SỬ DỤNG SƠ ĐỒ TƯ DUY TRONG DẠY HỌC HÓA HỮU CƠ LỚP 11 NHẰM NÂNG CAO CHẤT LƯỢNG DẠY VÀ HỌC

SỬ DỤNG SƠ ĐỒ TƯ DUY TRONG DẠY HỌC

vectorstock.com/28062440

Ths Nguyễn Thanh Tú eBook Collection

SỬ DỤNG SƠ ĐỒ TƯ DUY TRONG DẠY HỌC HÓA HỮU CƠ LỚP 11 NHẰM NÂNG CAO CHẤT LƯỢNG DẠY VÀ HỌC Ở TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG WORD VERSION | 2021 EDITION ORDER NOW / CHUYỂN GIAO QUA EMAIL TAILIEUCHUANTHAMKHAO@GMAIL.COM

Tài liệu chuẩn tham khảo Phát triển kênh bởi Ths Nguyễn Thanh Tú Đơn vị tài trợ / phát hành / chia sẻ học thuật : Nguyen Thanh Tu Group Hỗ trợ trực tuyến Fb www.facebook.com/DayKemQuyNhon Mobi/Zalo 0905779594

ĐẠI HỌC ĐÀ NẴNG TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM

O

FF

MAI NGUYỄN PHƢỢNG HẰNG

IC IA L

KHOA HÓA

SỬ DỤNG SƠ ĐỒ TƢ DUY TRONG DẠY HỌC HÓA HỮU CƠ LỚP

N

11 NHẰM NÂNG CAO CHẤT LƢỢNG DẠY VÀ HỌC Ở TRƢỜNG

Q

U

Y

N

H

Ơ

TRUNG HỌC PHỔ THÔNG

CỬ NHÂN SƢ PHẠM

D

ẠY

KÈ

M

KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP

Đà Nẵng, Năm 2016

1

ĐẠI HỌC ĐÀ NẴNG TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM

IC IA L

KHOA HÓA

SỬ DỤNG SƠ ĐỒ TƢ DUY TRONG DẠY HỌC HÓA HỮU CƠ LỚP

FF

11 NHẰM NÂNG CAO CHẤT LƢỢNG DẠY VÀ HỌC Ở TRƢỜNG

Ơ

N

O

TRUNG HỌC PHỔ THÔNG

H

KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP

Q

U

Y

N

CỬ NHÂN SƢ PHẠM

: MAI NGUYỄN PHƢỢNG HẰNG

Lớp

: 12SHH

Giáo viên hƣớng dẫn

: ThS. NGUYỄN THỊ LAN ANH

D

ẠY

KÈ

M

Sinh viên thực hiện

Đà Nẵng, Năm 2016

2

ĐẠI HỌC ĐÀ NẴNG

CỘNG HÒA XÃ HỘI CHỦ NGHĨA VIỆT NAM

TRƢỜNG ĐHSP

Độc lập – Tự do – Hạnh phúc

Khoa Hóa NHIỆM VỤ KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP MAI NGUYỄN PHƢỢNG HẰNG

Lớp

12SHH

:

IC IA L

Họ và tên sinh viên:

1. Tên đề tài: “Sử dụng sơ đồ tƣ duy trong dạy học hóa học hữu cơ lớp 11 nhằm nâng cao chất lƣợng dạy và học ở trƣờng trung học phổ thông”.

FF

2. Nguyên liệu, dụng cụ và thiết bị:

- Các tài liệu tham khảo liên quan đến việc lồng ghép nội dung sử dụng sơ đồ tƣ duy

O

vào việc dạy học hóa học lớp 11 cơ bản ở trƣờng THPT.

- Giáo án, hệ thống câu hỏi - bài tập, đề kiểm tra có lồng ghép nội dung sử dụng sơ đồ

Ơ

3. Nội dung nghiên cứu:

N

tƣ duy lớp 11 cơ bản ở trƣờng THPT.

H

- Nghiên cứu cơ sở lý luận và thực tiễn của đề tài.

N

- Thiết kế giáo án hóa học lớp 11 – cơ bản có lồng ghép nội dung sử dụng sơ đồ tƣ duy.

U

học lớp 11 – cơ bản.

Y

- Thực nghiệm kiểm chứng việc sử dụng sơ đồ tƣ duy khi dạy học chƣơng trình hóa

Th.S. Nguyễn Thị Lan Anh

5. Ngày giao đề tài:

Tháng 9/2015

M

Q

4. Giáo viên hƣớng dẫn:

6. Ngày hoàn thành:

Tháng 4/2016 Giáo viên hƣớng dẫn

ẠY

KÈ

Chủ nhiệm khoa

Sinh viên đã hoàn thành và nộp báo cáo về cho Khoa ngày 27 tháng 4 năm 2016

D

Kết quả điểm đánh giá:…………

Ngày…tháng…năm 2016 CHỦ TỊCH HỘI ĐỒNG

3

LỜI CẢM ƠN Lời đầu tiên, em xin bày tỏ lòng cảm ơn chân thành và sâu sắc tới cô giáo - ThS. Nguyễn Thị Lan Anh, ngƣời đã hƣớng dẫn, giúp đỡ tận tình và động viên em trong suốt thời gian thực hiện khóa luận này.

IC IA L

Em xin chân thành cảm ơn các quý thầy cô giáo trong khoa Hóa, trƣờng ĐH Sƣ

phạm Đà Nẵng đã tận tình truyền đạt kiến thức trong những năm học qua và thƣ viện trƣờng đã tạo điều kiện giúp đỡ để khóa luận của em đạt kết quả tốt nhất.

FF

Mặc dù đã nỗ lực hết mình nhƣng do hạn chế về thời gian và kinh nghiệm nên

đề tài không tránh khỏi những hạn chế và sai sót. Em kính mong nhận đƣợc sự góp ý

O

và hƣớng dẫn thêm từ các thầy cô.

Sau cùng em kính chúc quý Thầy, Cô trong khoa Hóa thật dồi dào sức khỏe,

N

niềm tin để tiếp tục thực hiện sứ mệnh cao đẹp của mình là truyền đạt kiến thức cho

H

Em xin chân thành cảm ơn!

Ơ

thế hệ mai sau.

Sinh Viên

Q

U

Y

N

Đà nẵng, ngày 27 tháng 4 năm 2015

D

ẠY

KÈ

M

Mai Nguyễn Phƣợng Hằng

4

MỤC LỤC

MỤC LỤC ..........................................................................................................................................1 DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT ..................................................................................................8 DANH MỤC CÁC BẢNG..................................................................................................................5 DANH MỤC CÁC HÌNH ...................................................................................................................6

IC IA L

LỜI MỞ ĐẦU ..................................................................................................................................11 1. Lý do chọn đề tài...........................................................................................................................11 2. Mục đích nghiên cứu .................................................................................................................12 3. Nhiệm vụ nghiên cứu của đề tài.................................................................................................12

FF

4. Đối tƣợng và khách thể nghiên cứu ...........................................................................................12 5. Phƣơng pháp nghiên cứu ...........................................................................................................12

O

6. Đóng góp của đề tài...................................................................................................................13 CHƢƠNG 1. TỔNG QUAN VỀ CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN..............................................14

N

CỦA ĐỀ TÀI....................................................................................................................................14

Ơ

1.1. Tổng quan vấn đề nghiên cứu .................................................................................................14 1.2. Tƣ duy ...................................................................................................................................15

H

1.2.1. Khái niệm tư duy..............................................................................................................15

N

1.2.2. Các thao tác tư duy ..........................................................................................................16 1.2.3. Tư duy mở rộng ...............................................................................................................17

Y

1.2.4. Tư duy sáng tạo ...............................................................................................................17

U

1.4. Sơ đồ tƣ duy ...........................................................................................................................18

Q

1.4.1. Nguồn gốc của sơ đồ tư duy .............................................................................................18 1.4.2. Khái niệm sơ đồ tư duy của Tony Buzan...........................................................................18

M

1.4.3. Quy tắc lập sơ đồ tư duy ..................................................................................................19 1.4.4. Phạm vi nghiên cứu và ứng dụng sơ đồ tư duy trong dạy học ...........................................24

KÈ

1.5. Phần mềm IMindMap.............................................................................................................25 1.5.1. Giới thiệu ........................................................................................................................25 1.5.2. Tính năng và download ImindMap ...................................................................................26

ẠY

1.5.3. Xây dựng sơ đồ tư duy bằng phần mềm IMindMap...........................................................29

D

1.5.3.1. Ý tƣởng/chủ đề trung tâm..........................................................................................25 1.5.3.2. Những nhánh chính (Những ý tƣởng cơ bản đầu tiên)................................................26 1.5.3.3 Thêm những hình ảnh/biểu tƣợng vào những ý tƣởng chính .......................................29

1.5.3.4. Tạo những nhánh con (những ý tưởng thứ 2, thứ 3,…)................................................35 1.5.3.5. Sự phối hợp màu nền ................................................................................................32 1.5.3.6. Nhấn mạnh làm nổi bật những chủ đề........................................................................32 1.5.3.7. Đính kèm thông tin ...................................................................................................33

5

1.5.3.8. Xuất SĐTD...............................................................................................................34 1.5.3.9. In và lƣu lại SĐTD....................................................................................................37 1.6. Thực trạng sử dụng sơ đồ - sơ đồ tƣ duy trong dạy học hóa học ở trƣờng THPT tại Quảng Nam và TP. Đà Nẵng.............................................................................................................................44 1.6.1. Mục đích điều tra.............................................................................................................44 1.6.2. Đối tượng điều tra ...........................................................................................................44

IC IA L

1.6.3. Tiến hành điều tra............................................................................................................44 1.6.4. Kết quả điều tra ...............................................................................................................45 CHƢƠNG 2. THIẾT KẾ VÀ SỬ DỤNG SƠ ĐỒ TƢ DUY VÀO BÀI LÊN LỚP PHẦN HÓA HỮU

CƠ LỚP 11 CƠ BẢN........................................................................................................................50

FF

2.1. Những định hƣớng khi lập sơ đồ tƣ duy trong dạy học hóa học ...............................................50 2.1.1. Nguyên tắc lập sơ đồ tư duy (6 nguyên tắc) ......................................................................50 2.1.2. Quy trình lập sơ đồ tư duy (6 bước) .................................................................................51

O

2.2. Thiết kế sơ đồ tƣ duy Phần kiến thức hóa hữu cơ lớp 11 cơ bản ..............................................52 2.2.1. Sơ đồ tư duy hệ thống hóa chương ...................................................................................52

N

2.2.2. Sơ đồ tư duy cho nội dung một bài lên lớp........................................................................58

Ơ

2.4. Xây dựng bài lên lớp có lồng ghép sơ đồ tƣ duy đã thiết kế.....................................................67

H

2.4.1. Bài “Ankan”....................................................................................................................67 2.4.2. Bài luyện tập “Anken và ankađien” .................................................................................78

N

2.4.3. Bài luyện tập “ Hidrocacbon thơm” ................................................................................83

Y

2.4.4. Bài “Ancol” ....................................................................................................................89 2.4.5. Bài thực hành “Tính chất của etanol, glixerol và phenol” .............................................. 104

U

2.4.6. Bài luyện tập “Andehit – Axit cacboxylic” .................................................................... 108

Q

CHƢƠNG 3. THỰC NGHIỆM SƢ PHẠM ..................................................................................... 112 3.1. Mục đích thực nghiệm sƣ phạm ............................................................................................ 112

M

3.2. Nhiệm vụ thực nghiệm sƣ phạm ........................................................................................... 112

KÈ

3.3. Thời gian và đối tƣợng thực nghiệm sƣ phạm ...................................................................... 112 3.4. Nội dung thực nghiệm .......................................................................................................... 112 3.5. Tổ chức thực nghiệm sƣ phạm .............................................................................................. 113

ẠY

3.6. Kết quả thực nghiệm ............................................................................................................ 113 3.6.1. Kết quả kiểm tra ............................................................................................................ 113

D

3.6.2. Nhận xét kết quả thực nghiệm ........................................................................................ 116

KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ ......................................................................................................... 118 1.

Kết luận............................................................................................................................... 118 1.1.

Nghiên cứu tổng quan vấn đề ....................................................................................... 118

1.2.

Nghiên cứu cơ sở lí luận .............................................................................................. 118

1.3.

Nghiên cứu cơ sở thực tiễn........................................................................................... 118

6

1.4.

Phân tích nội dung, cấu trúc chương trình hóa học hữu cơ lớp 11 cơ bản..................... 118

1.5.

Định hướng thiết kế SĐTD: Đề xuất 6 nguyên tắc và quy trình 6 bước khi thiết kế SĐTD

trong dạy học hóa học. ............................................................................................................ 118 1.6.

Tiến hành thiết kế SĐTD phần kiến thức hóa học hữu cơ lớp 11 cơ bản........................ 118

1.7.

Đã tiến hành thực nghiệm sư phạm để khẳng định tính khả thi và hiệu quả của hệ thống

bài lên lớp có lồng ghép SĐTD đã thiết kế trong dạy học hóa học............................................ 118 Kiến nghị và đề xuất............................................................................................................ 118 2.1.

IC IA L

2.

Với Bộ Giáo dục và Đào tạo ........................................................................................ 118

2.2. Với các trường THPT ......................................................................................................... 119 2.3. Với giáo viên THPT .......................................................................................................... 119

FF

2.4. Hướng phát triển của đề tài .............................................................................................. 119 TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................................................................... 120

D

ẠY

KÈ

M

Q

U

Y

N

H

Ơ

N

O

PHỤ LỤC ....................................................................................................................................... 121

7

DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT : Sơ đồ tƣ duy

MM

: Mindmap

THPT

: Trung học phổ thông

THCS

: Trung học cơ sở

GV

: Giáo viên

HS

: Học sinh

TN

: Thực nghiệm

ĐC

: Đối chứng

STT

: Số thứ tự

VD

: Ví dụ

QN

: Quảng nam

ĐN

: Đà nẵng

NXB

: Nhà xuất bản

NXBTH

: Nhà xuất bản tổng hợp

TP. HCM

: Thành phố Hồ Chí Minh

N

H

Ơ

N

O

FF

IC IA L

SĐTD

: Giáo sƣ. Tiến sĩ

D

ẠY

KÈ

M

Q

U

Y

GS. TS

8

DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 1.1. Danh sách giáo viên được tham khảo ý kiến Bảng 1.2. Các lớp tham gia điều tra thực trạng sử dụng SĐTD trong học tập Bảng 1.3. Khó khăn thường gặp khi giảng dạy phần hóa hữu cơ

IC IA L

Bảng 1.4. Mức độ sử dụng sơ đồ- sơ đồ tư duy trong dạy học môn hóa học Bảng 1.5. Mục đích sử dụng SĐTD trong dạy học môn hóa học

Bảng 1.6. Dạng bài nên sử dụng SĐTD trong dạy học môn hóa học Bảng 1.7. Tác dụng khi sử dụng SĐTD trong dạy học môn hóa học

FF

Bảng 1.8. Ưu và nhược điểm của việc sử dụng SĐTD trong dạy học môn hóa học Bảng 1.9. Mức độ sử dụng SĐTD trong học tập môn hóa học

O

Bảng 1.10. Trở ngại khi thiết kế SĐTD trong học tập môn hóa học

N

Bảng 3.1. Kết quả kiểm tra tại trường THPH Nguyễn Văn Cừ (QN)

Ơ

Bảng 3.2. Kết quả kiểm tra tại trường THPH Thái Phiên (ĐN)

D

ẠY

KÈ

M

Q

U

Y

N

H

Bảng 3.3. Thống kê kết quả kiểm tra của hai trường

9

DANH MỤC CÁC HÌNH Hình 1.1. Tony Buzan (sinh năm 1942 tại London) Hình 1.2. SĐTD về cách lập SĐTD có tuân thủ các quy tắc Hình 1.4. Tính năng xem trực tuyến Hình 1.5. Tính năng trình bày chế độ âm thanh Ghi chú Hình 1.6. Hộp chi nhánh và hình dạng sơ đồ khối và màu sắc Hình 2.1. SĐTD chƣơng “ Đại cƣơng hóa hữu cơ” Hình 2.2. SĐTD chƣơng “ Hidrocacbon no”

O

Hình 2.3. SĐTD chƣơng “Hidrocacbon không no”

FF

Hình 1.7. Hình ảnh 3D và ý tƣởng Trung tâm

IC IA L

Hình 1.3. Tính năng chia sẻ mạng xã hội Facebook hoặc Twitter

N

Hình 2.4. SĐTD chƣơng “Andehit – Axit cacboxylic” (Do học sinh vẽ tay)

Ơ

Hình 2.5. SĐTD bài “Ankan” Hình 2.6. SĐTD bài “Ancol”

H

Hình 2.6. SĐTD bài “Ancol” (Do học sinh vẽ tay)

N

Hình 2.7. SĐTD bài “Luyện tập anken và ankađien”

Y

Hình 2.8. SĐTD bài “Luyện tập Hidrocacbon thơm”

U

Hình 2.9. SĐTD bài “Luyện tập andehit – axit cacboxylic”

Q

Hình 2.10. SĐTD bài thực hành “Tính chất của etanol, glixerol và phenol” Hình 3.1. Biểu đồ so sánh kết quả thực nghiệm bài luyện tập hidrocacbon thơm

D

ẠY

KÈ

M

Hình 3.1. Biểu đồ so sánh kết quả thực nghiệm bài Ancol

10

LỜI MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Một đất nƣớc phát triển bền vững, giàu mạnh thì cần có những con ngƣời lao động tự chủ và sáng tạo, điều đó có nghĩa là đất nƣớc đó cần có một nền giáo dục tiến bộ. Đảng và Nhà nƣớc ta khẳng định “Giáo dục là quốc sách hàng đầu”, và vấn đề đổi

IC IA L

mới phƣơng pháp dạy học rất đƣợc quan tâm.

Định hƣớng đổi mới phƣơng pháp dạy học hiện nay là tích cực hóa hoạt động

học tập của học sinh. Đó là quá trình làm cho ngƣời học trở thành chủ thể tích cực trong hoạt động học tập của chính họ. Để phát huy tính tích cực của học sinh cần tạo

FF

điều kiện để học sinh đƣợc suy nghĩ nhiều hơn, làm nhiều hơn, thảo luận nhiều hơn,

đƣợc phát biểu quan niệm của mình, đƣợc đƣa ra những nhận xét về vấn đề đang bàn

O

luận,… đƣợc tham gia vào quá trình để chiếm lĩnh tri thức.

N

Hóa học là môn khoa học vừa lý thuyết vừa thực nghiệm với nhiều kiến thức trừu

Ơ

tƣợng và đƣợc ứng dụng rộng rãi trong đời sống. Từ trƣớc đến nay, đa số học sinh cho rằng hóa học là môn rất khó và khô khan. Nhiều học sinh đã phải vất vả để ghi nhớ

H

kiến thức nhƣng kết quả mang lại chƣa cao, các em thƣờng học bài nào biết bài đấy,

N

học phần sau đã quên phần trƣớc và không biết liên kết các kiến thức lại với nhau,

Y

không biết vận dụng kiến thức đã học trƣớc đó vào những phần sau. Nguyên nhân

U

chính là do các em chƣa tìm ra phƣơng pháp học tập phù hợp, chƣa có phƣơng pháp

Q

ghi nhớ kiến thức một cách hiệu quả. Từ đó dễ gây tâm lý chán nản, buông xuôi dẫn đến lỗ hổng kiến thức ngày càng rộng hơn và đến một lúc nào đó không thể lắp đƣợc.

M

Hiện nay, các giáo viên đang áp dụng nhiều phƣơng pháp dạy học tích cực để

KÈ

từng bƣớc chuyển dần trang bị kiến thức cho học sinh sang dạy cho học sinh cách tiếp cận và tìm tòi kiến thức. Từ đó, vận dụng kiến thức vào thực tế và biển đổi thành kỹ năng cho riêng mình. Trong các phƣơng pháp dạy học tích cực, phƣơng pháp sử dụng

ẠY

sơ đồ tƣ duy (SĐTD) sẽ giúp học sinh hệ thống hóa kiến thức, xác định đƣợc kiến thức

D

cơ bản từ đó đạt hiệu quả cao trong học tập. Mặc khác sử dụng phƣơng pháp sơ đồ tƣ duy còn giúp học sinh rèn luyện, phát triển tƣ duy logic, khả năng tự học, phát huy tính tích cực và sáng tạo của học sinh không chỉ trong học tập môn Hóa học mà còn trong các môn học khác và vấn đề khác trong cuộc sống.

11

Xuất phát từ những lý do trên, chúng tôi đã lựa chọn đề tài: “SỬ DỤNG SƠ ĐỒ TƢ DUY TRONG DẠY HỌC HÓA HỮU CƠ LỚP 11 NHẰM NÂNG CAO CHẤT LƢỢNG DẠY VÀ HỌC Ở TRƢỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG” 2. Mục đích nghiên cứu Đề tài này đi vào nghiên cứu sử dụng sơ đồ tƣ duy vào dạy học phần hóa học hữu

IC IA L

cơ lớp 11 ở trƣờng trung học phổ thông nhằm mục đích giúp học sinh ghi nhớ, hệ

thống hóa các kiến thức Hóa học một cách hiệu quả. Từ đó làm cho học sinh thay đổi cách nhìn về bộ môn Hóa học: không còn khó và khô cứng nữa.

3. Nhiệm vụ nghiên cứu của đề tài

FF

- Tổng quan về vấn đề nghiên cứu.

O

- Nghiên cứu cơ sở lý luận về tƣ duy: khái niệm, các thao tác, tƣ duy mở rộng, tƣ duy sáng tạo.

N

- Nghiên cứu cơ sở lý thuyết về sơ đồ tƣ duy: khái niệm, nguồn gốc, quy tắc thiết

Ơ

kế, phạm vi nghiên cứu và ứng dụng.

H

- Nghiên cứu nội dung sách giáo khoa lớp 11 chƣơng trình cơ bản.

- Nghiên cứu về phần mềm iMindMap.

N

- Nghiên cứu thực trạng sử dụng sơ đồ tƣ duy trong dạy học ở trƣờng THPT.

Y

- Thiết kế hệ thống SĐTD thuộc phần hóa hữu cơ lớp 11 cơ bản.

U

- Xây dựng hệ thống bài lên lớp có sử dụng SĐTD đã thiết kế.

11- cơ bản.

Q

- Thực nghiệm kiểm chứng việc sử dụng SĐTD trong dạy học hóa hữu cơ lớp

M

- Rút ra kinh nghiệm, những kết luận và đề xuất giải pháp.

KÈ

4. Đối tƣợng và khách thể nghiên cứu - Đối tƣợng nghiên cứu: Việc thiết kế và sử dụng sơ đồ tƣ duy trong dạy học hóa

học ở trƣờng THPT, phần hữu cơ lớp 11, chƣơng trình cơ bản.

ẠY

- Khách thể nghiên cứu: Học sinh các lớp 11 và giáo viên dạy môn hóa ở trƣờng

D

THPT. Quá trình dạy học ở trƣờng THPT.

5. Phƣơng pháp nghiên cứu - Các phƣơng pháp nghiên cứu lý luận: tra cứu các tài liệu, sách giáo khóa, các văn bản có liên quan đến đề tài, phân tích, tổng hợp, phân loại, hệ thống hóa.

- Các phƣơng pháp thực tiễn:

12

+ Trò chuyện, phỏng vấn giáo viên và học sinh. + Điều tra bằng phiếu câu hỏi. + Nghiên cứu sản phẩm hoạt động.

- Phƣơng pháp sử lý thông tin: + Xử lý số liệu điều tra.

6. Đóng góp của đề tài - Nghiên cứu ứng dụng phần mềm iMindMap vào dạy học.

- Nghiên cứu về ứng dụng của SĐTD trong dạy học hóa học.

IC IA L

+ Tổng hợp – khái quát hóa.

FF

- Vận dụng SĐTD trong dạy học hóa học để nâng cao chất lƣợng dạy học.

- Xây dựng hệ thống SĐTD thuộc phần kiến thức hóa hữu cơ lớp 11 chƣơng trình

D

ẠY

KÈ

M

Q

U

Y

N

H

Ơ

N

O

cơ bản.

13

CHƢƠNG 1. TỔNG QUAN VỀ CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA ĐỀ TÀI 1.1. Tổng quan vấn đề nghiên cứu Trên thế giới hiện nay đang diễn ra những chuyển biến trong lĩnh vực giáo dục.

Xu hƣớng giáo dục đang phát triển với mục tiêu: đổi mới nội dung, chƣơng trình,

IC IA L

phƣơng pháp, phát huy tính tích cực, chủ động cũng nhƣ khả năng tự học, tự nghiên cứu của ngƣời học.

Trong xu hƣớng đó, Giáo dục Việt Nam cũng đã và đang có nhiều thay đổi mau

lẹ, mạnh mẽ để hòa nhập với nền giáo dục hiện đại trên thế giới, đặc biệt là vấn đề đổi

FF

mới phƣơng pháp dạy và học trong nhà trƣờng.

Hiện nay, học tập theo sơ đồ tƣ duy là một phƣơng pháp học đƣợc khuyến khích

O

áp dụng rộng rãi, nhất là đối với học sinh. Trong xu thế hội nhập của đất nƣớc, vai trò

N

của phƣơng pháp học này càng trở nên quan trọng trong việc góp phần nâng cao hiệu

Ơ

quả học tập của ngƣời học nói riêng và chất lƣợng giáo dục nói chung.

Phƣơng pháp học tập này đã đƣợc nhiều tác giả, nhiều nhà khoa học nghiên cứu,

H

đề cập tới trong các công trình nghiên cứu của mình và đã đem lại những đóng góp to

N

lớn với những thành tựu đáng kể, giúp học sinh tìm thấy niềm đam mê, hứng thú và

Y

chủ động hơn trong quá trình học tập, tích lũy kiến thức, nâng cao chất lƣợng giáo dục

U

và đào tạo. 

Q

“Sơ đồ tƣ duy” của Barry Buzan, Tony Buzan (2008), NXB Tổng hợp

TPHCM. Nội dung chính của “Sơ đồ tƣ duy” là giới thiệu và hƣớng dẫn thiết kế và sử Bộ sách dạy bằng bản đồ tƣ duy của Trần Đình Châu, Đặng Thị Thu

KÈ



M

dụng SĐTD.

Thủy, NXB Giáo dục (2011).

ẠY

- Dạy tốt – học tốt ở tiểu học bằng bản đồ tƣ duy (dùng cho GV, sinh viên Sƣ

phạm và học sinh tiểu học).

D

- Dạy tốt – học tốt các môn học bằng bản đồ tƣ duy (dùng cho GV, sinh viên Sƣ

phạm và học sinh THCS và THPT).

- Thiết kế bản đồ tƣ duy dạy – học môn toán ( dùng cho GV và HS phổ thông).

- Ứng dụng công nghệ thông tin trong dạy học môn toán ở trƣờng THPT.

14

- Bộ sách hƣớng dẫn cách lập bản đồ tƣ duy cùng với một số ví dụ minh họa giúp cho GV và HS trong việc dạy và học, cung cấp cho các bậc phụ huynh công cụ để hỗ trợ kiểm tra kiến thức của con em mình trong học tập một cách đơn giản, các cuốn sách có nhiều hình vẽ “kiến thức – hội họa” rất độc đáo bằng phần mềm và vẽ tay của ngƣời Việt Nam. 

IC IA L

Các luận văn, luận án, khóa luận tốt nghiệp nghiên cứu về sơ đồ tƣ duy:

“Sử dụng grap và sơ đồ tƣ duy trong giờ ôn tập và luyện tập phần hóa

phi kim lớp 11 THPT”. Luận văn thạc sĩ giáo dục học Đinh Thị Mến, Đại Học Sƣ phạm TP. HCM, năm 2011. 

FF

Nguyễn Thị Khoa (2010), Sử dụng sơ đồ tƣ duy trong dạy học hóa học ở

trung học phổ thông, Khóa luận tốt nghiệp, Đại học Sƣ phạm TP. HCM. 

O

Đoàn Thị Hòa (2011), Xây dựng và sử dụng bản đồ tƣ duy trong dạy học

N

phần hiđrocacbon nhằm nâng cao chất lƣợng dạy học hóa học THPT, luận văn Thạc sĩ

Ơ

Đại học Sƣ phạm Hà Nội. 

“Vận dụng phƣơng pháp grap và sơ đồ tƣ duy trong dạy học chƣơng

H

nhóm nitơ hóa học lớp 11 nâng cao ở THPT nhằm tích cực hóa hoạt động học tập của

N

học sinh”, Luận văn thạc sĩ Sƣ phạm hóa học, Đỗ Thị Thanh Trâm, Đại học Quốc gia

Y

Hà Nội, năm 2012.

U

1.2. Tƣ duy

Q

1.2.1. Khái niệm tƣ duy [6]

Tƣ duy là quá trình nhận thức phản ánh đƣợc những thuộc tính bản chất, những

M

mối liên hệ có tính chất qui luật của sự vật, hiện tƣợng mà trƣớc đó ta chƣa biết.

KÈ

Tƣ duy là một hành động. Mỗi hành động tƣ duy là quá trình giải quyết một nhiệm vụ nào đó nảy sinh trong quá trình nhận thức hay trong hoạt động thực tiễn.

Quá trình tƣ duy bao gồm nhiều giai đoạn kế tiếp nhau liên tục: từ khi gặp tình huống

ẠY

có vấn đề và nhận thức đƣợc vấn đề cho đến khi vấn đề đƣợc giải quyết. Sau khi giải

D

quyết lại có thể nảy sinh vấn đề mới. Một quá trình tƣ duy gồm ba giai đoạn cụ thể nhƣ sau: - Mở đầu của tƣ duy là sự bắt gặp hoàn cảnh có vấn đề, những cái chúng ta chƣa biết, những mâu thuẫn với kinh nghiệm của chúng ta, đòi hỏi chúng ta phải giải quyết, phải phản ánh.

15

- Diễn biến của tƣ duy là các thao tác của tƣ duy, sự phân tích, tổng hợp, so sánh, trừu tƣợng hóa, khái quát hóa để giải quyết các tình huống đặt ra.

- Kết thúc quá trình tƣ duy sẽ cho ra những khái niệm mới, những suy lí, phán đoán mới.

1.2.2. Các thao tác tƣ duy [6]

IC IA L

1.2.2.1. Phân tích và tổng hợp

Phân tích là quá trình dùng đầu óc để phân chia các đối tƣợng nhận thức thành các bộ phần, các thành phần tƣơng đối độc lập để nhận thức đối tƣợng sâu sắc hơn. Đó

là quá trình diễn ra trong đầu chủ thể nhằm tách các đối tƣợng tƣ duy thành những

FF

thuộc tính, những bộ phận, những mối liên hệ, liên quan giữa chúng để nhận thức sâu sắc hơn.

O

Tổng hợp là quá trình dùng trí óc để hợp nhất các quá trình đã dƣợc tách rời

N

trong quá trình phân tích thành một chỉnh thể thống thất, hoàn chỉnh. Đây là thao tác

Ơ

trí tuệ, trong đó chủ thể tƣ duy dùng trí óc đƣa những thuộc tính, những thành phần

H

phân tích vào một chỉnh thể, giúp ta nhận thức bao quát hơn.

Phân tích và tổng hợp là hai quá trình có mối quan hệ mật thiết nhau, bổ sung

N

cho nhau trong một quá trình tƣ duy thống nhất. Phân tích là cơ sở để tổng hợp, đƣợc

Y

tiến hành theo phƣơng hƣớng của tổng hợp. Tổng hợp diễn ra theo cơ sở phân tích,

U

đƣợc thực hiện trên kết quả của phân tích. Không có quá trình phân tính thì không thể

Q

tiến hành tổng hợp. Ngƣợc lại, phân tính không có tổng hợp thì quá trình trở nên vô nghĩa trong quá trình nhận thức.

M

1.2.2.2. So sánh

KÈ

So sánh là quá trình dùng trí óc để xác định sự giống nhau và khác nhau, sự đồng nhất hay không đồng nhất, sự bằng nhau hay không bằng nhau giữa các đối tƣợng nhận thức. Thao tác này có liên quan chặt chẽ với thao tác phân tích, tổng hợp, vai trò

ẠY

quan trọng trong việc nhận thức thế giới. So sánh là cơ sở của mọi sự hiểu biết và tƣ

D

duy. Nên từ so sánh mà con ngƣời có thể hình dung ra những cái chƣa biết trên cơ sở những cái đã biết.

16

1.2.2.3. Khái quát hóa Khái quát hóa là hoạt động tƣ duy tách biệt những thuộc tính chung và các mối liên hệ chung, bản chất của sự vật hiện tƣợng tạo nên nhận thức mới dƣới hình thức khái niệm, định luật, qui tắc. Có hai mức độ khái quát hóa: - Khái quát hóa cảm tính: diễn ra trong hoàn cảnh trực quan, thể hiện ở trình độ

IC IA L

sơ đẳng.

- Khái quát hóa hình tƣợng, khái niệm: là khái quát hóa cả những tri thức có tính

chất khái niệm, bản chất của sự vật và hiện tƣợng hoặc các mối quan hệ không bản chất dƣới dạng các hình tƣợng trực quan, các biểu tƣợng.

FF

Tƣ duy khái quát hóa là hoạt động tƣ duy có chất lƣợng cao vì kết quả của khái quát hóa là cơ sở lí luận khoa học.

O

1.2.3. Tƣ duy mở rộng [4]

N

Mỗi mẩu thông tin truyền đến não – mọi cảm giác, ký ức hay suy nghĩ (gồm cả

Ơ

lời nói, chữ, số, mã thức ăn, hƣơng thơm, đƣờng nét, màu sắc, nhịp điệu, nốt nhạc và cấu trúc) đều có thể biểu thị nhƣ một quả cầu làm trung tâm và từ đó lan tỏa ra hàng

H

chục, hàng trăm, hàng triệu móc nối. Mỗi móc nối biểu thị một liên kết, rồi mỗi liên

N

kết lại tạo ra vô số liên kết khác. Nhờ sử dụng một hệ thống xử lí và lƣu giữ thông tin

Y

đa trục, gồm nhiều móc nối nhƣ vậy nên não chúng ta có khả năng lƣu trữ và xử lí

U

thông tin.

Q

1.2.4. Tƣ duy sáng tạo [4]

Tƣ duy sáng tạo hay còn gọi là Tƣ duy ngoại biên là chủ đề của một lĩnh vực

M

nghiên cứu còn mới. Nó nhằm tìm ra các phƣơng án, biện pháp thích hợp để kích hoạt

KÈ

khả năng sáng tạo, và để đào sâu khả năng tƣ duy của một cá nhân hay một tập thể cộng đồng làm việc chung về một đề tài hay lĩnh vực. Ứng dụng chính của tƣ duy sáng tạo là giúp cá nhân hay tập thể thực hành nó tìm ra các phƣơng án, các lời giải từ một

ẠY

phần đến toàn bộ cho các vấn đề. Là loại tƣ duy cơ động, linh hoạt, không tuân theo

D

nguyên tắc nào. Loại tƣ duy này liên quan đến trực giác và khả năng sáng tạo của con ngƣời, đặc biệt là trí tƣởng tƣợng, sự liên hợp ý tƣởng và tính linh hoạt.

17

1.4. Sơ đồ tƣ duy

FF

IC IA L

1.4.1. Nguồn gốc của sơ đồ tƣ duy [4]

O

Hình 1.1. Tony Buzan (sinh năm 1942 tại London)

Tony Buzan, nhà tâm lý học thế kỉ 20, ngƣời phát minh kỹ thuật thiết kế sơ đồ tƣ

N

duy, là nhà nghiên cứu hàng đầu thế giới về não bộ và phƣơng pháp học tập. Ông

Ơ

nghiên cứu sâu về bộ não, trí nhớ và tìm ra quy luật khi xây dựng bản đồ gồm nhiều

H

nhánh, giúp bộ não ghi chép các sự kiện một cách có hệ thống. Theo ông: “ Bộ não

N

sinh ra là để ghi nhớ thì mình cần phải luyện tập nó, giống nhƣ tay chân nếu không vận động lâu ngày sẽ bị teo đi vậy”. Kết hợp giữa kiến thức tâm lý học đƣơng thời và

Y

nghiên cứu trên, Buzan đã đƣa ra sơ đồ tƣ duy giúp luyện tập trí não (MindMap). Theo

U

Tony Buzan “một hình ảnh có giá trị hơn cả ngàn từ…” và “màu sắc cũng có tác dụng

Q

kích thích não nhƣ hình ảnh. Màu sắc mang đến cho sơ đồ tƣ duy những rung động

M

cộng hƣởng, mang lại sức sống và năng lƣợng vô tận cho tƣ duy sáng tạo”.

KÈ

Sơ đồ tƣ duy một công cụ tổ chức tƣ duy nền tảng, có thể miêu tả nó là một kĩ thuật hình họa với sự kết hợp giữa từ ngữ, hình ảnh, đƣờng nét, màu sắc phù hợp với cấu trúc, hoạt động và chức năng của bộ não giúp con ngƣời khai thác tiềm năng vô

ẠY

tận của bộ não. Nó đƣợc coi là sự lựa chọn cho toàn bộ trí óc hƣớng tới lối suy nghĩ

D

mạch lạc.

1.4.2. Khái niệm sơ đồ tƣ duy của Tony Buzan [4]

Sơ đồ tƣ duy là một công cụ tổ chức tƣ duy nền tảng và đơn giản, là hình thức ghi chép nhằm tìm tòi đào sâu, mở rộng một ý tƣởng, hệ thống hóa một chủ đề hay một mạch kiến thức,… bằng cách kết hợp việc sử dụng đồng thời hình ảnh, đƣờng nét màu sắc chữ viết với sự tƣ duy tích cực.

18

SĐTD là biểu hiện của tƣ duy mở rộng, nó có chức năng tự nhiên trong tƣ duy, đóng vai trò là chìa khóa vạn năng để khai phá tiềm năng tiềm năng của bộ não. Nó đƣợc áp dụng trong mọi mặt của cuộc sống, qua đó cải thiện hiệu quả học tập và khả năng tƣ duy mạch lạc, nhằm tăng cƣờng hiệu quả cuộc sống.

1.4.3. Quy tắc lập sơ đồ tƣ duy [4]

IC IA L

Lập sơ đồ tƣ duy là cách sử dụng “cả bộ não” để tóm tắt công việc vào một tờ giấy, bằng việc sử dụng các hình ảnh trực quan, những hình vẽ đồ thị lập SĐTD sẽ tạo ấn tƣợng sâu sắc hơn.

Mục tiêu của các quy tắc trong SĐTD là tự do tƣ duy chứ không kìm hãm tƣ duy,

FF

quan trọng là không nên nhầm lẫn giữa trật tự và cứng nhắc, tự do và hỗn độn. Tự do tƣ duy thực sự là khả năng xây dựng trật tự từ hỗn độn. Những quy tắc trong SĐTD

O

giúp chúng ta làm điều này. Có thể chia làm hai nhóm quy tắc là: quy tắc kỹ thuật và

N

quy tắc bố trí.

Ơ

Lập sơ đồ tƣ duy với bốn đặc điểm chính sau:

- Đối tƣợng quan tâm đƣợc kết tinh thành một hình ảnh trung tâm hay chữ in chủ

H

đề, sau đó đóng khung bằng một hình tròn, hình vuông hoặc các hình khác.

N

- Từ hình ảnh trung tâm, những chủ đề chính của đối tƣợng tỏa rộng thành các

Y

nhánh.

U

- Trên các nhánh liên kết đều cấu thành từ một hình ảnh chủ đạo hay từ khóa

Q

chính (truyền tải đƣợc phần hồn của ý tƣởng và giúp kích thích bộ nhớ). Những vấn đề phụ cũng đƣợc biểu thị bởi các nhánh gắn kết với các nhánh có thứ bậc cao hơn.

M

- Các nhánh tạo thành một cấu trúc nút liên kết với nhau. Màu sắc, hình ảnh, mã

KÈ

số, kích thƣớc có thể đƣợc sử dụng để làm nổi bật và phong phú SĐTD khiến nó thêm sức thu hút, hấp dẫn, cá tính. Nhờ đó mà đẩy mạnh tính sáng tạo, khả năng ghi nhớ,

ẠY

đặc biệt là sức gợi nhớ thông tin.

1.4.3.1. Quy tắc kỹ thuật

D



Kỹ thuật tạo sự nhấn mạnh trong sơ đồ tƣ duy: Nhấn mạnh là quan

trọng vì nó có tác dụng tăng trí nhớ và đẩy mạnh sáng tạo.

- Nên bắt đầu với hình ảnh ở tâm, vì hình ảnh thu hút sự tập trung của mắt và não kích thích tƣ duy sáng tạo và nâng cao khả năng nhớ.

19

- Mỗi ảnh trung tâm dùng ít nhất ba màu. Màu sắc kích thích trí nhớ và sáng tạo tránh sự đơn điệu.

- Cần bố trí các thông tin đều quanh hình ảnh trung tâm.

- Sử dụng hình ảnh ở mọi nơi trong SĐTD giúp cân bằng sự hƣng phấn giữa các kỹ năng thị giác và ngôn ngữ của não.

IC IA L

- Viết các chữ thể hiện ý tƣởng quan trọng to hơn, đập vào mắt bạn khi đọc lại những ghi chép sau này. Hình ảnh không gian ba chiều có hiệu ứng nhấn mạnh các phần tử quan trọng trong SĐTD.

- Sử dụng sự tƣơng tác ngũ quan là sự vận dụng tối đa ngũ quan cũng nhƣ cảm

FF

giác vận động thân thể trong các từ và hình ảnh. Sử dụng từ diễn tả, tạo động lực chứ không phải kể chuyện.

O

- Thay đổi kích cỡ ảnh, chữ in và dòng chữ chạy. Có tác dụng nhấn mạnh tầm

N

quan trọng tƣơng đối giữa các thành phần cùng cấp. Kích cỡ lớn có tác dụng nhấn

Ơ

mạnh.

- Cách dòng có tổ chức và thích hợp.

Kỹ thuật tạo mối liên kết trong SĐTD: Liên kết có vai trò tăng trí nhớ

H



N

và sáng tạo nên cũng rất quan trọng. Trong não, liên kết chính là công cụ tích hợp giúp

Y

ta nắm bắt những cảm nghiệm của thế giới vật chất. Một khi chúng ta đã xác định

U

đƣợc hình ảnh trung tâm và ý nghĩa chủ đạo thì khả năng liên kết của não sẽ giúp ta đi

Q

sâu vào thế giới ý tƣởng.

- Sử dụng màu sắc để làm kí hiệu hay phân vùng ở mọi nơi mọi lúc trong SĐTD.

M

- Dùng những hình thù ngẫu nhiên, kí hiệu để chỉ các mục hoặc ý tƣởng nhất

KÈ

định để tìm thấy mối liên kết dễ dàng, nó giúp ta tiết kiệm thời gian.

- Dùng mũi tên để chỉ các mối liên hệ cùng nhánh hoặc khác nhánh.

- Từ phải theo “đơn vị”, nghĩa là một từ cho mỗi đƣờng phân nhánh. Nhờ vậy, từ

ẠY

có thêm nhiều móc nối tự do giúp cho việc ghi chú trở nên thoải mái và linh hoạt hơn.

D

- Nên để tƣ duy càng “tự do” càng tốt. Không nên đắn đo, bận tâm việc phải đặt

các chi tiết ở đâu hay có nên đƣa chúng vào không.

- Nếu gặp trở ngại tạm thời trong tƣ duy, để trống một vài dòng, để thôi thúc não điền vào chỗ khuyết, tận dụng khả năng liên kết vô hạn của tƣ duy.

20



Kỹ thuật tạo sự mạch lạc trong SĐTD: Mỗi dòng chỉ có một từ khóa.

-

- Viết từ khóa trên vạch liên kết.

Vạch liên kết và từ luôn cùng độ dài.

-

Các vạch nối liền nhau và các nhánh chính luôn nối với ảnh trung tâm.

-

Vạch liên kết trung tâm phải dùng nét đậm.

-

Ảnh vẽ thật rõ ràng.

-

Đặt tờ giấy nằm ngang có đƣợc nhiều khoảng trống hơn.

-

Luôn dùng chữ in, để tạo cảm giác nhƣ ảnh chụp, rõ ràng, dễ đọc.

-

Luôn viết chữ in thẳng đứng.

-

Chữ in phải nằm trên đƣờng phân nhánh có cùng độ dài.

-

Nên dùng các đƣờng kẻ cong cho các đƣờng phân nhánh.

-

Đƣờng bao quanh ôm sát các nhánh chính thành từng bó thông tin.

N

O

FF

IC IA L

-



Ơ

Kỹ thuật tạo phong cách riêng trong SĐTD: Tất cả chúng ta đều là

duy độc đáo trong mỗi con ngƣời.

H

những cá thể độc đáo riêng biệt. SĐTD phải phản ánh đƣợc các mạng lƣới và lối tƣ

N

- Cá nhân hóa bản đồ tƣ duy của bạn với những đồ vật liên quan đến bạn nhƣ

Y

biểu tƣợng về chiếc đồng hồ có thể mang ý nghĩa quan trọng.

U

- Thiết kế phải sáng tạo và khác biệt, bởi vì bộ não sẽ dễ nhớ những gì không

Q

bình thƣờng.

1.4.3.2. Quy tắc về cách bố trí Trình tự phân cấp: Từ ý chủ đạo, mở rộng phạm vi liên kết mới, rồi từ

M



KÈ

các ý tƣởng này lại tiếp tục mở rộng các liên kết mới, cứ tiếp tục nhƣ thế mở rộng phạm vi liên kết tới vô hạn. Việc sử dụng phân cấp và phân hạng với ý chủ đạo có hiệu quả đẩy mạnh năng lực tƣ duy của não rất lớn.

ẠY



Trình tự đánh số: Nếu SĐTD dùng cho mục đích cụ thể nhƣ soạn diễn

D

văn, làm tiểu luận, bài kiểm tra khi cần diễn đạt ý tƣởng theo một trình tự cụ thể, theo

thời gian hay thứ tự quan trọng thì ta cần đánh số các nhánh sơ đồ theo trình tự để trình bày trƣớc sau, có phân bổ thời gian hay mức độ nhấn mạnh phù hợp cho từng nhánh.

21

Với sự trợ giúp của công nghệ thông tin việc lập SĐTD đƣợc thực hiện nhanh

O

FF

IC IA L

chóng và phù hợp với hầu hết những quy tắc của SĐTD.

1.4.3.3. Lập sơ đồ tư duy trong dạy học Chuẩn bị lập SĐTD:

Ơ



N

Hình 1.2. SĐTD về cách lập SĐTD có tuân thủ các quy tắc

H

- Đọc lướt: Bạn hãy lật hơi nhanh qua những trang sách để cảm nhận chung về

N

cuốn sách, nhận biết bố cục, cấu trúc, độ khó, vị trí các phần, tóm tắt, kết luận…

- Định thời gian và lượng kiến thức cần học: Giúp chúng ta tập trung vào vấn đề,

Y

tránh lan man, lệch lạc. Giúp chúng ta biết đƣợc đích đến để hoàn thành tốt công việc.

U

- SĐTD về kiến thức môn học: Sau khi ấn định lƣợng thông tin cần đọc, hãy ghi

Q

ra giấy những gì bạn biết về nội dung sắp đọc thật nhanh dƣới dạng từ khóa và SĐTD. Việc này giúp nâng cao khả năng tập trung, kích hoạt hệ thống lƣu trữ và khởi động tƣ

M

duy theo đúng hƣớng.

KÈ

- Nêu câu hỏi và xác định mục tiêu: Dƣới dạng từ khóa và SĐTD, câu hỏi và mục

tiêu càng đƣợc xác lập chính xác bao nhiêu thì việc lĩnh hội kiến thức càng đạt hiệu

ẠY

quả bấy nhiêu. 

Ứng dụng vào việc lập SĐTD:

D

- Đọc tổng quát: Đọc từ viết hoa, chữ in nghiêng, biểu đồ, hình ảnh, mục lục, ghi

chú, tóm tắt, kết luận…giúp nắm đƣợc các phần minh họa và trực quan trong sách.

Lúc này hãy hoàn thành hình ảnh trung tâm và các nhánh của SĐTD. - Đọc các chủ điểm: Cần chú ý đến đọc phần mở đầu và kết thúc của đoạn vì thông tin có khuynh hƣớng tập trung ở phần mở đầu và phần cuối.

22

- Đọc chi tiết: Nếu cần thêm thông tin hãy đọc chi tiết, vì phần lớn thông tin quan trọng đã đƣợc xử lý ở hai giai đoạn trên.

- Đọc ôn lại: Nếu cần đọc thêm các thông tin để hoàn thành các mục tiêu, trả lời câu hỏi hoặc giải quyết vấn đề thì cần đọc ôn lại.

- Ghi chú ngay trên sách và lập SĐTD.

IC IA L

- Ôn tập thường xuyên: Và cuối cùng là bạn hãy ôn tập kiến thức thật thƣờng xuyên để kiến tạo đƣợc kiến thức chúng ta có. 

Các bƣớc vẽ SĐTD trong dạy học: TRUNG TÂM

Nhánh chính Nhánh nhỏ

H

Ơ

N

O

FF

Nhánh nhỏ Nhánh chính

N

 Bƣớc 1: Vẽ chủ đề ở trung tâm

- Vẽ chủ đề ở trung tâm để từ đó phát triển ra các ý khác.

Y

- Có thể sử dụng tự do tất cả các màu sắc tùy thích.

U

- Chủ đề cần đƣợc làm nổi bật cho dễ nhớ.

Q

- Có thể bổ sung thêm từ ngữ vào hình vẽ chủ đề nếu chủ đề không rõ ràng.

M

 Bƣớc 2: Vẽ thêm các tiêu đề phụ - Tiêu đề phụ nên đƣợc vẽ gắn liền với trung tâm.

KÈ

- Tiêu đề phụ nên đƣợc vẽ chéo góc (chứ không nằm ngang) để nhiều nhánh phụ

khác có thể đƣợc vẽ tỏa ra một cách dễ dàng.

ẠY

 Bƣớc 3: Trong từng tiêu đề phụ, vẽ thêm các ý chính và các chi tiết hỗ trợ - Nên tận dụng các từ khóa, kí hiệu và hình ảnh.

D

- Bất cứ lúc nào có thể, hãy dùng biểu tƣợng, cách viết tắt để tiết kiệm không

gian vẽ và thời gian.

- Hãy phát huy và sáng tạo thêm nhiều cách viết tắt cho riêng mình.

23

 Bƣớc 4: Hãy để trí tƣởng tƣợng bay bổng - Chúng ta có thể thêm nhiều hình ảnh nhằm giúp các ý quan trọng thêm nổi bật cũng nhƣ giúp chúng ta ghi nhớ tốt hơn.

1.4.4. Phạm vi nghiên cứu và ứng dụng sơ đồ tƣ duy trong dạy học [5] Ngoài việc giúp học trò của mình làm quen với lí thuyết và thực hành về SĐTD,

IC IA L

ngƣời thầy còn có thể sử dụng SĐTD theo nhiều cách để làm cho việc dạy học dễ dàng và lý thú hơn. Soạn ghi chú cho bài giảng: Dùng SĐTD làm ghi chú cho bài giảng là một trong những cách hữu hiệu. So với cách viết ra thì soạn bài giảng bằng SĐTD

nhanh hơn nhiều và có ƣu điểm lớn là cả GV lẫn HS lúc nào cũng có đƣợc cái nhìn

FF

tổng quát về vấn đề. Một bài giảng theo SĐTD dễ dàng cập nhật theo thời gian và các

chi tiết trong bài giảng không bị xáo trộn. Nhờ có những đặc tính hỗ trợ trí nhớ, SĐTD

O

cho phép ngƣời GV chỉ cần xem lƣớt qua trƣớc khi lên lớp là có thể nắm bắt trọng

N

tâm. Vì kiến thức của GV mỗi ngày càng phong phú hơn nên cùng một SĐTD sẽ hình

Ơ

thành nhiều bài giảng khác nhau. Điều đó giúp GV tránh đƣợc sự tẻ nhạt của các ghi chú quá cũ mà không tốn nhiều công sức. Nhờ thế, việc dạy học trở nên sinh động và

H

hấp dẫn hơn đối với cả GV và HS. Hoạch định cho năm học: GV dùng SĐTD để có

N

cái nhìn tổng quát về chƣơng trình học của cả năm, bao gồm các học kỳ và kiến thức

Y

của mỗi bài học.

U

Trong giờ chủ nhiệm lớp: GV và HS có thể cùng thực hiện một SĐTD về các

Q

công việc phải làm vào tuần sau nhƣ trực nhật, ôn bài, lao động, … Bài học và cách trình bày: GV có thể sử dụng bảng lớn, bảng giấy, máy overheat, máy tính … để vẽ

M

các phần tƣơng ứng của SĐTD trong khi đang giảng bài. Cách biểu thị qui trình tƣ duy

KÈ

nhƣ thế sẽ làm rõ cấu trúc bài học, đồng thời duy trì dƣợc sự chú ý của HS, giúp các em nhớ và hiểu bài dễ dàng hơn. Cũng có thể cho HS tự hoàn chỉnh các SĐTD dạng khung hoặc chỉ để các em tô màu. Kiểm tra đánh giá: Với mục tiêu của kiểm tra đánh

ẠY

giá là kiểm tra kiến thức và mức độ hiểu bài chứ không phải khả năng viết của HS thì

D

việc sử dụng SĐTD là một giải pháp hữu hiệu. Nó giúp GV thấy ngay HS có bao quát đƣợc chủ đề hay không, cũng nhƣ các mặt mạnh, mặt yếu của mỗi HS. Ngoài ra SĐTD

còn cho thấy những chuỗi liên kết ý tƣởng của HS. Do vậy, việc sử dụng SĐTD giúp GV đánh giá đƣợc khách quan về mức độ hiểu biết của HS mà không làm ảnh hƣởng

24

bởi cảm nhận về những kĩ năng trong các lĩnh vực khác nhƣ ngữ pháp. Đồng thời việc sử dụng SĐTD còn giúp HS có thể tự đánh giá bản thân.

Tóm lại việc sử dụng SĐTD trong giáo dục có thể mang lại những lợi ích sau: - Sƣ đồ tƣ duy gợi hứng thú cho ngƣời học một cách tự nhiên, nhờ đó giúp ngƣời học tiếp thu nhiều hơn và tích cực hơn trong giờ học.

IC IA L

- SĐTD làm cho bài học cũng nhƣ cách trình bày ngẫu hứng, sáng tạo và lí thú hơn đối với cả GV và HS.

- Với SĐTD, việc ghi chú bài giảng của GV trở nên linh hoạt, tùy biến, GV dễ

dàng bổ sung, làm mới bài giảng một cách nhanh chóng để phù hợp với sự phát triển

FF

của thời đại.

- SĐTD biểu thị nội dung thích hợp dƣới hình thực rõ ràng và dễ nhớ nên ngƣời

O

học có khuynh hƣớng đạt điểm cao hơn trong các kỳ kiểm tra.

N

- SĐTD không những biểu thị các sự kiện mà còn cho thấy mối liên kết giữa các

Ơ

sự kiện ấy, nhờ đó giúp ngƣời học hiểu sâu hơn về chủ đề.

Trong học dạy học, SĐTD có thể phát huy tối đa khả năng tƣ duy cho HS, đặc

H

biệt là tƣ duy hệ thống, giúp ngƣời học rèn luyện kỹ năng làm việc nhóm, học tập hợp

U

1.5.1. Giới thiệu

Y

1.5. Phần mềm ImindMap

N

tác, dễ dàng nắm bắt nội dung kiến thức mới theo hƣớng dạy học tích cực.

Q

1.5.1.1. Phần mềm ImindMap [14] MindMap (MM) là một phần mềm dùng để tạo các SĐTD. Điều đặc biệt ở đây

M

chính là: Imindmap đƣợc đầu tƣ xây dựng và phát triển bởi chính Tony Buzan, cha đẻ

KÈ

và là ngƣời rất nổi tiếng với những sách viết về MindMaps.

MindMap là sản phẩm số lấy ý tƣởng từ SĐTD MindMap nổi tiếng. Luyện tập

với chƣơng trình này, ngƣời sử dụng sẽ hình thành cách ghi chép và suy nghĩ tổng thể

ẠY

cũng nhƣ chi tiết, rèn luyện đƣợc khả năng tƣ duy, kĩ năng thuyết trình và làm việc

D

khoa học.

MindMap là một phần mềm chủ yếu dành cho doanh nghiệp và cá nhân dùng để

hoạch định ý tƣởng và giúp sắp xếp các công việc một cách thông minh.

1.5.1.2. Tác dụng khi sử dụng ImindMap [11]

25

- Hiểu nội dung bài học một cách rõ ràng và hệ thống. Việc ghi nhớ cũng nhƣ vận dụng cũng sẽ tốt hơn. MM cung cấp cho ta cái nhìn chi tiết và cụ thể.

- Chỉ cần nhìn vào SĐTD, bạn có thể thuyết trình đƣợc nội dung bài học.

- Tạo cho bản thân thái độ và cảm giác tốt về việc học của mình.

- Rèn luyện tƣ duy thông qua sử dụng kiến thức có hiệu quả.

IC IA L

- Rèn luyện tƣ duy thông qua thu - nhận và tổng hợp kiến thức.

- Rèn luyện phẩm chất của tƣ duy (thông qua thói quen tƣ duy) tự giao nhiệm vụ cho chính bản thân làm bài.

1.5.2. Tính năng và download ImindMap [11]

O

và download để có thể sở hữu phần mềm tuyệt vời này.

FF

Hiện MM đang sử dụng trong bài này là MM 6. Mời các bạn xem các tính năng

M

Q

U

Y

N

H

Ơ

N

- Social Sharing (Chia sẻ mạng xã hội Facebook hoặc Twitter)

KÈ

Hình 1.3. Tính năng chia sẻ mạng xã hội Facebook hoặc Twitter

Cập nhật phiên bản Imindmap 6.2 bạn có thể chia sẻ SĐTD của mình tới mạng

ẠY

xã hội Twitter và Facebook chỉ với một lần chạm. Tính năng mới này cho phép bạn

D

tùy chỉnh kích thƣớc SĐTD và chia sẻ nó trực tiếp lên mạng xã hội mà bạn chọn lựa.

- Online Viewer (Xem trực tuyến)

26

IC IA L FF

Hình 1.4. Tính năng xem trực tuyến

O

Bạn có thể gửi liên kết độc đáo tới SĐTD của bạn bằng cách sử dụng viewer. Di

N

chuyển lên xuống, co vào và mở rộng các nhánh bản đồ và thậm chí bạn có thể lấy mã code của SĐTD để nhúng vào trang web của bạn.

Hình 1.5. Tính năng trình bày chế độ âm thanh Ghi chú

ẠY

KÈ

M

Q

U

Y

N

H

Ơ

- Presentation Mode Audio Notes (Trình bày chế độ âm thanh Ghi chú)

Ghi chú thật là thú vị, nhƣng không mang lại trải nghiệm khác biệt tới ngƣời

D

dùng MM. Tuy nhiên, từ giờ chúng ta có thể kết hợp thuyết trình với Audio Notes nhƣ tham gia vào một trò chơi hoàn toàn mới. Bạn có thể thiết lập một bài thuyết trình MM

tự động diễn thuyết để khi bạn bấm play nó sẽ tự động phát ra âm thanh đã đƣợc bạn đồng bộ hóa từ trƣớc (cách này rất phù hợp cho việc giảng bài qua mạng hay gửi cho

27

HS sinh viên để họ có thể ôn bài ở nhà mà không cần tới thầy cô giáo). Thậm chí bạn có thể xuất toàn bộ ra file video.

- Box Branch and Flowchart Shapes and Colours (Hộp chi nhánh và hình dạng sơ

O

FF

IC IA L

đồ khối và màu sắc)

N

Hình 1.6. Hộp chi nhánh và hình dạng sơ đồ khối và màu sắc

Ơ

Bạn có thể chọn từ 16 hình dạng khác nhau cho nhánh bản đồ và tô điểm cho

H

chúng với bất kỳ màu sắc nào. MM 6.2 sẽ có thêm 11 loại hình cho flowcharts của

N

bạn, và bạn có thể khiến chúng hấp dẫn hơn.

D

ẠY

KÈ

M

Q

U

Y

- 3D Images and Central Ideas (Hình ảnh 3D và ý tƣởng Trung tâm)

Hình 1.7. Hình ảnh 3D và ý tƣởng Trung tâm

Với Imindmap 6.2 bạn sẽ có thêm rất nhiều hình ảnh 3D và hình ảnh làm trung

tâm.

28

1.5.3. Xây dựng sơ đồ tƣ duy bằng phần mềm ImindMap [11] 1.5.3.1. Ý tưởng/chủ đề trung tâm Sử dụng hình ảnh trung tâm để giúp tái hiện mục tiêu chính hoặc đề tài của bạn là một nhân tố quan trọng tác động đến việc tƣ duy. Nó tự động ghi nhớ trọng tâm trên cả hai bán cầu não và giúp cho việc vẽ lại tất cả các hình ảnh trong đầu bạn để có thể nhớ

IC IA L

lại trong các trƣờng hợp có liên quan.

* Khi bạn khởi động phần mềm Imindmap, bạn sẽ thấy xuất hiện một cửa sổ thông

báo yêu cầu bạn chọn một hình ảnh để làm khung cho ý tƣởng/chủ đề trung tâm SĐTD của bạn. Ngoài ra, bạn có thể chọn “Browse for central image” để tìm một hình ảnh phù

Y

N

H

Ơ

N

O

FF

hợp có sẵn trong máy tính của bạn.

U

* Chọn hình ảnh phù hợp nhất với chủ đề trung tâm, sau đó đánh tên chủ đề vào

Q

hộp thoại nằm phía dƣới vùng chọn các hình ảnh trung tâm. * Ấn “Create” để mở ra cửa sổ không gian để vẽ SĐTD của bạn.

M

* Chủ đề trung tâm sẽ xuất hiện ở trung tâm màn hình và sẵn sàng cho bạn mở

D

ẠY

KÈ

rộng các chủ đề tiếp theo.

29

IC IA L FF

Chú ý:

O

- Tên mà bạn cung cấp cho SĐTD của bạn sẽ đƣợc tự động lƣu lại thành tên file phần mềm MM và có đuôi dạng .iMindMap. Nếu bạn muốn đổi tên thì chọn File\Save

Ơ

N

as và đặt lại tên file.

- Chế độ “MindMapping”

đƣợc mặc định khi MM đƣợc mở. Với chế

H

độ này sẽ cho phép bạn tạo ra những SĐTD đƣợc tổ chức tự do theo quan điểm của

Y

cho chế độ “MindMapping”.

N

bạn. Ở phần tiếp theo sẽ mô tả một cụ thể cách tạo ra các nhánh chính và nhánh con

SpeedMapping

Q

U

Tuy nhiên, trong một số trƣờng hợp chắc chắn bạn muốn làm việc ở chế độ , chế độ này giúp tạo SĐTD một cách nhanh chóng

M

nhƣng hạn chế sự sáng tạo cá nhân của ngƣời sử dụng. Vấn đề này sẽ đƣợc đề cập ở

KÈ

phần cuối của bản hƣớng dẫn này.

1.5.3.2. Những nhánh chính (Những ý tưởng cơ bản đầu tiên)

Hiện tại bạn đã sẵn sàng để thêm vào những ý tƣởng đầu tiên nhằm liên kết với

ẠY

chủ đề trung tâm. Để điều khiển và kích thích năng lực tƣ duy, bạn cần phải cấu trúc

D

những ý tƣởng theo phân loại và cấp bậc. Những nhánh chính tái hiện những ý tƣởng cơ bản đầu tiên của bạn, đó là những khái niệm ban đầu hoặc “những bản lề” để treo

tất cả các ý phụ vào. Những nhánh này giúp tạo ra hình dạng, điêu khắc và cấu trúc SĐTD một cách hết sức tự nhiên theo những suy nghĩ trong đầu bạn.

30

* Để tạo ra một nhánh chính: Click chuột trái vào vòng tròn ở giữa hình ảnh trung tâm (nó xuất hiện khi bạn rê chuột lên hình ảnh trung tâm) và kéo rê chuột đến vị trí sao cho nhánh có độ dài thích hợp rồi thả chuột.

Khuyên bạn nên chọn công cụ “Branch”

hoặc “Freehand”

để

IC IA L

có thể nhanh chóng tạo ra trƣớc định nghĩa, cấu trúc hình dạng các nhánh. So với đƣờng thẳng, những nhánh đƣờng cong tạo bởi MM đƣợc thiết kế rất hấp dẫn đối với mắt và dễ ghi nhớ vào não hơn.

* Để thêm vào tên nhãn/chữ cho nhánh: Ngay lập tức sau khi tạo ra một nhánh,

FF

bạn hãy gõ nội dung và nó sẽ tự động chèn vào nhánh. Một từ khóa trên một nhánh nên chọn là các từ đơn sẽ làm cho SĐTD của bạn thêm linh hoạt và có sức thu hút.

O

Một từ đơn sẽ tạo ra trật tự các liên kết và liên tƣởng, giúp kích thích tƣ duy của bạn

N

hình thành những suy nghĩ và ý tƣởng mới. Vì thế luôn luôn lựa chọn một từ khóa tốt

Ơ

hơn là một chuỗi các từ - cố gắng dùng các từ đơn giản.

Nếu bạn muốn chỉnh sửa chỉ việc click đúp chuột trái trên nhánh để mở khung

H

chứa tên/từ khóa lần nữa và sửa lại theo ý muốn. Dạng và kích thƣớc font chữ sẽ tự

N

động đƣợc mặc định khi lựa chọn cài đặt ban đầu cho MM. Nếu bạn muốn thay đổi

Y

font và kích thƣớc font sử dụng, bạn có thể sử dụng tùy chọn “drop – down font” trên

D

ẠY

KÈ

M

Q

U

thanh công cụ.

Bạn có thể canh lề cho nhãn trên nhánh bằng cách kích vào các biểu tượng canh lề có trên thanh công cụ.

31

Lƣu ý: Để vẽ SĐTD hiệu quả, cố gắng chỉ sử dụng một từ khóa trên mỗi nhánh.

Một từ thì giúp nhớ và gợi lại những ý tƣởng tốt hơn một cụm từ hay một câu.

O

FF

IC IA L

Bây giờ tạo những nhánh mà bạn nghĩ để gợi lại những ý tƣởng ban đầu.

Ơ

N

* Thay đổi hoặc di chuyển nhánh

Để thay đổi hoặc di chuyển những nhánh, Click trái lên vòng tròn xanh

H

(đƣợc tìm thấy bên ngoài điểm tròn đỏ khi kéo chuột đến ở cuối mỗi nhánh) và kéo rê

N

để thay đổi độ dài ngắn, lên xuống vị trí của nhánh.

Y

* Để thay đổi hình dạng của nhánh

U

Để thay đổi hình dạng của nhánh, Click trái lên nhánh sẽ xuất hiện các

Q

điểm điều khiển là các vòng tròn màu xanh (nếu rê chuột qua nhánh sẽ xuất hiện các

M

vòng tròn màu trắng) nằm bên trong nhánh, sau đó click trái lên các điểm điều khiển này và rê chuột đến vị trí thích hợp để thay đổi.

KÈ

* Màu sắc của các nhánh Sử dụng các màu sắc khác nhau cho từng nhánh chính sẽ hữu dụng cho việc sắp

ẠY

xếp các ý tƣởng.

Nếu mặc định màu tự động khi chọn lựa ở thanh công cụ chính, IMindMap sẽ tự

D

động chọn màu sắc cho các nhánh của bạn tùy thuộc vào cài đặt ban đầu.

Nếu bạn muốn thay đổi màu sắc của một nhánh nào đó, bằng cách click trái lên nhánh đó để chọn và sau đó dùng công cụ “Colour Selector” để sửa đổi màu sắc

của nhánh. Bạn cũng có thể sử dụng công cụ “Colour Selector” để đặt lại màu sắc cho nhánh phía trƣớc trong trƣờng hợp chức năng “Autocolour” không thực thi.

32

Khuyên bạn nên sử dụng công cụ “AutoColour” khi vẽ. Màu sắc các nhánh chính sẽ đƣợc tự động lựa chọn dựa trên cài đặt ban đầu. Bạn có thể cài lại theo ý muốn bằng cách vào Tools  Options  AutoMap và chỉnh lại màu sắc cho từng nhánh.

Lƣu ý: Trong giai đoạn vẽ MM bạn không cần tốn quá nhiều thời gian để định dạng. Chìa khóa để vẽ là suy nghĩ tự do và sáng tạo để ghi nhận lại toàn bộ những ý

IC IA L

tƣởng chính và kết nối chúng lại. Việc tổ chức lại và làm nổi bật những kết quả luôn có thể thực hiện về sau.

Với việc sử dụng sau này, AutoMap cung cấp một bộ công cụ để tăng tốc và hiệu chỉnh những SĐTD, chẳng hạn AutoFont và AutoColour. Bạn có thể chỉnh lại những

FF

tùy chọn này bằng cách vào Tools Options  AutoMap. Hơn nữa, với thẻ

Appearance trong Tools Options  Appearance cung cấp đa dạng những tùy chọn

O

cho việc thay đổi những dạng thuộc tính của SĐTD của bạn.

N

1.5.3.3 Thêm những hình ảnh/biểu tượng vào những ý tưởng chính

Ơ

Sử dụng hình ảnh và biểu tƣợng khi tạo ra những nhánh chính sẽ làm SĐTD của bạn rõ ràng và thu hút hơn. Những hình ảnh sẽ hỗ trợ sự liên tƣởng và có thể giúp ghi

H

nhớ lâu những trong đầu bạn. Hơn nữa, bạn có thể sử dụng những kí hiệu và biểu

N

tƣợng để mã hóa những chủ đề chính. Chẳng hạn, bạn có thể đánh dấu những nhận xét

Y

nhƣ tốt hoặc không tốt, quan trọng hay không quan trọng,…

U

* Thư viện hình ảnh: Thƣ viện hình ảnh bao gồm gần một triệu tập tin mà bạn có

Q

thể tìm thấy để đƣa vào SĐTD của bạn. Nó nằm ở phía phải màn hình hiển thị (trong một số phiên bản có thể nằm ở phía trái). Bạn sẽ cần kết nối Internet để tìm kiếm trong

M

thƣ viện này.

KÈ

Thƣ viện hình ảnh có một công cụ tìm kiếm đi kèm cho phép bạn gõ vào một từ hoặc cụm từ bên trong thanh tìm kiếm và chọn bộ sƣu tập hình ảnh bạn muốn nhƣ clipart, 3D stills, animations và photo Objects. Bạn cũng có thể chọn số lƣợng kết quả

ẠY

hiển thị trên mỗi trang. Sau cùng, nhấn nút “search” để tìm kiếm.

D

Khi đó, bạn sẽ đƣợc cung cấp những hình ảnh có liên quan đến từ hoặc cụm từ

tìm kiếm. Nếu số lƣợng vƣợt quá một trang hiển thị thì bạn có thể nhấn “next” để xem

phần còn lại. * Thư viện biểu tượng: Thƣ viện biểu tƣợng bao gồm một ngân hàng với nhiều loại biểu tƣợng khác nhau mà bạn có thể sử dụng cho SĐTD. Nhiều biểu tƣợng đƣợc

33

phân loại thành những bộ sƣu tập dễ sử dụng. Click vào biểu tƣợng mà bạn muốn chèn

O

* Chèn một hình ảnh từ thư viện biểu tượng/hình ảnh

FF

IC IA L

nó vào SĐTD của bạn.

N

Chèn lên một nhánh: Để đƣa một hình ảnh/biểu tƣợng vào một nhánh, đầu tiên

Ơ

bạn phải chọn nhánh cần đƣa vào, sau đó mở thƣ viện ra và chèn đối tƣợng (hình ảnh/biểu tƣợng) vào nhánh.

H

Chèn vào nhƣ một ảnh tự do: Để chèn hình ảnh/biểu tƣợng mà nó có thể di

N

chuyển bất cứ vị trí nào trên BĐTD, chắc chắn rằng không có nhánh nào đƣợc chọn,

U

cửa sổ làm việc của MM.

Y

bạn chọn hình ảnh thích hợp và nhấn “Insert”. Hình ảnh sẽ ngay lập tức xuất hiện trên

Q

* Đặt lại vị trí hình ảnh/biểu tượng: Hình ảnh/biểu tƣợng của bạn, cả khi chèn lên nhánh hoặc tự do, đều có thể di chuyển đến bất cứ vị trí nào trên SĐTD bằng cách

M

click lên nó và kéo rê đến vị trí thích hợp và thả ra.

KÈ

* Điều chỉnh kích thước hình ảnh/biểu tượng: Click trái lên hình ảnh/biểu tƣợng cần điều chỉnh sẽ thấy xuất hiện 8 điểm để điều chỉnh trên đối tƣợng, sau đó chọn và kéo thả bất cứ điểm nào trên đối tƣợng để điều chỉnh theo mong muốn.

ẠY

* Xoay một hình ảnh: Để xoay một hình ảnh thì bạn chỉ việc click chọn hình ảnh

D

cần xoay, sau đó rê chuột lại công cụ xoay xuất hiện ở góc phải bên dƣới ảnh để xoay.

Chú ý tất cả các hiệu ứng không thể bị xoay. * Chèn những hình ảnh bên ngoài phần mềm: Nếu bạn có những hình ảnh đƣợc lƣu lại ở bất kỳ chỗ nào trên máy tính đều có thể dễ dàng chèn nó vào SĐTD của bạn.

34

Để chèn một hình ảnh lên một nhánh, chọn nhánh đó và chọn Image Library. Cửa sổ tìm kiếm hiện ra và bạn chỉ việc tìm kiếm hình ảnh trong thƣ viện của chƣơng trình, sau đó nhấn Open.

IC IA L

Để chèn một đối tƣợng ảnh tự do, bạn chọn Image File. Cửa sổ tìm kiếm hiện ra và bạn chỉ việc chỉ dẫn đến địa chỉ file hình ảnh mà bạn muốn chèn vào, sau đó

nhấn Open. Hình ảnh vừa chèn sẽ xuất hiện ở cửa sổ làm việc của BĐTD và nó có thể

FF

di chuyển đến bất kỳ vị trí nào mà không bị ràng buộc bởi các nhánh.

Lƣu ý: Nếu bạn muốn chèn công thức hoá học toán học, vật lý thì bạn có thể sử

O

dụng phần mềm ChemDrawUltra, MathType để đánh công thức rồi lƣu lại dƣới dạng tập tin ảnh có đuôi “.gif”. Sau đó chỉ việc chèn nó vào giống nhƣ chèn một hình ảnh.

N

1.5.3.4. Tạo những nhánh con (những ý tưởng thứ 2, thứ 3,…)

Ơ

Hiện tại những nhánh chính đƣợc tạo, các nhánh phụ có thể tạo ra dễ dàng và

H

nhanh chóng để thuận tiện một cách hài hòa trong cấu trúc suy nghĩ.

N

* Thêm những nhánh con

Y

Bạn có thể tạo ra những nhánh con từ những nhánh chính đã có bằng cách

U

click vào vòng tròn đỏ cuối nhánh và rê chuột đến vị trí thích hợp với độ dài nhánh

Q

hợp lý. MM sẽ tự động tạo ra những nhánh mảng hơn để đặc trƣng cho các bậc nhỏ hơn của ý tƣởng; tức các nhánh càng về sau sẽ càng mảnh hơn. Một số lời khuyên đối

M

với bạn khi vẽ các nhánh:

KÈ

Sử dụng những từ khóa để phát triển và mở rộng ý tƣởng chính.

Lần nữa nhắc bạn cố gắng chỉ sử dụng một từ trên mỗi nhánh để giữ nó đơn giản

nhằm giúp thúc đẩy bạn tƣ duy những khái niệm và ý tƣởng mới.

ẠY

Mở rộng tất cả các nhánh chính đến khi bạn cảm thấy đã thêm vào đầy đủ các

D

nhánh con để liên kết tất cả các cấp tiếp theo.

Bạn có thể đào sâu, mở rộng chủ đề bằng cách thêm vào những nhánh phụ,

những nhánh con để tái hiện những quan điểm, những suy nghĩ,…

Nhớ thêm vào những hình ảnh và biểu tƣợng ở những vị trí thích hợp để kích thích tƣởng tƣợng của bạn, nhấn mạnh chủ đề và tăng cƣờng trí nhớ.

35

IC IA L FF

1.5.3.5. Sự phối hợp màu nền

O

Thêm vào màu nền sẽ làm SĐTD của bạn trông có vẻ sinh động và thu hút hơn.

N

Nhớ là sử dụng màu sắc kích thích bạn ghi nhớ và sáng tạo. Bạn có thể thêm màu nền

Ơ

nhƣ sau:

H

Chọn Design  Background colour, tại “Background Colour” chọn màu thích hợp và nhấn “Ok”.

D

ẠY

KÈ

M

Q

U

Y

N

Bây giờ SĐTD của bạn sẽ có màu nền nhƣ đã chọn.

1.5.3.6. Nhấn mạnh làm nổi bật những chủ đề * Làm nổi bật những chủ đề (Thêm vào những đám mây) Việc “highlight” dƣới dạng đám mây hoặc những hình dạng khác có thể làm nổi bật những chủ đề đặc biệt, khiến chúng dễ nhớ và dễ kết nối hơn với các chủ đề còn

36

lại. MM cho phép bạn có thể thêm vào một đám mây cho một chủ đề nhấn mạnh những yếu tố quan trọng trong BĐTD của bạn. Để thêm đám mây: - Chắc chắn rằng đã chọn nhánh chủ đề mà bạn muốn thêm đám mây vào.

- Chọn trình đơn Insert  Boundary (hoặc click phải chuột, chọn Insert 

IC IA L

Boundary). Một đám mây sẽ xuất hiện bao quanh chủ đề đƣợc chọn, tức từ nhánh đã

N

H

Ơ

N

O

FF

chọn đến hết các nhánh con của nó (nếu có).

Y

1.5.3.7. Đính kèm thông tin

U

Để triển khai và mở rộng các chi tiết đặc biệt, bạn có thể muốn liên kết với tập

Q

tin, địa chỉ web, các nhánh với nhau,… hoặc ghi chú lên một số nhánh. Điều này có

M

thể đƣợc thực hiện nhằm mục đích tra cứu, tham khảo tại bất kỳ thời điểm nào.

KÈ

* Đính kém các tập tin hoặc liên kết Bạn có thể sử dụng biểu tƣợng “Link to…” để thêm vào tập tin và siêu

liên kết đến một nhánh. Đơn giản chọn Insert  Link. Cửa sổ link Editor hiện ra, chọn

ẠY

Add files rồi chọn địa chỉ file cần liên kết, sau đó nhấn OK. Còn muốn liên kết đến địa

D

chỉ web hoặc một tập tin MM khác thì tại cửa sổ Link Editor bạn chọn Add Link, sau

đó đánh địa chỉ web hoặc tên tập tin MM rồi nhấn OK. Để xóa liên kết thì tại cửa sổ Link Editor chọn liên kết và nhấn “Remove”.

Biểu tƣợng trên sẽ xuất hiện trên nhánh vừa đính kèm liên kết. Bạn có thể xem nội dung liên kết bằng cách chọn thẻ “Presentation View” ở góc dƣới bên trái màn hình hoặc click phải chuột trên nhánh và chọn Link  File, chọn file và nhấn “View”.

37

* Thêm vào những dòng ghi chú Bạn có thể muốn thêm một ghi chú hoặc chú thích cho một chủ đề để dễ nhớ sau này. Hiển nhiên các ghi chú này sẽ không nhìn thấy trên SĐTD của bạn để tránh sự lộn xộn. Để thêm ghi chú bạn chọn nhánh cần thềm vào và có thể thực hiện theo 2 cách: (1) Chọn Insert  Notes rồi điền vào thông tin cần ghi chú. (2) Click phải

IC IA L

chuột  Insert/Edit  Insert/Edit Notes rồi điền thông tin cần ghi chú.

Sửa đổi các ghi chú - MM bao gồm một bộ xử lý sẽ cho phép bạn thêm vào những

ghi chú trên các nhánh. Đơn giản chỉ việc chọn biểu tƣợng “Notes Editor” có thể thấy trên thanh công cụ bên phía trái màn hình. Một hộp thoại sẽ mở ra để bạn điền vào các ghi

FF

chú. Để mô tả tất cả các nút công cụ có thể trong “Notes Editor”, bạn chỉ việc mở “Notes

O

Editor” và lƣớt qua mỗi nút để xem hiển thị chức năng công cụ.

1.5.3.8. Xuất SĐTD

N

MM cung cấp một chuỗi các lựa chọn định dạng tập tin để xuất ra với các mục

Ơ

đích chia sẻ và sử dụng khác nhau. Bao gồm: dạng tập tin hình ảnh, Word, Power

KÈ

M

Q

U

Y

N

H

Point, WebPage, PDF.

* Xuất ra dưới dạng tập tin ảnh

ẠY

Bạn có thể xuất một bản sao SĐTD dƣới dạng tập tin ảnh bằng cách chọn Image.

Nhấn Browse chọn địa chỉ cần xuất ra để lƣu hình ảnh lại trên máy và chọn kiểu định

D

dạng file ảnh nhƣ Bitmap (*.bmp), Jpeg (*.jpg) và PNG (*.png).

38

IC IA L

* Xuất ra dưới dạng tập tin Word

FF

Chọn File  Export  Text Document, sau đó lựa chọn Word hoặc OpenOffice,

Word phiên bản 2003 hoặc 2007, kiểu trang ngang hoặc trang đứng và địa chỉ để lƣu

O

lại trên máy rồi nhấn OK. Bản Word sẽ tự động mở ra. Toàn bộ chữ trên nhánh và các ghi chú sẽ đƣợc chuyển hết sang Word.

Ơ

* Xuất ra dưới dạng tập tin PowerPoint

N

Chú ý: Chức năng này chỉ thực hiện trên máy cá nhân

H

Bạn có thể xuất file dƣới dạng tập tin PowerPoint bằng cách chọn File  Export

N

 Presentation. Chọn địa chỉ lƣu lại và nhấn OK. PowerPoint sẽ tự động trình bày SĐTD dƣới dạng các slide. Trong PowerPoint mọi hiệu ứng sẽ chạy một cách tự động.

Y

Nếu bạn muốn SĐTD của bạn có đầy sức sống khi chuyển thành PowerPoint,

U

MM sẽ tự động thiết lập trình tự hiển thị các nhánh của SĐTD trong PowerPoint của

Q

bạn. Tuy nhiên, bạn có thể sửa đổi trật tự này theo ý muốn bằng cách vào trình đơn

M

View trong MM và lựa chọn công cụ Branch Odering.

KÈ

ImindMap sẽ tự động định rõ vị trí trật tự các nhánh phụ thuộc vào trật tự xuất hiện các nhánh khi chúng đƣợc tạo ra. Bạn có thể sửa đổi trật tự, cách đánh số thứ tự các nhánh bằng cách click lên số thứ tự trên nhánh và thay đổi giá trị số thứ tự, sau đó

ẠY

nhấn OK. Trật tự nhánh đó sẽ đƣợc hoán đổi với nhánh có số thứ tự trùng với số mà

D

bạn thay đổi.

Khi bạn hài lòng với trật tự các nhánh, xuất SĐTD của bạn ra dạng file theo các

hƣớng dẫn ở trên. Để xem các trình diễn hiệu ứng, mở file PowerPoint đó lên và nhấn F5 (hoặc chọn View Show) và click từng cái để xuất hiện từng nhánh. Bạn có thể lựa chọn Slide Show  Slide Transition để tăng tốc chuyển tiếp giữa các nhánh.

39

Nếu bạn muốn thay đổi qua lại giữa trình bày hiệu ứng động và tĩnh thì chỉ việc chọn biểu tƣợng nhỏ của SĐTD ở phía góc phải SĐTD. Chú ý: Nếu bạn đã thêm vào màu nền cho SĐTD thì nó sẽ không hiển thị khi chuyển sang PowerPoint. Chức năng xuất sang PowerPoint chỉ áp dụng cho máy tính

N

O

FF

IC IA L

cá nhân.

Ơ

* Xuất ra dưới dạng trang Web

Bạn chó thể xuất SĐTD ra dƣới dạng Web. Sự lựa chọn này có thể tìm thấy trong

H

trình đơn File  Export  Webpage, chọn Browse và cung cấp địa chỉ để lƣu lại, kích

ẠY

KÈ

M

Q

U

Y

N

thƣớc SĐTD rồi nhấn Export. Mọi hiệu ứng vẽ đƣợc xuất ra dƣới dạng hiệu ứng ảnh.

D

* Xuất ra dưới dạng tập tin PDF Chọn File  Export  PDF để xuất SĐTD ra tập tin dƣới dạng PDF. Bạn sẽ

đƣợc yêu cầu cung cấp địa chỉ để lƣu tập tin lại.

40

Mọi hình ảnh SĐTD sẽ đƣợc trình bày ở trang đầu của tập tin PDF và những ghi chú sẽ đƣợc đặt ở các trang tiếp theo - mỗi ghi chú sẽ đƣợc đặt trên một trang riêng để

O

FF

IC IA L

dễ tham khảo.

1.5.3.9. In và lưu lại SĐTD

N

* In ấn

Ơ

Bạn có thể in ra SĐTD đang thực thi bằng cách chọn công cụ in. Để định dạng

H

trang in và các tùy biến khi in, bạn vào File File  Print  Setup. Cửa sổ Page Setup

N

mở ra và bạn có thể lựa chọn kích thƣớc trang in, định dạng khổ giấy, loại máy in,… cho phù hợp.

Y

* Lưu lại

U

Bạn cần phải lƣu SĐTD lại trƣớc khi thoát khỏi iMindMap®.

Q

Chọn File  Save.

M

Nếu cần, bạn chọn địa chỉ đƣờng dẫn để lƣu tập tin lại rồi nhấn Save.

Chú ý: Tất cả các tập tin MM sẽ tự động lƣu lại với đuôi tập tin là “.iMindMap”.

KÈ

Chú ý: Chế độ soạn thảo nhanh SĐTD (SpeedMappingMode) Bây giờ chúng ta có thể tạo ra một SĐTD sử dụng mọi chức năng và công cụ

ẠY

khác nhau trong chế độ vẽ SĐTD tiêu chuẩn. Đó là lời khuyên cho thực hiện tốt nhất các công việc nhƣ dành thời gian để tổ chức hiệu quả các ý tƣởng. Tuy nhiên, có

D

những tình huống bạn muốn sử dụng MM để ghi lại nhanh những ý tƣởng chợt thoáng qua trong đầu. Khi đó bạn nên sử dụng chế độ soạn thảo nhanh - SpeedMappingMode.

Thí dụ: Khi làm việc theo nhóm bạn có thể muốn phát sinh một số lƣợng lớn các ý tƣởng để thảo luận về sau; bạn cũng có thể sử dụng chế độ này trong lớp học; để ghi nhận lại một cuộc thảo luận điện thoại, những phút giây hội họp, thảo luận nhóm.

41

Ngƣợc lại, Chế độ tiêu chuẩn - MindMapping Mode - đƣợc đánh giá là gốc vẽ SĐTD. Còn SpeedMappingMode đƣợc lập trình để vẽ nhanh SĐTD. Cách tốt nhất là sử dụng chế độ soạn thảo nhanh khi bắt đầu vẽ SĐTD và sau đó hoàn chỉnh nó ở chế độ tiêu chuẩn. Điều đó sẽ khiến bạn khỏi băn khoăn cho việc định dạng các nhánh khi vẽ và có thể tạo ra phong cách cá nhân về sau khi hiệu chỉnh lại.

IC IA L

Nên nhớ là một SĐTD đƣợc tạo ra bởi bạn thì có ảnh hƣởng lớn hơn rất nhiều so với một SĐTD đƣợc tạo ra cho bạn. Vì thế, hãy sử dụng chế độ tiêu chuẩn bất cứ khi nào có thể.

FF

Cách sử dụng chế độ soạn thảo nhanh SĐTD

Ta có thể sử dụng chế độ soạn thảo nhanh – SpeedMapping –

O

bằng cách chọn Mode  Speed MM. Nó sẽ cho phép bạn tạo ra nhanh chóng một cấu

N

trúc BĐTD mà chỉ sử dụng bàn phím.

Ơ

Đơn giản bạn click vào vòng tròn đỏ ở giữa hình ảnh/chủ đề trung tâm và bắt đầu đánh máy. Một nhánh sẽ đƣợc tự động vẽ để tái hiện ý tƣởng chính đầu tiên.

H

Để tạo thêm các nhánh chính, ấn “Enter” trên bàn phím và bắt đầu đánh nội dung

N

nhánh tiếp theo. Cứ thế lập đi lập lại thao tác để tạo ra các nhánh tiếp theo. Để chọn

Y

hoặc di chuyển qua lại các nhánh, bạn có thể sử dụng phím Tab, Shift – Tab, phím mũi

U

tên trên bàn phím hoặc đơn giản là chọn trên nhánh mới.

Q

Để thêm sự kết nối các ý tƣởng đến một trong những nhánh chính, đơn giản bắt đầu nhập nội dung khi nhánh đƣợc chọn. Bằng cách nhấn Enter và tiếp tục nhập, bạn

M

có thể tạo ra các nhánh con.

KÈ

Bạn có thể di chuyển đến một nhánh con bằng cách sử dụng phím mũi tên và tiếp tục thêm vào các chủ đề hoặc ý tƣởng thứ cấp đến khi hết các ý tƣởng thoáng qua

D

ẠY

trong đầu bạn.

42

IC IA L

FF

Chế độ soạn thảo nhanh thiết kế độ dài các nhánh thông minh phù hợp với độ dài các từ mà bạn nhập vào.

O

Chế độ soạn thảo nhanh cũng tự động định dạng lại SĐTD của bạn khi các nhánh

N

mới đƣợc thêm vào, chắc chắn nó đã đƣợc tổ chức tốt.

Ơ

Trong khi bạn có thể thực hiện khéo léo các nhánh ở chế độ soạn thảo nhanh, chế độ này sẽ giảm khả năng phần mềm để tự động định dạng lại cấu trúc SĐTD. Nếu bạn

H

muốn điều chỉnh lại hình dạng, tổ chức lại hoặc nâng chất SĐTD thì bạn nên sử dụng

N

chế độ tiêu chuẩn.

Y

Lƣu ý rằng một số chức năng sẽ không thực hiện đƣợc trong chế độ soạn thảo

U

nhanh. Chẳng hạn: chức năng vẽ tự do (Freehand); vẽ quan hệ giữa các nhánh

Q

(Relationship Branches) và hầu hết các điểm điều khiển trên nhánh. Các chức năng này sẽ đƣợc thực thi đầy đủ khi bạn chuyển sang chế độ vẽ tiêu chuẩn.

M

Tóm lại, chế độ soạn thảo nhanh là một phƣơng án thông minh để bắt đầu vẽ

KÈ

SĐTD của bạn. Quay trở lại chế độ tiêu chuẩn để cá nhân hóa theo ý muốn của bạn. Điều quan trọng bạn nên nhớ là một SĐTD đƣợc tạo ra bởi bạn thì có hiệu quả hơn rất

ẠY

nhiều so với một SĐTD đƣợc tạo ra cho bạn. Vì thế, hãy sử dụng chế độ tiêu chuẩn bất

D

cứ khi nào có thể.

43

1.6. Thực trạng sử dụng sơ đồ - sơ đồ tƣ duy trong dạy học hóa học ở trƣờng THPT tại Quảng Nam và TP. Đà Nẵng 1.6.1. Mục đích điều tra - Tìm hiểu thực trạng việc sử dụng sơ đồ - sơ đồ tƣ duy trong dạy học hóa học ở trƣờng THPT.

IC IA L

- Tìm hiểu ý kiến, nhận xét của giáo viên trong việc sử dụng SĐTD cho học sinh THPT.

- Tham khảo ý kiến giáo viên về những bài có khả năng lồng ghép SĐTD vào bài giảng hóa học trên lớp.

FF

- Thu thập những kiến nghị của giáo viên để sử dụng SĐTD đƣợc hiệu quả hơn.

- Tìm hiểu ý kiến, nhận xét của học sinh trong việc sử dụng SĐTD.

O

1.6.2. Đối tƣợng điều tra

Trƣờng

Tên giáo viên

Tỉnh, thành phố

Ơ

STT

N

Bảng 1.1. Danh sách giáo viên được tham khảo ý kiến Phan Đình Điền

2

Nguyễn Tiến Hùng

3

Võ Thị Thơ

4

Phạm Thị Thắm

5

Nguyễn Thị Minh Phƣơng

Nguyễn Văn Cừ

Quảng Nam

Q

U

Y

N

H

1

Bảng 1.2. Các lớp tham gia điều tra thực trạng sử dụng SĐTD trong học tập Trƣờng

Lớp

Sĩ số

Nguyễn Văn Cừ

11/1

41

11/7

37

11/7

43

11/9

42

M

STT

KÈ

1 2

ẠY

3

D

4

Thái Phiên (ĐN) 1.6.3. Tiến hành điều tra

- Phát phiếu tham khảo ý kiến giáo viên + Số phiếu phát ra: 5 + Số phiếu thu vào: 5 - Phát phiếu điều tra cho học sinh các lớp nhƣ bảng 1.2

44

+ Số phiếu phát ra: 163 + Số phiếu thu vào: 163 1.6.4. Kết quả điều tra 1.6.4.1. Thực trạng sử dụng SĐTD trong dạy học hóa học ở trường trung học phổ thông Nguyễn Văn Cừ Mức độ khăn

Nhiều

thƣờng gặp khi giảng dạy phần hóa hữu cơ Kiến thức nhiều, thời

1

gian ít.

Tỉ lệ

Số

lƣợng

%

lƣợng

%

lƣợng

5

100

0

0

0

0

3

60

2

40

0

0

0

0

0

0

3

60

1

20

1

20

4

80

1

20

0

0

N

100

Phƣơng tiện trực quan

U

ít.

Tỉ lệ %

5

dạng.

4

Số

Y

Bài tập hóa học khá đa

3

Tỉ lệ

N

H

đạt.

Ơ

khó hiểu, khó truyền

Không

Số

Nội dung trừu tƣợng, 2

Ít

FF

STT

O

khó

Những

IC IA L

Bảng 1.3. Khó khăn thường gặp khi giảng dạy phần hóa hữu cơ

Q

Học sinh chƣa có kiến thức căn bản về hóa

M

5

KÈ

hữu cơ.

Qua bảng 1.3, cho thấy khi giảng dạy phần hóa hữu cơ, giáo viên thƣờng gặp rất

ẠY

nhiều khó khăn. Điển hình là kiến thức nhiều, thời gian ít (100%) và bài tập hóa học khá đa dạng (100%). Ngoài ra thì có những khó khăn khác nhƣ HS chƣa có kiến thức

D

căn bản về hóa hữu cơ (80%), phƣơng tiện trực quan ít (60%).

45

Bảng 1.4. Mức độ sử dụng sơ đồ- sơ đồ tư duy trong dạy học môn hóa học Mức độ sử dụng

Không bao giờ

Rất ít

Thỉnh thoảng

Thƣờng xuyên

Số lƣợng

2

2

1

0

Tỉ lệ %

40

40

20

0

IC IA L

Qua bảng 1.4, cho thấy việc sử dụng SĐTD trong dạy học môn hóa học ít đƣợc quan tâm và sử dụng nhiều. Có 40% giáo viên không bao giờ sử dụng.

Bảng 1.5. Mục đích sử dụng SĐTD trong dạy học môn hóa học Mục đích sử dụng SĐTD trong dạy học môn hóa học

Số lƣợng

Tỉ lệ %

3

100

1

33.3

Tiết kiệm thời gian, tăng tính linh hoạt trong bài giảng.

3

100

Đổi mới phƣơng pháp dạy học.

2

66.7

2

66.7

1

33.3

1

33.3

FF

Tóm tắt nội dung bài học.

Ơ

Giúp học sinh nắm vững kiến thức đã học.

N

O

Xây dựng cấu trúc bài học theo tiến trình dạy học.

H

Xây dựng bài tập hóa học.

N

Kiểm tra đánh giá

Qua bảng 1.5, cho thấy việc sử dụng SĐTD trong dạy học môn hóa học đƣợc

Y

giáo viên sử dụng với nhiều mục đích khác nhau. Trong đó mục đích tóm tắt nội dung

U

bài học (100%) và tiết kiệm thời gian, tăng tính linh hoạt trong bài giảng (100%).

Q

Ngoài ra mục đích khác đƣợc sử dụng ít hơn nhƣ giúp học sinh nắm vững kiến thức đã

M

học (66.7%), đổi mới phƣơng pháp dạy học (66.7%).

KÈ

Bảng 1.6. Dạng bài nên sử dụng SĐTD trong dạy học môn hóa học Số lƣợng

Tỉ lệ %

Bài lên lớp truyền thụ kiến thức mới về chất.

3

60

2

Bài ôn tập, luyện tập.

5

100

3

Bài thực hành.

1

20

STT

D

ẠY

1

Dạng bài nên sử dụng SĐTD

46

Qua bảng 1.6, cho thấy dạng bài nên sử dụng SĐTD đƣợc giáo viên chọn nhiều đó là bài ôn tập, luyện tập chiếm 100%. Ngoài ra thì dạng bài lên lớp truyền thụ kiến thức mới về chất chiếm 60%, bài thực hành (20%).

Bảng 1.7. Tác dụng khi sử dụng SĐTD trong dạy học môn hóa học

STT

Tác dụng

Nội

dung

Bình thƣờng

SL

%

SL

%

SL

0

0

0

0

0

0

0

1

33.3

0

0

bài

học ngắn gọn, cô đọng. sinh

động

và

%

0

3

100

66.7

0

0

2

66.7

1

33.3

0

0

N

sinh.

Học sinh dễ nhớ

0

1

33.3

2

66.7

0

0

33.3

2

66.7

0

0

0

0

U

hơn.

0

Y

và hiểu bài sâu

Q

Phát triển trí não

5

SL

H

học tập cho học

4

%

2

Ơ

Tạo hứng thú 3

Rất tốt

N

hấp dẫn.

O

Bài học trở nên 2

Tƣơng đối tốt

FF

1

tác dụng

IC IA L

Không có

1

M

cho học sinh.

KÈ

Qua bảng 1.7, cho thấy việc sử dụng SĐTD có nhiều tác dụng trong dạy học hóa

học. Trong đó nội dung bài học ngắn gọn, cô đọng (100%) đƣợc các giáo viên chọn có

ẠY

tác dụng rất tốt, bài học trở nên sinh động và hấp dẫn (66.7%), học sinh dễ nhớ và hiểu bài sâu hơn (66.7%) có tác dụng tƣơng đối tốt.

D

Bảng 1.8. Ưu và nhược điểm của việc sử dụng SĐTD trong dạy học môn hóa học

STT

Ƣu và nhƣợc điểm của việc sử dụng SĐTD trong dạy học môn hóa học

Số lƣợng

Tỉ lệ %

1

Giúp trình bày ngắn gọn, dễ nhìn, dễ viết.

3

100

2

Học sinh dễ nhớ bài.

2

66.7

47

Kích thích hứng thú học tập và khả năng sáng tạo của

3

học sinh.

Phát huy tối đa tiềm năng ghi nhớ của bộ não.

4

Rèn luyện cách xác định chủ đề, phát triển ý chính và ý

5 6

Không truyền đạt hết ý tƣởng.

7

Không thể sơ đồ hóa tất cả kiến thức.

66.7

1

33.3

3

100

2

66.7

3

100

IC IA L

phụ một cách logic.

2

Qua bảng 1.8, cho thấy việc sử dụng SĐTD giúp trình bày ngắn gọn, dễ nhìn, dễ

FF

viết (100%), rèn luyện cách xác định chủ đề, phát triển ý chính và ý phụ một cách

O

logic (100%) nhƣng không thể sơ đồ hóa tất cả kiến thức (100%). Tuy nhiên, còn thể hiện nhiều ƣu điểm nhƣ: giúp học sinh dễ nhớ bài, kích thích hứng thú học tập và khả

N

năng sáng tạo của học sinh.

Ơ

Tóm lại: Thực tế qua điều tra thì tôi nhận thấy việc giáo viên sử dụng SĐTD

H

trong dạy học hóa học ở trƣờng THPT Nguyễn Văn Cừ là chƣa phổ biến.

1.6.4.2. Thực trạng sử dụng SĐTD trong học tập môn hóa học của học sinh

N

THPT Nguyễn Văn Cừ (QN) và Thái Phiên (ĐN)

Y

- Với câu hỏi “ Em thích hay không thích giờ học thầy cô sử dụng SĐTD vào

U

trong giảng dạy” thì có 92.6% các em chọn thích, chỉ có 7.4% các em chọn không

Q

thích.

- Điều tra kết quả tự đánh giá mức độ sử dụng SĐTD trong học tập môn hóa học

M

của học sinh thu đƣợc kết quả nhƣ sau:

KÈ

Bảng 1.9. Mức độ sử dụng SĐTD trong học tập môn hóa học Mức độ sử dụng SĐTD

Số lƣợng

Tỉ lệ %

Không bao giờ

143

87.7

2

Rất ít khi

12

7.4

3

Thỉnh thoảng

5

3.1

4

Thƣờng xuyên

3

1.8

STT

D

ẠY

1

Qua bảng 1.9, cho thấy việc học sinh sử dụng SĐTD trong học tập môn hóa học hầu nhƣ là không có (87.7%), chỉ có 1.8% thƣờng xuyên sử dụng.

48

Bảng 1.10. Trở ngại khi thiết kế SĐTD trong học tập môn hóa học Trở ngại khi thiết kế SĐTD trong học tập môn hóa

STT

học

Số lƣợng

Tỉ lệ %

Không xác định đƣợc yếu tố trọng tâm của bài học.

152

93.3

2

Khó xây dựng.

161

98.8

3

Không có trở ngại hay khó khăn gì.

2

1.2

IC IA L

1

Qua bảng 1.10, cho thấy học sinh ngại sử dụng SĐTD trong học tập môn hóa học vì khó xây dựng đƣợc SĐTD (98.8%) và không xác định đƣợc yếu tố trọng tâm của

FF

bài học (93.3%). Chỉ 1,2% các em chọn không có trở ngại hay khó khăn gì.

O

Tóm lại, qua điều tra thì ta thấy hầu nhƣ các em không sử dụng SĐTD trong học

D

ẠY

KÈ

M

Q

U

Y

N

H

Ơ

N

tập bởi khó xây dựng đƣợc SĐTD.

49

CHƢƠNG 2. THIẾT KẾ VÀ SỬ DỤNG SƠ ĐỒ TƢ DUY VÀO BÀI LÊN LỚP PHẦN HÓA HỮU CƠ LỚP 11 CƠ BẢN 2.1. Những định hƣớng khi lập sơ đồ tƣ duy trong dạy học hóa học [2] 2.1.1. Nguyên tắc lập sơ đồ tƣ duy (6 nguyên tắc)  Nguyên tắc 1: Đảm bảo tính chính xác, khoa học và thực tiễn

IC IA L

Theo nguyên tắc này nội dung SĐTD thể hiện một cách đúng đắn những quan điểm của hóa học hiện đại (thuật ngữ, thuyết, định luật, quá trình hóa học…). SĐTD

phải gắn liền với nội dung bài học và thực tiễn. SĐTD cần phải ngắn gọn xúc tích nhƣng vẫn đảm bảo tính logic và đầy đủ về mặt ý nghĩa.

FF

 Nguyên tắc 2: Bảo đảm tính sƣ phạm

Nguyên tắc này đặt ra việc chon lựa nội dung truyền đạt bằng SĐTD phải phù

O

hợp với đặc điểm tâm lý và khả năng nhận thức của HS. Theo nguyên tắc này các từ

N

khóa trong sơ đồ phải đơn giản, dễ hiểu, gần gũi với HS. Mức độ diễn đạt phải đi từ

Ơ

cái cụ thể cho đến cái tổng quát.

VD: Qua mỗi nội dung bài giảng GV triển khai SĐTD theo ý chính, kết thúc tiết

H

học củng cố bài bằng SĐTD theo bài học và ôn tập hệ thống kiến thức bằng SĐTD

N

theo chƣơng.

Y

 Nguyên tắc 3: Bảo đảm tính hệ thống

U

SĐTD phải có tính kế thừa, bổ sung lẫn nhau, SĐTD phần trƣớc chuẩn bị cho

Q

SĐTD phần sau, SĐTD phần sau phát triển SĐTD phần trƣớc. Tất cả, cùng với nội dung các thuyết khác, tạo nên một hệ thống toàn vẹn những kiến thức, kỹ năng, kỹ xảo

M

cho học sinh. Bản thân của SĐTD cũng là một thể thống nhất, mỗi từ khóa đại diện

KÈ

cho một nội dung cụ thể đƣợc gắn liền với nội dung bài học, gắn liền với mỗi một từ khóa có cấp thấp hơn và cũng có những mối quan hệ với những từ khóa cùng cấp.  Nguyên tắc 4: Tính thẫm mỹ

ẠY

Muốn thu hút sự chú ý đối với học sinh thì SĐTD phải đảm bảo đƣợc yêu cầu

D

này. Hình thức trình bày SĐTD phải bắt mắt, có sự kết hợp hài hòa các màu sắc, hình

ảnh đặc trƣng. Điều đó còn yêu cầu năng khiếu nghệ thuật của ngƣời xây dựng SĐTD.  Nguyên tắc 5: Đảm bảo tính củng cố và khắc sâu kiến thức Nguyên tắc này để đảm bảo ƣu điểm lớn nhất của SĐTD là giúp học sinh dễ nhớ

bài và hệ thống nội dung kiến thức bài học.

50

 Nguyên tắc 6: Đảm bảo khả năng phát triển tƣ duy của học sinh Thông qua việc xây dựng, trình bày và nghiên cứu SĐTD, HS sẽ rèn luyện đƣợc óc quan sát, phát triển trí nhớ và trí tƣởng tƣợng, các thao tác tƣ duy, trau dồi ngôn ngữ, phát triển năng lực suy luận logic, tƣ duy độc lập, suy nghĩ linh hoạt, khả năng

chất của nhân cách.

2.1.2. Quy trình lập sơ đồ tƣ duy (6 bƣớc) 

Bƣớc 1: Xác định mục tiêu của sơ đồ tƣ duy

IC IA L

phát hiện, sử dụng kiến thức để giải quyết vấn đề do thực tiễn đặt ra và một số phẩm

- Qua việc dạy học bằng sơ đồ tƣ duy, học sinh đạt đƣợc những nội dung kiến

FF

thức, kỹ năng và thái độ gì đó là mục tiêu của SĐTD.

- Mục tiêu về nội dung kiến thức đƣợc thể hiện trên từ khóa trung tâm và từ khóa

O

cấp 1. Về kỹ năng, đƣợc hình thành khi GV tiến hành bài trên lớp, HS tham gia xây

N

dựng, báo cáo và nghiên cứu SĐTD.

Ơ

- Để xác định mục tiêu SĐTD, chúng tôi nghiên cứu kĩ sách giáo khoa, sách giáo viên, sách bài tập hóa 11, chƣơng trình cơ bản. 

H

Bƣớc 2: Thu nhập thông tin

N

Chúng tôi đã tham khảo SĐTD có liên quan từ các nguồn:

Y

- Các sách hƣớng dẫn vẽ SĐTD.

U

- Các luận án, luận văn và khóa luận về SĐTD.

Q

- Các trang Website diễn đàn về dạy học bằng công nghệ thông tin và sơ đồ tƣ 

Bƣớc 3: Chuẩn bị

M

duy.

KÈ

- Chọn lựa các từ ngữ tƣơng ứng làm từ khóa. Các từ ngữ thể hiện đƣợc mục tiêu của SĐTD.

ẠY

- Chọn lựa hình ảnh phù hợp với nội dung của SĐTD. - Dự kiến các mối liên kết.

D



Bƣớc 4: Vẽ sơ đồ

- Dùng phần mềm IMindMap để vẽ sơ đồ hoặc vẽ bằng tay ra giấy. 

Bƣớc 5: Tham khảo trao đổi ý kiến với đồng nghiệp

51

Trao đổi và tham khảo ý kiến với đồng nghiệp sẽ góp phần nâng cao chất lƣợng của SĐTD. Ta có thể tiến hành tham khảo và trao đổi ý kiến với đồng nghiệp theo các bƣớc sau: - Cho đồng nghiệp xem các SĐTD đã thiết kế.

- Nhờ đồng nghiệp nhận xét đánh giá. 

IC IA L

- Tiếp thu ý kiến, xem xét ý kiến.

Bƣớc 6: Chỉnh sửa và hoàn thiện

Sau khi tiếp thu ý kiến của các đồng nghiệp ta tiến hành chỉnh sửa và bổ sung nhằm hoàn thiện SĐTD.

FF

2.2. Thiết kế sơ đồ tƣ duy Phần kiến thức hóa hữu cơ lớp 11 cơ bản 2.2.1. Sơ đồ tƣ duy hệ thống hóa chƣơng

O

2.2.1.1. SĐTD chương “đại cương hóa hữu cơ”(Hình 2.1)

N

- Mục tiêu: Hệ thống hóa nội dung, kiến thức chƣơng đại cƣơng hóa học hữu cơ.

Ơ

Giúp học sinh nắm vững trọng tâm của chƣơng, vận dụng giải các bài tập, làm bài kiểm tra và chuẩn bị kiến thức vào chƣơng hiđrocacbon no.

H

- Từ khóa trung tâm: “Đại cƣơng hóa học hữu cơ”.

N

- Nhánh cấp 1: Đĩnh nghĩa, phân loại, phân tích nguyên tố, công thức phân tử,

Y

cấu tạo hóa học, phản ứng hữu cơ.

U

2.2.1.2. SĐTD chương “ Hidrocacbon no” (Hình 2.2)

Q

- Mục tiêu: Hệ thống hóa nội dung, kiến thức chƣơng hiđrocacbon no. Giúp học sinh nắm đƣợc nội dung trọng tâm của chƣơng, rèn luyện kỹ năng so sánh.

M

- Từ khóa trung tâm: Ankan – xicloankan.

KÈ

- Nhánh cấp 1: Cấu trúc, TCVL, TCHH, ứng dụng và điều chế. - Dạng SĐTD so sánh.

2.2.1.3. SĐTD chương “Hidrocacbon không no” (Hình 2.3)

ẠY

- Mục tiêu: Hệ thống hóa nội dung, kiến thức chƣơng hiđrocacbon không no.

D

Giúp học sinh nắm đƣợc nội dung trọng tâm của chƣơng.

- Từ khóa trung tâm: Hidrocacbon không no

- Nhánh cấp 1: Cấu trúc, TCVL, TCHH, ứng dụng và điều chế.

2.2.1.4. SĐTD chương “Andehit - axitcacbonxylic” (Hình 2.4) - Mục tiêu: Tổng hợp nội dung lí thuyết dẫn xuất có nhóm cacbonxyl

52

- Từ khóa trung tâm : Andehit – axit cacboxylic.

D

ẠY

KÈ

M

Q

U

Y

N

H

Ơ

N

O

FF

IC IA L

- Nhánh cấp 1: Andehit, xeton và axit cacboxylic.

53

54

D

ẠY M

KÈ H

N Ơ N

IC IA L

FF

O

Hình 2.1. SĐTD chƣơng “ Đại cƣơng hóa hữu cơ”

Y

U

Q

55

D

ẠY Y

U

Q H

N Ơ N

Hình 2.2. SĐTD chƣơng “ Hidrocacbon no”

M

KÈ

IC IA L

FF

O

56

D

ẠY Y

U

Q H

N Ơ N

IC IA L

FF

O

Hình 2.3. SĐTD chƣơng “Hidrocacbon không no”

M

KÈ

57

D

ẠY Y

U

Q H

N Ơ N

IC IA L

FF

O

Hình 2.4. SĐTD chƣơng “Andehit – Axit cacboxylic” (Do học sinh vẽ tay)

M

KÈ

2.2.2. Sơ đồ tƣ duy cho nội dung một bài lên lớp 2.2.2.1. Sơ đồ tư duy cho nội dung bài mới a) Bài “Ankan” (Hình 2.5) - Mục tiêu: Tổng hợp nội dung lí thuyết về ankan, cho học sinh tiếp xúc với dạng SĐTD có nhiều phân cấp.

IC IA L

- Từ khóa trung tâm: Ankan.

- Nhánh cấp 1: Định nghĩa, đồng phân, bậc của nguyên tử C, danh pháp, cấu trúc, tính chất vật lí, tính chất hóa học, điều chế và ứng dụng. b) Bài “Ancol” (Hình 2.6)

FF

- Mục tiêu: Hệ thống hóa nội dung kiến thức về ancol, rèn luyện kĩ năng vẽ

O

SĐTD cho học sinh.

- Từ khóa trung tâm: Ancol

N

- Nhánh cấp 1: Định nghĩa, danh pháp, tính chất vật lí, tính chất hóa học, điều

Ơ

chế và ứng dụng.

2.2.2.2. Sơ đồ tư duy cho nội dung bài ôn tập, luyện tập

H

a) Bài luyện tập “Anken và ankađien” (Hình 2.7)

N

- Mục tiêu: Hệ thống hóa lại nội dung kiến thức về Anken và ankađien.

Y

- Từ khóa trung tâm: Luyện tập Anken và ankađien.

U

- Nhánh cấp 1: Cấu tạo, tính chất hóa học, điều chế, ứng dụng.

Q

b) Bài luyện tập “ Hidrocacbon thơm” (Hình 2.8) - Mục tiêu: Hệ thống hóa lại nội dung kiến thức về benzen và đồng đẳng.

M

Hidrocacbon khác.

KÈ

- Từ khóa trung tâm: Luyện tập Hidrocacbon.

- Nhánh cấp 1: Cấu tạo, tính chất hóa học, điều chế, ứng dụng.

ẠY

c) Bài luyện tập “Andehit – Axit cacboxylic” (Hình 2.9) - Mục tiêu: Hệ thống hóa lại nội dung kiến thức về andehit và axit cacboxylic.

D

- Từ khóa trung tâm: Luyện tập andehit và axit cacboxylic.

- Nhánh cấp 1: Cấu tạo, tính chất hóa học, điều chế, ứng dụng.

2.3.2.5. Sơ đồ tư duy cho nội dung bài thực hành a) Bài thực hành “Tính chất của etanol, glixerol và phenol” (Hình 2.10) - Mục tiêu: Xây dựng kế hoạch và tiến hành thực hành.

58

- Từ khóa trung tâm: Thực hành 5.

D

ẠY

KÈ

M

Q

U

Y

N

H

Ơ

N

O

FF

IC IA L

- Nhánh cấp 1: Phân nhóm, chuẩn bị, kiến thức, tiến hành, đánh giá và tổng kết.

59

60

D

ẠY Y

U

Q H

N

Hình 2.5. SĐTD bài “Ankan”

M

KÈ

Ơ N

IC IA L

FF

O

61

D

ẠY M

KÈ H

N Ơ N

IC IA L

FF

O

Hình 2.6. SĐTD bài “ Ancol”

Y

U

Q

62

D

ẠY M

KÈ H

N Ơ N

IC IA L

FF

O

Hình 2.6. SĐTD bài “Ancol” (Do học sinh vẽ tay)

Y

U

Q

63

D M

KÈ Y

U

Q H

N Ơ N

Hình 2.7. SĐTD bài “Luyện tập anken và ankađien”

ẠY

IC IA L

FF

O

64

D

ẠY Y

U

Q H

N Ơ N

IC IA L

FF

O

Hình 2.8. SĐTD bài “Luyện tập Hidrocacbon thơm”

M

KÈ

65

D

ẠY Y

U

Q H

N Ơ N

IC IA L

FF

O

Hình 2.9. SĐTD bài “Luyện tập andehit – axit cacboxylic”

M

KÈ

66

D

ẠY Y

U

Q H

N Ơ N

IC IA L

FF

O

Hình 2.10. SĐTD bài thực hành “Tính chất của etanol, glixerol và phenol”

M

KÈ

2.4. Xây dựng bài lên lớp có lồng ghép sơ đồ tƣ duy đã thiết kế 2.4.1. Bài “Ankan”

Bài 25: I.

ANKAN(tiết 1)

CHUẨN KIẾN THỨC VÀ KĨ NĂNG

IC IA L

1) Kiến thức HS biết -

Định nghĩa hiđrocacbon, hiđrocacbon no và đặc điểm cấu tạo phân tử của chúng.

Công thức chung, đồng phân mạch cacbon, đặc điểm cấu tạo phân tử và biết

FF

-

-

Một số tính chất vật lí chung của ankan.

N

2) Kĩ năng

O

đọc tên của ankan.

Ơ

Rèn luyện kĩ năng :

Quan sát mô hình phân tử và rút ra nhận xét.

-

Viết đƣợc công thức cấu tạo và gọi tên của các ankan.

N

H

-

II. PHƢƠNG PHÁP DẠY HỌC

Sử dụng PPDH thuyết trình nêu vấn đề dạy phần khái niệm, tính chất vật lý.

-

Dùng SĐTD ý chính tóm tắt nội từng phần.

Q

III. CHUẨN BỊ

U

Y

-

1) Giáo viên

M

Giáo án giảng dạy, mô hình phân tử một số ankan, sgk, sgv.

KÈ

2) Học sinh -

Ôn lại kiến thức về đồng đẳng, đồng phân và cách viết công thúc cấu tạo của

ẠY

hợp chất hữu cơ.

-

Chuẩn bị trƣớc bài mới.

D

IV. TIẾN TRÌNH BÀI GIẢNG 1) Ổn định lớp 2) Các hoạt động dạy học.

67

Hoạt động của giáo viên và học sinh

Nội dung ghi bảng

ĐỒNG ĐẲNG – ĐỒNG PHÂN –

I.

I. ĐỒNG ĐẲNG – ĐỒNG PHÂN –

DANH PHÁP

DANH PHÁP 1. Đồng đẳng

Hoạt động 1 Yêu cầu HS nhắc lại khái niệm về đồng đẳng?

-

-

HS: Đồng đẳng là những hợp chất

IC IA L

-

Đồng đẳng là những hợp chất trong CTPT hơn kém nhau 1 hay nhiều nhóm CH2.

trong CTPT hơn kém nhau 1 hay Hợp chất đầu dãy ankan là metan -

Một số đồng đẳng của ankan: C2H6, C3H8,

có CTPT CH4. Em hãy nêu một số

C4H10, C5H12…

O

-

FF

nhiều nhóm CH2.

N

đồng đẳng của ankan?

HS: C2H6, C3H8, C4H10, C5H12…

-

Từ đó đƣa ra công thức tổng quát -

Ơ

-

Ankan là những hợp chất có CTPT dạng

thế nào ?

CnH2n+2 với n ≥1.

Y

N

Vậy ankan là những hợp chất nhƣ -

Cho HS xem một số mô hình phân - Trong ankan chỉ có liên kết đơn và là các

U

-

với n ≥ 1

H

của ankan ?

-

CTTQ của ankan : CnH2n+2

Q

tử ankan và từ đó rút ra nhận xét liên kết cộng hoá trị. về : liên kết và các góc liên kết - Các góc CCC, CCH, HCH đều bằng 109,50.

M

trong ankan ?

HS: trả lời.

-

Nhận xét, bổ sung : nguyên tử

KÈ

-

cacbon nằm ở tâm hình tứ diện

ẠY

đều, 4liên kết hƣớng ra 4 đỉnh của

D

hình tứ diện.

2. Đồng phân

Hoạt động 2 -

Yêu cầu HS nhắc lại thế nào là -

Đồng phân là những công thức cấu tạo

đồng phân?

khác nhau nhƣng giống nhau về CTPT.

68

-

Yêu cầu HS viết CTCT của 3ankan đầu dãy?

-

HS: CH4 C2H6 CH4

C3H8

CH3-CH3

CH3-CH2-

CH3 Em có nhận xét gì về số lƣợng

IC IA L

-

đồng phân của 3 ankan đầu dãy?

-

HS: 3ankan đầu dãy chỉ có 1 CTCT hay chỉ có một đồng phân.

Từ

C4H10 trở đi có nhiều đồng

FF

-

C5H12 : CH3-CH2-CH2-CH2-CH3

O

phân. Yêu cầu HS viết các đồng -

N

phân của ankan có CTPT C5H12?

H

Ơ

CH3-CH2-CH-CH3

CH3 │

CH3-C-CH3

│

│

CH3

CH3

N

Vậy trong ankan chỉ có đồng phân mạch

Y

cacbon.

Yêu cầu HS xem bảng 5.1 SGK

Q

-

3. Danh pháp

U

Hoạt động 3

Phân tử ankan mất đi 1nguyên tử hiđro tạo

ankan có mạch cacbon thẳng.

thành gốc ankyl và tên ankyl = tên ankan

Ví dụ :

thay an = yl.

KÈ

M

trang 111 và ghi nhớ tên của 10 -

CH4

CH3-

- Trình tự đọc tên các ankan khác :

Metan

Metyl

+ Chọn mạch chính : Mạch chính là mạch

D

ẠY

Lƣu ý :

-

dài nhất, có nhiều nhánh nhất. + Đánh số : Đánh số bắt đầu từ phía gần

Tên mạch nhánh tương ứng tên

nhánh hơn.

gốc ankyl, tên mạch chính tên

+ Gọi tên : Tên ankan = chỉ số nhánh

ankan có số nguyên tử cacbon + tên mạch nhánh + tên mạch chính. bằng mạch chính.

69

-

Có 2nhánh giống nhau thì viết gộp -

Bậc cacbon = số liên kết của cacbon đó

và thêm Đi trước tên nhánh.

với cacbon khác.

Đi = 2, Tri = 3, Tetra = 4, …

-

Vận dụng : Đọc tên các đồng phân

-

IC IA L

của ankan C5H12 ?

HS: C5H12 : CH3-CH2-CH2-CH2CH3 Pentan

FF

CH3 CH3-C-CH3 │

CH3

CH3

Ơ

│

N

CH3-CH2-CH-CH3

O

│

2_Metylbutan

Q

U

Y

N

H

2,2_Đimetylpropan

M

-

KÈ

II. TÍNH CHẤT VẬT LÍ.

Hoạt động 4

+ Trạng thái :

Yêu cầu HS xem bảng 5.1 SGK C1→C4

ẠY

-

II. TÍNH CHẤT VẬT LÍ.

trang111 và trình bày các nội dung

Khí

C5→C18

C19 về sau

Lỏng

Rắn

sau : Trạng thái, t0s, t0nc, khối + t0s, t0nc, khối lƣợng riêng : nói chung tăng

D

lƣợng riêng, tính tan của các theo khối lƣợng nguyên tử. ankan?

+ Tính tan : Nhẹ hơn nƣớc và không tan

-

HS: trả lời.

trong nƣớc, tan nhiều trong dung môi hữu cơ.

-

Nhận xét.

70

3) Hƣớng dẫn học ở nhà.

-

Học bài cũ, làm các bài tập 1,2,6 sgk trang 115 và 116.

-

Chẩn bị trƣớc bài mới ( tính chất hoá học, điều chế và ứng dụng của ankan)

-

Viết các đồng phân và gọi tên của ankan có CTPT là C6H14.

IC IA L

IV-Rút Kinh nghiệm sau tiết dạy:

………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………

D

ẠY

KÈ

M

Q

U

Y

N

H

Ơ

N

O

FF

……………

71

Bài 25: I.

ANKAN(tiết 2)

CHUẨN KIẾN THỨC VÀ KỸ NĂNG 1) Kiến thức HS biết -

Tính chất hoá học ( phản ứng thế, phản ứng cháy, phản ứng tách hiđro, phản

-

IC IA L

ứng crăckinh ).

Phƣơng pháp điều chế ankan trong phòng thí nghiệm, khai thác ankan trong công nghiệp. Ứng dụng của ankan.

2) Kĩ năng

FF

Rèn luyện kĩ năng :

Viết các phƣơng trình hoá học biểu diển tính chất hoá học của ankan.

-

Tính thành phần phần trăm về thể tích và khối lƣợng ankan trong hỗn hợp khí,

O

-

Ơ

II. CHUẨN BỊ

H

1) Giáo viên

Giáo án giảng dạy, thí nghiệm phản ứng cháy của khí gas, một số tranh ảnh về

N

-

N

tính nhiệt lƣợng phản ứng cháy.

ứng dụng của ankan,sgk, sgv.

Y

2) Học sinh

Học bài củ làm các bài tập giáo viên giao.

-

Chuẩn bị trƣớc bài mới.

Q

U

-

III. PHƢƠNG PHÁP DẠY HỌC Đàm thoại theo nhóm học tập, xây dựng tính chất hóa học từ cấu tạo.

-

Thí nghiệm nghiên cứu.

-

Dùng SĐTD ý chính tóm tắt nội từng phần.

-

Dùng SĐTD bài ankan để củng cố bài học.

ẠY

KÈ

M

-

IV. TIẾN TRÌNH BÀI GIẢNG

D

1) Ổn định lớp.

2) Kiểm tra bài cũ.

Bài tập:VIết các đồng phân vad gọi tên của ankan có CTPT C6H14?

HDTL: C6H14

72

CH3-CH2-CH2-CH2-CH2-CH3

CH3-CH2-CH2-CH-CH3 │

Hexan

CH3 2_Metylpentan │

CH3

│

│

H3C CH3

CH3-C-CH2-CH3

2,3_Đimetylbutan

│ CH3

IC IA L

CH3-CH-CH-CH3

FF

2,2_Đimetylbutan

O

3) Các hoạt động dạy học.

Hoạt động của giáo viên và học sinh

N

III.

TÍNH CHẤT HOÁ HỌC.

Ơ

III. TÍNH CHẤT HOÁ HỌC.

Nội dung ghi bảng

1. Phản ứng thế bởi halogen.

Yêu cầu HS đọc sách và rút ra

N

-

H

Hoạt động 1

Ankan có phản ứng đặc trƣng là

ứng thế.

Q

phản ứng thế.

Ankan có phản ứng đặc trƣng là phản

U

-

-

Y

nhận xét về ankan.

. Khi đƣợc chiếu sáng các nguyên tử

M

hiđro trong metan đƣợc thế lần lƣợt CH4

as

+ Cl2

CH3Cl

KÈ

bởi clo. Yêu cầu HS trình bày các

ẠY D Yêu cầu HS trình bày phản ứng

HCl

+

HCl

CH2Cl2 as

CH2Cl2 + Cl2 CHCl3 + Cl2

-

+

as

CH3Cl + Cl2

điclometan CHCl3

as

Nhận xét.

HCl

Clometan

phản ứng?

-

+

ttriclometan CCl4

+

HCl

Tetraclometan + HCl

73

giữa propan với clo?

(43%) CH3CH2CH2Cl as 1-clopropan

CH3CH2CH3 + Cl2

250

CH3CHCH3 +HCl

IC IA L

│

Cl

2-clopropan -

Nhận xét, bổ sung : nguyên tử

FF

hiđro liên kết với cacbon bậc cao dễ bị thế nên tạo ra sản phẩm

O

chính.Sản phẩm của phản ứng thế

N

halogen gọi là dẫn xuất halogen.

2. Phản ứng tách.

Tách hiđro.

Ankan trong điều kiện có nhiệt

H

-

Ơ

Hoạt động 2

CH3-CH3

N

độ, xúc tác xảy ra phản ứng tách

5000C,xt

CH2=CH2 + H2

Y

hiđro. Yêu cầu HS trình bày phản

U

ứng tách hiđro của etan?

-

Q

Phản ứng crăckinh.

Ở nhiệt độ cao có mặt xúc tác

CH4 + C3H6

as

thích hợp, ngoài việc tách hiđro CH3CH2CH2CH3 xt ankan còn có thể bị cắt mạch

M

C 2H 4 + C 2H 6

KÈ

C4H8 + H2

cacbon tạo thành các phân tử nhỏ hơn và đƣợc gọi là phản ứng

ẠY

crăckinh. Yêu cầu HS trình bay

D

phản ứng crăckinh của n-butan?

-

Nhận xét.

Hoạt động 3 -

3. Phản ứng oxi hóa

Liên hệ thực tế nhƣ :xăng dầu, khí gas cháy trong không khí, CnH2n+2 +

74

3n+1 2

t0 O2

nCO2+(n+1)H2O

xăng dầu khí gas là những ankan.

Yêu cầu HS trình bày phản ứng tổng quát của ankan với oxi?

-

HS: trả lời.

-

Nhận xét, bổ sung : Ngoài sản

IC IA L

phẩm là CO2 và H2O còn có các

Q

U

Y

N

H

Ơ

N

O

FF

sản phẩm khác nhƣ C, CO…

M

IV. ĐIỀU CHẾ

-

1. Trong phòng thí nghiệm

KÈ

Hoạt động 4

ĐIỀU CHẾ

IV.

-

Khi cho natri axetat khan đun -

CaO,t0

nống trong hỗn hợp vôi tôi xút - CH3COONa + NaOH

CH4 + Na2CO3

ẠY

thu đƣợc metan. Yêu cầu HS

D

trình bày ?

-

Nhận xét.

Hoạt động 5

-

Trong công nghiệp các ankan

2. Trong công nghiệp  Dầu mỏ + chƣng cất phân đoạn → các

đƣợc điều chế nhƣ thế nào?

-

ankan.

HS: trả lời.

75

V. -

 Từ khí thiên nhiên.

Nhận xét. ỨNG DỤNG CỦA ANKAN

V.

ỨNG DỤNG CỦA ANKAN

Yêu cầu HS tìm hiểu trong sgk trình bày ứng dụng của ankan?

IC IA L

Nhận xét.

U

Y

N

H

Ơ

N

O

FF

-

D

ẠY

KÈ

M

Q

Hoạt động 6: CỦNG CỐ SĐTD bài ankan

76

IC IA L FF O N Ơ H N Y U Q M KÈ ẠY D

4) Hƣớng dẫn học ở nhà.

Làm các bài tập sgk chuẩn bị tiết luyện tập tiếp theo.

IV-Rút Kinh nghiệm sau tiết dạy

77

2.4.2. Bài luyện tập “Anken và ankađien”

Bài 31. LUYỆN TẬP ANKEN - ANKAĐIEN I. Chuẩn kiến thức và kĩ năng.

1. Kiến thức.

- Củng cố kiến thức về tính chất hoá học của anken, ankađien.

IC IA L

- Biết cách phân biệt ankan, anken và ankađien.

2. Kĩ năng.

- Phân biệt ankan, anken và ankađien.

- Viết phƣơng trình hoá học của các chất.

FF

- Tính thành phần phần trăm của metan, anken.

O

3. Thái độ.

- Kích thích sự hứng thú với bộ môn, phát huy khả năng tƣ duy của học sinh.

H

- Viết phƣơng trình hoá học của các chất.

Ơ

- Phân biệt ankan, anken và ankađien.

N

II. Trọng tâm.

N

- Tính thành phần phần trăm của metan, anken.

III. Phƣơng pháp.

Y

- Diễn giảng - phát vấn - kết nhóm.

U

IV. Chuẩn bị.

Q

- Giáo viên: Chuẩn bị hệ thống kiến thức và bài tập.

- Học sinh: Ôn tập.

M

V. Tiến trình dạy học.

KÈ

1. Ổn định lớp: Kiểm tra sĩ số, đồng phục...

2. Kiểm tra bài cũ: Kiểm tra trong quá trình luyện tập.

ẠY

3. Bài mới.

D

- Đặt vấn đề: Anken và ankađien giống và khác nhau nhƣ thế nào?  Vào bài.

78

HOẠT ĐỘNG THẦY VÀ TRÒ

NỘI DUNG KIẾN THỨC

Hoạt động 1. Kiến thức cần nắm vững

D

ẠY

KÈ

M

Q

U

Y

N

H

Ơ

N

O

FF

IC IA L

Mục tiêu: Củng cố, hệ thống hoá kiến thức về anken và ankađien

79

- GV hƣớng dẫn HS kẻ bảng kiến thức cần nắm vững nhƣ sau - HS kẻ bảng kiến thức cần nắm vững, sau đó điền nội dung kiến thức vào ANKEN

ANKAĐIEN

1. Công thức phân tử

CnH2n, n ≥ 2

CnH2n -2, n ≥ 3

2. Đặc điểm cấu tạo

Mạch hở, chứa một liên Mạch hở, chứa hai liên kết

IC IA L

kết đôi trong phân tử, đôi trong phân tử, trong đó trong đó chứa một liên chứa hai liên kết pi ( p ). kết pi ( p ).

FF

+ Có đồng phân mạch C và đồng phân vị trí liên kết đôi.

O

+ Một số có đồng phân hình học ( cis và trans) 3. Tính chất hoá học đặc 1. Phản ứng cộng hợp: H2, HX, Br2 ( dd).

2. Phản ứng trùng hợp.

N

trƣng

Ơ

4. Sự chuyển hoá ankan,

Y

Hoạt động 2. Bài tập(SGK)

N

H

anken và ankađien

U

Mục tiêu: Rèn luyện kĩ năng viết PTHH; phân biệt ankan, anken và ankađien; Tính

Q

thành phần % các chất

bài tập

M

- GV phân mỗi bàn cùng làm 1

KÈ

- HS đại diện lên bảng làm bài, HS khác nhận xét, bổ sung - GV đánh giá

ẠY

1. Viết các PTHH minh hoạ:

1.

D

a. Để tách metan từ hỗn hợp với a. CH2 = CH2 + Br2  CH2Br – CH2Br một lƣợng nhỏ etilen, ngƣời ta b. 3CH3 - CH2 = CH2 + 2KMnO4 + 4H2O  dẫn hỗn hợp khí đi qua dung dịch 3CH3-CH2OH–CH2OH + 2MnO2 + 2KOH brom dƣ. b. Sục khí propilen vào dung dịch KMnO4, thấy màu của dung dịch

80

nhạt dần, có kết tủa nâu đen xuất hiện.

2. Trình bày phƣơng pháp hoá học nhận biết 3 bình đựng 3 khí 2. Gợi ý. riêng biệt là metan, etilen, và Cách 1: Dẫn lần lƣợt từng khí đi qua dd nƣớc vôi

IC IA L

cacbonic. Viết PTHHH minh trong Ca(OH)2 dƣ, khí nào phản ứng cho kết tủa

CO2 + Ca(OH)2 

trắng đó là khí CO2.

hoạ.

CaCO3 trắng + H2O. Hai khí còn lại dẫn qua

dung dịch brom loãng, khí nào phản ứng làm mất

FF

màu dung dịch brom là khí etilen, còn lại là khí metan.

O

CH2= CH2 + Br2  CH2Br – CH2Br

N

Cách 2: Dẫn lần lƣợt từng khí qua bình đựng

Ơ

dung dịch KMnO4, khí nào làm mất màu dung dịch thuốc tím là khí etilen. 3CH2 = CH2 +

H

2KMnO4 + 4H2O  3CH2OH–CH2OH +

N

2MnO2 + 2KOH dƣ, khí nào cho kết tủa trắng là khí CO2, khí còn lại là metan CO2 + Ca(OH)2  CaCO3 trắng +

Q

U

Y

Hai khí còn lại dẫn lần lƣợt qua nƣớc vôi trong

3. Viết PTHH của các phản ứng H2O. 

KÈ

CH4

M

thực hiện sơ đồ chuyển hoá sau:

D

ẠY

C2H2C2H4C2H6C2H5Cl

3. Gợi ý.

2 CH4

1500oC LLN

C 2 H2 + H2

C2H4 + H2

C2H6+ Cl2

4. Viết PTHH của các phản ứng điều chế các chất sau:1,2 – đicloetan; 1,1- đicloetan từ etan

C2H2 + 3H2

Pd/Pb CO3 to

Ni,to

a's

C 2 H4

C2H6

C2H5Cl + HCl

4. Gợi ý.

CH3–CH3

81

to,xt

CH2=CH2 + H2

CH2 = CH2 + Cl2  CH2Cl – CH2Cl

và các chất vô cơ cần thiết

a's CH3 - CH3 +2Cl2 (1 : 2)

CH3 - CHCl2 + 2HCl

5. Cho 4,48 lít hỗn hợp khí gồm

IC IA L

metan và etilen đi qua dung dịch 5. Trả lời. Đáp án đúng: A. brom dƣ, thấy dung dịch nhạt màu và còn1,12 lit khí thoát ra. các thể tích đo ở điều kiện tiêu chuẩn. Thành phần phần trăm của

B. 50,00%

C. 60,00%

D.

O

A. 25,00%

FF

khí metan trong hỗn hợp là:

N

37,50%

Ơ

Hãy chọn đáp án đúng.

U

Y

N

H

6. Viết PTHH của các phản ứng 6. điều chế polibut -1,3-đien từ butto,xt CH2=CH–CH2–CH3 1-en.

H2 nCH2=CH–CH=CH2

to,xt

CH2=CH–CH=CH2 +

(-CH2-CH=CH–

M

Q

7. Đốt cháy hoàn 5,40 g ankađien CH2-)n liên hợp X thu đƣợc 8,96 lít khí  3n  1  7. CnH2n-2 +   O2  nCO2 + (n-1)H2O  2  CO2 (đktc). Công thức nào sau

KÈ

đây là công thức cấu tạo của X? A. CH2 = CH

– CH = CH2

B. CH2 = CH – CH = CH – CH3

(14n-2)g

n mol

5,4 g

0,4 mol

 5,4n = 0,4(14n-2)  n = 4

ẠY

C. CH2 = C (CH3) – CH2 – CH3 Vậy X là C4H6 (Đáp án: A)

D

D. CH2 = C = CH – CH3

4. Củng cố.

- Củng cố trong từng bài 5. Dặn dò.

82

2.4.3. Bài luyện tập “ Hidrocacbon thơm”

BÀI 36: LUYỆN TẬP HIĐROCACBON THƠM I. Chuẩn kiến thức và kĩ năng: 1. Kiến thức - Củng cố tính chất hóa học cơ bản của hidrocacbon thơm.

IC IA L

- HS hiểu mối liên quan giữa cấu trúc và tính chất đặc trƣng của hidrocacbon thơm.

2. Kĩ năng

- Rèn luyện kĩ năng viết phƣơng trình hóa học minh họa tính chất của

FF

hidrocacbon thơm.

O

- Kĩ năng giải toán về hidrocacbon thơm.

Ý thức cẩn thận, kiên trì, chính xác.

Ơ

II. Phƣơng pháp và phƣơng tiện dạy học

N

3. Thái độ

H

1. Phƣơng pháp

N

Đàm thoại nêu vấn đề, thảo luận giải quyết vấn đề.

Phiếu học tập.

Y

2. Phƣơng tiện

U

III. Tiến trình dạy học

Q

1. Ổn định lớp

2. Kiểm tra bài cũ

D

ẠY

KÈ

M

3. Nội dung bài học

83

Hoạt động của thầy và trò

Nội dung ghi bảng

D

ẠY

KÈ

M

Q

U

Y

N

H

Ơ

N

O

FF

IC IA L

I. KIẾN THỨC CẦN NẮM VỮNG:

84

1. Cách gọi tên các ankylbenzen * Hoạt động 1

+ Tên ankylbenzen 1 nhóm thế:

Chia HS thành 2 nhóm thảo luận

Tên nhóm ankyl + benzen

Yêu cầu HS nêu cách gọi tên:

Các ankylbenzen có 1 nhóm thế Số chỉ vị trí các nhóm ankyl + tên nhóm trong vòng benzen.

-

ankyl + benzen

IC IA L

-

+ Tên ankylbenzen 2 hay nhiều nhóm thế:

Các ankylbenzen có 2 hay nhiều (Cách đánh số sao cho tổng hệ số của các nhóm thế trong vòng benzen.

nhánh là nhỏ nhất)

Chú ý: Khi có 2 nhóm thế thƣờng dùng các

O

FF

tiền tố: ortho, meta, para.

R

(o-)

1

Ơ

N

6

H

* Hoạt động 2

3

5

(m-)

2 Ortho(O-)

4

meta(m-)

para(p-)

N

2. Tính chất hóa học chung của

D

ẠY

KÈ

M

Q

U

của hidrocacbon thơm.

Y

Yêu cầu HS nêu tính chất hóa học chung hidrocacbon thơm. a). Phản ứng thế nguyên tử H của vòng benzen. + Halogen hóa ( có bột Fe xúc tác ) + Nitro hóa ( xúc tác H2SO4 đặc ) Ta có: - Nhóm thế loại I ( no, đẩy e): nhóm ankyl, -OH, -NH2, OCH3,...

- Nhóm thế loại II ( không no, hút e): NO2, -CHO, –COOH, -SO3H,... *Quy tắc thế:

85

R

R(I) +

X

o,p

R( I I)

m

IC IA L

b). Phản ứng cộng H2 vào vòng benzen tạo thành vòng no.

c). Phản ứng thế nguyên tử H của nhóm ankyl liên kết với vòng benzen.

FF

d). Phản ứng oxi hóa nhánh ankyl bằng dung dịch KMnO4 đun nóng.

O

e). Phản ứng cộng Br2, HBr, H2O vào lk

N

đôi, ba ở nhánh của vòng benzen.

GV: Cho HS chuẩn bị và yêu cầu HS lên

Ơ

II. BÀI TẬP:

* Hoạt động 3

N

Bài tập 1: Viết CTCT và gọi tên các

H

Bài tập 1:

bảng trình bày:

CH3

CH3

CH3

Y

hidrocacbon thơm có CTPT C8H10,

CH3

U

C8H8. Trong số đó đồng phân nào phản

Q

ứng đƣợc với: dung dịch Br2, HBr? Viết o-xilen

m-xilen

CH3

p-xilen

CH 2CH 3

KÈ

M

phƣơng trình phản ứng hóa học xảy ra.

CH3

ẠY

Etylbenzen

D

CH=CH2

stiren Chỉ có stiren phản ứng với Br2, HBr. Phƣơng trình: C6H5CH=CH2+Br2  C6H5CHBr-CH2Br

86

C6H5CH=CH2+HBr  C6H5CHBr-CH3 Bài tập 2: Trình bày phƣơng pháp hóa Bài tập 2: học phân biệt các chất lỏng sau: benzen, Dựa vào CTCT để xác định thuốc thử dùng để phân biệt:

stiren, toluen và hex-1-in.

+ Dùng dd AgNO3/NH3 ta nhận biết đƣợc

IC IA L

hex-1-in.

+ Dùng dd KMnO4 nhận biết stiren ở đk thƣờng, nhận toluen khi đun nóng.

Bài tập 3: etilen, axetilen từ metan, điều chế clobenzen và nitrobenzen và các chất vô cơ khác.

2CH4

15000

C2H2 + 3H2

C2H2 + H2  C2H4

O

Viết PTHH của các phản ứng điều chế

FF

Bài tập 3:

3C2H2 C6H6

N

C6H6 + Cl2  C6H5Cl + HCl

Ơ

C6H6 + 3HNO3  C6H5NO2 + 3H2O

H

Bài tập 4:

Bài tập 4:

Benzen không cộng hợp nƣớc brom trong

Hỗn hợp M có thể làm mất màu tối đa

nƣớc brom nên chỉ có xiclohexen tham gia

Y

N

Hỗn hợp M chứa benzen và xiclohexen.

phản ứng:

U

75g dung dịch Brom 3,2%. Nếu đốt cháy

C6H10 + Br2 → C6H10Br2

Q

hoàn toàn hỗn hợp M và hấp thụ sản

Nxiclohexen = nbrom =

thì thu đƣợc 21g kết tủa. Tính % khối

Đặt số mol benzen trong hỗn hợp M là x

M

phẩm cháy vào dung dịch Ca(OH)2 dƣ

= 0,015 (mol)

D

ẠY

KÈ

lƣợng từng chất trong hỗn hợp M. 2C6H6 + 15O 2  12CO 2 + 6H 2O x

6x

2C6H10 + 17O2  12CO 2 + 10H2O 0,015

0,09

6x + 0,09 = 0,21 → x = 0,02 Khối lƣợng hỗn hợp M là: 0,02.78 + 0,015.82 = 2,79g % về khối lƣợng của C6H6

87

%mC6H6 =

. 100% = 55,9%

→ C6H10 chiếm 44,1%.

Bài tập 5:

Bài tập 5:

Ankyl benzen X có phần trăm khối lƣợng cacbon bằng 92,31%.

Thảo luận tìm ra CTPT:

a). Tìm CTPT của X.

IC IA L

%mC %mH 91,31 8.69 :  :  7:8 12 12 1 1

b). Viết CTCT, gọi tên chất X.

CT đơn giản nhất của X là C7H8

CTPT của X: (C7H8)n hay C7nH8n. X là

FF

ankylbenzen nên có CTTQ CmH2m-6.

O

Giải đƣợc n = 1.

CTPT X: C7H8

CH

3

D

ẠY

KÈ

M

Q

U

Y

N

H

Ơ

N

CTCT của X

4. Củng cố bài.

GV nhắc lại nội dung chính đã đề cập trong bài: - Đặc điểm cấu trúc, đồng phân, tính chất hóa học của ankylbenzen.

88

2.4.4. Bài “Ancol”

BÀI 40: ANCOL (Tiết 1) I. CHUẨN KIẾN THỨC – KĨ NĂNG

IC IA L

1. Về kiến thức * Học sinh biết:

- Khái niệm, phân loại, cấu tạo phân tử ancol, đồng phân, danh pháp ( gốc – chức và thay thế).

FF

- Tính chất vật lí của ancol: Nhiệt độ sôi, độ tan trong nƣớc. Liên kết hidro - Tính chất hóa học đặc trƣng và ứng dụng của một số ancol.

O

- Phƣơng pháp điều chế ancol từ anken, từ tinh bột.

- Công thức phân tử, cấu tạo của glixerol.

Ơ

* Học sinh hiểu:

N

- Ứng dụng của ancol etylic (etanol).

H

- Phản ứng thế H của nhóm OH (phản ứng chung của R  OH, phản ứng riêng của

N

glixerol) ; Phản ứng thế nhóm OH ancol ; Phản ứng tách nƣớc tạo thành anken hoặc ete ; Phản ứng oxi hoá ancol bậc I, bậc II thành anđehit, xeton ; Phản ứng cháy.

Y

2. Kỹ năng

Q

ancol đơn giản.

U

- Từ công thức biết gọi tên và ngƣợc lại từ gọi tên viết đƣợc công thức những

M

- Vận dụng liên kết hidro để giải thích một số tính chất vật lí của ancol.

- Xác định CTPT, CTCT của ancol

KÈ

- Biết cách quan sát, phân tích và giải thích các hiện tƣợng thí nghiệm.

3. Thái độ, tình cảm

ẠY

- Bên cạnh những lợi ích đem lại, ancol còn có tính độc hại đối với con ngƣời và

D

môi trƣờng sống. Thông qua việc học các chất này, HS thấy rõ phải có kiến thức về chúng để sử dụng chúng phục vụ con ngƣời một cách an toàn đồng thời bảo vệ môi trƣờng sống.

II. TRỌNG TÂM - Đặc điểm cấu tạo của ancol.

- Quan hệ giữa đặc điểm cấu tạo với tính chất vật lí (Nhiệt độ sô, tính tan).

89

- Phƣơng pháp điều chế ancol.

III. CHUẨN BỊ - Giáo viên: giáo án.

- Học sinh: học bài và xem trƣớc bài ancol.

IV. PHƢƠNG PHÁP GIẢNG DẠY

IC IA L

- GV đặt vấn đề. Vấn đáp – tìm tòi.

- Phƣơng pháp giảng giải.

- Phƣơng pháp dùng SGK. IV. TIẾN TRÌNH DẠY – HỌC

FF

1. Ổn định lớp: Kiểm tra sĩ số, nắm tình hình lớp.

3. Tiến trình

NỘI DUNG GHI BẢNG

N

HOẠT ĐỘNG CỦA GIÁO VIÊN VÀ HỌC

O

2. Kiểm tra bài cũ: không

Ơ

SINH Hoạt động 1: Định nghĩa

I. ĐỊNH NGHĨA, PHÂN LOẠI

H

- GV đƣa ra ví dụ về một số ancol. Cho HS quan 1. Định nghĩa

N

sát.

- Ancol là những hợp chất hữu cơ trong

Y

- GV hỏi: Em có thấy điểm gì giống nhau về cấu phân tử có nhóm hidroxyl –OH liên kết

U

tạo trong phân tử của các hợp chất hữu cơ trên

Q

+ Điểm giống nhau: đều có nhóm OH liên kết trực tiếp với gốc hidrocacbon no.

KÈ

ancol

M

- GV: từ đó em có thể nêu định nghĩa thế nào là - GV nhắc lại kiến thức cũ: CH  CH + H2O HgSO4, H2SO4 [CH2 = CH –

ẠY

OH] (không bền) → CH3 –CH=O.

D

+ Từ kiến thức cũ GV nhấn mạnh cho HS: nhóm hidroxyl (-OH) liên kết trực tiếp với nguyên tử cacbon no. lƣu ý: + Nếu – OH liên kết với cacbon không no →

90

trực tiếp với nguyên tử cacbon no.

ancol không bền và bị phân hủy. + Nếu – OH liên kết với cacbon thơm → phenol (đƣợc tìm hiểu ở phần sau).

- GV cung cấp thêm: Ngoài trƣờng hợp ancol k bền do C không no, còn trƣờng hợp ancol k bền

IC IA L

do các nhóm OH liên kết với 1C, nhƣng sẽ nhắc sau trong phản ứng tách nƣớc trong phần tính

H

Ơ

N

O

FF

chất hóa học.

2. Phân loại

N

Hoạt động 2:

Y

- GV yêu cầu HS dựa vào SGK và cho biết cơ sở để phân loại ancol?

U

- HS: cơ sở để phân loại: Gốc hidrocacbon, số lƣợng nhóm -OH.

Q

KÈ

C2H5OH

ẠY

CH2 =CH – CH2-OH

D

DANH PHÁP

PHÂN LOẠI

M

VÍ DỤ

C6H5 – CH2 – OH

- Ancol no đơn chức, mạch hở.

Thông thƣờng

Tên thay thế

Ancol etylic

etanol

- CnH2n+1OH hay CnH2n+2O - Ancol không no, đơn chức, Ancol alylic

Prop-2-en-1-ol

mạch hở (1 lk đôi) - CnH2n-1OH - Ancol thơm, đơn chức

Ancol benzylic

Phenyl metanol

C2H4(OH)2

- Ancol no, đa chức, mạch hở.

etylenglicol

Etan-1,2-diol

- CnH2n+2-x(OH)x - Chú ý: Hidrocacbon không no và hidrocacbon thơm chỉ nói đến phần gốc hidrocacbon

91

còn lại, còn C liên kết trực tiếp với nhóm OH vẫn là C no, nếu không nó sẽ ra hợp chất khác.

- GV: ngoài 2 cách phân loại trên ngƣời ta còn phân loại ancol theo bậc ancol - GV hỏi: Cách tính bậc C? + Bậc C đƣợc tính bằng số liên kết của C đó với C xung quanh - Ancol bậc 1: là ancol có nhóm -OH liên kết trực tiếp với cacbon

IC IA L

Bậc cacbon

bậc 1 VD: C2H5OH (ancol etylic)

- Ancol bậc 2: là ancol có nhóm -OH liên kết trực tiếp với cacbon

FF

bậc 2

O

VD: (CH3)2 CH – OH (ancol isopropylic)

- Ancol bậc 3: là ancol có nhóm -OH liên kết trực tiếp với cacbon

N

bậc 3

Ơ

VD: (CH3)3 C – OH (ancol tert-butylic

H

- GV: trong chƣơng trình chỉ xét các ancol no, mạch hở.

II. ĐỒNG PHÂN, DANH PHÁP

N

Hoạt động 3: Danh pháp

1. Danh pháp

U

trong SGK trang 180

Y

- GV trình bày quy tắc đọc tên ancol

Q

- GV lấy ví dụ cho HS, sau đó GV yêu cầu HS đọc tên các ancol đã lấy ví dụ ở a) Tên thông thƣờng Qui tắc:

KÈ

M

phần phân loại.

Ancol + tên gốc ankyl +ic

- GV nhắc lại kiến thức cũ về các bƣớc

D

ẠY

chọn mạch C của ankan, anken, ankin và Ví dụ: CH3OH : Ancol metylic nhấn mạnh cho ancol. + Ankan: ƣu tiên nhánh.

CH3- CH2-CH2- OH: ancol propylic…

+ Anken: ƣu tiên nối đôi.

b) Tên thay thế

+ Ankin: ƣu tiên gần liên kết ba.

Các bƣớc: - Chọn mạch chính là mạch C dài nhất chứa nhóm OH, nhiều nhánh.

- Đánh số thứ tự ƣu tiên phía có nhóm OH gần

92

nhất, gần nhánh.

Qui tắc: Tên hidrocacbon tƣơng ứng với mạch chính + số chỉ vị trí nhóm OH + ol

IC IA L

Ví dụ:

2. Đồng phân

FF

- Ancol có:

+ Từ 3C trở lên có đồng phân vị trí nhóm chức

O

Hoạt động 4: Đồng phân

- GV yêu cầu HS nhắc lại khái niệm Ví dụ: C3H7OH

CH3 – CH2 –CH2 – OH (ancol propylic)

+ Đồng phân là những hợp chất khác

CH3

H

- GV: ancol có những loại đồng phân

OH

CH3

(ancol iso- propylic)

N

nào?

CH

Ơ

nhau về CTCT nhƣng có cùng CTPT.

N

đồng phân.

+ Từ 4C trở lên có đồng phân mạch cacbon

Y

- GV:

U

+ Từ 3C trở lên có đồng phân về vị trí

Q

nhóm chức.

+ Từ 4C trở lên có đồng phân về mạch C

Ví dụ: C4H9OH có 4 đồng phân CH3 – CH2 – CH2 –CH2 - OH (1) CH3 - CH2- CH- OH

CH3

M

- GV hƣớng dẫn HS cách viết CTCT các CH3

KÈ

ancol đồng phân: Viết mạch C không nhánh, sau đó gắn nhóm –OH vào các

ẠY

CH2

CH3

nguyên tử C khác nhau trong mạch - GV lấy ví dụ về C4H9OH và yêu cầu

CH

(2) OH

(3)

CH3 CH3

HS viết đồng phân.

C

D

CH3

- GV bổ sung thêm một số ancol khác:

93

OH

(4)

CH2 - CH2

III. TÍNH CHẤT VẬT LÍ (SGK)

OH OH etan-1,2-diol (etilenglicol)

CH2 - CH - CH2

IC IA L

OH OH OH

propan-1,2,3-triol (glixerol) Hoạt động 5: - GV yêu cầu HS dựa vào SGK nêu tính

FF

chất vật lí của ancol.

- Ở điều kiện thƣờng là chất lỏng.

O

- Nhiệt độ sôi của các ancol tăng dần khi khối lƣợng phân tử tăng dần.

H

- GV thông báo cho HS về khái niệm

Ơ

phân tử khối tăng dần.

N

- Độ tan của các ancol giảm dần khi

N

liên kết hidro. * Liên kết hidro:

Y

Liên kết giữa nguyên tử mang một phần

U

điện tích dƣơng của nhóm – OH này khi

Q

ở gần nguyên tử O mang một phần điện

M

tích âm của nhóm –OH kia tạo thành một liên kết yếu gọi là liên kết hidro.

KÈ

- GV hỏi: vì sao ancol có nhiệt độ sôi cao hơn nhiều so với các hidrocacbon

ẠY

tƣơng ứng.

D

- Ancol có nhiệt độ sôi cao hơn hidrocacbon tƣơng ứng. + Giải thích: do ancol có liên kết hidro … O – H … O – H …O – H… R

R

R

+ Do có liên kết hidro giữa các phân tử

94

với nhau (liên kết hidro liên phân tử), các phân tử ancol hút nhau nhiều hơn so với những phân tử có cùng phân tử khối nhƣng không có liên kết hidro. Vì thế cần phải cung cấp nhiệt nhiều hơn để

IC IA L

chuyển ancol từ trạng thái rắn, sang trạng thái lỏng (nóng chảy) cũng nhƣ từ trạng thài lỏng sang trạng thái khí (sôi).

- GV: Ngoài ra ancol còn tan nhiều trong

FF

nƣớc do ancol tạo đƣợc liên kết hidro với H2O.

O

+ Các phân tử ancol có khả năng tạo liên

N

kết hidro với nƣớc, nên có thể xen giữa tử nƣớc. Vì thế chúng hòa tan tốt trong

H

nƣớc.

Ơ

các phân tử nƣớc, gắn kết với các phân

N

4. Củng cố

D

ẠY

KÈ

M

Q

U

Y

VI. DẶN DÒ

95

BÀI 40: ANCOL (Tiết 2) I. CHUẨN KIẾN THỨC – KĨ NĂNG 1. Về kiến thức Biết được:

IC IA L

- Tính chất hóa học của ancol: thế H ở nhóm –OH ancol, phản ứng thế nhóm – OH, phản ứng tách nƣớc, phản ứng oxy hóa.

- Phƣơng pháp điều chế, ứng dụng của etanol và của metanol.

Hiểu được :

FF

- Tính chất hoá học : Phản ứng thế H của nhóm OH (phản ứng chung của R  OH,

O

phản ứng riêng của glixerol) ; Phản ứng thế nhóm OH ancol ; Phản ứng tách nƣớc tạo thành anken hoặc ete ; Phản ứng oxi hoá ancol bậc I, bậc II thành anđehit, xeton ; Phản

N

ứng cháy.

Ơ

2. Kĩ năng

H

 Viết phƣơng trinh hóa học của phản ứng thế nguyên tử H của nhóm – OH,

N

phản ứng tách nƣớc theo quy tắc Zai-xep.

 Viết đƣợc phƣơng trình hoá học minh hoạ tính chất hoá học của ancol và

Y

glixerol.

U

 Giải đƣợc bài tập : Phân biệt đƣợc ancol no đơn chức với glixerol bằng phƣơng

Q

pháp hoá học, xác định công thức phân tử, công thức cấu tạo của ancol, một số bài tập có nội dung liên quan.

M

 Biết cách tiến hành thí nghiệm và hợp tác nhóm, rèn kỹ năng quan sát, phân

KÈ

tích và giải thích hiện tƣợng thí nghiệm.

3. Thái độ

ẠY

- Bên cạnh những lợi ích đem lại, ancol còn có tính độc hại đối với con ngƣời và

môi trƣờng sống. Thông qua việc học các chất này, HS thấy rõ phải có kiến thức về

D

chúng để sử dụng chúng phục vụ con ngƣời một cách an toàn đồng thời bảo vệ môi trƣờng sống.

II. CHUẨN BỊ - GV: Chuẩn bị dụng cụ thí nghiệm: Glyxerol tác dụng với Cu(OH)2 - HS xem bài trƣớc.

96

III. PHƢƠNG PHÁP GIẢNG DẠY: đàm thoại, nêu vấn đề, thuyết trình, trực quan…

IV. TIẾN TRÌNH DẠY HỌC 1. Ổn định lớp: Kiểm tra sĩ số, nắm tình hình lớp.

- Viết và gọi tên các đồng phân của C4H9OH. 3. Tiến trình HOẠT ĐỘNG CỦA GIÁO VIÊN

IC IA L

2. Kiểm tra bài cũ:

NỘI DUNG GHI BẢNG

VÀ HỌC SINH

FF

Hoạt động 2: Tìm hiểu chung tính chất IV. Tính chất hóa học hóa học của ancol.

O

GV đƣa ra CT chung của ancol

N

R – CH2 – O – H

phản ứng sẽ có 2 trƣờng hợp xảy ra:

H

electron phân cực về O nên khi xảy ra

Ơ

- Dựa vào độ âm điện của O, C, H. Cặp

N

+ Phản ứng thế nguyên tử H trong

Y

nhóm –OH

U

+ Phản ứng thế cả nhóm OH, Phản ứng

trong gốc HC.

Q

tách nhóm –OH cùng với nguyên tử H

KÈ

hóa.

M

Ngoài ra, ancol còn có phản ứng oxy GV: Từ đặc điểm cấu tạo dẫn dắt HS

ẠY

rút ra nhận xét về tính chất hóa học của

D

ancol.

Hoạt động 3: Tìm hiểu về phản ứng 1. Phản ứng thế H của nhóm OH ancol a) Phản ứng chung của ancol thế H của nhóm OH ancol GV trình bày thí nghiệm và yêu cầu HS - Tác dụng với kim loại kiềm (Na, K) quan sát, giải thích hiện tƣợng và viết CnH2n+1OH + Na  CnH2n+1ONa + H2 PTPƢ.

VD: C2H5OH + Na → C2H5ONa + H2

97

GV lấy VD của HCl + Na, và chứng So với nƣớc, ancol phản ứng với Na kém minh ancol cũng phản ƣng tƣơng tự mãnh liệt hơn. nhƣ HCl. Tƣơng tự lấy VD HCl + - Các ancol + NaOH → hầu nhƣ không phản NaOH, GV đặt câu hỏi: Vậy ancol có ứng phản ứng đƣợc với NaOH k?

IC IA L

+ Vì ancol phân cực yếu, nên không đủ để đẩy ion Na+ ra khỏi phân tử NaOH. Do đó ancol k phản ứng với NaOH. GV: ancol k phản ứng với NaOH vậy

- Phản ứng dùng để phân biệt ancol đơn

FF

với Cu(OH)2 thì có phản ứng không?

b) Phản ứng riêng với glixerol

GV chú ý cho HS đây là phản ứng chức với ancol đa chức (có nhóm OH liền

O

dùng để nhận biết ancol đơn chức và an kề)

N

col đa chức có nhóm –OH đính với VD:

Ơ

những nguyên tử C cạnh nhau, chẳng 2C3H5(OH)3 hạn nhƣ etylenglicol, glyxerol,…

+

Cu(OH)2

→

[C3H5(OH)2O]2Cu + H2O Màu xanh

H

GV nhấn mạnh: ancol không thể hiện

Đồng (II)

N

tính axit khi phản ứng với bazơ là Glixerat – Xanh lam

Y

NaOH, phản ứng với Đồng hidroxyt

U

chỉ là phản ứng đặc trƣng tạo phức,

Q

phức là gì các em sẽ đƣợc học trong chƣơng trình 12.

a) Phản ứng với axit vô cơ

KÈ

ancol

M

Hoạt động 4: Phản ứng thế nhóm OH 2. Phản ứng thế nhóm OH ancol C2H5OH + HCl  C2H5Cl + H2O

GV trình bày tiến trình thí nghiệm:

Ancol etylic phản ứng với axit và yêu CTTQ:

D

ẠY

cầu HS dự đoán hiện tƣợng và giải thích.

C2H5OH + HNO3  C2H5 – O – NO2 + H2O

HS dựa vào sách giáo khoa và trả lời.

C2H5OH + H2SO4 → C2H5 – O –SO3-H+

GV: tƣơng tự nhƣ với axit bromhidric H O 2 thì ngƣời ta cũng tiến hành thí nghiệm tƣơng tự với axit sunfuric đậm đặc

98

lạnh,

axit

nitric

đậm

đặc,

axit

halogenhidric bốc khói. Nhóm OH ancol bị thế bởi gốc axit.

GV đƣa ra công thức tổng quát và yêu cầu HS viết phƣơng trình của ancol

IC IA L

etylic với HNO3 và H2SO4.

GV hƣớng dẫn học sinh viết phƣơng trình phản ứng tƣơng tự nhƣ phản ứng của ancol với axit.

FF

GV tổng kết kiến thức và nhấn mạnh

O

về điều kiện phản ứng và môi trƣờng liên quan của ancol với các chất tạo

N

thành.

Ơ

HS trả lời.

Hoạt động 5: Phản ứng tách nƣớc

3. Phản ứng tách nƣớc.

H

GV trình bày điều kiện phản ứng và Khi có H2SO4 đặc ở 140oC, 2 ancol tách một

N

cách viết phƣơng trình phản ứng. Lƣu ý phân tử H2O tạo ra ete.

Ete

VD:

ẠY

KÈ

M

Q

U

với phản ứng tạo ete.

Y

cho học sinh về nhiệt độ phản ứng so

GV yêu câu HS cho biết khi có 2, 3, 4

D

ancol khác nhau tham gia phản ứng thì thu đƣợc bao nhiêu ete. Từ đó hƣớng

n

n

Đietylete

n

- ancol = ete + H2O - Có n ancol (khác nhau) tham gia phản ứng thì thu đƣợc

ete, trong đó có n ete đối

xứng. * Khi có mặt H2SO4 ở 170oC: Ancol  Anken + H2O

dẫn HS rút ra nhận xét về số ete có thể tạo thành.

VD:

GV yêu cầu HS viết phƣơng trình tách

H2SO4 đ

170oC

99

nƣớc của propan – 1 – ol.

Sản phẩm chính

HS lên bảng viết.

GV đặt vấn đề cho HS với phản ứng tách nƣớc của Butan – 2 – ol. Từ đó

Sản phẩm phụ

GV phát biểu quy tắc Zai - xep.

IC IA L

+ NX: Nhóm OH ƣu tiên tách ra cùng với H ở nguyên tử C bậc cao hơn bên cạnh để tạo thành liên kết đôi C=C. Hoạt động 6: Phản ứng oxy hóa.

GV: Với các hợp chất hữu cơ mà thành

FF

4. Phản ứng oxy hóa.

O2  nCO2 + (n+1)H2O

N

phần chỉ có C, H, O, khi oxy hóa hoàn PTTQ: toàn ta luôn thu đƣợc khí CO2 và hơi CnH2n+2O + nƣớc. > 1 và Yêu cầu HS lên bảng viết PTHH.

O

a) Phản ứng oxy hóa hoàn toàn.

Ơ

=

KÈ

3).

M

Q

U

Y

N

H

GV viết phƣơng trình tổng quát của VD: C H OH + O  2CO + 3H O 2 5 2 2 2 ancol no, đơn chức, mạch hở. b) Phản ứng oxy hóa không hoàn toàn HS nhận xét về số mol CO2 và H2O. PTTQ: GV yêu cầu học sinh nghiên cứu SGK - Ancol bậc 1: trả lời: R - CH2 – OH + CuO  RCHO + H2O + Nếu quá trình oxy hóa không hoàn Ancol bậc 1 Andehit toàn thì thu đƣợc sản phẩm đối với mỗi - Ancol bậc 2: loại ancol (Ancol bậc 1, bậc 2 và bậc

D

ẠY

+ Viết PTHH minh họa.

Ancol bậc 2

Xeton

- Ancol bậc 3 không phản ứng, khi gặp chất oxy hóa mạnh thì gãy mạch cacbon.

VD: CH3 – CH2 – OH + CuO  CH3 – CHO + H2O Ancol etylic

100

Andehit axetic

Propan – 2 – ol Hoạt động 7: Điều chế và ứng dụng.

Axeton

II. Điều chế và ứng dụng

- GV liên kết với bài anken và cách nấu

rƣợu trong dân gian để dẫn dắt HS vào - Anken + H2O  Ancol phƣơng pháp điều chế trong công - Lên men tinh bột: nghiệp. xã hội, môi trƣờng để nâng cao nhận

+H2O

(C6H10O5)n Enzim C6H12O6

thức và có thể sử dụng đúng cách.

O

- Phần mở rộng: ancol hiện nay đƣợc

N

xem là nguồn “năng lƣợng xanh” vì có

H

Ơ

thể tái tạo. Bên cạnh đó, etanol có thể đƣợc sản xuất từ tinh bột, từ đó có kế

Enzim

FF

- GV liên hệ kiến thức với các vấn đề

hoạch phát triển cây trồng phục vụ cho

N

sản xuất etanol đồng thời cải thiện môi

Y

trƣờng do tăng diện tích cây trồng. Tuy

U

nhiên, chúng cũng có những độc chất

Q

hóa học gây nguy hại cho con ngƣời.

Ví dụ nhƣ ancol etylic gây ra những tác

M

hại đến sức khỏe nhƣ viêm, loét, xuất

KÈ

huyết dạ dày, tác dụng lâu dài gây bệnh xơ gan, u mỡ, giảm trí nhớ, rối loạn dây thần kinh, giảm tác dụng của thuốc

2. Ứng dụng: SGK

ẠY

đối với cơ thể. + Ngộ độc rƣợu (ancol etylic): Khi bị

D

IC IA L

1. Điều chế

ngộ độc rƣợu con ngƣời có thể bị đi đứng loạng choạng, tri giác giảm, giãn mạch ngoại vi, điều đáng quan tâm nhất là hôn mê do hạ đƣờng huyết dẫn

101

C2H5OH

đến suy hô hấp, di chứng đến não, có thể co giật, rối loạn nhịp tim… + Ngoài ra còn có metanol cũng là một chất rất nguy hiểm. Metanol rất độc, lƣợng nhỏ gây mù, lƣợng lớn gây tử

IC IA L

vong. → ancol có nhiều ứng dụng nhƣng cũng gây nguy hiểm đến sức khỏe con ngƣời, do đó cần sử dụng đúng mục

FF

đích và có biện pháp để bảo vệ sức

O

khỏe của bản thân và những ngƣời xung quanh.

N

Hoạt động 8: Củng cố và dặn dò

Ơ

Củng cố: HS tóm tắt lại nội dung cơ

H

bản

N

Bài tập về nhà: bài tập SGK

Y

VII. DẶN DÒ

U

- Học bài.

Q

- Làm bài tập SGK và chuẩn bị phần tiếp theo.

D

ẠY

KÈ

M

VI. CỦNG CỐ SĐTD bài Ancol

102

103

D

ẠY M

KÈ Y

U

Q H

N Ơ N

IC IA L

FF

O

2.4.5. Bài thực hành “Tính chất của etanol, glixerol và phenol”

Bài 43. BÀI THỰC HÀNH SỐ 5 TÍNH CHẤT CỦA ETANOL, GLIXEROL VÀ PHENOL I. Chuẩn kiến thức và kĩ năng.

Biết đƣợc: Mục đích, cách tiến hành, kĩ thuật thực hiện các thí nghiệm:  Etanol tác dụng với natri.

FF

 Glixerol tác dụng với Cu(OH)2.  Phenol tác dụng với NaOH, dung dịch brom.

O

2. Kĩ năng.

IC IA L

1. Kiến thức.

N

 Sử dụng dụng cụ, hoá chất để tiến hành đƣợc an toàn, thành công các thí nghiệm trên.

N

II. Chuẩn bị.

H

 Viết tƣờng trình thí nghiệm.

Ơ

 Quan sát, mô tả hiện tƣợng, giải thích và viết các phƣơng trình hoá học.

ống nghiệm

- Ống nhỏ giọt

Q

- Ống nghiệm

U

1. Dụng cụ thí nghiệm:

Y

- Dung cụ và hoá chất đủ để HS làm thực hành theo nhóm.

M

- Đèn cồn

- Kẹp sắt nhỏ

- Kẹp gỗ

- Giá để

- Dao nhỏ để cắt Na.

KÈ

2. Hoá chất:

- Etanol (C2H5OH khan), phenol, glixerol, kim loại Na, dung dịch NaOH 10%,

dung dịch CuSO42%, dung dịch Br2, nƣớc cất.

ẠY

3. HS ôn tập những kiến thức có liên quan đến bài thực hành về etanol, glixerol,

D

phenol.

III. Phƣơng pháp.

- Trực quan, đàm thoại, phát vấn.

IV. Tiến trình dạy học.

1. Ổn định lớp: Kiểm tra sĩ số, nắm tình hình lớp.

2. Kiểm tra sự chuẩn bị bài của học sinh.

104

3. Tiến hành thí nghiệm.

HÌNH VẼ

CÁCH TIẾN HÀNH

Thí nghiệm 1. Etanol tác dụng với natri - Cho mẩu Na bằng hạt đậu

IC IA L

xanh vào ống nghiệm khô chứa sẵn 2 ml etanol khan.

Maåu Na baèng haït ñaäu xanh

2 ml etanol

FF

- Bịt miệng ống nghiệm bằng ngón tay cái. Khi phản ứng kết thúc, đƣa miệng ống nghiệm lại gần ngọn lửa đèn cồn và bỏ ngón tay bịt miệng ống nghiệm ra. Nhận xét

O

và giải thích các hiện tƣợng thí nghiệm đã xảy ra.

2-3 gioït glixerol

2-3 gioït etanol

(2)

H

(1)

Ơ

N

Thí nghiệm 2. Glixerol tác dụng với đồng (II) hiđroxit.

Y

Laéc nheï

và tiến hành cho các dung dịch hoá chất vào hai ống

N

2- 3 gioït dd NaOH 10 % 3- 4 gioït dd CuSO4 2 %

- Chuẩn bị hai ống nghiệm

đƣợc tiến hành thứ tự theo

Laéc nheï

Q

nghiệm. Giải thích.

U

nhƣ hình vẽ. Lắc nhẹ cả hai ống sau cho vào xong.Quan sát hiện tƣợng trong hai ống

- Tiến hành theo nhƣ hình vẽ.

ẠY

KÈ

Nhoû töøng gioït nöôùc brom

M

Thí nghiệm 3. Phenol tác dụng với nƣớc brom

Giải thích.

0,5 ml dd phenol

D

Laéc nheï

- Quan sát hiện tƣợng ống nghiệm.

105

Thí nghiệm 4. Phân biệt etanol, phenol, glixerol (3)

(2)

(1)

- Hãy phân biệt từng chất trong mỗi ống nghiệm bằng phƣơng pháp

Ba oáng nghieäm khoâng nhaõn chöùa ba chaát rieâng bieät trong moãi loï laø: etanol, phenol vaø glixerol.

4. Củng cố.

FF

- Phản ứng đặc trƣng nhận biết các chất ancol, glixerol, phenol.

IC IA L

hoá học.

5. Bài tập về nhà.

D

ẠY

KÈ

M

Q

U

Y

N

H

Ơ

N

O

- Dặn dò ôn tập kiểm tra 45 phút.

106

107

D

ẠY M

KÈ Y

U

Q H

N Ơ N

IC IA L

FF

O

2.4.6. Bài luyện tập “Andehit – Axit cacboxylic”

LUYỆN TẬP ANĐEHIT - AXIT CACBOXYLIC

Bài 46.

I. Chuẩn kiến thức và kĩ năng.

1. Kiến thức.

- Củng cố kiến thức về anđehit, axit cacboxylic.

IC IA L

2. Kĩ năng. Rèn luyện kĩ năng: - Viết phƣơng trình hoá học.

- Phân biệt axit, anđehit.

3. Thái độ.

FF

- Rèn luyện tính cẩn thận, khả năng trình bày, khả năng tƣ duy của học sinh.

O

II. Trọng tâm.

- Viết phƣơng trình hoá học.

III. Phƣơng pháp.

H

- Diễn giảng - phát vấn - kết nhóm.

Ơ

N

- Phân biệt axit, anđehit.

- Giáo viên: Giáo án.

N

IV. Chuẩn bị.

U

V. Tiến trình dạy học.

Y

- Học sinh: Chuẩn bị bài mới.

Q

1. Ổn định lớp: Kiểm tra sĩ số, đồng phục...

2. Kiểm tra bài cũ: Kết hợp kiểm tra trong bài.

M

3. Bài mới:

D

ẠY

KÈ

- Đặt vấn đề: Tổng hợp chƣơng.

108

HOẠT ĐỘNG THẦY VÀ TRÒ

NỘI DUNG KIẾN THỨC

Hoạt động 1. Kiến thức cần nắm

D

ẠY

KÈ

M

Q

U

Y

N

H

Ơ

N

O

FF

IC IA L

Mục tiêu: Hệ thống hoá kiến thức về anđehit và axit cacboxylic

- GV dùng câu hỏi vấn đáp HS để hoàn chỉnh theo bảng - HS trả lời theo các câu hỏi của GV. Và lấy thí dụ

109

ANĐEHIT

AXIT CACBOXYLIC

Cấu

R- CHO ( R: CxHy; H; - R-COOH

tạo

CHO)

( R: CxHy; H; -COOH)

Phân - Theo đặc điểm của R: no, không no, thơm.

- Theo số lƣợng nhóm chức trong phân tử: đơn chức, đa chức.

Tên

- Maïch chính baét ñaàu töø - CHO

thay

- Tên = Tên hiđrocacbon - Tên = Axit + Tên hiđrocacbon no tƣơng ứng

thế

no tƣơng ứng với mạch với mạch chính + oic.

1

chính + al.

1

- Maïch chính baét ñaàu töø -COOH

IC IA L

loại

FF

Thí dụ: HCOOH, CH3COOH

Thí dụ: HCHO,

Axit metanoic, Axit etanoic

O

CH3CHO Metanal, etanal

cổ truyền) 0

t R-CH2OH + CuO  

Ơ

quát:

Men giaám  CH3COOH+H2O C2H5OH 

H

chế

N

Điều 1. Từ ancol bậc I: Tổng 1. Phƣơng pháp lên men giấm. (phƣơng pháp

2. Oxi hoá anđehit axetic

N

R-CHO + Cu + H2O

xt  2CH3COOH 2CH3CHO + O2 

2. Từ hiđrocacbon.

từ metan: +

0

NO, 700 C O2  

Q

CH4

U

Y

- Điều chế anđehitfomic 3. Oxi hoá ankan

M KÈ

Từ etilen ( phƣơng Thí dụ:

pháp hiện đại)

xt

0

ẠY

t  2CH2 = CH2 + O2  xt

D

0

xt, t 2R –CH2-CH2-R1 + 5O2   2R-COOH +

2R1-COOH + 2H2O

HCHO + H2O -

Tổng quát:

2CH3CHO

4CH3COOH Butan

- Từ axetilen: CH  CH

 2CH3CH2CH2CH3  1800 C, 50 atm + 2H2O

4. Từ metan ( hoặc metanol pp hiện đại) +

HgSO4   CH3CHO t 0C

HOH

+ CO [O]  CH3COOH  CH3OH  CH4  t, xt

110

Tính

1. Tính oxi hoá: Anđehit 1. Tính axit: Tác dụng với quì tím, kim loại

chất

bị khử thành ancol.

trƣớc H2, bazơ, oxit bazơ, muối.

Thí dụ:

Thí dụ:…

0

t ,xt  

RCHO + H2 Tính

khử:

Với

t0, xt

RC OOH + H O-R'

AgNO3/NH3.

RCHO + 2AgNO3 + H2O t  

RCOOR' + H2O

FF

0

+3NH3

IC IA L

Thí dụ: TQ:

RCH2OH 2.

2. Tác dụng với ancol tạo este.

RCOONH4+2NH4NO3+2

O

Ag Hoạt động 2. Phân biệt các chất

N

Mục tiêu: Rèn luyện kĩ năng phân biệt các chất, viết phƣơng trình

Ơ

- Bằng phƣơng pháp hoá học, - Dùng quì tím axit

H

phân biệt các chất sau: anđehit -Dung dịch AgNO3/NH3anđehit

N

axetic, ancol etylic, axit axetic, - Na  ancol đimetylete?

Y

- HS thảo luận 3’, đại diện lên

M

4. Củng cố.

Q

GV đánh giá

U

bảng trình bày, HS khác nhận xét

- Trong bài

KÈ

5. Dặn dò.

D

ẠY

- Làm bài tập SGK chuẩn bị luyện tập tiếp

111

CHƢƠNG 3. THỰC NGHIỆM SƢ PHẠM 3.1. Mục đích thực nghiệm sƣ phạm Xác định tính khả thi và hiệu quả của việc sử dụng SĐTD trong dạy học hóa học theo hƣớng dạy học tích cực.

- Tính khả thi: Khả năng sử dụng SĐTD trong điều kiện dạy học thực tế.

IC IA L

- Tính hiệu quả: Tính hiệu quả của các bài lên lớp có sử dụng SĐTD đã thiết kế theo hƣớng dạy học tích cực đƣợc thể hiện qua:

+ Kết quả học tập của HS đƣợc nâng cao (đánh giá qua điểm số bài kiểm tra).

+ Rèn luyện các khả năng hoạt động hợp tác nhóm, phát huy tính tích cực của HS

FF

( đánh giá qua các bài báo cáo và phiếu thăm dò ý kiến GV và HS thực nghiệm).

O

+ HS hứng thú học tập, yêu thích môn học (đánh giá qua phiếu thăm dò ý kiến của GV và HS tham gia thực nghiệm).

N

3.2. Nhiệm vụ thực nghiệm sƣ phạm

Ơ

Soạn các bài lên lớp để đƣa vào thực nghiệm, sử dụng các SĐTD đã tuyển chọn và xây dựng để thiết kế các hoạt động dạy học trong các kiểu bài lên lớp nghiên cứu

H

tài liệu mới, luyện tập, hệ thống hóa kiến thức, kiểm tra đánh giá.

N

Thảo luận với GV về cách thức tiến hành thực nghiệm các bài lên lớp đã thiết kế

Y

có lồng ghép các SĐTD đã thiết kế và cách xây dựng sơ đồ tƣ duy.

U

Kiểm tra, đánh giá, phân tích và xử lí kết quả thực nghiệm sƣ phạm.

Q

Thông qua các giờ thực nghiệm, đánh giá tác dụng của việc sử dụng SĐTD trong dạy học môm hóa học.

M

3.3. Thời gian và đối tƣợng thực nghiệm sƣ phạm

KÈ

a. Thời gian:

Thời gian: Học kì 2 năm học 2015-2016.

b. Đối tƣợng thực nghiệm

ẠY

Bốn lớp 11 của trƣờng THPT Nguyễn Văn Cừ ở Quảng Nam và trƣờng THPT

D

Thái Phiên ở Đà Nẵng với tổng số 163 học sinh.

3.4. Nội dung thực nghiệm Chọn hai bài trong chƣơng trình học kì 2, có lồng ghép kiến thức SĐTD vào bài giảng đƣợc giáo viên đánh giá tốt để tiến hành thực nghiệm kiểm chứng.

Bài 1: Luyện tập hidrocacbon thơm

112

Bài 2: Ancol (tiết 2): Tính chất hóa học, điều chế và ứng dụng 3.5. Tổ chức thực nghiệm sƣ phạm Đề tài đã tiến hành thực nghiệm sƣ phạm ở trƣờng THPT Nguyễn Văn Cừ theo hình thức chọn 1 lớp thực nghiệm (TN) và 1 lớp đối chứng (ĐC) có trình độ tƣơng đƣơng nhau.

IC IA L

+ Ở trƣờng THPT Nguyễn Văn Cừ (QN) - Bài Luyện tập hidrocacbon thơm Cặp lớp TN – ĐC: 11/1 – 11/7

- Bài Ancol (tiết 2) - Tính chất hóa học, điều chế và ứng dụng

FF

Cặp lớp TN – ĐC: 11/1 – 11/7 + Ở trƣờng THPT Thái Phiên (ĐN)

O

- Bài Luyện tập hidrocacbon thơm

N

Cặp lớp TN – ĐC: 11/7 – 11/9

Ơ

- Bài Ancol (tiết 2) - Tính chất hóa học, điều chế và ứng dụng Cặp lớp TN – ĐC: 11/7 – 11/9

H

Lớp đối chứng là lớp dạy theo phƣơng pháp bình thƣờng của giáo viên.

N

Lớp thực nghiệm là lớp dạy có lồng ghép SĐTD trong bài giảng.

Y

- Sau mỗi tiết dạy giáo viên tổ chức kiểm tra đánh giá kết quả học tập của học

U

sinh bằng hình thức: bài tập trắc nghiệm bài luyện tập hidrocacbon thơm, trắc nghiệm

Q

bài Ancol (tiết 2) – Tính chất hóa học, điều chế và ứng dụng. Dùng một đề kiểm tra cho cả lớp đối chứng và lớp thực nghiệm nhằm đánh giá khách quan việc sử dụng lồng

M

ghép SĐTD vào bài giảng để phát huy tính tích cực hoạt động nhận thức của học sinh.

KÈ

- Qua quá trình tiến hành dạy thực nghiệm và kiểm tra kết quả bằng việc kiểm tra, tiến hành chấm bài kiểm tra của các lớp, so sánh kết quả thực nghiệm, rút ra nhận

ẠY

xét và đánh giá kết quả thực nghiệm.

3.6. Kết quả thực nghiệm

D

3.6.1. Kết quả kiểm tra Qua đánh giá kết quả bài kiểm tra sau quá trình dạy thực nghiệm ở 2 lớp ở

trƣờng THPT Nguyễn Văn Cừ và THPT Thái Phiên thống kê đƣợc kết quả nhƣ sau:

113

Bảng 3.1. Kết quả kiểm tra tại trường THPH Nguyễn Văn Cừ (QN) Giỏi Loại

Bài dạy

(9-10

(7-8 điểm)

điểm)

HS

%

HS

12

29.3

18

43.9

7

5

13.5

12

32.5

11

11/1 (TN)

13

31.7

17

41.5

11/7 (ĐC)

6

16.2

10

11/7 (37 HS)

thơm

(ĐC)

Bài 2: Ancol

HS

%

17.1

4

9.8

29.7

9

24.3

26.8

0

0

46

4

10.8

11

27

17

Ơ

N

(tiết 2)

(<5 điểm)

FF

(TN)

%

Yếu

IC IA L

%

Luyện tập hidrocacbon

(5-6 điểm)

HS

11/1 (41 HS)

Bài 1:

bình

O

Lớp

Trung

Khá

H

Bảng 3.2. Kết quả kiểm tra tại trường THPH Thái Phiên (ĐN)

Loại

(9-10

Y

Bài dạy

N

Giỏi

KÈ

thơm

ẠY

Bài 2: Ancol

HS

%

HS

%

18

41.9

16

37.2

7

16.2

2

4.7

10

23.8

12

28.6

16

38.1

4

9.5

11/7 (TN)

13

30.2

19

44.2

10

23.3

1

2.3

11/9 (ĐC)

6

14.3

18

42.9

15

35.7

3

7.1

(TN)

11/9 (42 HS) (ĐC)

D

(tiết 2)

(<5 điểm)

%

Q

hidrocacbon

(5-6 điểm)

Yếu

HS

M

Luyện tập

bình

%

11/7 (43 HS)

Bài 1:

(7-8 điểm)

Trung

HS

U

Lớp

điểm)

Khá

114

Bảng 3.3. Thống kê kết quả kiểm tra của hai trường Khá

Trung bình

Yếu

Bài dạy

(9-10 điểm)

(7-8 điểm)

(5-6 điểm)

(<5 điểm)

Lớp

HS

%

HS

%

HS

%

HS

%

Bài 1:

TN

30

35.71

34

40.48

14

16.67

6

7.14

ĐC

15

18.99

24

30.38

27

34.18

13

16.45

TN

26

30.95

36

42.86

21

25

1

1.19

ĐC

12

15.19

28

35.44

32

40.51

7

8.86

thơm

Bài 2: Ancol

H

Ơ

N

(tiết 2)

O

hidrocacbon

FF

Luyện tập

IC IA L

Giỏi

Loại

N

% 45

40.48

U

35

Y

40 35.71

20

30.38

18.99

16.45

16.67

KÈ

15

34.18

M

25

Q

30

10

5

7.14

D

ẠY

0

Giỏi

Khá

Trung bình

Thực nghiệm

Yếu

Đối chứng

Hình 3.1. Biểu đồ so sánh kết quả thực nghiệm bài luyện tập hidrocacbon thơm

115

% 50 45 40 35 30 25 20 15 10 5 0

42.86

40.51 35.44

30.95

15.19

IC IA L

25

1.19

Khá

Trung bình

Đối chứng

O

Thực nghiệm

Yếu

FF

Giỏi

8.86

Ơ

3.6.2. Nhận xét kết quả thực nghiệm

N

Hình 3.1. Biểu đồ so sánh kết quả thực nghiệm bài Ancol

Theo đánh giá của các thầy cô ở 2 trƣờng THPT Nguyễn Văn Cừ và THPT Thái

N

hóa về tính tích cực của học sinh.

H

Phiên thì đề kiểm tra phù hợp với trình độ học sinh, có câu dễ, câu khó nên có sự phân

Y

Kết quả kiểm tra:

U

- Qua bảng số liệu kết quả hoạt động thực nghiệm của 2 trƣờng THPT Nguyễn

Q

Văn Cừ và THPT Thái Phiên với tổng số 163 học sinh, sau hai lần thực nghiệm trên chúng ta có thể đƣa ra một số nhận xét sau:

KÈ

chứng:

M

Kết quả đánh giá ở bài dạy thực nghiệm luôn cao hơn so với các tiết dạy đối + Ở bài Luyện tập hidrocacbon thơm thì tỉ lệ học sinh ở lớp thực nghiệm đạt

điểm giỏi là 35.71%, còn lớp đối chứng là 18.99%, tƣơng ứng học sinh đạt điểm khá là

ẠY

40.48% và 30.38%, học sinh trung bình là 16.67% và 34.18%, học sinh yếu là 7.14%

D

và 16.45%. + Ở bài Ancol (tiết 2) cũng tƣơng tự thì tỉ lệ học sinh ở lớp thực nghiệm đạt điểm

giỏi là 30.95%, còn lớp đối chứng là 15.19%, tƣơng ứng học sinh đạt điểm khá là 42.86% và 35.44%, học sinh trung bình là 25% và 40.51%, học sinh yếu là 1.19% và 8.86%.

116

Qua các thông số, chúng ta dễ dàng nhận thấy học sinh lớp thực nghiệm nắm vững kiến thức hơn, điểm số luôn cao hơn lớp đối chứng và điểm trung bình luôn đạt mức khá, giỏi. Điều này thể hiện các em đã hứng thú với việc học tập và sử dụng SĐTD trong môn hoc.

Song song đó, lớp đối chứng gặp nhiều khó khăn ở kiến thức hóa học thể hiện

IC IA L

các em không nắm vững kiến thức, kiến thức còn lang man, sai sót nhiều.

Vậy, việc lồng ghép sử dụng SĐTD vào bài giảng hóa học ở trƣờng phổ thông là

D

ẠY

KÈ

M

Q

U

Y

N

H

Ơ

N

O

FF

rất hiệu quả và là việc làm cần thiết.

117

KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ 1. Kết luận Tuy gặp không ít khó khăn trong thực nghiệm các giáo án lồng ghép nội dung sử dụng SĐTD, nhƣng đối chiếu với mục đích và nhiệm vụ đã đề ra, đề tài đã thực hiện đƣợc các nhiệm vụ sau:

IC IA L

1.1. Nghiên cứu tổng quan vấn đề 1.2. Nghiên cứu cơ sở lí luận - Khái niệm tƣ duy.

- Thao tác tƣ duy và định hƣớng tƣ duy.

FF

- Nguồn gốc sơ đồ tƣ duy.

- Khái niệm sơ đồ tƣ duy của Tony Buzan.

O

- Ứng dụng sơ đồ tƣ duy trong dạy học.

N

- Cơ sở lý thuyết phần mềm IMindMap 6.

Ơ

1.3. Nghiên cứu cơ sở thực tiễn

Thực trạng sử dụng SĐTD trong dạy học hóa học ở trƣờng THPT Nguyễn Văn

H

Cừ. Đã tiến hành điều tra và xử lí kết quả, rút ra kết luận. Cho thấy việc sử dụng

N

SĐTD chƣa đƣợc giáo viên quan tâm. Và học sinh cũng không quan tâm đến việc sử

Y

dụng SĐTD trong học tập môn hóa học.

U

1.4. Phân tích nội dung, cấu trúc chƣơng trình hóa học hữu cơ lớp 11 cơ bản

Q

1.5. Định hƣớng thiết kế SĐTD: Đề xuất 6 nguyên tắc và quy trình 6 bƣớc khi thiết kế SĐTD trong dạy học hóa học.

M

1.6. Tiến hành thiết kế SĐTD phần kiến thức hóa học hữu cơ lớp 11 cơ bản.

KÈ

1.7. Đã tiến hành thực nghiệm sƣ phạm để khẳng định tính khả thi và hiệu quả của hệ thống bài lên lớp có lồng ghép SĐTD đã thiết kế trong dạy học hóa học.

ẠY

2. Kiến nghị và đề xuất

D

2.1. Với Bộ Giáo dục và Đào tạo - Tổ chức đều đặn hơn các buổi tập huấn về đổi mới phƣơng pháp dạy học, trong đó

có việc sử dụng SĐTD trong dạy học hóa học cho giáo viên THPT. - Đầu tƣ cung cấp tƣ liệu giảng dạy cho giáo viên THPT. - Cần đổi mới phƣơng pháp và chỉ tiêu đánh giá để phù hợp với nhu cầu xã hội.

118

2.2. Với các trƣờng THPT - Khuyến khích giáo viên đổi mới phƣơng pháp dạy học, tăng cƣờng nâng cao trình độ chuyên môn, nghiệp vụ giáo viên. Tăng cƣờng trang bị các phƣơng tiện dạy học cho trƣờng THPT, tối thiểu phải có phòng thí nghiệm, phòng bộ môn, máy tính và các phƣơng tiện hỗ trợ nghe nhìn.

IC IA L

- Đảm bảo sự quan tâm của giáo viên đến từng học sinh trong lớp.

2.3. Với giáo viên THPT

- Cần mạnh dạn đổi mới phƣơng pháp dạy học theo hƣớng tăng cƣờng rèn luyện kỹ năng hoạt động sáng tạo của học sinh.

FF

- Thƣờng xuyên tự bồi dƣỡng trau dồi chuyên môn nghiệp vụ.

2.4. Hƣớng phát triển của đề tài

O

- Tiếp tục cập nhận thêm tài liệu để có tƣ liệu phong phú phục vụ cho việc lồng

N

ghép vào các bài giảng hóa học.

Ơ

- Xây dựng hoàn chỉnh bộ giáo án lồng ghép nội dung sử dụng SĐTD trong dạy học cho lớp 10, 12.

H

- Tiến hành thực nghiệm rộng rãi hơn cho học sinh để giáo án lồng ghép nội dung

D

ẠY

KÈ

M

Q

U

Y

N

sử dụng SĐTD trong dạy học có tính khả thi hơn.

119

TÀI LIỆU THAM KHẢO [1] Lƣu Minh Trí, Dạy học tích cực với sự hỗ trợ của bản đồ tƣ duy, Trƣờng THPT chuyên Tiền Giang.

[2] Đinh Thị Mến (2011), Sử dụng Grap và sơ đồ tƣ duy trong giờ ôn tập, luyện

IC IA L

tập phần hóa phi kim lớp 11 THPT, Luận văn thạc sĩ, Đại học Sƣ phạm TP. HCM.

[3] Nguyễn Ngọc Tuấn (2010), Thiết kế và sử dụng lƣợt đồ tƣ duy nhằm tích cực hoạt động nhận thức của học sinh trong dạy học hóa học lớp 11.

[4] Tony Buzan, Sơ đồ tƣ duy, NXBTH TP. HCM (2008).

FF

[5] Tony Buzan (2007), Bản đồ tƣ duy trong công việc, NXB Lao động – Xã hội.

O

[6] Thomas Armstrong (GS. TS. Lê Quang Long dich, 2010), Đa trí tuệ trong lớp học, NXB Giáo dục.

N

[7] Nguyễn Cƣơng (2007), Phƣơng pháp dạy học hóa học ở trƣờng phổ thông và

Ơ

đại học, NXB Giáo dục.

[8] Nguyễn Hữu Dĩnh, Đỗ Đình Rãng, Đặng Đình Bạch, Nguyễn Thị Thanh

H

Phong (2007), Hóa học hữu cơ tập 1, 2, NXB Giáo dục.

N

[9] Lê Tấn Huỳnh Cẩm Giang (2010), Hiểu biết về tƣ duy phản biện, Viện

Y

nghiên cứu giáo dục, Đại học Sƣ phạm TP. HCM.

U

[10] Nguyễn Thị Khoa (2010), Sử dụng sơ đồ tƣ duy trong dạy học hóa học ở

Q

trung học phổ thông, Khóa luận tốt nghiệp, Đại học Sƣ phạm TP. HCM. [11] Nguyễn Thị Nhân (2014), Sử dụng bản đồ tƣ duy trong dạy học lớp 10 địa

M

lý trung học phổ thông, Đại học Sƣ phạm Hà Nội.

KÈ

[12] http://khosachnoi.com.vn/sach-noi/580/tu-duy-thong-minh-suu-tam.html.

[13]

http://www.sodotuduy.com/so-do-tu-duy/ebook-huong-dan-su-dung-phan-

ẠY

mem-so-do-tu-duy-imind-map-6.html.

[14] https://en.wikipedia.org/wiki/Mind_map.

D

[15] http://violet.vn/main/.

[16] http://imindmap.com/.

[17] https://dayvahoc.info/showthread.php?pid=2347#pid2347.

120

PHỤ LỤC

1. Những nội dung cơ bản của hóa hữu cơ lớp 11 cơ bản 2. Phiếu điều tra thực trạng dành cho giáo viên 3. Phiếu điều tra thực trạng dành cho học sinh 5. SĐTD bài phenol 6. SĐTD bài andehit 7. Đề kiểm tra 15 phút bài Luyện tập hidrocacbon thơm

D

ẠY

KÈ

M

Q

U

Y

N

H

Ơ

N

O

FF

8. Đề kiểm tra 15 phút bài ancol

IC IA L

4. SĐTD bài Ankin

121

1. Những nội dung cơ bản của hóa hữu cơ lớp 11 cơ bản 1.1. Mục tiêu của hóa hữu cơ lớp 11 cơ bản 1.1.1. Kiến thức a. Chƣơng 4: Đại cƣơng hóa học hữu cơ - Khái niệm hóa học hữu cơ và hợp chất hữu cơ, đặc điểm chung của hợp chất

IC IA L

hữu cơ.

- Phân loại hợp chất hữu cơ theo thành phần nguyên tố (hidrocacbon và dẫn xuất), nhóm chức.

- Danh pháp hợp chất hữu cơ: tên thông thƣờng, tên hệ thống (tên gốc - chức, tên

FF

thay thế).

- Khái niệm, cách thiết lập công thức đơn giản nhất và công thức phân tử.

O

- Nội dung thuyết cấu tạo hóa học, chất đồng đẳng, chất đồng phân.

N

- Các loại liên kết trong hợp chất hữu cơ.

Ơ

- Đồng phân lập thể: khái niệm, mối quan hệ giữa đồng phân lập thể và đồng phân cấu tạo, khái niệm cấu tạo hóa học và cấu hình, cấu dạng.

N

hữu cơ tham gia phản ứng.

H

- Phân loại phản ứng hữu cơ cơ bản: thế, cộng, tách dựa vào sự biến đổi hợp chất

Y

b. Chƣơng 5: Hdrocacbon no

U

- Định nghĩa hidrocacbon no, ankan.

Q

- Đồng đẳng, đồng phân, danh pháp, tính chất vật lý chung.

- Phƣơng pháp điều chế metan trong phòng thí nghiệm và khai thác các ankan

M

trong công nghiệp, ứng dụng của ankan.

KÈ

- Tính chất hóa học của ankan: tƣơng đối trơ ở nhiệt độ thƣờng nhƣng dƣới tác dụng của ánh sáng, xúc tác và nhiệt.

- Điều chế một vài tính chất của metan.

ẠY

c. Chƣơng 6: Hidrocacbon không no

D

- Khái niệm hidrocacbon không no, anken, ankađien, ankin.

- Dãy đồng đẳng và cách gọi tên theo danh pháp thông thƣờng và danh pháp hệ

thống thay thế của anken.

- Tính chất vật lí chung của anken .

122

- Phƣơng pháp điều chế của anken trong phòng thí nghiệm và sản xuất trong công nghiệp.

- Ứng dụng của anken.

- Cấu trúc electron, cấu trúc không gian và đồng phân của anken.

- Tính chất hóa học của enken.

IC IA L

- Công thức chung, phân loại ankađien.

- Phƣơng pháp sản xuất buta–1, 3–đien từ butan và isopren từ isopentan trong công nghiệp.

- Đặc điểm cấu trúc của liên kết đôi liên hợp.

FF

- Tính chất hóa học của buta–1, 3–đien và isopren: Phản ứng cộng hidro, cộng halogen và hidro halogenua, phản ứng trùng hợp.

O

- Sơ lƣợc về tecpen, thành phần và cấu tạo của một vài dẫn xuất chứa oxi của

N

tecpen.

Ơ

- Nguồn tecpen thiên nhiên và sơ lƣợc về phƣơng pháp khai thác.

- Ứng dụng của tecpen trong công nghiệp thực phẩm và dƣợc phẩm.

H

- Định nghĩa, công thức chung, đặc điểm cấu trúc phân tử, đồng đẳng, danh pháp,

N

tính chất vật lý của ankin.

Y

- Phƣơng pháp điều chế và ứng dụng axetilen trong phòng thí nghiệm, trong công

U

nghiệp.

Q

- Tính chất hóa học giống anken: phản ứng cộng H2, Br2, HX, oxi hóa.

- Tính chất hóa học khác anken: phản ứng thế nguyên tử H linh động của ank-1-

M

in.

KÈ

d. Chƣơng 7: Hidrocacbon thơm. Nguồn hidrocacbon thiên nhiên. Hệ thống hóa hidrocacbon

ẠY

- Định nghĩa, cấu trúc phân tử, đồng đẳng, đồng phân và danh pháp.

- Mối liên quan giữa cấu trúc phân tử và tính chất hóa học.

D

- Tính chất hóa học: phản ứng thế của toluen và benzen: halogen hóa, nitro hóa

(điều kiện phản ứng, qui tắc thế, sơ lƣợc cơ chế thế), phản ứng cộng Cl2, H2 vào vòng

benzen, phản ứng oxi hóa hoàn toàn, oxi hóa nhóm ankyl.

- Phản ứng của benzen, toluen với dung dịch thuốc tím khi nguội và khi đung nóng.

123

e. Chƣơng 8: Dẫn xuất halogen. Ancol- phenol - Tính chất hóa học cơ bản:phản ứng thế nguyên tử halogen (trong phân tử ankyl halogenua, anlyl halogenua, phenyl halogenua) bằng nhóm –OH, sơ lƣợc cơ chế phản ứng thế, phản ứng tách hidro halogenua theo qui tắc Zai-xep, phản ứng với magie.

- Định nghĩa, phân loại, đồng phân và danh pháp của ancol.

IC IA L

- Tính chất vật lý và khái niệm liên kết hidro, phƣơng pháp điều chế, ứng dụng cuae etanol và metanol.

- Tính chất hóa học: phản ứng thế H của –OH (phản ứng chung của R-OH, phản ứng riêng của glixerol), phản ứng thế nhóm –OH của ancol, phản ứng tách nƣớc tạo

FF

thành ankan hoặc ete, phản ứng oxi hóa ancol bậc I, bậc II thành andehyt, xeton; phản - Định nghĩa, phân loại phenol, tính chất vật lý.

O

ứng cháy.

N

- Tính chất hóa học: phản ứng thế H ở nhóm OH (tính axit: tác dụng với natri,

Ơ

natri hidroxit), phản ứng thế ở vòng thơm (tác dụng với nƣớc brom), ảnh hƣởng qua lại giữa các nhóm nguyên tử trong phân tử phenol.

H

- Một số phƣơng pháp điều chế hiện nay, ứng dụng của phenol.

N

- Khái niệm về ảnh hƣởng qua lại giữa các nguyên tử trong phân tử hợp chất hữu

Y

cơ.

U

f. Chƣơng 9: Andehit – Xeton – Axit cacboxylic

Q

- Định nghĩa andehit, đặc điểm cấu trúc phân tử, phân loại, danh pháp.

- Phƣơng pháp điều chế andehit tử ancol bậc I, điều chế trực tiếp andehit từ

M

metan, andehit axetic từ etilen.

KÈ

- Một số ứng dụng chính của fomandehit, axetandehit.

- Tính chất hóa học của andehit: phản ứng cộng (cộng hidro, nƣớc, hidro xianua),

phản ứng oxi hóa (tác dụng với nƣớc brom, dung dịch thuốc tím, dung dịch bạc nitrat

ẠY

trong amoniac), phản ứng ở gốc hidrocacbon.

D

- Phƣơng pháp điều chế axit cacboxylic trong phòng thí nghiệm và trong công

nghiệp.

- Ứng dụng của axit axetic và axit khác.

- Cấu trúc phân tử, tính chất vật lý và liên kết hidro.

- Tính chất hóa học:

124

+ Tính axit và ảnh hƣởng của nhóm thế (phân li thuận nghịch trong dung dịch, xét hằng số Ka, ảnh hƣởng của gốc hidrocacbon, của nhóm thế có độ âm điện lớn). + Tác dụng với bazơ, oxit bazơ, muối của axit yếu hơn, kim loại hoạt động mạnh. + Phản ứng tạo thành dẫn xuất axit (tác dụng với ancol tạo thành este, tách nƣớc liên phân tử).

IC IA L

+ Phản ứng ở gốc hidrocacbon (no, không no, thơm).

1.1.2. Kĩ năng a. Chƣơng 4: Đại cƣơng hóa học hữu cơ

- Phân biệt đƣợc hidrocacbon và dẫn xuất của hidrocacbon theo thành phần phân

FF

tử.

- Gọi tên một hợp chất cụ thể theo danh pháp gốc chức và danh pháp thay thế.

O

- Giải đƣợc bài tập: tính thành phần phần trăm khối lƣợng của C, H, O, N căn cứ

N

vào các số liệu phân tích định lƣợng, tính đƣợc phân tử khối của chất hữu cơ dựa vào

Ơ

tỉ khối hơi, xác định đƣợc công thức đơn giản nhất và công thức phân tử khi biết các số liệu thực nghiệm.

H

- Viết đƣợc công thức cấu tạo của một hợp chất hữu cơ cụ thể.

N

- Phân biệt đƣợc chất đồng đẳng, đồng phân (dựa vào công thức cấu tạo cụ thể).

Y

- Nhận biết đƣợc loại phản ứng theo các phƣơng trình hóa học cụ thể.

U

- Quan sát thí nghiệm, mô hình phân tử rút ra đƣợc nhận xét về tính chất của các

Q

chất cụ thể.

b. Chƣơng 5: Hidrocacbon no

M

- Viết đƣợc công thức cấu tạo, gọi tên một số ankan đồng phân mạch thẳng,

KÈ

mạch nhánh.

- Viết các phƣơng trình hóa học biểu diễn phản ứng hóa học của các chất hữu cơ

cụ thể.

ẠY

- Giải đƣợc bài tập: xác định công thức phân tử, viết một số công thứ cấu tạo của

D

ankan, tính thành phần phần trăm về thể tích trong hỗn hợp và tính nhiệt lƣợng của phản ứng cháy. c. Chƣơng 6: Hidrocacbon không no - Viết các công thức cấu tạo và gọi tên các đồng phân tƣơng ứng với một công

thức phân tử (không quá 6 nguyên tử C trong nguyên tử).

125

- Viết phƣơng trình hóa học của một số phản ứng cộng, phản ứng oxi hóa, phản ứng trùng hợp cụ thể.

- Phân biệt đƣợc một số anken và ankan cụ thể.

- Giải đƣợc bài tập: xác định công thức phan tử, viết công thức cấu tạo, gọi tên anken, tính thành phần phần trăm thể tích trong hỗn hợp khí có anken cụ thể.

IC IA L

- Viết đƣợc cấu tạo của một số ankadien cụ thể.

- Viết các phƣơng trình hóa học biểu diễn tính chất hóa học của buta–1, 3–đien và isopren.

- Giải đƣợc bài tập: tính khối lƣợng sản phẩm tạo thành của phản ứng trùng hợp

FF

qua nhiều phản ứng.

O

- Quan sát đƣợc mô hình phân tử của một số tecpen cụ thể, rút ra nhận xét về thành phần cấu tạo.

N

- Viết đƣợc công thức cấu tạo của một số ankin cụ thể.

Ơ

- Dự đoán đƣợc tính chất hóa học, kiểm tra và kết luận.

- Viết đƣợc các phƣơng trình hóa học biểu diễn tính chất hóa học của axetilen.

H

- Biết cách phân biệt ank- 1- in với anken, ank- 1- in với ankadien bằng phƣơng

N

pháp hóa học.

Y

- Giải đƣợc bài tập: tính thành phần phần trăm thể tích khí trong hỗn hợp phản

U

ứng.

Q

d. Chƣơng 7: Hidrocacbon thơm, nguồn hidrocacbon thiên nhiên. Hệ thống hóa về hidrocacbon

M

- Viết đƣợc cấu trúc phân tử của benzen và một số chất trong dãy đồng đẳng.

KÈ

- Giải đƣợc bài tập: tính khối lƣợng benzen, toluen tham gia phản ứng hoặc thành phần phần trăm khối lƣợng của các chất trong hỗn hợp.

- Viết công thức cấu tạo, từ đó dự đoán đƣợc tính chất hóa học của stiren.

ẠY

- Phân biệt một số hidrocacbon thơm bằng phƣơng pháp hóa học.

D

- Giải đƣợc bài tập: tính khối lƣợng sản phẩm thu đƣợc sau phản ứng trùng hợp

và bài tập khác có nội dung liên quan. e. Chƣơng 8: Dẫn xuất Halogen. Ancol- phenol - Viết đƣợc công thức cấu tạo các loại đồng phân ancol cụ thể.

- Đọc đƣợc tên khi biết công thức cấu tạo của các ancol.

126

- Giải đƣợc bài tập: phân biệt đƣợc ancol no đơn chức với glixerol bằng công thức hóa học, xác định công thức phân tử, công thức cấu tạo của ancol.

- Phân biệt dung dịch phenol với ancol cụ thể bằng phƣơng pháp hóa học.

- Giải đƣợc bài tập: tính khối lƣợng phenol tham gia và tạo thành trong phản ứng.

IC IA L

f. Chƣơng 9: Andehit – Xeton - Axit cacboxylic

- Dự đoán đƣợc tính chất hóa học đặc trƣng của andehit, kiểm tra dự đoán và kết luận.

- Viết các phƣơng trình hóa học minh họa tính chất hóa học của andehit.

FF

- Giải đƣợc bài tập: Tính khối lƣợng và nồng độ dung dịch andehit tham gia phản

O

ứng.

- Phân tích mối liên hệ giữa cấu trúc nhóm cacboxyl với liên kết hidro và tính

N

chất hóa học của axit, tính chất hóa học của axit cacboxylic có gốc no, không no,

Ơ

thơm.

- Phân biệt axit cụ thể với ancol, phenol bằng phƣơng pháp hóa học.

H

- Giải đƣợc bài tập: tính khối lƣợng hoặc nồng độ của axit tham gia phản ứng.

Y

1.2.1. Cấu trúc

N

1.2. Cấu trúc, nội dung chƣơng trình hóa học hữu cơ lớp 11 cơ bản

U

a. Hệ thống lý thuyết chủ đạo

Hóa học hữu cơ và hợp chất hữu cơ.

-

Phân tích nguyên tố.

-

Công thức chất hữu cơ.

-

Cấu tạo hữu cơ và thuyết cấu tạo hóa học.

KÈ

M

Q

-

-

Phản ứng hữu cơ.

D

ẠY

b. Các chất hữu cơ

-

Hidrocacbon no.

-

Hidrocacbon không no.

-

Hidrocacbon thơm.

-

Dẫn xuất halogen của hidrocacbon thơm.

-

Ancol- phenol.

-

Andehit, axit cacboxylic.

127

1.2.2. Nội dung Bảng 1: nội dung chương trình hóa học hữu cơ lớp 11 THPT NỘI DUNG

Kiến thức

Chƣơng 4: Đại cƣơng hóa học hữu cơ

cơ sở

Bài 1: Mở đầu về hóa học hữu cơ Bài 2: Công thức phân tử hợp chất hữu cơ Bài 3: Cấu trúc phân tử chất hữu cơ Bài 5: Phản ứng hữu cơ

Bài 1, 2: Ankan

O

Chƣơng 6: Hidrocacbon không no Bài 1, 2:anken

hợp chất hữu cơ

Bài 4: ankin

Ơ

về

Chƣơng 7: Hidrocacbon thơm- nguồn hidrocacbon trong thiên

H

học

N

Bài 3:ankadien Hóa

FF

Chƣơng 5: Hidrocacbon no

IC IA L

PHẦN

nhiên

N

Bài 1: Benzen và đồng đẳng. Một số hidrocacbon khác

Y

Bài 3: Hệ thống hóa về hidrocacbon

U

Chƣơng 8: Dẫn xuất Halogen. Ancol- phenol

Q

Bài 1: Ancol

Bài 2: Phenol

KÈ

M

Chƣơng 9: Andehit – Xeton – Axit cacboxylic

ẠY

Thƣc hành hóa

D

học

Bài 1: Andehit Bài 2: Axit cacboxylic Bài 1: Phân tích định tính, điều chế và tính chất của metan Bài 2: Điều chế và tính chất của etilen, axetilen Bài 4: Tính chât của etanol, glixerol và phenol Bài 5: Tính chất của andehit và axit cacboxylic

Ôn tập luyện

Ôn tập đầu năm học, cuối học kỳ I và cuối năm

tập

Bài luyện tập 1: Chất hữu cơ, công thức phân tử và công thức cấu tạo.

128

Bài luyện tập 2: Ankan Bài luyên tập 3: Anken và ankađien Bài luyên tập 4: Ankin Bài luyên tập 5: Dẫn xuất halogen, ancol và phenol Bài luyên tập 6: Andehit và Axit cacboxylic Kiểm tra 45 phút hai bài vào học kỳ 2

IC IA L

Kiểm tra

D

ẠY

KÈ

M

Q

U

Y

N

H

Ơ

N

O

FF

Kiểm tra học kỳ I và cuối năm: 2 bài

129

Trƣờng ĐHSP Đà Nẵng Khoa Hóa --------

PHIẾU THAM KHẢO Ý KIẾN GIÁO VIÊN Kính chào quý Thầy (Cô)!

IC IA L

Hiện nay, chúng tôi đang thực hiện nghiên cứu “SỬ DỤNG SƠ ĐỒ TƢ DUY

TRONG DẠY HỌC HÓA HỮU CƠ LỚP 11 NHẰM NÂNG CAO CHẤT LƢỢNG DẠY VÀ HỌC Ở TRƢỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG”, với mong muốn thu thập

FF

thông tin về quá trình dạy học môn Hóa Học ở trƣờng THPT và làm cơ sở cho luận văn để nhằm góp phần nâng cao chất lƣợng dạy và học môn hóa học qua việc sử dụng

O

sơ đồ tƣ duy theo hƣớng dạy học tích cực, xin quý thầy giáo, cô giáo vui lòng cho biết vài thông tin về vấn vấn đề này. Rất mong đƣợc sự đóng góp ý kiến nhiệt tình của quý

N

thầy, cô.

Ơ

THÔNG TIN CÁ NHÂN Đơn

vị

công

tác:…………………………Tỉnh

(thành

N

-

H

- Họ và tên: ……………………………………………………………………………

phố):……………………………

Y

- Loại hình trƣờng:  Chuyên  Công lập  Công lập tự chủ  Dân lập/ tƣ thục

U

- Thời gian tham gia giảng dạy hóa học ở trƣờng THPT:…………………………năm

Q

Đánh dấu chéo (X) vào ô tƣơng ứng mà thầy (cô) cho là phù hợp sau đây: Những khó khăn thƣờng gặp khi giảng dạy Mức độ phần hóa hữu cơ

Nhiều

KÈ

STT

M

1. Khi giảng dạy phần hóa hữu cơ, thầy (cô) thƣờng gặp những khó khăn nào?

1

D

ẠY

2

Ít

Không

Kiến thức nhiều, thời gian ít.

Nội dung trừu tƣờng, khó hiểu, khó truyền đạt.

3

Bài tập hóa học khá đa dạng.

4

Phƣơng tiện trực quan ít.

5

HS chƣa có kiến thức căn bản về hóa hữu cơ.

Những khó khăn khác: ................................................................................................

130

2. Thầy (cô) cho biết mức độ sử dụng sơ đồ tƣ duy trong dạy học?  Không bao giờ  Rất ít khi

 Thỉnh thoảng

 Thƣờng xuyên

3. Theo kinh nghiệm của thầy (cô), sử dụng SĐTD vào dạng bài nào là tốt nhất?  Bài lên lớp truyền thụ kiến thức mới về chất.  Bài ôn tập, luyện tập.

IC IA L

 Bài thực hành.

4. Thầy (cô) sử dụng SĐTD trong dạy học hóa học nhằm mục đích gì?

(Có thể chọn nhiều ý)  Tóm tắt nội dung bài học.

FF

 Xây dựng cấu trúc bài học theo tiến trình dạy học.  Đổi mới phƣơng pháp dạy học.

N

 Giúp học sinh nắm vững kiến thức đã học.

O

 Tiết kiệm thời gian, tăng tính linh hoạt trong bài giảng.

Ơ

 Xây dựng bài tập hóa học.

H

 Kiểm tra đánh giá.

Ý kiến khác:……………………………………………………………………………

N

5. Theo thầy (cô) sử dụng SĐTD vào dạy học có những tác dụng gì?

Không có tác

Y

Tác dụng

Bình thƣờng

U

dụng

gọn, cô đọng.

Q

Nội dung bài học ngắn

M

Bài học trở nên sinh

KÈ

động và hấp dẫn.

Tạo hứng thú học tập

ẠY

cho học sinh.

Học sinh dễ nhớ và

D

hiểu bài sâu hơn.

Phát triển trí não cho học sinh.

131

Tƣơng đối tốt

Rất tốt

6. Theo thầy (cô) việc sử dụng SĐTD trong dạy học hóa học có những ƣu nhƣợc điểm gì?

6.1. Ƣu điểm.  Ngắn gọn, dễ nhìn, dễ viết.  Học sinh dễ nhớ bài.

IC IA L

 Kích thích hứng thú học tập và khả năng sáng tạo của học sinh.  Phát huy tối đa tiềm năng ghi nhớ của bộ não.

 Rèn luyện cách xác định chủ đề, phát triển ý chính và ý phụ một cách logic.

Ý kiến khác:…………………………………………………………………………….

FF

6.2. nhƣợc điểm.  Không truyền đạt hết ý tƣởng.

O

 Không thể sơ đồ hóa tất cả kiến thức.

N

Ý kiến khác:……………………………………………………………………………

Ơ

Xin chân thành cảm ơn sự quan tâm, hợp tác của quý thầy (cô). Mong nhận

D

ẠY

KÈ

M

Q

U

Y

N

H

đƣợc nhiều ý kiến đóng góp, bổ sung của thầy (cô).

132

Trƣờng ĐHSP Đà Nẵng Khoa Hóa --------

PHIẾU THĂM DÒ Ý KIẾN HỌC SINH Thân gửi các em học sinh yêu qúy!

IC IA L

Hiện nay chúng tôi đang thực hiện đề tài “SỬ DỤNG SƠ ĐỒ TƢ DUY

TRONG DẠY HỌC HÓA HỮU CƠ LỚP 11 NHẰM NÂNG CAO CHẤT LƢỢNG DẠY VÀ HỌC Ở TRƢỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG” để thu thập thông tin cũng

FF

nhƣ tìm hiểu tình hình dạy và học bộ môn hóa trong trƣờng THPT đồng thời làm cơ sở cho luận văn nhằm góp phần nâng cao chất lƣợng dạy và học môn hóa học. Xin các

O

em vui lòng cho biết ý kiến của mình về một số vấn đề sau:

Lớp:……………………………………………………………………………………………….

N

Trường:………………………………Tỉnh, Thành phố:………………………………………

Ơ

Đánh dấu (X) vào ô tƣơng ứng em cho là phù hợp.

H

1. Em thích hay không thích giờ học thầy cô sử dụng sơ đồ tƣ duy vào trong giảng

N

dạy?  Thích

 Không thích

Y

2. Mức độ sử dụng sơ đồ tƣ duy trong học tập môn hóa học?

U

 Không bao giờ  Rất ít khi

 Thỉnh thoảng

 Thƣờng xuyên

Q

3. Em có gặp trở ngại gì khi thiết kế sơ đồ tƣ duy trong học tập môn học không?  Không xác định đƣợc yếu tố trọng tâm của bài học.

M

 Khó xây dựng.

KÈ

 Không có trở ngại hay khó khăn gì.

4. Theo em việc sử dụng SĐTD trong giờ học có ƣu điểm gì?

ẠY

Mức độ

D

STT Nội dung

Không đúng

1

Giúp nhớ bài tốt.

2

Chủ động trong giờ học.

3

Có cơ hội phát huy năng lực.

4

Tạo không khí sôi nổi trong lớp

133

Phân vân

Đúng

Rất đúng

học.

5

Dễ hiểu bài.

6

Dễ hệ thống nội dung kiến thức.

7

Rèn luyện kỹ năng phân tích, tổng hợp, so sánh.

8

IC IA L

Thấy đƣợc những vƣớng mắc của môn học và mối tƣơng quan giữa môn học này với môn học khác.

STT Nội dung

Không

2

Khó xây dựng.

5

N

Khó hiểu hết sơ đồ do ngƣời khác xây dựng.

Y

Một số nội dung không diễn đạt bằng sơ đồ tƣ duy.

U

4

đúng

Ý kiến khác: ……………………………………………………………………

Q

3

Rất

Ơ

Không diễn đạt hết đƣợc ý tƣởng.

Đúng

H

1

Phân vân

N

đúng

O

Mức độ

FF

5. Theo em việc sử dụng SĐTD trong giờ học có nhƣợc điểm gì?

M

6. Sau khi tham gia thiết kế và sử dụng sơ đồ tƣ duy trong việc học, em nhận thấy

KÈ

khả năng của bản thân tiến bộ nhƣ thế nào?

D

ẠY

STT Nội dung

1

Sáng tạo.

2

Ghi nhớ có hệ thống.

3

Phát huy năng lực.

4

Mức độ Tốt

Phân tích, tổng hợp kiến thức.

134

Khá

Trung bình

Yếu

Kém

8 9 10

Sử dụng máy tính thành thạo.

Trình bày.

Hứng thú học tập và yêu

IC IA L

7

thức.

thích môn học hơn.

Kết quả học tập tiến bộ hơn.

Ý kiến khác:……………………………………………………………………

FF

6

Biết cách vận dụng kiến

O

5

D

ẠY

KÈ

M

Q

U

Y

N

H

Ơ

đƣợc nhiều ý kiến và đóng góp của các em.

N

Xin chân thành cảm ơn sự quan tâm, hợp tác của các em. Mong nhận

135

136

D

ẠY M

KÈ H

N

1. SĐTD bài “Ankin”

Y

U

Q Ơ N

IC IA L

FF

O

137

D

ẠY M

KÈ H

N Ơ N

IC IA L

FF

O

2. SĐTD bài “Andehit” (Do học sinh vẽ tay)

Y

U

Q

138

D

ẠY M

KÈ H

N

3. SĐTD bài “Phenol”

Y

U

Q Ơ N

IC IA L

FF

O

ĐỀ KIỂM TRA 15 PHÚT BÀI LUYỆN TẬP HIDROCACBON THƠM Câu 1: Cho các công thức:

(1)

(2)

(3)

Cấu tạo nào là của benzen?

B. (1) và (3).

C. (2) và (3).

Câu 2: Dãy đồng đẳng của benzen có công thức chung là

D. (1) ; (2) và (3).

FF

A. (1) và (2).

IC IA L

H

B. CnH2n-6 ; n  3.

C. CnH2n-6 ; n  3.

D. CnH2n-6 ; n  6.

N

O

A. CnH2n+6 ; n  6.

Ơ

CH3

B. m-xilen.

CH3

C. p-xilen.

N

A. o-xilen.

H

Câu 3: Chât cấu tạo nhƣ sau có tên gọi là gì?

D. 1,5-đimetylbenzen.

U

A. etylmetylbenzen.

Y

Câu 4: CH3C6H2C2H5 có tên gọi là

D. p-metyletylbenzen.

Q

C. p-etylmetylbenzen.

B. metyletylbenzen.

benzen?

M

Câu 5: Ứng với công thức C9H12 có bao nhiêu đồng phân có cấu tạo chứa vòng

KÈ

A. 6.

B. 7.

C. 8.

D. 9.

Câu 6: Hoạt tính sinh học của benzen, toluen là

ẠY

A. Gây hại cho sức khỏe.

B. Không gây hại cho sức khỏe.

D

C. Gây ảnh hƣởng tốt cho sức khỏe.

D. Tùy thuộc vào nhiệt độ có thể gây hại hoặc không gây hại.

Câu 7: Phản ứng nào sau đây không xảy ra?

A. Benzen + Cl2 (as).

B. Benzen + H2 (Ni, p, to).

C. Benzen + Br2 (dd).

D. Benzen + HNO3 (đ) /H2SO4 (đ).

139

Câu 8: Tính chất nào không phải của benzen ?

A. Dễ thế.

B. Khó cộng.

C. Bền với chất oxi hóa.

D. Kém bền với các chất oxi hóa.

Câu 9: Để phân biệt đƣợc các chất Hex-1-in, Toluen, Benzen ta dùng 1 thuốc thử duy nhất là B. dd Brom.

C. dd KMnO4.

D. dd HCl.

IC IA L

A. dd AgNO3/NH3.

Câu 10: A là dẫn xuất benzen có công thức nguyên (CH)n. 1 mol A cộng tối đa 4 mol H2 hoặc 1 mol Br2 (dd). Vậy A là A. etyl benzen.

B. metyl benzen.

C. vinyl benzen.

D. ankyl benzen.

FF

Câu 11: Cho 100 ml bezen (d = 0,879 g/ml) tác dụng với một lƣợng vừa đủ brom lỏng (xúc tác bột sắt, đun nóng) thu đƣợc 80 ml brombenzen (d = 1,495 g/ml). Hiệu suất

B. 73,49%.

C. 85,3%.

D. 65,35%.

N

A. 67,6%.

O

brom hóa đạt là

Ơ

Câu 12: Cho benzen vào 1 lọ đựng Cl2 dƣ rồi đƣa ra ánh sáng. Sau khi phản ứng xảy ra hoàn toàn thu đƣợc 5,82 kg chất sản phẩm. Tên của sản phẩm và khối lƣợng benzen

B. hexacloxiclohexan; 1,65 kg.

D. hexaclobenzen; 6,15 kg.

Y

C. hexacloran; 1,56 kg.

N

A. clobenzen; 1,56 kg.

H

tham gia phản ứng là:

U

Câu 13: Đốt cháy hết 9,18 gam 2 đồng đẳng của benzen A, B thu đƣợc 8,1 gam H2O A. 15,654.

Q

và V lít CO2 (đktc). Giá trị của V là B. 15,465.

C. 15,546.

D. 15,456.

M

Câu 14: Đề hiđro hoá etylbenzen ta đƣợc stiren; trùng hợp stiren ta đƣợc polistiren với

KÈ

hiệu suất chung 80%. Khối lƣợng etylbenzen cần dùng để sản xuất 10,4 tấn polisitren là

A.13,52 tấn.

B. 10,6 tấn.

C. 13,25 tấn.

D. 8,48 tấn.

ẠY

Câu 15: Đốt cháy hoàn toàn 6 gam chất hữu cơ A, đồng đẳng của benzen thu đƣợc

D

10,08 lít CO2 (đktc). Công thức phân tử của A là A. C9H12.

B. C8H10.

C. C7H8.

140

D. C10H14.

ĐỀ KIỂM TRA 15 PHÚT CHƢƠNG ANCOL - PHENOL Câu 1: Cho các chất có công thức cấu tạo nhƣ sau: HOCH2-CH2OH (X) ; HOCH2CH2-CH2OH (Y); HOCH2-CHOH-CH2OH (Z); CH3-CH2-O-CH2-CH3 (R); CH3-CHOHCH2OH (T). Những chất tác dụng đƣợc với Cu(OH)2 tạo thành dung dịch màu xanh lam là: B. X, Z, T.

C. Z, R, T.

D. X, Y, Z, T.

IC IA L

A. X, Y, R, T.

Câu 2: Chất hữu cơ X mạch hở, bền, tồn tại ở dạng trans có công thức phân tử C4H8O,

X làm mất màu dung dịch Br2 và tác dụng với Na giải phóng khí H2. Công thức cấu

FF

tạo thu gọn của X là B. CH3CH2CH=CHOH.

C. CH2=C(CH3)CH2OH.

D. CH3CH=CHCH2OH.

O

A. CH2=CHCH2CH2OH.

Câu 3: Dùng một hoá chất nào sau đây để nhận biết stiren, toluen, phenol?

B. Dung dịch HCl.

C. Dung dịch NaOH.

D. Dung dịch HNO3.

Ơ

N

A. Dung dịch Br2.

Câu 4: Cho sơ đồ:

H

+ NaOH đặc, dư

 axit HCl  Cl2 (1 : 1 mol)  Y   Z C6H6 (benzen)  X  o o

t , P cao

N

Fe, t

Y

Hai chất hữu cơ Y, Z lần lƣợt là:

U

A. C6H6(OH)6, C6H6Cl6.

C. C6H5OH, C6H5Cl.

B. C6H4(OH)2, C6H4Cl2.

D. C6H5ONa, C6H5OH.

Q

Câu 5: Cho 4 chất: phenol (A), ancol etylic (B), benzen (C), axit axetic (D). Độ linh

M

động của nguyên tử hiđro trong phân tử các chất trên tăng dần theo thứ tự là B. C < D < B < A.

C. C < B < A < D.

D. B < C < D < A.

KÈ

A. A < B < C < D.

Câu 6: Phenol tác dụng với tất cả các chất trong nhóm nào sau đây?

ẠY

A. Na, KOH, dung dịch Br2, HCl.

D

B. K, NaOH, HNO3 đặc, dung dịch Br2.

C. Na, NaOH, CaCO3, CH3COOH.

D. K, HCl, axit cacbonic, dung dịch Br2.

Câu 7: Hợp chất hữu cơ X tác dụng đƣợc với dung dịch NaOH và dung dịch brom nhƣng không tác dụng với dung dịch NaHCO3. Tên gọi của X là A. anilin.

B. phenol.

C. axit acrylic.

141

D. metyl axetat.

Câu 8: Đốt cháy hoàn toàn 1 mol chất X (C, H, O) cho ra 4 mol CO2. Biết X cộng Br2 theo tỉ lệ mol 1 : 1 ; X tác dụng với Na cho ra khí H2 và X cho phản ứng tráng gƣơng.

Công thức cấu tạo của hợp chất X là A. HO-CH=CH-CH2-CHO.

B. CH2=C(OH)-CH2-CHO.

C. CH2 =CH-CH(OH)-CHO.

D. Cả A, B, C đều đúng.

IC IA L

Câu 9: Đun nóng một ancol đơn chức X với dung dịch H2SO4 đặc trong điều kiện nhiệt độ thích hợp sinh ra chất hữu cơ Y, tỉ khối hơi của X so với Y là 1,6428. Công thức phân tử của Y là A. C3H8O.

B. C2H6O.

C. CH4O.

D. C4H8O.

FF

Câu 10: Khi thực hiện phản ứng tách nƣớc đối với ancol X, chỉ thu đƣợc một anken

O

duy nhất. Oxi hoá hoàn toàn một lƣợng chất X thu đƣợc 5,6 lít CO2 (ở đktc) và 5,4 gam nƣớc. Có bao nhiêu công thức cấu tạo phù hợp với X? B. 4.

C. 3.

D. 2.

N

A. 5.

Ơ

Câu 11: Tách nƣớc hoàn toàn từ hỗn hợp X gồm 2 ancol A và B ta đƣợc hỗn hợp Y gồm các olefin. Nếu đốt cháy hoàn toàn X thì thu đƣợc 1,76 gam CO2. Khi đốt cháy B. 2,76 gam.

C. 2,48 gam.

N

A. 1,76 gam

H

hoàn toàn Y thì tổng khối lƣợng H2O và CO2 sinh ra là D. 2,94 gam.

Y

Câu 12: Cho m gam một ancol no, đơn chức X qua bình đựng CuO (dƣ), nung nóng.

U

Sau khi phản ứng hoàn toàn, khối lƣợng chất rắn trong bình giảm 0,32 gam. Hỗn hợp

A. 0,92.

Q

hơi thu đƣợc có tỉ khối đối với hiđro là 15,5. Giá trị của m là B. 0,32.

C. 0,64.

D. 0,46.

M

Câu 13: Đun 12 gam axit axetic với 13,8 gam etanol (có H2SO4 đặc làm xúc tác) đến

KÈ

khi phản ứng đạt tới trạng thái cân bằng, thu đƣợc 11 gam este. Hiệu suất của phản ứng este hoá là A. 55%.

B. 50%.

C. 62,5%.

D. 75%.

ẠY

Câu 14: Đun nóng 6,0 gam CH3COOH với 6,0 gam C2H5OH (có H2SO4 làm xúc tác,

D

hiệu suất phản ứng este hoá bằng 50%). Khối lƣợng este tạo thành là A. 6,0 gam.

B. 4,4 gam.

C. 8,8 gam.

142

D. 5,2 gam.

Câu 15: Khi lên men 1 lít ancol etylic 9,2o thu đƣợc dung dịch chứa x gam axit axetic.

Biết hiệu suất quá trình lên men là 80% và khối lƣợng riêng của ancol etylic nguyên chất là 0,8 g/ml. Giá trị của x là B. 76,8.

C. 120.

D. 80.

D

ẠY

KÈ

M

Q

U

Y

N

H

Ơ

N

O

FF

IC IA L

A. 96.

143