Sử dụng bài tập thực tiễn theo hướng phát triển năng lực chủ đề cân bằng và chuyển động của vật rắn

SỬ DỤNG BÀI TẬP THỰC TIỄN TRONG DẠY HỌC

vectorstock.com/28062424

Ths Nguyễn Thanh Tú eBook Collection

Sử dụng bài tập thực tiễn trong dạy học, kiểm tra theo hướng phát triển năng lực học sinh chủ đề “cân bằng và chuyển động của vật rắn” WORD VERSION | 2022 EDITION ORDER NOW / CHUYỂN GIAO QUA EMAIL TAILIEUCHUANTHAMKHAO@GMAIL.COM

Tài liệu chuẩn tham khảo Phát triển kênh bởi Ths Nguyễn Thanh Tú Đơn vị tài trợ / phát hành / chia sẻ học thuật : Nguyen Thanh Tu Group Hỗ trợ trực tuyến Fb www.facebook.com/DayKemQuyNhon Mobi/Zalo 0905779594

MỤC LỤC

PHẦN MỞ ĐẦU ....................................................................................................1 1. Lí do chọn đề tài .............................................................................................1 2. Giả thuyết khoa học ........................................................................................2 3. Mục đích của chuyên đề ..................................................................................2 4. Nhiệm vụ nghiên cứu ......................................................................................3 5. Phương pháp nghiên cứu .................................................................................3 6. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ...................................................................3 7. Kế hoạch nghiên cứu .......................................................................................3 PHẦN NỘI DUNG .................................................................................................4 1.1 Cơ sở lí luận về bài tập thực tiễn ......................................................................4 1.1.1 Khái niệm bài tập thực tiễn ........................................................................4 1.1.2. Tác dụng của bài tập thực tiễn trong dạy học và kiểm tra đánh giá của ...4 1.1.3. Phân loại ....................................................................................................5 1.1.4. Những lưu ý khi sử dụng bài tập thực tiễn ................................................5 1.2 Cơ sở lí luận về phát triển năng lực cho học sinh trong dạy học......................6 1.2.1 Dạy học phát triển năng lực .......................................................................6 1.2.2. Phương pháp dạy học ................................................................................7 1.2 .3 Phát triển năng lực trong kiểm tra, đánh giá ............................................8 1.2.4. Sử dụng bài tập thực tiễn trong dạy học và kiểm tra đánh giá ..................8 1.2.4.1. Mục đích của việc sử dụng bài tập thực tiễn trong dạy học ..............8 1.2.4.2. Các hình thức sử dụng bài tập thực tiễn trong dạy học và kiểm tra ..9 1.2.5 Các năng lực chuyên biệt cần đạt được của bộ môn vật lý ......................10 1.2.6 Các năng lực chuyên biệt cần đạt được khi sử dụng bài tập thực tiễn ....10 Chương 2: “Sử dụng bài tập thực tiễn theo hướng phát triển năng lực cho

11

2.1 Phân tích nội dung kiến thức chương “Cân bằng và chuyển động của .........11 2.1.1 Đặc điểm của chương ...............................................................................11 2.1.2 Nội dung cơ bản của chương ....................................................................11 2.2 Các bước cần thực hiện khi thiết kế dạy học theo hướng sử dụng bài tập . ...12 2.2.1 Xác định mục tiêu.....................................................................................12

2.2.2 Xác định một số vấn đề thực tiễn .............................................................13 2.3 Thiết kế dạy học và kiểm tra đánh giá theo hướng sử dụng bài tập

...........14

TÀI LIỆU THAM KHẢO ......................................................................................1

PHẦN I: MỞ ĐẦU I.1. Lí do chọn đề tài Nghị quyết Hội nghị Trung ương khóa XI về đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo xác định "Phương pháp giáo dục phổ thông phải phát huy tính tích cực, tự giác, chủ động, sáng tạo của học sinh; phù hợp với đặc điểm của từng lớp học, môn học; bồi dưỡng phương pháp tự học, khả năng làm việc theo nhóm; rèn luyện kĩ năng vận dụng kiến thức vào thực tiễn; tác động đến tình cảm, đem lại niềm vui, hứng thú học tập cho học sinh". Thực tiễn cuộc sống có vai trò vô cùng quan trọng trong phát triển khả năng nhận thức và nhân cách của học sinh. Biết được thực tiễn cuộc sống, trước mắt các em sẽ làm tốt các bài thi, bài kiểm tra có nội dung liên quan. Quan trọng hơn, bước đầu các em có sự quan tâm đến những vấn đề, sự kiện diễn ra trong thực tiễn xã hội, giúp các em có vốn sống ngay từ khi còn ngồi trên ghế nhà trường. Đó là phương pháp giáo dục tốt để các em từng bước hình thành và phát triển nhân cách bền vững sau này.

Vật lý là môn khoa học gắn liền với thực tiễn. Vật lý có vai trò quan trọng trong kĩ thuật và có nhiều ứng dụng trong đời sống của con người. Nó giúp con người hiểu biết về những bí ẩn của vũ trụ, giúp giải thích nhiều hiện tượng trong tự nhiên. Trong quá trình dạy học vật lý giáo viên phải dùng hệ thống bài tập để học sinh tiếp cận và vận dụng những kiến thức, định luật vào giải thích hiện tượng trong đời sống. Bài tập vật lý có vai trò đặc biệt quan trọng trong quá trình nhận thức của người học phát triển năng lực tư duy của người học, giúp người học ôn tập đào sâu, mở rộng kiến thức, rèn luyện kỹ năng, kỹ xảo… Bài tập vật lý có nhiều dạng trong đó dạng bài tập mà giúp cho người học dễ dàng nắm vững lý thuyết, định luật, định lý… và liên hệ với thực tế nhiều nhất đó là bài tập thực tiễn.

Tuy nhiên, bài tập thực tiễn vẫn không được sử dụng rộng rãi trong quá trình dạy học vật lý ở phổ thông. Đa số các giáo viên dạy chỉ quan tâm đến việc truyền thụ những lý thuyết, công thức cơ bản áp dụng vào tính toán, giải bài tập giúp học sinh trong quá trình thi cử. Hầu hết các giáo viên chưa thực sự quan

tâm đúng mức thường xuyên tới việc làm rõ mối liên hệ giữa vật lý học với thực tiễn cuộc sống . Hoặc nếu có liên hệ với thực tiễn thì chỉ đơn giản ở các phương pháp dạy học diễn giải thuyết trình truyền thống, điều đó ảnh hưởng không nhỏ tới việc các em học sinh vận dụng kiến thức đã học vào cuộc sống lao động, sản xuất, phát triển năng lực của học sinh một cách toàn diện.

Mặt khác,trong kiểm tra đánh giá, đa số còn mang tính truyền thống bằng cách đưa ra các câu hỏi mang tính lý thuyết, công thức mà vận dụng kiến thức trong thực tiễn, trong lao động sản xuất còn hạn chế.

Vì những lí do trên mà tôi lựa chọn đề tài: “Sử dụng bài tập thực tiễn trong dạy học, kiểm tra theo hướng phát triển năng lực học sinh chủ đề “cân bằng và chuyển động của vật rắn””. Tôi hi vọng đây là tài liệu tham khảo và với những kết quả bước đầu sẽ có nhiều giáo viên tích cực tham gia vào việc biên soạn các chủ đề và phương pháp dạy học đạt hiệu quả cao hơn.

I.2. Giả thuyết khoa học Học sinh lớp 10 là học sinh đầu cấp còn rất nhiều bỡ ngỡ về nội dung kiến thức học tập, cách tiếp cận bài giảng của thầy cô. Song học sinh lớp 10 mới bước vào bậc Trung học phổ thông có khả năng cập nhật, thích nghi với phương pháp học tập mới cũng thuận lợi hơn do các em đang háo hức, tìm tòi cái mới, muốn tìm hiểu mối liên quan giữa các hiện tượng thường gặp trong cuộc sống và kiến thức các em được học mà từ trước các em chưa thể giải quyết được. Nếu khai thác và sử dụng bài tập thực tiễn trong dạy học và kiểm tra đánh giá sẽ đem lại hiệu quả giáo dục cao hơn, tăng sức hút, tính ứng dụng của môn học, bài học thêm sinh động, tăng hiệu quả của việc dạy và học, góp phần phát triển tư duy, phát triển năng lực học sinh; đồng thời đáp ứng được yêu cầu đổi mới toàn diện của giáo dục trong các giai đoạn tiếp theo.

I.3. Mục đích của đề tài - Đáp ứng được yêu cầu đổi mới của ngành và các nhiệm vụ trọng tâm của năm học mà nhà trường và tổ nhóm chuyên môn đề ra.

- Giới thiệu một số giáo án, tài liệu kiểm tra đánh giá theo hướng phát triển năng lực của học sinh mà cá nhân tôi đã triển khai trong thời gian qua. Với một số kết quả đã đạt được của đề tài, tôi hi vọng đây cũng là nguồn cổ vũ đồng nghiệp cùng chung tay nghiên cứu, biên soạn nhiều giáo án đạt kết quả cao hơn.

- Giúp giáo viên sử dụng xây dựng lập luận để giải các dạng bài tập một cách hợp lý, khoa học hơn trong quá trình dạy học.

- Từ bài tập thực tiễn giúp học sinh rèn luyện kỹ năng vận dụng lý thuyết để giải thích các hiện tượng vật lý thường gặp trong tự nhiên phát triển năng lực tư duy, sáng tạo… cho học sinh.

- Chia sẻ đề tài này tôi mong được thêm nhiều ý kiến đóng góp quý báu của đồng nghiệp giúp tôi tích lũy nhiều kinh nghiệm hơn trong quá trình giảng dạy.

I.4. Nhiệm vụ nghiên cứu - Nghiên cứu cơ sở lý luận việc đổi mới chương trình giáo dục môn vật lý, phương pháp đổi mới dạy học và kiểm tra đánh giá theo định hướng phát triển năng lực cho học sinh.

- Nghiên cứu tổng quan tài liệu liên quan trong chương: “Cân bằng và chuyển động của vật rắn”.

- Xây dựng giáo án theo đầy đủ các bước và hệ thống bài tập thực tiễn phát huy tính tích cực, chủ động tư duy cho học sinh nhằm tăng hứng thú, say mê học tập bộ môn và phát triển năng lực chung và năng lực cần đạt được của bộ môn vật lý.

- Lựa chọn những bài tập có tính thực tiễn, phù hợp với nội dung và đối tượng dạy học.

- Thực nghiệm sư phạm, đánh giá kết quả, rút kinh nghiệm.

I.5. Phương pháp nghiên cứu - Phương pháp nghiên cứu, phân tích, tổng hợp.

- Phương pháp điều tra.

- Lấy ý kiến đóng góp, trao đổi, chia sẻ của đồng nghiệp.

- Thực nghiệm sư phạm.

I.6. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu -

Các

học

sinh

lớp

10

được

phân

công

giảng

dạy

(10A2,10A3,10A4,10A6,10A7)tại trường Trung học phổ thông Dương Quảng HàmVăn Giang –Hưng Yên.

- Chương trình vật lý 10 trung học phổ thông ban cơ bản.

I.7. Kế hoạch nghiên cứu - Kế hoạch thực hiện của đề tài: Đề tài được thử nghiệm, tổng kết, rút kinh nghiệm từ học kỳ I năm học 2015-2016 của tổ nhóm chuyên môn khi thực hiện tại các lớp 10 trường THPT Dương Quảng Hàm- Văn giang- Hưng Yên.

- Đề tài được tự tổng kết, rút kinh nghiệm vào tháng 4 năm 2016.

PHẦN II: NỘI DUNG II.1. Cơ sở lí luận II.1.1.Về sử dụng bài tập thực tiễn 1. Khái niệm bài tập thực tiễn Bài tập thực tiễn là loại bài tập được đưa ra với nhiều hình thức khác nhau: “Câu hỏi thực hành, câu hỏi để lĩnh hội, bài tập logic, bài tập miệng, câu hỏi định tính, câu hỏi kiểm tra…”. Đặc điểm của bài tập thực tiễn là nhấn mạnh về mặt bản chất của các hiện tượng đang khảo sát,hiện tượng quen thuộc tồn tại xung quanh con người.

2. Tác dụng của bài tập thực tiễn trong dạy học và kiểm tra đánh giá của môn vật lý Thông qua bài tập thực tiễn giúp cho học sinh rèn luyện khả năng tư duy logic, tiếp cận thực tiễn, rèn luyện kỹ năng, kỹ xảo, tạo điều kiện cho học sinh đào sâu và củng cố các kiến thức, phân tích hiện tượng, làm phát triển khả năng phán đoán, mơ ước sáng tạo, kỹ năng vận dụng những kiến thức lý thuyết để giải thích các hiện tượng trong tự nhiên, trong đời sống, trong kĩ thuật, mở rộng tầm mắt kĩ thuật của học sinh.

Bài tập thực tiễn rèn luyện kỹ năng vận dụng các kiến thức của học sinh vào thực tiễn . Để giải các bài tập thực tiễn học sinh phải vận dụng những kiến thức lý thuyết vào thực tiễn, điều đó giúp các em củng cố và khắc sâu kiến thức . Nhờ vậy kiến thức mà các em nắm được sẽ chính xác hơn, vững chắc hơn, có tính hệ thống hơn. Các bài tập thực tiễn cũng có thể sử dụng nghiên cứu kiến thức mới và hình thành tri thức vật lý mới, tức là nâng cao kiến thức vật lý cho học sinh.

Vì vậy việc thường xuyên giải bài tập thực tiễn sẽ góp phần đáng kể trau dồi kiến thức vật lý cho học sinh.

Trong quá trình giải quyết các tình huống cụ thể mà các bài tập đặt ra, học sinh phải sử dụng các thao tác tư duy như phân tích, tổng hợp, so sánh, khái quát hóa, trừu tượng hóa….Có thể nói bài tập thực tiễn là một phương tiện rất tốt để

rèn luyện tính kiên trì trong việc khắc phục những khó khăn trong cuộc sống của học sinh.

Bài tập thực tiễn còn là cơ hội để giáo viên đề cập đến những kiến thức mà trong giờ học lý thuyết chưa có điều kiện để đề cập, qua đó bổ sung kiến thức cho học sinh. Bài tập còn cung cấp cho học sinh những số liệu mới về phát minh, những ứng dụng… giúp học sinh hòa nhập với sự phát triển khoa học kỹ thuật của thời đại.

Do vậy việc khai thác và sử dụng bài tập mang tính thực tiễn trong quá trình dạy học và kiểm tra đánh giá cũng như trong học tập của học sinh cũng là vấn đề cần được giáo viên quan tâm.

3. Phân loại a. Bài tập thực tiễn định tính Bài tập thực tiễn định tính là những bài tập mà khi giải, học sinh không cần thực hiện các phép tính phức tạp hay chỉ sử dụng vài phép tính đơn giản có thể nhẩm được. Để giải được bài tập định tính học sinh phải thực hiện những phép suy luận logic trên cơ sở hiểu rõ bản chất của các khái niệm, định luật vật lý và nhận biết được những biểu hiện của chúng trong các trường hợp cụ thể.

Bài tập thực tiễn định tính là bài tập có thể đưa ra dưới dạng giải thích hiện tượng: cho biết một hiện tượng đã xảy ra, luôn xảy ra và giải thích nguyên nhân của nó. Nguyên nhân đó chính là những đặc tính của các định luật vật lý. Ưu điểm bài tập thực tiễn định tính: - Tạo điều kiện cho học sinh đào sâu, củng cố kiến thức, là phương tiện kiểm tra kiến thức và kỹ xảo thực hành của học sinh.

- Rèn luyện cho học sinh hiểu rõ bản chất vật lý của các hiện tượng và những quy luật của chúng, dạy cho học sinh biết áp dụng những quy luật, kiến thức vào thực tiễn đời sống và lao động, sản xuất.

- Có tác dụng tăng khả năng hứng thú đối với môn học, tạo điều kiện phát triển óc quan sát, khả năng phân tích, tổng hợp của học sinh nhờ đưa lý thuyết

các định luật,quy tắc vật lý vào đời sống xung quanh phát triển khả năng phán đoán, mơ ước, sáng tạo…

- Đây là phương tiện tốt nhất phát triển tư duy cho học sinh do phương pháp giải những bài tập này bao gồm những suy luận logic dựa trên những kiến thức vật lý mà các em đã học, những kinh nghiệm của học sinh có được trong đời sống hàng ngày. b. Bài tập thực tiễn định lượng Bài tập thực tiễn định lượng là những bài tập muốn giải được yêu cầu học sinh phải thực hiện một loạt các phép tính để tìm quy luật mối liên hệ giữa các đại lượng vật lý.

Các bài tập thực tiễn định lượng đề cập đến những số liệu liên quan trực tiếp tới đối tượng có trong đời sống, kĩ thuật.

Trong quá trình dạy học giáo viên có thể sử dụng loại bài tập thực tiễn định lượng tùy vào từng trường hợp, có thể sau khi học xong một định luật, một định lý nào đó thì có thể cho học sinh áp dụng vào để phân tích và giải thích hoặc có thể sử dụng bài tập này để đặt vấn đề cho học sinh tìm hiểu kiến thức mới. Ưu điểm của bài tập thực tiễn định lượng: - Rèn luyện tính cẩn thận trong tính toán, phát triển tư duy cho học sinh về mặt toán học.

- Giúp học sinh chú ý phân tích nội dung vật lý, ứng dụng của bài tập tính toán.

- Giúp học sinh hiểu được mối liên hệ giữa các kiến thức đã học với các số liệu trong thực tế….

4. Những lưu ý khi sử dụng bài tập thực tiễn Để phát huy tác dụng của bài tập thực tiễn, khi sử dụng loại bài tập này trong dạy học, giáo viên cần: - Căn cứ vào nội dung kiến thức mà học sinh cần nắm trong một đơn vị kiến thức, một chuyên đề dạy học hay một tiết học, tùy vào điều kiện cụ thể của lớp học, thời gian cho phép cũng như khả năng học tập của học sinh để lượng

hóa mục tiêu về kiến thức, kĩ năng và thái độ, từ đó lựa chọn các bài tập thực tiễn cho phù hợp.

- Các câu hỏi, bài tập có nhiều phương án trả lời để kích thích tư duy, tính tò mò của học sinh.

- Hướng dẫn học sinh nhận xét về phương án giải, rút ra kết luận, khái quát hóa để bổ sung. Hoàn thiện kiến thức, đề xuất ý kiến, vận dụng trong cuộc sống.

- Bài tập thực tiễn phải có tác dụng giáo dục tư tưởng, đạo đức, thế giới quan khoa học cho học sinh ở từng bài học, từng chuyên đề.

- Giáo viên phải xác định những ứng dụng kỹ thuật của từng bài cũng như những ứng dụng của vật lý trong cuộc sống để xây dựng hệ thống bài tập.

Bên cạnh đó, trong quá trình giảng dạy, giáo viên cần chú ý những nguyên tắc sau: - Kết hợp, sử dụng trong các phương pháp dạy học hợp lý.

- Nội dung bài tập phải có khả năng thực hiện, phù hợp với hoàn cảnh thực tế.

- Không lạm dụng quá nhiều, số lượng hơn chất lượng.

- Những ứng dụng đưa ra hấp dẫn, có chọn lọc, đảm bảo tính chính xác, khoa học, phù hợp với trình độ của học sinh.

- Mang tính phổ biến, thời sự.

II.1.2. Về dạy học 1. Dạy học phát triển năng lực Ở nước ta, từ năm học 2011-2012, Bộ giáo dục đào tạo triển khai hoạt động nghiên cứu khoa học của học sinhtrung học cơ sở và trung học phổ thông và tổ chức Cuộc thi khoa học, kỹ thuật cấp quốc gia dành cho học sinh trung học( VSEF) và cử học sinh tham dự Cuộc thi khoa học, kỹ thuật quốc tế (Intel ISES) và các cuộc thi hội trợ, triển lãm quốc tế về sáng tạo khoa học kỹ thuật. Cuộc thi vận dụng kiến thức liên môn để giải quyết tình huống thực tiễn dành cho học sinh trung học được tổ chức từ năm 2012-2013 đến nay, thu hút hàng trăm ngàn học sinh tham gia; các dự án của học sinh được tham dự thi và chia sẻ qua

internet đã thúc đẩy học sinh vận dụng kiến thức trong nhà trường vào giải quyết các vấn đề nảy sinh trong thực tế, tăng cường khả năng tự học, tự nghiên cứu của học sinh.

Vấn đề dạy học trong các nhà trường hiện nay cần phải có sự đổi mới theo hướng, gắn lý thuyết sách vở với thực tiễn đời sống, hướng cho học sinh biết quan tâm đến xã hội, để các em có những đồng cảm, chia sẻ và bày tỏ cảm xúc của mình. Việc học sinh tiếp thu tốt các kiến thức trong nhà trường thôi cũng chưa đủ mà phải giúp các em cập nhật thường xuyên những vấn đề, sự việc, hiện tượng đang diễn ra trong cuộc sống hôm nay. Giáo viên phải là người trung tâm trong việc cung cấp thông tin và định hướng thông tin khi đứng trên bục giảng để học sinh nắm bắt chuyển hóa những thông tin trong xã hội thành nhận thức, tình cảm và hành động của mình. Để làm được điều này, đòi hỏi người giáo viên ngoài việc bồi dưỡng nâng cao năng lực soạn giảng, kỹ năng đứng lớp, cần phải thường xuyên nghe đài, xem tivi, đọc sách báo gần gũi với đời sống của nhân dân để am hiểu, nắm bắt tình hình mới tích lũy được vốn kiến thức và một số hiện tượng, sự kiện ngoài sách vở.

2. Phương pháp dạy học Phương pháp dạy học theo quan điểm phát triển năng lực không chỉ chú ý tích cực hoá học sinh về hoạt động trí tuệ mà còn chú ý rèn luyện năng lực giải quyết vấn đề gắn với những tình huống của cuộc sống và nghề nghiệp, đồng thời gắn hoạt động trí tuệ với hoạt động thực hành, thực tiễn. Tăng cường việc học tập trong nhóm, đổi mới quan hệ giáo viên- học sinh theo hướng cộng tác có ý nghĩa quan trọng nhằm phát triển năng lực xã hội. Bên cạnh việc học tập những tri thức và kỹ năng riêng lẻ của các môn học chuyên môn cần bổ sung các chủ đề học tập phức hợp nhằm phát triển năng lực giải quyết các vấn đề phức hợp.

Những định hướng chung, tổng quát về đổi mới phương pháp dạy học các môn học thuộc chương trình giáo dục định hướng phát triển năng lực là:

* Phải phát huy tính tích cực, tự giác, chủ động của người học, hình thành và phát triểnnăng lực tự học (sử dụng sách giáo khoa, nghe, ghi chép, tìm kiếm thông tin,...), trên cơ sở đó trau dồi các phẩm chất linh hoạt, độc lập, sáng tạo của tư duy. * Có thể chọn lựa một cách linh hoạt các phương pháp chung và phương pháp đặc thù của môn học để thực hiện. Tuy nhiên, dù sử dụng bất kỳ phương pháp nào cũng phải đảm bảo được nguyên tắc “Học sinh tự mình hoàn thành nhiệm vụ nhận thức với sự tổ chức, hướng dẫn của giáo viên”. * Việc sử dụng phương pháp dạy học gắn chặt với các hình thức tổ chức dạy học. Cần chuẩn bị tốt về phương pháp đối với các giờ thực hành để đảm bảo yêu cầu rèn luyện kỹ năng thực hành, vận dụng kiến thức vào thực tiễn, nâng cao hứng thú cho người học. * Cần sử dụng đủ và hiệu quả các thiết bị dạy học môn học tối thiểu đã qui định. Có thể sử dụng các đồ dùng dạy học tự làm nếu xét thấy cần thiết với nội dung học và phù hợp với đối tượng học sinh. Tích cực vận dụng công nghệ thông tin trong dạy học.

Như vậy dạy học theo hướng phát triển năng lực là phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo của người học, hướng tới việc hoạt động hóa, tích cực hóa hoạt động nhận thức của người học, tức là tập kết vào phát huy tính tích cực của người học chứ không phải là tập kết vào phát huy tính tích cực của người dạy, tuy nhiên để dạy học theo phương pháp tích cực thì thầy giáo phải nỗ lực nhiều so với dạy theo phương pháp thụ động. Phương pháp dạy học phát triển năng lực nhấn mạnh việc lấy hoạt động học làm trung tâm của quá trình dạy học, nghĩa là nhấn mạnh hoạt động họcvà vai trò của học sinh trong quá trình dạy học, khác với cách tiếp cận truyền thống lâu nay là nhấn mạnh hoạt động dạy và vai trò của giáo viên. Mặc dù có thể được thể hiện qua nhiều phương pháp khác

nhau,nhưng nhìn chung việc đổi mới phương pháp dạy học của giáo viên được thể hiện qua bốn đăc trưng cơ bản : - Dạy học thông qua tổ chức liên tiếp các hoạt động học tập, từ đó giúp học sinh tự khám phá những điều chưa biết.

- Chú trọng rèn luyện phương pháp tự học.

- Tăng cường học tập cá thể phối hợp với học tập hợp tác.

- Kết hợp đánh giá của thầy với tự đánh giá của trò. Để đạt được hiệu quả cao trong việc áp dụng các biện pháp dạy học phát triển năng lực, tôi đã khai thác và sử dụng bài tập thực tiễn. Bài tập thực tiễn được sử dụng trong các hình thức tổ chức dạy học: học cá nhân, học nhóm; học trong lớp, học ở ngoài lớp...Tuỳ theo mục tiêu, nội dung, đối tượng và điều kiện cụ thể mà có những hình thức tổ chức thích hợp .

II.1.3 Về kiểm tra, đánh giá Định hướng chung trong đánh giá kết quả học tập của học sinh là phải xây dựng đề thi, kiểm tra theo ma trận, chỉ đạo việc ra các câu hỏi trắc nghiệm khách quan nhiều lựa chọn thay vì chỉ có các câu hỏi 1 lựa chọn đúng như trước đây. Để đạt được mục tiêu trên, trong kiểm tra đánh giá phải xây dựng các đề thi, đề kiểm tra theo ma trận. Các đề thi, đề kiểm tra bao gồm các loại câu hỏi, bài tập theo 4 mức độ yêu cầu: - Nhận biết: học sinh nhận biết, nhắc lại, mô tả đúng kiến thức,kĩ năng đã học khi được yêu cầu.

- Thông hiểu: học sinh diễn đạt đúng kiến thức hoặc mô tả đúng kĩ năng đã học bằng ngôn ngữ theo cách của riêng mình, có thể thêm các hoạt động phân tích, giải thích, so sánh; áp dụng trực tiếp(làm theo mẫu) kiến thức, kĩ năng đã biết để giải quyết các tình huống, vấn đề trong học tập.

- Vận dụng: học sinh kết nối và sắp xếp lại các kiến thức kĩ năng đã học để giải quyết thành công tình huống, vấn đề mới, không giống với những tình huống, vấn đề tương tự như những tình huống, vấn đề đã học.

- Vận dụng cao: học sinh vận dụng được các kiến thức, kĩ năng để giải quyết các tình huống, vấn đề mới, không giống với những tình huống, vấn đề đã học, đã được giáo viên hướng dẫn; đưa ra những phản hồi hợp lí trước một tình huống, vấn đề mới trong học tập hoặc trong cuộc sống.

Căn cứ vào mức độ phát triển năng lực của học sinh ở từng học kì và từng khối lớp, giáo viên và nhà trường xác định tỷ lệ câu hỏi, bài tập theo 4 mức độ yêu cầu trong các bài kiểm tra trên nguyên tắc đảm bào sự phù hợp với đối tượng học sinh và tăng dần tỷ lệ các câu hỏi và bài tâp ở mức độ yêu cầu vận dụng, vận dụng cao.

II.1.4. Sử dụng bài tập thực tiễn trong dạy học và kiểm tra đánh giá 1. Mục đích của việc sử dụng bài tập thực tiễn trong dạy học Bài tập thực tiễn được sử dụng trong quá trình dạy học và kiểm tra đánh giá với các mục đích: - Hình thành nhân cách nghiên cứu khoa học đảm bảo tính tự lực của học sính, tính hấp dẫn của môn học, khơi dậy tiềm năng sáng tạo, kích thích hứng thú học tập, phát triển năng lực cho học sinh.

- Rèn luyện khả năng vận dụng kiến thức lí thuyết để giải quyết một vấn đề thực tiễn một cách sinh động và có hiệu quả. Trong khi giải bài tập đòi hỏi phải biết cách vận dụng một cách tổng hợp các kiến thức đã học giúp học sinh ghi nhớ và hiểu vững chắc kiến thức đó. Bài tập thực tiễn còn rèn luyện kĩ năng giải bài tập cơ bản, từng bước tạo cho học sinh trực giác nhạy bén đối với các hiện tượng vật lý.

2. Các hình thức sử dụng bài tập thực tiễn trong dạy học và kiểm tra đánh giá - Bài tập thực tiễn kết hợp cùng với phương pháp dạy học theo định hướng phát triển năng lực của học sinh : + Phương pháp dạy học theo trạm: sử dụng bài tập thực tiễn trong các phiếu học tập của các trạm.

+ Phương pháp dạy học nghiên cứu tình huống: Đưa ra các tình huống qua bài tập thực tiễn. + Phương pháp học dựa trên sự tìm tòi, khám phá khoa học: Đặt ra các câu hỏi khoa học bằng bài tập thực tiễn. + Phương pháp dạy học khám phá: Dùng bài tập thực tiễn để đặt ra những câu hỏi về một sự kiện vật lý, để mô tả các hiện tượng tự nhiên… + Phương pháp dạy học dự án:dùng bài tập thực tiễn dưới dạng các câu hỏi định hướng.

- Bài tập thực tiễn có thể được sử dụng ở tất cả các giai đoạn của quá trình dạy học: + Đề xuất vấn đề nghiên cứu: + Hình thành kiến thức kĩ năng mới. + Liên hệ thực tế. + Củng cố kiến thức, kĩ năng đã thu được + Kiểm tra, đánh giá kiến thức, kĩ năng của học sinh.

- Bài tập thực tiễn có thể làm trên lớp, ở nhà hay trong các chương trình nội khóa, ngoại khóa.

- Dạy học tích hợp.

II.2. Cơ sở thực tiễn Vật lý là một môn khoa học tự nhiên gắn liền với cuộc sống sinh hoạt của con người đồng thời góp phần vào sự phát triển của khoa học và công nghệ.

Những kiến thức vật lý luôn được áp dụng trong những hoạt động của con người. Ở đâu đâu cũng có sự hiện diện của vật lý, dựa trên những nguyên lí, những định luật con người có thể phát minh, tìm tòi, khám phá.

Những ứng

dụng của vật lý rất nhiều, không kể ra hết được. Từ các công viêc đơn giản trong cuộc sống hàng ngày: đưa hàng hóa lên cao, gánh hàng hóa hay đơn giản như mở lắp chai bia là những ví dụ điển hình cho quy tắc đòn bẩy. Đến các ứng dụng hiện đại: Máy tính mà chúng ta đang sử dụng từ con chuột, bàn phím, loa, màn hình,… đều là thành quả của ác nghiên cứu trong vật lý (tất nhiên ở đây

chưa kể đến sự đóng góp của các lĩnh vực khác như toán học, hóa học,…). Tất cả các hiện tượng, ứng dụng khoa học kỹ thuật, trong các nghành nghề đều thể hiện lần lượt trong các lĩnh vực vật lý: điện và điện tử, quang học, nhiệt học…. trong vật lý.

Ngay ở bậc trung học phổ thông, vấn đề giảng dạy để làm sao gắn với thực tiễn và đưa những vấn đề đã học để giải quyết các vấn đề thực tiễn, để học sinh thấy rõ sự liên hệ của kiến thức đã học với thực tiễn. Từ đó, học sinh hiểu được ý nghĩa của bài học, các định luật vật lý và vận dụng chúng một cách dễ dàng.

Tuy nhiên, trong thực tế quá trình giảng dạy, đa số giáo viên chỉ cung cấp và giảng dạy theo kiến thức sách giáo khoa đế đảm bảo đủ, đúng nội dung và đúng thời gian quy định. Chính vì thế, học sinh đôi lúc không biết học các kiến thức đó để làm gì. Để phần nào đáp ứng nhu cầu đổi mới nội dung, phương pháp giảng dạy, kiểm tra đánh giá môn vật lý theo định hướng phát triển năng lực của học sinh, tôi quyết định chọn đề tài: “Sử dụng bài tập thực tiễn trong dạy học, kiểm tra theo hướng phát triển năng lực học sinh chủ đề “cân bằng và chuyển động của vật rắn””. Với mong muốn được góp một phần nhỏ bé của mình vào sự nghiên cứu và vận dụng vật lý vào thực tiễn trong giảng dạy vật lý trung học phổ thông.

Thực tế nhiều trường trung học phổ thông trong giai đoạn thử nghiệm các phương pháp dạy học và kiểm tra đánh giá theo định hướng phát triển năng lực của học sinh. Song cá nhân tôi nhận thấy, để quá trình đổi mới này đạt hiệu quả cao cần có sự thống nhất về yêu cầu, nội dung chương trình và tài liệu phục vụ cho công tác giảng dạy của giáo viên.

II.3. Nghiên cứu tổng quan tài liệu liên quan Hiện nay việc đổi mới dạy học và kiểm tra, đánh giá theo hướng phát triển năng lực của học sinh bắt đầu được triển khai rộng rãi ở nhiều trường song những tài liệu mẫu còn rất ít, chủ yếu là các tài liệu tập huấn, các văn bản hướng dẫn của Bộ giáo dục, sở giáo dục ở địa phương và của các trường trung học phổ thông. Kiến thức liên môn, bài tập liên quan đến bài học rất nhiều và phong phú

nên việc chuẩn bị, sử dụng bài tập thực tiễn trong giảng dạy cần có sự chọn lọc và tinh giảng tránh loãng kiến thức cần nắm vững và sa đà vào những nội dung không trọng tâm.

Các tài liệu cần nghiên cứu và tham khảo khi chuẩn bị là chuẩn kiến thức kĩ năng, các tài liệu tập huấn của Bộ giáo dục, sở và bảng mô tả các năng lực cần đạt, sách giáo khoa, sách bài tập vật lý, các sách tham khảo như chìa khóa vàng, tuyển tập câu hỏi định tính, hỏi đáp vật lý…Ngoài ra còn có nguồn tài liệu không thể không nhắc đến chính là mạng internet, các bài giảng thử nghiệm theo hướng phát triển năng lực của đồng nghiệp và chính những thông tin, những vấn đề trong cuộc sống mà học sinh đã rút ra từ các bài học.

II.4. Các năng lực chuyên biệt cần đạt được II.4.1 Các năng lực chuyên biệt cần đạt được của bộ môn vật lý Một số phẩm chất cần hình thành và phát triển cho học sinh trong dạy học bộ môn vật lý: - Nhân ái và khoan dung.

- Làm chủ bản thân.

- Thực hiện nghĩa vụ học sinh.

Một số năng lực cần hình thành và phát triển cho học sinh trong dạy học: - Tự học, sáng tạo, phát hiện và giải quyết vấn đề.

- Giao tiếp và hợp tác.

- Năng lực sử dụng công nghệ thông tin và truyền thông.

II.4.2 Các năng lực chuyên biệt cần đạt được khi sử dụng bài tập thực tiễn -Phát triển năng lực nhận thức, giáo dục tư tưởng đạo đức và nhân cách, giáo dục kĩ thuật tổng hợp cho học sinh.

- Giáo dục tư tưởng, đạo đức và nhân cách cho học sinh việc giải bài tập thực tiễn giúp học sinh rèn luyện nhiều phẩm chất tâm lí quan trọng như sự kiên trì, nhẫn nại, ý chí vượt khó, tính cẩn trọng tỉ mỉ, tính có kế hoạch trong hoạt động nhận thức.

- Giáo dục kĩ thuật tổng hợp và hướng nghiệp.

II.5. Sử dụng bài tập thực tiễn trong dạy học chủ đề:“ Cân bằng và chuyển động của vật rắn”.

II.5.1. Phân tích nội dung kiến thức 1. Đặc điểm của chủ đề Chủ đềkhảo sát các điều kiện cân bằng của vật rắn cùng một số đặc điểm của chuyển động tịnh tiến và chuyển động quay quanh một trục cố định của vật rắn, các dạng cân bằng dựa trên cơ sở của động lực học có thể phân tích các lực tác dụng lên các điểm trong một thời gian nào đó làm cho vật rắn có thể chuyển động tịnh tiến, cân bằng hay chuyển động quay. Các dạng cân bằng và cân bằng của vật rắn được ứng dụng rất nhiều trong đời sống và những hiện tượng của tự nhiên. Những ứng dụng trong sản xuất sao cho có lợi về công, những trường hợp tiết kiệm được lực, dùng lực nhỏ để nâng vật nặng nhờ cánh tay đòn, những trường hợp làm sao để đảm bảo an toàn giao thông trong nghề nghiệp….

Nhìn chung, kiến thức phần này rất quan trọng và cũng tương đối khó đối với học sinh. Có thể nói nó là nến tảng rất quan trọng để đưa kiến thức từ sách vở vào thực tiễn, nhưng hầu như khi dạy kiến thức phần này, hầu hết các tiết học thông thường giáo viên giảng dạy để đáp ứng nhu cầu trang bị kiến thức về các quy tắc, định luật và các kiến thức về lực cho học sinh còn những ứng dụng thì được đề cập đến rất hạn chế.

Thông qua các bài tập thực tiễn, bản chất tự nhiên vốn có của sự vật cũng như hành động quen thuộc của người kéo co, người học võ, người gánh hàng hóa, sự lắc lư của con lật đật….có thế tái hiện một cách sinh động, trên cơ sở đó giúp học sinh tính toán các đại lượng cần thiết giúp học sinh có cái nhìn khách quan hơn về lực tạo hứng thú học, khả năng phán đoán, đào sâu, phân tích hiện tượng, phát triển năng lực, hình thành kinh nghiệm thực tiễn cho học sinh khi học chương này.

2. Nội dung cơ bản của chủ đề.

- Cân bằng của một vật chịu tác dụng của hai lực và của ba lực không song song.

- Quy tắc hợp lực song song cùng chiều.

- Các dạng cân bằng.Cân bằng của một vật có mặt chân đế.

- Cân bằng của một vật có trục quay cố định. Mô men lực .

- Chuyển động tịnh tiến của vật rắn. Chuyển động quay của vật rắn quanh một trục cố định.

- Ngẫu lực.

II.5.2. Các bước cần thực hiện khi thiết kế dạy học theo hướng sử dụng bài tập thực tiễn phát triển năng lực cho học sinh.

1. Xác định mục tiêu a. Mục tiêu kiến thức - Nêu được định nghĩa của vật rắn và giá của lực.

- Phát biểu được quy tắc tổng hợp hai lực có giá đồng quy.

- Phát biểu được điều kiện cân bằng của một vật chịu tác dụng của hai lực và của ba lực không song song.

- Nêu được các dạng cân bằng. Đặc điểm của các dạng cân bằng.

- Nêu được định nghĩa mặt chân đế. Điều kiện cân bằng của một vật có mặt chân đế. Mức vững vàng của cân bằng.

- Phát biểu được định nghĩa mômen lực, điều kiện cân bằng của vật rắn có trục quay cố định. (Quy tắc mômen lực).

- Phát biểu được định nghĩa ngẫu lực, lấy được ví dụ.

- Viết được công thức tính và nêu được đặc điểm mômen của ngẫu lực. b. Mục tiêu kỹ năng Trong quá trình cũng như sau khi học một chuyên đề, học sinh sẽ được rèn luyện những kỹ năng cần thiết cho việc học tập kiến thức thực tại và nó cũng góp phần hình thành kỹ năng trong quá trình học tập ở những mức độ cao hơn và trong cuộc sống của bản thân học sinh như: - Vận dụng kiến thức đã học vào thực tiễn cuộc sống một cách linh hoạt các vấn đềvề cân bằng của các vật. Bước đầu giải thích được các vấn đề trong xây dựng (dùng dây dọi), về lao động chở vật liệu, về việc chở hàng hóa của ô tô,

giải thích hoạt động hay thậm trí tự chế tạo được con lật đật…. một cách khoa học, đồng thời thấy được tầm quan trọng của khoa học trong đời sống qua việc vận dụng cũng như phát minh giúp cho con người đỡ vất vả hơn trong cuộc sống, trong lao động.

- Vận dụng kiến thức đã học để giải các bài tập về cân bằng của một vật chịu tác dụng của hai lực và của ba lực không song song, cân bằng của một vật có trục quay cố định, mômen lực, các dạng cân bằng của một vật có mặt chân đế.

- Thu thập thông tin từ các nguồn, khả năng tìm hiểu thực tế, sưu tầm tài liệu, khai thác trên tất cả các phương tiện thông tin đại chúng như mạng internet, sách, báo.

- Xử lý thông tin, phân tích, so sánh, tổng hợp, suy luận, khái quát hóa,… để rút ra kết luận.

- Truyền đạt thông tin, thảo luận nhóm, báo cáo kết quả thực hiện.

- Bước đầu hình thành khả năng làm việc tập thể. c. Thái độ - Tạo hứng thú trong học tập môn vật lý, đồng thời yêu thích, say mê khoa học qua việc biết được ý nghĩa thực tiễn của kiến thức, những ứng dụng của vật lý học trong đời sống, giảm bớt những căng thẳng trong học tập làm môn học trở nên gần gũi và dễ học hơn.

- Sẵn sàng áp dụng kiến thức đã học vào thực tiễn.

- Tác phong làm việc nghiêm túc, khoa học, trung thực, khách quan.

- Tinh thần hợp tác trong học tập, có ý thức và tinh thần trách nhiệm, luôn nỗ lực hoàn thành nhiệm vụ, đồng thời có thái độ chia sẻ cũng như học hỏi ở mọi người xung quanh trong quá trình học tập cũng như lao động.

2. Xác định một số vấn đề thực tiễn Dựa vào mục tiêu, nội dung kiến thức của chương và sự ứng dụng của các kiến thức của chương để xác định các vấn đề thực tiễn phù hợp với khả năng,

nhận thức, trình độ vận dụng kiến thức của học sinh, nên tôi chỉ đưa ra vấn đề trong các bài tập để học sinh giải quyết như sau: Vấn đề 1:Tìm hiểu vấn đề trong xây dựng : quy tắc dây dọi, cách dùng xe cút cít (xe rùa) để chở vật liệu.

Vấn đề 2: Ứng dụng đòn bẩy trong lao động, sản xuất: máy bơm nước bằng tay, búa đinh, tìm hiểu về việc gánh khiêng các vật, nguyên tắc hoạt động của cân đòn.

Vấn đề 3: An toàn giao thông đối với xe tải chở hàng hóa.

Vấn đề 4: Quan sát, phân tích giải thích hiện tượng kéo co và một số các hiện tượng khác liên quan.

Vấn đề 5: Tìm hiểu việc ảnh hưởng của sự cân bằng của các vật, các vấn đề chưa biết xung quanh việc giữ thăng bằng của diễn viên xiếc, chế tạo đồ chơi con lật đật, con chim, con chuồn chuồn đậu trên cành cây.

Vấn đề 6: Tìm hiểu các hoạt động vặn vòi nước, lái xe ô tô, xe máy Vấn đề 7: Ứng dụng của chuyển động của một vật có trục quay cố định: ròng rọc, hoạt động cửa cuốn, thang máy….

II.5.3.Thiết kế dạy học và kiểm tra đánh giá theo hướng sử dụng bài tập thực tiễn phát triển năng lực cho học sinh qua một số chuyên đề.

A. CHUYÊN ĐỀ 1: CÂN BẰNG CỦA MỘT VẬT CHỊU TÁC DỤNG CỦA HAI LỰC VÀ CỦA BA LỰC KHÔNG SONG SONG. CÁC DẠNG CÂN BẰNG. I. Nội dung chuyên đề: 1. Nội dung 1: Cân bằng của một vật chịu tác dụng của hai lực - Điều kiện cân bằng - Cách xác định trọng tâm của một vật phẳng mỏng đối xứng 2. Nội dung 2: Cân bằng của một vật chịu tác dụng của ba lực không song song - Quy tắc tổng hợp hai lực có giá đồng quy.

- Điều kiện cân bằng của một vật chịu tác dụng của ba lực không song song.

3. Nội dung 3: Các dạng cân bằng. Cân bằng của một vật có mặt chân đế.

- Các dạng cân bằng. Đặc điểm của các dạng cân bằng.

- Mặt chân đế. Điều kiên cân bằng của một vật có mặt chân đế. Mức vững vàng của cân bằng.

II. Thời lượng: 90 phút III. Mục tiêu.

1. Kiến thức - Nêu được định nghĩa của vật rắn và giá của lực.

- Phát biểu được quy tắc tổng hợp hai lực có giá đồng quy.

- Phát biểu được điều kiện cân bằng của một vật chịu tác dụng của hai lực và của ba lực không song song.

- Phân biệt được các dạng cân bằng: bền, không bền, phiếm định.

- Nêu được định nghĩa mặt chân đế. Điều kiện cân bằng của một vật có mặt chân đế. Mức vững vàng của cân bằng.

2. Kĩ năng - Xác định được trọng tâm của một vật mỏng, phẳng bằng phương pháp thực nghiệm.

- Vận dụng được điều kiện cân bằng và quy tắc tổng hợp hai lực có giá đồng quy để giải các bài tập liên quan.

- Xác định được dạng cân bằng của vật.

- Xác định được mặt chân đế của một vật trên mặt phẳng đỡ.

- Vân dụng được điều kiện cân bằng của một vật có mặt chân đế trong việc giải các bài tập. Biết cách làm tăng mức vững vàng của vật.

3. Thái độ .

- Có thái độ hợp tác học tập , tinh thần làm việc theo nhóm.

- Thấy được tính thực tiễn và tầm quan trọng của kiến thức.

4. Định hướng các năng lực được hình thành

- Năng lực sử dụng kiến thức: + Học sinh trình bày được kiến thức về sự cân bằng của vật rắn chịu tác dụng của hai lực và ba lực không song song. + Học sinh trình bày được mối quan hệ giữa các kiến thức vật lý: từ điều kiên cân bằng của vật chịu tác dụng của hai lực suy ra được điều kiện cân bằng của vật rắn chịu tác dụng của ba lực không song song…Từ đặc điểm của các dạng cân bằng suy ra được mức vững vàng của cân bằng…. + Sử dụng được kiến thức vật lý để thực hiện các nhiệm vụ học tập: tiến hành thí nghiệm, đo lực…. + Vận dụng ( Giải thích, dự đoán, tính toán, đề ra giải pháp,..) kiến thức vật lý vào các tình huống thực tiễn.

- Năng lực về phương pháp: + Đặt ra những câu hỏi về sự kiện vật lý. + Mô tả được các hiện tượng tự nhiên bằng ngôn ngữ vật lý và chỉ ra được các quy luật vật lý trong các hiện tượng đó: Hiện tượng cân bằng trong tự nhiên, trong thực tiễn cuộc sống… + Thu thập, đánh giá, lựa chọn và xử lý thông tin từ các nguồn khác nhau để giải quyết vấn đề trong học tập vật lý. + Lựa chọn và sử dụng các công cụ toán học phù hợp trong học tập vật lý. + Chỉ ra được các điều kiện xảy ra của hiện tượng vật lý. + Đề xuất được giả thiết, suy ra các hệ quả có thể kiểm tra được. + Xác định mục đích, đề xuất phương án, lắp ráp, tiến hành xử lý kết quả thí nghiệm và rút ra nhận xét: Thực hiện thí nghiệm về điều kiện cân bằng của vật rắn chịu tác dụng của hai lực và ba lực không song, thí nghiệm nhận biết các dạng cân bằng. + Biện luận tính đúng đắn của kết quả thí nghiệm và tính đúng đắn các kết luận được khái quát hóa.

- Năng lực trao đổi thông tin:

+ Trao đổi kiến thức và ứng dụng vật lý bằng ngôn ngữ vật lý và các cách diễn tả đặc thù của vật lý: Trao đổi với các thành viên trong nhóm về điều kiện cân bằng của vật rắn chịu tác dụng của hai lực và ba lực không song song, về cách tiến hành thí nghiệm, về cách giải quyết các vấn đề trong thực tiễn liên quan đến bài học…. + Phân biệt được những mô tả các hiện tượng tự nhiên bằng ngôn ngữ đời sống và ngôn ngữ vật lý chuyên ngành. + Mô tả được cấu tạo và nguyên tắc hoạt động của các thiết bị kĩ thuật công nghệ. + Ghi lại được các kết quả từ các hoạt động học tập vật lý của mình (nghe giảng, tìm kiếm thông tin, thí nghiệm, làm việc nhóm….) + Trình bày được các kết quả học tập vật lý.

- Năng lực cá thể: + Xác định được trình độ hiện có về kiến thức, kĩ năng, thái độ của cá nhân trong học tập vật lý. + Sử dụng được kiến thức vật lý để đánh giá và cảnh báo mức độ an toàn của thí nghiệm và của các vấn đề trong cuộc sống và các công nghệ hiện đại. + Nhận biết được ảnh hưởng của vật lý lên các mối quan hệ và xã hội.

IV. Xây dựng bảng mô tả các yêu cầu và biên soạn câu hỏi/ bài tập thực tiễn trong dạy học và kiểm tra đánh giá của tiết dạy NỘI DUNG

MỨC ĐỘ

Cân bằng

Nhận biết - Nêu được

Thông hiểu - Phân biệt

Vận dụng - Vận dụng

Vận dụng cao - Xác định được

của vật

định nghĩa

được giá và

điều kiện

trọng tâm của

rắn chịu

vật rắn và

phương của

cân bằng của các vật rắn có

tác dụng

giá của lực.

lực.

vật rắn dưới

dạng hình học

của hai

Phát biểu

- Đề xuất được

tác dụng của

đối xứng, xác

lực. Trọng

được điều

phương án thí

hai lực để

định trọng tâm

tâm

kiện cân

nghiệm để tìm

tìm phương

của một số vật

bằng của

điều kiện cân

pháp xác

mỏng, phẳng,

một vật rắn

bằng của vật

định đường

đồng chất trong

chịu tác

rắn dưới tác

thẳng đứng,

thực tế( thước

dụng của hai dụng của hai

xác định

kẻ)

lực( khi

lực.

trọng tâm

- giải thích được

không có

- Phân biệt sự

của vật rắn,

một số các hiện

chuyển

giống và khác

điều kiện

tượng liên quan

động quay).

nhau giữa điều

cân bằng của đến cân bằng

- Nhận biết

kiện cân bầng

một vật trên

được trọng

của vật rắn với

giá đỡ nằm

tâm của vật

điều kiện cân

ngang.

rắn là gì?

bằng của chất

- Vận dụng

- Nhận biết

điểm.

kiến thức và

được các vật

cân bằng của

phẳng,

vật rắn để

mỏng, có

giải một số

dạng hình

bài tập đơn

học đối

giản liên

xứng.

quan.

Cân bằng

- Phát biểu

của vật

- Biết được tác

trong thực tiễn.

- Xác định,

- Vận dụng điều

được quy tắc dụng của vật

biểu diễn

kiện cân bằng

rắn chịu

hợp hai lực

rắn có thay đổi

được các lực của vật rắn và

tác dụng

có giá đồng

hay không nếu

tác dụng lên

của ba lực

quy.

trượt véc tơ lực vật rắn cân

lực để giải các

không

- Phát biểu

trên giá của nó

bằng.

bài tập đối với

song song.

được điều

đến điểm đồng

- Viết được

trường hợp vật

Quy tắc

kiện cân

quy.

điều kiện

rắn chịu tác

tổng hợp

bằng của vật

- Xây dựng

cân bằng của dụng của ba lực

hai lực có

rắn chịu tác

được quy tắc

vật rắn.

quy tắc tổng hợp

đồng quy.

giá đồng

dụng của ba

hợp lực của hai - Vận dụng

quy

lực không

lực đồng quy.

được các

song song.

- Biết cách suy

điều kiện

luận dẫn đến

cân bằng và

điều kiện cân

quy tắc tổng

bằng của vật

hợp hai lực

rắn chịu tác

có giá đồng

dụng của ba

quy để giải

lực không song các bài tập song.

đơn giản.

Các dạng

- Nhận biết

- Phân biệt

- Xácđịnh

- Biết cách làm

cân bằng,

được các

được sự khác

được dạng

tăng mức vững

Cân bằng

dạng cân

nhau giữa cân

cân bằng của vàng của cân

của một

bằng: bền,

bằng bền,

vật.

bằng.

vật có mặt

không bền,

không bền,

- Xác định

- Giải thích được

chân đế

phiếm định.

phiếm định.

được mặt

sự cân bằng của

- Phát biểu

- Biết được

chân đế của

một số vật trong

được điều

mức vững vàng một vật trên

thực tế.

kiện cân

của cân bằng

một mặt

- Đưa ra được

bằng của

của vật có mặt

phẳng đỡ.

giải pháp về an

một vật có

chân đế phụ

- Vận dụng

toàn trong giao

được điều

thông khi chở

những yếu tố

kiện cân

hàng hóa.

nào?

bằng của

- Đưa ra nguyên

một vật có

tắc chế tạo một

mặt chân đế

số đồ chơi trẻ

trong việc

em trong

giải các bài

thựctế…

mặt chân đế. thuộc vào

tập.

V. Thiết kế dạy học chuyên đề : Cân bằng của vật rắn chịu tác dụng của hai lực và ba lực không song song. Các dạng cân bằng.

1. Phương pháp dạy học: - Dạy học dự án.

2. Cách sử dụng bài tập thực tiễn - Dùng gieo vấn đề vào bài mới.

- Dùng định hướng cho học sinh giải quyết vấn đề.

- Dùng để vận dụng kiến thức trong bài học.

3. Chuẩn bị của giáo viên và học sinh 3.1. Giáo viên - Giáo viên chuẩn bị hệ thống câu hỏi định hướng có sử dụng bải tập thực tiễn.

- Chuẩn bị các tài liệu hỗ trợ học sinh trong quá trình thực hiện dự án.

- Chuẩn bị dụng cụ làm thí nghiệm để đề xuất vấn đề bao gồm: hai lực kế, một miếng gỗ dạng hình hộp chữ nhật có các điểm móc lực kế tại nhiều điểm khác nhau.

- Dụng cụ để làm các thí nghiệm Hình 17.1, Hình 17.2, Hình 17.3 và Hình 17,5 sách giáo khoa.

- Các tấm mỏng, phẳng (bằng nhôm, nhựa cứng…) theo hình 17.4 sách giáo khoa.

3.2. Học sinh - Đọc trước bài, chuẩn bị các kiến thức liên quan.

4. Dạy học dự án: chủ đề “Cân bằng của vật rắn”.

4.1 Câu hỏi định hướng: - Vật rắn là gì? Ví dụ?

- Điều kiện cân bằng của vật rắn dưới tác dụng của hai lực, ba lực không song song?

- Ứng dụng của điều kiện cân bằng của vật rắn trong thức tế? + Dây dọi trong xây dựng? Cấu tạo? Cách sử dụng? + Xác định trọng tâm của vật rắn phẳng mỏng?

- Các dạng cân bằng của vật rắn? Nguyên nhân? Liên hệ giải thích một số hiện tượng cân bằng trong thực tế: + Tại sao con lật đật, con chuồn chuồn tre lại không bao giờ bị đổ nằm xuống đất? + Tại sao nghệ sĩ xiếc đứng thăng bằng trên dây bằng một chân? ....

- Mặt chân đế là gì? + Tìm mặt chân đế của lọ hoa trên bàn giáo viên? Của hộp phấn đặt trên bàn giáo viên? + Tìm mặt chân đế của người đứng trên mặt đất? Của chiếc bàn kê trên nền lớp học?

- Điều kiện cân bằng của một vật có mặt chân đế? Mức vững vàng của cân bằng?

- Liên hệ thực tế về vấn đề an toàn trong nghề nghiệp?( trong giao thông, trong biểu diễn nghệ thuật- xiếc...)

- Tài liệu cho học sinh: sách giáo khoa, mạng internet...

4.2. Thiết kế dự án Tên dự án: Sự cân bằng của vật rắn.

Lĩnh vực thực tiễn ứng dụng nội dung học: Dây dọi trong xây dựng, nghề truyền thống (làm chuồn chuồn tre, lật đật...), biện pháp đảm bảo an toàn trong nghề nghiệp (giao thông, nghệ thuật xiếc).

4.3. Thiết kế nhiệm vụ cho học sinh: Nhiệm vụ 1:Tìm hiểu vật rắn? Ví dụ trong thực tế?

Nhiệm vụ 2: Tìm hiều điều kiện cân bằng của vật rắn chịu tác dụng của hai lực. So sánh với điều kiện cân bằng của chất điểm chịu tác dụng của hai lực.

Nhiệm vụ 3: Xác định trọng tâm của vật rắn phẳng, mỏng bằng phương pháp thực nghiệm? ứng dụng dây dọi trong xây dựng?

Nhiệm vụ 4: Tìm hiểu điều kiện cân bằng của vật rắn chịu tác dụng của ba lực không song? Quy tắc hợp hai lực đồng quy.

Nhiệm vụ 5: Tìm hiểu đặc điểm các dạng cân bằng? Lấy ví dụ? Giải thích một số hiện tượng cân bằng trong thực tế? Tại sao nghệ sĩ xiếc đứng vững vàng

trên sợi dây? Tại sao con lật đật không bao giờ bị lật đổ? Tại sao các vật như cần cẩu, đèn để bàn lại có diện tích tiếp xúc với mặt đỡ lớn?....

Nhiệm vụ 6: Tìm hiểu về mặt chân đế, sự cân bằng của một vật có mặt chân đế? ( cái bàn đứng trên nền nhà, cái hộp đặt trên bàn tiếp xúc với mặt phẳng đỡ bằng các diện tích nào? ). Mức vững vàng của cân bằng? Mức vững vàng của cân bằng phụ thuộc vào yếu tố nào?

Nhiệm vụ 7: Giải pháp đảm bảo an toàn trong nghề nghiệp: Trong giao thông (chở hàng hóa, trong nghệ thuật xiếc..)

4.4. Thực hiện dự án Các nhóm học sinh thực hiện các nhiệm vụ của dự án từ các câu hỏi định hướng.

Dự kiến sản phẩm của học sinh: Nhiệm vụ 1: Học sinh có thể tham kháo thông tin từ nhiều nguồn khác nhau như sách giáo khoa, mạng internet, quan sát thực tế cuộc sống xung quanh.....

Nhiệm vụ 2: Học sinh thiết kế được phương án và tiến hành thí nghiệm với vật rắn là một miếng bìa cứng và nhẹ (bỏ qua trọng lực) chịu tác dụng của hai lực thông qua hai sợi dây vắt qua hai ròng rọc có trục quay nằm ngang và song song với nhau, mỗi đầu một sợi dây treo 1 vật nặng có trọng lượng bằng nhau.

Hoặc đơn giản vật rắn là miếng bìa cứng nhẹ, móc vào vật rắn hai lực kế....

Nhiệm vụ 3: Học sinh xác định được trọng tâm của một vật phẳng mỏng, có trọng lượng bằng thực nghiệm.Tìm hiểu cấu tạo và nguyên tắc hoạt động của dây dọi trong xây dựng.

Nhiệm vụ 4: Học sinh thiết kế và tiến hành thí nghiệm với vật rắn có trọng lượng chịu thêm tác dụng của hai lực nữa bằng cách móc vào vật hai lực kế.

Nhiệm vụ 5: Học sinh thiết kế được phương án thí nghiệm để nhận biết được 3 dạng cân bằng, học sinh có thể tham khảo thông tin từ nhiều nguồn khác nhau như sách giáo khoa, mạng internet, quan sát thực tế cuộc sống xung quanh.....để lấy được ví dụ và giải thích các dạng cân bằng. Sản phẩm cũng có thể là các bài tiểu luận nhỏ về sự cân bằng.

Nhiệm vụ 6: Học sinh có thể tham khảo thông tin từ nhiều nguồn khác nhau như sách giáo khoa, mạng internet, quan sát thực tế cuộc sống xung quanh.....để tìm hiểu mặt chân đế và các yếu tố quyết định đến mức vững vàng của cân bằng.

Nhiệm vụ 7: Trên cơ sở kết quả của các nhiệm vụ từ 1 đến 6, học sinh đưa ra các giải pháp để đảm bảo an toàn trong nghành giao thông vận tải- chở hàng hóa, trong ngành nghệ thuật xiếc, hay tìm hiểu về làng nghề truyền thống làm đồ chơi chuồn chuồn tre, bồ câu tre, lật đật....

VI. Hệ thống bài tập thực tiễn để kiểm tra, đánh giá theo định hướng phát triển năng lực được sử dụng trong quá trình dạy học và kiểm tra đánh giá của chuyên đề “Cân bằng của vật rắn chịu tác dụng của hai lực và ba lực không song song. Các dạng cân bằng”.

1. Mức độ nhậnbiết Câu 1. Hình ảnh bên chụp một chiếc đèn treo nằm yên trên một sợi dây, trong trường hợp nào dưới đâyChọn đáp án đúng cho ý a), b) a) Các lực tác dụng vào đèn: A. Trọng lực do trái đất và lực căng của dây treo.

B. Lực đẩy do tường và trọng lực của trái đất.

C. Lực căng của dây treo và lực ma sát do mặt đất.

D. Lực đẩy của tường và lực căng của dây treo. b) Hai lực tác dụng vào đèn là hai lực: A. được đặt vào cùng cái đèn, cùng giá, ngược chiều và có cùng độ lớn.

B. cùng giá, ngược chiều và có cùng độ lớn.

C. đặt vào cùng cái đèn, ngược chiều và có cùng độ lớn.

D. được đặt vào cùng cái đèn, cùng giá, cùng chiều và có cùng độ lớn.

Câu 2.Quả bóng được treo trên tường nhờ sợi dây như hình bênchịu tác dụng của những lực nào? Bỏ qua ma sát. Nêu đặc điểm của hệ các lực đó khi quả bóng cân bằng? Nêu cách tổng hợp các lực đó.

Hướng dẫn: Quả bóng chịu tác dụng của ba lực: Trọng lực trọng lực ⃗ do Trái ⃗ do tường tác dụng lên vật, lực căng ⃗ của dây treo. Ba đất hút vật và phản lực

lực này có điểm đặt khác nhau nhưng có giá đồng quy. Để tổng hợp 3 lực tác dụng lên quả bóng, ta trượt chúng đến điểm đồng quy O rối áp dụng quy tắc hình bình hành để tìm hợp lực.

- Đặc điểm của hệ 3 lực : + Ba lực có giá đồng phẳng và đồng quy. + Hợp của hai lực phải cân bằng với lực thứ 3.

Câu 3. Chọn đáp án đúng.

Trọng tâm của hộp phấn là điểm đặt của: A. trọng lực tác dụng vào hộp phấn.

B. lực đàn hồi tác dụng vào hộp phấn.

C. lực hướng tâm tác dụng vào hộp phấn.

D. lực từ trường Trái Đất tác dụng vào hộp phấn.

Câu 4 : Trong thực tế có các dạng cân bằng nào? Lấy ví dụ? Nguyên nhân gây ra các dạng cân bằng đó?

Hướng dẫn: Có ba dạng cân bằng là cân bằng bền, cân bằng không bền và cân bằng phiếm định.

Khi kéo vật ra khỏi vị trí cân bằng một chút mà trọng lực của vật có xu hướng : + Kéo nó trở về vị trí cân bằng, thì đó là vị trí cân bằng bền. Ví dụ: con lật đật, con chuồn chuồn tre. + Kéo nó ra xa vị trí cân bằng thì đó là vị trí cân bằng không bền. Ví dụ: nghệ sĩ xiếc đứng thăng bằng trên dây. + Giữ nó đứng yên ở vị trí mới thì đó là vị trí cân bằng phiếm định. Ví dụ: Hộp phấn đặt trên mặt bàn.

Nguyên nhân gây ra các dạng cân bằng khác nhau đó là vị trí trọng tâm của vật. + Trường hợp cân bằng không bền, trọng tâm ở vị trí cao nhất so với các vị trí lân cận. + Trường hợp cân bằng bền, trọng tâm ở vị trí thấp nhất so với các vị trí lân cận.

+ Trường hợp cân bằng phiếm định, trọng tâm không thay đổi hoặc ở một độ cao không đổi.

Câu 5:Một viên bi nằm cân bằng trong một cái lỗ trên mặt đất, dạng cân bằng của viên bi khi đó là: A.cân bằng không bền. B. lúc đầu cân bằng bền, sau đó là cân bằng phiếm định C. cân bằng phiếm định. D. cân bằng bền.

Câu 6:Dạng cân bằng của nghệ sĩ xiếc đang đứng trên dây là : A. Cân bằng bền.

B. Cân bằng không bền.

C. Cân bằng phiến định.

D. Không thuộc dạng cân bằng nào cả.

Câu 7: Chọn đáp án đúng. Ôtô chở hàng nhiều, chất đầy hàng nặng trên nóc xe dễ bị lật vì: A. Vị trí của trọng tâm của xe cao so với mặt chân đế.

B. Giá của trọng lực tác dụng lên xe đi qua mặt chân đế.

C. Mặt chân đế của xe quá nhỏ.

D. Xe chở quá nặng.

Câu 8: Mặt chân đế của chiếc bàn ( tiếp xúc với mặt đất bằng 4 chân bàn) là: A. toàn bộ diện tích tiếp xúc của vật với sàn.

B. đa giác lồi lớn nhất bao bọc tất cả các diện tích tiếp xúc.

C. phần chân của vật.

D. đa giác lồi nhỏ nhất bao bọc tất cả các diện tích tiếp xúc của chân bàn với sàn Câu9: Mặt chân đế của chiếc hòm đặt trên bàn là: A. toàn bộ diện tích tiếp xúc của chiếc hòm với sàn ( mặt đáy).

B. đa giác lồi lớn nhất bao bọc một phần diện tích tíếp xúc của hòm với bàn.

C. phần chân của vật.

D. đa giác lồi nhỏ nhất bao bọc một phần của hòm 2. Mức độ thông hiểu

Câu 1:Trong các phát biểu sau, phát biểu nào sai khi nói: Vị trí trọng tâm của một vật: A. phải là một điểm của vật.

B. có thể trùng với tâm đối xứng của vật.

C.có thể ở trên trục đối xứng của vật.

D. phụ thuộc sự phân bố của khối lượng vật.

Câu 2: Trong các vật sau vật nào có trọng tâm không nằm trên vật.

A. Mặt bàn học.

B. Cái tivi.

C. Chiếc nhẫn trơn.

D. Viên gạch.

Câu 3:Để tăng mức vững vàng của trạng thái cân bằng đối với xe cần cẩu người ta chế tạo: A. Xe có khối lượng lớn.C. Xe có mặt chân đế rộng và trọng tâm thấp B. Xe có mặt chân đế rộng.D. Xe có mặt chân đế rộng, và khối lượng lớn.

Câu 4:Tại sao không lật đổ được con lật đật?

A. Vì nó được chế tạo ở trạng thái cân bằng bền.

B. Vì nó được chế tạo ở trạng thái cân bằng không bền.

C. Vì nó được chế tạo ở trạng thái cần bằng phiếm định.

D. Ví nó có dạng hình tròn.

Câu 5: Người làm xiếc đi trên dây thường cầm một cây gậy nặng để làm gì?

A. Để vừa đi vừa biểu diễn cho đẹp.

B. Để tăng lực ma sát giữa chân người và dây nên người không bị ngã C. Để điều chỉnh cho giá trọng lực của hệ (người và gậy) luôn đi qua dây nên người không bị ngã.

D. Để tăng mômen trọng lực của hệ (người và gậy) nên dễ điều chỉnh khi người mất thăng bằng.

3. Mức độ vận dụng Câu 1: Cho một chiếc gậy dài, hãy tìm trọng tâm của gậy mà không dùng bất kì một dụng cụ nào khác?

Hướng dẫn: Trọng tâm là điểm đặt của trọng lực tác dụng lên thước. Trọng tâm của thước đặt nằm trên thước, từ đó có các cách sau: Cách 1: Đặt cái gậy thăng bằng trên cạnh của bàn tay. Trọng tâm của vật là điểm tựa của thước lên cạnh bàn tay.

Cách 2: Ta đặt chiếc gậy nằm ngang trên hai cạnh bàn tay đặt thẳng đứng rồi cho hai bàn tay tiến lại gần nhau, hai bàn tay bao giờ cũng chạm đúng ở trọng tâm của gậy và chiếc gậy sẽ không rơi bất kể vận tốc hai bàn tay tiến lại gần nhau bằng bao nhiêu.

Câu 2:Một hộp sữa nằm trên mặt phẳng nghiêng, tìm hợp lực tác dụng lên hộp sữa ở trạng thái cân bằng?

Hướng dẫn: Hộp sữa trên mặt phẳng nghiêng chịu tác dụng bởi : Trọng lực ⃗ ⃗ của của Trái đất lên hộp sữa, phản lực mặt phẳng nghiêng lên hộp sữa, lực ma sát giữa mặt phẳng nghiêng và hộp ⃗ + ⃗ ms= ⃗ sữa ⃗ ms. Vì hộp sữa cân bằng nên hợp lực tác dụng lên hộp sữa ⃗ + 0 Câu 3: Trong xây dựng người ta dùng dây dọi để làm gì? Tại sao phải làm như vậy?

Hướng dẫn: Người ta dùng dây dọi để xác định phương thẳng đứng giúp cho việc xây dựng được chính xác. Làm như vậy vì khi treo cho quả dọi đứng yên, lực căng của dây và

trọng lực của quả dọi cân bằng nhau, phương của dây treo là phương thẳng đứng.

Câu 4: Cácchồng sách được được đặt trên kệ đỡ hình chữ V? Hãy xác định các lực tác dụng lên mỗi chồng sách? Bỏ qua ma sát?

Hướng dẫn:Mỗi chồng sách chịu tác dụng của 3 lực: Trọng lực do Trái đất tác dụng lên chồng sách và phản lực của hai mặt phẳng đỡ.

Câu 5: Để nâng một vật có trọng lượng P người ta dùng 4 thanh nhẹ T, Q, R, S nối với nhau bằng các bản lề ở các đầu như hình vẽ. Vật nặng được treo vào sợi dây theo phương thẳng đứng. Thanh nào bị kéo và thanh nào bị nén?

Phương án

Bị nén

Bị kéo

A

T

Q,R,S

B

T,Q

R,S

C

Q,T

T,S

D

R,S

T,Q

Câu 6: Trong trò chơi kéo co, tại sao nên đứng dang rộng chân ra, cúi người xuống thấp?

Hướng dẫn: Khi đứng rang rộng chân ra, ta đã làm cho diện tích mặt chân đế của người tăng lên. Khi cúi người xuống thấp, ta đã làm cho trọng tâm được hạ thấp. Cả hai điều đó đã làm tăng mức vững vàng của người, do vậy đội bên kia khó làm cho đội mình ngã.

Câu 7: Những người công nhân khi vác những bao hàng nặng thường chúi người về phía trước một chút? Hãy giải thích vì sao?

Hướng dẫn: Người công nhân đang vác nặng có một lực đáng kể tác dụng lên vai. Khi đó khối tâm ở vị trí cao( cân bằng không bền, dễ ngã) và hơi lệch về phía sau so với mặt chân đế nên bao hàng dễ rơi ra. Để tăng mức vững vàng, người này phải hạ thập trọng tâm. Bao hàng có khối tâm tương đói cao. Vì vậy họ thường chúi người vê phía trước để hạ thấp trọng tâm và đưa trọng tâm của bao hàng rơi vào mặt chân đế.

Câu 8: Đang ngối ghế muốn đứng lên ta phải nghiêng người về phía trước, hãy giải thích tại sao?

Hướng dẫn: Ngồi thật thẳng lưng và không kéo lui chân phía dưới gầm ghế ta không thể đứng lên mà cứ để yên chân như thế nếu không nghiêng người về phía trước. Trọng tâm của phần thân trên một người đang ngồi thì ở bên trong cơ thể. Kẻ đường dây dọi từ điểm ấy xuống dưới thì nó sẽ đi qua mặt ghế xuống dưới phía sau bàn chân. Mà người muốn đứng dậy được thì đường thẳng đứng đó lại phải qua giữa hai chân. Điều kiện cân bằng của một vật có mặt chân đế là giá của trọng lực phải xuyên qua mặt chân đế. Vậy muốn đứng lên được ta phải khom lưng về đằng trước để chuyển trọng tâm đi cho thích hợp hoặc kéo chân về phía sau để đưa chân đến phía dưới trọng tâm. Nếu không dùng một trong hai cách trên, việc đi lại sẽ gặp khó khăn.

Câu 9: Quan sát các võ sĩ thi đấu thấy họ thường đứng ở tư thế hơi khụy gối xuống một chút và hai chân dang rộng hơn so với mức bình thường. Tư thế này có tác dụng gì?

Hướng dẫn: Tư thế này giúp cho võ sĩ đứng vững vàng hơn rất nhiều và khó đổ ngã. Vì tư thế hai chân dang rộng sẽ có mặt chân đế lớn và đầu gối hơi khụy để trọng tâm hạ thấp hơn nên mức vững vàng của tư thế sẽ nâng cao rất nhiều.

4. Mức độ vận dụng cao Câu 1: Một chiếc thang PQ đặt dựa vào tường và đang có khuynh hướng bị trượt ra. Do nền và tường đều có ma sát nên thang vẫn đứng cân bằng.

Biết trọng lượng của thang là ⃗ , Các lực do tường ⃗. Hình và nền tác dụng lên thang lần lượt là ⃗,

nào biểu diễn đúng hướng của các lực đó?

A. Đồ thị hình A

B. Đồ thị hình B C. Đồ thị hình C D. Đồ thị hình D

Câu 2: Hai quyển sách đặt chồng lên nhau trên một giá sách. Trọng tâm của của chúng cùng nầm trên một đường thẳng đứng. Trọng lượng của quyển sách nằm trên là 8N, của quyển sách dưới là 10N. 1. a) Xác định và vẽ sơ đồ các lực tác dụng lên từng quyển sách. b) Tính các lực tác dụng lên từng quyển sách.

2. Bây giờ xét hệ gồm cả hai quyển sách: a) Xác định các ngoại lực đặt lên hệ

b) Cho biết giá trị của các lực đó. c) Lực do hệ tác dụng lên mặt bàn bằng bao nhiêu?

Hướng dẫn: 1. a) Các lực tác dụng lên quyển trên(1) gồm: - Trọng lực ⃗1 do Trái đất hút nó.

- Phản lực do quyển dưới 2 tác dụng ⃗ 21 Quyển sách nằm cân bằng nên ⃗1+ ⃗ 21= ⃗ 0 => ⃗1=- ⃗ 21 và | ⃗1|=| ⃗ 21|=8N Các lực tác dụng lên quyển dưới gồm: - Trọng lực ⃗2 do trái đất hút.

- Lực do quyển trên tác dụng ⃗ 12

⃗.

- Phản lực do mặt phẳng đỡ tác dụng ⃗ ⃗= 0 Quyển dưới nằm cân bằng, vậy ta có: ⃗2+ ⃗ 12+

(1)

Theo định luật III Niu tơn, tác dụng tương hỗ giữa hai vật cho ⃗ 12=− ⃗ 21 => ⃗ | 21 |= ⃗ | 12 |= 8N

⃗=-( ⃗2+ ⃗ 12) Từ (1) ta có: ⃗ hướng lên trên và về độ lớn: N= P2+F12=8+10=18N Phản lực 2) a) Các lực đặt lên hệ gồm: - Lực hút của Trái đất ⃗.

⃗.

- Phản lực của mặt bàn b) ta có ⃗= ⃗1+ ⃗2; P= P1+ P2= 8+10=18N

⃗ = ⃗ Hệ nằm cân bằng : ⃗+ 0 ⃗=- ⃗ => ⃗ của bàn đặt lên hệ cân bằng và ngược chiều với trọng lực ⃗ Phản lực => N= 18 N

Câu 3:Một ngọn đèn khối lượng m=1kg được treo dưới trần nhà bằng một sợi dây. Dây chỉ chịu được lực căng lớn nhất là 8N. a) Có thể treo ngọn đèn này vào một đầu dây được không? b) Người ta đã treo đèn này bằng cách luồn sợi dây qua một cái móc trên trần nhà và hai đầu dâyđược gắn chặt vào đèn. Hai nửa sợi dây có chiều dài bằng nhau và hợp với nhau một góc bằng 600. Hỏi lực căng của mỗi nửa sợi dây là bao nhiêu?

Hướng dẫn: a) Nếu treo đèn vào một đầu dây thì để đèn cân bằng ta phải có lực căng của dây phải bằng với trọng lực tác dụng lên đèn.

Khi đó: P=mg= 1x9,8=9,8 N P> lực căng lớn nhất của dây. Do đó không thể treo vào một đầu dây.

⃗1+ ⃗2= ⃗ 0 b) Khi hệ cân bằng ta có: ⃗+ ⃗1, ⃗2 đồng quy); T1=T2=T ( Ba lực ⃗, => T= (Cos300).P/2. = 4,24N VII. Bài kiểm tra năng lực của học sinh sau giờ dạy Khi ra các đề kiểm tra sau giờ dạy hay thậm trí bài kiểm tra định kỳ, thường xuyên....giáo viên nên kết hợp với các bài tập thông thường ( bài tập trắc nghiệm có nội dung của các quy tắc, định luật, định nghĩa....) để tránh lạm dụng bài tập thực tiễn, tăng tính đa dạng, phong phú cho đề.

1. Mức độ nhận biết Câu 1:Hình ảnh bên chụp một chiếc đèn treo nằm yên trên một sợi dây, trong trường hợp nào dưới đây Chọn đáp án đúng cho ý a), b) a) Các lực tác dụng vào đèn:

A. Trọng lực do trái đất và lực căng của dây treo.

B. Lực đẩy do tường và trọng lực của trái đất.

C. Lực căng của dây treo và lực ma sát do mặt đất.

D. Lực đẩy của tường và lực căng của dây treo. b) Hai lực tác dụng vào đèn là hai lực A. Được đặt vào cùng cái đèn, cùng giá, ngược chiều và có cùng độ lớn.

B. Cùng giá, ngược chiều và có cùng độ lớn.

C. Đặt vào cùng cái đèn, ngược chiều và có cùng độ lớn.

D. Được đặt vào cùng cái đèn, cùng giá, cùng chiều và có cùng độ lớn.

Câu 2:Điều kiện cân bằng của một vật chịu tác dụng của ba lực không song song là: Ba lực đó phải có giá đồng phẳng, đồng quy và thoả mãn điều kiện: A. F1 − F3 = F2 ;

B. F1 + F2 = − F3 ;

C. F1 + F2 = F3 ;

D. F1 − F2 = F3 .

Câu 3:Một viên bi nằm cân bằng trong một cái lỗ trên mặt đất, dạng cân bằng của viên bi khi đó là: A. Cân bằng không bền. B. cân bằng bền. C. cân bằng phiếm định.

D. lúc đầu cân bằng bền, sau đó trở thành cân bằng phiếm định.

Câu 4:Dạng cân bằng của nghệ sĩ xiếc đang đứng trên dây là : A. Cân bằng bền.

B. Cân bằng không bền.

C. Cân bằng phiến định. D. Không thuộc dạng cân bằng nào cả.

2. Mức độ thông hiểu Câu 5: Trong các phát biểu sau, phát biểu nào sai khi nói: Vị trí trọng tâm của một vật A. phải là một điểm của vật.

B. có thể trùng với tâm đối xứng của vật.

C.có thể ở trên trục đối xứng của vật.

D. phụ thuộc sự phân bố của khối lượng vật.

Câu 6:Trong các vật sau vật nào có trọng tâm không nằm trên vật.

A. Mặt bàn học.

B. Cái tivi.

C. Chiếc nhẫn trơn.

D. Viên gạch.

Câu 7: Để tăng mức vững vàng của trạng thái cân bằng đối với xe cần cẩu người ta chế tạo: A. Xe có khối lượng lớn.

B. Xe có mặt chân đế rộng.

C. Xe có mặt chân đế rộng và trọng tâm thấp.

D. Xe có mặt chân đế rộng, và khối lượng lớn.

3. Mức độ vận dụng Câu 8: Để nâng một vật có trọng lượng P người ta dùng 4 thanh nhẹ T, Q, R, S nối với nhau bằng các bản lề ở các đầu như hình vẽ. Vật nặng được treo vào sợi dây theo phương thẳng đứng. Thanh nào bị kéo và thanh nào bị nén?

Phương án

Bị nén

Bị kéo

A

T

Q,R,S

B

T,Q

R,S

C

Q,T

T,S

D

R,S

T,Q

Câu 9: Tại sao không lật đổ được con lật đật?

A. Vì nó được chế tạo ở trạng thái cân bằng bền.

B. Vì nó được chế tạo ở trạng thái cân bằng không bền.

C. Vì nó được chế tạo ở trạng thái cần bằng phiếm định.

D. Vì nó có dạng hình tròn.

4. Mức độ vận dụng cao Câu 10: Một chiếc thang PQ đặt dựa vào tường và đang có khuynh hướng bị trượt ra. Do nền và tường đều có ma sát nên thang vẫn đứng cân bằng. Biết trọng lượng của thang là P, Các lực do tường và nền tác dụng lên thang lần lượt là X,Y. Hình nào biểu diễn đúng hướng của các lực đó?

A. Đồ thị hình A

B. Đồ thị hình B C. Đồ thị hình C D. Đồ thị hình D

B. CHUYÊN ĐỀ 2:CÂN BẰNG CỦA MỘT VẬT CÓ TRỤC QUAY CỐ ĐỊNH. MÔ MEN LỰC . NGẪU LỰC. I. NỘI DUNG CHUYÊN ĐỀ.

1. Nội dung 1: Cân bằng của một vật có trục quay cố định. Momen lực.

- Cânbằng của một vật có trục quay cố định. Momen lực.

- Điều kiện cân bầng của một vật có trục quay cố định( hay quy tắc momen lực).

2. Nội dung 2: Ngẫu lưc.

- Định nghĩa ngẫu lực.

- Tác dụng của ngẫu lực đối với một vật rắn.

- Momen ngẫu lực.

II. Thời lượng: 90 phút.

III. Mục tiêu.

1. Kiến thức - Phát biểu được định nghĩa và viết được công thức của momen lực.

- Phát biểu được quy tắc momen lực.

- Phát biểu được định nghĩa ngẫu lực và nêu một số ví dụ về ngẫu lực trong thực tế và kĩ thuật.

- Viết được công thức tính và nêu được đặc điểm momen của ngẫu lực.

2. Kỹ năng - Vận dụng được khái niệm momen lực và quy tắc momen lực để giải thích một số hiện tượng vật lý thường gặp trong đời sống và trong kỹ thuật như để giải quyết các bài tập tương tự như ở trong bài.

- Vận dụng được phương pháp thực nghiệm ở mức độ đơn giản.

- Vận dụng được khái niệm ngẫu lực để giải thích một số hiện tượng vật lí thường gặp trong đời sống và kĩ thuật.

- Vận dụng được công thức tính momen của ngẫu lực để giải các bài tập trong sách giáo khoa và các bài tập tương tự.

3. Thái độ

.

- Có thái độ hợp tác học tập, tinh thần làm việc theo nhóm.

- Thấy được tính thực tiễn và tầm quan trọng của kiến thức.

- Giáo dục đức tính cẩn thận, tỉ mỉ, chính xác khi thí nghiệm.

- Liên hệ các kiến thức về thực tế cuộc sống như việc sử dụng các loại dụng cụ trong xây dựng: xe cút cit( xe rùa), tuanơvít, cờ lê ống, vô lăng( tay lái) ô tô, vòi vặn nước…

- Bước đầu hình thành kĩ năng nghề nghiệp trong tương lai.

4. Định hướng các năng lực được hình thành - Năng lực sử dụng kiến thức: + Học sinh trình bày được kiến thức về sự cân bằng của vật rắn có trục quay cố định, momen lực. + Học sinh trình bày được mối quan hệ giữa các kiến thức vật lý: từ quy tắc momen lực suy ra được điều kiện cân bằng của vật rắn có trục quay cố định. + Sử dụng được kiến thức vật lý để thực hiện các nhiệm vụ học tập: tiến hành thí nghiệm, đo các đại lượng vật lý: lực, độ dài…. + Vận dụng ( Giải thích, dự đoán, tính toán, đề ra giải pháp,..) kiến thức vật lý vào các tình huống thực tiễn.

- Năng lực về phương pháp:

+ Đặt ra những câu hỏi về sự kiện vật lý. + Mô tả được các hiện tượng tự nhiên bằng ngôn ngữ vật lý và chỉ ra được các quy luật vật lý trong các hiện tượng đó: Hiện tượng cân bằng trong tự nhiên, trong thực tiễn cuộc sống… + Thu thập, đánh giá, lựa chọn và xử lý thông tin từ các nguồn khác nhau để giải quyết vấn đề trong học tập vật lý. + Lựa chọn và sử dụng các công cụ toán học phù hợp trong học tập vật lý. + Chỉ ra được các điều kiện xảy ra của hiện tượng vật lý. + Đề xuất được giả thiết, suy ra các hệ quả có thể kiểm tra được. + Xác định mục đích, đề xuất phương án, lắp ráp, tiến hành xử lý kết quả thí nghiệm và rút ra nhận xét: Thực hiện thí nghiệm về điều kiện cân bằng của vật rắn có trục quay cố định. + Biện luận tính đúng đắn của kết quả thí nghiệm và tính đúng đắn các kết luận được khái quát hóa.

- Năng lực trao đổi thông tin: + Trao đổi kiến thức và ứng dụng vật lý bằng ngôn ngữ vật lý và các cách diễn tả đặc thù của vật lý: Trao đổi với các thành viên trong nhóm về điều kiện cân bằng của vật rắn có trục quay cố định, về cách tiến hành thí nghiệm, về cách giải quyết các vấn đề trong thực tiễn liên quan đến bài học…. + Phân biệt được những mô tả các hiện tượng tự nhiên bằng ngôn ngữ đời sống và ngôn ngữ vật lý chuyên ngành. + Mô tả được cấu tạo và nguyên tắc hoạt động của các thiết bị kĩ thuật công nghệ. + Ghi lại được các kết quả từ các hoạt động học tập vật lý của mình( nghe giảng, tìm kiếm thông tin, thí nghiệm, làm việc nhóm….). + Trình bày được các kết quả học tập vật lý.

- Năng lực cá thể: + Xác định được trình độ hiện có về kiến thức, kĩ năng, thái độ của cá nhân trong học tập vật lý.

+ Sử dụng được kiến thức vật lý để đánh giá và cảnh báo mức độ an toàn của thí nghiệm và của các vấn đề trong cuộc sống và các công nghệ hiện đại. + Nhận biết được ảnh hưởng của vật lý lên các mối quan hệ và xã hội.

IV. Xây dựng bảng mô tả các yêu cầu và biên soạn câu hỏi/ bài tập thực tiễn trong dạy học và kiểm tra đánh giá của chuyên đề.

NỘI DUNG

Nhận biết

MỨC ĐỘ Thông hiểu Vận dụng

Momen

- Xác định

- Lấy được ví

- Vận dụng

Vận dụng cao - Giải thích

lực, quy

được các

dụ vật chuyển

biểu thức

được một số

tắc momen lực tác dụng động quay lực

vào vật có

momen lực giải hiện tượng vật

quanh một trục được các bài

lý thường gặp

trục quay cố cố định.

tập tính

định, xác

- Chỉ ra tác

momen, lực tác và kĩ thuật.

định được

dụng của lực

dụng đơn giản.

- Vận dụng quy

trục quay.

đối với một

- Xác định

tắc momen lực

- Nhận biết

vật có trục

được các lực có kết hợp với

được lực

quay cố định:

tác dụng làm

điều kiện cân

nào có tác

đặc điểm của

vật quay theo

bằng của một

dụng làm

các lực có tác

chiều kim đồng vật nói chung

cho vật

dụng làm cho

hồ và các lực

giải các bài tập

quay, lực

vật quay, các

làm cho vật

về cân bằng

nào không

lực không làm

quay ngược

của vật rắn có

có tác dụng

cho vật quay

chiều kim đồng trục quay cố

làm cho vật

quanh trục cố

hồ trong các

định

quay.

định.

trường hợp

- Giải thích

- Phát biểu

- Xác định

trong thực tế:

được nguyên

được định

được trong

xà beng dùng

tắc hoạt động

nghĩa và

điều kiện nào

để bẩy một

của một số vật

viết được

thì vật đứng

tảng đá có điểm có trục quay cố

trong đời sống

định trong thực

công thức

yên khi có

tựa, xe cút cít

của momen

nhiều lực tác

trong xây dựng, tế: Chiếc cân

lực.

dụng.

một người cầm

đòn.

- Nêu được

- Viết được

một viên gạch

- Áp dụng quy

đơn vị của

biểu thức

trên tay….

tắc momen lực

mô men

momen của

- Vận dụng quy cho các vật

lực.

lực đối với

tắc momen lực

không có trục

- Phát biểu

trục quay, xác

vào các vật có

quay cố định

được quy

định được

trục quay cố

nhưng xuất

tắc momen

cánh tay đòn

định trong thực hiện trục quay

lực.

của lực.

tế.

trong một trường hợp cụ thể nào đó.

Ngẫu lực.

- Phát biểu

- Viết được

Tác dụng

được định

công thức tính, được phương

khái niệm ngẫu

của ngẫu

nghĩa ngẫu

giải thích được pháp thực

lực để giải

lực đối với

lực, đơn vị

các kí hiệu

nghiệm ở mức

thích một số

vật rắn

của momen

trong công

độ đơn giản.

hiện tượng vật

ngẫu lực.

thức và nêu

- Áp dụng công lý thường gặp

- Nhận biết

được đặc điểm thức momen

trong đời sống

được trong

của momen

ngẫu lực để

và kỹ thuật.

trường hợp

ngẫu lực (phụ

giải một số bài

Giải thích được

nào vật chịu thuộc vào các

tập đơn giản.

tác dụng của

tác dụng

yếu tố nào).

- Dựa vào tác

một số dụng cụ

của ngẫu

- Biết được tác dụng của

thường dùng

lực.

dụng của

momen ngẫu

trong kĩ thuật:

momen ngẫu

lực đối với vật

tuanơvít, cờ lê

lực đối với

rắn đưa ra được ống, vô lăng(

một vật rắn.

nguyên tắc khi

- Vận dụng

- Vận dụng

tay lái) ô tô,

- Lấy được ví

chế tạo các bộ

vòi vặn nước…

dụ về ngẫu lực phận quay của trong thực tế

máy móc(bánh

và kĩ thuật.

đà, bánh xe ô tô…)

V. Thiết kế dạy học chuyên đề: “Cân bằng của một vật có trục quay cố định. Momen lực. Ngẫu lực” sử dụng bài tập thực tiễn.

1. Phương pháp dạy học Khi dạy về nội dung này, để nâng cao hiệu quả của việc sử dụng bài tập thực tiễn, giáo viên có thể sử dụng phối hợp các phương pháp và kĩ thuật dạy học sau: - Dạy học theo trạm, học tập hợp tác (thảo luận nhóm).

- Phát hiện và giải quyết vấn đề.

- Phương pháp sử dụng các phương tiện trực quan( thí nghiệm, thiết bị dạy học, tranh ảnh, sách giáo khoa, máy tính....).

- Phương pháp đàm thoại, tìm tòi.

- Phương pháp sử dụng câu hỏi, bài tâp.

2. Cách sử dụng bài tập thực tiễn - Dùng gieo vấn đề vào bài mới.

- Dùng định hướng cho học sinh giải quyết vấn đề.

- Dùng trong các phiếu học tập ở mỗi trạm để khai thác bài học trong các trạm..

3. Chuẩn bị của giáo viên và học sinh.

3.1 Chuẩn bị của giáo viên.

- Phiếu học tập có nhiệm vụ của từng trạm, có ảnh chụp cần thiết, có các câu hỏi, câu định hướng cho học sinh thực hiện nhiệm vụ.

- Sách giáo khoa, dụng cụ thí nghiệm để học sinh tiến hành thí nghiệm theo nhóm: Một đĩa tròn có trục quay qua tâm O, các quả cân, thước đo...

- Giáo án powerpoint.

- Bảng hướng dẫn học sinh học tập ở mỗi góc.

3.2 Chuẩn bị của học sinh - Đọc trước nội dung học trong sách giáo khoa.

- Tìm những kiến thức có liên quan đến bài học.

4. Các hoạt động dạy học Hoạt động 1: Chuẩn bị việc học tập theo trạm. Chuẩn bị nghiên cứu hoạt động ở các trạm.ở các trạm Thời gian 5 phút

Hoạt động của giáo

Hoạt động của học Đồ dùng, thiết bị

viên

sinh

dạy học

- Ổn định tổ chức. Chia - Ngồi theo nhóm.

- Máy chiếu hoặc

lớp thành 3 trạm ( mỗi

- Quan sát và lắng

giấy A4( thể hiện

trạm 8-10 học sinh).

nghe.

nhiệm vụ mỗi

- Giới thiệu góc và

- Nghiên cứu các

trạm).

nhiệm vụ ở mỗi trạm.

nhiệm vụ cụ thể

-Hướng dẫn học sinh

và theo sự phân

nghiên cứu phân chia

chia của giáo viên.

các trạm.

Hoạt động 2: Thực hiện nhiệm vụ theo các trạm.

Thời gian 60 phút

Hoạt động của

Hoạt động của học Đồ dùng, thiết bi

giáo viên

sinh

- Yêu cầu các tổ

- Thực hiện nhiệm - Sách giáo khoa

thực hiện nhiệm

vụ theo trạm.

vụ ở các trạm, mỗi - Trưng bày sản

dạy học vật lý 10.

- Các hướng dẫn

trạm trong thời

phẩm học tập theo nhiệm vụ ở các

gian 20 phút rồi

trạm.

luân chuyển sang

- Đại diện một học - Máy tính nối

trạm khác.

sinh giáo viên chỉ

mạng internet...

- Hướng dẫn các

định lên trình bày

- Dụng cụ thí

trạm thực hiện

kết quả.

nghiệm: Đĩa tròn

trạm.

nhiệm vụ và trưng

có trục quay, bút

bày sản phẩm.

bi hoặc bút máy có ren, hoặc tuốc nơ vít....

Hoạt động 3: Phân tích và tổng hợp kết quả việc thực hiện ở các góc của các nhóm.

Thời gian 10 phút

Hoạt động của

Hoạt động của học Đồ dùng, thiết bị

giáo viên

sinh

dạy học

- Hướng dẫn học

- Học sinh chia sẻ

- Sản phẩm trưng

sinh chia sẻ các

các kết quả thu

bày của học sinh.

kết quả thu được

được khi hoạt

khi hoạt động ở

động ở các trạm

các trạm để các

để các thành viên

thành viên trong

trong trạm đều

nhóm đều được

được giải đáp các

giải đáp các vấn

vấn đề còn thắc

đề còn thắc mắc

mắc có liên quan.

có liên quan.

- Hoàn thiện các

- Giúp học sinh

câu hỏi đề ra ở các

hoàn thiện các câu trạm của mình. hỏi nhiệm vụ đề ra ở các trạm.

Hoạt động 4: Kiểm tra đánh giá và củng cố bài học.(15 phút).

Giáo viên kiểm tra, đánh giá kết quả làm việc của các nhóm thông qua kết quả các phiếu mà học sinh hoạt động ở các nhóm; rút ra tổng kết bài học và củng cố bài.

VI. Nội dung trong các trạm học tập.

1. Trạm nghiên cứu 1.1 Mục tiêu - Phát huy năng lực tự học, tự tìm tòi và nghiên cứu đồng thời phát huy tính tích cực của việc hoạt động nhóm của học sinh.

- Tìm hiểu, tái hiện các nội dung, kiến thức bài thông qua các câu hỏi tư duy, câu hỏi và bài tập thực tiễn vận dụng vào các hiện tượng thực tế xảy ra trong cuộc sống.

- Hướng dẫn học sinh sử dụng các nguồn thông tin có sẵn trong sách giáo khoa và nguồn thông tin mà các em phải tìm hiểu ngoài sách vở: tìm hiểu trên mạng internet và tìm hiểu trong chính cuộc sống xung quanh các em.

1.2 Xây dựng nội dung của trạm Đối với các trạm này giáo viên có thể dùng câu hỏi và bài tập tư duy, bài tập thực tiễn: Giải thích hiện tượng( cần có ảnh chụp các hiện tượng, yêu cầu giải thích hiện tượng, có thể sử dụng dạng bài tập dưới dạng điền khuyết, có thể chuẩn bị dụng cụ để tạo ra các hiện tượng cần giải thích). Giải bài tập( cần có nội dung bài tập, yêu cầu).

1.3 Phiếu học tập thực hiện ở các trạm có sử dụng bài tập thực tiễn.

Học sinh nghiên cứu sách giáo khoa, bằng các kiến thức đã học của bản thân và của tài liệu có liên quan trên mạng internet để trả lời các câu hỏi sau: Câu 1:Momen lực đối với một trục quay là gì? Biểu thức? Cánh tay đòn của lực là gì? Đơn vị của momen lực?

Câu 2: Khi nào thì lực tác dụng vào một vật có trục quay cố định không làm cho vật quay? Chỉ ra các trường hợp sau, trường hợp nào không có tác dụng làm quay cánh cửa, trường hợp nào có tác dụng làm quay cánh cửa?

Câu 3: Khoảng cách từ trục quay tới giá của lực và khoảng cách từ điểm đặt của lực tới trục quay có phải là một không? Vẽ hình minh họa?

Câu 4: Trong hình bên, chú bé yếu hơn bố nhưng tại sao vẫn giữ được cánh cửa không đóng lại?

Câu 5: Điều kiện cân bằng của một vật có trục quay cố định là gì?

Câu 6: Tại sao dùng quốc chim ta có thể bẩy được tảng đá lớn hơn một cách dễ dàng?

Câu 7: Ngẫu lực là gì? Ngẫu lực có tác dụng gì đối với một vật rắn? Nêu ví dụ về ngẫu lực và tác dụng của nó?

Câu 8: Momen ngẫu lực được tính bằng công thức nào? Momen của ngẫu lực có đặc điểm gì?

Câu 9: Trên một vòi nước, người ta tác dụng một ngẫu lực có độ lớn F1=F2=F=15N. Cánh tay đòn của ngẫu lực là d=10cm. Tính momen của ngẫu lực?

Câu 10:Tại sao khi chế tạo các bộ phận bánh đà, bánh ôtô... người ta phải cho trục quay đi qua trọng tâm?

2. Trạm trải nghiệm 2.1 Mục tiêu - Thực hiện các thí nghiệm theo các câu hỏi định hướng (có sử dụng bài tập thực tiễn).

- Phát huy năng lực thực hành và nghiên cứu, tạo hứng thú tích cực trong việc hoạt động nhóm của học sinh.

- Tìm hiểu, tái hiện nội dung, kiến thức bài thông qua thí nghiệm thực hành mà học sinh làm theo các câu hỏi định hướng, rèn luyện tính cẩn thận, chính xác khi làm thí nghiệm.

2.2. Nội dung của trạm Đối với trạm trải nghiệm giáo viên có thể dùng phiếu học tập ghi nhiệm vụ và hướng dẫn tiến hành thí nghiệm, xử lí kết quả thí nghiệm: Có ảnh chụp thiết bị( nếu cần), ô dành cho việc bố trí thí nghiệm, có các câu hỏi định hướng việc tiến hành thí nghiệm, các câu hỏi này phải gắn với đặc điểm thực tế của thí nghiệm( có sử dụng bài tập thực tiễn), hoặc các câu hỏi này phải gắn với đặc điểm cấu tạo nguyên tắc hoạt động của một thiết bị kĩ thuật mà học sinh đang sử dụng2.2

2.3.Câu hỏi định hướng, hướng dẫn làm thí nghiệm: a. Thí nghiệm về cân bằng của một vật có trục quay cố định. + Dụng cụ thí nghiệm: + Nhận xét về vị trí trọng tâm của đĩa, có hay không nằm trên trục quay? + Chỉ ra các lực tác dụng vào đĩa và mối quan hệ giữa các lực?

⃗ tác dụng lên đĩa, đĩa sẽ chuyển + Khi có lực 1 động như nào?

⃗ tác dụng lên đĩa, đĩa sẽ chuyển động như nào? + Khi có lực 1 + Khi đĩa cân bằng. Lặp lại thí nghiệm nhiều lần, kết quả ghi và bảng sau: STT

Tên thí nghiệm

F1

d1

F2

d2

So sánh F1.d1 vàF2.d2

1 2 3 + Đĩa sẽ chuyển động như nào nếu F1.d1> F2.d2 + Đĩa sẽ chuyển động như nào nếu F2.d2> F1.d1 + Đại lượng nào đặc trưng cho tác dụng làm quay của lực và có tính chất như nhau với ⃗ 1, ⃗ 2 để đĩa cân bằng? + Điều kiện cân bằng của đĩa? b. Nghiên cứu hoạt động của một số dụng cụ trong thực tế (vòi nước hoặc tuốc nơ vít hoặc cờ lê vặn đinh ốc, vô lăng ô tô...)

Dùng tay vặn vòi nước hay dùng tuốc nơ vít để vặn đinh ốc, nhận xét đặc điểm của hệ lực mà tay ta đã tác dụng vào vòi nước hoặc tuốc nơ vít, vô lăng ô tô.

+ Tay ta tác dụng vào tuốc nơ vít, vô lăng, vòi nước mấy lực? Nhận xét về phương, chiều của các lực này? + Hệ lực này có tác dụng như nào đối với chuyển động của vòi nước, vô lăng, tuốc nơ vít?

3. Trạm quan sát 3.1 Mục tiêu: - Phát huy khả năng quan sát, phân tích hình ảnh, vi deo thí nghiệm có liên quan, từ đó rút ra các kiến thức của bài.

- Rèn luyện kĩ năng làm việc nhóm.

3.2. Nội dung của trạm Cho học sinh quan sát hình ảnh, video thí nghiệm liên quan trên máy chiếu... rồi rút ra nội dung của bài học.

VII. Hệ thống câu hỏi/bài tập thực tiễn kiểm tra đánh giá theo định hướng phát triển năng lực được sử dụng trong quá trình dạy học và kiểm tra, đánh giá chuyển đề“ Cân bằng của vật rắn có trục quay cố định. Momen lực.Ngẫu lực”.

1. Mức độ nhận biết Câu 1. Chọn đáp án đúng.

Mô men của lực do tay người tác dụng lên cán một chiếc búa đối với một trục quay qua điểm tựa của búa với mặt đất có tác dụng : A. kéo búa dài ra.

B.làm búa quay quanh trục .

C. làm búa bị uốn .

D. làm búa bị nén

Câu 2 : Điền từ cho sẵn dưới đây vào chỗ trống.

“Muốn cho một chiếc cân có trục quay cố định ở trạng thái cân bằng, thì tổng ... có xu hướng làm cán cân quay theo chiều kim đồng hồ phải bằng tổng các ... có xu hướng làm cán cân quay ngược chiều kim đồng hồ.

A. mômen lực.

B. hợp lực.

C. trọng lực.

D. phản lực.

2. Mức độ thông hiểu.

Câu 1: Trong các dụng cụ nào sau đây, khi sử dụng người ta không có ứng dụng momen của lực: A. Cánh cửa có bản lề

B. Xà beng C. Cuốc chim

D. Cánh quạt máy bay

Câu 2:Một xương trần thạch cao, một đầu gắn vào tường nhờ một bản lề, một đầu treo vào một thanh treo. Xét momen lực đối với bản lề. Hãy chọn câu đúng: A. Momen của lực căng lớn hơn momen của trọng lực B. Momen của lực căng nhỏ hơn momen của trọng lực.

C. Momen của lực căng bằng momen của trọng lực.

D. Lực căng của dây bằng trọng lượng của thanh.

Hướng dẫn: Thanh cân bằng dưới tác dụng của momen lực căng ⃗ và trọng lực

⃗. Vậy momen của lực căng bằng momen của trọng lực.

Câu 3: Một chiếc cân đòn làm bằng kim loại đang nằm ở trạng thái cân bằng. Nếu nung nóng một bên đòn cân, trạng thái cân bằng đó có bị phá vỡ không?

Hướng dẫn: Có. Trạng thái cân bằng bị phá vỡ vì cánh tay đòn bị nở ra và dài hơn khi nung nóng.

Câu 4: Khi hai bố con cùng đẩy cánh cửa như hình vẽ, chú bé yếu hơn bố nhưng tại sao vẫn giữ được cánh của không đóng lại?

Hướng dẫn: Lực ⃗ 1 do chú bé tác dụng lên cánh cửa nhỏ hơn lực ⃗ 2 do bố chú tác dụng lên cánh cửa, nhưng cánh tay đòn d1 của lực ⃗ 1 lại lớn hơn cánh tay đòn d2 của lực ⃗ 2; momen của lực ⃗ 1 bằng momen của lực ⃗ 2, do đó cánh cửa vẫn đứng yên không bị đóng lại.

Câu 5: Chọn phát biểu đúng.

Một chiếc đĩa ăn, chịu tác dụng của mômen ngẫu lực thì trọng tâm của vật: A. đứng yên.

B. chuyển động dọc trục.

C. chuyển động quay.

D. chuyển động lắc.

Câu 6:Chọn phát biểu đúng.

Một chiếc đĩa ăn, chịu tác dụng của mômen ngẫu lực thì vật sẽ quay quanh A.trục đi qua trọng tâm.

B. trục nằm ngang qua một điểm.

C. trục thẳng đứng đi qua một điểm.

D. trục bất kỳ.

Câu 7: Chọn phát biểu đúng.

Một chiếc quạt trần có trục quay cố định chịu tác dụng của mômen ngẫu lực thì vật rắn sẽ quay quanh: A. trục đi qua trọng tâm.

B. trục cố định đó.

C. trục xiên đi qua một điểm bất kỳ.

D. trục bất kỳ.

Câu 8:Khi chế tạo các bộ phận bánh đà, bánh ôtô... người ta phải cho trục quay đi qua trọng tâm vì A. chắc chắn, kiên cố.

B. làm cho trục quay ít bị biến dạng.

C. để làm cho chúng quay dễ dàng hơn. D. để dừng chúng nhanh khi cần.

3. Mức độ vận dụng: Câu 1: Vận dụng quy tắc momen lực vào các trường hợp sau: a) Một người dùng xà beng để bẩy một hòn đá.

b) Một người cầm càng xe cút cít nâng lên

c) Một người cầm hòn gạch trên tay.

Câu 2: Dùng những hiểu biết của em đưa ra những điều chú ý để một người dùng xe cút cít để chở vật liệu trong xây dựng cần chú ý để dùng loại xe này dễ dàng và đỡ tốn sức hơn.

Hướng dẫn: Xe cút cít coi là vật rắn có trục quay nằm ở bánh trước xe. Vật liệu xếp về phía đầu xe để khoảng cách từ giá của trọng lực ( tác dụng lên phần vật liệu đầu xe) giảm, mô men trọng lực giảm. Để xe ở trạng thái cân bằng, mômen trọng lực của phần đầu xe cân bằng với mômen của lực do tay tác dụng nâng cán xe lên. Cần đặt tay ở phía đầu cán xe để tăng chiều dài cánh tay đòn của lực do tay nâng cán xe, khi đó lực do tay tác dụng vào cán xe giảm, đỡ tốn sức cho người lao động.

Câu 3 : Một người dùng búa để nhổ một chiếc đinh, khi người ấy tác dụng một lực 100N lên đầu búa thì đinh bắt đầu chuyển động. Hãy tính lực cản của gỗ tác dụng vào đinh.

Câu 4: Giải thích nguyên tắc hoạt động của chiếc cân?( hình bên)

Câu 5: Khi gập khuỷu tay ta có thể nâng được một vật nặng hơn so với trường hợp duỗi thẳng tay theo phương ngang. Tại sao?

Hướng dẫn: Khi gập khuỷu tay, cánh tay đòn được thu ngắn lại nên có thể giữ được với lực lớn hơn.

Câu 6: Lí giải tại sao người làm vườn khi vung cuốc, người thợ rèn khi vung búa, người bổ củi khi vung rìu,...đều thực hiện gập tay ở khớp khuỷu, còn khi giáng cuốc, đập búa, giáng rìu....thì lại vươn tay ra ( duỗi thẳng tay ở khớp khuỷu).

Hướng dẫn: trong tư thế gập tay ở khớp khuỷu, khoảng cách giữa khớp vai( tâm quay) và trọng tâm của hệ thống tay và công cụ, tức là bán kính quán tính giảm đi, nhờ đó mà momen quán tính của hệ thống giảm, làm cho cử động được phát động dễ dàng. Ngược lại, vươn hai tay ra, làm cho hệ thống tay và công cụ càng dài càng tốt, nhờ đó vận tốc dài của chuyển động quay tăng lên, động năng sinh ra sẽ lớn làm cho lao động có hiệu quả hơn.

Câu 7: Tại sao khi mở cổng có bản lề thì ta hay kéo những điểm cách xa bản lề?

Giải thích?

Hướng dẫn: Mô men lực đối với một trục quay là đại lượng đặc trưng cho tác dụng làm quay của lực và được đo bằng tích của lực với cánh tay đòn của nó....càng xa bản lề, cánh tay đòn càng lớn, tác dụng làm quay của bản lề càng lớn.

Câu 8: Tại sao dùng cuốc chim ta có thể bẩy tảng đá lớn dễ dàng hơn?

Hướng dẫn: Khi dùng cuốc chim ta có thể áp dụng quy tắc momen lực cho chiếc cuốc chim, là vật có trục quay tạm thời. Ví dụ như hình bên mô tả chiếc cuốc chim đang bẩy một tảng đá. Ở tư thế này, trục quay tạm thời là trục nằm ngang đi qua điểm tiếp xúc O giữa cuốc và mặt đất. Áp dụng quy tắc momen cho chiếc cuốc chim, ta có: F1d1=F2d2. Như vậy, khi sử dụng quốc chim nếu cán quốc dài( d2 lớn) thì ta chỉ phỉa sản ra lực F2 nhỏ hơn trọng lượng F1 của hòn đá.

Do vậy, ta có thể bẩy tẳng đá nặng một cách dễ dàng hơn.

Câu 9:Trong thí nghiệm về cân bằng của vật có trục quay cố định, nếu trọng lượng P1=5N, P2=2N, d1=3,2cm, thì khoảng cách d2 bằng bao nhiêu thì đĩa tròn nằm cân bằng.

Hướng dẫn: áp dụng quy tắc momen lực đối với đĩa tròn có trục quay cố định đi qua tâm O của đĩa, ta có: M1+M2=0 => P1d1-P2d2=0 => d2=P1.d1/P2=8cm 4. Mức độ vận dụng cao.

Câu 1:Hai cậu bé đang chơi trò bập bênh ngồi ở hai đầu của một tấm ván cứng, đồng chất, tiết diện đều và được đặt tựa trên cạnh của một hòn đá. Tấm ván dài 4m và có trọng lượng là 80N. Trọng lượng của hai cậu bé lần lượt bằng 320N và 400N. Hãy xác định điểm tựa của tấm ván trên hòn đá để hòn đá ở trạng thái cân bằng thẳng ngang.

Hướng dẫn: Tấm ván có thể quay quanh trục nằm ngang đi qua điểm tựa của nó trên hòn đá, Gọi P1, P2 là trọng lượng của hai cậu bé và P3 là trọng lượng của tấm ván.

Vì tấm ván là đồng chất nên trọng lực ⃗3 được đặt tại trung điểm của tấm ván.

Hơn nữa, tổng trọng lượng P1+P3=P2, nên suy ra điểm đặt O của tấm ván phải nằm gần phía cậu bé có trọng lượng lớn hơn, tức là điểm tựa O phải nằm gần phía cậu bé có trọng lượng P2 sao cho momen lực M3 phải ngược dấu với các momen M1 và M2 Áp dụng quy tắc momen lực đối với trục quay của tấm ván khi nó nằm cân bằng thẳng ngang, ta có tổng momen của 3 trọng lực ⃗1, ⃗2, ⃗3 đối với trục quay đi qua điểm O phải có giá trị bằng không: M1+ M2 +M3=0

=>P1d1+ P3d3 - P2d2=0

Thay d1=L-d2 và d3=

– d2, ta được:

P1(L- d2) +P3( – d2)- P2d2=0

Thay số : 320(4- d2) +80(2-d2)- 400 d2=0 => d2=1,8m Câu 2:Để xiết chặt một ecu, người ta tác dụng lên một cán cờlê một lực ⃗ làm với cán cờlê một góc α

a) Xác định dấu của momen lực ⃗ đối với trục quay của ecu. b) Viết biểu thức của momen lực ⃗ đối với trục của ecu. c) Tính momen đó. Biết F=20N, OA=0,15m và α = 600 Hướng dẫn: a) Dấu trừ ( momen lực âm) b) M=F.OA.sin α √

c) M= 3

= 2,6 N.m

Câu 3: Trên một ổ khóa của cánh cửa có hình quả đấm, Người ta tác dụng một ngẫu lực như hình vẽ:

a) Xác định dấu của momen ngẫu lực. b) Vẽ cánh tay đòn của ngẫu lực. c) Viết biểu thức của momen ngẫu lực theo F, AB, góc α.

Hướng dẫn: a. Dấu cộng (momen lực dương). b. Đường vuông góc của hai giá.

c. M=F.AB.sinα Câu 4: Tại sao khi chế tạo các động cơ quay quanh trục cố định người ta thường phải chế tạo cân đối? Ngược lại trong hoạt động sản xuất có những thiết bị cần đến chuyển động rung, khi đó người ta cũng tạo ra chuyển động rung bằng cách chế tạo trục quay không cân đối?

Hướng dẫn: Trường hợp vật rắn có trục quay cố định: dưới tác dụng của ngẫu lực vật rắn sẽ quay quanh trục cố định đó.Nếu trục quay không đi qua trọng tâm thì trọng tâm của vật sẽ chuyển động tròn quanh trục quay. Khi ấy vật có xu hướng chuyển động li tâm nên tác dụng lực vào trục quay làm trục quay bị biến dạng.

Nếu vật quay càng nhanh, xu hướng chuyển động li tâm của vật càng lớn khi đó trục quay bị biến dạng càng nhiều và có thể bị gãy => khi chế tạo các động cơ quay quanh trục cố định người ta thường phải chế tạo cân đối để tránh bị gãy trục quay.

Trái lại, trong sản xuất có những thiết bị cần đến chuyển động rung, khi đó người ta cũng tạo ra chuyển động rung bằng cách chế tạo trục quay không cân đối để tạo ra momen ngẫu lực làm vật quay.

VIII. Bài kiểm tra năng lực của học sinh sau giờ dạy Khi ra các đề kiểm tra sau giờ dạy hay thậm trí bài kiểm tra định kỳ, thường xuyên...giáo viên nên kết hợp với các bài tập thông thường ( bài tập trắc nghiệm có nội dung của các quy tắc, định luật, định nghĩa...) để tránh lạm dụng bài tập thực tiễn, tăng tính đa dạng, phong phú cho đề.

1. Mức độ nhận biết Câu 1:Chọn đáp án đúng.

Mô men của lực do tay người tác dụng lên cán một chiếc búa đối với một trục quay qua điểm tựa của búa với mặt đất có tác dụng :

A. kéo búa dài ra.

B. làm búa quay quanh trục.

C. làm búa bị uốn .

D. làm búa bị nén.

Câu 2: Biểu thức mômen của lực đối với một trục quay là A. M = Fd .

B. M =

F . d

C.

F1 F2 = . d1 d 2

D. F1d1 = F2 d 2 .

Câu 3: Mômen của ngẫu lực được tính theo công thức.

A. M = Fd.

B. M = F.d/2.

C. M = F/2.d.

D. M = F/d

2. Mức độ thông hiểu Câu 4:Trong các dụng cụ nào sau đây, khi sử dụng người ta không có ứng dụng momen của lực: A. Cánh cửa có bản lề.

B. Xà beng. C. Cuốc chim.

D. Cánh quạt máy bay

Câu 5: Một xương trần thạch cao, một đầu gắn vào tường nhờ một bản lề, một đầu treo vào một thanh treo. Xét momen lực đối với bản lề. Hãy chọn câu đúng:

A. Momen của lực căng lớn hơn momen của trọng lực B. Momen của lực căng nhỏ hơn momen của trọng lực.

C. Momen của lực căng bằng momen của trọng lực.

D. Lực căng của dây bằng trọng lượng của thanh.

Hướng dẫn: Thanh cân bằng dưới tác dụng của momen lực căng T và trọng lực P. Vậy momen của lực căng bằng momen của trọng lực.

Câu 6: Khi chế tạo các bộ phận bánh đà, bánh ôtô... người ta phải cho trục quay đi qua trọng tâm vì A. chắc chắn, kiên cố.

B. làm cho trục quay ít bị biến dạng.

C. để làm cho chúng quay dễ dàng hơn. D. để dừng chúng nhanh khi cần.

3. Mức độ vận dụng: Câu 7: Trong thí nghiệm về cân bằng của vật có trục quay cố định, nếu trọng lượng P1=5N, P2=2N, d1=3,2cm, thì khoảng cách d2 bằng bao nhiêu thì đĩa tròn nằm cân bằng.

A. 8cm B. 15cm

C. 2cm

D. 10cm

Câu 8: Tại sao khi mở cổng có bản lề thì ta hay kéo những điểm cách xa bản lề?

A. Để có cánh tay đòn lớn, mô men làm quay cửa cổng lớn B. Để có cánh tay đòn nhỏ, mô men làm quay cửa cổng lớn C. Để có cánh tay đòn lớn, mô men làm quay cửa cổng nhỏ D. Không có đáp án nào.

Câu 9: Mômen lực của một lực của một em bé đối với trục quay là bao nhiêu khi em bé kéo cánh cửa nếu độ lớn của lực mà tay em bé tác dụng vào cánh của là 6 N và cánh tay đòn là 0,8 mét ?

A. 10 N.

B. 7,8 N.m.

C. 9,6N.

D.4,8N.m.

4. Mức độ vận dụng cao: Câu 10: Hai cậu bé đang chơi trò bập bênh ngồi ở hai đầu của một tấm ván cứng, đồng chất, tiết diện đều và được đặt tựa trên cạnh của một hòn đá. Tấm ván dài 4m và có trọng lượng là 80N. Trọng lượng của hai cậu bé lần lượt bằng 320N và 400N. Hãy xác định điểm tựa O của tấm ván trên hòn đá để hòn đá ở trạng thái cân bằng thẳng ngang, A. Điểm tựa O của tấm ván cách cậu bé 2m B. Điểm tựa O của tấm ván cách cậu bé 1,8m

C. Điểm tựa O của tấm ván cách cậu bé 2,5m D. Điểm tựa O của tấm ván cách cậu bé 1,2m

II.6.2. Kết quả thực nghiệm sư phạm.

1. Kết quả thực nghiệm sư phạm.

Sau các chuyên đề, học sinh có nền kiến thức chung về cân bằng của vật rắn chịu tác dụng của hai lực và ba lực không song song, các dạng cân bằng của vật rắn, điều kiện cân bằng của vật rắn có trục quay cố định, momen lực, ngẫu lực. Đối với học sinh có lực học và khả năng phân tích tổng hợp tốt như lớp 10 A2 tôi sử dụng bài tập thực tiễn trong phương pháp dạy học dự án, phương pháp dạy học theo trạm và được đặt ra nhiệm vụ với các yêu cầu cao hơn các lớp còn lại.

Lớp

Nhiệm vụ chung của giáo viên

Nhiệm vụ chung của học sinh

10 A7, - Dạy trên lớp các tiết học về nội dung kiến thức - Các nhóm trao 10 A6

liên quan.

đổi kết quả học

- Từ các câu hỏi thực tiễn, tổ chức cho học sinh tập dưới hình thức làm các thí nghiệm kiểm chứng, chứng minh tính trả lời câu hỏi của chất đã học.

giáo viên.

- Luyện tập củng cố bài bằng các câu hỏi, bài tập - Tìm tòi các kiến kết hợp với câu hỏi và bài tập thực tiễn cho phù thức thực tế có hợp theo hướng phát triển năng lực, tạo động lực liên quan đến kiến cho học sinh hứng thú cho việc tìm tòi các kiến thức đã học. thức có liên quan sau giờ học.

- Tìm tòi, vận

- Tổ chức cho học sinh các nhóm thảo luận để dụng

các

kiến

giải quyết các nhiệm vụ học tập thông qua các thức đã học, giải

phiếu học tập sau khi học sinh đã tự lực tìm hiểu thích, giải quyết kiến thức trước khi đến lớp.

các vấn đề trong

- Giáo viên theo dõi hoạt động của các nhóm học thực tiễn có liên sinh để kịp thời giúp đỡ hoặc chấn chỉnh nội quan tới kiến thức dung cho phù hợp.

đã học.

10 A3, - Dạy trên lớp các tiết học về nội dung kiến thức - Các nhóm trao 10 A4

liên quan, yêu cầu học sinh tìm tòi các kiến thức đổi kết quả học thực tế có liên quan đến kiến thức đã học, tự tìm tập dưới hình thức các hiện tượng vật lý liên quan và giải thích.

trả lời câu hỏi của

- Từ các câu hỏi thực tiễn, tổ chức cho học sinh giáo viên. làm các thí nghiệm kiểm chứng, chứng minh tính - Tìm tòi các kiến chất đã học.

thức thực tế có

- Luyện tập củng cố bài bằng các câu hỏi, bài tập liên quan đến kiến kết hợp với câu hỏi và bài tập thực tiễn cho phù thức đã học. hợp theo hướng phát triển năng lực, tạo động lực -

Thuyết

trình,

cho học sinh hứng thú cho việc tìm tòi các kiến trình bày vấn đề thức có liên quan sau giờ học.

thực tiễn liên quan

- Tổ chức cho học sinh các nhóm thảo luận để đến bài học. giải quyết các nhiệm vụ học tập thông qua các - Tìm tòi, vận phiếu học tập sau khi học sinh đã tự lực tìm hiểu dụng kiến thức trước khi đến lớp.

các

kiến

thức đã học, giải

- Tổ chức cho các nhóm thảo luận tự trình bày, thích, giải quyết thuyết trình, giải thích các hiện tượng vật lý và các vấn đề trong tính toán các bài tập trong phiếu học tập.

thực tiễn có liên

- Giáo viên theo dõi hoạt động của các nhóm học quan tới kiến thức sinh để kịp thời giúp đỡ hoặc chấn chỉnh nội đã học. dung cho phù hợp.

10 A2

- Dạy trên lớp các tiết học về nội dung kiến thức Các nhóm trao đổi liên quan, yêu cầu học sinh tìm tòi các kiến thức kết quả học tập

thực tế có liên quan đến kiến thức đã học, tự tìm dưới hình thức trả các hiện tượng vật lý liên quan và giải thích.

lời câu hỏi của

- Từ các câu hỏi thực tiễn, tổ chức cho học sinh giáo viên. làm các thí nghiệm kiểm chứng, chứng minh tính - Tìm tòi các kiến chất đã học.

thức thực tế có

- Luyện tập củng cố bài bằng các câu hỏi, bài tập liên quan đến kiến kết hợp với câu hỏi và bài tập thực tiễn cho phù thức đã học. hợp theo hướng phát triển năng lực, tạo động lực -

Thuyết

trình,

cho học sinh hứng thú cho việc tìm tòi các kiến trình bày vấn đề thức có liên quan sau giờ học.

thực tiễn liên quan

- Tổ chức cho học sinh các nhóm thảo luận để đến bài học. giải quyết các nhiệm vụ học tập thông qua các - Tìm tòi, vận phiếu học tập sau khi học sinh đã tự lực tìm hiểu dụng kiến thức trước khi đến lớp.

các

kiến

thức đã học, giải

- Tổ chức cho các nhóm thảo luận tự trình bày, thích, giải quyết thuyết trình, giải thích các hiện tượng vật lý và các vấn đề trong tính toán các bài tập trong phiếu học tập.

thực tiễn có liên

- Giáo viên theo dõi hoạt động của các nhóm học quan tới kiến thức sinh để kịp thời giúp đỡ hoặc chấn chỉnh nội đã học. dung cho phù hợp. Đối tượng học sinh 10 A6, 10 A7 có lực học trung bình- khá nên khả năng tự học, tự tìm tòi còn hạn chế. Với đối tượng các học sinh như vậy khi đặt ra các yêu cầu cần có sự hướng dẫn của giáo viên. Song về cơ bản các em đều rất hào hứng, thích thú với các bài giảng, bài kiểm tra sử dụng bài tập thực tiễn kết hợp với các phương pháp dạy học mà mà tôi đề ra. Các em đều được chủ động tìm hiểu kiến thức xung quanh, gần gũi với chính cuộc sống của mình, và cũng rất hào hứng chia sẻ những vấn đề các em biết mà nay mới có đủ kiến thức để giải thích và hiểu rõ bản chất vấn đề. Từ đó các em đủ tự tin để thuyết trình một vấn đề trong nội dung bài học nói riêng, trong cuộc sống mà các em gặp nói chung.

Trong một cuộc thi kéo co do nhà trường tổ chức, một đội học sinh lớp 10 mà tôi đã dạy đã dành phần thắng. Khi thuyết minh về kết quả đạt được em đã rất tự tin chia sẻ: “Không phải khi kéo co, ai khỏe hơn sẽ thắng. Các nhân tố quyết định đến thắng bại trong kéo co rất nhiều, chứ không chỉ đơn thuần là sức lực yếu hay mạnh. Muốn dành thắng lợi trong kéo co, các nhân tố tương đối then chốt đó là diện tích mặt chân đế, trọng tâm của người kéo, lực nắm của tay, lực ma sát giữa chân và mặt đất. Khi đứng thì đứng dang rộng chân ra, cúi người xuống thấp, tay phải nắm chặt dây thừng, chân giẫm vào một chỗ lõm nhỏ trên mặt đất gồ ghề. Khi đứng rang rộng chân ra, ta đã làm cho diện tích mặt chân đế của người tăng lên. Khi cúi người xuống thấp, ta làm cho trọng tâm được hạ thấp. Cả hai điều đó làm tăng mức vững vàng của người, đồng thời, tay phải nắm chặt dây thừng, tăng áp lực chính của tay đối với dây thừng khiến lực ma sát giữa tay với dây thừng đủ lớn mới làm cho dây thừng không tuột khỏi tay, dùng sức dưới chân giẫm đạp lên mặt đất, Nếu đế giầy lồi lõm không bằng phẳng, giẫm chân vào một chỗ lõm nhỏ trên mặt đất gồ ghề làm tăng thêm lực tác dụng của mặt đất vào chân”.

Một nhóm học sinh lớp 10 A2 có bài tiểu luận: Lời nói đầu Tiếp cận với môn vật lý mọi người thường có suy nghĩ: “ khó như lý…”, “ khô khan như lý” và rất nhiều bạn học sinh tỏ ra rất mệt mỏi khi học môn vật lý.

Nhưng thực ra nếu chúng ta biết cách học môn vật lý thì cũng không phải quá khó như chúng ta vẫn suy nghĩ. Vật lý là một môn học phải có sự kết hợp nhuần nhuyễn giữa lý thuyết và thực tiễn. Nó liên quan đến vô số các hiện tượng diễn ra trong cuộc sống. Nếu chúng ta nắm vững các định luật, các khái niêm, các tính chất, đặc điểm các hiện tượng, các trạng thái của vật, chất, chúng ta có thể áp dụng vào thực tế cuộc sống một cách dễ dàng. Vậy có thể nói, vật lý mang tính thực tiễn cao.

Vật lý có rất nhiều học phần, nhưng vì thời gian có hạn chúng tôi gửi đến các bạn một phần rất nhỏ trong thế giới kiến thức muôn màu, muôn vẻ của vật

lý. Đó là phần: “Các dạng cân bằng của vật rắn. Cân bằng của một vật có mặt chân đế”. Trong tiểu luận này, chúng tối cố ý không thiên về cung cấp cho bạn đọc những kiến thức mới mà chúng tối muốn bạn đọc “ hiểu rõ những điều mà bạn đã biết”, tức là đào sâu và sinh động hóa những kiến thức cơ bản về vật lý mà chúng tôi và các bạn đã thu được từ những bài học do thầy cô cung cấp trên lớp kết hợp với những kiến thức chúng tôi đã thu nhận từ bên ngoài. Hi vọng rằng, các bạn sẽ cảm thấy vui thích, gắn bó với cuộc sống hơn và điều quan trọng là các bạn cùng chúng tôi biết vận dụng những kiến thức cơ bản của vật lý một cách có ý thức vào thực tiễn cuộc sống khi đọc bài tiểu luận này.Chúng tôi đã rất cố gằng đến hết mức có thể để đưa ra bài tiểu luận này, nhưng dù cố gắng đến đâu cũng không thể tránh khỏi những sai sót ngoài ý muốn. Chúng tôi hi vọng sẽ nhận được những đóng góp chân thành của các bạn để chúng tôi có thể hoàn thiện hơn khi hoàn thiện bài tiểu luận một cách tốt nhất.

Xin chân thành cảm ơn Nhóm tác giả lớp 10A2.

Mục lục Phần I. “Các dạng cân bằng. Cân bằng của một vật có mặt chân đế” 1. Các dạng cân bằng 2. Cân bằng của một vật có mặt chân đế.

Phần II. Tìm hiểu các dạng cân bằng trong thực tiễn.

Phần I: Các dạng cân bầng. Cân bầng của một vật có mặt chân đế.

1. Các dạng cân bằng. + Xét sự cân bằng của các vật có một điểm tựa hay một trục quay cố định.

Vật sẽ ở trạng thái cân bằng khi trọng lực tác dụng lên vật có giá đi qua điểm tựa hoặc trục quay. + Có ba dạng cân bằng là cân bằng bền, cân bằng không bền và cân bằng phiếm định.

Khi kéo vật ra khỏi vị trí cân bằng một chút mà trọng lực của vật có xu hướng : - Kéo nó trở về vị trí cân bằng, thì đó là vị trí cân bằng bền.

- Kéo nó ra xa vị trí cân bằng thì đó là vị trí cân bằng không bền.

- Nó đứng yên ở vị trí mới thì đó là vị trí cân bằng phiếm định.

+ Nguyên nhân gây ra các dạng cân bằng khác nhau đó là vị trí trọng tâm của vật.

- Trường hợp cân bằng không bền, trọng tâm ở vị trí cao nhất so với các vị trí lân cận.

- Trường hợp cân bằng bền, trọng tâm ở vị trí thấp nhất so với các vị trí lân cận.

- Trường hợp cân bằng phiếm định, trọng tâm không thay đổi hoặc ở một độ cao không đổi.

2. Cân bằng của một vật có mặt chân đế.

a. Mặt chân đế.

Khi vật tiếp xúc với mặt phẳng đỡ chúng bằng cả một mặt đáy thì mặt chân đế là mặt đáy của vật.

Khi vật tiếp xúc với mặt phẳng đỡ chỉ ở một số diện tích rời nhau thì mặt chân đế là hình đa giác lồi nhỏ nhất bao bọc tất cả các diện tích tiếp xúc đó.

b. Điều kiện cân bằng. Điều kiện cân bằng của một vật có mặt chân đế là giá của trọng lực phải xuyên qua mặt chân đế.

c. Mức vững vàng của sự cân bằng.

Mức vững vàng của sự cân bằng được xác định bởi độ cao của trọng tâm và diện tích của mặt chân đế. Trọng tâm của vật càng cao và mặt chân đế càng nhỏ thì vật càng dễ bị lật đổ và ngược lại.

Phần II: Tìm hiểu các dạng cân bằng trong thực tiễn.

1. Viên gạch hình vuông rất chắc chắn, nhưng nếu xếp nhiều viên gạch thành một chồng gạch cao thì rất dễ bị đổ. Một chiếc bình đựng nước chỉ đổ đầy một

nửa bình thì bình đứng rất vững, nhưng nếu chiếc bình không có nước hoặc đựng đầy nước thì lại rất dễ đổ.

2.Nguyên nhân con lật đật không bao giờ đổ: Ví dụ trên cho thấy, để một vật thể được đứng vững, không dễ bị đổ, phải thoả mãn hai điều kiện sau: Thứ nhất, diện tích đáy của nó phải lớn; thứ hai, trọng lượng của nó phải tập trung hết vào phần đáy và trọng tâm phải thấp.

Trọng tâm của vật thể phải là điểm hợp lực của trọng lực. Đối với bất cứ vật thể nào, nếu diện tích đáy của nó càng lớn, trọng tâm càng thấp, thì nó càng vững vàng, ổn định và không dễ bị đổ. Ví dụ: vật có kiến trúc hình tháp luôn là phía dưới lớn, phía trên nhọn. Hay khi vận chuyển hàng hóa, phải đặt hàng hoá nặng xuống dưới, nhẹ lên trên.

Con lật đật là một vật điển hình có cấu tạo tuân theo nguyên lý này. Toàn thân con lật đật đều rất nhẹ. Chỉ có phần dưới của nó là có một miếng chì hay sắt tương đối nặng, và vì thế trọng tâm của nó rất thấp. Mặc khác, phần dưới của con lật đật to, tròn trịa, rất dễ lắc lư. Khi con lật đật nghiêng về một bên, dođiểm tựa (điểm tiếp xúc giữa con lật đật và mặt bàn) có sự thay đổi, trọng tâm và điểm tựa không cùng trên một đường thẳng, lúc này, dưới tác động của trọng lực, con lật đật sẽ lắc lư quanh điểm tựa cho đến khi khôi phục lại vị trí bình thường. Mức độ nghiêng của con lật đật càng lớn, hiệu quả lắc lư mà trọng lực tạo ra cũng càng lớn khiến cho xu thế khôi phục lại vị trí ban đầu càng rõ ràng, vì vậy, con lật đật không bay giờ bị đổ.

Giống như con lật đật, những vật thể tĩnh sau khi chịu sự tác động nhỏ có thể tự khôi phục trạng thái cân bằng của vị trí ban đầu, trong vật lý học gọi là cân bằng ổn định. Còn các vật thể hình cầu như quả bóng bàn, quả bóng đá, hay bóng chuyền, sau khi chịu ngoại lực, chúng có

thể duy trì sự thăng bằng ở bất kỳ vị trí nào. Trạng thái này gọi là thăng bằng ở mọi vị trí. Những vật thể có thể thăng bằng ở mọi ví trí có trọng tâm và điểm tựa ở trên cùng một đường thẳng, độ cao của trọng tâm không bao giờ thay đổi, chiếc bút được đặt nằm ngang trên bàn chính là một loại thăng bằng ở mọi vị trí, dù nó có lăn đi đâu thì độ cao trọng tâm cũng không bao giờ thay đổi.

3. Trọng tâm của con chuồn chuồn tre đặt ngay cái "mỏ" chuồn chuồn. Hệ quả là nó chỉ bị trọng lực "hút" về phía mỏ. Về cấu tạo thì 2 cánh chuồn chuồn có lẽ để tăng thêm trọng lượng cho phần đầu, đồng thời giúp nó thăng bằng tốt hơn.

Các trường hợp dễ thấy như cái vali đặt nằm ngang thì vững vàng hơn dựng đứng nó lên, cây gốc to vững hơn cây gốc bé, nhà đào móng sâu và chắc thì mới xây được lên cao.Không phải giúp nó thăng bằng tốt hơn mà bắt buộc phải có hai cái cánh hướng về phía trước để tạo momen cân bằng với đuôi ở phía sau. Đây là chuồn chuồn tre Nó cân bằng bền là vì trọng tâm của nó nằm dưới cái miệng (điểm treo) của nó.

Cách con chuồn chuồn tre và con lật đật lấy lại vị trí cân bằng là cùng 1 cơ chế. Ở con chuồn chuồn tre trọng tâm nó thấp hơn điểm tựa nhưng đường kéo dài đi qua điểm ấy, điểm tựa ko đổi khi chơi (đè đẩy nó lên xuống ). Ở con lật đật trọng tâm ở trên cao hơn nhưng đường kéo dài cũng đi qua điểm ấy, điểm tựa thay đổi khi chơi (đẩy nó).

Trong cả 2 trường hợp thì momen sinh bởi trọng lực luôn kéo nó về vị trí cân bằng.

4. Lúc đi bộ trên băng, người ta cố gắng đi thẳng chân. Tại sao?

- Nếu người đi bộ không cong chân thì trọng lượng toàn thân truyền lên bề mặt của bàn chân. Khi cong chân lại thì thành phần tiếp tuyến của trọng lực xuất hiện và đặt vào chân. Do ma sát trên băng nhỏ hơn nên thành phần này của trọng

lượng làm trượt ngã. Vì vậy, đi cong chân người ta bị trượt nhiều hơn, và có thể bị ngã ngay.

5. Tại sao khi người ta mang vật nặng trên lưng phải cúi khom mình về phía trước?

- Để đường thẳng đứng qua trọng tâm, đi qua mặt chân đế.

6. Tại sao không thể đứng vững bằng một chân được?

- Trong trường hợp này mặt chân đế bị giảm nhiều. Khi lệch khỏi vị trí cân bằng một chút thì đường thẳng đứng qua trọng tâm sẽ không đi qua mặt chân đế và người sẽ ở vị trí không cân bằng.

7. Tại sao lúc đi bộ người ta lại vung tay?

Khi người đưa chân về phía trước, trọng tâm cũng chuyển về phía trước một chút. Để giữ được vị trí ban đầu của trọng tâm người ta phải đưa tay ra phía sau. Sự lần lượt thay đổi vị trí của tay và chân được lặp đi lặp lại trong mỗi bước đi.

8. Khi một người xách thùng nước bằng tay phải, người ấy nghiêng mình về bên trái và giơ tay trái (không phải cầm gì). Làm như thế nhằm mục đích gì?

Trong trường hợp trọng tâm bị chuyển dịch theo hướng bất lợi, con người có thể trong một giới hạn nào đó chuyển trọng tâm chung của mình theo hướng ngược lại.

Nếu một người mang một vật nặng (thùng nước) ở tay phải thì trọng tâm chung chuyển sang phải. Nghiêng phần trên cơ thể về phía trái và giơ tay trái, người đó sẽ chuyển trọng tâm chung sang trái. Kết quả là trọng tâm chung không bị chuyển về hướng bất lợi.

9. Một người ở tư thế nào thì vững vàng hơn: ngồi hay đứng? Tại sao?

- Khi một người ngồi, trọng tâm ở vị trí thấp hơn khi đứng. Như đã biết, tư thế của người càng vững khi trọng tâm cơ thể ở vị trí càng thấp.

10. Tại sao con vịt và con ngỗng có dáng đi lạch bạch?

- Hai chẫn ngỗng và vịt dang rộng ra, vì thế để giữ được cân bằng khi di chuyển, chúng phải chuyển dịch thân sao cho đường thẳng đứng qua trọng tâm đi qua điểm tựa, nghĩa là qua chân.

11. Tại sao con rùa bị lật ngửa thường không thể tự lật lại được?

Con rùa nằm ngửa giống như hình cầu phân nặng đặt ngửa. Hình cầu phân này nằm rất vững vàng và để lật lại, cần phải nâng trọng tâm của nó lên khá cao.

Nhiều con rùa không thể nâng nổi trọng tâm lên cao đến mức đủ sức lật ngược lại được, nên cứ phải nằm đó mãi.

12. Tại sao nhà thể thao lúc nâng tạ bao giờ cũng bước lên phía trước một bước?

Khi nâng quả tạ đôi, nhà thể thao đưa chân lên trước một bước để tăng mặt

chân đếvà nhờ đó vận động viên vững vàng hơn trên mặt phẳng thẳng góc với cần ngang của tạ.

13. Nghệ sĩ xiếc lúc đang đi trên dây có cầm trong tay một cái gậy nặng nhằm mục đích gì?

Lúc đi trên dây căng thẳng, nghệ sĩ xiếc nhất thiết phải chú ý giữ sao cho đường thẳng đứng qua trọng tâm của cơ thể phải luôn luôn đi qua dây. Điều này dễ dàng đạt được nếu trong tay diễn viên có một cái gậy dài. Độ nghiêng của cái gậy về phía này hay phía kia tạo khả năng nhanh chóng chuyển dịch trọng tâm chung và nhờ đó mà giữ được sự cân bằng.

14. Khi đã đứng yên một chỗ, nếu ta cúi về phía trước, rồi lại ngửa về phía sau, thì ta sẽ nhận thấy: cúi người về phía trước được nhiều hơn là ngửa người ra phía sau?

- Khi nghiêng thân về phía trước thì đường thẳng đứng qua trọng tâm của cơ thể một thời gian vẫn còn đi qua mặt chân đế, vì bàn chân của người ta hướng về phía trước. Lúc ngửa người về phía sau, đường thẳng đứng đó đi ra ngoài mặt chân đế nhanh hơn so với trường hợp thứ nhất.

15. Trong rừng rậm, cây cối thường bị gió quật đổ, nhưng ở ngoài đồng trống trải, nơi có gió thổi mạnh hơn nhiều, thì cây cối lại rất ít bị đổ. Điều đó được giải thích như thế nào?

- Trong bóng râm của rừng, các cành cây phía dưới bị tàn úa đi, tán cây chuyển lên phía trên và cây có vị trí kém vững vàng hơn. Cây mọc nơi trống trải,

tán thấp hơn, trọng tâm của cây ở phía gần gốc nên cây chống lại áp lực gió có hiệu quả hơn.

16. Tại sao khi xuống núi, vận động viên trượt tuyết cần hơi khom mình xuống?

- Khi vận động viên trượt tuyết khom người xuống, trọng tâm của con người hạ theo, và vận động viên ở tư thế vững vàng hơn.

17. Một người đang đứng chỉ không ngã khi nào đường dây dọi kẻ từ trọng tâm còn ở bên trong diện tích giới hạn bởi đường viền xung quanh hai chân. Vì thế khó đứng trên một chân, đứng yên trên dây lại càng khó hơn do chân đế rất nhỏ. Đường dây dọi có thể dễ dàng nằm ngoài phạm vi của nó và người sẽ đổ ngã, sự cân bằng của một vật nói chung và thân người nói riêng khi đang đứng sẽ không tự lật đổ khi đường dây dọi kẻ từ trọng tâm đi qua phần bên trong chân đế của nó.

18. Hình trụ nghiêng tất phải đổ nhưng nếu nó đủ to để đường dây dọi kẻ từ trọng tâm nó đi qua bên trong mặt chân đế của nó. Vì thế hình trụ nghiêng tất phải đổ, nhưng nếu nó đủ to để cho đường dây dọi kẻ từ trọng tâm nó đi qua mặt chân đế của nó thì trụ sẽ không đổ. Những cái đó gọi là ‘tháp đổ ’ giống như tháp đổ Pisa (Ý) mặc dù nghiêng nhưng không đổ cũng vì đường dây dọi kẻ từ trọng tâm của nó đi qua bên trong phạm vi mặt chân đế. Mặt khác cũng vì chân móng của chúng rất sâu.

19. Tại sao ô tô chồng chất hàng hóa cao lênh khênh dễ bị lật đổ ở chỗ đường nghiêng?

Khi chất nhiều hàng nặng lên nóc xe thì trọng tâm của ô tô bị nâng cao. Đi đến chỗ đường nghiêng, giá của trọng lực đi qua mặt chân đế ở gần mép của mặt chân đế hơn là chỗ đường bằng. Chính vì thế khi ô tô chất đầy hàng nặng lên nóc mà đi qua chỗ đường nghiêng thì rất nguy hiểm.

20. Các dạng cân bằng của vật rắn ở trên chúng ta chỉ xét dạng cân bằng tĩnh tức là vật rắn không chuyển động. Trong thực tế các vật rắn còn ở trạng thái cân

bằng động tức là chỉ khi vật rắn chuyển động thì nó mới có khả năng giữ cân bằng và trọng tâm của nó thay đổi liên tục. Ví dụ như quá trình đi xe đạp, nếu chúng ta chuyển động đủ nhanh để trọng tâm của vật luôn rơi trên mặt chân đế (rất nhỏ) thì xe sẽ không bị đổ.

Trong một số ô tô hiện đại, có hệ thống nâng, hạ gầm ô tô. Khi chuyển động với tốc độ cao trọng tâm ô tô hạ thấp xuống để tránh bị lật đổ. Ở các dòng xe ô tô( xe đua), gầm ô tô được thiết kế rất thấp để trọng tâm hạ thấp, tránh bị lật đổ….

Kết luận Sau khi vận dụng kiến thức trong sách vở kết hợp với sự quan sát các hiện tượng trong tự nhiên, chúng tôi mong rằng, các bạn cũng như chúng tôi, sau mỗi bài học thấy cuộc sống xung quanh mình gần gũi với những kiến thức mà thầy cô đã truyền đạt cho chúng ta thật. Và hơn nữa đi đến đâu ta cũng có những cái nhìn, cái suy nghĩ nhất định về những vấn đề liên quan đến kiến thức chúng ta đã học. Cũng như tôi, khi ra đường thấy thật kinh hãi với những phương tiện ô tô, xe máy chồng chất đầy hàng hóa, cao lênh khênh và rất dễ bị lật đổ, gây nguy hiểm cho chính phương tiện đó và mất an toàn giao thông nơi công cộng. Đó là một tiếng chuông báo động về ý thức chấp hành luật lệ an toàn giao thông!Và nữa, thấy thật thương xót cho các cô, các bác diễn viên xiếc khi biểu diễn những tiết mục cân bằng đi trên dây nhưng không may bị mất thăng bằng và gây thương tật suốt đời. Tại sao họ không thắt dây an toàn khi biểu diễn?.....

2. Phân tích kết quả thực nghiệm sư phạm Với việc sử dụng hệ thống bài tập thực tiễn kết hợp trong các phương pháp dạy học theo định hướng phát triển năng lực cho học sinh, học sinh có cơ sở và cái nhìn bao quát kiến thức của từng chuyên đề, học sinh tự tìm hiểu để chiếm lính kiến thức của bài học dưới sự hướng dẫn của giáo viên nên trong quá

trình học, học sinh học tập tích cực hơn, mạnh dạn phát biểu ý kiến, xây dựng kiến thức cũng như trình bày các ý kiến riêng của mình. Bên cạnh đó, những khó khăn, vướng mắc nảy sinh trong quá trình chuẩn bị được học sinh trao đổi với các bạn trong nhóm cũng như giáo viên trong quá trình học tập.

Khi tiếp cận với hệ thống bài tập mang tính thực tiễn và các vấn đề thực tiễn, học sinh đã biết vận dụng kiến thức để giải thích các hiện tượng xảy ra quanh mình. Khi giải quyết các vấn đề thực tiễn, học sinh được rèn luyện kỹ năng tìm kiếm, thu thập cũng như xử lý thông tin. Đa số học sinh hứng thú với môn học, tích cực tìm hiểu thông tin bài học và các kiến thức tích hợp liên quan. + Đối với học sinh có lực học tốt, các em có thể tự tóm tắt tổng hợp kiến thức tìm kiếm những hiện tượng liên quan đến kiến thức và tự giải thích được những hiện tượng đó, biết vận dụng linh hoạt những kiến thức đó vào cuộc sống.

Giáo viên chỉ giảng giải lý thuyết học sinh sẽ nhàm chán. + Đối với học sinh có lực học trung bình thì cũng dựa vào nền tảng kiến thức đã học hiểu được mối liên hệ giữa kiên thức đã học với thực tế, kết hợp với sự hướng dẫn của giáo viên từ đó có động lực các em học tập, yêu thích môn học. + Kết quả các bài kiểm tra thường xuyên của học sinh được đánh giá bằng kết quả các dự án, tiểu luận mà học sinh đã tiến hành và các câu hỏi vấn đáp trực tiếp cá nhân học sinh về các nội dung vận dụng kiến thức đã học vào các vấn đề thực tiễn đã nêu trong từng câu hỏi bài tập theo hướng phát triển năng lực học sinh trong từng chuyên đề. + Kết quả bài kiểm tra học kỳ được nâng cao. Cụ thể, khi so sánh kết quả bài kiểm tra học kỳ I lớp 10 với bài kiểm tra định kỳ số 1 trong năm học 20152016 thì tỉ lệ điểm giỏi và xuất sắc tăng lên. Trong khi đó, tỉ lệ đểm trung bình và dưới trung bình giảm đi đáng kể so với khi chỉ áp dụng dạy học lý thuyết theo phương pháp truyền thống thông thường do học sinh được chủ động tiếp nhận kiến thức và được vận dụng kiến thức vào các vấn đề thực tiễn gần gũi với cuộc

sống xung quanh nên các kiến thức được các em nhớ lâu và hiểu sâu hơn, vận dụng thành thạo hơn. + Hạn chế của đề tài này là chưa xây dựng được hệ thống bài kiểm tra sử dụng bài tập thực tiễn theo hướng phát triển năng lực học sinh do phân phối chương trình các bài kiểm tra định kỳ không nằm trong chương này. Mặt khác, phương pháp dạy học tích cực theo hướng đổi mới chỉ áp dụng thử nghiệm ở một số chuyển đề và thực hiện đơn lẻ trong từng giáo viên mà chưa áp dụng đồng bộ ở mức độ đại trà. Mặt hạn chế nữa là đề tài mới chỉ dừng lại ở một số nội dung kiến thức trong chương theo chuyên đề, chưa đi suốt được toàn bộ chương. Chính vì lẽ đó, các bài kiểm tra định kỳ mới chỉ được một số ít các câu hỏi bài tập thực tiễn theo định hướng phát triển năng lực học sinh. + Đề tài được xây dựng bài giảng của hai chuyên đề nhưng sử dụng bài tập thực tiễn kết hợp với hai phương pháp dạy học tích cực khác nhau. Mỗi chuyên đề có những ưu điểm và nhược điểm cũng như điều kiện hạn chế còn gặp phải trong quá trình thực hiện các chuyên đề. Cụ thể: Chuyên đề 1: Cân bằng của vật rắn chịu tác dụng của hai lực và ba lực không song song. Các dạng cân bằng.

Hệ thống bài tập thực tiễn được kết hợp với phương pháp dạy học dự án. Ưu điểm: - Gắn lí thuyết với thực tiễn.

- Kích thích động cơ, hứng thú học tập của học sinh.

- Phát huy tính tích cực, tự lực, tính trách nhiệm, sáng tạo.

- Phát triển năng lực giải quyết các vấn đề phức hợp, mang tính phức tạp.

- Phát triển năng lực cộng tác và kỹ năng giao tiếp.

- Rèn luyện tính bền bỉ, kiên nhẫn.

- Phát triển năng lực đánh giá.

Hạn chế: Dạy học sử dụng bài tập thực tiễn trong phương pháp dạy học theo dự án cần thời gian, phương tiện, vật chất phù hợp, học sinh và giáo viên phải có một trình độ và kỹ năng nhất định để giải quyết vấn đề trong dự án. Học sinh

không còn là chỉ đọc sách học lý thuyết, tìm thông tin đơn thuần và còn phải biết xử lý thông tin và vận dụng kiến thức, giải quyết các vấn đề thực tiễn. Giáo viên cũng cần có lòng yêu nghề, có trình độ chuyên môn, nghiệp vụ, tích cực tìm hiểu, cập nhật thông tin liên tục để có thể hướng dẫn và giải đáp thắc mắc của học sinh.

Chuyên đề 2:Cân bằng của vật rắn có trục quay cố định. Momen lực.Ngẫu lực.

Sử dụng bài tập thực tiễn kết hợp trong phương pháp dạy học theo trạm. Ưu điểm: Tăng cường sự tham gia, nâng cao hứng thú và cảm giác thoải mái của học sinh. Học sinh được học sâu và hiệu quả bền vững do được học một nội dung theo nhiều cách khác nhau dựa trên nền tảng các vấn đề thực tiễn xảy ra xung quanh mình. Các nhiệm vụ và hình thức học tập thể hiện ở các câu hỏi, bài tập thay đổi ở các trạm nhưng cùng hướng về các nội dung gắn liền với cuộc sống tạo hứng thú và kích thích tính tích cực của học sinh. Đồng thời, khuyến khích học sinh giải quyết các vấn đề thực tiễn cũng như các hoạt động tập thể để rèn luyện, phát triển nhân cách của học sinh một cách toàn diện.

Hạn chế: Bài tập thực tiễn kết hợp trong phương pháp dạy học theo trạm sẽ không được phân bố đồng đều trên các trạm do cùng một nội dung mà học sinh được tiếp cận theo các cách khác nhau. Giáo viên cần nhiều thời gian hơn cho việc chuẩn bị, thiết kế các hoạt động dạy học, đồ dùng phương tiện học tập cho mỗi trạm. Sử dụng bài tập thực tiễn kết hợp trong phương pháp dạy học theo trạm là một phương pháp dạy học mang tính chiến lược, song không phải bài học nào, chuyên đề nào cũng áp dụng được. Để thực hiện một cách có hiệu quả cần đảm bảo điều kiện về các nội dung bài học, phương tiện dạy học, thiết bị đồ dùng, số lượng học sinh phù hợp và tinh thần tích cực của giáo viên. Giáo viên cần phải thường xuyên thu thập và phân loại tư liệu từ các sách, báo, tạp chí chuyên ngành... để có tư liệu hay và hấp dẫn. Đồng thời giáo viên cần phải chắt lọc tư liệu để đưa vào bài giảng cho phù hợp. Bên cạnh đó, giáo viên cần phải sử

dụng tốt các kỹ năng dạy học như: Sử dụng bài tập, thiết kế lại các loại bài tập, phương tiện dạy học, thí nghiệm...

Song từ kết quả trên cũng phần nào phản ánh được tác dụng tích cực của việc dạy học tích hợp đối với thái độ và kết quả học tập của học sinh cũng như sự đầu tư, tích lũy của giáo viên giảng dạy.

PHẦN III: KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ Sau hơn một năm biên soạn, áp dụng vào giảng dạy hướng đổi mới theo định hướng phát triển năng lực cho học sinh ở một số chuyên đề và tiến hành một số bài kiểm tra nghiên cứu đối tượng học sinh các lớp 10 tôi đã nhận được rất nhều sự góp ý và hoàn thiện bước đầu việc xây dựng và biên soạn được các nội dung dạy học và kiểm tra đánh giá của chủ đề phù hợp phần nào với tiêu chí đổi mới đề ra.

Tôi đã tiến hành thực nghiệm sư phạm trên các lớp 10 mà tôi được phân công giảng dạy tại trường THPT Dương Quảng Hàm- Văn Giang- Hưng Yên.

Kết quả thu được rất khả quan: + Đa số học sinh rất thích thú, tích cực với các giờ học. Các em tích cực, tăng niềm đam mê ham thích tìm hiểu kiến thức thực tiễn, chủ động tiêp nhận thêm nhưng điều lí thú xung quanh sau mỗi giờ học. + Kích thích sự tìm tòi ham mê khám phá từ đó có sự chuẩn bị kỹ càng và tìm hiểu nhiều hơn về mỗi bài học trước khi tới lớp. + Kết quả kiểm tra thường xuyên và học kỳ tăng lên rõ rệt khi có sự vận dụng kiến thức liên môn giúp học sinh khắc sâu kiến thức của bài học. + Học sinh được phát triển thêm về nhiều kỹ năng bổ trợ như khả năng làm việc hợp tác theo nhóm; các em được tập làm việc ở các vị trí khác nhau trong nhóm; trưởng nhóm, thành viên của nhóm tùy theo sự phân công ở các chủ đề học tập; khả năng thuyết trình trước tập thể, kỹ năng tìm kiếm, xử lý và sử dụng thông tin khai thác được; kỹ năng sử dụng tin học, kỹ năng thực hành vật lý….

Dù đã rất nhiều cố gắng, làm việc với tinh thần hăng say nhất, nhưng là một giáo viên trẻ, kinh nghiệm còn chưa nhiều và thời gian trình bày có hạn nên bài viết sẽ không tránh khỏi những thiếu sót. Nhiều ý kiến còn mang tính cá nhân, chưa nhận được nhiều góp ý xây dựng của đồng nghiệp và chưa được áp dụng rộng rãi trên nhiều đối tượng học sinh ở các trường khác nhau.

Kính mong các thầy cô chia sẻ, góp ý để tôi tiếp tục xây dưng các chủ đề tiếp theo ngày một hoàn thiện hơn. Hi vọng những bài tập mà tôi sưu tầm, xây dựng và biên soạn có thể trở thành tài liệu tham khảo, giúp ích cho các đồng nghiệp, phụ huynh học sinh và học sinh.

Tôi xin cam đoan: Đây là sáng kiến kinh nghiệm của bản thân tôi viết, không sao chép nội dung của người khác.

Văn giang, ngày 01 tháng 4 năm 2016 Người viết

Lý Minh Hòa

TÀI LIỆU THAM KHẢO [1] Sách giáo khoa phổ thông hiện hành, vật lý 10 ban cơ bản.

[2] Dạy học gắn với thực tiễn | Bạn đọc| Báo Tin Tức. Vn [3] Đặng Thị Minh Phúc. Một số ứng dụng của vật lý vào đời sống trong chương trình THCS. [4 ] Nguyên Quang Đông. Tuyển tập câu hỏi định tính vật lý.

[5] Các hiện tượng vật lý trong cuộc sống.

[6]Chương trình giáo dục định hướng phát triển năng lực – VLOS. [7] Các Website: https://sites.google.com/.../vatlyeinstein/vat-ly.../mot-so-hien-tuong-vat-ly https://sites.google.com/.../vatlyeinstein/vat-ly.../120-giai-thich-ve-hien-tuongvat-ly [8] Dương Quốc Anh, Nguyễn Mộng Hưng. Sách bổ trợ kiến thức. Chìa khóa vàng. Vật lý. Nhà xuất bản ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI-1997 [ 9] Bộ giáo dục và đào tạo. Tài liệu tập huấn: Dạy học và kiểm tra, đánh giá kết quả học tập theo định hướng phát triển năng lực của học sinh môn vật lý cấp trung học phổ thông. Vụ giáo dục trung học. chương trình phát triển giáo dục trung học.

[10]Phan Thu Hằng.Luận văn Tổ chức dạy học chương “động lực học chất điểm”- Vật lý 10 ban cơ bản gắn với thực tiễn nhằm tạo hứng thú học tập cho học sinh và nâng cao hiệu quả của việc dạy học. Bộ giáo dục đào tạo. trường Đại Học Sư Phạm thành phố Hồ Chí [11]Nguyễn Văn Thuận- Phùng Thanh Huyền- Vũ Thị Thanh Mai- Phạm Thị Ngọc Thắng. Hỏi đáp vật lý 10. Nhà xuất bản giáo dục.

[12] Lê Trọng Tường- Lương Tất Đạt- Lê Chấn Hùng= Phạm Đinh thiếtBùi Trọng Tuấn. Bài tập vật lý 10- nâng cao. Nhà xuất bản giáo dục.

[13] Lương Duyên Bình- Nguyễn Xuân Chi- Tô Giang- Vũ Quang- Bùi Gia Thịnh. Bài tập vật lý 10. Nhà xuất bản giáo dục.

[14] Bùi Trọng Tuân- Lương Tất Đạt- Lê Chấn Hùng- Lê Trọng Tường.

Tài liệu chủ để tự chọn bám sát chương trình nâng cao vật lý 10. Nhà xuất bản giáo dục.

[15]Nguyễn Xuân Thành- Nguyễn Xuân Trung.Tự học và kiểm tra đánh giá

theo chuẩn kiến thức kỹ năng. Nhà xuất bản Đại học Sư phạm.