SỬ DỤNG PHƯƠNG PHÁP BÀN TAY NẶN BỘT TRONG DẠY HỌC KIẾN THỨC PHẦN “CHUYỂN HÓA VẬT CHẤT – NĂNG LƯỢNG”

LUẬN VĂN SIÊU CẤP CHANNEL

vectorstock.com/16108628

Ths Nguyễn Thanh Tú eBook Collection DẠY KÈM QUY NHƠN DISSERTATION PHÁT TRIỂN NỘI DUNG

SỬ DỤNG PHƯƠNG PHÁP BÀN TAY NẶN BỘT TRONG DẠY HỌC KIẾN THỨC PHẦN “CHUYỂN HÓA VẬT CHẤT – NĂNG LƯỢNG” VÀ “CẢM ỨNG” Ở THỰC VẬT – SINH HỌC 11 – TRUNG HỌC PHỔ THÔNG (2018) PDF VERSION | 2018 EDITION ORDER NOW / CHUYỂN GIAO QUA EMAIL TAILIEUCHUANTHAMKHAO@GMAIL.COM Tài liệu chuẩn tham khảo Phát triển kênh bởi Ths Nguyễn Thanh Tú Đơn vị tài trợ / phát hành / chia sẻ học thuật : Nguyen Thanh Tu Group Hỗ trợ trực tuyến Fb www.facebook.com/DayKemQuyNhon Mobi/Zalo 0905779594

ĐẠI HỌC ĐÀ NẴNG TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM KHOA SINH – MÔI TRƯỜNG

ĐỖ THỊ THANH THẢO

SỬ DỤNG PHƯƠNG PHÁP BÀN TAY NẶN BỘT TRONG DẠY HỌC KIẾN THỨC PHẦN “CHUYỂN HÓA VẬT CHẤT – NĂNG LƯỢNG” VÀ “CẢM ỨNG” Ở THỰC VẬT – SINH HỌC 11 – TRUNG HỌC PHỔ THÔNG

KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP

Đà Nẵng – Năm 2018

ĐẠI HỌC ĐÀ NẴNG TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM KHOA SINH – MÔI TRƯỜNG

ĐỖ THỊ THANH THẢO

SỬ DỤNG PHƯƠNG PHÁP BÀN TAY NẶN BỘT TRONG DẠY HỌC KIẾN THỨC PHẦN “CHUYỂN HÓA VẬT CHẤT – NĂNG LƯỢNG” VÀ “CẢM ỨNG” Ở THỰC VẬT – SINH HỌC 11 – TRUNG HỌC PHỔ THÔNG

Người hướng dẫn : TS. Trương Thị Thanh Mai

Đà Nẵng – Năm 2018

LỜI CAM ĐOAN Tôi cam đoan đề tài “Sử dụng phương pháp Bàn tay nặn bột trong dạy học kiến thức “Chuyển hóa vật chất – năng lượng” và “Cảm ứng” ở Thực vật – Sinh học 11 – Trung học phổ thông” là công trình nghiên cứu của riêng tôi.

Các số liệu, kết quả trong khóa luận là trung thực và chưa từng được ai công bố trong bất kỳ công trình nào khác.

Tác giả

ĐỖ THỊ THANH THẢO

LỜI CẢM ƠN Để hoàn thành khóa luận tốt nghiệp này, tôi biết rằng sự cố gắng của riêng bản thân tôi là chưa đủ mà còn nhờ vào sự giúp đỡ từ gia đình, thầy cô và bạn bè. Vì vậy, tôi xin được gửi lời cảm ơn sâu sắc đến những người đã đồng hành cùng tôi trong suốt thời gian tôi thực hiện đề tài này. Đầu tiên, tôi xin bày tỏ lời cảm ơn sâu sắc tới cô Trương Thị Thanh Mai đã tận tình hướng dẫn, giúp đỡ và tạo mọi điều kiện để cho tôi hoàn thành luận văn này.

Tôi xin chân thành cảm ơn các thầy cô giáo ở các trường Trung học phổ thông trên địa bàn Đà Nẵng đã giúp đỡ trong quá trình tôi khảo sát và khảo nghiệm.

Cuối cùng, cảm ơn gia đình, bạn bè đã động viên, giúp đỡ tôi hoàn thành khóa luận này. Đà Nẵng, tháng 5 năm 2018 Tác giả

ĐỖ THỊ THANH THẢO

MỤC LỤC MỞ ĐẦU ....................................................................................................................1 1. TÍNH CẤP THIẾT CỦA ĐỀ TÀI ....................................................................1 1.1. Xuất phát từ nhiệm vụ đổi mới phương pháp dạy học và phương án đổi mới SGK hiện nay .......................................................................................................1 1.2. Xuất phát từ hiệu quả của việc sử dụng bàn tay nặn bột trong quá trình tổ chức dạy học .........................................................................................................1 1.3. Xuất phát từ đặc điểm nội dung kiến thức phần “Chuyển hóa vật chất và năng lượng”, “Cảm ứng” Sinh học 11 – THPT....................................................2 2. MỤC TIÊU ĐỀ TÀI..........................................................................................2 3. GIẢ THUYẾT KHOA HỌC.............................................................................3 4. NHỮNG ĐÓNG GÓP MỚI CỦA ĐỀ TÀI......................................................3 CHƯƠNG 1 : TỔNG QUAN TÀI LIỆU.................................................................4 1.1. TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU VỀ PHƯƠNG PHÁP BÀN TAY NẶN BỘT ......................................................................................................4 1.1.1. Tình hình nghiên cứu trên thế giới .............................................................4 1.1.2. Tình hình nghiên cứu ở Việt Nam ..............................................................5 1.2. CƠ SỞ LÝ LUẬN CỦA ĐỀ TÀI ...................................................................7 1.2.1. Khái quát về phương pháp Bàn tay nặn bột ...............................................7 1.2.2. Các nguyên tắc cơ bản của phương pháp Bàn tay nặn bột .........................8 1.2.3. Tiến trình dạy học theo phương pháp Bàn tay nặn bột ............................11 1.2.4. So sánh phương pháp Bàn tay nặn bột với các phương pháp dạy học tích cực khác ..............................................................................................................16 1.2.5. Những ưu điểm và khó khăn khi sử dụng phương pháp Bàn tay nặn bột 17 1.3. CƠ SỞ THỰC TIỄN CỦA ĐỀ TÀI ............................................................19 1.3.1. Khảo sát giáo viên ....................................................................................19 1.3.2. Khảo sát học sinh .....................................................................................20 CHƯƠNG 2 : ĐỐI TƯỢNG, PHẠM VI VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ...................................................................................................................................21 2.1. ĐỐI TƯỢNG NGHIÊN CỨU......................................................................21

2.2. PHẠM VI NGHIÊN CỨU ...........................................................................21 2.3. KHÁCH THỂ NGHIÊN CỨU.....................................................................21 2.4. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ...............................................................21 2.4.1. Phương pháp nghiên cứu lý thuyết ..........................................................21 2.4.2. Phương pháp nghiên cứu thực tiễn ..........................................................21 2.4.3. Phương pháp xử lý, phân tích số liệu ......................................................23 2.5. NHIỆM VỤ NGHIÊN CỨU.........................................................................26 CHƯƠNG 3 : KẾT QUẢ VÀ BIỆN LUẬN ..........................................................24 3.1. PHÂN TÍCH NỘI DUNG KIẾN THỨC CHƯƠNG TRÌNH HIỆN HÀNH VÀ ĐỀ XUẤT CÁC CHỦ ĐỀ DẠY HỌC PHẦN “CHUYỂN HÓA VẬT CHẤT - NĂNG LƯỢNG” VÀ “CẢM ỨNG” Ở THỰC VẬT– SINH HỌC 11 – TRUNG HỌC PHỔ THÔNG ...........................................................24 3.2. QUY TRÌNH THIẾT KẾ VÀ TỔ CHỨC HOẠT ĐỘNG DẠY HỌC KIẾN THỨC PHẦN CHUYỂN HÓA VẬT CHẤT - NĂNG LƯỢNG VÀ CẢM ỨNG – SINH HỌC 11 – TRUNG HỌC PHỔ THÔNG BẰNG PHƯƠNG PHÁP BÀN TAY NẶN BỘT............................................................31 3.3. KẾT QUẢ THIẾT KẾ HOẠT ĐỘNG DẠY HỌC NỘI DUNG KIẾN THỨC PHẦN “CHUYỂN HÓA VẬT CHẤT - NĂNG LƯỢNG” VÀ “CẢM ỨNG” Ở THỰC VẬT – SINH HỌC 11 – TRUNG HỌC PHỔ THÔNG BẰNG PHƯƠNG PHÁP BÀN TAY NẶN BỘT ...............................................40 3.4. KHẢO NGHIỆM SƯ PHẠM ......................................................................41 3.4.1. Mục đích khảo nghiệm .............................................................................41 3.4.2. Nội dung khảo nghiệm .............................................................................41 3.4.3. Kết quả khảo nghiệm................................................................................41 KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ ................................................................................47 1. KẾT LUẬN .......................................................................................................47 2. KIẾN NGHỊ .....................................................................................................47 TÀI LIỆU THAM KHẢO ......................................................................................49 PHỤ LỤC

DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT BTNB

Bàn tay nặn bột

GV

Giáo viên

HS

Học sinh

THPT

Trung học phổ thông

PP

Phương pháp

SGK

Sách giáo khoa

DANH MỤC BẢNG BIỂU Số Tên bảng

hiệu

Trang

bảng Tóm tắt nội dung kiến thức chương trình hiện hành phần 3.1

“Chuyển hóa vật chất - năng lượng” và “Cảm ứng” ở Thực vật -

25

Sinh học 11 – THPT Các chủ đề học tập nội dung kiến thức phần “Chuyển hóa vật 3.2

chất - năng lượng” và “Cảm ứng” ở thực vật - Sinh học 11 –

28

Trung học phổ thông Quy trình thiết kế các hoạt động dạy học nội dung: Thoát hơi 3.3

nước – Sinh học 11 – Trung học phổ thông bằng phương pháp

36

Bàn tay nặn bột 3.4

Quy trình tổ chức dạy hoc bằng phương pháp Bàn tay nặn bột trong dạy học nội dung : Thoát hơi nước – Sinh học 11 – THPT

37

Một số nội dung kiến thức phần “Chuyển hóa vật chất - năng 3.5

lượng” và “Cảm ứng” ở thực vật – Sinh học 11 – THPT có thể

40

áp dụng phương pháp Bàn tay nặn bột Mức độ đánh giá từng chủ đề và hoạt động trong việc sử dụng 3.6

Bàn tay nặn bột trong dạy học kiến thức phần Chuyển hóa vật chất – năng lượng và Cảm ứng ở thực vật – Sinh học 11 – THPT

42

DANH MỤC HÌNH ẢNH, ĐỒ THỊ Số hiệu

Tên hình

hình 1.1

Sơ đồ tiến trình sư phạm của phương pháp Bàn tay nặn bột

Trang 13

Sơ đồ quy trình thiết kế và tổ chức hoạt động dạy học kiến 3.1

thức phần “Chuyển hóa vật chất - năng lượng” và “Cảm ứng” ở Thực vật – Sinh học 11 – THPT bằng phương pháp Bàn tay

31

nặn bột 3.2

Nhận xét của GV về chủ đề 1 – “Trao đổi nước, khoáng và nitơ ở thực vật”

43

3.3

Nhận xét của GV về chủ đề 2 – “Quang hợp ở thực vật”

44

3.4

Nhận xét của GV về chủ đề 3 – “Hô hấp ở thực vật”

44

3.5

Nhận xét của GV về chủ đề 4 – “Cảm ứng ở thực vật”

45

1 MỞ ĐẦU 1. TÍNH CẤP THIẾT CỦA ĐỀ TÀI 1.1. Xuất phát từ nhiệm vụ đổi mới phương pháp dạy học và phương án đổi mới SGK hiện nay Trong tình hình hiện nay, thời kỳ tiến tới các công cuộc cải cách giáo dục, vấn đề đổi mới phương pháp dạy học luôn được đặt ra như một yêu cầu cấp thiết đối với người giáo viên. Theo Nghị quyết 29 – NQ/TW ngày 4/11/2013 của Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa XI:“Tiếp tục đổi mới phương pháp dạy và học theo hướng hiện đại; phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo và vận dụng kiến thức, kỹ năng của người học; khắc phục lối truyền thụ áp đặt một chiều, ghi nhớ máy móc” [10].

Bên cạnh đó, theo nghị quyết 88/2014/QH13 của Quốc hội quy định: “Đổi mới chương trình, sách giáo khoa giáo dục phổ thông nhằm tạo chuyển biến căn bản, toàn diện về chất lượng và hiệu quả giáo dục phổ thông; kết hợp dạy chữ, dạy người và định hướng nghề nghiệp; góp phần chuyển nền giáo dục nặng về truyền thụ kiến thức sang nền giáo dục phát triển toàn diện cả về phẩm chất và năng lực, hài hòa đức, trí, thể, mỹ và phát huy tốt nhất tiềm năng của mỗi học sinh” [1]. Vì vậy, việc dạy học bằng phương pháp tích cực theo định hướng hình thành và rèn luyện năng lực cho học sinh trong quá trình dạy học là vô cùng cần thiết.

1.2. Xuất phát từ hiệu quả của việc sử dụng phương pháp Bàn tay nặn bột trong quá trình tổ chức dạy học "Bàn tay nặn bột" là một phương pháp dạy học tích cực, thích hợp cho việc giảng dạy các kiến thức khoa học tự nhiên, khi học sinh đang ở giai đoạn bắt đầu tìm hiểu mạnh mẽ các kiến thức khoa học về sự sống, hình thành các khái niệm cơ bản về khoa học. Bàn tay nặn bột chú trọng đến việc hình thành kiến thức cho học sinh bằng những thí nghiệm tìm tòi nghiên cứu để chính các em tìm ra câu trả lời cho các vấn đề được đặt ra trong cuộc sống thông qua tiến hành thí nghiệm, quan sát, nghiên cứu tài liệu hay điều tra...

2 Cũng như các phương pháp dạy học tích cực khác, Bàn tay nặn bột luôn coi học sinh là trung tâm của quá trình nhận thức, chính học sinh là người tìm ra câu trả lời và lĩnh hội kiến thức dưới sự giúp đỡ của giáo viên. Ngoài ra, phương pháp này còn có tiến trình dạy rõ ràng, dễ hiểu, có thể áp dụng phù hợp với điều kiện giáo dục của nước ta.

1.3. Xuất phát từ đặc điểm nội dung kiến thức phần “Chuyển hóa vật chất năng lượng” và “Cảm ứng” ở Thực vật Sinh học 11 – THPT Sinh học là một bộ môn khoa học thú vị, trực quan sinh động, mang nhiều nội dung kiến thức gắn với thực nghiệm. Tuy nhiên, thực trạng dạy và học bộ môn Sinh học trong trường phổ thông hiện nay vẫn lấy những phương pháp dạy học truyền thống làm ưu thế, học sinh thụ động trong việc tiếp nhận kiến thức. Các thí nghiệm trong bài học chỉ mang tính chất minh họa. Giáo viên thường tự mình trình bày, biểu diễn các thí nghiệm thực hành để minh họa cho kiến thức bài học mà ít tổ chức cho học sinh tham gia hoạt động này để các em chiếm lĩnh tri thức khoa học một cách chủ động, thỏa mãn nhu cầu tìm tòi hiểu biết, óc tò mò, sáng tạo khoa học của học sinh.

Mặt khác khi phân tích nội dung kiến thức phần “Chuyển hóa vật chất - năng lượng” và “Cảm ứng” ở Thực vật - Sinh học 11 – THPT, nhận thấy nội dung này chủ yếu tìm hiểu về Sinh học ở cấp độ cơ thể, phân tích các cơ chế chuyển hóa vật chất và năng lượng, quá trình cảm ứng của tổ chức sống là cơ thể thực vật. Những kiến thức này tương đối gần gũi và thường gặp trong đời sống hằng ngày của học sinh. Do đó, việc sử dụng các phương pháp Bàn tay nặn bột sẽ hình thành tư duy sáng tạo cho học sinh, kích thích sự tìm tòi, tự trao đổi kiến thức của bản thân mỗi học sinh.

Xuất phát từ những lý do trên, tôi quyết định chọn và thực hiện đề tài Sử dụng phương pháp Bàn tay nặn bột trong dạy học kiến thức “Chuyển hóa vật chất – năng lượng” và “Cảm ứng” ở Thực vật – Sinh học 11 – THPT. 2. MỤC TIÊU ĐỀ TÀI

3 Sử dụng phương pháp Bàn tay nặn bột trong dạy học kiến thức “Chuyển hóa vật chất – năng lượng” và “Cảm ứng” ở Thực vật – Sinh học 11 – THPT nhằm phát huy tính tích cực học tập của học sinh.

3. GIẢ THUYẾT KHOA HỌC Nếu thiết kế và sử dụng phương pháp Bàn tay nặn bột trong dạy học kiến thức “Chuyển hóa vật chất - năng lượng” và “Cảm ứng” ở Thực vật – Sinh học 11 – THPT một cách hợp lý thì sẽ nâng cao tính tích cực học tập của học sinh.

4. NHỮNG ĐÓNG GÓP MỚI CỦA ĐỀ TÀI - Thiết kế được các chủ đề học tập trong dạy học kiến thức “Chuyển hóa vật chất – năng lượng’’ và “Cảm ứng” ở Thực vật – Sinh học 11 – THPT. - Xây dựng được quy trình thiết kế và tổ chức dạy học bằng phương pháp Bàn tay nặn bột trong dạy học kiến thức “Chuyển hóa vật chất – năng lượng’’ và “Cảm ứng” ở Thực vật – Sinh học 11 – THPT.

4 CHƯƠNG 1 : TỔNG QUAN TÀI LIỆU 1.1. TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU VỀ PHƯƠNG PHÁP BÀN TAY NẶN BỘT 1.1.1. Tình hình nghiên cứu trên thế giới Phương pháp bàn tay nặn bột được đưa vào giảng dạy ở trường tiểu học ở Chicago, Mỹ từ những năm 90, là ý tưởng sáng tạo của nhà vật lý người Mỹ từng nhận giải Nobel năm 1988 Leon Ledeman [13]. Đến năm 1995, giáo sư Georger Charpak – người nhận giải Nobel Vật Lý năm 1992 đã dẫn một đoàn gồm các nhà khoa học và các đại diện của Bộ Giáo dục Quốc gia Pháp đến một khu phố nghèo ở Chicago (Mỹ) – nơi mà Leon Lederman đang thử nghiệm về phương pháp dạy học khoa học dựa trên việc thực hành, thí nghiệm [8]. Sau đó, Georges Charpak đã kế tục và triển khai phương pháp này tại một số trường học ở Paris và có những thành công nhất định. Họ chủ trương cho học sinh tiểu học tiếp xúc với khoa học và cách nghiên cứu một vấn đề khoa học bằng việc để chính các em tiến hành thí nghiệm dưới sự định hướng, giúp đỡ của thầy cô giáo, tránh được tình trạng thầy cô giáo dạy học bằng cách thông báo cho học sinh theo kiểu một chiều “chân lý là thế đấy” và bắt các em phải chấp nhận.

Ngay từ khi mới ra đời, phương pháp Bàn tay nặn bột đã được tiếp nhận và truyền bá rộng rãi. Nhiều quốc gia trên thế giới đã hợp tác với Viện Hàn lâm Khoa học Pháp trong việc phát triển phương pháp này như Brazil, Bỉ, Afghanistan, Campuchia, Chilê, Trung Quốc, Thái Lan, Colombia, Hy lạp, Malaysia, Marốc, Serbi, Thụy Sĩ, Đức…, trong đó có Việt Nam thông qua Hội Gặp gỡ Việt Nam. Tính đến năm 2009, có khoảng hơn 30 nước tham gia trực tiếp vào chương trình Bàn tay nặn bột [8].

Tháng 7 năm 2004, trường hè Quốc tế về Bàn tay nặn bột với chủ đề "Bàn tay nặn bột trên thế giới: trao đổi, chia sẻ, đào tạo" đã được tổ chức ở Erice – Ý dành cho các chuyên gia Pháp và các nước [8].

Nhiều dự án theo vùng lãnh thổ, châu lục được hình thành để giúp đỡ, hỗ trợ cho việc phát triển phương pháp Bàn tay nặn bột tại các quốc gia. Có thể kể đến dự án Pollen (Hạt phấn) của Châu Âu, dự án phát triển phương pháp Bàn tay nặn bột

5 trong hệ thống các lớp song ngữ tại Đông Nam Á của VALOFRASE (Valofrase du Francais en Asie du Sud-Est - Chương trình phát triển tiếng Pháp ở Đông Nam Á), dự án giảng dạy khoa học cho các nước nói tiếng Ả-rập…[8].

1.1.2. Tình hình nghiên cứu ở Việt Nam Ở Việt Nam, dưới sự giúp đỡ giáo sư Trần Thanh Vân – Việt kiều tại Pháp – chủ tịch Hội Gặp gỡ Việt Nam, phương pháp Bàn tay nặn bột đã về Việt Nam vào tháng 10 năm 1995 trong buổi hội thảo quốc tế về Vật lý năng lượng cao tổ chức tại thành phố Hồ Chí Minh với sự có mặt của giáo sư Georger Charpak – cha đẻ của phương pháp Bàn tay nặn bột [8]. Trong khuôn khổ hội thảo quốc tế này, giáo sư Georger Chapak đã thăm làng trẻ em SOS Gò Vấp cùng trường phổ thông Hermann Gmeiner tại thành phố Hồ Chí Minh và đã hứa giúp đỡ Việt Nam trong việc đưa phương pháp Bàn tay nặn bột vào các trường học [8].

Từ tháng 9 năm 1999 đến tháng 3 năm 2000, tổ chức Bàn tay nặn bột Pháp (LAMAP France) đã tiếp nhận và tập huấn cho một nữ thực tập sinh Việt Nam là giáo viên Vật lý tại một trường trung học dạy song ngữ tiếng Pháp ở thành phố Hồ Chí Minh. Đây là người Việt Nam đầu tiên được tiếp cận và tập huấn với phương pháp Bàn tay nặn bột [8].

Từ năm 2000 đến 2002, phương pháp Bàn tay nặn bột đã được phổ biến cho sinh viên Đại học Sư phạm Hà Nội, được áp dụng thử nghiệm tại trường tiểu học Đoàn Thị Điểm, Herman Gmeiner Hà Nội và trường thực hành Nguyễn Tất Thành (thuộc Đại học Sư phạm Hà Nội). Sau đó, mở thêm các lớp tại Huế và thành phố Hồ Chí Minh. Tuy nhiên phạm vi phổ biến vẫn còn hẹp chủ yếu vẫn ở các trường Đại học và chỉ mới triển khai áp dụng vào các chủ đề: nước, không khí và âm thanh [8].

Tại Đà Nẵng và các thành phố khác trên toàn quốc, đợt tập huấn dành cho giáo viên và chuyên viên các Phòng Giáo dục và Đào tạo năm 2009, Sở Giáo dục và Đào tạo đã làm việc với Hội Gặp gỡ Việt Nam để “đặt hàng” thiết kế tạo một chương trình tập huấn ngắn cho cán bộ quản lý bậc tiểu học toàn thành phố (hiệu trưởng, hiệu phó, chuyên viên phụ trách tiểu học các Phòng Giáo dục và Đào tạo trực thuộc) nhằm giúp các cán bộ quản lý hiểu rõ về phương pháp Bàn tay nặn bột,

6 tầm quan trọng của nó và tạo điều kiện cho các giáo viên thí điểm áp dụng trong các tiết dạy khoa học ở trường [13].

Tháng 8 năm 2010, Giáo Sư Jean Trần Thanh Vân có cuộc gặp gỡ, trao đổi với Bộ trưởng Bộ Giáo dục và Đào tạo Phạm Vũ Luận và thứ trưởng Nguyễn Vinh Hiển, trong đó có nội dung về định hướng phát triển phương pháp Bàn tay nặn bột tại Việt Nam [13].

Sau những khóa tập huấn cho các giảng viên Đại học, các giáo viên tiểu học và các cán bộ về phương pháp này thì hàng loạt các nghiên cứu liên quan cũng được tiến hành với mục tiêu chung là sớm tìm ra quy trình phù hợp để có thể áp dụng phương pháp Bàn tay nặn bột vào quá trình dạy học ở Việt Nam. Tiêu biểu như trong Tạp chí Giáo dục số 249, Thạc sĩ Nguyễn Thị Thanh Hương của Phòng Giáo dục và Đào tạo quân Thanh Khê – thành phố Đà Nẵng đã có nghiên cứu: “Ứng dụng phương pháp Bàn tay nặn bột vào dạy học một số bài khoa học lớp 4, 5” [6]. Hay vào năm 2013, sinh viên trường Đại học Cần Thơ là Phan Huỳnh Bảo Phương [9] và Nguyễn Thị Mai Hương [5] thuộc trường Đại học Sư phạm Hà Nội 2 cũng đã có cùng đề tài khóa luận nghiên cứu: “Vận dụng phương pháp “Bàn tay nặn bột” vào giảng dạy môn Khoa học lớp 4”. Tuy nhiên, nội dung nghiên cứu những đề tài trên khá giống nhau và chỉ dừng lại ở bộ môn khoa học lớp 4, 5 thuộc bậc tiểu học, vẫn chưa triển khai nghiên cứu các chủ đề thuộc chương trình bậc trung học sơ sở.

Trong công trình nghiên cứu của Tiến sĩ Cao Thị Thặng – Viện Khoa học giáo dục Việt Nam cùng Lê Ngọc Vịnh – Sở GD&ĐT Bình đã trình bày việc thiết kế công cụ đánh giá kết quả dạy học theo Phương pháp Bàn tay nặn bột trong bộ môn Hóa học góp phần nâng cao hiệu quả dạy học theo phương pháp này Định [11]. Bởi vì cho đến nay việc đánh giá kết quả dạy học theo phương pháp Bàn tay nặn bột ở các nhà trường còn nhiều hạn chế do mới có một số định hướng chung mà chưa có hướng dẫn chi tiết cụ thể.

Hay gần đây nhất, năm 2016, sinh viên Nguyễn Thị Ngọc Huyền thuộc trường Đại học Sư Phạm Đà Nẵng đã có kết quả nghiên cứu được tiến hành thực nghiệm mang lại hiệu quả cao trong việc vận dụng phương pháp Bàn tay nặn bột

7 trong dạy học phần Thực vật học – Sinh học – Trung học cơ sở tại trường THCS Tây Sơn – Đà Nẵng [9].

Tất cả những nghiên cứu trên sẽ là công cụ và là cơ sở giúp tôi thuận tiên hơn trong việc nghiên cứu đề tài của mình: Sử dụng phương pháp Bàn tay nặn bột trong dạy học kiến thức “Chuyển hóa vật chất - năng lượng” và Cảm ứng ở Thực vật – Sinh học 11 – THPT. Tóm lại, nhìn vào thực trạng dạy học hiện nay, có thể nói việc vận dụng phương pháp Bàn tay nặn bột trong quá trình dạy học đã được áp dụng nhưng vẫn chưa phổ biến và hiệu quả. Mặc dù đã có nhiều công trình nghiên cứu về phương pháp Bàn tay nặn bột và việc vận dụng phương pháp Bàn tay nặn bột vào quá trình dạy – học. Tuy nhiên, các nghiên cứu này phần lớn là tập trung nghiên cứu về cơ sở lý luận, lợi ích của phương pháp Bàn tay nặn bột đem lại đối với quá trình dạy học là chủ yếu chứ vẫn chưa đi sâu vào việc nghiên cứu quy trình thiết kế và tổ chức hoạt động dạy học cụ thể cho bộ môn hay cấp học nào. Chính vì vậy, chúng tôi thực hiện đề tài này nhằm hướng đến tìm hiểu cơ sở lý luận và thực tiễn của phương pháp Bàn tay nặn bột, đồng thời xây dựng quy trình thiết kế và tổ chức hoạt động dạy học cụ thể cho các nội dung có thể áp dụng được phương pháp Bàn tay nặn bột trong bộ môn Sinh học 11 – Trung học phổ thông.

1.2. CƠ SỞ LÝ LUẬN CỦA ĐỀ TÀI 1.2.1. Khái quát về phương pháp Bàn tay nặn bột Bàn tay nặn bột là một phương pháp dạy học tích cực dựa trên thí nghiệm nghiên cứu, áp dụng cho việc giảng dạy các môn khoa học tự nhiên.

Phương pháp dạy học Bàn tay nặn bột có tên tiếng Pháp là La main à la pâte - viết tắt là LAMAP, tiếng Anh là Hands-on, đều có nghĩa là “bắt tay vào hành động”. Đây là phương pháp dạy học khoa học dựa trên cơ sở của sự tìm tòi – nghiên cứu, áp dụng cho việc dạy học các môn khoa học tự nhiên. Phương pháp này được khởi xướng bởi Giáo sư Georges Charpak (Giải Nobel Vật lý năm 1992). Theo ông thì Bàn tay nặn bột thực chất là sự huy động của cả 5 giác quan : xúc giác, thị giác, thính giác, khứu giác và cả vị giác để phát triển trong học sinh sự tiếp xúc diệu kì

8 với thế giới bao quanh, đồng thời để học sinh có thể học cách khám phá và tìm hiểu [8].

Theo phương pháp Bàn tay nặn bột, dưới sự giúp đỡ của giáo viên, chính học sinh tìm ra câu trả lời cho các vấn đề được đặt ra trong cuộc sống thông qua tiến hành thí nghiệm, quan sát, nghiên cứu tài liệu hay điều tra để từ đó hình thành kiến thức cho mình. Đứng trước một sự vật hiện tượng, học sinh có thể đặt ra các câu hỏi, các giả thuyết từ những hiểu biết ban đầu, tiến hành thực nghiệm nghiên cứu để kiểm chứng và đưa ra những kết luận phù hợp thông qua thảo luận, so sánh, phân tích, tổng hợp kiến thức.

Mục tiêu của phương pháp Bàn tay nặn bột là tạo nên tính tò mò, ham muốn khám phá và say mê khoa học của học sinh. Ngoài việc chú trọng đến kiến thức khoa học, phương pháp Bàn tay nặn bột còn chú ý nhiều đến việc rèn luyện kỹ năng diễn đạt thông qua ngôn ngữ nói và viết cho học sinh.

1.2.2. Các nguyên tắc cơ bản của phương pháp Bàn tay nặn bột Để dạy học bằng phương pháp Bàn tay nặn bột, cần đảm bảo những nguyên tắc sau [8]: a. Nguyên tắc về tiến trình sư phạm a.1. Học sinh quan sát một sự vật hay một hiện tượng của thế giới thực tại, gần gũi với đời sống, dễ cảm nhận và các em sẽ thực hành trên chúng - Sự vật ở đây được hiểu rộng bao gồm cả những sự vật có thể sờ được bằng tay (cái lá, hạt đậu, con thỏ) và tiến hành các thí nghiệm với nó và cả những sự vật không thể tiếp xúc được ví dụ như tế bào quang hợp, ADN, mặt trời…

- Đối với học sinh trung học, vốn sống của các em còn ít, vì vậy các sự vật hiện tượng càng gần gũi với học sinh càng kích thích sự tìm hiểu, khuyến khích sự tìm tòi của các em. a.2. Trong quá trình tìm hiểu, học sinh lập luận, bảo vệ ý kiến của mình, đưa ra tập thể thảo luận những ý nghĩ và những kết luận cá nhân, từ đó có những hiểu biết mà nếu chỉ có những hoạt động, thao tác riêng lẻ không đủ tạo nên

9 - Nguyên tắc này nhấn mạnh đến sự khuyến khích học sinh suy nghĩ và đưa ra những lập luận để bảo vệ cho ý kiến cá nhân của mình, nhấn mạnh đến vai trò của hoạt động nhóm trong học tập. Chỉ khi trao đổi những suy nghĩ cá nhân của học sinh với những học sinh khác, học sinh mới nhận thấy những mâu thuẫn trong nhận thức.

- Việc trình bày của học sinh là một yếu tố quan trọng để rèn luyện ngôn ngữ.

Vai trò của giáo viên là trung gian giữa kiến thức khoa học và học sinh. Giáo viên sẽ tác động vào những thời điểm nhất định để định hướng sự thảo luận và giúp học sinh thảo luận xung quanh vấn đề mà các em đang quan tâm. a.3. Những hoạt động do giáo viên đề xuất cho học sinh được tổ chức theo tiến trình sư phạm nhằm nâng cao dần mức độ học tập - Các hoạt động này làm cho các chương trình học tập được nâng cao lên và dành cho học sinh một phần tự chủ khá lớn.

- Mức độ nhận thức được hình thành theo quy luật từ thấp đến cao, từ đơn giản đến phức tạp. Để học sinh hiểu sâu sắc kiến thức, yêu cầu của sự hình thành kiến thức cũng theo quy tắc này. Từ hiểu biết cơ bản, rồi nâng dần lên theo cấp độ tương ứng với khả năng nhận thức của học sinh sẽ giúp học sinh tiếp thu kiến thức hiệu quả và chắc chắn.

- Giáo viên dành sự tự chủ cho học sinh có nghĩa là tôn trọng và lắng nghe ý kiến của học sinh, chấp nhận các lỗi sai và sự hiểu lầm ban đầu, học sinh được chủ động làm thí nghiệm, chủ động trao đổi, thảo luận…Ngoài ra, giáo viên dành sự tự chủ cho học sinh cũng chính là thay đổi vai trò của giáo viên trong quá trình dạy học từ giáo viên đóng vai trò trung tâm chuyển sang học sinh đóng vai trò trung tâm, chủ động chiếm lĩnh kiến thức. a.4. Cần một lượng tối thiểu là 2 giờ/tuần trong nhiều tuần liền cho một đề tài.

Sự liên tục của các hoạt động và những phương pháp giáo dục được đảm bảo trong suốt thời gian học tập - Một chủ đề khoa học được giảng dạy trong nhiều tuần sẽ giúp cho học sinh có thời gian để tìm hiểu, nghiên cứu, xây dựng và hình thành kiến thức. Điều này cũng

10 có lợi cho học sinh trong việc khắc sâu, ghi nhớ kiến thức thay vì giảng dạy ồ ạt, nhồi nhét kiến thức, "cưỡi ngựa xem hoa".

- Các kiến thức trong chương trình các bậc học, lớp học đều có sự kế thừa, liên quan với nhau. Khi thiết kế hoạt động dạy học, giáo viên cần chú ý đến tính kế thừa của các vấn đề đã được đưa ra ở cấp học dưới. Càng có sự trao đổi thông tin, thống nhất giữa các giáo viê của các bậc học, các lớp thì hoạt động dạy học càng có hiệu quả. a.5. Bắt buộc mỗi học sinh phải có một quyển vở thực hành do chính các em ghi chép theo cách thức và ngôn ngữ của các em - Vở thực hành là một đặc trưng quan trọng của phương pháp Bàn tay nặn bột.

Ghi chép trong vở thực hành được thực hiện bởi từng cá nhân học sinh. Thông qua vở thực hành, giáo viên cũng có thể tìm hiểu sự tiến bộ trong nhận thức hay biết mức độ nhận thức của học sinh để điều chỉnh hoạt động dạy học và hàm lượng kiến thức cho phù hợp. Ghi chép trong vở thực hành không những giúp học sinh làm quen với công tác nghiên cứu khoa học mà còn giúp học sinh rèn luyện ngôn ngữ. a.6. Mục tiêu chính là sự chiếm lĩnh dần dần các khái niệm khoa học và kĩ thuật được thực hành, kèm theo là sự củng cố ngôn ngữ viết và nói của học sinh - Nguyên tắc này nhấn mạnh mối liên hệ giữa dạy học kiến thức và rèn luyện ngôn ngữ (nói và viết) cho học sinh. Sự hiểu kiến thức nội tại bên trong học sinh sẽ được biểu hiện ra bằng ngôn ngữ khi học sinh phát biểu, trình bày, viết. Giáo viên cần quan tâm, tôn trọng và lắng nghe học sinh cũng như yêu cầu các học sinh khác lắng nghe ý kiến của bạn mình. Các thuật ngữ khoa học, khái niệm khoa học cũng được hình thành dần dần, giúp học sinh nắm vững và hiểu sâu sắc. b. Những đối tượng tham gia b.1. Gia đình, xã hội được khuyến khích thực hiện các công việc của lớp học - Nguyên tắc này nhấn mạnh vai trò của gia đình và xã hội trong việc phối kết hợp với nhà trường để thực hiện tốt quá trình giáo dục học sinh. b.2. Ở địa phương, các cơ sở khoa học (Trường Đại học, Cao đẳng, Viện nghiên cứu…) giúp các hoạt động của lớp theo khả năng của mình

11 - Các trường học có thể mời các chuyên gia, các nhà khoa học, các giáo sư tới nói chuyện với học sinh trong lớp học hay giúp đỡ GV trong việc thiết kế hoạt động dạy học (kiến thức, thí nghiệm).

- Cần chú ý đến một số vấn đề mấu chốt rằng giáo viên là người không thể thay thế trong hoạt động dạy học ở lớp, sự giúp đỡ tham gia vào lớp học (nếu có) của các nhà khoa học, chuyên gia chỉ dừng lại ở mức độ hỗ trợ giáo viên. b.3. Ở địa phương, các viện đào tạo GV (Trường Cao đẳng Sư phạm, Đại học Sư phạm) giúp các giáo viên về kinh nghiệm và phương pháp dạy học - Cũng tương tự nguyên tắc trên, nguyên tắc này nhấn mạnh sự hợp tác giúp đỡ về mặt sư phạm, phương pháp, kinh nghiệm của các giảng viên, chuyên gia nghiên cứu về phương pháp Bàn tay nặn bột giúp đỡ giáo viên thiết kế giảng dạy, tư vấn giải đáp những vướng mắc của giáo viên. b.4. Giáo viên có thể tìm thấy trên internet các website có nội dung về những kiến thức đã được thực hiện, những ý tưởng về các hoạt động, những giải pháp thắc mắc. Giáo viên cũng có thể tham gia hoạt động tập thể bằng trao đổi với các đồng nghiệp, với các nhà sư phạm và với các nhà khoa học. Giáo viên là người chịu trách nhiệm giáo dục và đề xuất những hoạt động của lớp mình phụ trách - Từ sự cần thiết phải có nguồn thông tin, các tư liệu giúp đỡ cho giáo viên được đặt ra cấp thiết. Giáo viên cần được quan tâm giúp đỡ và hỗ trợ trong quá trình chuẩn bị các tiết học.

- Internet và các trang web là một kênh hỗ trợ quan trọng cho giáo viên, nơi mà giáo viên có thể trao đổi thông tin, chia sẻ kinh nghiệm với nhau, đề xuất những vấn đề vướng mắc, các câu hỏi cho các chuyên gia, các nhà nghiên cứu để được giải đáp và giúp giáo viên thực hiện tốt kế hoạch dạy học của mình.

1.2.3. Tiến trình dạy học theo phương pháp Bàn tay nặn bột Theo Đỗ Hương Trà, phương pháp Bàn tay nặn bột đề xuất một tiến trình ưu tiên xây dựng tri thức bằng cách khai thác, thực nghiệm và thảo luận, tiến trình đó đi theo 5 bước sau [13] :

12

Bước 1 : Tình huống xuất phát và câu hỏi nêu vấn đề

Bước 2 : Bộc lộ biểu tượng ban đầu

Bước 3 : Đề xuất câu hỏi và phương án thí nghiệm, tìm tòi – nghiên cứu

Bước 4 : Tiến hành thí nghiệm, tìm tòi – nghiên cứu

Bước 5 : Kết luận và hệ thống hóa kiến thức Hình 1.1 : Sơ đồ tiến trình sư phạm của phương pháp Bàn tay nặn bột Cụ thể : Bước 1 : Tình huống xuất phát và câu hỏi nêu vấn đề - Tình huống xuất phát hay tình huống nêu vấn đề là một tình huống do giáo viên chủ động đưa ra như là một cách dẫn nhập vào bài học. Tình huống xuất phát phải ngắn gọn, gần gũi dễ hiểu đối với học sinh. Tình huống xuất phát nhằm lồng ghép câu hỏi nêu vấn đề. Tình huống xuất phát càng rõ ràng thì việc dẫn nhập cho câu hỏi nêu vấn đề càng dễ. Tuy nhiên có những trường hợp không nhất thiết phải có tình huống xuất phát mới đề xuất được câu hỏi nêu vấn đề (tùy vào từng kiến thức và từng trường hợp cụ thể).

- Câu hỏi nêu vấn đề là câu hỏi lớn của bài học (hay môdun kiến thức mà học sinh sẽ được học). Câu hỏi nêu vấn đề cần đảm bảo yêu cầu phù hợp với trình độ, gây mâu thuẫn nhận thức và kích thích tính tò mò, thích tìm tòi, nghiên cứu của học sinh nhằm chuẩn bị tâm thế cho học sinh trước khi khám phá, lĩnh hội kiến thức.

13 Giáo viên phải dùng câu hỏi mở, tuyệt đối không được dùng câu hỏi đóng (trả lời có hoặc không) đối với câu hỏi nêu vấn đề. Câu hỏi nêu vấn đề càng đảm bảo các yêu cầu nêu ra ở trên thì ý đồ dạy học của giáo viên càng dễ thực hiện thành công.

Bước 2 : Bộc lộ biểu tượng ban đầu Làm bộc lộ quan niệm ban đầu để từ đó hình thành các câu hỏi của học sinh là bước quan trọng, đặc trưng của phương pháp Bàn tay nặn bột. Giáo viên nên khuyến khích học sinh nêu những suy nghĩ, nhận thức ban đầu của mình trước khi được học kiến thức mới. Để làm bộc lộ quan niệm ban đầu của học sinh, giáo viên có thể yêu cầu học sinh nhắc lại kiến thức cũ đã học có liên quan đến kiến thức mới của bài học. Khi yêu cầu học sinh trình bày quan niệm ban đầu, giáo viên có thể yêu cầu bằng nhiều hình thức biểu hiện của học sinh như có thể là bằng lời nói (thông qua phát biểu cá nhân), bằng cách viết hay vẽ để biểu hiện suy nghĩ. Từ những quan niệm ban đầu của học sinh, giáo viên giúp học sinh đề xuất các câu hỏi. Chú ý xoáy sâu vào những quan niệm liên quan đến kiến thức trọng tâm của bài học.

Bước 3 : Đề xuất câu hỏi và phương án thí nghiệm, tìm tòi – nghiên cứu  Đề xuất câu hỏi : - Từ những khác biệt và phong phú về biểu tượng ban đầu của học sinh, giáo viên giúp học sinh đề xuất các câu hỏi từ những sự khác biệt đó. Chú ý xoáy sâu vào những sự khác biệt liên quan đến kiến thức trọng tâm của bài học.  Đề xuất phương án thí nghiêm, tìm tòi - nghiên cứu - Từ các câu hỏi được đề xuất, giáo viên nêu câu hỏi cho học sinh, đề nghị các em đề xuất các giả thuyết và thiết kế phương án thực nghiệm tìm tòi - nghiên cứu để để kiểm chứng các giả thuyết nhằm tìm câu trả lời cho các câu hỏi đó. Các câu hỏi có thể là : “Theo các em, làm thế nào để chúng ta tìm câu trả lời cho các câu hỏi nói trên?”; “Bây giờ các em hãy suy nghĩ để tìm phương pháp giải quyết cho các câu hỏi mà lớp mình đặt ra!”,....

- Các phương án thí nghiệm tìm tòi - nghiên cứu ở đây là các phương án để tìm ra câu trả lời như quan sát, thực hành thí nghiệm, nghiên cứu tài liệu…

- Tùy theo kiến thức hay vấn đề đặt ra mà học sinh có thể đề xuất các phương án thực nghiệm tìm tòi - nghiên cứu khác nhau. Trong quá trình đề xuất

14 phương án thực nghiệm, nếu ý kiến của học sinh nêu lên có ý đúng nhưng ngôn từ chưa chuẩn xác hoặc diễn đạt chưa rõ thì giáo viên nên gợi ý và từng bước giúp học sinh hoàn thiện diễn đạt. Giáo viên cũng có thể yêu cầu các học sinh khác chỉnh sửa cho rõ ý. Đây là một vấn đề quan trọng trong việc rèn luyện ngôn ngữ cho học sinh.

Trường hợp học sinh đưa ra ngay phương án đúng nhưng vẫn còn nhiều phương án khác khả thi thì giáo viên nên tiếp tục hỏi các học sinh khác để làm phong phú các phương án tìm câu trả lời. Giáo viên có thể nhận xét trực tiếp nhưng yêu cầu các học sinh khác cho ý kiến về phương pháp mà học sinh đó nêu ra thì tốt hơn. Phương pháp Bàn tay nặn bột khuyến khích học sinh tự đánh giá ý kiến của nhau hơn là của giáo viên nhận xét.

- Sau khi học sinh đề xuất được phương án thí nghiệm tìm tòi - nghiên cứu, giáo viên nêu nhận xét chung và quyết định tiến hành phương án với các dụng cụ đã chuẩn bị sẵn.

Bước 4 : Tiến hành thí nghiệm tìm tòi - nghiên cứu - Từ các phương án thực nghiệm tìm tòi - nghiên cứu mà học sinh nêu ra, giáo viên khéo léo nhận xét và lựa chọn dụng cụ thí nghiệm hay các thiết bị dạy học thích hợp để học sinh tiến hành nghiên cứu. Nếu phải làm thí nghiệm thì ưu tiên thực hiện thí nghiệm trực tiếp trên vật thật. Một số trường hợp không thể tiến hành thí nghiệm trên vật thật có thể làm trên mô hình, hoặc cho học sinh quan sát tranh vẽ. Đối với phương pháp quan sát, giáo viên cho học sinh quan sát vật thật trước, sau đó mới cho học sinh quan sát tranh vẽ khoa học hay mô hình để phóng to những đặc điểm không thể quan sát rõ trên vật thật.

- Khi tiến hành thí nghiệm, giáo viên nêu rõ yêu cầu và mục đích thí nghiệm hoặc yêu cầu học sinh cho biết mục đích của thí nghiệm chuẩn bị tiến hành. Sau đó giáo viên mới phát các dụng cụ và vật liệu thí nghiệm tương ứng với hoạt động.

Nếu để sẵn các vật dụng thí nghiệm trên bàn học sinh sẽ nghịch các đồ vật mà không chú ý đến các đồ vật khác trong lớp; hoặc học sinh tự ý thực hiện thí nghiệm trước khi lệnh thực hiện của giáo viên được đưa ra; hoặc học sinh sẽ dựa vào đó để đoán các thí nghiệm cần phải làm (trường hợp này mặc dù học sinh có thể đề xuất thí nghiệm đúng nhưng ý đồ dạy học của giáo viên không đạt).

15 - Các thí nghiệm được tiến hành lần lượt tương ứng với từng kiến thức. Mỗi thí nghiệm được thực hiện xong, giáo viên nên dừng lại để học sinh rút ra kết luận (tìm thấy câu trả lời cho các vấn đề đặt ra tương ứng). Giáo viên lưu ý học sinh ghi chép vật liệu thí nghiệm, cách bố trí và thực hiện thí nghiệm (mô tả bằng lời hay vẽ sơ đồ), ghi chú lại kết quả thực hiện thí nghiệm, kết luận sau thí nghiệm vào vở thực hành. Phần ghi chép này giáo viên để học sinh ghi chép tự do, không nên gò bó và có khuôn mẫu quy định, nhất là đối với những lớp mới làm quen với phương pháp Bàn tay nặn bột. Đối với các thí nghiệm phức tạp và nếu có điều kiện, giáo viên nên thiết kế một mẫu sẵn để học sinh điền kết quả thí nghiệm, vật liệu thí nghiệm. Ví dụ như các thí nghiệm phải ghi số liệu theo thời gian, lặp lại thí nghiệm ở các điều kiện nhiệt độ khác nhau…

- Khi học sinh làm thí nghiệm, giáo viên bao quát lớp, quan sát từng nhóm.

Nếu thấy nhóm hoặc học sinh nào làm sai theo yêu cầu thì giáo viên chỉ nhắc nhỏ trong nhóm đó hoặc với riêng học sinh đó, không nên thông báo lớn tiếng chung cho cả lớp vì làm như vậy sẽ phân tán tư tưởng và ảnh hưởng đến công việc của các nhóm học sinh khác.

- Giáo viên chú ý yêu cầu học sinh thực hiện độc lập các thí nghiệm trong trường hợp các thí nghiệm được thực hiện theo từng cá nhân. Nếu thực hiện theo nhóm thì cũng yêu cầu tương tự như vậy. Thực hiện độc lập theo cá nhân hay nhóm để tránh việc học sinh nhìn và làm theo cách của nhau,

thụ động trong suy nghĩ

và cũng tiện lợi cho giáo viên phát hiện các nhóm hay các cá nhân xuất sắc trong thực hiện thí nghiệm nghiên cứu, đặc biệt là các thí nghiệm được thực hiện với các dụng cụ, vật liệu thí nghiệm giống nhau nhưng nếu bố trí thí nghiệm không hợp lý sẽ không thu được kết quả thí nghiệm như ý.

Bước 5 : Kết luận và hệ thống hóa kiến thức - Sau khi thực hiện thực nghiệm tìm tòi - nghiên cứu, các câu trả lời dần dần được giải quyết, các giả thuyết được kiểm chứng, kiến thức được hình thành, tuy nhiên vẫn chưa có hệ thống hoặc chưa chuẩn xác một cách khoa học.

- Giáo viên có nhiệm vụ tóm tắt, kết luận và hệ thống lại để học sinh ghi vào vở coi như là kiến thức của bài học. Trước khi kết luận chung, giáo viên nên yêu

16 cầu một vài ý kiến của học sinh cho kết luận sau khi thực nghiệm (rút ra kiến thức của bài học). Giáo viên khắc sâu kiến thức cho học sinh bằng cách cho học sinh nhìn lại, đối chiếu lại với các ý kiến ban đầu (quan niệm ban đầu) trước khi học kiến thức. Như vậy từ những quan niệm ban đầu sai lệch, sau quá trình thực nghiệm tìm tòi - nghiên cứu, chính học sinh tự phát hiện ra mình sai hay đúng mà không phải do giáo viên nhận xét một cách áp đặt. Chính học sinh tự phát hiện những sai lệch trong nhận thức và tự sửa chữa, thay đổi một cách chủ động. Những thay đổi này sẽ giúp học sinh ghi nhớ lâu hơn, khắc sâu kiến thức.

- Nếu có điều kiện, giáo viên có thể in sẵn tờ rời tóm tắt kiến thức của bài học để phát cho học sinh dán vào vở thực hành hoặc tập hợp thành một tập riêng để tránh mất thời gian ghi chép.

1.2.4. So sánh phương pháp Bàn tay nặn bột với các phương pháp dạy học tích cực khác a. Giống nhau Đều nhằm tổ chức cho học sinh hoạt động tích cực, tự lực giải quyết vấn đề.

Về cơ bản thì tiến trình dạy học cũng được diễn ra theo 3 pha chính

là :

chuyển giao nhiệm vụ cho học sinh; học sinh hoạt động tự chủ giải quyết vấn đề; báo cáo, hợp thức hóa và vận dụng kiến thức mới. b. Khác nhau Ở Bàn tay nặn bột các tình huống xuất phát và câu hỏi nếu vấn đề là những sự vật hay hiện tượng của thế giới thực tại, gần gũi với đời sống, dễ cảm nhận và các học sinh sẽ thực hành trên những cái đó.

Phương pháp Bàn tay nặn bột chú trọng việc giúp cho học sinh bộc lộ quan niệm ban đầu để tạo ra các mâu thuẫn nhận thức làm cơ sở đè xuất các câu hỏi và giả thuyết.

Hoạt động tìm tòi – nghiên cứu trong phương pháp Bàn tay nặn bột rất đa dạng, trong đó các phương án thí nghiệm nếu được tiến hành thì chủ yếu là các phương án được đề xuất bởi chính học sinh, với những dụng cụ đơn giản, dễ kiếm.

17 Trong phương pháp Bàn tay nặn bột, mỗi học sinh bắt buộc phải có một quyển vở thực hành do chính học sinh ghi chép theo cách thức và ngôn ngữ của chính mình.

Thông qua các hoạt động như vậy, phương pháp Bàn tay nặn bột nhằm đạt được mục tiêu chính là sự chiếm lĩnh dần dần của học sinh đối với các khái niệm khoa học và kĩ thuật được thực hành, kèm theo sự củng cố về ngôn ngữ nói và viết.

1.2.5. Những ưu điểm và khó khăn khi sử dụng phương pháp Bàn tay nặn bột Theo nghiêu cứu về phương pháp Bàn tay nặn bột của Nguyễn Vinh Hiển và Ngô Văn Hưng, khi sử dụng phương pháp này có những ưu điểm và khó khăn sau [8] : a. Ưu điểm của phương pháp - Phương pháp Bàn tay nặn bột là một phương pháp có tiến trình dạy học rõ ràng, dễ hiểu, có thể áp dụng được ở điều kiện của Việt Nam. Giáo viên không phải mất nhiều thời gian cho việc thuyết trình, giảng giải.

- Việc áp dụng phương pháp Bàn tay nặn bột vào trong các lớp học, tạo nên sự ham thích cho học sinh. Giúp học sinh hứng thú với những hoạt động tìm hiểu kiến thức mới.

- Kiến thức được học sinh tiếp nhận một cách tự nhiên, thoải mái, không gò ép.

- Ngoài việc hình thành kiến thức còn hình thành năng lực nghiên cứu khoa học.

- Phương pháp này giúp học sinh thực sự hiểu được những gì đã học mà không đơn giản chỉ là học để nhắc lại nội dung kiến thức và thông tin thu được.

Nhờ vậy mà học sinh có thể nhớ lâu kiến thức hơn.

- Giúp học sinh rèn kỹ năng diễn đạt thông qua ngôn ngữ nói, viết. Giúp học sinh tự tin, mạnh dạn hơn trong giao tiếp. b. Những khó khăn khi thực hiện phương pháp Bàn tay nặn bột b.1. Về điều kiện, cơ sở vật chất Trong các lớp học hiện nay, bàn ghế được bố trí theo dãy, nối tiếp nhau, không thuận lợi cho việc tổ chức học theo nhóm. Trong khi đó, phần lớn các trường

18 học chưa có phòng học học bộ môn và phòng thí nghiệm để thuận lợi cho việc giảng dạy các bộ môn khoa học.

Trang thiết bị nói chung trong các lớp học chưa đầy đủ phục vụ cho việc tổ chức các hoạt động dạy học, nhất là còn thiếu các phương tiện hỗ trợ hoạt động báo cáo, thảo luận của học sinh như máy tính, projector, máy chiếu vật thể, máy chiếu bản trong, flip chart... Dụng cụ thí nghiệm còn chưa đồng bộ và thiếu chính xác.

Nguồn tài liệu bổ trợ cho hoạt động tìm tòi - khám phá của học sinh còn hạn chế.

Mặt khác, số học sinh trên một lớp quá đông nên việc tổ chức học tập theo nhóm rất khó khăn. Điều này cũng gây khó khăn trong việc tổ chức các hoạt động tham quan, dã ngoại, điều tra thực tế cho học sinh. b.2. Về đội ngũ giáo viên Trình độ giáo viên hiện nay chưa đồng đều cả về chuyên môn và năng lực sư phạm. Kiến thức chuyên sâu về khoa học của một bộ phận không nhỏ giáo viên còn hạn chế. Vì vậy, giáo viên thường gặp nhiều khó khăn trong việc trả lời, giải đáp các câu hỏi cũng như khó khăn trong việc lí giải thấu đáo các thắc mắc của học sinh nêu ra trong quá trình học. Đây là một trở ngại rất lớn trong việc áp dụng các phương pháp dạy học tích cực nói chung và phương pháp Bàn tay nặn bột nói riêng.

Năng lực sư phạm của giáo viên trong việc áp dụng các phương pháp dạy học mới nói chung còn hạn chế. Điều đó thể hiện ở việc giáo viên thường gặp nhiều khó khăn trong việc nêu ra tình huống mở đầu cho mỗi bài dạy trong phương pháp Bàn tay nặn bột. Thường thì tình huống đưa ra phải gắn với nội dung bài dạy, làm sao đảm bảo được vấn đề khơi gợi sự tò mò, ham thích trước vấn đề sắp học nhưng vẫn "giấu kín được kết quả của bài học". Đây là việc làm gây nhiều lúng túng cho người dạy. Trong tiến trình dạy học, ở một số bài học, giáo viên không có đủ kiến thức, khả năng để tìm ra một số thí nghiệm chứng minh cho kiến thức bài học trong trường hợp học sinh không tự nêu ra được thí nghiệm kiểm chứng cho biểu tượng ban đầu của mình. b.3. Về công tác quản lí Hiện nay, một vấn đề còn nổi cộm, gây nhiều cản trở cho công tác đổi mới phương pháp dạy học ở trường phổ thông là vấn đề đánh giá hoạt động dạy học của

19 giáo viên. Trong khi Bộ Giáo dục và Đào tạo đang triển khai áp dụng các phương pháp dạy học mới, trong đó đặc biệt chú trọng đến việc tổ chức hoạt động học tích cực, chủ động, sáng tạo của học sinh nhưng một bộ phận không nhỏ cán bộ quản lí chuyên môn ở các Sở Giáo dục và Đào tạo, Phòng Giáo dục và Đào tạo chưa theo kịp với tiến trình đổi mới đó. Vì thế, quan điểm đánh giá giờ dạy của họ vẫn mang nặng tính hình thức với các tiêu chí đánh giá như: giáo viên có dạy hết kiến thức trong bài hay không; giáo viên có sử dụng công nghệ thông tin trong dạy học hay không; giáo viên tiến hành thí nghiệm có thành công không; giáo viên sử dụng các phương tiện dạy học có thành thạo hay không... mà chưa chú ý nhiều đến hiệu quả hoạt động nhận thức cho học sinh. Vì vậy, giáo viên thường rất dè dặt khi áp dụng phương pháp dạy học mới, khi mà ở đó giáo viên phải tổ chức cho học sinh hoạt động nên nhiều khi không thể chủ động hoàn toàn về mặt thời gian. Trong quá trình học sinh hoạt động, thường có nhiều diễn biến bất ngờ mà giáo viên có thể không lường trước được dẫn đến có thể không hoàn thành tất cả các khâu trong một tiết học và vì thế mà giờ dạy lại không được đánh giá cao.

Công tác kiểm tra, đánh giá kiến thức của học sinh hiện nay cũng là một vấn đề gây cản trở đến việc đổi mới phương pháp dạy học. Các bài thi và kiểm tra hiện nay chủ yếu vẫn là kiểm tra sự ghi nhớ và vận dụng lí thuyết của học sinh. "Thi gì, học nấy" luôn là tiêu chí lựa chọn của đại đa số mọi người trên thế giới. Chính vì vậy mà các phương pháp dạy học tích cực nói chung và phương pháp Bàn tay nặn bột nói riêng chưa có được "chỗ đứng" vững chắc trong mỗi giáo viên, học sinh và trong cả nền giáo dục Việt nam khi mà công tác kiểm tra, đánh giá, thi cử chưa đổi mới theo hướng đánh giá kỹ năng và sự sáng tạo của học sinh.

1.3. CƠ SỞ THỰC TIỄN CỦA ĐỀ TÀI 1.3.1. Khảo sát giáo viên Chúng tôi tiến hành khảo sát giáo viên hiện đang giảng dạy bộ môn Sinh học trên địa bàn thành phố Đà Nẵng thuộc các trường THTP : Nguyễn Trãi, Trần Phú, Thái Phiên, Thanh Khê, Phạm Phú Thứ về thực trạng của việc sử dụng Bàn tay nặn bột trong dạy học Sinh học. Qua quá trình điều tra, chúng tôi nhận thấy đa phần các thầy cô đã chuyển sang dạy học theo phương pháp dạy học tích cực (75%). Phần

20 lớn các thầy cô đều biết về phương pháp Bàn tay nặn bột (50%). Trong đó, có 37,5% các thầy cô đã từng áp dụng tuy nhiên mức độ chưa cao (33% thỉnh thoảng, 67% hiếm khi) và có 67% các thầy cô nhận xét rằng trong quá trình dạy học bằng phương pháp Bàn tay nặn bột thì học sinh tỏ ra hứng thú và rất hứng thú.

Bên cạnh đó, một số khó khăn mà các thầy cô thường gặp phải khi sử dụng phương pháp này đó là : Mất nhiều thời gian để soạn giáo án và chuẩn bị các thí nghiệm (50%), khó đảm bảo được thời lượng tiết dạy (33%), học sinh vẫn còn thụ động và số lượng học sinh trong một nhóm thường quá đông (17%).

Ngoài ra, 100% các thầy cô biết về phương pháp Bàn tay nặn bột (tức là 50% của tổng số) đều cho rằng phương pháp Bàn tay nặn bột hoàn toàn có thể áp dụng được trong chương trình Sinh học phổ thông, cụ thể là trong dạy học kiến thức “Chuyển hóa vật chất – năng lượng” và “Cảm ứng” ở thực vật – Sinh học 11.

1.3.2. Khảo sát học sinh Chúng tôi đã tiến hành khảo sát học sinh tại các trường THPT trên địa bàn Thành phố Đà Nẵng thuộc các trường: THPT Phạm Phú Thứ, Trần Phú, Thái Phiên, Thanh Khê. Qua điều tra cơ bản, chúng tôi nhận thấy đa phần các học sinh có niềm yêu thích với môn Sinh học (72%) vì những kiến thức gần gũi, sinh động trong cuộc sống. Khi được hỏi về việc được học bằng phương pháp tích cực, có khoảng 58% học sinh đã được học. Trong đó, có khoảng 30% biết đến phương pháp Bàn tay nặn bột và hứng thú với cách dạy này vì các em có thể tự mình thiết kế thí nghiệm một cách sáng tạo, tư duy. Đồng thời, 86% học sinh cho rằng kiến thức phần “Chuyển hóa vật chất – năng lượng” và “Cảm ứng” ở thực vật – Sinh học 11 tương đối dễ hiểu, gần gũi và có liên quan chặt chẽ đến thực tiễn cuộc sống.

21 CHƯƠNG 2 : ĐỐI TƯỢNG, PHẠM VI VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU 2.1. ĐỐI TƯỢNG NGHIÊN CỨU - Phương pháp Bàn tay nặn bột.

- Kiến thức “Chuyển hóa vật chất - năng lượng” và “Cảm ứng” ở Thực vật – Sinh học 11 - THPT .

2.2. PHẠM VI NGHIÊN CỨU - Đề tài được giới hạn trong nội dung kiến thức “Chuyển hóa vật chất - năng lượng” và “Cảm ứng” ở Thực vật chương trình Sinh học 11 – THPT. - Đề tài được tiến hành khảo nghiệm tại một số trường THPT trên địa bàn thành phố Đà Nẵng.

2.3. KHÁCH THỂ NGHIÊN CỨU Quá trình vận dụng Phương pháp Bàn tay nặn bột trong dạy học kiến thức “Chuyển hóa vật chất - năng lượng” và “Cảm ứng” ở Thực vật chương trình Sinh học 11 – THPT. 2.4. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU 2.4.1. Phương pháp nghiên cứu lý thuyết - Nghiên cứu tổng quan các tài liệu về chủ trương, nghị quyết của Đảng và Nhà nước trong công tác giáo dục về đổi mới giáo dục phổ thông nói chung và đổi mới hình thức, phương pháp dạy học nói riêng.

- Nghiên cứu các tài liệu về các bài báo, các công trình nghiên cứu, các ấn phẩm và tài liệu về phương pháp Bàn tay nặn bột và lý thuyết về tính tích cực của học sinh.

- Nghiên cứu SGK về nội dung kiến thức trong phần “Chuyển hóa vật chất – năng lượng” và “Cảm ứng” ở Thực vật – Sinh học 11 – THPT cùng các tài liệu khác có liên quan.

2.4.2. Phương pháp nghiên cứu thực tiễn a. Phương pháp điều tra Sử dụng bảng hỏi, phiếu điều tra để :

22 - Khảo sát tình hình dạy học bằng phương pháp Bàn tay nặn bột tại các trường THPT trên địa bàn thành phố Đà Nẵng.

- Tìm hiểu thái độ và tâm lý của học sinh khi được học bằng phương pháp Bàn tay nặn bột.

- Ngoài ra còn tìm hiểu được quan điểm và thái độ của giáo viên về phương pháp Bàn tay nặn bột. b. Phương pháp hỏi ý kiến chuyên gia Tham khảo ý kiến đóng góp của giáo viên hướng dẫn và các giáo viên có kinh nghiệm.

- Trao đổi và xin ý kiến của giảng viên hướng dẫn về cơ sở khoa học, phương pháp nghiên cứu, cách thiết kế giáo án.

- Phỏng vấn giáo viên và các nhà quản lí giáo dục nhằm thu thập thông tin về thực trạng dạy học bằng phương pháp Bàn tay nặn bột ở trường phổ thông hiện nay.

- Trao đổi trực tiếp với giáo viên tại trường khảo nghiệm để xin ý kiến trong việc điều chỉnh và hoàn thiện phương pháp Bàn tay nặn bột cho học sinh tại trường. c. Phương pháp khảo nghiệm sư phạm - Mục đích khảo nghiệm sư phạm : + Kết quả nghiên cứu được tiến hành khảo nghiệm tại một số trường THPT trên địa bàn thành phố Đà Nẵng nhằm bước đầu đánh giá tính hiệu quả và tính khả thi của đề tài.

- Chuẩn bị khảo nghiệm sư phạm : + Gửi chủ đề khảo nghiệm nhờ giáo viên hướng dẫn và giáo viên phổ thông xem xét, đánh giá tính khả thi, nghiên cứu, góp ý và chỉnh sửa cho phù hợp với nội dung, mục đích dạy học và năng lực của học sinh.

- Khảo nghiệm sư phạm : + Kết quả nghiên cứu được khảo nghiệm tại một số trường THPT trên địa bàn thành phố Đà Nẵng ở một số bài học trong kiến thức Chuyển hóa vật chất – năng lượng và Cảm ứng ở thực vật – Sinh học 11 – THPT.

23 2.4.3. Phương pháp xử lý, phân tích số liệu - Xử lý số liệu bằng phương pháp thống kê toán học dùng trong khoa học giáo dục.

- Phân tích kết quả khảo sát và khảo nghiệm để có cơ sở đánh giá tính khả thi của đề tài. + Định lượng: Sử dụng một số công cụ toán học để sử lý số liệu tính theo tỉ lệ % các kết quả điều tra và kết quả khảo nghiệm. + Định tính: Đánh giá, phân tích mức độ khả thi của việc sử dụng phương pháp Bàn tay nặn bột trong dạy học THPT. 2.5. NHIỆM VỤ NGHIÊN CỨU - Hệ thống hóa cơ sở lý luận về bản chất, nguyên tắc và tiến trình trong việc dạy bộ môn Sinh học bằng phương pháp Bàn tay nặn bột.

- Tìm hiểu thực trạng việc sử dụng phương pháp Bàn tay nặn bột trong dạy học Sinh học tại các trường Trung học phổ thông trên địa bàn thành phố Đà Nẵng.

- Phân tích nội dung kiến thức chương trình hiện hành và đề xuất các chủ đề dạy học phần “Chuyển hóa vật chất – năng lượng” và “Cảm ứng” ở Thực vật – Sinh học 11 – THPT. - Xây dựng được quy trình thiết kế và tổ chức hoạt động dạy học khi sử dụng phương pháp Bàn tay nặn bột trong dạy học kiến thức phần “Chuyển hóa vật chất – năng lượng” và “Cảm ứng” ở Thực vật – Sinh học 11 – THPT. - Thiết kế một số chủ đề dạy học trong đó có các giáo án tổ chức hoạt động sử dụng phương pháp Bàn tay nặn bột.

- Khảo nghiệm sư phạm về tính khả thi của đề tài.

24 CHƯƠNG 3 : KẾT QUẢ VÀ BIỆN LUẬN 3.1. PHÂN TÍCH NỘI DUNG KIẾN THỨC CHƯƠNG TRÌNH HIỆN HÀNH VÀ ĐỀ XUẤT CÁC CHỦ ĐỀ DẠY HỌC PHẦN “CHUYỂN HÓA VẬT CHẤT - NĂNG LƯỢNG” VÀ “CẢM ỨNG” Ở THỰC VẬT– SINH HỌC 11 – TRUNG HỌC PHỔ THÔNG Để có cơ sở thiết kế các giáo án theo phương pháp Bàn tay nặn bột, chúng tôi đã tiến hành phân tích nội dung phần “Chuyển hóa vật chất - năng lượng” và “Cảm ứng” ở Thực vật – Sinh học 11 – Trung học phổ thông, kết quả thể hiện ở bảng 3.1 : Bảng 3.1 : Tóm tắt nội dung kiến thức chương trình hiện hành phần “Chuyển hóa vật chất - năng lượng” và “Cảm ứng” ở Thực vật - Sinh học 11 – THPT Thời Chương

lượng

Bài học

Nội dung giảm tải

Nội dung cốt lõi

(tiết) Mục I : Rễ là cơ - Vai trò của nước, quan hấp thụ nước chất khoáng và nitơ Bài 1 : Sự Chuyển

1

hóa vật

hấp thụ nước và

muối

khoáng ở rễ

chất và

và ion khoáng.

Mục hưởng

đối với thực vật.

:

Ảnh - Các con đường, cơ

của

môi chế của quá trình

III

trường đối với quá trao đổi nước và trao trình hấp thụ nước đổi chất khoáng ở và ion khoáng ở rễ thực vật.

năng lượng ở

cây.

thực vật

Mục I : Không mô tả sâu cấu tạo của Bài 2 : Vận mạch gỗ, chỉ tập 1

chuyển các chất trung dạy đường đi trong cây

của dịch mạch gỗ Mục II : Không mô tả sâu cấu tạo của

25 mạch rây, chỉ dạy sự dẫn truyền của dịch mạch rây Mục II.1 : Lá là cơ quan thoát hơi nước: Không trình bày và giải thích thí nghiệm của Garô và hình 3.3 1

mà chỉ giới thiệu cơ

Bài 3 : Thoát

hơi quan thoát hơi nước

nước

chủ yếu của cây là lá.

Mục IV : Cân bằng nước và tưới tiêu hợp lí cho cây trồng.

Bài 4 : Vai 1

trò của các nguyên

tố

khoáng Bài 5 + 6 : Mục II : Quá trình 1

Dinh

dưỡng đồng hóa nitơ ở thực

nitơ thực vật Bài 7 : Thực hành

:

Thí

nghiệm thoát 1

hơi nước và thí nghiệm về vai trò phân bón

vật

26

1

- Vai trò, đặc điểm

Bài 8 : Quang

khái quát của quá

hợp ở thực vật Bài 9 :

trình quang hợp.

Chỉ giới thiệu C3, C4

- Đặc điểm của thực

Quang hợp ở và CAM theo kênh vật C3, C4, và CAM. 1

1

các

nhóm chữ (bỏ hình 9.3 và

- Ảnh hưởng của

thực vật C3, 9.4)

các nhân tố ngoại

C4 và CAM

cảnh đến quang hợp

Bài 10 : Ảnh

và năng suất cây

hưởng

trồng.

của

các nhân tố ngoại đến

cảnh quang

hợp Bài 11 : 1

Quang hợp và năng suất cây trồng Mục II : Con đường - Ý nghĩa của hô hấp

Bài 12 : 1

Hô hấp ở thực hô hấp không đi sâu ở thực vật. vào cơ chế

vật

1

1

Bài 13 :

- Các kiến thức về

Thực hành :

quá trình hô hấp,

Phát

quang hợp bằng thí

hiện

diện lục và

nghiệm trực quan.

carotenoit

- Các thí nghiệm

Bài 14 :

nhằm phát hiện hệ

Thực hành :

sắc tố quang hợp và

Phát hiện hô

hoạt động hô hấp

27

hấp thực vật

của thực vật

Bài 14*: Thực hành : 1

Chứng minh hô hấp ở thực vật

Tổng số tiết : 13 tiết 23

Cảm ứng

24

25

Bài

23

:

- Khái niệm, vai trò

Hướng động

của hướng động và

Bài 24 :

ứng động ở thực vật.

Ứng động

- Các kiểu hướng

Bài 25 :

động, ứng động ở

Thực hành :

thực vật.

Hướng động Tổng số tiết : 3 tiết Chú thích : Những bài đánh dấu * là những bài trong chương trình Sinh học 11 – Nâng cao.

Chương trình nội dung kiến thức phần “Chuyển hóa vật chất – năng lượng” và “Cảm ứng” ở thực vật – Sinh học 11 – THPT được thiết kế với tổng thời lượng gồm 13 tiết lý thuyết và 3 tiết thực hành. Trong đó nội dung của các bài thực hành chỉ mang tính chất tái hiện kiến thức là chủ yếu. Tuy nhiên, theo định hướng đổi mới chương trình Giáo dục phổ thông hiện nay thì cần hình thành và phát triển cho học sinh những năng lực cốt lõi sau: + Những năng lực chung được tất cả các môn học và hoạt động giáo dục góp phần hình thành, phát triển: năng lực tự chủ và tự học, năng lực giao tiếp và hợp tác, năng lực giải quyết vấn đề và sáng tạo; + Năng lực chuyên biệt của bộ môn Sinh học: Môn Sinh học hình thành và phát triển cho học sinh năng lực tìm hiểu tự nhiên, với biểu hiện là các năng lực

28 Sinh học, gồm : năng lực tìm tòi và khám phá tự nhiên, năng lực nhận thức kiến thức Sinh học, năng lực vận dụng kiến thức vào thực tiễn.

Do đó, nội dung chương trình theo Sách giáo khoa Sinh học 11 chưa đáp ứng được yêu cầu đặt ra theo định hướng đổi mới.

Vì vậy, từ những lý do trên, chúng tôi xin mạnh dạn đề xuất logic của nội dung kiến thức phần “Chuyển hóa vật chất – năng lượng” và “Cảm ứng” ở thực vật – Sinh học 11 – THPT thành các chủ đề học tập như sau: Bảng 3.2 : Các chủ đề học tập nội dung kiến thức phần “Chuyển hóa vật chất năng lượng” và “Cảm ứng” ở thực vật - Sinh học 11 – THPT Chương

Chương trình hiện hành

Logic của

Chủ đề

chủ đề

Số tiết

Nội dung cốt lõi

Bài 1 : Sự hấp

- Sự hấp thụ

- Vai trò của

nước

nước và muối

nước,

muối khoáng ở

khoáng ở rễ.

khoáng

rễ

- Vận chuyển

nitơ đối với

Bài 2 : Vận

các chất trong

thực vật.

cây

-

Các

con

chất trong cây

- Thực hành :

đường,

cơ

Bài 3 : Thoát

Thí

chế của quá

thụ

và

các

chuyển

hơi nước

Trao

nghiệm

trình trao đổi

Thoát

nước và trao

Bài 4 : Vai trò

đổi

hóa vật

của các nguyên

nước,

chất và

tố khoáng

khoáng

- Thực hành :

khoáng

năng

Bài 5 + 6 :

và nitơ

Thí nghiệm vai

thực vật.

lượng

Dinh dưỡng

ở thực

trò của phân

vật

-

hơi

nước

bón.

Bài 7:

- Vai trò của

Thực hành: Thí

các nguyên tố

thoát

khoáng và dinh

nghiệm

và

thoát hơi nước

Chuyển

Nitơ ở thực vật

chất

6

đổi

chất ở

29 hơi nước và thí

dưỡng Nitơ ở

nghiệm về vai

thực vật

trò phân bón Bài 8 : Quang

- Thực hành :

-

hợp ở thực vật.

Phát hiện diệp

đặc

Bài 9 : Quang

lục và carôtenôit

khái quát của

ở

- Quang hợp ở

quá

hợp

các

Vai

trò, điểm trình

nhóm thực vật

Quang

thực vật.

quang hợp.

C3, C4 và CAM

hợp ở

- Quang hợp ở

- Đặc điểm

Bài 10 : Ảnh thực vật các nhóm thực

của thực vật

hưởng của các

vật C3, C4 và

nhân tố ngoại

CAM

CAM.

- Ảnh hưởng

- Ảnh hưởng

quang hợp

của các nhân tố

của các nhân

Bài 11 : Quang

ngoại cảnh đến

tố ngoại cảnh

hợp và năng

quang hợp và

đến

suất cây trồng

năng suất cây

hợp và năng

Bài 13 : Thực

trồng

suất

đến

cảnh

hành

:

5

Phát

C3,

C4,

và

quang cây

trồng.

hiện diệp lục và carôtenôit Bài 12 : Hô

- Thực hành :

- Ý nghĩa của

hấp ở thực vật

Phát hiện hô

hô hấp: giải

hấp ở thực vật

phóng

- Thực hành :

lượng và tạo

Chứng

các sản phẩm

Bài 14: Thực hành

:

Phát

hiện hô hấp ở thực vật

Hô hấp ở thực vật

quá

minh

trình

hô

2

trung

năng

gian

Bài 14*: Thực

hấp tỏa nhiệt

dùng cho mọi

hành : Chứng

- Hô hấp ở thực

quá trình sinh

30 minh quá trình

vật

tổng hợp.

Bài 23 :

- Thực hành :

- Khái niệm,

Hướng động

Hướng động

vai trò và các kiểu

hô

hấp

tỏa

nhiệt Tổng số tiết : 13 tiết

Cảm ứng

Bài 24 :

Cảm

- Hướng động

Ứng động

ứng ở

- Ứng động

Bài 25 :

thực vật

Thực hành :

3

hướng

động và ứng động ở thực vật.

Hướng động Tổng số tiết : 3 tiết - Ưu điểm của việc logic của nội dung kiến thức phần “Chuyển hóa vật chất – năng lượng” và “Cảm ứng” ở thực vật – Sinh học 11 – Trung học phổ thông thành các chủ đề học tập : + Những thí nghiệm sẽ trở thành nguồn cung cấp thông tin để học sinh tìm tòi, nghiên cứu bài học. + Học sinh tiếp cận kiến thức một cách chủ động, sáng tạo, logic nên các em sẽ hiểu và vận dụng kiến thức tốt hơn. + Rèn luyện cho học sinh nhiều kỹ năng (kỹ năng thiết kế thí nghiệm, kỹ năng tư duy trừu tượng, kỹ năng làm việc nhóm....) và năng lực theo định hướng Giáo dục phổ thông mới (năng lực tự chủ và tự học, năng lực tìm tòi và khám phá tự nhiên,....) + Vẫn đảm bảo được thời lượng, số tiết theo đúng chương trình Sách giáo khoa.

Tất cả những phân tích trên sẽ là tiền đề để sử dụng phương pháp Bàn tay nặn bột trong dạy học nội dung kiến thức “Chuyển hóa vật chất – năng lượng” và “Cảm ứng” ở Thực vật – Sinh học 11 – Trung học phổ thông.

31 3.2. QUY TRÌNH THIẾT KẾ VÀ TỔ CHỨC HOẠT ĐỘNG DẠY HỌC KIẾN THỨC PHẦN CHUYỂN HÓA VẬT CHẤT - NĂNG LƯỢNG VÀ CẢM ỨNG – SINH HỌC 11 – THPT BẰNG PHƯƠNG PHÁP BÀN TAY NẶN BỘT Để định hướng cho giờ dạy trong phần “Chuyển hóa vật chất - năng lượng” và “Cảm ứng” – Sinh học 11 – Trung học phổ thông bằng phương pháp Bàn tay nặn bột, giáo viên cần phải tiến hành thiết kế và tổ chức các hoạt động dạy học theo 6 bước cơ bản sau : Bước 1 : Lựa chọn nội dung hoạt động

Bước 2 :

Bước 5.1 : Xác định nhiệm vụ học tập Bước 5.2 : Hướng dẫn thí nghiệm, quan sát, tìm tòi

Xác định mục tiêu hoạt động

Bước 3 : Lập kế hoạch dạy học

Bước 4 : Chuẩn bị đồ dùng dạy học

Bước 5 : Tổ chức dạy học

Bước 6 : Đánh giá hoạt động

Bước 5.3 : Tự thí nghiệm, quan sát, tìm tòi theo mẫu Bước 5.4 : HS báo cáo kết quả thí nghiệm, quan sát, tìm tòi Bước 5.5 : Kết luận, chính xác hóa kiến thức

Bước 5.6 : Củng cố, vận dụng kiến thức

Hình 3.1 : Sơ đồ quy trình thiết kế và tổ chức hoạt động dạy học kiến thức phần “Chuyển hóa vật chất - năng lượng” và “Cảm ứng” ở Thực vật – Sinh học 11 – Trung học phổ thông bằng phương pháp Bàn tay nặn bột.

32 Bước 1 : Lựa chọn nội dung hoạt động Nội dung sử dụng phương pháp Bàn tay nặn bột thường do giáo viên tự xác định sao cho phù hợp với điều kiện vật chất trường học và trình độ của học sinh. Để xác định nội dung hoạt động sử dụng phương pháp Bàn tay nặn bột, giáo viên cần rà soát lại nội dung chuẩn kiến thức, kỹ năng chương trình sách giáo khoa và tài liệu hỗ trợ giáo viên (sách giáo viên, sách tham khảo, hướng dẫn thực hiện chương trình...).

Việc lựa chọn các nội dung dạy học phần “Chuyển hóa vật chất - năng lượng” và “Cảm ứng” ở thực vật – Sinh học 11 – Trung học phổ thông bằng phương pháp Bàn tay nặn bột cần phải đảm bảo một số yêu cầu sau đây : - Các nội dung dạy học phải gần gũi với đời sống để học sinh dễ cảm nhận và có ít nhiều những quan niệm ban đầu về chúng.

- Việc lựa chọn các nội dung dạy học cần phải được tổ chức thành hệ thống từ thấp đến cao trong phạm vi một lớp cũng như một khối lớp.

Việc lựa chọn các nội dung dạy học theo phương pháp Bàn tay nặn bột nói chung và trong phần “Chuyển hóa vật chất - năng lượng” và “Cảm ứng” nói riêng cần phải chú ý đến một điểm rất quan trọng của phương pháp này đó là học sinh phải tự đề xuất được các phương án thí nghiệm và tự lực tiến hành các thí nghiệm tìm tòi – nghiên cứu. Vì vậy, đối với các nội dung cần tiến hành thí nghiệm thì các phương án thí nghiệm trong dạy học các chủ đề này phải là các phương án thí nghiệm đơn giản, với các dụng cụ gần gũi với học sinh, nhất là ưu tiên phát triển các thí nghiệm tự làm với các dụng cụ dễ tìm thấy trong cuộc sống hàng ngày Bước 2 : Xác định mục tiêu hoạt động Để xác định mục tiêu hoạt động dạy học bằng phương pháp Bàn tay nặn bột, ta cần căn cứ vào chuẩn kiến thức và yêu cầu về kỹ năng trong từng bài.

- Mục tiêu hướng đến của dạy học bằng phương pháp Bàn tay nặn bột nhằm hình thành kiến thức, kỹ năng, thái độ và năng lực cho học sinh. Hơn thế nữa, thông qua việc thực hiện các thí nghiệm trong bài sẽ giúp học sinh có hứng thú học tập và ghi nhớ kiến thức một cách dễ dàng hơn.

33 Bước 3 : Lập kế hoạch dạy học Xây dựng kịch bản tổ chức hoạt động : thực hiện các hoạt động như thế nào, ai, làm gì, bao lâu? Hiểu một cách đơn giản đây chính là quá trình xây dựng giáo án dạy học bằng phương pháp Bàn tay nặn bột. Ở bước này, ta cần xác định xem chủ đề sẽ được tiến hành vào thời điểm nào? Thời gian dạy học chủ đề là bao lâu? Do đa phần các thí nghiệm đều rất mất thời gian và cần sắp xếp một buổi riêng.

Bước 4 : Chuẩn bị đồ dùng dạy học Từ mục tiêu bài học, giáo viên lựa chọn các vật liệu, đồ dùng dạy học bao gồm : các dụng cụ, thiết kế thí nghiệm, tài liệu quy chiếu cho phù hợp với trình độ nhận thức của học sinh, cơ sở vật chất của nhà trường và của địa phương. Đây là điều kiện thuận lợi để học sinh trực tiếp làm thí nghiệm trên đối tượng thật, tạo điều kiện cho học sinh phát huy tối đa các giác quan khác nhau tiếp xúc với đối tượng.

Từ đó hình thành biểu tượng đầy đủ về sự vật, hiện tượng trong tự nhiên. Bên cạnh vật liệu, đồ dùng dạy học được lựa chọn phải đảm bảo tính khoa học và tính sư phạm. Việc chuẩn bị các vật liệu, đồ dùng dạy học có ý nghĩa quan trọng. Đối với phương pháp Bàn tay nặn bột, nếu không có đồ dùng dạy học thì không thể tiến hành dạy được.

Bước 5 : Tổ chức dạy học Việc tổ chức dạy học bằng phương pháp Bàn tay nặn bột được thực hiện linh hoạt tùy theo điều kiện trang thiết bị, cơ sở vật chất, trình độ học sinh và thời gian cho phép. Thực hiện theo 6 bước cơ bản sau : Bước 5.1 : Xác định nhiệm vụ học tập - Tạo tình huống và đặt câu hỏi nêu vấn đề về nội dung bài học nhằm tạo tính tò mò và khơi dậy nhu cầu khám phá kiến thức của học sinh.

- Tập hợp ý kiến của học sinh và yêu cầu học sinh so sánh sự giống và khác nhau giữa các ý kiến đó. Giúp học sinh đề xuất giả thiết.

- Yêu cầu học sinh đề xuất phương án kiểm chứng giả thuyết (thiết kế thí nghiệm nếu có)

34 - Diễn đạt nhiệm vụ thí nghiệm, quan sát, tìm tòi giúp học sinh hiểu được nhiệm vụ của mình.

Bước 5.2 : Hướng dẫn thí nghiệm, quan sát tìm tòi - Đưa ra dụng cụ, mẫu vật đã chuẩn bị và kiểm tra mẫu vật, dụng cụ của HS. - Hướng dẫn phân tích sử dụng dụng cụ, mẫu vật điển hình, hướng dẫn lập mẫu phiếu học tập (nếu có).

- Hướng dẫn, làm mẫu các thao tác khó trong việc quan sát, tìm tòi.

Bước 5.3 : Học sinh tự tiến hành thí nghiệm quan sát, tìm tòi - Chia nhóm học sinh, kiểm tra mẫu vật, phân công nhiệm vụ, nêu mục đích, yêu cầu của quan sát, tìm tòi.

- Giáo viên theo dõi, giúp đỡ các nhóm nếu gặp khó khăn.

Bước 5.4 : Tổ chức học sinh báo cáo kết quả thí nghiệm, quan sát, tìm tòi - Giáo viên yêu cầu đại diện các nhóm báo cáo kết quả thí nghiệm, quan sát, tìm tòi của nhóm mình.

- Các nhóm khác nhận xét, bổ sung nếu có.

Bước 5.5 : Giáo viên kết luận, chính xác hóa kiến thức.

- Giáo viên chiếu hình, video, treo tranh....liên quan đến nội dung để chính xác hóa kiến thức. Yêu cầu học sinh ghi chép nội dung chính.

- Bổ sung thêm kiến thức ngoài (nếu có).

Bước 5.6 : Củng cố, đưa ra bài tập vận dụng kiến thức - Giáo viên đưa ra những câu hỏi, bài tập vận dụng kiến thức.

- Giao bài tập về nhà cho học sinh (nếu có).

Bước 6 : Đánh giá hoạt động Sau khi tổ chức dạy học, giáo viên cần đánh giá các khía cạnh sau : - Tính phù hợp giữa thời gian thực tế dạy học với thời gian dự kiến.

- Mức độ đạt được mục tiêu của học sinh, thông qua kết quả đánh giá các hoạt động học tập.

- Sự hứng thú của học sinh với hoạt động, thông qua kết quả đánh giá các hoạt động học tập.

- Mức độ khả thi với điều kiện cơ sở vật chất.

35 Việc đánh giá tổng thể hoạt động có ý nghĩa đối với giáo viên, giúp giáo viên điều chỉnh, bổ sung chủ đề cho phù hợp hơn.

Ví dụ : Bảng 3.3 : Quy trình thiết kế các hoạt động dạy học nội dung : Thoát hơi nước – Sinh học 11 – THPT bằng phương pháp BTNB Các bước

Kết quả - Nội dung của bài xoay quanh sự thoát hơi nước của cây. Rất quen thuộc với đời sống hằng ngày của học sinh và ít nhiều

Bước 1 :

học sinh đã có một ít kiến thức về nó.

- Ở địa phương có rất nhiều loại cây khác nhau, học sinh

Lựa chọn

hoàn toàn có thể tự tìm và đem đến lớp để quan sát.

nội dung

- Nhà trường có đủ kính hiển vi để học sinh có thể sử dụng

hoạt động bằng PP BTNB

trong việc quan sát cấu tạo của lá. => Lựa chọn nội dung Thoát hơi nước - Sinh học 11 – Trung học phổ thông để dạy bằng phương pháp Bàn tay nặn bột là hoàn toàn hợp lý.

Dựa vào chuẩn kiến thức, kỹ năng : 1. Kiến thức : - Nêu được vai trò của quá trình thoát hơi nước đối với đời sống của thực vật.

Bước 2 : Xác định mục tiêu hoạt động

- Trình bày được hai con đường thoát hơi nước và biết được thoát hơi nước qua khí khổng là chủ yếu.

- Biết được các tác nhân ảnh hưởng đến quá trình thoát hơi nước ở lá.

2. Kỹ năng : - Tóm tắt được vai trò chủ yếu của thoát hơi nước đối với cây.

- Thực hiện đúng quy trình làm việc nhóm.

- Thiết kế được thí nghiệm chứng minh sự thoát hơi nước

36 - Rèn luyện kỹ năng sử dụng kính hiển vi.

- Rèn luyện kỹ năng thuyết trình.

3. Thái độ : - Có thái độ học tập tích cực.

- Có hứng thú với khoa học tự nhiên và môn Sinh học.

4. Các năng lực hình thành và phát triển : - Năng lực nghiên cứu khoa học.

- Năng lực vận dụng kiến thức vào thực tiễn.

- Năng lực tự học và hợp tác.

Xây dựng kịch bản tổ chức hoạt động chủ đề : Bước 3 : Xây dựng kế hoạch dạy học

- Thiết kế giáo án các hoạt động dạy học trong chủ đề, cụ thể ở đây là theo phương pháp Bàn tay nặn bột.

- Thời gian tiến hành : 45 phút - Địa điểm : Phòng thí nghiệm Sinh học.

1. Chuẩn bị của giáo viên :

Bước 4 :

- Tài liệu liên quan đến bài học.

Chuẩn bị đồ dùng - Vật mẫu thật : chậu cây nhỏ, bao bóng, kính hiển vi... dạy và học

2. Chuẩn bị của học sinh : - Vở thực hành, sách giáo khoa…

Bước 5 : Tổ chức dạy học (gồm 6 bước

- Tổ chức dạy học theo tiến trình như trong giáo án đã soạn (Bảng 3.4)

thành phần) Bước 6 :

- Kiểm tra giờ dạy hợp lý chưa?

Đánh giá

- Quan sát thái độ tích cực của học sinh.

hoạt động

- Rút kinh nghiệm cho tiết học sau.

37 Bảng 3.4 : Quy trình tổ chức dạy hoc bằng phương pháp Bàn tay nặn bột trong dạy học nội dung : Thoát hơi nước – Sinh học 11 – THPT. Bước 5.1 : Xác định nhiệm vụ học tập - Quá trình thoát hơi nước của cây diễn - HS trả lời câu hỏi vào vở thực hành theo ra như thế nào?

suy nghĩ của bản thân

- Để tìm hiểu chi tiết câu trả lời, ta cùng - Dự kiến trả lời của HS : đi vào nội dung : Thoát hơi nước.

+ Ở lá. Thoát hơi nước diễn ra ở một bộ

- Yêu cầu HS suy nghĩ và hoàn thành vào phận nào đó trên bề mặt lá. vở thực hành.

....

*Từ những sự khác biệt về biểu tượng ban đầu, hướng dẫn HS đặt các câu hỏi - Dự kiến HS đề xuất một số câu hỏi tương ứng :

nghi vấn.

- Yêu cầu học sinh đề xuất phương án + Làm cách nào để chứng minh quá kiểm chứng giả thuyết : “Vậy theo các trình thoát hơi nước ở lá? em làm cách nào để trả lời những câu + Lá có cấu tạo đặc biệt như thế nào để hỏi trên”

có thể diễn ra quá trình thoát hơi nước?

- GV khéo léo nhận xét các ý kiến + Quá trình thoát hơi nước ở lá diễn ra nhưng định hướng cả lớp sẽ thực hiện bằng con đường nào? phương án quan sát sự thoát hơi nước ở

......

lá cây.

- Vậy cần làm thí nghiệm như thế nào?

- HS có thể đề ra nhiều phương pháp như

- Động viên ý tưởng của học sinh, nhận : dùng bao ni lông bọc lá lại, quan sát xét tính khả thi của thí nghệm. Khéo léo dưới kính hiển vi cấu tạo của lá.... định hướng cho HS làm thí nghiệm khả thi nhất.

Bước 5.2 : Hướng dẫn thí nghiệm, quan sát tìm tòi - GV: Kiểm tra mẫu vật của HS

- Lấy mẫu vật cho giáo viên kiểm tra

- GV hướng dẫn thí nghiệm :

- Lắng nghe

- Lấy 2 chậu cây, 1 chậu có lá và 1

38 chậu không có lá. Trùm túi ni lông lên cả hai chậu. Sau một thời gian thì thấy cây có lá xuất hiện hơi nước trong túi ni lông. Còn chậu không có lá thì không có hiện tượng. Quan sát ghi lại kết quả so sánh giữa 2 chậu và giải thích.

- Tiếp tục lấy lá của chậu 1, quan sát dưới kính hiển vi, vẽ lại cấu tạo của lá dựa theo những gì quan sát được vào vở thực hành.

Lưu ý : - Tiến hành bọc túi ni lông cho thí nghiệm từ tiết 1 của buổi học.

- Thí nghiệm có thể cho HS thực hiện ở nhà trước để đảm bảo thời gian ở lớp.

Bước 5.3: Tự thí nghiệm, quan sát dựa theo mẫu - Chia nhóm học sinh, phân công nhiệm - Thực hiện yêu cầu của giáo viên. ( Hiện tượng : Xung quanh túi ni lông

vụ.

của chậu cây có lá xuất hiện hơi nước) - Theo dõi, giúp đỡ các nhóm nếu gặp - Có thể hỏi giáo viên những vấn đề khó khăn.

chưa hiểu.

Bước 5.4 : Học sinh báo cáo kết quả thí nghiệm, quan sát, tìm tòi - Yêu cầu đại diện mỗi nhóm báo cáo - Đại diện mỗi nhóm báo cáo kết quả kết quả quan sát, tìm tòi.

- Yêu cầu các nhóm khác nhận xét và - Các nhóm khác nhận xét (nếu có) bổ sung Bước 5.5 : Nhận xét, chính xác hóa kiến thức - Qua kết quả quan sát được trong kính - Dự kiến HS trả lời : Sự đóng mở của hiển vi, cho biết quá trình thoát hơi khí khổng.

39 nước ở lá diễn ra nhờ đâu?

- GV chiếu hình về cấu tạo trong của lá, giới thiệu về khí khổng cùng cơ chế hoạt động của nó.

- Tại sao sự thoát hơi nước qua mặt - Dự kiến HS trả lời : Do khí khổng dưới của lá mạnh hơn qua mặt trên?

phân bố chủ yếu ở mặt dưới của lá.

- GV giới thiệu thêm một vài hình ảnh dưới kính hiển vi về cấu tạo của các loài cây ở sa mạc lá có lớp cutin dày, không có khí khổng.

- GV chính xác hóa kiến thức, đồng thời phân tích những biểu tượng ban đầu của - HS ghi bài vào vở. học sinh, cho HS ghi vào vở: + Thoát hơi nước ở lá diễn ra theo 2 con đường : *Qua khí khổng: Vận tốc lớn, được điều tiết (phổ biến nhất) *Qua tầng cutin: Vận tốc nhỏ, không được điều tiết. + Cơ chế : Khuếch tán, sự điều tiết độ đóng mở khí khổng.

- Vai trò của thoát hơi nước đối với đối - Dự kiến HS trả lời : với thực vật?

+ Tạo ra sức hút nước ở rễ.

(GV có thể đặt một vài câu hỏi gợi ý:

+ Giảm nhiệt độ bề mặt thoát hơi 

+ Thoát hơi nước tác động đối với rễ tránh cho lá, cây không bị đốt nắng khi cây như thế nào?

nhiệt độ quá cao.

+ Có tác dụng gì khi lá, cây bị đốt nắng + Tạo điều kiện để CO2 đi vào thực hiện ở nhiệt độ cao?

quá trình quang hợp, giải phóng O2 điều

.....

hoà không khí....

40 Bước 5.6 : Củng cố, giao bài tập vận dụng kiến thức - Củng cố lại kiến thức vừa học bằng các câu hỏi vận dụng : + Vì sao đứng dưới bóng cây mát hơn - HS trả lời. đứng dưới mái che bằng vật liệu xây dựng?

- Yêu cầu HS về nhà thiết kế thí nghiệm - Thực hiện yêu cầu. chứng minh sự thoát hơi nước ở lá diễn ra ở mặt trên mạnh hơn so với mặt dưới của lá.

3.3. KẾT QUẢ THIẾT KẾ HOẠT ĐỘNG DẠY HỌC NỘI DUNG KIẾN THỨC PHẦN “CHUYỂN HÓA VẬT CHẤT - NĂNG LƯỢNG” VÀ “CẢM ỨNG” Ở THỰC VẬT – SINH HỌC 11 – THPT BẰNG PHƯƠNG PHÁP BÀN TAY NẶN BỘT Trong thời gian nghiên cứu, chúng tôi đã xây dựng được 4 chủ đề, trong đó thiết kế được 5 hoạt động dạy học sử dụng phương pháp Bàn tay nặn bột vào nội dung kiến thức phần “Chuyển hóa vật chất - năng lượng” và “Cảm ứng” ở thực vật – Sinh học 11 – THPT. Cụ thể ở bảng : Bảng 3.5 : Một số nội dung kiến thức phần “Chuyển hóa vật chất - năng lượng” và “Cảm ứng” ở thực vật – Sinh học 11 – THPT áp dụng PP BTNB STT

Tên hoạt động

1

Thoát hơi nước

2

Phát hiện diệp lục và carôtênoit

3

4 5

Quang hợp ở các nhóm thực vật C3 , C4 và CAM Phát hiện hô hấp và chứng minh hô hấp tỏa nhiệt ở thực vật Hướng động

Tên chủ đề Trao đổi nước, khoáng và nitơ ở thực vật Quang hợp ở thực vật Quang hợp ở thực vật Hô hấp ở thực vật Cảm ứng ở thực vật

41 3.4. KHẢO NGHIỆM SƯ PHẠM 3.4.1. Mục đích khảo nghiệm - Đánh giá hiệu quả của việc sử dụng phương pháp Bàn tay nặn bột trong dạy học kiến thức phần Chuyển hóa vật chất – năng lượng và Cảm ứng ở thực vật – Sinh học 11 – THPT. - Xác định tính khả thi của đề tài.

3.4.2. Nội dung khảo nghiệm Tiến hành khảo nghiệm mức độ khả thi của việc sử dụng phương pháp Bàn tay nặn bột trong dạy học kiến thức phần Chuyển hóa vật chất – năng lượng và Cảm ứng ở thực vật theo các chủ đề học tập, cụ thể như sau: Chủ đề 1 : Trao đổi nước, khoáng và nitơ ở thực vật - Thiết kế nội dung chủ đề 1.

- Thiết kế hoạt động sử dụng phương pháp Bàn tay nặn bột trong dạy học hoạt động “Thoát hơi nước” của chủ đề 1.

Chủ đề 2 : Quang hợp ở thực vật - Thiết kế nội dung chủ đề 2.

- Thiết kế hoạt động sử dụng phương pháp Bàn tay nặn bột trong dạy học hoạt động “Phát hiện diệp lục và carôtenôit” và “Quang hợp ở các nhóm thực vật C3, C4 và CAM” của chủ đề 2.

Chủ đề 3 : Hô hấp ở thực vật - Thiết kế nội dung các hoạt động dạy học theo chủ đề 3.

- Thiết kế hoạt động sử dụng phương pháp Bàn tay nặn bột trong dạy học hoạt động “Phát hiện hô hấp ở thực vật và chứng minh hô hấp tỏa nhiệt” của chủ đề 3.

Chủ đề 4 : Cảm ứng ở thực vật - Thiết kế nội dung các hoạt động dạy học theo chủ đề 4.

- Thiết kế hoạt động sử dụng phương pháp Bàn tay nặn bột trong dạy học hoạt động “Hướng sáng” của chủ đề 4.

3.4.3. Kết quả khảo nghiệm

42 Chúng tôi tiến hành khảo nghiệm ý kiến của 20 giáo viên hiện đang giảng dạy bộ môn Sinh học trên địa bàn thành phố Đà Nẵng thuộc các trường Trung học phổ thông : Thái Phiên, Liên Chiểu, Thanh Khê, Nguyễn Trãi, Phạm Phú Thứ. Kết quả khảo nghiệm về mức độ khả thi của từng chủ đề được thể hiện trong bảng sau : Bảng 3.6 : Mức độ đánh giá từng chủ đề và hoạt động trong việc sử dụng Bàn tay nặn bột trong dạy học kiến thức phần Chuyển hóa vật chất – năng lượng và Cảm ứng ở thực vật – Sinh học 11 – THPT Mức độ Cấu trúc

phù hợp

nội dung

của việc vận

chủ đề STT Chủ đề

Hoạt

dụng

động

PPBTNB

sử dụng Phù Không PPBTNB Phù hợp

phù

hợp

(%)

hợp

(%)

(%)

Không phù hợp (%)

Mức độ đáp

Mức độ phù hợp về

Mức độ phức tạp

thời lượng

của thí nghiệm

dạy học

Phù hợp (%)

kiện cơ sở vật chất

Không Rất phù

ứng về điều

Dễ

phức Phức thực

hợp

tạp

tạp

hiện

(%)

(%) (%)

(%)

Đáp ứng (%)

Không đáp ứng (%)

Trao đổi nước, khoáng 1

và nitơ

Thoát 100

0

hơi

100

0

100

0

0

0

100

100

0

100

0

100

0

0

5

95

100

0

100

0

100

0

0

0

100

100

0

nước

ở thực vật

Phát hiện diệp lục và carôtênoit

Quang hợp ở 2

thực vật

100

0

Quang hợp ở thực vật C3, C4 và CAM

43 Phát hiện hô hấp ở thực

Hô hấp 3

ở thực

100

0

vật

vật và chứng

90

10

90

10

0

10

90

100

0

100

0

100

0

0

0

100

100

0

minh hô hấp tỏa nhiệt

Cảm ứng ở 4

thực

100

0

Hướng động

vật

Qua số liệu thể hiện trong bảng, có thể nhận thấy đa số các chủ đề và hoạt động được thầy cô đánh giá ở mức độ phù hợp, cụ thể như sau: Với chủ đề 1 : “Trao đổi nước, khoáng và nitơ ở thực vật”, 100% giáo viên đánh giá là cấu trúc chủ đề phù hợp với nội dung chương trình Sinh học 11, trong đó hoạt động “Thoát hơi nước” được đánh giá là phù hợp khi sử dụng Bàn tay nặn bột, đảm bảo được thời lượng dạy học. Đồng thời, những thí nghiệm trong nội dung kiến thức này tương đối đơn giản, dễ thực hiện, phù hợp với khả năng của học sinh, kích thích và phát huy được tư duy sáng tạo của học sinh, ngoài kỹ năng thiết kế thí nghiệm còn rèn luyện được cho học sinh kỹ năng nói và viết. Ngoài ra, cơ sở vật chất của nhà trường khi thực hiện phương pháp này hoàn toàn đáp ứng được

Hình 3.2 : Nhận xét của GV THPT về chủ đề 1 – “Trao đổi nước, khoáng và nitơ ở thực vật” Với chủ đề 2 : Quang hợp ở thực vật, 100% GV đánh giá là phù hợp với nội dung chương trình Sinh học 11, trong đó đa số các GV đánh giá hoạt động “Phát

44 hiện diệp lục và carôtênoit” và “Quang hợp ở thực vật C3, C4 và CAM” là phù hợp khi sử dụng Bàn tay nặn bột, đảm bảo thời lượng dạy học. Kiến thức của nội dung hoạt động này tương đối quan trọng. Vì vậy, việc sử dụng những thí nghiệm và mô hình trong nội dung kiến thức này có thể giúp học sinh ghi nhớ kiến thức một cách sâu sắc hơn, phù hợp với khả năng của học sinh, kích thích và phát huy được tư duy sáng tạo, tìm tòi của học sinh, đồng thời ngoài kỹ năng thiết kế thí nghiệm còn rèn luyện được cho học sinh kỹ năng xây dựng mô hình, thuyết trình và tổng hợp kiến thức.

Hình 3.3 : Nhận xét của GV THPT về chủ đề 2 – “Quang hợp ở thực vật” Với chủ đề 3 : Hô hấp ở thực vật, 100% giáo viên đánh giá là phù hợp với nội dung chương trình Sinh học 11, trong đó đa số các GV đánh giá hoạt động “Phát hiện hô hấp ở thực vật và chứng minh hô hấp tỏa nhiệt” là phù hợp khi sử dụng Bàn tay nặn bột, đảm bảo thời lượng dạy học. Đồng thời, kiến thức của nội dung hoạt động này rất quan trọng, có nhiều bài thực hành thí nghiệm, do đó có thể lồng ghép để giảng dạy kiến thức. Việc sử dụng những thí nghiệm trong nội dung kiến thức này có thể giúp học sinh ghi nhớ kiến thức một cách sâu sắc hơn, phù hợp với khả năng của học sinh, kích thích và phát huy được tư duy sáng tạo, tìm tòi của học sinh.

Tuy nhiên, 10% giáo viên cho rằng những thí nghiệm trong hoạt động này tương đối phức tạp, nội dung kiến thức dài, vì vậy thời lượng sẽ không được đảm bảo.

45

Hình 3.4 : Nhận xét của GV THPT về chủ đề 3 – “Hô hấp ở thực vật” Với chủ đề 4: Cảm ứng ở thực vật, 100% giáo viên đánh giá là phù hợp với nội dung chương trình Sinh học 11, đảm bảo thời lượng dạy học và khả thi trong việc sử dụng Bàn tay nặn bột trong dạy học hoạt động của chủ đề này vì những lý do sau: Trong chủ đề này có nhiều kiến thức tương đồng nhau, có thể tổ chức cho học sinh làm thí nghiệm và thông qua đó hình thành kiến thức. Đồng thời những thí nghiệm trong nội dung kiến thức này tương đối đơn giản, phù hợp với khả năng của học sinh, có thể kích thích và phát huy được tư duy sáng tạo của học sinh.

Hình 3.5 : Nhận xét của GV THPT về chủ đề 4 – “Cảm ứng ở thực vật” Kết quả khảo nghiệm cho thấy, khi được hỏi về việc sử dụng phương pháp Bàn tay nặn bột trong nội dung kiến thức phần “Chuyển hóa vật chất – năng lượng” và “Cảm ứng” ở thực vật, đa số giáo viên cho rằng phù hợp và khả thi. Nguyên nhân chủ yếu là do khi sử dụng phương pháp này, những thí nghiệm sẽ trở thành nguồn cung cấp thông tin để học sinh tìm tòi, nghiên cứu kiến thức bài học. Đồng thờ, các thí nghiệm tương đối đơn giản, nằm trong khả năng của học sinh, vì vậy các em có thể tiếp cận kiến thức một cách chủ động, sáng tạo, logic hơn rồi từ đó,

46 hiểu và vận dụng kiến thức tốt hơn. Đồng thời, còn rèn luyện cho học sinh nhiều kỹ năng (kỹ năng thiết kế thí nghiệm, kỹ năng tư duy trừu tượng, kỹ năng làm việc nhóm....) và năng lực theo định hướng Giáo dục phổ thông mới (năng lực tự chủ và tự học, năng lực tìm tòi và khám phá tự nhiên,....). Ngoài ra, cơ sở vật chất của các trường THPT hiện nay hoàn toàn đáp ứng được nay khi thực hiện phương pháp này; giáo án soạn theo chủ đề vẫn đảm bảo được thời lượng, số tiết theo đúng chương trình giáo dục hiện hành.

47 KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ 1. KẾT LUẬN Qua nghiên cứu đề tài theo tiêu chí bám sát mục tiêu và nhiệm vụ đã đề ra, chúng tôi đã thu được một số kết quả như sau: - Bước đầu hệ thống hóa cơ sở lý luận về bản chất, nguyên tắc và tiến trình trong việc dạy bộ môn Sinh học bằng phương pháp Bàn tay nặn bột.

- Tìm hiểu thực trạng việc sử dụng phương pháp Bàn tay nặn bột trong dạy học Sinh học tại các trường Trung học phổ thông trên địa bàn thành phố Đà Nẵng.

- Phân tích nội dung kiến thức chương trình hiện hành và đề xuất các chủ đề dạy học phần “Chuyển hóa vật chất – năng lượng” và “Cảm ứng” ở Thực vật – Sinh học 11 – THPT. - Xây dựng được quy trình thiết kế và tổ chức hoạt động dạy học khi sử dụng phương pháp Bàn tay nặn bột vào dạy học kiến thức phần “Chuyển hóa vật chất – năng lượng” và “Cảm ứng” ở Thực vật – Sinh học 11 – THPT. - Thiết kế được 4 chủ đề dạy học trong đó có 5 giáo án hoạt động sử dụng phương pháp Bàn tay nặn bột.

- Kết quả phân tích các thông tin thu nhận được sau quá trình khảo nghiệm bước đầu đã chứng tỏ được tính hiệu quả của đề tài nghiên cứu.

Thông qua quá trình khảo nghiệm sư phạm, có thể thấy được việc sử dụng phương pháp Bàn tay nặn bột trong dạy học Sinh học là phù hợp với học sinh phổ thông đồng thời phù hợp với định hướng giáo dục hiện nay phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo và vận dụng kiến thức, kỹ năng của người học.

Từ những kết quả trên chúng tôi có thể đưa ra kết luận về việc xây dựng và sử dụng phương pháp Bàn tay nặn bột trong dạy học nội dung kiến thức “Chuyển hóa vật chất – năng lượng” và “Cảm ứng” ở Thực vật – Sinh học 11 - THPT là hoàn toàn có cơ sở và dự kiến đem lại hiệu quả cao.

2. KIẾN NGHỊ Với thực tiễn giáo dục hiện nay, việc sử dụng phương pháp Bàn tay nặn bột trong giảng dạy còn gặp một số khó khăn. Chúng tôi mạnh dạn đề xuất một số kiến nghị như sau :

48

-

Tổ chức lớp học với số lượng học sinh ít hơn (từ 20 – 24 học sinh).

-

Cần tổ chức các buổi tập huấn thêm về trình độ chuyên môn lẫn năng lực sư

phạm khi dạy học bằng phương pháp Bàn tay nặn bột để giáo viên có những hiểu biết nhất định.

-

Tiếp tục triển khai thực nghiệm sư phạm để đánh giá hiệu quả sử dụng

phương pháp Bàn tay nặn bột ở THPT.

49 TÀI LIỆU THAM KHẢO [1] Bộ Giáo Dục & Đào Tạo, Chương trình giáo dục phổ thông Chương trình tổng thể, Tài liệu tập huấn, tháng 7 năm 2017 [2] Bộ Tư pháp, Luật giáo dục, 2005 [3] Bộ Giáo dục và Đào tạo (2010), Hướng dẫn thực hiện chuẩn kiến thức kỹ năng môn Sinh học Trung học cơ sở, Nhà xuất bản Giáo dục Việt Nam. [4] Bộ Giáo dục và Đào tạo, (2011), Tài liệu tập huấn Phương pháp bàn tay nặn bột, Nhà xuất bản Giáo dục Việt Nam. [5] Georger Charpak (chủ biên) (Người dịch: Đinh Ngọc Lân), (1999), Bàn tay nặn bột - khoa học ở trường tiểu học, Nhà xuất bản Giáo dục Việt Nam. [6] Nguyễn Thị Mai Hương (2013). Vận dụng phương pháp Bàn tay nặn bột vào giảng dạy môn khoa học lớp 4, Khóa luận tốt nghiệp Đại học, Trường Đại học Sư phạm Hà Nội 2.

[7] Nguyễn Thị Thanh Hương (2010), Ứng dụng phương pháp Bàn tay nặn bột vào dạy học một số bài khoa học lớp 4, 5, Tạp chí Giáo dục số 249 tháng 11 năm 2010.

[8] Nguyễn Vinh Hiển, Ngô Văn Hưng, Nguyễn Thị Hoa (2012). Phương pháp bàn tay nặn bột trong dạy học môn Sinh học cấp trung học cơ sở. Nhà xuất bản giáo dục Hà Nội.

[9] Nguyễn Thị Ngọc Huyền (2016). Vận dụng phương pháp Bàn tay nặn bột rong dạy học phần Thực vật học – Sinh học 6 – THCS , Khóa luận tốt nghiệp Đại học, Trường Đại học Sự phạm Đà Nẵng.

[10] Bùi Phương Nga (chủ biên) (2011), Học tích cực, Tài liệu tập huấn GV, Dự án giáo dục THCS vùng khó khăn nhất, Bộ Giáo dục và Đào tạo [11] Phan Huỳnh Bảo Phương (2013), Vận dụng phương pháp “Bàn tay nặn bột” vào giảng dạy môn Khoa học lớp 4, Khóa luận tốt nghiệp Đại học, Trường Đại học Cần Thơ [12] Nguyễn Xuân Thành (chủ biên), Nâng cao hiệu quả sử dụng thiết bị dạy học và tài liệu bổ trợ trong phương pháp dạy học tích cực, Tài liệu tập huấn GV, Dự án giáo dục THCS vùng khó khăn nhất, Bộ Giáo dục và Đào tạo, 2011.

50 [13] Đỗ Hương Trà (2013), Lamap một phương pháp dạy học hiện đại, Nhà xuất bản Đại học Sư phạm Hà Nội.

[14] Cao Thị Thằng, Lê Ngọc Vịnh (2014) Thiết kế công cụ đánh giá kết quả dạy học theo Phương pháp Bàn tay nặn bột trong bộ môn Hóa học, Tạp chí Giáo dục số 341 tháng 9 năm 2014.

[15] Nguyễn Phú Trọng (2013), Về đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo, Nghị quyết hội nghị Trung ương 8 khóa XI, Hà Nội, Việt Nam.

PHỤ LỤC PHỤ LỤC 1 : THIẾT KẾ MỘT SỐ CHỦ ĐỀ SINH HỌC 11 CHỦ ĐỀ : TRAO ĐỔI NƯỚC, KHOÁNG VÀ NITƠ Ở THỰC VẬT I. Mục tiêu chủ đề : 1. Kiến thức : - Trình bày được vai trò của nước, chất khoáng và nitơ đối với thực vật.

- Phân biệt được các con đường, cơ chế của quá trình trao đổi nước và trao đổi chất khoáng ở thực vật.

2. Kỹ năng : - Tóm tắt được vai trò chủ yếu của các chất đối với cây.

- Thực hiện đúng quy trình làm việc nhóm.

- Thiết kế được một thí nghiệm chứng minh lí sự thoát hơi nước và vai trò của phân bón.

- Rèn luyện kỹ năng khai thác phương tiện trực quan.

- Rèn luyện kỹ năng thuyết trình.

3. Thái độ : - Tăng sự hứng thú, sáng tạo và yêu thích bộ môn Sinh học.

- Vận dụng được những kiến thức vào trồng trọt, chăm sóc cây trồng.

4. Các năng lực hình thành và phát triển : - Năng lực nghiên cứu khoa học : kỹ năng làm thí nghiệm; kỹ năng quan sát; kỹ năng điều tra; kỹ năng viết báo cáo.

- Năng lực vận dụng kiến thức vào thực tiễn.

- Năng lực tự học và hợp tác.

II. Chuẩn bị : 1. Chuẩn bị của giáo viên : - Giáo án, các tài liệu liên quan đến bài học.

- Sưu tầm các hình ảnh, video có liên quan đến bài học.

- Máy tính, máy chiếu.

- Dụng cụ thực hành thí nghiệm.

2. Chuẩn bị của học sinh : - Đọc trước nội dung bài mới ở nhà.

- Sách giáo khoa Sinh học 11.

- Giấy A0, bút dạ màu.

Lưu ý : Có thể chọn phương tiện, thiết bị linh hoạt, phù hợp với điều kiện tổ chức hoạt động.

III. Tổ chức các hoạt động học của học sinh : a, Xây dựng các chuỗi hoạt động :  Bước 1 : Khởi động Hoạt động 1 : Cuộc thi “Vẽ tranh về cấu tạo những bộ phận của cây xanh” -

Mục tiêu hoạt động : Khơi gợi những biểu tượng ban đầu cho học sinh liên

quan đến kiến thức của chủ đề.

-

Cách thức tiến hành : + Phương pháp : Tổ chức bằng kĩ thuật phòng tranh Chia lớp thành 8 nhóm. Tiến hành tổ chức cho các nhóm thi “Vẽ tranh về

cấu tạo những bộ phận của cây xanh”. Sau đó trưng bày sản phẩm cho cả lớp cùng xem và bình chọn theo tiêu chí chi tiết, chính xác và thẩm mĩ.  Bước 2 : Hình thành kiến thức mới Hoạt động 2 : Hình thành kiến thức về sự hấp thụ nước và muối khoáng ở rễ

- Mục tiêu hoạt động : Phân tích được đặc điểm của rễ thích nghi với chức năng hướng tới nguồn nước, hấp thụ nước và ion khoáng. Cơ chế hấp thụ nước và ion khoáng ở rễ cây. Rèn kỹ năng tư duy trừu tượng và thảo luận nhóm.

-

Vật liệu : Giấy A0, bút màu, tài liệu liên quan đến bài học.

-

Cách thức tiến hành : + Phương pháp : Tổ chức bằng kĩ thuật Sơ đồ tư duy.

-

Kết luận và chính xác hóa kiến thức.

Hoạt động 3 : Hình thành kiến thức về vận chuyển các chất trong cây - Mục tiêu hoạt động : Phân tích động lực vận chuyển của dòng mạch gỗ và dòng mạch rây. Rèn luyện kỹ năng quan sát, phân tích kiến thức từ phương tiện trực quan.

-

Vật liệu: Phiếu học tập, video, hình ảnh liên quan

-

Cách thức tiến hành : + Phương pháp dạy học bằng phối hợp đa phương tiện.

-

Kết luận và chính xác hóa kiến thức.

Hoạt động 4 : Hình thành kiến thức về thoát hơi nước bằng phương pháp Bàn tay nặn bột - Mục tiêu hoạt động : Trình bày được vai trò, con đường và cơ chế của thoát hơi nước đối với thực vật thông qua việc thiết kế thí nghiệm. Rèn luyện kỹ năng thuyết trình và làm việc nhóm.

-

Vật liệu : Kính hiển vi, chậu cây xanh có lá và không có lá, bọc ni lông.

-

Cách thức tiến hành : + Phương pháp : Bàn tay nặn bột. + Các bước tiến hành cụ thể : Hoạt động của giáo viên

Hoạt động của học sinh

Bước 1: Xác định nhiệm vụ học tập - Quá trình thoát hơi nước của cây diễn ra - HS trả lời câu hỏi vào vở thực hành theo như thế nào?

suy nghĩ của bản thân.

- Để tìm hiểu chi tiết câu trả lời, ta cùng đi - Dự kiến trả lời của HS : vào nội dung Thoát hơi nước.

+ Diễn ra ở lá, tại bộ phận nào đó trên bề

- Yêu cầu HS suy nghĩ và hoàn thành vào vở mặt lá. thực hành.

- HS đề xuất một số câu hỏi tương ứng :

*Từ những sự khác biệt về biểu tượng ban + Làm cách nào để chứng minh quá trình đầu, hướng dẫn HS đặt các câu hỏi nghi thoát hơi nước ở lá? vấn.

+ Lá có cấu tạo đặc biệt như thế nào để có thể diễn ra quá trình thoát hơi nước?

- Yêu cầu học sinh đề xuất phương án + Làm thể nào để biết con đường diễn ra kiểm chứng giả thuyết : “Vậy theo các em quá trình thoát hơi nước ở lá? làm cách nào để trả lời những câu hỏi...... trên”

- HS có thể đề ra nhiều phương pháp như

- GV khéo léo nhận xét các ý kiến nhưng : dùng bao ni lông bọc lá lại, quan sát định hướng cả lớp sẽ thực hiện phương án dưới kính hiển vi cấu tạo của lá.... quan sát sự thoát hơi nước ở lá cây.

- Vậy cần làm thí nghiệm như thế nào?

- Động viên ý tưởng của học sinh, nhận xét tính khả thi của thí nghệm. Khéo léo định hướng cho HS làm thí nghiệm khả thi nhất.

Bước 2: Hướng dẫn thí nghiệm, quan sát tìm tòi - GV : Kiểm tra mẫu vật của HS

- Lấy mẫu vật cho giáo viên kiểm tra

- GV hướng dẫn thí nghiệm :

- Lắng nghe

- Lấy 2 chậu cây, 1 chậu có lá và 1 chậu không có lá. Trùm túi ni lông lên cả hai chậu. Sau một thời gian thì thấy cây có lá xuất hiện hơi nước trong túi ni lông. Còn chậu không có lá thì không có hiện tượng.

Quan sát ghi lại kết quả so sánh giữa 2 chậu và giải thích vào vở thực hành.

- Tiếp tục lấy lá của chậu 1, quan sát dưới kính hiển vi, vẽ lại cấu tạo của lá dựa theo những gì quan sát được vào vở thực hành.

Lưu ý : - Tiến hành bọc túi ni lông cho thí nghiệm từ tiết 1 của buổi học.

- Thí nghiệm có thể cho HS thực hiện ở nhà trước để đảm bảo thời gian ở lớp.

Bước 3: Tự thí nghiệm, quan sát dựa theo mẫu - Chia nhóm học sinh, phân công nhiệm - Thực hiện yêu cầu của giáo viên. vụ.

- Theo dõi, giúp đỡ các nhóm nếu gặp khó - Có thể hỏi giáo viên những vấn đề khăn.

chưa hiểu.

Bước 4: Học sinh báo cáo kết quả thí nghiệm, quan sát, tìm tòi

- Yêu cầu đại diện mỗi nhóm báo cáo kết - Đại diện mỗi nhóm báo cáo kết quả. quả quan sát, tìm tòi.

( Hiện tượng : Xung quanh túi ni lông

- Yêu cầu các nhóm khác nhận xét và bổ của chậu cây có lá xuất hiện hơi nước) - Các nhóm khác nhận xét (nếu có)

sung

Bước 5 : Nhận xét, chính xác hóa kiến thức - Qua kết quả quan sát được trong kính - Dự kiến HS trả lời : Sự đóng mở của hiển vi, cho biết quá trình thoát hơi nước khí khổng. ở lá diễn ra nhờ đâu?

- GV chiếu hình về cấu tạo trong của lá, giới thiệu về khí khổng cùng cơ chế hoạt động của nó.

- Tại sao sự thoát hơi nước qua mặt dưới - Dự kiến HS trả lời : Do khí khổng của lá mạnh hơn qua mặt trên?

phân bố chủ yếu ở mặt dưới của lá.

- GV giới thiệu thêm một vài hình ảnh dưới kính hiển vi về cấu tạo của các loài cây ở sa mạc lá có lớp cutin dày, không có khí khổng.

- GV chính xác hóa kiến thức, đồng thời - HS ghi bài vào vở. phân tích những biểu tượng ban đầu của học sinh, cho HS ghi vào vở: + Thoát hơi nước ở lá diễn ra theo 2 con đường : *Qua khí khổng: Vận tốc lớn, được điều tiết (phổ biến nhất) *Qua tầng cutin: Vận tốc nhỏ, không được điều tiết.

+ Cơ chế : Khuếch tán, sự điều tiết độ đóng mở khí khổng.

- Vai trò của thoát hơi nước đối với đối với thực vật?

- Dự kiến HS trả lời :

(GV có thể đặt một vài câu hỏi gợi ý:

+ Tạo ra sức hút nước ở rễ.

+ Thoát hơi nước tác động đối với rễ cây + Giảm nhiệt độ bề mặt thoát hơi  như thế nào?

tránh cho lá, cây không bị đốt náng khi

+ Có tác dụng gì khi lá, cây bị đốt nắng ở nhiệt độ quá cao. nhiệt độ cao?

+ Tạo điều kiện để CO2 đi vào thực hiện

+ Có ảnh hưởng gì đối với quá trình quang quá trình quang hợp, giải phóng O2 điều hợp hay không?....)

hoà không khí....

- Thực hiện yêu cầu.

Bước 6 : Củng cố, giao bài tập vận dụng kiến thức - Củng cố lại kiến thức vừa học bằng các câu hỏi vận dụng : + Vì sao đứng dưới bóng cây mát hơn đứng dưới mái che bằng vật liệu xây dựng?

- Yêu cầu HS về nhà thiết kế thí nghiệm chứng minh sự thoát hơi nước ở lá diễn ra ở mặt trên mạnh hơn so với mặt dưới của lá.

-

Kết luận :

o Về kiến thức : + Nêu được vai trò của quá trình thoát hơi nước đối với đời sống của thực vật. + Trình bày được hai con đường thoát hơi nước và biết được thoát hơi nước qua khí khổng là chủ yếu. o Về kỹ năng : + Thực hiện đúng quy trình làm việc nhóm. + Thiết kế được một thí nghiệm chứng minh lí sự thoát hơi nước ở cây.

+ Rèn luyện kĩ năng thuyết trình, kĩ năng giao tiếp.

Hoạt động 5 : Hình thành kiến thức về dinh dưỡng khoáng và nitơ của cây trồng -

Mục tiêu hoạt động : Nêu được vai trò của chất khoáng và nitơ đối với đời

sống thực vật; Giải thích được sự bón phân hợp lí tạo năng suất cao của cây trồng; Rèn luyện kỹ năng thực hành thí nghiệm về vai trò phân bón.

-

Vật liệu : Dụng cụ thực hành, giấy A0, bút màu...

-

Cách thức tiến hành : + Phương pháp : Thực hành thí nghiệm và kỹ thuật sơ đồ tư duy

-

Kết quả và thảo luận.

 Bước 3 : Luyện tập Hoạt động 6 : Hệ thống hóa kiến thức -

Mục tiêu hoạt động : Hệ thống hóa lại kiến thức trao đổi nước, khoáng và

nitơ ở thực vật.

-

Vật liệu : Giấy A0, bút màu, ...

-

Cách thức tiến hành : + Phương pháp tổ chức bằng kỹ thuật sơ đồ tư duy

-

Kết quả và thảo luận.

 Bước 4 : Vận dụng, tìm tòi mở rộng Hoạt động 7 : Vận dụng các kiến thức vào thực tiễn -

Mục tiêu hoạt động : Vận dụng các kiến thức về trao đổi nước, khoáng và

nitơ ở thực vật đã học vào thực tiễn.

-

Vật liệu : Dụng cụ thí nghiệm, tài liệu, ...

-

Cách thức tiến hành : + Phương pháp : Dạy học dự án “Thiết kế hệ thống trồng rau thủy canh”.

-

Kết quả và thảo luận.

CHỦ ĐỀ : QUANG HỢP Ở THỰC VẬT I. Mục tiêu chủ đề : 1. Kiến thức : - Trình bày được vai trò của quá trình quang hợp.

- Nêu được lá cây là cơ quan chứa các lục lạp mang hệ sắc tố quang hợp.

- Trình bày được quá trình quang hợp ở thực vật C3 (thực vật ôn đới) bao gồm pha sáng và pha tối.

- Trình bày được đặc điểm của thực vật C4 : sống ở khí hậu nhiệt đới, cấu trúc lá có tế bào bao bó mạch, có hiệu suất cao.

- Nêu được thực vật CAM mang đặc điểm của cây ở vùng sa mạc, có năng suất thấp.

- Trình bày được quá trình quang hợp chịu ảnh hưởng của các điều kiện môi trường.

- Giải thích được quá trình quang hợp quyết định năng suất cây trồng.

- Phân biệt được năng suất sinh học và năng suất kinh tế.

2. Kỹ năng : - Tự làm được thí nghiệm mô phỏng quá trình quang hợp của cây xanh.

- Thực hiện đúng quy trình làm việc nhóm.

- Trình bày được kết quả thí nghiệm trước tập thể.

- Rèn luyện kỹ năng thiết kế thí nghiệm.

3. Thái độ : - Tăng sự hứng thú, sáng tạo và yêu thích bộ môn Sinh học - Có những biện pháp để tăng/ giảm hiệu suất quang hợp cho cây ở từng thời điểm cụ thể.

4. Các năng lực hình thành và phát triển : - Năng lực nghiên cứu khoa học : kỹ năng làm thí nghiệm; kỹ năng quan sát; kỹ năng điều tra; kỹ năng viết báo cáo.

- Năng lực vận dụng kiến thức vào thực tiễn.

- Năng lực tự học và hợp tác.

II. Chuẩn bị :

1. Chuẩn bị của giáo viên : - Giáo án, các tài liệu liên quan đến bài học.

- Sưu tầm các hình ảnh, video có liên quan đến bài học.

- Máy tính, máy chiếu.

- Dụng cụ thực hành thí nghiệm.

2. Chuẩn bị của học sinh : - Đọc trước nội dung bài mới ở nhà.

- Sách giáo khoa Sinh học 11.

- Giấy A0, bút dạ màu.

Lưu ý : Có thể chọn phương tiện, thiết bị linh hoạt, phù hợp với điều kiện tổ chức hoạt động.

III. Tổ chức các hoạt động học của học sinh :  Bước 1 : Khởi động Hoạt động 1 : Đặt câu hỏi khơi gợi biểu tượng ban đầu về chủ đề -

Mục tiêu hoạt động : Khơi gợi những biểu tượng ban đầu cho học sinh liên

quan đến kiến thức của chủ đề.

-

Cách thức tiến hành : + Phương pháp : Hỏi - đáp (?) Hãy nêu những hiểu biết của em về quang hợp ở cây xanh. (?) Vì sao quang hợp lại có vai trò quyết định đối với sự sống trên Trái đất?

 Bước 2 : Hình thành kiến thức mới Hoạt động 2 : Hình thành kiến thức về hệ sắc tố quang hợp qua thí nghiệm phát hiện diệp lục và carotênoit.

- Mục tiêu hoạt động : Xác định, quan sát được diệp lục trong lá, carôtenôit trong lá già, trong quả và trong củ => Khái niệm, đặc điểm về hệ sắc tố quang hợp.

- Vật liệu : Lá xanh tươi, lá có màu vàng, các loại quả có màu vàng hay đỏ (gấc, cà chua,…), các loại củ có màu đỏ vàng (cà rốt, nghệ,…), ống đong, ống nghiệm, nước sạch, cồn...

-

Cách thức tiến hành : + Phương pháp : Bàn tay nặn bột

Hoạt động của giáo viên

Hoạt động của học sinh

Bước 1: Xác định nhiệm vụ học tập - Tại sao lá cây lại thường có màu lục, - HS trả lời câu hỏi vào vở thực hành theo còn lá cây sau khi già đi, hoặc nhiều loại suy nghĩ của bản thân quả (gấc, carot) lại có màu đỏ, da cam? - Dự kiến trả lời của HS : Nhân tố nào đã quyết định màu sắc đó?

+ Chứa những sắc tố khác nhau : Diệp lục,

- Làm thế nào để xác định được diệp lục carotenoit... trong lá, carôtenôit trong lá già, trong + Cần chiết diệp lục, carotenoit để quan quả và trong củ ?

sát.

- Yêu cầu HS suy nghĩ và hoàn thành vào vở + Quan sát dưới kinh hiển vi. thực hành.

.....

*Từ những sự khác biệt về biểu tượng - HS đề xuất một số câu hỏi tương ứng : ban đầu, hướng dẫn HS đặt các câu hỏi + Làm thế nào chiết rút diệp lục ra quan sát?

nghi vấn.

- Yêu cầu học sinh đề xuất phương án + Làm thế nào chiết rút carotenoit ra quan kiểm chứng giả thuyết: “Vậy theo các em sát? làm cách nào để trả lời những câu hỏi + Cần chuẩn bị những nguyên liệu gì trên”

trước khi quan sát?

- GV khéo léo nhận xét các ý kiến nhưng

......

định hướng cả lớp sẽ thực hiện phương án - HS có thể đề ra nhiều phương pháp như thí nghiệm chiết rút diệp lục và : tiến hành thí nghiệm, ... carotenoit.

- Vậy cần làm thí nghiệm như thế nào?

- Động viên ý tưởng của học sinh, nhận xét tính khả thi của thí nghệm. Khéo léo định hướng cho HS làm thí nghiệm khả thi nhất.

Bước 2: Hướng dẫn thí nghiệm, quan sát tìm tòi - GV: Kiểm tra mẫu vật của HS

- Lấy mẫu vật cho giáo viên kiểm tra

- GV hướng dẫn thí nghiệm :

- Lắng nghe

Thí nghiệm 1 : Chiết rút diệp lục + Chọn mẫu vật, cân khoảng 0,2g, loại bỏ cuống và gân chính. Dùng kéo cắt mỏng ngang theo chiều gân lá. + Cho vào 2 cốc : đối chứng và thí nghiệm (có ghi rõ nhãn) + Cho ngập nước vào cốc đối chứng, aceton hoặc cồn vào cốc thí nghiệm. Sau 20 – 25 phút quan sát và ghi kết quả vào vở thực hành.

Thí nghiệm 2 : Chiết rút carotenoit + Tương tự thí nghiệm 1. Tuy nhiên cần chú ý thời gian chiết rút (20 – 25 phút), rót các dung dịch có màu vào ống nghiêm. Quan sát và ghi kết quả vào vở thực hành.

Bước 3: Tự thí nghiệm, quan sát dựa theo mẫu - Chia nhóm học sinh, phân công nhiệm - Thực hiện yêu cầu của giáo viên. vụ.

- Theo dõi, giúp đỡ các nhóm nếu gặp - Có thể hỏi giáo viên những vấn đề chưa khó khăn.

hiểu.

Bước 4: Học sinh báo cáo kết quả thí nghiệm, quan sát, tìm tòi

- Yêu cầu đại diện mỗi nhóm báo cáo kết - Đại diện mỗi nhóm báo cáo kết quả. quả quan sát, tìm tòi.

- Yêu cầu các nhóm khác nhận xét và bổ - Các nhóm khác nhận xét (nếu có). sung Bước 5: Nhận xét, chính xác hóa kiến thức - Dựa vào kết quả của thí nghiệm, cho

biết: + Tại sao lại chọn mẫu vật là lá, quả và củ - HS trả lời : Vì các bộ phận này chứa có nhiều màu sắc khác nhau?

nhiều sắc tố quang hợp. Nhiều màu khác nhau để nhận biết màu của các loại sắc tố.

- HS trả lời : Diệp lục chính là nguyên

+ Vì sao lá cây lại có màu lục, lá già, quả nhân làm lá cây có màu lục, carôtênoit hay củ lại có màu đỏ, da cam?

tạo nên màu đỏ, da cam.

- HS trả lời : Càng nhiều tế bào hư hại thì

+ Mục đích của việc dùng kéo cắt lá diệp lục thoát ra càng nhiều, dễ nhận biết. thành nhiều lát nhỏ để có nhiều tế bào hư hại làm gì?

GV chính xác hóa kiến thức, đồng thời phân tích cho học sinh về hệ sắc tố quang hợp ở cây xanh (bao gồm diệp lục và carotenoit).

- Hệ sắc tố quang hợp ở cây xanh bao gồm diệp lục (a và b) và carotenoit (caroten và xantophyl) phân bố trong màng tilacoit của lục lạp – bào quan quang hợp nằm ở lá xanh – cơ quan quang hợp - Các sắc tố hấp thụ và truyền năng lượng ánh sáng cho diệp lục a ở trung tâm phản ứng.

Bước 6 : , Củng cố, giao bài tập vận dụng - GV đưa ra các câu hỏi vận dụng : + Sắc tố nào sau đây tham gia trực tiếp vào chuyển hóa quang năng thành hóa năng trong sản phẩm quang hợp ở cây

- HS trả lời.

xanh? + Trình bày vai trò của các nhóm săc tố quang hợp? Vì sao lá cây có màu xanh?

-

Kết luận :

o Về kiến thức : + Xác định, quan sát được diệp lục trong lá, carôtenôit trong lá già, trong quả và trong củ => Khái niệm, đặc điểm về hệ sắc tố quang hợp. o

Về kỹ năng : + Tự làm được thí nghiệm mô phỏng quá trình quang hợp của cây xanh + Thực hiện đúng quy trình làm việc nhóm. + Trình bày được kết quả thí nghiệm trước tập thể.

Hoạt động 3 : Hình thành kiến thức về quang hợp ở thực vật - Mục tiêu hoạt động : Phân tích đặc điểm giải phẫu của lá – cơ quan quang hợp; khái quát và nêu vai trò của quang hợp ở thực vật. Rèn luyện kỹ năng quan sát, phân tích kiến thức từ phương tiện trực quan.

-

Vật liệu: Phiếu học tập, video, hình ảnh liên quan.

-

Cách thức tiến hành : + Phương pháp dạy học bằng phối hợp đa phương tiện.

-

Kết luận và chính xác hóa kiến thức.

Hoạt động 4 : Hình thành kiến thức về quang hợp ở các nhóm thực vật C3, C4 và CAM. - Mục tiêu hoạt động : Trình bày được đặc điểm của thực vật C3, C4 và CAM. Rèn luyện kỹ năng thiết kế mô hình thuyết trình và làm việc nhóm.

-

Vật liệu : Bìa cứng, băng keo, hồ dán...

-

Cách thức tiến hành và nhiệm vụ : + Phương pháp : Bàn tay nặn bột. + Các bước tiến hành cụ thể :

Hoạt động của giáo viên

Hoạt động của học sinh

Bước 1: Xác định nhiệm vụ học tập - Tổ chức hoạt động “Em là kỹ sư cây xanh” để thiết - HS trả lời câu hỏi vào vở kế mô hình đặt cây xanh trong khuôn viên nhà ở.

thực hành theo suy nghĩ

- Mục đích nhằm giúp HS phân biệt được thực vật C3, của bản thân. Dự kiến trả C4 và CAM có những đặc điểm quang hợp gì, phân bố lời của HS : ra sao để thích nghi với điều kiện của môi trường sống. + Thực vật C3 sống ở khắp nơi trên trái đất, quá trình - HS vẽ bản thiết kế của mình vào vở thực hành và nêu sơ cố định CO2 diễn ra vào ban lược về nơi sống của những thực vật C3, C4 và CAM ngày nên đặt ở sân thượng trong bản thiết kế.

nơi có nhiều ánh sáng. + Thực vật CAM sống ở vùng nhiệt đới, quá trình cố định CO2 diễn ra vào ban đêm nên đặt trong các phòng khách....

*Từ những sự khác biệt về biểu tượng ban đầu, hướng - HS đặt ra câu hỏi : dẫn HS đặt các câu hỏi nghi vấn.

+ Điều kiện sống của thực vật C3, C4 và CAM khác nhau như thế nào? + Đặc điểm cấu tạo của thực vật C3 như thế nào? + Đặc điểm cấu tạo của thực vật C4 như thế nào? + Đặc điểm cấu tạo của thực vật CAM như thế nào? + Những nhân tố nào quyết định đến quá trình quang hợp của những thực vật

này? ......

- Yêu cầu học sinh đề xuất phương án kiểm chứng giả - HS có thể đề ra nhiều thuyết: “Vậy theo các em làm cách nào để trả lời phương pháp như : tìm những câu hỏi trên?”

hiểu qua sách giáo khoa, ...

- GV khéo léo nhận xét các ý kiến nhưng định hướng cả lớp sẽ thực hiện phương án thực hành thiết kế cây xanh cho khuôn viên nhà ở.

- Động viên ý tưởng của học sinh, nhận xét tính khả thi của thí nghiệm thực hành. Khéo léo định hướng cho HS hoàn thành một cách chính xác nhất.

Bước 2: Hướng dẫn thí nghiệm, quan sát tìm tòi - GV: Kiểm tra mẫu vật của HS - GV hướng dẫn thực hành “Em là kỹ sư cây xanh”: - Dùng những mảnh bìa tạo thành những loài cây khác nhau nằm trong 3 nhóm thực vật C3, C4, CAM: - Lấy mẫu vật cho giáo Dừa cảnh, lá bỏng, vú sữa, rau dền, xương rồng...

viên kiểm tra

- Thiết kế khung ngôi nhà bằng giấy bìa.

- Lắng nghe

- Yêu cầu HS dựa vào kiến thức đã học kết hợp sách giáo khoa để thiết kế chỗ đặt những cây này trong khuôn viên biệt thự : Phòng khách, phòng ngủ, bếp, sân, sân thượng,... Tìm hiểu đặc điểm quang hợp của thực vật C3, C4, CAM để hoàn thành.

- Hoàn thiện sản phẩm.

Bước 3: Tự thí nghiệm, quan sát dựa theo mẫu - Chia nhóm học sinh, phân công nhiệm vụ.

- Thực hiện yêu cầu của GV.

- Theo dõi, giúp đỡ các nhóm nếu gặp khó khăn.

- Có thể hỏi giáo viên những vấn đề chưa hiểu.

Bước 4: Học sinh báo cáo kết quả thí nghiệm, quan sát, tìm tòi - Các trưng bày và thuyết trình về sản phẩm của nhóm - Đại diện mỗi nhóm báo mình.

cáo kết quả

- Yêu cầu các nhóm khác nhận xét và cho bổ sung

- Các nhóm khác nhận xét.

- Bình chọn sản phẩm thiết kế đẹp và hợp lí khả thi nhất.

Bước 5: Nhận xét, chính xác hóa kiến thức - GV chiếu hình về quá trình quang hợp ở thực vật C3, C4 và CAM, trình bày cho HS hiểu rõ về quy trình hoạt động của pha sáng và pha tối.

- Dựa vào kết quả của thực hành cùng kiến thức đã học, hãy phân biệt nơi phân bố của thực vật C3, C4 và - HS trả lời.

CAM? Sau đó phân biệt bản chất hóa học của thực vật C3, C4 và CAM để hoàn thành bảng sau: Quang

Quang

Quang

Chỉ tiêu

hợp ở

hợp ở

hợp ở

so sánh

thực vật

thực vật

thực vật

C3

C4

CAM

- HS ghi bài vào vở.

Nhóm thực vật Chất nhận CO2 đầu tiên Sản phẩm đầu tiên của pha tối Thời gian điểm diễn ra quá trình cố định CO2 Các TB quang hợp của lá Các loại lục lạp

- Thực hiện yêu cầu.

Bước 6 : Củng cố, giao bài tập vận dụng - GV đưa ra các câu hỏi vận dụng :

- HS trả lời.

+ Nêu sự giống và khác nhau giữa các con đường C3, C4 và CAM? Đáp án bảng : Chỉ tiêu

Quang hợp ở

Quang hợp ở thực vật

Quang hợp ở thực

so sánh

thực vật C3

C4

vật CAM

Một số thực vật nhiệt Nhóm thực vật

Đa số thực vật

đới và cận nhiệt đới:

Những loài thực vật

mía, rau dền, ngô, cao

mọng nước

lương…

Chất nhận CO2

Ribulozơ 1,5

PEP

đầu tiên

diP

(Phôtphoenolpiruvat)

Sản phẩm đầu tiên của pha tối

APG (hợp chất 3 Cacbon)

Thời gian điểm

Chỉ 1 giai

diễn ra quá trình

đoạn vào ban

cố định CO2

ngày

Các TB quang hợp của lá Các loại lục lạp -

TB nhu mô Một

AOA (hợp chất 4 Cacbon) Cả 2 giai đoạn đều vào ban ngày TB nhu mô và bó mạch Hai

PEP (Phôtphoenolpiruvat ) AOA (hợp chất 4 Cacbon) Giai đoạn 1 vào ban đêm, giai đoạn 2 vào ban ngày TB nhu mô Một

Kết luận :

o Về kiến thức : + Trình bày được đặc điểm ở thực vật C3 (thực vật ôn đới) bao gồm pha sáng và pha tối. + Trình bày được đặc điểm của thực vật C4: sống ở khí hậu nhiệt đới, cấu trúc lá có tế bào bao bó mạch, có hiệu suất cao.

+ Nêu được thực vật CAM mang đặc điểm của cây ở vùng sa mạc, có năng suất thấp. o Về kỹ năng : + Tự làm được thí nghiệm mô phỏng quá trình quang hợp của cây xanh. + Thực hiện đúng quy trình làm việc nhóm. + Trình bày được kết quả thí nghiệm trước tập thể.

Hoạt động 5 : Hình thành kiến thức về ảnh hưởng của nhân tố ngoại cảnh đến quang hợp và năng suất cây trồng -

Mục tiêu hoạt động : Trình bày được quá trình quang hợp chịu ảnh hưởng

của các điều kiện môi trường. Giải thích được quá trình quang hợp quyết định năng suất cây trồng. Phân biệt được năng suất sinh học và năng suất kinh tế.

-

Vật liệu : Sách, vở, tài liệu liên quan....

-

Cách thức tiến hành : + Phương pháp : Tổ chức bằng kĩ thuật quả cầu tuyết, bể cá.

-

Kết quả và thảo luận.

 Bước 3 : Luyện tập Hoạt động 6 : Hệ thống hóa kiến thức - Mục tiêu hoạt động : Hệ thống hóa lại kiến thức quang hợp ở thực vật, quang hợp ở các nhóm thực vật C3, C4 và CAM. -

Vật liệu : Giấy A0, bút màu, ...

-

Cách thức tiến hành : + Phương pháp tổ chức bằng kỹ thuật sơ đồ tư duy.

-

Kết quả và thảo luận.

 Bước 4 : Vận dụng, tìm tòi mở rộng Hoạt động 7 : Vận dụng các kiến thức vào thực tiễn -

Mục tiêu hoạt động : Vận dụng các kiến thức về quang hợp ở thực vật đã học

vào thực tiễn.

-

Vật liệu : Dụng cụ thí nghiệm, tài liệu, ...

-

Cách thức tiến hành và nhiệm vụ :

+ Phương pháp : Dạy học dự án “Thiết kế mô hình trồng cây xanh cho khuôn viên trường học”.

-

Kết quả và thảo luận.

CHỦ ĐỀ : HÔ HẤP Ở THỰC VẬT I. Mục tiêu chủ đề : 1. Kiến thức : - Trình bày được ý nghĩa của hô hấp: giải phóng năng lượng và tạo các sản phẩm trung gian dùng cho mọi quá trình sinh tổng hợp.

- Trình bày được ti thể (chứa các loại enzim) là cơ quan thực hiện quá trình hô hấp ở thực vật.

- Trình bày được hô hấp hiếu khí và sự lên men.

- Nhận biết được hô hấp sáng diễn ra ngoài ánh sáng.

- Trình bày được mối liên quan giữa quang hợp, hô hấp và môi trường.

- Quá trình hô hấp chịu ảnh hưởng của các yếu tố môi trường như nhiệt độ, độ ẩm...

2. Kỹ năng : - Lên phương án và thiết kế được thí nghiệm phát hiệm sự hô hấp ở thực vật.

- Thực hiện đúng quy trình làm việc nhóm.

- Trình bày được ý kiến trước tập thể 3. Thái độ : - Ứng dụng kiến thức đã học vào tăng/ giảm hiệu suất hô hấp trong những giai đoạn nhất định của cây trồng.

- Tăng sự hứng thú, sáng tạo và yêu thích bộ môn Sinh học 4. Các năng lực hình thành và phát triển : - Năng lực nghiên cứu khoa học : kỹ năng làm thí nghiệm; kỹ năng quan sát; kỹ năng điều tra; kỹ năng viết báo cáo.

- Năng lực vận dụng kiến thức vào thực tiễn.

- Năng lực tự học và hợp tác.

II. Chuẩn bị : 1. Chuẩn bị của giáo viên : - Giáo án, các tài liệu liên quan đến bài học.

- Sưu tầm các hình ảnh, video có liên quan đến bài học.

- Máy tính, máy chiếu.

- Dụng cụ thực hành thí nghiệm.

2. Chuẩn bị của học sinh : - Đọc trước nội dung bài mới ở nhà.

- Sách giáo khoa Sinh học 11.

- Giấy A0, bút dạ màu.

Lưu ý : Có thể chọn phương tiện, thiết bị linh hoạt, phù hợp với điều kiện tổ chức hoạt động.

III. Tổ chức các hoạt động học của học sinh :  Bước 1 : Khởi động Hoạt động 1 : Tạo tình huống có vấn đề -

Mục tiêu hoạt động : Khơi gợi những biểu tượng ban đầu cho học sinh liên

quan đến kiến thức của chủ đề.

-

Cách thức tiến hành : + Phương pháp : Hỏi – đáp.

-

Khi trang trí nội thất cho phòng ngủ, chị An muốn đặt nhiều chậu cây cảnh

trong phòng để không khí trong lành. Theo em, chị An làm như vậy là đúng hay sai? Hãy nêu ý kiến của em và giải thích.  Bước 2 : Hình thành kiến thức mới Hoạt động 2 : Hình thành kiến thức về khái quát về hô hấp ở thực vật qua các thí nghiệm phát hiện hô hấp ở thực vật -

Mục tiêu hoạt động : Trình bày được khái niệm, phương trình và vai trò của

quá trình hô hấp ở thực vật; Rèn luyện kỹ năng xây dựng được các thí nghiệm nhằm phát hiện hoạt động hô hấp của thực vật.

-

Vật liệu : + Mẫu vật : Các loại hạt đậu xanh, lúa, đậu đỏ (Ủ nước ấm, ủ nước lạnh,

không ủ, đã luộc); + Dụng cụ : Chai nhựa đã đục lỗ, ống hút, màng bọc thực phẩm, nước sôi.

-

Cách thức tiến hành : + Phương pháp : Bàn tay nặn bột

Hoạt động của giáo viên

Hoạt động của học sinh

Bước 1: Xác định nhiệm vụ học tập - Hô hấp ở thực vật được phát hiện bằng - HS trả lời câu hỏi vào vở thực hành những cách nào?

theo suy nghĩ của bản thân (kiến thức

- Yêu cầu HS suy nghĩ và hoàn thành vào Sinh học lớp 6). vở thực hành.

- Dự kiến trả lời của HS :

*Từ những sự khác biệt về biểu tượng + Phát hiện hô hấp thực vật qua sự thải ban đầu, hướng dẫn HS đặt các câu hỏi CO2. + Phát hiện hô hấp thực vật qua sự thải

nghi vấn.

O2 .

- Yêu cầu học sinh đề xuất phương án + Phát hiện hô hấp thực vật qua sự tỏa kiểm chứng giả thuyết: “Vậy theo các em nhiệt làm cách nào để trả lời những câu hỏi - HS đề xuất một số câu hỏi tương ứng : trên”

+ Làm thế nào chứng minh phát hiện hô

- GV khéo léo nhận xét các ý kiến nhưng hấp thực vật qua sự thải CO2? định hướng cả lớp sẽ thực hiện phương + Làm thế nào chứng minh phát hiện hô án thí nghiệm phát hiện hô hấp ở thực hấp thực vật qua sự thải O2? vật.

......

- Vậy cần làm thí nghiệm như thế nào?

- HS có thể đề ra nhiều phương pháp như

- Động viên ý tưởng của học sinh, nhận : tiến hành thí nghiêm.... xét tính khả thi của thí nghệm. Khéo léo định hướng cho HS làm thí nghiệm khả thi nhất.

Bước 2: Hướng dẫn thí nghiệm, quan sát tìm tòi - GV: Kiểm tra mẫu vật của HS

- Lấy mẫu vật cho giáo viên kiểm tra

- GV hướng dẫn thí nghiệm :

- Lắng nghe

Thí nghiệm 1: Phát hiện hô hấp thực vật qua sự thải CO2 + Chuẩn bị 50g hạt mới nhú mầm vào

bình trước khi lên lớp 2h. Bịt bằng màng bọc thực phẩm cho kín. Văn nút bình.

Hạt hô hấp thải khí CO2, nhưng CO2 nặng hơn không khí nên không khuếch tán đi được. + Dùng ống hút đưa vào lỗ đã khoét sẵn ở nắp bình, làm thủng màng bọc. Đầu còn lại của ống hút đưa vào ống nghiệm đựng nước vôi trong. + Đưa phễu vào bình ở lỗ còn lại trên nắp, dùng cốc có mỏ nhỏ từ từ nước vào bình. Nước sẽ đẩy khí CO2 ra khỏi ống. hút, đi vào bình chứa nước vôi trong.

Quan sát hiện tượng. Ghi kết quả vào vở thực hành.

Thí nghiệm 2 : Phát hiện hô hấp thực vật qua sự thải O2. + Lấy 100g hạt mới nhú mầm và chia thành 2 phần bằng nhau, Đổ nước sôi lên 1 trong 2 phần đó để giết chết hạt.

Tiếp theo, cho mỗi phần hạt vào mỗi bình và nút chặt. (chuẩn bị trước 1,5 2h). Không kí hiệu bình nào đã bị giết chết, trong quá trình thí nghiệm quan sát kết quả, rút ra kết luận và ghi vào vở thực hành.

Thí nghiệm 3: Chứng minh hô hấp thực vật tỏa nhiệt. + Chuẩn bị 1kg đậu xanh, chia làm hai,

một nửa luộc chín để đậu chết và làm nguội, một nửa ngâm để kích thích hạt nảy mầm. Lấy đậu đã luộc cho vào bình 1, đậu đang nảy mầm cho vào bình 2.

Cắm nhiệt kế trực tiếp vào mỗi khối hạt, nút kín bình (ghi lại số chỉ của nhiệt kế ban đầu). Đặt bình vào hộp xốp cách nhiệt. Sau 1 tiếng đồng hồ, đọc số chỉ của nhiệt kế. So sánh số chỉ của nhiệt kế ở 2 bình.

Quan sát kết quả, rút ra kết luận và ghi vào vở thực hành.

Lưu ý : - Thí nghiệm có thể cho HS thực hiện ở nhà trước để đảm bảo thời gian ở lớp.

Bước 3: Tự thí nghiệm, quan sát dựa theo mẫu - Chia nhóm học sinh, phân công nhiệm - Thực hiện yêu cầu của giáo viên. vụ.

- Theo dõi, giúp đỡ các nhóm nếu gặp - Có thể hỏi giáo viên những vấn đề khó khăn.

chưa hiểu.

Bước 4: Học sinh báo cáo kết quả thí nghiệm, quan sát, tìm tòi - Yêu cầu đại diện mỗi nhóm báo cáo kết - Đại diện mỗi nhóm báo cáo kết quả quả quan sát, tìm tòi.

- Yêu cầu các nhóm khác nhận xét và bổ - Các nhóm khác nhận xét (nếu có) sung Bước 5: Nhận xét, chính xác hóa kiến thức - Dựa vào kết quả của thí nghiệm, cho - HS trả lời : Phát hiện hô hấp thực vật biết cách phát hiện hô hấp ở thực vật.

qua sự thải CO2, sự hút O2 và sự tỏa nhiệt.

- Viết phương trình tổng quát của quá C6H12O6 + 6O2 -> 6CO2 + 6H2O + Năng trình hô hấp ở thực vật

lượng (Nhiệt + ATP)

- Cho biết vai trò của hô hấp đối với cơ - Phần năng lượng hô hấp được thải ra ở dạng nhiệt là cần thiết để duy trì nhiệt độ

thể thực vật.

GV chính xác hóa kiến thức, đồng thời thuận lợi cho các hoạt động sống của cơ phân tích những biểu tượng ban đầu của thể thực vật + ATP cho các hoạt động học sinh, cho HS ghi vào vở.

sống + sản phẩm trung gian.

Bước 6 : Củng cố, giao bài tập vận dụng kiến thức - Câu hỏi vận dụng đặt vấn đề : Khi - Dự kiến HS trả lời : Không nên làm trang trí nội thất cho phòng ngủ, chị An như vậy, vì phòng ngủ thường đóng kín muốn đặt nhiều chậu cây cảnh trong vào ban đêm mà lúc này hoạt động hô phòng để không khí trong lành. Điều đó hấp của cây diễn ra mạnh, hấp thu hết O2 có tốt hay không? Hãy cho chị An lời và thải ra CO2 sẽ khiến cho không khí khuyên.

phòng ngủ bị thiếu dưỡng khí cho cơ thể.

Không đảm bảo sức khỏe.

-

Kết luận :

o Về kiến thức : + Trình bày được khái niệm, phương trình và vai trò của quá trình hô hấp ở thực vật + Xây dựng được các thí nghiệm nhằm phát hiện hoạt động hô hấp của thực vật. o Về kỹ năng : + Lên phương án và thiết kế được thí nghiệm phát hiệm sự hô hấp ở thực vật. + Thực hiện đúng quy trình làm việc nhóm. + Trình bày được ý kiến trước tập thể Hoạt động 2 : Hình thành kiến thức về con đường hô hấp ở thực vật và hô hấp sáng.

- Mục tiêu hoạt động : Trình bày được hô hấp hiếu khí và sự lên men; Nhận biết được hô hấp sáng diễn ra ngoài ánh sáng.

- Vật liệu: Phiếu học tập, video, hình ảnh liên quan -

Cách thức tiến hành : + Phương pháp dạy học bằng phối hợp đa phương tiện.

-

Kết luận và chính xác hóa kiến thức.

Hoạt động 3 : Hình thành kiến thức về quan hệ giữa hô hấp, quang hợp và môi trường - Mục tiêu hoạt động : Trình bày được mối liên quan giữa quang hợp, hô hấp và môi trường; quá trình hô hấp chịu ảnh hưởng của các yếu tố môi trường như nhiệt độ, độ ẩm...; Các biện pháp bảo quản nông sản.

-

Vật liệu : Giấy A4, bút, ...

-

Cách thức tiến hành và nhiệm vụ : + Phương pháp hội thảo.

-

Kết quả và thảo luận.

 Bước 3 : Luyện tập Hoạt động 4 : Hệ thống hóa kiến thức -

Mục tiêu hoạt động : Hệ thống hóa lại kiến thức hô hấp ở thực vật.

-

Vật liệu : Giấy A0, bút màu, ...

-

Cách thức tiến hành và nhiệm vụ : + Phương pháp tổ chức bằng kỹ thuật sơ đồ tư duy

-

Kết quả và thảo luận.

 Bước 4 : Vận dụng, tìm tòi mở rộng Hoạt động 5 : Vận dụng các kiến thức vào thực tiễn -

Mục tiêu hoạt động : Vận dụng các kiến thức về hô hấp ở thực vật đã học

vào thực tiễn.

-

Cách thức tiến hành và nhiệm vụ : + Phương pháp : Hỏi – đáp (?) Tại sao ta không để rau quả trên ngăn đá tủ lạnh? (?) Tại sao trong quá trình bảo quản nông sản, thực phẩm, rau quả người ta phải khống chế sao cho cường độ hô hấp luôn ở mực tối thiểu?

-

Kết quả và thảo luận.

CHỦ ĐỀ : CẢM ỨNG Ở THỰC VẬT I. Mục tiêu chủ đề : 1. Kiến thức : - Nêu được khái niệm về cảm ứng, tính cảm ứng, hướng động và ứng động ở thực vật.

- Phân biệt được các kiểu hướng động, ứng động ở thực vật.

- Trình bày được vai trò của cảm ứng đối với đời sống của cây.

- Giải thích được một số hiện tượng trong thực tiễn.

2. Kỹ năng : - Lên phương án và thiết kế được thí nghiệm về sự hướng động của cây.

- Rèn luyện được kĩ năng quan sát và phân tích được kết quả thí nghiệm - Thực hiện đúng quy trình làm việc nhóm.

- Trình bày được ý kiến trước tập thể.

3. Thái độ : - Tăng sự hứng thú, sáng tạo và yêu thích bộ môn Sinh học.

4. Các năng lực hình thành và phát triển : - Năng lực nghiên cứu khoa học : kỹ năng làm thí nghiệm; kỹ năng quan sát; kỹ năng điều tra; kỹ năng viết báo cáo.

- Năng lực vận dụng kiến thức vào thực tiễn.

- Năng lực tự học và hợp tác.

II. Chuẩn bị : 1. Chuẩn bị của giáo viên : - Giáo án, các tài liệu liên quan đến bài học.

- Sưu tầm các hình ảnh, video có liên quan đến bài học.

- Máy tính, máy chiếu.

- Dụng cụ thực hành thí nghiệm.

2. Chuẩn bị của học sinh : - Đọc trước nội dung bài mới ở nhà.

- Sách giáo khoa Sinh học 11.

- Giấy A0, bút dạ màu.

Lưu ý : Có thể chọn phương tiện, thiết bị linh hoạt, phù hợp với điều kiện tổ chức hoạt động.

III. Tổ chức các hoạt động học của học sinh :  Bước 1 : Khởi động Hoạt động 1 : Quan sát tranh ảnh liên quan đến chủ để - Mục tiêu hoạt động : Khơi gợi những biểu tượng ban đầu cho học sinh liên quan đến kiến thức của chủ đề.

- Phương pháp : Trực quan - Tiến hành cho học sinh quan sát tranh ảnh : Hoa hướng dương, hoa mười giờ nở, hoa tulip nở, cây trinh nữ bị cụp lá, ..... (?) Hãy nêu nhận xét về những hình ảnh trên? Những thực vật trên phản ứng dưới các tác nhân kích thích nào?  Bước 2 : Hình thành kiến thức mới Hoạt động 2 : Hình thành kiến thức về hướng động - Mục tiêu hoạt động : Nêu được khái niệm về hướng động ở thực vật; Phân biệt được các kiểu hướng động; Vai trò của hướng động đối với đời sống của cây.

Giải thích được một số hiện tượng trong thực tiễn. Rèn luyện kỹ năng tự thiết kế thí nghiệm.

- Vật liệu : Dụng cụ thí nghiệm : Chai nhựa, chậu cây, đậu nảy mầm....

- Cách thức tiến hành : + Phương pháp : Bàn tay nặn bột + Các bước tiến hành cụ thể : Hoạt động của giáo viên

Hoạt động của học sinh

Bước 1: Xác định nhiệm vụ học tập - Thực vật có sự phản ứng như thế nào dưới - HS trả lời câu hỏi vào vở thực hành sự kích thích của các tác nhân (ánh sáng, theo suy nghĩ của bản thân nhiệt độ, chất hóa học...)?

- Dự kiến trả lời của HS :

- Chúng ta hãy cùng tìm hiểu chi tiết qua + Hướng sáng : thân cây hướng về nội dung : Hướng động.

phía ánh sáng, rễ hướng theo hướng

ngược lại. + Hướng hóa : rễ cây hướng ra xa nguồn hóa chất. ......

- Yêu cầu HS suy nghĩ và hoàn thành vào vở - HS đề xuất một số câu hỏi tương ứng: thực hành.

+ Làm thế nào để để quan sát được

*Từ những sự khác biệt về biểu tượng ban hiện tượng của các kiểu hướng động? đầu, hướng dẫn HS đặt các câu hỏi nghi + Thực vật khi nào thì sinh trưởng hướng tới nguồn kích thích?

vấn.

+ Thực vật khi nào thì tránh xa nguồn kích thích? ......

- Yêu cầu học sinh đề xuất phương án kiểm - HS có thể đề ra nhiều phương pháp chứng giả thuyết: “Vậy theo các em làm như: cách nào để trả lời những câu hỏi trên”

+ Tiến hành thí nghiệm để quan sát.

- GV khéo léo nhận xét các ý kiến nhưng .... định hướng cả lớp sẽ thực hiện phương án quan sát các kiểu hướng động ở cây.

- Vậy cần làm thí nghiệm như thế nào?

- GV chia lớp làm 5 nhóm theo 5 kiểu hướng động : hướng đất, hướng sáng, hướng nước hướng tiếp xúc và hướng hóa, sau đó cho HS lên phương án thực hiện thí nghiệm ở nhà trước.

- Động viên ý tưởng của học sinh, nhận xét tính khả thi của thí nghệm. Khéo léo định hướng cho HS làm thí nghiệm khả thi nhất.

Bước 2: Hướng dẫn thí nghiệm, quan sát tìm tòi - GV: Kiểm tra mẫu vật của HS

- GV hướng dẫn thí nghiệm : Nhóm 1 : Thí nghiệm hướng sáng : + Trồng 2 -3 hạt đậu đang nảy mầm vào chai trong suốt và tưới ẩm. Khi thấy cây - Lấy mẫu vật cho giáo viên kiểm tra mọc lên, có lá rồi thì đem vào hộp giấy, chỉ - Lắng nghe chừa 1 phần ánh sáng bên góc phải. Tưới nước cho cây hằng ngày. Sau 2-3 ngày, quan sát hiện tượng.

Nhóm 2 : Thí nghiệm hướng đất : + Đục 2 lỗ ở đáy cốc, sau đó dùng 1 sợi dây luồn qua 2 lỗ và buộc lại để treo cốc lên. Sau đó cho đất vào cốc nén chặt rồi trồng vào giữa cốc 2 – 3 cây đậu đang nảy mầm. Treo ngược cốc lên. Sau 2-3 ngày, quan sát hiện tượng Nhóm 3 : Thí nghiệm hướng nước : + Trải một lớp giấy ăn vào trong khay. Sau đó cho mùn cưa vào rải đều. Tiếp tục cho một số hạt đậu đang nảy mầm vào một phía của khay và tưới ẩm ở phía đối diện. Để khay nghiêng một góc 450, sao cho phía các hạt đậu đang nảy mầm ở phía trên của khay. Sau 2-3 ngày, quan sát hiện tượng.

Nhóm 4 : Thí nghiệm hướng hóa : + Chuẩn bị một cốc trong suốt.

Cho phân NPK vào trong một miếng túi bóng nhỏ, châm thủng nhiều lỗ. Đặt túi phân NPK ở một góc của đáy cốc.

Cho xà phòng vào trong một miếng túi

bóng nhỏ, châm thủng nhiều lỗ. Đặt túi xà phòng ở góc kia của đáy cốc.

Cho đất vào đầy cốc. Trồng 2-3 hạt đậu nảy mầm vào giữa. Tưới ẩm. Sau 2-3 ngày quan sát hiện tượng.

Nhóm 5 : Thí nghiệm hướng tiếp xúc + Dùng chai trong suốt cắt ngang tạo thành chậu, cho đất vào chai và cắm một cây cao khoảng 0,5m. Sau đó cho hạt mồng tơi đã nảy mầm vào. Tưới ẩm. Sau 5-7 ngày quan sát hiện tượng.

Lưu ý : - Thí nghiệm có thể thực hiện trước ở nhà để đảm bảo thời gian ở lớp.

Bước 3: Tự thí nghiệm, quan sát dựa theo mẫu - Chia nhóm học sinh, phân công nhiệm vụ.

- Thực hiện yêu cầu của giáo viên.

- Theo dõi, giúp đỡ các nhóm nếu gặp khó khăn.

- Có thể hỏi giáo viên những vấn đề chưa hiểu.

Bước 4: Học sinh báo cáo kết quả thí nghiệm, quan sát, tìm tòi

- Yêu cầu đại diện mỗi nhóm báo cáo kết - Đại diện mỗi nhóm báo cáo kết quả quả quan sát, tìm tòi.

- Trưng bày kết quả lên lớp và nêu cách - Các nhóm khác nhận xét. thực hiện.

- Yêu cầu các nhóm khác nhận xét và bổ sung Bước 5: Nhận xét, chính xác hóa kiến thức - Dựa vào kết quả của thí nghiệm, cho biết : - Dự kiến HS trả lời : Hướng động là

(?) Hướng động là gì? Có những kiểu hình thức phản ứng của cơ quan thực hướng động nào?

vật đối với tác nhân kích thích từ một

(?) Đặc điểm của thực vật đối với các kiểu hướng xác định. Các kiểu hướng động hướng động?

: Hướng sáng, hướng trọng lực, hướng

- GV chiếu hình về hướng động dương và hóa, hướng nước, hướng tiếp xúc.... hướng động âm để học sinh phân biệt rõ hơn. (?) Vai trò của hướng động trong đời sống - Dự kiến HS trả lời : Giúp cây thích nghi với sự tồn tại với môi trường để

thực vật.

- GV chính xác hóa kiến thức, đồng thời cây tồn tại và phát triển phân tích những biểu tượng ban đầu của học sinh, cho HS vẽ lại các thí nghiệm và hoàn thành bảng sau vào vở thực hành : Biểu Các kiểu

Khái Tác

hiện

hướng động niệm nhân hướng động

- Thực hiện theo yêu cầu của GV.

Cơ chế tác động

Hướng đất Hướng sáng Hướng nước Hướng hóa Hướng tiếp xúc - Từ thí nghiệm của các kiểu hướng động, hãy cho biết vai trò ứng dụng trong đời sống thực tiễn.

Bước 6 : Củng cố, giao bài tập vận dụng kiến thức - Củng cố lại kiến thức vừa học bằng các - Vận dụng kiến thức về cảm ứng ở câu hỏi vận dụng :

thực vật trong trồng trọt : tạo cây

+ Hãy nêu một vài ứng dụng về cảm ứng ở cảnh; tưới nước, bón phân để tạo điều kiện cho hệ rễ phát triển theo mong

thực vật trong trồng trọt.

muốn và bảo vệ môi trường đất; điều kiển nở hoa, đánh thức nảy chồi...

Không lạm dụng các chất độc hại với cây trồng gây tổn thương cây trồng và có hại cho sức khỏe cho người tiêu dùng, đồng thời hạn chế thải chất độc hại vào môi trường. Đáp án Khái niệm

Tác

Biểu hiện

nhân

hướng động

- Là sự sinh Hướng sáng

trưởng của thực vật hướng về phía ánh sáng.

Hướng - Là phản ứng trọng lực

của cây đối với trọng lực.

Cơ chế

- Thân hướng sáng Tốc độ sinh trưởng ở Ánh sáng

dương

phía chiếu sáng chậm

- Rễ hướng sáng hơn so với phía không âm

chiếu sáng

- Rễ hướng trọng Trọng lực dương lực

Tốc độ sinh trưởng ở

- Thân hướng trọng chóp rễ nhanh lực âm -

Hướng

hoá

dương: Thực vật - Là phản ứng Hướng hoá

của cây đối với các hợp chất hoá học.

sinh trưởng hướng Phía có hoá chất tác Hoá chất

tới nguồn chất dinh động có tốc độ sinh dưỡng

trưởng nhanh hay chậm

- Hướng hoá âm: so với phía đối diện của TV

sinh

trưởng rễ

theo hướng tránh xa nguồn chất độc.

- Là sự sinh Hướng nước

trưởng của rễ cây hướng tới

Nước

Hướng tiếp

của cây đối với sự tiếp xúc.

xúc

trưởng

cây

sinh Tốc độ sinh trưởng của

mạnh

về chóp rễ ở phía có nước

phía nguồn nước

nguồn nước.

- Là phản ứng

Rễ

Giá

- Tua quấn vươn

thể

thẳng đến khi tiếp

tiếp

xúc với giá thể và

xúc

quấn quanh giá thể.

nhanh Tốc độ sinh trưởng ở phía không tiếp xúc nhanh hơn phía tiếp xúc

- Kết luận : o Về kiến thức : + Nêu được khái niệm về cảm ứng, tính cảm ứng, hướng động và ứng động ở thực vật. + Phân biệt được các kiểu hướng động, ứng động ở thực vật. + Trình bày được vai trò của cảm ứng đối với đời sống của cây. + Giải thích được một số hiện tượng trong thực tiễn. o Về kỹ năng : + Lên phương án và thiết kế được thí nghiệm về sự hướng động của cây. + Rèn luyện được kĩ năng quan sát và phân tích được kết quả thí nghiệm + Thực hiện đúng quy trình làm việc nhóm. + Trình bày được ý kiến trước tập thể.

Hoạt động 3 : Hình thành kiến thức về ứng động - Mục tiêu hoạt động : Phân biệt được ứng động sinh trưởng với ứng động không sinh trưởng; Vai trò của ứng động trong đời sống của thực vật.

- Vật liệu: Phiếu học tập, video, hình ảnh liên quan - Cách thức tiến hành : + Phương pháp dạy học bằng phối hợp đa phương tiện.

- Kết luận và chính xác hóa kiến thức.  Bước 3 : Luyện tập Hoạt động 4 : Hệ thống hóa kiến thức -

Mục tiêu hoạt động : Hệ thống hóa lại kiến thức về cảm ứng ở thực vật.

-

Vật liệu : Giấy A0, bút màu, ...

-

Cách thức tiến hành và nhiệm vụ : + Phương pháp tổ chức bằng kỹ thuật sơ đồ tư duy

-

Kết quả và thảo luận.

 Bước 4 : Vận dụng, tìm tòi mở rộng Hoạt động 5 : Vận dụng các kiến thức vào thực tiễn -

Mục tiêu hoạt động : Vận dụng các kiến thức về hướng động và ứng động

vào thực tiễn.

-

Vật liệu : Dụng cụ thí nghiệm, tài liệu, ...

-

Cách thức tiến hành và nhiệm vụ : + Phương pháp : Thí nghiệm và triển lãm “Khu vườn cảm ứng”.’

Học sinh tiến hành xây dựng các thí nghiệm để trồng các loại cây tương ứng với các kiểu hướng động và sưu tập những cây tương ứng với các kiểu ứng động. Sau đó tổ chức triển lãm về “Khu vườn cảm ứng”.

-

Kết quả và thảo luận.

PHỤ LỤC 2 : PHIẾU KHẢO SÁT THỰC TRẠNG ĐẠI HỌC ĐÀ NẴNG

Số phiếu:..........................

KHOA SINH – MÔI TRƯỜNG

Ngày khảo sát:..../..../201.

PHIẾU KHẢO SÁT (Dành cho giáo viên THPT) V/v: Sử dụng phương pháp Bàn tay nặn bột trong dạy học kiến thức “Chuyển hóa vật chất – năng lượng” và “Cảm ứng” ở Thực vật – Sinh học 11 – THPT Thân gửi Quý Thầy Cô giáo!

Hiện tại chúng em đang thực hiện đề tài về việc sử dụng phương pháp Bàn tay nặn bột trong dạy học kiến thức “Chuyển hóa vật chất – năng lượng” và “Cảm ứng” ở Thực vật – Sinh học 11 – THPT. Vì để có được những thông tin cần thiết, làm nền tảng cho việc thực hiện đề tài, nên em tiến hành khảo sát giáo viên tại các trường THPT trên địa bàn thành phố Đà Nẵng. Đây là những cơ sở dữ liệu cho việc thực hiện và triển khai đề tài. Vì vậy chúng em rất mong Quý Thầy Cô giáo chia sẻ đầy đủ những thông tin dưới đây. Chúng em xin cam đoan những thông tin trả lời trong Phiếu khảo sát của thầy cô chỉ được sử dụng với mục đích nghiên cứu.

Chúng em xin chân thành cảm ơn sự giúp đỡ của tất cả các thầy cô giáo.

PHẦN A: THÔNG TIN CHUNG Trường THPT : ..................................................................................................

Tổ chuyên môn :..................................................................................................

Thâm niên công tác :...........................................................................................

PHẦN B: NỘI DUNG KHẢO SÁT Kính mong Thầy (Cô) đánh giá khách quan các nội dung sau đây bằng cách đánh dấu √ vào ô tương ứng :

STT

NỘI DUNG Phương pháp dạy học chính của Thầy (Cô) ở trường THPT hiện nay

1

là gì?

PPDH truyền thống PPDH tích cực Thầy (Cô) có biết về phương pháp Bàn tay nặn bột không?

2

Có Không Trong quá trình giảng dạy bộ môn Sinh học, Thầy (Cô) đã từng áp

3

dụng phương pháp Bàn tay nặn bột chưa?

Có Chưa Nếu quý Thầy (Cô) có vận dụng phương pháp Bàn tay nặn bột trong dạy học, vậy mức độ sử dụng phương pháp này như thế nào?

4

Thường xuyên Thỉnh thoảng Hiếm khi Nếu quý Thầy (Cô) có vận dụng phương pháp Bàn tay nặn bột trong dạy học, vậy mức độ hứng thú của học sinh trong quá trình học như thế nào?

5

Rất hứng thú Hứng thú Bình thường Trầm Theo kinh nghiệm dạy học của quý Thầy (Cô) thì vận dụng phương

6

pháp Bàn tay nặn bột vào phần nội dung nào thuộc chương trình Sinh học THPT là phù hợp nhất?

Sinh học 10 (Sinh học tế bào và Sinh học vi sinh vật) Sinh học 11 (Sinh học cơ thể)

Sinh học 12 (Di truyền, Tiến hóa và Sinh thái học) Theo Thầy (Cô) vận dụng phương pháp Bàn tay nặn bột trong dạy 7

học kiến thức “Chuyển hóa vật chất - Năng lượng” và “Cảm ứng” – Sinh học cơ thể - Sinh học 11 có khả thi không?

Có Không Lý do chọn :..............................................................................................

8

Theo Thầy (Cô) vận dụng phương pháp Bàn tay nặn bột trong dạy học Sinh học ở trường THPT thường gặp những khó khăn nào?

Mất nhiều thời gian để soạn giáo án và chuẩn bị các thí nghiệm Khó đảm bảo được thời lượng tiết dạy (45 phút) Học sinh vẫn còn thụ động Ý kiến khác................................................................................................

9

Trong thời gian tới, Thầy (Cô) có dự định sẽ vận dụng phương pháp Bàn tay nặn bột trong dạy học Sinh học THPT không? Đang và sẽ tiếp tục vận dụng Sẽ vận dụng Không vận dụng Thầy (Cô) có những đề xuất gì để việc vận dụng phương pháp bàn tay

10

nặn bột vào trong quá trình dạy học Sinh học tại trường THPT đạt hiệu quả cao nhất?

Có các lớp tập huấn bồi dưỡng kỹ năng dạy học bằng phương pháp Bàn tay nặn bột cho giáo viên. Đầu tư đầy đủ các trang thiết bị phục vụ cho từng bài học tại các phòng thí nghiệm.

Học hỏi kinh nghiệm và chia sẻ ý tưởng dạy học bằng phương pháp Bàn tay nặn bột cho từng bài học với các giáo viên khác. Định hướng và khuyến khích học sinh phát biểu ý kiến cá nhân.

ĐẠI HỌC ĐÀ NẴNG

Số phiếu:..........................

KHOA SINH – MÔI TRƯỜNG

Ngày khảo sát:..../..../201..

PHIẾU KHẢO SÁT (Dành cho học sinh THCS) V/v : Sử dụng phương pháp Bàn tay nặn bột trong dạy học kiến thức “Chuyển hóa vật chất – năng lượng” và “Cảm ứng”– Sinh học 11 – THPT Thân gửi các bạn học sinh!

Hiện tại chúng tôi đang thực hiện đề tài về việc Sử dụng phương pháp Bàn tay nặn bột trong dạy học kiến thức “Chuyển hóa vật chất – năng lượng” và “Cảm ứng” ở Thực vật – Sinh học 11 – THPT . Vì để có được những thông tin cần thiết, làm nền tảng cho việc thực hiện đề tài nên tôi tiến hành khảo sát từ phía người học tại các trường THPT trên địa bàn thành phố Đà Nẵng. Đây là những cơ sở dữ liệu cho việc thực hiện và triển khai đề tài. Vì vậy chúng tôi rất mong các bạn học sinh chia sẻ đầy đủ những thông tin dưới đây. Chúng tôi xin cam đoan những thông tin trả lời trong Phiếu khảo sát của các bạn chỉ được sử dụng với mục đích nghiên cứu.

Chúng tôi xin chân thành cảm ơn sự giúp đỡ của tất cả các bạn!

PHẦN A: THÔNG TIN CHUNG Họ và tên ( không bắt buộc):...............................................................................

Lớp:.....................................................................................................................

Trường:................................................................................................................

PHẦN B: NỘI DUNG KHẢO SÁT Kính mong các bạn đánh giá khách quan các nội dung sau đây bằng cách đánh dấu √ vào ô tương ứng : STT

NỘI DUNG Bạn có yêu thích môn Sinh học không?

Yêu thích

1

Bình thường Không yêu thích Lý do chọn :...........................................................................................

Hiện giờ trong các tiết học Sinh học ở trường THPT, Thầy (Cô) đang truyền thụ kiến thức cho bạn theo phương pháp nào?

Truyền thống (Thầy đọc, trò chép) 2

Tích cực (Bạn chủ động, tích cực tự học dưới sự hướng dẫn của Thầy (Cô)) Khác :...................................................................................................

Bạn có biết phương pháp Bàn tay nặn bột không?

3

Có Không Nếu bạn đã được học theo phương pháp Bàn tay nặn bột rồi, bạn có cảm thấy hứng thú với nó không?

4

Có Không Lý do :....................................................................................................

Bạn cảm thấy kiến thức “Chuyển hóa vật chất - Năng lượng” và “Cảm ứng” – Sinh học cơ thể - Sinh học 11 là những kiến thức như thế nào?

5

Khó hiểu, có tính trừu tượng cao Đơn giản, dễ hiểu, có liên quan chặt chẽ với thực tiễn cuộc sống Ý kiến khác :.........................................................................................

Bạn có đề xuất gì cho chúng tôi về phương pháp học tập mà bạn cảm

6

thấy hiệu quả nhất không? ........................................................................................................................ ........................................................................................................

Xin chân thành cảm ơn sự hợp tác của tất cả các bạn!

PHỤ LỤC 3 : PHIẾU KHẢO NGHIỆM PHIẾU KHẢO SÁT Ý KIẾN CỦA GIÁO VIÊN (Về sử dụng Bàn tay nặn bột trong dạy học kiến thức “Sử dụng bàn tay nặn bột trong Chuyển hóa vật chất – năng lượng và Cảm ứng ở Thực vật – Sinh học 11 THPT) PHẦN A: Thông tin chung Trường :…………………………………………………………………

Giảng dạy môn:……………………………………………………..…

Thâm niên công tác:……………………………………………………

PHẦN B: Nội dung khảo sát Quý thầy cô cho biết ý kiến của mình bằng cách đánh dấu (X) vào mục mà thầy cô đồng ý.

Dưới đây là chủ đề do chúng tôi thiết kế để sử dụng Bàn tay nặn bột trong dạy học kiến thức phần “Chuyển hóa vật chất – năng lượng” và “Cảm ứng” ở Thực vật– Sinh học 11 - THPT. Xin quý thầy cô vui lòng nhận xét về mức độ phù hợp của từng chủ đề : Mức độ Cấu trúc

phù hợp

nội dung

của việc vận

chủ đề STT Chủ đề

Hoạt

dụng

động

PPBTNB

hợp

Không PPBTNB phù hợp

đổi nước,

Thoát

khoáng

hơi

và nitơ

nước

TV

Phù hợp

Trao

ở

phù hợp về

Mức độ phức tạp

thời lượng

của thí nghiệm

dạy học

ứng về điều kiện cơ sở vật chất

sử dụng Phù

1

Mức độ đáp

Mức độ

Không phù hợp

Phù hợp

Không Rất phù hợp

Dễ

phức Phức thực tạp

tạp

hiện

Đáp ứng

Không đáp ứng

Phát hiện diệp lục và

2

Quang

carôtênoit

hợp ở

Quang

thực

hợp ở

vật

thực vật C3, C4 và CAM Phát hiện hô hấp ở

Hô hấp 3

ở thực vật

thực vật và chứng minh hô hấp tỏa nhiệt

Cảm 4

ứng ở

Hướng

thực

động

vật

Một vài nhận xét của thầy cô về đề tài : ........................................................................................................................................... ........................................................................................................................................... ........................................................................................................................................... ...........................................................................................................................................

Chân thành cảm ơn sự giúp đỡ của quý thầy cô giáo!

Mọi thông tin thắc mắc xin vui lòng liên hệ: Đỗ Thị Thanh Thảo – Lớp 14SS, Khoa Sinh – Môi trường, trường Đại học Sư phạm – Đại học Đà Nẵng.

SĐT : 01224440305. Email: thanhthaodn179@gmail.com.