Sử dụng hệ thống bài tập trong dạy học chương Đại cương về kim loại – Hóa học 12 nhằm phát triển

LUẬN VĂN SIÊU CẤP CHANNEL

vectorstock.com/21449737

Ths Nguyễn Thanh Tú eBook Collection DẠY KÈM QUY NHƠN DISSERTATION PHÁT TRIỂN NỘI DUNG

Sử dụng hệ thống bài tập trong dạy học chương Đại cương về kim loại – Hóa học 12 nhằm phát triển năng lực vận dụng kiến thức cho học sinh trung học phổ thông (2018) PDF VERSION | 2018 EDITION ORDER NOW / CHUYỂN GIAO QUA EMAIL TAILIEUCHUANTHAMKHAO@GMAIL.COM Tài liệu chuẩn tham khảo Phát triển kênh bởi Ths Nguyễn Thanh Tú Đơn vị tài trợ / phát hành / chia sẻ học thuật : Nguyen Thanh Tu Group Hỗ trợ trực tuyến Fb www.facebook.com/DayKemQuyNhon Mobi/Zalo 0905779594

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM HÀ NỘI 2

TRẦN MẠNH HOÀNG

SỬ DỤNG HỆ THỐNG BÀI TẬP TRONG DẠY HỌC CHƢƠNG ĐẠI CƢƠNG VỀ KIM LOẠI – HÓA HỌC 12 NHẰM PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC VẬN DỤNG KIẾN THỨC CHO HỌC SINH TRUNG HỌC PHỔ THÔNG

LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC

HÀ NỘI, 2018

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM HÀ NỘI 2

TRẦN MẠNH HOÀNG

SỬ DỤNG HỆ THỐNG BÀI TẬP TRONG DẠY HỌC CHƢƠNG ĐẠI CƢƠNG VỀ KIM LOẠI – HÓA HỌC 12 NHẰM PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC VẬN DỤNG KIẾN THỨC CHO HỌC SINH TRUNG HỌC PHỔ THÔNG Chuyên ngành: Lí luận và Phƣơng pháp dạy học bộ môn Hóa học Mã số: 8 14 01 11

LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: TS. Nguyễn Thị Kim Thành

HÀ NỘI, 2018

LỜI CẢM ƠN Em xin gửi lời cảm ơn chân thành nhất tới Ban Giám hiệu trƣờng Đại học Sƣ phạm Hà Nội 2, phòng Sau đại học, khoa Hóa học, quý thầy, cô đã tận tình giảng dạy và tạo mọi điều kiện thuận lợi để em học tập, nghiên cứu và hoàn thành khóa học.

Em xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc đến TS. Nguyễn Thị Kim Thành về sự hƣớng dẫn tận tình và đầy tâm huyết trong suốt quá trình xây dựng và hoàn thiện đề tài.

Em chân thành cảm ơn Ban Giám đốc, quý Thầy giáo, Cô giáo và các em học sinh tại các trƣờng Trung tâm GDNN – GDTX Vũ Thƣ, Trung tâm GDTX thành phố Thái Bình – Tỉnh Thái Bình đã tạo điều kiện, giúp đỡ em trong suốt quá trình thực nghiệm.

Em xin chân thành cảm ơn gia đình, ngƣời thân, bạn bè, đồng nghiệp đã luôn ủng hộ, động viên để em hoàn thành luận văn.

Hà Nội, tháng 8 năm 2018 Tác giả luận văn

Trần Mạnh Hoàng

LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan rằng số liệu và kết quả nghiên cứu trong luận văn này là trung thực và không trùng lặp với các đề tài khác.

Tôi cũng xin cam đoan rằng mọi sự giúp đỡ cho việc thực hiện luận văn này đã đƣợc cảm ơn và các thông tin trích dẫn trong luận văn đã đƣợc chỉ rõ nguồn gốc.

Hà Nội, tháng 8 năm 2018 Tác giả luận văn

Trần Mạnh Hoàng

DANH MỤC NHỮNG CHỮ VIẾT TẮT TRONG LUẬN VĂN

BTHH

Bài tập Hóa học

DHHH

Dạy học hóa học

ĐC

Đối chứng

ĐHSP

Đại học sƣ phạm

GDNN

Giáo dục nghề nghiệp

GDTX

Giáo dục thƣờng xuyên

GV

Giáo viên

HS

Học sinh

NL

Năng lực

NLVDKT

Năng lực vận dụng kiến thức

Nxb

Nhà xuất bản

PP

Phƣơng pháp

PPDH

Phƣơng pháp dạy học

PTHH

Phƣơng trình hóa học

SGK

Sách giáo khoa

TN

Thực nghiệm

THPT

Trung học phổ thông

TNSP

Thực nghiệm sƣ phạm

VDKT

Vận dụng kiến thức

MỤC LỤC MỞ ĐẦU ..................................................................................................................... 1 1. Lý do chọn đề tài .................................................................................................. 1 2. Mục đích nghiên cứu ............................................................................................ 2 3. Đối tƣợng, khách thể nghiên cứu và phạm vi nghiên cứu ................................... 2 4. Nhiệm vụ nghiên cứu ........................................................................................... 3 5. Câu hỏi nghiên cứu .............................................................................................. 3 6. Giả thiết khoa học ................................................................................................ 3 7. Phƣơng pháp nghiên cứu...................................................................................... 4 8. Đóng góp mới của đề tài luận văn ....................................................................... 4 9. Cấu trúc của đề tài ................................................................................................ 5 NỘI DUNG ................................................................................................................. 6 CHƢƠNG 1. CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC VẬN DỤNG KIẾN THỨC CHO HỌC SINH TRUNG HỌC PHỔ THÔNG ....................................................................................................................... 6 1.1. Lịch sử vấn đề nghiên cứu ................................................................................ 6 1.2. Định hƣớng đổi mới chƣơng trình giáo dục phổ thông hiện nay ...................... 7 1.2.1. Giáo dục định hƣớng năng lực .................................................................... 7 1.2.2. Những năng lực cần phát triển cho học học sinh trung học phổ thông ...... 8 1.2.3. Đổi mới kiểm tra đánh giá .......................................................................... 9 1.3. Năng lực và năng lực vận dụng kiến thức....................................................... 10 1.3.1. Khái niệm về năng lực .............................................................................. 10 1.3.2. Năng lực vận dụng kiến thức .................................................................... 10 1.3.2.1. Khái niệm năng lực vận dụng kiến thức ............................................. 10 1.3.2.2. Cấu trúc của năng lực vận dụng kiến thức .......................................... 11 1.3.2.3. Biểu hiện của năng lực vận dụng kiến thức ........................................ 12 1.3.2.4. Biện pháp phát triển năng lực vận dụng kiến thức ............................. 12 1.3.2.5. Đánh giá năng lực vận dụng kiến thức trong dạy học hóa học ........... 13

1.4. Một số phƣơng pháp dạy học tích cực nhằm phát triển năng lực vận dụng kiến thức cho học sinh................................................................................... 14 1.4.1. Dạy học theo góc ...................................................................................... 14 1.4.1.1. Khái niệm ............................................................................................ 14 1.4.1.2. Quy trình thực hiện học theo góc ........................................................ 14 1.4.1.3.Ƣu điểm và hạn chế của PPDH theo góc ............................................. 15 1.4.2. Dạy học theo hợp đồng ............................................................................. 15 1.4.2.1. Khái niệm dạy học theo hợp đồng ...................................................... 15 1.4.2.2. Tiến trình dạy học theo hợp đồng ....................................................... 15 1.4.2.3. Ƣu điểm và hạn chế của phƣơng pháp dạy học theo hợp đồng .......... 16 1.5. Bài tập hóa học ................................................................................................ 17 1.5.1. Khái niệm bài tập hóa học ........................................................................ 17 1.5.2. Ý nghĩa của bài tập hóa học ...................................................................... 17 1.5.3. Cơ sở phân loại bài tập hóa học ................................................................ 18 1.5.3.1. Dựa vào mức độ tƣ duy....................................................................... 18 1.5.3.2. Dựa vào hình thức. .............................................................................. 18 1.5.3.3. Dựa vào nội dung kiến thức ................................................................ 19 1.5.4. Vai trò của bài tập hóa học trong việc phát triển năng lực vận dụng kiến thức cho học sinh ........................................................................................ 19 1.5.5 Xu hƣớng phát triển bài tập hiên nay ......................................................... 21 1.6. Thực trạng sử dụng BTHH nhằm phát triển NL VDKT cho HS THPT ......... 22 1.6.1. Đặc điểm chung của trung tâm GDNN – GDTX...................................... 22 1.6.1.1. Nhiệm vụ của trung tâm GDNN – GDTX .......................................... 22 1.6.1.2. Đặc điểm tâm sinh lí lứa tuổi, trình độ nhận thức của học sinh ......... 22 1.6.2. Nhiệm vụ điều tra...................................................................................... 23 1.6.3. Đối tƣợng điều tra ..................................................................................... 23 1.6.4. Nội dung điều tra ...................................................................................... 23 1.6.5. Phƣơng pháp điều tra ................................................................................ 24 1.6.6. Kết quả điều tra ......................................................................................... 24

1.6.6.1. Với giáo viên ....................................................................................... 24 1.6.6.2. Với học sinh ....................................................................................... 25 Tiểu kết chƣơng 1 .................................................................................................. 28 CHƢƠNG 2. SỬ DỤNG HỆ THỐNG BÀI TẬP CHƢƠNG ĐẠI CƢƠNG VỀ KIM LOẠI NHẰM PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC VẬN DỤNG KIẾN THỨC CHO HỌC SINH TRUNG HỌC PHỔ THÔNG ...................................................... 29 2.1. Phân tích vị trí, cấu trúc nội dung chƣơng Đại cƣơng về kim loại ................. 29 2.1.1 Vị trí chƣơng Đại cƣơng về kim loại trong chƣơng trình môn Hóa học trung học phổ thông ..................................................................................... 29 2.1.2 Cấu trúc nội dung chƣơng Đại cƣơng về kim loại (Hóa học 12)............... 29 2.1.3. Mục tiêu chƣơng trình chƣơng Đại cƣơng về kim loại – Hóa học 12 ...... 30 2.1.3.1. Kiến thức ............................................................................................. 30 2.1.3.2. Kĩ năng ................................................................................................ 30 2.1.3.3. Thái độ ................................................................................................ 30 2.1.3.4. Phát triển năng lực .............................................................................. 31 2.1.4. Một số điểm cần lƣu ý về nội dung và phƣơng pháp khi dạy học chƣơng Đại cƣơng về kim loại – Hóa học 12 ..................................................... 31 2.1.4.1. Một số điểm cần lƣu ý về nội dung .................................................... 31 2.1.4.2. Một số điểm cần chú ý về phƣơng pháp ............................................. 31 2.2. Đề xuất nguyên tắc và quy trình xây dựng hệ thống bài tập........................... 32 2.2.1. Nguyên tắc xây dựng hệ thống BTHH để phát triển NLVDKT cho HS........................................................................................................................ 32 2.2.2. Quy trình xây dựng hệ thống BTHH để phát triển NLVDKT cho HS ..... 32 2.3. Hệ thống bài tập chƣơng Đại cƣơng về kim loại – Hóa học 12 nhằm phát triển NLVDKT cho HS .................................................................................. 33 2.3.1. Bài tập về tính chất vật lí và dãy điện hóa của kim loại ....................... 33 2.3.1.1. Bài tập trắc nghiệm tự luận ................................................................. 33 2.3.1.2. Bài tập trắc nghiệm khách quan .......................................................... 36 2.3.2. Bài tập về kim loại tác dụng với phi kim .................................................. 40

2.3.2.1. Bài tập trắc nghiêm tự luận ................................................................. 40 2.3.2.2. Bài tập trắc nghiêm khách quan .......................................................... 42 2.3.3. Bài tập kim loại tác dụng với axit ............................................................. 44 2.3.3.1. Kim loại tác dụng với HCl, H2SO4 loãng ........................................... 44 2.3.3.2. Kim loại tác dụng với HNO3, H2SO4 đặc nóng .................................. 48 2.3.4. Bài tập kim loại tác dụng với dung dịch muối .......................................... 54 2.3.4.1. Bài tập trắc nghiệm tự luận ................................................................. 54 2.3.4.2. Bài tập trắc nghiệm khách quan .......................................................... 58 2.3.5. Bài tập điều chế kim loại bằng phƣơng pháp nhiệt luyện......................... 62 2.3.5.1. Bài tập trắc nghiệm tự luận ................................................................. 62 2.3.5.2. Bài tập trắc nghiệm khách quan .......................................................... 63 2.3.6. Bài tập điều chế kim loại bằng phƣơng pháp điện phân ........................... 65 2.3.6.1. Bài tập trắc nghiệm tự luận ................................................................. 65 2.3.6.2. Bài tập trắc nghiệm khách quan .......................................................... 67 2.3.7. Bài tập về ăn mòn điện hóa và pin điện .................................................... 70 2.3.7.1. Bài tập trắc nghiệm tự luận ................................................................. 70 2.3.7.2. Bài tập trắc nghiệm khách quan .......................................................... 73 2.4. Sử dụng hệ thống bài tập hóa học nhằm phát triển năng lực vận dụng kiến thức cho HS trung học phổ thông .................................................................. 74 2.4.1. Sử dụng hệ thống bài tập hóa học trong dạy học nhằm phát triển năng lực vận dụng kiến thức cho học sinh khi dạy bài kiến thức mới................ 74 2.4.2. Sử dụng hệ thống bài tập hóa học trong dạy học nhằm phát triển năng lực vận dụng kiến thức cho học sinh khi dạy bài luyện tập ....................... 76 2.4.3. Sử dụng hệ thống bài tập hóa học trong dạy học nhằm phát triển năng lực vận dụng kiến thức cho học sinh khi kiểm tra đánh giá ....................... 77 2.5. Thiết kế bảng tiêu chí và bộ công cụ đánh giá sự phát triển của năng lực vận dụng kiến thức cho học sinh trung học phổ thông .......................................... 80 2.5.1. Xác định bảng tiêu chí đánh giá sự phát triển của năng lực vận dụng kiến thức cho học sinh trung học phổ thông ....................................................... 80

2.5.2. Đề xuất bộ công cụ đánh giá sự phát triển của NLVDKT cho HS THPT ................................................................................................................... 83 2.5.2.1. Đề xuất bảng kiểm đánh giá sự phát triển NLVDKT cho HS thông qua GV ................................................................................................... 83 2.5.2.2. Đề xuất bảng tự đánh giá sự phát triển NLVDKT của HS ................. 84 2.6. Một số bài học (giáo án) minh họa ................................................................. 85 2.6.1. Kế hoạch bài học nghiên cứu kiến thức mới ............................................ 85 2.6.2. Kế hoạch bài học ôn tập, luyện tập ........................................................... 94 Tiết 34 – Bài 22. LUYỆN TẬP TÍNH CHẤT CỦA KIM LOẠI ....................... 94 Tiểu kết chƣơng 2 ................................................................................................ 102 CHƢƠNG 3. THỰC NGHIỆM SƢ PHẠM ........................................................... 103 3.1. Mục đích và nhiệm vụ thực nghiệm sƣ phạm ............................................... 103 3.2. Tiến trình thực nghiệm sƣ phạm ................................................................... 103 3.2.2.1. Đối tƣợng thực nghiệm ..................................................................... 104 3.2.2.2. Tổ chức thực nghiệm sƣ phạm.......................................................... 104 3.3. Kết quả và đánh giá thực nghiệm sƣ phạm ................................................... 105 3.3.2.1. Bài kiểm tra số 1 (Bài kiểm tra 15 phút)........................................... 107 3.3.2.2. Bài kiểm tra số 2 (Bài kiểm tra 45 phút)........................................... 108 3.3.5.1. Phân tích định tính kết quả thực nghiệm sƣ phạm ............................ 112 3.3.5.2. Phân tích định lƣợng kết quả thực nghiệm sƣ phạm......................... 112 Tiểu kết chƣơng 3 ................................................................................................ 114 KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ................................................................................. 115 TÀI LIỆU THAM KHẢO ....................................................................................... 117 PHỤ LỤC ......................................................................................................................

DANH MỤC BẢNG Bảng 1.1. Mục đích GV sử dụng bài tập trong dạy học hóa học .............................. 24 Bảng 1.2. Những tiêu chí xây dựng hệ thống bài tập của GV .................................. 25 Bảng 1.3. Tần suất giáo viên sử dụng bài tập hóa học trong dạy học ....................... 25 Bảng 1.4. Việc sử dụng bài tập hóa học trong các dạng bài lên lớp .................... 25 Bảng 1.5. Ý kiến của GV về mức độ phát triển năng lực VDKT của HS ................ 25 Bảng 1.6. Nguyên nhân GV ít sử dụng bài tập trong dạy học hóa học..................... 25 Bảng 1. 7. Hứng thú của HS khi giải quyết các bài tập hóa học ............................... 26 Bảng 1.8. Những khó khăn của HS khi giải BTHH .................................................. 26 Bảng 1.9. Những khó khăn của HS khi gặp bài tập khó ........................................... 26 Bảng 1.10. Những yếu tố giúp HS giải bài tập tốt hơn................................................... 26 Bảng 1.11. Thời gian HS dành để làm bài tập trƣớc khi lên lớp .............................. 26 Bảng 1.12. Việc học sinh chuẩn bị cho giờ bài tập ................................................... 26 Bảng 1.13. Ý kiến HS về sự cần thiết của kiến thức và bài tập hóa học .................. 27 Bảng 1.14. Thái độ của HS khi VDKT trong bài tập GV giao ................................. 27 Bảng 1.15. Tác dụng của bài tập có VDKT đối với HS............................................... 27 Bảng 1.16. Sự cần thiết phải rèn luyện NLVDKT hóa học cho HS ......................... 27 Bảng 2.1. Các tiêu chí và mức độ đánh giá NL VDKT ............................................ 80 Bảng 2.2. Bảng kiểm quan sát đánh giá NL VDKT trong dạy học hóa học THPT ...... 83 Bảng 2.3. Phiếu tự đánh giá NL VDKT của HS ....................................................... 85 Bảng 3.1. Các lớp TN và ĐC .................................................................................. 104 Bảng 3.2. Bảng kết quả bài kiểm tra số 1 ............................................................... 107 Bảng 3.3. Phần trăm HS đạt điểm xi trở xuống của bài kiểm tra số 1 .................... 107 Bảng 3.4. Phần trăm HS đạt khá giỏi, trung bình, yếu kém bài kiểm tra số 1 ........ 108 Bảng 3.5. Bảng bài kiểm tra số 2 ............................................................................ 108 Bảng 3.6. Phần trăm HS đạt điểm Xi trở xuống của bài kiểm tra số 2 ................... 109 Bảng 3.7. Phần trăm HS đạt khá giỏi, trung bình, yếu kém bài kiểm tra số 2 ........ 109 Bảng 3.8. Các tham số đặc trƣng ............................................................................ 110 Bảng 3.9. Kết quả đánh giá qua bảng kiểm quan sát năng lực VDKT của HS ...... 110 Bảng 3.10. Ý kiến của GV về hệ thống bài tập nhằm phát triển NLVDKT cho HS .... 111

DANH MỤC CÁC HÌNH Hình 3.1. Đồ thị đƣờng lũy tích bài kiểm tra số 1 .......................................................108 Hình 3.2. Biểu đồ phân loại kết quả học tập của HS bài kiểm tra số 1 .......................108 Hình 3.3. Đồ thị đƣờng lũy tích bài kiểm tra số 2 .......................................................109 Hình 3.4. Biểu đồ phân loại kết quả học tập của HS bài kiểm tra số 2 .......................109

1

MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Nghị quyết Hội nghị Trung ƣơng 8 khóa XI và Nghị quyết số 29-NQ/TW ngày 04 tháng 11 năm 2013 của Ban Chấp hành Trung ƣơng Đảng khóa XI về đổi mới căn bản giáo dục và đào tạo, đáp ứng yêu cầu công nghiệp hóa, hiện đại hóa trong điều kiện kinh tế thị trƣờng định hƣớng xã hội chủ nghĩa và hội nhập quốc tế đã xác định mục tiêu “Tiếp tục đổi mới mạnh mẽ và đồng bộ các yếu tố cơ bản của giáo dục, đào tạo theo hướng coi trọng phát triển phẩm chất, năng lực của người học”; “Tập trung phát triển trí tuệ, thể chất, hình thành phẩm chất, năng lực công dân, phát hiện và bồi dưỡng năng khiếu, định hướng nghề nghiệp cho học sinh.

Nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện, chú trọng giáo dục lý tưởng, truyền thống, đạo đức, lối sống, ngoại ngữ, tin học, năng lực và kỹ năng thực hành, vận dụng kiến thức vào thực tiễn. Phát triển khả năng sáng tạo, tự học, khuyến khích học tập suốt đời”. “Đổi mới giáo dục từ tiếp cận nội dung sang tiếp cận năng lực”. Trong những năm gần đây, nền kinh tế tri thức đang hình thành và phát triển. Để đáp ứng nhu cầu nguồn nhân lực Đảng và Nhà nƣớc ta cần phải đổi mới và cải cách giáo dục đào tạo. Trong quá trình đổi mới, vấn đề đổi mới cách thức, phƣơng pháp dạy học, tổ chức quá trình dạy học đƣợc xem là một khâu then chốt mang tính cách mạng sâu sắc. Do đó, vấn đề đổi mới phƣơng pháp, tổ chức đào tạo nhằm nâng cao chất lƣợng và hiệu quả đào tạo đã và đang đƣợc nhiều nhà quản lý và nhà nghiên cứu giáo dục, cán bộ và giáo viên các trƣờng quan tâm, đặc biệt là đổi mới phƣơng pháp dạy học (PPDH) theo hƣớng chủ động, tích cực của ngƣời học, phát triển tƣ duy cho học sinh (HS) trong quá trình nhận thức.

Môn Hóa học là môn khoa học vừa lý thuyết vừa thực nghiệm, có nhiều khả năng trong việc phát triển những năng lực nhận thức cho HS. Nó cung cấp cho HS những tri thức khoa học phổ thông, cơ bản về các chất, sự biến đổi các chất, mối liên hệ qua lại giữa công nghệ hóa học, môi trƣờng và con ngƣời. Việc vận dụng những kiến thức lý thuyết này vào cuộc sống, việc giải các bài tập có nội dung gắn với thực tiễn sẽ làm phát triển ở các em tính tích cực, tự lập, óc sáng tạo, những

2

hứng thú nhận thức, tinh thần vƣợt khó, tức là những phẩm chất quý báu đối với cuộc sống, lao động sản xuất.

Việc chiếm lĩnh tri thức không chỉ thông qua nghiên cứu lý thuyết mà còn thông qua việc giải các bài tập hóa học (BTHH). Với phƣơng châm: “học đi đôi với hành, giáo dục kết hợp với lao động sản xuất, lí luận gắn liền với thực tiễn”. Giải bài tập hóa học là lúc HS hoạt động tự lực để củng cố và trau dồi kiến thức hóa học của mình. Bài tập hóa học cung cấp cho HS không chỉ kiến thức và con đƣờng để giành lấy kiến thức mà cả niềm vui sƣớng của sự phát hiện ra kiến thức.

Do vậy, bài tập hóa học vừa là mục đích, vừa là nội dung, lại vừa là phƣơng pháp dạy học có hiệu quả cao. Thực tế dạy học cho thấy, bài tập hóa học có tác dụng giúp học sinh rèn luyện và phát triển tƣ duy. Thông qua việc giải những bài tập hóa học cũng góp phần làm tăng lòng say mê học hỏi, phát triển tƣ duy sáng tạo, năng lực giải quyết vấn đề ở học sinh.

Mặt khác, đối tƣợng HS ở các Trung tâm giáo dục nghề nghiệp (GDNN)Giáo dục thƣờng xuyên (GDTX) không có điều kiện về thời gian học tập và cũng còn nhiều hạn chế và lúng túng về khả năng nhận thức cũng nhƣ năng lực vận dụng kiến thức đã học để giải quyết các tình huống trong học tập cũng nhƣ trong cuộc sống. Do đó, tôi đã chọn đề tài: “Sử dụng hệ thống bài tập trong dạy học chương Đại cương về kim loại – Hóa học 12 nhằm phát triển năng lực vận dụng kiến thức cho học sinh trung học phổ thông” làm đề tài nghiên cứu.

2. Mục đích nghiên cứu Nghiên cứu tuyển chọn, xây dựng và sử dụng hệ thống bài tập hóa học chƣơng Đại cƣơng về kim loại nhằm phát triển năng lực vận dụng kiến thức (NLVDKT) cho HS trung học phổ thông (THPT) tại các Trung tâm GDNN GDTX, qua đó góp phần nâng cao chất lƣợng dạy và học môn Hóa học ở trung tâm GDNN – GDTX. 3. Đối tƣợng, khách thể nghiên cứu và phạm vi nghiên cứu 3.1. Khách thể nghiên cứu Quá trình dạy học hoá học 12 ở trung tâm GDNN -GDTX.

3

3.2. Đối tượng nghiên cứu Hệ thống BTHH chƣơng Đại cƣơng về kim loại (Hóa học 12) và các biện pháp phát triển NLVDKT cho HS. 3.3. Phạm vi nghiên cứu - Các bài tập hóa học chƣơng Đại cƣơng về kim loại (Hóa học 12).

- Cách sử dụng hệ thống bài tập đó để phát triển NLVDKT cho HS. - Địa bàn thực nghiệm: Trung tâm GDNN - GDTX Vũ Thƣ và Trung tâm GDTX thành phố Thái Bình, tỉnh Thái Bình.

- Thời gian thực nghiệm: Từ tháng 12/2017 đến tháng 02/2018.

4. Nhiệm vụ nghiên cứu - Nghiên cứu cơ sở lí luận liên quan đến đề tài.

- Điều tra, đánh giá thực trạng việc dạy học và phát triển NLVDKT cho HS trong quá trình dạy học hóa học tại một số Trung tâm GDNN - GDTX hiện nay.

- Nghiên cứu nội dung, cấu trúc chƣơng trình, sách giáo khoa (SGK) hóa học ở trƣờng phổ thông, đặc biệt là chƣơng Đại cƣơng về kim loại - Hóa học 12.

- Nghiên cứu cách sử dụng hệ thống BTHH trong dạy học chƣơng Đại cƣơng về kim loại - Hóa học 12.

- Thiết kế bảng tiêu chí và bộ công cụ đánh giá sự phát triển của năng lực vận dụng kiến thức cho học sinh hệ GDTX. - Thực nghiệm sƣ phạm để bƣớc đầu kiểm nghiệm tính khả thi và hiệu quả của hệ thống bài tập, những biện pháp đề xuất của đề tài.

5. Câu hỏi nghiên cứu Sử dụng hệ thống bài tập hóa học như thế nào để phát triển năng lực vận dụng kiến thức cho học sinh?

6. Giả thuyết khoa học Đề xuất đƣợc hệ thống bài tập có chất lƣợng và sử dụng hệ thống bài tập hóa học phù hợp và hiệu quả thì sẽ giúp học sinh phát triển năng lực VDKT, làm tăng lòng say mê học hỏi, phát triển tƣ duy sáng tạo đồng thời nâng cao chất lƣợng học tập.

4

7. Phƣơng pháp nghiên cứu Sử dụng phối hợp các phƣơng pháp nghiên cứu sau: 7.1. Nhóm phương pháp nghiên cứu lí thuyết - Nghiên cứu thu thập tổng quan các vấn đề lí luận có liên quan đến đề tài: Năng lực chung và năng lực đặc thù, cơ sở lí luận về BTHH và các PPDH hóa học để phát triển NLVDKT cho HS THPT. - Sử dụng phối hợp các phƣơng pháp phân tích, tổng hợp, phân loại, hệ thống hóa, khái quát hóa,… trong nghiên cứu tổng quan các tài liệu lí luận có liên quan.

7.2. Nhóm phương pháp nghiên cứu thực tiễn - Dự giờ và điều tra về thực trạng dạy học hóa học cũng nhƣ thực trạng sử dụng BTHH trong dạy học ở một số Trung tâm GDNN – GDTX. - Điều tra thực trạng việc phát triển NLVDKT thông qua sử dụng hệ thống BTHH ở một số trung tâm GDNN – GDTX thuộc tỉnh Thái Bình.

- Xin ý kiến của chuyên gia, giáo viên (GV) về tính phù hợp của hệ thống BTHH định hƣớng phát triển năng lực và phƣơng pháp (PP) sử dụng chúng trong dạy học để phát triển NLVDKT cho HS. - Xây dựng bảng kiểm quan sát NLVDKT của HS THPT và đánh giá sự tiến bộ của HS qua quá trình bồi dƣỡng và phát triển NLVDKT. - Thực nghiệm sƣ phạm (TNSP) theo kế hoạch đề ra để khẳng định tính khả thi và hiệu quả của đề tài.

7.3. Phương pháp xử lí thông tin - Sử dụng phƣơng pháp thống kê toán học để xử lí số liệu TNSP. 8. Đóng góp mới của đề tài luận văn - Làm phong phú thêm cơ sở lí luận về năng lực và NLVDKT trong dạy học hiện nay.

- Xác định đƣợc các nguyên tắc và quy trình xây dựng hệ thống bài tập chƣơng Đại cƣơng về kim loại.

- Đề xuất đƣợc hệ thống bài tập có chất lƣợng của chƣơng Đại cƣơng về kim loại - Hóa học 12 theo hƣớng phát triển NLVDKT cho HS.

5

- Đề xuất đƣợc các biện pháp sử dụng hệ thống bài tập hƣớng phát triển năng lực trong dạy học chƣơng Đại cƣơng về kim loại - Hóa học 12. Từ đó không những giúp HS phát triển NLVDKT mà còn giúp HS dễ tiếp thu, dễ nhớ kiến thức, có hứng thú, say mê học tập góp phần nâng cao hiệu quả dạy học môn Hóa học ở trƣờng THPT. - Xác định đƣợc các tiêu chí và bộ công cụ đánh giá sự phát triển NLVDKT cho HS tại một số Trung tâm GDNN – GDTX. 9. Cấu trúc của đề tài Đề tài luận văn đƣợc cấu trúc gồm 3 phần: - Phần I: Mở đầu - Phần II: Nội dung (gồm 3 chƣơng) + Chƣơng 1. CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC VẬN DỤNG KIẾN THỨC CHO HỌC SINH TRUNG HỌC PHỔ THÔNG + Chƣơng 2. SỬ DỤNG HỆ THỐNG BÀI TẬP CỦA CHƢƠNG ĐẠI CƢƠNG VỀ KIM LOẠI NHẰM PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC VẬN DỤNG KIẾN THỨC CHO HỌC SINH TRUNG HỌC PHỔ THÔNG + Chƣơng 3. THỰC NGHIỆM SƢ PHẠM - Phần III: Kết luận và kiến nghị

6

NỘI DUNG CHƢƠNG 1. CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC VẬN DỤNG KIẾN THỨC CHO HỌC SINH TRUNG HỌC PHỔ THÔNG 1.1. Lịch sử vấn đề nghiên cứu Đã nhiều đề tài, luận văn, công trình nghiên cứu, bài viết… liên quan đến sử dụng bài tập hóa học trong quá trình dạy học nhƣ: Dƣơng Thị Kim Tiên (2010), Thiết kế bài toán hóa học nhiều cách giải nhằm phát triển tư duy và nâng cao hiệu quả dạy học ở trường trung học phổ thông, Luận văn thạc sĩ, Trƣờng ĐHSP thành phố Hồ Chí Minh.

Trần Thị Thanh Hà (2011), Xây dựng và sử dụng hệ thống bài tập phần dẫn xuất halogen, ancol, anđehit, axit cacboxylic và este ở trường trung học phổ thông nhằm hỗ trợ phương pháp tự học cho học sinh, Luận văn thạc sĩ, Trƣờng Đại học Vinh.

Võ Thị Kiều Hƣơng (2011), Xây dựng bài tập có sử dụng hình vẽ, sơ đồ, biểu bảng, đồ thị - Hóa học 11 nâng cao, Luận văn thạc sĩ, Trƣờng ĐHSP thành phố Hồ Chí Minh.

Phạm Trâm Anh (2012), Xây dựng và sử dụng hệ thống bài tập để phát triển năng lực tự học trong dạy học hóa học lớp 10 ở trường trung học phổ thông, Luận văn thạc sĩ, Đại học Vinh. Đặng Thị Hồng Hạnh (2012), Tuyển chọn và sử dụng các bài tập hóa học có nội dung liên quan đến thực tiễn tại Hải Phòng trong chương trình hóa vô cơ ở trường trung học phổ thông, Luận văn thạc sĩ, Trƣờng Đại học giáo dục.

Nguyễn Thị Long (2012), Tuyển chọn và sử dụng hệ thống bài tập có nhiều cách giải để phát triển tư duy cho học sinh trong dạy học hóa học ở trường trung học phổ thông, Luận văn thạc sĩ, Trƣờng Đại học Vinh.

Phạm Lê Mai (2012), Xây dựng và sử dụng hệ thống bài tập hóa học trong việc hình thành và phát triển về một số phản ứng hóa học hữu cơ ở trường trung học phổ thông, Luận văn thạc sĩ, Trƣờng Đại học Vinh.

7

Lê Danh Bình (2013), Xây dựng, tuyển chọn và sử dụng bài tập trắc nghiệm khách quan trong dạy học hóa học hữu cơ ở trường trung học phổ thông, Luận án tiến sĩ, Trƣờng ĐHSP Hà Nội.

Nguyễn Thị Lan Phƣơng (2013), Tuyển chọn, xây dựng và sử dụng hệ thống bài tập thực nghiệm nhằm nâng cao kiến thức, kĩ năng thực hành cho học sinh lớp 11 phần phi kim, Luận văn thạc sĩ, Trƣờng Đại học giáo dục.

Lƣu Thị Minh Thanh (2013), Phát triển năng lực vận dụng kiến thức của học sinh trung học phổ thông bằng việc sử dụng hệ thống bài tập phần dẫn xuất hidrocacbon – hóa học 11 nâng cao, Luận văn thạc sĩ, Trƣờng Đại học giáo dục.

Nguyễn Thị Thu, (2015), Sử dụng hệ thống bài tập hóa học nhằm phát triển năng lực vận dụng kiến thức vào thực tiễn phần phi kim – Lớp 10, Luận văn thạc sĩ Giáo dục, Trƣờng Đại học Giáo dục.

Phạm Văn Thắng, (2016), Phát triển năng lực vận dụng kiến thức cho học sinh phổ thông thông qua dạy học phần este, cacbohidrat, Luận văn thạc sĩ Giáo dục, Trƣờng Đại học Giáo dục. …..

Ngoài ra còn một số bài báo về chủ đề này đƣợc đăng trên Tạp chí Hóa học và ứng dụng, Tạp chí Hóa học ngày nay....

Tuy là phần kiến thức quan trọng của chƣơng trình hóa học THPT nhƣng chƣơng Đại cƣơng về kim loại (Hóa học 12) vẫn chƣa đƣợc quan tâm nhiều theo hƣớng xây dựng và đề xuất biện pháp sử dụng bài tập để phát triển NLVDKT của HS. Vì vậy, việc chọn đề tài này có ý nghĩa thực tiễn, giúp HS VDKT đã học để có thể giải quyết đƣợc các vấn đề nảy sinh trong học tập và trong cuộc sống.

1.2. Định hƣớng đổi mới chƣơng trình giáo dục phổ thông hiện nay 1.2.1. Giáo dục định hướng năng lực Chƣơng trình giáo dục phổ thông tổng thể [4] đã thay đổi căn bản về quan điểm giáo dục đáp ứng nhu cầu của xã hội hiện nay. Đó là đào tạo những con ngƣời có kiến thức, có phẩm chất và NLVDKT vào giải quyết các vấn đề nảy sinh trong cuộc sống (định hƣớng đầu ra).

8

Chƣơng trình giáo dục phổ thông tổng thể [4] nêu lên năm phẩm chất chủ yếu cần hình thành, phát triển ở HS là: Yêu nước, nhân ái, chăm chỉ, trung thực, trách nhiệm.

Theo [4] về năng lực, chƣơng trình hƣớng đến mƣời năng lực cốt lõi (những năng lực mà ai cũng cần có để sống và làm việc trong xã hội hiện đại) gồm: - Những năng lực chung đƣợc tất cả các môn học và hoạt động giáo dục góp phần hình thành, phát triển: Năng lực tự chủ và tự học, năng lực giao tiếp và hợp tác, năng lực giải quyết vấn đề và sáng tạo.

- Những năng lực chuyên môn đƣợc hình thành, phát triển chủ yếu thông qua một số môn học, hoạt động giáo dục nhất định: Năng lực ngôn ngữ, năng lực tính toán, năng lực tìm hiểu tự nhiên và xã hội, năng lực công nghệ, năng lực tin học, năng lực thẩm mỹ, năng lực thể chất.

Bên cạnh việc hình thành, phát triển các năng lực cốt lõi, chƣơng trình giáo dục phổ thông còn góp phần phát hiện, bồi dƣỡng năng lực đặc biệt (năng khiếu) của HS. 1.2.2. Những năng lực cần phát triển cho học học sinh trung học phổ thông Theo [18] các năng lực chung cần phát triển cho HS THPT gồm: - Nhóm các năng lực làm chủ và phát triển bản thân: Năng lực tự học, năng lực phát hiện và giải quyết vấn đề, năng lực tƣ duy, năng lực tự quản lí.

- Nhóm năng lực về quan hệ xã hội: Năng lực giao tiếp, năng lực hợp tác.

- Nhóm năng lực công cụ: Năng lực sử dụng công nghệ thông tin, năng lực sử dụng ngôn ngữ, năng lực tính toán.

Dựa trên cơ sở mục tiêu và chuẩn chung của giáo dục phổ thông năm 2015, ngoài các năng lực chung, chƣơng trình môn Hóa học ở trƣờng THPT dự kiến sẽ giúp HS đạt đƣợc các năng lực chuyên biệt về môn Hóa học nhƣ: - Năng lực sử dụng ngôn ngữ hóa học.

- Năng lực thực hành hóa học.

- Năng lực tính toán.

- Năng lực giải quyết vấn đề thông qua môn Hóa học.

9

- Năng lực VDKT hóa học vào thực tiễn.

1.2.3. Đổi mới kiểm tra đánh giá Chƣơng trình giáo dục phổ thông tổng thể [4] vừa đƣợc thông qua nêu rõ: Việc đánh giá thường xuyên do giáo viên phụ trách môn học tổ chức, dựa trên kết quả đánh giá của giáo viên, của phụ huynh HS, của bản thân HS đƣợc đánh giá và của các HS khác trong tổ, trong lớp.

Việc đánh giá định kỳ do cơ sở giáo dục tổ chức để phục vụ công tác quản lý các hoạt động dạy học, bảo đảm chất lƣợng ở cơ sở giáo dục và phục vụ công tác phát triển chƣơng trình.

Việc đánh giá trên diện rộng ở cấp quốc gia, cấp địa phƣơng do tổ chức khảo thí cấp quốc gia hoặc cấp tỉnh, thành phố trực thuộc trung ƣơng tổ chức để phục vụ công tác quản lý các hoạt động dạy học, bảo đảm chất lƣợng đánh giá kết quả giáo dục ở cơ sở giáo dục, phục vụ công tác phát triển chƣơng trình và nâng cao chất lƣợng giáo dục. Nhƣ vậy, nội dung việc đánh giá định kỳ không còn quy định việc giao xét tốt nghiệp THPT cho các cơ sở giáo dục.

Bên cạnh đó, nội dung việc đánh giá trên diện rộng sẽ do "tổ chức khảo thí" cấp quốc gia hoặc cấp tỉnh, thành phố trực thuộc trung ƣơng tổ chức chứ không phải là "tổ chức kiểm định chất lƣợng" nhƣ trƣớc.

Ngoài ra, trong phần "Điều kiện thực hiện chƣơng trình", chƣơng trình vừa thông qua có bổ sung thêm nội dung về đánh giá kết quả giáo dục, với nội dung: "Phƣơng pháp đánh giá chất lƣợng giáo dục phải phản ánh mức độ đáp ứng các yêu cầu cần đạt về phẩm chất và năng lực quy định trong chƣơng trình; hỗ trợ phát triển phẩm chất và năng lực HS; cung cấp thông tin chính xác, khách quan, kịp thời cho việc điều chỉnh hoạt động dạy, hƣớng dẫn hoạt động học nhằm nâng cao dần năng lực của HS. Việc đánh giá kết quả giáo dục để công nhận tốt nghiệp trung học phổ thông bảo đảm độ tin cậy, trung thực, phản ánh đúng năng lực của HS, cung cấp dữ liệu cho việc tuyển sinh giáo dục nghề nghiệp và giáo dục đại học; đồng thời bảo đảm phù hợp với quyền tự chủ của cơ sở giáo dục, giảm áp lực và tốn kém cho xã hội".

10

1.3. Năng lực và năng lực vận dụng kiến thức 1.3.1. Khái niệm về năng lực Theo [17] năng lực là khả năng làm chủ những hệ thống kiến thức, kĩ năng, thái độ và vận hành chúng một cách hợp lí vào thực hiện thành công các nhiệm vụ hoặc giải quyết hiệu quả các vấn đề đặt ra trong cuộc sống.

Theo [20] năng lực của HS là khả năng làm chủ những hệ thống kiến thức, kĩ năng, thái độ,... phù hợp với lứa tuổi và vận hành chúng một cách hợp lí vào việc thực hiện thành công nhiệm vụ học tập, giải quyết hiệu quả những vấn đề đặt ra cho chính các em trong cuộc sống.

Theo [28] để hình thành và phát triển năng lực cho con ngƣời thì cần có điều kiện cần và đủ sau: - Điều kiện cần: Kết hợp kiến thức, kĩ năng, phƣơng pháp, thái độ, động cơ, thể lực,... để đáp ứng những yêu cầu phức hợp của một hoạt động, đảm bảo cho hoạt động đó đạt kết quả tốt trong một điều kiện xác định.

- Điều kiện đủ: Khả năng của chủ thể kết hợp một cách linh hoạt, có tổ chức và hợp lí các yếu tố cần có để hoàn thành một nhiệm vụ đƣợc đặt ra, điều này làm nên sự khác biệt của mỗi con ngƣời.

Nhƣ vậy, muốn hình thành và phát triển năng lực cho HS thì cần làm rõ một số vấn đề quan trọng nhƣ: Những yếu tố nào cấu thành năng lực? Những năng lực nào cần phát triển cho HS trong đổi mới chƣơng trình giáo dục THPT? Muốn phát triển một năng lực cụ thể nào đó thì phải tác động vào yếu tố nào trong cấu trúc của năng lực đó?

1.3.2. Năng lực vận dụng kiến thức 1.3.2.1. Khái niệm năng lực vận dụng kiến thức Các nghiên cứu trƣớc đây, đã có nhiều tác giả đã đƣa ra khái niệm về NLVDKT nhƣ: Theo [18] NLVDKT hóa học vào thực tiễn là khả năng hệ thống hóa và phân loại kiến thức, hiểu rõ đặc điểm, nội dung thuộc tính của loại kiến thức đó để lựa chọn kiến thức phù hợp với mỗi hiện tƣợng, tình huống cụ thể xảy ra trong cuộc sống, tự nhiên và xã hội.

11

Năng lực VDKT của HS là khả năng của ngƣời học huy động, sử dụng những kiến thức, kĩ năng đã học trên lớp hoặc học qua trải nghiệm thực tế của cuộc sống để giải quyết những vấn đề đặt ra trong những tình huống đa dạng và phức tạp của đời sống một cách hiệu quả và có khả năng biến đổi nó. Năng lực VDKT thể hiện phẩm chất, nhân cách của con ngƣời trong quá trình hoạt động để thỏa mãn nhu cầu chiếm lĩnh tri thức. [11, tr.8] Trong đề tài này, chúng tôi quan niệm NLVDKT là khả năng của bản thân người học tự giải quyết những vấn đề đặt ra một cách nhanh chóng và hiệu quả bằng cách vận dụng kiến thức, kĩ năng đã lĩnh hội vào những tình huống, những hoạt động thực tiễn để tìm hiểu thế giới xung quanh và có khả năng biến đổi nó.

1.3.2.2. Cấu trúc của năng lực vận dụng kiến thức Theo [20] năng lực VDKT hóa học của HS THPT gồm các năng lực thành phần và mức độ thể hiện sau: - Năng lực hệ thống hóa kiến thức. Năng lực này có các mức độ thể hiện: Hệ thống hóa, phân loại đƣợc kiến thức hóa học, hiểu rõ đặc điểm, nội dung, thuộc tính của loại kiến thức đó. VDKT là việc lựa chọn kiến thức một cách phù hợp với mỗi hiện tƣợng, tình huống cụ thể xảy ra trong cuộc sống, tự nhiên và xã hội.

- Năng lực phân tích, tổng hợp các kiến thức hóa học vận dụng vào cuộc sống thực tiễn. Các mức độ thể hiện của năng lực này gồm: Định hƣớng các kiến thức hóa học một cách tổng hợp và khi VDKT hóa học có ý thức rõ ràng về loại kiến thức hóa học đó đƣợc ứng dụng trong các lĩnh vực gì, nghành nghề gì trong cuộc sống.

- Năng lực phát hiện các nội dung kiến thức hóa học ứng dụng trong các vấn đề, lĩnh vực khác nhau. Các mức độ thể hiện của năng lực này gồm: Phát hiện và hiểu rõ các ứng dụng của hóa học trong cuộc sống dựa vào các kiến thức hóa học trong các vấn đề thực phẩm, y học, sức khỏe, công nghiệp, nông nghiệp…

- Năng lực phát hiện các vấn đề trong thực tiễn và sử dụng kiến thức hóa học để giải thích. Các mức độ thể hiện của năng lực này gồm: Tìm mối liên hệ và giải thích đƣợc các hiên tƣợng trong tự nhiên và các ứng dụng của hóa học vào trong cuộc sống dựa vào kiến thức hóa học và các môn học khác.

12

- Năng lực độc lập sáng tạo trong việc xử lí các vấn đề thực tiễn. Năng lực này có các mức độ biểu hiện là: Chủ động sáng tạo lựa chọn phƣơng pháp, cách thức giải quyết vấn đề; có năng lực hiểu biết và tham gia thảo luận về các vấn đề hóa học liên quan đến thực tiễn và bƣớc đầu biết tham gia nghiên cứu khoa học để giải quyết những vấn đề đó.

1.3.2.3. Biểu hiện của năng lực vận dụng kiến thức Theo chúng tôi, NLVDKT của HS THPT với các biểu hiện nhƣ sau: - Nêu đúng các kiến thức về tình huống cần giải quyết.

- Phân tích đƣợc tình huống, phát hiện đƣợc vấn đề đặt ra của tình huống.

- Lập kế hoạch để giải quyết tình huống đặt ra.

- Xác định đƣợc và biết tìm hiểu các thông tin liên quan đến tình huống.

- Đƣa ra đƣợc giải pháp giải quyết tình huống.

- Đặt ra các tình huống mới, trao đổi với bạn bè, thầy cô và tiến hành giải quyết tình huống đó.

- Bƣớc đầu nghiên cứu khoa học.

1.3.2.4. Biện pháp phát triển năng lực vận dụng kiến thức Khoa học ngày càng phát triển đã chứng minh tầm quan trọng của việc VDKT trong thực tế cuộc sống.

Theo Kleiloyev (Nga) “ Ngƣời ta thƣờng nói gộp chung khoa học và kiến thức. Đây là một ý kiến sai lệch. Khoa học không chỉ là kiến thức mà còn là ý thức, cũng chính là bản lĩnh vận dụng kiến thức ”.

Mục đích chính của giáo dục không phải dạy cho trẻ hiểu nhiều, biết rộng mà dạy cho trẻ biết hành động.

Từ việc xác định tầm quan trọng của việc VDKT, các thành tố của NLVDKT, qua quá trình giảng dạy và nghiên cứu, chúng tôi đề xuất một số biện pháp phát triển NLVDKT cho HS nhƣ sau: - GV cần trang bị cho HS nền tảng kiến thức cơ bản một cách vững chắc.

- Đƣa ra các tình huống để HS vận dụng kiến thức theo các cấp độ từ dễ đến khó, tăng cƣờng các tình huống gắn liền với bối cảnh cụ thể (thực tiễn đời sống, thí

13

nghiệm thực hành), tăng cƣờng câu hỏi mở, câu hỏi yêu cầu HS sử dụng kiến thức nhiều bài, nhiều lĩnh vực, câu hỏi tích hợp.

- Tạo điều kiện cho HS tự đƣa ra các tình huống cần giải quyết cho các bạn cùng nhóm, lớp.

- Khuyến khích HS lập nhóm, cùng tìm hiểu, nghiên cứu một số vấn đề mang tính thực tế, cấp thiết: Lập kế hoạch, thực nghiệm, báo cáo kết quả (dù thành công hay thất bại).

1.3.2.5. Đánh giá năng lực vận dụng kiến thức trong dạy học hóa học - Đánh giá thông qua bài kiểm tra: Giáo viên có thể đánh giá HS thông qua các bài kiểm tra 15 phút hay 45 phút theo hình thức trắc nghiệm tự luận hay trắc nghiệm khách quan hoặc kết hợp cả hai để đánh giá HS đang ở đâu trong quá trình dạy học, từ đó giúp đỡ, định hƣớng cho họ hoặc GV có thể thay đổi cách dạy để đáp ứng với trình độ lĩnh hội của HS. [2], [14] - Đánh giá thông qua quan sát: Đánh giá thông qua quan sát trong giờ học nhƣ: Quan sát thái độ trong giờ học; quan sát tinh thần xây dựng bài; quan sát thái độ trong hoạt động nhóm, quan sát kĩ năng trình diễn của HS; ... giúp cho GV có cái nhìn tổng quan về thái độ, hành vi, sự tiến bộ các kĩ năng của HS trong suốt cả quá trình dạy học để từ đó có thể giúp họ có thái độ học tập tích cực và các kĩ năng học tập. [2], [14] - Đánh giá thông qua vấn đáp thảo luận nhóm: GV có thể vấn đáp về nội dung bài cũ để kiểm tra việc học bài ở nhà của HS hoặc có thể đặt ra những câu hỏi cho HS trả lời cá nhân hoặc thảo luận nhóm trong quá trình dạy bài mới nhằm đánh giá mức độ đạt đƣợc của mục tiêu bài học hoặc chuẩn đoán những khó khăn mà họ mắc phải nhằm cải thiện quá trình dạy, giúp HS cải thiện việc học của mình. [2], [14] - Học sinh tự đánh giá: HS có thể tự đánh giá lẫn nhau trong các giờ học. + Đối với các bài kiểm tra trên lớp: Cho HS tự đánh giá bài của mình hoặc đánh giá bài của bạn thông qua việc cung cấp cho HS đáp án của bài kiểm tra. + Đối với đánh giá thông qua bài tập, báo cáo/dự án: GV yêu cầu HS thực hiện các bài tập, báo cáo/dự án, sau đó các em tự đánh giá bài của mình thông qua bảng điểm.

14

- Đánh giá dựa vào một số kĩ thuật thu nhận thông tin phản hồi khác.

Yêu cầu HS thiết kế bản đồ tƣ duy hoặc bản đồ khái niệm về nội dung bài học trƣớc hoặc sau khi học. Qua đó GV có thể biết đƣợc HS đã có kiến thức gì và HS đã biết cách hệ thống hóa kiến thức chƣa? Yêu cầu HS tóm tắt kiến thức vừa học bằng một số câu giới hạn. [2], [14] 1.4. Một số phƣơng pháp dạy học tích cực nhằm phát triển năng lực vận dụng kiến thức cho học sinh Có rất nhiều phƣơng pháp dạy học tích cực nhƣ: Phƣơng pháp nêu và giải quyết vấn đề, phƣơng pháp đàm thoại gợi mở, phƣơng pháp dạy học theo góc, phƣơng pháp dạy học theo hợp đồng, phƣơng pháp dạy học theo dự án, phƣơng pháp hoạt động nhóm.... Trong khuân khổ đề tài này chúng tôi chỉ nghiên cứu hai phƣơng pháp dạy học tích cực là dạy học theo góc và dạy học theo hợp đồng.

1.4.1. Dạy học theo góc 1.4.1.1. Khái niệm Phƣơng pháp dạy học theo góc: Mỗi lớp học đƣợc chia ra thành các góc nhỏ. Ở mỗi góc nhỏ ngƣời học có thể tìm hiểu nội dung kiến thức từng phần của bài học.

Ngƣời học phải trải qua các góc để có cái nhìn tổng thể về nội dung của bài học.

Nếu có vƣớng mắc trong quá trình tìm hiểu nội dung bài học thì HS có thể yêu cầu GV giúp đỡ và hƣớng dẫn. [10], [14] 1.4.1.2. Quy trình thực hiện học theo góc * Giai đoạn chuẩn bị. [10], [14] Bƣớc 1. Xem xét các yếu tố cần thiết để học theo góc đạt hiệu quả nhƣ: Nội dung; địa điểm; đối tƣợng HS. Bƣớc 2. Thiết kế kế hoạch bài học: Mục tiêu bài học; các PPDH chủ yếu; xác định tên mỗi góc và nhiệm vụ phù hợp. * Giai đoạn tổ chức cho HS học theo góc. [10], [14] - Bƣớc 1: Bố trí không gian lớp học.

- Bƣớc 2: Giới thiệu bài học/nội dung học tập và các góc học tập.

- Bƣớc 3: Tổ chức cho HS học tập tại các góc.

15

- Bƣớc 4: Tổ chức cho HS trao đổi và đánh giá kết quả học tập(nếu cần).

1.4.1.3.Ưu điểm và hạn chế của PPDH theo góc *) Ƣu điểm: - Phƣơng pháp dạy học theo góc nâng cao hứng thú và cảm giác thoải mái của HS, qua đó HS đƣợc học sâu và hiệu quả bền vững, tƣơng tác cá nhân cao giữa GV và HS, HS với HS. - Khi dạy học theo góc GV có thể điều chỉnh sao cho thuận lợi phù hợp với trình độ, nhịp độ của HS; có nhiều thời gian hơn cho hoạt động hƣớng dẫn riêng từng HS, hoặc hƣớng dẫn từng nhóm nhỏ; HS có thể hợp tác học tập với nhau, đồng thời trách nhiệm của HS trong quá trình học tập đƣợc tăng lên. Có thêm cơ hội để rèn luyện kỹ năng và thái độ: Nhƣ sự táo bạo, khả năng lựa chọn, sự hợp tác, giao tiếp, tự đánh giá. *) Hạn chế: - Khi tiến hành dạy học theo góc cần không gian lớp học lớn nhƣng số HS lại không quá nhiều, nhiều thời gian cho hoạt động học tập.

- Không phải nội dung, bài học nào cũng đều có thể áp dụng học theo góc. Để chuẩn bị và tiến hành dạy học theo góc, GV cần rất nhiều thời gian và trí tuệ/năng lực.

1.4.2. Dạy học theo hợp đồng 1.4.2.1. Khái niệm dạy học theo hợp đồng Dạy học theo hợp đồng là một cách tổ chức học tập, theo đó HS đƣợc giao một hợp đồng trọn gói bao gồm các nhiệm vụ/bài tập bắt buộc và tự chọn khác nhau trong một khoảng thời gian nhất định. [10], [14] 1.4.2.2. Tiến trình dạy học theo hợp đồng * Giai đoạn chuẩn bị. [10], [14] Bƣớc 1. Xem xét các yếu tố cần thiết để học theo hợp đồng hiệu quả: Lựa chọn nội dung phù hợp, xác định thời gian, tài liệu.

Bƣớc 2. Thiết kế các dạng bài tập và nhiệm vụ học theo hợp đồng.

- Bài tập/nhiệm vụ bắt buộc và tự chọn.

16

- Bài tập/nhiệm vụ mang tính học tập và nhiệm vụ có tính giải trí.

- Bài tập/nhiệm vụ cá nhân và nhiệm vụ hợp tác.

- Bài tập/nhiệm vụ độc lập và nhiệm vụ đƣợc hƣớng dẫn.

Bƣớc 3. Thiết kế văn bản hợp đồng.

Văn bản hợp đồng bao gồm nội dung mô tả bài tập/nhiệm vụ cần thực hiện, phần hƣớng dẫn thực hiện, phần tự đánh giá những hoạt động HS đã hoàn thành và kết quả. * Giai đoạn tổ chức cho HS học theo hợp đồng. [10], [14] - Bƣớc 1: Giới thiệu tên chủ đề/bài học và thông báo ngắn gọn các nội dung, PP học tập đƣợc ghi trong hợp đồng. Giới thiệu và thống nhất các nguyên tắc học tập theo hợp đồng với HS cả lớp. Phát hợp đồng cho cá nhân hoặc nhóm HS. - Bƣớc 2: HS đọc và đăng ký, thời gian và thứ tự thực hiện các bài tập, nhiệm vụ học tập ghi trong hợp đồng và ký cam kết với GV. - Bƣớc 3: HS làm việc cá nhân hoặc theo nhóm để thực hiện các bài tập/nhiệm vụ trong hợp đồng.

- Bƣớc 4: Nghiệm thu và đánh giá kết quả thực hiện hợp đồng.

1.4.2.3. Ưu điểm và hạn chế của phương pháp dạy học theo hợp đồng *) Ƣu điểm: - Cho phép phân hóa nhịp độ và trình độ của HS. - Rèn luyện khả năng làm việc độc lập của HS. - Tạo điều kiện cho HS đƣợc hỗ trợ cá nhân.

- Hoạt động học tập của HS đa dạng, phong phú hơn. *) Hạn chế: - Các nhiệm vụ và tài liệu học tập phải đƣợc chuẩn bị trƣớc.

- Các tài liệu học tập phải đa dạng hóa cho phù hợp với nhu cầu cụ thể của từng HS. - Cả thầy và trò đều cần một khoảng thời gian thích hợp để làm quen với phƣơng pháp dạy và học mới.

17

1.5. Bài tập hóa học 1.5.1. Khái niệm bài tập hóa học Theo từ điển tiếng Việt phổ thông: “ Bài tập là bài ra cho HS làm để tập vận dụng những điều đã học”.

Theo [14], [28] BTHH là một yêu cầu mà HS nhận đƣợc và cần giải quyết bằng những suy luận logic, những phép toán và những thí nghiệm trên cơ sở các khái niệm, định luật, học thuyết và phƣơng pháp hóa học.

Bài tập hóa học là một vấn đề không lớn mà trong trƣờng hợp tổng quát đƣợc giải quyết nhờ những suy luận logic, những phép toán và những thí nghiệm trên cơ sở các khái niệm, định luật, học thuyết và phƣơng pháp hóa học.

Bài tập hóa học là phƣơng tiện chính và hết sức quan trọng dùng để rèn luyện khả năng VDKT cho HS. Là nhiệm vụ học tập mà GV đặt ra cho ngƣời học, buộc ngƣời học vận dụng các kiến thức, năng lực của mình để giải quyết các nhiệm vụ đó nhằm chiếm lĩnh tri thức, kỹ năng một cách tích cực, hứng thú và sáng tạo.

Bài tập hóa học là một dạng bài làm gồm những bài toán, những câu hỏi hay đồng thời cả bài toán và câu hỏi thuộc về hóa học mà trong khi hoàn thành chúng, HS nắm đƣợc một tri thức hay kĩ năng nhất định.

1.5.2. Ý nghĩa của bài tập hóa học Bài tập hóa học đƣợc sử dụng thƣờng xuyên trong quá trình dạy học, bởi nó có vai trò và ý nghĩa rất to lớn, cụ thể nhƣ [15], [28] :  Ý nghĩa trí dục - Giúp làm chính xác hóa khái niệm, củng cố, khắc sâu và mở rộng kiến thức một cách sinh động. Chỉ khi vận dụng kiến thức vào việc giải quyết bài tập mới giúp HS nắm vững kiến thức một cách sâu sắc.

- Giúp HS ôn tập, hệ thống hóa kiến thức một cách tự nhiên, hấp dẫn thay vì phải thống kê kiến thức một cách gò ép, dễ nhàm chán.

- Rèn các kĩ năng cho HS nhƣ: Sử dụng ngôn ngữ hóa học, thực hành thí nghiệm, phân tích hiện tƣợng, tính toán, viết phƣơng trình và cân bằng phƣơng trình hóa học…

18

- Phát huy tính sáng tạo của ngƣời học, thể hiện trong cách tiếp cận, xử lý vấn đề gặp phải.

- Là một phƣơng tiện hữu ích, tích cực giúp kiểm tra, đánh giá NL HS.  Ý nghĩa phát triển - Phát triển các năng lực tƣ duy logic, biện chứng, khái quát độc lập, sáng tạo  Ý nghĩa giáo dục Rèn luyện cho HS đức tính chính xác, kiên nhẫn, trung thực và lòng say mê khoa học hóa học.

- Bài tập thực tiễn, thực nghiệm có tác dụng rèn luyện văn hóa lao động: Lao động có tổ chức, kế hoạch, gọn gàng, ngăn nắp, sạch sẽ.

1.5.3. Cơ sở phân loại bài tập hóa học Hiện nay có rất nhiều cơ sở để phân loại BTHH. Trong đề tài này chúng tôi xin đƣợc lựa chọn những cơ sở phân loại BTHH sau: 1.5.3.1. Dựa vào mức độ tư duy - Bài tập mức độ biết: Nhắc lại hoặc mô tả đúng kiến thức, kĩ năng đã học.

- Bài tập mức độ thông hiểu: Diễn đạt đúng kiến thức hoặc mô tả đúng kĩ năng.

- Bài tập mức độ vận dụng: Kết nối và sắp xếp lại các kiến thức, kĩ năng đã học để giải quyết thành công tình huống/vấn đề tƣơng tự, vấn đề đã học (HS vƣợt qua cấp độ hiểu đơn thuần và có thể sử dụng, xử lý các khái niệm của chủ đề trong các tình huống tƣơng tự nhƣng không hoàn toàn giống nhƣ tình huống đã gặp trên lớp).

- Bài tập mức độ vận dụng cao: Tổng hợp các kiến thức, kĩ năng để giải quyết các tình huống/vấn đề mới, không giống những tình huống/vấn đề đã đƣợc hƣớng dẫn; có thể trƣớc đây HS chƣa từng đƣợc học hoặc trải nghiệm, nhƣng có thể giải quyết bằng các kỹ năng và kiến thức đã đƣợc dạy ở mức độ tƣơng đƣơng; đƣa ra những phản hồi hợp lí trƣớc một tình huống/vấn đề mới trong học tập hoặc trong cuộc sống.

1.5.3.2. Dựa vào hình thức.

- Bài tập trắc nghiệm tự luận: Là dạng bài tập yêu cầu HS phải kết hợp cả kiến thức hoá học, ngôn ngữ hoá học và công cụ toán học để trình bày nội dung của bài toán hoá học.

19

- Bài tập trắc nghiệm khách quan: Là loại bài tập hay câu hỏi có kèm theo câu trả lời sẵn và yêu cầu HS suy nghĩ rồi dùng một ký hiệu đơn giản đã quy ƣớc để trả lời.

1.5.3.3. Dựa vào nội dung kiến thức Dựa vào nội dung kiến thức của cả chƣơng mà chúng ta chia nhỏ các nội dung kiến thức theo dạng hoặc theo chuyên đề.

Mỗi dạng/chuyên đề ta cần có một hệ thống bài tập bảo đảm các yêu cầu sau: - Phủ kín kiến thức của chƣơng hay của một vấn đề.

- Số lƣợng cần đủ để hình thành các kỹ năng cần thiết.

- Mở rộng và đào sâu thêm kiến thức của chƣơng.

- Có một số bài tập hay để phát triển NL tƣ duy, rèn trí thông minh cho HS. 1.5.4. Vai trò của bài tập hóa học trong việc phát triển năng lực vận dụng kiến thức cho học sinh Theo [14], [19], [20] trong dạy học hoá học, bản thân BTHH đã đƣợc coi là phƣơng pháp dạy học có hiệu quả cao trong việc rèn luyện kỹ năng hoá học. Nó giữ vai trò quan trọng trong mọi khâu, mọi loại bài dạy hoá học, là phƣơng pháp quan trọng nhất để nâng cao chất lƣợng dạy học hoá học.

Bài tập hóa học vừa là mục đích, vừa là nội dung của việc dạy và học hoá học. Bài tập cung cấp cho HS kiến thức, con đƣờng giành lấy kiến thức và mang lại niềm vui sƣớng của sự phát hiện, của sự tìm ra đáp số.

Bài tập hóa học có chức năng dạy học, chức năng giáo dục, chức năng kiểm tra, chức năng phát triển. Những chức năng này đều hƣớng tới việc thực hiện các mục đích dạy học. Tuy nhiên trong thực tế các chức năng này không tách rời với nhau. Đối với HS, BTHH là phƣơng pháp học tập tích cực, hiệu quả và không có gì thay thế đƣợc, giúp HS nắm vững kiến thức hoá học, phát triển tƣ duy, hình thành kĩ năng, VDKT hoá học vào thực tế đời sống, sản xuất và nghiên cứu khoa học. Từ đó làm giảm nhẹ sự nặng nề, căng thẳng của khối lƣợng kiến thức lý thuyết và gây hứng thú say mê học tập cho HS.

20

Đối với GV, BTHH là phƣơng tiện, là nguồn kiến thức để hình thành khái niệm hoá học, tích cực hoá hoạt động nhận thức của HS trong quá trình dạy học. Cụ thể là: + Bài tập hóa học đƣợc sử dụng nhƣ là nguồn kiến thức để HS tìm tòi, phát triển kiến thức, kỹ năng. + Bài tập hóa học dùng để mô phỏng một số tình huống thực tế đời sống để HS vận dụng kiến thức vào giải quyết các vấn đề của thực tế đặt ra. + Sử dụng bài tập để tạo tình huống có vấn đề kích thích hoạt động tƣ duy tìm tòi sáng tạo và rèn luyện kỹ năng giải quyết vấn đề học tập, nâng cao hứng thú học tập bộ môn cho HS. Nhƣ vậy, BTHH đƣợc coi nhƣ là một nhiệm vụ học tập cần giải quyết, giúp HS tìm tòi, nghiên cứu đi sâu vận dụng kiến thức hoá học một cách sáng tạo. Từ đó giúp HS có năng lực phát hiện vấn đề và giải quyết vấn đề học tập hoặc thực tiễn đặt ra có liên quan đến hoá học, giúp HS biến những kiến thức đã tiếp thu đƣợc qua bài giảng thành kiến thức của chính mình.

Kiến thức sẽ nhớ lâu khi đƣợc vận dụng thƣờng xuyên nhƣ M.A. Đanilôp nhận định: "Kiến thức sẽ đƣợc nắm vững thực sự, nếu HS có thể vận dụng thành thạo chúng vào việc hoàn thành những bài tập lý thuyết và thực hành". a) Về kiến thức Thông qua giải BTHH, HS hiểu kĩ hơn các khái niệm, tính chất hoá học; củng cố kiến thức một cách thƣờng xuyên và hệ thống hoá kiến thức; mở rộng sự hiểu biết một cách sinh động, phong phú mà không làm nặng nề khối lƣợng kiến thức của HS. Bên cạnh đó, BTHH giúp HS thêm hiểu biết về thiên nhiên, môi trƣờng sống, ngành sản xuất hoá học, những vấn đề mang tính thời sự trong nƣớc và quốc tế.

Bài tập hóa học còn giúp HS bƣớc đầu biết vận dụng kiến thức để lí giải và cải tạo thực tiễn nhằm nâng cao chất lƣợng cuộc sống. b) Về kĩ năng Việc giải BTHH giúp HS:

21

- Rèn luyện và phát triển cho HS năng lực nhận thức, năng lực phát hiện và giải quyết vấn đề liên quan đến thực tế cuộc sống.

- Rèn luyện và phát triển các kĩ năng thu thập thông tin, vận dụng kiến thức để giải quyết tình huống có vấn đề của thực tế một cách linh hoạt, sáng tạo. c) Về giáo dục tư tưởng Việc giải BTHH có tác dụng: - Rèn luyện cho HS tính kiên nhẫn, tự giác, chủ động, chính xác, sáng tạo trong học tập và trong quá trình giải quyết các vấn đề thực tiễn.

- Thông qua nội dung bài tập giúp HS thấy rõ lợi ích của việc học môn Hóa học. Từ đó tạo động cơ học tập tích cực, kích thích trí tò mò, óc quan sát, sự ham hiểu biết, làm tăng hứng thú học môn Hoá học. Giúp cho HS say mê nghiên cứu khoa học và công nghệ, giúp HS có những định hƣớng nghề nghiệp tƣơng lai.

- Ngoài ra, các BTHH thực tiễn gắn liền với đời sống của chính bản thân HS, của gia đình, của địa phƣơng nên càng góp phần tăng động cơ học tập của HS: Học tập để nâng cao chất lƣợng cuộc sống của bản thân và của cộng đồng. Với những kết quả ban đầu của việc VDKT hoá học phổ thông để giải quyết các vấn đề thực tiễn HS thêm tự tin vào bản thân mình để tiếp tục học hỏi, phấn đấu và phát triển. d) Giáo dục kĩ thuật tổng hợp Bộ môn Hóa học có nhiệm vụ giáo dục kĩ thuật tổng hợp cho HS, BTHH tạo điều kiện tốt cho GV làm nhiệm vụ này.

Những vấn đề của kĩ thuật của nền sản xuất yêu cầu đƣợc biến thành nội dụng của các BTHH, lôi cuốn HS suy nghĩ về các vấn đề của kĩ thuật.

Bài tập hóa học còn cung cấp cho HS những số liệu lý thú của kĩ thuật, những số liệu mới về phát minh, về năng suất lao động giúp HS hòa nhịp với sự phát triển của khoa học, kĩ thuật thời đại mình đang sống.

1.5.5 Xu hướng phát triển bài tập hiện nay Theo [22] các BTHH hiện nay đƣợc xây dựng theo những xu hƣớng sau: - Loại bỏ những bài tập nghèo nàn về kiến thức hóa học, nặng về thuật toán.

- Nội dung hóa học phải thiết thực, gắn liền với thực tiễn đời sống, cộng đồng.

22

- Tăng cƣờng sử dụng bài tập thực nghiệm, thí nghiệm hóa học trong học tập.

Nội dung kiến thức phải gắn với thực hành, thí nghiệm hóa học.

- Cần sử dụng kết hợp các dạng bài tập: Bài tập trắc nghiệm khách quan và trắc nghiệm tự luận; bài tập đóng, bài tập mở…. ` - Xây dựng bài tập mới để rèn luyện cho học sinh năng lực phát hiện vấn đề và giải quyết vấn đề có liên quan đến hoá học, thực tiễn cuộc sống.

- Đa dạng hoá các loại hình bài tập nhƣ: Bài tập bằng hình vẽ, bài tập vẽ đồ thị, sơ đồ, lắp dụng cụ thí nghiệm….

Nhƣ vậy xu hƣớng phát triển của bài tập hóa học hiện nay hƣớng đến rèn luyện khả năng VDK, phát triển khả năng tƣ duy hóa học cho HS ở các mặt: Lí thuyết, thực hành và ứng dụng. Những bài tập có tính chất học thuộc trong các bài tập lí thuyết sẽ giảm dần mà đƣợc thay bằng các bài tập đòi hỏi sự tƣ duy, tìm tòi.

1.6. Thực trạng sử dụng BTHH nhằm phát triển NL VDKT cho HS THPT 1.6.1. Đặc điểm chung của trung tâm GDNN – GDTX 1.6.1.1. Nhiệm vụ của trung tâm GDNN – GDTX - Đào tạo học sinh THPT hệ GDTX. - Dạy hƣớng nghiệp nghề cho HS trung học cơ sở.

- Đào tạo nghề ngắn hạn cho nông dân.

- Phối hợp với trung tâm học tập cộng đồng các xã, phƣờng xóa mù chữ và phổ cập giáo dục.

1.6.1.2. Đặc điểm tâm sinh lí lứa tuổi, trình độ nhận thức của học sinh Hiện nay, HS hệ GDTX có độ tuổi từ 15–18 tuổi giống nhƣ HS các trƣờng THPT. Nhƣng đối tƣợng HS hệ GDTX có những khó khăn nhất định so với HS THPT khi tiếp nhận kiến thức và VDKT vào việc giải quyết BTHH cụ thể nhƣ sau: + Về trình độ nhận thức: HS đầu vào của các Trung tâm GDNN – GDTX là những HS không thi hoặc không thi đỗ vào các trƣờng THPT công lập nên trình độ nhận thức của các em còn hạn chế. Khả năng tƣ duy toán học và sử dụng ngôn ngữ hóa học của các em rất yếu nên GV rất khó khăn truyền thụ kiến thức cho các em.

23

+ Về tâm lí: Các em HS hệ GDTX luôn có tƣ tƣởng mất gốc kiến thức từ cấp hai nên các em thƣờng thụ động lĩnh hội kiến thức, thiếu khả năng độc lập tƣ duy, sáng tạo. Mặt khác các em thƣờng chú trọng trong việc học nghề hơn là việc học văn hóa. Những năm gần đây hình thức thi tốt nghiệp THPT Quốc gia thay đổi, các em đƣợc lựa chọn tổ hợp môn thi để xét tốt nghiệp. Ngoài hai môn Ngữ văn và Toán học là bắt buộc thì các em chủ yếu chọn tổ hợp khoa học xã hội (Lịch sử và Địa lí) để lấy điểm xét tốt nghiệp. Nên ngay từ khi vào nhập học các em coi môn Hóa học là môn phụ, học để đủ điều kiện lên lớp và thi tốt nghiệp. Các em thấy sợ khi phải viết và cân bằng PTHH, giải những bài tập hóa học phải tính toán. + Về cơ sở vật chất: Trong các Trung tâm GDNN – GDTX các em HS chủ yếu học lí thuyết trên lớp mà không đƣợc thực hành do nhà trƣờng thiếu phòng thí nghiệm và các hóa chất phục vụ cho việc dạy và học môn Hóa học. Các thí nghiệm trong bài giảng của GV là những thí nghiệm ảo không tạo cho HS đƣợc sự say mê, yêu thích bộ môn Hóa học.

Với những khó khăn trên, trong đề tài này chúng tôi lựa chọn những bài tập cơ bản nhất, ở mức độ vừa phải để giúp các em HS VDKT đã đƣợc học một cách tốt nhất, góp phần nâng cao chất lƣợng dạy và học môn Hóa học của hệ GDTX. 1.6.2. Nhiệm vụ điều tra - Tìm hiểu thực trạng dạy và học hóa học ở các Trung tâm GDNN – GDTX. - Tìm hiểu hứng thú của HS với môn Hóa học.

- Tình hình sử dụng kiến thức và BTHH. - Tìm hiểu quan điểm về việc phát triển NLVDKT cho HS bằng hệ thống kiến thức và BTHH. 1.6.3. Đối tượng điều tra Phỏng vấn, trao đổi và xin ý kiến của 10 giáo viên và 170 HS ở Trung tâm GDNN – GDTX Vũ Thƣ và Trung tâm GDTX thành phố Thái Bình, tỉnh Thái Bình.

1.6.4. Nội dung điều tra - Mục đích GV sử dụng bài tập trong dạy học hóa học

24

- Tần suất sử dụng kiến thức và bài tập hóa học đối với GV trong dạy học hóa học ở các Trung tâm GDNN - GDTX. - Việc sử dụng BTHH trong các dạng bài lên lớp.

- Ý kiến của GV về mức độ phát triển NLVDKT của HS khi dạy học bằng hệ thống kiến thức và bài tập hóa học.

- Những khó khăn của việc đƣa kiến thức và bài tập vào trong dạy học hóa học đối với giáo viên hệ GDTX. - Hứng thú của HS khi giải quyết các bài tập hóa học.

- Ý kiến HS về sự cần thiết của kiến thức và BTHH. - Sự cần thiết phải rèn luyện NLVDKT hóa học cho HS. 1.6.5. Phương pháp điều tra - Gặp gỡ, trao đổi trực tiếp GV và HS học ở Trung tâm GDNN – GDTX Vũ Thƣ, Trung tâm GDTX thành phố Thái Bình, tỉnh Thái Bình.

- Gửi và thu phiếu điều tra đối với GV, HS; thống kê và nhận xét kết quả điều tra.

1.6.6. Kết quả điều tra 1.6.6.1. Với giáo viên Thông qua việc dự giờ của một số GV, gửi phiếu điều tra tới 10 GV dạy bộ môn Hóa học tại: Trung tâm GDNN – GDTX Vũ Thƣ, Trung tâm GDTX thành phố Thái Bình, kết quả thu đƣợc nhƣ sau: Bảng 1.1. Mục đích GV sử dụng bài tập trong dạy học hóa học Kết quả

Tỉ lệ %

Củng cố kiến thức cho HS

10/10

100%

Rèn luyện các kỹ năng học tập (sử dụng ngôn ngữ hóa học, viết phương trình, giải bài toán hóa học, thí nghiệm hóa học)

9/10

90,0%

Rèn luyện các NL (nhận thức, sáng tạo, VDKT…)

10/10

100%

Kiểm tra, đánh giá kết quả học tập của HS

8/10

80,0%

Giúp HS hứng thú, có thái độ tích cực chủ động trong học tập

6/10

60,0%

Sử dụng BTHH như nguồn kiến thức để HS nghiên cứu kiến thức mới

7/10

70,0%

25

Bảng 1.2. Những tiêu chí xây dựng hệ thống bài tập của GV Kết quả

Tỉ lệ %

Theo nội dung từng bài trong sách giáo khoa

4/10

40,0%

Theo từng dạng bài

9/10

90,0%

Theo trình độ của HS, sắp xếp theo mức độ từ dễ đến khó

10/10

100%

8/10

80,0%

Phát triển NL cá nhân của HS (NL nhận thức, NL tự học, NL vận dụng kiến thức hóa học…)

Bảng 1.3. Tần suất giáo viên sử dụng bài tập hóa học trong dạy học Thường xuyên

Thỉnh thoảng

Ít khi

Không bao giờ

Kết quả

2/10

2/10

6/10

0/10

Tỉ lệ %

20,0%

20,0%

60,0%

0%

Bảng 1.4. Việc sử dụng bài tập hóa học trong các dạng bài lên lớp Nghiên cứu bài mới

Ôn tập, Luyện tập

Thực hành

Kiểm tra

Kết quả

3/10

10/10

1/10

10/10

Tỉ lệ %

30,0%

100%

10,0%

100%

Bảng 1.5. Ý kiến của GV về mức độ phát triển năng lực VDKT của HS Hiệu quả cao

Có hiệu quả

Chưa thật hiệu quả

Không hiệu quả

Kết quả

3/10

6/10

1/10

0/10

Tỉ lệ %

30,0%

60,0%

10,0%

0%

Bảng 1.6. Nguyên nhân GV ít sử dụng bài tập trong dạy học hóa học Số giáo viên

Tỉ lệ % ( đồng ý)

Không có nhiều tài liệu

5/10

50,0%

Mất nhiều thời gian tìm kiếm, biên soạn

8/10

80,0%

Thời gian tiết học hạn chế

7/10

70,0%

Nguyên nhân

1.6.6.2. Với học sinh Khảo sát 170 HS của Trung tâm GDNN – GDTX Vũ Thƣ, Trung tâm GDTX thành phố Thái Bình, kết quả thu đƣợc nhƣ sau:

26

Bảng 1. 7. Hứng thú của HS khi giải quyết các bài tập hóa học Bình thường

Thích

Không thích

Kết quả

102/170

27/170

41/170

Tỉ lệ %

60%

15,88%

24,12%

Bảng 1.8. Những khó khăn của HS khi giải BTHH Kết quả

Tỉ lệ %

Thiếu bài tập tương tự

122/170

71,76%

Không có bài giải mẫu

130/170

76,47%

Không có đáp số cho các bài tương tự

97/170

57,05%

Các bài tập không được sắp xếp từ dễ đến khó

115/170

67,64%

Bảng 1.9. Những khó khăn của HS khi gặp bài tập khó Kết quả

Tỉ lệ %

Tự tìm cách giải

33/170

19,41%

Xem bài mẫu GV đã hướng dẫn

70/170

41,17%

Tham khảo cách giải trong sách bài tập

65/170

38,23%

Chán nản, không làm

130/170

76,47%

Bảng 1.10. Những yếu tố giúp HS giải bài tập tốt hơn Kết quả

Tỉ lệ %

Thầy/cô giải chi tiết bài tập mẫu

122/170

71,76%

Em xem lại bài tập đã giải

97/170

57,05%

Em tự giải lại bài tập đã giải

87/170

51,17%

Em làm các bài tập tương tự

112/170

65,88%

Bảng 1.11. Thời gian HS dành để làm bài tập trƣớc khi lên lớp Khoảng 30 phút

30 phút đến 60 phút

Trên 60 phút

Không cố định

Kết quả

56/170

42/170

23/170

49/170

Tỉ lệ %

32,94%

24,70%

13,52%

28,84%

Bảng 1.12. Việc học sinh chuẩn bị cho giờ bài tập Kết quả

Tỉ lệ %

Không chuẩn bị

16/170

9,42%

Làm trước phần bài tập

68/170

40,0%

Đọc kĩ bài, ghi lại những phần chưa hiểu

43/170

25,29%

Đọc lướt qua phần bài tập

43/170

25,29%

27

Bảng 1.13. Ý kiến HS về sự cần thiết của kiến thức và bài tập hóa học Kết quả

Tỉ lệ %

Rất cần thiết

95/170

55,88%

Cần thiết

75/170

44,12%

Không cần thiết

0/170

0%

Bảng 1.14. Thái độ của HS khi VDKT trong bài tập GV giao Kết quả

Tỉ lệ %

Hứng thú, muốn tìm hiểu

84/170

49,41%

Rất hứng thú, phải tìm hiểu bằng mọi cách

62/170

36,47%

Thấy lạ nhưng không cần tìm hiểu

22/170

12,94%

Không quan tâm đến các vấn đề lạ

2/170

1,18%

Bảng 1.15. Tác dụng của bài tập có VDKT đối với HS Kết quả

Phần trăm

Giúp hiểu bài sâu sắc hơn

143/170

84,11%

Giúp nhớ bài lâu hơn

140/170

82,35%

Hình thành thói quen xem xét vấn đề ở nhiều phương diện khác nhau

98/170

57,64%

Rèn luyện các thao tác tư duy

103/170

60,58%

Tạo hứng thú cho việc học tập, tìm tòi nâng cao, mở rộng kiến thức

136/170

80,0%

Bảng 1.16. Sự cần thiết phải rèn luyện NLVDKT hóa học cho HS Kết quả

Phần trăm

Rất cần thiết

81/170

47,65%

Cần thiết

56/170

32,95%

Bình thường

25170

14,70%

Không cần thiết

8/170

4,70%

1.6.7. Đánh giá kết quả điều tra Qua số liệu ở các bảng thu đƣợc, chúng tôi nhận thấy: - Về phía giáo viên, hầu hết các thầy cô đều đánh giá cao về hiệu quả của việc sử dụng kiến thức và BTHH để phát triển NLVDKT cho HS (90,0%). Tuy nhiên, mức độ sử dụng những bài tập này trong giảng dạy chƣa cao (40,0%). Việc

28

sử dụng chúng còn gặp nhiều khó khăn và hạn chế bởi tốn nhiều thời gian để tìm hiểu và biên soạn hệ thống kiến thức và bài tập. Các bài tập đó chƣa có nhiều trong các câu hỏi ở mức độ phân hóa HS trong các kì kiểm tra, thi cử.

- Về phía học sinh, qua tổng hợp ý kiến của 170 HS chúng tôi thấy đa phần các em học sinh nhận ra vai trò của BTHH. Tuy nhiên, thời gian các em dành thời gian chuẩn bị bài tập trƣớc khi lên lớp là chƣa cao: Trong khoảng thời gian từ 1 đến 60 phút chỉ có 98/170 HS (chiếm 57,64%). Các em vẫn gặp rất nhiều khó khăn trong quá trình giải BTHH, do thiếu phƣơng pháp giải, thiếu thời gian đƣợc làm bài tập trên lớp và khả năng nhận thức, lĩnh hội kiến thức của các em còn hạn chế.

- Hầu hết các ý kiến của GV và HS cho rằng cần thiết phải có hệ thống lý thuyết và BTHH trong dạy và học hóa học cho hệ GDTX. - Kết quả trên cho thấy việc sử dụng hệ thống kiến thức và BTHH rất có ý nghĩa, sẽ góp phần nâng cao năng lực VDKT của HS, chất lƣợng dạy và học môn Hóa học cho hệ GDTX. Tiểu kết chƣơng 1 Trong chƣơng này chúng tôi đã nghiên cứu và hệ thống hóa các quan điểm của một số nhà nghiên cứu về NL, NLVDKT, kiến thức và BTHH. Phân tích và làm sáng tỏ NLVDKT, cấu trúc và các biện pháp để phát triển năng lực VDKT cho HS. Ngoài ra, luận văn đã điều tra, phân tích và đánh giá tình trạng dạy học VDKT theo hƣớng khai thác hệ thống kiến thức và bài tập ở Trung tâm GDNN – GDTX Vũ Thƣ, Trung tâm GDTX thành phố Thái Bình còn hạn chế. Đây chính là cơ sở lí luận và thực tiễn để chúng tôi nghiên cứu hƣớng phát triển NLVDKT cho HS thông qua việc sử dụng BTHH đƣợc thể hiện trong chƣơng 2.

29

CHƢƠNG 2. SỬ DỤNG HỆ THỐNG BÀI TẬP CHƢƠNG ĐẠI CƢƠNG VỀ KIM LOẠI NHẰM PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC VẬN DỤNG KIẾN THỨC CHO HỌC SINH TRUNG HỌC PHỔ THÔNG 2.1. Phân tích vị trí, cấu trúc nội dung chƣơng Đại cƣơng về kim loại 2.1.1 Vị trí chương Đại cương về kim loại trong chương trình môn Hóa học trung học phổ thông Học sinh đƣợc nghiên cứu kim loại từ THCS lên THPT. Trong chƣơng trình Hóa học phổ thông kim loại đƣợc nghiên cứu ở cả 3 khối học: - Khối 10: Tính chất của kim loại đƣợc lồng ghép vào tính chất hóa học của các bài trong chƣơng 5 – Nhóm halogen; chƣơng 6 – Oxi, lƣu huỳnh.

- Khối 11: Tính chất của kim loại đƣợc lồng ghép vào tính chất hóa học của các bài trong chƣơng 2 – Nitơ, photpho; chƣơng 3 – Cacbon, silic.

- Khối 12: Phần kim loại nằm cuối chƣơng trình học kì 1 và toàn bộ học kì 2.

HS đƣợc nghiên cứu sâu hơn, cụ thể hơn về những kim loại điển hình, có nhiều ứng dụng trong thực tế.

Trong chƣơng trình hiện nay sau khi HS nghiên cứu xong về các loại hợp chất hữu cơ ở lớp 11 và 12 thì các em đƣợc nghiên cứu chƣơng Đại cƣơng về kim loại, đây là chƣơng mở đầu về kim loại trong chƣơng trình môn Hóa học – 12. Nội dung của chƣơng này khái quát toàn bộ những kiến thức trọng tâm về kim loại, đi sâu vào nghiên cứu tính chất chung của kim loại, điều chế và ăn mòn kim loại.

2.1.2 Cấu trúc nội dung chương Đại cương về kim loại (Hóa học 12) Theo phân phối chƣơng trình, chƣơng Đại cƣơng về kim loại đƣợc thực hiện ở mƣời tiết học. Cụ thể đƣợc mô tả ở bảng dƣới đây: Chương 5. Đại cương về kim loại Tiết 27 Tiết 28, 29

Bài 17. Vị trí của kim loại trong bảng tuần hoàn và cấu tạo của kim loại Bài 18. Tính chất của kim loại và dãy điện hóa của kim loại

Tiết 30

Bài 19. Hợp kim

Tiết 31

Bài 20. Sự ăn mòn kim loại

Tiết 32, 33

Bài 21. Điều chế kim loại

30

Tiết 34

Bài 22. Luyện tập tính chất của kim loại

Tiết 35

Bài 23. Luyện tập điều chế kim loại và sự ăn mòn kim loại

Tiết 36

Bài 24. Thực hành: Tính chất, điều chế kim loại, sự ăn mòn kim loại

2.1.3. Mục tiêu chương trình chương Đại cương về kim loại – Hóa học 12 2.1.3.1. Kiến thức HS nêu đƣợc: - Vị trí, cấu hình electron lớp ngoài cùng, một số dạng mạng tinh thể của các kim loại.

- Tính chất vật lí của kim loại (tính chất chung, tính chất khác).

- Tính chất hóa học của các kim loại.

- Ứng dụng dãy điện hóa của kim loại.

- Phƣơng pháp điều chế các kim loại.

- Sự ăn mòn kim loại và hợp kim của chúng.

HS trình bày và giải thích đƣợc: - Tính chất vật lí của các kim loại.

- Tính chất hoá học của các kim loại, so sánh đƣợc tính khử của các kim loại (dựa vào dãy điện hóa).

- Phƣơng pháp điều chế một kim loại cụ thể.

- Phƣơng pháp bảo vệ kim loại không bị ăn mòn.

2.1.3.2. Kĩ năng - Viết các PTHH minh họa tính chất hoá học (dạng phân tử và ion thu gọn) của kim loại, viết sơ đồ và phƣơng trình điều chế các kim loại và hợp chất.

- Quan sát thí nghiệm, hình ảnh, sơ đồ rút ra đƣợc nhận xét về tính chất, phƣơng pháp điều chế.

- Vận dụng kiến thức để trả lời các câu hỏi lý thuyết và giải BTHH liên quan.

2.1.3.3. Thái độ - Có ý thức tích cực, tự giác, hợp tác, chủ động, sáng tạo trong học tập.

- Nắm vững cấu tạo nguyên tử, tính chất vật lí, tính chất hóa học, phƣơng pháp điều chế của kim loại, các em có thể chủ động thiết kế sơ đồ tƣ duy về mối

31

liên hệ giữa các chất theo yêu cầu của bài tập. Từ đó HS yêu thích môn học, có thêm lòng tin vào khoa học, tự tin ở năng lực của bản thân mình.

- Xây dựng đức tính: Cẩn thận, kiên nhẫn, trung thực, khoa học trong công việc.

2.1.3.4. Phát triển năng lực - Năng lực giải quyết vấn đề: Biết cách nghiên cứu bài tập nhận thức để phát hiện đƣợc mâu thuẫn và phát biểu rõ đƣợc vấn đề cần giải quyết.

- Năng lực sử dụng ngôn ngữ hóa học: Thông qua việc gọi tên các hợp chất của kim loại, học sinh sẽ phát triển năng lực sử dụng ngôn ngữ hóa học.

- Năng lực thực hành; phát triển năng lực hợp tác phối hợp làm việc theo nhóm nhỏ.

- Năng lực vận dụng kiến thức hóa học vào cuộc sống: Sử dụng những kiến thức về kim loại và hợp chất các em giải thích một số hiện tƣợng quan sát đƣợc trong thực tiễn và sản xuất hóa học.

- Năng lực tƣ duy, năng lực tính toán.

Trong đề tài này, chúng tôi chú ý đến NLVDKT hóa học khi HS sử dụng các bài tập hóa học.

2.1.4. Một số điểm cần lưu ý về nội dung và phương pháp khi dạy học chương Đại cương về kim loại – Hóa học 12 2.1.4.1. Một số điểm cần lưu ý về nội dung * GV cần chú ý những kiến thức, kỹ năng nào HS đã đƣợc trang bị ở các lớp dƣới để kế thừa và phát huy, tránh trùng lặp. * Nội dung của chƣơng bao gồm một số vấn đề lớn: - Tính chất chung của kim loại gây ra bởi dạng liên kết kim loại.

- Nghiên cứu phƣơng pháp điều chế kim loại, sự ăn mòn kim loại trên cơ sở lý thuyết electron, sự điện li, dãy điện hóa.

2.1.4.2. Một số điểm cần chú ý về phương pháp - Sử dụng các phƣơng tiện trực quan, thí nghiệm hóa học phối hợp với các PPDH tích cực để nghiên cứu những tính chất mới, củng cố và phát triển các nội dung kiến thức đã có về kim loại ở trung học cơ sở; phát huy tối đa tính tích cực, độc lập của HS.

32

- Nội dung và vị trí của chƣơng Đại cƣơng về kim loại trong chƣơng trình hóa học lớp 12 cho phép GV sử dụng rộng rãi phƣơng pháp suy diễn trong dạy học.

GV có thể tích cực hóa hoạt động nhận thức HS thông qua các tình huống có vấn đề, phát triển kĩ năng xây dựng giả thuyết mà HS đƣa ra.

2.2. Đề xuất nguyên tắc và quy trình xây dựng hệ thống bài tập Có rất nhiều nguyên tắc, quy trình xây dựng bài tập. Trong đề tài này chúng tôi xin đề xuất nguyên tắc và quy trình xây dựng bài tập nhƣ sau: 2.2.1. Nguyên tắc xây dựng hệ thống BTHH để phát triển NLVDKT cho HS Theo [20], [22] bài tập hóa học là những bài tập đòi hỏi HS phải vận dụng kiến thức, kĩ năng hóa học (những điều kiện và yêu cầu) cùng với kiến thức của các môn học khác kết hợp với kinh nghiệm, kĩ năng sống để giải quyết một số vấn đề đặt ra từ những bối cảnh và tình huống nảy sinh từ thực tiễn.

Khi xây dựng dạng bài tập này cần đảm bảo các nguyên tắc sau: Nguyên tắc 1: Đảm bảo tính mục tiêu của chƣơng trình, chuẩn kiến thức kĩ năng và định hƣớng phát triển NLVDKT cho HS. Nguyên tắc 2: Đảm bảo tính chính xác, khoa học, hiện đại của các nội dung kiến thức hóa học và các môn khoa học liên quan.

Nguyên tắc 3: Phải gần gũi với cuộc sống và kinh nghiệm học tập của HS. Nguyên tắc 4: Phát huy đƣợc tính tích cực tìm tòi và vận dụng tối đa kiến thức đã có của HS để giải quyết có hiệu quả nhiệm vụ đặt ra trong bài tập.

Nguyên tắc 5: Phải có tính hệ thống và đảm bảo logic sƣ phạm.

2.2.2. Quy trình xây dựng hệ thống BTHH để phát triển NLVDKT cho HS Bƣớc 1: Lựa chọn đơn vị kiến thức liên quan.

Bƣớc 2: Xác định mục tiêu giáo dục của đơn vị kiến thức, xây dựng mâu thuẫn kiến thức từ bối cảnh/tình huống lựa chọn và xác định các điều kiện (kiến thức, kĩ năng,...) cần thiết để giải quyết mâu thuẫn này.

Bƣớc 3: Thiết kế bài tập theo mục tiêu cụ thể.

Bƣớc 4: Xây dựng đáp án, lời giải và kiểm tra thử.

Bƣớc 5: Chỉnh sửa và hoàn thiện bài tập.

33

Từ các nguyên tắc và quy trình xây dựng ở trên, chúng tôi đã đề xuất đƣợc hệ thống BTHH dƣới đây: 2.3. Hệ thống bài tập chƣơng Đại cƣơng về kim loại – Hóa học 12 nhằm phát triển NLVDKT cho HS Để phù hợp với đối tƣợng HS hệ GDTX, trong khuân khổ đề tài này chúng tôi lựa chọn phân loại bài tập theo nội dung. Trong từng phần nội dung chúng tôi phân chia nội dung bài tập theo hình thức trắc nghiệm tự luận và trắc nghiệm khách quan.

Dƣới đây là hệ thống bài tập chƣơng Đại cƣơng về kim loại – Hóa học 12 mà chúng tôi đã xây dựng và tuyển chọn từ [15], [21], [22], [23], [24], [30] nhằm phát triển NLVDKT cho HS. 2.3.1. Bài tập về tính chất vật lí và dãy điện hóa của kim loại 2.3.1.1. Bài tập trắc nghiệm tự luận Câu 1. Viết cấu hình và xác định vị trí trong bảng tuần hoàn của những kim loại sau: Na (Z=11), Mg (Z=12), Al (Z=13), Fe (Z=26), Cu (Z=29).

Hƣớng dẫn Na (Z=11): 1s22s22p63s1

=> Na thuộc ô 11, chu kì 3, nhóm IA

Mg (Z=12): 1s22s22p63s2

=> Mg thuộc ô 12, chu kì 3, nhóm IIA

Al (Z=13): 1s22s22p63s23p1

=> Al thuộc ô 13, chu kì 3, nhóm IIIA

Fe (Z=26): 1s22s22p63s23p63d64s2

=> Fe thuộc ô 26, chu kì 4, nhóm VIIIB

Cu (Z=29): 1s22s22p63s23p63d104s1

=> Cu thuộc ô 29, chu kì 4, nhóm IB

Câu 2. Những tính chất vật lí chung của kim loại nhƣ tính dẻo, tính dẫn điện, tính dẫn nhiệt và ánh kim chủ yếu là do những electron tự do trong kim loại gây ra. Đúng hay sai? Hãy giải thích.

Hƣớng dẫn Tính chất vật lí chung của kim loại là do các electron tự do trong kim loại gây ra là đúng. Vì: - Tính dẻo: Do các cation kim loại trong mạng tinh thể có thể trƣợt lên nhau nhƣng không tách rời nhau là nhờ lực hút tĩnh điện của các electron tự do với cation kim loại trong mạng tinh thể.

34

=> Kim loại có tính dẻo.

- Tính dẫn điện: Các electron tự trong mạng tinh thể sẽ chuyển động thành dòng có hƣớng trong kim loại khi kim loại đƣợc nối với nguồn điện. => Kim loại dẫn điện.

- Tính dẫn nhiệt: Đốt nóng một đầu dây kim loại, những electron tự do ở vùng nhiệt độ cao có động năng lớn hơn, chúng chuyển động đến vùng có nhiệt độ thấp hơn của kim loại và truyền năng lƣợng cho các ion dƣơng ở đây. => Kim loại dẫn đƣợc nhiệt.

- Tính ánh kim: Do các electron tự do trong kim loại phản xạ tốt những tia sáng có bƣớc sóng mà mắt ta có thể nhận thấy đƣợc. => Kim loại có ánh kim.

Câu 3. Nhôm dẫn điện kém hơn đồng, vì sao nhôm đƣợc dùng làm dây dẫn điện cao thế, còn dây đồng lại đƣợc dùng làm dây dẫn điện trong nhà?

Hƣớng dẫn Do nhôm có khối lƣợng riêng (2,7 g/cm3) nhỏ hơn khối lƣợng riêng của đồng (8,7 g/cm3) nên dù dẫn điện kém hơn đồng nhƣng nhôm vẫn đƣợc sử dụng làm dây dẫn ngoài trời vì còn tính đến yếu tố trọng lực của dây dẫn. Còn trong nhà do hầu nhƣ không có yếu tố trọng lực, đồng thời tiết diện dây nhỏ (điện trở lớn) nên chủ yếu là sử dụng dây dẫn điện bằng đồng.

Câu 4. Cho thứ tự một số cặp oxi hóa – khử trong dãy điện hóa nhƣ sau: Mg2+/Mg; Fe2+/Fe; Cu2+/Cu; Fe3+/Fe2+; Ag+/Ag. Ion Fe3+ phản ứng đƣợc với các kim loại, ion nào trong các cặp oxi hóa – khử trên.

Hƣớng dẫn Fe3+ phản ứng với những kim loại đứng trƣớc trong dãy điện hóa theo quy tắc .

Mg  2 Fe3   Mg 2  2 Fe 2

Fe  2Fe3  3Fe2

Cu  2Fe3  Cu 2  2Fe2

35

Câu 5. Hai kim loại X, Y và các dung dịch muối nitrat của chúng có các phản ứng hóa học sau:

X  2Y ( NO3 )3   X ( NO3 )2  2Y ( NO3 )2

(1)

Y  X ( NO3 )2   2Y ( NO3 )2  X

(2)

Hãy xác định thứ tự các cặp oxi hóa – khử của hai kim loại X và Y. Hƣớng dẫn Trong phản ứng (1): - X có tính khử mạnh hơn Y 2+ - Y3+ có tính oxi hóa mạnh hơn X2+ => X2+/X đứng trƣớc Y3+/ Y2+ Trong phản ứng (2): - Y có tính khử mạnh hơn X - X2+ có tính oxi hóa mạnh hơn Y2+ => Y2+/Y đứng trƣớc X2+/X Do đó thứ tự các cặp oxi hóa - khử là: Y2+/Y; X2+/X; Y3+/Y2+ Câu 6. Cho hỗn hợp gồm Fe và Zn vào dung dịch AgNO3, khi các phản ứng xảy ra hoàn toàn thu đƣợc dung dịch X (gồm hai muối) và chất rắn Y (gồm hai kim loại).

Xác định các chất có trong X và Y. Hƣớng dẫn Dựa vào thứ tự trong dãy điện hóa ta có phản ứng:

Zn  2 AgNO3   Zn( NO3 )2  2 Ag  Vì Y chỉ có 2 kim loại nên Zn phải hết, X gồm 2 muối nên Fe phản ứng với AgNO3 thì AgNO3 phải hết, Fe còn dƣ.

Fe  2 AgNO3   Fe( NO3 )2  2 Ag  Do đó: X gồm Zn(NO3)2 và Fe(NO3)2; Y gồm Ag và Fe Câu 7. Cho bột Mg vào dung dịch gồm AgNO3 và Cu(NO3)2. Sau khi các phản ứng xảy ra hoàn toàn, thu đƣợc dung dịch X gồm hai muối và chất rắn Y gồm hai kim loại. Xác định các chất có trong X và Y.

36

Hƣớng dẫn Dựa vào thứ tự trong dãy điện hóa ta có phản ứng:

Mg  2 AgNO3   Mg ( NO3 )2  2 Ag  (1) Nếu Mg hết thì Y chỉ có 1 kim loại => loại => Mg phải dƣ sau phản ứng (1) => Mg phản ứng với Cu(NO3)2 và Mg hết, Cu(NO3)2 dƣ (vì X chứa 2 muối)

Mg  Cu( NO3 )2  Mg( NO3 )2  Cu  => X gồm: Mg(NO3)2 và Cu(NO3)2 => Y gồm: Ag và Cu Câu 8. Vỏ kẹo hay vỏ bao thuốc lá thƣờng có một lớp nhôm rất mỏng bao phủ. Hãy giải thích tại sao nhôm có thể dát mỏng nhƣ vậy?

Hƣớng dẫn Nhôm có thể dát mỏng vì nhôm có tính dẻo. Trong mạng tinh thể của nhôm, các ion dƣơng có thể trƣợt lên nhau mà không tách rời nhau nhờ các electron tự do chuyển động kết dính chúng với nhau.

2.3.1.2. Bài tập trắc nghiệm khách quan Câu 1. Dãy các ion xếp theo chiều giảm dần tính oxi hóa là (biết trong dãy điện hóa, cặp Fe3+/Fe2+ đứng trƣớc cặp Ag+/Ag): A. Ag+, Fe3+, Cu2+, Fe2+.

B. Ag+, Cu2+, Fe3+, Fe2+.

C. Fe3+, Ag+, Cu2+, Fe2+.

D. Fe3+, Cu2+, Ag+, Fe2+.

Câu 2. Cho các phản ứng xảy ra sau đây: (1)

AgNO3  Fe( NO3 )2   Fe( NO3 )3  Ag 

(2)

Mn  2HCl   MnCl2  H2 

Dãy các ion đƣợc sắp xếp theo chiều tăng dần tính oxi hoá là: A. Ag + , Mn2+, H+, Fe 3 + .

B. Mn2+, H+, Ag + , Fe 3 + .

C. Ag + , Fe 3+ , H+, Mn2+.

D. Mn2+, H+, Fe 3+ , Ag + .

Câu 3. Cho các ion kim loại: Zn2+, Sn2+, Ni2+, Fe2+, Pb2+. Thứ tự tính oxi hóa giảm dần là:

37

A. Pb2+ > Sn2+ > Fe2+ > Ni2+ > Zn2+.

B. Sn2+ > Ni2+ > Zn2+ > Pb2+ > Fe2+.

C. Zn2+ > Sn2+ > Ni2+ > Fe2+ > Pb2+.

D. Pb2+ > Sn2+ > Ni2+ > Fe2+ > Zn2+.

Câu 4. Cho phản ứng hóa học: Fe  CuSO4   FeSO4  Cu  Trong phản ứng trên xảy ra: A. sự khử Fe 2+ và sự oxi hóa Cu.

B. sự khử Fe 2+ và sự khử Cu2+.

C. sự oxi hóa Fe và sự oxi hóa Cu.

D. sự oxi hóa Fe và sự khử Cu2+.

Câu 5. Hai kim loại X, Y và các dung dịch muối clorua của chúng có các phản ứng hóa học sau:

X  2YCl3   XCl2  2YCl2 Y  XCl2  YCl2  X  Phát biểu đúng là: A. Ion Y2+ có tính oxi hóa mạnh hơn ion X2+.

B. Kim loại X khử đƣợc ion Y2+.

C. Kim loại X có tính khử mạnh hơn kim loại Y. D. Ion Y3+ có tính oxi hóa mạnh hơn ion X2+.

Câu 6. Thứ tự một số cặp oxi hóa – khử trong dãy điện hóa nhƣ sau: Fe2+/Fe; Cu2+/Cu; Fe3+/Fe2+. Cặp chất không phản ứng với nhau là: A. Fe và dung dịch CuCl2.

B. Fe và dung dịch FeCl3.

C. dung dịch FeCl2 và dung dịch CuCl2. D. Cu và dung dịch FeCl3.

Câu 7. Cặp chất không xảy ra phản ứng hoá học là: A. Cu + dung dịch FeCl3.

B. Fe + dung dịch HCl.

C. Fe + dung dịch FeCl3.

D. Cu + dung dịch FeCl2.

Câu 8. Để khử ion Fe3+ trong dung dịch thành ion Fe2+ có thể dùng một lƣợng dƣ: A. kim loại Mg.

B. kim loại Cu.

C. kim loại Ba.

D. kim loại Ag.

Câu 9. Mệnh đề không đúng là: A. Fe khử đƣợc Cu2+ trong dung dịch.

B. Fe3+ có tính oxi hóa mạnh hơn Cu2+.

38

C. Fe2+ oxi hóa đƣợc Cu. D. tính oxi hóa của các ion tăng theo thứ tự Fe2+, H+, Cu2+, Ag+.

Câu 10. Để khử ion Cu2+ trong dung dịch CuSO4 có thể dùng kim loại: A. Fe.

B. Na.

C. K.

D. Ba.

Câu 11. X là kim loại phản ứng đƣợc với dung dịch H2SO4 loãng, Y là kim loại tác dụng đƣợc với dung dịch Fe(NO3)3. Hai kim loại X, Y lần lƣợt là: A. Fe, Cu.

B. Cu, Fe.

C. Ag, Mg.

D. Mg, Ag.

Câu 12. Thứ tự một số cặp oxi hóa – khử trong dãy điện hóa nhƣ sau: Mg2+/Mg; Fe2+/Fe; Cu2+/Cu; Fe3+/Fe2+; Ag+/Ag. Dãy chỉ gồm các chất, ion tác dụng đƣợc với ion Fe3+ trong dung dịch là: A. Mg, Fe, Cu .

B. Mg, Cu, Cu2+.

C. Fe, Cu, Ag+ .

D. Mg, Fe2+, Ag.

Câu 13. Dãy nào sau đây chỉ gồm các chất vừa tác dụng đƣợc với dung dịch HCl, vừa tác dụng đƣợc với dung dịch AgNO3?

A. Zn, Cu, Mg.

B. Al, Fe, CuO.

C. Fe, Ni, Sn.

D. Cu, Na, Ca.

Câu 14. Kim loại M phản ứng đƣợc với: dung dịch HCl, dung dịch Cu(NO3)2, dung dịch HNO3 (đặc, nguội). Kim loại M là: A. Al.

B. Ag.

C. Fe.

D. Zn.

Câu 15. Cho biết thứ tự từ trái sang phải của các cặp oxi hoá – khử trong dãy điện hoá nhƣ sau: Zn2+/Zn ; Fe2+/Fe; Cu2+/Cu; Fe3+/Fe2+; Ag+/Ag. Các kim loại và ion đều pƣ đƣợc với ion Fe2+ trong dung dịch là: A. Zn, Cu2+.

B. Ag, Fe3+.

C. Ag, Cu2+.

D. Zn, Ag+.

Câu 16. Kim loại M có thể đƣợc điều chế bằng cách khử ion của nó trong oxit bởi khí H2 ở nhiệt độ cao. Mặt khác, kim loại M khử đƣợc ion H+ trong dung dịch axit loãng thành H2. Kim loại M là: A. Al.

B. Mg.

C. Fe.

D. Cu.

Câu 23. Các chất vừa tác dụng đƣợc với dung dịch HCl vừa tác dụng đƣợc với dung dịch AgNO3 là: A. CuO, Al, Mg.

B. Zn, Cu, Fe.

C. MgO, Na, Ba.

D. Zn, Ni, Sn..

39

Câu 24. Dãy gồm các kim loại đều tác dụng đƣợc với dung dịch HCl nhƣng không tác dụng với dung dịch HNO3 đặc, nguội là: A. Fe, Al, Cr.

B. Cu, Fe, Al.

C. Fe, Mg, Al.

D. Cu, Pb, Ag.

Câu 25. Dãy gồm các ion đều oxi hóa đƣợc kim loại Fe là: A. Cr2+, Au3+, Fe3+.

B. Fe3+, Cu2+, Ag+.

C. Zn2+, Cu2+, Ag+.

D. Cr2+, Cu2+, Ag+.

Câu 26. Cho các phản ứng sau:

Fe  2Fe( NO3 )3  3Fe( NO3 )2 AgNO3  Fe( NO3 )2   Fe( NO3 )3  Ag  Dãy sắp xếp theo thứ tự tăng dần tính oxi hóa các ion kim loại là: A. Ag+, Fe2+, Fe3+.

B. Fe2+, Fe3+, Ag+.

C. Fe2+, Ag+, Fe3+.

D. Ag+, Fe3+, Fe2+.

Câu 27. Cho các cặp oxi hóa – khử đƣợc sắp xếp theo chiều tăng dần tính oxi hóa của dạng oxi hóa nhƣ sau: Fe2+/Fe, Cu2+/Cu, Fe3+/Fe2+. Phát biểu nào sau đây là đúng?

A. Cu2+ oxi hóa đƣợc Fe2+ thành Fe3+.

B. Fe3+ oxi hóa đƣợc Cu thành Cu2+.

C. Cu khử đƣợc Fe3+ thành Fe.

D. Fe2+ oxi hóa đƣợc Cu thành Cu2+.

Câu 28. Cho dãy các kim loại: Al, Zn, Fe, Cu, Ag. Số kim loại trong dãy trên có thể tan hoàn toàn trong dung dịch FeCl3 dƣ là: A. 3.

B. 2.

C. 4.

D. 5.

Câu 29. Phát biểu nào sau đây là sai?

A. Nguyên tử kim loại thƣờng có 1, 2 hoặc 3 electron ở lớp ngoài cùng.

B. Các nhóm A bao gồm các nguyên tố s và nguyên tố p.

C. Trong một chu kì, bán kính nguyên tử kim loại nhỏ hơn bán kính nguyên tử phi kim D. Các kim loại thƣờng có ánh kim do các electron tự do phản xạ ánh sáng nhìn thấy đƣợc.

Câu 30. Dung dịch loãng (dƣ) nào sau đây tác dụng đƣợc với kim loại sắt tạo thành muối sắt(III): A. HNO3.

B. H2SO4.

C. FeCl3.

D. HCl.

40

Câu 31. Cho dãy các ion : Fe2+, Ni2+, Cu2+, Sn2+. Trong cùng điều kiện, ion có tính oxi hóa mạnh nhất trong dãy là: A. Fe2+.

B. Sn2+.

C. Cu2+.

D. Ni2+.

Câu 32. Cho bột Fe vào dung dịch gồm AgNO3 và Cu(NO3)2. Sau khi các phản ứng xảy ra hoàn toàn, thu đƣợc dung dịch X gồm hai muối và chất rắn Y gồm hai kim loại. Hai muối trong X và hai kim loại trong Y lần lƣợt là: A. Cu(NO3)2; Fe(NO3)2 và Cu; Fe.

B. Cu(NO3)2; Fe(NO3)2 và Ag; Cu.

C. Fe(NO3)2; Fe(NO3)3 và Cu; Ag.

D. Cu(NO3)2; AgNO3 và Cu; Ag.

Câu 33. Kim loại sắt tác dụng với dung dịch nào sau đây tạo ra muối sắt(II)?

A. CuSO4.

B. HNO3 đặc, nóng, dƣ.

C. MgSO4.

D. H2SO4 đặc, nóng, dƣ.

Câu 34. Cho các cặp oxi hóa – khử đƣợc sắp xếp theo thứ tự tăng dần tính oxi hóa của các ion kim loại: Al3+/Al; Fe2+/Fe, Sn2+/Sn; Cu2+/Cu. Tiến hành các thí nghiệm sau: (a)

Cho sắt vào dung dịch đồng(II) sunfat

(b)

Cho đồng vào dung dịch nhôm sunfat

(c)

Cho thiếc vào dung dịch đồng(II) sunfat

(d)

Cho thiếc vào dung dịch sắt(II) sunfat

Trong các thí nghiệm trên, những thí nghiệm có xảy ra phản ứng là: A. (b) và (c).

B. (a) và (c).

C. (a) và (b).

D. (b) và (d).

2.3.2. Bài tập về kim loại tác dụng với phi kim 2.3.2.1. Bài tập trắc nghiêm tự luận Câu 1. Tính khối lƣợng nhôm cần dùng để phản ứng vừa đủ với khí clo tạo thành 26,7 gam AlCl3.

Hƣớng dẫn 2Al + 3Cl2  2AlCl3 0,2  0,2 mol => mAl = 0,2 . 27 = 5,4 gam

41

Câu 2. Đốt cháy hoàn toàn 20,2 gam hỗn hợp Fe và Cu trong oxi (dƣ) thu đƣợc 29,8 gam hỗn hợp oxit. Tính thể tích oxi (đo ở đktc) đã tham gia phản ứng.

Hƣớng dẫn Bảo toàn khối lƣợng ta có: Khối lƣợng oxi tham gia phản ứng là:

mO2  29,8 – 20,2  9,6 gam  nO2  0,3 mol

 VO2  22, 4 . 0,3  6,72  lít 

Câu 3. Đốt cháy bột Mg trong bình khí clo dƣ, sau khi phản ứng xảy ra hoàn toàn khối lƣợng chất rắn trong bình tăng 10,65 gam. Tính khối lƣợng Mg đã phản ứng.

Hƣớng dẫn Khối lƣợng Cl2 phản ứng là 10,65 gam

Mg  Cl2  MgCl2 0,15  0,15  mMg  0,15 . 24  3,6 gam Câu 4. Cho 12,3 gam hỗn hợp X gồm ba kim loại Mg, Cu và Al ở dạng bột tác dụng hoàn toàn với oxi thu đƣợc 15,5 gam hỗn hợp Y gồm các oxit . Tính thể tích dung dịch HCl 1M vừa đủ để phản ứng hết với Y. Hƣớng dẫn mO = 15,5 – 12,3 = 3,2 gam

 nO = 0,2 mol

Khi oxit kim loại phản ứng với dung dịch HCl chính là phản ứng giữa H+ với oxi trong oxit: O  H2 O

2H+ + 0,4 

0,2

 VHCl 

0, 4  0, 4 lít 1

Câu 5. Đốt cháy hoàn toàn 26 gam kim loại R (có hoá trị hai không đổi trong hợp chất) trong 5,6 lít (ở đktc)hỗn hợp khí X gồm Cl2 và O2. Sau phản ứng thu đƣợc 37,9 gam chất rắn. Xác định kim loại R.

42

Hƣớng dẫn

mX  11,9 gam  nX  0, 25 mol Đặt số mol Cl2 là x, số mol O2 là y ta có hệ phƣơng trình:



x  y  0,25 71 x  32 y  11,9

M

  M2+ + 2e

a



  xy0,1 0,15

2a

 2Cl2e 

Cl2

+

0,1



O2

+

 2O24e 

0,15



0,6

0,2

Bảo toàn elctron: 2a = 0,8  a = 0,4  M R 

26  65 (g/mol) 0, 4

 R là kẽm (Zn)

2.3.2.2. Bài tập trắc nghiêm khách quan Câu 1. Bao nhiêu gam Cu tác dụng vừa đủ với clo tạo ra 27 gam CuCl2?

A. 12,4 gam.

B. 12,8 gam.

C. 6,4 gam.

D. 25,6 gam.

Câu 2. Cho m gam 3 kim loại Fe, Al, Cu vào một bình kín chứa 0,9 mol oxi. Nung nóng bình 1 thời gian cho đến khi số mol O2 trong bình chỉ còn 0,865 mol và chất rắn trong bình có khối lƣợng 2,12 gam. Giá trị m đã dùng là: A. 1,2 gam.

B. 0,2 gam.

C. 0,1 gam.

D. 1,0 gam.

Câu 3. Đốt 1 lƣợng nhôm trong 6,72 lít O2. Chất rắn thu đƣợc sau phản ứng cho hoà tan hoàn toàn vào dung dịch HCl thấy bay ra 6,72 lít H2 (các thể tích khí đo ở đkc). Khối lƣợng nhôm đã dùng là: A. 8,1 gam.

B. 16,2 gam.

C. 18,4 gam.

D. 24,3 gam.

43

Câu 4. Cho 2,13 gam hỗn hợp X gồm ba kim loại Mg, Cu và Al ở dạng bột tác dụng hoàn toàn với oxi thu đƣợc hỗn hợp Y gồm các oxit có khối lƣợng 3,33 gam.

Thể tích dung dịch HCl 2M vừa đủ để phản ứng hết với Y là: A. 57 ml.

B. 50 ml.

C. 75 ml.

D. 90 ml.

Câu 5. Nung nóng 16,8 gam hỗn hợp Au, Ag, Cu, Fe, Zn với một lƣợng dƣ khí CO2, đến khi các phản ứng xảy ra hoàn toàn, thu đƣợc 23,2 gam chất rắn X. Thể tích dung dịch HCl 2M vừa đủ để phản ứng với chất rắn X là: A. 600 ml.

B. 200 ml.

C. 800 ml.

D. 400 ml.

Câu 6. Đốt cháy hoàn toàn 7,2 gam kim loại M (có hoá trị hai không đổi trong hợp chất) trong hỗn hợp khí Cl2 và O2. Sau phản ứng thu đƣợc 23,0 gam chất rắn và thể tích hỗn hợp khí đã phản ứng là 5,6 lít (ở đktc). Kim loại M là: A. Be.

B. Cu.

C. Ca.

D. Mg.

Câu 7. Trộn 5,6 gam bột sắt với 2,4 gam bột lƣu huỳnh rồi nung nóng (trong điều kiện không có không khí), thu đƣợc hỗn hợp rắn M. Cho M tác dụng với lƣợng dƣ dung dịch HCl, giải phóng hỗnhợp khí X và còn lại một phần không tan G. Để đốt cháy hoàn toàn X và G cần vừa đủ V lít khí O2 (ở đktc). Giá trị của V là: A. 4,48.

B. 3,08.

C. 3,36.

D. 2,80.

Câu 8. Đốt cháy hoàn toàn 17,4 gam hỗn hợp Mg và Al trong khí oxi (dƣ) thu đƣợc 30,2 gam hỗn hợp oxit. Thể tích khí oxi (đktc) đã tham gia phản ứng là: A. 17,92 lít.

B. 4,48 lít.

C. 11,20 lít.

D. 8,96 lít.

Câu 9. Đốt cháy hỗn hợp gồm 1,92 gam Mg và 4,48 gam Fe với hỗn hợp khí X gồm Clo và Oxi, sau phản ứng chỉ thu đƣợc hỗn hợp Y gồm các oxit và muối clorua (không còn khí dƣ) hòa tan Y bằng một lƣợng vừa đủ 120 ml dung dịch HCl 2M, thu đƣợc dung dịch Z. Cho AgNO3 dƣ vào dung dịch Z, thu đƣợc 56,69 gam kết tủa. Phần trăm thể tích của Clo trong hỗn hợp X là: A. 51,72%.

B. 76,70%.

C. 53,85%.

D. 56,36%.

Câu 10. Cho 7,84 lít hỗn hợp khí X (đktc) gồm Cl2 và O2 phản ứng vừa đủ với 11,1 gam hỗn hợp Y gồm Mg và Al, thu đƣợc 30,1 gam hỗn hợp Z. Phần trăm khối lƣợng của Al trong Y là: A. 75,68%.

B. 24,32%.

C. 51,35%.

D. 48,65%.

44

2.3.3. Bài tập kim loại tác dụng với axit 2.3.3.1. Kim loại tác dụng với HCl, H2SO4 loãng a) Bài tập trắc nghiệm tự luận Câu 1. Hòa tan 3,6 gam một kim loại R hóa trị II trong 180 ml dung dịch H2SO4 1M. Để trung hòa hết lƣợng axit dƣ trong dung dịch thu đƣợc, phải dùng hết 60 ml dung dịch NaOH 1M. Xác định kim loại trên .

Hƣớng dẫn

H2 SO4  2NaOH   Na2 SO4  2H2O 0.03

 0,06

Số mol H 2 SO4 phản ứng với R là: 0,18 – 0,03 = 0,15 mol R 0,15 MR 

+ 

H 2 SO4   RSO4 + H2 

0,15

3,6  24 (g/mol) 0,15

 R là magie (Mg)

Câu 2. Hòa tan hoàn toàn 11,3 gam hỗn hợp Mg và Zn trong dung dịch HCl dƣ thấy có 6,72 lít khí H2 bay ra (đktc) và dung dịch chứa m gam muối. Tìm giá trị của m.

Hƣớng dẫn

11,3g  Mg Zn +HCl  m gam muối + 6,72 lít H2 Bảo toàn khối lƣợng ta có:

mKL  mHCl  m  mH (*) 2

2H    H2

0,6

 0,3

Thay vào (*) ta có: 11,3 + 0,6 . 36,5 = m +0,2 . 2  m = 32,6 gam Câu 3. Cho 11,9 gam hỗn hợp Al và Zn vào dung dich HCl dƣ thu đƣợc 8,96 lít H2 (đktc). Tính phần trăm khối lƣợng từng kim loại trong hỗn hợp.

45

Hƣớng dẫn Đặt nAl  x; nZn  y  27 x  65 y  11,9 (1) 2 Al  6 HCl   2 AlCl3  3H 2 

3x 2



x

Zn  2 HCl   ZnCl2  H 2 



y Ta có:

y

3x + y =0,4 (2) 2

Giải hệ gồm (1), (2) đƣợc: x = 0,2; y = 0,1

27.0, 2 100  45,37% 11,9  %mZn  54, 63%  %mAl 

Câu 4. Cho 9,4 gam hỗn hợp gồm hai kim loại ở 2 chu kỳ liên tiếp thuộc nhóm IIA tác dụng hết với dung dịch HCl (dƣ), thoát ra 6,72 lít khí H2 (ở đktc). Xác định 2 kim loại trên.

Hƣớng dẫn R  HCl   RCl2  H2 

0,3



 MR 

0,3 mol

9, 4  31,33 (g/mol) 0,3

2 kim loại là : Mg (24) và Ca (40) Câu 5. Cho m gam hỗn hợp Mg, Fe, Zn vào 200 ml dung dịch X chứa hỗn hợp axit HCl 0,2M và dung dịch H2SO4 0,05M, thu đƣợc 0,448 lít H2 (đktc) và dung dịch Y (coi thể tích dung dịch không đổi). Tính giá trị pH của dung dịch Y.

46

Hƣớng dẫn

HCl  H

H 2 SO4   2H 

0,04  0,04

0,01 

n

H

0,02

 0,06 mol

 H2  Mặt khác: 2H  

0,04  0,02  nH  (Y )  0, 06  0, 04  0, 02 (mol)

 CM ( H  ) 

0, 02  1.101 M 0, 2

 pH  1

b) Bài tập trắc nghiệm khách quan Câu 1. Hòa tan hoàn toàn 3,22 gam hỗn hợp X gồm Fe, Mg và Zn bằng một lƣợng vừa đủ dung dịch H2SO4 loãng, thu đƣợc 1,344 lít hiđro (ở đktc) và dung dịch chứa m gam muối. Giá trị của m là: A. 9,52.

B. 10,27.

C. 8,98.

D. 7,25.

Câu 2. Cho 3,68 gam hỗn hợp gồm Al và Zn tác dụng với một lƣợng vừa đủ dung dịch H2SO4 10% thu đƣợc 2,24 lít khí H2 (ở đktc). Khối lƣợng dung dịch thu đƣợc sau phản ứng là: A. 101,48 gam.

B. 101,68 gam.

C. 97,80 gam.

D. 88,20 gam.

Câu 3. Hoà tan hết 7,74 gam hỗn hợp bột Mg, Al bằng 500 ml dung dịch hỗn hợp HCl 1M và H 2 SO 4 0,28M thu đƣợc dung dịch X và 8,736 lít khí H2 (đktc). Cô cạn dung dịch X thu đƣợc lƣợng muối khan là: A. 38,93 gam .

B. 77,86 gam.

C. 103,85 gam.

D. 25,95 gam.

Câu 4. Cho 13,5 gam hỗn hợp các kim loại Al, Cr, Fe tác dụng với lƣợng dƣ dung dịch H2SO4 loãng nóng (trong điều kiện không có không khí), thu đƣợc dung dịch X và 7,84 lít khí H2 (ở đktc).Cô cạn dung dịch X (trong điều kiện không có không khí) đƣợc m gam muối khan. Giá trị của m là: A. 48,8.

B. 42,6.

C. 47,1.

D. 45,5.

47

Câu 5. Cho m gam hỗn hợp Mg, Al vào 250 ml dung dịch X chứa hỗn hợp axit HCl 1M và dung dịch H2SO4 0,5M, thu đƣợc 5,32 lít H2 (đktc) và dung dịch Y (coi thể tích dung dịch không đổi). Dung dịch Y có pH là: A. 7.

B. 1.

C. 2.

D. 6.

Câu 6. Cho 1,67 gam hỗn hợp gồm hai kim loại ở 2 chu kỳ liên tiếp thuộc nhóm IIA tác dụng hết với dung dịch HCl (dƣ), thoát ra 0,672 lít khí H2 (ở đktc). Hai kim loại đó là: A. Be và Mg.

B. Mg và Ca.

C. Sr và Ba.

D. Ca và Sr.

Câu 7. Cho m gam hỗn hợp X gồm Al, Cu vào dung dịch HCl (dƣ), sau khi kết thúc phản ứng sinh ra 3,36 lít khí (ở đktc). Nếu cho m gam hỗn hợp X trên vào một lƣợng dƣ axit nitric (đặc, nguội), sau khi kết thúc phản ứng sinh ra 6,72 lít khí NO2 (sản phẩm khử duy nhất, ở đktc). Giá trị của m là: A. 11,5.

B.

10,5.

C. 12,3.

D. 15,6.

Câu 8. X là kim loại thuộc nhóm IIA. Cho 1,7 gam hỗn hợp gồm kim loại X và Zn tác dụng với lƣợng dƣ dung dịch HCl, sinh ra 0,672 lít khí H2 (ở đktc). Mặt khác, khi cho 1,9 gam X tác dụng với lƣợng dƣ dung dịch H 2 SO 4 loãng, thì thể tích khí hiđro sinh ra chƣa đến 1,12 lít (ở đktc). Kim loại X là: A. Sr.

B. Mg.

C. Ba.

D. Ca.

Câu 9. Hòa tan hoàn toàn hỗn hợp X gồm Fe và Mg bằng một lƣợng vừa đủ dung dịch HCl 20%, thu đƣợc dung dịch Y. Nồng độ của FeCl2 trong dung dịch Y là 15,76%. Nồng độ phần trăm của MgCl2 trong dung dịch Y là: A. 24,24%.

B. 11,79%.

C. 28,21%.

D. 15,76%.

Câu 10. Cho 7,1 gam hỗn hợp gồm một kim loại kiềm X và một kim loại kiềm thổ Y tác dụng hết với lƣợng dƣ dung dịch HCl loãng, thu đƣợc 5,6 lít khí (đktc). Kim loại X, Y là: A. Na và Mg.

B. Li và B.

C. K và Ca.

D. K và Ba.

48

Câu 11. Hòa tan hoàn toàn 2,43 gam hỗn hợp gồm Mg và Zn vào một lƣợng vừa đủ dung dịch H2SO4 loãng, sau phản ứng thu đƣợc 1,12 lít H2 (đktc) và dung dịch X. Khối lƣợng muối trong dung dịch X là: A. 5,83 gam.

B. 7,33 gam.

C. 4,83 gam.

D. 7,23 gam.

Câu 12. Hòa tan 6 gam Mg trong dung dịch HCl dƣ thu đƣợc V lít khí H2 (đktc).

Giá trị của V là: A. 4,48.

B. 5,60.

C. 3,36.

D. 6,72.

Câu 13. Hòa tan hoàn toàn 2,7 gam hỗn hợp X gồm Fe, Cr, Al bằng dung dịch HCl dƣ, thu đƣợc 1,568 lít khí H2 (đktc). Mặt khác, cho 2,7 gam X phản ứng hoàn toàn với khí Cl2 dƣ, thu đƣợc 9,09 gam muối. Khối lƣợng Al trong 2,7 gam X là bao nhiêu?

A. 0,54 gam.

B. 0,81 gam.

C. 0,27gam.

D. 1,08 gam.

Câu 14. Hỗn hợp X gồm Na, Al và Fe (với tỉ lệ số mol giữa Na và Al tƣơng ứng là 2 : 1). Cho X tác dụng với H2O (dƣ) thu đƣợc chất rắn Y và V lít khí. Cho toàn bộ Y tác dụng với dung dịch H2SO4 loãng (dƣ) thu đƣợc 0,25V lít khí. Biết các khí đo ở cùng điều kiện, các phản ứng đều xảy ra hoàn toàn. Tỉ lệ số mol của Fe và Al trong X tƣơng ứng là: A. 1 : 2.

B. 5 : 8.

C. 5 : 16.

D. 16 : 5.

Câu 15. Hòa tan hoàn toàn 20,6 gam hỗn hợp gồm Na2CO3 và CaCO3 bằng dung dịch HCl dƣ, thu đƣợc V lít khí CO2 (đktc) và dung dịch chứa 22,8 gam hỗn hợp muối. Giá trị của V là: A. 1,79.

B. 4,48.

C. 2,24.

D. 5,60.

2.3.3.2. Kim loại tác dụng với HNO3, H2SO4 đặc nóng a) Bài tập trắc nghiệm tự luận Câu 1. Cho 3,6 gam Mg tác dụng hết với dung dịch HNO3 (dƣ), sinh ra V lít khí NO (sản phẩm khử duy nhất, ở đktc). Tính giá trị của V. Hƣớng dẫn Mg   Mg 2  2e

0,15



0,3

49

N 5  3e   N 2

3a  a Bảo toàn electron: 3a = 0,3  a = 0,1 mol

 VNO  22, 4 (lít)

Câu 2. Cho 5,6 gam Fe tác dụng hết với dung dịch HNO3 (dƣ), sinh ra 6,72 lít khí X (sản phẩm khử duy nhất, ở đktc). Tìm CTPT của X. Fe   Fe3  3e



0,1

0,3

N 5  ne   N 5n

0,3n  0,3 Bảo toàn electron : 0,3n = 0,3  n = 1  CTPT của X là NO2

Câu 3. Cho 15,2 gam hỗn hợp gồm Fe và Cu tác dụng với dung dịch HCl dƣ thu đƣợc 2,24 lít H2 (đktc). Mặt khác 15,2 gam hỗn hợp trên tác dung với dung dịch H2SO4 đặc, nóng thu đƣợc V lít SO2 (đktc). Tính giá trị của V. Hƣớng dẫn Fe  HCl   FeCl2  H 2 



0,1

0,1

 nFe  0,1

 nCu 

15, 2  5,6  0,15 64

Fe   Fe3  3e

0,1



0,3

Cu  Cu 2  2e

0,15 

0,3

S 6  2e   S 4

2a 

a

Bảo toàn electron: 2a = 0,3+0,3 = 0,6  a = 0,3  VSO2  6,72 lít Câu 4. Cho 11,3 gam hỗn hợp Mg và Zn tác dụng với dung dịch HNO3 loãng dƣ thu đƣợc 4,48 lít NO (sản phẩm khử duy nhất, ở đktc). Tính phần trăm khối lƣợng từng kim loại trong hỗ hợp.

50

Hƣớng dẫn Đặt nMg = a; nZn = b

 24a  65b  11,2 (1)

Mg   Mg 2  2e



a

2a

Zn   Zn2  2e



b

2b

N 5  3e   N 2

0,6 

0,2

Bảo toàn electron: 2a +2b = 0,6 (2) Giải hệ gồm (1), (2) ta đƣợc: a = 0,2; b = 0,1 24.0, 2 100  42, 48% 11,3  %mZn  57,52%  %mMg 

Câu 5. Cho m gam Fe tác dụng với dung dich HNO3 thu đƣợc 8,96 lít hỗn hợp khí X gồm NO và NO2 (đktc), tỉ khối của X so với H2 bằng 21. Tìm giá trị của m.

Hƣớng dẫn Dùng sơ đồ đƣờng chéo ta tìm đƣợc: nNO  0,1, nNO2  0,3 Fe   Fe3  3e

a



3a

N 5  3e   N 2

0,3  0,1 N 5  1e   N 4

0,3  0,3 Bảo toàn electron: 3a = 0,3 + 0,3 = 0,6

 a = 0,2

 mFe  11, 2 gam

Câu 6. Cho hỗn hợp Mg và Zn phản ứng với dung dich HNO3 đặc. sau khi phản ứng xảy ra hoàn toàn, thu đƣợc dung dịch chỉ chứa một chất tan và kim loại dƣ. Xác định chất tan đó.

51

Hƣớng dẫn Vì kim loại còn dƣ nên HNO3 hết tạo ra Mg(NO3)2 và Zn(NO3)2.

Theo bài ra, dung dịch thu đƣợc chỉ chứa 1 chất tan.

Vậy chất tan đó là: Mg(NO3)2 vì

Mg  Zn( NO3 )2   Mg ( NO3 )2  Zn  và Zn( NO3 )2 hết Câu 7. Cho m gam Fe để ngoài không khí, sau một thời gian thu đƣợc 9,6 gam hỗn hợp X gồm Fe, FeO, Fe2O3 và Fe3O4. Cho X tác dung với dung dịch HNO3 loãng dƣ thu đƣợc 2,24 lít khí NO (đktc). Tính giá trị của m.

Hƣớng dẫn HNO3 O2 m( g ) Fe   9,6( g ) X   2, 24(l ) NO

Fe   Fe3  3e

m 56

O2



3m 56

 2O24e 

+

9,6  m  32

4

9,6  m 32

N 5  3e   N 2

0,3  0,1 Bảo toàn electron: 3m 9,6  m 4  0,3 56 32

 m = 8,4 gam

Câu 8. Cho 19,2 gam kim loại X tác dụng với dung dich H2SO4 đặc, nóng thu đƣợc 6,72 lít khí duy nhất SO2 (đktc). Tìm kim loại X. Hƣớng dẫn X   X n  ne

a



n.a

S 6  2e   S 4

0,6  0,3

52

 n.a  0,6  a 

 MX 

0,6 n

19, 2  32n 0,6 n

Với n = 2  M X  64 (g/mol)  X là Cu b. Bài tập trắc nghiệm khách quan Câu 1. Cho hỗn hợp Fe, Cu phản ứng với dung dịch HNO3 loãng. Sau khi phản ứng hoàn toàn, thu đƣợc dung dịch chỉ chứa một chất tan và kim loại dƣ. Chất tan đó là: A. Fe(NO3)3.

B. Fe(NO3)2.

C. HNO3.

D. Cu(NO3)2.

Câu 2. Cho hỗn hợp X gồm Mg và Fe vào dung dịch axit H2SO4 đặc, nóng đến khi các phản ứng xảy ra hoàn toàn, thu đƣợc dung dịch Y và một phần Fe không tan.

Chất tan có trong dung dịch Y là: A. MgSO4 và FeSO4.

B. MgSO4.

C. MgSO4 và Fe2(SO4)3.

D. MgSO4 , Fe2(SO4)3. và FeSO4.

Câu 3. Thể tích dung dịch HNO3 1M (loãng) ít nhất cần dùng để hoà tan hoàn toàn một hỗn hợp gồm 0,15 mol Fe và 0,15 mol Cu là (biết phản ứng tạo chất khử duy nhất là NO).

A. 1,0 lít.

B. 0,6 lit.

C. 0,8 lit.

D. 1,2 lit.

Câu 4. Cho 3,6 gam Mg tác dụng hết với dung dịch HNO3 (dƣ), sinh ra 2,24 lít khí X (sản phẩm khử duy nhất, ở đktc). Khí X là: A. N2O.

B. NO2.

C. N2.

D. NO.

Câu 5. Hòa tan hoàn toàn 12 gam hỗn hợp Fe, Cu (tỉ lệ mol 1:1) bằng axit HNO3, thu đƣợc V lít (ở đktc) hỗn hợp khí X (gồm NO và NO2) và dung dịch Y (chỉ chứa hai muối và axit dƣ). Tỉ khối của X đối với H2 bằng 19. Giá trị V là: A. 3,36.

B. 2,24.

C. 4,48.

D. 5,60.

Câu 6. Hoà tan hoàn toàn 8,862 gam hỗn hợp gồm Al và Mg vào dung dịch HNO3 loãng, thu đƣợc dung dịch X và 3,136 lít (ở đktc) hỗn hợp Y gồm hai khí không màu, trong đó có một khí hoá nâu trong không khí. Khối lƣợng của Y là 5,18 gam.

53

Cho dung dịch NaOH (dƣ) vào X và đun nóng, không có khí mùi khai thoát ra.

Phần trăm khối lƣợng của Al trong hỗn hợp ban đầu là: A. 12,80%.

B. 15,25%.

C. 10,52%.

D. 19,53%.

Câu 7. Cho 6,72 gam Fe vào dung dịch chứa 0,3 mol H 2 SO 4 đặc, nóng (giả thiết SO2 là sản phẩm khử duy nhất). Sau khi phản ứng xảy ra hoàn toàn, thu đƣợc: A. 0,12 mol FeSO4.

B. 0,02 mol Fe2(SO4)3 và 0,08 mol FeSO4.

C. 0,05 mol Fe2(SO4)3 và 0,02 mol Fe dƣ.

D. 0,03 mol Fe2(SO4)3 và 0,06 mol FeSO4.

Câu 8. Cho 3,024 gam một kim loại M tan hết trong dung dịch HNO3 loãng, thu đƣợc 940,8 ml khí NxOy (sản phẩm khử duy nhất, ở đktc) có tỉ khối đối với H2 bằng 22. Khí NxOy và kim loại M là: A. NO và Mg .

B. N2O và Al.

C. N2O và Fe.

D. NO2 và Al.

Câu 9. Hòa tan hoàn toàn 2,44 gam hỗn hợp bột X gồm FexOy và Cu bằng dung dịch H2SO4 đặc nóng (dƣ). Sau phản ứng thu đƣợc 0,504 lít khí SO2 (sản phẩm khử duy nhất, ở đktc) và dung dịch chứa 6,6 gam hỗn hợp muối sunfat. Phần trăm khối lƣợng của Cu trong X là: A. 39,34%.

B. 65,57%.

C. 26,23%.

D. 13,11%.

Câu 10. Cho x mol Fe tan hoàn toàn trong dung dịch chứa y mol H2SO4 (tỉ lệ x : y 2 : 5), thu đƣợc một sản phẩm khử duy nhất và dung dịch chỉ chứa mối sunfat. Số mol electron do lƣợng Fe trên nhƣờng khi bị hoà tan là: A. 3x.

B. y.

C. 2x.

D. 2y.

Câu 11. Khử hoàn toàn m gam oxit MxOy cần vừa đủ 17,92 lít khí CO (đktc), thu đƣợc a gam kim loại M. Hòa tan hết a gam M bằng dung dịch H2SO4 đặc nóng (dƣ), thu đƣợc 20,16 lít khí SO2 (sản phẩm khử duy nhất, ở đktc). Oxit MxOy là A. Cr2O3.

B. FeO.

C. Fe3O4.

D. CrO.

54

Câu 12. Nung 2,23 gam hỗn hợp X gồm các kim loại Fe, Al, Zn, Mg trong oxi, sau một thời gian thu đƣợc 2,71 gam hỗn hợp Y. Hòa tan hoàn toàn Y vào dung dịch HNO3 (dƣ), thu đƣợc 0,672 lít khí NO (sản phẩm khử duy nhất, ở đktc). Số mol HNO3 đã phản ứng là: A. 0,12.

B. 0,14.

C. 0,16.

D. 0,18.

Câu 13. Đun nóng m gam hỗn hợp Cu và Fe có tỉ lệ khối lƣợng tƣơng ứng 7 : 3 với một lƣợng dung dịch HNO3. Khi các phản ứng kết thúc, thu đƣợc 0,75m gam chất rắn, dung dịch X và 5,6 lít hỗn hợp khí (đktc) gồm NO và NO2 (không có sản phẩm khử khác của N+5). Biết lƣợng HNO3 đã phản ứng là 44,1 gam. Giá trị của m là A. 44,8.

B. 40,5.

C. 33,6.

D. 50,4.

Câu 14. Cho 29 gam hỗn hợp gồm Al, Cu và Ag tác dụng vừa đủ với 950 ml dung dịch HNO3 1,5M, thu đƣợc dung dịch chứa m gam muối và 5,6 lít hỗn hợp khí X (đktc) gồm NO và N2O. Tỉ khối của X so với H2 là 16,4. Giá trị của m là: A. 98,20.

B. 97,20.

C. 98,75.

D. 91,25.

Câu 15. Hòa tan hoàn toàn 8,9 gam hỗn hợp gồm Mg và Zn bằng lƣợng vừa đủ 500 ml dung dịch HNO3 1M. Sau khi các phản ứng kết thúc, thu đƣợc 1,008 lít khí N2O (đktc) duy nhất và dung dịch X chứa m gam muối. Giá trị của m là: A. 34,10.

B. 31,32.

C. 34,32.

D. 33,70.

Câu 16. Hòa tan hoàn toàn m gam Al bằng dung dịch HNO3 loãng, thu đƣợc 5,376 lít (đktc) hỗn hợp khí X gồm N2, N2O và dd chứa 8m gam muối. Tỉ khối của X so với H2 bằng 18. Giá trị của m là: A. 17,28.

B. 19,44.

C. 18,90.

D. 21,60.

Câu 17. Cho m gam Al phản ứng hoàn toàn với dung dịch HNO3 loãng (dƣ), thu đƣợc 4,48 lít khí NO (đktc, sản phẩm khử duy nhất) . Giá trị của m là: A. 4,05.

B. 8,10.

C. 2,70.

D. 5,40.

2.3.4. Bài tập kim loại tác dụng với dung dịch muối 2.3.4.1. Bài tập trắc nghiệm tự luận Câu 1. Cho một lá sắt nhỏ vào dung dịch chứa một trong những muối sau: CuSO4, AlCl3, Pb(NO3)2, SnCl2, KCl, AgNO3. Viết phƣơng trình hóa học dạng phân tử và phƣơng trình ion thu gọn của các phản ứng xảy ra (nếu có).

55

Hƣớng dẫn Dựa vào thứ tự các cặp oxi hóa – khử và quy tắc  ta có các PTHH sau:

 Fe  2 AgNO3   Fe( NO3 ) 2  2 Ag  Fe  2 Ag 2   Fe 2  2 Ag 

 Fe  2 AgNO3   Fe( NO3 ) 2  2 Ag  Fe  2 Ag 2   Fe 2  2 Ag 

 Fe  SnCl2   Fe2  Sn  Fe  Sn2   Fe2  Sn  Câu 2. Cho hỗn hợp Mg và Zn vào dung dịch chứa Fe(NO3)2 và AgNO3. Sau khi các phản ứng xảy ra hoàn toàn, thu đƣợc hỗn hợp chất rắn X gồm ba kim loại. Xác định các kim loại trong X. Hƣớng dẫn Các cặp oxi hóa – khử càng xa nhau trong dạy điện hóa sẽ phản ứng trƣớc Vì hỗn hợp chất rắn X có 3 kim loại nên: Mg phản ứng trƣớc với các muối và Mg hết. Zn có thể phản ứng một phần và còn dƣ  X gồm: Fe, Ag và Zn dƣ

Câu 3. Dung dịch FeSO4 có lẫn tạp chất là CuSO4. Hãy giới thiệu một phƣơng pháp hóa học đơn giản để loại đƣợc tạp chất. Giải thích việc làm và viết phƣơng trình hóa học.

Hƣớng dẫn - FeSO4 và CuSO4 đều có gốc SO42- nên không thể loại bỏ CuSO4 bằng cách loại bỏ SO42-. Do đó phải loại bỏ ion Cu2+.

- Phƣơng pháp để loại bỏ hay tinh chế là làm mất tạp chất và không làm phát sinh thêm tạp chất mới?

Do đó để loại bỏ CuSO4 ta dùng Fe theo phƣơng trình:

Fe  Cu 2   Fe2  Cu 

56

Câu 4. Để làm sạch một mẫu đồng có lẫn sắt, kẽm và chì, ngƣời ta khuấy mẫu đồng này trong dung dịch CuSO4 dƣ. Hãy giải thích phƣơng pháp làm sạch và viết các phƣơng trình hóa học.

Hƣớng dẫn Khi ngâm mẫu đồng vào dung dịch CuSO4 dƣ có các phản ứng xảy ra:

Zn  CuSO4  ZnSO4  Cu  Fe  CuSO4  FeSO4  Cu  Pb  CuSO4  PbSO4  Cu  Câu 5. Cho Cu dƣ vào dung dịch hỗn hợp gồm Fe(NO3)3 và AgNO3. Sau khi phản ứng kết thúc thu đƣợc chất rắn A và dung dịch B. Viết phƣơng trình hóa học của các phản ứng xảy ra và cho biết A, B gồm những chất gì?

Hƣớng dẫn Các phản ứng xảy ra theo thứ tự sau:

Cu  2 AgNO3  Cu  NO3 2  2 Ag 

Cu  2 Fe( NO3 )3  Cu  NO3 2  2 Fe  NO3 2 Câu 6. Ngâm một lá kẽm trong 150 ml dung dịch CuSO4 sau khi phản ứng kết thúc, lấy lá kẽm ra khỏi dung dịch rửa nhẹ làm khô nhận thấy khối lƣợng lá kẽm giảm 0,4 gam. Tìm nồng độ mol/lít của dung dịch CuSO4 đã dùng?

Hƣớng dẫn Ở những dạng bài này, phƣơng pháp thƣờng dụng là tăng giảm khối lƣợng

Zn  Cu 2   Zn2  Cu  (1) 1mol

 giảm 65 - 64 = 1 gam

a mol

 giảm 0,4 gam

 1. a = 1 . 0,4  a = 0,4 mol

Theo (1): nZn  nCu2  0,4 mol  CM ( CuSO4 ) 

0, 4  1,6 M 0, 25

57

Câu 7. Ngƣời ta phủ một lớp bạc lên một vật bằng đồng có khối lƣợng 10,36 bằng cách ngâm vật đó trong dung dịch AgNO3. Sau một thời gian lấy vật ra khỏi dung dịch, rủa nhẹ, làm khô, khối lƣợng của vật là 11,88 gam. Tính khối lƣợng bạc phủ lên trên bề mặt đồng (giả thiết toàn bộ bạc thoát ra đều bám vào vật bằng đồng).

Hƣớng dẫn Cu  2 Ag    Cu 2  2 Ag  (2)

1mol

 tăng 2 . 108 - 64 = 152 gam

a mol

 tăng 11,88 – 10,36 = 1,52 gam

 152. a = 1 . 1,52  a = 0,01 mol

Theo (2): nAg  2nCu  0,02 mol  mAg  2,16 gam

Câu 8. Nhúng 1 thanh magie nặng 60,0 gam vào 400ml dung dịch CuSO4 0,5M. Sau một thời gian lấy thanh nhôm ra cân nặng 62,0 gam. Hỏi khối lƣợng Cu thoát ra là bao nhiêu?

Hƣớng dẫn Mg  Cu 2   Mg 2  Cu  (3)

1mol

 tăng 64 - 24 = 40 gam

a mol

 tăng 62 - 60 = 2 gam

 40. a = 1 . 2,0  a = 0,05 mol

Theo (3): nCu  nMg  0,05 mol  mCu  3, 2 gam

Câu 9. Cho 5,6 gam bột sắt vào 200 ml dung dịch gồm AgNO3 0,3M và Cu(NO3)2 0,5M, khi các phản ứng xảy ra hoàn toàn thu đƣợc m gam chất rắn X. Tính giá trị của m.

Hƣớng dẫn nFe  0,1 ; nAg   0,06 ; nCu2  0,1 Fe  2 Ag    Fe 2  2 Ag 

0,03  0,06 Fe dƣ 0,07 mol



0,06

58

Fe  Cu 2   Fe2  Cu  0,07



0,07

 m = 0,06 . 108 +0,07 . 64 = 10,96 gam

Câu 10. Cho 1,39 gam hỗn hợp X gồm bột Al và Fe vào 200 ml dung dịch AgNO3 0,25M. Sau khi các phản ứng xảy ra hoàn toàn, thu đƣợc dung dịch Y và 5,96 gam chất rắn. Tính phần trăm khối lƣợng từng kim loại trong X. Hƣớng dẫn

nAg   0,05  mAg  5, 4 gam Theo bài ra chất rắn nặng 5,96 gam > mAg  5, 4  Al phản ứng hết, Fe phản ứng một phần và còn dƣ 5,96 – 5,4 = 0,56 gam

Đặt số mol Al là a, số mol Fe phản ứng là b Al  3 Ag    Al 3  3 Ag 

a  3a



3a

Fe  2 Ag    Fe 2  2 Ag 

b  2b



2b

Giải hệ gồm: 27a + 56b =0,83 và 3a + 2b = 0,05

 a = 0,01; b = 0,01

27.0, 01 100  19, 42% 1,39  %mFe  80,58%  %mAl 

2.3.4.2. Bài tập trắc nghiệm khách quan Câu 1. Cho hỗn hợp bột Al, Fe vào dung dịch chứa Cu(NO3)2 và AgNO3. Sau khi các phản ứng xảy ra hoàn toàn, thu đƣợc hỗn hợp rắn gồm ba kim loại là: A. Al, Cu, Ag.

B. Fe, Cu, Ag.

C. Al, Fe, Ag.

D. Al, Fe, Cu.

Câu 2. Cho hỗn hợp gồm Fe và Zn vào dung dịch AgNO3 đến khi các phản ứng xảy ra hoàn toàn, thu đƣợc dung dịch X gồm hai muối và chất rắn Y gồm hai kim loại.

Hai muối trong X là:

59

A. Fe(NO3)2 và AgNO3.

B. AgNO3 và Zn(NO3)2.

C. Zn(NO3)2 và Fe(NO3)2.

D. Fe(NO3)3 và Zn(NO3)2..

Câu 3. Ngâm một đinh sắt sạch trong 200 ml dung dịch CuSO4 sau khi phản ứng kết thúc, lấy đinh sắt ra khỏi dung dịch rửa nhẹ làm khô nhận thấy khối lƣợng đinh sắt tăng thêm 0,8 gam. Nồng độ mol/lít của dung dịch CuSO4 đã dùng là: A. 0,25M.

B. 0,4M.

C. 0,3M.

D. 0,5M.

Câu 4. Ngâm một lá kẽm vào dung dịch có hoà tan 8,32 gam CdSO4. Phản ứng xong lấy lá kẽm ra khỏi dung dịch, rửa nhẹ, làm khô thì thấy khối lƣợng lá kẽm tăng thêm 2,35% so với khối lƣợng lá kẽm trƣớc phản ứng. Khối lƣợng lá kẽm trƣớc phản ứng là: A. 80 gam.

B. 60gam.

C. 20gam.

D. 40gam.

Câu 5. Nhúng một đinh sắt có khối lƣợng 8 gam vào 500ml dung dịch CuSO4 2M. Sau một thời gian lấy đinh sắt ra cân lại thấy nặng 8,8 gam. Nồng độ mol/l của CuSO4 trong dung dịch sau phản ứng là: A. 0,27M.

B. 1,36M.

C. 1,8M.

D. 2,3M.

Câu 6. Hoà tan hoàn toàn 28 gam bột Fe vào dung dịch AgNO3 dƣ thì khối lƣợng chất rắn thu đƣợc là: A. 108 gam.

B. 162 gam.

C. 216 gam.

D. 154 gam.

Câu 7. Nhúng 1 thanh nhôm nặng 50 gam vào 400ml dung dịch CuSO4 0,5M. Sau một thời gian lấy thanh nhôm ra cân nặng 51,38 gam. Hỏi khối lƣợng Cu thoát ra là bao nhiêu?

A. 0,64gam.

B. 1,28gam.

C. 1,92gam.

D. 0,96 gam.

Câu 8. Ngâm một lá Fe trong dung dịch CuSO4. Sau một thời gian phản ứng lấy lá Fe ra rửa nhẹ làm khô, đem cân thấy khối lƣợng tăng thêm 1,6 gam. Khối lƣợng Cu bám trên lá Fe là bao nhiêu gam?

A. 12,8 gam.

B. 8,2 gam.

C. 6,4 gam.

D. 9,6 gam.

Câu 9. Ngâm một lá kẽm trong 100 ml dung dịch AgNO3 0,1M. Khi phản ứng kết thúc, khối lƣợng lá kẽm tăng thêm: A. 0,65 gam.

B. 1,51 gam.

C. 0,755 gam .

D. 1,3 gam.

60

Câu 10. Ngâm một cây đinh sắt sạch vào 100ml dung dịch AgNO3 1M, sau khi phản ứng kết thúc, lấy đinh sắt ra khỏi dung dịch, rửa sạch làm sấy khô thấy khối lƣợng đinh sắt tăng thêm m gam. Giá trị của m là: A. 13,6 gam.

B. 10,8 gam.

C. 8,0 gam.

D. 5,2 gam.

Câu 11. Cho hỗn hợp bột gồm 2,7 gam Al và 5,6 gam Fe vào 550 ml dung dịch AgNO3 1M. Sau khi các phản ứng xảy ra hoàn toàn, thu đƣợc m gam chất rắn. Giá trị của m là: A. 59,4 gam.

B. 64,8 gam.

C. 32,4 gam.

D. 54,0 gam.

Câu 12. Cho m1 gam Al vào 100 ml dung dịch gồm Cu(NO3)2 0,3M và AgNO3 0,3M. Sau khi các phản ứng xảy ra hoàn toàn thì thu đƣợc m2 gam chất rắn X. Nếu cho m2 gam X tác dụng với lƣợng dƣ dung dịch HCl thì thu đƣợc 0,336 lít khí (ở đktc). Giá trị của m1 và m2 lần lƣợt là: A. 8,10 gam và 5,43 gam.

B. 1,08 gam và 5,16 gam.

C. 0,54 gam và 5,16 gam.

D. 1,08 gam và 5,43 gam.

Câu 13. Tiến hành hai thí nghiệm sau: - Thí nghiệm 1: Cho m gam bột Fe (dƣ) vào V1 lít dung dịch Cu(NO3)2 1M; - Thí nghiệm 2: Cho m gam bột Fe (dƣ) vào V2 lít dung dịch AgNO3 0,1M. Sau khi các phản ứng xảy ra hoàn toàn, khối lƣợng chất rắn thu đƣợc ở hai thí nghiệm đều bằng nhau. Giá trị của V1 so với V2 là A. V1 = V2.

B. V1 = 10V2.

C. V1 = 5V2.

D. V1 = 2V2.

Câu 14. Cho một lƣợng bột Zn vào dung dịch X gồm FeCl2 và CuCl2. Khối lƣợng chất rắn sau khi các phản ứng xảy ra hoàn toàn nhỏ hơn khối lƣợng bột Zn ban đầu là 0,5 gam. Cô cạn phần dung dịch sau phản ứng thu đƣợc 13,6 gam muối khan.

Tổng khối lƣợng các muối trong X là: A. 13,1 gam.

B. 17,0 gam.

C. 19,5 gam.

D. 14,1 gam.

Câu 15. Cho hỗn hợp gồm 1,2 mol Mg và x mol Zn vào dung dịch chứa 2 mol Cu 2+ và 1 mol Ag+ đến khi các phản ứng xảy ra hoàn toàn, thu đƣợc một dung dịch chứa 3 ion kim loại. Trong các giá trị sau đây, giá trị nào của x thỏa mãn trƣờng hợp trên: A. 1,5.

B. 1,8.

C. 2,0.

D. 1,2.

61

Câu 16. Cho m gam hỗn hợp bột Zn và Fe vào lƣợng dƣ dung dịch CuSO4. Sau khi kết thúc các phản ứng, lọc bỏ phần dung dịch thu đƣợc m gam bột rắn. Thành phần phần trăm theo khối lƣợng của Zn trong hỗn hợp bột ban đầu là: A. 90,27%.

B. 85,30%.

C. 82,20%.

D. 12,67%.

Câu 17. Nhúng một thanh sắt nặng 100 gram vào 100 ml dung dịch hỗn hợp gồm Cu(NO3)2 0,2M và AgNO3 0,2M. Sau một thời gian lấy thanh kim loại ra, rửa sạch làm khô cân đƣợc 101,72 gam (giả thiết các kim loại tạo thành đều bám hết vào thanh sắt). Khối lƣợng sắt đã phản ứng là: A. 2,16 gam.

B. 0,84 gam.

C. 1,72 gam.

D. 1,40 gam.

Câu 18. Nhúng một lá kim loại M (chỉ có hoá trị hai trong hợp chất) có khối lƣợng 50 gam vào 200 ml dung dịch AgNO3 1M cho đến khi phản ứng xảy ra hoàn toàn,.

Lọc dung dịch, đem cô cạn thu đƣợc 18,8 gam muối khan. Kim loại M là: A. Mg.

B. Zn.

C. Cu.

D. Fe.

Câu 19. Cho 29,8 gam hỗn hợp bột gồm Zn và Fe vào 600 ml dung dịch CuSO 4 0,5M. Sau khi các phản ứng xảy ra hoàn toàn, thu đƣợc dung dịch X và 30,4 gam hỗn hợp kim loại. Phần trăm về khối lƣợng của Fe trong hỗn hợp ban đầu là : A. 56,37%.

B. 37,58%.

C. 64,42%.

D. 43,62%.

Câu 20. Cho 19,3 gam hỗn hợp bột Zn và Cu có tỉ lệ mol tƣơng ứng là 1 : 2 vào dung dịch chứa 0,2 mol Fe2(SO4)3. Sau khi các phản ứng xảy ra hoàn toàn, thu đƣợc m gam kim loại. Giá trị của m là: A. 6,40.

B. 16,53.

C. 12,00.

D. 12,80.

Câu 21. Điện phân (với điện cực trơ) 200 ml dung dịch CuSO4 nồng độ x mol/l, sau một thời gian thu đƣợc dung dịch Y vẫn còn màu xanh, có khối lƣợng giảm 8g so với dung dịch ban đầu. Cho 16,8g bột Fe vào Y, sau khi các phản ứng xảy ra hoàn toàn, thu đƣợc 12,4g kim loại. Giá trị của x là : A. 2,25.

B. 1,5.

C. 1,25.

D. 3,25.

Câu 22. Cho 2,8 gam bột sắt vào 200 ml dung dịch gồm AgNO3 0,1M và Cu(NO3)2 0,5M; khi các phản ứng xảy ra hoàn toàn thu đƣợc m gam chất rắn X. Giá trị của m là:

62

A. 4,72.

B. 4,08.

C. 4,48.

D. 3,20.

Câu 23. Cho 0,42 gam hỗn hợp bột Fe và Al vào 250 ml dung dịch AgNO 3 0,12M. Sau khi các phản ứng xảy ra hoàn toàn, thu đƣợc dung dịch X và 3,333 gam chất rắn. Khối lƣợng Fe trong hỗn hợp ban đầu là: A. 0,168 gam.

B. 0,123 gam.

C. 0,177 gam.

D. 0,150 gam.

Câu 24. Tiến hành điện phân (với điện cực trơ) V lít dung dịch CuCl2 0,5M. Khi dừng điện phân thu đƣợc dung dịch X và 1,68 lít khí Cl2 (đktc) duy nhất ở anot.

Toàn bộ dung dịch X tác dụng vừa đủ với 12,6 gam Fe. Giá trị của V là: A. 0,60.

B. 0,15.

C. 0,45.

D. 0,80.

Câu 25. Cho 1,37 gam Ba vào 1 lít dung dịch CuSO4 0,01 M. Sau khi các phản ứng xảy ra hoàn toàn, khối lƣợng kết tủa thu đƣợc là: A. 3,31 gam.

B. 2,33 gam.

C. 1,71 gam.

D. 0,98 gam.

2.3.5. Bài tập điều chế kim loại bằng phương pháp nhiệt luyện 2.3.5.1. Bài tập trắc nghiệm tự luận Câu 1. Khử hoàn toàn một hỗn hợp X gồm: FeO, Fe2O3, Fe3O4 bằng khí H2 thấy có 5,6 lít H2O (đktc) thoát ra. Tính thể tích H2 (đktc) đã tham gia phản ứng.

Hƣớng dẫn

VH2  VH2O  5,6 (lít) Câu 2. Cho V lít hỗn hợp khí (ở đktc) Y gồm CO và H2 phản ứng với một lƣợng dƣ hỗn hợp rắn gồm CuO, ZnO và Al2O3 nung nóng. Sau khi các phản ứng xảy ra hoàn toàn, khối lƣợng hỗn hợp rắn giảm 0,48 gam. Tính giá trị của V. Hƣớng dẫn mo (oxit )  0, 48 gam

H 2  O  H 2O CO  O  CO2

 nX  nO  0,03 mol

 VX  0,672 lít

Câu 3. Thổi luồng khí CO đi qua ống sứ đựng m gam hỗn hợp CuO và Fe3O4 nung nóng thu đƣợc 4,32 gam hỗn hợp rắn X. Toàn bộ khí thoát ra cho hấp thụ hết vào bình đựng dung dịch Ca(OH)2 dƣ thu đƣợc 15 gam kết tủa. Tính giá trị của m.

63

Hƣớng dẫn Ca (OH )2 CO  m( g )Fe3O4 ; CuO  4,32( g ) X  CO2  15( g ) 

CO2  Ca(OH )2  CaCO3   H2O 

0,15

0,15

nCO2  nO(oxit ) pu  0,15  m  mX  mO ( oxit ) pu  4,32  0,15.16  6,72( gam)

Câu 4. Cho luồng khí H2 (dƣ) đi qua 13,4 gam hỗn hợp gồm CuO và MgO nung nóng đến khi phản ứng hoàn toàn, thu đƣợc 11,8 gam chất rắn. Tính phần trăm khối lƣợng từng chất trong hỗn hợp ban đầu.

Hƣớng dẫn Chỉ CuO bị khử CuO  H 2  Cu  H 2O

 khối lƣợng chất rắn giảm chính là khối lƣợng O trong Cu bị lấy đi  mO ( CuO )  13, 4  11,8  1,6 gam

 nCuO  nO (CuO ) 

1,6  0,1 mol 16

80.0,1 100  59, 70% 13, 4  40,30%

 %mCuO   %mMgO

Câu 5. Cho khí CO (dƣ) đi vào ống sứ nung nóng đựng hỗn hợp X gồm Al2O3, MgO, Fe3O4, CuO thu đƣợc chất rắn Y. Xác định các chất trong Y. Hƣớng dẫn CO chỉ khử đƣợc oxit của những kim loại đứng sau Al trong dãy điện hóa  Y gồm: Al2O3, MgO, Fe, Cu

2.3.5.2. Bài tập trắc nghiệm khách quan Câu 1. Cho V lít hỗn hợp khí (ở đktc) gồm CO và H2 phản ứng với một lƣợng dƣ hỗn hợp rắn gồm CuO và Fe3O4 nung nóng. Sau khi các phản ứng xảy ra hoàn toàn, khối lƣợng hỗn hợp rắn giảm 0,32 gam. Giá trị của V là: A. 0,448.

B. 0,112.

C. 0,224.

D. 0,560.

64

Câu 2. Dẫn từ từ V lít khí CO (ở đktc) đi qua một ống sứ đựng lƣợng dƣ hỗn hợp rắn gồm CuO, Fe2O3 (ở nhiệt độ cao). Sau khi các phản ứng xảy ra hoàn toàn, thu đƣợc khí X. Dẫn toàn bộ khí X ở trên vào lƣợng dƣ dung dịch Ca(OH)2 thì tạo thành 4 gam kết tủa. Giá trị của V là: A. 1,120.

B. 0,896.

C. 0,448.

D. 0,224.

Câu 3. Cho khí CO khử hoàn toàn đến Fe một hỗn hợp gồm: FeO, Fe 2O3, Fe3O4 thấy có 4,48 lít CO2 (đktc) thoát ra. Thể tích CO (đktc) đã tham gia phản ứng là: A. 1,12 lít.

B. 2,24 lít.

C. 3,36 lít.

D. 4,48 lít.

Câu 4. Thổi một luồng khí CO đi qua ống sứ đựng m gam hỗn hợp Fe3O4 và CuO nung nóng thu đƣợc 2,32 gam hỗn hợp rắn. Toàn bộ khí thoát ra cho hấp thụ hết vào bình đựng dung dịch Ca(OH)2 dƣ thu đƣợc 5 gam kết tủa. Giá trị của m là: A. 3,22 gam.

B. 3,12 gam.

C. 4,0 gam.

D. 4,2 gam.

Câu 5. Để khử hoàn toàn 30 gam hỗn hợp CuO, FeO, Fe2O3, Fe3O4, MgO cần dùng 5,6 lít khí CO (ở đktc). Khối lƣợng chất rắn sau phản ứng là: A. 28 gam.

B. 26 gam.

C. 22 gam.

D. 24 gam.

Câu 6. Khử hoàn toàn 17,6 gam hỗn hợp X gồm Fe, FeO, Fe2O3 cần 2,24 lít CO (ở đktc). Khối lƣợng sắt thu đƣợc là: A. 5,6 gam.

B. 6,72 gam.

C. 16,0 gam.

D. 8,0 gam.

Câu 7. Cho luồng khí CO (dƣ) đi qua 9,1 gam hỗn hợp gồm CuO và Al2O3 nung nóng đến khi phản ứng hoàn toàn, thu đƣợc 8,3 gam chất rắn. Khối lƣợng CuO có trong hỗn hợp ban đầu là: A. 0,8 gam.

B. 8,3 gam.

C. 2,0 gam.

D. 4,0 gam.

Câu 8. Cho luồng khí H2 (dƣ) qua hỗn hợp các oxit CuO, Fe2O3, ZnO, MgO nung ở nhiệt độ cao. Sau phản ứng hỗn hợp rắn còn lại là: A. Cu, Fe, Zn, Mg.

B. Cu, Fe, ZnO, MgO.

C. Cu, FeO, ZnO, MgO.

D. Cu, Fe, Zn, MgO.

Câu 9. Để khử hoàn toàn 45 gam hỗn hợp gồm CuO, FeO, Fe3O4, Fe và MgO cần dùng vừa đủ 8,4 lít CO ở (đktc). Khối lƣợng chất rắn thu đƣợc sau phản ứng là: A. 39g.

B. 38g.

C. 24g .

D. 42g.

65

Câu 10. Cho dòng khí CO dƣ đi qua hỗn hợp (X) chứa 31,9 gam gồm Al2O3, ZnO, FeO và CaO thì thu đƣợc 28,7 gam hỗn hợp chất rắn (Y). Cho toàn bộ hỗn hợp chất rắn (Y) tác dụng với dung dịch HCl dƣ thu đƣợc V lít H2 (đkc). Giá trị V là: A. 5,60 lít.

B. 4,48 lít.

C. 6,72 lít.

D. 2,24 lít.

Câu 11. Cho khí CO (dƣ) đi vào ống sứ nung nóng đựng hỗn hợp X gồm Al 2O3, MgO, Fe3O4, CuO thu đƣợc chất rắn Y. Cho Y vào dung dịch NaOH (dƣ), khuấy kĩ, thấy còn lại phần không tan Z. Giả sử các phản ứng xảy ra hoàn toàn. Z gồm: A. MgO, Fe, Cu.

B. Mg, Fe, Cu.

C. MgO, Fe3O4, Cu.

D. Mg, Al, Fe, Cu.

Câu 12. Cho 4,48 lít khí CO (ở đktc) từ từ đi qua ống sứ nung nóng đựng 8 gam một oxit sắt đến khi phản ứng xảy ra hoàn toàn . Khí thu đƣợc sau phản ứng có tỉ khối so với hiđro bằng 20. Công thức của oxit sắt và phần trăm thể tích của khí CO 2 trong hỗn hợp khí sau phản ứng là: A. FeO; 75%.

B. Fe2O3; 75%.

C. Fe2O3; 65%.

D. Fe3O4; 75%.

Câu 13. Hỗn hợp X gồm CuO và Fe2O3. Hoà tan hoàn toàn 44 gam X bằng dd HCl (dƣ), sau phản ứng thu đƣợc dd chứa 85,25 gam muối. Mặt khác, nếu khử hoàn toàn 22 gam X bằng CO (dƣ), cho hỗn hợp khí thu đƣợc sau phản ứng lội từ từ qua dd Ba(OH)2 (dƣ) thì thu đƣợc m gam kết tủa. Giá trị của m là: A. 76,755.

B. 73,875.

C. 147,750.

D. 78,875.

2.3.6. Bài tập điều chế kim loại bằng phương pháp điện phân 2.3.6.1. Bài tập trắc nghiệm tự luận Câu 1. Từ Cu(OH)2, MgO, Fe2O3 hãy điều chế các kim loại tƣơng ứng bằng một phƣơng pháp thích hợp. Viết phƣơng trình hóa học của phản ứng.

Hƣớng dẫn *) Cu(OH)2 Cu (OH )2  2 HCl  CuCl2  H 2O đpdd CuCl2  Cu  Cl2

*) MgO MgO  2 HCl  MgCl2  H 2O

66

đpnc MgCl2   Mg  Cl2

*) Fe2O3 t Fe2O3  3CO   2Fe  3CO2  0

Câu 2. Trình bày phƣơng pháp hóa học điều chế các kim loại từ các dung dịch muối riêng biệt: NaCl, CuCl2, FeCl3. Viết các phƣơng trình phản ứng.

Hƣớng dẫn *) NaCl Cô cạn dung dịch NaCl, lấy NaCl khan điện phân nóng chảy đpnc 2NaCl  2Na  Cl2

*) CuCl2 Điện phân dung dịch CuCl2 đpdd CuCl2  Cu  Cl2

*) FeCl3

FeCl3  3NaOH  Fe(OH )3  3NaCl t 2 Fe(OH )3   Fe2O3  3H 2O 0

t Fe2O3  CO   2 Fe  3CO2  0

Câu 3. Điện phân bằng điện cực trơ dung dịch muối sunfat của kim loại hóa trị II với dòng điện có cƣờng độ 5A. Sau 30 phút điện phân thấy khối lƣợng catot tăng 2,984 gam. Xác định kim loại đó.

Hƣớng dẫn đpdd RSO4  H2O   R  H2SO4  O2 

mR 

AIt mnF 2,984.2.96500  A   64 g/mol It 5.30.60 nF

R là Cu Câu 4. Điện phân nóng chảy muối clorua của kim loại R. ở catot thu đƣợc 6 gam kim loại và ở anot có 3,36 lít khí (đktc) thoát ra. Xác định công thức muối clorua của R.

67

Hƣớng dẫn đpnc 2RClx   2R  xCl2 

0,3 x



MR 

0,15 mol

6  20 x 0,3 x

với x =2  M R  40 g/mol

 Công thức muối clorua của R là CaCl2

Câu 5. Điện phân (điện cực trơ) dung dịch X chứa 0,3 mol CuSO4 và 0,1 mol NaCl bằng dòng điện có cƣờng độ 3A. Tính thể tích khí (đktc) thoát ra ở anot sau 9650 giây điện phân.

Hƣớng dẫn Số mol e trao đổi là: ne 

It 3.9650   0,3 mol F 96500

Tai anot: 0,3 SO42 mol , 0,1 mol Cl 

2Cl   Cl2  2e 0,1  0,05  0,1 Do đó ở anot H 2O bị điện phân

2H2O  O2  4H   4e 0,05

 0,2

 Số mol khí ở anot là: 0,05 +0,05

0,1 mol  V= 2,24 lít

2.3.6.2. Bài tập trắc nghiệm khách quan Câu 1. Dãy gồm các kim loại đƣợc điều chế trong công nghiệp bằng phƣơng pháp điện phân hợp chất nóng chảy của chúng là: A. Na, Cu, Al.

B. Fe, Ca, Al.

C. Na, Ca, Zn.

D. Na, Ca, Al.

Câu 2. Hai kim loại có thể đƣợc điều chế bằng phƣơng pháp điện phân dung dịch là A. Na và Fe.

B. Mg và Zn.

C. Cu và Ag.

D. Al và Mg.

68

Câu 3. Dãy các kim loại đều có thể đƣợc điều chế bằng phƣơng pháp điện phân dung dịch muối của chúng là: A. Ba, Ag, Au.

B. Fe, Cu, Ag.

C. Al, Fe, Cr.

D. Mg, Zn, Cu.

Câu 4. Khi điện phân NaCl nóng chảy (điện cực trơ), tại catôt xảy ra A. sự khử ion Cl-.

B. sự oxi hóa ion Cl-.

C. sự oxi hóa ion Na+.

D. sự khử ion Na+.

Câu 5. Điện phân nóng chảy Al2O3 với anot than chì (hiệu suất điện phân 100%) thu đƣợc m kg Al ở catot và 67,2 m3 (ở đktc) hỗn hợp khí X có tỉ khối so với hiđro bằng 16. Lấy 2,24 lít (ở đktc) hỗn hợp khí X sục vào dung dịch nƣớc vôi trong (dƣ) thu đƣợc 2 gam kết tủa. Giá trị của m là: A. 54,0.

B. 75,6.

C. 67,5.

D. 108,0.

Câu 6. Điện phân dung dịch chứa a mol CuSO4 và b mol NaCl (với điện cực trơ, có màng ngăn). Để dung dịch sau điện phân làm phenolphtalein chuyển sang màu hồng thì điều kiện của a và b là: A. b > 2a.

B. b = 2a.

C. b < 2a.

D. 2b = a.

Câu 7. Điện phân dung dịch CuCl2 với điện cực trơ sau một thời gian thu đƣợc 0,32 gam Cu ở catot và một lƣợng khí X ở anôt. Hấp thụ hoàn toàn lƣợng khí X trên vào 200 ml dung dịch NaOH (ở nhiệt độ thƣờng). Sau phản ứng, nồng độ NaOH còn lại là 0,05M (giả thiết thể tích dung dịch không thay đổi). Nồng độ ban đầu của dung dịch NaOH là: A. 0,15M.

B. 0,1M.

C. 0,05M.

D. 0,2M.

Câu 8. Điện phân có màng ngăn 500 ml dung dịch chứa hỗn hợp gồm CuCl2 0,1M và NaCl 0,5M (điện cực trơ, hiệu suất điện phân 100%) với cƣờng độ dòng điện 5A trong 3860 giây. Dung dịch thu đƣợc sau điện phân có khả năng hoà tan m gam Al. Giá trị lớn nhất của m là: A. 4,05.

B. 2,70.

C. 1,35.

D. 5,40.

Câu 9. Điện phân dung dịch CuSO4 với anot bằng đồng (anot tan) và điện phân dung dịch CuSO4 với anot bằng graphit (điện cực trơ) đều có đặc điểm chung là A. ở catot xảy ra sự oxi hóa: 2H2O +2e  2OH +H2.

69

B. ở anot xảy ra sự khử: 2H2O  O2 + 4H+ +4e.

C. ở anot xảy ra sự oxi hóa: Cu  Cu2+ +2e.

D. ở catot xảy ra sự khử: Cu2+ + 2e  Cu. Câu 10. Phản ứng điện phân dung dịch CuCl2 (với điện cực trơ) và phản ứng ăn mòn điện hóa xảy ra khi nhúng hợp kim Zn–Cu vào dung dịch HCl có đặc điểm là: A. Phản ứng xảy ra luôn kèm theo sự phát sinh dòng điện.

B. Đều sinh ra Cu ở cực âm.

C. Phản ứng ở cực âm có sự tham gia của kim loại hoặc ion kim loại.

D. Phản ứng ở cực dƣơng đều là sự oxi hóa Cl-.

Câu 11. Điện phân (với điện cực trơ) một dung dịch gồm NaCl và CuSO4 có cùng số mol, đến khi ở catot xuất hiện bọt khí thì dừng điện phân. Trong cả quá trình điện phân trên, sản phẩm thu đƣợc ở anot là: A. khí Cl2 và O2.

B. khí H2 và O2.

C. chỉ có khí Cl2.

D. khí Cl2 và H2.

Câu 12. Điện phân (điện cực trơ) dung dịch X chứa 0,2 mol CuSO4 và 0,12 mol NaCl bằng dòng điện có cƣờng độ 2A. Thể tích khí (đktc) thoát ra ở anot sau 9650 giây điện phân là: A. 2,240 lít.

B. 2,912 lít.

C. 1,792 lít.

D. 1,344 lít.

Câu 13. Điện phân 500 ml dung dịch CuSO4 0,2M (điện cực trơ) cho đến khi ở catot thu đƣợc 3,2 gam kim loại thì thể tích khí (đktc) thu đƣợc ở anot là: A. 3,36 lít.

B. 1,12 lít.

C. 0,56 lít.

D. 2,24 lít.

Câu 14 Hòa tan 13,68 gam muối MSO4 vào nƣớc đƣợc dung dịch X. Điện phân X (điện cực trơ, cƣờng độ dòng điện không đổi) trong thời gian t giây, đƣợc y gam kim loại M duy nhất ở catot và 0,035 mol khí ở anot. Còn nếu thời gian điện phân là 2t giây thì tổng số mol khí thu đƣợc ở cả hai điện cực là 0,1245 mol. Giá trị của y là A. 4,480.

B. 3,920.

C. 1,680.

D. 4,788.

Câu 15. Điện phân dung dịch gồm 7,45 gam KCl và 28,2 gam Cu(NO3)2 (điện cực trơ, màng ngăn xốp) đến khí khối lƣợng dung dịch giảm đi 10,75 gam thì ngừng

70

điện phân (giả thiết nƣớc bay hơi không đáng kể). Tất cả các chất tan trong dung dịch sau điện phân là: A. KNO3 và KOH.

B. KNO3, KCl và KOH.

C. KNO3 và Cu(NO3)2.

D. KNO3, HNO3 và Cu(NO3)2.

Câu 16. Khi điện phân dung dịch NaCl (cực âm bằng sắt, cực dƣơng bằng than chì, có màng ngăn xốp) thì: A. Cực dƣơng xảy ra quá trình oxi hóa ion Na+ và cực âm xảy ra quá trình khử ion ClB. Cực âm xảy ra quá trình khử H2O và cực dƣơng xảy ra quá trình oxi hóa Cl-.

C. Cực âm xảy ra quá trình oxi hóa H2O và cực dƣơng xả ra quá trình khử ion Cl-.

D. Cực âm xảy ra quá trình khử ion Na+ và cực dƣơng xảy ra qtrình oxi hóa ion Cl-.

Câu 17. Dãy các kim loại đều có thể đƣợc điều chế bằng phƣơng pháp điện phân dung dịch muối (với điện cực trơ) là: A. Ni, Cu, Ag.

B. Li, Ag, Sn.

C. Ca, Zn, Cu.

D. Al, Fe, Cr.

Câu 18. Kim loại nào sau đây điều chế đƣợc bằng phƣơng pháp thủy luyện?

A. Ca.

B. K.

C. Mg.

D. Cu.

Câu 19. Điện phân dung dịch gồm NaCl và HCl ( điện cực trơ, màng ngăn xốp).

Trong quá trình điện phân , so với dung dịch ban đầu , giá trị pH của dung dịch thu đƣợc: A. không thay đổi.

B. tăng lên.

C. giảm xuống.

D. tăng lên sau đó giảm xuống.

Câu 20. Tiến hành điện phân dung dịch chứa m gam hỗn hợp CuSO4 và NaCl (hiệu suất 100%, điện cực trơ, màng ngăn xốp), đến khi nƣớc bắt đầu bị điện phân ở cả hai điện cực thì ngừng điện phân, thu đƣợc dung dịch X và 6,72 lít khí (đktc) ở anot. Dung dịch X hòa tan tối đa 20,4 gam Al2O3. Giá trị của m là: A. 25,6.

B. 23,5.

C. 51,1.

D. 50,4.

2.3.7. Bài tập về ăn mòn điện hóa và pin điện 2.3.7.1. Bài tập trắc nghiệm tự luận Câu 1. Trong môi trƣờng nƣớc biển, vỏ thép của tàu bị ăn mòn rất nhanh. Để hạn chế sự ăn mòn, khi đóng tàu ngƣời ta sơn phủ bề mặt của vỏ tàu và đặc biệt khi vận

71

hành họ đã gắn vào vỏ tàu những tấm kim loại R. Trong các kim loại Na, Al, Zn, Cu, Kim loại R là kim loại nào? Giải thích?

Theo cơ chế của ăn mòn điện hóa học, kim loại mạnh sẽ đóng vai trò là anot, ở đó nó bị oxi hóa: R → Rn+ + ne Vỏ tàu biển đƣợc làm bằng thép (Fe – C), do đó phải dùng kim loại có tính khử mạnh hơn Fe để bảo vệ Fe không bị ăn mòn  Nhƣ vậy R không thể là Cu. Nếu R là Na: Khi cho vào nƣớc, Na sẽ nhanh chóng hòa tan hoàn toàn trong nƣớc (có thể gây cháy, nổ với một lƣợng Na lớn Nếu R là Al: Trên bề mặt của Al luôn có một lớp oxit bảo vệ Al, vì thế khả năng Al bị ăn mòn sẽ hạn chế (khó bảo vệ cho vỏ tàu) Nhƣ vậy kim loại để bảo vệ vỏ tàu chỉ có thể là Zn. Câu 2. Ngâm một lá sắt trong dung dịch axit clohiđric, sắt bị ăn mòn chậm. Nếu cho thêm vào dung dịch trên vài giọt đồng sunfat nhận thấy sắt bị ăn mòn nhanh hơn, bọt khí thoát ra nhiều hơn. Hãy giải thích hiện tƣợng quan sát đƣợc và viết các phƣơng trình phản ứng dƣới dạng ion rút gọn.

Hƣớng dẫn - Khi cho Fe vào dung dịch HCl xảy ra phản ứng: Fe + 2HCl → FeCl2 + H2  Bọt khí H2 sinh ra bao phủ bề mặt của lá sắt làm giảm diện tích tiếp xúc giữa lá sắt và dung dịch axit nên tốc độ ăn mòn Fe chậm.

- Khi cho vào dung dịch trên vài giọt CuSO4, xảy ra phản ứng: Fe + CuSO4 → FeSO4 + Cu  Các tinh thể đồng sinh ra bám vào lá sắt làm xuất hiện ăn mòn điện hóa: + Fe là cực âm bị ăn mòn: Fe → Fe2+ + 2e + Cu là cực dƣơng, ở đó xảy ra sự oxi hóa H+: 2H+ + 2e → H2  Khí H2 thoát ra ở các tinh thể Cu sẽ không ảnh hƣởng đến quá trình tan của Fe, nên tốc độ ăn mòn diễn ra nhanh hơn.

Câu 3. Trong thực tế ngƣời ta lợp mái nhà bằng tôn (sắt tráng kẽm) mà không dùng sắt tây (sắt tráng thiếc). Hãy giải thích?

72

Hƣớng dẫn Tấm lợp mái nhà sẽ tiếp xúc với không khí (H2O; CO2...) là chất điện li. Khi tấm lợp bị xây xƣớc đến lớp Fe - Nếu dùng tôn: Thì Zn (kim loại hoạt động mạnh hơn) bị ăn mòn còn Fe đƣợc bảo vệ, tấm lợp không bị thủng  Dùng để lợp mái nhà - Nếu dùng sắt tây: Thì Fe hoạt động mạnh hơn Sn nên Fe bị ăn mòn và bị thủng  Không thể lợp mái nhà

Câu 4. Sau một ngày lao động, ngƣời ta phải vệ sinh bề mặt kim loại của các thiết bị máy móc, dụng cụ lao động. Việc làm này có mục đích gì? Hãy giải thích Hƣớng dẫn Mục đích để kim loại đỡ bị ăn mòn vì: Sau khi lao động xong bề mặt kim loại của các thiết bị máy móc, dụng cụ lao động tiếp xúc với các chất điện li nên cần vệ sinh bề mặt của nó ngăn quá trình ăn mòn xảy ra. Do đó kim loại đỡ bị ăn mòn.

Câu 5. Có hai đồng xu giống nhau về kích thƣớc, khối lƣợng. Đồng xu thứ nhất làm bằng đồng nguyên chất, đồng xu thứ hai làm bằng hợp kim Cu – Fe. Hai đồng xu đều rơi xuống giếng nƣớc, sau một .thời gian lấy hai đồng xu lên và cân. Hãy so sánh khối lƣợng hai đồng xu và giải thích.

Hƣớng dẫn Cả 2 đồng xu đều tiếp xúc với môi trƣờng chất điện li (nƣớc giếng) và cả 2 đồng xu đều bị ăn mòn - Đồng xu làm bằng đồng nguyên chất bị ăn mòn hóa học còn đỗng xu làm băng hợp kim Cu – Fe bị ăn mòn điện hóa.

- Tốc độ ăn mòn điện hóa xảy ra nhanh hơn so với ăn mòn hóa học nên đồng xu làm bằng hợp kim bị ăn mòn nhanh hơn  khối lƣợng giảm nhanh hơn  Khối lƣợng đồng xu (Cu – Fe) nhẹ hơn so với đồng xu Cu.

73

2.3.7.2. Bài tập trắc nghiệm khách quan Câu 1. Cho các cặp kim loại nguyên chất tiếp xúc trực tiếp với nhau: Fe và Pb; Fe và Zn; Fe và Sn; Fe và Ni. Khi nhúng các cặp kim loại trên vào dung dịch axit, số cặp kim lọai trong đó Fe bị phá hủy trƣớc là A. 4.

B. 1.

C. 2.

D. 3.

Câu 2. Cho các hợp kim sau: Cu–Fe (I); Zn–Fe (II); Fe–C (III); Sn–Fe (IV). Khi tiếp xúc với dung dịch chất điện li thì các hợp kim mà trong đó Fe đều bị ăn mòn trƣớc là: A. I, II và III.

B. I, II và IV.

C. I, III và IV.

D. II, III và IV.

Câu 3. Biết rằng ion Pb2+ trong dung dịch oxi hóa đƣợc Sn. Khi nhúng hai thanh kim loại Pb và Sn đƣợc nối với nhau bằng dây dẫn điện vào một dung dịch chất điện li thì: A. cả Pb và Sn đều bị ăn mòn điện hóa.

C. chỉ có Pb bị ăn mòn điện hóa.

B. cả Pb và Sn đều không bị ăn mòn điện hóa. D. chỉ có Sn bị ăn mòn điện hóa.

Câu 4. Có 4 dung dịch riêng biệt: a) HCl, b) CuCl2, c) FeCl3, d) HCl có lẫn CuCl2.

Nhúng vào mỗi dung dịch một thanh Fe nguyên chất. Số trƣờng hợp xuất hiện ăn mòn điện hoá là: A. 0.

B. 1.

C. 2.

D. 3.

Câu 5. Tiến hành bốn thí nghiệm sau: - Thí nghiệm 1: Nhúng thanh Fe vào dung dịch FeCl3.

- Thí nghiệm 2: Nhúng thanh Fe vào dung dịch CuSO4.

- Thí nghiệm 3: Nhúng thanh Cu vào dung dịch FeCl3.

- Thí nghiệm 4: Cho thanh Fe tiếp xúc với thanh Cu rồi nhúng vào dung dịch HCl. Số trƣờng hợp xuất hiện ăn mòn điện hoá là: A. 1.

B. 2.

C. 4.

Câu 6. Trong pin điện hóa Zn–Cu, quá trình khử trong pin là

 Cu 2  2e A. Cu  2  Zn C. Zn  2e 

 Zn2  2e B. Zn  2  Cu D. Cu  2e 

D. 3.

74

Câu 7. Một pin điện hóa có điện cực Zn nhúng trong dung dịch ZnSO4 và điện cực Cu nhúng trong dung dịch CuSO4. Sau một thời gian pin đó phóng điện thì khối lƣợng A. cả hai điện cực Zn và Cu đều tăng.

B. điện cực Zn giảm còn khối lƣợng điện cực Cu tăng.

C. điện cực Zn tăng còn khối lƣợng điện cực Cu giảm.

D. cả hai điện cực Zn và Cu đều giảm.

Câu 8. Có 4 dd riêng biệt: CuSO4, ZnCl2, FeCl3, AgNO3. Nhúng vào mỗi dd một thanh Ni. Số trƣờng hợp xuất hiện ăn mòn điện hoá là: A. 1.

B. 4.

C. 3.

D. 2.

Câu 9. Phát biểu nào dƣới đây không đúng?

A. Nguyên tắc chung để điều chế kim loại là khử ion kim loại thành nguyên tử kim loại B. Bản chất của ăn mòn kim loại là quá trình oxi hóa - khử.

C. Tính chất hóa học đặc trƣng của kim loại là tính khử.

D. Ăn mòn hóa học phát sinh dòng điện Câu 10. Tiến hành các thí nghiệm sau: (a) Cho lá Fe vào dung dịch gồm CuSO4 và H2SO4 loãng. (b) Đốt dây Fe trong bình đựng khí O2. (c) Cho lá Cu vào dung dịch gồm Fe(NO3)3 và HNO3. (d) Cho lá Zn vào dung dịch HCl. Số thí nghiệm có xảy ra ăn mòn điện hóa là A. 3

B. 2

C. 1

D. 4

2.4. Sử dụng hệ thống bài tập hóa học nhằm phát triển năng lực vận dụng kiến thức cho HS trung học phổ thông 2.4.1. Sử dụng hệ thống bài tập hóa học trong dạy học nhằm phát triển năng lực vận dụng kiến thức cho học sinh khi dạy bài kiến thức mới Khi dạy bài kiến thức mới với thời gian 45 phút việc GV truyền thụ kiến thức mới cho HS thậm chí còn chƣa đủ nên việc sử dụng bài tập trong khi dạy bài mới là điều hết sức khó khăn. Tuy vậy, nếu giáo viên biết vận dụng các phƣơng pháp, thiết kế các bài tập phù hợp một cách hợp lí thì sẽ mang lại hiệu quả cao.

75

Có thể sử dụng bài tập để đặt vấn đề khi mở bài, xây dựng tình huống có vấn đề, mâu thuẫn giữa thực tiễn và lí thuyết, giữa cái đã biết và cái chƣa biết, giữa cái cũ và cái mới… Điều đó giúp kích thích tính tò mò và mong muốn khám phá của học sinh từ đó phát triển năng lực của học sinh.

Khi dạy phần tính chất vật lí chung của kim loại trong bài 18: Tính chất của kim loại, Dãy điện hóa của kim loại GV đƣa ra tình huống trải nghiệm dƣới dạng câu hỏi: Ví dụ 1 [Câu 8, mục 2.3.1.1]: Vỏ kẹo hay vỏ bao thuốc lá thƣờng có một lớp nhôm rất mỏng bao phủ. Hãy giải thích tại sao nhôm có thể dát mỏng nhƣ vậy?

- Khi tiếp nhận câu hỏi, HS phân tích, xác định vấn đề, phân loại và lựa chọn những kiến thức đã học để trả lời câu hỏi: Nhôm có thể dát mỏng vì nhôm có tính dẻo nhƣng HS không giải thích đƣợc tại sao nhôm lại có tính dẻo.

Nhƣ vậy khi HS trả lời đƣợc câu hỏi trên HS đã phát triển năng lực phát hiện các nội dung kiến thức hóa học ứng dụng trong thực tiễn. Đồng thời với việc chƣa giải đáp đƣợc hoàn thiện câu hỏi đã tạo tình huống để kích thích trí tò mò giúp HS có hứng thú trong quá trình tìm hiểu nội dung bài mới.

Sau khi nghiên cứu xong nội dung phần tính chất vật lí chung của kim loại HS có thể vận dụng kiến thức giải quyết những vấn đề trong thực tiễn. Qua đó HS phát triển NLVDKT, năng lực tƣ duy sáng tạo, hình thành năng lực làm việc độc lập, chủ động.

Sau khi dạy xong bài Tính chất của kim loại, dãy điện hóa của kim loại. GV có thể sử dụng ví dụ 2 để HS VDKT vừa học vào giải quyết bài tập củng cố.

Ví dụ 2 [Câu 3, mục 2.3.4.1]: Dung dịch FeSO4 có lẫn tạp chất là CuSO4.

Hãy giới thiệu một phƣơng pháp hóa học đơn giản để loại đƣợc tạp chất. Giải thích việc làm và viết phƣơng trình hóa học.

Hƣớng dẫn HS vận dụng kiến thức để giải quyết vấn đề: - Để loại CuSO4 GV yêu cầu HS tìm các kim loại phản ứng đƣợc với CuSO4 - Từ đó yêu cầu HS chọn KL vừa loại bỏ tạp chất vừa không làm phát sinh tạp chất mới?

76

- Từ ví dụ trên HS hình thành đƣợc kiến thức mới về loại bỏ tạp chất trong dung dịch.

Tác dụng bài tập: HS VDKT về dãy điện hóa và quy tắc  để trả lời. Thông qua bài tập HS đƣợc rèn về kĩ năng viết PTHH, Phát triển năng lực tổng hợp kiến thức và năng lực VDKT. 2.4.2. Sử dụng hệ thống bài tập hóa học trong dạy học nhằm phát triển năng lực vận dụng kiến thức cho học sinh khi dạy bài luyện tập Trong tiết luyện tập hay ôn tập, GV giúp HS củng cố kiến thức đã học, mở rộng và đào sâu dựa trên kiến thức cơ bản. Trong bài luyện tập HS có nhiều thời gian hơn, các em có thể nghiền ngẫm tƣ duy để vận dụng kiến thức vào giải quyết các bài tập. Biện pháp rất hiệu quả và GV thƣờng hay áp dụng là GV sử dụng bài tập giao cho HS, yêu cầu HS giải quyết những bài tập đó. Trong quá trình giải bài tập, HS sẽ tự động tái hiện lại kiến thức đã học hoặc sẽ tự ôn lại kiến thức bị quên.

Tuy nhiên, để HS không bị áp lực, không khí tiết học không bị nặng nề GV cần lựa chọn hệ thống bài tập đa dạng phong phú phù hợp về nội dung, hình thức, yêu cầu để kích thích hứng thú và tinh thần học tập của các HS. Khi dạy bài 22: Luyện tập tính chất của kim loại GV có thể sử dụng các ví dụ sau: Ví dụ 1 [Câu 4, mục 2.3.4.1]: Để làm sạch một mẫu đồng có lẫn sắt, kẽm và chì, ngƣời ta khuấy mẫu đồng này trong dung dịch CuSO4 dƣ. Hãy giải thích phƣơng pháp làm sạch và viết các phƣơng trình hóa học.

Hƣớng dẫn HS vận dụng kiến thức để giải quyết vấn đề: Sau khi đọc xong đề bài HS sẽ đƣa ra vấn đề: - Những kim loại nào tác dụng đƣợc với CuSO4?

- Từ đó HS rút ra đƣợc muốn làm sạch kim loại nào thì dùng chính dung dịch muối của kim loại đó để loại bỏ tạp chất. Để giải quyết vấn đề thì HS phải VDKT về dãy điện hóa.

Tác dụng bài tập: HS đã VDKT về dãy điện hóa và quy tắc  để giải bài tập. Qua đó HS đƣợc hệ thống lại kiến thức về dãy điện hóa của kim loại.

77

Ví dụ 2 [Câu 7 phần a, mục 2.3.3.2]: Cho m gam Fe để ngoài không khí, sau một thời gian thu đƣợc 9,6 gam hỗn hợp X gồm Fe, FeO, Fe2O3 và Fe3O4. Cho X tác dung với dung dịch HNO3 loãng dƣ thu đƣợc 2,24 lít khí NO (đktc). Giá trị của m là: A. 5,6

B. 11,2

C. 8,4

D. 9,8

Hƣớng dẫn HS vận dụng kiến thức để giải quyết vấn đề: Trong bài tập này HS phải: - Viết sơ đồ tóm tắt bài toán.

- Viết đƣợc các quá trình nhƣờng và nhận e.

- Áp dụng định luật bảo toàn electron từ đó tìm ra kết quả bài toán.

Tác dụng bài tập: HS vận dụng đƣợc các công thức tính toán cơ bản trong hóa học (công thức tính số mol, công thức tính khối lƣợng), áp dụng đƣợc nội dung định luật bảo toàn electron. Qua đó củng cố cho HS kiến thức về phản ứng oxi hóa khử, tính chất hóa học của kim loại khi tác dụng với axit có tính oxi hóa mạnh.

2.4.3. Sử dụng hệ thống bài tập hóa học trong dạy học nhằm phát triển năng lực vận dụng kiến thức cho học sinh khi kiểm tra đánh giá Trong quá trình dạy học việc kiểm tra đánh giá có vai trò quan trọng. Dựa vào kết quả kiểm tra đánh giá kết quả học tập của HS, chúng ta kiểm chứng đƣợc phƣơng pháp dạy học từ đó có những điều chỉnh phù hợp để nâng cao hiệu quả dạy học. Kiểm tra, đánh giá góp phần củng cố, đào sâu, hệ thống hóa kiến thức phù hợp với mức độ, tốc độ và hứng thú nhận thức của các đối tƣợng HS khác nhau. Nó có tác dụng giáo dục đối với HS: Giáo dục tinh thần trách nhiệm, ý thức phấn đấu vƣơn lên, khắc phục khó khăn trong học tập đối với HS yếu kém, ý thức đào sâu suy nghĩ, tƣ duy tích cực, độc lập sáng tạo, tính cẩn thận đối với HS khá, giỏi.

Hệ thống bài tập phong phú và đa dạng cung cấp cho HS những kiến thức hóa học. Học sinh hiểu đƣợc vai trò của môn học, từ đó thêm hứng thú, yêu thích môn học và muốn tìm hiểu về môn Hóa học.

78

Sau khi dạy xong bài 18: Tính chất của kim loại, dãy điện hóa của kim loại.

GV có thể sử dụng ví dụ sau: Bài kiểm tra số 1: Kiểm tra 15 phút TÍNH CHẤT CỦA KIM LOẠI. DÃY ĐIỆN HÓA CỦA KIM LOẠI 1. Ma trận đề Cấp độ

Nhận biết

Thông hiểu

Vận dụng

Chủ đề 1 Tính chất vật lí của kim loại

- Nêu đƣợc tính chất vật lí chung, tính chất vật lí riêng của kim loại.

- Vận dụng đƣợc tính chất vật lí của kim loại để áp dụng trong lĩnh vực thực tiễn

Số câu Số điểm Tỉ lệ % Chủ đề 2 Tính chất hóa học của kim loại

2 2,0 20,00% - Biết đƣợc tính chất hóa học chung của kim loại

-Giải thích đƣợc nguyên nhân gây nên tính chất vật lí chung của kim loại 1 1,0 10,00%

Số câu Số điểm Tỉ lệ % Chủ đề 3 Dãy điện hóa của kim loại

Tên chủ đề

Số câu Số điểm Tỉ lệ %

Vận dụng cao Cộng

1 1,0 10,00% - Làm đƣợc bài toán về tính chất hóa học của kim loại

4 4,0 40%

1 1,0 10% - Nêu đƣợc thứ tự các cặp oxi hóa–khử trong dãy điện hóa

1 1,0 10% - So sánh đƣợc Vận dụng quy tắc tính chất của  dự đoán chiều các cặp oxi của phản ứng hóa –khử giữa 2 cặp oxi hóa-khử

2 2,0 20%

1 1,0 10%

1 1,0 10%

1 1,0 10%

Đƣa ra đƣợc PP hóa học để loại bỏ tạp chất trong dung dịch muối hoặc hỗn hợp kim loại 1 1,0 10%

4 4,0 40%

79

Số câu Số điểm Tỉ lệ %

4 4,0 40%

2 2,0 20%

3 3,0 30%

1 1,0 10%

10 10,0 100%

2. Đề kiểm tra Câu 1. Kim loại dẫn điên tốt nhất là: A. Vàng.

B. Đồng.

C. Bạc.

D. Nhôm.

Câu 2. Kim loại có nhiệt độ nóng chảy cao nhất thƣờng đƣợc sử dụng làm dây tóc bóng đèn là: A. Hg.

B. Cr.

C. Ag.

D.W.

Câu 3. Tính chất vật lí chung của kim loại gây ra bởi: A. Electron tự do có trong mạng tinh thể kim loại.

B. Đặc điểm cấu trúc mạng tinh thể kim loại.

C. Bán kính nguyên tử kim loại.

D. Ion kim loại trong mạng tinh thể kim loại.

Câu 4. Một trong những chất liệu làm nên vẻ đẹp kì ảo của tranh sơn mài là những mảnh vàng lấp lánh cực mỏng. Ngƣời ta đã ứng dụng tích chất vật lí gì của vàng khi làm tranh sơn mài ?

A. Có khả năng khúc xạ ánh sáng.

B. Tính dẻo và có ánh kim.

C. Tính dẻo, tính dẫn nhiệt.

D. Mềm, có tỉ khổi lớn.

Câu 5. Tính chất hóa học chung của kim loại là: A. Tính oxi hóa.

B. Tính khử và tính oxi hóa.

C. Tính khử.

D. Tính axit.

Câu 6. Hòa tan hoàn toàn 15 gam hỗn hợp Fe và Zn trong dung dịch HCl thu đƣợc 11,2 lít H2 (đktc). Cô can dung dịch thu đƣợc đƣợc bao nhiêu gam muối khan?

A. 49,5 gam.

B. 50,5 gam.

C. 51,5 gam.

D. 52,5 gam.

Câu 7. Dãy các ion xếp theo chiều giảm dần tính oxi hóa là (biết trong dãy điện hóa, cặp Fe3+/Fe2+ đứng trƣớc cặp Ag+/Ag): A. Ag+, Fe3+, Cu2+, Fe2+.

B. Ag+, Cu2+, Fe3+, Fe2+.

C. Fe3+, Ag+, Cu2+, Fe2+.

D. Fe3+, Cu2+, Ag+, Fe2+.

80

Câu 8. Cặp chất không xảy ra phản ứng hoá học là A. Cu + dung dịch FeCl3.

B. Fe + dung dịch HCl.

C. Fe + dung dịch FeCl3.

D. Cu + dung dịch FeCl2.

Câu 9. Cho các cặp oxi hóa – khử đƣợc sắp xếp theo chiều tăng dần tính oxi hóa của dạng oxi hóa nhƣ sau: Fe2+/Fe, Cu2+/Cu, Fe3+/Fe2+. Phát biểu nào sau đây là đúng?

A. Cu2+ oxi hóa đƣợc Fe2+ thành Fe3+.

B. Fe3+ oxi hóa đƣợc Cu thành Cu2+.

C. Cu khử đƣợc Fe3+ thành Fe.

D. Fe2+ oxi hóa đƣợc Cu thành Cu2+.

Câu 10. Để làm sạch một mẫu bạc có lẫn tạp chất là đồng, kẽm, thiếc ngƣời ta khuấy mẫu bạc này trong dung dịch nào sau đây?

A. Dung dịch AgNO3.

B. Dung dịch Cu(NO3)2.

C. Dung dịch Fe(NO3)2.

D. Dung dịch Zn(NO3)2.

Đáp án Câu

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

Đáp án

C

D

A

B

C

B

A

D

B

A

2.5. Thiết kế bảng tiêu chí và bộ công cụ đánh giá sự phát triển của năng lực vận dụng kiến thức cho học sinh trung học phổ thông 2.5.1. Xác định bảng tiêu chí đánh giá sự phát triển của năng lực vận dụng kiến thức cho học sinh trung học phổ thông Trên cơ sở biểu hiện về NLVDKT của HS, chúng tôi xây dựng bảng tiêu chí để đánh giá NLVDKT theo các mức độ sau: Bảng 2.1. Các tiêu chí và mức độ đánh giá NL VDKT NL thành phần

Tiêu chí (biểu hiện) 1.

Xác

tình vấn Năng hệ hóa

Mức độ đánh giá NLVDKT Mức 1

Mức 2

định Chƣa phát hiện Đã phát hiện và Phân huống, và nêu đƣợc nêu

đề

Mức 3

đƣợc

tích,

phát

tình hiện và nêu đƣợc

xuất tình huống/vấn huống/vấn đề trong đầy

đủ

tình

lực hiện trong bài đề trong học học tập và trong huống/vấn đề trong thống tập. kiến

tập và trong BTHH nhƣng chƣa học tập và trong BTHH.

đầy đủ.

BTHH.

81

thức

2. Phân loại, Chƣa phân loại, Hệ thống hóa, phân Hệ

chƣơng Đại hệ thống hóa hệ thống hóa loại cƣơng

đƣợc

về kiến thức; lựa đƣợc kiến thức; thức;

kim loại.

lựa

thống

hóa,

loại

đƣợc

kiến phân

chọn kiến thức; lựa chọn

chọn kiến thức chƣa lựa chọn đƣợc đầy đủ các đƣợc đầy đủ các hóa học tƣơng đƣợc đầy đủ kiến

thức

tƣơng kiến thức tƣơng

ứng với mỗi các kiến thức ứng với mỗi tình ứng với mỗi tình tình huống/vấn phù hợp với huống/vấn đề trong huống/vấn đề trong đề trong học mỗi

tình học tập và trong học tập và trong

tập và trong huống/vấn

đề BTHH nhƣng chƣa BTHH một cách

trong học tập và hợp lí.

BTHH.

phù hợp.

trong BTHH. Năng

lực 3. Phân tích Phân tích đƣợc Đã Phân tích đƣợc Đã Phân tích đƣợc

quan sát và đƣợc

tình tình

tích huống;

phân

phát nhƣng

huống tình huống; phát tình huống; phát chƣa hiện đƣợc vấn đề hiện đƣợc vấn đề

tình huống hiện đƣợc vấn phát hiện đƣợc đặt của BTHH.

ra

của

tình đặt ra của tình

đề đặt ra của vấn đề đặt ra huống nhƣng chƣa huống một cách tình huống.

4.

Xác

của tình huống

đầy đủ.

đầy đủ, hợp lí.

định Chƣa xác định Đã xác định đƣợc Đã xác định đầy

đƣợc và biết đƣợc và biết và biết tìm hiểu các đủ, rõ ràng về các Năng

lực

tìm ra giải pháp

giải

quyết

tình

huống của BTHH.

tìm hiểu các tìm hiểu các thông tin liên quan thông tin liên quan thông tin liên thông tin liên đến

tình

huống đến tình huống.

quan đến tình quan đến tình nhƣng chƣa đầy đủ, huống.

huống.

chƣa rõ ràng.

5. Nêu đúng Chƣa nêu đúng Đã nêu đúng các Đã nêu đúng các các kiến thức các kiến thức kiến thức về tình kiến thức về tình về tình huống về tình huống huống cần giải quyết.

cần giải quyết.

cần

giải huống

cần

giải

quyết nhƣng chƣa quyết một cách đầy đầy đủ, chƣa hợp lí. đủ, hợp lí.

6.

Lập

kế Chƣa lập đƣợc Đã lập đƣợc kế Đã lập đƣợc kế

hoạch để giải kế hoạch để hoạch để giải quyết hoạch để giải quyết Năng xây

lực quyết

dựng huống đặt ra.

kế hoạch để giải

tình giải quyết tình tình huống đặt ra tình huống đặt ra huống đặt ra.

nhƣng chƣa đầy đủ. một cách đầy đủ, chính xác.

quyết 7. Đƣa ra các Chƣa đƣa ra Đã đƣa ra đƣợc các Đã đƣa ra các tình

tình huống tình huống mới đƣợc các tình tình huống mới dựa huống

mới

dựa

82

của BTHH.

dựa trên tình huống mới dựa trên tình huống của trên tình huống của huống của đề trên tình huống đề bài đã cho.

bài

đã

cho đề bài đã cho một

của đề bài đã nhƣng chƣa chặt cách chẽ,

cho.

thiếu

chính

các,

khoa khoa học.

học.

8. Đƣa ra đƣợc Chƣa đƣa ra Đã đƣa ra đƣợc giải Đã đƣa ra đƣợc giải pháp giải đƣợc giải pháp pháp quyết

giải

quyết giải

pháp

giải

tình giải quyết tình tình huống nhƣng quyết tình huống

huống.

huống.

chƣa ngắn ngọn, tối tối ƣu nhất. ƣu nhất.

9.

Tính

chủ Có

tính

động và sáng động tạo trong việc chƣa lựa

chủ Chủ động và sáng Thể hiện tốt tính

nhƣng tạo trong việc lựa chủ động, sáng tạo có

sự chọn phƣơng pháp, trong việc lựa chọn

chọn sáng tạo trong cách

thức

giải PP, cách thức giải

phƣơng pháp, việc lựa chọn quyết vấn đề nhƣng quyết vấn đề một cách thức giải phƣơng pháp, chƣa rõ ràng, chƣa cách rõ ràng và quyết vấn đề.

cách thức giải hiệu quả.

hiệu quả.

quyết vấn đề.

Năng

lực 10.

độc

lập biết và tham biết

nhƣng có tham gia thảo có tham gia thảo

sáng

tạo gia thảo luận chƣa

tham luận các vấn đề hóa luận các vấn đề

Sự

hiểu Bƣớc đầu hiểu Có sự hiểu biết và Có sự hiểu biết và

trong

việc các vấn đề hóa gia/chƣa

thực

hiện học liên quan cực thảo luận cuộc sống thực tiễn đến cuộc sống thực

tích học liên quan đến hóa học liên quan

kế hoạch đề đến cuộc sống các vấn đề hóa và bƣớc đầu có tiễn và bƣớc đầu ra.

thực tiễn và học liên quan tham

gia

nghiên có tham gia nghiên

bƣớc đầu tham đến cuộc sống cứu khoa học để cứu khoa học để gia nghiên cứu thực tiễn và giải quyết các vấn giải quyết các vấn khoa học để chƣa tham gia đề các vấn đề đó đề các vấn đề đó giải quyết các nghiên vấn đề đó.

cứu nhƣng chƣa tích một cách tích cực

khoa học để cực, giải quyết các tình. vấn đề các vấn đề đó.

chƣa

nhiệt và nhiệt tình.

83

2.5.2. Đề xuất bộ công cụ đánh giá sự phát triển của NLVDKT cho HS THPT Từ các tiêu chí, biểu hiện của NLVDKT, chúng tôi tiến hành xây dựng bảng kiểm quan sát đánh giá NLVDKT của HS trong dạy học hóa học dành cho GV đánh giá và phiếu tự đánh giá của HS. 2.5.2.1. Đề xuất bảng kiểm đánh giá sự phát triển NLVDKT cho HS thông qua GV - Mục đích: Bảng kiểm quan sát giúp GV quan sát có chủ đích các tiêu chí của NLVDKT thông qua các hoạt động học tập của HS. Từ đó đánh giá đƣợc kiến thức, kỹ năng và NLVDKT theo các mục tiêu của quá trình dạy học đề ra.

- Yêu cầu: Bảng kiểm quan sát phải rõ ràng, cụ thể, bám sát vào các tiêu chí của NLVDKT. - Quy trình thiết kế: + Bƣớc 1: Xác định đối tƣợng, thời điểm, mục tiêu quan sát. + Bƣớc 2: Xây dựng các tiêu chí quan sát và các mức độ đánh giá cho mỗi tiêu chí. + Bƣớc 3: Hoàn thiện các tiêu chí và mức độ đánh giá phù hợp.

Mẫu phiếu hỏi dành cho GV Trung tâm: ....................................................Ngày..........tháng .......năm ......... Đối tƣợng quan sát: Lớp ........... nhóm.................................

Tên bài học: .....................................................................................................

Tên GV đánh giá: .............................................................................................

Bảng 2.2. Bảng kiểm quan sát đánh giá NL VDKT trong dạy học hóa học THPT

STT

1

Tiêu chí thể hiện NLVDKT

Xác định tình huống, vấn đề.

Phân loại, hệ thống hóa kiến thức; lựa chọn kiến thức

2

hóa học tƣơng ứng với mỗi tình huống/vấn đề trong học tập và trong BTHH. Phân tích đƣợc tình huống; phát hiện đƣợc vấn đề đặt

3 4

ra của tình huống.

Xác định đƣợc và biết tìm hiểu các thông tin liên quan

Mức độ phát triển NLVDKT Mức 1

Mức 2

Mức 3

84

STT

Tiêu chí thể hiện NLVDKT

Mức độ phát triển NLVDKT Mức 1

Mức 2

Mức 3

đến tình huống.

5

Nêu đúng các kiến thức về tình huống cần giải quyết.

6

Lập kế hoạch để giải quyết tình huống đặt ra. Đƣa ra các tình huống mới dựa trên tình huống của đề

7 8

bài đã cho. Đƣa ra đƣợc giải pháp giải quyết tình huống.

Tính chủ động và sáng tạo trong việc lựa chọn phƣơng

9

pháp, cách thức giải quyết vấn đề.

Sự hiểu biết và tham gia thảo luận các vấn đề hóa học

10

liên quan đến cuộc sống thực tiễn và bƣớc đầu tham gia nghiên cứu khoa học để giải quyết các vấn đề đó.

Tổng điểm đạt đƣợc ………./30

Trong đó: mức 1: 1 điểm; mức 2: 2 điểm; mức 3: 3 điểm 2.5.2.2. Đề xuất bảng tự đánh giá sự phát triển NLVDKT của HS - Mục đích: Dùng để hỏi HS các tiêu chí của NLVDKT. - Yêu cầu: Phiếu hỏi gồm các câu hỏi rõ ràng, cụ thể, bám sát vào các tiêu chí của NLVDKT. - Quy trình thiết kế: + Bƣớc 1: Xác định đối tƣợng, mục tiêu, thời điểm phỏng vấn. + Bƣớc 2: Xác định các tiêu chí và các mức độ đánh giá cho mỗi tiêu chí, thiết kế các câu hỏi và phƣơng án lựa chọn. + Bƣớc 3: Sắp xếp và hoàn thiện các câu hỏi.

Mẫu phiếu hỏi dành cho HS Trung tâm: ...........................................Ngày.........tháng.........năm ..............

Lớp ......................... Họ và tên HS...................................................................

Tên bài học:.......................................................................................................

Hãy đánh dấu (X) vào ô tƣơng ứng để thể hiện mức độ vận dụng kiến thức của em/nhóm em trong giờ học hóa học.

85

Bảng 2.3. Phiếu tự đánh giá NL VDKT của HS

STT

Tiêu chí thể hiện NLVDKT

Tự đánh giá mức độ phát triển NLVDKT Mức 1

1

Xác định tình huống, vấn đề.

2

Phân loại, hệ thống hóa kiến thức; lựa chọn kiến thức hóa học tƣơng ứng với mỗi tình huống/vấn đề trong học tập và trong BTHH.

3

Phân tích đƣợc tình huống; phát hiện đƣợc vấn đề đặt ra của tình huống.

4

Xác định đƣợc và biết tìm hiểu các thông tin liên quan đến tình huống.

5

Nêu đúng các kiến thức về tình huống cần giải quyết.

6

Lập kế hoạch để giải quyết tình huống đặt ra.

7

Đƣa ra các tình huống mới dựa trên tình huống của đề bài đã cho.

8

Đƣa ra đƣợc giải pháp giải quyết tình huống.

9

Tính chủ động và sáng tạo trong việc lựa chọn phƣơng pháp, cách thức giải quyết vấn đề.

10

Sự hiểu biết và tham gia thảo luận các vấn đề hóa học liên quan đến cuộc sống thực tiễn và bƣớc đầu tham gia nghiên cứu khoa học để giải quyết các vấn đề đó.

Tổng điểm đạt đƣợc ………./30

Trong đó: mức 1: 1 điểm; mức 2: 2 điểm; mức 3: 3 điểm 2.6. Một số bài học (giáo án) minh họa 2.6.1. Kế hoạch bài học nghiên cứu kiến thức mới Tiết 28 - Bài 18. TÍNH CHẤT CỦA KIM LOẠI DÃY ĐIỆN HÓA CỦA KIM LOẠI I. MỤC TIÊU 1. Kiến thức HS trình bày đƣợc:

Mức 2

Mức 3

86

- Tính chất vật lí chung của kim loại: Tính dẻo, tính dẫn điện, tính dẫn nhiệt và ánh kim.

- Tính chất hóa học đặc trung của kim loại (tính khử): Tác dụng với phi kim, tác dụng với axit, tác dụng với nƣớc và tác dụng với dung dịch muối.

HS giải thích đƣợc: - Nguyên nhân gây ra tính chất vật lý chung và tính chất hóa học chung của kim loại.

2. Kỹ năng Rèn luyện cho HS các kỹ năng sau: - Suy diễn: Từ vị trí của kim loại trong bảng tuần hoàn, suy ra cấu tạo nguyên tử và từ đó suy ra tính chất của kim loại.

- Viết PTHH phản ứng oxi hóa khử để chứng minh tính chất của kim loại.

- Giải các bài tập về tính chất hóa học của kim loại.

3. Thái độ - Để học sinh có lòng tin vào khoa học.

- Tích cực, có ý thức hợp tác, chủ động, sáng tạo trong giờ học.

4. Năng lực được hình thành - Năng lực giải quyết vấn đề.

- Năng lực tƣ duy, quan sát và hợp tác.

- Năng lực phát triển ngôn ngữ hóa học.

- Năng lực vận dụng kiến thức.

- Năng lực thuyết trình trƣớc đám đông.

II. CHUẨN BỊ 1. Chuẩn bị của giáo viên - Giáo án, máy tính, máy chiếu, phiếu học tập, giấy A1, bút dạ, nam châm.

- Hóa chất, dụng cụ thí nghiệm: + Hóa chất: Kim loại Na, dây sắt, lá đồng, lá nhôm, viên kẽm, dung dịch HCl, dung dịch H2SO4 loãng, dung dịchd HNO3 loãng, nƣớc cất.

87

+ Dụng cụ: Ống nghiệm, cốc thủy tinh, đèn cồn, giá thí nghiệm, . . .

- Phiếu học tập ở các góc.

Phiếu học tập số 1 1. Nêu đặc điểm cấu tạo nguyên tử kim loại, từ đó dự đoán tính chất hóa học của kim loại?

2. Nêu tính chất hóa học của kim loại, viết phương trình hóa học minh họa?

Phiếu học tập số 2 Thí nghiệm 1: Cu + O2 - Chuẩn bị: Hóa chất: Dây đồng.

Dụng cụ: Đèn cồn, kẹp ống nghiệm.

- Cách tiến hành: Lấy một đoạn dây đồng, cuốn lò xo và đốt trên ngọn lửa đèn cồn.

Quan sát hiện tượng xảy ra.

Thí nghiệm 2: Cu + HNO3 loãng - Chuẩn bị: Hóa chất: Cu, dung dịch HNO3 loãng.

Dụng cụ: Ống nghiệm, kẹp ống nghiệm, đèn cồn.

- Cách tiến hành: Lấy vào ống nghiệm 2-3 ml dung dịch HNO3 loãng. Cho vào ống nghiệm một mảnh đồng nhỏ. Nút ống nghiệm bằng bông tẩm NaOH. Đun nhẹ ống nghiệm trên đèn cồn. Quan sát hiện tượng xảy ra.

Thí nghiệm 3: Na + H2O - Chuẩn bị: Hóa chất: Mẩu Na, nước cất.

Dụng cụ: Ống nghiệm, kẹp ống nghiệm.

- Cách tiến hành: Lấy vào ống nghiệm 5 ml nước cất. Cho vào ống nghiệm một mẩu Na nhỏ. Quan sát hiện tượng xảy ra.

Thí nghiệm 4: Fe + CuSO4 Hóa chất : Đinh sắt, dung dịch CuSO4.

88

Dụng cụ: Ống nghiệm, kẹp ống nghiệm.

- Cách tiến hành: Đánh sạch gỉ một chiếc đinh sắt rồi thả vào ống nghiệm chứa 45ml dung dịch CuSO4. Quan sát hiện tượng xảy ra.

Tên thí nghiệm

Nêu hiện tƣợng – Viết PTHH – Giải thích

Nhận xét

1. Cu + O2 2. Cu + HNO3 loãng 3. Na + H2O 4. Fe + CuSO4 Phiếu học tập số 3 Câu 1: Tính khối lượng nhôm cần dùng để phản ứng vừa đủ với clo tạo ra 26,7 gam AlCl3.

Câu 2: Hòa tan hoàn toàn 11,3 gam hỗn hợp Mg và Zn trong dung dịch HCl dư thấy 6,72 lít khí H2 bay ra (đktc) và dung dịch chứa m gam muối. Tìm giá trị của m.

Câu 3: Ngâm một đinh sắt sạch trong 200 ml dung dịch CuSO4 sau khi phản ứng kết thúc, lấy đinh sắt ra khỏi dung dịch rửa nhẹ làm khô nhận thấy khối lượng đinh sắt tăng thêm 0,8 gam. Nồng độ mol/lít của dung dịch CuSO4 đã dùng là: A. 0,25M

B. 0,4M.

C. 0,3M.

D. 0,5M.

2. Chuẩn bị của học sinh - Chuẩn bị bài trƣớc khi đến lớp: Xem lại cấu tạo nguyên tử của kim loại.

- Sách giáo khoa, vở, bút.

III. PHƢƠNG PHÁP - Dạy học theo góc.

- Phƣơng pháp nghiên cứu, quan sát, đàm thoại, tìm tòi, hoạt động nhóm.

- Phƣơng pháp sử dụng phƣơng tiện trực quan.

IV. CÁC HOẠT ĐỘNG DẠY VÀ HỌC 1. Ổn định tổ chức: (1 phút) 2. Kiểm tra bài cũ: Kết hợp trong quá trình giảng bài.

89

3. Tiến trình lên lớp: Hoạt động 1 (1 phút): Giới thiệu dẫn dắt vào bài - GV giới thiệu tầm quan trọng của kim loại trong cuộc sống hiện đại, dẫn vào bài, thông báo mục tiêu bài học.

- HS lắng nghe và cần phát biểu đƣợc mục tiêu cơ bản của bài học.

Hoạt động 2 (8 phút): Tìm hiểu về tính chất vật lí của kim loại Hoạt động của GV và HS

Nội dung I. TÍNH CHẤT VẬT LÍ

? GV yêu cầu HS nêu những tính 1. Tính chất chung chất vật lí chung của kim loại (đã Ở điều kiện thƣờng, các kim loại đều ở trạng học ở năm lớp 9).

thái rắn (trừ Hg), có tính dẻo, dẫn điện, dẫn

HS nêu tính chất vật lí chung

nhiệt và có ánh kim.

2. Giải thích

? GV đặt vấn đề: Vỏ kẹo hay vỏ

a) Tính dẻo

bao thuốc lá thƣờng có một lớp nhôm rất mỏng bao phủ. Hãy giải thích tại sao nhôm có thể dát mỏng nhƣ vậy?

HS thảo luận trả lời ? GV yêu cầuHS nghiên cứu SGK và giải thích tính dẻo của kim loại.

HS thảo luận và giải thích Tƣơng tự GV yêu cầu HS giải b) Tính dẫn điện thích nguyên nhân về tính dẫn điện của kim loại.

HS thảo luận và giải thích

Kim loại dẫn điện tốt nhất là Ag, sau đó là Cu,

? Kể tên một số kim loại dẫn điện Au, Al, Fe,… tốt

90

? Giải thích tại sao KL dẫn đƣợc nhiệt?

c) Tính dẫn nhiệt

HS nghiên cứu trong SGK và giải thích GV yêu cầu HS so sánh tính dẫn So sánh: điện, tính dẫn nhiệt của một số - Tính dẫn điện: Ag, Cu, Au, Al, Fe kim loại sau: Fe, Ag, Au, Al, Cu

- Tính dẫn nhiệt: Ag, Cu, Au, Al, Fe

? Yêu cầu HS nghiên cứu SGK và giải thích nguyên nhân về tính ánh kim của kim loại.

d) Ánh kim

HS nghiên cứu trong SGK và giải thích ? Những tính chất vật lí trên là do đâu?

Kết luận : Tính chất vật lí chung của kim loại gây nên bởi sự có mặt của các electron tự do trong mạng tinh thể kim loại.

- Không những các electron tự do trong tinh thể kim loại, mà đặc điểm cấu trúc mạng tinh thể kim loại, bán kính nguyên tử,…cũng ảnh GV giới thiệu thêm một số tính hƣởng đến tính chất vật lí của kim loại. chất vật lí khác của kim loại.

 Ngoài một số tính chất vật lí chung của các kim loại, kim loại còn có một số tính chất vật lí không giống nhau.

- Khối lƣợng riêng: Nhỏ nhất: Li; lớn nhất Os. - Nhiệt độ nóng chảy: Thấp nhất: Hg; cao nhất W. - Tính cứng: Kim loại mềm nhất là K, Rb, Cs và cứng nhất là Cr.

91

Hoạt động 3 (34 phút). Tìm hiểu về tính chất hóa học của kim loại Hoạt động của GV và HS

Nội dung

GV: Giới thiệu phƣơng pháp góc: Nêu II. Tính chất hóa học mục tiêu và cách thực hiện nhiệm vụ * Tính chất hóa học chung của kim loại theo góc, thời gian mỗi góc.

là tính khử: M  Mn+ + ne

Cụ thể:

1. Tác dụng với phi kim

+ Góc phân tích: Đọc SGK và tài liệu có a. Tác dụng với clo sẵn hoàn thành phiếu học tập cá nhân Kim loại thể hiện số oxi hóa cao nhất khi (có ghi rõ họ tên) và cả nhóm trả lời tác dụng với clo phiếu học tập số 1 ra khổ giấy A0.

2 Fe + 3 Cl2 → 2 FeCl3

Góc trải nghiệm: HS sẽ chia thành các

b. tác dụng với oxi

nhóm nhỏ có từ 4-5 HS. Mỗi nhóm nhỏ sẽ cử ngƣời làm thí nghiệm và quan sát.

2 Cu + O2 → 2 CuO

Thành viên còn lại trong nhóm nhỏ sẽ c. Tác dụng với lƣu huỳnh trình bày nội dung phiếu học tập số 2 ra Nhiều kim loại có thể khử đƣợc lƣu khổ giấy A0 (có ghi rõ họ tên thành viên huỳnh khi đun nóng (trừ Hg) của nhóm nhỏ).

Fe + S → FeS

+ Góc áp dụng: Sử dụng phiếu hỗ trợ và Hg + S  HgS (xảy ra ở nhiệt độ hoàn thành phiếu học tập số 3 (có ghi rõ thƣờng) họ tên) và cả nhóm trình bày lời giải ra 2. Tác dụng với dung dịch axit khổ giấy A0.

a. Với dung dịch HCl, H2SO4 loãng

Thời gian mỗi góc thảo luận là 10 phút.

Fe + 2 HCl  FeCl2 + H2

Kết thúc thời gian hoạt động trên 1 góc b. Với dung dịch HNO3, H2SO4 đặc GV: Yêu cầu các nhóm cử 1 bạn treo - Hầu hết các kim loại đều có phản ứng phần trình bày của nhóm lên bảng. trừ Au, Pt HS luân chuyển góc học tập theo sự - Kim loại thể hiện số oxi hóa cao nhất. hƣớng dẫn của GV. 3 Cu + 8HNO  3 Cu(NO ) 3 (loãng)

Sau khi luân chuyển HS tiếp tục hoàn +2NO +4H O 2 thành nhiệm vụ có trên góc đó.

3 2

92

Kết thúc hoạt động theo góc GV gọi bất kì một HS lên bảng trình bày kết quả hoạt động của nhóm mình.

Cu + H2SO4

(đặc)

→ CuSO4 + SO2 +

2H2O * Al, Fe, Cr...thụ động trong HNO3 và

Các nhóm khác lắng nghe quan sát và

H2SO4 đặc nguội

nhận xét bổ sung.

3. Tác dụng với H2O

GV nhận xét phần hoạt động của mỗi nhóm trong các góc, nhận xét bài làm và cho điểm.

- Một số kim loại tác dung với H2O ở nhiệt độ thƣờng (IA, IIA trừ Be và Mg) - Một số ở nhiệt độ cao: Fe, Zn,...

+ GV kết luận tính chất hóa học của kim

2Na + 2H2O  2 NaOH + H2

loại.

4. Tác dụng với dung dịch muối - Kim loại mạnh khử ion kim loại yếu ra khỏi đung dịch muối - Điều kiện: 2 kim loại không tác dụng với H2O ở nhiệt độ thƣờng Fe + CuSO4  FeSO4 + Cu

Hoạt đông 4 ( 1 phút). Giao bài tập về nhà 1. Ôn tập lại kiến thức, đọc trƣớc nội dung phần III. Dãy điện hóa của kim loại.

2. Làm bài tập 1, 2, 3, 6, 8 SGK/88-89 và các bài tập sau (Lấy trong hệ thống bài tập mục 2.3): Câu 1. Dãy các ion xếp theo chiều giảm dần tính oxi hóa là (biết trong dãy điện hóa, cặp Fe3+/Fe2+ đứng trước cặp Ag+/Ag): A. Ag+, Fe3+, Cu2+, Fe2+.

B. Ag+, Cu2+, Fe3+, Fe2+.

C. Fe3+, Ag+, Cu2+, Fe2+.

D. Fe3+, Cu2+, Ag+, Fe2+.

Câu 2. Cho phản ứng hóa học: Fe  CuSO4   FeSO4  Cu  .

Trong phản ứng trên xảy ra: A. sự khử Fe 2+ và sự oxi hóa Cu.

B. sự khử Fe 2+ và sự khử Cu2+.

C. sự oxi hóa Fe và sự oxi hóa Cu.

D. sự oxi hóa Fe và sự khử Cu2+.

Câu 3. Bao nhiêu gam Cu tác dụng vừa đủ với clo tạo ra 27 gam CuCl2?

93

A. 12,4 gam.

B. 12,8 gam.

C. 6,4 gam.

D. 25,6 gam.

Câu 4. Hòa tan hoàn toàn 3,22 gam hỗn hợp X gồm Fe, Mg và Zn bằng một lượng vừa đủ dung dịch H2SO4 loãng, thu được 1,344 lít hiđro (ở đktc) và dung dịch chứa m gam muối.

Giá trị của m là: A. 9,52.

B. 10,27.

C. 8,98.

D. 7,25.

Câu 5. Cho hỗn hợp bột Al, Fe vào dung dịch chứa Cu(NO3)2 và AgNO3. Sau khi các phản ứng xảy ra hoàn toàn, thu được hỗn hợp rắn gồm ba kim loại là: A. Al, Cu, Ag.

B. Fe, Cu, Ag.

C. Al, Fe, Ag.

D. Al, Fe, Cu.

Câu 6. Để làm sạch một mẫu đồng có lẫn sắt, kẽm và chì, người ta khuấy mẫu đồng này trong dung dịch CuSO4 dư. Hãy giải thích phương pháp làm sạch và viết các phương trình hóa học.

GÓC PHÂN TÍCH 1. Mục tiêu Nghiên cứu nội dung SGK rút ra đƣợc tính chất hóa học chung của kim loại, viết đƣợc các phản ứng hóa học minh họa.

2. Nhiệm vụ Nhiệm vụ cá nhân: HS nghiên cứu SGK phần II – Tính chất hóa học (trang 85, 86,87 – SGK) và hoàn thành phiếu học tập số 1.

Hoạt động nhóm: Cả nhóm thảo luận và trình bày đáp án phiếu học tập số 1 ra giấy A0.

GÓC TRẢI NGHIỆM 1. Mục tiêu HS rút ra tính chất hóa học của kim loại thông qua làm các thí nghiệm hóa học.

2. Nhiệm vụ - Đọc hƣớng dẫn tiến hành thí nghiệm, tiến hành các thí nghiệm một cách an toàn và suy luận từ công thức rút ra đƣợc tính chất hóa học của kim loại.

- Hoàn thành yêu cầu trong phiếu học tập số 2.

94

GÓC ÁP DỤNG 1. Mục tiêu Hiểu tính chất hóa học của kim loại và vận dụng vào làm bài tập.

2. Nhiệm vụ Nghiên cứu cá nhân hoàn thành phiếu học tập số 3.

2.6.2. Kế hoạch bài học ôn tập, luyện tập Tiết 34 – Bài 22. LUYỆN TẬP TÍNH CHẤT CỦA KIM LOẠI I. Mục tiêu 1. Kiến thức - Hệ thống hóa kiến thức về tính chất vật lí và hóa học của kim loại.

- Vận dụng kiến thức để giải các bài tập về kim loại.

2. Kỹ năng - Phân tích, tổng hợp kiến thức, tìm mối quan hệ logic.

- Viết PTHH, cân bằng phƣơng trình.

- Vận dụng các phƣơng pháp giải bài tập.

3. Thái độ - Tích cực, có ý thức hợp tác, chủ động, sáng tạo trong giờ học.

- Ý thức đƣợc vai trò của môi trƣờng đối với con ngƣời và tác động của con ngƣời với môi trƣờng.

4. Năng lực được hình thành - Năng lực giải quyết vấn đề, tƣ duy, quan sát và hợp tác.

- Năng lực phát triển ngôn ngữ hóa học.

- Năng lực vận dụng kiến thức.

II. Chuẩn bị 1. Giáo viên Hợp đồng, phiếu học tập, bảng phụ, máy chiếu, phiếu trợ giúp.

2. Học sinh Ôn tập cấu tạo của kim loại, tính chất của kim loại (tính chất vật lí, hóa học của kim loại), dãy điện hóa và ý nghĩa của dãy điện hóa.

95

III. Phƣơng pháp dạy học - Dạy học theo hợp đồng.

- Dạy học theo nhóm.

IV. Các hoạt động dạy học 1. Ổn định lớp: (1 phút) 2. Kiểm tra bài cũ: 3. Tiến trình lên lớp: Hoạt động 1: Kí hợp đồng - GV đƣa ra bản hợp đồng, giải thích một số nội dung và yêu cầu cần thực hiện trong hợp đồng.

- HS xem hợp đồng, thắc mắc những điều còn chƣa rõ, rồi kí hợp đồng.

(Hoạt động này nên tiến hành trƣớc một tuần để HS có thời gian chuẩn bị tốt hơn) Hoạt động 2 (28 phút): Thực hiện hợp đồng Hoạt động của giáo viên

Hoạt động của trò

Nội dung

Giáo viên trợ giúp cho cá nhân Thực hiện các nhiệm vụ Thực gặp khó khăn và yêu cầu trợ giúp.

trong hợp đồng đã ký.

hiện

hợp

đồng.

Hoạt động 3: Thanh lí hợp đồng (7 phút) Hoạt động của giáo viên

Hoạt động của trò

Nội dung

- Phân chia học sinh kiểm tra, - Trƣng bày các sản phẩm Kiểm tra, đánh giá đánh giá các hợp đồng lẫn nhau.

của cá nhân và nhóm.

việc thực hiện các

- GV yêu cầu HS đánh giá bài - Ghi nhận, đối chiếu kết hợp đồng. làm của mình vào bản hợp đồng quả của cá nhân và của và cũng cho HS đánh giá theo nhóm mình và có phản kiểu đồng đẳng nhau để mang hồi tích cực. tính khách quan.

Hoạt động 4: Nhận xét và đánh giá (8 phút) GV thu thập kết quả thực hiện hợp đồng của HS trong lớp, tổng hợp kiến thức cần nhớ và dặn dò chuẩn bị cho bài sau hay phổ biến cho HS kí hợp đồng cho tiết học sau (nếu có).

96

Hoạt động 5: Giao nhiệm vụ về nhà 1. Ôn tập lại kiến thức chƣơng Đại cƣơng về kim loại để chuẩn bị kiểm tra 45 phút.

2. Làm các bài tập sau (Lấy trong hệ thống bài tập mục 2.3): Câu 1. Tính khối lượng nhôm cần dùng để phản ứng vừa đủ với clo tạo ra 26,7 gam AlCl3.

Câu 2. Hòa tan 3,6 gam một kim loại R hóa trị II trong 180 ml dung dịch H2SO4 1M. Để trung hòa hết lượng axit dư trong dung dịch thu được, phải dùng hết 60 ml dung dịch NaOH 1M. Xác định kim loại trên.

Câu 3. Cho 3,6 gam Mg tác dụng hết với dung dịch HNO3 (dư), sinh ra V lít khí NO (sản phẩm khử duy nhất, ở đktc). Tính giá trị của V. Câu 4. Cho m gam Fe để ngoài không khí, sau một thời gian thu được 9,6 gam hỗn hợp X gồm Fe, FeO, Fe2O3 và Fe3O4. Cho X tác dung với dung dịch HNO3 loãng dư thu được 2,24 lít khí NO (đktc). Tính giá trị của m.

Câu 5. Cho một lá sắt nhỏ vào dung dịch chứa một trong những muối sau: CuSO4, AlCl3, Pb(NO3)2, SnCl2, KCl, AgNO3. Viết phương trình hóa học dạng phân tử và phương trình ion thu gọn của các phản ứng xảy ra (nếu có).

Câu 6. Cho hỗn hợp Mg và Zn vào dung dịch chứa Fe(NO3)2 và AgNO3. Sau khi các phản ứng xảy ra hoàn toàn, thu được hỗn hợp chất rắn X gồm ba kim loại. Xác định các kim loại trong X. Câu 7. Khử hoàn toàn một hỗn hợp X gồm: FeO, Fe2O3, Fe3O4 bằng khí H2 thấy có 5,6 lít H2O (đktc) thoát ra. Tính thể tích H2 (đktc) đã tham gia phản ứng.

Câu 8. Trình bày phương pháp hóa học điều chế các kim loại từ các dung dịch muối riêng biệt: NaCl, CuCl2, FeCl3. Viết các phương trình phản ứng.

Câu 9. Trong thực tế người ta lợp mái nhà bằng tôn (sắt tráng kẽm) mà không dùng sắt tây (sắt tráng thiếc). Hãy giải thích?

Câu 10. Sau một ngày lao động, người ta phải vệ sinh bề mặt kim loại của các thiết bị máy móc, dụng cụ lao động. Việc làm này có mục đích gì? Hãy giải thích.

97

HỢP ĐỒNG HỌC TẬP: LUYỆN TẬP TÍNH CHẤT CỦA KIM LOẠI Tôi là: ...................................................................... HS lớp..............................

Trƣờng: ..............................................................................................................

Hôm nay, ngày ...../..../...... tại lớp ........... tôi và Thầy/Cô giáo...............................

Cùng cam kết thực hiện hợp đồng học tập với các nhiệm vụ và nội dung quy định bên dƣới đây: Nhiệm vụ

Nội dung Tóm tắt kiến

1

thức theo mẫu

Lựa chọn

Nhóm

 

Đáp án

Tự đánh  

  





2

Giải bài tập 1





6

3

Giải bài tập 2





8

4

Giải bài tập 3





8

5

Giải ô chữ





6

giá   

Nhiệm vụ và quyền hạn của HS: - Thực hiện đầy đủ các nội dung, nhiệm vụ mà Thầy/Cô giáo đã giao.

- Tự đánh giá một cách trung thực sau khi hoàn thành các nội dung, nhiệm vụ đƣợc giao.

- Có quyền thắc mắc, yêu cầu sự giúp đỡ từ phía GV và các bạn cùng nhóm. Nhiệm vụ và quyền hạn của GV: - Giúp đỡ HS trong quá trình thực hiện hợp đồng.

- Đƣa ra các gợi ý, đáp án của các bài tập tƣơng ứng với các nhiệm vụ đã giao cho HS. - Yêu cầu HS, nhóm HS giải quyết các nội dung, nhiệm vụ đƣợc giao.

Các ghi chú trong hợp đồng

Tôi cam kết thực hiện

: Nhiệm vụ bắt buộc

: Thời gian tối đa

theo đúng hợp đồng này.

: Nhiệm vụ tự chọn

: Đã hoàn thành

Học sinh

Giáo viên

98

: Hoạt động theo nhóm 04 ngƣời

(Kí)

: Hoạt động cá nhân

 : Rất thoải mái

 : Giáo viên chỉnh sửa

 : Bình thƣờng

: Chia sẻ với bạn

 : Không hài lòng

: Đáp án

: Tiến triển tốt

(Kí)

: Gặp khó khăn CÁC NHIỆM VỤ THỰC HIỆN TRONG HỢP ĐỒNG HỌC TẬP Nhiệm vụ 1. ( - - Làm trƣớc giờ luyện tập ở nhà) Tự nghiên cứu SGK và tổng kết kiến thức về cấu tạo, tính chất vật lí, tính chất hóa học, dãy điện hóa của kim loại theo bảng sau:

Cấu tạo

Tính chất vật lí

Nguyên tử Đơn chất Tính chất chung Tính chất khác

Tính chất hóa học

Tính khử

Dãy điện hóa của

Dãy điện hóa

kim loại

Ý nghĩa

Nhiệm vụ 2. ( - - không có phiếu hỗ trợ) Bài tập 1: Chọn đáp án đúng cho các câu trắc nghiệm sau: Câu 1(Câu 1, mục 2.3.1.2). Dãy các ion xếp theo chiều giảm dần tính oxi hóa là (biết trong dãy điện hóa, cặp Fe3+/Fe2+ đứng trƣớc cặp Ag+/Ag): A. Ag+, Fe3+, Cu2+, Fe2+.

B. Ag+, Cu2+, Fe3+, Fe2+.

C. Fe3+, Ag+, Cu2+, Fe2+.

D. Fe3+, Cu2+, Ag+, Fe2+.

Câu 2 (Câu 24, mục 2.3.1.2). Dãy gồm các kim loại đều tác dụng đƣợc với dung dịch HCl nhƣng không tác dụng với dung dịch HNO3 đặc, nguội là: A. Fe, Al, Cr.

B. Cu, Fe, Al.

C. Fe, Mg, Al.

D. Cu, Pb, Ag.

99

Câu 3 (Câu 27, mục 2.3.1.2). Cho các cặp oxi hóa – khử đƣợc sắp xếp theo chiều tăng dần tính oxi hóa của dạng oxi hóa nhƣ sau: Fe2+/Fe, Cu2+/Cu, Fe3+/Fe2+. Phát biểu nào sau đây là đúng?

A. Cu2+ oxi hóa đƣợc Fe2+ thành Fe3+.

B. Fe3+ oxi hóa đƣợc Cu thành Cu2+.

C. Cu khử đƣợc Fe3+ thành Fe.

D. Fe2+ oxi hóa đƣợc Cu thành Cu2+.

Câu 4 (Câu 28, mục 2.3.1.2) Cho dãy các kim loại: Al, Zn, Fe, Cu, Ag. Số kim loại trong dãy trên có thể tan hoàn toàn trong dung dịch FeCl3 dƣ là: A. 3.

B. 2.

C. 4.

D. 5.

Câu 5 ( Câu 29, mục 2.3.1.2). Phát biểu nào sau đây là sai?

A. Nguyên tử kim loại thƣờng có 1, 2 hoặc 3 electron ở lớp ngoài cùng.

B. Các nhóm A bao gồm các nguyên tố s và nguyên tố p.

C. Trong một chu kì, bán kính nguyên tử kim loại nhỏ hơn bán kính nguyên tử phi kim.

D. Các kim loại thƣờng có ánh kim do các electron tự do phản xạ ánh sáng nhìn thấy đƣợc. Nhiệm vụ 3. ( - - có phiếu hỗ trợ) Bài tập 2 (Câu 4, mục 2.3.4.1). Để làm sạch một mẫu đồng có lẫn sắt, kẽm và chì, ngƣời ta khuấy mẫu đồng này trong dung dịch CuSO4 dƣ. Hãy giải thích phƣơng pháp làm sạch và viết các phƣơng trình hóa học. Nhiệm vụ 4. ( -- có phiếu hỗ trợ) Bài tập 3. Gồm 3 phiếu với 3 màu khác nhau: * Phiếu màu xanh: (Dành cho HS yếu) (Câu 12, mục 2.3.3.1). Hòa tan 6 gam Mg trong dung dịch HCl dƣ thu đƣợc V lít khí H2 (đktc). Giá trị của V là: A. 4,48.

B. 5,60.

C. 3,36.

D. 6,72.

* Phiếu màu vàng: (Dành cho HS trung bình) (Câu 4, mục 2.3.3.2, phần b). Cho 3,6 gam Mg tác dụng hết với dung dịch HNO3 (dƣ), sinh ra 2,24 lít khí X (sản phẩm khử duy nhất, ở đktc). Khí X là: A. N2O.

B. NO2.

C. N2.

* Phiếu màu đỏ: (Dành cho HS khá, giỏi)

D. NO.

100

(Câu 7, mục 2.3.3.2, phần a). Cho m gam Fe để ngoài không khí, sau một thời gian thu đƣợc 9,6 gam hỗn hợp X gồm Fe, FeO, Fe2O3 và Fe3O4. Cho X tác dung với dung dịch HNO3 loãng dƣ thu đƣợc 2,24 lít khí NO (đktc). Tính m. Nhiệm vụ 5. (-) GIẢI Ô CHỮ 1 2 3 4 Từ khóa 1. Nhóm A duy nhất mà các nguyên tố trong nhóm đều là kim loại.

2. Kim loại là một trong ba nguyên tố cần thƣờng xuyên cung cấp cho cây trồng để tăng năng suất ?

3. Nguyên nhân gây nên tính chất vật lý chung của các nguyên tố kim loại.

4. Loại phản ứng luôn xảy ra khi có sự tham gia phản ứng của các kim loại.

Từ khóa gồm 7 chữ cái, các chữ cái đƣợc bôi màu vàng là các chữ cái trong từ khóa. Em hãy tìm từ khóa của ô chữ trên.

Nếu HS không tìm ra từ khóa thì GV gợi ý: Tính chất hóa học chung của các nguyên tử kim loại.

Phiếu hỗ trợ và đáp án (phần dành cho GV) *Đáp án nhiệm vụ 1: - Hầu hết có số electron lớp ngoài cùng nhỏ (1,2,3 e).

Nguyên - Vị trí: IA (trừ H), IIA, IIIA (trừ B), một phần các nhóm IVA, VA, tử VIA, các nhóm B và hai họ lantan và họ actini Cấu tạo Đơn chất Tính chất vật lí

Tính chất chung

- Ở nhiệt độ thƣờng, kim loại ở thể rắn và có cấu tạo tinh thể (trừ Hg) - Liên kết kim loại là liên kết đƣợc hình thành giữa các nguyên tử và ion kim loại trong mạng tinh thể do sự tham gia của các electron tự do Tính dẻo, tính dẫn điện, tính dẫn nhiệt, tính ánh kim (do electron tự do trong kim loại gây nên)

101

Tính chất khác Tính chất hóa học

Tính khử

Dãy điện hóa của kim loại

Tính cứng (Cr>...>Cs), khối lƣợng riêng (Os>...>Li), nhiệt độ nóng chảy (W>...>Hg) - Tác dụng với phi kim.

- Tác dụng với axit - Tác dụng với dung dịch muối - Tác dụng với nƣớc

Dãy điện

K+ Na+ Ca2+ Mg2+ Al3+ Zn2+ Fe2+

H+ Cu2+ Fe3+ Ag+

hóa

K

H2

Ý nghĩa

Na

Ca

Mg

Al

Zn

Fe

Fe2+

Cu

- Dãy điện hoá của kim loại cho phép dự đoán chiều của phản ứng giữa 2 cặp oxi hoá  khử theo quy tắc  (anpha)

*Đáp án nhiệm vụ 2 1 – A; 2 – A; 3 – B; 4 – C; 5 – C Phiếu hỗ trợ nhiệm vụ 3 Khi ngâm mẫu đồng vào dung dịch CuSO4 dư có các phản ứng xảy ra:

Zn  CuSO4  ZnSO4  Cu  Fe  CuSO4  FeSO4  Cu  Pb  CuSO4  PbSO4  Cu  Phiếu hỗ trợ nhiệm vụ 4 Hỗ trợ phiếu màu xanh: C Mg + 2HCl  MgCl2 + H2 0,25

Ag



→ V = 0,25x22,4 = 5,6 lít

0,25 (mol)

Hỗ trợ phiếu màu vàng: Mg

 Mg2+ + 2e

0,15 mol N+5 (5-n)e

 

(5-n)0,1 

0,3 Nn+ 0,1 mol

Áp dụng định luật bảo toàn electron: (5 –n)0,1 = 0,3 => n = 2 => X là NO

102

Hỗ trợ phiếu màu đỏ: Fe

 Fe3+ + 3e

O2

4e  2 O2-

+



 N+5

+ 3e 

N+2

0,3  Áp dụng định luật bảo toàn electron:

=

+ 0,3

0,1 => m = 8,4 gam

*Phiếu hỗ trợ nhiệm vụ 5: 1

N

2 3

E

4

H

O

M

II

K

A

L

I

A

L

E

C

T

R

O

N

T

Ƣ

O

X

I

H

O

A

K

H

Ƣ

T

I

N

H

K

H

Ƣ

Từ khóa

D

O

Tiểu kết chƣơng 2 Trong chƣơng 2, chúng tôi đã nghiên cứu việc thiết kế và sử dụng hệ thống bài tập nhằm phát triển năng lực vận dụng kiến thức cho HS thông qua dạy học chƣơng Đại cƣơng về kim loại. Chúng tôi đã: 1. Phân tích vị trí, cấu trúc nội dung chƣơng Đại cƣơng về kim loại.

2. Hệ thống bài tập chƣơng Đại cƣơng về kim loại – Hóa học 12 nhằm phát triển NLVDKT cho HS. 3. Hai biện pháp sử dụng bài tập trong dạy học nhằm phát triển NLVDKT cho HS THPT thông qua dạy học theo góc và dạy học hợp đồng.

4. Thiết kế bảng tiêu chí và bộ công cụ đánh giá sự phát triển của NLVDKT cho HS THPT. 5. Một số bài học (giáo án) minh họa.

Những nội dung chính của chƣơng này sẽ đƣợc chúng tôi tiến hành thực nghiệm ở chƣơng 3 để kiểm tra sự đúng đắn của giả thuyết mà chúng tôi đã đƣa ra.

103

CHƢƠNG 3. THỰC NGHIỆM SƢ PHẠM 3.1. Mục đích và nhiệm vụ thực nghiệm sƣ phạm 3.1.1. Mục đích thực nghiệm sư phạm Thực nghiệm sƣ phạm đƣợc tiến hành nhằm: - Kiểm nghiệm tính khả thi và tính hiệu quả của đề tài: “Sử dụng hệ thống bài tập trong dạy học chƣơng Đại cƣơng về kim loại nhằm phát triển năng lực vận dụng kiến thức cho học sinh trung học phổ thông”.

- Kiểm tra tính đúng đắn của giả thuyết khoa học đã viết trong luận văn.

3.1.2. Nhiệm vụ thực nghiệm sư phạm Để đạt đƣợc những mục đích trên, TNSP cần triển khai những nhiệm vụ sau: - Lựa chọn nội dung cụ thể và phƣơng pháp thực nghiệm phù hợp nhằm đánh giá chính xác hiệu quả của các kế hoạch bài dạy đã đề xuất và các biện pháp sử dụng nhằm phát triển NLVDKT cho HS THPT. - Chọn đối tƣợng và địa bàn TNSP. - Chuẩn bị các điều kiện TNSP: Kế hoạch bài dạy, phƣơng tiện dạy học, công cụ kiểm tra đánh giá, phiếu điều tra, thăm dò ý kiến GV, HS. - Trao đổi với GV dạy TNSP về nội dung, các PPDH cần áp dụng, phƣơng pháp kiểm tra đánh giá.

- Lập kế hoạch TNSP, thời gian tiến hành.

- Tiến hành điều tra trƣớc TN; TN các kế hoạch bài dạy đã chọn; thu thập thông tin sau TN. - Tiến hành đánh giá, phân tích và xử lý kết quả thực nghiệm để rút ra kết luận về: Mức độ phát triển NLVDKT của HS; tính khả thi và hiệu quả của biện pháp.

3.2. Tiến trình thực nghiệm sƣ phạm 3.2.1. Nội dung thực nghiệm sư phạm - Thiết kế phiếu điều tra và tiến hành điều tra GV, HS về phát triển năng lực VDKT cho HS trong dạy học hóa học.

- Thông qua dạy học chƣơng Đại cƣơng về kim loại nhằm phát triển năng lực VDKT cho HS.

104

- Tiến hành đánh giá trƣớc và sau kiểm tra, đánh giá sau bài dạy TNSP. 3.2.2. Phương pháp thực nghiệm sư phạm 3.2.2.1. Đối tượng thực nghiệm - Học sinh ở hai lớp 12 (chƣơng trình cơ bản) của mỗi Trung tâm GDNN – GDTX Vũ Thƣ và Trung tâm GDTX thành phố Thái Bình, tỉnh Thái Bình.

Chúng tôi dựa vào kết quả năm học 2016-2017 của HS để lựa chọn các lớp đối chứng (ĐC) và thực nghiệm (TN) sao cho có sự đồng đều về số lƣợng, mặt nhận thức và chất lƣợng. Đƣợc sự đồng ý của lãnh đạo hai Trung tâm GDNN – GDTX, tổ chuyên môn và GV giảng dạy, chúng tôi đã chọn thực nghiệm và đối chứng các lớp sau: Bảng 3.1. Các lớp TN và ĐC Trường Trung tâm GDNN – GDTX Vũ Thư Trung tâm GDTX thành phố Thái Bình

Lớp TN

Lớp ĐC

GV thực hiện

Lớp

Số HS

Lớp

Số HS

12A3

42

12A4

41

Trần Mạnh Hoàng

12A1

42

12A2

42

Ngô Thị Duyến

3.2.2.2. Tổ chức thực nghiệm sư phạm Thực nghiệm nhằm đánh giá tính khả thi, tính phù hợp và hiệu quả của hệ thống BTHH và biện pháp sử dụng bài tập trong dạy học hóa học nhằm phát triển NLVDKT cho HS, chúng tôi tiến hành TNSP nhằm đánh giá kiến thức mà HS lĩnh hội đƣợc và kĩ năng vận dụng kiến thức hóa học của HS vào giải quyết các BTHH. Đối với 2 lớp ĐC: GV tiến hành dạy bình thƣờng. Đối với 2 lớp TN: GV tiến hành dạy theo giáo án có kết hợp sử dụng hệ thống bài tập đã biên soạn theo hƣớng phát triển NLVDKT cho HS với một số PP dạy học tích cực (dạy học theo góc và dạy học theo hợp đồng).

GV tiến hành dạy HS cũng theo phân phối chƣơng trình có kết hợp sử dụng hệ thống bài tập đã biên soạn và những biện pháp phát triển NLVDKT thông qua BTHH đã đƣợc đề xuất.

105

Chúng tôi đã TNSP 2 bài dạy: - Bài 18. Tính chất của kim loại. Dãy điện hóa của kim loại (kết hợp dạy học theo góc).

- Bài 22. Luyện tập: Tính chất của kim loại (kết hợp dạy học theo hợp đồng). Để đánh giá kết quả TNSP, chúng tôi sử dụng bảng kiểm quan sát, phiếu hỏi cho GV và cho HS các lớp ĐC, TN. Làm 2 bài kiểm tra (15 phút, 45 phút) nội dung các đề kiểm tra trình bày ở phụ lục 3.

Chất lƣợng hệ thống bài tập đƣợc đánh giá qua các bƣớc sau: - Ra bài kiểm tra với thời gian phù hợp.

- Chấm bài kiểm tra.

- Sắp xếp kết quả theo thứ tự từ điểm 0 đến điểm 10 và phân loại theo 4 nhóm: + Nhóm giỏi: Có các điểm 9, 10. + Nhóm khá: Có các điểm 7, 8. + Nhóm trung bình: Có các điểm 5, 6. + Nhóm yếu kém: Có các điểm dƣới 5.

- Phân tích kết quả thực nghiệm và nhận xét - Đánh giá NLVDKT của HS qua bảng kiểm quan sát của GV và phiếu tự đánh giá của HS. 3.3. Kết quả và đánh giá thực nghiệm sƣ phạm 3.3.1. Công thức tính các tham số đặc trưng a. Trung bình cộng: Là tham số xác định giá trị trung bình của dãy thống kê k

n X  n X  ...  nk X k X 1 1 2 2  n1  n2  ...  nk

n X i 1

i

n

i

(3.1)

(Xi: Điểm bài kiểm tra (0 ≤ x ≤ 10); ni: Tần số các giá trị của Xi; n: Số HS tham gia thực nghiệm).

106

b. Phương sai S2 và độ lệch chuẩn S: Phản ánh sự sai lệch hay dao động của các số liệu xung quanh giá trị trung bình cộng. Muốn tìm đƣợc độ lệch chuẩn (Kí hiệu là S) thì trƣớc hết phải tính đƣợc tham số phƣơng sai (S2)

S2 

1 k ni ( X i  X ) 2 ; S  S 2  n  1 i 1

(3.2)

Ý nghĩa của độ lệch chuẩn: S càng nhỏ thì số liệu càng ít phân tán. c. Hệ số biến thiên V V

S 100% X

(3.3)

Nhƣ vậy, để so sánh chất lƣợng học tập của 2 tập thể HS khi tính giá trị trung bình sẽ có 2 trƣờng hợp: + Nếu giá trị trung bình bằng nhau thì ta phải tính đến độ lệch chuẩn. Tập thể nào có độ lệch chuẩn bé hơn thì tốt hơn. + Nếu giá trị trung bình không bằng nhau thì phải tính hệ số biến thiên V, V nhỏ thì chất lƣợng đồng đều hơn.

Nếu V dao động từ 0 đến 40% thì kết quả thu đƣợc đáng tin cậy. d. Mức độ ảnh hưởng (ES) ES =

Giá trị trung bình nhóm TN – Giá trị trung bình nhóm ĐC

SD (độ lệch chuẩn) nhóm ĐC So sánh giá trị mức độ ảnh hƣởng với bảng tiêu chí Cohen Giá trị mức độ ảnh hƣởng

Ảnh hƣởng

Trên 1,00

Rất lớn

0,80 đến 1,00

Lớn

0,50 đến 0,79

Trung bình

0,20 đến 0,49

Nhỏ

Dƣới 0,20

Không đáng kể

d) Phép kiểm chứng t-test độc lập Công thức tính giá trị p của phép kiểm chứng t-test trong phần mềm Excel:

107

p = ttest(array1,array2,tail,type) ( array là cột điểm số mà chúng ta định so sánh) Giá trị p đƣợc giải thích nhƣ sau: Khi kết quả

Chênh lệch giữa giá trị trung bình của 2 nhóm

p ≤ 0,05

 Có ý nghĩa (chênh lệch không có khả năng xảy ra ngẫu nhiên)

p > 0,05

 Không có ý nghĩa (chênh lệch có khả năng xảy ra ngẫu nhiên)

3.3.2. Kết quả bài kiểm tra, đánh giá học sinh (đánh giá định lượng) Kết quả kiểm tra sau thực nghiệm đƣợc trình bày thứ tự nhƣ sau và tƣơng ứng với các đƣờng luỹ tích của các bài đó: 3.3.2.1. Bài kiểm tra số 1 (Bài kiểm tra 15 phút) Bảng 3.2. Bảng kết quả bài kiểm tra số 1 Lớp

Điểm xi

Tổng số

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

TN

84

0

0

0

2

6

18

26

20

8

4

ĐC

83

0

0

1

5

17

26

17

11

5

1

Bảng 3.3. Phần trăm HS đạt điểm xi trở xuống của bài kiểm tra số 1 Lớp Tổng

Điểm xi 1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

TN

84 0.00 0.00 0.00 2.38 9.52 30,95 61.90 85.71

95.24 100.00

ĐC

83 0.00 0.00 1.20 7.22 27.71 59.04 79.52 92.77

98.80 100.00

Từ bảng 3.3 ta vẽ đƣợc đồ thị đƣờng luỹ tích so sánh kết quả bài kiểm tra số 1 (hình 3.1) và biểu đồ mô tả tỉ lệ phần trăm xếp hạng học tập của HS (hình 3.2) dƣới đây:

108

% Học sinh đạt điểm Xi trở xuống

120,00 100,00 80,00 60,00 TN

40,00

ĐC

20,00 0,00 1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

Điểm Xi

Hình 3.1. Đồ thị đường lũy tích bài kiểm tra số 1

Bảng 3.4. Phần trăm HS đạt khá giỏi, trung bình, yếu kém bài kiểm tra số 1 Lớp

Yếu kém (%)

Trung bình (%)

Khá (%)

Giỏi (%)

(1)

(2)

(3)

(4)

TN

2.38

28,57

54,76

14.29

ĐC

8.42

51.81

33.73

7.23

60 50 40 TN

30

ĐC

20 10 0 1

2

3

4

Hình 3.2. Biểu đồ phân loại kết quả học tập của HS bài kiểm tra số 1

3.3.2.2. Bài kiểm tra số 2 (Bài kiểm tra 45 phút) Bảng 3.5. Bảng bài kiểm tra số 2 Lớp

Điểm xi

Tổng số

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

TN

84

0

0

0

1

5

20

24

18

11

5

ĐC

83

0

0

1

4

16

25

15

15

5

2

109

Bảng 3.6. Phần trăm HS đạt điểm Xi trở xuống của bài kiểm tra số 2 Lớp Tổng

Điểm xi 1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

TN

84 0.00 0.00 0.00 1.19 7.14 30,95 59.52 80,95

94.05 100.00

ĐC

83 0.00 0.00 1.20 6.02 25.30 55.42 73.49 91.56

97.59 100.00

Từ bảng 3.6 ta vẽ đƣợc đồ thị đƣờng luỹ tích so sánh kết quả bài kiểm tra số 2 (hình 3.3) và biểu đồ mô tả tỉ lệ phần trăm xếp hạng học tập của HS (hình 3.4) dƣới đây: % Học sinh đạt điểm Xi trở xuống

120,00 100,00 80,00 60,00 40,00

TN

20,00

ĐC

0,00 1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

Điểm Xi

Hình 3.3. Đồ thị đường lũy tích bài kiểm tra số 2

Bảng 3.7. Phần trăm HS đạt khá giỏi, trung bình, yếu kém bài kiểm tra số 2

TN

Yếu kém (%) (1) 1.19

Trung bình (%) (2) 29,76

Khá (%) (3) 50.00

Giỏi (%) (4) 19,05

ĐC

6.02

49.40

36.14

8.43

Lớp

60 50 40 30

TN

20

ĐC

10 0 1

2

3

4

Hình 3.4. Biểu đồ phân loại kết quả học tập của HS bài kiểm tra số 2

110

Bảng 3.8. Các tham số đặc trƣng Các Tham số đặc trƣng

Bài ̅

kiểm

S2

S

V(%)

ES

P

tra

TN

ĐC

TN

TN

ĐC

Số 1

7,14

6,34

1,76 1,93 1,33

1,39

18,63 21,9

0,58

0,00015

Số 2

7,26

6,49

1,81 2,10 1,35

1,41

18,60 22,4

0,55

0,00040

ĐC

TN

ĐC

3.3.3. Kết quả đánh giá qua bộ công cụ đo sự phát triển NLVDKT của HS Dựa trên sự quan sát, đánh giá của GV và tự đánh giá của HS về sự phát triển NL VDKT của HS chúng tôi có bảng tổng hợp sau: Bảng 3.9. Kết quả đánh giá qua bảng kiểm quan sát năng lực VDKT của HS Điểm trung bình Năng lực thành

Tiêu chí/ biểu hiện

GV đánh

HS tự đánh

phần

NLVDKTcủa HS

giá

giá

Năng lực hệ thống hóa

kiến

thức

chƣơng Đại cƣơng về kim loại.

1. Xác định tình huống, vấn đề xuất hiện trong bài tập.

TN

ĐC

TN

ĐC

2,67

2,52

2,64

2,46

2,64

2,55

2,67

2,52

2,64

2,55

2,58

2,49

2,52

2,34

2,49

2,28

2,46

2,28

2,40

2,22

2. Phân loại, hệ thống hóa kiến thức; lựa chọn kiến thức hóa học tƣơng ứng với mỗi tình huống/vấn đề trong học tập và trong BTHH.

Năng lực quan sát 3. Phân tích đƣợc tình huống; phát và phân tích tình hiện đƣợc vấn đề đặt ra của tình huống của BTHH. Năng lực tìm ra giải

pháp

giải

quyết tình huống của BTHH.

huống.

4. Xác định đƣợc và biết tìm hiểu các thông tin liên quan đến tình huống 5. Nêu đúng các kiến thức về tình huống cần giải quyết.

111

Năng lực xây dựng 6. Lập kế hoạch để giải quyết tình kế hoạch để giải huống đặt ra quyết tình huống 7. Đƣa ra các tình huống mới dựa trên của BTHH.

tình huống của đề bài đã cho 8. Đƣa ra đƣợc giải pháp giải quyết tình huống.

2,34

2,13

2,28

2.07

2,25

2,04

2,22

1,98

2,16

2,01

2,19

2,04

2,04

1,86

2,01

1,80

2,10

1,98

2,10

1,95

9. Tính chủ động và sáng tạo trong Năng lực độc lập sáng tạo trong việc thực hiện kế hoạch đề ra.

việc lựa chọn phƣơng pháp, cách thức giải quyết vấn đề.

10. Sự hiểu biết và tham gia thảo luận các vấn đề hóa học liên quan đến cuộc sống thực tiễn và bƣớc đầu tham gia nghiên cứu khoa học để giải quyết các vấn đề đó.

Tổng

23,82 22,26 23,58 21,81

3.3.4. Kết quả đánh giá chất lượng của hệ thống bài tập hóa học Trong quá trình thực nghiệm, trao đổi với các giáo viên của hai Trung tâm GDNN – GDTX Vũ Thƣ và Trung tâm GDTX thành phố Thái bình về hệ thống bài tập để phát triển năng lực vận dụng kiến thức hóa học do chúng tôi đề xuất thu đƣợc kết quả sau: Bảng 3.10. Ý kiến của GV về hệ thống bài tập nhằm phát triển NLVDKT cho HS Ý kiến của giáo viên về chất lượng của hệ thống bài tập

Kết quả (đồng ý)

Hệ thống bài tập đã đáp ứng mục tiêu dạy học

10/10

Hệ thống bài tập có khả năng phát triển các NL cho HS đặc

9/10

biệt là NLVDKT Hệ thống bài tập đảm bảo tính chính xác, khoa học

9/10

Hệ thống bài tập phù hợp với trình độ nhận thức của HS

8/10

Khả năng vận dụng của hệ thống bài tập trong giảng dạy

8/10

112

Các GV đều cho cho rằng, hệ thống BTHH mà chúng tôi xây dựng đã đáp ứng đƣợc mục tiêu dạy học (10/10 GV) và dễ vận dụng vào trong quá trình dạy học hóa học ở các Trung tâm GDNN – GDTX (8/10 GV).

Hệ thống bài tập đã góp phần phát triển năng lực vận dụng kiến thức cho học sinh hệ Giáo dục thƣờng xuyên (9/10 GV). Hệ thống bài tập giúp học sinh nắm vững đƣợc các kiến thức cơ bản đã đƣợc học và phù hợp với trình độ nhận thức của học sinh (8/10 GV).

3.3.5. Phân tích kết quả thực nghiệm sư phạm 3.3.5.1. Phân tích định tính kết quả thực nghiệm sư phạm Trong thực tế giảng dạy cũng nhƣ trong quá trình thực hiện đề tài, chúng tôi nhận thấy: GV sử dụng BTHH trong quá trình giảng dạy ở lớp TN, các em hăng hái sôi nổi phát biểu xây dựng bài, có hứng thú học tập và phát huy tính chủ động, tích cực, sáng tạo của HS, phát triển NLVDKT giúp HS dễ hiểu bài và nắm chắc, nhớ lâu kiến thức hơn so với lớp ĐC. Các GV tham gia dạy thực nghiệm đều khẳng định việc dạy học sử dụng BTHH có tác dụng tạo hứng thú học tập cho HS, phát huy tính sáng tạo, qua đó phát triển NLVDKT cho HS. Kĩ năng tƣ duy của HS lớp TN cũng không rập khuôn máy móc mà linh hoạt, mềm dẻo hơn, có khả năng nhìn nhận vấn đề, bài toán dƣới nhiều góc độ và nhiều khía cạnh khác nhau trên cơ sở nắm vững kiến thức cơ bản.

3.3.5.2. Phân tích định lượng kết quả thực nghiệm sư phạm Kết quả của bài kiểm tra, đánh giá học sinh là dữ liệu chính để chúng tôi xử lí và đánh giá tính hiệu quả của các biện pháp đã đƣa ra. Thông qua kết quả thực nghiệm sƣ phạm, thông qua việc xử lí số liệu thực nghiệm sƣ phạm thu đƣợc, chúng tôi nhận thấy chất lƣợng học tập của HS ở lớp TN cao hơn các lớp ĐC. + Điểm trung bình cộng các bài kiểm tra của lớp TN cao hơn lớp ĐC. + Độ lệch chuẩn (S) của lớp TN luôn nhỏ hơn độ lệch chuẩn của lớp ĐC. Chứng tỏ sự phân tán của lớp TN ít hơn lớp ĐC.

113

+ Giá trị V của lớp TN luôn nhỏ hơn lớp ĐC và nhỏ hơn 30% nên đảm bảo độ dao động là đáng tin cậy. Hệ số biến thiên của lớp TN nhỏ hơn hệ số biến thiên của lớp ĐC cho thấy mức độ đồng đều của lớp TN là lớn hơn lớp ĐC. + Giá trị mức độ ảnh hƣởng (ES) đều nằm trong khoảng từ 0,5 đến 0,6 đảm bảo mức độ ảnh hƣởng của nghiên cứu ở mức trung bình. + Kết quả các giá trị p < 0,05 thể hiện sự chênh lệch giữa giá trị trung bình bài kiểm tra của hai nhóm là có ý nghĩa và kết quả không có khả năng xảy ra ngẫu nhiên. Điều này cho thấy việc dạy học phát triển NLVDKT cho HS đã mang lại kết quả tốt. + Tỉ lệ phần trăm HS đạt điểm yếu kém, trung bình của lớp TN thấp hơn lớp ĐC còn tỉ lệ phần trăm HS đạt điểm khá, giỏi của lớp TN cao hơn lớp ĐC. Nhƣ vậy, phƣơng án thực nghiệm đã có tác dụng phát triển năng lực nhận thức, trình độ của HS, góp phần làm giảm tỉ lệ HS yếu kém, trung bình và tăng tỉ lệ HS khá, giỏi. + Đƣờng luỹ tích của lớp TN luôn luôn ở bên phải và phía dƣới đƣờng luỹ tích của lớp ĐC, điều đó cho thấy chất lƣợng học của lớp TN tốt hơn. + Điểm trung bình của HS lớp TN ở bài kiểm tra thứ hai cao hơn bài kiểm tra thứ nhất, số điểm khá, giỏi cũng tăng lên.

Bên cạnh đó, kết quả của bảng kiểm quan sát của GV cũng nhƣ kết quả tự đánh giá của HS cũng thể hiện sự phát triển của NLVDKT. + Tổng điểm đạt đƣợc ở các tiêu chí của NLVDKT tại lớp TN cao hơn lớp ĐC. + Các tiêu chí 1,2,3,4 có điểm cao (>2,5) chứng tỏ các em biết hệ thống hóa kiến thức; phân loại kiến thức; lựa chọn kiến thức hóa học tƣơng ứng với mỗi tình huống xảy ra cụ thể trong trong học tập, trong thực tiễn. Biết, hiểu về loại kiến thức/kĩ năng hóa học để tìm ra giải pháp giải quyết tình huống của BTHH. Còn các tiêu chí về sự hiểu biết và tham gia thảo luận các vấn đề hóa học liên quan đến cuộc sống thực tiễn và bƣớc đầu tham gia nghiên cứu khoa học để giải quyết các vấn đề đó (Biết VDKT trong các tình huống tƣơng tự và tình huống mới) có điểm thấp nhất so với các tiêu chí còn lại (số điểm đánh giá ở mức độ đạt). Điều này chứng tỏ HS còn e ngại, chƣa có kĩ năng VDKT hóa học vào cuộc sống.

114

Theo kết quả của phƣơng án thực nghiệm, sau khi trao đổi với các GV tham gia TNSP, tất cả đều khẳng định sự cần thiết và hiệu quả của việc sử dụng các BTHH chƣơng Đại cƣơng về kim loại nhằm phát triển NLVDKT, nâng cao khả năng thông hiểu kiến thức, trí thông minh cho HS.

Tiểu kết chƣơng 3 Trong chƣơng này chúng tôi đã tiến hành TNSP và xử lí kết quả thực nghiệm theo phƣơng pháp thống kê toán học. Theo kết quả thực nghiệm giúp chúng tôi bƣớc đầu có thể kết luận rằng HS ở lớp TN có kết quả cao hơn ở lớp ĐC sau khi sử dụng hệ thống kiến thức và BTHH, cùng với một số PPDH tích cực mà chúng tôi đã đề xuất. Đã tiến hành thực nghiệm các giáo án sử dụng PPDH tích cực đƣợc đề xuất ở chƣơng 2. Tiến hành 2 bài kiểm tra đánh giá NLVDKT của HS. Số HS tham gia kiểm tra là 167 và số bài đã chấm là 334. Tiến hành sử dụng các phiếu đánh giá NLVDKT dành cho GV, HS. Từ kết quả TNSP và thông qua việc xử lý số liệu TNSP thu đƣợc, chúng tôi nhận thấy chất lƣợng học tập của HS ở các nhóm TN cao hơn ở các nhóm ĐC. Điều đó cho thấy việc sử dụng hệ thống kiến thức và BTHH đề xuất đã mang lại tác động tích cực đến kết quả và hứng thú học tập của HS, phát triển NLVDKT cho HS. Hệ thống bài tập phù hợp với nhận thức của HS và đáp ứng đƣợc mục tiêu của dạy học, góp phần phát triển NLVDKT cho HS. Những kết luận rút ra từ việc đánh giá kết quả thực nghiệm sƣ phạm đã xác nhận giả thuyết khoa học và tính khả thi của đề tài.

115

KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ 1. Kết luận Qua quá trình nghiên cứu và thực hiện đề tài:“Sử dụng hệ thống bài tập trong dạy học chương Đại cương về kim loại – Hóa học 12 nhằm phát triển năng lực vận dụng kiến thức cho học sinh trung học phổ thông” chúng tôi đã đạt đƣợc những kết quả sau: - Góp phần làm phong phú thêm cơ sở lí luận và thực tiễn về NLVDKT và phát triển NL VDKT cho HS THPT trong quá trình dạy học hóa học.

- Tiến hành điều tra khảo sát ý kiến của GV và HS ở Trung tâm GDNN – GDTX Vũ Thƣ và Trung tâm GDTX Thành phố Thái Bình thuộc tỉnh Thái Bình về thực trạng sử dụng BTHH trong dạy học nhằm phát triển NLVDKT cho HS. Kết quả cho thấy, hầu hết các GV đều đã sử dụng các BTHH nhằm phát triển NLVDKT cho học sinh tuy nhiên việc sử dụng chƣa thƣờng xuyên và đa số HS ở các Trung tâm GDNN – GDTX có NLVDKT còn thấp. Do đó, khả năng nhận thức của các em chƣa thật tốt.

- Nghiên cứu và xác định các nguyên tắc lựa chọn và quy trình xây dựng hệ thống BTHH. Trên cơ sở đó, chúng tôi đã tuyển chọn đƣợc hệ thống bài tập hóa học chƣơng Đại cƣơng về kim loại (196 bài tập trong đó có 51 bài tập trắc nghiệm tự luận và 145 bài tập trắc nghiệm khách quan) có chất lƣợng tốt.

- Đã xác định đƣợc các năng lực thành phần của NLVDKT, trên cơ sở đó đã đề xuất đƣợc hai bảng kiểm quan sát đánh giá sự phát triển NLVDKT hóa học của HS vào giải quyết các BTHH. - Đã thiết kế và thực nghiệm sƣ phạm đƣợc hai kế hoạch dạy học theo hƣớng dạy học tích cực (dạy học theo góc và dạy học theo hợp đồng) nhằm phát triển NLVDKT cho HS. - Đề xuất ba hƣớng sử dụng BTHH nhằm phát triển NLVDKT cho HS, tiến hành thực nghiệm hai kế hoạch dạy học ở hai lớp thực nghiệm, tiến hành kiểm tra hai bài kiểm tra trên bốn lớp (gồm hai lớp TN và hai lớp ĐC), phát và thu phiếu đánh giá của GV, tự đánh giá về NLVDKT của HS.

116

- Các số liệu thu đƣợc qua thực nghiệm đƣợc xử lý nghiêm túc nhằm đánh giá đúng tính hiệu quả của hệ thống BTHH trong việc phát triển NLVDKT hóa học của HS. - Kết quả của thực nghiệm sƣ phạm đã chứng tỏ đƣợc tính khả thi và hiệu quả của việc sử dụng hệ thống kiến thức và BTHH với các PPDH tích cực vào việc phát triển NLVDKT cho học sinh. Khẳng định đề tài là đúng đắn và hiệu quả.

2. Kiến nghị Từ kết quả nghiên cứu và thực nghiệm của đề tài, chúng tôi có một số đề nghị sau: - Cần đƣa các BTHH vào SGK, sách bài tập với số lƣợng nhiều hơn và có nội dung phong phú hơn, các dạng bài phong phú hơn nhằm phát triển NLVDKT cho HS. - Quá trình kiểm tra – đánh giá kiến thức của HS cần thay đổi về nội dung và hình thức để thông qua việc kiểm tra, chúng ta phải đánh giá đƣợc sự hiểu biết về thực tiễn cũng nhƣ NLVDKT hóa học vào thực tiễn, năng lực giải quyết vấn đề thực tiễn liên quan đến hóa học của HS. - Các đồng nghiệp có thể sử dụng luận văn này làm tƣ liệu hoặc vận dụng vào dạy học để góp phần nâng cao chất lƣợng dạy học.

Vì điều kiện thời gian và năng lực có hạn nên đề tài không thể tránh khỏi những mặt hạn chế, chúng tôi rất mong nhận đƣợc nhiều ý kiến đóng góp của các Thầy/Cô giáo và các bạn đồng nghiệp để hoàn thiện hơn đề tài cũng nhƣ công việc dạy học và nghiên cứu khoa học.

Chúng tôi xin chân thành cảm ơn!

117

TÀI LIỆU THAM KHẢO 1. Bộ Giáo dục và Đào tạo (2006), Chuẩn kiến thức kĩ năng môn hóa học cấp Trung học cơ sở và Trung học phổ thông.

2. Bộ Giáo dục và Đào tạo (2014), Tài liệu tập huấn Dạy học và kiểm tra, đánh giá kết quả học tập theo định hướng phát triển năng lực học sinh môn Hóa học cấp Trung học phổ thông.

3. Bộ Giáo dục và Đào tạo - Dự án Việt Bỉ (2010), Dạy và học tích cực. Một số phương pháp và kỹ thuật dạy học. Nxb Đại học Sƣ phạm.

4. Bộ Giáo dục và Đào tạo (2017), Chương trình giáo dục phổ thông – chương trình tổng thể.

5. Bộ Giáo dục và Đào tạo (2014), Tài liệu hội thảo xây dựng chương trình giáo dục phổ thông theo định hướng phát triển năng lực học sinh.

6. Bộ Giáo dục và Đào tạo (2010), Nghiên cứu khoa học sư phạm ứng dụng, Nxb Đại học Sƣ phạm.

7. Bộ Giáo dục và Đào tạo (2014), Dạy học tích hợp ở trường trung học cơ sở, trung học phổ thông, Nxb Đại học Sƣ phạm.

8. Bộ Giáo dục và Đào tạo (2016), Tài liệu tập huấn cán bộ quản lý, giáo viên trung học phổ thông về kĩ thuật xây dựng ma trận đề và biên soạn câu hỏi kiểm tra đánh giá.

9. Bộ Giáo dục và Đào tạo (2017), Tài liệu tập huấn phương pháp và kĩ thuật tổ chức hoạt động học theo nhóm và hướng dẫn học sinh tự học.

10. Bernd Meier, Nguyễn Văn Cƣờng (2014), Lý luận dạy học hiện đại. Cơ sở đổi mới mục tiêu, nội dung và phương pháp dạy học, Nxb ĐHSP Hà Nội.

11. Nguyễn Hữu Đĩnh, Đặng Thị Oanh, Đặng Xuân Thƣ (2008), Dạy và học hóa học 12 theo chương trình đổi mới, Nxb Giáo dục.

12. Trƣơng Thị Hƣơng Giang (2016), Sử dụng bài tập thực tiễn dạy học phần kim loại kiềm, kim loại kiềm thổ, nhôm (Hóa học 12) phát triển năng lực vận dụng kiến thức của học sinh, Luận văn thạc sĩ giáo dục học, Trƣờng Đại học Giáo dục.

118

13. Trần Bá Hoành (2006), Đổi mới phương pháp dạy học, chương trình và sách giáo khoa, Nxb ĐHSP Hà Nội.

14. Lê Kim Long, Nguyễn Thị Kim Thành (2017), Phương pháp dạy học hóa học ở trường phổ thông, Nxb Đại học Quốc gia.

15. Đặng Thị Oanh (chủ biên), Trần Trung Ninh, Đỗ Công Mỹ (2006), Câu hỏi lí thuyết và bài tập hóa học trung học phổ thông, tập 1, Nxb Giáo dục.

16. Đặng Thị Oanh- Nguyễn Thị Sửu (2014), Phương pháp dạy học môn Hóa học ở trường phổ thông, Nxb Đại học sƣ phạm.

17. Nguyễn Thị Lan Phƣơng (2013), Tuyển chọn, xây dựng và sử dụng hệ thống bài tập thực nghiệm nhằm nâng cao kiến thức kĩ năng thực hành cho HS lớp 11 phần phi kim, Luận văn thạc sĩ, Trƣờng Đại học giáo dục 18. Trịnh Lê Hồng Phƣơng (2014), Xác định hệ thống các năng lực học tập cơ bản trong dạy hóa học ở trường THPT Chuyên, Tạp chí khoa học Đại học sƣ phạm thành phố Hồ Chí Minh.

19. Trần Thị Phƣơng Thảo (2008), Xây dựng hệ thống bài tập trắc nghiệm khách quan về hóa học có nội dung gắn với thực tiễn, Luận văn thạc sĩ giáo dục học, Đại học sƣ phạm thành phố Hồ Chí Minh.

20. Lê Thị Kim Thoa (2009), Tuyển chọn và xây dựng hệ thống bài tập hóa học gắn với thực tiễn dùng trong dạy học hóa học ở trường trung học phổ thông, Luận văn thạc sĩ, Trƣờng Đại học sƣ phạm thành phố Hồ Chí Minh.

21. Nguyễn Xuân Trƣờng (2006), 385 câu hỏi và đáp về hóa học với đời sống, Nxb Giáo dục.

22. Nguyễn Xuân Trƣờng (2006), Sử dụng bài tập trong dạy học hoá học ở trường phổ thông, Nxb ĐHSP Hà Nội.

23. Nguyễn Xuân Trƣờng (chủ biên), Từ Ngọc Ánh, Phạm Văn Hoan (2007), Bài tập Hóa học 12, Nxb Giáo dục.

24. Nguyễn Xuân Trƣờng (chủ biên), Phạm Văn Hoan, Từ Vọng Nghi, Đỗ Đình Rãng, Nguyễn Phú Tuấn, Hóa học 12, Nxb Giáo dục.

25. Nguyễn Xuân Trƣờng (chủ biên), Phạm Văn Hoan, Nguyễn Phú Tuấn,

119

Đoàn Thanh Tƣờng), Sách giáo viên Hóa học 12, Nxb Giáo dục.

26. Nguyễn Xuân Trƣờng (2001), Hóa học vui, Nxb Khoa học kỹ thuật.

27. Viện ngôn ngữ học (2001), Từ điển Tiếng Việt phổ thông, Nxb thành phố Hồ Chí Minh.

28. Nguyễn Thị Thanh Xuân (2016), Phát triển năng lực vận dụng kiến thức thông qua dạy học phần ancol – phenol – Hóa học 11 – Trung học phổ thông, Luận văn thạc sĩ, Trƣờng Đại học Giáo dục – Đại học Quốc gia Hà Nội.

29. https://123doc.org/ 30. https://dethi.violet.vn/ 31. https://youtube.com/

PL 1

PHỤ LỤC PHỤ LỤC 1: PHIẾU HỎI Ý KIẾN GIÁO VIÊN TRƢỚC THỰC NGHIỆM Kính chào quý thầy/cô!

Hiện nay chúng tôi đang thực hiện đề tài nghiên cứu khoa học “Sử dụng hệ thống bài tập trong dạy học chương Đại cương về kim loại – Hóa học 12 nhằm phát triển năng lực vận dụng kiến thức cho HS THPT”. Chúng tôi xin đƣợc gửi đến quý thầy/cô phiếu tham khảo ý kiến, xin quý thầy/cô đánh dấu vào những phần mình chọn. Những thông tin mà quý thầy/cô cung cấp sẽ giúp chúng tôi đánh giá đƣợc sự cần thiết của việc đƣa bài tập hóa học vào quá trình dạy học ở trƣờng THPT. Rất mong nhận đƣợc sự đóng góp ý kiến nhiệt tình của quý thầy/cô.

Xin quý thầy/cô vui lòng cho biết một số thông tin cá nhân Tôi dạy ở trƣờng THPT …............................ tỉnh, thành phố ......................

Số năm kinh nghiệm: Dƣới 5 năm



Từ 15 đến dƣới 25 năm



Từ 5 đến 15 năm



Trên 25 năm



1. Mục đích sử dụng bài tập trong dạy học hóa học ở Trung tâm GDNN – GDTX của quý thầy/cô là gì?

- Củng cố kiến thức cho HS



- Rèn luyện các kỹ năng học tập (sử dụng ngôn ngữ hóa học, viết phƣơng trình, giải bài toán hóa học, thí nghiệm hóa học)



- Rèn luyện các NL (nhận thức, sáng tạo, vận dụng kiến thức…)



- Kiểm tra, đánh giá kết quả học tập của HS



- Giúp HS hứng thú với việc học tập, có thái độ tích cực chủ động trong học tập



- Sử dụng BTHH nhƣ nguồn kiến thức để HS nghiên cứu kiến thức mới



2. Quý thầy/cô xâydựng hệ thống bài tập theo những tiêu chí nào?

- Theo nội dung từng bài trong sách giáo khoa



- Theo từng dạng bài



- Theo trình độ của HS, sắp xếp theo mức độ từ dễ đến khó



PL 2

- Phát triển NL cá nhân của HS (NL nhận thức, NL tự học, NL vận dụng kiến 

thức hóa học…)

3. Trong thực tế, quý thầy/cô có thƣờng hay sử dụng bài tập hóa học trong dạy học không ?

Thường xuyên



Thỉnh thoảng



Ít khi



Không bao giờ



4. Trong thực tế, quý thầy/cô thƣờng hay sử dụng bài tập hóa học trong các dạng bài lên lớp nào?

Nghiên cứu bài mới



Ôn tập, luyện tập



Thực hành



Kiểm tra



5. Xin quý thầy/cô cho biết về mức độ phát triển năng lực VDKT của HS khi sử dụng bài tập hóa học.

Hiệu quả cao



Hiệu quả



Chưa thật hiệu quả



Không hiệu quả



6. Quý thầy/cô ít hoặc không sử dụng bài tập hóa học trong dạy học vì những lí do nào sau đây?

Không có nhiều tài liệu



Mất nhiều thời gian tìm kiếm, biên soạn



Thời gian tiết học hạn chế



Xin chân thành cám ơn những ý kiến đóng góp của quý thầy/cô!

PL 3

PHỤ LỤC 2: PHIẾU HỎI Ý KIẾN HỌC SINH TRƢỚC THỰC NGHIỆM Xin chào các em học sinh thân mến!

Xin các em học sinh vui lòng cho biết một số thông tin cá nhân?

Học sinh lớp: ………Trƣờng: ………………………………Tỉnh: ……………….

1. Em thấy hứng thú gì khi giải quyết các bài tập hóa học?

Thích





Không thích

Bình thường



2. Em gặp những khó khăn gì khi giải BTHH? Thiếu bài tập tương tự



Không có đáp số cho các bài tương tự



Không có bài giải mẫu



Các bài tập không được sắp xếp từ dễ đến khó 

3. Khi gặp bài tập khó, em thƣờng làm gì?

Tự tìm cách giải

 Xem bài mẫu GV đã hướng dẫn



Tham khảo cách giải trong sách bài tập

 Chán nản, không làm



4. Những yếu tố nào giúp em giải bài tập tốt hơn?

Thầy/cô giải chi tiết bài tập mẫu

 Em xem lại bài tập đã giải



Em tự giải lại bài tập đã giải

 Em làm các bài tập tương tự



5. Em thƣờng dành bao nhiêu thời gian để làm bài tập trƣớc khi lên lớp?

Khoảng 30 phút

 Từ 30 phút đến 60 phút



Trên 60 phút

 Không cố định



6. Em thƣờng làm gì để chuẩn bị cho tiết bài tập?

Không chuẩn bị



Đọc kĩ bài, ghi lại những phần chưa hiểu



Làm trướcphần bài tập



Đọc lướt qua phần bài tập



7. Các em học sinh thân mến, các em cho biết sự cần thiết của kiến thức và bài tập hóa học quan trọng nhƣ thế nào?

Hiệu quả cao



Hiệu quả



Chƣa thật hiệu quả



Không hiệu quả



8. Em có thái độ nhƣ thế nào khi vận dụng kiến thức (mâu thuẫn với kiến thức đã học, khác với điều em biết) trong bài tập thầy/cô giao cho?

Hứng thú, muốn tìm hiểu

 Rất hứng thú, phải tìm hiểu bằng mọi cách 

Thấy lạ nhưng không cần tìm hiểu  Không quan tâm đến các vấn đề lạ



PL 4

9. Em thấy những bài tập có vận dụng kiến thức mang lại những lợi ích gì?

- Giúp hiểu bài sâu sắc hơn



- Giúp nhớ bài lâu hơn



- Hình thành thói quen xem xét vấn đề ở nhiều phƣơng diện khác nhau



- Rèn luyện các thao tác tƣ duy (phân tích, tổng hợp, so sánh, suy luận logic…)



- Tạo hứng thú cho việc học tập, tìm tòi nâng cao, mở rộng kiến thức



10. Em có thấy cần thiết phải hình thành và rèn luyện năng lực vận dụng kiến thức hóa học không?

Rất cần thiết



Cần thiết



Bình thường



Không cần thiết



Xin cảm ơn và chúc các em học tôt!

PL 5

PHỤ LỤC 3: PHIẾU HỎI Ý KIẾN GIÁO VIÊN VỀ HỆ THỐNG BÀI TẬP Họ và tên: …………………………………………………………………

Trƣờng: ……………………………………………………………………

Xin Thầy/Cô cho biết đánh giá của mình về hệ thống bài tập hóa học để phát triển NLVDKT hóa học của học sinh (đánh dấu X vào nội dung các Thầy/Cô chọn).

Ý kiến GV Ý kiến của giáo viên về chất lượng của hệ thống bài tập

Đồng ý

Hệ thống bài tập đã đáp ứng mục tiêu dạy học Hệ thống bài tập có khả năng phát triển các NL cho HS đặc biệt là NLVDKT Hệ thống bài tập đảm bảo tính chính xác, khoa học Hệ thống bài tập phù hợp với trình độ nhận thức của HS Khả năng vận dụng của hệ thống bài tập trong giảng dạy Xin chân thành cảm ơn quý Thầy/Cô!

Không đồng ý

PL 6

PHỤ LỤC 4: MA TRẬN VÀ ĐỀ KIỂM TRA VÀ ĐÁP ÁN DÙNG TNSP Bài kiểm tra số 2: Kiểm tra 45 phút: ĐẠI CƢƠNG VỀ KIM LOẠI 1. Ma trận đề Cấp độ

Nhận biết

Thông hiểu

Vận dụng

Vận dụng cao Cộng

Tên chủ đề

TNKQ

TL

TNKQ

TL

TNKQ

TL

TNKQ

TL

- Nêu đƣợc tính chất - Biết sử dụng dãy điện - Vận dụng đƣợc tính chất - Làm đƣợc bài tập Chủ đề 1 Tính chất của kim loại – dãy điện hóa.

vật lí chung, tính chất hóa để so sánh tính chất vật lí của kim loại để áp toán về tính chất hóa vật lí riêng của kim của các kim loại.

dụng trong lĩnh vực thực học của kim loại.

loại.

tiễn.

- Nêu đƣợc tính chất hóa học chung của kim loại.

Số câu

2

2

1

1

2

8

Số điểm

1,0

1,0

0,5

0,5

2,0

5,0

Tỉ lệ %

5%

15%

5%

5%

20%

50%

PL 7

Chủ đề 2 Ăn mòn kim loại.

- Nắm đƣợc khái - Giải thích đƣợc cơ chế - Vận dụng kiến thức đƣa niệm các dạng ăn của sự ăn mòn điện hóa ra phƣơng pháp bảo vệ mòn kim loại.

học.

kim loại, chống ăn mòn kim loại trong thực tiễn.

Số câu

1

1

2

4

Số điểm

0,5

0,5

1,0

2,0

Tỉ lệ %

5%

5%

10%

20%

Chủ đề 3

Nêu đƣợc nguyên tắc - Giải thích đƣợc các - Giải đƣợc bài tập về - Giải đƣợc bài toán

Điều chế kim loại và các phƣơng pháp phƣơng pháp điều chế phƣơng pháp nhiệt luyện.

Số câu Số điểm Tỉ lệ %

Tổng số câu Tổng số điểm Tỉ lệ %

điện phân.

điều chế kim loại.

kim loại.

1

1

1

1

4

0,5

0,5

1,0

1,0

3,0

5%

5%

10%

10%

30%

4

4

3

1

1

3

16

2,0

2,0

1,5

1,0

0,5

3,0

10

20%

20%

15%

10%

5%

30%

100%

PL 8

2. Đề kiểm tra Phần I: Trắc nghiệm khách quan (6 điểm) Câu 1. Kim loại nào sau đây có độ cứng lớn nhất trong tất cả các kim loại?

A. Vonfram.

B. Crom.

C. Sắt.

D. Đồng.

Câu 2. Dãy các kim loại tác dụng đƣợc với nƣớc ở nhiệt độ thƣờng là: A. Fe, Zn, Li.

B. Mg, Pb, Rb.

C. K, Na, Ba.

D. Al, Cs, Sr.

Câu 3. Cho các phản ứng xảy ra sau đây: (1)

AgNO3  Fe( NO3 )2   Fe( NO3 )3  Ag 

(2)

Mn  2HCl  MnCl2  H2 

Dãy các ion đƣợc sắp xếp theo chiều tăng dần tính oxi hoá là A. Ag + , Mn2+, H+, Fe 3 + .

B. Mn2+, H+, Ag + , Fe 3 + .

C. Ag + , Fe 3+ , H+, Mn2+.

D. Mn2+, H+, Fe 3+ , Ag + .

Câu 4. Dãy gồm các ion đều oxi hóa đƣợc kim loại Fe là A. Cr2+, Au3+, Fe3+.

B. Fe3+, Cu2+, Ag+.

C. Zn2+, Cu2+, Ag+.

D. Cr2+, Cu2+, Ag+.

Câu 5. Một trong những chất liệu làm nên vẻ đẹp kì ảo của tranh sơn mài là những mảnh đồng lấp lánh cực mỏng. Ngƣời ta đã ứng dụng tích chất vật lí gì của đồng khi làm tranh sơn mài?

A. Có khả năng khúc xạ ánh sáng.

B. Tính dẻo và có ánh kim.

C. Tính dẻo, tính dẫn nhiệt.

D. Mềm, có tỉ khổi lớn.

Câu 6. Hòa tan hoàn toàn 3,22 gam hỗn hợp X gồm Fe, Mg và Zn bằng một lƣợng vừa đủ dung dịch H2SO4 loãng, thu đƣợc 1,344 lít hiđro (ở đktc) và dung dịch chứa m gam muối. Giá trị của m là: A. 9,52.

B. 10,27.

C. 8,98.

Câu 7. Sự ăn mòn kim loại không phải là: A. sự khử kim loại.

B. sự oxi hóa kim loại.

D. 7,25.

PL 9

C. sự phá hủy kim loại hoặc hợp kim do tác dụng của các chất trong môi trƣờng.

D. sự biến đơn chất kim loại thành hợp chất.

Câu 8. Có 4 dung dịch riêng biệt: CuSO4, ZnCl2, FeCl3, AgNO3. Nhúng vào mỗi dung dịch một thanh Ni. Số trƣờng hợp xuất hiện ăn mòn điện hoá là: A. 1.

B. 4.

C. 3.

D. 2.

Câu 9. Để bảo vệ vỏ tàu biển làm bằng thép, ngƣời ta thƣờng gắn vào mặt ngoài của vỏ tàu (phần chìm dƣới nƣớc) những khối kim loại nào sau đây?

A. Cu.

B. Zn.

C. Pb.

D. Fe.

Câu 10. Một dây phơi quần áo gôm một đoạn dây đồng nối với một đoạn dây nhôm. Hiện tƣợng nào sau đây xảy ra ở chỗ nối hai đoạn dây khi để lâu ngày?

A. Nhôm bị ăn mòn.

B. Nhôm và đồng đều bị ăn mòn.

C. Đồng bị ăn mòn.

D. Nhôm và đồng đều không bị ăn mòn.

Câu 11. Phƣơng pháp điều chế kim loại bằng cách dùng các chất khử (C, CO, H2...) để khử ion kim loại trong oxit ở nhiệt độ cao đƣợc gọi là: A. Phƣơng pháp thủy luyện .

B. Phƣơng pháp nhiệt luyện.

C. phƣơng pháp điện phân.

D. Phƣơng pháp nhiệt phân.

Câu 12. Cho luồng khí CO (dƣ) qua hỗn hợp các oxit CuO, Fe2O3, ZnO, MgO nung ở nhiệt độ cao. Sau phản ứng hỗn hợp rắn còn lại là: A. Cu, Fe, Zn, Mg.

B. Cu, Fe, ZnO, MgO.

C. Cu, FeO, ZnO, MgO.

D. Cu, Fe, Zn, MgO.

Phần II. Tự luận (4 điểm) Câu 1 (1 điểm). Cho 11,3 gam hỗn hợp Mg và Zn tác dụng với dung dịch HNO3 loãng dƣ thu đƣợc 4,48 lít NO (sản phẩm khử duy nhất, ở đktc). Tính phần trăm khối lƣợng từng kim loại trong hỗ hợp.

Câu 2 (1 điểm). Nhúng 1 thanh magie nặng 36 gam vào 400ml dung dịch CuSO4 0,5M. Sau một thời gian lấy thanh nhôm ra cân nặng 40,0 gam. Hỏi khối lƣợng Cu thoát ra là bao nhiêu?

PL 10

Câu 3 (1 điểm). Cho luồng khí H2 (dƣ) đi qua 14,4 gam hỗn hợp gồm CuO và MgO nung nóng đến khi phản ứng hoàn toàn, thu đƣợc 12,8 gam chất rắn. Tính phần trăm khối lƣợng từng chất trong hỗn hợp ban đầu.

Câu 4 (1 điểm). Điện phân (điện cực trơ) dung dịch X chứa 0,3 mol CuSO4 và 0, 2 mol NaCl bằng dòng điện có cƣờng độ 3A. Tính thể tích khí (đktc) thoát ra ở anot sau 9650 giây điện phân. Đáp án Phần I. Trắc nghiệm khách quan: Mỗi câu HS chọn đúng đƣợc 0,5 điểm Câu

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

11

12

Đáp án

B

C

D

B

B

C

A

D

B

A

B

D

Phần II. Tự luận Câu 1 (1 điểm) Đặt nMg = a; nZn = b

 24a  65b  11,2 (1)

Mg   Mg 2  2e



a

2a

Zn   Zn2  2e



b

2b

N 5  3e   N 2

0,6 

0,2

Bảo toàn electron: 2a +2b = 0,6 (2) Giải hệ gồm (1), (2) ta đƣợc: a = 0,2; b = 0,1

24.0, 2 100  42, 48% 11,3  %mZn  57,52%  %mMg 

Câu 2 (1 điểm) Mg  Cu 2   Mg 2  Cu  (3)

1mol

 tăng 64 - 24 = 40 gam

a mol

 tăng 40 - 36 = 4 gam

 40. a = 1 . 4  a = 0,1 mol

PL 11 Theo (3): nCu  nMg  0,1 mol  mCu  6, 4 gam

Câu 3 (1 điểm) Chỉ CuO bị khử CuO  H 2  Cu  H 2O

 khối lƣợng chất rắn giảm chính là khối lƣợng O trong CuO bị lấy đi  mO ( CuO )  14, 4  12,8  1,6 gam

 nCuO  nO (CuO ) 

1,6  0,1 mol 16

80.0,1 100  55,55% 14, 4  44, 45%

 %mCuO   %mMgO Câu 4( 1 điểm)

Số mol e trao đổi là: ne 

It 3.9650   0,3 mol F 96500

Tai anot có 0,3 SO42 mol , 0,2 mol Cl  nhƣng chỉ Cl  bị điện phân

2Cl   Cl2  2e 0,2  0,1  0,2 Do đó ở anot H 2O bị điện phân

2H2O  O2  4H   4e 0,025

 0,1

 Số mol khí ở anot là: 0,1 +0,025 = 0,125 mol  V= 2,8 lít