DẠY HỌC TÍCH CỰC TỔ CHỨC HOẠT ĐỘNG HỌC THEO NHÓM PHẦN CÁC HỢP CHẤT HỮU CƠ CÓ NHÓM CHỨC

PHƯƠNG PHÁP VÀ KĨ THUẬT DẠY HỌC TÍCH CỰC

vectorstock.com/28062440

Ths Nguyễn Thanh Tú eBook Collection

SỬ DỤNG PHƯƠNG PHÁP VÀ KĨ THUẬT DẠY HỌC TÍCH CỰC TỔ CHỨC HOẠT ĐỘNG HỌC THEO NHÓM PHẦN CÁC HỢP CHẤT HỮU CƠ CÓ NHÓM CHỨC TRONG CHƯƠNG TRÌNH HÓA HỌC LỚP 11 THPT WORD VERSION | 2021 EDITION ORDER NOW / CHUYỂN GIAO QUA EMAIL TAILIEUCHUANTHAMKHAO@GMAIL.COM Tài liệu chuẩn tham khảo Phát triển kênh bởi Ths Nguyễn Thanh Tú Đơn vị tài trợ / phát hành / chia sẻ học thuật : Nguyen Thanh Tu Group Hỗ trợ trực tuyến Fb www.facebook.com/DayKemQuyNhon Mobi/Zalo 0905779594

ĐẠI HỌC ĐÀ NẴNG TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM

Ơ

N

O

FF

IC IA L

KHOA HÓA

H

DƯƠNG THỊ THANH THẢO

N

Tên đề tài:

Y

SỬ DỤNG PHƯƠNG PHÁP VÀ KĨ THUẬT DẠY HỌC TÍCH

U

CỰC TỔ CHỨC HOẠT ĐỘNG HỌC THEO NHÓM PHẦN

Q

CÁC HỢP CHẤT HỮU CƠ CÓ NHÓM CHỨC TRONG

Khóa luận tốt nghiệp cử nhân sư phạm

D

ẠY

KÈ

M

CHƯƠNG TRÌNH HÓA HỌC LỚP 11 THPT

Đà Nẵng – 2018

ĐẠI HỌC ĐÀ NẴNG

IC IA L

TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM KHOA HÓA

FF

Tên đề tài:

O

SỬ DỤNG PHƯƠNG PHÁP VÀ KĨ THUẬT DẠY HỌC TÍCH

N

CỰC TỔ CHỨC HOẠT ĐỘNG HỌC THEO NHÓM PHẦN

Ơ

CÁC HỢP CHẤT HỮU CƠ CÓ NHÓM CHỨC TRONG

H

CHƯƠNG TRÌNH HÓA HỌC LỚP 11 THPT

Y

N

Khóa luận tốt nghiệp cử nhân sư phạm

U

Sinh viên thực hiện : Dương Thị Thanh Thảo : 14SHH

Giáo viên hướng dẫn: ThS. Phan Văn An

D

ẠY

KÈ

M

Q

Lớp

Đà Nẵng – 2018

ĐẠI HỌC ĐÀ NẴNG

CỘNG HÒA XÃ HỘI CHỦ NGHĨA VIỆT NAM

ĐẠI HỌC SPĐN

Độc lập – Tự do – Hạnh phúc

KHOA HÓA

IC IA L

NHIỆM VỤ ĐỀ TÀI NGHIÊN CỨU Họ và tên sinh viên : Dương Thị Thanh Thảo Lớp : 14SHH 1. Tên đề tài:

FF

Sử dụng phương pháp và kỹ thuật dạy học tích cực tổ chức hoạt động học theo nhóm phần các hợp chất hữu cơ có nhóm chức trong chương trình

O

hóa học lớp 11 THPT 2. Nguyên liệu dụng cụ và thiết bị

Ơ

nhóm môn hóa học trong trường phổ thông.

N

- Các tài liệu tham khảo có liên quan đến phương pháp dạy học tích cực theo

H

- Các giáo án, hệ thống câu hỏi và bài tập hóa học về củng cố và mở rộng

N

KT.

- 153 HS trường THPT Thanh Khê - Đà Nẵng và Thái Phiên - Quảng Nam.

Y

- Máy tính, phần mềm tin học chuyên ngành.

U

3. Nội dung nghiên cứu

Q

- Nghiên cứu cơ sở lí luận và thực tiễn của đề tài.

M

- Lựa chọn, sưu tầm, tìm tòi những biện pháp nâng cao chất lượng bài lên lớp khi sử dụng các phương pháp và kĩ thuật dạy học tích cực theo nhóm để dạy phần

KÈ

hợp chất hữu cơ có chức chương trình hóa học lớp 11.

- Thực nghiệm sư phạm.

ẠY

4. Giáo viên hướng dẫn: ThS. Phan Văn An.

D

5. Ngày giao đề tài: Ngày 01/10/2017 6. Ngày hoàn thành: Ngày 21/04/2018 Chủ nhiệm khoa

Giáo viên hướng dẫn

(Kí và ghi rõ họ tên)

(Kí và ghi rõ họ tên)

PGS.TS Lê Tự Hải

Th.S Phan Văn An

Sinh viên đã hoàn thành và nộp báo cáo cho Khoa ngày 29 tháng 04 năm 2018.

Kết quả điểm đánh giá

IC IA L

Ngày 29 tháng 04 năm 2018 CHỦ TỊCH HỘI ĐỒNG

D

ẠY

KÈ

M

Q

U

Y

N

H

Ơ

N

O

FF

(Kí ghi rõ họ tên)

LỜI CẢM ƠN Để hoàn thành khóa luận tốt nghiệp này, em đã nhận được rất nhiều sự giúp đỡ của các thầy cô và bạn bè.

IC IA L

Trước hết, em xin tỏ lòng biết ơn chân thành đến các thầy cô trong khoa Hóa

trường Đại học Sư phạm – Đại học Đà Nẵng đã cung cấp cho em những kiến thức trong 4 năm học qua để em có thể hoàn thành tốt khóa luận.

FF

Em xin bày tỏ lòng cảm ơn sâu sắc tới thầy Thạc sĩ Phan Văn An – thầy giáo trực tiếp hướng dẫn, đã nhiệt tình dẫn dắt, tận tâm chỉ bảo em trong suốt quá trình

O

làm đề tài.

N

Xin chân thành cảm ơn thầy cô và các em học sinh trường THPT Thái Phiên

H

trong quá trình thực nghiệm sư phạm.

Ơ

Thăng Bình – Quảng Nam và trường THPT Thanh Khê – Đà Nẵng đã giúp đỡ em

N

Em xin cảm ơn gia đình và bạn bè đã luôn bên cạnh động viên, giúp đỡ, tạo

Y

mọi điều kiện tốt nhất để em có thể hoàn thành khóa luận này.

Trong quá trình nghiên cứu không thể tránh khỏi những sai sót, rất mong

Q Đà Nẵng, ngày 14 tháng 04 năm 2018 Sinh viên

D

ẠY

KÈ

M

thiện hơn.

U

nhận được sự đóng góp của các thầy cô và các bạn để đề tài nghiên cứu được hoàn

Dương Thị Thanh Thảo

MỤC LỤC MỞ ĐẦU ......................................................................................................................... 1 1. Lý do chọn đề tài ..................................................................................................... 1

IC IA L

2. Mục đích nghiên cứu ............................................................................................... 2 3. Nhiệm vụ nghiên cứu ............................................................................................... 2 4. Đối tượng, khách thể nghiên cứu ............................................................................. 2

FF

5. Phương pháp nghiên cứu ......................................................................................... 2 6. Giả thuyết khoa học ................................................................................................. 3

O

7. Cái mới của đề tài .................................................................................................... 3

N

NỘI DUNG ..................................................................................................................... 4

Ơ

CHƯƠNG 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN ....................................................... 4

H

1.1. DẠY HỌC THEO ĐỊNH HƯỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC ........................ 4

N

1.1.1. Định hướng đổi mới căn bản toàn diện Giáo dục phổ thông sau 2015 [1] .... 4

Y

1.1.2. Khái niệm năng lực ........................................................................................ 4

U

1.1.3. Cấu trúc của năng lực ..................................................................................... 5

Q

1.1.4. Quá trình hình thành năng lực ........................................................................ 6

M

1.1.5. Năng lực của học sinh .................................................................................... 8

KÈ

1.1.6. Các năng lực cốt lõi của học sinh ................................................................... 8 1.1.7. Phát triển chương trình dạy học theo hướng phát triển năng lực học sinh .... 8

ẠY

1.2. VỀ ĐỔI MỚI NỘI DUNG, PHƯƠNG PHÁP, HÌNH THỨC TỔ CHỨC

D

DẠY HỌC VÀ KIỂM TRA ĐÁNH GIÁ [2] ............................................................ 10 1.2.1. Đổi mới hình thức và phương pháp dạy học nhằm phát huy tính chủ động, tích cực, sáng tạo và rèn luyện phương pháp tự học; tăng cường kĩ năng thực hành, vận dụng kiến thức, kĩ năng vào giải quyết các vấn đề thực tiễn ......... 11

1.2.2. Kiểm tra, đánh giá trong quá trình dạy học theo định hướng phát triển năng lực học sinh, vì sự tiến bộ của học sinh ......................................................... 11 1.2.3. Tiêu chí đánh giá bài học ............................................................................. 14

IC IA L

1.3. XÂY DỰNG BÀI HỌC VÀ TỔ CHỨC HOẠT ĐỘNG HỌC THEO NHÓM VÀ HƯỚNG DẪN HỌC SINH TỰ HỌC [2] ........................................................... 16

1.3.1. Tổ chức hoạt động học và hướng dẫn học sinh tự học ................................. 17

FF

1.3.2. Một số phương pháp và kĩ thuật tự học ........................................................ 20 CHƯƠNG 2: XÂY DỰNG BÀI HỌC VÀ TỔ CHỨC HOẠT ĐỘNG HỌC THEO

O

NHÓM PHẦN CÁC HỢP CHẤT HỮU CƠ CÓ NHÓM CHỨC TRONG CHƯƠNG TRÌNH HÓA HỌC LỚP 11 THPT THEO HƯỚNG PHÁT TRIỂN

N

NĂNG LỰC CHO HỌC SINH ..................................................................................... 33

Ơ

2.1. NHỮNG YÊU CẦU CƠ BẢN VÀ NHIỆM VỤ CỦA PHẦN CÁC HỢP

H

CHẤT HỮU CƠ CÓ NHÓM CHỨC TRONG CHƯƠNG TRÌNH HÓA HỌC

N

LỚP 11 THPT ............................................................................................................ 33

Y

2.2. QUI TRÌNH XÂY DỰNG BÀI HỌC ................................................................ 34

U

2.2.1. Định hướng chung ........................................................................................ 34

Q

2.2.2. Qui trình xây dựng bài học ........................................................................... 35

M

2.3. MỘT SỐ CHỦ ĐỀ CHƯƠNG ANCOL – PHENOL......................................... 39

KÈ

CHỦ ĐỀ 1- ANCOL (02 tiết) ................................................................................ 39 2.4. MỘT SỐ CHỦ ĐỀ CHƯƠNG ANĐEHIT – AXIT CACBOXYLIC ................ 57

ẠY

CHỦ ĐỀ 2 – AXIT CACBOXYLIC (02 tiết) ........................................................ 57

D

CHƯƠNG 3: THỰC NGHIỆM SƯ PHẠM ................................................................. 74 3.1. Mục đích thực nghiệm ........................................................................................ 74 3.2. Đối tượng thực nghiệm ....................................................................................... 74 3.3. Tiến hành thực nghiệm ....................................................................................... 74 3.3.1. Chuẩn bị cho TNSP ...................................................................................... 74

3.3.2. Tổ chức thực hiện ......................................................................................... 74 3.3.3. Kiểm tra, đánh giá kết quả............................................................................ 75 3.3.4. Xử lí kết quả thực nghiệm ............................................................................ 75

IC IA L

3.4. Kết quả thực nghiệm ........................................................................................... 76

3.4.1. Kết quả các bài kiểm tra thực nghiệm .......................................................... 76 3.4.2. Kết quả thăm dò ý kiến giáo viên của các lớp tiến hành thực nghiệm......... 81

FF

3.4.3. Kết quả thăm dò ý kiến HS của các lớp tiến hành thực nghiệm .................. 82

O

KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ....................................................................................... 85 1. Kết luận .................................................................................................................. 85

N

2. Kiến nghị................................................................................................................ 86

Ơ

TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................................................. 87

D

ẠY

KÈ

M

Q

U

Y

N

H

PHỤ LỤC

NHỮNG CHỮ VIẾT TẮT VÀ KÍ HIỆU TRONG KHÓA LUẬN : GV

Học sinh

: HS

Phương trình tổng quát

: PTTQ

Phương trình phản ứng

: PTPƯ

Sách giáo khoa

: SGK

Xúc tác

: xt

Nhiệt độ

: t0

Oxh

: oxi hóa

BĐTD

: bảng đồ tư duy

BĐKN

: bảng đồ kĩ năng

CNTT

: công nghệ thông tin

Ơ

H

N

Y U Q M KÈ ẠY D

N

O

FF

IC IA L

Giáo viên

DANH MỤC BẢNG Bảng 3.1: Danh sách các lớp thực nghiệm và đối chứng .........................................75 Bảng 3.2: Kết quả kiểm tra hai lớp 11/6 và 11/4 trường THPT Thanh Khê ............76

IC IA L

Bảng 3.3: Kết quả kiểm tra hai lớp 11/6 và 11/1 trường THPT Thái Phiên ............77 Bảng 3.4: Kết quả kiểm tra hai lớp 11/6 và 11/4 trường THPT Thanh Khê ............79 Bảng 3.5: Kết quả kiểm tra hai lớp 11/6 và 11/1 trường THPT Thái Phiên ............80

FF

Bảng 3.6: Kết quả thăm dò ý kiến học sinh câu 1 ....................................................82

O

Bảng 3.7: Kết quả thăm dò ý kiến học sinh câu 2 ....................................................83 Bảng 3.8: Kết quả thăm dò ý kiến học sinh câu 3 ....................................................83

D

ẠY

KÈ

M

Q

U

Y

N

H

Ơ

N

Bảng 3.9: Kết quả thăm dò ý kiến học sinh câu 4 ....................................................84

DANH MỤC ĐỒ THỊ Hình 3.1. Biểu đồ thống kê chất lượng ở 2 lớp 11/6 và 11/4 trường THPT Thanh Khê – Đà Nẵng ..........................................................................................................77

IC IA L

Hình 3.2. Biểu đồ thống kê chất lượng ở 2 lớp 11/6 và 11/1 trường THPT Thái Phiên – Quảng Nam ..................................................................................................78

Hình 3.3. Biểu đồ thống kê chất lượng ở 2 lớp 11/6 và 11/4 trường THPT Thanh

FF

Khê – Đà Nẵng ..........................................................................................................80

Hình 3.4. Biểu đồ thống kê chất lượng ở 2 lớp 11/6 và 11/1 trường THPT Thái

D

ẠY

KÈ

M

Q

U

Y

N

H

Ơ

N

O

Phiên – Thăng Bình – Quảng Nam ...........................................................................81

MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Xã hội ngày càng phát triển, cuộc sống con người ngày càng hiện đại hơn.

IC IA L

Chính vì thế, xã hội đòi hỏi giáo dục đào tạo ra những con người có phẩm chất và năng lực, tích cực, năng động sáng tạo trong lao động để phục vụ cho đất nước, xây dựng đất nước phát triển vững mạnh.

Đứng trước nhu cầu đó thì việc nâng cao hiệu quả và chất lượng dạy học

FF

được đặt lên hàng đầu ở mọi quốc gia kể cả nước ta. Việc lựa chọn những phương

O

pháp và kỹ thuật dạy học phù hợp nhằm phát triển nguồn nhân lực phục vụ công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước đang là yêu cầu cấp bách hiện nay. Nó đặt ngành

N

giáo dục và đào tạo nước ta đứng trước những thử thách và cơ hội mới để tìm ra

Ơ

hướng đi phù hợp.

H

Trong những năm gần đây, nền giáo dục nước ta đã thay đổi đáng kể, đặc

N

biệt là trong đổi mới phương pháp dạy học nhằm phát huy tính tích cực, năng động và sáng tạo của học sinh trong từng bài học ở mọi cấp học. Trong các phương pháp

Y

đó, phương pháp hoạt động nhóm góp phần làm tăng khả năng hợp tác, khả năng

U

tranh luận nhằm giải quyết vấn đề và khả năng thuyết trình trước đám đông của các

Q

em. Vì vậy, việc nghiên cứu các phương pháp và kỹ thuật dạy học theo nhóm sẽ

M

kích thích tư duy của học sinh và gây hứng thú cho học sinh tìm hiểu những kiến

KÈ

thức mới mẻ.

Đối với môn Hóa học ở trường THPT đặc biệt là phần hóa hữu cơ lớp 11. Là

phần có lượng kiến thức tương đối mới và nhiều với học sinh nhưng nó lại có nhiều

ẠY

ứng dụng quan trọng trong thực tiễn cuộc sống. Tuy nhiên, theo cách dạy trước đây

D

thì lượng kiến thức các em tiếp nhận được theo một cách rất thụ động. Vì vậy, việc nghiên cứu sử dụng phương pháp tích cực tổ chức hoạt động nhóm phần các hợp

chất hữu cơ có nhóm chức trong chương trình Hóa học 11 THPT là vô cùng cần thiết.

1

Chính vì những lí do trên, chúng tôi đã chọn đề tài: “Sử dụng phương pháp và kỹ thuật dạy học tích cực tổ chức hoạt động học theo nhóm phần các hợp chất hữu cơ có nhóm chức trong chương trình hóa học lớp 11 THPT”.

IC IA L

2. Mục đích nghiên cứu Nghiên cứu sử dụng các phương pháp và kĩ thuật dạy học tích cực tổ chức hoạt động theo nhóm nhằm nâng cao hiệu quả dạy học phần các hợp chất hữu cơ có giáo dục và nâng cao chất lượng học tập của học sinh.

3. Nhiệm vụ nghiên cứu

FF

nhóm chức chương trình Hóa học lớp 11 ở trường THPT đáp ứng yêu cầu đổi mới

O

- Nghiên cứu lý luận về dạy học theo định hướng phát triển năng lực; đổi

N

mới nội dung, phương pháp, hình thức tổ chức dạy học và kiểm tra đánh giá; xây

Ơ

dựng bài học và tổ chức hoạt động học theo nhóm và hướng dẫn HS tự học.

H

- Tìm hiểu về những yêu cầu cơ bản và nhiệm vụ của phần hợp chất hữu cơ

N

có nhóm chức trong chương trình hóa học lớp 11 THPT. - Xây dựng một số bài giảng môn Hóa học lớp 11 sử dụng phương pháp và

U

Y

kỹ thuật hoạt động nhóm nhằm phát triển năng lực của HS theo chủ đề.

Q

- Thực nghiệm sư phạm để xác định hiệu quả và tính khả thi của đề tài.

M

4. Đối tượng, khách thể nghiên cứu - Đối tượng nghiên cứu: Phương pháp và kĩ thuật dạy học tích cực tổ chức

KÈ

hoạt động theo nhóm nhằm phát huy tính tính cực và phát triển năng lực của học

ẠY

sinh.

- Khách thể nghiên cứu: Quá trình dạy học Hóa học 11 về phần các hợp chất

D

hữu cơ có nhóm chức ở trường THPT.

5. Phương pháp nghiên cứu - Nghiên cứu lý luận: Nghiên cứu cơ sở khoa học của đề tài, quy trình xây dựng bài học, các tài liệu khác có liên quan đến đề tài,…

- Phương pháp phân tích, tổng hợp tài liệu.

2

- Các phương pháp điều tra cơ bản: Thu thập thông tin bằng phiếu hỏi, quan sát, phỏng vấn…qua các chuyên gia - Thực nghiệm sư phạm: Xử lí kết quả thực nghiệm sư phạm bằng phương

IC IA L

pháp thống kê toán học.

6. Giả thuyết khoa học

Nếu dạy học Hóa học theo những phương pháp và kĩ thuật dạy học tích cực

FF

tổ chức hoạt động theo nhóm sẽ nâng cao chất lượng dạy và học ở trường THPT. 7. Cái mới của đề tài

O

- Hệ thống hóa lý thuyết về đổi mới dạy học và kiểm tra đánh giá, quy tình dạy học, các phương pháp và kĩ thuật dạy học tích cực theo nhóm.

N

- Thiết kế các loại giáo án sử dụng phương pháp và kĩ thuật dạy học tích cực

H

nhóm chức lớp 11 ở trường THPT.

Ơ

theo nhóm phục vụ cho hoạt động dạy học Hóa học hữu cơ phần hợp chất hữu cơ có

N

- Thiết kế các bài kiểm tra, đánh giá chất lượng học tập của học sinh theo các

D

ẠY

KÈ

M

Q

U

Y

mức độ nhận biết.

3

NỘI DUNG CHƯƠNG 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN 1.1. DẠY HỌC THEO ĐỊNH HƯỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC

IC IA L

1.1.1. Định hướng đổi mới căn bản toàn diện Giáo dục phổ thông sau 2015 [1]

Sau 2015, Đảng, Nhà nước đã đưa ra định hướng đổi mới: "Chuyển từ nền giáo dục định hướng theo nội dung sang nền giáo dục định hướng theo năng lực".

FF

- Bản chất của giáo dục định hướng theo nội dung là:

+ Chú trọng việc truyền thụ hệ thống tri thức khoa học theo các môn học đã

O

được quy định trong chương trình dạy học. Những nội dung của các môn học này

N

dựa trên các khoa học chuyên ngành tương ứng. Chúng ta chú trọng trang bị cho

Ơ

người học một hệ thống tri thức khoa học khách quan về nhiều lĩnh vực khác nhau.

Người học có thể có một khối lượng tri thức lớn "Thông kim, Bác cổ".

H

+ Tuy nhiên giáo dục theo định hướng nội dung lại chưa chú trọng đến khả

N

năng ứng dụng tri thức đã học của người học vào thực tiễn lao động và những tình

Y

huống trong thực tế của cuộc sống. Kết quả đào tạo của người học chưa đáp ứng

U

được nhu cầu thực tiễn của nền kinh tế xã hội và thực tiễn cuộc sống, đặc biệt trong

Q

xu thế Hội nhập nền kinh tế thế giới hiện nay.

- Bản chất của giáo dục định hướng năng lực:

M

+ Chương trình giáo dục không chỉ chú ý trang bị về hệ thống tri thức khoa

KÈ

học của các môn học, mà đặc biệt chú trọng đến việc rèn luyện những kĩ năng vận dụng tri thức vào thực tiễn cuộc sống để hình thành và phát triển những năng lực cơ

ẠY

bản của người lao động. + Giáo dục định hướng năng lực không quy định những nội dung dạy học chi

D

tiết, mà quy định những kết quả đầu ra mong muốn của quá trình giáo dục, trên cơ sở đó đưa ra những hướng dẫn chung về việc lựa chọn nội dung, phương pháp, hình thức tổ chức quá trình dạy học và đánh giá kết quả dạy học.

4

+ Giáo dục định hướng năng lực, mục tiêu học, tức là kết quả học tập mong muốn được mô tả thông qua hệ thống năng lực người học đạt được. Những kết quả này có thể mô tả chi tiết được, có thể quan sát được, và có thể định lượng được. + Nội dung tri thức trong giáo dục định hướng năng lực là các tri thức được

IC IA L

trang bị ở các môn học đều nhằm vào phát triển những năng lực chung của người

học và những năng lực chuyên biệt của từng môn học. Kết quả này của người học sẽ đáp ứng được nhu cầu thực tiễn của nền kinh tế xã hội và thực tiễn cuộc sống.

FF

1.1.2. Khái niệm năng lực

O

Năng lực là khả năng huy động tổng hợp các kiến thức, kĩ năng và các thuộc tính tâm lí cá nhân khác như hứng thú, niềm tin, ý chí,… để thực hiện thành công

N

một loạt công việc trong một bối cảnh nhất định.

Ơ

Năng lực cá nhân được đánh giá qua phương thức và kết quả hoạt động của

H

cá nhân đó khi giải quyết một vấn đề của cuộc sống. Có thể xem xét riêng một cách

N

tương đối phẩm chất và năng lực, nhưng năng lực hiểu theo nghĩa rộng (năng lực

Y

người) bao gồm cả phẩm chất và các năng lực hiểu theo nghĩa hẹp.

U

1.1.3. Cấu trúc của năng lực

Q

Khái niệm năng lực hành động và khác niệm kĩ năng không có sự tương

M

đồng. Kĩ năng chỉ được định nghĩa như là khả năng thực hiện dễ dàng, chính xác một hành động có tính phức hợp và khả năng thích ứng trong các điều kiện đang

KÈ

thay đổi. Trong khi năng lực hành động được định nghĩa như là một khái niệm định hướng theo chức năng, một hệ thống phức hợp hơn, toàn diện hơn, có sự kết hợp

ẠY

của nhiều thành tố như các khả năng nhận thức, kĩ năng, thái độ và chứa cả các

D

thành phần phi nhận thức như động cơ, xúc cảm, giá trị, đạo đức,… trong một bối

cảnh có ý nghĩa.

Cấu trúc của năng lực được trình bày trong sơ đồ 1.1

5

IC IA L

kiến thức

các khả năng nhận thức

FF

động cơ

O

Năng lực

các khả năng thực hành/ năng khiếu

H

Ơ

N

giá trị và đạo đức

thái độ

U

Y

N

xúc cảm

Q

Sơ đồ 1.1: Định hướng chức năng và cấu trúc đa thành tố của năng lực

M

- Ô ở tâm là năng lực (định hướng theo chức năng).

KÈ

- Ô ở giữa được bao quanh các ô nhỏ là thành tố của năng lực: kiến thức, các

khả năng nhận thức, các khả năng thực hành/năng khiếu, thái độ, xúc cảm, giá trị và

D

ẠY

đạo đức, động cơ.

- Vòng tròn ngoài là bối cảnh (điều kiện/hoàn cảnh có ý nghĩa).

1.1.4. Quá trình hình thành năng lực Quá trình hình thành năng lực có thể mô hình hóa bằng một số sơ đồ bậc thang, gồm các bước tăng tiến hình thành năng lực như sau:

6

1. Tiếp nhận thông tin.

2. Xử lí thông tin (thể hiện hiểu biết/kiến thức).

3. Áp dụng, vận dụng kiến thức (thể hiện khả năng).

IC IA L

4. Thái độ và hành động.

5. Sự kết hợp đầy đủ các yếu tố trên để tạo thành năng lực.

FF

6. Tính trách nhiệm, thể hiện sự chuyên nghiệp, thành thạo.

7. Kết hợp với kinh nghiệm, trải nghiệm thể hiện năng lực nghề.

N

O

Năng lực nghề

H

Ơ

Chuyên nghiệp – Kinh nghiệm

Hành động – Sự đầy đủ

Khả năng – Thái độ

D

ẠY

KÈ

M

Q

U

Y

N

Năng lực – Trách nhiệm

Kiến thức – Áp dụng

Thông tin – Xử lý Sơ đồ 1.2: Mô hình phát triển năng lực

7

Sự kết hợp 5 bước đầu đã có thể tạo thành năng lực ở người học. Tuy nhiên cần kết hợp nhiều năng lực mới tạo ra sự chuyên nghiệp, kết hợp với học hỏi kinh nghiệm mới có thể hình thành năng lực nghề nghiệp.

IC IA L

1.1.5. Năng lực của học sinh - Năng lực học sinh là khả năng làm chủ những hệ thống kiến thức, kĩ năng,

thái độ,... phù hợp với lứa tuổi và vận hành (kết nối) chúng một cách hợp lí vào thực

FF

hiện thành công nhiệm vụ học tập, giải quyết hiệu quả những vấn đề đặt ra cho chính các em trong cuộc sống.

O

- Có ba dấu hiệu quan trọng cần lưu ý về năng lực của học sinh:

+ Năng lực không chỉ là khả năng tái hiện tri thức, thông hiểu tri thức, khả

N

năng học được,... mà quan trọng là khả năng hành động, ứng dụng, vận dụng tri

Ơ

thức, kĩ năng học được để giải quyết những vấn đề của cuộc sống đang đặt ra với

H

các em.

N

+ Năng lực không chỉ là vốn kiến thức, kĩ năng, thái độ sống phù hợp với lứa

Y

tuổi mà là sự kết hợp hài hòa của cả ba yếu tố này, thể hiện ở khả năng hành động

U

hiệu quả, muốn hành động và sẵn sàng hành động đạt mục đích đề ra (gồm động cơ,

Q

ý chí, sự tự tin và trách nhiệm xã hội,...). + Năng lực được hình thành, phát triển trong quá trình thực hiện các nhiệm

M

vụ học tập ở trong lớp học và ở ngoài lớp học. Nhà trường là môi trường giáo dục

KÈ

chính thống giúp học sinh hình thành những năng lực chung, năng lực chuyên biệt phù hợp với lứa tuổi, song đó không phải là nơi duy nhất. Những môi trường khác

ẠY

như gia đình, cộng đồng,... cũng góp phần bổ sung và hoàn thiện các năng lực của

D

các em.

1.1.6. Các năng lực cốt lõi của học sinh Chương trình giáo dục phổ thông mới của Việt Nam sau năm 2015 sẽ được cấu trúc theo định hướng phát triển năng lực. Các năng lực của học sinh sau khi kết thúc chương trình giáo dục phổ thông được xác định là:

8

+ Năng lực tự chủ và tự học. + Năng lực giải quyết vấn đề và sáng tạo. + Năng lực thể chất.

IC IA L

+ Năng lực thẩm mĩ. + Năng lực ngôn ngữ và giao tiếp.

FF

+ Năng lực tìm hiểu tự nhiên và xã hội. + Năng lực hợp tác.

O

+ Năng lực tin học.

N

+ Năng lực công nghệ.

Ơ

+ Năng lực tính toán.

H

Đây là cơ sở ban đầu cho hoạt động phát triển chương trình nhà trường, trong

N

đó có việc xây dựng và tổ chức dạy học các chủ đề tích hợp, giúp người học hình

Y

thành năng lực cần thiết ở đầu ra.

U

1.1.7. Phát triển chương trình dạy học theo hướng phát triển năng lực học sinh

Q

1. Các yêu cầu của bài học thiết kế theo cách tiếp cận năng lực

M

Để thiết kế được một bài học phù hợp với xu thế đổi mới, giáo viên cần nắm được những yêu cầu của một bài học theo hướng tiếp cận năng lực người học. Một

KÈ

bài học thiết kế theo cách tiếp cận năng lực có những đặc điểm sau: - Mục tiêu bài học hướng vào việc mô tả kết quả mong đợi (các khả năng,

ẠY

năng lực học sinh sẽ phải đạt được) chứ không phải nội dung kiến thức được giáo

D

viên truyền thụ.

- Các khả năng, năng lực mong muốn hình thành ở người học được xác định một cách rõ ràng, có thể quan sát, đánh giá được. Chúng được xem là tiêu chuẩn đánh giá đầu ra.

9

- Thúc đẩy sự tương tác giữa giáo viên và học sinh, giữa học sinh và học sinh, khuyến khích học sinh trao đổi/tranh luận, đánh giá, chia sẻ quan điểm/kinh nghiệm thúc đẩy tinh thần hợp tác, kĩ năng làm việc nhóm,...

IC IA L

- Tạo môi trường học tập thân thiện, học sinh cảm thấy thoải mái (không bị áp đặt, được khuyến khích phát biểu, bày tỏ quan điểm cá nhân, được tôn trọng,...) tạo được sự hứng thú, tự tin.

- Nhấn mạnh vào hoạt động tìm hiểu, khám phá, trải nghiệm và đặc biệt vận

FF

dụng kiến thức vào giải quyết các tình huống gắn với cuộc sống thực tế.

O

- Nhấn mạnh vào hoạt động tự học qua khai thác, tìm hiểu, xử lí thông tin,...

- Chú trọng phát triển các tư duy bậc cao: Năng lực giải quyết vấn đề, tư duy

Ơ

N

phản biện, năng lực sáng tạo,...

- Vai trò chính của giáo viên là thay đổi người học như sẵn sàng tiếp thu các

H

khái niệm mới, tích cực thể hiện, tích cực tương tác, trải nghiệm, nghĩ về cách suy

N

nghĩ,..., tăng cường hứng thú, sự tự tin, kích thích tư duy sáng tạo của người học.

Y

- Kết thúc bài học, học sinh thấy mình thay đổi và biết cách thay đổi bản

U

thân.

M

năng lực [3]

Q

2. Tính nhất quán của chương trình dạy học theo định hướng phát triển

KÈ

- Mục tiêu giáo dục: Kết quả học tập cần đạt được mô tả chi tiết và có thể

quan sát, đánh giá được; thể hiện được mức độ tiến bộ của học sinh một cách liên

D

ẠY

tục.

- Nội dung giáo dục: Lựa chọn những nội dung nhằm đạt được kết quả đầu ra

đã quy định, gắn với các tình huống thực tiễn. Chương trình chỉ quy định những nội dung chính, không quy định chi tiết.

- Phương pháp dạy học:

10

+ Giáo viên chủ yếu là người tổ chức, hỗ trợ học sinh tự lực và tích cực lĩnh hội tri thức. Chú trọng sự phát triển khả năng giải quyết vấn đề, khả năng giao tiếp,...

IC IA L

+ Chú trọng sử dụng các quan điểm, phương pháp và kĩ thuật dạy học tích cực; các phương pháp học thí nghiệm, thực hành.

- Hình thức dạy học: Tổ chức hình thức học tập đa dạng; chú ý các hoạt động

công nghệ thông tin và truyền thông trong dạy và học.

FF

xã hội, ngoại khóa, nghiên cứu khoa học, trải nghiệm sáng tạo; đẩy mạnh ứng dụng

O

- Đánh giá kết quả học tập của học sinh: Tiêu chí đánh giá dựa vào năng lực đầu ra, có tính đến sự tiến bộ trong quá trong quá trình học tập, chú trọng khả năng

N

vận dụng trong các tình huống thực tiễn.

Ơ

1.2. VỀ ĐỔI MỚI NỘI DUNG, PHƯƠNG PHÁP, HÌNH THỨC TỔ CHỨC

H

DẠY HỌC VÀ KIỂM TRA ĐÁNH GIÁ [2]

N

1.2.1. Đổi mới hình thức và phương pháp dạy học nhằm phát huy tính chủ

Y

động, tích cực, sáng tạo và rèn luyện phương pháp tự học; tăng cường kĩ năng

U

thực hành, vận dụng kiến thức, kĩ năng vào giải quyết các vấn đề thực tiễn

Q

* Đổi mới phương pháp dạy học: Đổi mới phương pháp dạy và học nhằm phát huy tính tích cực, chủ động,

M

sáng tạo và vận dụng kiến thức, kỹ năng của học sinh vào giải quyết các vấn đề thực

KÈ

tiễn bằng các phương pháp dạy học tích cực.

Phương pháp dạy học tích cực hướng tới việc hoạt động hóa, tích cực hóa

ẠY

hoạt động nhận thức của người học, nghĩa là tập trung vào phát huy tính tích cực

D

của người học chứ không phải là tập trung vào phát huy tính tích cực của người dạy, tuy nhiên để dạy học theo phương pháp tích cực thì giáo viên phải nỗ lực nhiều so

với dạy theo phương pháp thụ động. Phương pháp dạy học tích cực nhấn mạnh việc lấy hoạt động học làm trung tâm của quá trình dạy học, nghĩa là nhấn mạnh hoạt động học và vai trò của học sinh trong quá trình dạy học, khác với cách tiếp cận truyền thống lâu nay là nhấn mạnh hoạt động dạy và vai trò của giáo viên. Mặc dù 11

có thể được thể hiện qua nhiều phương pháp khác nhau nhưng nhìn chung các phương pháp dạy học tích cực đều có những đặc trưng cơ bản sau: - Dạy học là tổ chức các hoạt động học tập của học sinh: Trong phương pháp

IC IA L

dạy học tích cực, học sinh được cuốn hút vào các hoạt động học tập do giáo viên tổ chức và chỉ đạo, được đặt vào những tình huống của đời sống thực tế, được trực tiếp quan sát, thảo luận, làm thí nghiệm, giải quyết vấn đề đặt ra theo cách suy nghĩ của

mình, từ đó nắm được kiến thức, kĩ năng mới, vừa nắm được phương pháp chiếm

FF

lĩnh kiến thức, kĩ năng đó, không rập theo những khuôn mẫu sẵn có, được bộc lộ và phát triển tiềm năng sáng tạo.

O

- Dạy học chú trọng rèn luyện phương pháp tự học: Trong các phương pháp

N

học thì cốt lõi là phương pháp tự học. Nếu rèn luyện cho người học có phương

Ơ

pháp, kĩ năng, thói quen, ý chí tự học thì sẽ tạo cho họ lòng ham học, khơi dậy nội lực vốn có trong mỗi con người, kết quả học tập sẽ được nhân lên gấp bội. Vì vậy,

H

phải nỗ lực tạo ra sự chuyển biến từ học tập thụ động sang tự học chủ động, đặt vấn

N

đề phát triển tự học ngay trong trường phổ thông, không chỉ tự học ở nhà sau bài lên

Y

lớp mà tự học cả trong tiết học có sự hướng dẫn của giáo viên.

U

- Dạy học tăng cường học tập cá thể, phối hợp với học tập hợp tác: Trong

Q

học tập, không phải mọi tri thức, kĩ năng, thái độ đều được hình thành bằng những hoạt động độc lập cá nhân. Lớp học là môi trường giao tiếp giáo viên – học sinh và

M

học sinh – học sinh, tạo nên mối quan hệ hợp tác giữa các cá nhân trên con đường

KÈ

chiếm lĩnh nội dung học tập. Thông qua thảo luận, tranh luận trong tập thể, ý kiến

mỗi cá nhân được bộc lộ, khẳng định hay bác bỏ, qua đó người học nâng mình lên

ẠY

một trình độ mới. Được sử dụng phổ biến trong dạy học hiện nay là hoạt động hợp tác trong nhóm nhỏ. Học tập hợp tác làm tăng hiệu quả học tập, nhất là lúc phải giải

D

quyết những vấn đề gây cấn, lúc xuất hiện thực sự nhu cầu phối hợp giữa các cá nhân để hoàn thành nhiệm vụ chung.

- Dạy học có sự kết hợp đánh giá của thầy với tự đánh giá của trò: Trong quá trình dạy học, việc đánh giá học sinh không chỉ nhằm mục đích nhận định thực

12

trạng và điều chỉnh hoạt động học của trò mà còn đồng thời tạo điều kiện nhận định thực trạng và điều chỉnh hoạt động dạy của thầy. Trong phương pháp tích cực, giáo viên phải hướng dẫn học sinh phát triển kĩ năng tự đánh giá để tự điều chỉnh cách học. Liên quan với điều này, giáo viên cần tạo điều kiện thuận lợi để học sinh được

IC IA L

tham gia đánh giá lẫn nhau. * Đổi mới hình thức tổ chức dạy học:

Theo quan điểm dạy học định hướng phát triển năng lực học sinh, quá trình

FF

dạy học bao gồm một hệ thống các hành động có mục đích của giáo viên tổ chức hoạt động trí óc và tay chân của học sinh, đảm bảo cho học sinh chiếm lĩnh được

O

nội dung dạy học, đạt được mục tiêu xác định. Trong quá trình dạy học, giáo viên tổ

N

chức định hướng hành động chiếm lĩnh tri thức cho học sinh phỏng theo tiến trình

Ơ

của chu trình sáng tạo khoa học. Như vậy, chúng ta có thể hình dung diễn biến của

H

hoạt động dạy học như sau:

N

- Giáo viên tổ chức tình huống, giao nhiệm vụ cho học sinh. Học sinh hăng hái đảm nhận nhiệm vụ, gặp khó khăn, nảy sinh vấn đề cần tìm tòi giải quyết. Dưới

Y

sự chỉ đạo của giáo viên, vấn đề được diễn đạt chính xác hoá, phù hợp với mục tiêu

U

dạy học và các nội dung cụ thể đã xác định.

Q

- Học sinh tự chủ tìm tòi giải quyết vấn đề đặt ra. Với sự theo dõi, định

M

hướng, giúp đỡ của giáo viên, hoạt động học của học sinh diễn ra theo một trình tự

KÈ

hợp lí, phù hợp với những đòi hỏi phương pháp luận.

- Giáo viên chỉ đạo sự trao đổi, tranh luận của học sinh, bổ sung, tổng kết,

khái quát hoá, thể chế hoá tri thức, kiểm tra kết quả học phù hợp với mục tiêu dạy

D

ẠY

học các nội dung cụ thể đã xác định.

Tổ chức tiến trình dạy học như vậy, lớp học có thể chia thành từng nhóm

nhỏ. Tùy mục đích, yêu cầu của vấn đề học tập, các nhóm được phân chia ngẫu nhiên hay có chủ định, được duy trì ổn định hay thay đổi trong từng phần của tiết học, được giao cùng một nhiệm vụ hay những nhiệm vụ khác nhau. Trong nhóm nhỏ, mỗi thành viên đều phải làm việc tích cực, không thể ỷ lại vào một vài người 13

hiểu biết và năng động hơn. Các thành viên trong nhóm giúp đỡ nhau tìm hiểu vấn đề nêu ra trong không khí thi đua với các nhóm khác. Kết quả làm việc của mỗi nhóm sẽ đóng góp vào kết quả học tập chung của cả lớp. Các kỹ thuật dạy học tích cực sẽ được sử dụng tốt trong các hoạt động nhóm trên lớp để thực hiện các nhiệm

IC IA L

vụ nhỏ nhằm đạt mục tiêu dạy học.

Như vậy, mỗi bài học bao gồm các hoạt động học theo tiến trình sư phạm của phương pháp dạy học theo nhóm được sử dụng. Mỗi hoạt động học có thể sử

FF

dụng một kĩ thuật dạy học theo nhóm nào đó để tổ chức nhưng đều được thực hiện

O

theo các bước sau: (1) Chuyển giao nhiệm vụ học tập.

Ơ

N

(2) Thực hiện nhiệm vụ học tập.

(3) Báo cáo kết quả và thảo luận.

N

H

(4) Đánh giá kết quả thực hiện nhiệm vụ học tập.

1.2.2. Kiểm tra, đánh giá trong quá trình dạy học theo định hướng phát triển

Y

năng lực học sinh, vì sự tiến bộ của học sinh

U

Thực hiện chuyển từ chú trọng kiểm tra kết quả ghi nhớ kiến thức cuối kỳ,

Q

cuối năm sang đánh giá phong cách học và năng lực vận dụng kiến thức để hướng

M

tới phát triển năng lực của học sinh. Chú trọng đánh giá thường xuyên đối với tất cả

KÈ

học sinh: đánh giá quá trình học tập và kết quả học tập của học sinh. a) Đánh giá quá trình học tập của học sinh

ẠY

Trong quá trình dạy học, căn cứ vào đặc điểm và mục tiêu của bài học, của

D

mỗi hoạt động trong giờ học, giáo viên tiến hành một số việc như sau: - Theo dõi, kiểm tra quá trình và từng kết quả thực hiện nhiệm vụ của học

sinh để kịp thời phát hiện và giúp đỡ học sinh vượt qua khó khăn.

- Ghi nhận xét vào phiếu, vở, sản phẩm học tập... khi kiểm tra học sinh.

14

- Đánh giá sự hình thành và phát triển phẩm chất, năng lực của học sinh thông qua quá trình học tập, sinh hoạt và tham gia các hoạt động tập thể, từ đó động viên, khích lệ, giúp học sinh khắc phục khó khăn, phát huy ưu điểm và các phẩm

IC IA L

chất, năng lực riêng, điều chỉnh hoạt động, ứng xử để tiến bộ.

- Khuyến khích, hướng dẫn học sinh tự đánh giá và tham gia nhận xét, góp ý bạn, nhóm bạn.

FF

b) Kiểm tra, đánh giá kết quả học tập của học sinh

Định hướng chung trong đánh giá kết quả học tập của học sinh là phải xây

O

dựng đề thi/kiểm tra theo ma trận; đánh giá kết quả học tập, rèn luyện của học sinh trong dạy học được thực hiện qua các bài kiểm tra bao gồm các loại câu hỏi, bài tập

N

theo 4 mức độ yêu cầu:

Ơ

- Nhận biết: học sinh nhận biết, nhắc lại hoặc mô tả đúng kiến thức, kĩ năng

H

đã học khi được yêu cầu.

N

- Thông hiểu: học sinh diễn đạt đúng kiến thức hoặc mô tả đúng kĩ năng đã

Y

học bằng ngôn ngữ theo cách của riêng mình, có thể thêm các hoạt động phân tích,

U

giải thích, so sánh; sử dụng trực tiếp (làm theo mẫu) kiến thức, kĩ năng đã biết để

Q

giải quyết các tình huống, vấn đề trong học tập.

M

- Vận dụng: học sinh kết nối và sắp xếp lại các kiến thức, kĩ năng đã học để

KÈ

giải quyết thành công tình huống, vấn đề tương tự tình huống, vấn đề đã học.

- Vận dụng bậc cao: học sinh vận dụng được cá kiến thức, kĩ năng để giải

quyết các tình huống, vấn đề mới, không giống với những tình huống, vấn đề đã

ẠY

được hướng dẫn; đưa ra những phản hồi hợp lí trước một tình huống, vấn đề mới

D

trong học tập hoặc trong cuộc sống.

Căn cứ vào mức độ phát triển năng lực của học sinh ở từng học kỳ và từng khối lớp, giáo viên và nhà trường xác định tỷ lệ các câu hỏi theo 4 mức độ yêu cầu

trong các bài kiểm tra trên nguyên tắc đảm bảo sự phù hợp với đối tượng học sinh và tăng dần tỷ lệ các câu hỏi ở mức độ yêu cầu vận dụng, vận dụng bậc cao.

15

1.2.3. Tiêu chí đánh giá bài học a) Việc đánh giá về kế hoạch và tài liệu dạy học được thực hiện dựa trên hồ sơ dạy học theo các tiêu chí về:

IC IA L

1) Mức độ phù hợp của chuỗi hoạt động học với mục tiêu, nội dung và phương pháp dạy học được sử dụng.

2) Mức độ rõ ràng của mục tiêu, nội dung, kĩ thuật tổ chức và sản phẩm cần

FF

đạt được của mỗi nhiệm vụ học tập.

3) Mức độ phù hợp của thiết bị dạy học và học liệu được sử dụng để tổ chức

O

các hoạt động học của học sinh.

4) Mức độ hợp lí của phương án kiểm tra, đánh giá trong quá trình tổ chức

Ơ

N

hoạt động học của học sinh.

b) Việc phân tích, rút kinh nghiệm về hoạt động của giáo viên và học sinh

N

H

được thực hiện dựa trên thực tế dự giờ theo các tiêu chí dưới đây:

Y

- Hoạt động của giáo viên:

U

1) Mức độ sinh động, hấp dẫn học sinh của phương pháp và hình thức

Q

chuyển giao nhiệm vụ học tập.

sinh.

M

2) Khả năng theo dõi, quan sát, phát hiện kịp thời những khó khăn của học

KÈ

3) Mức độ phù hợp, hiệu quả của các biện pháp hỗ trợ và khuyến khích học

ẠY

sinh hợp tác, giúp đỡ nhau khi thực hiện các nhiệm vụ học tập.

4) Mức độ hiệu quả hoạt động của giáo viên trong việc tổng hợp, phân tích,

D

đánh giá kết quả hoạt động và quá trình thảo luận của học sinh.

- Hoạt động của học sinh 1) Khả năng tiếp nhận và sẵn sàng thực hiện nhiệm vụ học tập của tất cả học sinh trong lớp.

16

2) Mức độ tích cực, chủ động, sáng tạo, hợp tác của học sinh trong việc thực hiện các nhiệm vụ học tập.

3) Mức độ tham gia tích cực của học sinh trong trình bày, trao đổi, thảo luận

IC IA L

về kết quả thực hiện nhiệm vụ học tập.

4) Mức độ đúng đắn, chính xác, phù hợp của các kết quả thực hiện nhiệm vụ học tập của học sinh.

NHÓM VÀ HƯỚNG DẪN HỌC SINH TỰ HỌC [2]

FF

1.3. XÂY DỰNG BÀI HỌC VÀ TỔ CHỨC HOẠT ĐỘNG HỌC THEO

O

1.3.1. Tổ chức hoạt động học và hướng dẫn học sinh tự học

N

1. Quan niệm về tự học

Ơ

Đến nay, còn có nhiều quan niệm về tự học, chẳng hạn như:

H

Tự học là hoạt động độc lập chiếm lĩnh kiến thức, kĩ năng, kĩ xảo, là tự mình động não, suy nghĩ, sử dụng các năng lực trí tuệ (quan sát, so sánh, phân tích, tổng

N

hợp,…) cùng các phẩm chất động cơ, tình cảm để chiếm lĩnh tri thức thuộc một lĩnh

Y

vực hiểu biết nào đó hay những kinh nghiệm lịch sử, xã hội của nhân loại, biến nó

U

thành sở hữu của chính bản thân người học.

Q

Theo quan điểm dạy học tích cực, bản chất của học là tự học, nghĩa là người

M

học luôn là chủ thể nhận thức, tác động vào nội dung học một cách tích cực, tự lực, chủ động và sáng tạo để đạt được mục tiêu học tập. Hay nói cách khác, không ai

KÈ

học giúp cho người học được, vì thế muốn học được phải tự học. Theo đó, quá trình hình thành kiến thức, kĩ năng, thái độ chủ yếu do HS tự thực hiện, còn môi trường

ẠY

học chỉ đóng vai trò trợ giúp. Việc học chỉ có hiệu quả khi người học ý thức được

D

việc học (có nhu cầu học tập) từ đó có động cơ, ý chí và quyết tâm để vượt qua những khó khăn, trở ngại trong học tập. Tự học là một quá trình chủ thể nhận thức tác động một cách tích cực, tự lực, chủ động và sáng tạo vào đối tượng học nhằm chuyển hóa chúng thành tài sản riêng, làm cho chủ thể thay đổi và phát triển.

17

Như vậy, tự học là tự mình thực hiện việc học. Tự học không thể thiếu trong hoạt động học, trong đó HS phải biết huy động khả năng trí tuệ, tình cảm và ý chí của mình để lĩnh hội một cách sáng tạo tri thức kĩ năng và hoàn thiện nhân cách của mình dưới sự hướng dẫn của GV. Kết quả tự học cao hay thấp phụ thuộc vào kĩ

IC IA L

năng tự học của mỗi cá nhân và đặc biệt với HS THPT thì còn phải phụ thuộc rất lớn đến sự hướng dẫn của GV hay học liệu, phương tiện hỗ trợ,….

Xét theo con đường và không gian học tập thì tự học có thể diễn ra theo các

FF

hình thức sau:

- Tự học không theo con đường nhà trường, học thông qua thực tế, hình thức

O

này phổ biến ngoài đời sống xã hội, học qua giao tiếp, học qua lao động, học qua

N

các thông tin đại chúng,… Với hình thức này, việc hình thành kiến thức, kĩ năng,

Ơ

thái độ mới là do người học tự trải nghiệm, qua hoạt động thực tiễn. Hình thức tự học này thường do người học tự mò mẫm, thực hiện, thử và sai, thường không có

H

thầy hướng dẫn một cách tường minh và có chủ định, thường không có kế hoạch và

N

mục đích trước. Hình thức này thường mang tính tự nhiên, trong cuộc sống hằng

Y

ngày: “Đi một ngày đàng, học một sàng khôn”, học bất cứ lúc nào, ở đâu, trong lao

U

động cũng như vui chơi, giải trí,…

Q

- Tự học ở trường lớp, có các hình thức: Tự học ngoài giờ trên lớp (có GV hay tài liệu hướng dẫn, hoặc không); Tự học trên lớp (có sự trợ giúp trực tiếp của

M

GV hay người hướng dẫn , qua tài liệu hướng dẫn). Ngoài ra, tự học ở nhà có một

KÈ

vai trò quan trọng đối với thành tích học tập của HS. Trong quá trình tự học của mình, HS tự học từng phần của bài học, tự học cả bài hay thậm chí tự học cả chủ đề.

ẠY

Quá trình tự học thường được diễn ra theo các giai đoạn: tự nghiên cứu, tự thể hiện,

D

tự điều chỉnh và vận dụng.

2. Vị trí vai trò của tự học Tự học được xem là một mục tiêu cơ bản của quá trình dạy học. Từ lâu các nhà sư phạm đã nhận thức rõ ý nghĩa của phương pháp dạy tự học. Trong quá trình dạy học GV không chỉ dừng lại ở việc truyền thụ những tri thức có sẵn, yêu cầu HS

18

ghi nhớ,… mà quan trọng hơn là phải định hướng, tổ chức cho HS tự khám phá ra những qui luật, thuộc tính mới của các kiến thức hay các vấn đề khoa học. Qua đó, giúp HS không chỉ nắm bắt được kiến thức mà còn biết cách tìm đến những kiến thức ấy. Thực tiễn cũng như phương pháp dạy học hiện đại còn xác định rõ: càng ở

IC IA L

trình độ cao thì tự học càng cần được coi trọng. Nói tới phương pháp dạy học thì cốt lõi chính là dạy tự học. Phương pháp tự học là cầu nối giữa học tập và nghiên cứu khoa học. Vì thế, muốn thành công trên bước đường học tập và nghiên cứu thì

FF

người học phải có khả năng tự phát hiện và tự giải quyết những vấn đề mà cuộc sống hay khoa học đặt ra.

O

Rèn luyện kĩ năng tự học là phương cách tốt nhất để tạo ra động lực cho HS trong quá trình học tập. Một trong những phẩm chất quan trọng của mỗi cá nhân là

N

tính tích cực, sự chủ động sáng tạo trong mọi hoàn cảnh. Một trong những nhiệm vụ

Ơ

quan trọng của giáo dục là hình thành phẩm chất đó cho người học. Khi đó, giáo

H

dục mới có thể đào tạo ra những lớp người năng động, sáng tạo, thích ứng với thị

N

trường lao động, góp phần phát triển cộng đồng. Có thể xem tính tích cực (hình thành từ năng lực tự học) như một điều kiện, kết quả của sự phát triển nhân cách thế

Y

hệ trẻ trong xã hội hiện đại. Trong đó hoạt động tự học là những biểu hiện sự gắng

U

sức cao về nhiều mặt của từng cá nhân trong quá trình nhận thức thông qua sự hưng

Q

phấn tích cực. Mà hưng phấn chính là tiền đề cho mọi hứng thú trong học tập. Có

M

hứng thú người học mới có được sự tự giác, say mê tìm tòi nghiên cứu khám phá.

Hứng thú là động lực dẫn tới tự giác. Tính tích cực của con người chỉ được hình

KÈ

thành trên cơ sở sự phối hợp giữa hứng thú với tự giác. Nó bảo đảm cho sự định

ẠY

hình tính độc lập trong học tập.

Tự học giúp cho mọi người có thể chủ động học tập suốt đời, học tập để

D

khẳng định năng lực phẩm chất và để cống hiến. Tự học giúp con người thích ứng với những biến đổi của sự phát triển kinh tế - xã hội. Bằng con đường tự học mỗi cá nhân sẽ không cảm thấy bị lạc hậu so với thời cuộc, thích ứng và bắt nhịp nhanh với những tình huống mới lạ mà cuộc sống hiện đại mang đến, kể cả những thách thức to lớn từ môi trường, nghề nghiệp. Nếu rèn luyện cho người học có được phương

19

pháp, kĩ năng tự học, biết linh hoạt vận dụng những điều đã học vào thực tiễn thì sẽ tạo cho họ lòng ham học, nhờ đó kết quả học tập sẽ ngày càng được nâng cao, tạo đà cho tự học trong cuộc sống hay trong thực tiễn.

IC IA L

3. Những thành tố cơ bản của tự học a/ Động cơ học tập

Trong rất nhiều động cơ học tập của HS, có thể tách thành hai nhóm cơ bản:

FF

- Các động cơ hứng thú nhận thức.

- Các động cơ trách nhiệm trong học tập.

O

Thông thường các động cơ hứng thú nhận thức hình thành và đến được với người học một cách tự nhiên khi bài học có nội dung mới lạ, thú vị, bất ngờ và chứa

N

nhiều những yếu tố kích thích, gợi sự tò mò. Động cơ này sẽ xuất hiện thường

Ơ

xuyên khi GV biết tăng cường tổ chức các trò chơi nhận thức, các cuộc thảo luận

H

hay các biện pháp kích thích tính tự giác tích cực từ người học.

N

Một khi đã có động cơ, hiểu nhiệm vụ và có trách nhiệm thì bắt buộc người

Y

học phải liên hệ với ý nghĩa xã hội của sự học. Giống như nghĩa vụ đối với Tổ quốc,

U

trách nhiệm đối với gia đình, thầy cô, uy tín danh dự trước bạn bè,... Từ đó, các em

Q

mới có ý thức kỉ luật trong học tập, nghiêm túc tự giác thực hiện mọi nhiệm vụ học

M

tập, những yêu cầu từ GV, phụ huynh, tôn trọng mọi chế định của xã hội.

Cả hai động cơ trên không phải là một quá trình hình thành tự phát, cũng

KÈ

chẳng được đem lại từ bên ngoài mà nó hình thành và phát triển một cách tự giác, thầm lặng từ bên trong. Do vậy người GV phải tùy đặc điểm môn học, tùy đặc điểm

ẠY

tâm sinh lí lứa tuổi để tìm ra những biện pháp thích hợp nhằm khơi dậy hứng thú

học tập và năng lực tiềm tàng nơi HS. Và, điều quan trọng hơn là tạo mọi điều kiện

D

để các em tự kích thích động cơ học tập của mình.

Khơi dậy hứng thú học tập để trên cơ sở đó ý thức tốt về nhu cầu học tập chính là tự xây dựng cho mình động cơ học tập đúng đắn. Bởi vì, động cơ học tập đúng đắn sẽ khiến người ta luôn tự giác, say mê học tập và học tập với những mục

20

tiêu cụ thể rõ ràng, với niềm vui sáng tạo bất tận. Ngoài việc tạo động cơ cho HS, ta cần khích lệ sự cố gắng của HS. GV hay nguồn học liệu cần chỉ ra cho HS thấy nếu các em cố gắng, quyết

IC IA L

tâm, khắc phục khó khăn, tự mình vươn lên thì sẽ gặt hái được thành công. GV nên giúp HS nhận biết cần phải tập trung học ở những phần nào, nội dung nào, môn học

nào,... Thông qua những tấm gương vượt khó, những ghi chép về sự tiến bộ của bản thân, HS cần phải học để thay đổi niềm tin và tập trung vào sự cố gắng của mình,

FF

nhìn thấy mối quan hệ giữa cố gắng và mức độ thành công.

O

b/ Học tập có kế hoạch

Việc học, tự học có hiệu quả khi mục tiêu, nhiệm vụ và kế hoạch học tập

N

được xây dựng cụ thể, rõ ràng và có tính hướng đích cao, sao cho phù hợp với điều

Ơ

kiện hoàn cảnh cá nhân.

H

Mục tiêu học tập là những gì người học đặt ra để phấn đấu trong học tập và

N

có khả năng đạt được nó trong quá trình học tập của mình. Để có được mục tiêu khả

Y

thi và hữu ích, HS cần xác định mục tiêu học tập của mình theo năm yếu tố sau đây:

U

- Cụ thể và rõ ràng: Càng chi tiết càng dễ thực hiện.

M

ràng.

Q

- Đo lường được: Mục tiêu có thể đo lường và đánh giá được một cách rõ

KÈ

- Có thách thức: Mục tiêu phải cho thấy người học cần phải nổ lực và có kỉ

luật mới có thể đạt được.

D

ẠY

- Thực tế: Có khả năng đạt được đối với HS đó.

- Có thời gian để hoàn thành: Mục tiêu phải có hạn hoàn thành cụ thể. Nếu là

mục tiêu lâu dài cần chia mục tiêu thành nhiều mục tiêu nhỏ và xác định thời hạn hoàn thành đối với từng mục tiêu.

Người có kĩ năng tự học là người xác định được kế hoạch ngắn hạn, trung

hạn và dài hạn của mình. Trong lập kế hoạch phải chọn đúng vấn đề trọng tâm, cốt

21

lõi, quan trọng để ưu tiên tác động trực tiếp và dành thời gian, công sức cho nó. Nếu việc học dàn trải thiếu tập trung thì chắc chắn hiệu quả sẽ không cao.

Sau khi xác định được các vấn đề trọng tâm, phải sắp xếp các phần việc trong

IC IA L

kế hoạch chung một cách hợp lí, logic về cả nội dung lẫn thời gian, đặc biệt cần tập trung hoàn thành dứt điểm từng phần, từng hạng mục theo thứ tự được thể hiện chi

tiết trong kế hoạch. Điều đó sẽ giúp quá trình tiến hành việc học được trôi chảy thuận lợi. Tuy nhiên, theo khoa học về nhận thức, cần lưu ý một số điểm sau đây:

FF

- Học ở đâu: quan trọng nhất là học ở nơi thuận lợi cho tiếp thu, không phân

O

tán sự tập trung và là nơi học thích hợp với thói quen, phong cách học tập của bạn.

- Khi nào nên học tập: chỉ nên học lúc thoải mái, minh mẫn, vào đúng

N

khoảng thời gian trong kế hoạch để học. Không nên cố học trong vòng 15 phút ngay

Ơ

trước và sau khi ăn hoặc không học cố khi đã quá mệt mỏi, buồn ngủ; không học cố

H

vào giờ chót trước khi đế lớp.

N

- Học cho giờ lí thuyết: cần đọc tất cả những tài liệu, đọc trước và ghi chú những điểm chưa hiểu để chuẩn bị cho giờ học trên lớp. Nếu bạn học sau giờ lên lớp

U

Y

của GV, cần chú ý xem lại những thông tin đã ghi chép được.

Q

- Học cho giờ cần phát biểu, trả bài: nên dùng khoảng thời gian trống, ngay

M

trước các giờ học này để luyện tập kĩ năng phát biểu.

- Sửa đổi kế hoạch học tập: có thể sửa đổi khi kế hoạch không hiệu quả, hoặc

KÈ

khi có việc đột xuất, làm đảo lộn, khi đó việc lập kế hoạch trở nên linh hoạt và dễ

D

ẠY

dàng hơn.

c/ Thực hiện kế hoạch học tập để chiếm lĩnh kiến thức Đây là giai đoạn quyết định và chiếm nhiều thời gian công sức nhất. Khối

lượng kiến thức và các kĩ năng được hình thành nhanh hay chậm, nắm bắt vấn đề nông hay sâu, rộng hay hẹp, có bền vững không,... tùy thuộc vào chính bản thân người học trong bước mang tính đột phá này. Nó bao gồm các hoạt động:

22

- Tiếp nhận/thu thập thông tin: Lựa chọn và chủ động tiếp nhận thông tin từ nhiều nguồn khác nhau và từ những hoạt động đã được xác định, như: đọc sách, nghe giảng, xem truyền hình, tra cứu từ internet, xemina, hội thảo, làm thí nghiệm, quan sát, điều tra,... Thu thập thông tin nhằm tập hợp những thông tin liên quan đến

IC IA L

vấn đề mà người học đang tìm hiểu, giải quyết. Để hình thành kĩ năng này, người học thường phải tiến hành các thao tác: Tìm kiếm thông tin từ các nguồn, địa chỉ tin cậy (sách, báo, internet,...); tiến hành thu thập thông tin thông qua việc đọc và chọn

FF

lọc thông minh, linh hoạt qua các tài liệu đã thu thập được; sắp xếp thông tin đã chọn lọc một cách hệ thống, theo từng nội dung.

O

- Xử lí thông tin: Việc xử lí thông tin trong quá trình tự học không bao giờ diễn ra trong vô thức mà cần có sự gia công, xử lí mới có thể sử dụng được. Quá

N

trình này có thể được tiến hành thông qua việc phân tích, đánh giá, tóm lược, tổng

H

Ơ

hợp, so sánh…

- Vận dụng tri thức, thông tin: Trong việc vận dụng thông tin tri thức khoa

N

học để giải quyết các vấn đề liên quan như thực hành bài tập, thảo luận, xử lí các

Y

tình huống, viết bài thu hoạch,... ta thường gặp rất nhiều khó khăn. Vì vậy, trong

U

khâu này việc lựa chọn và thay đổi hình thức tư duy để tìm ra cách thức tối ưu nhất

Q

cho đối tượng nghiên cứu cũng rất cần thiết.

M

- Trao đổi, phổ biến thông tin: Trao đổi kinh nghiệm, chia sẻ thông tin, tri thức hay thông qua các hình thức: thảo luận, thuyết trình, tranh luận,... việc này

KÈ

thường là khâu cuối cùng trong quá trình tự học, tiếp nhận kiến thức. Hoạt động này

giúp người học hình thành và phát triển kĩ năng trình bày (bằng lời nói hay văn

ẠY

bản), chủ động, tự tin trong giao tiếp ứng xử, phát triển kĩ năng hợp tác và quan

D

trọng hơn giúp khách quan hóa và chính xác hóa kết quả tự học. d/ Tự kiểm tra đánh giá kết quả học tập: Trong bất kì hoạt động nào đánh giá

kết quả cũng đều quan trọng, vì nó giúp cho chủ thể kịp thời phát hiện ưu điểm hay thiếu sót, hạn chế và điều chỉnh các hoạt động, phù hợp với mục đích đề ra. Trong tự học, tự kiểm tra, tự đánh giá có một ý nghĩa quan trọng, đảm bảo kết quả, chất

23

lượng của tự học. Tự kiểm tra, đánh giá nhằm tự điều chỉnh, có thể thực hiện theo trình tự sau: + So sánh đối chiếu kết luận của thầy hay người trợ giúp và ý kiến của các

IC IA L

bạn với sản phẩm ban đầu của mình để biết được sự: đúng-sai, hay-dở, đủ-thiếu,… + Kiểm tra lí lẽ, tìm kiếm luận cứ,… để có cơ sở chứng minh cho sự đúngsai.

FF

+ Tổng hợp, bổ sung thêm lí lẽ, chốt lại vấn đề.

O

+ Sửa chữa những chỗ sai sót, hoàn thiện sản phẩm.

+ Rút kinh nghiệm về cách học, cách xử lí tình huống, cách giải quyết vấn

N

đề.

Ơ

Việc tự đánh giá, điều chỉnh kết quả học tập được thực hiện bằng nhiều hình

H

thức như: dùng các thang đo mức độ đáp ứng yêu cầu mà GV đề xuất hay các bảng

N

kiểm; sự đánh giá, nhận xét của tập thể, thông qua thảo luận, tự đối chiếu so sánh với mục tiêu đặt ra ban đầu,… Tất cả cách làm đó đều mang một ý nghĩa tích cực,

Y

cần được quan tâm thường xuyên. Thông qua đó, người học tự đối thoại để thẩm

U

định, hiểu được cái gì làm được, điều gì chưa đáp ứng nhu cầu học tập, nghiên cứu,

Q

để từ đó có hướng khắc phục nhược điểm hay phát huy ưu điểm.

M

Vấn đề tự học rõ ràng không hề đơn giản. Muốn học tập có hiệu quả, nhất

KÈ

thiết HS phải chủ động tự giác, học bất cứ lúc nào có thể, bằng chính nội lực, vì nội lực chính là nhân tố quyết định cho sự phát triển. Ngoài ra, còn rất cần tới vai trò của người thầy hay người trợ giúp với tư cách là ngoại lực trong việc giúp cho HS

ẠY

có được một hệ thống kiến thức, kĩ năng, thái độ,... cùng với phương pháp tự học cụ

D

thể, khoa học. Nhờ đó, hoạt động tự học của HS ngày càng đi vào chiều sâu, thực chất.

1.3.2. Một số phương pháp và kĩ thuật tự học 1. Nghe hiệu quả

24

Biết nghe giảng đúng cách hay nghe tích cực sẽ giúp học sinh rút ngắn thời gian học tập, làm bài tập nhanh chóng và dễ dàng hơn, tự tin, hứng thú hơn và không ngỡ ngàng khi gặp lại các nội dung học tập, nhất là trọng tâm bài học.

IC IA L

Để rèn luyện khả năng nghe tích cực HS cần: - Tập trung theo dõi bài giảng hay hướng dẫn học ngay từ lúc bắt đầu của tiết học.

FF

- Tập trung nghe trọn vẹn nội dung chính, những điểm quan trọng nhất mà

GV thường nhấn mạnh qua ngữ điệu hay qua việc nhắc lại nhiều lần, để hiểu vấn

O

đề, rồi ghi chép ý chính theo cách hiểu của mình (ghi theo dàn bài để khái quát cấu trúc chung của bài học).

N

- Chú ý đến các bảng tóm tắt, các sơ đồ và các tài liệu trực quan khác đã giới

H

Ơ

thiệu, nhờ đó ta có thể nắm được trình tự, tiến dần đến kết luận và rút ra cái mới.

- Nếu gặp chỗ nào khó, không hiểu, thì hãy tạm gác nó lại và sẽ cố gắng tìm

N

hiểu những điều đó sau, để quá trình nghe giảng không bị gián đoạn.

Y

- Trong hoặc cuối tiết học, có thể nêu câu hỏi với GV hay người hướng dẫn

U

để làm rõ những chỗ chưa hiểu, khắc sâu kiến thức,…

M

giảng.

Q

Lưu ý: Nên dành vài phút để đọc lướt qua tài liệu sẽ học trước khi nghe

KÈ

2. Ghi chép hiệu quả Ghi chép không những có thể khiến tăng cường sự tập trung mà còn là một

ẠY

công cụ hỗ trợ ghi nhớ. Ghi chép còn giúp chúng ta tạo nguồn lưu trữ thông tin để

D

sau này dùng lại hay ôn lại nếu cần. Song để ghi chép nhanh và hiệu quả nên sử dụng các thủ thuật như: dùng từ viết tắt, dùng chữ bắt đầu của một từ,…Không cần ghi lại mọi thứ mà hãy tư duy, lắng nghe để hiểu và ghi được những điều quan trọng nhất.

Lưu ý:

25

- Ghi nhanh từ mới, những ý tưởng hay khái niệm, vấn đề mới lạ vào giấy, vở hay sổ tay.

- Trước tiết kiểm tra, viết lại những gì đã ghi chép.

IC IA L

- Tất cả những gì ghi chép được cần sắp xếp theo từng mục, theo nhu cầu và cách riêng của mình.

- Nếu có máy tính thì nên sắp xếp dữ liệu theo thư mục các tập tin, việc tìm

FF

kiếm sửa đổi thật là đơn giản.

- Chú ý ghi lại những vấn đề quan trọng khi nghe người khác hay khi đọc tài

O

liệu, nhờ đó sẽ hiểu sâu, hiểu liền mạch nội dung nghe được.

N

Sau mỗi giờ học, em nên viết ngắn gọn về một vấn đề gây ấn tượng nhất với

Ơ

mình trong giờ học, hoặc vấn đề muốn tìm hiểu thêm.

H

3. Đọc hiệu quả

N

Đọc hiệu quả là đọc một cách tập trung và kĩ lưỡng để hiểu được chính xác

Y

những gì đọc được. Ta biết rằng một từ, một cụm từ hay một chữ, thường có hai

U

phần là âm và nghĩa. Đứng về mặt kĩ thuật, đọc là một quá trình kết hợp lướt mắt

Q

qua các con chữ và nhập nghĩa của các con chữ đó vào đầu.

Khâu thứ nhất – xem như khâu nhận mặt chữ hay biết âm – chỉ bao gồm việc

KÈ

nghĩa.

M

nhận dạng kí tự, đọc thầm, phân tích ngữ pháp của câu để chuẩn bị cho việc hiểu

Khâu thứ hai – xem như khâu nhập nghĩa vào trong đầu – là quá trình chuyển

ẠY

các kí tự đọc được thành nghĩa. Nó thường xảy ra theo hướng so sánh khái niệm

D

hoặc ý nghĩa vừa đọc với nhận thức cũ của mình. Khi đó, nếu có sự phù hợp hay

quen thuộc, thì việc hiểu này mang nghĩa củng cố kiến thức; còn nếu nó xa lạ hay trái với những gì mình đã biết thì việc nhập kiến thức sẽ mang nghĩa tiếp nhận, nạp cái mới.

Một số điều nên làm khi đọc hiểu:

26

- Trau dồi vốn từ.

- Khi đọc các sách có tính chuyên sâu hay mang tính học thuật thì trước hết phải hiểu đúng các khái niệm đồng thời biết trân trọng cách dùng từng từ của người

IC IA L

viết để ý thức đầy đủ về tính chính xác của từ ngữ.

- Khi gặp một khái niệm mới thì đừng bỏ qua mà cần tìm hiểu kĩ nội hàm của khái niệm này.

FF

- Sau khi đọc, nên hình thành thói quen liên tưởng, tìm hiểu và bắt lấy dụng ý của người viết thật nhanh.

O

- Đọc kĩ khái niệm và từ nhưng cần xem xét nghĩa của nó trong tổng thể.

N

4. Ghi nhớ thông tin hiệu quả

Ơ

Ghi nhớ là quá trình tiếp nhận thông tin và lưu giữ thông tin ấy trong đầu để

H

sau đó có thể nhắc lại, dùng lại được. Ghi nhớ đòi hỏi yêu cầu cao với người học.

N

Để có thể ghi nhớ thông tin nhanh và lâu, cần lưu ý các bước sau:

Y

- Đọc đi đọc lại: Đọc lại những gì đã ghi chép sau buổi học sẽ giúp nhớ bài

U

tốt hơn. Có thể đọc một tài liệu nhiều lần, mỗi lần với một mục tiêu khác nhau và

Q

đọc theo đúng mục tiêu đó.

- Nắm ý chính: Nắm được ý chính trong mỗi đoạn văn và hiểu nó theo cách

M

của mình là điều cốt lõi của việc đọc có hiệu quả.

KÈ

- Trích lược những chi tiết quan trọng: Mỗi ý chính trong bài đều liên quan

đến một chi tiết quan trọng, vì thế, nếu càng nhớ và dẫn được càng nhiều chi tiết

ẠY

quan trọng hay các liên hệ giữa các chi tiết và các ý, hoặc giữa các ý với nhau, thì

D

càng liên hệ được các ý tưởng với kiến thức nền tảng. Nhờ đó, ta dễ dàng huy động, sử dụng khi cần.

- Ghi thành dàn bài: bằng cách chia nội dung toàn bài thành các phần chính

(Ví dụ là A, B hay C,…)

27

- Nhẩm trong óc: là cách hệ thống lại và ôn từng phần một của bài, chỗ nào quên thì dừng lại và lật bài đã có ra xem. Tiếp đó, nhẩm sang phần khác, chú ý các phần quan trọng cần ghi nhớ. Sau đó, tìm những nội dung còn sót lại để học lại cho

IC IA L

thuộc và đặt thành câu hỏi rồi tự giải quyết trong óc câu hỏi ấy.

- Ghi ra giấy: Có thể ghi riêng ra giấy những từ mới, công thức, những định lí, tính chất,… sau đó đóng hay cất những tờ giấy này vào nơi dễ nhìn thấy, có thể mở ra xem để ghi nhớ. Khi ghi chỉ nên tóm tắt phần quan trọng, chính yếu nhất,

FF

tránh ghi rườm rà.

- Hỏi và tự trả lời: Tự đặt cho mình những câu hỏi và trả lời các câu hỏi để

N

tăng cường tính chủ động, tích cực trong học tập.

O

ghi nhớ được các thông tin cần tìm hiểu. Cách này vừa giúp ta nhớ kiến thức, vừa

Ơ

5. Liên tưởng trong tự học

H

Liên tưởng giúp các em phát huy tính khám phá, tính sáng tạo bằng cách kết

N

nối một vấn đề đang học, một vấn đề đang gặp phải, cần được ghi nhớ, một vấn đề chưa thật quen thuộc, chưa thật hiểu rõ, với cái mà mình đã biết. Nhờ đó, ta sẽ dễ

U

Y

nhớ và dễ truy cập, sử dụng một vấn đề nào đó khi cần.

Q

Để sử dụng liên tưởng, chúng ta cần xem lại các luật liên tưởng:

M

* Luật đặc trưng: Các sự vật có quan hệ về tính chất hoặc dấu hiệu đặc trưng

KÈ

có thể hình thành liên tưởng. * Luật tương phản: Các sự vật có những đặc điểm tương phản có thể hình

thành liên tưởng, như: cao – thấp, ngắn – dài, sáng – tối, nóng – lạnh, nhút nhát –

D

ẠY

can đảm, thành công – thất bại,… * Luật gần nhau: Các sự vật gần nhau về thời gian hay không gian cũng hình

thành liên tưởng, như nhìn thấy một dòng sông có thể liên tưởng tới con sông quê hương, thấy bông hoa đẹp thì có thể liên tưởng đến hoa thơm bướm lượn,…

28

* Luật quan hệ: Hình thành liên tưởng do mối quan hệ giữa các sự vật, như: nhìn cây cối có thể nghĩ đến rừng, nhìn con ong có thể nghĩ đến mật ngọt vàng óng, thấy hành động giúp đỡ người khác của một ai đó ta nghĩ đến lòng nhân ái,...

IC IA L

- Ngoài ra còn có: Luật sáng rõ, luật lặp lại, luật (thời gian) xa gần.

6. Suy nghĩ tích cực theo mô hình 3C

- Cam kết (Commitment): Đặt ra một cam kết tích cực cho việc học hành,

FF

cho công việc của bản thân, hoặc cho bất cứ việc gì khác và hãy thực hiện việc đó một cách nhiệt tình và say mê, tốt nhất có thể.

O

- Quản lí (Control): Tập trung suy nghĩ vào những việc quan trọng và có ý nghĩa theo mục tiêu và tính ưu tiên cho mỗi việc mình nghĩ và làm. Thành thật với

N

bản thân và kiểm tra xem đã làm được những gì và chưa làm được gì và hãy nhanh

Ơ

chóng thay thế các ý nghĩ tiêu cực bằng các suy nghĩ tích cực.

H

- Thử thách (Challenge): Hãy can đảm thay đổi những thói quen, suy nghĩ

N

tiêu cực mỗi ngày, qua cách xem việc học hay những sự thay đổi như là các cơ hội.

Y

Hãy thử thách khác đi điều mình vẫn làm thường ngày, hãy phát hiện ra nhiều lựa

U

chọn khác nhau cho mỗi sự việc.

Q

7. Sử dụng bản đồ tư duy trong tự học

M

BĐTD được xem là hình thức ghi chép hỗ trợ tìm tòi, đào sâu, mở rộng một

KÈ

ý tưởng, tóm tắt những ý chính của một nội dung, hệ thống hóa một chủ đề, một hệ thống bài tập hay một mạch kiến thức, các cách giải của một dạng bài tập,... bằng cách kết hợp việc sử dụng đồng thời hình ảnh, đường nét, màu sắc, chữ viết với sự

ẠY

tư duy tích cực. Đặc biệt, BĐTD còn là một sơ đồ mở, không yêu cầu tỉ lệ, chi tiết

D

khắt khe, có thể thêm hoặc bớt các nhánh, mỗi người vẽ một kiểu, dùng màu sắc, hình ảnh, các cụm từ diễn đạt khác nhau. Do đó, việc lập BĐTD còn giúp phát huy khả năng sáng tạo của mỗi người. Để làm quen, trước hết nên cho HS tập “đọc hiểu” một vài BĐTD do GV

thiết kế sẵn, tập cho HS thuyết trình, diễn giải mạch nội dung kiến thức hàm chứa

29

trong BĐTD đó. Tiếp theo, hướng dẫn HS thực hành vẽ BĐTD trên giấy hay trên bảng: Bước 1: Bắt đầu ý chính của chủ đề và diễn đạt chủ đề bằng một kí hiệu,

IC IA L

hình vẽ, cụm từ,... vẽ nó ở chính giữa trang giấy.

Bước 2: Vẽ các nhánh, bắt đầu là nhánh cấp 1, xuất phát từ trung tâm, đó chính là nội dung chính chính của bài học hay chủ đề.

Bước 5: Chỉnh sửa, hoàn thiện BĐTD.

O

Bước 4: Báo cáo hay thuyết minh về BĐTD.

FF

Bước 3: Vẽ nhánh cấp 2,3,... và hoàn thiện BĐTD.

N

HS có thể lập BĐTD để chuẩn bị bài mới, ghi nội dung bài học trên lớp hoặc

Ơ

để ôn bài, hệ thống hóa kiến thức của một chủ đề, một chương. Việc lập BĐTD đòi

H

hỏi quá trình tư duy tích cực, HS trở thành “tác giả” kiến thức và làm chủ “tác

N

phẩm” kiến thức hội họa. Qua đó góp phần bồi dưỡng năng lực tự học, tập dượt

Y

nghiên cứu cho HS.

U

8. Sử dụng bản đồ kĩ năng trong tự học

Q

Các BĐKN (Concept maps) dùng để sắp xếp và trình bày kiến thức, bao gồm các khái niệm (thường được đóng khung trong các hình tròn hay các hình chữ nhật)

M

và mối quan hệ giữa các khái niệm (được thể hiện dưới dạng đường nối giữa hai

KÈ

khái niệm). Các thuật ngữ trên đường nối là các từ hay cụm từ chỉ rõ mối quan hệ

ẠY

giữa hai khái niệm tạo ra mệnh đề.

Trong tự học, việc sử dụng BĐKN giúp người học ghi tóm tắt bài có hiệu

D

quả, tăng khả năng nhớ bài, dễ tái hiện và giúp hiểu bài tốt hơn.

Quy trình thiết kế BĐKN được tiến hành theo sáu bước như sau: Bước 1: Xác định mục tiêu và chủ đề trọng tâm của BĐKN. Bước 2: Phân tích cấu trúc nội dung.

30

Bước 3: Xác định các khái niệm trong chủ đề.

Bước 4: Xác định mối quan hệ giữa các khái niệm, tìm các từ nối thể hiện sự liên kết giữa các khái niệm tạo mệnh đề.

IC IA L

Bước 5: Thiết kế BĐKN sơ bộ.

Bước 6: Chỉnh sửa và hoàn thiện bản đồ.

9. Ứng dụng công nghệ thông tin trong tự học

FF

CNTT không chỉ hiểu là máy tính và mạng Internet mà là tất cả những phương tiện kĩ thuật dùng để khởi tạo, lưu trữ, chuyển tải, chia sẻ, trao đổi thông

O

tin. Trong giáo dục, CNTT đóng vai trò quan trọng trong dạy và học, tạo ra “môi

N

trường số” giúp GV, HS linh động hơn trong việc thu thập, xử lí, trao đổi, quản lí

Ơ

thông tin cũng như giao tiếp, cộng tác và đánh giá hoặc liên kết nội dung bài học

H

với những ý tưởng thực tế của cuộc sống.

N

- Ứng dụng CNTT trong tìm kiếm thông tin:

Y

+ HS tìm kiếm thông tin bằng cách đánh máy nội dung thông tin cần tìm

U

kiếm trên Google, vào những trang web, phần mềm GV đã giới thiệu,...

Q

+ Lựa chọn các bài phù hợp với nội dung cần tự học.

M

- Ứng dụng CNTT trong xử lí thông tin:

KÈ

+ HS đọc lướt, đọc kĩ tài liệu.

D

ẠY

+ Đánh dấu hoặc ghi chép lại những thông tin quan trọng.

+ Lựa chọn, chắt lọc thông tin cần thiết và lưu trong các địa chỉ, trang web,...

- Ứng dụng CNTT trong trao đổi thông tin: + HS có thể tương tác với GV qua email, webcam, chat, viber,... + Tương tác HS – HS qua facebook, googlegroup, Google Drive,...

- Ứng dụng CNTT trong kiểm tra, đánh giá kết quả tự học:

31

+ HS tham gia làm bài tập, bài kiểm tra, bài thi,... sau mỗi bài học, chủ đề học,... ở một số trang web như moon.vn, hocmai.vn,...; bài thi theo tuần như ioe.go.vn, violympic.org,...

IC IA L

+ HS đối chiếu với đáp án hoặc căn cứ vào điểm số, xếp thứ tự,... của bản

D

ẠY

KÈ

M

Q

U

Y

N

H

Ơ

N

O

FF

thân để đánh giá.

32

CHƯƠNG 2: XÂY DỰNG BÀI HỌC VÀ TỔ CHỨC HOẠT ĐỘNG HỌC THEO NHÓM PHẦN CÁC HỢP CHẤT HỮU CƠ CÓ NHÓM CHỨC TRONG CHƯƠNG TRÌNH HÓA HỌC LỚP 11 THPT THEO

IC IA L

HƯỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC CHO HỌC SINH 2.1. NHỮNG YÊU CẦU CƠ BẢN VÀ NHIỆM VỤ CỦA PHẦN CÁC HỢP

CHẤT HỮU CƠ CÓ NHÓM CHỨC TRONG CHƯƠNG TRÌNH HÓA HỌC LỚP 11 THPT

FF

Phần các hợp chất hữu cơ có nhóm chức vừa cung cấp và củng cố các kiến thức cơ bản về các chất hữu cơ có nhóm chức đồng thời cung cấp cho HS các ứng

O

dụng thực tế của nó vào thực tiễn cuộc sống. Thực hiện dạy học tốt phần này có tác dụng làm nền móng để các em có cái nhìn tổng quát về sự quan trọng của hữu cơ và

Ơ

N

sự gắn liền giữa chúng trong cuộc sống của chúng ta.

Những yêu cầu cơ bản của phần các hợp chất hữu cơ có nhóm chức trong

N

H

chương trình hoá học lớp 11 THPT:

U

HS biết:

Y

* Về kiến thức

Q

- Khái niệm về các loại hợp chất hữu cơ với các nhóm chức cụ thể.

M

- Cấu tạo, đồng đẳng, đồng phân, danh pháp của các hợp chất hữu cơ có

KÈ

nhóm chức.

- Tính chất, ứng dụng và các phương pháp điều chế chúng.

D

ẠY

HS hiểu: - Giải thích được tính chất vật lý, tính chất hóa học của các loại hợp chất hữu

cơ có nhóm chức. Dẫn ra được các thí dụ minh họa và viết các phương trình hóa học của phản ứng.

- Nêu được các hiện tượng phản ứng xảy ra.

33

- Thiết lập được mối quan hệ qua lại giữa cấu tạo và tính chất của các loại hợp chất đó. * Về kỹ năng

cơ, nhận biết chúng.

IC IA L

- Thực hiện các thí nghiệm chứng minh tính chất của các loại hợp chất hữu

- Viết được công thức cấu tạo các đồng phân của các hợp chất có nhóm chức.

FF

- Đọc tên được các hợp chất hữu cơ có nhóm chức.

O

- So sánh tính chất của hợp chất hữu cơ có nhóm chức.

nhóm chức.

Ơ

2.2. QUI TRÌNH XÂY DỰNG BÀI HỌC

N

- Biết tính toán định lượng các bài tập về tính chất của hợp chất hữu cơ có

H

2.2.1. Định hướng chung

N

Căn cứ vào những đặc trưng của phương pháp dạy học tích cực, khi xây

Y

dựng các bài học theo chủ đề cần dạy trên một phương pháp dạy học tích cực cụ thể

U

được lựa chọn để hình dung chuỗi hoạt động học sẽ tổ chức cho học sinh thực hiện.

Q

Nhìn chung các phương pháp dạy học tích cực đều dựa trên việc tổ chức cho học sinh phát hiện và giải quyết vấn đề thông qua các nhiệm vụ học tập. Chuỗi hoạt

KÈ

sau:

M

động học trong mỗi chuyên đề vì thế đều tuân theo con đường nhận thức chung như

- Hoạt động giải quyết một tình huống học tập: Mục đích của hoạt động này

ẠY

là tạo tâm thế học tập cho học sinh, giúp học sinh ý thức được nhiệm vụ học tập, hứng thú học bài mới. Giáo viên sẽ tạo tình huống học tập dựa trên việc huy động

D

kiến thức, kinh nghiệm của bản thân học sinh liên quan đến vấn đề xuất hiện trong tài liệu hướng dẫn học; làm bộc lộ “cái” học sinh đã biết, bổ khuyết những gì cá nhân học sinh còn thiếu, giúp học sinh nhận ra cái chưa biết và muốn biết.

34

- Hoạt động tìm tòi, khám phá, lĩnh hội kiến thức, kỹ năng mới hoặc/và thực hành, luyện tập, củng cố, hoàn thiện kiến thức, kỹ năng vừa lĩnh hội được nhằm giải quyết tình huống/vấn đề học tập.

IC IA L

- Hoạt động vận dụng được các kiến thức, kĩ năng để phát hiện và giải quyết các tình huống/vấn đề thực tiễn.

Dựa trên con đường nhận thức chung đó và căn cứ vào nội dung chương trình, sách giáo khoa hiện hành, tổ/nhóm chuyên môn tổ chức cho giáo viên thảo

FF

luận, lựa chọn nội dung để xây dựng các chuyên đề dạy học phù hợp.

O

2.2.2. Qui trình xây dựng bài học

Mỗi bài học theo chủ đề phải giải quyết trọn vẹn một vấn đề học tập. Vì vậy,

N

việc xây dựng mỗi bài học cần thực hiện theo quy trình như sau:

Ơ

a) Bước 1: Xác định vấn đề cần giải quyết trong bài học.

N

H

Vấn đề cần giải quyết có thể là một trong các loại sau:

Y

- Vấn đề tìm kiếm, xây dựng kiến thức mới.

U

- Vấn đề kiểm nghiệm, ứng dụng kiến thức mới.

Q

- Vấn đề tìm kiếm, xây dựng, kiểm nghiệm và ứng dụng kiến thức mới.

M

Căn cứ vào nội dung chương trình, sách giáo khoa của môn học và những ứng dụng kĩ thuật, hiện tượng, quá trình trong thực tiễn, tổ/nhóm chuyên môn xác

KÈ

định các nội dung kiến thức liên quan với nhau được thể hiện ở một số bài/tiết hiện hành, từ đó xây dựng thành một vấn đề chung để tạo thành một chuyên đề dạy học

ẠY

đơn môn. Trường hợp có những nội dung kiến thức liên quan đến nhiều môn học,

D

lãnh đạo nhà trường giao cho các tổ chuyên môn liên quan cùng nhau lựa chọn nội dung để thống nhất xây dựng các chủ đề tích hợp, liên môn.

Tùy nội dung kiến thức; điều kiện thực tế của địa phương, nhà trường; năng lực của giáo viên và học sinh, có thể xác định một trong các mức độ sau:

35

Mức 1: Giáo viên đặt vấn đề, nêu cách giải quyết vấn đề. Học sinh thực hiện cách giải quyết vấn đề theo hướng dẫn của giáo viên. Giáo viên đánh giá kết quả làm việc của học sinh.

IC IA L

Mức 2: Giáo viên nêu vấn đề, gợi ý để học sinh tìm ra cách giải quyết vấn đề. Học sinh thực hiện cách giải quyết vấn đề với sự giúp đỡ của giáo viên khi cần.

Giáo viên và học sinh cần đánh giá.

Mức 3: Giáo viên cung cấp thông tin tạo tình huống có vấn đề. Học sinh phát

FF

hiện và xác định vấn đề cần nảy sinh, tự đề xuất các giả thuyết, giải pháp và lựa chọn giải pháp. Học sinh thực hiện giải pháp để giải quyết vấn đề. Giáo viên và học

O

sinh cùng đánh giá.

N

Mức 4: Học sinh tự lực phát hiện vấn đề nảy sinh trong hoàn cảnh của mình

Ơ

hoặc cộng đồng, lựa chọn vấn đề cần giải quyết. Học sinh giải quyết vấn đề, tự đánh

H

giá chất lượng, hiệu quả, có ý kiến bổ sung của giáo viên khi kết thúc.

N

b) Bước 2: Xây dựng nội dung chủ đề bài học

Y

Căn cứ vào tiến trình sư phạm của phương pháp dạy học tích cực được sử

U

dụng để tổ chức hoạt động học cho học sinh, từ tình huống xuất phát đã xây dựng,

Q

dự kiến các nhiệm vụ học tập cụ thể tiếp theo tương ứng với các hoạt động học của học sinh, từ đó xác định các nội dung cần thiết để cấu thành chủ đề bài học. Lựa

M

chọn các nội dung của chủ đề từ các bài/tiết trong sách giáo khoa của môn học

KÈ

hoặc/và các môn học có liên quan để xây dựng chuyên đề dạy học. Thông thường, các bài học thuộc cùng một chủ đề trong sách giáo khoa hiện hành được đặt gần nhau, trong cùng một chương, gồm: các bài học lý thuyết mới; bài học luyện tập;

ẠY

bài học thực hành; bài ôn tập, củng cố… Về thực chất, mỗi bài học này tương ứng

D

với một loại hoạt động học theo tiến trình sư phạm của phương pháp dạy học tích cực. c) Bước 3: Xác định mục tiêu bài học

36

Xác định chuẩn kiến thức, kĩ năng, thái độ theo chương trình hiện hành và các hoạt động học dự kiến sẽ tổ chức cho học sinh theo phương pháp dạy học tích cực, từ đó xác định các năng lực và phẩm chất có thể hình thành cho học sinh trong

IC IA L

chuyên đề sẽ xây dựng. d) Bước 4: Xác định và mô tả mức độ yêu cầu (nhận biết, thông hiểu, vận dụng, vận dụng cao) của mỗi loại câu hỏi/bài tập có thể sử dụng để kiểm tra đánh giá năng lực và phẩm chất của học sinh trong dạy học.

FF

đ) Bước 5: Biên soạn các câu hỏi/bài tập cụ thể theo các mức độ yêu cầu đã mô tả để sử dụng trong quá trình tổ chức các hoạt động dạy học và kiểm tra, đánh

O

giá, luyện tập theo chủ đề đã xây dựng.

N

- Đánh giá bằng nhận xét: Thông qua quan sát, trao đổi và các sản phẩm học

H

sáng tạo của học sinh trong học tập:

Ơ

tập của học sinh, giáo viên có thể nhận xét, đánh giá được sự tích cực, tự lực và

N

+ Đánh giá tính tích cực, tự lực của học sinh: Mức độ hăng hái tham gia phát biểu ý kiến của học sinh; thái độ tích cực lắng nghe của học sinh khi giáo viên gợi

Y

ý, hướng dẫn; mức độ hăng hái thảo luận nhóm của học sinh để giải quyết nhiệm vụ

U

học tập; khả năng tập trung, tự lực giải quyết các nhiệm vụ học tập của mỗi cá nhân;

Q

vai trò của nhóm trưởng trong việc tổ chức các hoạt động của nhóm; trách nhiệm

M

của mỗi thành viên trong nhóm, thể hiện ở trách nhiệm hoàn thành các phần việc

KÈ

được phân công; nêu ý kiến độc lập và tham gia thảo luận để thống nhất ý kiến chung; sự tiến bộ về khả năng hoàn thành nhiệm vụ của mỗi học sinh sau mỗi tiết học, thể hiện từ chỗ giáo viên phải gợi ý từng bước để học sinh trả lời câu hỏi đến

ẠY

việc giáo viên chỉ đưa các nhiệm vụ và hỗ trợ khi thật sự cần thiết; khả năng ghi

D

nhớ những điều đã học để có thể trình bày nội dung bài học theo ngôn ngữ riêng và vận dụng kiến thức vào thực tiễn; sự tự tin của học sinh khi trình bày, bảo vệ kết quả hoạt động của nhóm trước lớp một cách chặt chẽ, thuyết phục. + Đánh giá khả năng sáng tạo, phát hiện và giải quyết vấn đề của học sinh:

Trong quá trình học tập, học sinh được thực tế hoạt động phỏng theo con đường

37

nhận thức của nhà khoa học: đề xuất giả thuyết, dự đoán giải pháp, đề xuất phương án thí nghiệm, phân tích kết quả thực nghiệm, dự đoán quy luật đồ thị,… giáo viên có thể đánh giá được mức độ đáp ứng của học sinh đối với các hoạt động sáng tạo này thông qua quan sát, nhận xét, sự trải nghiệm hoạt động nhận thức sự sáng tạo và

IC IA L

khả năng luyện tập tư duy sáng tạo, phát hiện và giải quyết vấn đề thông qua học tập theo tiến trình dạy học.

- Đánh giá kết quả học tập của học sinh: Căn cứ vào các mức độ yêu cầu của

FF

câu hỏi, bài tập được mô tả, giáo viên có thể xây dựng câu hỏi và bài tập tương ứng

để kiểm tra, đánh giá kết quả học tập của học sinh. Căn cứ vào mức độ phát triển

O

năng lực của học sinh ở từng kì và từng khối lớp, giáo viên và nhà trường xác định tỷ lệ các câu hỏi, bài tập theo 4 mức độ yêu cầu trong các bài kiểm tra trên nguyên

Ơ

N

tắc đảm bảo sự phù hợp với đối tượng học sinh.

H

e) Bước 6: Thiết kế tiến trình dạy học

N

Thiết kế tiến trình dạy học chủ đề thành các hoạt động học được tổ chức cho học sinh có thể thực hiện ở trên lớp và ở nhà, mỗi tiết học trên lớp có thể chỉ thực

Y

hiện một số hoạt động trong tiến trình sư phạm của phương pháp và kĩ thuật dạy

Q

huống xuất phát.

U

học được sử dụng. Trong chuỗi hoạt động học, đặc biệt quan tâm xây dựng tình

M

Trong quá trình tổ chức hoạt động dạy học mỗi chuyên đề theo phương pháp

KÈ

dạy học tích cực, học sinh cần phải được đặt vào các tình huống xuất phát gần gũi với đời sống, dễ cảm nhận và các em sẽ tham gia giải quyết các tình huống đó.

Trong quá trình tìm hiểu, học sinh phải lập luận, bảo vệ ý kiến của mình, đưa ra tập

ẠY

thể thảo luận các ý nghĩ và những kết luận cá nhân, từ đó có những hiểu biết mà nếu

D

chỉ có những hoạt động, thao tác riêng lẻ không đủ tạo nên. Mục tiêu chính của quá trình dạy học là giúp học sinh chiếm lĩnh dần dần các khái niệm khoa học và kĩ thuật, học sinh được thực hành kèm theo là sự củng cố ngôn ngữ viết và nói. Những yêu cầu mang tính nguyên tắc nói trên của phương pháp dạy học tích cực là sự định

38

hướng quan trọng cho việc lựa chọn các chuyên đề dạy học. Như vậy, việc xây dựng các tình huống xuất phát cần phải đảm bảo một số yêu cầu sau đây: - Tình huống xuất phát phải gần gũi với cuộc sống mà học sinh dễ cảm nhận

IC IA L

và đã có ít nhiều những quan niệm ban đầu về chúng.

- Việc xây dựng tình huống xuất phát cần phải chú ý tạo điều kiện cho học

sinh có thể huy động được kiến thức ban đầu để giải quyết, qua đó hình thành mâu

thuẫn nhận thức, giúp cho học sinh phát hiện được vấn đề, đề xuất được các giải

FF

pháp nhằm giải quyết vấn đề.

O

Tiếp theo tình huống xuất phát là các hoạt động như: đề xuất giải pháp giải quyết vấn đề; thực hiện giải pháp để giải quyết vấn đề; báo cáo, thảo luận; kết luận,

N

nhận định, hợp thức hóa kiến thức…

Ơ

Tóm lại, mục tiêu, nội dung, phương pháp, hình thức tổ chức dạy học và

H

kiểm tra đánh giá của quá trình giáo dục có liên quan chặt chẽ với nhau nên cẩn

N

phải đổi mới một cách đồng bộ, trong đó khâu đột phá là đổi mới kiểm tra đánh giá theo định hướng chuyển từ chú trọng kiểm tra kết quả ghi nhớ kiến thức sang coi

Y

trọng kết hợp kết quả đánh giá phong cách học và năng lực vận dụng kiến thức

U

trong quá trình giáo dục và tổng kết cuối kỳ, cuối năm học để hướng tới phát triển

Q

năng lực của học sinh, coi trọng đánh giá để giúp đỡ học sinh về phương pháp học

M

tập, động viên sự cố gắng, hứng thú học tập của các em trong quá trình dạy học.

KÈ

Việc kiểm tra, đánh giá không chỉ là việc xem học sinh học được cái gì mà quan trọng hơn là biết học sinh học như thế nào, có biết vận dụng không.

ẠY

2.3. MỘT SỐ CHỦ ĐỀ CHƯƠNG ANCOL – PHENOL

D

2.3.1. CHỦ ĐỀ 1- ANCOL (02 tiết) Bước

Chủ đề Ancol

1. Xác định vấn Chủ đề ancol là một chủ đề rất quan trọng vì nó có ứng dụng đề

cần

giải rộng rãi trong thực tiễn cuộc sống, chính vì thế việc tổ chức dạy

quyết trong bài học và áp dụng các phương pháp, kĩ thuật dạy học tích cực cũng học

như việc vận dụng kiến thức, kĩ năng vào giải quyết vấn đề liên

39

quan đến thực tiễn cuộc sống cần được tổ chức một cách hợp lý để học sinh dễ dàng tiếp thu cũng như ứng dụng kiến thức đã học.

2. Lựa chọn nội Cấu trúc của bài học gồm:

IC IA L

dung xây dựng I. Định nghĩa, phân loại, đồng phân và danh pháp của ancol.

II. Tính chất vật lí và liên kết hiđro của ancol.

bài học

III. Tính chất hóa học của ancol.

FF

IV. Phương pháp điều chế và ứng dụng ancol.

Chuẩn bị của GV và HS

O

1. Giáo viên - Giáo án.

N

2. Học sinh

H

- Phiếu kiểm tra.

Ơ

- Phiếu học tập.

N

- Máy chiếu.

- Ôn lại kiến thức cũ.

Y

- Hoàn thành trước bài được giao về nhà.

Xác

định a) Kiến thức

Q

3.

U

- Giấy, bút để hoạt động nhóm.

chuẩn kiến thức Nêu được:

D

ẠY

KÈ

lực

M

kỹ năng, năng - Định nghĩa, cấu tạo, đồng phân, danh pháp của ancol.

- Tính chất vật lí và liên kết hiđro của ancol.

- Tính chất hóa học đặc trưng: Phản ứng thế H của nhóm OH ở ancol, phản ứng thế của nhóm OH ancol, phản ứng tách nước, phản ứng oxi hóa.

- Điều chế etanol và metanol trong công nghiệp.

- Ứng dụng của etanol và metanol.

Giải thích được: Ancol có nhiệt độ nóng chảy, nhiệt độ sôi, độ tan trong nước lại cao hơn so với hiđrocacbon có khối lượng mol

40

phân tử chênh lệch không nhiều. b) Kĩ năng - Viết công thức cấu tạo của các ancol no đơn chức, etylen glicol và glixerol.

khác.

IC IA L

- Biết được các ancol nào không bền và dễ bị chuyển thành chất

- Viết được các phương trình minh họa tính chất của ancol no,

FF

đơn chức và phản ứng riêng của glixerol.

- Phân biệt được ancol với các chất khác bằng phương pháp hóa

O

học.

- Biết phương pháp tổng hợp ancol.

N

- Biết được ứng dụng và độc tính của 1 vài ancol trong thực tế.

Ơ

c) Thái độ

H

- Say mê, hứng thú học tập, trung thực, yêu khoa học.

N

- Có ý thức vận dụng kiến thức đã học về ancol vào thực tiễn cuộc sống, phục vụ đời sống con người.

Y

d) Định hướng các năng lực hình thành và phát triển

U

- Năng lực tự học, năng lực hợp tác.

Q

- Năng lực sử dụng ngôn ngữ hóa học.

KÈ

M

- Năng lực phát hiện và giải quyết vấn đề thông qua môn hóa học.

- Năng lực tính toán hóa học.

- Năng lực vận dụng kiến thức hóa học vào cuộc sống.

ẠY

4. Mô tả mức độ a) Nhận biết yêu cầu kiểm - Nêu được khái niệm ancol.

D

tra, đánh giá

- Nêu được đặc điểm cấu tạo phân tử của ancol. Gọi tên được ancol đơn chức và một số ancol đa chức khác.

- Nhận diện được một số ancol thông qua công thức hoặc tên gọi. Biết viết các đồng phân ancol.

41

- Nêu được tính chất vật lý, tính chất hóa học của ancol.

- Mô tả và biết được các hiện tượng thí nghiệm của ancol. b) Thông hiểu - Xác định được bậc ancol.

IC IA L

- Giải thích được tại sao ancol có nhiệt độ sôi, độ tan trong nước lại cao hơn so với hiđrocacbon có khối lượng mol phân tử chênh lệch không nhiều.

FF

- Viết được các phương trình hóa học chứng minh tính chất hóa học của ancol no.

O

c) Vận dụng

- Phân biệt được ancol với các chất khác bằng phương pháp hóa

N

học.

Ơ

- Giải thích một số hiện tượng tự nhiên liên quan đến thực tiễn.

H

- Tính khối lượng ancol trong phản ứng.

N

- Giải được các bài tập liên quan đến ancol và hỗn hợp ancol. d) Vận dụng bậc cao

Y

- Giải được một số bài tập thực tế.

U

- Tổng hợp các chất.

Q

- Phát hiện một số hiện tượng trong thực tiễn, vận dụng kiến thức hóa học để giải thích.

M

5. Biên soạn các Mức độ nhận biết

D

ẠY

KÈ

câu hỏi/bài tập

Câu 1: Công thức chung của ancol no đơn chức mạch hở là A. CnH2n+1OH (n ≥ 1).

B. CnH2n-1OH (n ≥ 1).

C. CnH2n+2O.

D. CnH2nO (n ≥ 2).

Câu 2: Số đồng phân cấu tạo ancol có công thức phân tử C4H10O là A. 2.

B. 3.

C. 4.

D. 5.

Câu 3: Một rượu đơn chức có 50% O về khối lượng. Công thức

42

phân tử của rượu là A. C3H7OH.

B. CH3OH.

C. C2H5OH.

D. C3H5OH.

A. Etanol.

B. Propanol.

C. Propan-1,3-điol.

D. Glixerol.

Câu 5: Phát biểu nào dưới đây sai?

IC IA L

Câu 4: Dung dịch nào dưới đây hòa tan được đồng (II) hiđroxit?

dương và nguyên tử O tích điện âm.

FF

A. Liên kết hidro là sự hút tĩnh điện giữa nguyên tử H tích điện

O

B. Giữa các phân tử ancol có liên kết hidro.

C. Nhiệt độ sôi của ancol thấp hơn của các hidrocacbon có cùng

N

số cacbon.

Ơ

D. Tất cả các ancol no đơn chức đều nhẹ hơn nước.

H

Mức độ thông hiểu

N

Câu 1: Chiều giảm dần nhiệt độ sôi (từ trái sang phải) của các chất CH3OH (1), C2H5OH (2), C3H7OH (3) là: B. (3),(2),(1).

C. (2),(3),(1).

D. (1),(3),(2).

U

Y

A. (1),(2),(3).

D

ẠY

KÈ

M

Q

Câu 2: Bậc của ancol 2-metylbutan-2-ol là A. bậc 1.

B. bậc 2.

C. bậc 3.

D. bậc 4.

Câu 3: Dùng chất nào dưới đây để nhận biết 2 dung dịch etanol và etylen glicol?

A. CuO, t0.

B. Na.

C. HBr.

D. Cu(OH)2.

Câu 4: Hiện tượng xảy ra khi cho dung dịch glixerol tác dụng với đồng (II) hiđroxit là A. kết tủa tan, dung dịch trong suốt không màu.

B. kết tủa tan, có khí thoát ra, dung dịch trong màu nâu đỏ.

43

C. kết tủa tan, dung dịch từ không màu chuyển sang xanh lam.

D. kết tủa từ màu xanh chuyển sang trắng, dung dịch trong suốt không màu.

Mức độ vận dụng

lít H2 (đktc), MA< 100. CTCT của A là B. C2H5OH.

C. C3H6(OH)2.

D. C3H5(OH)3.

FF

A. CH3OH.

IC IA L

Câu 1: Cho 13,8 gam ancol A tác dụng với Na dư thu được 5,04

Câu 2: Đốt cháy hoàn toàn m gam hỗn hợp 2 ancol no, đơn chức

O

thu được 70,4 gam CO2 và 39,6 gam nước. Giá trị của m là B. 34,5.

C. 35,4.

D. 32,1.

N

A. 33,2.

Ơ

Câu 3: Theo danh pháp IUPAC, hợp chất CH2=CH–CH2–

H

CH(CH3)–CH(C2H5)–OH. Có tên gọi là

N

A. 3–metylhept–6–en–3–ol.

B. 4–metylhept–1–en–5–ol.

Y

C. 3–metylhept–4–en–3–ol.

U

D. 4–metylhept–6–en–3–ol.

Q

Mức độ vận dụng bậc cao

D

ẠY

KÈ

M

Câu 1: Chất hóa học chứa trong dụng cụ phân tích rượu là gì?

Cơ chế hoạt động của nó như thế nào?

Trả lời: - Thành phần chính của các loại nước uống có cồn là rượu etylic. Đặc tính của rượu etylic là dễ bị oxi hóa. Có rất nhiều chất oxi hóa có thể tác dụng với rượu nhưng người chọn một chất oxi hóa là crom (VI) oxit CrO3. Đây là một chất oxi hóa rất mạnh, là chất ở dạng kết tinh thành tinh thể màu vàng da cam. Bột oxit CrO3 khi gặp rượu etylic sẽ bị khử thành oxit Cr2O3 là một hợp chất có màu xanh đen.

44

- Các cảnh sát giao thông sử dụng các dụng cụ phân tích rượu etylic có chứa CrO3. Khi tài xế hà hơi thở vào dụng cụ phân tích trên, nếu trong hơi thở có chứa hơi rượu thì hơi rượu sẽ tác dụng với CrO3 và biến thành Cr2O3 có màu xanh đen. Dựa vào sự biến

IC IA L

đổi màu sắc mà dụng cụ phân tích sẽ thông báo cho cảnh sát biết được mức độ uống rượu của tài xế. Đây là biện pháp nhằm phát

hiện các tài xế đã uống rượu khi tham gia giao thông để ngăn

FF

chặn những tai nạn đáng tiếc xảy ra.

Câu 2: Vì sao cồn có khả năng sát khuẩn?

O

Trả lời:

Cồn là dung dịch rượu etylic (C2H5OH) có khả năng thẩm thấu

N

cao, có thể xuyên qua màng tế bào đi sâu vào bên trong gây

Ơ

đông tụ protein làm cho tế bào chết. Thực tế là cồn 75o có khả

H

năng sát trùng là cao nhất. Nếu cồn lớn hơn 75o thì nồng độ cồn

N

quá cao làm cho protein trên bề mặt vi khuẩn đông cứng nhanh hình thành lớp vỏ cứng ngăn không cho cồn thẩm thấu vào bên

Y

trong nên vi khuẩn không chết. Nếu nồng độ nhỏ hơn 75o thì

U

hiệu quả sát trùng kém.

Q

Câu 3: Cho biết xăng E5 là xăng chứa 95% xăng khoáng (xăng

D

ẠY

KÈ

M

lấy từ nhiên liệu hóa thạch) + 5% etanol. Nhà nước ta đang khuyến cáo người dân sử dụng loại xăng này, vậy nó có những ưu điểm gì hơn các loại xăng khoáng (xăng 92, 95) khác?

Trả lời: Xăng E5 có nhiều ưu điểm nhưng có 2 ưu điểm chính dưới đây: + Giảm thiểu tình trạng ô nhiễm môi trường vì khi đốt loại xăng này hàm lượng CO sinh ra giảm. + Etanol sản xuất từ sinh học nên giá thành rẻ hơn xăng khoáng thông thường.

6. Thiết kế tiến A. Hoạt động trải nghiệm, kết nối (5’) trình dạy học

Cho HS quan sát một số hình ảnh và cho biết cô đang muốn nói 45

Ơ

N

O

FF

IC IA L

đến cái gì?

→ Rượu (ancol). Năm lớp 9, các em đã được học về 1 loại rượu

H

đó là rượu etylic. Vậy, để biết rõ hơn về cấu tạo và tính chất các

Y

này nhé!

N

loại rượu thì hôm nay chúng ta cùng tìm hiểu về hợp chất hữu cơ

U

B. Hoạt động hình thành kiến thức

Q

* Hoạt động 1: Nêu định nghĩa và phân loại ancol (12’)

D

ẠY

KÈ

M

- GV: Phát phiếu học tập số 1 cho HS. PHIẾU HỌC TẬP SỐ 1 Câu 1: Hãy dựa vào cấu tạo phân tử rượu etylic đã được học ở lớp 9 cho biết định nghĩa ancol?

Câu 2: Có những loại ancol nào và dựa vào đặc điểm gì mà người ta phân thành các loại ancol đó? * Dựa vào …………………… ancol được chia thành: - Ancol no, đơn chức, mạch hở + Ví dụ: CH3OH, C2H5OH,…. + Định nghĩa: ………………………………....………………. ………………………………………………………………....

46

→ CTPT chung: ………………………………

- Ancol không no, đơn chức, mạch hở + Ví dụ: CH2=CH-CH2OH, CH3–C≡C-CH2OH,…. + Định nghĩa: …………………….………....………………..

IC IA L

…………………………………..…………………………….

- Ancol thơm, đơn chức

FF

+ Ví dụ:

O

+ Định nghĩa: ………………………………............................ ………………………………………………………………….

Ơ

N

- Ancol vòng no đơn chức

H

+ Ví dụ:

N

+ Định nghĩa: ………………………………....………………. ………………………………………………………………….

Y

* Dựa vào …………… trong phân tử, các ancol được chia

U

thành: ancol …………. và ancol đa chức.

Q

- Ancol đa chức

D

ẠY

KÈ

M

+ Ví dụ: HO-CH2-CH2-OH, OH-CH2-CH2-CH2OH,… + Định nghĩa: …………………………………………………. ………………………………………………………………….

Câu 3: Ancol no, đơn chức, mạch hở có bao nhiêu loại đồng phân? Viết các đồng phân ancol ứng với công thức phân tử C4H10O? Câu 4: Cho biết các cách đọc tên ancol và nêu ví dụ? Ứng dụng vào đọc tên các ancol vừa viết ở câu 3?

Câu 5: Cho biết tính chất vật lý của ancol? Giải thích tại sao ancol có nhiệt độ sôi cao hơn các hiđrocacbon có cùng phân tử

47

khối?

- Yêu cầu HS hoạt động theo nhóm 4 người hoàn thành câu 1 và dựa vào các ví dụ cho sẵn để hoàn thành câu 2 của phiếu học tập số 1.

IC IA L

- Hoạt động cả lớp: GV yêu cầu vài nhóm lên trả lời, các nhóm

còn lại quan sát bổ sung rồi sau đó giáo viên chỉnh sửa lại và hình thành kiến thức cho HS.

FF

Câu 1: * Định nghĩa ancol

O

Ancol là những hợp chất hữu cơ trong phân tử có nhóm hiđroxyl –OH liên kết trực tiếp với nguyên tử cacbon no.

N

Câu 2:

Ơ

* Dựa vào đặc điểm gốc hiđrocacbon ancol được chia

H

thành:

N

- Ancol no, đơn chức, mạch hở + Ví dụ: CH3OH, C2H5OH,….

Y

+ Định nghĩa: Phân tử có 1 nhóm –OH liên kết với gốc ankyl.

U

→ CTPT chung: CnH2n+1OH (n≥1).

Q

- Ancol không no, đơn chức, mạch hở

D

ẠY

KÈ

M

+ Ví dụ: CH2=CH-CH2OH, CH3–C≡C-CH2OH,…. + Định nghĩa: Phân tử có 1 nhóm –OH liên kết với nguyên tử cacbon no của gốc hiđrocacbon không no.

- Ancol thơm, đơn chức + Ví dụ: + Định nghĩa: Phân tử có nhóm –OH liên kết với nguyên tử cacbon no thuộc mạch nhánh của vòng benzen.

- Ancol vòng no đơn chức

48

+ Ví dụ: + Định nghĩa: Phân tử có 1 nhóm –OH liên kết với nguyên tử cacbon no thuộc gốc hiđrocacbon vòng no. thành: ancol đơn chức và ancol đa chức.

- Ancol đa chức

IC IA L

* Dựa vào nhóm –OH trong phân tử, các ancol được chia

FF

+ Ví dụ: HO-CH2-CH2-OH, OH-CH2-CH2-CH2OH,… + Định nghĩa: Phân tử có hai hay nhiều nhóm –OH.

O

- HS sửa bài vào vở.

* Hoạt động 2: Tìm hiểu đồng phân, danh pháp của ancol

N

(15’)

Ơ

- Dựa vào các cách viết đồng phân của các bài học trước các học

H

sinh hoàn thành câu 3 trong phiếu học tập số 1 theo nhóm. Sau

N

đó, các nhóm tiếp tục thảo luận câu 4 trong phiếu học tập số 1.

- GV tiếp tục gọi các nhóm lên trình bày và tiến hành hình thành

Y

kiến thức cho HS.

U

- GV lưu ý chỉ rõ cho HS đọc tên thông thường của các gốc

Q

ankyl có nhánh thường gặp.

- Ancol no, đơn chức, mạch hở có 2 loại đồng phân: đồng phân mạch cacbon và đồng phân vị trí nhóm –OH. - C4H10O:

D

ẠY

KÈ

M

Câu 3:

Câu 4: - Có 2 cách đọc tên ancol:

49

+ Tên thông thường: Ancol + tên gốc ankyl + ic * Cách đọc tên thông thường của một số gốc ankyl thường

O

FF

IC IA L

gặp:

N

+ Tên thay thế:

D

ẠY

KÈ

M

Q

U

Y

N

H

nhóm OH + ol

Ơ

Tên hiđrocacbon tương ứng với mạch chính + số chỉ vị trí

* Hoạt động 3: Nghiên cứu tính chất vật lý của ancol (13’) - Dựa vào kiến thức thực tế kết hợp với SGK, GV yêu cầu HS trình bày các tính chất vật lý của ancol bằng cách trao đổi theo nhóm để hoàn thành câu 5 trong phiếu học tập số 1.

- GV gọi HS lên bảng trình bày bài thảo luận của nhóm mình.

- GV chỉnh sửa, bổ sung và hình thành kiến thức.

50

Câu 5: * Tính chất vật lý của ancol: - Ở điều kiện thường các ancol là chất lỏng hoặc rắn.

- Nhiệt độ sôi, khối lượng riêng của các ancol tăng theo chiều

IC IA L

tăng của phân tử khối.

- Độ tan trong nước của các ancol giảm theo chiều tăng của phân tử khối (giải thích).

FF

- Giữa các phân tử ancol có liên kết hiđro nên chúng có nhiệt độ sôi cao hơn các hiđrocacbon có cùng phân tử khối hoặc

O

đồng phân ete của chúng.

- Giữa các phân tử ancol và phân tử nước có liên kết hiđro nên

Ơ

N

các ancol tan nhiều trong nước.

H

* Hoạt động 4: Tìm hiểu tính chất hóa học của ancol (22’)

N

- Kỹ thuật dạy học công đoạn.

- Chia mỗi tổ ra làm 4 nhóm nhỏ lần lượt thảo luận về 4 phản

Y

ứng của các ancol (giấy thảo luận phải đảm bảo có đủ nội dung

U

về phương trình phản ứng, điều kiện phản ứng, nêu được hiện

Q

tượng, sản phẩm tạo thành, các ví dụ khác, phương trình tổng

D

ẠY

KÈ

M

quát nếu biết và kiến thức ngoài nếu có).

- Sau đó, giấy thảo luận của mỗi nhóm sẽ được di chuyển luân phiên cho các nhóm khác để các nhóm khác đóng góp ý kiến bổ sung thêm cho phần bài làm của nhóm mình.

- Khi tờ giấy thảo luận của mỗi nhóm được di chuyển về chính nhóm mình thì hoạt động dừng lại. Từng nhóm sẽ xem và xử lí các ý kiến của các bạn để hoàn thiện lại kết quả thảo luận của nhóm mình.

- Sau đó, GV gọi các nhóm lên báo cáo kết quả, và GV chỉnh sửa, bổ sung hình thành kiến thức cho HS. * Tính chất hóa học của ancol 51

1. Phản ứng thế H của nhóm -OH a/ Tính chất chung của ancol 2Na + 2C2H5OH → 2C2H5ONa + H2↑ Natri etylat

IC IA L

PTTQ: (n > 1) 2R(OH)n + 2nNa → 2R(ONa)n + nH2↑ Natri ancolat

FF

b/ Tính chất đặc trưng của glixerol

2C3H5(OH)3 + Cu(OH)2 → 2H2O + [C3H5(OH)2O] 2Cu

O

Đồng (II) glixerat

N

Màu xanh lam

=> Đây là phản ứng phân biệt các ancol đa chức có nhóm –

Ơ

OH liền kề với ancol đơn chức và các chất hữu cơ khác.

H

2. Phản ứng thế nhóm OH

N

a/ Phản ứng với axit vô cơ

U

Y

C2H5OH + HBr →

C2H5Br +

H2 O

Etylbromua

PTTQ:

D

ẠY

KÈ

M

Q

R – OH + HX

→

R – X + H2 O

b/ Phản ứng với ancol C2H5─OH + H─OC2H5

H2O + C2H5-O-C2H5 (Đietyl ete)

PTTQ: ROH + R’OH

ROR’ + H2O

3. Phản ứng tách nước PTTQ: (n≥2) CnH2n+1OH

CnH2n + H2O

52

4. Phản ứng oxi hóa a/ Phản ứng oxi hoá không hoàn toàn * Oxh ancol bậc I → anđehit CH3CH2OH + CuO →

CH3CHO

+ Cu + H2O

Anđehit axetic - PTTQ: RCH2OH + CuO

𝑡0

→

IC IA L

𝑡0

RCHO + Cu + H2O

N

O

FF

* Oxh ancol bậc II → xeton

Ơ

* Trong điều kiện trên ancol bậc III không phản ứng.

H

b) Phản ứng oxi hóa hoàn toàn 3𝑛 2

𝑡0

O2 →

N

CnH2n+1OH +

nCO2 + (n+1) H2O.

Y

→ 𝑛𝐻2 𝑂 > 𝑛𝐶𝑂2 .

U

Khi đốt cháy rượu mà cho 𝑛𝐻2 𝑂 > 𝑛𝐶𝑂2 thì rượu đó là rượu

D

ẠY

KÈ

M

Q

no, mạch hở.

* Hoạt động 5: Điều chế, ứng dụng và độc tính, tác hại của ancol (10’) - GV chia lớp thành 4 tổ và cho các tổ bốc thăm (làm ở tiết học trước): 2 tổ làm về điều chế và ứng dụng của ancol và 2 tổ còn lại làm về độc tính và tác hại của cồn công nghiệp (Hình thức trình bày tùy theo mỗi tổ. Có thể báo cáo dưới dạng trình chiếu powerpoint, video, đóng kịch, tranh ảnh, thuyết trình,…).

- GV chọn 2 tổ lên báo cáo và mỗi tổ có 3’ để trình bày bài của mình, HS dưới lớp nêu nhận xét và GV hình thành kiến thức cho HS.

53

- GV cần cho HS biết việc sử dụng rượu để uống là không tốt cho sức khỏe và có thể mất kiểm soát về hành vi của bản thân → không nên uống rượu. * GV chú ý nói thêm cho học sinh về xăng E5 và khuyến cáo các

IC IA L

em nên sử dụng loại xăng này.

* Hoạt động 6: Hoạt động củng cố kiến thức và mở rộng kiến thức (13’)

FF

- GV phát phiếu học tập số 2 và yêu cầu HS tự làm cá nhân hoặc làm bài theo nhóm 2 người nếu không biết làm.

O

PHIẾU HỌC TẬP SỐ 2

Câu 1: Công thức chung của ancol no đơn chức mạch hở là B. CnH2n-1OH (n ≥ 1).

N

A. CnH2n+1OH (n ≥ 1).

D. CnH2nO (n ≥ 2).

Ơ

C. CnH2n+2O.

A. 2.

N

C4H10O là

H

Câu 2: Số đồng phân cấu tạo ancol có công thức phân tử

D. 5.

Y

C. 4.

B. 3.

U

Câu 3: Phát biểu nào dưới đây là sai?

Q

A. Liên kết hiđro là sự hút tĩnh điện giữa nguyên tử H tích

D

ẠY

KÈ

M

điện dương và nguyên tử O tích điện âm.

B. Giữa các phân tử ancol có liên kết hiđro.

C. Nhiệt độ sôi của ancol thấp hơn của các hiđrocacbon có cùng số cacbon.

D. Tất cả các ancol no đơn chức đều nhẹ hơn nước.

Câu 4: Chiều giảm dần nhiệt độ sôi (từ trái sang phải) của các chất: CH3OH (1), C2H5OH (2), C3H7OH (3) là A. (1),(2),(3).

B. (3),(2),(1).

C. (2),(3),(1).

D. (1),(3),(2).

Câu 5: Bậc của ancol 2-metylbutan-2-ol là

54

A. bậc 1.

B. bậc 2.

C. bậc 3.

D. bậc 4.

Câu 6: Dùng chất nào sau đây để nhận biết 2 dung dịch etanol A. CuO, t0.

B. Na.

C. HBr.

D. Cu(OH)2.

IC IA L

và etylen glicol?

Câu 7: Đốt cháy hoàn toàn m gam hỗn hợp 2 ancol no, đơn

là B. 34,5.

C. 35,4.

D. 32,1.

O

A. 33,2.

FF

chức thu được 70,4 gam CO2 và 39,6 gam nước. Giá trị của m

N

Câu 8: Theo danh pháp IUPAC, hợp chất CH2=CH–CH2–

Ơ

CH(CH3)–CH(C2H5)–OH có tên gọi là

H

A. 3–metylhept–6–en–3–ol.

N

B. 4–metylhept–1–en–5–ol.

C. 3–metylhept–4–en–3–ol.

Y

D. 4–metylhept–6–en–3–ol.

U

Câu 9: Chất hóa học chứa trong dụng cụ phân tích rượu là gì?

Q

Cơ chế hoạt động của nó như thế nào?

D

ẠY

KÈ

M

..................................................................................................... ..................................................................................................... ..................................................................................................... .....................................................................................................

- GV sửa bài cho HS. - GV dặn dò HS về làm bài để tiết sau kiểm tra 15’.

KIỂM TRA 15’ Câu 1: Cho 13,8 gam ancol A tác dụng với Na dư thu được 5,04 lít H2 ở đktc, MA< 100. CTCT của A là

55

A. CH3OH.

B. C2H5OH.

C. C3H6(OH)2.

D. C3H5(OH)3.

Câu 2: Công thức chung của ancol no đơn chức mạch hở là B. CnH2n-1OH (n ≥ 1).

C. CnH2n+2O.

D. CnH2nO (n ≥ 2).

IC IA L

A. CnH2n+1OH (n ≥ 1).

Câu 3: Số đồng phân cấu tạo ancol có công thức phân tử

A. 2.

B. 3.

C. 4.

D. 5.

FF

C4H10O là

O

Câu 4: Một rượu đơn chức có 50% O về khối lượng. Công thức phân tử của rượu là

B. CH3OH.

N

A. C3H7OH.

D. C3H5OH.

Ơ

C. C2H5OH.

H

Câu 5: Hiện tượng xảy ra khi cho dung dịch glixerol tác

N

dụng với đồng (II) hiđroxit là A. kết tủa tan, dung dịch trong suốt không màu.

Y

B. kết tủa tan, có khí thoát ra, dung dịch trong màu nâu đỏ.

U

C. kết tủa tan, dung dịch từ không màu chuyển sang xanh

Q

lam.

D

ẠY

KÈ

M

D. kết tủa từ màu xanh chuyển sang trắng, dung dịch trong suốt không màu.

Câu 6: Chỉ dùng chất nào dưới đây có thể nhận biết 2 dung dịch propan-1,3-điol và etylen glicol?

A. CuO, t0.

B. Na.

C. HBr.

D. Cu(OH)2.

Câu 7: Theo danh pháp IUPAC, hợp chất CH3-CH2CH(CH3)–CH(C2H5) –OH có tên gọi là A. 1-etyl-2-metylbutan-1-ol.

B. 3-metylhexan-4-ol.

56

C. 2-etylpentan-3-ol.

D. 4-metylhexan-3-ol.

A. bậc 1.

B. bậc 2.

C. bậc 3.

D. bậc 4.

Câu 9: Chất tác dụng được với Cu(OH)2 là

IC IA L

Câu 8: Bậc của ancol 2-metylbutan-2-ol là

B. glixerol.

C. ancol metylic.

D. ancol propylic.

FF

A. ancol etylic.

Câu 10: Cho biết xăng E5 là xăng chứa 95% xăng khoáng

O

(xăng lấy từ nhiên liệu hóa thạch) + 5% etanol. Nhà nước ta đang khuyến cáo người dân sử dụng loại xăng này, vậy nó có

N

những ưu điểm gì hơn các loại xăng khoáng (xăng 92, 95)?

Ơ

……………………………………………………………......

H

……………………………………………………………......

N

……………………………………………………………...... ……………………………………………………………......

Y

……………………………………………………………......

U

2.3.2. CHỦ ĐỀ 2- PHENOL (01 tiết – xem Phụ Lục)

Q

2.4. MỘT SỐ CHỦ ĐỀ CHƯƠNG ANĐEHIT – AXIT CACBOXYLIC

M

2.4.1. CHỦ ĐỀ 1 – ANĐEHIT (02 tiết – xem Phụ Lục)

KÈ

2.4.2. CHỦ ĐỀ 2 – AXIT CACBOXYLIC (02 tiết) Bước

Chủ đề Axit cacboxylic

1. Xác định vấn Chủ đề axit cacboxylic là một chủ đề vừa quen lại vừa lạ đối với

ẠY

đề cần giải quyết HS. HS đã được học bài axit axetic (tính chất, ứng dụng và điều

D

trong bài học

chế) ở chương trình Hóa lớp 9 chính vì vậy GV cần tổ chức, thiết kế thành chuỗi các hoạt động cho HS theo phương pháp, kĩ thuật dạy học tích cực giúp HS giải quyết trọn vẹn vấn đề học tập được giao một cách tích cực, chủ động, sáng tạo.

2. Lựa chọn nội Cấu trúc bài học gồm:

57

dung xây dựng I. Định nghĩa, phân loại, danh pháp II. Đặc điểm cấu tạo

bài học

III. Tính chất vật lí IV. Tính chất hóa học

IC IA L

V. Điều chế VI. Ứng dụng Chuẩn bị của GV và HS

FF

1. Giáo viên - Giáo án.

O

- Máy chiếu, video.

- Phiếu học tập.

Ơ

2. Học sinh

N

- Phiếu kiểm tra.

H

- Ôn lại kiến thức cũ.

N

- Hoàn thành trước bài được giao về nhà.

- Video thí nghiệm.

Y

- Giấy, bút để hoạt động nhóm.

thức,

kỹ Nêu được:

Q

kiến

U

3. Xác định chuẩn a) Kiến thức

D

ẠY

KÈ

M

năng, năng lực

- Định nghĩa, phân loại, đặc điểm cấu tạo phân tử, danh pháp.

- Tính chất vật lí: Nhiệt độ sôi, độ tan trong nước, liên kết hiđro.

- Tính chất hóa học: Tính axit yếu (phân li thuận nghịch trong dung dịch, tác dụng với bazơ, oxit bazơ, muối của axit yếu hơn, kim loại hoạt động mạnh), tác dụng với ancol tạo thành este. Khái niệm phản ứng este hóa.

- Phương pháp điều chế, ứng dụng của axit cacboxylic. b) Kỹ năng - Quan sát thí nghiệm, mô hình, rút ra được nhận xét, về cấu tạo và tính chất.

58

- Dự đoán được tính chất hóa học của axit cacboxylic no, đơn chức, mạch hở.

- Viết các phương trình hóa học minh họa tính chất hóa học.

- Phân biệt axit cụ thể với ancol, phenol bằng phương pháp hóa

IC IA L

học.

- Tính khối lượng hoặc nồng độ dung dịch axit trong phản ứng. c) Thái độ

FF

- Say mê, hứng thú học tập, trung thực, yêu khoa học.

- Có ý thức vận dụng kiến thức đã học về axit cacboxylic vào

O

thực tiễn cuộc sống, phục vụ đời sống con người.

d) Định hướng các năng lực hình thành và phát triển

N

- Năng lực tự học, năng lực hợp tác.

Ơ

- Năng lực sử dụng ngôn ngữ hóa học.

H

- Năng lực thực hành hóa học.

N

- Năng lực phát hiện và giải quyết vấn đề thông qua môn hóa học.

- Năng lực tính toán hóa học.

Y

- Năng lực vận dụng kiến thức hóa học vào cuộc sống.

U

4. Mô tả mức độ a) Nhận biết

D

ẠY

KÈ

M

đánh giá

Q

yêu cầu kiểm tra, - Nêu được khái niệm, phân loại, danh pháp và đặc điểm cấu tạo của axit cacboxylic.

- Nêu được tính chất vật lí, tính chất hóa học của axit cacboxylic.

- Nêu được các phương pháp điều chế và ứng dụng của axit cacboxylic. b) Thông hiểu - Giải thích được tính tan trong nước của axit cacboxylic.

- So sánh và giải thích được nhiệt độ sôi của axit cacboxylic cao hơn ancol và phenol có cùng phân tử khối.

- Viết được các phương trình hóa học chứng minh tính chất hóa học của axit cacboxylic.

59

- Giải thích được một số hiện tượng thí nghiệm quen thuộc. c) Vận dụng - Phân biệt được hợp chất chứa chức axit với các chất chứa các chức khác bằng phương pháp hóa học.

IC IA L

- Tính khối lượng axit cacboxylic, tìm CTPT của axit,… và một số bài toán liên quan.

- Tính hiệu suất và tìm khối lượng các chất tham gia phản ứng

FF

este hóa. d) Vận dụng bậc cao

O

- Giải được một số bài tập phức tạp.

- Phát hiện một số hiện tượng trong thực tiễn và áp dụng các kiến

Câu 1: Công thức cấu tạo của axit propionic là

H

câu hỏi/bài tập

Ơ

5. Biên soạn các a) Mức độ nhận biết

N

thức hóa học để giải thích.

N

A. CH3COOH.

C. CH3CH2COOH.

B. CH3CH(CH3)-COOH. D. CH3CH2CH2COOH.

Y

Câu 2: Hợp chất HOOC-CH2-COOH có tên gọi là B. axit malonic.

C. axit propanoic.

D. axit ađipic.

Q

U

A. axit oxalic.

D

ẠY

KÈ

M

Câu 3: Có hiện tượng xảy ra khi cho từ từ dung dịch CH3COOH đến dư vào ống nghiệm chứa dung dịch NaOH có vài giọt phenolphthalein là A. Dung dịch từ màu hồng chuyển thành không màu.

B. Dung dịch từ không màu chuyển sang vẩn đục.

C. Dung dịch từ không màu chuyển thành màu hồng.

D. Dung dịch từ màu hồng chuyển sang màu xanh.

Câu 4: Công thức phân tử chung của axit cacboxylic no, đơn chức, mạch hở là A. CnH2nO2 (n≥1).

B. CnH2n+1O2 (n≥1).

60

C. CnH2n+2O2 (n≥1).

D. CnH2n-2O2 (n≥2).

Câu 5: Hợp chất nào dưới đây có nhiệt độ sôi cao nhất?

A. C2H5OH.

B. HCOOH.

C. HCHO.

D. CH3OH.

IC IA L

b) Mức độ thông hiểu

Câu 1: Chất A phản ứng được với Na giải phóng H2. Từ A có thể điều chế trực tiếp được axit axetic bằng một phản ứng hóa học.

FF

Chất A là

B. CH3CH2CH2CH3.

C. C6H5OH.

D. CH3OH.

O

A. CH3CHO.

Câu 2: Cho các chất sau: H2O (1), CH3CHO (2), CH3COOH (3),

sang phải) là:

H

A. (1),(2),(3),(4).

Ơ

N

C2H5OH (4). Thứ tự tăng dần nhiệt độ sôi của các chất (từ trái

D. (2),(4),(3),(1).

N

C. (1),(3),(4),(2).

B. (2),(4),(1),(3).

Câu 3: Số đồng phân cấu tạo của các axit cacboxylic có cùng

Y

công thức phân tử C5H10O2 là

U

A. 2.

B. 4.

C. 5.

D. 3.

D

ẠY

KÈ

M

Q

Câu 4: Chất nào dưới đây không tác dụng được với axit axetic?

A. NaOH.

B. CaCO3.

C. Zn.

D. Cu.

Câu 5: Chất làm mất màu dung dịch nước brom là chất nào dưới đây?

A. axit axetic.

B. axit acrylic.

C. etylen glicol.

D. axit oxalic.

Câu 6: Cho các phản ứng sau (ở điều kiện thích hợp): (1) Lên men giấm ancol etylic.

(2) Oxi hóa không hoàn toàn anđehit axetic.

(3) Oxi hóa không hoàn toàn butan.

61

(4) Cho metanol tác dụng với cacbon oxit.

Số phản ứng tạo axit axetic là A. 1.

B. 2.

C. 3.

D. 4.

dung dịch chất nào dưới đây?

IC IA L

Câu 7: Axit acrylic (CH2=CH-COOH) không có phản ứng với

A. Na2CO3.

B. Br2.

C. NaCl.

D. Ca(HCO3)2.

FF

Câu 8: Để làm sạch lớp cặn trong các dụng cụ đun và chứa nước nóng, người ta dùng A. nước vôi trong.

O

B. dung dịch NaOH. D. dung dịch muối ăn.

c) Mức độ vận dụng

N

C. giấm ăn.

Ơ

Câu 1: Đốt cháy hoàn toàn 0,1 mol một axit cacboxylic đơn chức

H

cần vừa đủ V lít O2 (đktc) thu được 0,3 mol CO2 và 0,2 mol H2O.

A. 6,72.

N

Giá trị của V là

B. 8,96.

C. 11,20.

D. 4,48.

Y

Câu 2: Hỗn hợp X gồm axit HCOOH và axit CH3COOH (tỉ lệ

U

mol (1:1). Lấy 5,3 gam hỗn hợp X tác dụng với 5,75 gam

Q

C2H5OH (có xúc tác H2SO4 đặc), thu được m gam hỗn hợp este

D

ẠY

KÈ

M

(hiệu suất các phản ứng este hoá đều đạt 80%). Giá trị của m là A. 8,10.

B. 6,48.

C. 16,20.

D. 10,12.

Câu 3: Phát biểu dưới đây không đúng là A. dung dịch natri phenolat phản ứng với khí CO2, lấy kết tủa vừa tạo ra cho tác dụng với dung dịch NaOH lại thu được natri phenolat.

B. phenol phản ứng với dung dịch NaOH, lấy muối vừa tạo ra cho tác dụng với dung dịch HCl lại thu được phenol.

C. axit axetic phản ứng với dung dịch NaOH, lấy muối vừa tạo ra cho tác dụng với khí CO2 lại thu được axit axetic.

62

D. etilen phản ứng với dung dịch AgNO3/NH3, lấy kết tủa vừa tạo ra cho tác dụng với dung dịch HCl lại thu được etilen.

Câu 4: Cho 24,4 gam hỗn hợp gồm axit axetic, axit fomic, glixerol, ancol etylic tác dụng với Na dư. Sau khi phản ứng xảy ra

của m là A. 25,0.

B. 31,0.

C. 23,8.

A. giấm.

D. 37,6.

FF

Câu 5: Axit xitric có vị chua của

IC IA L

hoàn toàn thu được 6,72 lít khí H2 (đktc) và m gam muối. Giá trị

B. chanh.

C. me.

O

d) Mức độ vận dụng bậc cao

D. khế.

Hãy giải thích tại sao?

N

Câu 1: Khi bị ong, kiến đốt chúng ta thường được bôi vôi lên?

Ơ

Trả lời: Do khi ong, kiến đốt trong chất độc chúng tiết ra có chứa

H

axit vì thế ta thường bôi vôi lên để trung hòa độc tính axit.

N

Câu 2: Hỗn hợp X gồm axit fomic, axit acrylic, axit oxalic và axit axetic. Cho m gam X phản ứng hết với dung dịch NaHCO3

Y

thu được 2,016 lít CO2 (đktc). Đốt cháy hoàn toàn m gam X cần

U

vừa đủ 3,024 lít O2 (đktc), thu được 7,26 gam CO2 và a gam H2O.

Q

Giá trị của a là

ẠY

KÈ

M

A. 1,08.

B. 4,32.

C. 2,16.

D. 0,72.

Câu 3: Dầu chuối là este được tổng hợp từ ancol isopentylic (ancol isoamylic) và axit nào dưới đây?

A. Axit acrylic.

B. Axit axetic.

C. Axit fomic.

D. Axit oxalic.

6. Thiết kế tiến A. Hoạt động trải nghiệm, kết nối (5’)

D

trình dạy học

- Cho HS xem video về các nhân vật hoạt hình ăn chanh. Khi xem các biểu cảm của các nhân vật hoạt hình trong đoạn phim, chắc hẳn các em đã cảm nhận được phần nào về vị chua của chanh. Trong thực tế, không chỉ có quả chanh mà các quả khác cũng có vị chua riêng của nó, ví dụ như: quả me, quả táo, quả 63

nho,… Vị chua của các loại trái cây do một loại hợp chất hữu cơ gây nên đó chính là axit cacboxylic và bây giờ ta cùng đi tìm hiểu về loại hợp chất này nhé!

B. Hoạt động hình thành kiến thức

IC IA L

* Hoạt động 1: Tìm hiểu định nghĩa, phân loại, danh pháp axit cacboxylic (15’)

- GV cho HS hoạt động nhóm để hoàn thành phiếu học tập số 1

FF

trước ở nhà.

PHIẾU HỌC TẬP SỐ 1

O

(HS chuẩn bị trước ở nhà)

- Cho các axit cacboxylic sau: HCOOH, CH3COOH, CH2=CH-

N

COOH, C6H5COOH, HOOC-COOH, HOOC-CH2-COOH,…

Ơ

(nhóm cacboxyl (-COOH) được gọi là nhóm chức của axit

H

cacboxylic).

N

- Dựa vào kiến thức đã học ở bài axit axetic (lớp 9) và trả lời các câu hỏi sau đây:

Y

Câu 1: a) Nêu định nghĩa và viết công thức chung của axit

U

cacboxylic.

Q

b) Thế nào là axit cacboxylic no, đơn chức, mạch hở? Viết

D

ẠY

KÈ

M

công thức phân tử chung của axit cacbonxylic no, đơn chức, mạch hở? ………………………………………………………………….. ………………………………………………………………….. ………………………………………………………………….. …………………………………………………………………..

Câu 2: Theo em, axit cacboxylic được chia thành các loại nào? Mỗi loại lấy một ví dụ minh họa. ………………………………………………………………….. …………………………………………………………………..

64

…………………………………………………………………..

Câu 3: Cách gọi tên axit cacboxylic như thế nào? Nêu cách gọi tên thay thế của các axit cacboxylic no, đơn chức, mạch hở. …………………………………………………………………..

IC IA L

………………………………………………………………….. …………………………………………………………………..

- GV tiếp tục cho thời gian để các em hoàn thành phiếu học tập

FF

số 1 tại lớp với những câu chưa hoàn thiện (khoảng 2-3’).

- Trong quá trình hoạt động nhóm của các em, GV quan sát và

O

kịp thời phát hiện các khó khăn để gợi ý giúp các em có thể nhớ lại các kiến thức cũ để hoàn thành phiếu học tập.

N

- Sau đó, GV sẽ gọi các nhóm lên báo cáo và các nhóm khác

Ơ

quan sát, góp ý và bổ sung để GV có thể biết được HS đã có

H

những kiến thức nào và những kiến thức nào cần điều chỉnh để

N

hình thành kiến thức một cách chính xác cho các em.

- Sau khi hoạt động nhóm xong GV cho HS hoạt động cá nhân:

Y

nghiên cứu sách giáo khoa để tiếp tục hoàn thiện phiếu học tập số

D

ẠY

KÈ

M

Q

U

1 và gọi tên thay thế của các axit cacboxylic sau:

;

- Hoạt động chung cả lớp: GV mời một số nhóm trình bày kết quả, các nhóm khác góp ý, bổ sung (mời các nhóm có kết quả khác nhau trình bày để khi thảo luận chung cả lớp được phong phú, đa dạng và HS sẽ được rút kinh nghiệm thông qua sai lầm của mình).

Câu 1: a) Định nghĩa chung về axit cacboxylic (SGK) Công thức chung: R(COOH)n; n≥1, n nguyên; R: nguyên tử H, gốc hiđrocacbon, trừ trường hợp HOOC-COOH, R là nhóm –

65

COOH khác. b) Axit cacboxylic no, đơn chức, mạch hở: là những hợp chất hữu cơ có chứa một nhóm chức cacbonyl liên kết với gốc ankyl (trừ H-COOH).

IC IA L

Công thức chung: CnH2n+1COOH (n≥0, nguyên), hoặc CmH2mO2 (m≥1, nguyên).

Câu 2: Phân loại (SGK).

FF

Câu 3: Danh pháp:

- Danh pháp thông thường: liên quan đến nguồn gốc tìm ra

O

chúng.

+ HCOOH: axit fomic; CH3COOH: axit axetic; C2H5COOH:

N

axit propionic; CH2=CH-COOH: axit acrylic; HOOC-COOH:

H

axit benzoic…

Ơ

axit oxalic; HOOC-(CH2)4-COOH: axit ađipic; C6H5COOH:

N

- Danh pháp thay thế của axit cacboxylic no, đơn chức, mạch hở = Axit + (số chỉ vị trí nhánh + tên mạch nhánh)nếu có + tên

Y

hiđrocacbon no tương ứng với mạch chính + oic.

U

(GV lưu ý HS cách chọn mạch chính và cách đánh số nguyên

Q

tử C của nhóm chức –COOH là nguyên tử C số 1).

D

ẠY

KÈ

M

- Đọc tên 2 chất đã cho:

* Hoạt động 2: Nghiên cứu đặc điểm cấu tạo của axit cacboxylic (10’) - Hoạt động cá nhân: GV yêu cầu HS nghiên cứu SGK và cho biết đặc điểm của liên kết O-H và liên kết C-OH của nhóm

66

cacboxyl –COOH trong phân tử axit cacboxylic.

- GV chú ý quan sát hoạt động cá nhân của HS để kịp thời phát hiện những khó khăn, vướng mắc của HS để hỗ trợ kịp thời.

- Hoạt động chung cả lớp: GV mời một số HS báo cáo, các HS

IC IA L

khác góp ý, bổ sung, GV hướng dẫn để HS chốt được các kiến

FF

thức về đặc điểm cấu tạo của nhóm cacboxyl:

O

* Đặc điểm cấu tạo:

Cả liên kết O-H và liên kết C-OH đều bị phân cực, tuy nhiên

N

do ảnh hưởng của nhóm C=O hút electron mạnh, làm liên kết

Ơ

O-H và liên kết C-OH của nhóm –COOH phân cực mạnh

H

hơn liên kết O-H và liên kết C-OH trong phân tử ancol,

N

phenol, dẫn đến tính axit của các axit cacboxylic mạnh hơn tính axit của phenol. Nhóm –COOH gây ra các phản ứng hóa

Y

học đặc trưng của axit cacboxylic.

U

* Hoạt động 3: Tìm hiểu tính chất vật lí (15’)

Q

- GV yêu cầu HS nghiên cứu SGK kết hợp với đặc điểm cấu tạo

D

ẠY

KÈ

M

của phân tử axit cacboxylic và hoạt động cá nhân để trả lời các câu hỏi sau: + Giữa các phân tử axit cacboxylic có khả năng tạo liên kết hiđro hay không? + So sánh nhiệt độ sôi của axit cacboxylic với nhiệt độ sôi của ancol có cùng phân tử khối. Giải thích?

- Hoạt động chung cả lớp: GV mời một số HS lên báo cáo, các HS khác góp ý, bổ sung, GV lưu ý HS một số ý: Giữa các phân tử axit cacboxylic có khả năng tạo liên kết hiđro, liên kết hiđro giữa các phân tử axit bền hơn liên kết hiđro giữa các phân tử ancol.

Nhiệt độ sôi của axit tăng theo chiều tăng của phân tử khối và cao

67

hơn nhiệt độ sôi của các ancol có cùng phân tử khối. * Tính chất vật lý của axit cacboxylic: - Trạng thái: lỏng hoặc rắn ở điều kiện thường.

- Mùi vị: mỗi axit có mùi vị riêng.

IC IA L

- Nhiệt độ sôi tăng theo chiều tăng của phân tử khối và cao hơn nhiệt độ sôi của các ancol có cùng phân tử khối.

* Hoạt động 4: Tìm hiểu tính chất hóa học của axit cacboxylic

FF

(23’)

- GV chọn khoảng 8 HS học khá môn hóa học và có khả năng

O

làm thí nghiệm tốt cho các em đi làm thí nghiệm về tính chất hóa học của axit cacboxylic dưới sự giám sát của GV (vào một buổi

N

khác giờ học trên lớp). Sau đó, các HS sẽ quay video về các thí

Ơ

nghiệm mà mình đã thực hiện thành công.

H

- GV cho tiến hành thảo luận nhóm (chia lớp thành 8 nhóm nhỏ)

N

mỗi nhóm sẽ có sự góp mặt của 1 trong 8 HS đã được làm thí nghiệm, các em này sẽ góp phần định hướng, giúp đỡ các bạn

Y

còn lại trong nhóm hoàn thành hoạt động nhóm.

U

- Hoạt động nhóm: Từ đặc điểm cấu tạo của axit cacboxylic, kết

Q

hợp với các kiến thức đã học ở bài ancol (lớp 11) và bài axit

D

ẠY

KÈ

M

axetic (lớp 9), GV yêu cầu các nhóm dự đoán tính chất hóa học chung của axit cacboxylic (khả năng phân li trong nước, khả năng làm đổi màu quỳ tím, tác dụng với kim loại, bazơ, oxit bazơ,…).

- Hoạt động cả lớp: GV mời một số nhóm báo cáo kết quả dự đoán tính chất hóa học của axit cacboxylic, các nhóm khác góp ý, bổ sung.

- Sau đó, GV cho HS xem video thí nghiệm do chính các bạn trong lớp của mình tiến hành thí nghiệm để kiểm tra kết quả dự đoán và nêu quá trình thí nghiệm, hiệng tượng và giải thích từ đó viết PTHH xảy ra.

- GV hướng dẫn HS chuẩn hóa kiến thức về tính chất hóa học của 68

axit cacboxylic. * Tính chất hóa học:

IC IA L

- Tính axit yếu:

- Tác dụng với chất chỉ thị: Dung dịch axit cacboxylic làm quỳ tím chuyển sang màu đỏ.

- Tác dụng với bazơ, oxit bazơ tạo thành muối và nước:

FF

CH3COOH + NaOH → CH3COONa + H2O

2CH3COOH + MgO → (CH3COO)2Mg + H2O

O

- Tác dụng với muối của các axit yếu hơn:

2CH3COOH + CaCO3 → (CH3COO)2Ca + CO2↑ + H2O

N

- Tác dụng với các kim loại đứng trước hiđro trong dãy hoạt

Ơ

động hóa học của các kim loại tạo thành muối và giải phóng

H

H2 :

N

2CH3COOH + Zn → (CH3COO)2Zn + H2↑ - Phản ứng thế nhóm –OH: tác dụng với ancol tạo este và

Q

U

Y

nước (phản ứng este hóa).

D

ẠY

KÈ

M

* Hoạt động 5: Tìm hiểu ứng dụng, điều chế axit cacboxylic (10’) - GV cho HS hoạt động nhóm: + Nêu các phương pháp điều chế axit cacboxylic mà em đã biết? + Nghiên cứu SGK và bổ sung thêm các phương pháp mà mình còn thiếu; viết các phương trình hóa học của các phản ứng điều chế.

- GV cho HS hoạt động chung cả lớp: GV yêu cầu một số nhóm trình bày các phương pháp chung để điều chế axit cacboxylic và một số phương pháp riêng thường dùng để điều chế axit axetic, viết PTHH xảy ra; các nhóm khác góp ý, bổ sung; GV hướng dẫn 69

HS chuẩn hóa kiến thức.

- GV yêu cầu HS cho biết một vài ứng dụng trong thực tế của axit axetic mà em biết.

- GV yêu cầu HS về nhà nghiên cứu SGK và cho biết ứng dụng

IC IA L

chủ yếu của axit cacboxylic (HS ghi các ứng dụng đó vào vở, buổi sau GV có thể kiểm tra hoặc cho các nhóm kiểm tra chéo và bổ sung lẫn nhau).

FF

* Hoạt động 6: Củng cố và mở rộng kiến thức (10’) PHIẾU HỌC TẬP SỐ 2

O

Câu 1: Công thức cấu tạo của axit propionic là A. CH3COOH.

B. CH3CH(CH3)-COOH.

D. CH3CH2CH2COOH.

N

C. CH3CH2COOH.

Ơ

Câu 2: Để làm sạch lớp cặn trong các dụng cụ đun và chứa

H

nước nóng, người ta dùng

N

A. nước vôi trong.

C. giấm ăn.

B. dung dịch NaOH. D. dung dịch muối ăn.

Y

Câu 3: Chất A phản ứng được với Na giải phóng H2. Từ A có

U

thể điều chế trực tiếp được axit axetic bằng một phản ứng hóa

D

ẠY

KÈ

M

Q

học. Chất A là A. CH3CHO.

B. CH3CH2CH2CH3.

C. C6H5OH.

D. CH3OH.

Câu 4: Số đồng phân cấu tạo của các axit cacboxylic có cùng công thức phân tử C5H10O2 là A. 2.

B. 4.

C. 5.

D.3.

Câu 5: Đốt cháy hoàn toàn 0,1 mol một axit cacboxylic đơn chức cần vừa đủ V lít O2 (đktc) thu được 0,3 mol CO2 và 0,2 mol H2O. Giá trị của V là A. 6,72.

B. 8,96.

C. 11,2.

Câu 6: Phát biểu dưới đây không đúng là

70

D. 4,48.

A. dung dịch natri phenolat phản ứng với khí CO2, lấy kết tủa vừa tạo ra cho tác dụng với dung dịch NaOH lại thu được natri phenolat.

B. phenol phản ứng với dung dịch NaOH, lấy muối vừa tạo ra

IC IA L

cho tác dụng với dung dịch HCl lại thu được phenol.

C. axit axetic phản ứng với dung dịch NaOH, lấy muối vừa tạo ra cho tác dụng với khí CO2 lại thu được axit axetic.

FF

D. etilen phản ứng với dung dịch AgNO3/NH3, lấy kết tủa vừa tạo ra cho tác dụng với dung dịch HCl lại thu được etilen.

O

Câu 7: Khi bị ong, kiến đốt chúng ta thường được bôi vôi lên?

Hãy giải thích tại sao?

N

…………………………………………………………………..

Ơ

…………………………………………………………………..

H

…………………………………………………………………..

N

…………………………………………………………………..

- Đáp án: 1.C, 2.C, 3.D, 4.B, 5.A, 6C.

Y

- GV dặn dò HS ôn bài để tiết sau liểm tra 15’.

U

KIỂM TRA 15’

D

ẠY

KÈ

M

Q

Câu 1: Hợp chất HOOC-CH2-COOH có tên gọi là A. axit oxalic.

B. axit malonic.

C. axit propanoic.

D. axit ađipic.

Câu 2: Có hiện tượng gì xãy ra khi cho từ từ dung dịch CH3COOH đến dư vào ống nghiệm có chứa dung dịch NaOH và dung dịch phenolphtalein, lắc đều?

A. Dung dịch từ màu hồng chuyển thành không màu.

B. Dung dịch từ không màu chuyển sang vẩn đục.

C. Dung dịch từ không màu chuyển thành màu hồng.

D. Dung dịch từ màu hồng chuyển sang màu xanh.

Câu 3: Cho các chất sau: H2O (1), CH3CHO (2), CH3COOH

71

(3), C2H5OH (4). Thứ tự tăng dần nhiệt độ sôi của các chất (từ trái sang phải) là: A. (1),(2),(3),(4).

B. (2),(4),(1),(3).

C. (1),(3),(4),(2).

D. (2),(4),(3),(1).

A. NaOH.

B. CaCO3.

C. Zn.

D. Cu.

A. giấm.

FF

Câu 5: Axit oxalic có vị chua của

IC IA L

Câu 4: Chất nào sau đây không tác dụng được với axit axetic?

B. chanh.

C. me.

D. khế.

O

Câu 6: Công thức phân tử chung của axit cacboxylic no, đơn chức, mạch hở là

B. CnH2n+1O2 (n≥1).

Ơ

C. CnH2n+2O2 (n≥1).

N

A. CnH2nO2 (n≥1).

D. CnH2n-2O2 (n≥2).

H

Câu 7: Số đồng phân cấu tạo của các axit cacboxylic có cùng

A. 2.

N

công thức phân tử C5H10O2 là B. 4.

C. 5.

D.3.

Y

Câu 8: Cho 24,4 gam hỗn hợp gồm axit axetic, axit fomic,

U

glixerol, ancol etylic tác dụng với Na dư. Sau khi phản ứng

Q

hoàn toàn thu được 6,72 lít khí H2 (đktc) và m gam muối. Giá

D

ẠY

KÈ

M

trị của m là A. 25.

B. 31.

C. 23,8.

D. 37,6.

Câu 9: Để làm sạch lớp cặn trong các dụng cụ đun và chứa nước nóng, người ta dùng A. nước vôi trong.

B. dung dịch NaOH.

C. giấm ăn.

D. dung dịch muối ăn.

Câu 10: Dầu chuối là este được tổng hợp từ ancol isopentylic (ancol isoamylic) và axit nào dưới đây?

A. Axit acrylic.

B. Axit axetic.

C. Axit fomic.

D. Axit oxalic.

- Đáp án: 1.B, 2.A, 3.B, 4.D, 5.C, 6A, 7.B, 8.D, 9.C, 10.B. 72

73

D

ẠY M

KÈ Y

U

Q H

N Ơ N

IC IA L

FF

O

CHƯƠNG 3: THỰC NGHIỆM SƯ PHẠM 3.1. Mục đích thực nghiệm Đánh giá hiệu quả và tính khả thi của việc sử dụng các phương pháp và kỹ thuật dạy học tích cực tổ chức hoạt động học theo nhóm phần các hợp chất hữu cơ

IC IA L

có nhóm chức trong chương trình hóa học lớp 11.

3.2. Đối tượng thực nghiệm

153 học sinh lớp 11 của hai trường: Trường THPT Thái Phiên – Quảng Nam

FF

và trường THPT Thanh Khê – Đà Nẵng.

O

3.3. Tiến hành thực nghiệm 3.3.1. Chuẩn bị cho TNSP

N

- Chuẩn bị 2 giáo án bài: Ancol và Axit cacboxylic lớp 11.

Ơ

- Chuẩn bị 2 đề kiểm tra 15’ cho hai bài trên.

3.3.2. Tổ chức thực hiện

N

H

- Chuẩn bị các dụng cụ cần thiết cho quá trình dạy học.

Y

- Thực hiện các bài dạy ở các lớp thực nghiệm (TN) theo hướng dạy học tích

U

cực và ở các lớp đối chứng (ĐC) theo phương pháp truyền thống một số bài giảng

Q

được nêu trong chương (cụ thể là 2 bài: ancol và axit cacboxylic).

M

- Xây dựng các đề kiểm tra để đánh giá sự lĩnh hội kiến thức của học sinh (cả

KÈ

hai lớp TN – ĐC), cách học sinh học như thế nào và có biết vận dụng kiến thức học được vào thực tiễn không thông qua mỗi bài dạy.

- Tiến hành kiểm tra và thống kê kết quả để so sánh hiệu quả giảng dạy giữa

D

ẠY

các cặp lớp đối chứng – thực nghiệm.

- Tiếp thu góp ý của các giáo viên về nội dung và phương pháp dạy học để

rút kinh nghiệm thông qua trò chuyện.

- Chúng tôi đã lựa chọn hai lớp thực nghiệm và hai lớp đối chứng để tổ chức thực hiện và điều tra kết quả qua bài kiểm tra và phiếu điều tra:

74

+ Trường THPT Thanh Khê – Đà Nẵng: Cặp lớp ĐC – TN: Lớp 11/6 và 11/4 + Trường THPT Thái Phiên – Thăng Bình – Quảng Nam: - Cặp lớp ĐC –

Bảng 3.1: Danh sách các lớp thực nghiệm và đối chứng

1

Tên trường

Lớp TN

Lớp ĐC

Lớp

Sỉ số

Lớp

Sỉ số

THPT Thanh Khê

11/4

40

11/6

36

(Đà Nẵng)

11/4

40

11/6

Tên bài dạy

Ancol (2 tiết)

FF

STT

IC IA L

TN: Lớp 11/6 và 11/1.

36

Axit cacboxylic (2

11/1

41

11/6

36

Ancol (2 tiết)

(Quảng Nam)

11/1

41

11/6

36

Axit cacboxylic (2

N

THPT Thái Phiên

tiết)

H

Ơ

2

O

tiết)

N

3.3.3. Kiểm tra, đánh giá kết quả

Y

- Qua giảng dạy và kiểm tra đã thấy HS học tập và làm bài hết năng lực của

U

mình. Kết hợp với quá trình chấm điểm và xử lí kết quả kiểm tra chúng tôi hi vọng

Q

sẽ thấy được khả năng tiếp thu và tái hiện kiến thức của HS. Hình thức chọn 2 lớp thực nghiệm và 2 lớp đối chứng, chúng tôi đã nhờ thầy cô giáo trong tổ chuyên môn

M

chọn hai cặp lớp có sỉ số, giới tính, sức khỏe và trình độ tương đương nhau, để việc

KÈ

giảng dạy, kiểm tra đánh giá được chính xác, khách quan và hiệu quả.

- Bài kiểm tra được tiến hành vào tiết học sau khi bài dạy diễn ra.

ẠY

- Sử dụng phiếu điều tra để đánh giá việc hoạt động nhóm của học sinh.

D

3.3.4. Xử lí kết quả thực nghiệm - Chúng tôi đã phát ra 81 phiếu thăm dò HS các lớp thực nghiệm trường

THPT Thanh Khê (Đà Nẵng) và THPT Thái Phiên (Quảng Nam) và thu về 81

phiếu.

- Sử dụng phương pháp thống kê để xử lí điểm số kiểm tra/kết quả thực nghiệm của các lớp.

75

- Tôi tự tay chấm bài và thống kê điểm, tính %.

- Vẽ biểu đồ so sánh giữa lớp đối chứng và lớp thực nghiệm.

3.4. Kết quả thực nghiệm

IC IA L

3.4.1. Kết quả các bài kiểm tra thực nghiệm

Kết quả thu được sau khi chấm bài kiểm tra 15’. Tôi áp dụng toán thống kê

để xử lý số liệu, vẽ biểu đồ so sánh 2 đối tượng HS lớp đối chứng và thực nghiệm

FF

nhằm đánh giá tính khả thi mà tôi đã đề xuất.

+ Trường THPT Thanh Khê – Đà Nẵng

O

* CHỦ ĐỀ ANCOL

N

Bảng 3.2: Kết quả kiểm tra hai lớp 11/6 và 11/4 trường THPT Thanh Khê

Ơ

Điểm

tượng số

36

11/4 TN

40

2

-

2

3

4

5

6

7

8

9

10

TB

1

7

7

7

9

1

2

-

5,58

5

7

8

13

2

3

-

6,08

U

Y

11/6 ĐC

1

H

Sỉ

N

Lớp

Đối

-

2

M

Q

-

KÈ

* Thống kê chất lượng kiểm tra (tính theo %)

Lớp

Giỏi

D

ẠY

Số

Khá %

HS

Số

TB %

Số

HS

HS

Yếu %

Số

Kém %

HS

Số

%

HS

11/6

2

5,56

10

27,78 14

38,88 8

22,22 2

5,56

11/4

3

7,5

15

37,5

37,5

17,5

0

15

76

7

0

* Vẽ biểu đồ

Đối chứng

Thực nghiệm

IC IA L

40 35 30 25

FF

20 15

O

10 0 Giỏi

TB

Yếu

Kém

Ơ

Khá

N

5

H

Hình 3.1. Biểu đồ thống kê chất lượng ở 2 lớp 11/6 và 11/4 trường THPT Thanh

N

Khê – Đà Nẵng

Y

+ Trường THPT Thái Phiên –Quảng Nam

U

Bảng 3.3: Kết quả kiểm tra hai lớp 11/6 và 11/1 trường THPT Thái Phiên Điểm

Q Sỉ

tượng số

M

Lớp

Đối

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

TB

36

-

4

6

3

4

5

7

4

3

-

5,44

11/1 TN

41

-

-

1

3

5

8

12

8

4

-

6,63

D

ẠY

KÈ

11/6 ĐC

Lớp

* Thống kê chất lượng kiểm tra (tính theo %) Giỏi

Khá

TB

77

Yếu

Kém

Số

%

Số

HS

%

Số

HS

%

Số

HS

%

Số

HS

%

HS

3

8,33

11

30,56 9

25

9

25

4

11,11

11/1

4

9,76

20

48,78 13

31,7

4

9,76

0

0

IC IA L

11/6

Thực nghiệm

O

Đối chứng

FF

* Vẽ biểu đồ

N

50

Ơ

40

H

30

N

20

0

Khá

TB

M

Q

Giỏi

U

Y

10

Yếu

Kém

Hình 3.2. Biểu đồ thống kê chất lượng ở 2 lớp 11/6 và 11/1 trường THPT Thái

D

ẠY

KÈ

Phiên – Quảng Nam

78

* CHỦ ĐỀ AXIT CACBOXYLIC + Trường THPT Thanh Khê – Đà Nẵng

Lớp

Đối

Điểm

Sỉ

tượng số

1

2

3

4

5

6

7

8

36

-

1

3

2

5

7

12

5

11/4 TN

40

-

-

2

3

4

8

15

5

9

10

TB

1

-

6,08

3

-

6,45

N

O

FF

11/6 ĐC

IC IA L

Bảng 3.4: Kết quả kiểm tra hai lớp 11/6 và 11/4 trường THPT Thanh Khê

Khá

Số

Số

%

HS

%

Số

%

HS

Yếu Số

Kém %

HS

Số

%

HS

1

2,78

17

47,22 12

33,33 5

13,89 1

2,78

11/4

3

7,5

20

50

30

12,5

0

12

M

Q

U

11/6

Y

HS

TB

H

Giỏi

N

Lớp

Ơ

* Thống kê chất lượng kiểm tra (tính theo %)

D

ẠY

KÈ

* Vẽ biểu đồ

79

5

0

Đối chứng

Khá

Yếu

TB

O

Giỏi

FF

IC IA L

50 45 40 35 30 25 20 15 10 5 0

Thực nghiệm

Kém

N

Hình 3.3. Biểu đồ thống kê chất lượng ở 2 lớp 11/6 và 11/4 trường THPT Thanh

Ơ

Khê – Đà Nẵng

H

+ Trường THPT Thái Phiên – Quảng Nam

36

M

11/6 ĐC

Y

tượng số

Điểm

U

Sỉ

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

TB

-

1

1

5

7

9

9

2

2

-

5,86

-

-

-

2

4

5

11

15

4

-

7,46

Q

Lớp

Đối

41

ẠY

KÈ

11/1 TN

N

Bảng 3.5: Kết quả kiểm tra hai lớp 11/6 và 11/1 trường THPT Thái Phiên

D

Lớp

* Thống kê chất lượng kiểm tra (tính theo %) Giỏi Số HS

Khá %

Số HS

TB %

Số HS

80

Yếu %

Số HS

Kém %

Số HS

%

11/6 2

5,55

11

30,56 16

44,44 6

16,67 1

2,78

11/1 4

9,76

26

63,41 9

21,95 2

4,88

0

Đối chứng

Thực nghiệm

FF

70

IC IA L

* Vẽ biểu đồ

0

60

O

50

N

40 30

Ơ

20

H

10

N

0 Giỏi

TB

Yếu

Kém

Y

Khá

U

Hình 3.4. Biểu đồ thống kê chất lượng ở 2 lớp 11/6 và 11/1 trường THPT Thái

Q

Phiên – Thăng Bình – Quảng Nam

M

3.4.2. Kết quả thăm dò ý kiến giáo viên của các lớp tiến hành thực nghiệm Tổng hợp từ việc trò chuyện với 2 GV của các lớp tiến hành thực nghiệm

KÈ

trường THPT Thanh Khê và THPT Thái Phiên, tôi đã thu được kết quả như sau:

ẠY

- Các GV chia sẻ ít khi dạy theo các phương pháp tích cực, riêng trường

Thanh Khê sử dụng phương pháp học nhóm thông thường chứ không sử dụng các kĩ

D

thuật dạy học cụ thể theo nhóm vì các lý do: cách soạn bài theo phương pháp tích

cực tốn khá nhiều thời gian, cả GV và HS đã quen dạy và học theo phương pháp truyền thống, cơ sở vật chất còn thiếu thốn, khoảng thời gian chuyển tiết quá ngắn cho việc chuẩn bị bàn ghế thuận lợi cho phương pháp học nhóm,…

81

- GV nhận xét bài dạy theo hoạt động nhóm được thực hiện khá tốt, theo cách này giúp các em HS tích cực và hứng thú hơn trong việc học tập, các em hoạt động liên tục nên hạn chế được việc ngủ gật trong giờ học. Không khí lớp học sôi nổi lên hẳn, các em biết đưa ra và bảo vệ quan điểm của mình qua cách mà các em

IC IA L

tranh luận với nhau. Không những vậy, nó còn giúp các em tăng khả năng hợp tác

trong hoạt động nhóm, giúp các em tự tin hơn trước đám đông và biết cách tự thuyết trình sản phẩm của nhóm,…

FF

- Bên cạnh đó, có nhiều em lợi dụng hoạt động nhóm để nói chuyện nên

O

người dạy cần có nhiều biện pháp khắc phục trong quá trình dạy.

3.4.3. Kết quả thăm dò ý kiến HS của các lớp tiến hành thực nghiệm

N

Tổng hợp 81 phiếu thăm dò ý kiến HS các lớp thực nghiệm của hai trường

Ơ

THPT Thanh Khê (Đà Nẵng) và THPT Thái Phiên (Quảng Nam), tôi đã thu được

H

kết quả như sau:

N

Bảng 3.6: Kết quả thăm dò ý kiến học sinh câu 1

Y

Câu 1: Theo bạn, làm việc nhóm tức là

Tỉ lệ %

13

16,05 %

19

23,46 %

47

58,02 %

2

2,48 %

U

Mỗi người làm tất cả công việc theo chủ đề đã định trước

Số HS

theo ý riêng của mình rồi gộp lại lấy kết quả tốt nhất.

Q

Người nhóm trưởng chia nhỏ công việc, giao cho mỗi

M

người một việc rồi tổng hợp kết quả.

KÈ

Mỗi người cùng nhau đóng góp ý kiến để giải quyết công việc.

D

ẠY

Ý kiến riêng của bạn.

Các HS phần lớn đã nhận thức đúng được việc làm việc nhóm là mỗi người

cùng đóng góp ý kiến để giải quyết công việc và mỗi thành viên trong nhóm đều phải có trách nhiệm với công việc được giao. Điều đó cho ta thấy, việc định nghĩa đúng đắn về làm việc nhóm sẽ giúp các em thành công trong việc học tập theo nhóm. Tuy vậy, bên cạnh đó vẫn có những em chưa hiểu rõ được cách học tập và 82

làm việc theo nhóm và cần có biện pháp để các em hiểu rõ về phương pháp học tập này.

Bảng 3.7: Kết quả thăm dò ý kiến học sinh câu 2 Số HS

Phát huy tốt nhất trí tuệ tập thể, giải quyết công việc một cách dễ dàng hơn.

Hình thành thói quen học tập theo phương pháp mới trong

63

77,78 %

57

70,37 %

FF

môi trường tập thể.

Cảm thấy hứng thú khi mình tự tìm hiểu, giải thích được

Tỉ lệ %

IC IA L

Câu 2: Theo bạn, làm việc nhóm có tác dụng

65

80,25 %

71

87,65 %

O

thắc mắc; tiếp thu bài một cách tự nhiên, dễ ghi nhớ,

N

không gượng ép.

Ơ

Không khí lớp học thoải mái, sôi nổi, không áp lực, không

H

nhàm chán.

Q

U

Y

N

Đa số HS được học theo phương pháp nhóm đều cho rằng không khí lớp học thoải mái, sôi nổi, không áp lực, không nhàm chán (87,65 %); tiếp theo các em cho rằng phương pháp này đã làm cho các em cảm thấy hứng thú khi mình tự tìm hiểu, giải thích được thắc mắc; tiếp thu bài một cách tự nhiên, dễ ghi nhớ, không gượng ép (80,25 %). Không những vậy, các em còn thấy được điểm mạnh khi hoạt động tập thể sẽ giúp giải quyết công việc dễ dàng hơn.

M

Bảng 3.8: Kết quả thăm dò ý kiến học sinh câu 3

Câu 3: Bạn thấy hoạt động theo nhóm có những khó khăn

Tỉ lệ %

Lớp ồn, gây mất tập trung khi làm bài.

32

39,51 %

Một số bạn không tự giác đóng góp ý kiến.

67

82,72 %

Sự chênh lệch học lực các bạn trong nhóm và giữa các

42

51,85 %

55

67,90 %

KÈ

Số HS

D

ẠY

gì?

nhóm làm ảnh hưởng hiệu quả thảo luận nhóm.

Khó khăn trong việc ngồi thảo luận, mất công di chuyển bàn ghế khi học (bất tiện).

83

Bảng 3.9: Kết quả thăm dò ý kiến học sinh câu 4 Câu 4: Bạn có thích được tổ chức dạy học theo phương pháp này thường xuyên không?

Số HS

Tỉ lệ %

73

90,12 %

8

9,88 %

FF

Có

IC IA L

Ngoài những mặt tích cực mà phương pháp này đem lại thì nó vẫn còn một số khó khăn với các em. Vẫn còn nhiều em thụ động chưa bắt kịp được với phương pháp hoạt động nhóm dẫn đến các em không tự giác đóng góp ý kiến vào làm nhóm. Bên cạnh đó, kiểu phòng học cũ khá bất tiện trong việc dạy phương pháp nhóm khi các em phải di chuyển bàn để phù hợp cho học nhóm và điều đó cũng phản ánh thực tế vì cơ sở vật chất còn thiếu thốn.

O

Không

D

ẠY

KÈ

M

Q

U

Y

N

H

Ơ

N

Đa số các em đều muốn được học nhóm thường xuyên (90,12 %) điều đó cho thấy các em đã thích thú với phương pháp dạy học tích cực này vì nó tạo cho các em môi trường học tập năng động, sáng tạo, tích cực hơn giúp các em chủ động trong việc chiếm lĩnh kiến thức và ứng dụng kiến thức vào cuộc sống.

84

KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ 1. Kết luận

IC IA L

Sau thời gian tìm hiểu và thực hiện đề tài “Sử dụng các phương pháp và kỹ thuật dạy học tích cực tổ chức hoạt động học theo nhóm phần các hợp chất hữu cơ có nhóm chức trong chương trình hóa học lớp 11”. Tôi đã thực hiện được nhiệm vụ

FF

đề ra như sau:

1. Nghiên cứu cơ sở lí luận và thực tiễn của đề tài như: Cơ sở lí luận của việc

N

hình thức tổ chức dạy học và kiểm tra đánh giá,…

O

dạy học theo định hướng phát tiển năng lực; việc đổi mới nội dung, phương pháp,

Ơ

2. Tiến hành điều tra học sinh, cũng như tham khảo ý kiến của giáo viên về thực trạng học của học sinh và chọn ra những lớp thích hợp cho việc làm thực

N

H

nghiệm.

3. Nghiên cứu biên soạn các qui trình dạy học sinh bằng phương pháp và kỹ

U

và ghi nhớ kiến thức.

Y

thuật dạy học tích cực theo nhóm của các bài hóa học hữu cơ cho HS dễ tiếp nhận

Q

4. Biên soạn, thiết kế 04 bài giảng có sử dụng một số bằng phương pháp và

M

kỹ thuật dạy học tích cực giúp nâng cao hiệu quả dạy và học chương trình hóa học

KÈ

lớp 11 đặc biệt về phần hợp chất hữu cơ có nhóm chức.

5. Tiến hành thực nghiệm sư phạm về 02 bài trong chương trình Hợp chất

ẠY

hữu cơ có nhóm chức Hóa lớp 11 cho các lớp thực nghiệm.

6. Chấm được 306 bài kiểm tra bài kiểm tra đánh giá hiệu quả giờ học ở các

D

lớp và phân tích kết quả thu được.

7. Tiến hành thăm dò ý kiến của 02 GV dạy tại các lớp 11 và điều tra 81 HS

tại lớp được thực nghiệm của hai trường THPT Thái Phiên – Quảng Nam và THPT

85

Thanh Khê – Đà Nẵng. Qua đây đã đánh giá được tính khả thi của vấn đề đã nghiên cứu.

2. Kiến nghị

IC IA L

Qua quá trình nghiên cứu tôi có một số kiến nghị như sau: 1. Giáo viên phổ thông cần sử dụng phương pháp và kỹ thuật dạy học tích cực hóa hoạt động của HS một cách đồng bộ thì kết quả học tập của HS sẽ tốt hơn.

FF

2. Tăng cường thời lượng với những bài khó về hữu cơ trong hóa học và thiết bị dạy học, phương tiện kĩ thuật hiện đại cho nội dung này.

O

3. Tăng cường các tiết học có sử dụng phương pháp dạy học tích cực, cần cho các em HS tìm hiểu nhiều về hóa học liên quan đến thực tiễn cuộc sống nhiều

Ơ

N

hơn để các em yêu thích môn học hơn.

N

phương pháp hoạt động nhóm.

H

4. Tăng cường cơ sở vật chất, trang thiết bị cho các phòng để thuận tiện cho

5. Đối với trường Đại học Sư Phạm cần tổ chức nhiều chuyên đề hơn nữa về

Y

vấn đề đổi mới phương pháp và kĩ thuật dạy học. Thường xuyên rèn luyện nghiệp

U

vụ sư phạm cho sinh viên.

Q

Trên đây là tất cả công việc mà tôi đã làm để hoàn thành đề tài khóa luận tốt

M

nghiệp. Tôi hi vọng với đề tài này có thể vận dụng tốt khi tiến hành giảng dạy ở

KÈ

trường THPT. Tuy nhiên do năng lực bản thân chưa có nhiều kinh nghiệm trong việc nghiên cứu và thời gian còn hạn chế nên chắc chắn không tránh khỏi thiếu sót.

Tôi rất mong nhận được ý kiến nhận xét, góp ý từ các thầy cô và bạn bè để đề tài

D

ẠY

này hoàn thiện hơn.

86

TÀI LIỆU THAM KHẢO [1]. Bộ GD và ĐT, 2016, Kiểm tra đánh giá trong giáo dục theo hướng phát triển năng lực học sinh, NXB Đại học Sư Phạm.

IC IA L

[2]. Bộ GD và ĐT, Tháng 7/2017, Tài liệu tập huấn Phương pháp và kĩ thuật tổ chức hoạt động học theo nhóm và hướng dẫn học sinh tự học, NXB Đại học Sư Phạm.

[3]. Bộ GD và ĐT, 2014, Tài liệu tập huấn Dạy học và kiểm tra, đánh giá kết quả

FF

học tập theo định hướng phát triển năng lực học, NXB Đại học Sư Phạm.

[4]. https://baitap.edu.vn/bai-tap-hoa-hoc-lop-11-60-cau-trac-nghiem-hay-ve-ancol-

https://doc24.vn/tai-lieu/190-cau-hoi-trac-nghiem-dan-xuat-halogen-ancol-

N

[5].

O

-phenol--co-dap-an-3-6-1-708.htm

Ơ

phenol-co-dap-an-21715

[6]. https://bloghoahoc.com/tai-lieu-monChoa/bai-tap-trac-nghiem-ancol-phenol-co-

http://hoc247.net/tu-lieu/tu-nhien-xa-hoi/180-cau-trac-nghiem-andehit-xeton-

N

[7].

H

loi-giai-chi-tiet.html

Y

axit-cacboxylic-hoa-11-co-dap-an-doc442.html

U

[8]. http://khoahoc.tv/xang-a95-ke-thay-the-xang-a92-co-gi-loi-hai-65151

D

ẠY

KÈ

M

Q

[9]. https://www.slideshare.net/PhongNguyen354/k-hoc-bi-dy-anehit-cp-nht

87

PHỤ LỤC 2.3.2. CHỦ ĐỀ 2 – PHENOL (1 tiết) Bước

Chủ đề Phenol định Chủ đề phenol là một chủ đề có nhiều ứng dụng trong cuộc sống

IC IA L

1. Xác

vấn đề cần giải đặc biệt là trong ngành công nghiệp chất dẻo và nông dược. Vì

quyết trong bài vậy, việc truyền tải kiến thức một cách khoa học đến các em để

Cấu trúc của bài học gồm:

O

2. Lựa chọn I. Định nghĩa và phân loại phenol. nội dung xây II. Phenol

2. Tính chất vật lí.

H

3. Tính chất hóa học.

N

1. Cấu tạo.

Ơ

dựng bài học

FF

các em áp dụng vào thực tiễn cuộc sống là điều vô cùng cần thiết.

học

N

4. Phương pháp điều chế.

5. Ứng dụng.

Y

Chuẩn bị của GV và HS

U

1. Giáo viên

Q

- Giáo án.

M

- Máy chiếu.

D

ẠY

KÈ

- Phiếu học tập.

2. Học sinh - Ôn lại kiến thức cũ.

- Hoàn thành trước bài được giao về nhà.

- Giấy, bút để hoạt động nhóm.

3. Xác

định a) Kiến thức

chuẩn

kiến Nêu được:

thức kỹ năng, - Định nghĩa, phân loại, cấu tạo phenol. năng lực

- Tính chất vật lí của phenol.

- Tính chất hóa học đặc trưng: Phản ứng thế H của nhóm OH ở phenol, phản ứng thế nguyên tử H của vòng benzen.

- Điều chế phenol. b) Kĩ năng - Viết công thức cấu tạo của các phenol.

IC IA L

- Ứng dụng của phenol.

- Viết được các phương trình minh họa tính chất của phenol. học.

O

- Biết phương pháp tổng hợp phenol.

FF

- Phân biệt được phenol với các chất khác bằng phương pháp hóa

- Biết được ứng dụng và độc tính của phenol đối với con người.

N

c) Thái độ

Ơ

- Say mê, hứng thú học tập, trung thực, yêu khoa học.

H

- Có ý thức vận dụng kiến thức đã học về phenol vào thực tiễn

N

cuộc sống, phục vụ đời sống con người. d) Định hướng các năng lực hình thành và phát triển

Y

- Năng lực tự học, năng lực hợp tác.

U

- Năng lực sử dụng ngôn ngữ hóa học.

Q

- Năng lực phát hiện và giải quyết vấn đề thông qua môn hóa học.

- Năng lực tính toán hóa học.

M

- Năng lực vận dụng kiến thức hóa học vào cuộc sống.

KÈ

4. Mô tả mức a) Nhận biết độ

yêu

cầu - Nêu được khái niệm và phân loại hợp chất phenol.

ẠY

kiểm tra, đánh - Nêu được cấu tạo, tính chất vật lí, tính chất hóa học của phenol

D

giá

(axit phenic).

- Nêu được cách điều chế và ứng dụng của phenol.

- Biết được độc tính của phenol đối với con người. b) Thông hiểu - Giải thích được tính axit yếu của phenol.

- Phân biệt được ancol và phenol.

- Giải thích được phản ứng thế H của vòng benzen trong phân tử phenol ưu tiên thế vào o, p và thế dễ dàng hơn so với H của vòng benzen và đồng đẳng của nó.

IC IA L

- Giải thích được phenol có tính axit yếu hơn axit cacbonic và viết được phương trình phản ứng. c) Vận dụng

FF

- Phân biệt được phenol với các chất có chứa các nhóm chức khác như ankan, anken, ankin,…

O

- Nhận biết phenol từ hỗn hợp các chất.

d) Vận dụng bậc cao

N

-Tính khối lượng phenol.

Ơ

- Giải được các bài tập liên quan đến thực tiễn.

N

5. Biên soạn a) Mức độ biết

H

- Giải thích các hiện tượng trong đời sống có liên quan.

các câu hỏi/bài Câu 1: Cho các phát biểu sau về phenol: (a) Phenol vừa tác dụng được với dung dịch NaOH vừa tác dụng

Y

tập

U

được với Na.

Q

(b) Phenol tan được trong dung dịch KOH.

M

(c) Nhiệt độ nóng chảy của phenol lớn hơn nhiệt độ nóng chảy

D

ẠY

KÈ

của ancol etylic. (d) Phenol có tính axit mạnh hơn cả axit cacbonic. (e) Phenol là một ancol thơm.

Trong các trường hợp trên, số phát biểu đúng là A. 5

B. 2

C. 3

D. 4.

Câu 2: Phát biểu nào dưới đây là đúng: A. Ở điều kiện thường phenol là chất rắn, không màu, là chất độc và rất ít tan trong nước lạnh.

B. Ở điều kiện thường phenol là chất lỏng, màu hồng, là chất độc

và rất ít tan trong nước lạnh.

C. Ở điều kiện thường phenol là chất rắn, màu hồng, là chất độc và tan nhiều trong nước nóng. độc và tan nhiều trong nước nóng.

Câu 3: Tên gọi khác của phenol (C6H5OH) là

IC IA L

D. Ở điều kiện thường phenol là chất lỏng, không màu, là chất

B. axit picric.

C. axit phenic.

D. ancol benzylic.

FF

A. ancol phenylic.

Câu 4: Hợp chất nào dưới đây không phải là hợp chất phenol?

B. C6H5CH2OH.

C. C6H4(CH3)OH.

D. HO-C6H4-OH

O

A. C6H5OH.

N

Câu 5: Ứng dụng nào dưới đây không phải là của phenol?

Ơ

A. Phenol là nguyên liệu sản xuất nhựa phenol-fomanđehit.

H

B. Phenol được dùng để sản xuất phẩm nhuộm, thuốc nổ.

N

C. Phenol được dùng để sản xuất chất diệt cỏ, chất diệt nấm mốc.

D. Phenol được dùng làm chất kết dính để dán gỗ, dán sứ,...

Y

b) Mức độ thông hiểu

U

Câu 1: Ảnh hưởng của vòng benzen đến nhóm –OH trong phân

Q

tử phenol được thể hiện qua phản ứng giữa phenol với A. dung dịch NaOH.

D

ẠY

KÈ

M

B. H2, xt Ni, t0.

C. nước brom.

D. dung dịch HNO3.

Câu 2: Hiện tượng xãy ra khi cho phenol tác dụng với dung dịch HNO3 là A. xuất hiện kết tủa trắng.

B. có chất khí không màu bay lên hóa nâu ngoài không khí.

C. xuất hiện kết tủa màu vàng.

D. dung dịch không màu chuyển sang màu xanh lam.

FF

Kết thúc thí nghiệm hiện tượng xảy ra là

IC IA L

Câu 3: Tiến hành thí nghiệm như hình bên

A. có chất lỏng phân lớp.

O

B. xuất hiện kết tủa nâu.

N

C. dung dịch đổi màu thành vàng nâu.

Ơ

D. phenol tách ra làm vẩn đục dung dịch.

H

Câu 4: Cho phenol tác dụng với các chất sau đây: Na, HNO3,

B. 4.

C. 5.

D. 6.

U

A. 3.

Y

phenol là

N

CuO, KOH, Br2, Na2CO3, CH3COOH. Số chất tác dụng được với

Q

Câu 5: Để nhận biết hai dung dịch etanol và phenol ta dùng thuốc thử nào dưới đây?

B. Na.

C. NaOH.

D. Cu(OH)2.

D

ẠY

KÈ

M

A. Nước brom. c) Mức độ vận dụng

Câu 1: Cho m gam phenol tác dụng với dung dịch nước brom dư thu được 6,62 gam kết tủa. Giá trị của m là A. 0,94.

B. 1,18.

C. 5,64.

D. 2,82.

Câu 2: Cho 14,0 gam hỗn hợp A gồm phenol và etanol tác dụng với natri dư thu được 2,24 lít khí H2 (đktc). Thành phần phần trăm khối lượng của phenol là A. 67,14%.

B. 50,00%.

C. 32,86%.

D. 46,27%.

Câu 3: Hợp chất hữu cơ X có công thức phân tử C7H8O2 chứa vòng benzen. Biết rằng 1 mol X phản ứng vừa đủ với 2 mol NaOH. Số đồng phân của X thỏa mãn là: A. 6.

B. 4.

C. 5.

D. 7.

IC IA L

d) Mức độ vận dụng bậc cao

Câu 1: Loại thuốc nổ mà phenol được dùng để sản xuất ra có công thức là gì? Tại sao người ta lại ít sử dụng nó làm chất nhồi

FF

trong đạn pháo hơn TNT? Trả lời:

.

Ơ

là

N

O

- Loại thuốc nổ mà phenol được dùng để sản xuất ra có công thức

H

- Người ta ít sử dụng axit picric làm thuốc nổ mà sử dụng TNT vì

N

axit picric không bền khi chất này ăn mòn vỏ bom tạo ra picrate kim loại làm giảm khả năng nổ, nên người ta hạn chế sử dụng nó.

Y

Câu 2: Tại sao trong rượu vang đỏ lại có chứa phenol và tác

U

dụng của hợp chất phenol trong đó là gì?

Q

Trả lời: Phenol sản sinh từ chính vỏ trái nho đỏ và trong quá

M

trình ngâm ủ. Tác dụng của các hợp chất phenol trong vang là tạo

KÈ

ra một loạt các mùi hương và hương vị hết sức đa dạng trong rượu vang.

6. Thiết kế tiến A. Hoạt động trải nghiệm, kết nối (3’)

D

ẠY

trình dạy học

- Cho HS xem một số chất, yêu cầu HS xác định đâu là ancol.

Vậy những chất còn lại cũng có chứa nhóm –OH nhưng không phải là ancol thì gọi là gì? Hôm nay chúng ta sẽ cùng nhau tìm hiểu nhé!

CH3OH;

; C2H5OH; CH2=CH-CH2OH;

.

B. Hoạt động hình thành kiến thức * Hoạt động 1: Nêu khái niệm phenol và phân loại phenol (5’) - GV phát phiếu học tập số 1 cho HS. PHIẾU HỌC TẬP

IC IA L

Câu 1: Phân loại phenol dựa trên tiêu chí gì? Sắp xếp các

FF

phenol dưới đây theo các cách phân loại trên?

………………………………………………….........................

O

………………………………………………….........................

N

………………………………………………….........................

Ơ

………………………………………………….........................

Câu 2:

H

a) Từ cấu tạo của phenol giải thích phản ứng thế nguyên tử H

N

của nhóm –OH của phenol?

Y

b) Phản ứng thế nguyên tử H của nhóm –OH của phenol thể

U

hiện khi tác dụng với các chất nào? Viết phương trình phản

Q

ứng và nêu hiện tượng? c) Khi tác dụng với NaOH phenol thể hiện tính chất gì?

M

Câu 3:

D

ẠY

KÈ

a) Từ cấu tạo của phenol giải thích phản ứng thế nguyên tử H của vòng benzen? Phản ứng thế nguyên tử H của vòng thường ưu tiên thế ở vị trí nào? b) So sánh khả năng thế nguyên tử H của vòng benzen trong phân tử phenol và khả năng thế nguyên tử H của vòng benzen trong phân tử các hiđrocacbon thơm và giải thích? c) Viết phương trình phản ứng thế nguyên tử H của vòng benzen của phenol với nước brom và nêu hiện tượng xãy ra?

- GV nêu câu hỏi thảo luận: So sánh CTCT của hai chất sau đây:

.

IC IA L

C2H5OH và

- Dựa vào kiến thức đã học so sánh và rút ra nhận xét, kết luận về khái niệm của phenol.

- GV hướng dẫn học sinh rút ra kết luận và giới thiệu cho HS biết

FF

một vài phenol khác.

O

* Định nghĩa: Phenol là những hợp chất hữu cơ trong phân tử có nhóm –OH liên kết trực tiếp với nguyên tử cacbon của vòng

N

benzen.

N

H

Ơ

Ví dụ:

Y

- Yêu cầu HS làm cá nhân và hoàn thành câu 1 trong phiếu học

U

tập để phân loại các phenol.

Q

Câu 1: Dựa theo số nhóm –OH trong phân tử các phenol được phân thành 2 loại:

D

ẠY

KÈ

M

- Phenol đơn chức: Phân tử có một nhóm –OH.

; - Phenol đa chức: Phân tử có hai hay nhiều nhóm –OH.

; * Hoạt động 2: Tìm hiểu cấu tạo và tính chất vật lý của phenol (C6H5OH) (5’) - GV yêu cầu HS quan sát hình ảnh của phenol trong sách giáo

khoa và cho biết cấu tạo của phenol và ảnh hưởng của nhóm –OH đến vòng benzen.

- GV chiếu đáp án cho HS kiểm tra.

C6H5OH hoặc

IC IA L

Phenol có công thức phân tử C6H6O và có công thức cấu tạo

.

FF

- Nguyên tử oxi trong nhóm –OH có cặp electron chưa tham benzen nhất là ở vị trí o, p.

O

gia liên kết nên tạo tương tác đẩy và dồn electron vào vòng

N

- GV cho HS quan sát lọ đựng phenol và yêu cầu HS quan sát và

Ơ

cho biết trạng thái, màu sắc của phenol. Ngoài ra, GV yêu cầu HS

H

kết hợp sách giáo khoa và cho biết các tính chất vật lý còn lại.

N

- GV cung cấp thêm thông tin về tính độc hại của phenol cho HS

Y

biết và cẩn thận.

U

Tính chất vật lí của phenol - Trạng thái: rắn

Q

- Màu sắc: không màu, nếu để lâu trong không khí phenol bị

M

oxi hóa chậm chuyển sang màu hồng.

D

ẠY

KÈ

- Tính tan: rất ít trong nước lạnh, tan nhiều trong nước nóng và trong etanol.

- Phenol rất độc, gây bỏng khi rơi vào da nên khi sử dụng phải hết sức cẩn thận.

- GV cung cấp thêm thông tin về tính độc hại của phenol: Trong chiến tranh thế giới thứ II, Phát xít Đức đã làm một việc phi đạo đức để giết chết người tị nạn bằng cách tiêm phenol vào người họ. → Phải cẩn thận khi sử dụng phenol để tránh gây hại cho mình và người khác.

* Hoạt động 3: Tìm hiểu tính chất hóa học của phenol (15’) - Sử dụng kỹ thuật khăn trải bàn.

- GV chia mỗi tổ thành 2 nhóm nhỏ, nhóm 1 của mỗi tổ sẽ thảo luận câu 2 trong phiếu học tập, nhóm 2 của mỗi tổ sẽ thảo luận

IC IA L

câu 3 trong phiếu học tập để làm rõ tính chất hóa học của phenol.

- Sau đó, GV gọi các nhóm lên trình bày kết quả thảo luận của nhóm mình và các nhóm còn lại đóng góp ý kiến bổ sung. GV

FF

chỉnh sửa và hình thành kiến thức cho HS. Tính chất hóa học của phenol

O

Câu 2:

a) Nguyên tử oxi trong nhóm –OH có cặp electron chưa tham

N

gia liên kết nên tạo tương tác đẩy và dồn electron vào vòng

Ơ

benzen dẫn tới liên kết O-H trở nên phân cực hơn làm cho

H

nguyên tử H linh động hơn và dễ bị thay thế.

N

b) Phản ứng thế nguyên tử H của nhóm –OH của phenol thể hiện khi tác dụng với kim loại kiềm và dung dịch bazơ.

Y

* Phenol tác dụng với kim loại kiềm 𝑡0

U

2C6H5OH + 2Na → 2C6H5ONa + H2↑

Q

Hiện tượng: Cho mẫu natri vào ống nghiệm đựng phenol

M

nóng chảy thấy có khí H2 thoát ra.

D

ẠY

KÈ

* Phenol tác dụng với dung dịch bazơ C6H5OH + NaOH → C6H5ONa + H2O Hiện tượng: Khi cho mẫu phenol vào dung dịch NaOH thì mẫu phenol tan dần. c) Khi tác dụng với NaOH phenol thể hiện tính axit nhưng tính axit của phenol rất yếu không làm đổi màu quỳ tím.

Câu 3: a), b) Nguyên tử oxi trong nhóm –OH có cặp electron chưa tham gia

liên kết nên tạo tương tác đẩy và dồn electron vào vòng benzen nhất là tại các vị trí o, p nên phản ứng ưu tiên thế vào o, p. Vì vậy, phản ứng thế H của vòng benzen trong phân tử phenol dễ thế hơn nguyên tử H của bezen và đồng đẳng của

IC IA L

nó. c)

Ơ

N

O

FF

* Phản ứng thế nguyên tử H của vòng benzen

H

Hiện tượng: Khi nhỏ nước brom vào dung dịch phenol, lắc

N

nhẹ ta thấy xuất hiện kết tủa trắng 2,4,6-tribromphenol. * Ngoài ra: Khi ta cho dung dịch HNO3 vào dung dịch phenol

Y

thì sẽ xuất hiện kết tủa vàng 2,4,6-trinitrophenol (axit picric).

U

→ Phản ứng dùng để nhận biết phenol.

Q

* Hoạt động 4: Tìm hiểu cách điều chế và ứng dụng phenol (7’)

D

ẠY

KÈ

M

- Chia lớp ra thành 4 tổ, 2 tổ làm về điều chế phenol và 2 tổ làm về ứng dụng của phenol (ở nhà, GV giao cho các tổ ở tiết trước).

Các tổ được tùy ý chọn hình thức báo cáo, có thể là: video, hình ảnh, slide, đóng kịch,…

- Yêu cầu nội dung cần có trong mỗi phần báo cáo: + Điều chế phenol: Các em phải thể hiện được các cách điều chế phenol trong công nghiệp, các giai đoạn điều chế, các sản phẩm thu được và cách thu phenol nguyên chất. + Ứng dụng của phenol: Các em cần thể hiện được các ứng dụng quan trọng của phenol, nó quan trọng như thế nào trong cuộc

sống, hoặc nếu nó gây hại thì gây hại như thế nào và cần khuyến cáo không nên sử dụng,…

- GV sẽ chọn các nhóm lên báo cáo và các nhóm còn lại nêu ý kiến đóng góp hoặc nếu có thắc mắc gì thì có thể hỏi để nhóm

IC IA L

báo cáo trả lời. GV chỉ quan sát và kết luận lại kiến thức để HS hình thành kiến thức của mình.

- Trong giờ học giáo viên khuyến khích HS trả lời bài bằng cách

FF

cho điểm cộng và điểm trừ cho những HS gây mất trật tự trong lớp.

O

* Hoạt động 5: Hoạt động củng cố và mở rộng kiến thức (10’) - Cho các HS hoạt động theo nhóm nhỏ (4 bạn) để hoàn thành

N

những bài tập trong phiếu học tập số 2

Ơ

PHIẾU HỌC TẬP SỐ 2

H

Câu 1: Cho các phát biểu sau về phenol:

N

(a) Phenol vừa tác dụng được với dung dịch NaOH vừa tác dụng được với Na.

Y

(b) Phenol tan được trong dung dịch KOH.

U

(c) Nhiệt độ nóng chảy của phenol lớn hơn nhiệt độ nóng

Q

chảy của ancol etylic. (d) Phenol có tính axit mạnh hơn cả axit cacbonic.

D

ẠY

KÈ

M

(e) Phenol là một ancol thơm.

Trong các trường hợp trên, số phát biểu đúng là A. 5

B. 2

C. 3

D. 4.

Câu 2: Tên gọi khác của phenol (C6H5OH) là A. ancol phenylic.

B. axit picric.

C. axit phenic.

D. ancol benzylic.

Câu 3: Hợp chất nào dưới đây không phải là hợp chất phenol?

A. C6H5OH.

B. C6H5CH2OH.

C. C6H4(CH3)OH.

D. HO-C6H4-OH

Câu 4: Ảnh hưởng của vòng benzen đến nhóm –OH trong phân tử phenol được thể hiện qua phản ứng giữa phenol với B. H2, xt Ni, t0.

C. nước brom.

D. dung dịch HNO3.

N

O

FF

Câu 5: Tiến hành thí nghiệm như hình bên

IC IA L

A. dung dịch NaOH.

Ơ

Kết thúc thí nghiệm hiện tượng xảy ra là

N

H

A. có chất lỏng phân lớp.

B. xuất hiện kết tủa nâu.

U

Y

C. dung dịch đổi màu thành vàng nâu.

Q

D. phenol tách ra làm vẩn đục dung dịch.

Câu 6: Cho phenol tác dụng với các chất sau đây: Na, HNO3,

D

ẠY

KÈ

M

CuO, KOH, Br2, Na2CO3, CH3COOH. Số chất tác dụng được với phenol là A. 3.

B. 4.

C. 5.

D. 6.

Câu 7: Cho m gam phenol tác dụng với dung dịch nước brom dư thu được 6,62 gam kết tủa. Giá trị của m là A. 0,94.

B. 1,18.

C. 5,64.

D. 2,82.

Câu 8: Tại sao trong rượu vang đỏ lại có chứa hợp chất phenol và tác dụng của hợp chất phenol trong đó là gì? ………………………………………………………………

…… ……………………………………………………………… …… ………………………………………………………………

IC IA L

……

……………………………………………………………… ……

FF

……………………………………………………………… ……

N

O

Đáp án: 1. C, 2. C, 3. B, 4. A, 5. D, 6. B, 7. B.

Ơ

2.4. Một số chủ đề Anđehit – Axitcacboxylic

H

CHỦ ĐỀ 1 – ANĐEHIT (02tiết)

Chủ đề Anđehyt

N

Bước

1. Xác định vấn Chủ đề anđehit là một chủ đề khá là phức tạp đối với học sinh

Y

đề cần giải quyết vì đây là loại hợp chất khá mới và lượng kiến thức tương đối nhiều. Việc đảm bảo cho HS nắm những kiến thức trọng tâm

U

trong bài học

Q

về anđehyt và những ứng dụng trong cuộc sống của nó là vô

KÈ

M

cùng quan trọng. Vì vậy, cần thiết kế thành chuỗi hoạt động học cho HS theo các phương pháp, kĩ thuật dạy học tích cực, giúp HS giải quyết trọn vẹn một vấn đề học tập, phù hợp với mục tiêu phát triển năng lực của HS.

ẠY

2. Lựa chọn nội Cấu trúc của bài học gồm:

D

dung xây dựng I. Định nghĩa, phân loại, danh pháp bài học

II. Đặc điểm cấu tạo. Tính chất vật lí III. Tính chất hóa học IV. Điều chế V. Ứng dụng

Chuẩn bị của GV và HS 1. Giáo viên - Giáo án.

- Máy chiếu.

IC IA L

- Phiếu học tập.

- Trò chơi.

2. Học sinh

FF

- Ôn lại kiến thức cũ.

- Hoàn thành trước bài được giao về nhà.

3.

Xác

O

- Giấy, bút để hoạt động nhóm. định a) Kiến thức

năng - Khái niệm, đặc điểm cấu tạo nhóm –CHO, danh pháp thay

Ơ

kỹ năng,

N

chuẩn kiến thức Nêu được:

thế của anđehyt và tên thông thường của một số anđehit.

H

lực

N

- Tính chất hóa học: phản ứng cộng hiđro và phản ứng oxi hóa không hoàn toàn.

Y

- Phương pháp điều chế bằng cách oxi hóa ancol bậc 1 và từ

U

hiđrocacbon.

Q

- Ứng dụng của một số anđehit tiêu biểu.

D

ẠY

KÈ

M

b) Kỹ năng - Quan sát thí nghiệm, mô hình, rút ra được nhận xét, về cấu tạo và tính chất.

- Viết các phương trình hóa học minh họa tính chất hóa học.

- Phân biệt anđehyt cụ thể với ancol, phenol bằng phương pháp hóa học. c) Thái độ - Say mê, hứng thú học tập, trung thực, yêu khoa học.

- Có ý thức vận dụng kiến thức đã học về anđehit vào thực tiễn cuộc sống, phục vụ đời sống con người.

d) Định hướng các năng lực có thể hình thành và phát triển trong dạy học chủ đề - Năng lực hợp tác, năng lực tự học.

- Năng lực vận dụng kiến thức hóa học vào cuộc sống.

IC IA L

- Năng lực sử dụng ngôn ngữ và chữ viết hóa học.

- Năng lực tính toán hóa học.

- Năng lực phát hiện và giải quyết vấn đề thông qua môn hóa

FF

học.

- Năng lực vận dụng kiến thức hóa học vào cuộc sống.

O

4. Mô tả mức độ a) Mức độ biết yêu cầu kiểm tra, Nêu được:

- Khái niệm, phân loại, danh pháp của anđehit.

N

đánh giá

Ơ

- Đặc điểm cấu tạo nhóm –CHO.

H

- Tính chất vật lí và tính chất hóa học của anđehit.

N

- Các phương pháp điều chế anđehit.

- Ứng dụng của anđehit trong thực tiễn.

Y

b) Thông hiểu

U

- Giải thích được vì sao anđehit có một số tính chất giống

Q

anken.

D

ẠY

KÈ

M

- Viết được các phương trình hóa học chứng minh tính chất hóa học của anđehit.

- Giải thích được một số hiện tượng thí nghiệm quen thuộc.

- Viết được các đồng phân của anđehit.

- Gọi tên thay thế của các anđehit. c) Vận dụng - Phân biệt được hợp chất chứa chức anđehit với các chất chứa các chức khác bằng phương pháp hóa học.

- Tính khối lượng anđehit, tìm CTPT của anđehit,… và một số bài toán liên quan.

d) Vận dụng bậc cao - Giải được một số bài tập phức tạp.

- Phát hiện một số hiện tượng trong thực tiễn và áp dụng các kiến thức hóa học để giải thích.

câu hỏi/bài tập

IC IA L

5. Biên soạn các a) Nhận biết

Câu 1: Công thức tổng quát của anđehit no, đơn chức, mạch A. CnH2n+1CHO (n≥0).

B. CnH2n-1CHO (n≥2).

C. CnH2n-3CHO (n≥2).

FF

hở là

D. CnH2nCHO (n≥1).

O

Câu 2: Phát biểu nào sau đây là không đúng?

A. Trong phân tử anđehit, các nguyên tử chỉ liên kết với nhau

N

bằng liên kết σ.

Ơ

B. Hợp chất R–CHO có thể điều chế được từ RCH2OH.

H

C. Hợp chất hữu cơ có nhóm –CHO liên kết với H là anđehit.

N

D. Anđehit có cả tính khử và tính oxi hóa.

Câu 3: Valeranđehit là tên của loại hợp chất nào dưới đây?

B. CH3(CH2)3CHO.

C. CH3CH2CHO.

D. CH3(CH2)4CHO.

U

Y

A. CH3(CH2)2CHO.

Q

Câu 4: Phát biểu nào dưới đây đúng khi nói về tính chất của

D

ẠY

KÈ

M

anđehit axetic?

A. Anđehit axetic thể hiện tính khử khi tác dụng với H2.

B. Anđehit axetic thể hiện tính oxi hóa khi tác dụng với AgNO3/NH3.

C. Anđehit axetic thể hiện tính axit khi tác dụng với NaOH. D. Anđehit axetic được điều chế bằng cách oxi hóa ancol etylic.

Câu 5: Phương trình nào dưới đây không dùng để điều chế anđehit axetic? t0

A. C2H5OH + CuO →

B. CH2=CH2 + O2 → t0

C. C3H7OH + CuO → H+ ,t0

b) Mức độ thông hiểu

IC IA L

D. CH≡CH + H2O →

Câu 1: Số đồng phân anđehit tương ứng với công thức phân tử C4H8O2 là A. 2.

B. 3.

C. 4.

D. 5.

FF

Câu 2: Chiều giảm dần nhiệt độ sôi (từ trái qua phải) của các

A. H2O, CH3CHO, C2H5OH.

N

B. CH3CHO,H2O,C2H5OH.

O

chất: CH3CHO, C2H5OH, H2O là

Ơ

C. H2O, C2H5OH, CH3CHO.

D. CH3CHO, C2H5OH, H2O.

H

Câu 3: Hiện tượng xảy ra khi cho dung dịch anđehit axetic tác

N

dụng với dung dịch AgNO3/NH3 là

Y

A. tạo kết tủa đỏ gạch.

U

B. tạo khí không màu bay lên.

Q

C. tạo dung dịch màu nâu đỏ.

D

ẠY

KÈ

M

D. tạo kết tủa màu trắng bạc.

Câu 4: Tên thay thế của hợp chất (CH3)2CH2CH2CHO là A. 2-metylpropanal.

B. 2-metylbutanal.

C. 3-metylbutanal.

D. anđehit isopentiric.

Câu 5: Tách nước hoàn toàn etilen glicol thu được sản phẩm là A. C2H4.

B. C2H2.

C. CH3CHO.

D. C2H5OH.

c) Mức độ vận dụng Câu 1: Cho 2,9 gam một anđehit phản ứng hoàn toàn với lượng dư AgNO3 (hoặc Ag2O) trong dung dịch NH3 thu được 21,6 gam Ag. Công thức cấu tạo thu gọn của anđehit l à

A. HCHO.

B. OHC-CHO.

C. CH3CHO.

D. CH2=CH-CHO.

Câu 2: Anđehit X có tỉ khối hơi so với H2 bằng 36. Số đồng

A. 2.

B. 1.

C. 3.

IC IA L

phân cấu tạo có thể có của X là: D. 4.

Câu 3: Dùng thuốc thử nào sau đây để phân biệt các chất C2H5OH, C6H5OH và CH3CHO?

B. dung dịch Br2.

C. AgNO3/NH3.

D. NaOH.

FF

A. Na.

O

Câu 4: Hiện tượng xảy ra khi cho anđehit axetic tác dụng với đồng (II) hiđroxit trong môi trường kiềm là

N

A. xuất hiện kết tủa trắng bạc.

Ơ

B. dung dịch không màu chuyển xang màu hồng.

H

C. có khí không màu thoát ra.

N

D. xuất hiện kết tủa đỏ gạch. d) Mức độ vận dụng bậc cao

Y

Câu 1: X, Y, Z, T là 4 anđehit no, đơn chức, mạch hở đồng

U

đẳng liên tiếp, trong đó MT= 2,4MX. Đốt cháy hoàn toàn 0,1

Q

mol Z rồi hấp thụ hết sản phẩm cháy vào bình đựng dung dịch

D

ẠY

KÈ

M

Ca(OH)2dư thấy khối lượng dung dịch tăng hay giảm bao nhiêu gam?

A. Tăng 18,6 gam.

B. Tăng 13,2 gam.

C. Giảm 11,4 gam.

D. Giảm 30 gam.

Câu 2: Các bạn đã được nghe nhiều về thực phẩm “ướp fomon”. Vậy fomon là gì? Tại sao người ta lại ướp fomon cho thực phẩm. Điều này có lợi hay hại đối với sức khỏe con người?

Trả lời: - Fomon là dung dịch nước của anđehit fomic.

- Chúng ta có thể gặp fomon ở một số loại thực phẩm (bánh phở, mì sợi, tàu hũ,..) do người chế biến đưa vào nhằm kéo dài tuổi thọ của thực phẩm nhưng bất chấp tuổi thọ của người tiêu dùng. Người tiếp xúc với hàm lượng fomon sẽ bị ung thư mũi, cơ thể, hen xuyễn, rối loạn hô hấp,…

6. Thiết kế tiến A. Hoạt động trải nghiệm, kết nối (5’)

E

FF

Cho HS chơi trò chơi ô chữ:

trình dạy học

IC IA L

họng… Bên cạnh đó, thực phẩm ướp fomon sẽ gây dị ứng cho

T

A N O L

O

H O N G

Đ U O N

X I

T

C

P

I

C R I

N C O L

T

H O M

N

A

C

H

A

N O L

A C H N U O

Ơ

T

H E

N

P

G

* Câu hỏi:

Y

1. Trong xăng sinh học E5 thì có 95% là xăng khoáng còn 5%

U

còn lại là chất nào?

Q

2. Phenol khi để lâu bị oxi hóa chậm trong không khí chuyển

D

ẠY

KÈ

M

thành màu gì?

3. Đây là chất có nhiều trong mía và thường dùng để sản xuất ancol etylic.

4. Đây là hợp chất tương đối độc có công thức cấu tạo C6H5OH. 5. Phản ứng mà ta thực hiện đun ancol với H2SO4 đặc ở 1700C là phản ứng gì?

6. Thuốc nổ được điều chế từ phenol và axit nitric có tên là gì?

7. Ancol benzylic thuộc loại ancol nào? → Ô từ khóa là anđehit - một loại hợp chất hữu cơ khá quan trọng. Vậy anđehit là những chất như thế nào, cấu tạo và tính

chất ra sao thì hôm nay chúng ta cùng nhau đi tìm hiểu về nó nhé!

B. Hoạt động hình thành kiến thức. loại của anđehit ( 15’) - GV phát cho HS phiếu học tập số 1.

PHIẾU HỌC TẬP SỐ 1

FF

Câu 1: Cho các chất sau:

IC IA L

* Hoạt động 1: Tìm hiểu định nghĩa, danh pháp và phân

H-CH=O; CH3CH=O; C6H5CH=O; O=CH-CH=O.

O

Biết rằng tất cả các chất trên đều là anđehit.

Quan sát các chất trên và cho biết điểm chung giữa chúng.

N

Từ đó, nêu định nghĩa anđehit.

Ơ

………………………………………………………………

H

………………………………………………………………

N

……………………………………………………………… ………………………………………………………………

Y

Câu 2:

U

a) Có thể chia các anđehit thành những loại nào và dựa trên

Q

tiêu chí gì? Mỗi loại cho một ví dụ.

D

ẠY

KÈ

M

……………………………………………………………… ……………………………………………………………… ……………………………………………………………… ……………………………………………………………… b) Các chất H-CH=O; CH3CH=O, CH3-CH2-CH=O,… lập thành dãy đồng đẳng anđehit ……………………… Dãy đồng đẳng này có công thức cấu tạo thu gọn: ……………………. hay công thức phân tử chung ………………….. .

Câu 3: Nêu các cách gọi tên anđehit? Mỗi cách cho một ví

dụ. ……………………………………………………………… ……………………………………………………………… ……………………………………………………………....

IC IA L

………………………………………………………………

……………………………………………………………....

- GV yêu cầu các em HS hoạt động nhóm và nghiên cứu thêm

FF

trong SGK để trả lời câu số 1 và nêu được định nghĩa anđehit.

- Trong quá trình các em hoạt động nhóm thì GV quan sát để

O

nhanh chóng đưa ra những gợi ý để các em có thể tiếp cận với kiến thức một cách dễ dàng hơn.

N

Câu 1:

H

trong phân tử.

Ơ

- Các chất đã cho có điểm chung là đều có nhóm –CH=O

N

- Định nghĩa anđehit:

Anđehit là những hợp chất hữu cơ mà phân tử có nhóm –

Y

CH=O liên kết trực tiếp với nguyên tử cacbon hoặc nguyên

U

tử hiđro.

Q

R–CH=O

D

ẠY

KÈ

M

Trong đó:

- GV yêu cầu HS tiếp tục hoạt động nhóm để hoàn thành câu 2 và 3 trong phiếu học tập số 1.

- Sau khi kết thúc thời gian thảo luận, GV yêu cầu HS chụp lại bài thảo luận hoàn chỉnh của nhóm mình.

- Hoạt động cả lớp: GV gọi các nhóm lên trình chiếu kết quả thảo luận cho lớp xem. Các HS góp ý bổ sung những điểm

mình chưa đồng ý ở bài làm của nhóm bạn.

- GV hình thành kiến thức cho HS. Câu 2: a) - Dựa theo đặc điểm cấu tạo của gốc hiđrocacbon và

IC IA L

theo số nhóm –CHO trong phân tử, người ta chia thành anđehit no, không no, thơm; anđehit đơn chức, đa chức.

- Ví dụ:

FF

+ Anđehit no: CH3CH=O,… + Anđehit không no: CH2=CH- CH=O,…

O

+ Anđehit thơm: C6H5CH=O,…

+ Anđehit đa chức: O=CH-CH=O,…

N

b) Các chất H-CH=O; CH3CH=O, CH3-CH2-CH=O,… lập

Ơ

thành dãy đồng đẳng anđehit no, đơn chức, mạch hở. Dãy

H

đồng đẳng này có công thức cấu tạo thu gọn: CxH2x+1CHO

Câu 3:

N

(x≥0) hay công thức phân tử chung CnH2nO (n≥1).

Y

Có 2 cách gọi tên anđehit:

U

* Tên thông thường = anđehit + tên axit tương ứng.

Q

Ví dụ: SGK vị trí nhánh + tên mạch nhánh)nếu có + tên hiđrocacbon no tương ứng với mạch chính + al.

(GV lưu ý HS cách chọn mạch chính và cách đánh số nguyên tử C của nhóm chức –CHO là nguyên tử C số 1).

Ví dụ:

D

ẠY

KÈ

M

* Tên thay thế của anđehit no, đơn chức, mạch hở = (số chỉ

* Hoạt động 2: Tìm hiểu đặc điểm cấu tạo và tính chất vật

lí của anđehit (12’) - GV yêu cầu HS hoạt động cá nhân: Quan sát cấu tạo nhóm – CHO và nêu đặc điểm cấu tạo của nó, từ đó dự đoán tính chất hóa học của anđehit. Sau đó, nghiên cứu tính chất vật lí của

IC IA L

anđehit.

- GV gọi HS lên trả lời, các HS còn lại nhận xét, góp ý, bổ sung.

O

FF

* Đặc điểm cấu tạo nhóm –CHO:

N

→ Nhóm - C=O vừa có tính khử vừa có tính oxi hóa.

Ơ

* Tính chất vật lí: SGK.

H

* Hoạt động 3: Tìm hiểu các phương pháp điều chế anđehit

N

(13’)

- GV cho HS hoạt động cá nhân: nghiên cứu SGK và kiến thức

Y

đã học ở bài ancol để nêu các phương pháp điều chế anđehit.

U

- Hoạt động cả lớp: GV mời một vài HS báo cáo, các HS còn

Q

lại nêu nhận xét, góp ý, bổ sung.

D

ẠY

KÈ

M

- GV hình thành kiến thức cho HS. * Phương pháp điều chế anđehit 1. Từ ancol bậc I 𝑡0

R-CH2OH + CuO → R-CHO + Cu + H2O 2. Từ hiđrocacbon (trong công nghiệp) CH4 + O2

𝑥𝑡,𝑡 0

→

HCHO + H2O

𝑥𝑡,𝑡 0

2CH2=CH2 + O2 →

2CH3CHO

* Hoạt động 4: Tìm hiểu tính chất hóa học của anđehit (22’) - Sử dụng kĩ thuật mảnh ghép.

- Mỗi tổ chia làm 4 nhóm chuyên gia, mỗi nhóm gồm 4 HS nghiên cứu sâu các vấn đề liên quan đến tính chất hóa học của anđehit. + Nhóm chuyên gia 1: Chứng minh anđehit có tính oxi hóa.

IC IA L

+ Nhóm chuyên gia 2: Làm rõ tính khử của anđehit.

+ Nhóm chuyên gia 3: So sánh phản ứng tráng gương của anđehit fomic và các anđehit còn lại trong dãy đồng đẳng của

FF

nó.

+ Nhóm chuyên gia 4: Làm rõ sự chuyển hóa giữa ancol và

O

anđehit.

- Sau đó, mỗi thành viên của các nhóm chuyên gia sẽ tập hợp

N

lại thành các nhóm mới, như vậy trong mỗi nhóm mới sẽ có đủ

Ơ

các “chuyên gia” về 4 vấn đề trên và mỗi “ chuyên gia” về

H

từng vấn đề sẽ có trách nhiệm trao đổi lại với cả nhóm về vấn

N

đề mà em đã có cơ hội tìm hiểu sâu ở nhóm cũ.

- Sau đó GV cho hoạt động cả lớp: Gọi các nhóm lên báo cáo

Y

về vấn đề được thảo luận, các nhóm khác góp ý, bổ sung. GV

U

hình thành kiến thức cho HS.

Q

* Tính chất hóa họa của anđehit

D

ẠY

KÈ

M

1. Phản ứng cộng H2 RCHO + H2

𝑁𝑖,𝑡 0

→

RCH2OH

→ Anđehit đóng vai trò là chất oxi hóa.

2. Phản ứng oxi hóa không hoàn toàn 𝑡0

HCHO + 4AgNO3 + 2H2O + 6NH3 → (NH4)2CO3 +4NH4NO3 +4Ag↓ * Chú ý: Anđehit fomic tham gia phản ứng tráng gương tạo 4Ag. 𝑡0

RCHO+4AgNO3+ H2O +3NH3 → (NH4)2CO3+2NH4NO3

+2Ag↓ * Trong phản ứng này anđehit đóng vai trò chất khử. 𝑥𝑡,𝑡 0

2RCHO + O2 →

2RCOOH

IC IA L

* Ngoài ra: các anđehit còn bị oxi hóa bởi nước brom (làm mất màu dung dịch nước brom), hiđro peoxit (có khí thoát

ra) hoặc Cu(OH)2 trong môi trường kiềm (tạo kết tủa đỏ gạch Cu2O).

O

FF

3. Sự chuyển hóa giữa anđehit và ancol.

N

* Hoạt động 5: Tìm hiểu ứng dụng của anđehit (8’)

Ơ

- GV gọi các nhóm lên báo cáo về ứng dụng của anđehit (đã

H

được giao về nhà hôm trước).

N

- Các nhóm còn lại bổ sung những ứng dụng chưa được nhóm

Y

bạn đề cập.

- GV hoàn thiện kiến thức còn thiếu cho HS.

Q

U

* Hoạt động 6: Củng cố và mở rộng kiến thức (15’) PHIẾU HỌC TẬP SỐ 2

D

ẠY

KÈ

M

Câu 1: Công thức tổng quát của anđehit no, đơn chức, mạch hở là A. CnH2n+1CHO (n≥0).

B. CnH2n-1CHO (n≥2).

C. CnH2n-3CHO (n≥2).

D. CnH2nCHO (n≥1).

Câu 2: Phát biểu nào sau đây là không đúng?

A. Trong phân tử anđehit, các nguyên tử chỉ liên kết với nhau bằng liên kết σ.

B. Hợp chất R–CHO có thể điều chế được từ RCH2OH. C. Hợp chất hữu cơ có nhóm –CHO liên kết với H là anđehit.

D. Anđehit có cả tính khử và tính oxi hóa.

Câu 3: Valeranđehit là tên của loại hợp chất nào dưới đây?

A. CH3(CH2)2CHO.

B. CH3(CH2)3CHO.

C. CH3CH2CHO.

D. CH3(CH2)4CHO.

tử C4H8O2 là A. 2.

B. 3.

C. 4.

IC IA L

Câu 4: Số đồng phân anđehit tương ứng với công thức phân

D. 5.

FF

Câu 5: Chiều giảm dần nhiệt độ sôi (từ trái qua phải) của các chất: CH3CHO, C2H5OH, H2O là

B. CH3CHO,H2O,C2H5OH.

O

A. H2O, CH3CHO, C2H5OH.

N

C. H2O, C2H5OH, CH3CHO.

Ơ

D. CH3CHO, C2H5OH, H2O.

H

Câu 6: Tách nước hoàn toàn etilen glicol thu được sản phẩm

N

là

B. C2H2.

C. CH3CHO.

D. C2H5OH.

Y

A. C2H4.

U

Câu 7: Cho 2,9 gam một anđehit phản ứng hoàn toàn với

Q

lượng dư AgNO3 (hoặc Ag2O) trong dung dịch NH3 thu được

D

ẠY

KÈ

M

21,6 gam Ag. Công thức cấu tạo thu gọn của anđehit là A. HCHO.

B. OHC-CHO.

C. CH3CHO.

D. CH2=CH-CHO.

Câu 8: Anđehit X có tỉ khối hơi so với H2 bằng 36. Số đồng phân cấu tạo có thể có của X là: A. 2.

B. 1.

C. 3.

D. 4.

Câu 9: Các bạn đã được nghe nhiều về thực phẩm “ướp fomon”. Vậy fomon là gì? Tại sao người ta lại ướp fomon cho thực phẩm. Điều này có lợi hay hại đối với sức khỏe con người?

................................................................................................. ................................................................................................. ................................................................................................. .................................................................................................

IC IA L

.................................................................................................

D

ẠY

KÈ

M

Q

U

Y

N

H

Ơ

N

O

FF

Đáp án: 1.A, 2.A, 3.B, 4.A, 5.C, 6.C, 7.B, 8.C.