BÀI TẬP THEO ĐỊNH HƯỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC DẠY HỌC CHƯƠNG “ĐỘNG LỰC HỌC CHẤT ĐIỂM” VẬT LÍ 10

PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ

vectorstock.com/10212086

Ths Nguyễn Thanh Tú eBook Collection

SỬ DỤNG PHỐI HỢP CÁC LOẠI BÀI TẬP THEO ĐỊNH HƯỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ CỦA HỌC SINH TRONG DẠY HỌC CHƯƠNG “ĐỘNG LỰC HỌC CHẤT ĐIỂM” VẬT LÍ 10 WORD VERSION | 2021 EDITION ORDER NOW / CHUYỂN GIAO QUA EMAIL TAILIEUCHUANTHAMKHAO@GMAIL.COM

Tài liệu chuẩn tham khảo Phát triển kênh bởi Ths Nguyễn Thanh Tú Đơn vị tài trợ / phát hành / chia sẻ học thuật : Nguyen Thanh Tu Group Hỗ trợ trực tuyến Fb www.facebook.com/DayKemQuyNhon Mobi/Zalo 0905779594

ĐẠI HỌC ĐÀ NẴNG TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM =========  ===========

TRẦN THỊ HUYỀN

SỬ DỤNG PHỐI HỢP CÁC LOẠI BÀI TẬP THEO ĐỊNH HƢỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ CỦA HỌC SINH TRONG DẠY HỌC CHƢƠNG “ĐỘNG LỰC HỌC CHẤT ĐIỂM” VẬT LÍ 10

LUẬN VĂN THẠC SĨ LÍ LUẬN VÀ PPGD BỘ MÔN VẬT LÍ

Đà Nẵng - Năm 2020

ĐẠI HỌC ĐÀ NẴNG TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM =========  ===========

TRẦN THỊ HUYỀN

SỬ DỤNG PHỐI HỢP CÁC LOẠI BÀI TẬP THEO ĐỊNH HƢỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ CỦA HỌC SINH TRONG DẠY HỌC CHƢƠNG “ĐỘNG LỰC HỌC CHẤT ĐIỂM” VẬT LÍ 10

Ngành: Lí luận và PPDH Bộ môn Vật lí Mã số: 8.14.01.11

NGƢỜI HƢỚNG DẪN KHOA HỌC TS. NGUYỄN THANH HẢI

Đà Nẵng - Năm 2020

III

DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT TRONG LUẬN VĂN TT

Viết tắt

Viết đầy đủ

1

GV

Giáo viên

2

HS

Học sinh

3

BT

Bài tập

4

THPT

Trung học phổ thông

5

GQVĐ

Giải quyết vấn đề

6

NL

Năng Lực

7

TNg

Thực nghiệm

8

ĐC

Đối chứng

9

TNSP

Thực nghiệm sư phạm

10

SGK

Sách giáo khoa

11

SBT

Sách bài tập

12

PHT

Phiếu học tập

13

DH

Dạy học

14

BTVL

Bài tập vật lý

15

HĐNT

Hoạt động nhận thức

IV

DANH MỤC BẢNG Sổ hiệu bảng

Tên bảng

Trang

Bảng 1.1

Biểu hiện của chỉ số hành vi qua mỗi thành tố năng lực

11

Bảng 1.2

Các tiêu chí đánh giá mức độ phát triển năng lực GQVĐ của học sinh với sự hỗ trợ của BTVL

12

Bảng 2.1

Tham chiếu các yêu cầu cần đạt trong câu hỏi, bài tập bài “ Lực hấp dẫn”

51

Bảng 2.2

Đánh giá năng lực GQVĐ của HS

60

Bảng 2.3

Tham chiếu các yêu cầu cần đạt trong câu hỏi, bài tập bài “ Lực đàn hồi”

64

Bảng 2.4

Đánh giá năng lực GQVĐ của HS bài “ Lực đàn hồi”

75

Bảng 3.1

Số liệu học sinh các nhóm TNg và ĐC

80

Bảng 3.2

Kết quả đo được từ công cụ đánh giá

82

Bảng 3.3

Kết quả đo được từ thang đo NL GQVĐ của học sinh

84

Bảng 3.4

Bảng đối chiếu quy ước cách tính điểm và phân loại năng lực

84

Bảng 3.5

Bảng thống kê điểm số (Xi) của bài kiểm tra

86

Bảng 3.6

Bảng phân phối tần suất

86

Bảng 3.7

Bảng phân phối tần suất tích luỹ

86

Bảng 3.8

Bảng tổng hợp các tham số thống kê

88

V

DANH MỤC ĐỒ THỊ, SƠ ĐỒ Số hiệu đồ thị, sơ đồ

Tên đồ thị, sơ đồ

Trang

Sơ đồ 1.1

Sơ đồ cấu trúc năng lực giải quyết vấn đề

10

Sơ đồ 1.2

Phân loại hệ thống bài tập vật lí)

15

Sơ đồ 2.1

Sơ đồ cấu trúc nội dung chương “Động lực học chất điểm ”

29

Đồ thị 3.1

Thống kê điểm số Xi của bài kiểm tra

87

Đồ thị 3.2

Đồ thị phân phối tần suất

87

Đồ thị 3.3

Đồ thị phân phối tần suất tích lũy

88

VI

MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN .......................................................................................................... I LỜI CẢM ƠN ...............................................................................................................II DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT TRONG LUẬN VĂN ..................................... III DANH MỤC BẢNG ................................................................................................... IV DANH MỤC ĐỒ THỊ, SƠ ĐỒ .................................................................................... V MỞ ĐẦU .........................................................................................................................1 1. Lý do chọn đề tài .....................................................................................................1 2. Lịch sử vấn đề nghiên cứu ......................................................................................3 3. Mục tiêu của đề tài ..................................................................................................4 4. Giả thuyết khoa học ................................................................................................4 5. Nhiệm vụ nghiên cứu ..............................................................................................4 6. Đối tượng nghiên cứu và phạm vi nghiên cứu ........................................................5 7. Phương pháp nghiên cứu.........................................................................................5 8. Cấu trúc của luận văn ..............................................................................................6 NỘI DUNG .....................................................................................................................7 Chƣơng 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA VIỆC SỬ DỤNG PHỐI HỢP CÁC LOẠI BÀI TẬP PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ CHO HỌC SINH TRONG DẠY HỌC VẬT LÝ........................................................7 1.1. Năng lực giải quyết vấn đề ................................................................................7 1.1.1. Khái niệm năng lực học sinh ........................................................................7 1.1.2. Năng lực giải quyết vấn đề ...........................................................................8 1.1.3. Biểu hiện của năng lực giải quyết vấn đề ...................................................10 1.1.4. Các tiêu chí đánh giá mức độ phát triển năng lực giải quyết vấn đề của học sinh ........................................................................................................................11 1.1.5. Quy ước cách tính điểm và phân loại NL GQVĐ của học sinh .................13 1.2. Bài tập vật lý và vấn đề sử dụng phối hợp các loại bài tập theo hƣớng phát triển năng lực giải quyết vấn đề cho học sinh.......................................................13 1.2.1. Khái niệm câu hỏi và bài tập trong dạy học vật lý .....................................13 1.2.2. Bài tập vật lý ...............................................................................................14 1.2.3. Các hình thức thể hiện bài tập trong dạy học vật lý ...................................17 1.2.4. Vai trò của bài tập vật lý trong dạy học phát triển năng lực cho học sinh .19 1.2.5. Ý nghĩa việc sử dụng phối hợp các loại bài tập trong dạy học vật lý theo hướng phát triển năng lực giải quyết vấn đề cho học sinh. ..................................20 1.2.6. Nguyên tắc phối hợp các loại bài tập trong dạy học vật lý theo hướng phát triển năng lực giải quyết vấn đề cho học sinh ......................................................21

VII 1.3. Thực trạng vấn đề sử dụng phối hợp các loại bài tập trong dạy học vật lý theo hƣớng phát triển năng lực giải quyết vấn đề cho học sinh ở một số trƣờng THPT hiện nay ........................................................................................................23 1.3.1. Khảo sát thực trạng .....................................................................................23 1.3.2. Đánh giá thực trạng.....................................................................................24 1.4. Qui trình sử dụng phối hợp các loại bài tập trong dạy học vật lý nhằm phát triển năng lực giải quyết vấn đề cho học sinh ..............................................25 Kết luận chƣơng 1........................................................................................................28 Chƣơng 2. THIẾT KẾ TIẾN TRÌNH DẠY HỌC CHƢƠNG “ ĐỘNG LỰC HỌC CHẤT ĐIỂM” VẬT LÝ 10 THEO HƢỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ CHO HỌC SINH ..........................................................................29 2.1. Một số vấn đề về nội dung kiến thức chƣơng “Động lực học chất điểm” vật lý 10 THPT ...............................................................................................................29 2.1.1. Cấu trúc nội dung chương “Động lực học chất điểm” Vật lí 10 THPT .....29 2.1.2. Đặc điểm nội dung kiến thức chương “Động lực học chất điểm” ..............30 2.2. Xây dựng một số bài tập điển hình sử dụng trong dạy học chƣơng “động lực học chất điểm’’ vật lý 10...................................................................................30 2.2.1. Một số bài tập sử dụng dạy bài “Lực hấp dẫn. Định luật vạn vật hấp dẫn”.......... 30 2.2.2. Một số bài tập sử dụng dạy bài “Lực đàn hồi. Định luật Húc” ..................33 2.3. Sử dụng phối hợp các loại bài tập trong dạy học vật lý theo hƣớng phát triển năng lực GQVĐ cho HS chƣơng “ động lực học chất điểm” vật lý 10. ....40 2.3.1. Thiết kế tiến trình dạy học một số nội dung có sử dụng phối hợp các loại bài tập trong chương “ động lực học chất điểm’’ vật lý 10 theo hướng phát triển năng lực GQVĐ cho học sinh. ..............................................................................40 2.3.2. Kiểm tra đánh giá kết quả học tập của học sinh. ........................................42 2.4. Các giáo án thực nghiệm sƣ phạm..................................................................42 2.4.1. Giáo án dạy bài “Lực hấp dẫn. Định luật vạn vật hấp dẫn” .......................42 2.4.2. Giáo án dạy bài “Lực đàn hồi của lò xo. Định luật Húc” ...........................61 2.4.3. Giáo án dạy bài “Lực ma sát” .....................................................................76 Kết luận chƣơng 2........................................................................................................78 Chƣơng 3. THỰC NGHIỆM SƢ PHẠM ..................................................................79 3.1. Mục đích và nhiệm vụ thực nghiệm sƣ phạm ...............................................79 3.1.1. Mục đích thực nghiệm sư phạm .................................................................79 3.1.2. Nhiệm vụ thực nghiệm sư phạm .................................................................79 3.2. Nội dung và phƣơng pháp thực nghiệm sƣ phạm .........................................79 3.2.1. Đối tượng và thời gian thực nghiệm sư phạm ............................................79

VIII 3.2.2. Nội dung thực nghiệm sư phạm ..................................................................80 3.3. Phƣơng pháp thực nghiệm sƣ phạm ..............................................................80 3.4. Kết quả thực nghiệm sƣ phạm ........................................................................81 3.4.1. Nhận xét về tiến trình dạy học ....................................................................81 3.4.2. Đánh giá kết quả thực nghiệm sư phạm .....................................................82 3.3.3. Kiểm định giả thuyết thống kê....................................................................89 Kết luận chƣơng 3........................................................................................................91 KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ .....................................................................................92 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ...................................................................94 PHỤ LỤC ................................................................................................................. PL1

1

MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Thế giới ở thế kỷ XXI, hiện tại “cuộc cách mạng 4.0” đang diễn ra tại nhiều nước phát triển, cuộc cách mạng này đang đặt ra những yêu cầu mới đối với việc phát triển nguồn nhân lực. Nhân lực trở thành nhân tố quyết định cho mỗi quốc gia. Xu hướng chung của thế giới là tiến hành đổi mới và cải cách giáo dục mạnh mẽ nhằm tạo được nguồn nhân lực đáp ứng sự phát triển nhảy vọt của xã hội khi chuyển từ nền khi tế công nghiệp tự động hóa sangnền kinh tế tri thức. Ở nước ta công cuộc đổi mới giáo dục đã và đang thực hiện, có những bước tiến thay đổi mạnh mẽ không chỉ về nội dung mà cả về phương pháp và phương tiện dạy học. Giáo dục phổ thông nước ta đang thực hiện bước chuyển từ chương trình giáo dục tiếp cận nội dung sang tiếp cận năng lực người học. Để làm được điều đó nhất định chúng ta phải đổi mới mạnh mẽ phương pháp dạy học. Vì vậy, Đảng và Nhà nước ta lần lượt đã đưa ra nhiều Nghị quyết và Quyết định về đổi mới căn bản,toàn diện giáo dục và đào tạo.

Nghị quyết số 29- NQ/TW tại hội nghị ban chấp hành Trung ương 8 khóa XI đề ra ngày 04/11/2013 về đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo đã nêu rõ: “Tiếp tục đổi mới mạnh mẽ phương pháp dạy học theo hướng hiện đại; phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo và vận dụng kiến thức, kỹ năng của người học; khắc phục lối dạy truyền thống áp đặt một chiều, ghi nhớ máy móc. Tập trung dạy cách học, cách nghĩ, khuyến khích tự học, tạo cơ sở để người học tự cập nhập và đổi mới tri thức, kỹ năng, phát triển năng lực. chuyển từ học chủ yếu trên lớp sang tổ chức các hình thức học tập đa dạng, chú ý các hoạt động xã hội, ngoại khóa, nghiên cứu khoa học. Đẩy mạnh ứng dụng công nghệ thông tin và truyền thông trong dạy và học.” [9] Chiến lược phát triển giáo dục giai đoạn 2011-2020 ban hành kèm theo quyết định 711/QĐ-TTG ngày 13/6/2012 của Thủ tướng Chính phủ: “tiếp tục đổi mới phương pháp dạy học và đánh giá kết quả học tập, rèn luyện theo hướng phát huy tính tích cực, tự giác, chủ động, sáng tạo và năng lực tự học cho người học”. Mặt khác, khi bàn về mục tiêu và phương pháp bồi dưỡng con người Việt Nam trong điều kiện mới, Thái Duy Tuyên đã chỉ ra: “Giáo dục không chỉ đào tạo con người có năng lực tuân thủ, mà chủ yếu là những con người có năng lực sáng tạo,…biết cách đặt vấn đề, nghiên cứu và giải quyết vấn đề…”. [7]

2 Thực tế hiện nay chúng ta đang thực hiện các chủ trương chiến lược phát triển giáo dục ở các cấp học theo định hướng trên. Đặc biệt, việc phát triển năng lực giải quyết vấn đề cho học sinh được thể hiện một cách rõ nét thông qua việc trình bày kiến thức sách giáo khoa. Tuy nhiên, do điều kiện cơ sở vật chất, áp lực “điểm số”, áp lực “thi cử” làm cho cả giáo viên và học sinh đặt nặng vấn đề tiếp cận nội dung kiến thức mang tính “hàn lâm” quá nhiều và quá nặng nề với mục tiêu là có thể “chiến thắng” kì thi quốc gia thỏa mãn niềm mong ước của phụ huynh. Vì vậy, khi thực hiện nhiệm vụ giáo dục hầu hết các giáo viên chưa mạnh dạn và khó khăn để bố trí thời gian cho học sinh rèn luyện kĩ năng, vận dụng kiến thức sáng tạo vào thực tế đời sống, kết quả đánh giá năng lực học sinh cũng chủ yếu trên cở sở học sinh vận dụng công thức logic để giải quyết những bài toán khó trên giấy, còn khi đưa một hiện tượng thực tế vào thì học sinh rất “thụ động”.

Tháng 12/2018, Bộ Giáo dục và Đào tạo đã ban hành Chương trình Giáo dục phổ thông tổng thể và Chương trình Giáo dục các bộ môn, theo đó việc phát triển năng lực cho học sinh là nhiệm vụ tối quan trọng, trong đó năng lực giải quyết vấn đề là một trong những năng lực cốt lõi, cần được hình thành và phát triển cho học sinh. [3] Đối với môn vật lý, phát triển năng lực nói chung và năng lực giải quyết vấn đề nói riêng cho học sinh là một trong những nhiệm vụ quan trọng và cũng là định hướng lớn trong đổi mới phương pháp dạy học.

Vật lý là một bộ môn khoa học thực nghiệm, có rất nhiều kiến thức liên quan đến thực tế đời sống, xoay quanh các hiện tượng tự nhiên, bản thân học sinh sẽ thấy rất thú vị khi được trải nghiệm sáng tạo. Để nâng cao được chất lượng học tập và nhằm phát triển năng lực giải quyết vấn đề cho học sinh có nhiều phương pháp khác nhau. Trong đó, một trong những cách mang tính hiệu quả cao và thực hiện khá thuận lợi ở phổ thông trong điều kiện hiện nay là giáo viên tổ chức tiến trình dạy học nhờ sự hỗ trợ của công nghệ thông tin, có thể dùng nhiều loại bài tập khác nhau đưa vào phù hợp với các hoạt động để dẫn học sinh vào tình huống có vấn đề, và rồi khi giải quyết vấn đề mà bài tập đặt ra sẽ làm phát sinh vấn đề mới cần giải quyết. Như vậy, khi tiếp thu kiến thức học sinh không thấy bị áp đặt, học sinh vừa học kiến thức mới, vừa vận dụng kiến thức vào thực tế đời sống thông qua các bài tập, qua đó năng lực giải quyết vấn đề của học sinh được phát huy và ngày càng phát triển.

3 Để đảm bảo tính hiệu quả thì đòi hỏi giáo viên không những phải vững vàng về chuyên môn mà còn đầu tư rất lớn về công sức và trí lực của mình để tạo ra các bài tập lý thú, lôi cuốn học sinh vào quá trình dạy học. Có rất nhiều loại bài tập, phải vận dụng chúng như thế nào cho phù hợp hoàn cảnh cụ thể để lôi cuốn được học sinh và đem lại hiệu quả cao nhất. Tuy nhiên, thực tế cho thấy rất ít giáo viên sử dụng các loại bài tập nhằm bồi dưỡng năng lực giải quyết vấn đề cho học sinh. Hầu hết giáo viên đều hiểu rõ vai trò của bài tập trong việc phát triển năng lực giải quyết vấn đề cho học sinh nhưng do thời lượng tiết học quá ngắn nên nhiều giáo viên còn e dè trong việc đưa vào các tình huống dạy học.

Phần cơ thuộc chương trình vật lí 10 có nhiều loại bài tập hấp dẫn. Tuy nhiên đây là phần kiến thức khá phức tạp khi cho học sinh tiếp cận. Việc sử dụng các loại bài tập này trong việc bồi dưỡng năng lực giải quyết vấn đề cho học sinh khi tổ chức dạy học sẽ mang lại hiệu quả sư phạm cao.

Với những lý do nêu trên tôi chọn đề tài nghiên cứu: “Sử dụng phối hợp các loại bài tập theo định hướng phát triển năng lực giải quyết vấn đề của học sinh trong dạy học chương “Động lực học chất điểm” Vật lý 10” 2. Lịch sử vấn đề nghiên cứu Dạy học theo hướng phát triển năng lực GQVĐ của HS đã nhận được sự quan tâm của nhiều nước trên thế giới, trong đó có Việt Nam. Đã có rất nhiều công trình nghiên cứu của các nhà khoa học về vấn đề phát triển năng lực GQVĐ của học sinh được vận dụng trong thực tiễn và đã mang lại những kết quả tích cực.

Tác giả Ngô Thị Bích Thảo (2002) với Luận văn “Rèn luyện năng lực sáng tạo cho HS trong dạy học phần cơ học lớp 8 THCS” đã đề xuất các giải pháp như: dạy học giải quyết vấn đề, bồi dưỡng phương pháp nhận thức khoa học, sử dụng hệ thống bài tập vật lí nhằm rèn luyện năng lực sáng tạo cho HS. [16] Tác giả Nguyễn Cảnh Toàn (2005) đã đưa ra các vấn đề như khái niệm, nguồn gốc, cơ sở thần kinh của hoạt động sáng tạo và chỉ ra cho người GV làm thế nào để dạy HS học tập sáng tạo trong với “Khơi dậy tiềm năng sáng tạo”. [17] Trong các bài viết nghiên cứu “Hình thành kiến thức, kĩ năng phát triển trí tuệ và năng lực sáng tạo của HS trong dạy học vật lí” và “Dạy học vật lí ở trường phổ thông theo định hướng phát triển hoạt động tích cực, chủ động, sáng tạo và tư duy khoa học”,

4 tác giả Phạm Hữu Tòng đã nghiên cứu về các biện pháp nhằm thực hiện dạy học sáng tạo. [19] Trong Luận văn “ Nghiên cứu xây dựng và sử dụng hệ thống bài tập sáng tạo trong dạy học phần cơ học lớp 10 THPT”, tác giả Vũ Thị Minh (2011) đã xây dựng và đề xuất được tiến trình sử dụng bài tập sáng tạo vào dạy học vật lí dưới hình thức bài học bài tập và bài học thực hành. [8] Vấn đề sử dụng bài tập nhằm phát triển năng lực GQVĐ của học sinh cũng được không ít tác giả quan tâm, song việc phối hợp các loại bài tập như thế nào vẫn còn là vấn đề cần tiếp tục nghiên cứu và cần có những giải pháp hữu hiệu có thể vận dụng được vào trường phổ thông trong giai đoạn hiện nay.

3. Mục tiêu của đề tài - Đề xuất được qui trình sử dụng phối hợp các loại bài tập trong dạy học vật lý nhằm phát triển năng lực giải quyết vấn đề cho học sinh và vận dụng để dạy học một số bài trong chương “Động lực học chất điểm” nhằm góp phần phát triển năng lực giải quyết vấn đề cho học sinh.

4. Giả thuyết khoa học Nếu đề xuất được quy trình sử dụng phối hợp các loại bài tập theo hướng phát triển năng lực giải quyết vấn đề và vận dụng được vào dạy học chương “Động lực học chất điểm” vật lý 10, thì sẽ góp phần phát triển được năng lực giải quyết vấn đề cho HS, qua đó nâng cao được chất lượng dạy học môn vật lý.

5. Nhiệm vụ nghiên cứu Để đạt được mục tiêu đề tài nêu trên chúng tôi đề ra 5 nhiệm vụ chính sau: - Điều tra khảo sát và đánh giá thực trạng về việc sử dụng phối hợp các loại bài tập trong tổ chức dạy học theo hướng phát triển năng lực giải quyết vấn đề cho học sinh ở trường THPT hiện nay.

- Nghiên cứu cơ sở lý luận về vấn đề phát triển năng lực học sinh và cách thức tổ chức dạy học nhằm phát triển năng lực giải quyết vấn đề cho học sinh - Xây dựng qui trình sử dụng phối hợp các loại bài tập và quy trình tổ chức dạy học vật lý theo hướng phát triển năng lực giải quyết vấn đề cho học sinh.

- Thiết kế tiến trình dạy học một số bài học cụ thể trong chương “Động lực học chất điểm” theo quy trình đã đề xuất.

5 - Thực nghiệm sư phạm để đánh giá tính hiệu quả và khả thi của đề tài.

6. Đối tƣợng nghiên cứu và phạm vi nghiên cứu 6.1. Đối tƣợng nghiên cứu Hoạt động dạy học chương “ Động lực học chất điểm’’ theo hướng phát triển năng lực giải quyết vấn đề cho học sinh 6.2. Phạm vi nghiên cứu - Về nội dung kiến thức chương “ động lực học chất điểm’’ - Địa bàn thực tập sư phạm: trường THPT Trần Quốc Tuấn, TP Quảng Ngãi.

- Thời gian nghiên cứu: năm học 2019 – 2020. (Đây là khoảng thời gian giao thời giữa việc kết thúc thực hiện chương trình phổ thông hiện hành, chuyển sang thực hiện chương trình phổ thông mới 2018) 7. Phƣơng pháp nghiên cứu Để triển khai thực hiện đề tài, chúng tôi sử dụng các phương pháp nghiên cứu phổ biến trong nghiên cứu khoa học giáo dục, dưới đây là một số phương pháp nghiên cứu chính.

7.1. Phƣơng pháp nghiên cứu lí luận - Nghiên cứu các văn kiện của Đảng và Nhà nước cũng như của Bộ Giáo dục và đào tạo về việc nâng cao chất lượng giáo dục theo hướng phát triển năng lực của HS. - Nghiên cứu các tài liệu có liên quan đến đề tài.

7.2. Phƣơng pháp nghiên cứu thực tiễn Trao đổi với GV và HS bằng phương pháp sử dụng phiếu điều tra, phân tích kết quả học tập và ý kiến của GV và HS. 7.3. Phƣơng pháp thực nghiệm sƣ phạm Tiến hành thực nghiệm sư phạm có đối chứng bằng cách tổ chức dạy học, dự giờ, quan sát, ghi chép, chụp ảnh, quay phim, thu thập số liệu, phân tích, đánh giá kết quả học tập và kết quả từ các phiếu điều tra.

7.4. Phƣơng pháp thống kê toán học Thống kê kết quả điều tra, bài kiểm tra để đánh giá sự khác biệt trong kết quả học tập của lớp đối chứng và lớp thực nghiệm.

6 8. Cấu trúc của luận văn Ngoài phần mở đầu, kết luận chung, tài liệu tham khảo và phụ lục, phần nội dung chính của luận văn gồm 3 chương: Chƣơng 1. Cơ sở lý luận và thực tiễn của việc sử dụng phối hợp các loại bài tập phát triển năng lực giải quyết vấn đề cho học sinh trong dạy học vật lý Chƣơng 2. Tổ chức dạy học chương “Động lực học chất điểm” vật lý 10 theo hướng phát triển năng lực giải quyết vấn đề cho học sinh Chƣơng 3. Thực nghiệm sư phạm

7

NỘI DUNG Chƣơng 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA VIỆC SỬ DỤNG PHỐI HỢP CÁC LOẠI BÀI TẬP PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ CHO HỌC SINH TRONG DẠY HỌC VẬT LÝ 1.1. Năng lực giải quyết vấn đề 1.1.1. Khái niệm năng lực học sinh

Theo quan điểm của những nhà tâm lý học năng lực là tổng hợp các đặc điểm, thuộc tính tâm lý của cá nhân phù hợp với yêu cầu đặc trưng của một hoạt động, nhất định nhằm đảm bảo cho hoạt động đó đạt hiệu quả cao. Các năng lực hình thành trên cơ sở của các tư chất tự nhiên của cá nhân mới đóng vai trò quan trọng, năng lực của con người không phải hoàn toàn đo tự nhiên mà có, phần lớn do công tác, do tập luyện mà có.

Theo P. A Ruđich: “Năng lực là tính chất tâm – sinh lý của con người chi phối quá trình tiếp thu các kiến thức, kỹ năng, kỹ xảo cũng như hiệu quả thực hiện một hoạt động nhất định. Từ định nghĩa này, khái niêm năng lực bao gồm các điều kiện tâm sinh lý chi phối các hoạt động con người”. [30] A.G Côvaliôp định nghĩa: “ Năng lực là một tập hợp hoặc tổng hợp những thuộc tính của cá nhân con người, đáp ứng những nhu cầu lao động và đảm bảo cho hoạt động và đạt được những kết quả cao”. [26] Howard Gardner cho rằng: “NL phải được thể hiện thông qua hoạt động có kết quả và có thể đánh giá hoặc đo đạc được” [29 ].

F.E.Weinert lại cho rằng: “NL là những kĩ năng kĩ xảo học được hoặc sẵn có của cá thể nhằm giải quyết các tình huống xác định, cũng như sự sẵn sàng về động cơ xã hội…và khả năng vận dụng các cách GQVĐ một cách có trách nhiệm và hiệu quả trong những tình huống linh hoạt” [32].

Theo Từ điển của Đại học Harvard thì NL, theo thuật ngữ chung nhất, năng lực là “những thứ” mà một người phải chứng minh có hiệu quả trong việc làm, vai trò, chức năng, công việc, hoặc nhiệm vụ. Định nghĩa này ám chỉ trực tiếp về tác nghiệp/ hành nghề khi diễn giải “những thứ” này bao gồm hành vi phù hợp với việc làm (những gì mà một người nói hoặc làm tạo ra kết quả bằng sự thực hiện tốt hay tồi),

8 động cơ (một người cảm thấy thế nào về việc làm, về tổ chức hoặc vị trí địa lý), và kiến thức/kỹ năng kỹ thuật (những gì mà một người biết/chứng thực về sự kiện, công nghệ, nghề nghiệp, quy trình thủ tục, việc làm, tổ chức,...). NL được xác định thông qua các nghiên cứu về việc làm và vai trò công việc [31]. Ở Việt Nam, nhiều tác giả của đã đưa ra những quan điểm riêng của mình về năng lực. Dưới đây là một số quan điểm: Tài liệu hội thảo CT giáo dục phổ thông (GDPT) tổng thể trong CT GDPT mới của Bộ Giáo dục và Đào tạo (Bộ GD&ĐT) xếp NL vào phạm trù hoạt động khi giải thích: “NL là sự huy động tổng hợp các kiến thức, kĩ năng và các thuộc tính cá nhân khác như hứng thú, niềm tin, ý chí... để thực hiện một loại công việc trong một bối cảnh nhất định” [3].

Từ điển Bách khoa Việt Nam: “NL là đặc điểm của cá nhân thể hiện mức độ thông thạo - tức là có thể thực hiện một cách thành thục và chắc chắn - một hay một số dạng hoạt động nào đó” [24].

Phạm Minh Hạc định nghĩa: “Năng lực là những đặc điểm tâm lý cá biệt, tạo thành điều kiện quy định tốc độ, chiều sâu, cường độ, của việc tác động vào đối tượng lao động”. Định nghĩa này cho rằng năng lực là một yếu tố tổ hợp trong một hoạt động cụ thể tạo thành những điều kiện để tác động vào đối tượng lao động. [10] Qua những quan điểm, cách hiểu và cách phát biểu nêu trên, chúng tôi nhận thấy khái niệm năng lực mà các tác giả đưa ra đều có điểm tương đồng về ngữ nghĩa.

Chúng tôi thống nhất cách hiểu về năng lực đã được Bộ GD&ĐT nêu trong Chương trình Giáo dục phổ thông tổng thể 2018: “Năng lực là thuộc tính cá nhân được hình thành, phát triển nhờ tố chất sẵn có và quá trình học tập, rèn luyện, cho phép con người huy động tổng hợp các kiến thức, kĩ năng và các thuộc tính cá nhân khác như hứng thú, niềm tin, ý chí,... thực hiện thành công một loại hoạt động nhất định, đạt kết quả mong muốn trong những điều kiện cụ thể”.

1.1.2. Năng lực giải quyết vấn đề 1.1.2.1. Khái niệm năng lực giải quyết vấn đề Năng lực GQVĐ là một trong những năng lực chung cơ bản cần thiết cho mỗi người để có thể tồn tại trong xã hội ở mọi thời đại. Vì vậy, việc hình thành và phát triển năng lực này cho học sinh phổ thông là thực sự cần thiết.

9 Theo định nghĩa trong đánh giá PISA (2012), năng lực GQVĐ là “khả năng của một cá nhân hiểu và giải quyết tình huống vấn đề khi mà giải pháp giải quyết chưa rõ ràng. Nó bao hàm sự tham gia GQVĐ đó – thể hiện tiềm năng là công dân tích cực và xây dựng”. [2] Theo tác giả Nguyễn Cảnh Toàn (2005), GQVĐ là “hoạt động trí tuệ, được coi là trình độ phức tạp và cao nhất về nhận thức, vì cần huy động tất cả năng lực trí tuệ của cá nhân. Để GQVĐ, chủ thể cần huy động trí nhớ, tri giác, lí luận, khái niệm hóa, ngôn ngữ đồng thời sử dụng cả cảm xúc, động cơ niềm tin ở năng lực bản thân và khả năng kiểm soát được tình thế” [17].

Ngoài những quan điểm nêu trên, nhiều tác giả còn có những định nghĩa về năng lực GQVĐ khác, nhưng tựu trung lại có thể hiểu năng lực GQVĐ của học sinh trung học phổ thông là khả năng của học sinh phối hợp vận dụng những kinh nghiệm bản thân, kiến thức, kĩ năng của các môn học trong chương trình trung học phổ thông để hiểu và giải quyết các tình huống có vấn đề trong học tập và trong cuộc sống của các em một cách hiệu quả với tinh thần tích cực.

1.1.2.2. Các thành tố của năng lực giải quyết vấn đề Chúng tôi đồng ý với quan điểm của một số nhà nghiên cứu khoa học giáo dục cho rằng cấu trúc NL GQVĐ gồm 4 thành tố, mỗi thành tố bao gồm một số hành vi cá nhân khi làm việc độc lập hoặc khi làm việc nhóm trong quá trình hình thành và phát triển GQVĐ. Cụ thể là: - Tìm hiểu, khám phá vấn đề: nhận biết vấn đề, phân tích được tình huống cụ thể, phát hiện được tình huống có vấn đề, chia sẻ sự am hiểu về vấn đề với người khác.

- Thiết lập không gian vấn đề: lựa chọn, sắp xếp, tổng hợp thông tin với kiến thức đã học. Xác định thông tin, biết tìm hiểu các thông tin có liên quan, từ đó xác định cách thức, quy trình, chiến lược giải quyết và thống nhất cách hành động.

- Lập kế hoạch và thực hiện giải pháp, bao gồm: + Lập kế hoạch: thiết lập tiến trình thực hiện (thu thập dữ liệu, thảo luận, xin ý kiến, giải quyết các mục tiêu…), thời điểm giải quyết từng mục tiêu. + Thực hiện kế hoạch: thực hiện và trình bày giải pháp, điều chỉnh kế hoạch để phù hợp với thực tiễn và không gian vấn đề khi có sự thay đổi.

10 - Đánh giá và phản ánh giải pháp: Thực hiện và đánh giá giải pháp GQVĐ. Suy ngẫm về cách thức và tiến trình GQVĐ. Điều chỉnh và vận dụng trong tình huống mới, xác nhận những kiến thức và kinh nghiệm thu được. Đề xuất giải pháp cho những vấn đề tương tự. Như vậy, cấu trúc NL GQVĐ được mô tả bởi 4 thành tố và các chỉ số hành vi được mô tả bởi sơ đồ 1.1.

Sơ đồ 1.1: Sơ đồ cấu trúc năng lực giải quyết vấn đề

1.1.3. Biểu hiện của năng lực giải quyết vấn đề Để phát triển được năng lực GQVĐ cho học sinh, ta cần phải xác định các biểu hiện cụ thể của năng lực đó, đây chính là cơ sở xác định mục tiêu để trong quá trình dạy học cần hướng tới nhằm phát triển năng lực GQVĐ cho học sinh. Các biểu hiện đó có thể tóm tắt bởi 4 thành tố: - Biết phát hiện một vấn đề, tìm hiểu một vấn đề.

- Thu thập và làm rõ các thông tin, đề xuất giải pháp GQVĐ.

- Lập được kế hoạch để GQVĐ đặt ra và thực hiện kế hoạch độc lập sáng tạo, hợp lý.

- Thực hiện và đánh giá giải pháp GQVĐ; suy ngẫm về cách thức và tiến trình

11 GQVĐ để điều chỉnh và vận dụng trong tình huống mới. Ứng với mỗi thành tố năng lực đều có 3 mức độ biểu hiện hành vi Bảng 1.1 : Biểu hiện của chỉ số hành vi qua mỗi thành tố năng lực Các thành tố năng lực

Các ch số hành vi của học sinh M1:Thu nhận và phân tích tình huống

Tìm hiểu vấn đề

M2: Phát hiện ra vấn đề, chia sẻ sự am hiểu vấn đề M3:Phát biểu vấn đề (câu hỏi nghiên cứu)

Đề xuất giải pháp GQVĐ

M1:Thu thập thông tin, đề xuất các giải pháp M2:Lựa chọn giải pháp phù hợp, khả thi M3:Thực hiện giải pháp

Thực hiện giải pháp

M1:Nêu đủ và chính xác tiến trình GQVĐ

GQVĐ

M2:Phong thái tự tin, ngôn ngữ mạch lạc M3:Sử dụng tốt phương tiện hỗ trợ: CNTT, PTDH M1:Chỉ ra điểm mới, tính sáng tạo của giải pháp

Đánh giá giải pháp và

M2:Khả năng áp dụng trong học tập và thực tiễn

xây dựng vấn đề mới

M3:Biện luận kết quả, đề ra giải pháp mới ưu việt hơn

1.1.4. Các tiêu chí đánh giá mức độ phát triển năng lực giải quyết vấn đề của học sinh Từ những năng lực hợp phần, các năng lực thành tố đã được trình bày ở trên. Để xây dựng bộ tiêu chí đánh giá năng lực GQVĐ, cần dựa trên cơ sở các chỉ số hành vi được mô tả bằng các tiêu chí chất lượng tương ứng.

12 Bảng 1.2 Các tiêu chí đánh giá mức độ phát triển năng lực GQVĐ của học sinh với sự hỗ trợ của BTVL. NL thành phần/ năng lực thành tố Phát hiện vấn đề

Đề xuất giải pháp

Các mức độ biểu hiện Tiêu chí / ch số hành vi

1

2

3

1. phát hiện được tình huống có vấn đề (trong học tập, trong cuộc sống) 2.Thu thập và làm rõ thông tin liên quan

- không tự phát hiện

- Cần trợ giúp - Tự phát hiện - Tự phát hiện mới nhận ra nhưng chậm nhanh vấn đề

- không thu thập được kết quả

- Thu thập chưa đầy đủ hoặc còn chậm

3. Phân tích vấn đề

- Không chịu phân tích - Không tự đề xuất

4. Đề xuất giải pháp

Giải quyết 5. Lập kế hoạch vấn đề

Đánh giá kết quả

0

- Chưa thể làm được kế hoạch

6.Thực hiện

-Chưa thực hiện được

7. Tự đánh giá kết quả thực hiện

- Không thể tự đánh giá.

- Thu thập đầy đủ nhưng còn thiếu nguồn gốc

- Thu thập đầy đủ, có nguồn gốc đáng tin cậy, sáng tạo - Có phân tích - Phân tích đủ -Phân tích nhưng chưa nhưng chưa đầy đủ rõ ý, đạt tối đa khoa học khoa học - Phải có trợ - Tự đề xuất - Đề xuất giúp mới đề nhưng chậm, nhanh nhiều xuất, hoặc đề ít hơn 3 giải hơn 3 giải xuất được 1 pháp pháp, sáng giải pháp. tạo - Chưa thể - Tự đưa ra kế - Kế hoạch làm được hoạch, đúng hoàn chỉnh, tuần tự kế tuần tự kế khoa học hoạch hoặc hoạch nhưng cần trợ giúp chưa chi tiết - Làm nhưng - Tự tin - Làm việc không nắm rõ nhưng chưa tốt, đúng kết kế hoạch, còn làm triệt để, quả cuối lúng túng chưa ra kết cùng, đúng quả cuối cùng tiến độ, sáng tạo khoa học - có tham gia - Đánh giá - Đánh gia đầy đánh giá đầy đủ nhưng đủ, kịp tiến độ, nhưng còn ít. cần trợ giúp khoa học

13 1.1.5. Quy ước cách tính điểm và phân loại NL GQVĐ của học sinh Quy ước cách tính điểm và phân loại NL GQVĐ của cá nhân học sinh Tính điểm trung bình cho Điểm trung bình đạt Phân

DTB 

loại

năng

một cá nhân

đƣợc

GQVĐ

Tong 7tieuchi 7

- Từ 1 đến 2

- Mức thấp

- Từ 1 đến 2,5

- Mức trung bình

- Từ 2,5 đến 3

- Mức cao

lực

Quy ước cách tính điểm và phân loại NL GQVĐ của nhóm có n học sinh Tính điểm trung bình cộng cho

Điểm trung bình cộng

Phân loại năng lực

nhóm đối tƣợng gồm n học sinh

đạt đƣợc

GQVĐ

TBC 

T .HSm1 T .HSm 2 T .HSm3   n 1 n2 n3

Ký hiệu:

- Từ 1 đến 2

- Mức thấp

- Từ 1 đến 2,5

- Mức trung bình

- Từ 2,5 đến 3

- Mức cao

Tổng học sinh mức 1  T.HSm1 Tổng học sinh mức 2  T.HSm2 Tổng học sinh mức 3  T.HSm3

1.2. Bài tập vật lý và vấn đề sử dụng phối hợp các loại bài tập theo hƣớng phát triển năng lực giải quyết vấn đề cho học sinh 1.2.1. Khái niệm câu hỏi và bài tập trong dạy học vật lý Câu hỏi và bài tập vật lý là khái niệm được GV sử dụng thường xuyên trong dạy học. Đối với HS, học tập thực chất là quá trình đi tìm lời giải cho một hệ thống câu hỏi và bài tập đa dạng; còn đối với GV, hiệu quả của một giờ lên lớp phụ thuộc rất lớn vào hệ thống câu hỏi và bài tập mà GV đặt ra cho HS. Câu hỏi dùng để nêu ra vấn đề và đòi hỏi phải có cách giải quyết. Trong cuộc sống hằng ngày, khi muốn hỏi một điều gì thì có nghĩa là điều đó người hỏi chưa biết hoặc biết chưa rõ ràng; còn trong dạy học, câu hỏi mà GV đặt ra là vấn đề mà GV đã biết và yêu cầu HS dựa trên cơ sở những kiến thức, kinh nghiệm đã có để trả lời. Vì vậy mà câu hỏi trong dạy học mang đậm yếu tố khám phá hoặc khám phá lại.

Theo lí luận dạy học, bài tập là một hệ thông tin xác định bởi hai tập hợp gắn bó chặt chẽ và tác động qua lại lẫn nhau, bao gồm: những điều kiện ban đầu (cái cho

14 trước hay giả thiết) và những yêu cầu đặt ra (cái cần tìm). Về mặt chức năng dạy học, câu hỏi và bài tập đều là những nhiệm vụ được đặt ra cho HS, là phương tiện của GV để tổ chức HĐNT, kiểm tra đánh giá kết quả nhận thức cũng như rèn luyện kĩ năng, kĩ xảo của HS. Về hình thức câu hỏi chỉ nêu yêu cầu mà HS cần trả lời, còn trong bài tập vừa có điều kiện ban đầu vừa có yêu cầu cần giải quyết, tức là trong một bài tập có thể chứa đựng một hay nhiều câu hỏi, nhưng không phải bất kỳ một câu hỏi nào cũng được xem là bài tập. Một cách khái quát có thể thấy câu hỏi và bài tập liên quan chặt chẽ với nhau, tác động qua lại và bổ trợ lẫn nhau trong quá trình dạy học.

1.2.2. Bài tập vật lý 1.2.2.1 Phân loại bài tập vật lý Trong quá trình dạy học VL, bài tập giữ một vai trò rất quan trọng, nó là phương tiện giúp GV hoàn thành các chức năng giáo dưỡng, giáo dục và phát triển tư duy cho HS. Việc giải bài tập giúp HS ôn tập, đào sâu, mở rộng kiến thức một cách vững chắc; giúp HS rèn luyện tốt kĩ năng, kĩ xảo, vận dụng lí thuyết vào thực tiễn cuộc sống, rèn luyện thói quen vận dụng kiến thức khái quát; giúp HS làm việc với tinh thần tự lực cao, đồng thời góp phần quan trọng vào việc phát triển năng lực của HS. Hệ thống bài tập VL có thể được phân loại theo nhiều cách khác nhau. Chẳng hạn: - Phân loại theo các phân môn của VL thì có bài tập cơ học, bài tập nhiệt học, bài tập điện học, bài tập quang học và bài tập về phản ứng hạt nhân; - Phân loại dựa vào các phương tiện giải thì có bài tập định tính, bài tập tính toán, bài tập thí nghiệm, bài tập đồ thị; - Phân loại theo độ khó thì có bài tập cơ bản, bài tập nâng cao; - Phân loại theo đặc điểm của hoạt động nhận thức thì có bài tập tái hiện, bài tập sáng tạo.

- Phân loại theo các bước của quá trình dạy học thì có bài tập để mở bài, bài tập vận dụng khi xây dựng kiến thức mới, bài tập củng cố hệ thống hoá kiến thức, bài tập về nhà, bài tập kiểm tra...

15 Có thể làm rõ các cách phân loại trên theo sơ đồ dưới đây: BÀI TẬP VẬT LÝ

BÀI TẬP CƠ HỌC

BÀI TẬP NHIỆT HỌC

BÀI TẬP ĐIỆN HỌC

BÀI TẬP PHẢN ỨNG HẠT NHÂN

BÀI TẬP QUANG HỌC

(Theo phân môn của vật lý)

BÀI TẬP ĐỊNH TÍNH

BÀI TẬP TÍNH TOÁN

BÀI TẬP THÍ NGHIỆM

BÀI TẬP ĐỒ THỊ

(Theo phương tiện giải bài tập)

Bài tập cơ bản

Bài tập nâng cao

(Theo mức độ khó)

Bài tập tái hiện

Bài tập sáng tạo

(Theo đặc điểm hoạt động nhận thức)

Bài tập để mở bài, tạo tình huống dạy học Bài tập vận dụng khi xây dựng kiến thức mới Bài tập củng cố, hệ thống hoá kiến thức Bài tập về nhà Bài tập kiểm tra (Theo các bước của quá trình dạy học) Sơ đồ 1.2: Phân loại hệ thống bài tập vật lí)

16 BT lại có thể phân theo nhiều mức độ khó khác nhau, đồng thời cũng có thể phân loại chúng theo đặc điểm của hoạt động nhận thức dưới dạng các BT tái hiện hoặc BT sáng tạo. Một điểm đáng chú ý là BT có thể được xây dựng theo các bước của quá trình dạy học, theo đó nó cũng có thể được sử dụng trong tất cả các bước của quá trình dạy học .

Từ các cách phân loại nêu trên, có thể thấy việc phân loại bài tập vật lý hoàn toàn mang tính tương đối, phụ thuộc vào cách sử dụng tiêu chí để phân loại. Căn cứ vào mục tiêu của đề tài, trong nội dung luận văn này chỉ đề cập đến việc phối hợp các loại bài tập được phân loại theo tiêu chí về phương tiện giải, tập trung vào các loại bài tập tính toán, bài tập định tính, bài tập thí nghiệm và bài tập đồ thị.

1.2.2.2. Bài tập định hướng phát triển năng lực giải quyết vấn đề Đối với GV, bài tập là yêu tố điều khiển quá trình giáo dục. Đối với HS, bài tập là một nhiệm vụ cần thực hiện, là một phần nội dung học tập. Các bài tập có nhiều hình thức khác nhau, có thể là bài tập miệng , bài tập viết, bài tập ngắn hạn hay dài hạn, bài tập theo nhóm hay cá nhân, bài tập trắc nghiệm đóng hay tự luận mở. Bài tập có thể đưa ra dưới hình thức một nhiệm vụ, một đề nghị, một yêu cầu hay một câu hỏi.

Những yêu cầu chung đối với các bài tập là: - Được trình bày rõ ràng.

- Có ít nhất một lời giải.

- Với những dữ kiện cho trước, HS có thể tự lực giải được.

- Không giải qua đoán mò được.

Theo chức năng lí luận dạy học, bài tập có thể bao gồm: Bài tập học và bài tập đánh giá (thi, kiểm tra).

- Bài tập học: Bao gồm các bài tập dùng trong bài học để lĩnh hội tri thức mới, chẳng hạn các bài tập về một tình hướng mới, giải quyết bài tập này để rút ra tri thức mới, hoặc các bài tập để luyện tập, củng cố, vận dụng kiến thức đã học.

- Bài tập đánh giá: Là các kiểm tra ở lớp do GV ra đề hay các đề tập trung như kiểm tra chất lượng, so sánh; bài thi tốt nghiệp, thi tuyển.

Thực tế hiện nay, các bài tập chủ yếu là các bài luyện tập và bài thi, kiểm tra. Bài tập học tập, lĩnh hội tri thức mới ít được quan tâm. Tuy nhiên, bài tập học tập dưới dạng học

17 khám phá có thể giúp HS nhiều hơn trong làm quen với việc tự lực tìm tòi và mở rộng tri thức.

Theo dạng của câu trả lời của bài tập “mở” hay “đóng”, có các dạng bài tập sau: - Bài tập đóng: Là các bài tập mà người học (người làm bài) không cần tự trình bày câu trả lời mà lựa chọn từ những câu trả lời cho trước. Như vậy trong loại bài tập này, GV đã biết câu trả lời, HS được cho trước các phương án có thể lựa chọn.

- Bài tập mở: Là những bài tập mà không có lời giải cố định đối với cả GV và HS (người ra đề và người làm bài); có nghĩa là kết quả bài tập là “mở”. Chẳng hạn GV đưa ra một chủ đề, một vấn đề hoặc một tài liệu, HS cần tự bình luận, thảo luận về đề tài đó. Các đề bài bình luận văn học không yêu cầu học theo mẫu, HS tự trình bày ý kiến theo cách hiểu và lập luận của mình là các ví dụ điển hình về bài tập mở.

Bài tập mở được đặc trưng bởi sự trả lời tự do của cá nhân và không có một lời giải cố định, cho phép các cách tiếp cận khác nhau và dành không gian cho sự tự quyết định của người học. Nó được sử dụng trong việc luyện tập hoặc kiểm tra năng lực vận dụng tri thức từ các lĩnh vực khác nhau để giải quyết các vấn đề. Tính độc lập và sáng tạo của HS được chú trọng trong việc làm dạng bài tập này. Tuy nhiên, bài tập mở cũng có những giới hạn như có thể khó khăn trong việc xây dựng các tiêu chí đánh giá khách quan, mất nhiều công sức hơn khi xây dựng và đánh giá cũng không phù hợp với mọi nội dung dạy học. Trong việc đánh giá bài tập mở, chú trọng việc người làm bài biết lập luận thích hợp cho con đường giải quyết hay quan điểm của mình.

Trong thực tiễn giáo dục trung học hiện nay, các bài tập mở gắn với thực tiễn còn ít được quan tâm. Tuy nhiên, bài tập mở là hình thức bài tập có ý nghĩa quan trọng trong việc phát triển năng lực HS. Trong dạy học và kiểm tra đánh giá giai đoạn tới, GV cần kết hợp một cách thích hợp các loại bài tập để đảm bảo giúp HS nắm vững kiến thức, kĩ năng cơ bản và năng lực vận dụng trong các tình huống phức hợp gắn với thực tiễn.

1.2.3. Các hình thức thể hiện bài tập trong dạy học vật lý BT có thể được thể hiện dưới nhiều hình thức truyền tải thông tin khác nhau.

Như đã phân tích trên, việc phân loại bài tập chỉ mang tính tương đối, vì trong một loại bài tập này có thể chứa đựng hình thức hoặc nội dung của một loại bài tập khác, chính vì thế trong các hình thức thể hiện BT có thể có sự lồng ghép của các loại bài tập khác

18 như bài tập đồ thị, bài tập thí nghiệm. Việc lựa chọn phối hợp sử dụng các hình thức thể hiện bài tập là rất quan trọng đối với quá trình nhận thức và phát triển năng lực của học sinh. Sau đây là một số hình thức có thể sử dụng trong các trường THPT: 1.2.3.1. Thể hiện bài tập dưới dạng câu hỏi bằng lời Cách thể hiện BT dưới dạng câu hỏi bằng lời sử dụng khi thông tin dữ liệu của bài tập và những yêu cầu đặt ra hoàn toàn có thể mô tả một cách ngắn gọn, súc tích và dễ hiểu. Khi nghe xong câu hỏi hoặc đọc xong toàn bộ nội dung của bài tập, HS có thể hiểu và thu nhận ngay một cách chính xác những thông tin về hiện tượng hay quá trình, đồng thời nắm được ngay những yêu cầu mà các em cần phải giải quyết.

1.2.3.2. Thể hiện bài tập thông qua mô hình, đồ thị, hình vẽ hay sơ đồ, kèm theo các dữ kiện định tính, định lượng và câu hỏi khai thác thông tin.

Cách thể hiện BT thông qua mô hình, đồ thị, hình vẽ hay sơ đồ, kèm theo các dữ kiện định tính, định lượng và câu hỏi khai thác thông tin được sử dụng khi lượng thông tin cần khai thác thể hiện một cách trực quan ngay trên đồ thị, hình vẽ hay sơ đồ, mà nếu chỉ dùng lời thì không thể truyền tải hết nội dung của thông tin.

Trong cách thể hiện này, dữ kiện của BT có thể được mô tả cụ thể bằng con số (thường gọi là BT định lượng. Muốn giải bài tập định lượng ta phải tìm được mối liên hệ giữa các đại lượng vật lý thông qua một biểu thức hay một phương trình toán học, thực hiện một hoặc nhiều phép tính và kết quả thu được là một con số định lượng có thể đánh giá được ý nghĩa của hiện tượng vật lý này.

1.2.3.3. Thể hiện bài tập thông qua thí nghiệm đơn giản và yêu cầu giải thích kết quả của thí nghiệm Cách thể hiện BT bằng những thí nghiệm đơn giản được sử dụng khi yêu cầu của bài tập gắn liền với kết quả của một thí nghiệm, mà thí nghiệm đó thuộc loại đơn giản, dễ thực hiện và có thể thành công ngay. Nội dung các dữ kiện của bài tập được HS thu nhận từ việc quan sát các dụng cụ thí nghiệm, cách bố trí và thực hiện thí nghiệm. Nội dung yêu cầu nhắm vào việc dự đoán kết quả và giải thích kết quả đó. Đôi khi các bài tập dạng này cũng có thể được thể hiện dưới dạng mô tả thí nghiệm bằng lời và cho trước kết quả của thí nghiệm, phần yêu cầu chủ yếu nhằm vào cách giải thích kết quả của HS có chính xác và hợp lí không. Đây chính là cách chuyển dạng nhận thức của bài tập một cách thích hợp, tuỳ thuộc vào khả năng và năng lực thực tế của HS.

19 1.2.4. Vai trò của bài tập vật lý trong dạy học phát triển năng lực cho học sinh Trong dạy học vật lý, bài tập vật lý có vai trò quan trọng. Dưới đây là một số vai trò chính: * Bài tập giúp cho việc ôn tập đào sâu, mở rộng kiến thức Khi tiếp cận kiến thức mới, cách đơn giản nhất để giúp HS nắm vững kiến thức, củng cố và đào sâu kiến thức là sử dụng bài tập. Với nhiều dạng bài tập khác nhau, HS được tiếp cận kiến thức đã biết trên nhiều phương diện, từ đó nắm được tổng quát kiến thức, để áp dụng kiến thức linh hoạt và sáng tạo.

Vật lí học không phải chỉ tồn tại trong óc chúng ta dưới dạng những mô hình trừu tượng do ta nghĩ ra, mà là sự phản ánh vào trong óc chúng ta thực tế phong phú, sinh động. Tuy nhiên, các khái niệm, định luật vật lí thì rất đơn giản, còn biểu hiện của chúng trong tự nhiên thì lại rất phức tạp, bởi vì các sự vật, hiện tượng có thể bị chi phối bởi nhiều định luật, nhiều nguyên nhân đồng thời hay liên tiếp chồng chéo lên nhau. Bài tập sẽ giúp luyện tập cho HS phân tích để nhận biết được những trường hợp phức tạp đó.

Bên cạnh đó, khi giải bài tập vật lí, HS cần huy động, tổng hợp nhiều tri thức khác nhau, để hoàn thiện bài giải. Khi đó, giúp HS củng cố kiến thức cũ, tạo được mối liên hệ giữa các kiến thức khác nhau, tổng hợp, khái quát tri thức đã biết. * Bài tập có thể được dùng tạo tình huống có vấn đề GV có nhiều cách khác nhau để đặt vấn đề khi giảng dạy kiến thức mới, và bài tập là một lựa chọn thông dụng nhất. Việc sử dụng bài tập hiệu quả, không chỉ giúp GV kiểm tra năng lực GQVĐ của HS, còn tạo ra mâu thuẫn, giúp HS phát hiện vấn đề mới cần giải quyết. * Bài tập vật lí là một trong những phương tiện để rèn luyện kĩ năng GQVĐ, rèn luyện thói quen vận dụng kiến thức khái quát đã thu nhận được để giải quyết các vấn đề của thực tiễn. Có thể xây dựng rất nhiều bài tập có nội dung thực tiễn, trong đó yêu cầu HS phải vận dụng kiến thức lí thuyết để giải thích các hiện tượng thực tiễn hoặc dự đoán các hiện tượng có thể xảy ra trong thực tiễn ở những điều kiện cho trước. * Giải bài tập vật lí góp phần làm phát triển năng lực GQVĐ của HS Có nhiều bài tập vật lí không chỉ dừng lại trong phạm vi vận dụng những kiến thức đã học mà còn giúp bồi dưỡng năng lực GQVĐ cho HS. Đặc biệt là những bài tập

20 giải thích hiện tượng, bài tập thí nghiệm, bài tập định lượng, bài tập đồ thị rất có ích về mặt này. * Bài tập vật lí là công cụ để đánh giá năng lực GQVĐ của HS. Đây là một công cụ hữu ích trong việc đánh giá năng lực học sinh. Tùy thuộc dạng bài tập được sử dụng, GV có thể đánh giá được các kĩ năng khác nhau của HS, phân loại HS, từ đó có những phương pháp giảng dạy phù hợp với năng lực của HS. 1.2.5. Ý nghĩa việc sử dụng phối hợp các loại bài tập trong dạy học vật lý theo hướng phát triển năng lực giải quyết vấn đề cho học sinh. * Ý nghĩa của việc hình thành và phát triển NLGQVĐ cho người học trong quá trình dạy học - Đối với HS: + Sự hình thành và phát triển NLGQVĐ giúp HS hiểu và nắm chắc nội dung cơ bản của bài học. HS có thể mở rộng và nâng cao những kiến thức xã hội của mình. + Sự hình thành và phát triển NLGQVĐ giúp HS biết vận dụng những tri thức xã hội vào trong thực tiễn cuộc sống. + Sự hình thành và phát triển NLGQVĐ giúp HS hình thành kỹ năng giao tiếp, tổ chức, khả năng tư duy, tinh thần hợp tác, hoà nhập cộng đồng.

- Đối với GV: + Sự hình thành và phát triển NLGQVĐ giúp GV có thể đánh giá một cách khá chính xác khả năng tiếp thu của HS và trình độ tư duy của họ, tạo điều kiện cho việc phân loại HS một cách chính xác. + Sự hình thành và phát triển NLGQVĐ giúp cho GV có điều kiện trực tiếp uốn nắn những kiến thức sai lệch, không chuẩn xác, định hướng kiến thức cần thiết cho HS. + Giúp GV dễ dàng biết được NL nhận xét, đánh giá, khả năng vận dụng lý luận vào thực tiễn xã hội của HS. Từ đây định hướng phương pháp giáo dục tư tưởng học tập cho HS. *Ý nghĩa việc sử dụng phối hợp các loại bài tập trong dạy học vật lý theo hướng phát triển năng lực giải quyết vấn đề cho học sinh.

Thực tiễn có vai trò quan trọng trong quá trình học tập môn Vật lí, thông qua các loại bài tập khác nhau, HS vận dụng kiến thức vật lí vào thực tiễn sẽ thấy hứng thú

21 hơn, say mê hơn trong quá trình học tập, thấy vật lí gần gũi với cuộc sống của các em hơn, đồng thời thấy được mối quan hệ giữa vật lí và thực tiễn. Việc sử dụng phối hợp các loại bài tập trong dạy học vật lý có thể giúp cho HS: Nắm vững kiến thức đã học để vận dụng giải quyết những bài tập hay xây dựng kiến thức cho bài học mới; có khả năng liên hệ, liên kết các kiến thức với những vấn đề thực tiễn, qua đó phát triển được năng lực nói chung và năng lực giải quyết vấn đề cho học sinh.

Vận dụng các kiến thức, kĩ năng vào trong học tập, trong cuộc sống giúp các em học đi đôi với hành. Giúp HS xây dựng thái độ học tập đúng đắn, phương pháp học tập chủ động, tích cực, sáng tạo, lòng ham học, ham hiểu biết.

Hình thành cho HS kĩ năng quan sát, thu thập, phân tích và xử lí thông tin, hình thành phương pháp nghiên cứu khoa học; hình thành và phát triển kĩ năng nghiên cứu thực tiễn; Có tâm thế luôn luôn chủ động trong việc giải quyết những vấn đề đặt ra trong thực tiễn.

Giúp cho HS có được những hiểu biết về thế giới tự nhiên, chu kỳ hoạt động và tác động tích cực cũng như tiêu cực đối với cuộc sống con người cũng như ảnh hưởng của con người đến thế giới tự nhiên.

Thông qua việc hiểu biết về thế giới tự nhiên bằng việc vận dụng kiến thức đã học để tìm hiểu giúp các em ý thức được hoạt động của bản thân, có trách nhiệm với chính mình, với gia đình, nhà trường và xã hội ngay trong cuộc sống hiện tại cũng như tương lai sau này của các em. Đem lại niềm vui, tạo hứng thú học tập cho HS. Phát triển ở các em tính tích cực, tự lập, sáng tạo để vượt qua khó khăn, tạo hứng thú trong học tập .

1.2.6. Nguyên tắc phối hợp các loại bài tập trong dạy học vật lý theo hướng phát triển năng lực giải quyết vấn đề cho học sinh HS chỉ có thể giải quyết được vấn đề đặt ra khi HS phát hiện được vấn đề cần giải quyết, xác định được mục tiêu của việc giải quyết vấn đề và tìm ra được giải pháp để giải quyết vấn đề đó. Bên cạnh đó, HS còn phải biết phân tích hiện tượng, phối hợp với HS khác và sáng tạo trong giải quyết vấn đề. Khi thu được kết quả, HS phải biết tổng hợp và đánh giá kết quả đó. Đồng thời, sau khi giải quyết được vấn đề đặt ra, HS phải đề xuất được vấn đề mới từ kết quả thu được. Vì vậy, để phát triển năng lực giải

22 quyết vấn đề cho HS, thông qua việc sử dụng bài tập, GV cần rèn luyện cho HS các kĩ năng sau: - Kĩ năng phát hiện vấn đề cần giải quyết (có thể sử dụng các bài tập định tính hay bài tập thí nghiệm) - Kĩ năng xác định mục tiêu của việc giải quyết vấn đề (có thể sử dụng các bài tập thí nghiệm).

- Kĩ năng đề xuất các giải pháp thích hợp và thực hiện giải pháp tối ưu để giải quyết vấn đề (có thể sử dụng các bài toán hộp đen hay bài tập có nhiều cách giải).

- Kĩ năng phân tích hiện tượng khi giải quyết vấn đề (có thể sử dụng các bài tập định lượng hay bài tập nghịch lí ngụy biện).

- Kĩ năng làm việc nhóm để giải quyết vấn đề (có thể sử dụng các bài tập thí nghiệm).

- Kĩ năng đánh giá, tổng hợp, khái quát kết quả thu được (có thể sử dụng các bài toán cho thiếu hoặc thừa dữ kiện).

- Kĩ năng đề xuất vấn đề mới (có thể sử dụng các bài toán ngịch lí ngụy biện).

Trong dạy học VL, đối với hệ thống BT cho một giờ lên lớp phải đảm bảo được tính hệ thống, các loại hình bài tập và nội dung BT phải có mối quan hệ chặt chẽ với nhau và gắn chặt với mục tiêu của giờ lên lớp. Số lượng BT cho mỗi giờ lên lớp không quá nhiều, phải đảm bảo được sự cân bằng giữa các loại bài tập khác nhau. Các BT phải phù hợp với lôgic của bài học, đảm bảo để HS có điều kiện học tập tập trung, nhưng nhẹ nhành, thư thái, tư duy của các em không rơi vào tình trạng bị động bởi những câu hỏi tủn mủn.

Khi phối hợp các loại hình bài tập để xây dựng hệ thống BT cho một giờ lên lớp, cần đảm bảo một số nguyên tắc cơ bản, đó là: - BT phải chứa đựng một mâu thuẫn, một vấn đề hoặc một yêu cầu với những điều kiện đặt ra và được diễn đạt rõ ràng.

- BT trình bày dưới dạng tình huống có vấn đề khi mở bài hay khi giải quyết một vấn đề nào đó phải có tác dụng kích thích tính tích cực của HS. - BT phải gắn với nội dung dạy học, việc giải một BT phải đem lại cho HS một hiểu biết mới, đồng thời phải làm sao để khi HS hoàn thành xong hệ thống BT và các

23 loại bài tập khác thì có thể xem là HS đã hoàn thành nhiệm vụ học tập ở một mức độ nào đó.

- BT phải đa dạng và ở nhiều mức độ khác nhau. Số lượng các BT cần phải gọn nhẹ, không ôm đồm nặng nề quá mức cần thiết.

Xuất phát từ những nguyên tắc nêu trên, việc phối hợp các loại hình bài tập để xây dựng các BT cho một giờ lên lớp có thể thực hiện theo quy trình gồm 4 bước sau: Bước 1: Căn cứ vào nội dung chương trình và sách giáo khoa để phân tích nội dung kiến thức VL của giờ học, từ đó làm bộc lộ cấu trúc của nội dung. Trong đó chỉ rõ trình tự xây dựng các đơn vị kiến thức cụ thể, những kiến thức nào là trọng tâm, chúng có mối liên hệ gì với những kiến thức của những giờ học trước và những giờ học kế tiếp.

Bước 2: Xác định vị trí, nhiệm vụ của các BT trong tiến trình dạy học, chỉ rõ chúng sẽ được sử dụng những hoạt động cụ thể nào, nhằm rèn luyện cho HS những kĩ năng gì trong tổng thể chung của các hoạt động nhận thức sẽ tiến hành trong giờ dạy, từ đó xác định số lượng các BT và loại hình cho từng hoạt động đó.

Bước 3: Thu thập thông tin và biên soạn các BT. Bước 4: Sắp xếp lại các BT trong hệ thống đã biên soạn. Rà soát lại hệ thống các BT để đảm bảo sự cân đối giữa các loại BT. 1.3. Thực trạng vấn đề sử dụng phối hợp các loại bài tập trong dạy học vật lý theo hƣớng phát triển năng lực giải quyết vấn đề cho học sinh ở một số trƣờng THPT hiện nay 1.3.1. Khảo sát thực trạng Hiện nay, việc sử dụng phối hợp các loại bài tập trong dạy học vật lý theo hướng phát triển năng lực giải quyết vấn đề cho học sinh đang được chú trọng ở các trường phổ thông. Để tìm hiểu thực trạng này, chúng tôi đã tiến hành phát phiếu điều tra ở 120 HS ở trường THPT Trần Quốc Tuấn và đã nhận được một số kết quả như sau: - Hơn 70% GV chú trọng cho HS giải bài tập định lượng, vận dụng các kiến thức đã học để nắm vững kiến thức, đạt kết quả cao trong các kì thi, nghĩa là GV chỉ chú trọng đến kĩ năng, kiến thức HS đạt được, chưa quan tâm nhiều đến những yếu tố khác như thái độ, những kinh nghiệm mà HS có được khi học Vật lí.

24 - Khi GV đặt vấn đề, hơn 77% HS được khảo sát nhận ra vấn đề, phát hiện được điểm cốt lõi của vấn đề, nhưng đa số HS gặp khó khăn khi đưa ra các phương án giải quyết vấn đề, mở rộng vấn đề. Cụ thể, là có hơn 83% HS được khảo sát cần có sự hỗ trợ thường xuyên của GV trong các giai đoạn này, khi giải quyết vấn đề.

- Khi giải BTVL, HS thường giải theo thói quen, theo những cách mà HS đã từng làm, không chú trọng đến việc tìm ra những phương án khác, tối ưu, hiệu quả hơn. Cụ thể, có hơn 88% HS được khảo sát cho rằng các em thường xuyên giải BTVL theo phương pháp đã biết, thay vì khai thác, tìm các phương pháp mới tối ưu hơn. Điều này làm hạn chế đến năng lực GQVĐ của HS, khi không đề xuất được nhiều giải pháp GQVĐ, từ đó lựa chọn giải pháp tối ưu nhất.

- Hiện nay, hầu như GV đều cho HS làm bài kiểm tra theo hình thức trắc nghiệm (100% HS làm bài kiểm tra 15’ bằng hình thức trắc nghiệm; 100% HS làm bài thi cuối kì và kiểm tra 45’ bằng hình thức trắc nghiệm - tự luận) nên có một số năng lực HS không được rèn luyện một cách đầy đủ như năng lực đưa ra nhiều giải pháp và lựa chọn giải pháp tối ưu, kỹ năng trình bày vấn đề, .... Bên cạnh đó, nhiều GV chỉ chú trọng đến chất lượng, hiệu quả của dạy học thông qua các bài kiểm tra, mà không quan tâm đến năng lực của HS thể hiện qua mỗi tiết học. Điều này tạo cho HS suy nghĩ là chỉ tập trung, cố gắng làm tốt các bài kiểm tra.

1.3.2. Đánh giá thực trạng 1.3.2.1. Nguyên nhân Thực trạng trên xuất phát từ cả phía Nhà trường và học sinh.

Về phía HS: - Học sinh có thói quen học để thi, nên không chú trọng đến việc rèn luyện năng lực, hay khi gặp một bài tập, HS chỉ quan tâm đến việc tìm ra kết quả cuối cùng mà chưa quan tâm đến quá trình giải bài tập đó như thế nào. Hơn hết, HS chưa thật sự thấy được sự cần thiết của việc sử dụng phối hợp các loại bài tập trong dạy học vật lý theo hướng phát triển năng lực GQVĐ cho học sinh.

- HS thường nhờ sự hỗ trợ của GV và các bạn cùng lớp khi gặp một vấn đề khó, thay vì tìm tòi, suy nghĩ phương án giải quyết. Điều này làm cho HS mất đi hứng thú, động cơ trong học tập và có xu hướng ỷ lại vào người khác.

25 Về phía GV: - Không ít GV ở trường phổ thông chưa nắm chắc, đầy đủ, rõ ràng về việc bồi dưỡng các năng lực cho HS, tiêu chí đánh giá năng lực để thực hiện. Nguyên nhân là CTGDPT mới được ban hành và cũng chỉ là Chương trình khung, vào thời điểm khảo sát thực trạng, GV chưa được tham gia tập huấn nên còn rất lúng túng.

- Do áp lực về kết quả và chỉ tiêu thành tích, hầu hết GV chú trọng quan tâm đến hình thức thi, kết quả thi của HS như thế nào, để dạy theo nhu cầu của HS, ít chú trọng đến việc bồi dưỡng năng lực cho HS, cũng như rèn luyện cho HS những năng lực cần thiết để giúp phát triển năng lực GQVĐ cho HS. 1.3.2.2. Giải pháp Trên cơ sở những nguyên nhân vừa đề cập, cần có một số biện pháp thiết thực hỗ trợ GV và HS trong việc sử dụng phối hợp các loại bài tập trong dạy học vật lý theo hướng phát triển năng lực GQVĐ cho học sinh, đáp ứng yêu cầu nhân lực trong thời đại mới.

Thứ nhất, cần bồi dưỡng một cách cụ thể và có hệ thống cho GV những kiến thức và kĩ năng cần thiết cho việc bồi dưỡng, phát triển, đánh giá năng lực HS. Thứ hai, nên đầu tư các thiết bị, phương tiện cần thiết, hỗ trợ cho hoạt động dạy và học.

Thứ ba, cần triển khai đổi mới một cách đồng bộ, trong đó chú trọng đến phương thức kiểm tra đánh giá chất lượng HS phù hợp với đặc thù bộ môn, để tránh tình trạng học để thi.

Thứ tư, cần giảm áp lực về thành tích, về những cuộc thi mang tính chất hình thức, đối phó, giúp GV tập trung chuyên môn, phát huy khả năng của bản thân để mang lại hiệu quả trong công việc.

1.4. Qui trình sử dụng phối hợp các loại bài tập trong dạy học vật lý nhằm phát triển năng lực giải quyết vấn đề cho học sinh Để sử dụng phối hợp các loại BTVL theo dịnh hướng phát triển năng lực cho học sinh, chúng tôi xây dựng qui trình sử dụng phối hợp các loại bài tập trong dạy học nhằm phát triển năng lực giải quyết vấn đề cho học sinh gồm 5 bước sau:

26 - Bƣớc 1: Xác định mục tiêu bài dạy học Mục tiêu chính là kết quả sau khi kết thúc bài học học sinh phải đạt được. Mục tiêu bài học phải chi tiết, cụ thể và được thể hiện bằng các động từ cụ thể như nêu được, phát biểu được, giải thích được, áp dụng được, tóm tắt được, so sánh được, vận dụng được …

- Bƣớc 2: Lựa chọn nội dung bài dạy học Nội dung được lựa chọn từ hệ thống hóa lí thuyết (SGK và SBT) ở trường phổ thông, ngoài ra còn có những nội dung cần mở rộng, nâng cao có gắn liền với thực tiễn đời sống và kỹ thuật.

- Bƣớc 3: Lựa chọn, xây dựng bài tập Phương thức được lựa chọn phù hợp với nội dung và mục tiêu đặt ra, có thể chọn các hình thức thể hiện hiện khác nhau. Căn cứ vào mục tiêu và nội dung cụ thể của từng đơn vị kiến thức trong bài học có thể lựa chọn riêng rẽ các loại bài tập định lượng, định tính, thí nghiệm hay bài tập đồ thị, đồng thời có thể lựa chọn phối hợp một số loại bài tập để hình thành một bài tập lớn.

- Bƣớc 4: Chọn phƣơng tiện trình bày Trên cơ sở lựa chọn và xây dựng bài tập ở bước 3, cần lựa chọn phương tiện trình bày một cách hợp lý. Có thể sử dụng hình vẽ, các hình ảnh hoặc mô hình, thí nghiệm … tương đồng giữa khái niệm, hiện tượng trong vật lý với khái niệm hiện tượng trong cuộc sống quen thuộc đối với học sinh; thậm chí là lời nói của các nhà Vật lí để xây dựng hệ thống các câu hỏi.

- Bƣớc 5: Chọn phƣơng pháp tổ chức dạy học phù hợp Căn cứ vào các bài tập cụ thể đã chọn ở bước 3, các phương tiện trình bày ở bước 4, GV lựa chọn PPDH phù hợp. Trong bước này, vấn đề phối hợp linh hoạt các PPDH là rất quan trọng. Phương pháp thực hiện thường chọn là tổ chức dạy học vật lý theo hướng phối hợp mộtj số PPDH, trong đó người GV tổ chức các hoạt động dạy và học thống nhất nhau, phát huy được tối đa khả năng làm việc của HS trong và ngoài lớp nhằm rèn luyện tính tích cực, chủ động, sáng tạo của người học. PPDH nói chung cũng như PPDH VL nói riêng rất đa dạng và phong phú. Mỗi PPDH được thực hiện phù hợp với nội dung, đối tượng, điều kiện cơ sở vật chất dạy học cụ thể, nhưng điều quan trọng hơn là phụ thuộc vào ý tưởng của GV trong vấn đề xử lí nội dung cũng như ý đồ

27 tác động của GV đối với HS. Điều này càng thấy rõ trong việc đổi mới dạy học. Thông thường, trước một bài học, đa số GV suy nghĩ, làm thế nào để có thể truyền tải hết nội dung SGK đến HS. Bây giờ cần suy nghĩ thêm, và tất nhiên sẽ khó khăn hơn, dạy như thế nào để có thể phát triển năng lực người học một cách tốt nhất. Thực tiễn dạy học cho thấy, không có PPDH nào là “cũ”, là “lạc hậu”, nếu người GV sử dụng nó một cách linh hoạt, có định hướng rõ ràng trong việc phát triển năng lực cho HS. Như đã phân tích trên, để phát triển được năng lực cho HS, cách tốt nhất là cần phối hợp một cách linh hoạt các PPDH cho dù đó là PPDH truyền thống hay PPDH tích cực Phối hợp tốt các phương pháp dạy học nhằm hai mục đích chính như sau: + Để tích cực hoá hoạt động nhận thức của HS phải phối hợp nhiều phương pháp với nhau. Những phương pháp có tác dụng tốt nhất trong việc tích cực hoá hoạt động nhận thức là: Dạy học phát hiện và GQVĐ, dạy học theo phương pháp thực nghiệm, dạy học hợp tác nhóm, theo dự án,... + Để thực hiện dạy học phân hoá theo trình độ năng lực, thiên hướng và nhịp độ học tập của HS, tạo thuận lợi cho sự bộc lộ và phát triển tiềm năng của mỗi HS, tác động đến tình cảm, đem lại niềm vui, hứng thú học tập.

28 Kết luận chƣơng 1 Trong chương này chúng tôi đã tập trung trình bày một số vấn đề chính về cơ sở lí luận và thực tiễn việc sử dụng phối hợp các loại bài tập trong dạy học vật lý theo hướng phát triển năng lực giải quyết vấn đề cho học sinh và có thể tóm tắt như sau: Đã làm rõ: Khái niệm NL, NL GQVĐ, cách đánh giá năng lực GQVĐ và một số biện pháp bồi dưỡng cho HS phát triển NL GQVĐ trong vật lý.

- Làm rõ được khái niệm BTVL, phân loại BTVL, vai trò và ý nghĩa của BTVL trong dạy học vật lý phát triển năng lực của HS. - Bước đầu đánh giá được thực trạng của việc sử dụng phối hợp các loại bài tập vật lý nhằm phát triển năng lực giải quyết vấn đề cho HS, làm cơ sở để đề xuất nguyên tắc, quy trình sử dụng phối hợp các bài tập trong dạy học vật lý.

- Đề xuất được nguyên tắc phối hợp các loại bài tập trong dạy học vật lý theo hướng phát triển năng lực giải quyết vấn đề cho học sinh.

- Đề xuất được qui trình sử dụng phối hợp các loại bài tập vật lý nhằm phát triển năng lực GQVĐ cho học sinh trong dạy học vật lý

29

Chƣơng 2. THIẾT KẾ TIẾN TRÌNH DẠY HỌC CHƢƠNG “ ĐỘNG LỰC HỌC CHẤT ĐIỂM” VẬT LÝ 10 THEO HƢỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ CHO HỌC SINH 2.1. Một số vấn đề về nội dung kiến thức chƣơng “Động lực học chất điểm” vật lý 10 THPT 2.1.1. Cấu trúc nội dung chương “Động lực học chất điểm” Vật lí 10 THPT Căn cứ vào nội dung chương trình và sự phân bố kiến thức trong SGK, có thể thấy cấu trúc của chương “Động lực học chất điểm” như sau: Định luật I Newtơn CÁC ĐỊNH LUẬT NEWT ƠN ĐỘNG LỰC HỌC CHẤT ĐIỂM

TỔNG HỢP VÀ PHÂN TÍCH LỰC

CÁC LỰC CƠ HỌC

Quán tính và Khối lƣợng

Định luật II Newtơn Định luật III Newtơn

Hệ qui chiếu quán tính

Lực hƣớng tâm

Nguyên nhân gây ra các chuyển động cơ học Lực hấp dẫn Định luật vạn vật hấp dẫn Lực đàn hồi Định luật hooke Lực Ma sát

Chuyển động của vật bị ném Các yếu tố xác định lực cơ học

Thực hành đo hệ số ma sát Sơ đồ 2.1: Sơ đồ cấu trúc nội dung chương “Động lực học chất điểm ”.

30 2.1.2. Đặc điểm nội dung kiến thức chương “Động lực học chất điểm” “Động lực học chất điểm” là chương II trong SGK vật lý 10, các kiến thức của chương gắn với thực tế đời sống, có tính ứng dụng cao, có thể khai thác nội dung của chương để phát triển năng lực GQVĐ cho HS. Kiến thức chương “Động lực học chất điểm” ta có thể chia thành 3 phần chính : Các định luật Newton, phân tích và tổng hợp lực, các lực cơ học. Các phần kiến thức này làm cơ sở nghiên cứu các chuyển động cơ học cả về mặt định tính lẫn định lượng thông qua việc viết và giải các phương trình động lực học.

Các định luật Newton: Định luật I nghiên cứu về trạng thái cân bằng các vật; định luật II nghiên cứa về trạng thái chuyển động của các vật có gia tốc; định luật III nghiên cứu về sự tương tác giữa các vật. Sử dụng các định luật Newton xây dựng được phương trình động lực học cho một chuyển động cụ thể và giải thích được nguyên nhân gây ra chuyển động thông qua việc giải phương trình động lực học.

Tổng hợp và phân tích lực: nghiên cứu nguyên tắc tổng hợp và phân tích lực, khi nào thực hiện và vai trò của phép phân tích.

Các lực cơ học: nghiên cứu các yếu tố xác định lực với 3 lực cơ học cơ bản là lực hấp dẫn, lực đàn hồi, lực ma sát. Các lực này điều kiện xuất hiện và gắn liền với chúng ta trong hoạt động hằng ngày và độ lớn được xác định biểu diễn theo qui luật toán học rõ ràng. Nên đây là nội dung kiến thức mà trong đề tài này tác giả tập trung làm rõ vai trò của việc sử dụng phối hợp các loại bài tập theo định hướng phát triển năng lực GQVĐ cho HS trong dạy học.

2.2. Xây dựng một số bài tập điển hình sử dụng trong dạy học chƣơng “động lực học chất điểm’’ vật lý 10 2.2.1. Một số bài tập sử dụng dạy bài “Lực hấp dẫn. Định luật vạn vật hấp dẫn” Bài tập 1. Qua trò chơi tung hứng, hiện tượng quả táo rơi, hiện tượng nhảy dù.

Em hãy trả lời: a, Tại sao mọi vật gần mặt đất đều có xu hướng rơi về phía mặt đất? b, Lực nào đã gây ra hiện tượng nói trên? c, Phương, chiều, độ lớn của lực này được như thế nào?

31 Bài tập 2. Ai là người tìm định luật vạn vật hấp dẫn? Nêu nội dung và viết biểu thức định luật vạn vật hấp dẫn?

Bài tập 3. Hai vật hình cầu có khối lượng 50kg, tâm hai vật cách nhau 20cm trong không khí. a, Xác định các yếu tố của vectơ lực hấp dẫn giữa hai vật. b, Vẽ hình biểu diễn vectơ lực hấp dẫn giữa hai vật. c, Lực này có thể làm thay đổi trạng thái của vật từ đứng yên sang chuyển động được không? Tại sao?

Bài tập 4. Một vật có khối lượng m được thả rơi tự do ở độ cao h so với mặt đất.

Cho biết khối lượng Trái Đất là M, bán kính Trái Đất R

m h R

M

a. Chứng minh gia tốc trọng trường g tại nơi thả vật không phụ thuộc vào khối lượng m của vật rơi. Nhận xét mối quan hệ giữa trọng lực và lực hấp dẫn. b. So sánh gia tốc trọng trường tại một điểm trên mặt đất và tại một điểm có độ cao h so với mặt đất.

Bài tập 5. Để xác định phương của thước đo là phương thẳng đứng ta thực hiện như sau: Gắn thước trên giá ba chân để có thể điều chỉnh được độ nghiêng của thước.

Dùng sợi dây không dãn gắn một đầu vào điểm trên cùng của thước, đầu dưới của sợi dây treo quả nặng khối lượng m sao cho sợi dây khi căng không chạm vào thước. Điều chỉnh giá ba chân cho đến khi nào thước song song với sợi dây treo. Hãy cho biết : a, Cơ sở nào người ta thực hiện thí nghiệm như trên? b, Điều này được ứng dụng như thế nào trong xây dựng?

Bài tập 6. Cho đồ thị biểu diễn sự thay đổi gia tốc trọng trường theo độ cao so với mặt đất.

32

Dựa vào đồ thị hãy nhận xét : a, Sự thay đổi của g theo độ cao. b, Tìm giá trị của g ở độ cao 1750 km.

Bài tập 7. Một con tàu vũ trụ bay về hướng Mặt Trăng. Hỏi con tàu đó ở cách tâm

Trái Đất một đoạn x bằng bao nhiêu lần bán kính Trái Đất thì lực hút của Trái Đất và của Mặt Trăng lên con tàu sẽ cân bằng nhau? Cho biết khoảng cách từ tâm Trái Đất đến tâm Mặt Trăng bằng 60 lần bán kính Trái Đất; khối lượng của Mặt Trăng nhỏ hơn khối lượng của Trái Đất 81 lần Bài tập 8. Cho biết bán kính của Trái Đất là R và gia tốc rơi tự do ở mặt đất là go.

Gia tốc rơi tự do ở độ sâu d so với mặt đất là gd. a, Lập biểu thức tính gia tốc rơi tự do ở độ sâu d theo R và d. b, So sánh gd và go.

Câu hỏi trắc nghiệm kiểm tra đánh gía : Câu 1: Biểu thức của định luật vạn vật hấp dẫn là: A. Fhd = G.

m1.m2 r2

2

B. Fhd = G.

r m1.m2 C. Fhd = G. r m1m2

D. Fhd = G.

r m1m2

Câu 2: Gia tốc rơi tự do của Trái Đất gây ra tại các vị trí càng lên cao so với mặt đất thì A. càng tăng.

B. càng giảm.

C. bằng không.

D. không thay đổi.

Câu 3: Chọn đáp án đúng. Khi khối lượng của mỗi vật và khoảng cách giữa chúng đều tăng lên gấp đôi thì lực hấp dẫn giữa chúng có độ lớn A. tăng gấp đôi. B. giảm đi một nữa.

C. tăng gấp bốn.

D. không đổi.

33 

Câu 4: Lực hấp dẫn do Trái đất tác dụng lên Mặt trăng ( F1 ) và do Mặt trăng tác dụng 

lên Trái đất ( F2 ) có đặc điểm: A. cùng phương, ngược chiều, F1 = F2

B. cùng phương ,cùng chiều , F1 = F2

C. cùng phương, ngược chiều , F1> F2

D. cùng phương,cùng chiều , F1> F2

Câu 5: Ở độ cao nào so với mặt đất thì gia tốc rơi tự do bằng một nữa gia tốc rơi tự do ở mặt đất. Cho bán kính Trái Đất là R = 6400 km.

A. 2650 km.

B. 1250 km.

C. 2000 km.

D. 4590 km.

Câu 6: Một con tàu vũ trụ có khối lượng m = 1000 kg đang bay quanh Trái Đất ở độ cao bằng hai lần bán kính Trái Đất. Tính lực hấp dẫn của Trái Đất tác dụng lên nó ở độ cao nói trên. Cho biết gia tốc rơi tự do ở mặt đất là g = 9,8 m/s2.

A. 4 900 N.

B. 3 270 N.

C. 2 450 N.

D. 1089 N.

2.2.2. Một số bài tập sử dụng dạy bài “Lực đàn hồi. Định luật Húc” Bài tập 1. Để xác định khối lượng của quả nặng m, GV thực hiện theo hai cách sau: + Treo quả nặng vào đầu một lực kế (giới hạn đo 5N), đọc số chỉ của lực kế. Tính nhanh khối lượng quả cân: m = F/g. + Bỏ lên một cân đĩa lò xo (thang đo giới hạn 5kg) một quả cân, đọc khối lượng của quả cầu thông qua số chỉ của cân.

Yêu cầu HS trả lời: + Nêu tên của hai thiết bị vừa dùng để đo khối lượng? cho biết giới hạn đo của hai thiết bị nói trên? + Hai thiết bị này dùng để đo đại lượng nào? Nguyên tắc vật lý nào để đo? + Các lực nào xuất hiện trong phép đo? Các yếu tố xác định các lực này đã biết hay chưa?

Bài tập 2. GV thực hiện nhanh thí nghiệm sau: + Dùng hai tay kéo hai đầu lò xo sao cho lò xo dãn ra. + Dùng hai tay nén hai đầu lò xo sao cho lò xo co lại.

Yêu cầu HS trả lời: + Khi lò xo đang dãn hay đang nén có lực nào tác dụng lên tay? + Biểu diễn phương và chiều của các lực do lò xo tác dụng lên tay trong hai trường hợp?

34 + khi buông tay lực này gây ra tác dụng gì đối với lò xo và biến mất khi nào?

Bài tập 3. GV giao cho các nhóm học sinh - Một số quả cân có khối lượng như nhau 50g - Một lò xo.

- Một bảng phụ có gắn điểm treo lò xo; bảng được lắp trên giá đỡ.

- Một thước dùng để đo chiều dài.

GV yêu cầu học sinh thực hiện các nhiệm vụ sau: 1. Đề xuất phương án thí nghiệm đo độ lớn lực đàn hồi của lò xo theo khối lượng các quả cân.

2. Lấy kết quả đo ghi hoàn thành bảng số liệu: Lần đo

1

2

3

4

5

F(N) l(m)  l(m)

Dựa vào bảng số liệu tìm mối quan hệ giữa F và  l 3. Vẽ đồ thị mối quan hệ (F,  l) và nhận xét.

Bài tập 4. Đồ thị biểu diễn sự phụ thuộc của độ dãn  l của một lò xo vào lực kéo F.

a) Tại sao có thể nói các cặp giá trị F và  l trên đồ thị đều nằm trong giới hạn đàn hồi của lò xo? b) Tìm độ cứng của lò xo. c) Khi kéo bằng lực Fx chưa biết, thì độ dãn của lò xo là 4,5 cm. Hãy xác định Fx bằng đồ thị.

35 Bài tập 5. Một lò xo có chiều dài tự nhiên là 5,0 cm. Treo lò xo thẳng đứng rồi móc vào đầu dưới một vật có khối lượng m1 = 0,50 kg, lò xo dài l1 = 7,0 cm. Nếu treo một vật khác có khối lượng m2 chưa biết , thì nó dài 6,5 cm. Lấy g = 9,8 m/s2. a, Xây dựng công thức liên hệ giữa lực, trọng lượng, khối lượng và độ biến dạng của lò xo. b, Tính độ cứng của lò xo và khối lượng m2 chưa biết.

Bài tập 6. Trong đời sống và trong kĩ thuật lò xo được sử dụng trong các thiết bị gì? Em hãy : a, Kể tên 5 thiết bị mà em biết. b, Thuyết trình những ứng dụng của lò xo trong đời sống và trong kĩ thuật.

Bài tập 7: Khi kéo căng sợi dây; Khi đặt vật trên mặt tiếp xúc làm nó biến dạng khi ép Em hãy cho biết: a, Lực đàn hồi biểu hiện dưới dạng lực gì? b, Đặc điểm của các lực này như thế nào?

Bài tập trắc nghiệm kiểm tra đánh giá.

Câu 1. Công thức của định luật Húc là A. F  ma .

B. F  G

m1 m2 . r2

C. F  k l .

D. F  N .

Câu 2. Kết luận nào sau đây không đúng đối với lực đàn hồi?

A. Xuất hiện khi vật bị biến dạng.

B. Luôn là lực kéo.

C. Tỉ lệ với độ biến dạng.

D. Luôn ngược hướng với lực làm nó bị biến dạng.

Câu 3. Treo một vật khối lượng m vào một lò xo có độ cứng k tại một nơi có gia tốc trọng trường g. Độ giãn của lò xo phụ thuộc vào A. m và k

B. k và g

C. m, k và g

D. m và g

Câu 4: Đối với các mặt tiếp xúc bị biến dạng khi ép vào nhau ,lực đàn hồi có phương A. song song với bề mặt tiếp xúc C.nằm ngang

B. thẳng đứng D. vuông góc với mặt tiếp xúc

Câu 5: Hai bạn Xuân và Thu nắm hai đầu một lực kế và kéo về hai phía khác nhau, lực kế chỉ 500 N. Lực đàn hồi của lò xo trong lực kế có độ lớn là: A. 1000 N

B. 250 N

C. 500 N

D. 200N

36 Câu 6: Một lo xo có chiều dài tự nhiên 20cm. Khi bị kéo, lò xo dài 24cm và lực đàn hồi của nó bằng 5N. Khi lực đàn hồi của lò xo bằng 10N, thì chiều dài của nó bằng: A. 28cm.

B. 48cm.

C.40cm.

D. 22 cm.

2.2.3. Một số bài tập sử dụng dạy bài “Lực ma sát” Bài tập 1. Lắp mặt phẳng nghiêng nối tiếp mặt phẳng ngang, góc nghiêng có thể thay đổi dễ dàng ( có thể dùng máng của bộ thí nghiêm đo hệ số ma sát). Một vật hình trụ có thể tạo ma sát trượt và ma sát lăn.Cho HS quan sát, GV tiến hành thí nghiệm theo các bước sau: + Để góc nghiêng nhỏ, đặt đáy vật trụ trên máng nghiêng ban đầu vật đứng yên. + Tăng dần góc nghiêng lúc đầu vật vẫn đứng yên, sau đó bắt đầu chuyển động trượt trên máng nghiêng và trên máng ngang một đoạn S rồi dừng lại. + Để góc nghiêng nhỏ vừa đủ. Đặt mặt trụ tròn của vật nằm trên mặt phẳng nghiêng tạo ra chuyển động lăn, vật lăn trên máng nghiêng, sau đó tiếp tục trên máng ngang đi được một đoạn S’ rồi dừng lại.

GV yêu cầu học sinh trả lời nhanh: a, Lực nào giúp vật đứng yên trên mặt phẳng nghiêng, lực nào giúp vật đang chuyển động dừng lại? b, Lực ma sát có mấy loại? c, Nhận xét đặc điểm các lực này qua quan sát thí nghiệm.

Bài tập 2. Một vật có trọng lượng 5N được kéo trượt đều trên mặt phẳng ngang có ma sát với lực kéo song song với mặt phẳng ngang và có độ lớn 1N. Tính độ lớn của lực ma sát và áp lực vật gây ra trên mặt tiếp xúc.

Bài tập 3. GV giao cho mỗi nhóm HS một số dụng cụ thí nghiệm sau: + Ba khối hình hộp có khối lượng như nhau có gắn móc, các bề mặt khối có diện tích khác nhau. + Một lực kế thẳng, keo dán hai mặt và kéo. + một mặt gỗ phẳng đủ rộng để làm thí nghiệm.

GV yêu cầu các nhóm HS thực hiện nghiệm vụ sau: a, Đề xuất phương án đo độ lớn lực ma sát trượt dựa vào các dụng cụ đã giao. b, Thực hiện thí nghiệm kiểm tra độ lớn của lực ma sát trượt có phụ thuộc vào các yếu tố :

37 + Vận tốc kéo vật chuyển động.( thay đổi tốc độ kéo) + Áp lực vật gây lên mặt tiếp xúc.(thực hiện với một mặt tiếp xúc với một vật, hai vật chồng lên nhau, ba vật chồng lên nhau) + Diện tích mặt tiếp xúc.( thực hiện kéo một vật ứng với diện tích tiếp xúc của các mặt khác nhau). + Tình trạng mặt tiếp xúc.( thực hiện kéo một vật ứng với các bề mặt có độ nhám khác nhau). c, Nhận xét đặc điểm độ lớn ma sát trượt đối với từng trường hợp khảo sát nói trên.

Bài tập 4. Đặt một vật có trọng lượng P nằm yên trên mặt phẳng nghiêng một góc  so với phương ngang. a, Vẽ và tính độ lớn của lực ma sát nghỉ theo P và  . b, Tăng góc nghiêng của mặt phẳng sao cho vật vẫn đứng yên. Nhận xét độ lớn của lực ma sát nghỉ? c, Lực ma sát nghỉ có độ lớn cực đại khi nào?

Bài tập 5. + Hãy so sánh cảm giác khi đi giày thông thường với đi giày trượt Patin? Tại sao? + Kể tên 3 đến 5 thiết bị trong gia đình có sử dụng ma sát lăn. + Ma sát lăn có đặc điểm gì? (xuất hiện khi nào, có tác dụng gì, có hại hay có lợi, tại sao người ta lại lại sử dụng nhiều ).

Bài tập 6. Thử tưởng tượng và mô tả cuộc sống trên Trái Đất khi không có ma sát. Lực ma sát có vai trò gì trong cuộc sống? Lực ma sát có hai hay có lợi? Tại sao người ta nói lực ma sát nghỉ có vai trò là lực phát động?

Bài tập 7. Hàng ngày khi sử dụng các thiết bị có sự ảnh hưởng của ma sát như đóng mở cửa, xe máy, xe đạp, ghế, giày dép,…Em phải làm gì để khắc phục được ma sát giúp thiết bị hoạt động bền hơn theo thời gian.

Bài tập trắc nghiệm kiểm tra đánh giá, tìm tòi mở rộng.

Câu 1. Chọn phát biểu sai. Độ lớn của lực ma sát trượt A. phụ thuộc vào diện tích tiếp xúc của vật.

B. không phụ thuộc vào tốc độ của vật.

38 C. tỉ lệ với độ lớn của áp lực.

D. phụ thuộc vào vật liệu và tính chất của hai mặt tiếp xúc.

Câu 2. Khi tăng lực ép của tiếp xúc giữa hai vật thì hệ số ma sát giữa hai mặt tiếp xúc A. tăng lên.

B. giảm đi.

C. không đổi.

D. tăng rồi giảm.

Câu 3. Chiều của lực ma sát nghỉ A. ngược chiều với vận tốc của vật.

B. ngược chiều với gia tốc của vật.

C. ngược chiều với thành phần ngoại lực song song với mặt tiếp xúc.

D. vuông góc với mặt tiếp xúc.

Câu 4. Lực ma sát có độ lớn tỉ lệ với lực nén vuông góc với các mặt tiếp xúc là A. lực ma sát lăn và lực ma sát nghỉ.

B. lực ma sát nghỉ.

C. lực ma sát lăn và lực ma sát trượt.

D. lực ma sát trượt, lực ma sát nghỉ và lực ma sát lăn.

Câu 5. Phát biểu nào sau đây là đúng?

A. Khi xe đang chạy, lực ma sát giữa vành bánh xe và bụi đất bám vào vành là ma sát lăn.

B. Lực ma sát giữa xích và đĩa xe đạp khi đĩa xe đang quay là ma sát lăn.

C. Lực ma sát giữa trục bi khi bánh xe đáng quay là ma sát trượt.

D. Khi đi bộ, lực ma sát giữa chân và mặt đất là lực ma sát nghỉ.

Câu 6. Chọn phát biểu đúng: A. Quyển sách nằm yên trên mặt bàn nằm ngang vì trọng lực và lực ma sát nghỉ tác dụng lên quyển sách cân bằng nhau.

B. Khi một vật chịu tác dụng của ngoại lực mà vẫn đứng yên thì lực ma sát nghỉ lớn hon ngoại lực.

C. Lực ma sát trượt phụ thuộc vào bản chất của các mặt tiếp xúc.

D. Lực ma sát nghỉ phụ thuộc vào diện tích mặt tiếp xúc.

Câu 7. Chọn câu sai.

A. Lực ma sát trượt xuất hiện khi vật này trượt trên vật khác.

B. Hướng của ma sát trượt tiếp tuyến vói mặt tiếp xúc và ngược chiều chuyển động.

39 C. Hệ số ma sát lăn luôn bằng hệ số ma sát trượt.

D. Viên gạch nằm yên trên mặt phẳng nghiêng khi có tác dụng của lực ma sát nghỉ.

Câu 8. Điều gì xảy ra đối với hệ số ma sát giữa hai mặt tiếp xúc nếu lực pháp tuyến ép hai mặt tiếp xúc giảm đi?

A. Tăng lên.

B. Giảm đi.

C. Không thay đổi.

D. Có thể tăng hoặc giảm.

Câu 9. Hệ số ma sát trượt A. phụ thuộc tốc độ của vật.

B. không phụ thuộc vào áp lực của vật lên mặt phẳng giá đỡ.

C. không có đơn vị.

D. phụ thuộc diện tích các mặt tiếp xúc.

Câu 10. Trong các cách viết công thức của lực ma sát trượt dưới đây, cách viết nào đúng?

A. Fmst   t N B. Fmst   t N

C. Fmst   t .N

D. Fmst   t N

Câu 11. Chọn phát biểu đúng về lực ma sát.

A. Lực ma sát trượt phụ thuộc diện tích mặt tiếp xúc B. Lực ma sát trượt phụ thuộc vào tính chất của các mặt tiếp xúc C. Khi 1 vật chịu tác dụng của ngoại lực mà vẫn đứng yên thì lực ma sát nghỉ lớn hơn ngoại lực D. Quyển sách nằm yên trên mặt bàn nằm ngang vì trọng lực và lực ma sát nghỉ tác dụng lên quyển sách cân bằng nhau Câu 12. Chọn phát biểu đúng: A. Lực ma sát trượt luôn có hại.

B. Lực ma sát nghỉ luôn có lợi.

C. Lực ma sát lăn luôn có hại.

D. Lực ma sát trượt thường lớn hơn

lực ma sát lăn.

Câu 13. Một vật đang chuyển động thẳng đều trên mặt phẳng nằm ngang thì đi qua một vùng gồ ghề có hệ số ma sát bằng 0,1. Lấy g = 10 m/s2. Gia tốc của vật có độ lớn bằng A. 1m/s2

B. 2m/s2

C. 3m/s2

D. 5 m/s2

40 Câu 14. Cho một vật có khối lượng m đang đứn yên trên mặt phẳng nằm ngang, tác dụng một lực là 48N có phương hợp với phương ngang một góc 450 . Sau khi đi được 4s thì đạt được vận tốc 6m/s. Giả sử hệ số ma sát giữa vật và sàn là 0,1 thì sau khi đi được quãng đường 16m thì vận tốc của vật là bao nhiêu? Cho g  10m / s 2 A. 12,44m/s

B. 13,4 m/s

C. 14,4m/s

D. 15,4m/s

Câu 14. Cho một dốc con dài 50m, cao 30m. Cho một vật có khối lượng m đang chuyển động thẳng đều với vận tốc v0 trên mặt phẳng nằm ngang thì lên dốc.Biết hệ số ma sát giữa vật và dốc là = 0,25. Lấy g = 10m/s2. Ngay sau đó vật trượt xuống, vận tốc của nó khi xuống đến chân dốc và tìm thời gian chuyển động kể từ khi bắt đầu lên dốc cho đến khi xuống đến chân dốc lần lượt là: A. 3m/s; 5,04s

B. 2m/s; 4,04s

C. 4m/s; 3,04s

D. 5m/s; 6,04s

2.3. Sử dụng phối hợp các loại bài tập trong dạy học vật lý theo hƣớng phát triển năng lực GQVĐ cho HS chƣơng “ động lực học chất điểm” vật lý 10.

Theo phân phối chương trình vật lý 10 THPT, chương “động lực học chất điểm” có 11 tiết, trong đó có 0 tiết lí thuyết, 1 tiết bài tập, 2 tiết thực hành.Vì vậy, chúng tôi chọn 3 tiết để soạn giáo án sử dụng phối hợp các loại bài tập trong dạy học vật lý theo hướng phát triển năng lực GQVĐ cho HS. Giáo án

Tuần

PPCT

Tên bài dạy

1

10

Tiết 19

Lực hấp dẫn. Định luật vạn vật hấp

Số tiết

dẫn 2

10

Tiết 20

Lực đàn hồi của lò xo định luật Húc

3

11

Tiết 21

Lực ma sát

2.3.1. Thiết kế tiến trình dạy học một số nội dung có sử dụng phối hợp các loại bài tập trong chương “ động lực học chất điểm’’ vật lý 10 theo hướng phát triển năng lực GQVĐ cho học sinh.

Trong dạy học, chúng tôi thiết kế tiến trình dạy học thực hiện theo 5 bước sau:

41 Hoạt động của giáo viên

Hoạt động của học sinh

Ghi chú

Bƣớc 1: Làm nẩy sinh vấn đề cần giải quyết (Làm việc chung cả lớp) - Tạo tình huống nảy sinh vấn đề

- Làm bài tập

thông qua bài tập

- Thảo luận vấn đề cần giải quyết

- Thông báo: vấn đề cần giải quyết chính khi giải bài tập. là nội dung nghiên cứu bài học.

Bƣớc 2: Phát biểu vấn đề cần giải quyết (Làm việc chung cả lớp) - Giáo viên phát biểu ngắn gọn vấn đề cần - Học sinh hình thành suy nghĩ - Học sinh đưa ra dự đoán

giải quyết

Bƣớc 3: Đề xuất hƣớng giải quyết vấn đề (Làm việc chung cả lớp) - Giả thuyết đưa ra là gì để GQVĐ?

- Đưa ra giả thuyết giải quyết vấn

- Với giả thuyết mới có giải quyết được đề. vấn đề nêu ra hay không?

- Đề xuất giả thuyết.

- Kiểm tra tính hợp lý của giả thuyết.

- Lựa chọn phương án tối ưa để GQVĐ.

Bƣớc 4: Tiến hành giải quyết vấn đề trên phƣơng án tối ƣu đã chọn (Làm việc theo nhóm) - Để giải quyết vấn đề trên có thể thiết kế - Đề xuất phương án giải quyết. phương án như thế nào?

- Tiến hành GQVĐ

- Sử dụng những kiến thức cũ nào để kiểm tra giả thuyết trên?

- Rút ra kết luận và báo cáo.

- Yêu cầu các nhóm báo cáo kết quả sau thực hiện.

Bƣớc 5: Kết luận (Làm việc chung cả lớp) Giáo viên tổng kết lại kiến thức

Học sinh ghi nhận lại kiến thức

42 2.3.2. Kiểm tra đánh giá kết quả học tập của học sinh.

Việc kiểm tra đánh giá kết quả học tập của học sinh được triển khai thực hiện theo hai cách.

Một là: Xây dựng rubric đánh giá năng lực giải quyết vấn đề của học sinh thông qua theo dõi việc học sinh thực hiện phiếu học tập.

Hai là: dùng phiếu bài tập trắc nghiệm để kiểm tra đánh giá hiệu quả thực hiện của cà nhân.

Rubric đánh giá được thiết kế sau mỗi giáo án giảng dạy.

2.4. Các giáo án thực nghiệm sƣ phạm 2.4.1. Giáo án dạy bài “Lực hấp dẫn. Định luật vạn vật hấp dẫn” 2.4.1.1.Các loại hình bài tập được sử dụng trong giáo án.

Trong dạy bài “Lực hấp dẫn. Định luật vạn vật hấp dẫn” chúng tôi sử dụng 9 bài tập gồm: + Bài tập định tính: Bài tập 1(PHT1 - khởi động), Bài tập 2 (PHT1 - tìm hiểu nội dung ĐL vạn vật hấp dẫn), Bài tập 7( PHT3 - Tìm hiểu ứng dụng lực hấp dẫn) + Bài tập định lượng: Bài tập 3(PHT1 - Vận dụng định luật cho trường hợp cụ thể), Bài tập 4 (PHT2 – chứng minh trọng lực là trường hợp riêng của lực hấp dẫn), Bài tập 8 (PHT3 – vận dụng mở rộng) + Bài tập thí nghiệm: Bài tập 6 ( PHT2 – thực hiện một ứng dụng của trọng lực) + Bài tập đồ thị: Bài tập 5( PHT2 – đánh giá sự thay đổi của g theo độ cao) 2.4.1.2. Các phiếu học tập và đáp án dạy bài định luật vạn vật hấp dẫn.

PHT1 Tìm hiểu lực hấp dẫn. Định luật vạn vật hấp dẫn Bài tập 1. Qua trò chơi tung hứng, hiện tượng quả táo rơi, hiện tượng nhảy dù.

Em hãy trả lời: a, Tại sao mọi vật gần mặt đất đều có xu hướng rơi về phía mặt đất? b, Lực nào đã gây ra hiện tượng nói trên? c, Phương, chiều, độ lớn của lực này được như thế nào?

Trả lời: ………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………….. Đáp án - BT 1: - Mức đầy đủ (M2): trả lời 3 ý.

43 Mọi vật ở gần mặt đất có xu hướng rơi về phía mặt đất là do các vật đều bị lực hút của Trái Đất.

Lực gây ra hiện tượng nói trên gọi là trọng lực.

Phương thẳng đứng, chiều từ trên xuống, độ lớn P = mg.

- Mức chưa đầy đủ (M 1): trả lời 2 trong 3 ý trên.

- Không đạt (M 0) : trả lời sai, không trả lời.

Bài tập 2. Ai là người tìm định luật vạn vật hấp dẫn? Nêu nội dung và viết biểu thức định luật vạn vật hấp dẫn?

Trả lời: …………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………. Đáp án - BT 2: - Mức đầy đủ (M 2): trả lời 2 ý. + Định luật vạn vật hấp dẫn đã được Isaac Newton tìm ra năm 1687. + Nội dung định luật “Lực hấp dẫn giữa hai chất điểm bất kì tỉ lệ thuận với tích hai khối lượng của chúng và tỉ lệ nghịch với bình phương khoảng cách giữa chúng”. + Hệ thức: F  G

m1.m2 r2

m1, m2: khối lượng của hai chất điểm (kg). r: là khoảng cách giữa hai chất điểm (m).

G: hằng số hấp dẫn. G=6,67.10-11Nm2/kg2 - Mức chưa đầy đủ (M 1): trả lời 1 trong 2 ý trên.

- Không đạt ( M 0) : trả lời sai, không trả lời .

Bài tập 3. Hai vật hình cầu có khối lượng 50kg, tâm hai vật cách nhau 20cm trong không khí. a, Xác định các yếu tố của vectơ lực hấp dẫn giữa hai vật. b, Vẽ hình biểu diễn vectơ lực hấp dẫn giữa hai vật. c, Lực này có thể làm thay đổi trạng thái của vật từ đứng yên sang chuyển động được không? Tại sao?

Trả lời: …………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………..

44 Đáp án - BT 3: - Mức đầy đủ (M 2): trả lời 3 ý. a, Các yếu tố xác định lực hấp dẫn giữa hai vật: + Điểm đặt: lên vật tương tác. + Phương : đường thẳng nối hai chất điểm (tâm hai vật). + Chiều : hút nhau ( cùng giá, ngược chiều và hướng vào nhau) + Độ lớn : F  G

m1m2 r

2

 6 ,67.10

11

50 2 0,2

2

 4 ,17.10 6 N

b, Biểu biễn lực tác tương tác

c, Theo định luật II Newtơn:

a

F 0 m

nên vật không thể thay đổi trạng thái. Tức

vật vẫn đứng yên - Mức chưa đầy đủ (M 1): trả lời 2 trong 3 ý trên.

- Không đạt ( M 0) : trả lời sai, không trả lời. .........................................

PHT2 Trọng lực là trƣờng hợp riêng của lực hấp dẫn Bài tập 4. Một vật có khối lượng m được thả rơi tự do ở độ cao h so với mặt đất.

Cho biết khối lượng Trái Đất là M, bán kính Trái Đất R. a. Chứng minh gia tốc trọng trường g tại nơi thả vật không phụ thuộc vào khối lượng m của vật rơi. Nhận xát mối quan hệ giữa trọng lực và lực hấp dẫn. b. So sánh gia tốc trọng trường tại một điểm trên mặt đất và tại một điểm có độ cao h so với mặt đất.

Trả lời: ………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………… Đáp án - BT 4: - Mức đầy đủ (M 2): trả lời 2 ý. a, Xét vật m thả cách mặt Đất một độ cao h.

45 Trọng lực của một vật rơi là lực hấp dẫn giữa trái đất và vật đó. m.M

Theo định luật vạn vật hấp dẫn:

PG

Mặt khác, theo ĐL II Niu-tơn:

P = m.g

Suy ra: g 

 R  h

2

h

(1)

R

(2) M

G.M

 R  h

m

2

Nếu vật ở gần mặt đất h  R  g 0 

G.M R2

Vậy : + Trọng lực là trường hợp riêng của lực hấp dẫn P = mg với g h  G.M

 R  h

2

+ g phụ thuộc vào khối lượng Trái Đất, phụ thuộc vào vị trí rơi, không phụ thuộc vào khối lượng vật rơi.

2

g  h b, Tỉ số: 0  1    1 gh  R 

Vậy: Càng lên cao gia tốc trọng trường càng giảm.

- Mức chưa đầy đủ (M 1): trả lời 1 trong 2 ý trên.

- Không đạt ( M 0) : trả lời sai, không trả lời .

Bài tập 5. Để xác định phương của thước đo là phương thẳng đứng ta thực hiện như sau: Gắn thước trên giá ba chân để có thể điều chỉnh được độ nghiêng của thước.

Dùng sợi dây không dãn gắn một đầu vào điểm trên cùng của thước, đầu dưới của sợi dây treo quả nặng khối lượng m sao cho sợi dây khi căng không chạm vào thước. Điều chỉnh giá ba chân cho đến khi nào thước song song với sợi dây treo. Hãy cho biết : a, Cơ sở nào người ta thực hiện thí nghiệm như trên? b, Điều này được ứng dụng như thế nào trong xây dựng?

Trả lời: …………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………. Đáp án - BT 5: - Mức đầy đủ (M 2): trả lời 2 ý. a, Quả nặng cân bằng dưới tác dụng của hai lực: Trọng lực P và Lực căng dây T

46 Theo định luật III và định luật I : Lực căng dây cùng giá, ngược chiều, và cùng độ lớn với trọng lực. Dây treo chính là giá của trọng lực, nên khi điều chỉnh thước song song với dây tức là thước đã có phương trùng với phương thẳng đứng. b, Cách thực hiện này được các thợ xây thực hiện khi xây trụ xây tường theo phương thẳng đứng.

- Mức chưa đầy đủ (M 1): trả lời 1 trong 2 ý trên.

- Không đạt ( M 0) : trả lời sai, không trả lời .

Bài tập 6. Cho đồ thị biểu diễn sự thay đổi gia tốc trọng trường theo độ cao so với mặt đất.

Dựa vào đồ thị hãy nhận xét : a, Sự thay đổi của g theo độ cao. b, Tìm giá trị của g ở độ cao 1750 km.

Trả lời: …………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………… Đáp án - BT 6: - Mức đầy đủ (M 2): trả lời 2 ý. a, Càng lên cao gia tốc trọng trường g càng giảm. b, Theo đồ thị ở độ cao 1750km thì g = 6m/s2.

- Mức chưa đầy đủ (M 1): trả lời 1 trong 2 ý trên.

- Không đạt ( M 0) : trả lời sai, không trả lời .

.........................................................

47 PHT3 Vận dụng, tìm tòi mở rộng Câu 1: Biểu thức của định luật vạn vật hấp dẫn là: A. Fhd = G.

m1.m2 r2

2

B. Fhd = G.

r m1.m2 C. Fhd = G. r m1m2

D. Fhd = G.

r m1m2

Câu 2: Gia tốc rơi tự do của Trái Đất gây ra tại các vị trí càng lên cao so với mặt đất thì A. càng tăng.

B. càng giảm.

C. bằng không.

D. không thay đổi.

Câu 3: Chọn đáp án đúng. Khi khối lượng của mỗi vật và khoảng cách giữa chúng đều tăng lên gấp đôi thì lực hấp dẫn giữa chúng có độ lớn A. tăng gấp đôi. B. giảm đi một nữa.

C. tăng gấp bốn.

D. không đổi.

 Câu 4: Lực hấp dẫn do Trái đất tác dụng lên Mặt trăng ( F1 ) và do Mặt trăng tác  dụng lên Trái đất ( F2 ) có đặc điểm:

A. cùng phương, ngược chiều, F1 = F2 C. cùng phương, ngược chiều , F1> F2

B. cùng phương ,cùng chiều , F1 = F2 D. cùng phương,cùng chiều , F1> F2

Câu 5: Ở độ cao nào so với mặt đất thì gia tốc rơi tự do bằng một nữa gia tốc rơi tự do ở mặt đất. Cho bán kính Trái Đất là R = 6400 km.

A. 2650 km.

B. 1250 km.

C. 2000 km.

D. 4590 km.

Câu 6: Một con tàu vũ trụ có khối lượng m = 1000 kg đang bay quanh Trái Đất ở độ cao bằng hai lần bán kính Trái Đất. Tính lực hấp dẫn của Trái Đất tác dụng lên nó ở độ cao nói trên. Cho biết gia tốc rơi tự do ở mặt đất là g = 9,8 m/s2.

A. 4 900 N.

B. 3 270 N.

C. 2 450 N.

D. 1089 N.

Bài tập 7. Một con tàu vũ trụ bay về hướng Mặt Trăng. Hỏi con tàu đó ở cách tâm

Trái Đất một đoạn x bằng bao nhiêu lần bán kính Trái Đất thì lực hút của Trái Đất và của Mặt Trăng lên con tàu sẽ cân bằng nhau? Cho biết khoảng cách từ tâm Trái Đất đến tâm Mặt Trăng bằng 60 lần bán kính Trái Đất; khối lượng của Mặt Trăng nhỏ hơn khối lượng của Trái Đất 81 lần Trả lời: …………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………… Đáp án - BT 7: - Mức đầy đủ (M 2): trả lời 3 ý.

48 + Điều kiện cân bằng : FTD/ m  FMT / m G

+



+

M D .m M .m  G MT 2 2 x (r  x)

(r  x)2 M MT 1   x2 M D 81

 x  54 R.

- Mức chưa đầy đủ (M 1): trả lời 1 trong 3 ý trên.

- Không đạt ( M 0) : trả lời sai, không trả lời.

Bài tập 8. Cho biết bán kính của Trái Đất là R và gia tốc rơi tự do ở mặt đất là go.

Gia tốc rơi tự do ở độ sâu d so với mặt đất là gd. a, Lập biểu thức tính gia tốc rơi tự do ở độ sâu d theo R và d. b, So sánh gd và go.

Trả lời: …………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………… Đáp án - BT 8: - Mức đầy đủ (M 2): trả lời 2 ý.

G.M a, + Ở mặt đất: g  2  R

4 G.  R3 .D 4 3  G.  R.D 2 R 3

G.M + Ở độ sâu h: g   ( R  h) 2

b, + Tỉ số:

4 G.  ( R  h)3 .D g Rd d 4 3  1  1  G.  ( R  h).D d  2 g0 R R ( R  h) 3

gd R  d d   1  1 g0 R R

+ Vậy: Càng xuống sâu gia tốc trọng trường càng giảm.

- Mức chưa đầy đủ (M 1): trả lời 1 trong 2 ý trên.

- Không đạt ( M 0) : trả lời sai, không trả lời.

2.4.2.3 Giáo án thực hiện LỰC HẤP DẪN. ĐỊNH LUẬT VẠN VẬT HẤP DẪN I. MỤC TIÊU 1. Kiến thức: Phát biểu định luật vạn vật hấp dẫn và viết được hệ thức của lực hấp dẫn.

Phát biểu được các yếu tố xác định lực hấp dẫn.

49 Chứng minh được trọng lực là trường hợp riêng của lực hấp dẫn.

Tìm hiểu các ứng dụng của lực hấp dẫn.

2. Kỹ năng: Giải được các bài tập đơn giản về lực hấp dẫn.

Vận dụng được định luật vạn vật hấp dẫn giải thích được các hiện tượng xảy ra trong cuộc sống do lực hấp dẫn.

Nắm được các ứng dụng thực tế và biểu hiện của lực hấp dẫn.

Vận dụng kiến thức đã học để giải quyết các vấn đề thực tiễn đặt ra.

Giải nhanh các câu trắc nghiệm.

3. Thái độ: Tự tin đưa ra các ý kiến cá nhân khi thực hiện các nhiệm vụ ở lớp, ở nhà.

Chủ động trao đổi, thảo luận với các học sinh khác và với giáo viên.

Hợp tác chặt chẽ với các bạn khi thực hiện các nhiệm vụ nghiên cứu, làm việc ở nhà, thí nghiệm trên lớp.

4. Định hƣớng phát triển năng lực: Năng lực chung: Năng lực tự chủ và tự học, năng lực giao tiếp và hợp tác, năng lực giải quyết vấn đề Năng lực chuyên biệt: Năng lực ngôn ngữ, tính toán, tìm hiểu tự nhiên và xã hội, công nghệ, tin học, thẩm mỹ, thể chất II CHUẨN BỊ CỦA GIÁO VIÊN VÀ HỌC SINH 1.Giáo viên Thiết bị dạy học: Máy chiếu.

Chuẩn bị phần khởi động cho tiết học: Hoạt động trò chơi tung hứng để khởi động.

PHT 1: Tìm hiểu lực hấp dẫn. Định luật vận vật hấp dẫn.

GV làm nãy sinh vấn đề bằng câu 1 trong PHT HS Tìm hiểu cách và phát biểu vấn đề cần nghiên cứu.

Tìm hiểu cách thực hiện và giải quyết vấn đề thông qua việc trả lời câu 2 và giải câu3.

Hs báo cáo, GV hướng dẫn học sinh thảo luận chốt nội dung cần giải quyết

50 Ghi chú: Các nhóm HS đều tham gia tìm hiểu và giải bài tập.

Các nhóm đề xuất phương án, báo cáo, nhận xét và kết luận nội dung thực hiện.

Riêng do tính đặc thù của lực hấp dẫn nên không thể tiến hành thí nghiệm để kiểm tra biểu thức định luật nên giáo viên giao nghiệm vụ cho học sinh tìm hiểu trước câu hỏi 2 ở nhà. Các thành viên của của nhóm thống nhất nội dung để báo cáo.

PHT 2: Trọng lực là trường hợp riêng của lực hấp dẫn GV làm nảy sinh vấn đề ở câu hỏi 4.

HS dùng kiến thức đã biết và định luật để giải quyết vấn đề thông qua giải các bài tập.

HS tiếp tục vận dụng kiến thức để giải quyết vấn đề ở câu 5 và câu 6.

Tìm hiểu cách giải và chốt lại phương pháp thông qua báo cáo thực hiện việc giải bài tập.

Ghi chú: Phần này có 2 nội dung, báo cáo và trả lời câu hỏi từ PHT2 Nội dung 1 là câu 4, nội dung 2 là câu 5+6 Trong quá trình học sinh thực hiện vụ GV giám sát và gợi ý, mức gợi ý tùy thuộc vào mức độ thực hiện nhiệm vụ của học sinh.

PHT4: Vận dụng – tìm tỏi – mở rộng GV giao bài tập 7, 8, 9 cho Hs trong PHT3 HS vận dụng kiến thức để giải quyết các vấn đề đặt ra.

HS chuẩn bị trước ở nhà câu 7, đại diện nhóm trình bày nhận xét và thống nhất.

Ghi chú: GV hướng dẫn các thành viên của tổ tham gia.

HS không cần thiết phải làm hết các bài tập trong PHT này, số bài tập còn lại giao cho HS về nhà làm nộp phiếu đánh giá ở tiết sau.

2.Học sinh Ôn lại kiến thức đã học về máy biến áp và máy điện.

Chuẩn bị các nhiệm vụ học tập được giao.

Bảng phụ để báo cáo.

51 3. Bảng tham chiếu các yêu cầu cần đạt trong câu hỏi, bài tập.

Nội dung

Nhận biết

Thông hiểu

Vận dụng

Vận dụng cao

Lực hấp

- Phát biểu

- Hiểu được

- Phát hiện được

- Vận dụng định luật

dẫn. Định

nội dung

lực hấp dẫn

sự ảnh hưởng

vạn vật hấp dẫn để

luật vạn

định luật vạn được xác

của lực hấp dẫn

giải được các bài tập

vật hấp

vật hấp dẫn

định bởi các

lên cuộc sống

trong SGK và SBT

dẫn

- Viết được

yếu tố nào?

hệ thức của

- Nêu được

lực hấp dẫn.

các ứng dụng số hiện tương

- Kết hợp giữa lực hấp

- Phát biểu

của lực hấp

xảy ra treong tự

dẫn và các định luật

được các yếu dẫn.

nhiên là do lực

New tơn để khảo sát

tố xác định

hấp dẫn

các chuyển động trong

- Giải thích một

trường hấp dẫn

lực hấp dẫn.

- Hiểu

Trọng lực

- Chứng

- Vận dụng công

là trƣờng

được trọng

minh được trọng thức g để đánh giá sự

hợp riêng

lực là trường

lực là trường

thay đổi của g theo độ

của lực

hợp riêng

hợp riêng của

cao và theo độ sâu

hấp dẫn

của lực hấp

lực hấp dẫn

dẫn khi ta

- Vận dụng kiến

- Giải thích thức chứng minh

xét lực hấp

được gia tốc g

dẫn của Trí

không phụ thuộc phương thẳng đứng

đất và các

vào khối lượng

vật ở gần

vật rơi.

mặt đất - Hiểu

phương dây dọi là

- Giải thích được gia tốc g

được phương phụ thuộc vào vị thẳng đứng

trí thả vật ( độ

là phương

cao và độ sâu).

của g Bảng2.1. tham chiếu các yêu cầu cần đạt trong câu hỏi, bài tập bài “ Lực hấp dẫn”.

52 III.TỔ CHỨC HOẠT ĐỘNG HỌC TẬP: A. KHỞI ĐỘNG: Bước 1 – Làm nảy sinh vấn đề - Vào bài mới 1. Mục tiêu: HS biết được hoạt động hàng ngày của chúng ta có vai trò của trọng lực (lực hấp dẫn). Vấn đề nảy sinh là HS cần tìm hiểu những vấn đề liên quan đến lực hấp dẫn.

2. Phương pháp / Kĩ thuật dạy học: dạy học GQVĐ, Trò chơi, pháp vấn, trả lời nhanh.

3. Hình thức tổ chức hoạt động: Hoạt động tập thể.

4. Phương tiện dạy học: các quả bóng tung hứng, hình ảnh diễn viên xiếc tung hứng.

5. Sản phẩm: Vấn đề nảy sinh là HS cần tìm hiểu những vấn đề liên quan đến lực hấp dẫn.

6. Đánh giá sản phẩm: GV theo dõi cá nhân và các nhóm học sinh GV có thể cho học sinh đánh giá lẫn nhau trong quá trình báo cáo kết quả hoạt động Căn cứ vào sản phẩm học tập và thái độ học tập đánh giá được khả năng vận dụng giải quyết tình huống vào thực tiễn Hoạt động của GV

Hoạt động của HS

- Tổ chức học sinh các

- Cá nhân và các nhóm tiếp

nhóm thực hiện trò chơi

thu và thực hiện nhiệm vụ

tung hứng.

được giao.

Thành tố: phát hiện vấn đề

- Trả lời nhanh câu hỏi 1

- Các nhóm lắng nghe, trả

( Thực tế lực hấp dẫn

trong phiếu học tập.

lời nhanh câu hỏi 1

không phải chỉ có trọng

- Làm sinh vấn đề tìm

- Các nhóm xác định và ghi lực)

hiểu lực hút Trái Đất (

nhớ vấn đề cần nghiên cứu

trọng lực-lực hấp dẫn)

trong bài học.

- theo dõi, hướng dẫn và giúp đỡ HS thực hiện nhiệm vụ.

Năng lực GQVĐ

53 B. HÌNH THÀNH KIẾN THỨC (Bao gồm bước 2-Phát biểu vấn đề, bước 3- giải quyết vấn đề, bước 4-rút ra kết luận) Hoạt động 1: Tìm hiểu lực hấp dẫn. Định luật vạn vật hấp dẫn 1. Mục tiêu: HS phát biểu được nội dung định luật, viết được biểu thức định luật, biết vận dụng định luật để xác định điểm đặt, phương , chiều và độ lớn của lực hấp đối với hai vật bất kì, đánh giá vật nào gây ra được trường hấp dẫn đáng kể.

2. Phương pháp/ Kĩ thuật dạy học: dạy học giải quyết vấn đề, hoạt động nhóm.

3. Hình thức tổ chức hoạt động: nhiệm vụ được giao cho cả lớp, học sinh thực hiện nhiệm vụ 4. Phương tiện dạy học: máy chiếu, bảng phụ, các slides trình chiếu.

5. Sản phẩm: Bài báo cáo kết quả hoạt động của nhóm trước lớp.

6. Đánh giá sản phẩm: + GV theo dõi cá nhân và các nhóm học sinh + GV có thể cho học sinh đánh giá lẫn nhau trong quá trình báo cáo kết quả hoạt động + Căn cứ vào sản phẩm học tập và thái độ học tập đánh giá được khả năng vận dụng kiến thức vật lí giải quyết tình huống vào thực tiễn Hoạt động của GV

Hoạt động của HS

Năng lực GQVĐ

- Chuyển giao nhiệm vụ học tập: PHT1

- Thực hiện nhiệm vụ học tập

Thành tố : phát hiện và đề

- Yêu cầu học sinh trả lời câu hỏi 2 và bài tập 3 của PHT1 - Yêu cầu các nhóm hoàn thành bài thuyết trình.

- Các nhóm lắng nghe, ghi nhớ thông tin - Trao đổi thảo luận - Các nhóm trình bày slides ( câu 2), trên bảng phụ ( bài

xuất giải pháp Thành tố: giải quết vấn đề

- Theo dõi, hướng dẫn, tập 3). Đại diện nhóm giúp đỡ học sinh thực hiện thuyết trình nhiệm vụ.

- Các nhóm khác nhận xét.

- Đánh giá kết quả thực hiện nhiệm vụ của học sinh.

Hoạt động 2: Trọng lực là trƣờng hợp riêng của lực hấp dẫn 1. Mục tiêu: - HS hiểu và vận dụng được định luật vạn vật hấp dẫn kết hợp với định luật New tơn tìm được biểu thức của g.

54 - Dựa vào g đánh giá trọng lực là trường hợp riêng của lực hấp dẫn, giải thích được g không phụ thuộc vào khối lượng vật rơi và g thay đổi theo vị trí vật rơi.

- Vận dụng thiết lập biểu thức định lượng để đánh giá sự thay đổi của g.

2. Phương pháp/ Kĩ thuật dạy học: dạy học giải quyết vấn đề, dạy học nêu vấn đề, hoạt động nhóm, thuyết trình.

3. Hình thức tổ chức hoạt động: nhiệm vụ được giao cho cả lớp, học sinh thực hiện nhiệm vụ theo nhóm, các nhóm thống nhất kiến thức trong phiếu học tập, ghi ra bảng phụ, đại diện nhóm báo cáo. Các nhóm khác góp ý nhận xét.

4. Phương tiện dạy học: máy chiếu, bảng phụ, PHT. 5. Sản phẩm: Bài báo cáo kết quả hoạt động của nhóm trước lớp.

6. Đánh giá sản phẩm: + GV theo dõi cá nhân và các nhóm học sinh + GV có thể cho học sinh đánh giá lẫn nhau trong quá trình báo cáo kết quả hoạt động + Căn cứ vào sản phẩm học tập và thái độ học tập đánh giá được khả năng vận dụng kiến thức vật lí giải quyết tình huống vào thực tiễn Hoạt động của GV

Hoạt động của HS

Năng lực GQVĐ

- Chuyển giao nhiệm vụ học tập: PHT2

- Thực hiện nhiệm vụ học tập

- Thành tố : phát hiện vấn đề, đề xuất giải pháp, giải

- Yêu cầu HS hoàn thành các bài tập trong phiếu học tập PHT2 - Yêu cầu các nhóm hoàn thành bài thuyết trình theo câu hỏi được giáo viên phân công trong phiếu học tập.

- Theo dõi, hướng dẫn, giúp đỡ học sinh thực hiện nhiệm vụ.

- Đánh giá kết quả thực hiện nhiệm vụ của học sinh.

- Các nhóm lắng nghe, ghi nhớ thông tin - Trao đổi thảo luận - Các nhóm trình bày trên bảng phụ các câu được phân công. Đại diện nhóm thuyết trình - Các nhóm khác nhận xét.

quyết vấn đề - Vận dụng được định luật vạn vật hấp dẫn kết hợp với định luật New tơn - Đánh giá trọng lực là trường hợp riêng của lực hấp dẫn - Giải thích được g không phụ thuộc vào khối lượng vật rơi và g thay đổi theo vị trí vật rơi.

- Thiết lập biểu thức định lượng để đánh giá sự thay đổi của g

55 Hoạt động 3: Tìm hiểu ứng dụng của lực hấp dẫn 1. Mục tiêu: Biết được các ứng dụng của lực hấp dẫn trong thực tế cuộc sống.

Tầm quan trọng lực hấp dẫn và năng lượng của nó, vai trò của lực hấp dẫn trong đời sống.

2. Phương pháp/ Kĩ thuật dạy học: dạy học nhóm, học sinh tự tìm hiểu và thuyết trình.

3. Hình thức tổ chức hoạt động: giao nhiệm vụ học tập cho cả lớp chuẩn bị trước ở nhà, Hs làm việc theo nhóm học tập.

4. Phương tiện dạy học: máy chiếu, phiếu học tập, bảng phụ.

5.Sản phẩm: báo cáo kết quả theo nhóm bằng các slides trình chiếu.

6. Đánh giá sản phẩm: + GV theo dõi cá nhân và các nhóm học sinh + GV có thể cho học sinh đánh giá lẫn trong quá trình báo cáo kết quả hoạt động + Căn cứ vào sản phẩm học tập và thái độ học tập đánh giá được khả năng vận dụng giải quyết tình huống vào thực tiễn.

Hoạt động của GV

Hoạt động của HS

Năng lực GQVĐ

- Chuyển giao nhiệm vụ

- Thực hiện nhiệm vụ học

- Thành tố : đánh giá kết

học tập: Yêu cầu các

tập

quả thực hiện.

nhóm hoàn thành báo cáo

- Trao đổi thảo luận

bằng các slides để trình

- Các nhóm trình bày thuyết

chiếu khi báo cáo

trình trên slides. Đại diện

- Theo dõi, hướng dẫn,

nhóm thuyết trình

giúp đỡ học sinh thực hiện

- Các nhóm khác nhận xét.

nhiệm vụ.

- Đánh giá kết quả thực hiện nhiệm vụ của học sinh.

C. VẬN DỤNG, TÌM TÒI, MỞ RỘNG (Bước 5 của dạy học giải quyết vấn đề) Hoạt động 4: Vận dụng, củng cố, mở rộng 1. Mục tiêu: Giải được một số bài tập liên quan đến lực hấp dẫn.

2. Phương pháp/ Kĩ thuật dạy học: tự học thông qua phiếu bài tập.

56 3. Hình thức tổ chức hoạt động: GV viên chuẩn bị câu hỏi, bài tập, các nhóm trả lời.

4. Phương tiện dạy học: Máy chiếu, PHT3 5. Sản phẩm: Bài báo cáo kết quả hoạt động của nhóm trước lớp.

6. Đánh giá sản phẩm: + GV theo dõi cá nhân và các nhóm học sinh + GV có thể cho học sinh đánh giá lẫn nhau trong quá trình báo cáo kết quả hoạt động + Căn cứ vào sản phẩm học tập và thái độ học tập đánh giá được khả năng vận dụng kiến thức vật lí giải quyết tình huống vào thực tiễn Hoạt động của GV

Hoạt động của HS

Năng lực GQVĐ

- Chuyển giao nhiệm vụ

- Thực hiện nhiệm vụ học

học tập: PHT3

tập

- Thành tố : giải quyết

- Yêu cầu HS hoàn thành

- Trao đổi thảo luận

vấn đề

các bài tập trong phiếu học

- Các nhóm trình bày báo

tập PHT2

cáo kết quả thực hiện

- Theo dõi, hướng dẫn,

- Các nhóm khác nhận xét.

giúp đỡ học sinh thực hiện nhiệm vụ.

- Đánh giá kết quả thực hiện nhiệm vụ của học sinh.

D. HƢỚNG DẪN HỌC Ở NHÀ - Yêu cầu học sinh giải các bài tập còn lại trong PHT3 - Học sinh chuẩn bị bài “LỰC ĐÀN HỒI CỦA LÒ XO. ĐỊNH LUẬT HÚC” E. CÁC PHIẾU HỌC TẬP ĐƢỢC SỬ DỤNG TRONG BÀI HỌC PHT1 Tìm hiểu lực hấp dẫn. Định luật vạn vật hấp dẫn Bài tập 1: Qua trò chơi tung hứng, quả táo rơi, hiện tượng nhảy dù. Tại sao mọi vật gần mặt đất đều có xu hướng rơi về phía mặt đất? Lực nào đã gây ra hiện tượng nói trên? Phương, chiều, độ lớn của lực này được như thế nào?

57 Trả lời: ……………………………………………………………………………….. ………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………

Bài tập 2. Ai là người tìm định luật vạn vật hấp dẫn? vào năm nào? Ông phát hiện có lực hấp dẫn thông qua hiện tượng thiên nhiên nào? Nêu nội dung và viết biểu thức định luật vạn vật hấp dẫn?

Trả lời: ……………………………………………………………………………….. ………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………

Bài tập 3. Hai vật hình cầu có khối lượng 50kg, tâm hai vật cách nhau 20cm trong không khí. a, Xác định các yếu tố của lực hấp dẫn giữa hai vật. b, Vẽ hình biểu diễn lực hấp dẫn giữa hai vật. c, Lực này có thể làm vật chuyển động được không? Tại sao?

Trả lời: ………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… .........................................

PHT2 Trọng lực là trƣờng hợp riêng của lực hấp dẫn Bài tập 4: Một vật có khối lượng m được thả rơi tự do ở độ cao h so với mặt đất. Cho biết khối lượng Trái Đất là M, bán kính Trái Dất R. a. Hãy chứng minh gia tốc trọng trường g tại nơi thả vật không phụ thuộc vào khối lượng m của vật rơi. b. So sánh gia tốc trọng trường tại một điểm trên mặt đất và tại một điểm có độ cao h so với mặt đất.

Trả lời: ………………………………………………………………………………….. ………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………

Bài tập 5: Cho đồ thị biểu diễn sự thay đổi gia tốc trọng trường theo độ cao so với mặt đất.

58

Dựa vào đồ thị hãy nhận xét : a, Sự thay đổi của g theo độ cao. b, Tìm giá trị của g ở độ cao 1750 km.

Trả lời: ………………………………………………………………………………….. ………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………

Bài tập 6: Để xác định phương của thước đo là phương thẳng đứng ta thực hiện như sau: Gắn thước trên giá ba chân để có thể điều chỉnh được độ nghiêng của thước. Dùng sợi dây không dãn gắn một đầu vào điểm trên cùng của thước, đầu dưới của sợi dây treo quả nặng khối lượng m sao cho sợi dây khi căng không chạm vào thước. Điều chỉnh giá ba chân cho đến khi nào thước song song với sợi dây treo. Hãy cho biết dựa vào cơ sở nào người ta thực hiện thí nghiệm như trên? Điều này được ứng dụng như thế nào trong xây dựng?

Trả lời: ………………………………………………………………………………….. ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… .........................................................

PHT3 Vận dụng, tìm tòi mở rộng Câu 1: Biểu thức của định luật vạn vật hấp dẫn là: A. Fhd = G.

m1.m2 r2

2

B. Fhd = G.

r m1.m2 C. Fhd = G. r m1m2

D. Fhd = G.

r m1m2

Câu 2: Gia tốc rơi tự do của vật càng lên cao thì A. càng tăng.

B. càng giảm.

C. bằng không.

D. không thay đổi.

59 Câu 3: Chọn đáp án đúng. Khi khối lượng của mỗi vật và khoảng cách giữa chúng đều tăng lên gấp đôi thì lực hấp dẫn giữa chúng có độ lớn A. tăng gấp đôi. B. giảm đi một nữa.

C. tăng gấp bốn.

D. không đổi.

 Câu 4: Lực hấp dẫn do Trái đất tác dụng lên Mặt trăng ( F1 ) và do Mặt trăng tác dụng  lên Trái đất ( F2 ) có đặc điểm:

A. cùng phương, ngược chiều, F1 = F2

B. cùng phương ,cùng chiều , F1 = F2

C. cùng phương, ngược chiều , F1> F2

D. cùng phương,cùng chiều , F1> F2

Câu 5: Ở độ cao nào so với mặt đất thì gia tốc rơi tự do bằng một nữa gia tốc rơi tự do ở mặt đất. Cho bán kính Trái Đất là A. 2650 km.

B. 1250 km.

C. 2000 km.

D. 4590 km.

Câu 6:Một con tàu vũ trụ có khối lượng m = 1000 kg đang bay quanh Trái Đất ở độ cao bằng hai lần bán kính Trái Đất. Tính lực hấp dẫn của Trái Đất tác dụng lên nó.

Cho biết gia tốc rơi tự do ở mặt đất là g = 9,8 m/s2.

A. 4 900 N.

B. 3 270 N.

C. 2 450 N.

D. 1089 N.

Câu 7: Một con tàu vũ trụ bay về hướng Mặt Trăng. Hỏi con tàu đó ở cách tâm Trái Đất một đoạn x bằng bao nhiêu lần bán kính Trái Đất thì lực hút của Trái Đất và của Mặt Trăng lên con tàu sẽ cân bằng nhau? Cho biết khoảng cách từ tâm Trái Đất đến tâm Mặt Trăng bằng 60 lần bán kính Trái Đất; khối lượng của Mặt Trăng nhỏ hơn khối lượng của Trái Đất 81 lần Trả lời: ………………………………………………………………………………….. ………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………

Câu 8. Cho biết bán kính của Trái Đất là 6 400 km và gia tốc rơi tự do ở mặt đất là 9,8 m/s2. Gia tốc rơi tự do ở độ sâu 3 200 km so với mặt đất là Trả lời: ………………………………………………………………………………….. ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………….

60 F. RÚT KINH NGHIỆM Bảng 2.2. đánh giá năng lực GQVĐ của HS +PHT1: PHT1/câu..

NL

Chỉ

thành

hành vi

Các mức độ

số 0

1

2

3

tố Bài tập 1: …

2. Thu

không

Thu thập

Nhận ra

Có trọng

Tại sao mọi vật

thập

tự phát

được kết

được có

lực tác

gần mặt đất

thông tin

hiện và quả nhưng lực hút vật dụng lên

đều có xu

và làm

thu

hướng rơi về

rõ các

phía mặt đất?

thông tin

Lực nào đã gây

liên quan

ra hiện tượng

Đề xuất

nói trên? Lực

giải

còn chậm

thập

từ phía

vật

Trái Đất

phương thẳng

thông

đứng,

tin

chiều từ trên

này có bản chất pháp

xuống.

là lực gì? Đặc

3. Phân

Không

Có phân

điểm của nó?

tích vấn

chịu

tích nhưng và dừng

và chỉ ra

đề

phân

chưa tìm

lại ở việc

được đặc

tích

ra nguyên

có lực hút

điểm của

nhân

vật

lực.

Phải có sự

Tự đề xuất Đề xuất

xuất giải đề xuất

trợ giúp

phương án

nhanh

pháp

của GV

chưa tối

phương án

ưu

và chọn

4. Đề

không

Phân tích

Phân tích

phương án tối ưu Lập chưa

Bài tập 2. Ai là

5.

người tìm định

kế hoạch

luật

vạn

vật

hấp dẫn? vào

không

tự Tự nêu ra Tự nêu ra

thể làm trả lời

nội

dung nội

dung

được kế

và

công và

công

hoạch

thức

thức hoàn

61 năm nào? Ông

nhưng

phát hiện có

chưa hoàn

lực

chỉnh

hấp

dẫn

chỉnh

thông qua hiện Giải

6. Thực

Chưa

Có nêu

Tự trả lời

Tự trả lời

tượng

hiện

thực

công thức

nhưng

hoàn chỉnh

nhiên nào? Nêu vấn đề

hiện

nhưng sai

chưa hoàn

câu hỏi

nội

được

thiên quyết

dung

và

chỉnh

viết biểu thức định luật vạn vật hấp dẫn?

Bài tập 3. …

5. lập kế chưa

a, Xác định các

hoạch

không làm Tự lập kế Tự nêu ra

thể làm được tuần hoạch

nội

yếu tố của lực

được kế tự

hoàn chỉnh

hấp dẫn giữa

hoạch

hai vật.

Giải

kế nhưng

dung

hoạch cần chưa hoàn cần

trợ chỉnh

b, Vẽ hình biểu quyết

giúp

của

diễn lực hấp vấn đề

GV

dẫn giữa hai

6. Thực Chưa

Làm

Trả

vật.

hiện

thực

nhưng

được

c, Lực này có

hiện

không

trong 2 ý đúng hoàn

thể

được

nắm rõ kế đúng

làm

chuyển được

vật động

không?

Tại sao?

lời Trả

lời

1 được 2 ý

chỉnh

hoạch, còn lúng túng

2.4.2. Giáo án dạy bài “Lực đàn hồi của lò xo. Định luật Húc” 2.4.1.1.Các loại hình bài tập được sử dụng trong giáo án.

Trong dạy bài “Lực đàn hồi. Định luật Húc” chúng tôi sử dụng 7 bài tập gồm: + Bài tập định tính: Bài tập 6(PHT3 - Tìm hiểu ứng dụng lực đàn hồi), Bài tập 7( PHT3 –tìm tòi mở rộng) + Bài tập định lượng: Bài tập 5(PHT2 - Vận dụng lực đàn hồi trường hợp cụ thể)

62 + Bài tập thí nghiệm: Bài tập 1(khởi động), Bài tập 2( PHT1 - Xác định phương, chiều của lực đàn hồi), Bài tập 3( PHT1 - Xác định độ lớn của lực đàn hồi). + Bài tập đồ thị: Bài tập 4( PHT2 - Vận dụng khảo sát thực nghiệm) 2.4.1.2. Các phiếu học tập và đáp án dạy bài: Lực đàn hồi của lò xo. Định luật Húc.

(Trình bày ở Phụ lục 3) 2.4.2.3. Giáo án thực hiện: Lực đàn hồi của lò xo. Định luật Húc.

LỰC ĐÀN HỒI CỦA LÒ XO. ĐỊNH LUẬT HÚC I. MỤC TIÊU 1. Kiến thức: - Nêu được đặc điểm của lực đàn hồi của lò xo về điểm đặt và hướng.

- Phát biểu định luật Húc và viết công thức độ lớn của lực đàn hồi của lò xo.

2. Kỹ năng: - Từ thực nghiệm thiết lập được hệ thức giữa lực đàn hồi và độ biến dạng của lò xo (định luật Húc).

- Biểu diễn được véctơ lực đàn hồi khi lò xo bị dãn và khi bị nén.

- Vận dụng kiến thức để giải thích các hiện tượng thực tế có liên quan tới lực đàn hồi, vận dụng giải một số bài tập thực tế.

- Giải được các bài tập đơn giản về lực đàn hồi.

- Vận dụng kiến thức đã học để giải quyết các vấn đề thực tiễn đặt ra.

- Giải nhanh các câu trắc nghiệm.

3. Thái độ: - Tự tin đưa ra các ý kiến cá nhân khi thực hiện các nhiệm vụ ở lớp, ở nhà.

- Chủ động trao đổi, thảo luận với các học sinh khác và với giáo viên.

- Hợp tác chặt chẽ với các bạn khi thực hiện các nhiệm vụ nghiên cứu, làm việc ở nhà, thí nghiệm trên lớp.

4. Định hƣớng phát triển năng lực: Năng lực chung: Năng lực tự chủ và tự học, năng lực giao tiếp và hợp tác, năng lực giải quyết vấn đề Năng lực chuyên biệt: Năng lực ngôn ngữ, tính toán, tìm hiểu tự nhiên và xã hội, công nghệ, tin học, thẩm mỹ, thể chất

63 II CHUẨN BỊ CỦA GIÁO VIÊN VÀ HỌC SINH 1.Giáo viên Thiết bị dạy học: Máy chiếu, cân đĩa lò xo, một số lực kế, 4 bộ thí nghiệm nghiên cứu độ lớn của lực đàn hồi.

Chuẩn bị phần khởi động cho tiết học: GV thực hiện thí nghiệm đã nêu ở câu 1.

GV yêu cầu học sinh trả lời nhanh các câu hỏi. Từ đó đề xuất vấn đề cần nghiên cứu trong bài học PHT 1: Tìm hiểu lực đàn hồi. Định luật Húc.

HS Tìm hiểu cách và phát biểu vấn đề cần nghiên cứu.

Tìm hiểu cách thực hiện và giải quyết vấn đề thông qua việc trả lời câu 2 và câu 3.

Hs báo cáo, GV hướng dẫn học sinh thảo luận chốt nội dung cần giải quyết Ghi chú: Các nhóm HS đều tham gia tìm hiểu và giải bài tập.

Các nhóm đề xuất phương án, báo cáo, nhận xét và kết luận nội dung thực hiện.

Trả lời câu 2 sẽ giúp được học sinh xác định được điểm đặt, phương, chiều của lực đàn hồi Trả lời câu 3 sẽ giúp được học sinh xác định được liên hệ giữa F và  l. từ đó viết được biểu thức và phát biểu được nội dung định luật.

PHT 2: Vận dụng kiến thức giải quyết vấn đề GV làm nảy sinh vấn đề ở câu hỏi 4 và câu5.

HS dùng kiến thức đã biết và định luật để giải quyết vấn đề thông qua giải các bài tập.

HS tiếp tục vận dụng kiến thức để giải quyết vấn đề ở câu 4 và câu 5.

Tìm hiểu cách giải và chốt lại phương pháp thông qua báo cáo thực hiện việc giải bài tập.

Ghi chú: Phần này có 3 nội dung báo cáo khi trả lời câu hỏi từ PHT2 Nội dung 1 là câu 2; nội dung 2 là ý 1 câu 3; nội dung 3 là ý 2,3 câu 3 Trong quá trình học sinh thực hiện vụ GV giám sát và gợi ý, mức gợi ý tùy thuộc vào mức độ thực hiện nhiệm vụ của học sinh.

PHT4: Vận dụng – tìm tòi– mở rộng

64 GV giao bài tập trắc nhiệm và 7, 8, 9 cho Hs trong PHT3 HS vận dụng kiến thức để giải quyết các vấn đề đặt ra.

HS chuẩn bị trước ở nhà câu 7, đại diện nhóm trình bày nhận xét và thống nhất.

Ghi chú: GV hướng dẫn các thành viên của tổ tham gia.

HS không cần thiết phải làm hết các bài tập trong PHT3 này, số bài tập còn lại giao cho HS về nhà làm nộp phiếu đánh giá ở tiết sau.

2. Học sinh Ôn lại kiến thức đã học về các định luật New tơn.

Chuẩn bị các nhiệm vụ học tập được giao.

Bảng phụ để báo cáo.

3. Bảng tham chiếu các yêu cầu cần đạt trong câu hỏi, bài tập.

Nội dung

Nhận biết

Thông hiểu

Vận dụng

Vận dụng cao

Lực đàn

- Phát biểu

- Hiểu được

- Phát hiện được

- Vận dụng định luật

hồi. Định

nội dung

lực đàn hồi

sự ảnh hưởng

vạn vật đàn hồi để giải

luật Húc

định luật

được xác

của lực đàn hồi

được các bài tập trong

Húc

định bởi các

lên cuộc sống

SGK và SBT

- Viết được

yếu tố nào?

hệ thức của

- Hiểu được

- Giải thích một

- Kết hợp giữa lực đàn

lực đàn hồi.

các ứng dụng số hiện tương

hồi và các định luật

- Phát biểu

của lực đàn

xảy ra trong tự

New tơn để khảo sát

được các yếu hồi.

nhiên là do lực

các bài toán có liên

tố xác định

đàn hồi

quan

lực đàn hồi.

Bảng2.3. tham chiếu các yêu cầu cần đạt trong câu hỏi, bài tập bài “ Lực đàn hồi”.

III.TỔ CHỨC HOẠT ĐỘNG HỌC TẬP: A. KHỞI ĐỘNG: Bước 1 – Làm nảy sinh vấn đề - Vào bài mới 1. Mục tiêu: Qua quan sát việc sử dụng một số thiết bị, dụng cụ và trả lời nhanh các câu hỏi giúp học sinh phát hiện và đề xuất vấn đề cần nghiên cứu trong bài học là lực đàn hồi

65 2. Phương pháp / Kĩ thuật dạy học: dạy học GQVĐ, bài tập thí nghiệm, pháp vấn, trả lời nhanh.

3. Hình thức tổ chức hoạt động: Hoạt động tập thể.

4. Phương tiện dạy học: Thí nghiệm ( quả cân, lực kế, cân lò xo).

5. Sản phẩm: Vấn đề nảy sinh là HS cần tìm hiểu những vấn đề liên quan đến lực đàn hồi .

6. Đánh giá sản phẩm: GV theo dõi cá nhân và các nhóm học sinh GV có thể cho học sinh đánh giá lẫn nhau trong quá trình báo cáo kết quả hoạt động Căn cứ vào sản phẩm học tập và thái độ học tập đánh giá được khả năng vận dụng giải quyết tình huống vào thực tiễn Hoạt động của GV

Hoạt động của HS

- Thực hiện thí nghiệm HS quan sát.

- Trả lời nhanh yêu

- Cá nhân và các nhóm tiếp thu và thực hiện nhiệm vụ được giao.

cầu trong câu hỏi 1.

- Theo dõi, hướng dẫn và giúp đỡ HS thực hiện nhiệm vụ.

Năng lực GQVĐ

- Các nhóm lắng

Thành tố: phát hiện vấn đề

nghe, trả lời nhanh câu hỏi 1 - Các nhóm xác định và ghi nhớ vấn đề cần nghiên cứu trong bài học.

B. HÌNH THÀNH KIẾN THỨC (Bao gồm bước 2 - Phát biểu vấn đề, bước 3 - giải quyết vấn đề, bước 4 - rút ra kết luận) Hoạt động 1: Tìm hiểu phương, chiều lực đàn hồi của lò xo 1. Mục tiêu: - Nêu được đặc điểm của lực đàn hồi của lò xo về điểm đặt và hướng.

- Biểu diễn được véctơ lực đàn hồi khi lò xo bị dãn và khi bị nén.

2. Phương pháp/ Kĩ thuật dạy học: dạy học giải quyết vấn đề, bài tập thí nghiệm, hoạt động nhóm.

66 3. Hình thức tổ chức hoạt động: nhiệm vụ được giao cho cả lớp, học sinh thực hiện nhiệm vụ 4. Phương tiện dạy học: bảng phụ, các lò xo thực hiện thí nghiệm.

5. Sản phẩm: Bài báo cáo kết quả hoạt động của nhóm trước lớp.

6. Đánh giá sản phẩm: + GV theo dõi cá nhân và các nhóm học sinh + GV có thể cho học sinh đánh giá lẫn nhau trong quá trình báo cáo kết quả hoạt động + Căn cứ vào sản phẩm học tập và thái độ học tập đánh giá được khả năng vận dụng kiến thức vật lí giải quyết tình huống vào thực tiễn Hoạt động của GV

Hoạt động của HS

- Chuyển giao nhiệm vụ

- Thực hiện nhiệm vụ học

học tập PHT1: Thực hiện

tập

thí nghiệm kéo và nén lò

- Các nhóm lắng nghe, ghi

xo.

nhớ thông tin

- Yêu cầu học sinh trả lời

- Trao đổi thảo luận

câu hỏi 2 PHT1

- Các nhóm trình bày trên

- Yêu cầu các nhóm trình

bảng phụ ( yêu cầu câu 2).

bày câu 2 trên bảng phụ.

Đại diện nhóm thuyết trình

- Theo dõi, hướng dẫn,

- Các nhóm khác nhận xét.

Năng lực GQVĐ Thành tố: giải quết vấn đề

giúp đỡ học sinh thực hiện nhiệm vụ.

- Đánh giá kết quả thực hiện nhiệm vụ của học sinh.

Hoạt động 2: Tìm hiểu độ lớn lực đàn hồi của lò xo. Định luật Húc 1. Mục tiêu: - Nêu được đặc điểm của lực đàn hồi của lò xo về điểm đặt và hướng.

- Biểu diễn được véctơ lực đàn hồi khi lò xo bị dãn và khi bị nén.

- Từ thực nghiệm thiết lập được hệ thức giữa lực đàn hồi và độ biến dạng của lò xo (định luật Húc).

67 - Phát biểu định luật Húc và viết công thức độ lớn của lực đàn hồi của lò xo.

2. Phương pháp/ Kĩ thuật dạy học: dạy học giải quyết vấn đề,bài tập thí nghiệm,hoạt động nhóm.

3. Hình thức tổ chức hoạt động: nhiệm vụ được giao cho cả lớp, học sinh thực hiện nhiệm vụ 4. Phương tiện dạy học: máy chiếu, bảng phụ, các bộ dụng cụ thực hiện thí nghiệm.

5. Sản phẩm: Bài báo cáo kết quả hoạt động của nhóm trước lớp.

6. Đánh giá sản phẩm: + GV theo dõi cá nhân và các nhóm học sinh + GV có thể cho học sinh đánh giá lẫn nhau trong quá trình báo cáo kết quả hoạt động + Căn cứ vào sản phẩm học tập và thái độ học tập đánh giá được khả năng vận dụng kiến thức vật lí giải quyết tình huống vào thực tiễn Hoạt động của GV

Hoạt động của HS

Năng lực GQVĐ

- Chuyển giao nhiệm vụ

- Thực hiện nhiệm vụ học

Thành tố : Phát hiện và đề

học tập: PHT1

tập

xuất giải pháp

- Yêu cầu học sinh trả lời

- Các nhóm lắng nghe, ghi

câu hỏi 3

nhớ thông tin

- Yêu cầu các nhóm trình

- Trao đổi thảo luận

bày ý a câu 2 trên bảng

- Đại diện nhóm đề xuất

phụ.

phương án đo lực đàn hồi

- Theo dõi, hướng dẫn,

của nhóm.

giúp đỡ học sinh thực hiện

- Các nhóm khác nhận xét

nhiệm vụ ý 2,3 trong câu

chốt phương án thực hiện.

2.

- Các nhóm thực hiện thí

- Đánh giá kết quả thực

nghiệm, lấy kết quả, sử lý

hiện nhiệm vụ của học

kết quả, nhận xét kết quả.

sinh.

- Đại diện nhóm báo cáo kết quả thực hiện của nhóm.

- Các nhóm nhận xét, thống

68 nhất kết quả thực hiện: Viết biểu thức của lực đàn hồi, phát biểu nội dung định - GV giúp học sinh thống

luật Húc.

nhất nội dung kiến thức đã thực hiện Hoạt động 3: ứng dụng của lực đàn hồi của lò xo 1. Mục tiêu: - HS nêu được các ứng dụng.

- Giải thích được nguyên tắc hoạt động của lò xo trong các thiết bị - Biết cách sử dụng và bảo quản thiết bị 2. Phương pháp/ Kĩ thuật dạy học: dạy học giải quyết vấn đề, giao nhiệm vụ ở nhà, hoạt động nhóm, thuyết trình.

3. Hình thức tổ chức hoạt động: nhiệm vụ được giao cho cả lớp, học sinh thực hiện nhiệm vụ được soạn trên slides trình chiếu khi thuyết trình.

4. Phương tiện dạy học: máy chiếu.

5. Sản phẩm: Bài báo cáo kết quả hoạt động của nhóm trước lớp.

6. Đánh giá sản phẩm: + GV theo dõi cá nhân và các nhóm học sinh + GV có thể cho học sinh đánh giá lẫn nhau trong quá trình báo cáo kết quả hoạt động + Căn cứ vào sản phẩm học tập và thái độ học tập đánh giá được khả năng vận dụng kiến thức vật lí giải quyết tình huống vào thực tiễn Hoạt động của GV

Hoạt động của HS

Năng lực GQVĐ

- Chuyển giao nhiệm vụ

- Thực hiện nhiệm vụ học

- Thành tố : đánh giá kết

học tập: Yêu cầu các

tập

quả thực hiện.

nhóm hoàn thành báo cáo

- Trao đổi thảo luận

bằng các slides để trình

- Các nhóm trình bày thuyết

chiếu khi báo cáo

trình trên slides. Đại diện

- Theo dõi, hướng dẫn,

nhóm thuyết trình

giúp đỡ học sinh thực hiện

- Các nhóm khác nhận xét.

69 nhiệm vụ.

- Đánh giá kết quả thực hiện nhiệm vụ của học sinh.

C. VẬN DỤNG, TÌM TÒI, MỞ RỘNG (Bước 5 của dạy học giải quyết vấn đề) Hoạt động 4: Vận dụng, củng cố 1. Mục tiêu: Giải được một số bài tập liên quan đến lực đàn hồi.

2. Phương pháp/ Kĩ thuật dạy học: tự học thông qua phiếu bài tập.

3. Hình thức tổ chức hoạt động: GV viên chuẩn bị câu hỏi, bài tập, các nhóm trả lời.

4. Phương tiện dạy học: Máy chiếu, PHT2 5. Sản phẩm: Bài báo cáo kết quả bài tập của nhóm trước lớp.

6. Đánh giá sản phẩm: + GV theo dõi cá nhân và các nhóm học sinh + GV có thể cho học sinh đánh giá lẫn nhau trong quá trình báo cáo kết quả hoạt động + Căn cứ vào sản phẩm học tập và thái độ học tập đánh giá được khả năng vận dụng kiến thức vật lí giải quyết tình huống vào thực tiễn Hoạt động của GV

Hoạt động của HS

- Chuyển giao nhiệm vụ

- Thực hiện nhiệm vụ học

học tập: PHT2

tập

- Thành tố : giải quyết

- Yêu cầu HS hoàn thành

- Trao đổi thảo luận

vấn đề

các bài tập trong phiếu học

- Các nhóm trình bày báo

tập PHT2

cáo kết quả thực hiện

- Theo dõi, hướng dẫn,

- Các nhóm khác nhận xét.

giúp đỡ học sinh thực hiện nhiệm vụ.

- Đánh giá kết quả thực hiện nhiệm vụ của học sinh.

Năng lực GQVĐ

70 Hoạt động 4: Tìm tòi, mở rộng 1. Mục tiêu: Tìm hiểu đặc điểm của lực đàn hồi trong một vái trường hợp thường gặp.

2. Phương pháp/ Kĩ thuật dạy học: tự học thông qua phiếu bài tập.

3. Hình thức tổ chức hoạt động: GV viên chuẩn bị câu hỏi, bài tập, các nhóm trả lời.

4. Phương tiện dạy học: Máy chiếu, PHT3 5. Sản phẩm: Bài báo cáo kết quả hoạt động của nhóm trước lớp.

6. Đánh giá sản phẩm: + GV theo dõi cá nhân và các nhóm học sinh + GV có thể cho học sinh đánh giá lẫn nhau trong quá trình báo cáo kết quả hoạt động + Căn cứ vào sản phẩm học tập và thái độ học tập đánh giá được khả năng vận dụng kiến thức vật lí giải quyết tình huống vào thực tiễn Hoạt động của GV

Hoạt động của HS

- Chuyển giao nhiệm vụ

- Thực hiện nhiệm vụ học

học tập: PHT3

tập

- Thành tố : giải quyết

- Yêu cầu HS hoàn thành

- Trao đổi thảo luận

vấn đề

các bài tập trong phiếu học

- Các nhóm trình bày báo

tập PHT3

cáo kết quả thực hiện

- Theo dõi, hướng dẫn,

- Các nhóm khác nhận xét.

giúp đỡ học sinh thực hiện nhiệm vụ.

- Đánh giá kết quả thực hiện nhiệm vụ của học sinh.

D. HƢỚNG DẪN HỌC Ở NHÀ - Yêu cầu học sinh giải các bài tập còn lại trong PHT2 - Học sinh chuẩn bị bài “LỰC MA SÁT”

Năng lực GQVĐ

71 E. CÁC PHIẾU HỌC TẬP ĐƢỢC SỬ DỤNG TRONG BÀI HỌC PHT1. Tìm hiểu lực đàn hồi. Định luật Húc Bài tập 2: GV thực hiện nhanh thí nghiệm sau: + Dùng hai tay kéo hai đầu lò xo sao cho lò xo dãn ra. + Dùng hai tay nén hai đầu lò xo sao cho lò xo co lại.

Yêu cầu HS trả lời: + Khi lò xo đang dãn hay đang nén có lực nào tác dụng lên tay? + Biểu diễn phương và chiều của các lực do lò xo tác dụng lên tay trong hai trường hợp? + khi buông tay lực này gây ra tác dụng gì đối với lò xo và biến mất khi nào?

Trả lời: ……………………………………………..………………………………… ………………………………………………………………………………………… …………………………………………………….……………………………………

Bài tập 3: GV giao cho các nhóm học sinh - Một số quả cân có khối lượng như nhau 50g - Một lò xo.

- Một bảng phụ có gắn điểm treo lò xo; bảng được lắp trên giá đỡ.

- Một thước dùng để đo chiều dài.

GV yêu cầu học sinh thực hiện các nhiệm vụ sau: 1. Đề xuất phương án thí nghiệm đo độ lớn lực đàn hồi của lò xo theo khối lượng các quả cân.

2. Lấy kết quả đo ghi hoàn thành bảng số liệu: Lần đo

1

2

3

4

5

F(N) l(m)  l(m)

Dựa vào bảng số liệu tìm mối quan hệ giữa F và  l 3. Vẽ đồ thị mối quan hệ (F,  l) và nhận xét.

Trả lời: ……………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… …………………………..

72 PHT2. Vận dụng, củng cố Bài tập 4: Đồ thị biểu diễn sự phụ thuộc của độ dãn

a) Tại sao có thể nói các cặp giá trị F và

trên đồ thị đều nằm trong giới hạn đàn hồi

của lò xo? b) Tìm độ cứng của lò xo. c) Khi kéo bằng lực Fx chưa biết, thì độ dãn của lò xo là 4,5 cm. Hãy xác định Fx bằng đồ thị.

Trả lời: …………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………

Bài tập 5: Một lò xo có chiều dài tự nhiên là 5,0 cm. Treo lò xo thẳng đứng rồi móc vào đầu dưới một vật có khối lượng m1 = 0,50 kg, lò xo dài l1 = 7,0 cm. Nếu treo một vật khác có khối lượng m2 chưa biết , thì nó dài 6,5 cm. Lấy g = 9,8 m/s2. a, Xây dựng công thức liên hệ giữa lực, trọng lượng, khối lượng và độ biến dạng của lò xo. b, Tính độ cứng của lò xo và khối lượng m2 chưa biết.

Trả lời: ………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………

Câu 1. Công thức của định luật Húc là A. F  ma .

B. F  G

m1 m2 . r2

C. F  k l .

Câu 2. Kết luận nào sau đây không đúng đối với lực đàn hồi?

A. Xuất hiện khi vật bị biến dạng.

B. Luôn là lực kéo.

C. Tỉ lệ với độ biến dạng.

D. Luôn ngược hướng với lực làm nó bị biến dạng.

D. F  N .

73 Câu 3. Treo một vật khối lượng m vào một lò xo có độ cứng k tại một nơi có gia tốc trọng trường g. Độ giãn của lò xo phụ thuộc vào A. m và k

B. k và g

C. m, k và g

D. m và g

Câu 4: Đối với các mặt tiếp xúc bị biến dạng khi ép vào nhau ,lực đàn hồi có phương A. song song với bề mặt tiếp xúc C.nằm ngang

B. thẳng đứng D. vuông góc với mặt tiếp xúc

Câu 5: Hai bạn Xuân và Thu nắm hai đầu một lực kế và kéo về hai phía khác nhau, lực kế chỉ 500 N. Lực đàn hồi của lò xo trong lực kế có độ lớn là: A. 1000 N

B. 250 N

C. 500 N

D. 200N

Câu 6: Một lo xo có chiều dài tự nhiên 20cm. Khi bị kéo, lò xo dài 24cm và lực đàn hồi của nó bằng 5N. Khi lực đàn hồi của lò xo bằng 10N, thì chiều dài của nó bằng: A. 28cm.

B. 48cm.

C.40cm.

D. 22 cm.

………………………………..

PHT3. Tìm tòi, mở rộng Bài tập 6. Trong đời sống và trong kĩ thuật lò xo được sử dụng trong các thiết bị gì?

Em hãy : a, Kể tên 5 thiết bị mà em biết. b, Thuyết trình những ứng dụng của lò xo trong đời sống và trong kĩ thuật.

Trả lời: ……………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………

Bài tập 7. Khi kéo căng sợi dây; Khi đặt vật lên mặt tiếp xúc bị biến dạng khi ép. Em hãy cho biết a, Lực đàn hồi biểu hiện dưới dạng lực gì? b, Đặc điểm của các lực này như thế nào?

Trả lời: ………………………………………………………………………………. ………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………

74 Hoạt động 3. Một số ứng dụng thực tế liên quan đến lực đàn hồi. * Ứng dụng của lực đàn hồi trong thực tiễn như : Nhún xe máy, nhún xe ô tô, cân lò xo, thú nhún…

75 F. RÚT KINH NGHIỆM …………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………

Bảng 2.4. đánh giá năng lực GQVĐ của HS bài “ Lực đàn hồi”. +PHT1: PHT1/câu..

NL

Chỉ

thành tố

hành vi

Các mức độ

số 1

2

3

Bài tập 1: …

2. Thu

Thu thập

Nhận ra

Chỉ ra được

+ Nêu tên của hai

thập thông

được kết

được có lực

có 3 loại ma

thiết bị vừa dùng

tin và làm

quả nhưng

sự xuất hiện

sát .nêu

để đo khối

rõ các

còn chậm

của lực ma

được đặc

lượng? cho biết

thông tin

sát ở mặt

điểm của

giới hạn đo của

liên quan

tiếp xúc

từng lực.

hai thiết bị nói

3. Phân

Phân tích và

Phân tích và

dừng lại ở

chỉ ra được

chưa tìm ra

việc có lực

đặc điểm

dùng để đo đại

nguyên

cản chuyển

của lực.

lượng nào?

nhân

động

trên?

Đề xuất

+ Hai thiết bị này

giải pháp

Có phân

tích vấn đề tích nhưng

Nguyên tắc vật lý

4. Đề xuất

Phải có sự

Tự đề xuất

Đề xuất

nào để đo?

giải pháp

trợ giúp của

phương án

nhanh

GV

chưa tối ưu

phương án

+ Các lực nào xuất hiện trong

và chọn

phép đo? Các yếu

phương án

tố xác định các

tối ưu

lực này đã biết hay chưa? + Khi lò xo đang

5. Lập kế Không tự trả Tự

dãn hay đang nén

hoạch

có lực nào tác

lời

nêu ra Tự

nêu ra

nội dung và nội dung và công

thức công

thức

76 nhưng chưa hoàn chỉnh

dụng lên tay? +

Biểu

diễn

hoàn chỉnh

phương và chiều

6. Thực

Có nêu công Tự trả lời

Tự trả lời

của các lực do lò

hiện

thức nhưng

nhưng chư

hoàn chỉnh

sai

hoàn chỉnh

câu hỏi

xo tác dụng lên Giải tay

trong

hai quyết vấn

trường hợp?

đề

+ khi buông tay lực này gây ra tác dụng gì đối với lò xo và biến mất khi nào?

Bài tập 3. …

1.

Đề

phương

5. Lập kế Không đánh Tự trả lời Tự xuất

án

hoạch

nhưng

giá

thí

chư nội dung và

hoàn chỉnh

nghiệm đo độ lớn 6.

xo

hiện

lượng

các

công

khối

Thực Không

trả Trả lời được Trả lời cả

lời

1 trong 2 ý hai ý đúng đúng

quả

cân.

4. Đề xuất Phải có sự Tự đề xuất

2. Lấy kết quả đo Đề xuất

giải pháp

ghi hoàn thành giải pháp

trợ giúp của phương GV

Đề

chưa tối ưu

phương và

3. Vẽ đồ thị mối Giải

phương

quan hệ (F,  l) quyết

tối ưu

vấn đề

6.

Thực Trả lời sai

hiện

xuất

án nhanh

bảng số liệu:

và nhận xét.

thức

hoàn chỉnh

lực đàn hồi của lò theo

nêu ra

án chọn án

Tự trả lời Tự trả lời nhưng

chư hoàn chỉnh

hoàn chỉnh 2.4.3. Giáo án dạy bài “Lực ma sát” 2.4.3.1.Các loại hình bài tập được sử dụng trong giáo án.

Trong dạy bài “Lực ma sát” chúng tôi sử dụng 9 bài tập gồm:

câu hỏi

77 + Bài tập định tính: Bài tập 5(PHT2 – Tìm hiểu ma sát lăn), Bài tập 6 (PHT3 – Vai trò ma sát trong đời sống), Bài tập 7( PHT3 – cách khắc phục ma sát có hại) + Bài tập định lượng: Bài tập 2(PHT1 – củng cố kiến thức về cách đo lực ma sát thông qua chuyển động), Bài tập 4 (PHT2 – tìm hiểu đặc điểm của ma sát nghỉ). + Bài tập thí nghiệm: Bài tập 1( Khởi động), Bài tập 3(PHT1 – Tìm hiểu lực ma sát trượt) 2.4.1.2. Các phiếu học tập và đáp án được sử dụng dạy bài: Lực ma sát.

(Trình bày ở Phục lục 4) 2.4.2.3. Giáo án thực hiện bài: Lực ma sát.

(Trình bày ở Phục lục 5)

78 Kết luận chƣơng 2 Sau khi nghiên cứu chương trình vật lý phổ thông, đặc biệt là chương: “Động lực học chất điểm” - Vật lý 10 THPT cho thấy các kiến thức trong chương này gắn liền với đời sống hằng ngày, đời sống kỹ thuật và sản xuất của con người. Ở chương này các nội dung của các bài học có liên quan đến thực tế, kiến thức các lực cơ học có vai trò rất lớn trong đời sống hằng ngày, hoạt động sản xuất kinh doanh và phát triển kinh tế.

Dựa vào những nghiên cứu về đổi mới phương pháp dạy học cho thấy việc sử dụng phối hợp các loại bài tập trong dạy học vật lí như một trong những PP dạy học tích cực, đánh giá học sinh theo hướng phát triển năng lực GQVĐ, đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục trong giai đoạn hiện nay.

Dựa vào những nghiên cứu về dạy học sử dụng phối hợp các loại bài tập có thể dùng để bồi dưỡng, hình thành và phát triển năng lực GQVĐ cho HS. Để đảm bảo hiệu quả của việc giảng dạy là nâng cao chất lượng giảng dạy, tích cực hóa HĐ nhận thức, phát triển năng lực của HS, đề tài đã xây dựng một số nguyên tắc, quy trình khi sử dụng phối hợp các loại bài tập trong dạy học.

Dựa vào những nghiên cứu về phân loại các loại bài tập vật lý, đề tài đã xây dựng các hình thức thể hiện của bài tập vật lý theo phương tiện giải bài tập. Từ đó xây dựng hệ thống bài tập vật lý theo phương tiện giải bài tập. Hệ thống bài tập này không phải nhằm để tạo kho tư liệu cho GV sử dụng mà mang ý nghĩa gợi ý về mặt PP để GV có thể tự khai thác hệ thống bài tập theo phương tiện giải bài tập phù hợp với ý đồ sư phạm và điều kiện giảng dạy riêng của mình.

Trên cơ sở những nghiên cứu về bài tập vật lý phương tiện giải bài tập và việc vận dụng bài tập vật lý phương tiện giải bài tập trong PP dạy học theo hướng phát triển các năng lực của học sinh, chúng tôi đã xây dựng được hệ thống bài tập cho ba bài dạy cụ thể: bài “Lực hấp dẫn. Định luật vạn vật hấp dẫn”(có 8 bài tập), bài “Lực đàn hồi. Định luật Húc”(có 7 bài tập), bài “Lực ma sát”(có 7 bài tập). Từ kết quả trên, chúng tôi thiết kế ba giáo án dạy học; ở đó có sử dụng phối hợp bài tập vật lý theo phương tiện giải bài tập nhằm bồi dưỡng và phát triển NL GQVĐ cho HS. Chúng tôi cũng đã chỉ ra được việc phát triển NL GQVĐ cho học sinh thông qua sử dụng bài tập này trong giáo án. Các bài giảng được thiết kế thuộc chương: “Động lực hoc chất điểm”- Vật lý 10 THPT.

79 Chƣơng 3. THỰC NGHIỆM SƢ PHẠM 3.1. Mục đích và nhiệm vụ thực nghiệm sƣ phạm 3.1.1. Mục đích thực nghiệm sư phạm - Kiểm tra, đánh giá quy trình Tổ chức DH theo hướng phát triển năng lực chương “Động lực học chất điểm” Vật lí 10 THPT có góp phần làm nâng cao năng lực GQVĐ cho HS không và có góp nâng cao chất lượng dạy học bộ môn Vật lý ở trường THPT hay không.

- Từ kết quả TNg thu nhận được, GV sẽ tìm ra những thiếu sót nhằm chỉnh lí, bổ sung kịp thời, giúp đề tài hoàn thiện hơn, góp phần vào việc nâng cao chất lượng dạy học và đổi mới PPDH ở các trường THPT hiện nay.

3.1.2. Nhiệm vụ thực nghiệm sư phạm - Điều tra thực trạng tổ chức DH có sử dụng phối hợp các loại bài tập trong DHVL ở một số trường THPT trên địa bàn tỉnh Quảng Ngãi.

- Quan sát HS làm việc trong các tiết học, lấy ý kiến HS, trao đổi với đồng nghiệp sau các tiết dạy mà GV dạy đúng như tiến trình đã soạn thảo với: + Lớp TNg: GV dạy học theo giáo án được thiết kế theo quy trình đã được nêu ra ở chương 2. + Lớp ĐC: Sử dụng PPDH truyền thống. Các tiết dạy được tiến hành theo đúng tiến độ như phân phối chương trình của Bộ Giáo dục và Đào tạo.

- Tiến hành kiểm tra kết quả học tập của HS thông qua các bài kiểm tra để đánh giá kết quả định lượng.

- Thu thập số liệu, xử lý kết quả TNg, so sánh đối chiếu kết quả học tập và xử lí kết quả thu được ở lớp TNg và lớp ĐC. 3.2. Nội dung và phƣơng pháp thực nghiệm sƣ phạm 3.2.1. Đối tượng và thời gian thực nghiệm sư phạm - Quá trình TNSP được tiến hành tại trường THPT Trần Quốc Tuấn, TP Quảng Ngãi, Tỉnh Quảng Ngãi.

- Lớp TN 3 lớp: 10A2 với 43 HS, 10A4 với 43 HS, 10A5 với 42 HS. - Lớp ĐC 3 lớp: 10A3 với 44 HS, 10A6 với 42 HS, 10A8 với 42 HS. - HS các nhóm thực nghiệm và đối chứng có chất lượng học tập tương đối đồng đều nhau.

- Cơ sở vật chất phục vụ giảng dạy tương đối đầy đủ như máy vi tính, máy chiếu… được lắp sẵn ở phòng học nên đáp ứng được các yêu cầu về trang thiết bị để tiến hành tổ chức dạy học.

80 * Thời gian thực hiện: Tuần 10, Tuần 11 học kì I năm học 2019-2020.

3.2.2. Nội dung thực nghiệm sư phạm Ở các lớp TNg giáo viên dạy theo giáo án TNg đã soạn, thực hiện đúng quy trình Tổ chức DH theo hướng sử dụng phối hợp các loại bài tập chương “Động lực học chất điểm” nhằm phát triển năng lực giải quyết vấn đề cho học sinh mà đề tài đã xây dựng các bài giảng được tiến hành TN thuộc chương “Động lực học chất điểm” chương trình vật lý 10 THPT, bao gồm: - Lực hấp dẫn, Định luật vạn vật hấp dẫn.

- Lực đàn hồi của lò xo. Định luật Húc.

- Lực ma sát. Ở các lớp ĐC, GV sử dụng PP DH tương tự như lớp TNg nhưng không sử dụng quy trình tổ chức dạy học phối hợp các loại bài tập theo định hướng phát triển năng lực giải quyết vấn đề cho học sinh.

3.3. Phƣơng pháp thực nghiệm sƣ phạm * Chọn mẫu thực nghiệm Khi TNg sư phạm cho đề tài này, chúng tôi đã sử dụng cách chọn nguyên lớp theo cùng ban tự nhiên. chúng tôi tiến hành kiểm tra đánh giá trên: 123 HS nhóm đối chứng và 25HS nhóm thực nghiệm của trường THPT Trần quốc Tuấn, TP Quảng Ngãi. Các lớp được chọn có sĩ số, điều kiện tổ chức dạy học, có trình độ và chất lượng học tập tương đương nhau. Như vậy, chất lượng của mẫu đã thỏa mãn yêu cầu của TNg sư phạm. Số lượng HS ở các nhóm cụ thể như sau: Bảng 3.1. Số liệu học sinh các nhóm TNg và ĐC Nhóm Thực nghiệm

Tên lớp

Sĩ số

10A2

43

10A5

43

10A7

42

Tổng số HS nhómTN Đối chứng Tổng số HS nhóm ĐC

128 10A3

44

10A6

42

10A8

42 129

81 - Thực nghiệm sư phạm trực tiếp (người nghiên cứu) – tác giả luận văn triển khai để GV dạy lớp thực hiện.

- Tác giả trực tiếp dự giờ, quan sát, theo dõi và ghi chép diễn biến các tiết TNSP. 3.4. Kết quả thực nghiệm sƣ phạm 3.4.1. Nhận xét về tiến trình dạy học Đối với các lớp đối chứng - Quá trình tổ chức các HĐNT cho HS diễn ra bình thường, không sử dụng hệ thống đã đề xuất. Đối với các lớp thực nghiệm - Tiến trình tổ chức các HĐNT cho học sinh là khá hợp lí, các bước của tiến trình được giáo viên thực hiện đúng theo trình tự, phù hợp với thực tế dạy học của nhà trường.

- Số lượng bài tập đưa vào tiến trình dạy học là phù hợp, GV và HS đảm bảo tiến độ của tiết học.

- Không khí lớp học sinh động, HS học tập hứng thú khi được trực tiếp thực hiện các thí nghiệm và tin tưởng vào kết quả thu được. HS mạnh dạn phát biểu ý kiến, thảo luận sôi nổi, đưa ra được các ý kiến bảo vệ kết quả của mình trong tiến trình dạy học.

HS tích cực tham gia các hoạt động do giáo viên tổ chức. Điều này phần nào đánh giá được tiến trình đề xuất đã tích cực hóa HĐNT của học sinh.

- HS tham gia vào các bước trong hệ thống tiến trình đề xuất ngày càng tích cực.

Bài học đầu học sinh còn bỡ ngỡ với việc phát hiện và giải quyết vấn đề, kiểm chứng để hợp thức hóa kiến thức...nhưng ở các bài sau học sinh dần làm quen và xác định các bước trên nhanh chóng hơn và đưa ra được các kết quả như mong đợi của GV. Thái độ làm việc nhóm tích cực, chủ động đưa ra được các kết quả cần kiểm chứng. HS nắm được kiến thức vừa học, phân tích được các bài tập, tổng hợp và vận dụng được kiến thức giải quyết các bài tập đưa ra nhanh chóng. Điều này chứng tỏ kĩ năng xác định mục tiêu và giải quyết vấn đề được rèn luyện qua đó năng lực giải quyết vấn đề của học sinh được bồi dưỡng khi sử dụng tiến trình đã đề xuất.

82 3.4.2. Đánh giá kết quả thực nghiệm sư phạm 3.4.2.1. Đánh giá năng lựcgiải quyết vấn đề a. Công cụ đánh giá đƣợc tổng hợp nhƣ sau Công cụ

Tiêu chí đánh giá

Sản phẩm mong đợi

Kết quả đạt

của GV Phiếu học tập

1.2.3.(Bảng)

Các thông tin từ câu

50/50 phiếu

hỏi trong phiếu.

Phiếu đánh giá

Các mức độ hoàn

4

sản phẩm

45/50 phiếu

thiện và tính sáng tạo

Phiếu tự đánh giá

Tạo động lực làm

4

trong quá trình học

43/50 phiếu

việc cho hs kịp thờ phát hiện ra cá nhân giải quyết vấn đề nhanh

Phiếu tự đánh giá

Đánh giá mức độ

5

sau khi làm xong

46/50 phiếu

hoàn thành

BTVL Bảng 3.2. Kết quả đo được từ công cụ đánh giá b. Kết quả tổng hợp thang đo năng lực GQVĐ NL thành

Tiêu chí / ch

Các mức độ biểu hiện

phần/

số hành vi

0

1

2

3

Phát hiện

1. phát hiện

- không tự

- Cần trợ

- Tự phát

- Tự phát

vấn đề

được tình

phát hiện

giúp mới

hiện nhưng

hiện nhanh

huống có vấn

nhận ra vấn

chậm

đề (trong học

đề

năng lực thành tố

tập, trong cuộc sống)

10/50

40/50

83 Đề xuất

2.Thu thập và

- không thu

- Thu thập

- Thu thập

- Thu thập

giải pháp

làm rõ thông

thập được

chưa đầy

đầy đủ

đầy đủ, có

tin liên quan

kết quả

đủ hoặc

nhưng còn

nguồn gốc

còn chậm

thiếu nguồn

đáng tin

gốc

cậy, sáng tạo

4/50

15/50

31/50

3. Phân tích

- Không

- Có phân

- Phân tích

-Phân tích

vấn đề

chịu phân

tích nhưng

đủ nhưng

đầy đủ rõ ý,

tích

chưa đạt tối

chưa khoa

khoa học

đa

học 8/50

42/50

4. Đề xuất

- Không tự

- Phải có

- Tự đề

- Đề xuất

giải pháp

đề xuất

trợ giúp

xuất nhưng

nhanh

mới đề

chậm, ít

nhiều hơn 3

xuất, hoặc

hơn 3 giải

giải pháp,

đề xuất

pháp

sáng tạo

được 1 giải pháp.

4/50

10/50

8/50

28/50

Giải quyết

5. Lập kế

- Chưa thể

- C hưa thể

- Tự đưa ra

- Kế hoạch

vấn đề

hoạch

làm được

làm được

kế hoạch,

hoàn chỉnh,

kế hoạch

tuần tự kế

đúng tuần

khoa học

hoạch hoặc

tự kế hoạch

cần trợ giúp nhưng chưa chi tiết 6.Thực hiện

7/50

17/50

26/50

-Chưa thực

- Làm

- Tự tin

- Làm việc

hiện được

nhưng

nhưng chưa

tốt, đúng

không nắm

làm triệt để,

kết quả

rõ kế

chưa ra kết

cuối cùng,

84 hoạch, còn

quả cuối

đúng tiến

lúng túng

cùng

độ, sáng tạo khoa học

5/50

7/50

12/50

26/50

Đánh giá

7. Tự đánh giá

- Không thể

- có tham

- Đánh giá

- Đánh gia

kết quả

kết quả thực

tự đánh giá.

gia đánh

đầy đủ

đầy đủ, kịp

giá nhưng

nhưng cần

tiến độ,

còn ít.

trợ giúp

khoa học

8/50

14/50

20/50

hiện

4/50

Bảng 3.3. Kết quả đo được từ thang đo NL GQVĐ của học sinh . c. Tổng hợp, tính toán và phân tích số liệu Tính điểm trung bình cộng cho

Điểm trung bình cộng

Phân loại năng lực

nhóm đối tƣợng gồm n học sinh

đạt đƣợc

GQVĐ

T .HSm1 T .HSm2 T .HSm3   n 1 n2 n3 36 84 213     2,98 50 50  2 50  3

TBC 

- Từ 1 đến 2

- Mức thấp

- Từ 1 đến 2,5

- Mức trung bình

- Từ 2,5 đến 3

- Mức cao

Bảng 3.4: Bảng đối chiếu quy ước cách tính điểm và phân loại năng lực d. Nhận xét Kết quả thu được điểm trung bình cho nhóm đối tượng thực nghiệm có 40 học sinh là 2,98. Tra kết quả vào bảng quy đổi ta nhận thấy: năng lực GQVĐ của nhóm HS này ở mức cao. Đây là minh chứng cho hiệu quả của việc dạy học sử dụng phối hợp các loại BTVL theo hướng năng lực GQVĐ cho học sinh.

3.4.2.2. Đánh giá năng lựcgiải quyết vấn đề Kết quả định lượng Để so sánh và đánh giá một cách định lượng chất lượng nắm kiến thức của HS hai nhóm ĐC và TNg, chúng tôi đã sử dụng điểm số của bài kiểm tra và tiến hành xử lí các số liệu từ kết quả thu được bằng phương pháp thống kê toán học gồm:

85 - Lập bảng phân phối: Bảng phân phối tần số, bảng phân phối tần suất và bảng phân phối tần suất lũy tích.

- Biểu diễn bằng các đồ thị: Từ các bảng phân phối tần số, bảng phân phối tần suất và bảng phân phối tần suất lũy tích vẽ các đồ thị phân phối tần số, đồ thị phân phối tần suất, đồ thị phân phối tần suất lũy tích tương ứng.

- Tính các tham số đặc trưng: Số trung bình cộng, phương sai và độ lệch chuẩn. + Giá trị trung bình cộng: là tham số đặc trưng cho sự tập trung của số liệu, được tính theo công thức:

X

fX i

i

(1)

n

Trong đó: fi là số HS đạt điểm Xi; Xi là điểm số; n là số HS dự kiểm tra. + Phương sai: Dùng để chỉ độ lệch bình phương trung bình của các giá trị thu được trong mẫu, được tính theo công thức:

  

fi X i  X

S2



2

(2)

n 1

+ Độ lệch chuẩn S cho biết độ phân tán quanh giá trị X được tính theo S

công thức :

 f X i

i

X

n 1



2

(3)

S càng nhỏ tức số liệu càng ít phân tán + Hệ số biến thiên: Cho phép so sánh mức độ phân tán của các số liệu V

+ Sai số tiêu chuẩn:

S 100% X

(4 )

S n

(5)

m

Sau đợt TNg, các lớp TNg và lớp ĐC được làm một bài kiểm tra định kì 45 phút với đề kiểm tra như nhau. Qua bài kiểm tra đánh giá, chúng tôi đã tiến hành thống kê, tính toán và thu được các số liệu ở các bảng 3.5; 3.6; 3.7. Từ các bảng đó chúng tôi vẽ đồ thị phân phối tần suất và đồ thị phân phối tần suất lũy tích để dễ dàng so sánh kết quả ở các lớp TNg và ĐC.

86 Bảng 3.5. Bảng thống kê điểm số (Xi) của bài kiểm tra Điểm số (Xi)

Nhóm Số HS

0

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

TNg

128

0

0

0

4

14

25

33

26

14

8

4

ĐC

129

0

0

1

5

18

33

29

21

12

7

3

- Từ bản thống kê điểm số các bài kiểm tra ta lập bảng phân phối tần suất. Tần suất là số % HS đạt điểm Xi được tính theo công thức: Pi= .100% Trong đó: pi là tần suất, ni là số HS đạt điểm xi, n là tổng số HS tham gia đánh giá.

Bảng 3.6: Bảng phân phối tần suất Số % HS đạt mức điểm (Xi)

Nhóm Số HS

0

1

2

3

4

5

TNg

128

0

0

0

3.1

11

19.5 25.8 20.3 10.9 6.3

ĐC

129

0

0

0.8

3.9

13.9 26.4 22.5 15.5 9.3

6

7

8

9

5.4

10 3.1 2.3

- Tần số tích luỹ Pi là số % HS đạt từ điểm Xi trở xuống được tính theocông thức: Pi=

.100% là tổng số HS đạt điểm từ điểm ni trở xuống, n là tổng số HS tham

Trong đó: gia đánh giá.

Bảng 3.7. Bảng phân phối tần suất tích luỹ Nhóm Số

Số % HS đạt mức điểm từ (Xi) trở xuống

HS

0

1

2

3

4

TNg

128

0

0

0

3.1

14.1 33.6 59.4 79.7 90.6 96.9 100

ĐC

129

0

0

0.8

4.7

18.6 45.0 67.4 82.9 92.2 97.7 100

5

6

7

8

9

10

Từ bảng số liệu 3.5; 3.6; và 3.7 chúng tôi vẽ được các đồ thị thống kê điểm số (đồ thị 3.1), đồ thị phân phối tần suất (đồ thị 3.2) và đồ thị đồ thị phân phối tần suất tích luỹ (đồ thị 3.3):

87

Đồ thị 3.1: Thống kê điểm số Xi của bài kiểm tra

Đồ thị 3.2. Đồ thị phân phối tần suất

88

Đồ thị 3.3. Đồ thị phân phối tần suất tích lũy Bảng 3.8. Bảng tổng hợp các tham số thống kê Nhóm

Tổng số HS

X

S2

S

V%

X  X m

TNg

128

6.23

2.586

1.608

25.8

6.23 ± 0,013

ĐC

129

5.91

2.693

1.641

27.8

5,91 ± 0,013

Dựa vào những tham số tính toán ở trên, đặc biệt từ bảng các tham số thống kê (Bảng 3.8), đồ thị phân phối tần suất và phân phối tích lũy có thể rút ra những kết luận sau: - Điểm trung bình của các bài kiểm tra của HS ở lớp TNg (6,23) cao hơn so với HS ở lớp ĐC (5,91).

- Đường tích luỹ ứng với lớp TNg nằm phía dưới và về phía bên phải đường tích luỹ ứng với lớp ĐC. Như vậy, kết quả của việc tổ chức DH theo định hướng bồi dưỡng năng lực giải quyết vấn đề cho HS chương “Động lực học chất điểm” của nhóm TNg cao hơn kết quả học tập của nhóm ĐC. Tuy nhiên kết quả trên đây có thể do ngẫu nhiên mà có. Vì vậy, để độ tin cậy cao hơn, cần tiến hành kiểm định giả thuyết thống kê.

89 3.3.3. Kiểm định giả thuyết thống kê Tính toán và phân tích kết quả ở trên, chúng tôi thấy rằng điểm trung bình cộng của nhóm TNg cao hơn nhóm ĐC. Dùng phương pháp kiểm định sự khác nhau giữa trung bình cộng của hai nhóm ĐC và TNg để trả lời câu hỏi: Sự khác nhau giữa giá trị trung bình cộng của nhóm TNg và nhóm ĐC là có ý nghĩa hay không? Tổ chức dạy sử dụng các loại bài tập nhằm bồi dưỡng năng lực giải quyết vấn đề cho HS trong dạy học vật lý có thực sự tốt hơn dạy học thông thường hay không hay chỉ là ngẫu nhiên? Cần phải đề ra giả thuyết thống kê.

Giả thuyết H0: Sự khác nhau giữa X TN và X ĐC là không có ý nghĩa.

Giả thuyết H1: Điểm trung bình X TN lớn hơn X ĐC một cách có ý nghĩa. Để kiểm định giả thuyết, chúng tôi đi xác định đại lượng kiểm định t theo công thức: t

X TN  X ĐC Sp

2 2 (nTN  1) STN  (nĐC  1) S ĐC nTN .nĐC S  Với p nTN  nĐC nTN  nĐC  2

Trong đó : +:

.

. : Điểm trung bài kiểm tra ở nhóm TNg và ĐC.

+ nTN, nĐC; sTN, sĐC: Số HS và độ lệch chuẩn của nhóm TNg và ĐC. Sau khi tính được t, chúng ta tiến hành so sánh nó với giá trị tới hạn t được tra trong bảng Student ứng với mức ý nghĩa  và bậc tự do f = n2 + n1 - 2 để rút ra kết luận: + Nếu t < t a thì sự khác nhau giữa X 2 và X1 là không có ý nghĩa. + Nếu t  t  thì sự khác nhau giữa X 2 và X1 là có ý nghĩa.

-Sử dụng số liệu ở bảng 3.8, chúng tôi tính được: Sp= t=

=1,62 = 1,58

Tra bảng Student, với mức ý nghĩa α  0,05 và bậc tự do f = nTN + nDC – 2 = 128+129 - 2 = 255 thu được t α =1,96. nghĩa là t  t α . Điều đó cho thấy giả thuyết H0 bị bác bỏ, giả thuyết H1 được chấp nhận.

90 Từ đó, chúng tôi có một số kết luận sau: - Điểm trung bình của các bài kiểm tra ở nhóm TNg cao hơn so với điểm trung bình của các bài kiểm tra ở nhóm ĐC. Điều đó có nghĩa là tiến trình DH sử dụng phối hợp BTVL mang lại hiệu quả cao hơn tiến trình DH thông thường.

- Việc sử dụng phối hợp BTVL theo hướng bồi dưỡng năng lực giải quyết vấn đề cho HS trong các khâu của quá trình dạy học đã phát huy được tính tích cực, chủ động, sáng tạo của HS trong giờ học, góp phần phát triển được năng lực GQVĐ của HS, nâng cao chất lượng dạy học vật lý ở trường THPT.

91 Kết luận chƣơng 3 Quá trình TNg sư phạm, từ chọn mẫu TNg phù hợp về số lượng, điều kiện tổ chức DH và chất lượng của mẫu TNg thỏa mãn yêu cầu thực nghiệm sư phạm đến thực tế giảng dạy tại các lớp TNSP. Các số liệu TNg được xử lí bằng phương pháp thống kê toán học, từ việc điều tra, ý kiến HS, chúng tôi đã có cơ sở để khẳng định tính đúng đắn về giả thuyết khoa học của đề tài. Cụ thể: - HS rất thích thú với những kiến thức thực tế được GV lồng vào trong các tiết dạy. Các em tích cực tham gia các hoạt động xây dựng bài, chủ động trong việc giải quyết các nhiệm vụ đặt ra, phát huy được sở trường cá nhân, từ đó kỹ năng giải quyết vấn đề cho HS được nâng cao đáng kể.

- Đối với GV, sự đa dạng, sinh động của các kiến thức thực tế giúp GV có nhiều sự lựa chọn hơn về PP tổ chức các hoạt động nhận thức của HS. Từ đó GV tạo không khí giờ học sôi nổi, HS hào hứng với các tình huống học tập, tích cực tham gia phát biểu, dự đoán, xây dựng kiến thức.

- GV sử dụng phối hợp BTVL theo định hướng phát triển năng lực giải quyết vấn đề cho HS trong các khâu của quá trình dạy học đã góp phần đưa kiến thức vật lý gắn liền với thực tiễn tạo ra một môi trường dạy - học có sự tương tác tích cực từ đó tạo không khí lớp học hào hứng sôi nổi .

Kết quả thống kê và phân điểm số của HS trong quá trình TNSP cho thấy kết quả học tập của HS nhóm TNg cao hơn kết quả học tập của HS nhóm ĐC với độ tin cậy cao.

Kết quả kiểm định giả thuyết thống kê giúp chúng tôi có thể kết luận sự khác biệt giữa kết quả học tập ở nhóm TNg và nhóm ĐC là sự khác biệt có ý nghĩa.

Như vậy, việc tổ chức dạy học sử dụng phối hợp các loại bài tập nhằm phát triển năng lực giải quyết vấn đề cho HS đã thực sự góp phần mang lại hiệu quả cao trong DHVL ở trường THPT.

92 KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ 1. Kết quả nghiên cứu của đề tài Từ những kết quả nghiên cứu ở trên, đối chiếu với mục tiêu và nhiệm vụ đặt ra ban đầu, chúng tôi nhận thấy luận văn đã đạt được những kết quả sau đây: 1. Đề tài đã làm rõ các khái niệm năng lực, năng lực giải quyết vấn đề và ý nghĩa của việc sử dụng phối hợp các loại bài tập trong dạy học vật lý theo hướng phát triễn năng lực giải quyết vấn đề cho học sinh ở trường THPT. 2. Phân tích ý nghĩa của việc sử dụng phối hợp các loại bài tập trong dạy học vật lý theo hướng phát triễn năng lực giải quyết vấn đề cho học sinh để làm nổi bật tính cấp thiết của đề tài.

3. Dựa trên cơ sở lý luận và thực tiễn đề tài cũng đã đề xuất được nguyên tắc phối hợp các loại bài tập trong dạy học vật lý theo hướng phát triển năng lực giải quyết vấn đề cho học sinh.

4. Đề tài đã xây dựng được quy trình tổ chức dạy học theo hướng phối hợp các loại bài tập vật lý nhằm phát triển năng lực giải quết vấn đề cho học sinh trong dạy học vật lí 5. Tổ chức tốt việc điều tra khảo sát về tình trạng việc sử dụng phối hợp các loại bài tập trong dạy học vật lý theo hướng phát triễn năng lực giải quyết vấn đề cho học sinh và việc tổ chức DH theo hướng phát triển năng lực giải quyết vấn đề ở trường THPT hiện nay. Kết quả thu được cho thấy: việc sử dụng phối hợp các loại bài tập trong dạy học vật lý theo hướng phát triễn năng lực giải quyết vấn đề cho học sinh chủ yếu ở mức yếu và trung bình, GV chưa thực hiện nghiêm túc việc tổ chức dạy học theo hướng phát triển năng lực giải quyết vấn đề cho học sinh.

6. Từ thực tiễn điều tra, luận văn cũng phân tích được những thuận lợi và khó khăn trong việc sử dụng phối hợp các loại bài tập trong dạy học vật lý theo hướng phát triễn năng lực giải quyết vấn đề cho học sinh hiện nay ở trường THPT. 7. Phân tích đặc điểm chương “Động lực học chất điểm” rất phù hợp với việc sử dụng phối hợp các loại bài tập trong dạy học vật lý theo hướng phát triễn năng lực giải quyết vấn đề cho học sinh.

8. Đề tài đã cụ thể hóa quy trình tổ chức dạy học theo hướng phát triển năng lực giải quyết vấn đề cho học sinh trong dạy học vật lí để áp dụng vào dạy học chương

93 “Động lực học chất điểm” Vật lí 10 THPT, cụ thể là quy trình tổ chức dạy học theo hướng phát triển năng lực giải quyết vấn đề cho học sinh ở một số nội dung: - Lực hấp dẫn. Định luật vạn vật hấp dẫn.

- Lực đàn hồi của lò xo. Định luật Húc.

- Lực ma sát.

9. Đề tài đã vận dụng các quy trình này để thiết kế các giáo án tương ứng với những nội dụng được nêu trên.

10. Tiến hành TNSP theo đúng trình tự đã đề ra để kiểm chứng tính hiệu quả của việc sử dụng quy trình tổ chức dạy học theo hướng phối hợp các loại bài tập nhằm phát triển năng lực giải quyết vấn đề cho học sinh trong dạy học vật lí theo đề xuất của đề tài. Các số liệu thu được hoàn toàn trung thực, chính xác; việc xử lí số liệu theo đúng lí thuyết của PP thống kê toán học. Kết quả TNSP đã khẳng định hiệu quả của việc tổ chức dạy học theo hướng phối hợp các loại bài tập nhằm phát triển năng lực giải quyết vấn đề cho học sinh theo những đề xuất của đề tài.

2. Thiếu sót, hạn chế của đề tài - Mẫu điều tra và TN còn nhỏ nên các kết quả mang tính thống kê chưa cao.

- Việc đánh giá mức độ phát triển năng lực còn mang tính chủ quan nên kết quả thu được còn nhiều hạn chế.

- Số lượng bài dạy còn hạn chế nên kết quả thu được chưa đánh giá hết tính khả thi của đề tài.

- Quy trình tổ chức dạy học theo hướng phối hợp các loại bài tập nhằm phát triển năng lực giải quyết vấn đề cho học sinh cần nhiều lần rèn luyện, nhiều giai đoạn kiểm tra thì mới đạt hiệu quả cao. Tuy nhiên, do thời gian thực nghiệm ngắn nên hiệu quả chưa cao.

3. Kiến nghị Mở rộng phạm vi nghiên cứu cho các chương khác trong chương trình Vật lí THPT.Vận dụng kết quả nghiên cứu của đề tài, có thể xây dựng các hình thức tổ chức DH nhằm phát triển các năng lực chuyên biệt môn Vật lí.

94 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO Tiếng việt [1] Đức Anh – Mai Huy – Nguyễn Xuân Khoái (2006), Bài tập vật lý 10 tự luận – trắc nghiệm, Nhà xuất bản đại học quốc gia thành phố Hồ Chí Minh.

[2] Bộ Giáo dục và Đào tạo (2012), Về Pisa 2012 của Việt Nam. [3] Bộ Giáo dục và đào tạo (2018), chương trình Giáo dục phổ thông chương trình tổng thể trong chương trình giáo dục phổ thông mới, Hà Nội.

[4] Bộ Giáo dục và đào tạo (2018), Tài liệu tập huấn PISA 2015 và các dạng câu hỏi bài tập do OECD phát hành lĩnh vực khoa học – Việt Nam. [5] Nguyễn Văn Biên (2016), Đề xuất khung năng lực và định hướng dạy học môn vật lí ở trường phổ thông,tạp chí khoa học – Trường ĐHSP Hà Nội, số 8B. [6] Hoàng Hòa Bình (2015), Năng lực và đánh giá theo năng lực, số 6(71),tạp chí khoa học Đại học sư phạm thành phố Hồ Chí Minh.

[7] Chiến lược phát triển giáo dục giai đoạn 2011-2020 ban hành kèm theo quyết định 711/QĐ-TTG ngày 13/6/2012 của Thủ tướng Chính phủ: “tiếp tục đổi mới phương pháp dạy học và đánh giá kết quả học tập, rèn luyện theo hướng phát huy tính tích cực, tự giác, chủ động, sáng tạo và năng lực tự học cho người học”.

[8] Vũ Thị Minh (2011), nghiên cứu xây dụng và sử dụng hệ thống bài tập sáng tạo trong dạy học phần cơ học lớp 10 THPT, Luận án Tiến sĩ, chuyên nghành lí luận và phương pháp dạy học bộ môn Vật lí, Đại học Vinh.

[9] Nghị quyết 29 ngày 4/11/2013 Hội nghị lần thứ 8 BCH Trung ương Đảng (Khóa XI) về đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo, đáp ứng yêu cầu công nghiệp hóa, hiện đại hóa điều kiện kinh tế thị trường theo định hướng xã hội chủ nghĩa và hội nhập quốc tế.

[10] Phạm Minh Hạc (1997), Tâm lý học Vư-Gốt-ski, NXB Giáo dục Hà Nội [11] Nguyễn Thanh Hải (2003), Bài tập định tính và câu hỏi thực tế vật lý 10, Nhà xuất bản Giáo dục [12] Nguyễn Thanh Hải (2007), Câu hỏi trắc nghiệm và bài tập tự luận vật lý 10, Nhà xuất bản Giáo dục.

[13] Nguyễn Thanh Hải (2011), Sử dụng bài tập định tính và câu hỏi thực tế trong dạy học vật lí, NXB Đại học sư phạm

95 [14] Lê Văn Giáo (2007),Bài giảng tích cực hóa hoạt động nhận thức của học sinh, Trường Đại học sư phạm, Đại học Huế.

[15] Dương Đức Giáp (2014), Bồi dưỡng năng lực giải quyết vấn đề cho học sinh trong dạy học một số kiến thức “ cơ học” vật lý 10 với sự hỗ trợ của bài tập vật lý, luận văn thạc sĩ Giáo dục học, Trường Đại học sư phạm Huế.

[16] Ngô Thị Bích Thảo (2002), “Rèn luyện năng lực sáng tạo cho HS trong dạy học phần cơ học lớp 8 THCS”, Luận văn thạc sĩ, ĐH Huế.

[17] Nguyễn Cảnh Toàn (2005), “ khơi dạy tìm năng sáng tạo” , NXB dân trí.

[18] Phạm Hữu Tòng (2012), Phát huy chức năng “ tổ chức, kiểm tra, định hướng hoạt động học” trong sự vận hành đồng bộ ba yếu tố “ Nội dung, mục tiêu, giải pháp dạy học” để nâng cao chất lượng và hiệu quả dạy học”, Bài giảng Cao học, Đại học sư phạm Hà Nội.

[19] Phạm Hữu Tòng (2004), dạy học vật lý ở trương phổ thông theo định hướng phát triển hoạt động tích cực tự chủ,sáng tạo vàkhoa học, NXB ĐHSP. [20] Phan Đồng Châu Thủy, Nguyễn Thị Ngân (2017), “ Xây dựng thang đo và bộ công cụ đánh giá năng lực giải quyết vấn đề cho học sinh qua dạy học dự án”, tạp chí khoa học, tập 14 (số 4), trường ĐHSP TP Hồ Chí Minh.

[21] Từ Đức Thảo (2012), Bồi dưỡng năng lực phát hiện và giải quyết vấn đề cho HSTHPT trong dạy hình học, luận án tiến sĩ Giáo dục, Trường Đại học Vinh.

[22] Lâm Quang Thiệp (2012), Đo lường và đánh giá hoạt động học tập trong nhà trường, NXB Đại học sư phạm.

[23] Nguyễn Đình Thước (2014), Sử dụng bài tập phát triển tư duy học sinh trong dạy học vật lý, Đại học Vinh.

[24] Từ điển Bách khoa Việt Nam, Nhà xuất bản Từ điển Bách khoa.

Tiếng anh [25] BERND – Nguyễn Văn Cường (2014) , Lý luận dạy học hiện đại, nhà xuất bản Đại học sư phạm.

[26] Côvaliôp A.G.(1971), Tâm lý học cá nhân, tập 2, NXB Giáo dục Hà Nội.

[27] Khalamop (1976), Phát huy tính tích cực của học sinh như thế nào, NXB Giáo dục Hà Nội.

96 [28] Lecne,I.Ia.(1977), dạy học nêu vấn đề ( Phan Tất Dắt dịch), Nhà xuất bản Giáo dục.

[29] Gardner, Howard (1999), Intelligence Reflamed: Multiple Intelligences for the 21st Century, Basic Books.

[30] Rudich P.A. (1986), Tâm lý học, NXB Thể dục thể thao.

[31]

Vietnamese by Minh Khai Hoang (2014), Từ điển năng lực của Đại học

Harvard.

[32] Weiner, F.E (2001), coparative performance measurement in schools, Weiheim and Basejl: Beltz Verlag, pp. 17-31, Bản dịch tiếng Anh

PL1 PHỤ LỤC Phụ lục 1 PHIẾU ĐIỀU TRA THỰC TRẠNG ĐÁNH GIÁ NĂNG LỰC GQVĐ CỦA HỌC SINH TRONG DẠY HỌC VẬT LÍ Ở TRƢỜNG PHỔ THÔNG 1. Em đã được nghe thầy (cô) giáo giới thiệu về định nghĩa năng lực GQVĐ hay chưa?

(Chỉ chọn một câu trả lời thích hợp). a. Có

b. Không

2. Em hiểu thế nào là đánh giá năng lực GQVĐ trong dạy học Vật lí? (Chỉ chọn những câu trả lời thích hợp). a. Đánh giá năng lực giải BTVL của học sinh. b. Đánh giá năng lực GQVĐ môn Vật lí của học sinh. c. Đánh giá kết quả học tập môn Vật lí của học sinh. d. Một cách hiểu khác. ..................................................................................................................... .....................................................................................................................

3. Trong dạy học Vật lí, học sinh có được đánh giá năng lực GQVĐ hay không? (Chỉ chọn một câu trả lời thích hợp). a. Có

b. Không

4. Việc đánh giá năng lực GQVĐ của học sinh ở trường do ai thực hiện? (Chỉ chọn một câu trả lời thích hợp). a. Do GV thực hiện. b. Do HS thực hiện. c. Do cả GV và HS thực hiện. d. Ý kiến khác. (Viết rõ ý kiến) ..................................................................................................................... .....................................................................................................................

5. Việc đánh giá năng lực GQVĐ của HS trong dạy học Vật lí ở trường được thực hiện trong thời gian nào? (Chỉ chọn những câu trả lời thích hợp). a. Sau khi kết thúc mỗi bài học. b. Trong quá trình dạy học. c. Sau mỗi phần hoặc mỗi chương.

PL2 d. Trong quá trình kiểm tra 45 phút, hoặc thi học kì. e. Một ý kiến khác. (Viết ý kiến khác) ....................................................................................................................... .......................................................................................................................

6. Trước khi dạy bài mới, GV có đặt vấn đề để dẫn dắt vào bài mới hay không? a. Không. b. Thỉnh thoảng. c. Thường xuyên.

7. Thông thường, khi GV đưa ra vấn đề, HS có tự tìm ra được điểm cốt lõi của vấn đề hay không? a. Không. b. Thỉnh thoảng. c. Thường xuyên.

8. Trong quá trình giải bài tập, GV thường phải gợi ý, hỗ trợ cho HS trong những giai đoạn nào? a. Xác định vấn đề cần giải quyết. b. Tìm phương pháp giải bài tập. c. Mở rộng bài tập.

9. Trong quá trình dạy học, GV có sử dụng các phương tiện dạy học trực quan hay không? a. Không. b. Thỉnh thoảng. c. Thường xuyên.

10. Khi giải bài tập, các em thường làm như thế nào? a. Giải theo phương pháp đã biết. b. Tìm nhiều cách giải và sử dụng phương pháp giải nhanh và hiệu quả nhất. c. Giải theo sự gợi ý của GV. 11. GV dùng những cách nào để đánh giá năng lực GQVĐ của HS? (HS có thể chọn hai hay nhiều đáp án) a. GV quan sát HS trong quá trình dạy học và ghi nhận xét. b. GV ra đề kiểm tra để HS làm và đánh giá điểm.

PL3 c. GV giao bài tập thực hành về nhà và đánh giá điểm bài làm. d. GV giao bài tập nhóm và đánh giá điểm theo nhóm. e. GV trao đổi và thống nhất với GV khác về kết quả học tập của HS. 12. Trong giờ học, khi GQVĐ, GV có phân nhóm để HS hoạt động nhóm để GQVĐ hay không? a. Không. b. Thỉnh thoảng. c. Thường xuyên.

13. GV đánh giá quá trình GQVĐ của HS bằng cách nào? a. Dựa theo tiêu chí và cho điểm. b. Chỉ đánh giá dựa vào kết quả cuối cùng mà HS xác định được. c. Ghi điểm và không nhận xét.

14. Khi HS trình bày vấn đề, GV có thường xuyên đặt câu hỏi để kiểm tra mức độ hiểu biết của HS về vấn đề hay không? a. Không. b. Thỉnh thoảng. c. Thường xuyên.

15. Khi chấm bài kiểm tra viết của HS, GV có ghi nhận xét vào bài kiểm tra hay không? a. Không. b. Thỉnh thoảng. c. Thường xuyên.

16. Đề kiểm tra môn Vật lí thường được ra ở hình thức nào? a. Trắc nghiệm khách quan. b. Tự luận. c. Kết hợp trắc nghiệm khách quan và tự luận.

17. Để kiểm tra mức độ vận dụng kiến thức của HS sau mỗi bài học, GV sử dụng hình thức nào? a. Đưa ra các bài tập thực tế, yêu cầu HS giải thích. b. Đưa ra bài tập, yêu cầu HS giải nhanh.

PL4 c. Yêu cầu HS tự đưa ra các vấn đề liên quan và giải thích.

18. Trong tiết bài tập, GV đưa ra các bài tập có mức độ như thế nào? a. Đưa ra hệ thống bài tập có sự phân hóa với các mức độ khác nhau. b. Đưa ra bài tập ở mức độ trung bình, không có sự phân hóa.

19. GV đã đưa ra những dạng bài tập nào để đánh giá năng lực GQVĐ của HS? a. Bài tập định lượng. b. Bài tập thí nghiệm. c. Bài tập thực tế. d. Dạng bài tập khác. ....................................................................................................................... .......................................................................................................................

20. Em cho rằng trong tiết học Vật lí, cần có những thay đổi như thế nào để giúp các em hứng thú hơn trong giờ học? ....................................................................................................................... ....................................................................................................................... .......................................................................................................................

Cảm ơn các em! Chúc các em học tập tốt!

PL5 Phụ lục 2 BẢNG KẾT QUẢ ĐIỀU TRA THỰC TRẠNG ĐÁNH GIÁ NĂNG LỰC GQVĐ CỦA HS TRONG DẠY HỌC VẬT LÍ Ở TRƢỜNG THPT Đáp án Câu

a

b

c

SL

%

SL

%

1

101

84,2

19

15,8

2

25

20,8

83

69,2

3

113

94,2

7

5,8

4

103

85,8

7

5

12

10,0

6

0

7

d

SL

%

12

10,0

5,8

10

8,4

9

7,5

21

17,5

0

34

28,3

86

71,7

0

0

27

22,5

93

77,5

8

10

8,4

98

81,7

101

84,2

9

9

7,5

106

88,3

5

4,2

10

23

19,2

97

80,8

0

0

11

43

35,8

115

95,8

45

37,5

12

7

5,8

63

52,5

50

41,7

13

13

10,8

74

61,7

33

27,5

14

0

0

23

19,2

97

80,8

15

93

77,5

20

16,7

7

5,8

16

65

54,2

0

0

55

45,8

17

27

22,5

83

69,2

10

8,3

18

73

60,8

47

39,2

19

87

72,5

10

8,3

43

19,2

e

SL

%

SL

%

78

65,0

0

0

50

41,7

57

47,5

PL6 Phụ lục 3 Các phiếu học tập và đáp án dạy bài: Lực đàn hồi. Định luật Húc.

PHT1. Tìm hiểu lực đàn hồi. Định luật Húc Bài tập 2. GV thực hiện nhanh thí nghiệm sau: + Dùng hai tay kéo hai đầu lò xo sao cho lò xo dãn ra. + Dùng hai tay nén hai đầu lò xo sao cho lò xo co lại.

Yêu cầu HS trả lời: + Khi lò xo đang dãn hay đang nén có lực nào tác dụng lên tay? + Biểu diễn phương và chiều của các lực do lò xo tác dụng lên tay trong hai trường hợp? + khi buông tay lực này gây ra tác dụng gì đối với lò xo và biến mất khi nào?

Trả lời: …………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………… Đáp án – BT 2: - Mức đầy đủ (M 2): trả lời 3 ý. + Khi lò xo đang dãn hay đang nén có lực nào tác dụng có lực đàn hồi tác dụng lên tay từ phía lò xo. + Biểu diễn phương và chiều của các lực do lò xo tác dụng lên tay:  Tự nhiên:  Kéo dãn:

 Nén: Mũi tên đen biểu diễn lực kéo và nén của tay tác dụng lên lò xo làm nó biến dạng.

Mũi tên đỏ biểu diễn lực đàn hồi do lò xo tác dụng lên tay khi nó biến dạng. + khi buông tay lực giúp lò xo lấy lại hình dạnh và kích thước ban đầu và biến mất khi lò xo thôi biến dạng.

PL7 - Mức chưa đầy đủ (M 1): trả lời 1 trong 3 ý trên.

- Không đạt ( M 0) : trả lời sai, không trả lời.

Bài tập 3. GV giao cho các nhóm học sinh - Một số quả cân có khối lượng như nhau 50g - Một lò xo.

- Một bảng phụ có gắn điểm treo lò xo; bảng được lắp trên giá đỡ.

- Một thước dùng để đo chiều dài.

GV yêu cầu học sinh thực hiện các nhiệm vụ sau: 1. Đề xuất phương án thí nghiệm đo độ lớn lực đàn hồi của lò xo theo khối lượng các quả cân.

2. Lấy kết quả đo ghi hoàn thành bảng số liệu: Lần đo

1

2

3

4

5

F(N) l(m)  l(m)

Dựa vào bảng số liệu tìm mối quan hệ giữa F và  l 3. Vẽ đồ thị mối quan hệ (F,  l) và nhận xét.

Trả lời: …………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………… Đáp án – BT 3: - Mức đầy đủ (M 2): trả lời 3 ý.

1. Đề xuất phương án thí nghiệm : + Treo một đầu lò xo vào điểm tựa + Gắn thước lên bảng để đo chiều dài lò xo khi chưa treo vật. + Lần lượt treo 1,2,3,4 quả cân vào đầu còn lại của lò xo, khi lò xo quả nặng cân bằng thì đọc số liệu tương ứng với số lần treo thêm.

Dựa vào điều kiện cân bằng ta có: F = P = mg.

2. Lấy kết quả đo: ghi và hoàn thành bảng số liệu tương tự Lần đo

1

2

3

4

5

F(N)

0

1

2

3

4

PL8 l(mm)

245

285

324

366

405

 l(mm)

0

40

79

121

160

Dựa vào bảng số liệu tìm mối quan hệ giữa F và  l Lần đo

1

2

3

4

F (N/mm) l

0,025

0,0253

0,0247

0,025

Nhận xét :

F = 0,025 (N/mm) = 25 (N/m) = K l

3. Vẽ đồ thị mối quan hệ (F,  l) và nhận xét. Đồ thị có dạng là đường thẳng qua O. F tỉ lệ thuận với  l, hệ số tỉ lệ K = 25(N/m) - Mức chưa đầy đủ (M 1): trả lời 1 trong 3 ý trên.

- không đạt ( M 0) : trả lời sai, không trả lời . …………………………..

PHT2. Vận dụng, củng cố Bài tập 4. Đồ thị biểu diễn sự phụ thuộc của độ dãn  l của một lò xo vào lực kéo F.

a) Tại sao có thể nói các cặp giá trị F và  l trên đồ thị đều nằm trong giới hạn đàn hồi của lò xo? b) Tìm độ cứng của lò xo. c) Khi kéo bằng lực Fx chưa biết, thì độ dãn của lò xo là 4,5 cm. Hãy xác định Fx bằng đồ thị.

Trả lời: ……………………………………………………………………………

PL9 ………………………………………………………………………………………. . Đáp án – BT 4: - Mức đầy đủ (M 2): trả lời 3 ý. a, Vì F tỉ lệ thuận với  l b, k =

F 5  = 56(N/m) l 9.102

c, F =

2,8  2,1  2, 45  2,5( N ) 2

- Mức chưa đầy đủ (M 1): trả lời 1 trong 3 ý trên.

- không đạt ( M 0) : trả lời sai, không trả lời.

Bài tập 5. Một lò xo có chiều dài tự nhiên là 5,0 cm. Treo lò xo thẳng đứng rồi móc vào đầu dưới một vật có khối lượng m1 = 0,50 kg, lò xo dài l1 = 7,0 cm. Nếu treo một vật khác có khối lượng m2 chưa biết , thì nó dài 6,5 cm. Lấy g = 9,8 m/s2. a, Xây dựng công thức liên hệ giữa lực, trọng lượng, khối lượng và độ biến dạng của lò xo. b, Tính độ cứng của lò xo và khối lượng m2 chưa biết.

Trả lời: …………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………. . Đáp án – BT 5: - Mức đầy đủ (M 2): trả lời 2 ý. a, Ta có: F = K.  l và P = mg Khi cân bằng: F = P Nên suy ra: b, k = m2 

F1 P1 m1 l1    F2 P2 m2 l2

F1 m1.g 0,5.9,8    245 N / m . l1 l1  l0 2.102 m1.l2 0,5.1,5   0,375kg l1 2

- Mức chưa đầy đủ (M 1): trả lời 1 trong 2 ý trên.

- không đạt ( M 0) : trả lời sai, không trả lời.

PL10 Bài tập trắc nghiệm Câu 1. Công thức của định luật Húc là A. F  ma .

B. F  G

m1 m2 . r2

C. F  k l .

D. F  N .

Câu 2. Kết luận nào sau đây không đúng đối với lực đàn hồi?

A. Xuất hiện khi vật bị biến dạng.

B. Luôn là lực kéo.

C. Tỉ lệ với độ biến dạng.

D. Luôn ngược hướng với lực làm nó bị biến dạng.

Câu 3. Treo một vật khối lượng m vào một lò xo có độ cứng k tại một nơi có gia tốc trọng trường g. Độ giãn của lò xo phụ thuộc vào A. m và k

B. k và g

C. m, k và g

D. m và g

Câu 4: Đối với các mặt tiếp xúc bị biến dạng khi ép vào nhau ,lực đàn hồi có phương A. song song với bề mặt tiếp xúc C.nằm ngang

B. thẳng đứng D. vuông góc với mặt tiếp xúc

Câu 5: Hai bạn Xuân và Thu nắm hai đầu một lực kế và kéo về hai phía khác nhau, lực kế chỉ 500 N. Lực đàn hồi của lò xo trong lực kế có độ lớn là: A. 1000 N

B. 250 N

C. 500 N

D. 200N

Câu 6: Một lo xo có chiều dài tự nhiên 20cm. Khi bị kéo, lò xo dài 24cm và lực đàn hồi của nó bằng 5N. Khi lực đàn hồi của lò xo bằng 10N, thì chiều dài của nó bằng: A. 28cm.

B. 48cm.

C.40cm.

D. 22 cm.

………………………………..

PHT3. Tìm tòi, mở rộng Bài tập 6. Trong đời sống và trong kĩ thuật lò xo được sử dụng trong các thiết bị gì?

Em hãy : a, Kể tên 5 thiết bị mà em biết. b, Thuyết trình những ứng dụng của lò xo trong đời sống và trong kĩ thuật.

Trả lời: …………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………

PL11 Đáp án – BT 6: - Mức đầy đủ (M 2): trả lời 2 ý.

Nhún xe máy, thú nhún, yên xe, cân lò xo, bút bi.

- Mức chưa đầy đủ (M 1): trả lời 1 trong 2 ý trên.

- không đạt ( M 0) : trả lời sai, không trả lời.

Bài tập 7. Khi kéo căng sợi dây; Khi đặt vật lên mặt tiếp xúc bị biến dạng khi ép. Em hãy cho biết a, Lực đàn hồi biểu hiện dưới dạng lực gì? b, Đặc điểm của các lực này như thế nào?

Trả lời: …………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………… Đáp án – BT 7: - Mức đầy đủ (M 2): trả lời 2 ý. + Lực đàn hồi xuất hiện ở sợi dây khi dây bị kéo căng: Lực căng dây T , T xuất hiện và có đặc điểm giống như lực đàn hồi ở lò xo khi bị kéo dãn + Lực đàn hồi xuất hiện bề mặt tiếp xúc: Phản lực N , N có phương vuông góc với mặt tiếp xúc.

- Mức chưa đầy đủ (M 1): trả lời 1 trong 2 ý trên.

- không đạt ( M 0) : trả lời sai, không trả lời.

PL12 Phụ lục 4 Các phiếu học tập và đáp án sử dụng trong dạy bài lực ma sát.

PHT1. Tìm hiểu lực ma sát trƣợt Bài tập 2. Một vật có trọng lượng 5N được kéo trượt đều trên mặt phẳng ngang có ma sát với lực kéo song song với mặt phẳng ngang và có độ lớn 1N. Tính độ lớn của lực ma sát và áp lực vật gây ra trên mặt tiếp xúc.

Trả lời: …………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………… Đáp án – BT 2: - Mức đầy đủ (M 2): trả lời 3 ý. + Theo định luật II Newtơn: P  N  F  Fms  0 (1) + Chiếu (1) lên phương của F ta được: Fms = F = 1N + Chiếu (1) lên phương của N ta được: N = P = 5N - Mức chưa đầy đủ (M 1): trả lời 1 trong 3 ý trên.

- Không đạt ( M 0) : trả lời sai, không trả lời.

Bài tập 3. GV giao cho mỗi nhóm HS một số dụng cụ thí nghiệm sau: + Ba khối hình hộp có khối lượng như nhau có gắn móc, các bề mặt khối có diện tích khác nhau. + Một lực kế thẳng, keo dán hai mặt và kéo. + một mặt gỗ phẳng đủ rộng để làm thí nghiệm.

GV yêu cầu các nhóm HS thực hiện nghiệm vụ sau: a, Đề xuất phương án đo độ lớn lực ma sát trượt dựa vào các dụng cụ đã giao. b, Thực hiện thí nghiệm kiểm tra độ lớn của lực ma sát trượt có phụ thuộc vào các yếu tố : + Vận tốc kéo vật chuyển động.( thay đổi tốc độ kéo) + Áp lực vật gây lên mặt tiếp xúc.(thực hiện với một mặt tiếp xúc với một vật, hai vật chồng lên nhau, ba vật chồng lên nhau) + Diện tích mặt tiếp xúc.( thực hiện kéo một vật ứng với diện tích tiếp xúc của các mặt khác nhau). + Tình trạng mặt tiếp xúc.( thực hiện kéo một vật ứng với các bề mặt có độ nhám

PL13 khác nhau). c, Nhận xét đặc điểm độ lớn ma sát trượt đối với từng trường hợp khảo sát nói trên.

Trả lời: …………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………… Đáp án – BT 3: - Mức đầy đủ (M 2): trả lời 3 ý. a, Phương án đo độ lớn của lực ma sát trượt: + Đặt vật trên mặt phẳng ngang, móc lực kế vào vật. + Dùng tay kéo vật sao cho lực kéo song song với mặt phẳng ngang, quan sát vật chuyển động ổn định thì đọc số chỉ trên lực kế. + Theo câu 2 độ lớn của lực ma sát chính là số chỉ của lực kế ta đọc được b, Thực hiện thí nghiệm kiểm tra: + Độ lớn của lực ma sát trượt và tốc độ chuyển động của vật: Chọn một vật và một mặt tiếp xúc nhất định: thực hiện kéo vật với nhiều lần kéo tương ứng với lực kéo khác nhau, mỗi lần kéo quan sát vật chuyển động ổn định thì đọc số chỉ trên lực kế.

Số chỉ lực kế ở các lần đo hầu như bằng nhau. + Độ lớn của lực ma sát trượt và áp lực lên mặt tiếp xúc: Chọn một vật và một mặt tiếp xúc nhất định: thực hiện kéo vật với nhiều lần kéo tương ứng với một vật, hai vật chồng lên nhau, ba vật chồng lên nhau. mỗi lần kéo quan sát vật chuyển động ổn định thì đọc số chỉ trên lực kế.

Số chỉ lực kế ở ba lần đo tương ứng N = P, 2P, 3P tăng theo tỉ lệ 1,2,3 gần đúng. + Độ lớn của lực ma sát trượt và diện tích mặt tiếp xúc: Chọn một vật với các bề mặt tiếp xúc có diện tích nhất định: thực hiện kéo vật với nhiều lần kéo tương ứng với mỗi diện tích mặt khác nhau, mỗi lần kéo quan sát vật chuyển động ổn định thì đọc số chỉ trên lực kế.

Số chỉ lực kế ở các lần đo hầu như bằng nhau. + Độ lớn của lực ma sát trượt và độ nhám mặt tiếp xúc: Chọn một vật với các bề mặt tiếp xúc có độ nhám khác nhau ( có thể tạo ra độ nhám bằng cách dán thủ công trước khi thực hiện): thực hiện kéo vật với nhiều lần kéo

PL14 tương ứng với mỗi mặt có độ nhám khác nhau, mỗi lần kéo quan sát vật chuyển động ổn định thì đọc số chỉ trên lực kế.

Số chỉ lực kế ở các lần đo không bằng nhau. Mặt có độ nhám cao thì số chỉ lực kế lớn hơn. c, Nhận xét đặc điểm độ lớn ma sát trượt : Độ lớn của lực ma sát trượt không phụ thuộc tốc độ chuyển động của vật, không phụ thuộc vào diện tích mặt tiếp xúc, tăng theo độ nhám bề mặt tiếp xúc. Đối với một cặp mặt tiếp xúc nhất định thì độ lớn của lực ma sát tỉ lệ thuần với áp lực vật lên mặt tiếp xúc; có thể biểu diễn : Fmst =  .N - Mức chưa đầy đủ (M 1): trả lời 1 trong 3 ý trên.

- Không đạt ( M 0) : trả lời sai, không trả lời.

....................................................................

PHT2. Tìm hiểu lực ma sát ngh và ma sát lăn Bài tập 4. Đặt một vật có trọng lượng P nằm yên trên mặt phẳng nghiêng một góc  so với phương ngang. a, Vẽ và tính độ lớn của lực ma sát nghỉ theo P và  . b, Tăng góc nghiêng của mặt phẳng sao cho vật vẫn đứng yên. Nhận xét độ lớn của lực ma sát nghỉ? c, Lực ma sát nghỉ có độ lớn cực đại khi nào?

Trả lời: …………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………… Đáp án – BT 4: - Mức đầy đủ (M 2): trả lời 3 ý. a,

+ Theo định luật II Newtơn: P  N  Fms  0 (1) + Chiếu (1) lên phương của F ta được: Fms = P.sin  b, Tăng góc  thì sin  tăng tức Fms tăng.

PL15 c, Đến khi vật bắt đầu trượt thì lực ma sát nghỉ có độ lớn cực đại.

- Mức chưa đầy đủ (M 1): trả lời 1 trong 3 ý trên.

- Không đạt ( M 0) : trả lời sai, không trả lời.

Bài tập 5. + Hãy so sánh cảm giác khi đi giày thông thường với đi giày trượt Patin? Tại sao? + Kể tên 3 đến 5 thiết bị trong gia đình có sử dụng ma sát lăn. + Ma sát lăn có đặc điểm gì? (xuất hiện khi nào, có tác dụng gì, có hại hay có lợi, tại sao người ta lại lại sử dụng nhiều ).

Trả lời: …………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………… Đáp án – BT 5: - Mức đầy đủ (M 2): trả lời 3 ý. + Đi giày Patin khó hơn vì giày Patin có 4 bánh xe sử dụng ma sát lăn. + Thiết bị trong gia đình sử dụng ma sát lăn: Xe đạp, Cửu sắt, Ghế xoay, Quạt, Xe đẩy hàng,… + Lực ma sát lăn xuất hiện khi vật chuyển động lăn, cản trở chuyển động lăn, hầu như có hại, người ta dùng nhiều để thay những vị trí ma sát trượt có hại vì hệ số ma sát lăn rất nhỏ.

- Mức chưa đầy đủ (M 1): trả lời 1 trong 3 ý trên.

- Không đạt ( M 0) : trả lời sai, không trả lời.

.......................................................................................

PHT3. Tìm hiểu vai trò của ma sát và cách khắc phục ma sát Bài tập 6. Thử tưởng tượng và mô tả cuộc sống trên Trái Đất khi không có ma sát. Lực ma sát có vai trò gì trong cuộc sống? Lực ma sát có hai hay có lợi? Tại sao người ta nói lực ma sát nghỉ có vai trò là lực phát động?

Trả lời: …………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………… Đáp án – BT 6: - Mức đầy đủ (M 2): trả lời 3 ý.

PL16 + Cuộc sống trên Trái Đất khi không có ma sát sẽ đảo lộn tất cả, Con người không thể thực hiện được việc mà mình muốn vì không có ma sát thì không thể cầm nắm, không thể đi lại,…. + Lực ma sát vừa có lợi vừa có hại. + Người ta nói lực ma sát nghỉ là lực phát động vì nhờ lực ma sát nghỉ các vật kể cả con người mới có thể vận động được.

Lực ma sát nghỉ đóng vai trò lực phát động.

v

F’msn

Fmsn

- Mức chưa đầy đủ (M 1): trả lời 1 trong 2 ý trên.

- Không đạt ( M 0) : trả lời sai, không trả lời.

Bài tập 7. Hàng ngày khi sử dụng các thiết bị có sự ảnh hưởng của ma sát như đóng mở cửa, xe máy, xe đạp, ghế, giày dép,…Em phải làm gì để khắc phục được ma sát giúp thiết bị hoạt động bền hơn theo thời gian.

Trả lời: …………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………… Đáp án – BT 7: - Mức đầy đủ (M 2): trả lời 3 ý. Để khắc phục được ma sát giúp thiết bị hoạt động bền hơn theo thời gian. + Vệ sinh thiết bị + Tra nhớt định kì vào các ổ bi, ổ trụ. + Xe máy phải thay nhớt và bảo dưỡng định kì.

- Mức chưa đầy đủ (M 1): trả lời 1 trong 2 ý trên.

- Không đạt ( M 0) : trả lời sai, không trả lời.

PL17 Phụ lục 5 Giáo án thực hiện bài: Lực ma sát Bài 12: LỰC MA SÁT I. MỤC TIÊU 1. Kiến thức: - Nêu được nguyên nhân của lực ma sát - Nêu được đặc điểm của lực ma sát nghỉ, lực ma sát trượt và ma sát lăn - Viết được công thức xác định độ lớn của lực ma sát trượt - Kể ra được một số tác dụng có lợi và có hại của lực ma sát 2. Kỹ năng: - Vận dụng được công thức tính lực ma sát trượt để giải được các bài tập đơn giản.

- Thiết kế, lắp ráp và tiến hành được các thí nghiệm để khảo sát sự phụ thuộc của lực ma sát nghỉ và ma sát trượt vào các yếu tố - Xác định được hệ số ma sát trượt bằng thí nghiệm - Xác định được hệ số ma sát nghỉ cực đại bằng thí nghiệm - Giải thích được các hiện tượng trong đời sống liên quan đến lực ma sát.

- Giải được các bài tập đơn giản về lực ma sát.

- Giải nhanh các câu trắc nghiệm.

3. Thái độ: - Tự tin đưa ra các ý kiến cá nhân khi thực hiện các nhiệm vụ ở lớp, ở nhà.

- Chủ động trao đổi, thảo luận với các học sinh khác và với giáo viên.

- Hợp tác chặt chẽ với các bạn khi thực hiện các nhiệm vụ nghiên cứu, làm việc ở nhà, thí nghiệm trên lớp.

4. Định hƣớng phát triển năng lực: Năng lực chung: Năng lực tự chủ và tự học, năng lực giao tiếp và hợp tác, năng lực giải quyết vấn đề Năng lực chuyên biệt: Năng lực ngôn ngữ, tính toán, tìm hiểu tự nhiên và xã hội, công nghệ, tin học, thẩm mỹ, thể chất

PL18 II CHUẨN BỊ CỦA GIÁO VIÊN VÀ HỌC SINH 1.Giáo viên Thiết bị dạy học: Máy chiếu, mặt phẳng nghiêng(thí nghiệm đo hệ số ma sat) ngang, vật nặng hình trụ, 4 bộ thí nghiệm nghiên cứu độ lớn của lực ma sát theo yêu cầu ở câu 3 PHT1.

Chuẩn bị phần khởi động cho tiết học: GV thực hiện thí nghiệm đã nêu ở câu 1. GV yêu cầu học sinh trả lời nhanh các câu hỏi. Từ đó đề xuất vấn đề cần nghiên cứu trong bài học PHT 1: Tìm hiểu lực ma sát trượt.

HS đề xuất vấn đề cần nghiên cứu từ bài tập thí nghiệm phần khởi động.

Tìm hiểu cách thực hiện đề xuất phương án thông qua giải bài tập định lượng câu 2 ở PHT1 và giải quyết vấn đề thông qua việc thực hiện câu lệnh trong câu 3.

Hs báo cáo, GV hướng dẫn học sinh thảo luận chốt nội dung cần giải quyết Ghi chú: Các nhóm HS đều tham gia tìm hiểu và giải bài tập.

Các nhóm đề xuất phương án, báo cáo, nhận xét và kết luận nội dung thực hiện.

Trả lời câu 2 sẽ giúp được học sinh xác định nhanh phương án đo.

Trả lời câu 3 sẽ giúp được học sinh xác định được công thức đo độ lớn lực ma sát trượt.

PHT 2: Tìm hiểu lực ma sát nghỉ và lực ma sát lăn.

GV làm nảy sinh vấn đề ở câu hỏi 4 và câu5.

HS dùng kiến thức đã biết và định luật để giải quyết vấn đề thông qua giải các bài tập.

HS tiếp tục vận dụng kiến thức để giải quyết vấn đề ở câu 4 và câu 5.

Tìm hiểu cách giải và chốt lại phương pháp thông qua báo cáo thực hiện việc giải bài tập.

Ghi chú: Phần này có nội dung báo cáo khi trả lời câu hỏi từ PHT2 Nội dung 1 là câu 4; nội dung 2 là câu 5 Trong quá trình học sinh thực hiện vụ GV giám sát và gợi ý, mức gợi ý tùy thuộc vào mức độ thực hiện nhiệm vụ của học sinh.

PL19 PHT3: Tìm hiểu vai trò của lực ma sát và cách khắc phục ma sát có hại GV giao nhiệm vụ thông qua PHT3 HS vận dụng kiến thức để giải quyết các vấn đề đặt ra trong PHT3.

HS chuẩn bị trước ở nhà thông qua slides trình chiếu do các nhóm, đại diện nhóm trình bày Cả lớp nhận xét và thống nhất.

Ghi chú: GV hướng dẫn các thành viên của nhóm tham gia.

HS không cần thiết phải làm hết các bài tập trong PHT3 này, số bài tập còn lại giao cho HS về nhà làm nộp phiếu đánh giá ở tiết sau.

PHT4: Vận dụng, tìm tòi mở rộng GV giao nhiệm vụ thông qua PHT4 HS vận dụng kiến thức để giải các bài tập trong PHT4. Đại diện nhóm báo cáo kết quả Cả lớp nhận xét và thống nhất.

Ghi chú: GV hướng dẫn các thành viên của nhóm tham gia.

HS không cần thiết phải làm hết các bài tập trong PHT4 này, số bài tập còn lại giao cho HS về nhà làm nộp phiếu đánh giá ở tiết sau.

2.Học sinh Ôn lại kiến thức đã học về các định luật New tơn, 3 lực cơ học.

Chuẩn bị các nhiệm vụ học tập được giao.

Bảng phụ để báo cáo.

3. Bảng tham chiếu các yêu cầu cần đạt trong câu hỏi, bài tập.

Nội dung

Nhận biết

Thông hiểu

Vận dụng

Vận dụng cao

Lực ma

- Lực ma sát

- Hiểu được

- Phát hiện được

- Vận dụng để giải

sát

xuất hiện khi

đặc điểm của sự ảnh hưởng

được các bài tập trong

nào.

từng lực ma

của lực ma sát

SGK và SBT

- Lực ma sát

sát

trong các hoạt

có 3 loại

- Hiểu được

động hàng ngày

- Viết được

các vai trò

- Kết hợp giữa lực ma

PL20 hệ thức của

của lực ma

- Giải thích một

sát và các định luật

lực ma sát

sát trong đời

số hiện tương

New tơn để khảo sát

trượt.

sống.

xảy ra trong tự

các bài toán có liên

- Phát biểu

- Cách khắc

nhiên là do lực

quan

được các yếu phục ma sát tố xác định

ma sát

có hại

lực ma sát.

- Những ứng dung của lực ma sát Bảng2.5. tham chiếu các yêu cầu cần đạt trong câu hỏi, bài tập bài “ Lực ma sát”.

III.TỔ CHỨC HOẠT ĐỘNG HỌC TẬP: A. KHỞI ĐỘNG: Bước 1 – Làm nảy sinh vấn đề - Vào bài mới 1. Mục tiêu: Qua quan sát GV thực hiện bài tập thí nghiêm câu 1, HS trả lời nhanh các câu hỏi giúp học sinh phát hiện vấn đề, từ đó đề xuất vấn đề cần nghiên cứu trong bài học 2. Phương pháp / Kĩ thuật dạy học: dạy học GQVĐ, bài tập thí nghiệm, pháp vấn, trả lời nhanh.

3. Hình thức tổ chức hoạt động: Hoạt động tập thể.

4. Phương tiện dạy học: Các dụng cụ thực hiện thí nghiệm.

5. Sản phẩm: Vấn đề nảy sinh là HS cần tìm hiểu những vấn đề liên quan đến lực ma sát .

6. Đánh giá sản phẩm: GV theo dõi cá nhân và các nhóm học sinh GV có thể cho học sinh đánh giá lẫn nhau trong quá trình báo cáo kết quả hoạt động Căn cứ vào sản phẩm học tập và thái độ học tập đánh giá được khả năng vận dụng giải quyết tình huống vào thực tiễn

PL21

Hoạt động của GV

Hoạt động của HS

Năng lực GQVĐ

- Thực hiện thí nghiệm HS - Cá nhân và các nhóm tiếp quan sát.

- Trả lời nhanh yêu cầu trong câu hỏi 1.

thu và thực hiện nhiệm vụ được giao.

- Các nhóm lắng nghe, trả

- Theo dõi, hướng dẫn và

lời nhanh câu hỏi 1

giúp đỡ HS thực hiện

- Các nhóm xác định và ghi

nhiệm vụ.

nhớ vấn đề cần nghiên cứu trong bài học.

Thành tố: phát hiện vấn đề

B. HÌNH THÀNH KIẾN THỨC (Bao gồm bước 2 - Phát biểu vấn đề, bước 3 - giải quyết vấn đề, bước 4 - rút ra kết luận) Hoạt động 1: Tìm hiểu lực ma sát trượt 1. Mục tiêu: - Nêu được đặc điểm xuất hiện,phương ,chiều của lực ma sát trượt.

- Biểu diễn được véctơ lực ma sát trượt.

- Thiết lập biểu thức độ lớn lực ma sát trượt thông qua thí nghiệm.

2. Phương pháp/ Kĩ thuật dạy học: dạy học giải quyết vấn đề, bài tập thí nghiệm, hoạt động nhóm.

3. Hình thức tổ chức hoạt động: nhiệm vụ được giao cho cả lớp, học sinh thực hiện nhiệm vụ 4. Phương tiện dạy học: bảng phụ, 4 bộ thí nghiệm theo yêu cầu trong câu 2 PHT1.

5. Sản phẩm: Bài báo cáo kết quả hoạt động của nhóm trước lớp.

6. Đánh giá sản phẩm: + GV theo dõi cá nhân và các nhóm học sinh + GV có thể cho học sinh đánh giá lẫn nhau trong quá trình báo cáo kết quả hoạt động + Căn cứ vào sản phẩm học tập và thái độ học tập đánh giá được khả năng vận dụng kiến thức vật lí giải quyết tình huống vào thực tiễn.

PL22 Hoạt động của GV

Hoạt động của HS

- Chuyển giao nhiệm vụ

- Thực hiện nhiệm vụ học

học tập PHT1:

tập

- Yêu cầu học sinh giải bài

- Các nhóm lắng nghe, ghi

tập BT 2 PHT1

nhớ thông tin

- Yêu cầu các nhóm trình bày

- Trao đổi thảo luận

BT 2 trên bảng phụ.

- Các nhóm trình bày trên

- Theo dõi, hướng dẫn, giúp

bảng phụ ( yêu cầu câu 2).

đỡ học sinh thực hiện nhiệm

Đại diện nhóm trình bày

vụ.

cách giải

- Đánh giá kết quả thực hiện

- Các nhóm khác nhận xét.

Năng lực GQVĐ Thành tố: giải quết vấn đề

nhiệm vụ của học sinh.

- Chuyển giao nhiệm vụ

- Thực hiện nhiệm vụ học

Thành tố : Phát hiện và đề

học tập: PHT1

tập

xuất giải pháp

- Yêu cầu học sinh trả lời BT

- Các nhóm lắng nghe, ghi

3

nhớ thông tin

- Yêu cầu các nhóm trình bày

- Trao đổi thảo luận

ý a BT 2 trên bảng phụ.

- Đại diện nhóm đề xuất

- Theo dõi, hướng dẫn, giúp

phương án đo lực ma sát

đỡ học sinh thực hiện nhiệm

của nhóm.

vụ ý 2,3 trong BT 2.

- Các nhóm khác nhận xét

- Đánh giá kết quả thực hiện

chốt phương án thực hiện.

nhiệm vụ của học sinh.

- Các nhóm thực hiện thí nghiệm, lấy kết quả, sử lý kết quả, nhận xét kết quả.

- Đại diện nhóm báo cáo kết quả thực hiện của nhóm.

- Các nhóm nhận xét, thống

- GV giúp học sinh thống

nhất kết quả thực hiện:

nhất nội dung kiến thức đã

Viết biểu thức độ lớn của

thực hiện

lực ma sát

PL23 Hoạt động 2: Tìm hiểu lực ma sát nghỉ, lực ma sát lăn.

1. Mục tiêu: - Nêu được đặc điểm của lực ma sát nghỉ.

- Thực hiện thí nghiêm đo độ lớn của lực ma sát nghỉ cực đại.

- Nêu được đặc điểm của lực ma sát nghỉ.

2. Phương pháp/ Kĩ thuật dạy học: dạy học giải quyết vấn đề,bài tập thí nghiệm,hoạt động nhóm.

3. Hình thức tổ chức hoạt động: nhiệm vụ được giao cho cả lớp, học sinh thực hiện nhiệm vụ 4. Phương tiện dạy học: bảng phụ, các bộ dụng cụ thực hiện thí nghiệm.

5. Sản phẩm: Bài báo cáo kết quả hoạt động của nhóm trước lớp.

6. Đánh giá sản phẩm: + GV theo dõi cá nhân và các nhóm học sinh + GV có thể cho học sinh đánh giá lẫn nhau trong quá trình báo cáo kết quả hoạt động + Căn cứ vào sản phẩm học tập và thái độ học tập đánh giá được khả năng vận dụng kiến thức vật lí giải quyết tình huống vào thực tiễn Hoạt động của GV

Hoạt động của HS

Năng lực GQVĐ

- Chuyển giao nhiệm vụ

- Thực hiện nhiệm vụ học

Thành tố : Phát hiện và đề

học tập: PHT2

tập

xuất giải pháp

- Yêu cầu học sinh giải bài

- Trao đổi thảo luận

tập BT 4

- Đại diện nhóm đề xuất

- Yêu cầu các nhóm trình

báo cáo

trên bảng phụ.

- Các nhóm khác nhận xét

- Theo dõi, hướng dẫn,

chốt đáp án.

giúp đỡ học sinh thực hiện

- Các nhóm trao đổi và rút

nhiệm vụ trong BT 4.

ra đánh giá về đặc điểm của

- Đánh giá kết quả thực

lực ma sát nghỉ.

hiện nhiệm vụ của học

- Cá nhóm tiếp tục trao đổi

sinh.

trả lời BT 5 PHT2 - Các nhóm báo cáo, trao

PL24 đổi và rút ra đánh giá về đặc điểm của lực ma sát lăn.

- GV giúp học sinh thống nhất nội dung kiến thức đã thực hiện Hoạt động 3: Vai trò của lực ma sát trong đời sống và cách khắc phục ma sát có hại 1. Mục tiêu: - HS nêu vai trò của lực ma sát trong đời sống.

- Biết cách khắc phục ma sát có hại - Biết cách sử dụng và bảo quản thiết bị 2. Phương pháp/ Kĩ thuật dạy học: dạy học giải quyết vấn đề, giao nhiệm vụ ở nhà, hoạt động nhóm, thuyết trình.

3. Hình thức tổ chức hoạt động: nhiệm vụ được giao cho cả lớp, học sinh thực hiện nhiệm vụ được soạn trên slides trình chiếu khi thuyết trình.

4. Phương tiện dạy học: máy chiếu.

5. Sản phẩm: Bài báo cáo kết quả hoạt động của nhóm trước lớp.

6. Đánh giá sản phẩm: + GV theo dõi cá nhân và các nhóm học sinh + GV có thể cho học sinh đánh giá lẫn nhau trong quá trình báo cáo kết quả hoạt động + Căn cứ vào sản phẩm học tập và thái độ học tập đánh giá được khả năng vận dụng kiến thức vật lí giải quyết tình huống vào thực tiễn Hoạt động của GV

Hoạt động của HS

Năng lực GQVĐ

- Chuyển giao nhiệm vụ

- Thực hiện nhiệm vụ học

- Thành tố : đánh giá kết

học tập: Yêu cầu các

tập

quả thực hiện.

nhóm hoàn thành báo cáo

- Trao đổi thảo luận

bằng các slides để trình

- Các nhóm trình bày thuyết

chiếu khi báo cáo( PHT 3)

trình trên slides. Đại diện

PL25 - Theo dõi, hướng dẫn,

nhóm thuyết trình

giúp đỡ học sinh thực hiện

- Các nhóm khác nhận xét.

nhiệm vụ.

- Đánh giá kết quả thực hiện nhiệm vụ của học sinh.

C. VẬN DỤNG, TÌM TÒI, MỞ RỘNG ( Bước 5 của dạy học giải quyết vấn đề) Hoạt động 4: Vận dụng củng cố, tìm tòi mở rộng 1. Mục tiêu: Giải được một số bài tập liên quan đến lực ma sát.

2. Phương pháp/ Kĩ thuật dạy học: tự học thông qua phiếu bài tập.

3. Hình thức tổ chức hoạt động: GV viên chuẩn bị câu hỏi, bài tập, các nhóm trả lời.

4. Phương tiện dạy học: Máy chiếu, PHT4 5. Sản phẩm: Bài báo cáo kết quả bài tập của nhóm trước lớp.

6. Đánh giá sản phẩm: + GV theo dõi cá nhân và các nhóm học sinh + GV có thể cho học sinh đánh giá lẫn nhau trong quá trình báo cáo kết quả hoạt động + Căn cứ vào sản phẩm học tập và thái độ học tập đánh giá được khả năng vận dụng kiến thức vật lí giải quyết tình huống vào thực tiễn Hoạt động của GV

Hoạt động của HS

- Chuyển giao nhiệm vụ

- Thực hiện nhiệm vụ học

học tập: PHT4

tập

- Thành tố : giải quyết

- Yêu cầu HS hoàn thành

- Trao đổi thảo luận

vấn đề

các bài tập trong phiếu học

- Các nhóm trình bày báo

tập PHT4

cáo kết quả thực hiện

- Theo dõi, hướng dẫn,

- Các nhóm khác nhận xét.

giúp đỡ học sinh thực hiện nhiệm vụ.

Năng lực GQVĐ

PL26 - Đánh giá kết quả thực hiện nhiệm vụ của học sinh.

D. HƢỚNG DẪN HỌC Ở NHÀ - Yêu cầu học sinh giải các bài tập còn lại trong PHT4 - Học sinh chuẩn bị bài “Bài toán động lực học” E. CÁC PHIẾU HỌC TẬP ĐƢỢC SỬ DỤNG TRONG BÀI HỌC F. RÚT KINH NGHIỆM …………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………

Bảng 2.6. đánh giá năng lực GQVĐ của HS bài “ Lực ma sát”.

PHT1/câu..

NL

Chỉ

thành tố

hành vi

Các mức độ

số 1

2

3

Bài tập 1:...

2. Thu

Thu thập

Nhận ra

Chỉ ra được

a, Lực nào giúp

thập thông

được kết

được có lực

có 3 loại ma

vật đứng yên trên

tin và làm

quả nhưng

sự xuất hiện

sát .nêu

mặt phẳng

rõ các

còn chậm

của lực ma

được đặc

nghiêng, lực nào

thông tin

sát ở mặt

điểm của

giúp đang chuyển

liên quan

tiếp xúc

từng lực.

động dừng lại?

3. Phân

Phân tích và

Phân tích và

dừng lại ở

chỉ ra được

chưa tìm ra

việc có lực

đặc điểm

loại có đặc điểm

nguyên

cản chuyển

của lực.

như thế nào?

nhân

động

4. Đề xuất

Phải có sự

Tự đề xuất

Đề xuất

giải pháp

trợ giúp của

phương án

nhanh

GV

chưa tối ưu

phương án

b, Lực ma sát có

Đề xuất

mấy loại? Mỗi

giải pháp

Có phân

tích vấn đề tích nhưng

và chọn

PL27 phương án tối ưu Bài tập 2: ...Tính

5. Lập kế không tự trả Tự

độ lớn của lực ma

hoạch

lời

nêu ra Tự

nêu ra

nội dung và nội dung và

sát và áp lực vật

công

thức công

thức

gây ra trên mặt

nhưng chưa hoàn chỉnh

tiếp xúc.

hoàn chỉnh 6. Thực

Có nêu công Tự trả lời

Tự trả lời

hiện

thức nhưng

nhưng chư

hoàn chỉnh

sai

hoàn chỉnh

câu hỏi

Giải quyết vấn đề Bài tập 3: ...

5. lập kế không đánh Tự trả lời Tự

a, Đề xuất

hoạch

giá

phương án đo độ

nhưng

chư nội dung và

hoàn chỉnh

lớn lực ma sát

công

thức

hoàn chỉnh

trượt dựa vào các

6.

dụng cụ đã giao.

hiện

Thực không trả

Trả lời được Trả lời cả 1 trong 2 ý hai ý đúng đúng

b, Thực hiện thí nghiệm kiểm tra

4. Đề xuất Phải có sự Tự đề xuất

độ lớn của lực ma Đề xuất

giải pháp

sát trượt có phụ

nêu ra

giải pháp

trợ giúp của phương GV

phương và

tố nào?

Giải

phương

c, Nhận xét đặc

quyết

tối ưu

điểm độ lớn ma

vấn đề

sát trượt đối với từng trường hợp khảo sát nói trên.

- Hình ảnh trình chiếu vai trò của lực ma sát trong đời sống

xuất

án nhanh

chưa tối ưu

thuộc vào các yếu

Đề

án chọn án

PL28 * Ứng dụng của lực ma sát trong thực tiễn như : Dụng cụ mài dao kéo, phanh xe,…

*Ma sát có lợi hay có hại

Có lợi

Trong việc lái xe, có thể dừng xe theo ý muốn nhờ vào ma sát của phanh xe.

Ma sát trượt còn được ứng dụng trong việc mài nhẵn các bề mặt cứng như kim lọai hoặc gỗ

PL29

Lực ma sát nghỉ đóng vai trò lực phát động.

v

F’msn

Fmsn

Có hại • Ma sát trượt có hại khi cản trở chuyển động, làm mòn các chi tiết máy. Biện pháp: tra dầu mỡ công nghiệp

PL30 Phụ lục 6 PHIẾU THĂM DÒ Ý KIẾN CỦA HỌC SINH SAU KHI THỰC NGHIỆM Để có cơ sở nghiên cứu đề tài “Sử dụng phối hợp các loại bài tập theo định hướng phát triển năng lực giải quyết vấn đề của học sinh trong dạy học chương “Động lực học chất điểm” Vật lý 10”, mong các em vui lòng cho biết một số ý kiến xung quanh vấn đề học môn Vật lí theo những nội dung dưới đây. (Hãy đọc kĩ những nội dung dưới đây và đánh dấu x vào ý kiến mà các em cho là phù hợp nhất).

Câu 1: Em có hứng thú học môn Vật lí không?

Có

Không

Bình thường

Câu 2: Em có thường chăm chú nghe thầy cô giáo giảng bài môn Vật lí hay không?

Thường xuyên

Thỉnh thoảng

Không

Câu 3: Trong quá trình dạy học môn Vật lí, Em có tham gia phát biểu xây dựng bài hay không?

Thường xuyên

Thỉnh thoảng

Không

Câu 4: Em thấy hứng thú nhất khi giải dạng bài tập Vật lí nào dưới đây?

Bài tập thực tế

Bài tập định lượng

Bài tập thí nghiệm

Câu 5: Theo Em, một số bạn không giải quyết được vấn đề GV đặt ra là do đâu?

Chưa nắm được phương pháp giải quyết vấn đề. Không nỗ lực suy nghĩ và tìm tòi. Do yếu tố bẩm sinh.

Câu 6: Qua một số tiến trình dạy học thuộc phần “động lực học chất điểm”, Em có cho rằng năng lực GQVĐ của bản thân được nâng cao hơn hay không?

Có. Tiến bộ hơn nhiều. Có. Nhưng chỉ một ít Không. Vẫn như cũ.

Chân thành cảm ơn sự hợp tác của các em! Chúc các em học tập tốt!

PL31

Phụ lục 6 MỘT SỐ HÌNH ẢNH THỰC TẬP SƢ PHẠM

PL32