tận xương tủy, những chặng đường hành quân đầy dẫy những dốc đèo hiểm trở và thú dữ gầm thét đêm ngày: “Dốc lên.....thước xuống” “Chiều chiều.....trêu người” Bên cạnh đó những người lính Tây Tiến còn phải đối mặt với những cơn sốt rét rừng không có thuốc thang làm cho tóc của họ rụng hết không thể mọc lên được, da xanh xao như tàu lá... Những người lính sống và chiến đấu với quân thù nhưng lại còn phải chiến đấu với cả gian khổ bệnh tật nữa. Giữa bao nhiêu khó khăn vất vả mà họ vẫn cứ oai hùng: “Quân xanh...oai hùm” + Tráng: Bi mà không lụy mà là bi tráng, những người lính tuy ốm nhưng kgông yếu mà ngược lại họ hiện lên như những chiến binh anh hùng với sức mạnh áp đảo quân thù. Một đội quân dù đầu khong mọc tóc, dù da xnh màu lá nhưng vẫn đang quả cảm tiến về phía quân thù.

- Những hi sinh: Quang Dũng không ngần ngại khi nhắc đến những mất mát hi sinh của những người lính Tây Tiến. Tuy nhiên sự hi sinh ấy luôn được dung hòa giữa hai yếu tố bi thương và hùng tráng: “Rải rác biên....xứ”

45

+ Bi: Câu thơ đọc lên nghe sao mà bi thương quá: Bao người chiến sĩ đã ngã xuống, nằm rải rác nơi biên ải xa xôi không người qua lại, chẳng bao giờ về. Câu thơ trầm xuống xoáy vào lòng người đọc nỗi buồn thương vô hạn. + Tráng: Thế nhưng ở câu sau nhà thơ lại khẳng định một cách mạnh mẽ khí phách của tuổi trẻ: “Chiến....xanh” Người lính Tây Tiến không chỉ tự nguyện chấp nhận mà còn vượt lên cái chết, sẵn sàng hiến dâng cả tuổi thanh xuân cho Tổ quốc. Đó là dũng khí tinh thần và hành động cao đẹp, là tư thế ra trận, là lý tưởng hào hùng và bi tráng cảu một thời đánh Pháp: “Đoàn vệ quốc quân một lần ra đi...

Ra đi ra đi thà chết chớ lui” - Sự thiếu thốn: + Bi: Không ngần ngại nhắc đến những mất mát hi sinh mà Quang Dũng còn mạnh dạn viết về sự thiếu thốn khi ngã xuống của những người lính: “Áo bào.... đất” Thật xót xa! không có manh chiếu mà chỉ có chiếc áo mảng manh cùng với anh nằm xuống đất. + Tráng: Nhưng bi mà không lụy, manh áo đó được Quang Dũng gọi là “áo bào” áo của những tướng lĩnh thời xưa thường mặc khi xông trận. Và như vậy cái chết của họ trở nên hào hùng và giảm đi rất nhiều sự bi thương. Họ ngã xuống được đất mẹ om vào lòng, được sông núi hát lên khúc nhạc để tiễn đưa: “Sông Mã...hành” Không hề có tiếng khóc, không có gọit nước mắt tang thương chỉ có núi sông đất trời gào thét dữ dội. Vì thế hình ảnh người lính càng trở nên hùng tráng hơn rất nhiều. => Như vậy bài thơ viết nhiều về sự khó khăn gian khổ thiếu thốn và cả sự hi sinh của người lính một ách thấm thía bằng cảm hứng bi tráng. Cái chết của người lính gợi lên sự bi thương nhưng họ đã “quyết tử cho tổ quốc quyết sinh”, đó là cái chết hợp với trời đất, lòng người và trở nên thiêng liêng bất tử. c. Đánh giá: - Bài thơ có sự kết hợp một cách hài hòa giữa cái nhìn hiện thực với cảm hứng lãng mạn.

Thể thơ 7 chữ chắc khỏe mang giọng điệu hào hùng như một khúc quân hành. Thủ pháp đối lập tương phản đặc trưng của chủ nghĩa lãng mạn được sử dụng triệt để, phát huy coa độ trí tưởng tượng, sử dụng những yếu tố cường điêu để tô đậm vẻ đẹp khác thường, phi thường của người lính. Hình ảnh thơ, ngôn ngữ vừa gân guốc, khỏe khuắn vừa mềm mại trữ tình. Những vần thơ giàu chất nhạc chất họa...

- Quang Dũng đã dựng lên bức tượng đài người lính cách mạng vừa chân thực vừa có sức khái quát tiêu biểu cho vẻ đẹp , sức mạnh của đan tộc ta trong thời kì đầu chống thực dân Pháp. Đó là bức tượng đài được két tinh từ ânm hưởng bi tráng của cuộc kháng chiến,

46

được khắc tạc bằng cả tình yêu của Quang Dũng với những người đồng đội, đối với đất nước mình.

- Tây Tiến được ví như “một thứ quả lạ trái mùa” trong thơ ca kháng chiến. Bởi lẽ bài thơ đã góp vào nền thi ca hiện đại Việt Nam hình tượng người lính hào hoa, thanh lịch, lãng mạn mang đậm chất Hà Thành.

- Bài thơ tiêu biểu cho thơ ca dân tộc trong thời kì đầu cuộc kháng chiến chống Pháp và thơ ca cách mạng Việt Nam, là một trong những thi phẩm hay nhất về người lính. Từ hình ảnh người lính Tây Tiến đã gửi đến người đọc thông điệp về lòng yêu nước và lí tưởng sống cao đẹp của con người. Đề 2: Vẻ đẹp hào hùng và hào hoa của hình tượng người lính trong bài thơ Tây Tiến của Quang Dũng 1. Mở bài - Giới thiệu tác giả, tác phẩm.

- Nêu vấn đề cần nghị luận: Vẻ đẹp hình tượng người lính trong bài thơ Tây Tiến của Quang Dũng: Vẻ đẹp hào hùng, hào hoa.

2. Thân bài a. Khái quát vấn đề - Hoàn cảnh ra đời của bài thơ: Bài thơ ra đời từ niềm nhớ thương da diết, mãnh liệt của nhà thơ sau một thời gian tác giả xa cách những đồng đội cũ, vào cuối năm 1948.

- Giới thiệu khái quát về người lính Tây Tiến trong bài thơ: - Đoàn binh Tây Tiến: + Là một đơn vị chủ lực được thành lập đầu năm 1947 có nhiệm vụ Phối hợp với bộ đội Lào bảo vệ biên giới Việt – Lào và đánh tiêu hao lực lượng quân đội Pháp ở Thượng lào và miền tây bắc nước ta. + Địa bàn đóng quân và hoạt động của đoàn quân Tây Tiến khá rộng bao gồm các tỉnh Sơn La, Lai Châu, Hòa Bình, Miền tây Thanh Hóa và cả Sầm Nưa của Lào... + Lính Tây Tiến chủ yếy là thanh niên Hà Nội, phần đông là học sinh, sinh viên. Họ hành quân trong địa hình hiểm trở, chiến đấu trong điều kiện gian khổ, thiếu thốn về vật chất và bệnh tật hoành hành. Nhưng họ vẫn chiến đấu với tinh thần lạc quan, dũng cảm và yêu đời.

- Khái quát vẻ đẹp của hình tượng người lính Tây Tiến: Từng sống và chiến đấu trong đoàn quân ấy, Quang Dũng có cơ hội thấu hiểu những gì mà bản thân và đồng đội đã trải qua. Từ đó, những trang thơ Tây Tiến tuôn trào và làm sống dậy hình tượng người lính trong sự hài hòa kì diệu của hai vẻ đẹp vừa thật hào hùng, vừa rất đỗi hào hoa. b. Phân tích vẻ đẹp hình tượng người lính trong bài thơ 1.Vẻ đẹp hào hùng (phân tích những câu thơ diễn tả vẻ đẹp hào hùng ở đoạn 1 và 3) - Vẻ đẹp hào hùng của hình tượng người lính Tây Tiến được khắc họa tập trung trong tương quan với khung cảnh thiên nhiên miền Tây hiểm trở, dữ dội, hùng vĩ.

47

- Những biểu hiện cụ thể: + Vẻ đẹp lí tưởng yêu nước cao cả: Trên nền thiên nhiên ấy, nhà thơ khắc họa sống động vẻ đẹp lí tưởng yêu nước cao cả của người lính. Câu thơ Chiến trường đi chẳng tiếc đời xanh chỉ có bảy tiếng những đã kết tinh được vẻ đẹp lí tưởng yêu nước của những chàng trai thanh niên Hà Nội. Câu thơ đó vang lên như một lời thề. Giọng thơ pha chút ngang tàng, ngạo nghễ. Đúng là giọng điệu của bậc trượng phu coi cái chết nhẹ tựa lông hồng. Họ mang cái chí của nam nhi thời loạn, tự nguyện xếp bút nghiên ra xa trường, coi gian nan là nợ anh hùng phải vay nên sẵn sàng dấn thân cho Tổ quốc Tuổi xanh chẳng tiếc sá chi bạc đầu (Tố Hữu). Lời thơ nhắc ta nhớ đến câu thơ của Chính Hữu Gian nhà không mặc kệ gió lung lay. Đối với người nông dân, còn gì quý giá hơn ngôi nhà, mảnh ruộng, vậy mà vì Tổ quốc, họ tự nguyện hiến dâng. Những người lính ấy, tuy xuất thân khác nhau nhưng vẫn chung cách nói ngang tàng, chung một thái độ đầy dứt khoát, quyết tâm dấn thân, xả thân vì cuộc kháng chiến. Sâu xa là cùng chung lí tưởng cứu nước Quyết tử cho Tổ quốc quyết sinh. + Vẻ đẹp ý chí, quyết tâm và nghị lực đối mặt, vượt lên mọi thử thách: Có lí tưởng cao đẹp như ngọn lửa soi đường, người lính Tây Tiến được tiếp thêm sức mạnh để có ý chí, quyết tâm và nghị lực đối mặt, vượt lên mọi thử thách. Cuộc hành quân vạn lí trường chinh về miền Tây quả là một thách thức với người lính nhất là những người lính xuất thân từ lớp thanh niên, trí thức Hà Nội. Biết bao khó khăn chồng chất: sự hiểm trở của địa hình, sự oai linh của chốn rừng thiêng nước độc, sự rình mò của thú dữ; sự dãi dầu của thân xác trong một thời gian dài dằng dặc (Đoạn thơ đầu); sự hoành hành của bệnh tật nơi lam sơn chướng khí (Đoạn 3)...Vậy mà, những người lính ấy không hề nản chí, chùn bước. + Đối mặt với cái chết: Nhờ có nghị lực, ý chí phi thường, vẻ đẹp hào hùng của người lính mới càng tỏa sáng, ngời lên khi đối mặt với cái chết - thử thách nghiệt ngã nhất.

Trong bài thơ, tác giả không ít lần nhắc đến cái chết - sự thật tàn khốc của chiến tranh Anh bạn dãi dầu không bước nữa/ Gục lên súng mũ bỏ quên đời; Rải rác biên cương mồ viễn xứ; Áo bào thay chiếu anh về đất, hồn về. Song qua cái nhìn đầy chất men say lãng mạn, cách thể hiện giàu chất sử thi của người viết, ấn tượng hãi hùng, nặng nề về cái chết đã được thay thế bằng ấn tượng thật tự hào, nhẹ nhõm, thư thái, thanh thản. Với Quang Dũng, với những người lính Tây Tiến, khi ngã xuống là lúc được trở về với vòng tay bao bọc, chở che ấm áp, bao dung của đất Mẹ. Bởi thế chăng mà nhà thơ đã tiễn đưa những đồng đội hi sinh bằng câu thơ thấm đẫm tinh thần bi tráng Sông Mã gầm lên khúc độc hành? Dòng sông Mã đã trở thành con chiến Mã, gầm lên khúc độc hành bi phẫn làm kinh động cả chốn rừng thiêng. Lời như làm sống lại cái không khí chiến trận trong những bản anh hùng ca thời cổ. Có lẽ vì vậy mà hôm nay đọc lại những thấy tiếc thương, tự hào, kiêu hãnh chứ không chìm trong buồn đau, chán nản, bi quan.

48

=> Người lính Tây Tiến qua hồi tưởng của nhà thơ hiện ra kì vĩ, oai phong, kiêu dũng, thật hào hùng, bi tráng.

2. Vẻ đẹp hào hoa * Vẻ đẹp hào hoa của hình tượng người người lính Tây Tiến được khắc họa tập trung trong tương quan với khung cảnh Tây Bắc: Những người lính Tây Tiến qua ngòi bút của Quang Dũng còn được khám phá với những vẻ đẹp hiếm có. Cái nhìn đa chiều về con người đã giúp ông nhìn thấy xuyên qua cái vẻ oai hùng, tưởng dữ dằn bề ngoài của họ là những tâm hồn vô cùng nhạy cảm, tinh tế; những trái tim khát khao rạo rực nỗi nhớ, niềm thương. Để khám phá và thể hiện chân thực vẻ đẹp hào hoa của người lính, nhà thơ đã đặt hình tượng nghệ thuật này trong tương quan với khung cảnh nên thơ, thi, vị huyền ảo, duyên dáng của thiên nhiên miền Tây. * Những biểu hiện cụ thể: - Cảm nhận tài hoa, tinh tế những vẻ đẹp của thiên nhiên: Trước hết, vẻ đẹp ấy được khắc họa qua cách cảm nhận tài hoa, tinh tế những vẻ đẹp của thiên nhiên miền Tây: + Dường như cứ mỗi lần vượt qua được một thử thách, những người lính không bỏ qua một cơ hội nào để thưởng thức những vẻ đẹp cảnh vật nơi xứ lạ, phương xa. Họ ngỡ ngàng nhận ra hoa về trong đêm hơi nơi Mường Lát. Họ sảng khoái biết bao lúc ngắm Nhà ai Pha Luông mưa xa khơi. Họ thực sự thấy ấm áp khi cảm nhận hương vị cơm lên khói, hương thơm nếp xôi vùng đất Mai Châu. Cũng chỉ những chiến sĩ Tây Tiến mới nhìn những bó đuốc cháy sáng trong đêm liên hội liên hoan ở một vùng đất tưởng như đã bị lãng quên, hoang vu, âm u thành đuốc hoa, mới thấy hoa đong đưa như làm duyên cùng dòng nước lũ. (Chú ý phân tích hai hình ảnh này tham khảo ở câu 2) + Đặc biệt, chất hào hoa gửi vào cái nhìn cảnh đã tạo nên câu thơ ám ảnh Người đi Châu ....bến bờ. Câu thơ mở ra không gian vùng sông nước miền Tây trong một chiều sương, gắn với một sự kiện đã thành kỉ niệm, đó là cuộc chia tay. Bản thân sự kiện này đã chứa đựng một nỗi buồn. Chia tay trong buổi chiều sương, càng buồn hơn. Bởi những làn sương giăng mắc có thể làm cho không gian chiều miền sông nước trở nên huyền ảo những chính nó lại phủ mờ tầm nhìn, tạo nên một khoảng cách xa trong tâm lí người đi, kẻ ở. Lời thơ chiều sương ấy còn gợi một không gian hoài niệm gắn với hồn lau nẻo bến bờ khiến ý thơ gợi về một cái gì đó thăm thẳm.

- Nỗi nhớ: Những câu thơ viết về nỗi nhớ mới thật làm cho vẻ đẹp hào hoa nơi tâm hồn những người lính Tây Tiến được thăng hoa. Thơ ca kháng chiến viết nhiều về nỗi nhớ của người lính. Nỗi nhớ đầy cảm thương dành cho Ít nhiều người vợ trẻ/ Mòn chân bên cối gạo canh khuya (Nhớ - Hồng Nguyên) của người lính áo vải, ra đi từ những miền quê nghèo khó, lam lũ. Nỗi nhớ da diết, bồn chồn mắt người yêu trong Những đêm dài hành quân nung nấu (Đất nước - Nguyễn Đình Thi) của những chàng trai Thủ đô. Quang Dũng chọn cho mình một cách nói riêng, một thứ ngôn ngữ biểu đạt riêng Đêm mơ Hà Nội dáng kiều thơm vô cùng lãng mạn, bay bổng. Ba chữ dáng kiều thơm gợi tả thật tinh tế

49

hình ảnh những thiếu nữ Hà Nội thanh lịch, duyên dáng, yêu kiều. (Phân tích câu thơ: Đêm mơ Hà Nội dáng kiều thơm tham khảo ở câu 3). c. Đánh giá chung 1. Diện mạo thẩm mĩ của hình tượng và đặc sắc nghệ thuật xây dựng hình tượng của nhà thơ.

- Bài thơ khắc họa thành công hình tượng tập thể những chiến sĩ Tây Tiến trong sự hòa hợp tự nhiên vẻ đẹp hào hùng: đầy ý chí, nghị lực, quyết tâm bởi mang trong mình lí tưởng cứu nước cao cả và vẻ đẹp rất đỗi hào hoa: nhạy cảm, tinh tế trong cái nhìn, cách cảm nhận về vẻ đẹp thiên nhiên, cuộc sống, con người. Đó là hình tượng nghệ thuật đã kết tinh được vẻ đẹp của chủ nghĩa anh hùng cách mạng Việt Nam những năm tháng kháng chiến chống Pháp.

- Về đẹp hình tượng nghệ thuật này là kết quả cái nhìn đa chiều, chân thực, giàu chất nhân văn về con người của Quang Dũng. Đó là sản phẩm của bút pháp nghệ thuật sử thi được nâng đỡ bởi cảm xúc lãng mạn ở một nghệ sĩ cũng rất lãng mạn, tài hoa. Thế nên, chỉ ở Tây Tiến mới có được tượng đài nghệ thuật vừa bay bổng, vừa bi tráng về những chiến sĩ vệ quốc thời kì đầu chống Pháp.

2. Ý nghĩa của hình tượng.

- Có ai đó nói rằng: Lịch sử dân tộc không bao giờ lặp lại cái thời thơ mộng, lãng mạn, hào hùng như thế trong một hoàn cảnh khó khăn gian khổ, khốc liệt như vậy. Vì thế, sự tồn tại của bài thơ là cần thiết, sức sống của hình tượng người lính Tây Tiến là không thể phủ nhận.

- Vẻ đẹp hình tượng người lính Tây Tiến trong bài thơ giúp mỗi chúng ta hôm nay thêm hiểu và càng tự hào về dân tộc trong quá khứ. Điều đó ý nghĩa hơn là giúp mỗi chúng ta nhận rõ hơn trách nhiệm của bản thân trước hiện tại và tương lai đất nước. Đề 3: Vẻ đẹp ngôn ngữ trong bài thơ Tây Tiên 1. Mở bài.

- Quang Dũng là một trong những gương mặt tiêu biểu của nền thơ ca hiện đại Việt Nam thời chống Pháp (1946-1954). Thơ Quang Dũng hấp dẫn người đọc bởi hai nguồn thi cảm: tình yêu đất nước, quê hương và khát vọng lên đường. Tiếng nói trữ tình ấy lại được biểu hiện bằng hệ thống nghệ thuật hài hòa hai yếu tố cổ điển và hiện đại, giàu chất họa, chất nhạc, chan chứa nguồn chân cảm.

- Tấy Tiến là một trong những thi phẩm tiêu biểu nhất của đời thơ Quang Dũng. Bài thơ ra đời từ những cảm nghĩ, kỉ niệm xúc động của Quang Dũng về vùng đất miền Tây và đoàn quân Tây Tiến sau một thời gian xa cách. Tác phẩm là một bức họa bằng ngôn từ về bức tranh thiên nhiên cuộc sống miền Tây hùng vĩ, dữ dội mà mĩ lệ, nên thơ. Đó là nền để nhà thơ khắc họa tượng đài nghệ thuật về đoàn quân Tây Tiến trong sự hài hòa vẻ đẹp vừa thật hào hùng vừa rất đỗi hào hoa.

50

- Đến với thi phẩm, người đọc được say mê khám phá vẻ đẹp của công trình nghệ thuật ngôn từ mà Quang Dũng- một nhà thơ tài hoa đã tâm huyết tạo nên.

2. Thân bài. a. Khái quát.

- Vẻ đẹp ngôn ngữ thơ: + Vẻ đẹp ngôn ngữ thơ là vẻ đẹp của hình thức nghệ thuật, nhưng hình thức nghệ thuật ấy chỉ đẹp khi được nhà thơ sáng tạo ra để chuyển tải một nội dung tư tưởng sâu sắc. + Ngôn ngữ thơ cần phải hiểu theo nghĩa rộng, đó là toàn bộ hình thức nghệ thuật biểu đạt: nhịp điệu, từ ngữ, hình ảnh, biện pháp tu từ, những yếu tố như thanh, vần, dấu câu…

- Vẻ đẹp của ngôn ngữ thơ trong bài Tây Tiến của Quang Dũng được biểu hiện qua cách dùng từ ngữ tài hoa, cách xây dựng hình ảnh thơ độc đáo, cách hài thanh, ngắt nhịp sáng tạo, cách sử dụng các biện pháp tu từ hiệu quả. b. Phân tích. * Vẻ đẹp của từ ngữ, hình ảnh thơ.

- Cách dùng hệ thống từ chỉ địa danh rất đắc địa. Cả bài thơ có sự xuất hiện đan xen và dày đặc những từ chỉ địa danh: Sông Mã, Sài Khao, Mường Lát, Mường Hịch, Pha Luông, Mai Châu, Sầm Nứa…Qua ngòi bút của Quang Dũng, nó không còn sắc thái trung tính, vô hồn trên bản đồ mà trở nên giàu sức gợi tả và biểu cảm. Từ chỉ địa danh giúp người viết gợi lên chân thực mà sống động về một vùng đất miền Tây xa xôi, lạ lẫm, hoang sơ, dữ dội, bí ẩn mà nên thơ, thi vị.

- Chuỗi từ láy được nhà thơ đưa vào thi phẩm tạo hiệu quả nghệ thuật bất ngờ như Chơi vơi, khúc khuỷu, thăm thẳm, heo hút…. + Từ láy chơi vơi mở ra không gian mênh mông, vời vợi của nỗi nhớ, diễn tả tinh tế một trạng thái cảm xúc khó định hình, mơ hồ mà rất thực, rất ám ảnh hồn người. Trong ca dao, trong thơ Xuân Diệu, nó vốn được dùng để diễn tả cảm xúc tình yêu lứa đôi, riêng tư. Còn trong thơ Quang Dũng lại được dùng để diễn tả một trạng thái cảm xúc gắn với tình đồng chí, đồng đội- một tình cảm mang màu sắc chính trị. + Những từ láy khúc khuỷu, thăm thẳm, heo hút… có giá tri đặc tả địa thế hiểm trở của những dốc, đèo, núi.

- Những cấu trúc ngôn từ ngắn với những hình ảnh thơ đầy sáng tạo: + Những từ ngữ, hình ảnh thơ: đêm hơi, mưa xa khơi, hoa về, đuốc hoa, xiêm áo, mùa em, cơm lên khói, dáng kiều thơm…vừa làm sống dậy vẻ đẹp huyền ảo, thơ mộng của thiên nhiên, vẻ đẹp tình tứ, duyên dáng của con người, cảm giác ấm áp thân thương từ cuộc sống miền Tây vừa thể hiện chất tài hoa trong nghệ thuật miêu tả thiên nhiên, cuộc sống, con người của tác giả lại vừa cho thấy cái nhìn của người lính Tây Tiến về cảnh, người, cuộc sống nơi ấy thật lãng mạn, trữ tình. + Các hình ảnh, từ ngữ: sương lấp, thác gầm thét, cọp trêu người, quân mỏi, quân xanh màu lá, dừ oai hùm…tập trung tái hiện chân thực khung cảnh thiên nhiên miền tây dữ

51

dằn, bí hiểm, hãi hùng như là hiện thân cho những thử thách nghiệt ngã làm ngời sáng vẻ đẹp oai phong, kiêu hùng, đầy dũng khí và nghị lực phi thường của đoàn quân Tây Tiến. + Lời nói mang phong cách khẩu ngữ Chiến trường đi chẳng tiếc đời xanh diễn tả lí tưởng sống cao đẹp của người lính: sẵn sàng cống hiến quãng đời tuổi trẻ đẹp nhất của mình cho sự nghiệp vệ quốc cùng ý chí, quyết tâm thực hiện lí tưởng ấy. * Vẻ đẹp trong cách hiệp thanh, gieo vần, ngắt nhịp.

Bài thơ có những cấu trúc âm thanh đầy ám ảnh được tao nên bởi cách hiệp thanh của người viết.

- Thác gầm thét hiệp âm đầu và thanh trắc, hịch…cọp hiệp thanh trắc vừa gợi tả tiếng vọng âm thanh hung hãn, dữ tợn của thác lại gợi tả thật tài tình bước chân rình rập đâu đây của thú dữ.

- Trong đoạn thơ miêu tả chặng đường hành quân: Dốc lên khúc khuỷu, dốc thăm thẳm Heo hút cồn mây súng ngửi trời Ngàn thước lên cao, ngàn thước xuống Nhà ai Pha Luông mưa xa khơi. Đọc những câu thơ này ta có thể nhận thấy một cách rõ ràng cách phối hợp hệ thống thanh bằng và thanh trắc đã đem lại hiệu quả nghệ thuật thật thú vị. Ba dòng đầu đan cài mười ba thanh trắc trên hai mươi mốt tiếng, còn dòng cuối lại xuất hiện một chuỗi thanh bằng trong cả dòng thơ. Nếu như các thanh trắc trong ba dòng thơ trước đã đem đến cho người đọc ấn tượng mạnh mẽ về con đường hành quân đầy những núi cao, vực thẳm, khúc khuỷu, ngập nghềnh khó đi thì chuỗi thanh bằng ở dòng thơ cuối lại mở ra một không gian mênh mang mờ ảo, một cảm giác nhẹ nhõm sau khi đã vượt qua được chặng đường đầy núi cao và vực sâu kia. * Vẻ đẹp của các biện pháp tư từ.

- Điệp từ nhớ có mặt trong bài thơ với nhiều biến thể: nhớ về, nhớ chơi vơi, nhớ ôi, có nhớ đã tô đậm cảm xúc chủ đạo của toàn bài đồng thời tạo nên một giọng thơ hồi tưởng, sâu lắng, bồi hồi, thiết tha.

- Hình ảnh so sánh súng ngửi trời thật hồn nhiên mà cũng thật táo bạo vừa đặc tả được độ cao của núi đèo (núi chạm mây, mây nổi thành cồn, người lính lên đến đỉnh núi có cảm giác như đi trên mây mũi súng trạm trời) vừa thể hiện được tầm vóc lớn lao đầu đội trời chân đạp đất của những người lính. Hình ảnh này là sản phẩm của cái nhìn mang vẻ ngộ nghĩnh, tinh nghịch của người lính vốn là những thanh niên tri thức trẻ Hà Nội.

- Cũng trong bài thơ, Quang Dũng đã phát huy được sức mạnh nghệ thuật của thủ pháp tương phản, đối lập vốn là những thủ pháp mang đặc trưng của thi pháp mang khuynh hướng lãng mạn. Thủ pháp nghệ thuật này có mặt hầu như ở tất cả các đoạn, các khổ, thậm chí trong từng dòng thơ. Ta gặp những tương quan đối lập về từ ngữ, âm thanh, hình ảnh:

52

+ Đối lập về thanh điệu trong khổ thơ thứ hai đồng hiện miền Tây trong sự đan dệt cả hai vẻ đẹp vừa hùng vĩ hiểm trở, vừa nên thơ, huyền ảo. Trong hai câu thơ mà vừa có sự đối lập về cảnh vật lại vừa có sự đố lập về thanh điệu: Chiều chiều oai linh thác gầm thét Đêm đêm Mường Hịch cọp trêu người Nếu như các thanh bằng trong ác từ chiều chiều, đêm đêm nó gợi suy nghĩ đến vẻ yên bình thì các từ mang thanh trắc thác, thét, hịch, cọp lại gợi ra mội mối đe dọa khôn lường đối với những người lính. + Đối lập về hình ảnh, từ ngữ: Quân xanh màu lá >< dữ oai hùm; mắt trừng >< gửi mộng, đêm mơ vừa tái hiện được hiện thực cuộc kháng chiến đầy gian khổ thiếu thốn vừa làm toát lên vẻ đẹp kiêu hùng, dũng mãnh về tinh thần cùng vẻ đẹp rất trữ tình, lãng mạn trong tâm hồn những người lính vệ quốc Tây Tiến.

- Biện pháp nói giảm, nói tránh cùng lối nói cường điệu Áo bào thay chiếu nah về đất/ Sông Mã gầm lên khúc độc hành giúp tác giả diễn tả sự hi sinh của những người đồng đội, họ ra đi một cách thanh thản, nhẹ nhàng như được trở về với đất mẹ thân yêu, giảm đi càm giác bi lụy, đau thương ở những câu thơ viết về mất mát, tổn thất khó tránh khỏi của cuộc kháng chiến mà các nhà thơ cùng thời khi viết về chiến tranh thường né tránh. c. Đánh giá.

- Vẻ đẹp ngôn ngữ thơ đã giúp nhà thơ biểu đạt được sâu sắc vẻ đẹp nội dung, tư tưởng. + Có thể nói Tây Tiến là bài thơ thể hiện vẻ đẹp khá toàn bích về ngôn ngữ thơ. Từ nhịp, thanh, vần đến từ ngữ, hình ảnh, cách sử dụng các biện pháp tu từ đều ẩn chứa vẻ đẹp nghệ thuật độc đáo. + Hệ thống các phương diện nghệ thuật này đã giúp Quang Dũng biểu đạt thành công vẻ đẹp riêng của thiên nhiên, cuộc sống, con người miến Tây. Quan trọng hơn nhờ nó nhà thơ đã khắc tạc được tượng đài nghệ thuật về người lính Tây Tiến mang vẻ đẹp của lí tưởng cứu nước cao cả, của ý chí, của nghị lực phi thường vượt lên mọi thử thách, của tâm hồn lãng mạn, giàu yêu thương.

- Qua vẻ đẹp ngôn ngữ thơ, có thể đánh giá tài năng sáng tạo của Quang Dũng; một cây bút rất tài hoa, một hồn thơ vô cùng lãng mạn, yêu và gắn bó sâu sắc với đât nước, quê hương.

3. Kết luận.

Nêu cảm xúc chung của bản thân về bài thơ, sức hấp dẫn chung của thơ.

7.3.2.2 DẠNG ĐỀ SO SÁNH. Đề bài: Cảm nhận của anh/chị về vẻ đẹp của hai đoạn thơ sau: "Tây Tiến đoàn binh không mọc tóc Quân xanh màu lá dữ oai hùm Mắt trừng gửi mộng qua biên giới Đêm mơ Hà Nội dáng kiều thơm

53

Rải rác biên cương mồ viễn xứ Chiến trường đi chẳng tiếc đời xanh Áo bào thay chiếu anh về đất Sông Mã gầm lên khúc độc hành" ("Tây Tiến" - Quang Dũng) "Những đường Việt Bắc của ta Đêm đêm rầm rập như là đất rung Quân đi điệp điệp trùng trùng Ánh sao đầu súng bạn cùng mũ nan Dân công đỏ đuốc từng đoàn Bước chân nát đỏ muôn tàn lửa bay Nghìn đêm thăm thẳm sương dày Đèn pha bật sáng như ngày mai lên” ("Việt Bắc" - Tố Hữu) I. Mở bài: Giới thiệu về tác giả, tác phẩm và hai đoạn thơ: - Quang Dũng là hồn thơ đôn hậu, hào hoa thanh lịch, yêu tha thiết quê hương đất nước, có khuynh hướng khai thác vẻ đẹp lãng mạn anh hùng.

- Tố Hữu là cánh chim đầu đàn của thơ ca cách mạng Việt Nam. Thơ Tố Hữu có sức chinh phục mạnh mẽ bởi niềm say mê lí tưởng, khuynh hướng sử thi, cảm hứng lãng mạn, tính dân tộc đậm đà.

- Tây Tiến và Việt Bắc là thành công xuất sắc của thơ cách mạng Việt Nam thời kì kháng chiến chống Pháp. Cả hai tác phẩm đều khắc họa hình tượng tập thể anh hùng những con người Việt Nam trong cuộc kháng chiến.

II. Thân bài 1. Đoạn thơ trong bài Tây Tiến. a. Vị trí của đoạn thơ: là đoạn ba của bài thơ. Sau khi khắc họa hình tượng người lính trên con đường hành quân nhà thơ đã khắc họa tượng đài tập thể của những người lính Tây Tiến. b. Đặc điểm của hình tượng: + Người lính Tây Tiến được khắc họa như những con người bình dị nhất có những giới hạn không thể vượt qua như bệnh tật “không mọc tóc, xanh màu lá, anh về đất” + Những con người có vẻ đẹp phi thường, hào hùng: dữ oai hùm, mắt trừng. + Lãng mạn, hào hoa: đêm mơ Hà Nội dáng kiều thơm. + Lý tưởng sống cao đẹp: sự hi sinh tự nguyện "Chiến trường đi chẳng tiếc đời xanh". Bằng trí tưởng tượng của Quang Dũng, người lính được khoác trên mình tấm áo bào sang trọng của các chiến tướng mặc khi ra trận, mang vẻ đẹp của chủ nghĩa anh hùng

54

cổ điển. Sự ra đi của người lính nhẹ nhàng thanh thản như là sự trở về với đất mẹ yêu thương. Âm thanh tiếng gầm của dòng sông Mã như khúc tráng ca đưa người lính về nơi an nghỉ. Cảm xúc tiếc thương, đau đớn, nhưng vẫn tràn đầy niềm tự hào. c. Nghệ thuật biểu hiện: thể thơ 7 tiếng, nhịp thơ nhanh như khúc quân hành, sắc thái cổ điển , hình ảnh ước lệ, sử dụng nhiều từ Hán Việt, cảm hứng lãng mạn và giọng điệu bi tráng.

2. Đoạn thơ trong bài Việt Bắc a. Vị trí của đoạn: là lời người ra đi đáp lại người ở lại, thể hiện nỗi nhớ Việt bắc trong những ngày chiến dịch. b. Đặc điểm của hình tượng tập thể anh hùng trong đoạn thơ + Không gian xuất hiện: những con đường Việt Bắc + Thời gian: ban đêm cho thấy sự gian khổ, và sự bất thường của chiến tranh + Hình tượng tập thể của những người lính đông đảo và có sức mạnh lay trời chuyển đất, ánh sáng lí tưởng đẹp đẽ, tâm hồn lãng mạn (chú ý các hình ảnh: rầm rập như là đất rung, điệp điệp trùng trùng, ánh sao đầu súng bạn cùng mũ nan). + Hình tượng tập thể của đoàn dân công phục vụ cho chiến dịch miêu tả trong ánh sáng của ngày hội kháng chiến và ánh sáng của tuơng lai, họ có trái tim cách mạng rực lửa và sức mạnh san phẳng mọi khó khăn. (Chú ý các hình ảnh: đỏ đuốc từng đoàn, bước chân nát đá, đèn pha bật sáng).

- Cảm xúc: tự hào tin tuởng, lạc quan: Hình ảnh “Những đường Việt Bắc của ta”, “đèn pha bật sáng như ngày mai lên”. c. Nghệ thuật biểu hiện là những yếu tố thể hiện tính dân tộc trong thơ: thể thơ lục bát, vận dụng thành ngữ, từ láy, tiểu đối, hình ảnh ước lệ. Đổi mới thơ lục bát bằng cảm hứng anh hùng ca và giọng điệu hào hùng. Xây dựng hình tượng tập thể và bút pháp phóng đại mang màu sắc sử thi.

3. Những điểm tương đồng và khác biệt của hình tượng tập thể anh hùng trong hai đoạn thơ. a. Tương đồng: - Đều khắc họa hai hình tượng tập thể với phẩm chất anh hùng, dũng cảm trái tim yêu nước nồng nàn và sẵn sàng hi sinh cho lý tưởng, tâm hồn lãng mạn. Khẳng định lẽ sống cao đẹp sẵn sàng hiến dâng tuổi thanh xuân cho đất nước - Cảm xúc tự hào ngợi ca.

- Bút pháp lãng mạn và mang âm hưởng sử thi, nhịp thơ nhanh, hình ảnh ước lệ, nghệ thuật đối... b. Khác biệt: - Tập thể anh hùng trong bài thơ Tây Tiến hội tụ sức mạnh của tuổi trẻ Việt Nam và mang nét rất riêng của đoàn binh Tây Tiến mang vẻ đẹp của thanh niên trí thức Hà

55

Nội. Được khắc họa trong mất mát hi sinh nhưng vẫn đẹp, âm hưởng của đoạn thơ là âm hưởng bi tráng.

- Tập thể anh hùng trong đoạn thơ của bài Việt Bắc hội tụ sức mạnh của cả dân tộc, sức mạnh của quá khứ, được khắc họa trong không khí ra trận, âm hưởng anh hùng ca.

- Người lính Tây Tiến hiện lên rõ ràng, chân thực, có sự đối nghịch giữa ngoại hình và tâm hồn khí phách. Tất cả thể hiện qua những câu thơ 7 tiếng mang âm hưởng cổ điển, trang nghiêm.

- Con người kháng chiến trong Việt Bắc không hiện lên rõ ràng, cụ thể mà thông qua những hành động bật lên sức mạnh phi thường, có sự thống nhất, đoàn kết đồng lòng giữa quân và dân. Tất cả thể hiện qua những câu thơ lục bát mang âm hưởng ca dao dân ca, âm hưởng mạnh mẽ, hào hùng.

4. Lí giải - Có sự giống nhau vì: hai tác giả đều là những nhà thơ – chiến sĩ và đều là người trong cuộc, đều tự hào và ca ngợi con người Việt Nam trong cuộc kháng chiến chống Pháp vĩ đại.

- Có sự khác biệt vì: mỗi nhà thơ có một phong cách nghệ thuật riêng, đối tượng phản ánh khác nhau, yêu cầu người sáng tác phải đem đến cái mới…

III. Kết bài: - Xây dựng hình tượng tập thể anh hùng, hai đoạn thơ góp phần thể hiện đặc điểm của thơ ca cách mạng, là khuynh hướng sử thi vẻ đẹp lãng mạn.

- Thể hiện lòng yêu nuớc, đề cao lí tưởng sống cao đẹp của con người.

- Góp phần khẳng định giá trị là bản anh hùng ca của cuộc kháng chiến của hai bài thơ .

7.3.2.3 DẠNG ĐỀ NGHỊ LUẬN VỀ MỘT Ý KIẾN BÀN VỀ VĂN HỌC: Đề 1: “Nghệ thuật chỉ làm ra những vần thơ khéo léo, còn trái tim mới làm nên tác phẩm thi ca”. (V.Huygô) Anh/Chị hiểu ý kiến trên như thế nào? Qua bài thơ Tây Tiến của nhà thơ Quang Dũng (Ngữ văn 12, Tập 1, NXB Giáo dục), hãy làm sáng tỏ ý kiến trên.

I. Mở bài: - Giới thiệu tác giả, tác phẩm.

- Trích dẫn ý kiến.

II. Thân bài 1. Giải thích ý kiến - Nghệ thuật chỉ làm ra những vần thơ khéo léo: + Nghệ thuật: những yếu tố thuộc phạm trù hình thức của tác phẩm thơ ca: thể loại, cấu tứ, ngôn ngữ, hình ảnh, nhạc điệu, các biện pháp tu từ...

56

+ Những vần thơ khéo léo: là những vần thơ đẹp, hấp dẫn bởi hình ảnh, ngôn từ, nhạc điệu, các biện pháp tu từ...tạo ấn tượng ban đầu cho người đọc.

- Trái tim mới làm nên tác phẩm thi ca: + Trái tim: cách diễn đạt hình tượng biểu hiện những tình cảm, cảm xúc mãnh liệt...vẻ đẹp tâm hồn của người nghệ sĩ (những yếu tố thuộc phạm trù nội dung của tác phẩm thơ ca) + Tác phẩm thi ca: sản phẩm tinh thần của nhà thơ. Ở đây V.Huygô đề cập đến những tác phẩm thơ ca chân chính, có giá trị, có sức sống mãnh liệt trong lòng độc giả, vượt qua giới hạn của thời gian, không gian, trở thành tác phẩm chung của nhân loại, của muôn đời... => Ý kiến đã đề cập được đặc trưng cơ bản của thơ ca: mối quan hệ chặt chẽ, thống nhất của yếu tố hình thức nghệ thuật và yếu tố nội dung của tác phẩm. Hình thức nghệ thuật sẽ tạo sự hấp dẫn, ấn tượng ban đầu cho người đọc. Nhưng yếu tố quan trọng, có ý nghĩa quyết định giá trị của tác phẩm là yếu tố tình cảm, cảm xúc của người nghệ sĩ trong sáng tác thơ ca nói riêng, văn học nói chung.

2. Lí giải a. Về lí luận: * Nghệ thuật chỉ làm ra những vần thơ khéo léo bởi vì: - Xuất phát từ đặc trưng của thơ ca: thành công của một tác phẩm là nhờ một phần vào những yếu tố thuộc phạm trù hình thức của tác phẩm: thể loại, cấu tứ, ngôn ngữ, hình ảnh, nhạc điệu, các biện pháp tu từ...Những vần thơ khéo léo là những vần thơ độc đáo, hay, hấp dẫn bởi thể loại, cấu tứ, hình ảnh, ngôn từ, nhạc điệu, các biện pháp tu từ...tạo ấn tượng, hấp dẫn ban đầu cho người đọc khi khám phá tác phẩm. Bài thơ hay là khi nó bày ra trước độc giả một "bữa tiệc ngôn từ” - Xuất phát từ chức năng, giá trị của văn học: + Thơ ca nói riêng, văn học nói chung luôn có chức năng giáo dục tư tưởng, tình cảm, hướng con người tới vẻ đẹp Chân – Thiện – Mĩ...Thơ ca muốn lay động lòng người, truyền được tư tưởng tình cảm cho người đọc thì hình thức nghệ thuật phải hấp dẫn, độc đáo. Muốn làm được điều đó, nhà văn phải có tâm huyết và tài năng, sáng tạo, công phu lựa chọn, tổ chức hình thức biểu hiện để tác phẩm hấp dẫn được người đọc ngay khi tiếp cận tác phẩm. + Tuy nhiên, nếu người nghệ sĩ chỉ chú ý nghệ thuật, rèn câu đúc chữ mà không chú ý đến nội dung tư tưởng của tác phẩm thì sáng tác thơ ca chỉ là những kỹ xảo vờn vẽ, là lối thơ chuộng hình thức. Thơ ca chỉ neo đậu vững chắc trong bạn đọc khi nó có nội dung tư tưởng sâu sắc, hình thức thể hiện độc đáo. * Trái tim mới làm nên tác phẩm thi ca bởi vì: - Xuất phát từ đặc trưng của thơ ca: là những rung động và cảm xúc của con người trước cuộc sống được bộc lộ một cách tự nhiên, chân thành, mãnh liệt, thăng hoa nhất. Tình

57

cảm, cảm xúc là yếu tố có trước, khơi nguồn cảm hứng sáng tác cho nhà thơ. Thơ là do tình sinh ra (Viên Mai), Thơ khởi phát từ lòng người ta (Lê Quý Đôn)...Hơn nữa tình cảm ấy thường chân thực, sâu săc tiêu biểu, điển hình, nhân văn, phải có ý nghĩa lớn lao đối với đời sống con người.

- Xuất phát từ chức năng, giá trị của văn học: + Thơ ca nói riêng, văn học nói chung luôn có chức năng giáo dục tư tưởng, tình cảm, hướng con người tới vẻ đẹp Chân – Thiện – Mĩ...Thơ ca muốn lay động và truyền tư tưởng tình cảm cho người đọc thì người cầm bút phải rung động mãnh liệt, có tình cảm thương yêu hay căm giận sâu sắc...Thơ sinh ra từ nụ cười trong sáng hay những giọt nước mắt đắng cay (Ra-xun Gam – za- tôp) thì mới làm nên những tác phẩm chân chính có giá trị, có sức sống đến muôn đời. + Tuy gốc của thơ là tình cảm, là tư tưởng, giá trị của tác phẩm là ở nội dung nhưng các nhà thơ từ xưa đến nay nếu không muốn lặp lại người khác và lặp lại chính mình thì quá trình sáng tác đòi hỏi người nghệ sĩ phải tìm đến những vần thơ khéo léo. Tác phẩm nghệ thuật đích thực, nhất là những tác phẩm ngôn từ, bao giờ cũng là một phát minh về hình thức và một khám phá về nội dung (Lêônôp). b. Về thực tiễn: trong sáng tác thơ ca từ xưa tới nay, những tác phẩm có giá trị đều là những tác phẩm mà nội dung và hình thức luôn thống nhất chặt chẽ với nhau, được tạo nên từ hình thức nghệ thuật độc đáo và trái tim giàu cảm xúc của người cầm bút.

3. Chứng minh ý kiến của V. Huygô qua việc phân tích bài thơ Tây Tiến của nhà thơ Quang Dũng a. Về nghệ thuật: + Thể thơ thất ngôn trường thiên vừa mang âm hưởng cổ kính, trang nghiêm vừa tự do phóng khoáng chuyển tải được vẻ đẹp lãng mạn, bi tráng của người lính. + Bút pháp lãng mạn phát huy cao độ trí tưởng tượng để diễn tả cảm xúc, tình cảm. + Thủ pháp đối lập, tương phản, phóng đại, lí tưởng hoá tô đậm vẻ đẹp của thiên nhiên, cuộc sống con người. + Ngôn ngữ sáng tạo, độc đáo, giàu tính nhạc, tính tạo hình: kết hợp giữa những từ Hán Việt mang sắc thái trang trọng, thiêng liêng, cổ kính cùng với những từ thuần Việt mang hơi thở dân dã đời thường, trẻ trung của những người lính. Ngoài ra, tác giả còn tạo ra những từ mới lạ, nghĩa mới cho từ ngữ như: Đêm hơi, hoa về, mùa em... Sự phối hợp nhuần nhuyễn giữa các thanh điệu bằng - trắc; tác giả sử dụng nhiều biện pháp tu từ: ẩn dụ, so sánh, nhân hóa, đảo ngữ, điệp từ...mang giá trị biểu cảm cao. + Giọng điệu thơ phù hợp với cảm xúc bao trùm bài thơ là nỗi nhớ được diễn tả dưới nhiều cung bậc cảm xúc (đoạn 1 thiết tha, bồi hồi; đoạn 2 hồn nhiên, tươi vui; đoạn 3: trang trọng rồi lắng xuống bi tráng; đoạn 4 đầy chiêm nghiệm suy tư mang tính triết lí).

58

=> Bài thơ thể hiện rõ nét phong cách nghệ thuật thơ Quang Dũng: một cái tôi lãng mạn, tài hoa, phóng khoáng, hồn hậu; có khả năng diễn tả thiên nhiên, tình người một cách gợi cảm, tinh tế. b. Về nội dung: + Nỗi nhớ chơi vơi, da diết về một thời Tây Tiến (gắn với hoàn cảnh ra đời của bài thơ). + Nỗi nhớ về bức tranh thiên nhiên miền Tây vừa hùng vĩ, dữ dội, khắc nghiệt, vừa thơ mộng, huyền ảo, trữ tình. + Nỗi nhớ về hình tượng người lính Tây Tiến với vẻ đẹp lãng mạn, hào hùng đậm chất bi tráng.

-> Thi phẩm làm đẹp, phong phú thêm hình tượng người lính trong văn học kháng chiến và qua đó gửi đến người đọc thông điệp về lòng yêu nước và lí tưởng sống cao đẹp nên có sức sống và hấp dẫn độc giả mọi thời đại.

4. Bình luận ý kiến: - Đánh giá khái quát nhận định của V.Huygô. Mỗi tác phẩm là một chỉnh thể nghệ thuật được tạo nên từ sự thống nhất của hai yếu tố nội dung và hình thức biểu hiện. Trong đó nội dung bao giờ cũng đóng vai trò quyết định việc lựa chọn hệ thống các phương tiện biểu hiện của người viết và là yếu tố quan trọng, có ý nghĩa quyết định giá trị của tác phẩm.

- Bài thơ Đây thôn Vĩ Dạ của nhà thơ Hàn Mặc Tử và bài thơ Tây Tiến của nhà thơ Quang Dũng đều được tạo nên từ tài năng và tâm huyết là minh chứng cho sự đúng đắn của nhận định đó.

- Ý kiến trên cũng giúp người sáng tạo, giúp người đọc và giới nghiên cứu phê bình có hướng đi đúng đắn hơn trong quá trình sáng tác, đánh giá, thẩm định tác phẩm.

III. Kết bài: Đánh giá vấn đề Đề 2: Nhận xét về 14 câu đầu bài thơ Tây Tiến (Quang Dũng) có ý kiến cho rằng: Đoạn thơ là bức tranh thiên nhiên Tây Bắc hùng vĩ, thơ mộng song cũng đầy dữ dội, khắc nghiệt. Ý kiến khác lại cho rằng: Đoạn thơ vẽ nên bức tượng đài về người chiến sĩ Tây Tiến gian khổ, hi sinh song cũng rất lãng mạn, hào hoa.

Từ cảm nhận về đoạn thơ, em suy nghĩ như thế nào về 2 ý kiến trên?

I. Mở bài: - Giới thiệu vài nét về tác giả, tác phẩm.

- Khái quát về đoạn thơ và trích ý kiến nhận định.

II. Thân bài: 1. Giải thích nhận định - Đoạn thơ là bức tranh thiên nhiên Tây Bắc hùng vĩ, thơ mộng song cũng đầy dữ dội, khắc nghiệt: Nhận định thứ nhất khẳng định, đoạn thơ đã tái hiện sinh động và chân thực thiên nhiên Tây Bắc với hai đặc điểm hùng vĩ, thơ mộng và dữ dội, khắc nghiệt tưởng như đối lập nhưng lại bổ sung cho nhau để hoàn thiện bức trang miền Tây.

59

- Đoạn thơ vẽ nên bức tượng đài về người chiến sĩ Tây Tiến gian khổ, hi sinh song cũng rất lãng mạn, hào hoa: Nhận định thứ hai nhấn mạnh, coi thiên nhiên là phông nền, đoạn thơ còn còn làm nổi bật bức tượng đài về người chiến sĩ Tây Tiến chịu nhiều gian khổ, hi sinh trên chặng đường hành quân, từ đó toát ra vẻ đẹp của lãng mạn, hào hoa.

-> Như vậy hai nhận định trên đã thể hiện được những đặc sắc về mặt nội dung tư tưởng của đoạn mở đầu bài thơ Tây Tiến cũng như sự tài hoa trong ngòi bút Quang Dũng.

2. Lí giải - Đặc trưng của thơ ca và giá trị chức năng của văn học.

3. Phân tích, chứng minh ý kiến qua 14 câu đầu bài thơ Tây Tiến (Quang Dũng): a. Luận điểm thứ nhất: Đoạn thơ là bức tranh thiên nhiên Tây Bắc hùng vĩ, thơ mộng song cũng đầy dữ dội, khắc nghiệt.

- Thiên nhiên Tây Bắc hùng vĩ, thơ mộng: + Các hình ảnh sương mờ bao phủ cả vùng Tây Bắc rộng lớn, hoa về trong đêm hơi, những ngôi nhà bồng bềnh trong mưa rừng, trong biển sương mờ. + Không gian núi rừng bao la cứ trải ra mênh mông, vô tận trước mắt người lính. + Những câu thơ nhiều thanh bằng giúp người đọc tưởng tượng về một Tây Băc thơ mộng với nét vẽ nhoè mờ kiểu tranh lụa.

- Thiên nhiên Tây Bắc cũng rất dữ dội, khắc nghiệt: + Các địa danh gợi sự xa xôi, heo hút. + Các hình ảnh miêu tả núi cao, vực sâu, đèo dốc, sương rừng, mưa núi, cọp dữ, thác gầm.. + Những câu thơ nhiều thanh trắc, nghệ thuật đối lập, điệp từ, điệp cấu trúc, ngắt nhịp khiến câu thơ giàu nhạc tính. b. Luận điểm thứ hai: Đoạn thơ vẽ nên bức tượng đài về người chiến sĩ Tây Tiến gian khổ, hi sinh song cũng rất lãng mạn, hào hoa.

- Người lính Tây Tiến phải đối mặt với thử thách, mất mát và hi sinh: + Ấn tượng đầu tiên của Quang Dũng về người lính Tây Tiến trên đường hành quân là những bước đi mệt mỏi lẩn khuất như chìm đi trong màn sương dày đặc. + Người lính Tây Tiến phải đối mặt, vượt qua dốc núi vô cùng hiểm trở với bao gian lao, vất vả: những dốc núi cao như chạm trời xanh, nối tiếp là những vực sâu thẳm, những sườn đèo dốc. + Cái hoang dại, dữ dội của rừng núi thường trực, đeo bám người lính Tây Tiến như một định mệnh, luôn hiện hình để hù doạ và hành hạ họ. + Dù can trường, dãi dầu nhưng có khi gian khổ đã quá sức chịu đựng đã khiến người lính gục ngã. Họ hi sinh trong tư thế vẫn hành quân, vẫn chắc tay súng, vẫn ôm lấy và gục lên quân trang.

- Tâm hồn vẫn rất lãng mạn, hào hoa:

60

+ Vẻ tinh nghịch tếu táo, chất lính ngang tàng như thách thức cùng hiểm nguy, gian khổ của người lính Tây Tiến. + Trên đường hành quân vất vả, họ thả hồn mình vào thiên nhiên để trút bỏ mọi nhọc nhằn khỏi thân xác, phục tâm, phục sức. + Có lúc họ dừng chân một bản làng giữ rừng sâu, quây quần bên những bữa cơm thắm tình quân dân cá nước. Tình cảm đầm ấm xua tan đi vẻ mệt mỏi trên gương mặt, khiến họ tươi tỉnh hẳn lên. + Cái nhìn lãng mạn đã nâng đỡ cho ngòi bút Quang Dũng, tạo nên màu sắc bi tráng khi nói tới sự hi sinh của những người lính Tây Tiến. + Nét đẹp trong tâm hồn lãng mạn, hào hoa của những chàng lính thủ đô giúp họ vượt qua khó khăn thử thách để bước tiếp trên đường hành quân hoàn thành nhiệm vụ.

4. Bình luận ý kiến: - Khẳng định hai ý kiến: đều chính xác. Chúng không đối lập mà bổ sung cho nhau để khái quát được nội dung cơ bản của đoạn thơ: đó là cái nhìn đầy đủ, rõ nét về thiên nhhiên Tây Bắc và người lính Tây Tiến hiện về trong nỗi nhớ chơi vơi của nhà thơ khi ông rời xa Tây Tiến, rời xa con sông Mã. + Đoạn thơ không chỉ là thiên nhiên Tây Bắc, người chiến sĩ Tây Tiến mà còn là tình yêu, sự gắn bó máu thịt của nhà thơ với Tây Bắc, Tây Tiến. + Đoạn thơ là sự kết hợp hài hoà giữa yếu tố hiện thực và bút pháp lãng mạn. cả đoạn thơ như bức tranh thuỷ mặc cổ điển được phác thảo theo lối tạo hình phương Đông (so sánh với bút pháp miêu tả của các nhà thơ khác).

- Đánh giá ý nghĩa của ý kiến đối với văn học và đời sống: Đánh giá về thành công của tác giả, tác phẩm trong văn học Việt Nam giai đoạn 1945-1954; định hướng sự tiếp nhận và bồi dưỡng tâm hồn bạn đọc.

III. Kết bài: Đánh giá khái quat vấn đề.

7.3.3 BÀI TẬP LUYỆN TẬP (Học sinh tự giải) Đề 1: Đọc đoạn thơ sau và trả lời các câu hỏi “Doanh trại bừng lên hội đuốc hoa, Kìa em xiêm áo tự bao giờ Khèn lên man điệu nàng e ấp Nhạc về Viên Chăn xây hồn thơ Người đi Châu Mộc chiều sương ấy Có thấy hồn lau nẻo bến bờ Có nhớ dáng người trên độc mộc Trôi dòng nước lũ hoa đong đưa”.

Câu 1. Đêm hội đuốc hoa hiện lên qua những hình ảnh nào?

61

Câu 2. Các từ “xiêm áo”, “khèn”,“man điệu”, “e ấp” có vai trò gì trong việc thể hiện những hình ảnh vẻ đẹp văn hoá miền núi và tâm trạng người lính Tây Tiến?

Câu 3. Xác định phép điệp trong đoạn thơ và nêu hiệu quả nghệ thuật của chúng.

Câu 4. Câu thơ Trôi dòng nước lũ hoa đong đưa được sử dụng nghệ thuật gì?

Nêu hiệu quả nghệ thuật của biện pháp tu từ đó. Đề 2: Đọc đoạn thơ sau và trả lời các câu hỏi "Tây Tiến người đi không hẹn ước Đường lên thăm thẳm một chia phôi Ai lên Tây Tiến mùa xuân ấy Hồn về Sầm Nứa chẳng về xuôi".

Câu 1: Cho biết vị trí của đoạn thơ trên trong bài Tây Tiến của Quang Dũng?

Câu 2: Anh/chị hiểu 2 từ Tây Tiến (có bản viết Tây tiến) trong đoạn thơ trên nghĩa là gì? Chữ Tiến có nên viêt hoa không? Tại sao?

Câu 3: Anh/chị hiểu Sầm Nứa trong câu thơ “Hồn về Sầm Nứa chẳng về xuôi" là gì ?

Câu 4: Ở khổ thơ một có những tính từ mang tính tạo hình như khúc khuỷu, thăm thẳm, heo hút, nghĩa là khổ thơ đang vẽ ra cái thế hiểm trở của đèo dốc, của đường rừng, Theo anh/chị, từ láy thăm thẳm trong câu thơ “Đường lên thăm thẳm một chia phôi” có cùng ý nghĩa như vậy không? Đề 3: Trong bài thơ Tây Tiến, nhà thơ Quang Dũng đã miêu tả con đường hành quân của người lính: Dốc lên khúc khuỷu dốc thăm thẳm Heo hút cồn mây súng ngửi trời Ngàn thước lên cao ngàn thước xuống Nhà ai Pha Luông mưa xa khơi Và: Người đi Châu Mộc chiều sương ấy Có thấy hồn lau nẻo bến bờ Có nhớ dáng người trên độc mộc Trôi dòng nước lũ hoa đong đưa (Ngữ văn 12, tập 1, NXB GD Việt Nam 2016, tr 88&89) Cảm nhận của anh/chị về bức tranh thiên nhiên ở hai đoạn thơ trên, từ đó nhận xét về vẻ đẹp lãng mạn của bài thơ Tây Tiến. Đề 4: Trải dài trong bài thơ Tây Tiến của Quang Dũng là một nỗi nhớ, có khi nhà thơ nhớ về: “Sông Mã xa rồi Tây Tiến ơi!

Nhớ về rừng núi nhớ chơi vơi Sài Khao sương lấp đoàn quân mỏi

62

Mường Lát hoa về trong đêm hơi” Và cũng có khi đối tượng của nỗi nhớ lại là: “Anh bạn dãi dầu không bước nữa Gục lên súng mũ bỏ quên đời!

Chiều chiều oai linh thác gầm thét Đêm đêm Mường Hịch cọp trêu người” Anh/chị hãy ảm nhận về hai đoạn thơ trên. Từ đó nhận xét về vẻ đẹp hình tượng người lính Tây Tiến trên cái nền thiên nhiên núi rừng miền Tây dữ dội mà mĩ lệ. Đề 5: Trong tác phẩm Tuyên ngôn Độc lập của Hồ Chí Minh có đoạn: “Nước Việt Nam có quyền được hưởng tự do và độc lập, và sự thật đã trở thành một nước tự do, độc lập. Toàn thể dân tộc Việt Nam quyết đem tất cả tinh thần và lực lượng, tính mạng và của cải để giữ vững quyền tự do, độc lập ấy” (Ngữ văn 12, Tập một, NXB Giáo dục Việt Nam, 2013, tr. 41) Trong bài thơ Tây Tiến của Quang Dũng có đoạn: “Rải rác biên cương mồ viễn xứ Chiến trường đi chẳng tiếc đời xanh Áo bào thay chiếu anh về đất Sông Mã gầm lên khúc độc hành” (Ngữ văn 12, Tập một, NXB Giáo dục Việt Nam, 2013, tr. 89) Cảm nhận của anh (chị) về hai đoạn trích trên. Đề 6: Nhận xét về bài thơ "Tây Tiến", có ý kiến cho rằng: "Bài thơ là nỗi niềm hoài niệm của Quang Dũng về con đường hành quân giữa núi rừng Tây Bắc hùng vĩ, dữ dội nhưng cũng thật thơ mộng, trữ tình". Ý kiến khác lại cho rằng: "Bài thơ là những hồi ức của nhà thơ vế hình ảnh người chiến binh những năm đầu kháng chiến chống Pháp gian khổ nhưng rất đỗi hào hùng". Em hãy cảm nhận các ý kiến trên.

8. Những thông tin cần được bảo mật (Không) 9. Các điều kiện cần thiết để áp dụng sáng kiến - Giáo viên tận tâm với nghề, không ngừng học hỏi, trau dồi năng lực, chuyên môn để nâng cao chất lượng giảng dạy.

- Học sinh say sưa, hứng thú với môn học; ôn tập kiến tức và luyện tập thực hành làm đề.

Chuẩn bị đầy đủ sách vở và các đồ dùng học tập.

- Cơ sở vật chất đảm bảo: phòng học, máy chiếu, âm thanh,…

10. Đánh giá lợi ích thu được khi áp dụng sáng kiến Sáng kiến kinh nghiệm Hướng dẫn học sinh ôn thi THPT quốc gia bài thơ Tây Tiến của Quang Dũng đã được người viết áp dụng vào công tác ôn thi THPT Quốc gia năm học 2019-2020 của nhà trường và bước đầu đã tạo được những kết qủa đáng ghi nhận như sau: học sinh có ý thức, nhiệt tình và hứng thú với môn học; phần lớn học sinh

63

biết cách làm văn nghị luận văn học theo từng kiểu bài, không còn lối viết văn chung chung, diễn xuôi câu thơ; điểm số môn học Ngữ văn cũng được nâng lên khi các em đã có những suy nghĩ sâu sắc về bài thơ trong sự đối chiếu so sánh với những bài thơ khác cùng đề tài trong chương trình, cũng như có những cách diễn đạt mới mẻ, ấn tượng. Cụ thể 100% học sinh đạt điểm từ trung bình đến khá, giỏi.

Trong quá trình sử dụng để dạy học cho nhiều đối tượng khác nhau, chuyên đề sẽ tiếp tục được bổ sung, sửa đổi để hoàn chỉnh hơn. Người viết luôn hy vọng, chuyên đề này sẽ mang đến nhiều lợi ích cho bộ môn Ngữ văn cũng như học sinh của nhà trường.

11. Danh sách những tổ chức/cá nhân đã tham gia áp dụng sáng kiến lần đầu: Số

Tên tổ

Địa chỉ

Phạm vi/Lĩnh vực

TT

chức/cá nhân

1

Lớp 12A1

Trường THPT Tam Đảo 2

Môn Ngữ văn

2

Lớp 12A5

Trường THPT Tam Đảo 2

Môn Ngữ văn

áp dụng sáng kiến

Tam Đảo, ngày 10 tháng 01 năm 2020

Tam Đảo, ngày…..tháng…..năm 2020 Thủ trưởng đơn vị

Tác giả

Nguyễn Thị Anh Đào

64