Sử dụng bài tập hóa học phần oxi – lưu huỳnh nhằm phát triển năng lực tự học cho học sinh lớp 10

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƢỜNG ĐẠI HỌC GIÁO DỤC

NGUYỄN NAM TRUNG

SỬ DỤNG BÀI TẬP HÓA HỌC PHẦN OXI – LƢU HUỲNH NHẰM PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC TỰ HỌC CHO HỌC SINH LỚP 10 TRUNG HỌC PHỔ THÔNG

LUẬN VĂN THẠC SĨ SƢ PHẠM HÓA HỌC

HÀ NỘI – 2017

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƢỜNG ĐẠI HỌC GIÁO DỤC

NGUYỄN NAM TRUNG

SỬ DỤNG BÀI TẬP HÓA HỌC PHẦN OXI – LƢU HUỲNH NHẰM PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC TỰ HỌC CHO HỌC SINH LỚP 10 TRUNG HỌC PHỔ THÔNG

LUẬN VĂN THẠC SĨ SƢ PHẠM HÓA HỌC Chuyên ngành: Lý luận và phƣơng pháp dạy học Bộ môn Hóa học Mã số: 60 14 01 11

Ngƣời hƣớng dẫn khoa học : PGS.TS. LÊ KIM LONG

HÀ NỘI – 2017

ii

LỜI CẢM ƠN Sau một thời gian nghiên cứu, đề tài “Sử dung bài tập hóa học phần Oxi – lưu huỳnh nhằm phát triển năng lực tự học cho học sinh lớp 10 THPT” đã được hoàn thành.

Tác giả xin gửi lời cảm ơn trân trọng nhất đến Ban Giám hiê ̣u trường Đại học Giáo dục - Đại học Quốc gia Hà Nội, Khoa Sư phạm, Phòng Đào tạo đã tạo mọi điều kiện thuận lợi để tôi hoàn thành được khóa học một cách tốt đẹp.

Tôi chân thành cám ơn quý thầy cô giảng viên đã tận tình giảng dạy, truyền thụ những kiến thức, kinh nghiệm quí báu, mở rộng và khắc sâu kiến thức chuyên môn Hóa học, đã chuyển những hiểu biết hiện đại của nhân loại về giáo dục cho chúng tôi. Đặc biệt, tôi chân thành cảm ơn PGS. TS Lê Kim Long, thầy đã vạch ra những định hướng sáng suốt, không quản ngại thời gian và công sức tận tình hướng dẫn giúp tác giả hoàn thành luận văn.

Xin gửi lời cảm ơn quý thầy cô giáo và các em học sinh trường THPT Hồng Quang, THPT Hoàng Văn Thụ và nhiều trường THPT trong địa bàn Thành phố Hải Dương đã có nhiều giúp đỡ trong quá trình thực nghiệm đề tài.

Cuối cùng, xin cảm ơn gia đình, bạn bè và đồng nghiệp đã động viên, giúp đỡ tôi trong suốt quá trình học tập và thực hiện luận văn.

Tôi mong nhận được sự chỉ dẫn, đóng góp ý kiến của các nhà khoa học, các thầy cô giáo, bạn bè, đồng nghiệp để tiếp tục sự nghiệp dạy học của tôi được thành công hơn.

Trân trọng cảm ơn!

Hà Nội, 23 tháng 9 năm 2017 Tác giả Nguyễn Nam Trung

i

DANH MỤC VIẾT TẮT BT

Bài tập

BTHH

Bài tập hóa học

DHHH

Dạy học hóa học

ĐC

Đối chứng

ĐHQG

Đại học quốc gia

ĐHSP

Đại học sư phạm

đktc

điều kiện tiêu chuẩn

GS.TS

Giáo sư - tiến sĩ

GV

Giáo viên

H

Hiệu suất

HS

Học sinh

HTBT

Hệ thống bài tập

NLTH

Năng lực tự học

Nxb

Nhà xuất bản

PP

Phương pháp

PPDH

Phương pháp dạy học

PT

Phương trình

PTHH

Phương trình hóa học

SBT

Sách bài tập

SGK

Sách giáo khoa

STK

Sách tham khảo

THPT

Trung học phổ thông

TN

Thực nghiệm

TNSP

Thực nghiệm sư phạm

TS

Tiến sĩ

ii

MỤC LỤC LỜI CẢM ƠN ..................................................................................................... i DANH MỤC VIẾT TẮT ...................................................................................ii MỤC LỤC ........................................................................................................ iii DANH MỤC BẢNG ......................................................................................... vii DANH MỤC HÌNH ........................................................................................viii 1. Lí do chọn đề tài ............................................................................................. 1 2. Mục đích nghiên cứu ...................................................................................... 2 3. Nhiệm vụ nghiên cứu ..................................................................................... 2 4. Đối tượng và khách thể nghiên cứu ............................................................... 2 5. Phương pháp nghiên cứu ............................................................................... 2 6. Phạm vi nghiên cứu ........................................................................................ 3 7. Câu hỏi nghiên cứu và giả thuyết khoa học ................................................... 3 8. Những đóng góp của đề tài ............................................................................. 3 9. Điểm mới của luận văn ..........................................................................................3 10. Cấu trúc luận văn ......................................................................................... 4 CHƢƠNG 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ TỰ HỌC, NĂNG LỰC TỰ HỌC VÀ BÀI TẬP HÓA HỌC ......................................................... 5 1.1. Lịch sử nghiên cứu vấn đề .......................................................................... 5 1.1.1. Quan điểm và tư tưởng về tự học trên thế giới ...............................................5 1.1.2. Quan điểm và tư tưởng về tự học trong lịch sử giáo dục Việt Nam ......... 5 1.1.3. Quan điểm và tư tưởng về tự học đối với môn Hóa học .......................... 6 1.2. Tự học.......................................................................................................... 7 1.2.1. Khái niệm tự học ...................................................................................... 7 1.2.2. Các hình thức tự học ............................................................................... 8 1.2.3. Chu trình tự học ....................................................................................... 9 1.2.4. Những biện pháp phát triển năng lực tự học cho học sinh .................... 12 1.2.5. Đánh giá năng lực tự học của học sinh .................................................. 14 1.2.6. Một số yêu cầu học sinh cần có để tự học tốt ......................................... 14 1.3. Bài tập hóa học.......................................................................................... 15 1.3.1. Khái niệm về bài tập hoá học .................................................................. 15

iii

1.3.2. Phân loại bài tập hoá học ....................................................................... 15 1.3.3. Tác dụng của bài tập hoá học ................................................................. 15 1.3.4. Xu hướng phát triển bài tập hóa học ...................................................... 15 1.3.5. Bài tập hóa học theo định hướng năng lực ............................................ 16 1.3.6. Một số lưu ý khi sử dụng bài tập hóa học .............................................. 18 1.3.7. Xu hướng phát triển bài tập hóa học ngày nay ...................................... 20 1.4. Thực trạng về việc sử dụng hệ thống bài tập và việc tự học của học sinh ở trƣờng trung học phổ thông ......................................................................... 21 1.4.1. Mục đích điều tra .................................................................................... 21 1.4.2. Đối tượng điều tra ................................................................................... 21 1.4.3. Kết qủa điều tra....................................................................................... 22 TIỂU KẾT CHƢƠNG 1 .................................................................................. 31 CHƢƠNG 2 PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC TỰ HỌC CỦA HỌC SINH THÔNG QUA DẠY HỌC BÀI TẬP PHẦN OXI – LƢU HUỲNH HÓA HỌC 10 TRUNG HỌC PHỔ THÔNG .................................................... 32 2.1. Mục tiêu, nội dung và cấu trúc chƣơng oxi – lƣu huỳnh hóa học 10 trung học phổ thông ........................................................................................ 32 2.1.1. Mục tiêu dạy học chương oxi – lưu huỳnh hóa học 10 trung học phổ thông ................................................................................................................. 32 2.1.2. Nội dung, cấu trúc chương oxi – lưu huỳnh hóa học 10 THPT .................. 33 2.1.3. Một số lưu ý khi dạy học chương oxi – lưu huỳnh hóa học 10 .............. 34 2.2. Nguyên tắc xây dựng hệ thống bài tập ..................................................... 36 2.2.1. Đảm bảo tính khoa học ........................................................................... 36 2.2.2. Đảm bảo tính logic .................................................................................. 37 2.2.3. Đảm bảo tính đầy đủ, đa dạng ................................................................ 37 2.2.4. Đảm bảo tính hệ thống của các dạng bài tập ......................................... 37 2.2.5. Đảm bảo tính vừa sức ............................................................................. 37 2.3. Nguyên tắc sắp xếp hệ thống bài tập hoá học để phát triển năng lực tự học cho học sinh ............................................................................................... 37 2.4. Điều kiện để thực hiện hiệu quả ............................................................... 38 2.4.1. Phù hợp với điều kiện thực tế ................................................................. 38

iv

2.4.2. Tạo điều kiện thuận lợi cho HS tự học ................................................... 38 2.4.3. Bám sát nội dung dạy học ....................................................................... 38 2.4.4. Chú trọng kiến thức trọng tâm ............................................................... 38 2.4.5. Gây hứng thú cho người học .................................................................. 39 2.5. Quy trình xây dựng hệ thống bài tập ....................................................... 39 2.6. Phát triển năng lực tự học của học sinh qua dạy học bài tập chƣơng oxi – lƣu huỳnh ...................................................................................................... 40 2.7. Công cụ đánh giá năng lực tự học và hiệu quả sử dụng bài tập tự học .. 40 2.7.1.Tiêu chí đánh giá năng lực tự học ........................................................... 40 2.7.2. Công cụ đánh giá năng lực tự học ......................................................... 44 2.8. Xây dựng và tuyển chọn các dạng bài tập điển hình phần oxi – lƣu huỳnh thuộc Hóa học 10 .................................................................................. 45 2.9. Xây dựng giáo án sử dụng bài tập phần oxi – lƣu huỳnh nhằm phát triển năng lực tự học cho HS ........................................................................... 78 TIỂU KẾT CHƢƠNG 2 .................................................................................. 84 CHƢƠNG 3THỰC NGHIỆM SƢ PHẠM ...................................................... 85 3.1. Mục đích, nhiệm vụ thực nghiệm sƣ phạm .............................................. 85 3.1.1. Mục đích thực nghiệm sư phạm ............................................................. 85 3.1.2. Nhiệm vụ thực nghiệm sư phạm ............................................................. 85 3.2. Phƣơng pháp, nội dung và đối tƣợng thực nghiệm sƣ phạm .................. 85 3.2.1. Phương pháp thực nghiệm ..................................................................... 85 3.2.2. Nội dung thực nghiệm sư phạm ............................................................. 85 3.2.3. Đối tượng: HS lớp 10 ban cơ bản THPT. ............................................... 85 3.3. Tiến hành thực nghiệm ............................................................................. 86 3.4. Phân tích, đánh giá kết quả thực nghiệm sƣ phạm ................................. 87 3.4.1. Phân tích định lượng kết quả thực nghiệm ............................................ 87 3.4.2. Phân tích kết quả thực nghiệm ............................................................... 93 3.5. Nhận xét của giáo viên về hệ thống bài tập hỗ trợ học sinh tự học .......... 93 TIỂU KẾT CHƢƠNG 3 .................................................................................. 94 KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ ................................................................... 95 1. Kết luận ........................................................................................................ 95

v

2. Khuyến nghị và đề xuất ............................................................................... 95 TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................................... 97 PHỤ LỤC ....................................................................................................... 100

vi

DANH MỤC BẢNG Bảng 1.2. Kết quả điều tra năng lực tự học của học sinh ................................ 23 Bảng 1.3. Kết quả điều tra GV về những vấn đề liên quan đến ....................... 27 NLTH của HS ................................................................................................... 27 Bảng 1.4. Đánh giá mức độ biểu hiện NLTH của HS ...................................... 28 (Mức độ biểu hiện tăng dần từ 0 – 3) ............................................................... 28 Bảng 1.5. Những biện pháp phát triển NLTH Hóa học cho HSTHPT ............ 29 Bảng 3.1. Số HS đạt điểm Xi ............................................................................. 87 Bảng 3.2. % Số HS đạt điểm Xi ........................................................................ 88 Bảng 3.3. % Số HS đạt điểm Xi trở xuống ........................................................ 88

vii

DANH MỤC HÌNH Hình 3.1. Đồ thị so sánh điểm lớp TN trước và sau khi tiến hành TNSP ....... .89 Hình 3.2. Đồ thị biểu diễn đường luỹ tích bài kiểm tra số 1(Trước TN) .......... 89 Hình 3.3. Đồ thị biểu diễn đường luỹ tích bài kiểm tra số 2(Sau TN) ............. 90 Bảng 3.4. Kết quả điểm bài kiểm tra 1 tiết của HS ........................................... 90 Bảng 3.5. Phân loại kết quả học tập của HS .................................................... 91 Hình 3.4: Đồ thị phân loại kết quả học tập của học sinh qua bài kiểm tra số 191 Hình 3.5. Đồ thị phân loại kết quả học tập của học sinh qua bài kiểm tra số 292

viii

MỞ ĐẦU 1. Lí do chọn đề tài Nước ta đang tiến hành công nghiệp hoá, hiện đại hoá. Nhân tố quyết định thắng lợi của công cuộc công nghiệp hoá, hiện đại hoá đất nước và hội nhập quốc tế là con người. Trước tình hình đó, để hội nhập với xu thế phát triển chung của thế giới, của thời đại, một yêu cầu hết sức cấp bách đang đặt ra với nền giáo dục nước ta là phải liên tục đổi mới, hiện đại hóa nội dung và phương pháp dạy học. Giáo dục phải tạo ra những con người có năng lực, đầy tự tin, có tính độc lập, sáng tạo, những người có khả năng tự học, tự đánh giá, có khả năng hòa nhập và thích nghi với cuộc sống luôn biến đổi. Nghị quyết trung ương Đảng lần thứ 4 (khóa VII) đã xác định: “Phải khuyến khích tự học, phải áp dụng những phương pháp giáo dục hiện đại để bồi dưỡng cho học sinh năng lực tư duy sáng tạo, năng lực giải quyết vấn đề”.

Vì vậy, ngành giáo dục đang tiến hành việc đổi mới phương pháp dạy học theo định hướng phát huy tính tích cực nhận thức của học sinh và bồi dưỡng phương pháp học tập mà cốt lõi là tự học để họ tự học suốt đời. Có thể nói, dạy học chủ yếu là dạy cách học, dạy cách tư duy. Dạy cách học chủ yếu là dạy phương pháp tự học.

Một trong những phương pháp bồi dưỡng học sinh tự học môn Hóa học ở trường Trung học phổ thông là sử dụng hệ thống bài tập. Bài tập hoá học đóng vai trò vừa là nội dung vừa là phương tiện để chuyển tải kiến thức, phát triển tư duy và kỹ năng thực hành bộ môn một cách hiệu quả nhất. Bài tập hoá học không chỉ củng cố nâng cao kiến thức, vận dụng kiến thức mà còn là phương tiện để tìm tòi, hình thành kiến thức mới.

Mặt khác, do thời gian dạy học môn Hoá học trên lớp còn hạn hẹp, thời gian ôn tập, hệ thống hoá kiến thức Hóa học 10 và giải bài tập chưa được nhiều, không phải học sinh nào cũng đủ thời gian để thấu hiểu, ghi nhớ và vận dụng những kiến thức mà giáo viên truyền thụ ở trên lớp. Vì vậy, việc tự học ở nhà của học sinh là rất quan trọng và cần thiết. Đánh giá được tầm quan trọng của việc tự học, tôi quyết định lựa chọn và nghiên cứu đề tài: “Sử dụng bài tập hóa học phần oxi – lưu huỳnh nhằm phát triển năng lực tự học cho học sinh lớp 10 trung học phổ thông”.

1

2. Mục đích nghiên cứu Bồi dưỡng, phát triển năng lực tự học cho học sinh thông qua hệ thống bài tập phần hóa học phần Oxi – lưu huỳnh lớp 10 trường Trung học phổ thông.

3. Nhiệm vụ nghiên cứu 3.1. Nghiên cứu cơ sở lý luận và thực tiễn của đề tài.

3.2. Sưu tầm và xây dựng HTBT nhằm phát triển năng lực tự học phần oxi – lưu huỳnh thuộc Hóa học 10.

3.3. Hướng dẫn HS sử dụng HTBT đã xây dựng một cách hợp lí và cóhiệu quả.

3.4. TN sư phạm để đánh giá hiệu quả của HTBT đã xây dựng và các biện pháp đã đề xuất, từ đó rút ra kết luận về khả năng áp dụng đối với HTBT đã đề xuất.

3.5. Tìm hiểu thực trạng việc sử dụng hệ thống BTHH phát triển năng lực tự học cho HS trong quá trình dạy học.

4. Đối tƣợng và khách thể nghiên cứu 4.1. Khách thể nghiên cứu Quá trình dạy học hóa học 10 ở trường THPT.

4.2. Đối tượng nghiên cứu Phát triển năng lực tự học qua sử dụng HTBT bồi dưỡng năng lực tự học cho HS phần oxi – lưu huỳnh thuộc Hóa học 10.

5. Phƣơng pháp nghiên cứu Để quá trình thực hiện đề tài được thành công, và có sự đánh giá đúng đắn chúng tôi đã sử dụng các nhóm phương pháp nghiên cứu sau:

5.1. Phương pháp nghiên cứu lý thuyết Nghiên cứu lý luận và phương pháp dạy học cần cho dạy bài tập. Phân loại, phân tích, tổng hợp, hệ thống các dạng bài tập vô cơ từ các nguồn tài liệu: SGK, SBT, STK có liên quan đến đề tài nhằm nâng cao năng lực tự học, khả năng sáng tạo cho HS.

5.2. Phương pháp nghiên cứu thực tiễn - Điều tra thực trạng tình hình sử dụng BTHH ở trường THPT trong việc phát triển khả năng tự học, sáng tạo của HS. - Trao đổi với các GV có nhiều kinh nghiệm trong công tác giảng dạy.

2

- Thăm dò ý kiến của HS sau khi giải bài tập hóa học theo phương pháp thực nghiệm của đề tài, sự sáng tạo của học sinh trong quá trình làm bài tập.

- Thực nghiệm sư phạm đánh giá tính khả thi và hiệu quả của việc sử dụng các biện pháp để phân loại và hệ thống các dạng bài tập đã đề xuất.

- Phương pháp thống kê toán học để xử lý các kết quả TNSP.

6. Phạm vi nghiên cứu Nội dung kiến thức được giới hạn trong chương 6. Nhóm oxi Hóa học 10 ở trường THPT.

7. Câu hỏi nghiên cứu và giả thuyết khoa học 7.1. Câu hỏi nghiên cứu Làm thế nào để thực hiện hiệu quả HTBT phát triển năng lực tự học cho học sinh bằng dạy bài tập phần oxi – lưu huỳnh thuộc Hóa học 10?

7.2. Giả thuyết khoa học Nếu sử dụng hợp lí, có hiệu quả HTBT theo định hướng từ bài tập ban đầu học sinh rèn luyện theo các bài tập tương đương, bài tập phát triển, kết hợp với việc sử dụng phương pháp dạy học tích cực sẽ góp phần nâng cao năng lực tự học cho học sinh phần oxi – lưu huỳnh thuộc Hóa học 10, nâng cao được chất lượng dạy học hóa học hiện nay ở trường THPT.

8. Những đóng góp của đề tài Về lý luận Xây dựng được cơ sở lý luận của việc xây dựng hệ thống bài tập phần oxi – lưu huỳnh thuộc Hóa học 10 nhằm phát triển năng lực tự học cho HS

Về thực tiễn - Nội dung của luận văn giúp giáo viên có thêm tư liệu bổ ích cho việc giảng dạy hoá học phần oxi – lưu huỳnh thuộc Hóa học 10 - Giúp HS rèn luyện các kỹ năng giải BTHH góp phần nâng cao chất lượng dạy học hóa học ở trường THPT.

9. Điểm mới của luận văn - Đi kèm với mỗi bài tập ban đầu (bài tập hay, chứa kiến thức trọng tâm, khái quát) là bài tập biến đổi tương đương và đa chiều qua đó hình thành cho học sinh

3

năng lực tư duy tổng hợp, so sánh, đặc biệt năng lực tự học một cách sáng tạo và chủ động. Đây là điểm mới nhất của luận văn, chứa đựng triết lí về học tập, giúp học sinh tự học.

- Luận văn tiếp cận đề án thay đổi chương trình, SGK của Bộ về phát triển năng lực cho học sinh, ở đây là năng lực tự học.

10. Cấu trúc luận văn Ngoài phần mở đầu, kết luận, khuyến nghị, tài liệu tham khảo, luận văn được trình bày trong ba chương: Chương 1: Cơ sở lý luận và thực tiễn về tự học, năng lực tự học và bài tập hoá học Chương 2: Phát triển năng lực tự học của học sinh thông qua dạy học bài tập chương oxi – lưu huỳnh Hóa học 10 THPT Chương 3:Thực nghiệm sư phạm

4

CHƢƠNG 1

CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ TỰ HỌC, NĂNG LỰC TỰ HỌC VÀ BÀI TẬP HÓA HỌC 1.1. Lịch sử nghiên cứu vấn đề 1.1.1. Quan điểm và tư tưởng về tự học trên thế giới Vấn đề tự học đã được nghiên cứu từ rất sớm trong lịch sử giáo dục trên thế giới. John Dewey (1859-1952) phát biểu: “Học sinh là mặt trời, xung quanh nó quy tụ mọi phương tiện giáo dục”. Một loạt các PPDH theo quan điểm này đã được sử dụng: “Phương pháp hợp tác”, “Phương pháp nêu vấn đề”, “Phương pháp tích cực”.

Nói chung, đây là các phương pháp mà GV đóng vai trò gợi sự chú ý, kích thích HS tự hoạt động, tự tìm tòi để lĩnh hội kiến thức.

T. Makiguchi, nhà sư phạm nổi tiếng người Nhật Bản, trong những năm 30 của thế kỷ XX đã cho rằng: “Mục đích của giáo dục là hướng dẫn quá trình học tập và đặt trách nhiệm học tập vào tay mỗi học sinh. Giáo dục xét như là một quá trình hướng dẫn học sinh tự học’’.

Gần đây, nhiều cuốn sách cũng đề cập đến vấn đề tự học: “Hiểu biết là sức mạnh của thành công” do Klas Mellander chủ biên đã đề cập đến bí ẩn của việc học, trong đó nhấn mạnh vai trò của tự học, hướng dẫn 5 bước cần thực hiện để giúp chúng ta dễ dàng hơn trong quá trình học hỏi [35].

Trong cuốn sách “Tôi tài giỏi, bạn cũng thế!” (Tựa tiếng Anh: I Am Gifted, So Are You!) của tác giả Adam Khoo xuất bản năm 2008 chứng minh rằng khả năng trí tuệ tiềm ẩn và sự thông minh sáng tạo của con người vượt xa hơn những gì chúng ta nghĩ và thường được nghe tới [33].

1.1.2. Quan điểm và tư tưởng về tự học trong lịch sử giáo dục Việt Nam Chủ tịch Hồ Chí Minh lãnh tụ kiệt xuất của cách mạng Việt Nam, danh nhân văn hóa thế giới từng nói: “Còn sống thì còn phải học” và “về cách học phải lấy tự học làm cốt”.

Tác giả Nguyễn Cảnh Toàn một tấm gương sáng về tự học ở nước ta cho rằng: “học bao giờ cũng gắn liền với tự học, tự rèn luyện, coi trọng việc tự học, nêu cao những tấm gương tự học thành tài”.

5

Từ lâu, việc khích lệ phát triển NLTH của HS đã được Đảng, Nhà nước quan tâm, Hội nghị Ban chấp hành Trung ương Đảng về định hướng chiến lược phát triển giáo dục - đào tạo trong thời kì công nghiệp hóa, hiện đại hóa nêu rõ: “Đổi mới mạnh mẽ phương pháp giáo dục - đào tạo, khắc phục lối truyền thụ một chiều, rèn luyện thành nếp tư duy sáng tạo của người học. Từng bước áp dụng các phương pháp tiên tiến và phương tiện hiện đại vào quá trình dạy - học, bảo đảm điều kiện và thời gian tự học, tự nghiên cứu cho học sinh, nhất là sinh viên đại học. Phát triển mạnh phong trào tự học, tự đào tạo thường xuyên và rộng khắp trong toàn dân, nhất là thanh niên”.

1.1.3. Quan điểm và tư tưởng về tự học đối với môn Hóa học Hóa học là một môn khoa học có những đặc trưng riêng nên đòi hỏi người học phải có tư duy thích hợp, đó là năng lực quan sát, phân tích các hiện tượng tự nhiên, năng lực khái quát, tổng hợp thành quy luật và phải có phong cách học tập độc lập sáng tạo. Để rèn luyện các năng lực này không thể không kể tới vai trò rất lớn của BTHH. Gần đây, có nhiều tài liệu, luận văn thạc sĩ đã nghiên cứu về xây dựng hệ thống BTHH nhằm bồi dưỡng NLTH cho học sinh THPT. Nguyễn Thị Vân (2012), Tuyển chọn, xây dựng và sử dụng hệ thống bài tập phần kim loại thuộc hóa học 12 nâng cao nhằm bồi dưỡng năng lực tự học cho học sinh trường THPT, Luận văn thạc sĩ, Đại học Vinh.

Trần Tuấn Anh (2013), Tuyển chọn, xây dựng và sử dụng hệ thống bài tập nhằm phát triển năng lực tự học cho học sinh THCS tỉnh Lạng Sơn (phần Vô cơ Hóa học 9), Luận văn thạc sĩ Khoa học Giáo dục, Trường Đại học Sư phạm Hà Nội.

Phạm Thị Thảo (2013), Tuyển chọn, xây dựng và sử dụng hệ thống bài tập hỗ trợ học sinh tự học phần phi kim hóa học 10 THPT, Luận văn thạc sĩ, Trường Đại học Giáo Dục.

Nguyễn Thị Lan Phương (2014), Bồi dưỡng năng lực tự học cho học sinh trong dạy học bài tập hóa học của chương 5 - Đại cương kim loại chương trình hóa học 12 nâng cao, Luận văn thạc sĩ, Trường Đại học Giáo Dục.

Ngô Mạnh Lượng (2015), Sử dụng hệ thống bài tập phần Nitơ và hợp chất hỗ trợ cho học sinh yếu kém tự học ở trường THPT, Luận văn thạc sĩ, Trường Đại học Giáo Dục.

6

Đỗ Thị Ánh Tuyết (2015), Phát triển năng lực tự học của học sinh thông qua sử dụng hệ thống bài tập phần phi kim hóa học lớp 10 THPT, Luận văn thạc sĩ, Trường Đại học Giáo Dục.

Kết quả nghiên cứu của các tác giả đều khẳng định: Cần phải đưa ra biện pháp tích cực để tổ chức HS tự học, trong đó BT là phương tiện quan trọng để người dạy tổ chức hoạt động tự học, tự nghiên cứu cho HS. Đồng thời đã đưa ra nguyên tắc, qui trình xây dựng và biện pháp sử dụng BT nói chung và bài tập bồi dưỡng NLTH nói riêng. Những thành công này của các tác giả sẽ được chúng tôi nghiên cứu, kế thừa trong luận văn này.

Trong các đề tài trên, đề tài của tác giả Đỗ Thị Ánh Tuyết đã nghiên cứu BT phần phi kim hóa học 10 THPT để phát triển NLTH cho HS. Còn với đề tài “Sử dụng bài tập hóa học phần oxi – lưu huỳnh nhằm phát triển năng lực tự học cho học sinh lớp 10 trung học phổ thông” tôi có cách tiếp cận hoàn toàn khác , đó là đi kèm với mỗi bài tập ban đầu (bài tập hay, chứa kiến thức trọng tâm, khái quát) là bài tập biến đổi tương đương, biến đổi phát triển và đa chiều qua đó hình thành cho học sinh năng lực tư duy tổng hợp, so sánh, đặc biệt năng lực tự học một cách sáng tạo và chủ động. Đây là điểm mới nhất của luận văn, chứa đựng triết lí về học tập, giúp học sinh tự học.

1.2. Tự học 1.2.1. Khái niệm tự học Có nhiều quan niệm khác nhau khái niệm tự học. Xin điểm qua một số đề xuất: Tự học là khả năng tự lo cho việc học của chính mình (Henri Holec).

Tự học là tình huống trong đó người học hoàn toàn chịu trách nhiệm về mọi quyết định liên quan đến việc học và thực hiện những quyết định đó (Leslie Dickinson).

“Tự học là tự mình động não, suy nghĩ, sử dụng các năng lực trí tuệ (quan sát, so sánh, phân tích, tổng hợp) và có khi cả cơ bắp (sử dụng công cụ) cùng các phẩm chất của mình, động cơ, tình cảm, nhân sinh quan, thế giới quan (như tính trung thực, khách quan, chí tiến thủ, không ngại khó, ngại khổ, kiên trì, nhẫn nại, lòng say mê khoa học, ý muốn thi đỗ, biến khó khăn thành thuận lợi) để chiếm lĩnh một lĩnh vực hiểu biết nào đó của nhân loại, biến lĩnh vực đó thành sở hữu của mình” [22, tr. 59, 60].

Theo từ điển Giáo dục học - Nxb Từ điển Bách khoa 2001: “Tự học là quá

7

trình tự mình hoạt động lĩnh hội tri thức khoa học và rèn luyện kĩ năng thực hành”.

Trong Chương trình giáo dục phổ thông tổng thể, năng lực tự học được xếp số 1 trong trong 8 năng lực chung cần đạt. Năng lực tự học có vai trò quan trọng vì tự học là chìa khoá tiến vào thế kỉ XXI, một thế kỉ với quan niệm học suốt đời, xã hội học tập. Năng lực tự học là khả năng tự mình sử dụng các năng lực trí tuệ và có khi cả năng lực cơ bắp, động cơ, tình cảm, nhân sinh quan, thế giới quan để chiếm lĩnh một lĩnh vực hiểu biết nào đó của nhân loại, biến lĩnh vực đó thành sở hữu của mình[14].

Năng lực tự học là khả năng tự mình tìm tòi, nhận thức và vận dụng kiến thức vào tình huống mới hoặc tương tự với chất lượng cao [24].

Như vậy, tự học là hoạt động độc lập chiếm lĩnh kiến thức, kĩ năng, kĩ xảo, kinh nghiệm lịch sử xã hội loài người nói chung và của chính bản thân người học. Đó là hoạt động nhận thức mang tính tích cực, chủ động, tự giác, phát huy cao độ vai trò của người học với sự hợp tác của thầy cô, bạn bè và các điều kiện học tập.

1.2.2. Các hình thức tự học [39] Theo http://webdayhoc.net, tự học có các hình thức sau : - Tự học hoàn toàn (không có GV): thông qua tài liệu, qua tìm hiểu thực tế, học kinh nghiệm của người khác. HS gặp nhiều khó khăn do có nhiều lỗ hổng kiến thức, HS khó thu xếp tiến độ, kế hoạch tự học, không tự đánh giá được kết quả tự học của mình... Từ đó HS dễ chán nản và không tiếp tục tự học.

- Tự học trong một giai đoạn của quá trình học tập : thí dụ như học bài hay làm bài tập ở nhà là công việc thường xuyên của HS. Để giúp HS có thể tự học ở nhà, GV cần tăng cường kiểm tra, đánh giá kết quả học bài, làm bài tập ở nhà của họ.

- Tự học qua phương tiện truyền thông (học từ xa) : HS được nghe GV giảng giải minh họa, nhưng không được tiếp xúc với GV, không được hỏi han, không nhận được sự giúp đỡ khi gặp khó khăn. Với hình thức tự học này, HS cũng không đánh giá được kết quả học tập của mình.

- Tự học qua tài liệu hướng dẫn : Trong tài liệu trình bày cả nội dung, cách xây dựng kiến thức, cách kiểm tra kết quả sau mỗi phần, nếu chưa đạt thì chỉ dẫn cách tra cứu, bổ sung, làm lại cho đến khi đạt được. Song nếu chỉ dùng tài liệu tự học HS cũng có thể gặp khó khăn và không biết hỏi ai.

8

- Tự lực thực hiện một số hoạt động học dưới sự hướng dẫn chặt chẽ của GV ở lớp Với hình thức này cũng đem lại kết quả nhất định. Song nếu HS vẫn sử dụng SGK hóa học như hiện nay thì họ cũng gặp khó khăn khi tiến hành tự học vì thiếu sự hướng dẫn về phương pháp học.

1.2.3. Chu trình tự học Chu trình dạy – tự học là một hệ thống toàn vẹn gồm ba thành tố cơ bản: thầy (dạy), trò (tự học), tri thức. Ba thành tố đó luôn tương tác với nhau thâm nhập vào nhau, quy định lẫn nhau theo những quy luật riêng nhằm kết hợp chu trình dạy với chu trình tự học, làm cho dạy và tự học cộng hưởng với nhau tạo ra chất lượng tốt, hiệu quả cao.

1.2.3.1. Chu trình tự học của trò [33]

- Tự nghiên cứu Người học tự tìm tòi, quan sát, giải thích, phát hiện vấn đề, định hướng giải quyết vấn đề, tự tìm ra kiến thức mới và tạo ra sản phẩm ban đầu hay sản phẩm thô có tính chất cá nhân.

- Tự thể hiện Người học tự thể hiện mình bằng lời nói, tự sắm vai trong các tình huống, vấn đề, tự trình bày, bảo vệ kiến thức hay sản phẩm cá nhân của mình, tự thể hiện qua sự hợp tác, trao đổi, giao tiếp các bạn và thầy, tạo ra sản phẩm có tính chất xã hội của cộng đồng lớp học.

- Tự kiểm tra, tự điều chỉnh Sau khi tự thể hiện mình qua sự hợp tác trao đổi với các bạn và thầy, sau khi thầy kết luận, người học tự kiểm tra, tự đánh giá sản phẩm ban đầu của mình, tự sửa sai, tự điều chỉnh thành sản phẩm khoa học (tri thức).

1.2.3.2. Chu trình dạy của thầy 9

Chu trình dạy của thầy nhằm tác động hợp lý, phù hợp và cộng hưởng với chu trình tự học của trò, cũng là chu trình ba thời tương ứng với chu trình tự học ba thời của trò.

- Hướng dẫn Thầy hướng dẫn cho từng học sinh về các tình huống học, về các vấn đề cần phải giải quyết, về các nhiệm vụ phải thực hiện trong tập thể học sinh.

Học sinh tự nghiên cứu, tìm tòi cách xử lý các tình huống, cách giải quyết vấn đề để tự mình tìm ra kiến thức, chân lý bằng hành động của chính mình, tạo ra sản phẩm ban đầu.

- Tổ chức Thầy tổ chức cho trò tự thể hiện mình và hợp tác với các bạn: tổ chức các cuộc tranh luận, trao đổi trò – trò, trò – thầy, sinh hoạt nhóm, các hoạt động tập thể trong và ngoài nhà trường nhằm tăng cường mối quan hệ giao tiếp trò – trò, trò – thầy và sự hợp tác cùng nhau tìm ra kiến thức, chân lý.

- Trọng tài, cố vấn, kết luận, kiểm tra Thầy là trọng tài, cố vấn, kết luận về cuộc tranh luận đối thoại, trò – trò, trò – thầy để khẳng định về mặt khoa học kiến thức do người học tự tìm ra.

Cuối cùng, thầy là người kiểm tra, đánh giá kết quả tự học của trò trên cơ sở trò tự đánh giá, tự điều chỉnh…

1.2.3.3. Chu trình dạy - tự học [34] Dựa vào sơ đồ trên hình 1.1 ta thấy: - Hình tròn bên trong tượng trưng cho nội lực – năng lực tự học.

- Đường tròn giữa tượng trưng cho ngoại lực – tác động dạy của thầy.

- Đường tròn ngoài cùng tượng trưng cho tri thức người học cần chiếm lĩnh.

- Các mũi tên  trong sơ đồ ở vào từng thời đều xuất phát từ cực “thầy”; sáng kiến điều hành chung cả chu trình dạy – tự học đều thuộc về thầy; Thầy là người khởi xướng, người dẫn chương trình tự học của trò.

10

Tri thức (cá nhân) Hướng dẫn (1) )Trò chơi Tự học (2) Tổ chức

Tự điều chỉnh (3) Tri thức chỉnhchỉchỉ (khoa học) Trọng nh tài học ) Cố vấn chỉnh

Tự thể hiện Tri thức (xã hội)

Hình 1.1. Sơ đồ chu trình dạy - tự học (1) Thầy hướng dẫn cho trò tự nghiên cứu để tự tìm ra tri thức có tính chất cá nhân.

(2) Thầy tổ chức cho trò tự thể hiện, hợp tác với nhau để làm cho sản phẩm ban đầu của người học được khách quan hơn, tri thức có tính chất xã hội.

(3) Thầy là trọng tài cố vấn, kết luận về cuộc đối thoại và hoạt động của trò, làm cơ sở cho trò tự kiểm tra, tự điều chỉnh sản phẩm ban đầu của mình, tri thức người học tự tìm ra giờ đây mới có tính chất khoa học.

Chu trình dạy – tự học là quá trình kết hợp hữu cơ giữa chu trình dạy của thầy và chu trình tự học của trò. Vì vậy muốn đạt kết quả cao nhất trong chu trình trên thì dạy học phải cộng hưởng với tự học.

1.2.3.4. Vai trò của tự học Năng lực tự học có 4 vai trò chính sau: Tự tìm ra ý nghĩa, làm chủ các kĩ xảo nhận thức, tạo ra cầu nối nhận thức trong tình huống học; Tự làm chủ tri thức hiện diện trong chương trình học và tri thức siêu nhận thức qua các tình huống học; Tự biến đổi mình, tự làm phong phú mình bằng cách thu lượm và xử lí thông tin từ môi trường xung quanh mình; Tự học, tự nghiên cứu, tự mình tìm ra kiến thức bằng hành động của chính mình, cá nhân hóa việc học, đồng thời hợp tác với bạn trong cộng đồng lớp học dưới sự hướng dẫn của giáo viên - xã hội hoá lớp học.

11

Tự học có ý nghĩa quyết định quan trọng đối với sự thành đạt của mỗi người, là con đường tự khẳng định của mỗi người; con đường tạo ra tri thức bền vững cho mỗi người. Tự học khắc phục nghịch lí: Học vấn thì vô hạn mà tuổi học đường thì giới hạn. Tự học góp phần dân chủ hóa, xã hội hóa giáo dục một cách hiệu quả nhằm phát huy, tận dụng tiềm năng to lớn của mỗi thành viên trong cộng đồng [5].

Có thể nêu vai trò của tự học theo cách khác [3]: Tự học là phương thức tạo ra chất lượng thực sự lâu bền, là điều kiện quyết định trực tiếp đến chất lượng học tập của người học. Chỉ có tự học mới giúp người học thông hiểu, bổ sung, hoàn thiện vào vốn tri thức và vốn kinh nghiệm của mình, giúp họ vững vàng hơn trong học tập và công tác sau này. Tự học còn là cơ sở cho tính tích cực nhận thức của người học.

Tự học sẽ rèn luyện cho người học đức kiên trì, lòng dũng cảm vượt khó, tính tự lực, chủ động trong công việc. Tự học còn giúp người học khắc phục được những nét tính cách không phù hợp, tiến hành được hoạt động học tập ở mức độ khó khăn hơn.

Trong xã hội phát triển vai trò của giáo dục ngày càng quan trọng, là động lực thúc đẩy sự phát triển và tiến bộ của xã hội. Giáo dục phải đào tạo được thế hệ trẻ năng động, sáng tạo, có đủ tri thức, năng lực và có khả năng thích ứng với đời sống xã hội, làm phát triển xã hội. Muốn vậy thế hệ trẻ phải có năng lực đặc biệt đó là NLTH, tự nâng cao, hoàn thiện và những khả năng này phải được tích lũy từ cấp tiểu học. Có như vậy mới rèn luyện cho họ được kĩ năng tự học, tự nghiên cứu, không ngừng nâng cao vốn hiểu biết về văn hóa, khoa học kỹ thuật và hiện đại hóa vốn tri thức của mình để trở thành công dân với đầy đủ hành trang bước vào cuộc sống.

1.2.4. Những biện pháp phát triển năng lực tự học cho học sinh 1.2.4.1. Vì sao phải phát triển năng lực tự học cho học sinh?

Con đường tối ưu nhất, có hiệu quả nhất để nâng cao chất lượng đào tạo và đạt được mục tiêu giáo dục là: Học bằng hoạt động tự học, tự nghiên cứu của HS. Từ đó đặt ra vấn đề: quá trình tổ chức đào tạo phải làm chohoạt động học của HS thực sự chủ động trong học tập, mà cụ thể là tăng cường nhiều hơn quá trình tự học, tự nghiên cứu của HS. Trong hình thức dạy học tập trung, người GV trực tiếp tổ chức và hướng dẫn quá trình nhận thức của HS, còn HS đóng vai trò chủ thể nhận thức, tích cực huy động mọi phẩm chất tâm lý cá nhân của mình để tiến hành hoạt động học tập nhằm chiếm lĩnh tri thức, hình thành kỹ năng và thái độ. Nếu HS thụ động, không có sự vận

12

động tích cực các thao tác tư duy của bản thân, th́ì không thể chiếm lĩnh được tri thức và không thể hoàn thành nhân cách được.

1.2.4.2. Những biện pháp phát triển năng lực tự học cho học sinh Thực chất của việc phát triển NLTH là hình thành và phát triển năng lực nhận biết, tìm tòi và phát hiện vấn đề, năng lực giải quyết vấn đề, năng lực xác định những kết luận đúng (kiến thức, cách thức, giải pháp, biện pháp). Từ quá trình giải quyết vấn đề, năng lực vận dụng kiến thức vào thực tiễn hoặc vào nhận thức kiến thức mới, năng lực đánh giá và tự đánh giá. Để HS có ý thức tự học thì phải làm cho HS phải yêu thích môn học đó. Vì vậy, GV cần tạo cho HS niềm say mê môn học. Giáo viên có thể giới thiệu về môn học, những giá trị của môn học trong thực tiễn bằng những ví dụ minh họa cụ thể nhằm kích thích động cơ học tập ở các em.

Giáo viên cần hướng dẫn cho HS cách xây dựng kế hoạch học tập từ ban đầu.

Ngay từ tiết học đầu tiên của môn học, GV giới thiệu về chương trình, nội dung, phương pháp học một cách khái quát nhất để HS hiểu và từ đó, tự xây dựng cho mình kế hoạch học tập phù hợp. Giáo viên viên phải làm cho HS hiểu mọi kế hoạch phải được xây dựng dựa trên mục tiêu chung và mục tiêu cụ thể và HS hoàn toàn có thể phấn đấu thực hiện được từng mục tiêu nếu có kế hoạch thời gian được xây dựng chi tiết.

Giáo viên hướng dẫn cho HS cách tìm và đọc sách hoặc tài liệu liên quan đến môn học. Giáo viên cần nhấn mạnh cho HS thấy rằng, kiến thức môn học không chỉ có trong sách giáo khoa, bài giảng của GV mà đến từ nhiều nguồn khác nhau.

Giáo viên nên dạy cho HS cách ghi chép và nghe giảng vì đây là những kỹ năng học tập vô cùng quan trọng, ảnh hưởng trực tiếp đến quá trình học tập của HS. GV phải rèn luyện cho HS cách nghe, kết hợp với ghi chép, có thể gạch chân, tóm lược bằng sơ đồ hình vẽ những ý chính. Đối với các vấn đề quan trọng, GV cần nhấn mạnh, lặp lại nhiều lần để HS tiếp thu và ghi chép.

Giáo viên hướng dẫn cách học bài. GV nên giới thiệu và hướng dẫn cho HS tự học theo mô hình: học cách phân tích, tổng hợp, vận dụng tri thức vào từng tình huống thực tiễn, học cách nhận xét, đánh giá, so sánh đối chiếu các kiến thức khác… giúp cho HS có thể học được cách rèn luyện được năng lực tư duy logic, tư

13

duy trừu tượng và phát triển tư duy sáng tạo trong việc tìm ra những hướng tiếp cận mới đối với các vấn đề khoa học.

Giáo viên cần giao nhiệm vụ cụ thể cho HS ở tiết học tiếp theo. Để phát huy tối đa NLTH và thúc đẩy HS tận dụng hết thời gian tự học, GV cần giao nhiệm vụ cụ thể cho HS. Có như thế, các em mới định hướng được cụ thể các nhiệm vụ mình cần làm tiếp theo. Khi có sự chuẩn bị trước ở nhà, việc học trên lớp sẽ trở nên có hiệu quả hơn.

Vấn đề tự học ở HS là một vấn đề không hề đơn giản. Muốn hoạt động học tập đạt kết quả cao, đòi hỏi HS phải tự giác, không ngừng tìm tòi học hỏi. Ngoài ra, sự định hướng của người thầy đóng vai trò quyết định thúc đẩy sự thành công trong việc chiếm lĩnh tri thức của người học.

1.2.5. Đánh giá năng lực tự học của học sinh Để đánh giá NLTH của HS, GV có thể sử dụng những phương pháp đánh giá được như: Đánh giá qua quan sát, đánh giá qua hồ sơ học tập của HS, HS tự đánh giá và đánh giá đồng đẳng. Ngoài ra còn đánh giá qua các bài kiểm tra kiến thức, kĩ năng với những hình thức phổ biến như kiểm tra viết, kiểm tra nói (kiểm tra miệng), với các câu hỏi/BT thuộc dạng tự luận hay trắc nghiệm khách quan có các nội dung ở các mức độ nhận thức khác nhau…

1.2.6. Một số yêu cầu học sinh cần có để tự học tốt Thứ nhất. Mạnh dạn nêu thắc mắc và đặt câu hỏi khi không hiểu bài.

Thứ hai. Không dừng lại ở việc tìm ra đáp số của BT mà phải biết rút ra những điều bổ ích cho mình thông qua việc xây dựng tiến trình luận giải, luôn suy nghĩ tìm ra cách giải hay hơn nữa và phải biết nghiền ngẫm để hiểu sâu sắc từng vấn đề bài toán đưa ra, trong nhiều trường hợp hãy thay đổi một vài dữ kiện của bài toán để xem bài toán sẽ đi theo hướng nào và tìm cách giải quyết một cách khoa học…

Thứ ba. Phải dành thời gian cho việc ôn tập, hệ thống hóa kiến thức đã học hơn nữa. Chỉ khi HS hiểu được kiến thức một cách sâu sắc thì mới vận dụng kiến thức một cách linh hoạt, mềm dẻo và giải quyết được các vấn đề mà bài toán đặt ra.

Tóm lại, để có thể tự học tốt người HS phải tích cực, độc lập suy nghĩ để thông hiểu sâu sắc kiến thức, biến kiến thức lĩnh hội được từ nhiều nguồn khác nhau thành kiến thức của mình và vận dụng một cách linh hoạt, sáng tạo.

14

1.3. Bài tập hóa học 1.3.1. Khái niệm về bài tập hoá học Bài tập hóa học là những bài toán hoặc những câu hỏi mà thông qua việc hoàn thành chúng, học sinh sẽ lĩnh hội được nội dung các định nghĩa, khái niệm, tính chất của chất... hoặc hình thành các kĩ năng thí nghiệm thực hành, kĩ năng quan sát hoặc hoàn thiện các kĩ năng đó. Việc giải quyết các bài toán hóa học cho phép HS thực hiện những mối liên hệ qua lại giữa các kiến thức đã và đang được học.

1.3.2. Phân loại bài tập hoá học Có nhiều cách phân loại bài tập hoá học dựa trên các cơ sở khác nhau: Dựa vào mức độ kiến thức (cơ bản, nâng cao); Tính chất bài tập (định tính, định lượng); hình thái hoạt động của học sinh (lý thuyết, thực nghiệm); Mục đích dạy học (ôn tập, luyện tập, kiểm tra); Cách tiến hành trả lời (trắc nghiệm khách quan, tự luận); Kĩ năng, phương pháp giải bài tập (lập công thức, hỗn hợp, tổng hợp chất, xác định cấu trúc); Loại kiến thức trong chương trình (dung dịch, điện hoá, phản ứng oxi hoá - khử) và dựa vào năng lực của học sinh (năng lực phát hiện và giải quyết vấn đề, năng lực vận dụng vào thực tiễn, năng lực sáng tạo).

1.3.3. Tác dụng của bài tập hoá học Theo các tài liệu [13], [28] BTHH có ý nghĩa rất quan trọng, là một trong những phương tiện hiệu nghiệm cơ bản nhất để dạy HS vận dụng các kiến thức đã học vào thực tế cuộc sống, sản xuất và tập nghiên cứu khoa học, biến những kiến thức đã thu được qua bài giảng thành kiến thức của mình.

Bài tập hóa học có tác dụng như: Giúp HS hiểu sâu và nhớ lâu kiến thức thu được; đào sâu, mở rộng kiến thức đã học một cách sinh động, phong phú; chỉ có vận dụng kiến thức vào giải BT học sinh mới nắm vững kiến thức một cách sâu sắc; là phương tiện để ôn tập, củng cố, hệ thống hóa kiến thức một cách tốt nhất; rèn luyện kĩ năng hóa học cho HS như kĩ năng viết và cân bằng PT hóa học (PTHH), kĩ năng tính toán theo công thức và PTHH, kĩ năng thực hành như cân, đo, đun nóng, nung, sấy, lọc, nhận biết hóa chất; phát triển năng lực nhận thức, rèn trí thông minh cho HS (HS cần phải hiểu sâu mới hiểu được trọn vẹn).

1.3.4. Xu hướng phát triển bài tập hóa học Từ quan điểm thực tiễn và đặc thù của môn Hóa học cần được hiểu ở các góc 15

độ sau đây: Nội dung kiến thức hóa học phải gắn liền với thực tiễn đời sống, xã hội.

Kến thức phải gắn với thực hành, thí nghiệm hóa học và tăng cường thí nghiệm hóa học trong nội dung học tập. Bài tập hóa học phải đa dạng, có nội dung hóa học thiết thực trên cơ sở của định hướng xây dựng chương trình hóa học THPT, xu hướng phát triển chung của BTHH trong giai đoạn hiện nay cần đảm bảo các yêu cầu: Nội dung BT phải ngắn gọn, súc tích, không quá nặng về tính toán mà cần chú ý tập trung vào rèn luyện và phát triển các năng lực nhận thức, tư duy hóa học và hành động cho HS. Kiến thức mới hoặc kiểm nghiệm các dự đoán khoa học.

Bài tập hóa học cần chú ý đến việc mở rộng kiến thức hóa học và các ứng dụng trong thực tiễn. Thông qua các dạng BT làm cho HS thấy được việc học hóa học thực sự có ý nghĩa, những kiến thức hóa học rất gần gũi thiết thực với cuộc sống.

Giáo viên cần khai thác các nội dung về vai trò của hóa học với các vấn đề kinh tế, xã hội, môi trường và các hiện tượng tự nhiên, để xây dựng các BT hóa học một cách đa dạng kích thích được sự đam mê, hứng thú học tập bộ môn.

Bài tập hóa học định lượng được xây dựng trên quan điểm không phức tạp hóa bởi các thuật toán mà chú trọng đến nội dung hóa học và các phép tính được sử dụng nhiều trong tính toán hóa học.

Cần sử dụng BT trắc nghiệm khách quan, chuyển hóa một số dạng BT tự luận, tính toán định lượng sang dạng trắc nghiệm khách quan. Đa dạng hóa các loại hình BT như BT bằng hình vẽ, BT vẽ sơ đồ, đồ thị, BT lắp dụng cụ thí nghiệm...

Như vậy, xu hướng phát triển của BTHH hiện nay hướng đến rèn luyện năng lực vận dụng kiến thức, phát triển năng lực tư duy hóa học cho HS ở các mặt: Lí thuyết, thực hành và ứng dụng. Những BT có tính chất học thuộc trong các câu hỏi lí thuyết sẽ giảm dần mà được thay bằng các câu hỏi đòi hỏi sự tư duy, tìm tòi.

1.3.5. Bài tập hóa học theo định hướng năng lực Chương trình dạy học định hướng phát triển năng lực được xây dựng trên cơ sở chuẩn năng lực của môn học. Năng lực chủ yếu hình thành qua hoạt động học của HS. Hệ thống BT định hướng năng lực chính là công cụ để HS luyện tập nhằm hình thành năng lực và là công cụ để GV và các cán bộ quản lý giáo dục kiểm tra,

16

đánh giá năng lực của HS và biết được mức độ đạt chuẩn của quá trình dạy học. Bài tập là một thành phần quan trọng trong môi trường học tập mà người GV cần thực hiện. Vì vậy, trong quá trình dạy học, người GV cần biết tuyển chọn, xây dựng và sử dụng các BT định hướng phát triển năng lực HS. a) Những đặc điểm của bài tập theo định hướng năng lực Các thành tố quan trọng trong đánh giá việc đổi mới xây dựng BT là: Sự đa dạng của BT, chất lượng BT, sự lồng ghép BT vào giờ học và sự liên kết với nhau của các BT. BT để đánh giá năng lực thường có những đặc điểm sau [34]: Yêu cầu của BT: Có mức độ khó khác nhau. Mô tả tri thức và kỹ năng yêu cầu. Định hướng theo kết quả.

Hỗ trợ học tích lũy: Liên kết các nội dung qua suốt các năm học. Nhận biết được sự gia tăng của năng lực. Vận dụng thường xuyên cái đã học.

Hỗ trợ cá nhân hóa việc học tập: Chẩn đoán và khuyến khích cá nhân. Tạo khả năng trách nhiệm đối với việc học của bản thân. Sử dụng sai lầm như là cơ hội học.

Xây dựng BT trên cơ sở chuẩn: BT luyện tập để bảo đảm tri thức cơ sở. Thay đổi BT đặt ra (mở rộng, chuyển giao, đào sâu và kết nối, xây dựng tri thức thông minh). Thử các hình thức luyện tập khác nhau.

Bao gồm cả những BT cho hợp tác và giao tiếp: Tăng cường năng lực xã hội thông qua làm việc nhóm. Lập luận, lí giải, phản ánh để phát triển và củng cố tri thức.

Tích cực hóa hoạt động nhận thức: BT giải quyết vấn đề và vận dụng. Kết nối với kinh nghiệm đời sống. Phát triển các chiến lược giải quyết vấn đề.

Có những con đường và giải pháp khác nhau: Nuôi dưỡng sự đa dạng của các con đường, giải pháp, đặt vấn đề mở, độc lập tìm hiểu, không gian cho các ý tưởng khác thường, diễn biến mở của giờ học.

Phân hóa nội tại: Con đường tiếp cận khác nhau, phân hóa bên trong, gắn với các tình huống và bối cảnh. b) Các bậc trình độ trong bài tập theo định hướng năng lực Về phương diện nhận thức, người ta chia các mức quá trình nhận thức và các bậc trình độ nhận thức tương ứng như sau [34]:

17

Bảng 1.1: Các mức quá trình nhận thức và các bậc trình độ nhận thức Các mức

Các bậc trình độ

quá trình

nhận thức

1. Hồi tưởng

Tái

hiện,

thông tin

biết lại, tái tạo lại

Các đặc điểm

nhận Nhận biết lại cái gì đã học theo cách thức không thay đổi. Tái tạo lại cái đã học theo cách thức không thay đổi.

2. Xử lý

Hiểu và vận dụng, Phản ánh theo ý nghĩa cái đã học.

thông tin

nắm bắt ý nghĩa, Vận dụng các cấu trúc đã học trong tình vận dụng

huống tương tự.

3. Tạo thông Xử lí, giải quyết Nghiên cứu có hệ thống và bao quát một tình tin

vấn đề

huống bằng những tiêu chí riêng.

Vận dụng các cấu trúc đã học sang một tình huống mới. Đánh giá một hoàn cảnh, tình huống thông qua những tiêu chí riêng

Dựa trên các bậc nhận thức và chú ý đến đặc điểm của học tập định hướng năng lực, có thể xây dựng BT theo các dạng: Các BT dạng tái hiện: Yêu cầu sự hiểu và tái hiện tri thức. BT tái hiện không phải trọng tâm của BT định hướng năng lực.

Các BT vận dụng:Các BT vận dụng những kiến thức trong các tình huống không thay đổi. Các BT này nhằm củng cố kiến thức và rèn luyện kỹ năng cơ bản, chưa đòi hỏi sáng tạo.

Các BT giải quyết vấn đề:Các BT này đòi hỏi sự phân tích, tổng hợp, đánh giá, vận dụng kiến thức vào những tình huống thay đổi, giải quyết vấn đề. Dạng BT này đòi hỏi sự sáng tạo của người học.

Các BT gắn với bối cảnh, tình huống thực tiễn:Các BT vận dụng và giải quyết vấn đề gắn các vấn đề với bối cảnh và tình huống thực tiễn. Những BT này là BT mở, tạo cơ hội cho nhiều cách tiếp cận, nhiều con đường giải quyết khác nhau.

1.3.6. Một số lưu ý khi sử dụng bài tập hóa học +Một số yêu cầu học sinh cần có để tự học tốt 18

Việc học là nhiệm vụ của người HS và không ai có thể thay thế được. Để học tốt môn hóa nói riêng và các môn khác nói chung, điều đầu tiên phải là sự nỗ lực của bản thân người học, phải tích cực học tập, mong muốn học giỏi, học giỏi hôm nay gắn liền với sự thành đạt trong cuộc sống tương lai.

Luôn luôn tìm phương pháp học tập tốt nhất cho mình. Đồng thời có ý chí quyết tâm cao độ, thoát khỏi những tình trạng bị động, khắc phục chướng ngại nhận thức, đây là yếu tố cơ bản làm cho năng lực tự học được nâng lên.

HS phải học bằng chính sức của mình, nghĩ bằng cái đầu của mình, nói bằng lời nói của mình và viết theo ý của mình không dập khuôn từng câu chữ của GV. Phải thường xuyên dành thời gian cho việc ôn tập, hệ thống hóa kiến thức đã học để thấy được sự logic đồng thời tạo điều kiện để hiểu sâu các kiến thức đã học hơn nữa. Chỉ khi HS hiểu được kiến thức một cách sâu sắc thì mới vận dụng kiến thức một cách linh hoạt, mềm dẻo và giải quyết được các vấn đề mà bài toán đặt ra.

Tóm lại, để có thể tự học tốt người HS phải học tích cực, độc lập suy nghĩ để thông hiểu sâu sắc kiến thức, biến kiến thức lĩnh hội được từ nhiều nguồn khác nhau thành kiến thức của mình và vận dụng nó một cách linh hoạt, sáng tạo. + Một số lưu ý khi sử dụng bài tập hóa học 1. Nắm chắc lý thuyết: các định luật, quy tắc, các quá trình hóa học, tính chất lý hóa học của các chất.

2. Nắm được các dạng bài tập cơ bản, nhanh chóng xác định bài tập cần giải thuộc dạng bài tập nào.

3. Nắm được một số phương pháp giải thích hợp với từng dạng bài tập 4. Nắm được các bước giải một bài toán hỗn hợp nói chung và với từng dạng bài nói riêng 5. Biết được một số thủ thuật và phép biến đổi toán học, cách giải phương trình và hệ phương trình bậc 1,2, … + Các nguyên nhân làm học sinh lúng túng và sai lầm khi giải bài tập hóa học - Chưa hiểu một cách chính xác các khái niệm, ngôn ngữ hóa học (ví dụ như : nồng độ mol, dd loãng, đặc, vừa đủ, … ) - Chưa thuộc hay hiểu để có thể viết đúng các phương trình phản ứng, chưa nắm được các định luật cơ bản của hóa học

19

- Chưa thành thạo những kĩ năng cơ bản về hóa học, toán học (cân bằng phản ứng, đổi số mol, V, nồng độ, lập tỉ lệ, …)

- Không nhìn ra được mối tương quan giữa các giả thiết, giả thiết với kết luận để có thể lựa chọn và sử dụng phương pháp thích hợp đối với từng bài cụ thể. + Các bước giải bài tập trên lớp 1. Tóm tắt ngắn gọn đầu bài trên bảng. Có thể dùng sơ đồ để tóm tắt bài tập về các quá trình hóa học.

2. Xử lý các số liệu.

3. Viết các phương trình phản ứng xảy ra hoặc sơ đồ (nếu có) 4. Gợi ý và hướng dẫn học sinh suy nghĩ tìm lời giải: - Phân tích dữ kiện của đề bài xem từ đó cho ta biết được những gì - Liên hệ với các dạng bài tập cơ bản đã giải - Suy luận ngược từ yêu cầu của bài toán 5. Trình bày lời giải (có thể dùng các phương pháp giải nhanh) 6. Tóm tắt, hệ thống những vấn đề cần thiết, quan trọng rút ra từ bài tập (về kiến thức, kĩ năng, phương pháp)

1.3.7. Xu hướng phát triển bài tập hóa học ngày nay Thực tế cho thấy có nhiều bài tập hóa học còn quá nặng nề về thuật toán, nghèo nàn về kiến thức hóa học và không có liên hệ với thực tế hoặc mô tả không đúng với các quy trình hóa học. Khi giải các bài tập này thường mất thời gian tính toán toán học, kiến thức hóa học lĩnh hội được không nhiều và hạn chế khả năng sáng tạo, nghiên cứu khoa học hóa học của học sinh. Các dạng bài tập này dễ tạo lối mòn trong suy nghĩ hoặc nhiều khi lại quá phức tạp, rối rắm với học sinh làm cho các em thiếu tự tin vào khả năng của bản thân dẫn đến chán học, học kém.

Nội dung kiến thức hóa học phải gắn liền với thực tiễn đời sống, xã hội; gắn với thực hành, thí nghiệm hóa học và tăng cường thí nghiệm hóa học.

Bài tập hóa học phải đa dạng, phải có nội dung hóa học thiết thực trên cơ sở của định hướng xây dựng chương trình hóa học Phổ thông thì xu hướng phát triển chung của bài tập hóa học trong giai đoạn hiện nay cần đảm bảo các yêu cầu: + Nội dung bài tập phải ngắn gọn, súc tích, không quá nặng về tính toán mà cần chú ý tập trung vào rèn luyện và phát triển các năng lực nhận thức, tư duy hóa

20

học và hành động cho học sinh. Kiến thức mới hoặc kiểm nghiệm các dự đoán khoa học. + Bài tập hóa học cần chú ý đến việc mở rộng kiến thức hóa học và các ứng dụng của hóa học trong thực tiễn. Thông qua các dạng bài tập này làm cho học sinh thấy được việc học hóa học thực sự có ý nghĩa, những kiến thức hóa học rất gần gũi thiết thực với cuộc sống. +Bài tập hóa học định lượng được xây dựng trên quan điểm không phức tạp hóa bởi các thuật toán mà chú trọng đến nội dung hóa học và các phép tính được sử dụng nhiều trong tính toán hóa học. + Cần sử dụng bài tập trắc nghiệm khách quan, chuyển hóa một số dạng bài tập tự luận, tính toán định lượng sang dạng trắc nghiệm khách quan.

Như vậy xu hướng phát triển của bài tập hóa học hiện nay hướng đến rèn luyện khả năng vận dụng kiến thức, phát triển khả năng tư duy hóa học cho học sinh ở các mặt: lí thuyết, thực hành và ứng dụng. Những bài tập có tính chất học thuộc trong các bài tập lí thuyết sẽ giảm dần mà được thay bằng các bài tập đòi hỏi sự tư duy, tìm tòi.

1.4. Thực trạng về việc sử dụng hệ thống bài tập và việc tự học của học sinh ở trƣờng trung học phổ thông 1.4.1. Mục đích điều tra Đối với học sinh: Tìm hiểu thái độ, tình cảm, nhận thức của HS về BTHH; việc chuẩn bị cho tiết BT và giải BT của HS; những khó khăn mà các em gặp phải khi giải BT và các yếu tố giúp HS giải thành thạo một dạng BT; nhận thức của HS về tự học và vai trò của tự học; về vấn đề sử dụng thời gian và cách thức tự học; những khó khăn mà các em gặp phải khi tự học và các yếu tố tác động đến hiệu quả của việc tự học. Đối với giáo viên: Tìm hiểu về tình hình xây dựng HTBT của GV; cách nhìn nhận và suy nghĩ của GV về vai trò của BTHH trong dạy học hóa học; tình hình dạy BTHH ở trường THPT; mức độ thành công, những khó khăn gặp phải khi dạy BTHH; về biện pháp xây dựng và sử dụng hệ thống BTHH phát triển năng lực tự học và sáng tạo cho HS.

1.4.2. Đối tượng điều tra Chúng tôi tiến hành điều tra trên hai đối tượng là HS và GV hoá học: 21

Điều tra bằng phiếu tham khảo ý kiến 43 GV hoá học ở các trường THPT khác nhau ở Thành phố Hải Dương Điều tra đến 480 HS (11 lớp) ở các trường THPT trên địa thành phố Hải Dương: Trường THPT Hồng Quang và trường THPT Hoàng Văn Thụ.

1.4.3. Kết qủa điều tra Thông qua khảo sát một số thông tin liên quan đến năng lực tự học của HS. Chúng tôi đã thực hiện khảo sát ở 11 lớp 10 trên tổng số 480 HS. Trong đó đa phần là HS có hạnh kiểm tốt, lực học trung bình, khá trở lên. Kết quả chi tiết được trình bày ở Bảng 1.2.

Kết quả điều tra cho thấy đa số HS đều xác định được mục đích học tập của mình là “học tập để có kiến thức, cách giải quyết vấn đề, ứng dụng kiến thức vào thực tiễn là hành trang bước vàocuộc sống ” (87%). Đây là mục tiêu đúng đắn của việc học tập. Tuy nhiên cũng có một số nhỏ HS lựa chọn “ thực dụng” hơn là nhằm mục tiêu thi đỗ đại học, điều đó làm ảnh hưởng tới hứng thú, động cơ học tập của các em ở các môn khác không thi đại học. Đa số các em lựa chọn lượng kiến thức mà em tiếp thu được trong quá trình học tập trên lớp khoảng 50- 70% (52%), ở các đối tượng HS khá, giỏi tỉ lệ tiếp thu được cao hơn là 75-95% (35,9%). Trong đó nguyên nhân khiến các em chưa đạt được hiệu quả tập trung chủ yếu vào 3 nội dung: Bản thân chưa có cách học phù hợp (56,5%); lượng kiến thức học tập nhiều quá mức cần thiết (18,33 %) ; bản thân quá thụ động không tích cực trong học tập (13,5%). Điều đó cho thấy PP học tập của HS quyết định rất nhiều đến hiệu quả học tập của HS, đồng thời hệ thống kiến thức học tập do GV cung cấp cho HS rất quan trọng cần có sự chắt lọc, lựa chọn kĩ càng phù hợp với năng lực của HS tránh tình trạng quá tải làm mất đi hứng thú học tập ở HS.

22

Bảng 1.2. Kết quả điều tra năng lực tự học của học sinh NỘI DUNG ĐIỀU TRA

SỐ HS

PHẦN

(480)

TRĂM

418

87%

+ 50- 70%

250

52%

+ 75-95%

172

35,9%

+Bản thân chưa có cách học phù hợp

272

56,66%

+ Kiến thức học tập nhiều quá mức cần thiết

88

18,33 %

+ Bản thân quá thụ động không tích cực trong học tập.

66

13,75%

HS tham gia học thêm các lớp học phụ đạo nhằm cho chắc kiến thức, lấp đầy lỗ hổng, theo kịp chương trình

294

61,2%

+ Học có hướng dẫn trực tiếp ( có GV, PH hướng dẫn)

296

61,66%

+ Học có hướng dẫn gián tiếp ( tài liệu từ GV)

130

27,08%

+ Tự lực học

34

7,1%

HS đã biết đến thuật ngữ tự học

464

96,66%

Học tập để có kiến thức, cách giải quyết vấn đề, ứng dụng kiến thức vào thực tiễn là hành trang cho bản thân bước vào cuộc sống Lượng kiến thức mà em tiếp thu được trong quá trình học tập trên lớp

Nguyên nhân khiến các em chưa đạt được hiệu quả tập trung chủ yếu vào 3 nội dung:

học Em thường học dưới hình thức nào chủ yếu

23

HS : + có năng lực tự học

250

52,1%

158

32,9%

460

95,8%

+ Phụ thuộc vào lượng bài tập

158

32,9 %

+ Thời gian học không ổn định

88

18,33%

+ 2-3 giờ/ngày

172

35,83%

+ 1-2 giờ/ngày

40

8,33%

+ Tự học rất quan trọng

276

57,5%

+ Tự học rất cần thiết vì nó ảnh hưởng đến quá trình học tập

152

31,66%

+ Giúp bản thân hiểu bài trên lớp sâu sắc hơn

118

24,58%

+ Giúp bản thân nhớ bài lâu hơn

98

20,41%

+ Kích thích hứng thú tìm tòi nâng cao mở rộng kiến thức

108

22,5%

+ tập và trải nghiệm thói quen tự học, tự nghiên cứu suốt đời.

152

31,66%

Trong quá trình học để các em tự học các em có sử dụng một số tài liệu, học liệu nào dưới đây:

144

30,0%

200

41,66%

+ Không xác định Tự học là “ tự tìm tòi, học hỏi kiến thức từ các nguồn kiến thức khác nhau để bổ sung tri thức” Thời gian dành cho tự học

Tầm quan trọng của tự học chủ yếu vào 2 nội dung

Lý do bản thân HS phải tự phát triển năng lực tự học

+ Tài liệu tham khảo, sách tham khảo (mượn ở thư viện, tìm mua trên thị trường, …). + Tài liệu hướng dẫn do giáo viên biên soạn, photo

24

+ Tư liệu internet (các thông tin tìm kiếm được trên mạng từ các trang web như google.com, violet.vn,

122

25,41%

452

94,16%

facebook.com …)

Nếu có một bộ tài liệu “TỰ HỌC CÓ HƯỚNG DẪN” thì các các nội dung em mong muốncần thiết là: + Có hướng dẫn cụ thể, chi tiết để học chi tiết để học sinh TH + Tóm tắt lý thuyết SGK + Có nhiều bài tập từ cơ bản đến nâng cao + Hình thức bài tập đa dạng + Có đề kiểm tra cho HS tự đánh giá + Có đáp án, đáp số, hướng dẫn giải bài tập

25

Cũng vì lí do đó mà số đông HS tham gia học thêm các lớp học phụ đạo nhằm cho chắc kiến thức, lấp đầy lỗ hổng, theo kịp chương trình học (61,2%). Xét mặt tích cực qua đây ta thấy HS muốn mình được hoàn thiện hơn về mặt tri thức, có hứng thú học và vượt qua các bài kiểm tra, bài thi với kết quả cao. Xét mặt tiêu cực học thêm tốn một thời gian khá nhiều với học sinh (trung bình mỗi ca học thêm kéo dài từ 90 phút đến 120 phút) còn chưa kể có những em học một ngày vài ca. Chính vì thế nên nó giảm thời gian tự học của HS, đồng thời HS không có thời gian ôn tập lại những gì đã học, và với lượng kiến thức học quá nhiều trong 1 ngày HS trở lên thụ động không biết lựa chọn kiến thức nào để ôn tập lại.

Theo thống kê từ đánh giá của HS thì phần lớn HS đã biết đến thuật ngữ tự học ( 97%). Ở những HS khá, giỏi và thường là HS lớp 12 thì đánh giá là có NLTH (51,7%). Tuy nhiên lại 1 lượng không nhỏ HS không xác định được mình có NLTH hay không (32,9%). Điều này có thể do các em chưa được rèn luyện nhiều về khả năng TH nên chưa đáng giá được năng lực của mình. Mặc dù vậy HS đều cho rằng tự học là “ tự tìm tòi, học hỏi kiến thức từ các nguồn kiến thức khác nhau để bổ sung tri thức” (95,8%). Thời gian dành cho TH ở HS cũng không giống nhau, phần lớn phụ thuộc vào lượng bài tập (32,9%) hoặc thời gian học không ổn định (18,33%).

Thực trạng cho thấy ở trường THPT HS học tập chủ yếu dưới hình thức là GV hướng dẫn trực tiếp và học từ tài liệu do GV biên soạn ( chủ yếu là bài tập) nên chưa phát huy cao được năng lực TH của HS vì vậy đa phần HS đều mong muốn có thêm tài liệu tự học có hướng dẫn với nội dung chi tiết, bài tập đa dạng … để hỗ trợ các em chủ động chiếm lĩnh tri thức.

Kết quả điều tra từ giáo viên

26

Bảng 1.3. Kết quả điều tra GV về những vấn đề liên quan đến NLTH của HS STT Nội dung điều tra

Số GV

Phần trăm (%)

( 43) 1

Sự cần thiết của việc phát triển NLTH Hóa học cho HS THPT + Rất cần thiết

35

81,4

+ Cần thiết

8

18,6

+ Khá, giỏi

8

18,6

+ Trung bình, khá trở lên

32

74,4

+ Tất cả HS

3

7,0

3

Khả năng TH Hóa học của đại đa số HS THPT hiện nay chưa tốt

43

100

4

Tác dụng của rèn luyện NLTH của HS THPT: + Giúp HS hiểu và nhớ bài lâu hơn.

26

62,8

+ Phát huy tính tích cực, tự lập của HS.

38

88,4

+ Rèn luyện kĩ năng vận dụng kiến thức.

21

48,8

+ Mở rộng và nâng cao kiến thức.

16

37,2

+ Tập thói quen tự học, tự nghiên cứu suốt đời

33

76,7

+ Kích thích hứng thú và động cơ học tập

22

51,2

2

Khả năng TH môn Hóa học của HS chỉ phù hợp với trình độ HS

27

5

Công cụ GV đã dùng để đánh giá NLTH của HS + Bảng kiểm quan sát của GV để đánh các hoạt động trên lớp của HS.

10

23,3

+ Bài kiểm tra sau tiết học.

20

46,5

+ Đánh giá vở ghi.

31

72,1

+ Đánh giá qua việc HS báo cáo kết quả thực hiện một dự án học tập, nghiên cứu, báo cáo kết quả

17

39,5

+ Đánh giá thông qua bài thuyết trình (bài viết, bài trình chiếu, video clip,…)

22

51,2

+ HS đánh giá, nhận xét lẫn nhau.

38

88,4

thực hành, thí nghiệm.

Bảng 1.4. Đánh giá mức độ biểu hiện NLTH của HS (Mức độ biểu hiện tăng dần từ 0 – 3) STT

Biểu hiện

Mức độ 0

1

2

3

37,2 56,6

1

Xác định được mục tiêu, nhiệm vụ học tập.

0

6,2

2

Lên được kế hoạch và thực hiện kế hoạch học tập.

0

16,3 18,6 65,1

3

So sánh đối chiếu được kết quả học tập từ đó tự đánh giá, nhận thức bản thân.

0

16,3 44,2 39,5

4

Rút kinh nghiệm, tự điều chỉnh, bổ sung.

0

16,2 41,9 41,9

28

5

Biết cách tìm kiếm, khai thác và chế biến thông tin từ nhiều nguồn khác nhau.

0

0

34,9 65,1

6

Biết thắc mắc, đặt câu hỏi và tự tìm cách trả lời

0

27,7 27,9 44,4

7

Có khả năng đọc hiểu và ghi chép.

0

48,8 51,2 0

8

Có khả năng sử lí thông tin, giải quyết vấn đề.

0

25,6 53,5 20,9

Bảng 1.5. Những biện pháp phát triển NLTH Hóa học cho HS THPT (Mức độ tăng từ 0 đến 3: chưa thực hiện, thỉnh thoảng, thường xuyên, rất thường xuyên) Mức độ thực hiện

STT Yêu cầu và hình thức hướng dẫn tự học

0

1

2

3

20,9 72,1

1

Thông báo trước nội dung cần học cho HS và yêu cầu HS chuẩn bị ở nhà.

0

7

2

Đưa ra một số câu hỏi về bài mới để HS soạn trước ở nhà.

0

44,2 55,8 0

3

Chuẩn bị bài tập đã được hệ thống từng bài (hoặc từng chương cho HS).

0

4,6

4

Hướng dẫn HS lập kế hoạch TH ở nhà.

5

Hướng dẫn và rèn luyện cho các em kĩ năng lập dàn bài, lập đề cương.

0

67,4 30,2 2,4

6

Hướng dẫn HS cách tự làm việc theo nhóm.

2,3

34,9 37,2 25,6

7

Tổ chức lớp học theo mô VNEN.

97,7 2,3

8

Hướng dẫn HS tự KT-ĐG qua bộ đề kiểm tra.

25,6 39,5 34,9 0

81,4 14,0

72,1 20,9 7,0

29

0

0

Nhận xét: Qua thực tế điều tra cho thấy, đa số GV điều thấy việc phát triển NLTH cho HS là rất cần thiết (81,4%) và phù hợp với đối tượng HS trung bình, khá trở lên (74,4%). Việc rèn luyện kĩ năng TH sẽ giúp HS phát huy được tính tích cực tự lập của HS (88,4%), nhiều GV cho rằng việc này giúp HS tập thói quen TH, tự nghiên cứu suốt đời (76,7%) và giúp HS hiểu, nhớ bài lâu hơn (62,8%). Tuy nhiên, khả năng TH Hóa học của đại đa số HS THPT chưa tốt (100%). Do đó, việc phát triển NLTH cho HS là cần thiết.

Theo đại đa số GV thì biểu hiện cao nhất của NLTH là xác định được mục tiêu, nhiệm vụ học tập (56,6%); lên kế hoạch và thực hiện kế hoạch học tập đó (65,1%); tự rút kinh nghiệm, tự điều chỉnh, bổ sung (41,9%); biết cách tìm kiếm, khai thác và chế biến thông tin từ các nguồn khác nhau (65,1%). Để phát triển NLTH cho HS, GV đã sử dụng rất nhiều biện pháp khác nhau.

Trong đó, việc thông báo trước nội dung cần học cho HS và yêu cầu HS chuẩn bị ở nhà được GV sử dụng rất thường xuyên (72,1%); Bên cạnh đó, GV cũng thường xuyên đưa ra một số câu hỏi về bài mới để HS soạn trước ở nhà (55,8%) hay GV chuẩn bị bài tập đã được hệ thống từng bài (hoặc từng chương cho HS) (81,4%).

Còn những giải pháp còn lại như tổ chức theo định hướng mô hình THM, hướng dẫn HS lập kế hoạch TH ở nhà, hướng dẫn và rèn luyện cho các em kĩ năng lập dàn bài, lập đề cương, hướng dẫn HS cách tự làm việc theo nhóm (trao đổi, chia sẻ thông tin) được ít GV sử dụng vì nhiều lí do khác nhau như: lớp học còn quá đông, chương trình học nặng nề, tốn quá nhiều thời gian,…

30

TIỂU KẾT CHƢƠNG 1 Trong chương này chúng tôi đã trình bày những vấn đề cơ bản về: 1. Tự học : Khái niệm, các hình thức tự học, chu trình tự học của HS, vai trò của tự học, những khó khăn trong việc tự học , phát triển năng lực tự học của học sinh 2. Đổi mới phương pháp dạy học : Nhu cầu đổi mới phương pháp dạy học, các xu hướng đổi mới phương pháp dạy học.

3. BTHH : Khái niệm, tác dụng, phân loại BTHH, một số lưu ý khi sử dụng BTHH, xu hướng phát triển của BTHH. 4. Kết quả điều tra thực trạng về việc sử dụng hệ thống bài tập và việc tự học của học sinh ở trường trung học phổ thông Qua đó, chúng tôi nhận thấy xây dựng và sử dụng HTBT nhằm phát triển năng lực tự học của HS là một xu hướng mới đáp ứng được yêu cầu đổi mới phương pháp dạy học môn hóa học hiện nay.

Tất cả các vấn đề trên là cơ sở cho phép chúng tôi nêu lên một số vấn đề cần được hiểu và làm theo quan điểm tiếp cận hệ thống, góp phần thúc đẩy việc tự học, tự nghiên cứu của HS lên một mức cao hơn.

31

CHƢƠNG 2 PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC TỰ HỌC CỦA HỌC SINH THÔNG QUA DẠY HỌC BÀI TẬP PHẦN OXI – LƢU HUỲNH HÓA HỌC 10 TRUNG HỌC PHỔ THÔNG 2.1. Mục tiêu, nội dung và cấu trúc chƣơng oxi – lƣu huỳnh hóa học 10 trung học phổ thông 2.1.1. Mục tiêu dạy học chương oxi – lưu huỳnh hóa hoc̣ 10 trung học phổ thông Kiến thức - Nêu được vị trí trong bảng tuần hoàn, cấu hình electron (e) nguyên tử của các nguyên tố oxi – lưu huỳnh.

- Trình bày được tính chất vật lí (trạng thái, màu, mùi, tỉ khối, tính tan), ứng dụng, phương pháp điều chế các đơn chất và một số hợp chất của oxi – lưu huỳnh.

- Trình bày được tính chất hóa học của các đơn chất và và một số hợp chất của oxi – lưu huỳnh.

- HS vận dụng được: Tính chất hóa học của các đơn chất và một số hợp chất của oxi – lưu huỳnh giải thích hiện tượng thực tế có liên quan.

Kĩ năng - Dự đoán tính chất, kiểm tra, kết luận về tính chất hóa học - Quan sát thí nghiệm, phân tích, tổng hợp và dự đoán tính chất của các chất.

- Lập PT hóa học , đặc biệt PTHH của phản ứng oxi hóa - khử.

- Giải các bài tập định tính và định lượng liên quan đến kiến thức trong chương.

Giáo dục tư tưởng - thái độ - Có ý thức vận dụng kiến thức trong chương để lí giải những biện pháp, quy trình kĩ thuật trong sản xuất và hiện tượng thực tiễn trong đời sống.

- HS ý thức bảo vệ môi trường, có thái độ đúng đắn đối với các nguyên nhân gây ô nhiễm không khí và nguồn nước.

- Có lòng tin vào khoa học.

Phát triển năng lực - Phát triển năng lực chung và các năng lực đặc thù môn Hóa học. Cụ thể:

32

Năng lực giải quyết vấn đề thông qua môn hóa học. Năng lực sử dụng ngôn ngữ. Năng lực vận dụng kiến thức hóa vào cuộc sống. Năng lực tự học Trong đó NLTH được biểu hiện như sau: + Xác định nhiệm vụ học tập dựa trên kết quả đã đạt được; đặt mục tiêu học tập chi tiết, cụ thể, khắc phục những khía cạnh còn yếu kém. + Đánh giá và điều chỉnh được kế hoạch học tập; hình thành cách học tập riêng của bản thân + Tự nhận ra và điều chỉnh những sai sót, hạn chế của bản thân trong quá trình học tập; suy ngẫm cách học của mình…

2.1.2. Nội dung, cấu trúc chương oxi – lưu huỳnh hóa học 10 THPT Chương oxi – lưu huỳnh hóa học 10 trung học phổ thông gồm 7 bài chia thành 12 tiết với nội dung như sau: Tiết

Tên bài

Tiết 49

Bài 29.Oxi- ozon (mục A)

Tiết 50

Bài 29.Oxi- ozon (mục B)

Tiết 51

Bài 30. Lưu huỳnh

Tiết 52

Bài 31. Bài thực hành số 4

Tiết 53 Tiết 54

Bài 32. Hidro sun fua-Lưu huỳnh dioxit-lưu huỳnh trioxit (Phần A) Bài 32. Hidro sun fua-Lưu huỳnh dioxit-lưu huỳnh trioxit (Phần B,C)

Tiết 55

Bài 33.Axit sunfuric-Muối sunfat (Phần I)

Tiết 56

Bài 33.Axit sunfuric-Muối sunfat (Phần II)

Tiết 57, 58 Tiết 59 Tiết 60

Bài 34. Luyện tập Tiết 57. Củng cố lí thuyết Tiết 58. Bổ sung bài tập Bài 35. Bài thực hành số 5 Kiểm tra 45 phút

(Theo phân phối chương trình Hóa học 10 của trường THPT Hồng Quang thực hiện năm học 2016-2017)

33

2.1.3. Một số lưu ý khi dạy học chương oxi – lưu huỳnh hóa học 10 Kiến thức Tương tự việc nghiên cứu nhóm halogen, trước khi nghiên cứu chương oxilưu huỳnh, HS đã được cung cấp lí thuyết về cấu tạo nguyên tử, cấu tạo phân tử, cách dự đoán tính chất hóa học của một chất, lí thuyết về phản ứng hoá học đặc biệt là phản ứng oxi hóa khử, do đó giúp HS nghiên cứu nội dung kiến thức của chương một cách đầy đủ và toàn diện hơn. Mặt khác, dựa trên cách tiếp cận kiến thức chương Halogen, HS đã dần hình thành phương pháp nghiên cứu về chất trên nền tảng kiến thức chủ đạo là cấu tạo nguyên tử, bảng tuần hoàn, liên kết hóa học...

- Đối với các đơn chất: Ngoài việc nghiên cứu cấu tạo lớp electron ngoài cùng, độ âm điện, vị trí trong bảng tuần hoàn để dự đoán và so sánh tính chất của nguyên tử, đơn chất, cần xem xét dưới lí thuyết phản ứng oxi hoá - khử xem chúng có tính oxi hoá, tính khử không.

- Đối với các hợp chất: Chú ý tới sự thay đổi số oxi hóa của các nguyên tố để xét tính chất hoá học của chúng kết hợp với các thí nghiệm minh chứng hoặc thí nghiệm kiểm tra.

Oxi-lưu huỳnh là 2 nguyên tố phổ biến và rất quan trọng, ngoài việc cung cấp cho HS những kiến thức cơ bản cần gắn liền những kiến thức đó với thực tế đời sống và sản xuất, kiến thức về môi trường (mưa axit, thủng tầng ozon..).

Phƣơng pháp - Đối với bài nghiên cứu đơn chất, hợp chất: HS đã có kiến thức tương đối đầy đủ về cơ sở lí thuyết cấu tạo nguyên tử, độ âm điện... nên việc nghiên cứu cần được tiến hành theo trình tự sau:

34

+ Khi nghiên cứu tính chất vật lí: Cho HS nghiên cứu sách giáo khoa (SGK) kết hợp với việc quan sát mẫu vật, hình ảnh... để rút ra kết luận. + Khi nghiên cứu tính chất hoá học: Các thí nghiệm được sử dụng để chứng minh cho những dự đoán hoặc được dùng để nghiên cứu rút ra những những tính chất mới sau đó dựa vào cấu tạo phân tử để giải thích (thường dùng phương pháp nêu vấn đề). + Về sản xuất, điều chế và ứng dụng: HS rút ra kết luận thông qua việc nghiên cứu SGK và các kênh thông tin khác.

- Đối với bài luyện tập cuối chương

35

- Đối với bài thực hành, cần thực hiện như sau:

2.2. Nguyên tắc xây dựng hệ thống bài tập SGK Hóa học được coi là một trong những nguồn cung cấp tri thức cơ bản cho HS và là phương tiện để GV tổ chức các hoạt động dạy học nhằm nâng cao chất lượng kiến thức, rèn luyện khả năng tự học, tự lĩnh hội kiến thức cho HS. SGK Hóa học ở nước ta hiện nay là tài liệu được văn bản hóa có chứa đựng mục tiêu, nội dung và phương pháp dạy học, ... nhưng tất nhiên là nặng về nội dung bài học. Với mong muốn hỗ trợ HS tự học nhằm nâng cao kết quả học tập, khi xây dựng HTBT chúng tôi đặc biệt chú ý các nguyên tắc sau :

2.2.1. Đảm bảo tính khoa học Đảm bảo tính khoa học là nguyên tắc chủ yếu của việc lựa chọn nội dung.

Theo nguyên tắc này, bảo đảm tính cơ bản là phải đưa vào hệ thống BTHH những kiến thức cơ bản về hoá học. Bảo đảm tính hiện đại tức là phải đưa trình độ của môn học đến gần trình độ của khoa học, đưa vào hệ thống BTHH những quan điểm cơ bản của kiến thức hoá học, đảm bảo tính đúng đắn và tính hiện đại của các sự kiện được lựa chọn.

36

Điều kiện quan trọng để thực hiện nguyên tắc này là tính hệ thống của kiến thức, thiết lập mối liên hệ giữa các kiến thức, kĩ năng; dùng phương pháp khái quát hoá để diễn đạt kiến thức; tập trung vào kiến thức trọng tâm, ...

2.2.2. Đảm bảo tính logic Tính logic được hiểu một cách đơn giản chính là hợp lí. Hợp lí trong cả việc chọn nội dung kiến thức phù hợp với đối tượng sử dụng HTBT và hợp lí trong việc trình bày các kiến thức đó. HTBT phải được trình bày ngắn gọn, dễ hiểu, cấu trúc rõ ràng.

2.2.3. Đảm bảo tính đầy đủ, đa dạng - Thông qua HTBT, HS tái hiện hầu hết các kiến thức cần nhớ.

- Đầy đủ các dạng bài tập thường gặp.

2.2.4. Đảm bảo tính hệ thống của các dạng bài tập Sắp xếp các dạng bài tập một cách có quy củ và có sự liên tục để người sử dụng thấy được chúng là những bộ phận có liên hệ chặt chẽ với nhau.

2.2.5. Đảm bảo tính vừa sức Tính vừa sức cần hiểu theo 2 khía cạnh : (1) Vừa sức về độ khó: Bài tập cao hơn khả năng của HS một chút là rất tốt.

Nếu dễ thì HS sẽ ỷ lại, còn nếu khó quá thì HS lại bỏ giữa chừng. GV cần chú ý đưa những bài tập có thể hệ thống và củng cố lý thuyết kèm theo phương hướng giải quyết để HS không nản chí (hướng dẫn cách giải cho từng dạng bài tập, có kèm theo đáp số).

(2) Vừa sức về số lượng : Nếu nhiều bài tập quá thì HS không giải hết, ngán ngẩm, chán nản và gây ảnh hưởng đến các môn học khác. Nếu ít quá thì không phủ kín chương trình và không đủ để hỗ trợ HS tự học.

2.3. Nguyên tắc sắp xếp hệ thống bài tập hoá học để phát triển năng lực tự học cho học sinh Hệ thống BT đã tuyển chọn và xây dựng được sắp xếp theo các nguyên tắc sau: 1) Sắp xếp theo từng dạng bài toán, bám sát nội dung dạy học để củng cố kiến thức, rèn luyện kĩ năng cho HS. Với từng dạng bài toán có BT mẫu, hướng dẫn giải và các BT tương tự để HS vận dụng (BT vận dụng nguyên mẫu, vận dụng có biến đổi và sáng tạo).

37

2) Hệ thống BT xếp theo nội dung kiến thức cơ bản, cốt lõi nhất cần cung cấp cho HS và các phương pháp giải, kĩ năng giải BTHH cơ bản cần rèn luyện. Hệ thống BT bao gồm cả BT định tính và BT định lượng. Các bài tương tự nhau được bố trí gần nhau.

3) Sắp xếp các BT theo mức độ nhận thức tăng dần từ dễ đến khó, từ đơn giản đến phức tạp, từ cơ bản đến tổng hợp.

2.4. Điều kiện để thực hiện hiệu quả 2.4.1. Phù hợp với điều kiện thực tế Chúng tôi đang đề cập đến điều kiện học tập của trường, địa phương cũng như điều kiện của bản thân mỗi HS sử dụng HTBT. Đối với một số địa bàn TN thì điều kiện kinh tế còn khó khăn nên số lượng HS có máy vi tính và số lượng HS sử dụng máy vi tính có nối mạng internet chưa nhiều. Vì thế GV cung cấp HTBT để hỗ trợ cho HS tự học.

2.4.2. Tạo điều kiện thuận lợi cho HS tự học Để HS tự học một cách thuận lợi, HS cần được hướng dẫn học tập cụ thể và có thông tin phản hồi (đáp án các câu hỏi trắc nghiệm, tự luận giúp HS tự kiểm tra kết quả tự học).

2.4.3. Bám sát nội dung dạy học Về mặt nội dung, có thể xem hướng dẫn dạy học theo chuẩn kiến thức, kỹ năng mà Bộ Giáo dục và Đào tạo đã ban hành là tài liệu giúp HS ôn tập, chuẩn bị cho các kỳ thi. Đề thi tốt nghiệp, thi đầu cấp, hay thi tuyển sinh ĐH đều phải đảm bảo nguyên tắc “căn cứ vào chuẩn kiến thức, kỹ năng”, nhưng cùng một nội dung, tùy mục tiêu của mỗi kỳ thi sẽ có cách hỏi khác nhau, kể cả trong một đề thi cũng có những câu hỏi để kiểm tra các mức độ: thông hiểu, vận dụng, sáng tạo...

Chúng tôi đã vào căn cứ vào hướng dẫn thực hiện chuẩn kiến thức, kỹ năng môn hoá học lớp 10 chương trình nâng cao của Bộ Giáo dục và Đào tạo để xây dựng HTBT.

2.4.4. Chú trọng kiến thức trọng tâm HTBT cần xoáy vào kiến thức trọng tâm giúp cho mọi đối tượng HS (kể cả trung bình và yếu) đều nắm được những kiến thức cơ bản cần nắm, kết quả học tập

38

được nâng cao – đây chính là động lực thôi thúc các HS chưa chăm, chưa học tốt cố gắng hơn nữa để học tốt hơn.

2.4.5. Gây hứng thú cho người học - BTHH gắn liền với các kiến thức khoa học về hoá học hoặc các môn học khác, gắn với thực tiễn sản xuất hoặc đời sống, …

- HTBT chứa đựng các bài tập có thể giải theo nhiều cách, trong đó cách giải ngắn gọn nhưng đòi hỏi HS phải thông minh hoặc có sự suy luận cần thiết thì mới giải được.

2.5. Quy trình xây dựng hệ thống bài tập Ngoài việc triệt để sử dụng các bài tập có sẵn trong SGK, SBT hoặc các tài liệu tham khảo khác, trong quá trình giảng dạy, người giáo viên Hoá học cần biết cách xây dựng một số đề bài tập mới phù hợp với đối tượng HS và quan trọng hơn cả là bài tập mới phù hợp với trình độ nhận thức của HS lớp mình giảng dạy. Để biên soạn một bài tập mới cần tiến hành các bước sau đây : Bước 1: Chọn nội dung kiến thức để ra bài tập. Ví dụ ra bài tập về các tính chất hóa học của một nguyên tố hay các hợp chất của nó, …

Bước 2: Xét tính chất và mối quan hệ qua lại giữa các chất (phù hợp với nội dung kiến thức đã chọn) và tạo ra các biến đổi hóa học. Trên cơ sở các biến đổi hóa học, xây dựng các giả thiết (tạo ra các số liệu) và kết luận của bài toán (hướng đến cái phải tìm).

Bước 3: Viết đề bài tập (cần diễn đạt mạch lạc, dễ hiểu, ngắn gọn và súc tích).

Bước 4: Giải bài tập vừa xây dựng bằng nhiều cách, phân tích ý nghĩa hóa học, tác dụng của mỗi cách giải và xem mỗi cách giải đó ứng với trình độ tư duy của đối tượng học sinh nào.

Bước 5: Loại bỏ các dữ kiện thừa; các câu, chữ gây hiểu nhầm đồng thời sửa chữa các lỗi ngữ pháp, chính tả để hoàn thiện bài tập. * Một số phương pháp xây dựng bài tập mới Trong dạy học, GV luôn cần những bài tập phù hợp với yêu cầu của từng công việc (luyện tập, kiểm tra, bồi dưỡng học sinh giỏi, phụ đạo HS yếu kém). Những bài tập này cần phù hợp với trình độ HS lớp mình giảng dạy. Mặt khác, để hình thành kĩ năng giải một dạng bài tập nào đó, GV cần cho HS giải một số bài tương tự.

39

Trong SGK và SBT thường hạn chế số lượng các bài tập tương tự. Vì vậy, GV cần biết tạo ra những bài tập phù hợp với mục đích sử dụng của mình. Để xây dựng bài tập hóa học có thể sử dụng các phương pháp sau đây: - Xây dựng các bài tập tương tự với các bài tập hay ở trong SGK hay các sách khác.

- Xây dựng các bài tập mới bằng cách đảo câu hỏi, cách hỏi.

- Xây dựng các bài tập mới bằng cách sử dụng các chữ cái a, b, c, … để bài tập có tính tổng quát.

- Xây dựng các bài tập mới bằng cách phối hợp nhiều phần của các bài tập hay trong sách đã in, hoặc của các bài tập học được của đồng nghiệp.

2.6. Phát triển năng lực tự học của học sinh qua dạy học bài tập chƣơng oxi – lƣu huỳnh Hệ thống BT đã được chúng tôi chú ý để nội dung kiến thức phải phủ kín chương trình, khắc sâu trọng tâm. Với từng dạng bài tập chúng tôi đã đưa ra phương pháp chung: GV đưa ra bài tập mẫu (bài tập gốc) sau đó hướng dẫn hoặc HS phát hiện phương pháp giải tự đó vận dụng làm các bài tập tương đương và bài tập phát triển.

Về vấn đề số lượng câu hỏi, một số GV cho rằng khá nhiều HS khá và trung bình không thể giải hết được. Nhưng mục đích chúng tôi đặt ra là HTBT dùng để áp dụng cho HS từ trung bình trở lên, và đã được chia dạng, xếp từ dễ đến khó nên HS giỏi có thể giải hết còn HS trung bình và khá có thể để lại một số bài tập khó và sau khi sử dụng xong HTBT học sinh sẽ giải được nhiều bài tập hơn trước chứ không phải là giải hết.

2.7. Công cụ đánh giá năng lực tự học và hiệu quả sử dụng bài tập tự học 2.7.1. Tiêu chí đánh giá năng lực tự học Để đánh giá được NLTH của HS, người ta phải xác định được các biểu hiện của năng lực này và xây dựng bộ tiêu chí, công cụ đánh giá. Sau đây là các tiêu chí chúng tôi đề nghị để đánh giá các mức độ khác nhau của NLTH:

40

Thành tố

Tiêu chí

của NLTH

(biểu hiện)

1.Năng

Mức độ đánh giá NLTH Mức 1

Mức 2

lực Xác định nhiệm vụ Chưa xác định được nhiệm

Mức 3

Xác định được đầy đủ nhiệm Xác định được đầy đủ và hợp

xác định mục học tập dựa trên kết vụ học tập dựa trên kết quả vụ học tập dựa trên kết quả đã lí nhiệm vụ học tập dựa trên tiêu học tập.

quả đã đạt được.

đã đạt được hoặc xác định đạt được hoặc xác định nhưng kết quả đã đạt được hoặc xác chưa đầy đủ.

chưa hợp lí.

định.

Đặt mục tiêu học tập Chưa đặt được mục tiêu học Đã đặt ra được mục tiêu học Đã đặt ra được mục tiêu học chi tiết, cụ thể, khắc tập chi tiết, cụ thể, chưa khắc tập chi tiết, cụ thể, khắc phục tập đầy đủ, đúng hướng, chi phục

những khía phục những khía cạnh còn được những khía cạnh còn yếu tiết, cụ thể, khắc phục được

cạnh còn yếu kém.

yếu kém hoặc mục tiêu còn kém hoặc đặt ra mục tiêu những khía cạnh còn yếu chưa rõ ràng.

2.Năng

nhưng còn chưa đầy đủ.

lực Lập kế hoạch học Chưa lập được kế hoạch học Lập kế hoạch học tập chi tiết, Lập kế hoạch học tập chi tiết,

lập kế hoạch tập.

tập hoặc lập kế hoạch học tập cụ thể nhưng chưa hợp lí.

và thực hiện

sơ sài, đối phó.

cách học.

kém. cụ thể và hợp lí.

4. Đánh giá và điều Chưa đánh giá và điều chỉnh Đánh giá và điều chỉnh được Đánh giá chi tiết và điều chỉnh kế hoạch học được kế hoạch học tập hoặc kế hoạch học tập nhưng chưa chỉnh hợp lý, bám sát kế tập.

đánh giá và điều chỉnh còn hợp lí, chưa bám sát kế hoạch.

hoạch học tập.

chưa đầy đủ 5.Hình thành cách Chưa hình thành cách học tập Hình thành cách học tập riêng Hình thành được cách học 41

học tập riêng của cho riêng của bản thân, còn của bản thân nhưng cách học tập riêng của bản thân, phù bản thân.

học theo cảm hứng.

chưa phù hợp với từng bộ môn. hợp với đặc thù môn học.

6.Tìm nguồn tài liệu Chưa tìm nguồn tài liệu cho Tìm được nguồn tài liệu cho Tìm được nguồn tài liệu có cho các mục đích, các mục đích, nhiệm vụ học các mục đích, nhiệm vụ học tập tính chọn lọc phù hợp cho nhiệm vụ học tập tập khác nhau hoặc tìm khác nhau nhưng các tài liệu các mục đích, nhiệm vụ học khác nhau.

nhưng chưa đúng mục đích chưa có tính chọn lọc cao.

tập khác nhau.

nhiệm vụ môn học 7. Sử dụng thư viện, Chưa sử dụng thư viện, hoặc Sử dụng thư viện, chọn các tài Sử dụng thư viện, chọn các chọn các tài liệu và sử dụng nhưng chưa biết lựa liệu và làm thư mục cho từng tài liệu và làm thư mục cho làm thư mục cho chọn các tài liệu và làm thư chủ đề học tập nhưng các chủ từng chủ đề học tập một cách từng chủ đề học tập.

mục cho từng chủ đề học tập. đề học tập còn chưa rõ ràng.

khoa học.

8. Ghi chép thông tin Chưa biết cách ghi chép Biết cách ghi chép thông tin Ghi chép được thông tin đọc đọc được, bổ sung thông tin đọc được, chưa bổ đọc được, bổ sung và tự đặt được, bổ sung và tự đặt vấn và tự đặt vấn đề học sung và chưa tự đặt ra vấn vấn đề học tập tập.

3.Năng

đề học tập.

nhưng còn đề học tập một cách khoa

chưa phù hợp chủ đề, chủ điểm học, triệt để.

lực 9. Tự nhận ra và Chưa tự nhận nhận ra và Tự nhận ra và điều chỉnh quá Tự nhận ra và điều chỉnh quá

đánh giá và điều chỉnh quá trình chưa điều chỉnh được quá trình học tập hoặc điều chỉnh trình học tập một cách hợp lý điều

chỉnh học tập.

trình học tập.

nhưng chưa phù hợp.

42

phù hợp với đặc thù bộ môn.

việc học.

10. Suy ngẫm cách Suy ngẫm cách học, chưa rút Suy ngẫm cách học, rút kinh Suy ngẫm cách học, rút ra học, rút kinh nghiệm được kinh nghiệm và điều nghiệm và điều chỉnh cách học được kinh nghiệm và điều và điều chỉnh cách chỉnh cách học trong tình trong tình huống mới hoặc có chỉnh được cách học trong học trong tình huống huống mới hoặc có điều điều chỉnh nhưng chưa đầy đủ. mới.

tình huống mới.

chỉnh nhưng chưa hợp lý

Các mức được quy ra điểm số như sau: Với 10 tiêu chí, tổng số điểm tối đa đạt được là 50 điểm Mức 1: 1điểm

Mức 2: 3 điểm

Mức 3: 5 điểm

Việc đánh giá NLTH của HS căn cứ vào tổng số điểm theo từng tiêu chí thực hiện, cụ thể như sau: + Mức độ chưa đạt: Từ 10 điểm đến 20 điểm

+ Mức độ đạt: Từ 21 điểm đến 34 điểm

+ Mức độ tốt: Từ 35 đến 44 điểm

+ Mức độ xuất sắc: Từ 45 điểm đến 50 điểm.

43

2.7.2. Công cụ đánh giá năng lực tự học Để đánh giá NLTH của HS phải dựa trên các tiêu chí về NLTH và sử dụng các phương pháp đánh giá khác nhau trong đó phối hợp đánh giá chuyên gia (GV) và tự đánh giá (HS tự đánh giá). Vì vậy, khi thiết kế. bộ công cụ đánh giá NLTH trong quá trình giảng dạy, cần thiết kế cho cả 2 đối tượng là GV và HS a) Bảng kiểm quan sát (dành cho GV) - Mục đích: Bảng kiểm quan sát giúp GV quan sát có chủ đích các tiêu chí của NLTH thông qua các hoạt động học tập của HS. Từ đó đánh giá được kiến thức, kĩ năng và NLTH theo các mục tiêu của quá trình dạy học đề ra.

- Yêu cầu: Bảng kiểm quan sát phải rõ ràng, cụ thể, bám sát vào các tiêu chí của NLTH. - Qui trình thiết kế + Bƣớc 1: Xác định đối tượng, thời điểm, mục tiêu quan sát. + Bƣớc 2: Xây dựng các tiêu chí quan sát và các mức độ đánh giá cho mỗi tiêu chí. + Bƣớc 3: Hoàn thiện các tiêu chí và mức độ đánh giá phù hợp.

- Bảng kiểm quan sát dành cho GV: (xem phụ lục ). b) Phiếu hỏi HS về mức độ phát triển NLTH - Mục đích: Dùng để hỏi HS các tiêu chí của NLTH. - Yêu cầu: Phiếu hỏi gồm các câu hỏi rõ ràng, cụ thể, bám sát vào các tiêu chí của NLTH. - Qui trình thiết kế: + Bƣớc 1: Xác định đối tượng, mục tiêu, thời điểm phỏng vấn hoặc hỏi. + Bƣớc 2: Xác định các tiêu chí và các mức độ đánh giá cho mỗi tiêu chí, thiết kế các câu hỏi và phương án lực chọn. + Bƣớc 3: Sắp xếp và hoàn thiện các câu hỏi.

- Mẫu phiếu hỏi (dành cho HS): (xem phụ lục ) c) Đánh giá qua bài kiểm tra (xem phụ lục) Cùng với các bảng kiểm quan sát, phiếu tự đánh giá sự phát triển NLTH do GV, HS thực hiện, chúng tôi xây dựng các bài kiểm tra đánh giá mức độ nắm vững kiến thức, kĩ năng và phát triển NLTH của HS trong bài học và thực tiễn. Đề bài kiểm tra có sử dụng các BT định hướng phát triển năng lực ở các dạng theo các mức độ 44

nhận thức trong hệ thống BT đã lựa chọn và sắp xếp.

2.8. Xây dựng và tuyển chọn các dạng bài tập điển hình phần oxi – lƣu huỳnh thuộc Hóa học 10 DẠNG 1: OXI - OZON A. LÍ THUYẾT TRỌNG TÂM 1. Oxi Oxi là nguyên tố có độ âm điện lớn (3,44), chỉ đứng sau flo (3,98). Do vậy, oxi là nguyên tố phi kim hoạt động, có tính oxi hoá mạnh.

Tính chất hóa học + Tác dụng với kim loại Oxi tác dụng với nhiều kim loại (trừ Au, Pt,…).

2Mg + O2

2MgO

o

t  

3Fe + 2O2

o

t  

Fe3O4

+ Tác dụng với phi kim Nhiều phi kim cháy trong oxi, tạo ra oxit: 2H2

+ O2

o

t  

4P + 5O2

o

t  

2H2O

S + O2

t  

o

SO2

2P2O5

C + O2

t  

o

CO2

+ Tác dụng với hợp chất Oxi có thể oxi hoá nhiều hợp chất: 2CO + O2

o

t  

2CO2

2SO2 + O2

V O , 4500 C

2 5    

2SO3

 2NO2 (nâu) 2NO + O2 

4Fe(OH)2 + O2 + 2H2O 2H2S + O2

o

t  

 

4Fe(OH)3

2SO2 + 2H2O

Điều chế oxi Trong phòng thí nghiệm, oxi được điều chế bằng cách nhiệt phân những hợp chất giàu oxi và kém bền nhiệt: 2KMnO4

o

t  

K2MnO4 + MnO2 + O2

2KClO3

2  

2H2O2

xt: MnO

MnO , t o

2  

2KCl + 3O2

2H2O + O2

2. Ozon + Tính chất vật lí: Ozon là chất khí, màu xanh nhạt.

45

+ Tính chất hoá học: Ozon là một chất oxi hoá mạnh hơn oxi: 2Ag + O3

o

t  

Ag2O + O2

O3 + 2KI + H2O

 

O2 + I2 + 2KOH

+ Ứng dụng: Ozon trong không khí có tác dụng diệt khuẩn, làm không khí trong lành.

Ozon được dùng để tẩy trắng tinh bột, dầu ăn, khử trùng nước sinh hoạt, bảo quản hoa quả, chữa sâu răng.

B. VÍ DỤ - CÂU HỎI BIẾN ĐỔI Ví dụ 1: Cho các chất: KClO3, KMnO4, KNO3 và H2O2. Khi phân hủy hoàn toàn cùng số mol mỗi chất thì chất tạo ra lượng O2 lớn nhất là A. KClO3.

B. KMnO4.

C. KNO3.

D. H2O2.

Nhận xét: Để làm bài tập này HS cần biết các phản ứng hóa học điều chế oxi trong phòng thí nghiệm từ các hợp chất giàu oxi kém bền nhiệt, biết cách tính theo phương trình hóa học.

Lời giải: 2KMnO4 2KClO3 2KNO3 2H2O2 

o

t  

o

t   o

t   o

t  

K2MnO4 + MnO2 + O2

2KCl + 3O2 KNO2 + O2

H2 O + O 2

KClO3 cho lượng O2 nhiều nhất



Đáp án A.

Câu 1a - Biến đổi tƣơng đƣơng: Cho các chất: KClO3, KMnO4, KNO3 và H2O2. Khi phân hủy hoàn toàn cùng một khối lượng mỗi chất thì chất tạo ra lượng O2 lớn nhất là A. KClO3.

B. KMnO4.

C. KNO3.

D. H2O2.

Lời bình: - Kiến thức lí thuyết hóa học không hẳn là dễ nhớ khi chỉ học một hai lần, khi đưa ra bài tập biến đổi tương đương này với mục đích để học sinh bắt trước và lặp lại, khi đó sẽ khắc sâu kiến thức hơn.

- Bài này có thể biến đổi tương đương thành nhiều các bài khác nữa mà không tạo sự nhàm chán khi làm, chẳng hạn: cho số mol O2 thu được như nhau, yêu cầu học sinh xác định xem chất nào dùng để nhiệt phân với lượng lớn nhất hoặc ít nhất.

46

Lời giải: 2KMnO4 2KClO3 2KNO3 2H2O2 

2KCl + 3O2

o

t  

KNO2 + O2

o

t   o

t  

K2MnO4 + MnO2 + O2

H2 O + O 2

Tỉ lệ số mol khí O2 tạo ra từ 1 gam các chất KClO3, KMnO4, KNO3 và H2O2 lần

lượt là 

o

t  

1 1.3 1 1 : : :  158 122,5 101 34

H2O2 tạo khí O2 nhiều nhất.

Đáp án D.

Câu 1b – Biến đổi tƣơng đƣơng: Nhiệt phân hoàn toàn 4,03 gam hỗn hợp X gồm KClO3 và KMnO4, thu được 0,784 lít khí O2 (đktc) và chất rắn gồm K2MnO4, MnO2 và KCl. Phần trăm khối lượng của KMnO4 trong X là A. 78,4%.

B. 19,6%.

C. 39,2%.

D. 58,8%.

Lời bình: Lặp lại phương trình hóa học để khắc sâu, cách giải bài toán thay đổi (đặt ẩn, tính theo phương trình phản ứng để lập hệ) tránh sự nhàm chán.

Lời giải: Các phản ứng hoá học: 2KMnO4 Mol:

K2MnO4 + MnO2 + O2

o

t  

x  0,5x MnO , t 2KClO3   2KCl + 3O2 2

Mol:

0

y  1,5y

Theo bài: 122,5x + 158y = 4,03 và 1,5x + 0,5y = 0,035 

x = 0,02; y = 0,01



%m KMnO4 =

0,01.158 .100% = 39, 2% 4,03



Đáp án C.

Câu 1c (B-11) – Biến đổi phát triển: Nhiệt phân 4,385 gam hỗn hợp X gồm KClO3 và KMnO4, thu được O2 và chất rắn gồm K2MnO4, MnO2 và KCl. Toàn bộ lượng O2 tác dụng hết với cacbon nóng đỏ, thu được 0,896 lít hỗn hợp khí Y (đktc) có tỉ khối so với H2 là 16. Phần trăm khối lượng của KMnO4 trong X là A. 74,92%.

B. 72,06%.

C. 27,94%.

47

D. 62,76%.

Lời bình: Từ tình huống câu 1b phát triển thêm tình huống oxi tác dụng với than nung đỏ, để quy về cách giải câu 1b học sinh cần tìm mol oxi, với câu này không những củng cố kiến thức cũ mà còn nâng cao kĩ năng xử lí những bài tập phức tạp.

Lời giải: Đặt: KClO3 (x mol) và KMnO4 (b mol). Các phản ứng hoá học: 2KClO3

MnO , t 0

2  

2KMnO4

o

t  

2KCl + 3O2

K2MnO4 + MnO2 + O2

Theo bài: 122,5x + 158y = 4,385.

n CO 44 - 32 12 0, 03 = = = n CO2 28 - 32 4 0, 01

M Y = 16.2 = 32 



nCO = 0,03; n CO2 = 0,01.

Bảo toàn nguyên tố O: 2nO2 = nCO + 2nCO2 = 0,05  n O2 = 0,025. 

1,5x + 0,5y = 0,025



%m KMnO4 =



a = 0,01; b = 0,02.

0, 02.158 .100% = 72, 06%.

4, 385



Đáp án B.

Ví dụ 2: Đốt cháy hoàn toàn 7,35 gam hỗn hợp Mg, Al và Cu trong khí O 2 (dư) thu được 10,55 gam oxit. Thể tích khí O2 (đktc) tham gia phản ứng là A. 4,48 lít.

B. 2,24 lít.

C. 3,36 lít.

D. 5,60 lít.

Nhận xét: - Kiểu bài toán hỗn hợp kim loại tác dụng với oxi, yêu cầu tìm tổng khối lượng kim loại hoặc tổng khối lượng rắn thu được hoặc thể tích oxi thì cách giải quyết hợp lí là dùng ĐLBTKL. - Sai lầm: viết phương trình phản ứng, đặt ẩn rồi lập hệ.

Lời giải: Bảo toàn khối lượng: m X + m O = m Y  mO = 10,55 - 7,35 = 3,2 (gam).

2



n O2 = 3,2 = 0,1 (mol)  VO2 = 2,24 lít 32

2



Đáp án B.

Câu 2a – Biến đổi phát triển: Cho 7,1 gam hỗn hợp X gồm Mg, Al và Cu ở dạng bột tác dụng hoàn toàn với O2 thu được 11,1 gam chất rắn Y. Nếu cho 7,1 gam X tác dụng hoàn toàn với khí Cl2 dư, thu được m gam muối clorua. Giá trị của m là 48

A. 21,30.

B. 14,20.

C. 24,85.

D. 28,40.

Lời bình : Lặp lại cách giải ví dụ 2, phát triển thêm động tác bảo toàn electron cho tình huống thứ hai, như vậy vừa đảm bảo lặp để ghi nhớ vừa đảm bảo nâng cao kĩ năng xử lí bài toán phức tạp hơn.

Lời giải: Bảo toàn khối lượng: m X + m O2 = m Y 

n O2 =

4 = 0,125 (mol)  32

m O2 = 11,1 - 7,1 = 4 (gam).



ne (O2 ) = ne (X) = 4.0,125 = 0,5 (mol).

Bảo toàn electron: ne (X) = n e (Cl2 ) = 0,5 (mol).

Cl2

+

 2Cl2e 

Mol: 0,25   0,5 Bảo toàn khối lượng: m = m X + m Cl = 7,1 + 0, 25.71 = 24,85 (gam).  Đáp án C. 2

Ví dụ 3: Nhiệt phân hoàn toàn 6,32 gam KMnO4, toàn bộ lượng khí O2 sinh ra cho phản ứng hết với 3,6 gam hỗn hợp X gồm Fe và Cu, thu được hỗn hợp Y. Hoà tan hết Y trong dung dịch H2SO4 đặc (dư), thu được 0,784 lít SO2 (đktc). Phần trăm số mol của Fe trong X là A. 40%.

B. 50%.

C. 60%.

D. 80%.

Nhận xét: Với dạng bài tập hỗn hợp oxit kim loại tham gia phản ứng oxi hóa – khử với axits H2SO4 đặc hoặc HNO3... thường xử lí bằng cách: quy đổi và bảo toàn electron là tối ưu.

Lời giải: 2KMnO4 n O2 =

o

t  

K2MnO4 + MnO2 + O2

1 6, 32 0,784 . = 0,02; n SO2 = = 0,035.

2 158 22, 4

Quy đổi Y thành: Fe (a mol); Cu (b mol) và O (0,04 mol)  56a + 64b = 3,6.

Khi cho Y + H2SO4 : Quá trình oxi hoá: Fe   Fe3+ + 3e; Cu   Quá trình khử:

 O + 2e 

2

O

;

+6

S

49

+2

Cu

+ 2e

+4  S + 2e 

Bảo toàn electron: 3n Fe + 2n Cu = 2n O + 2n SO2 a = 0,03; b = 0,03





3a + 2b = 0,15.

%n Fe = 50%  Đáp án B.



Sai lầm: Đặt ẩn, tính theo phương trình hóa học.

Câu 3a – Biến đổi phát triển: Nhiệt phân hoàn toàn 2,45 gam KClO3 (xúc tác MnO2), toàn bộ lượng khí O2 sinh ra cho phản ứng hết với 5,62 gam hỗn hợp X gồm Fe, Cu và Zn, thu được hỗn hợp Y. Hoà tan hết Y trong dung dịch H2SO4 đặc (dư), thu được 0,896 lít SO2 (đktc) và dung dịch Z chứa m gam muối. Giá trị của m là A. 24,82.

B. 15,22.

C. 10,42.

D. 13,30.

Lời bình: Lặp đến 80%, đổi kiểu hỏi phức tạp hơn. Với kiểu toán này có thể biến đổi ra rất nhiều câu hỏi hay và phức tạp hơn nữa nhưng vẫn chung một cách giải (đặc biệt các bài toán liên quan đến sắt và hợp chất...)

Lời giải: o

MnO , t  2KCl + 3O2 2KClO3  2

3 2,45 0,896 n O2 = . = 0,03 (mol); nSO2 = = 0,04 (mol).

2 122,5 22,4

Quy đổi Y thành: X (Fe, Cu, Zn) và O (0,06 mol).

Khi cho Y + H2SO4: Quá trình oxi hoá: Fe

+3

  Fe

+ 3e; Cu

+2

  Cu

Quá trình khử: O + 2e

+ 2e; Zn 2

  O

;

+6

S

+2

  Zn

+ 2e

 

+ 2e S+4

Bảo toàn electron: ne (X) = 2nO + 2nSO2 = 2.0,06 + 2.0,04 = 0,2.

Số mol gốc sunfat nằm trong muối = 

1 n = 0,1.

2 e (X)

m = m X + m SO2 = 5,62 + 0,1.96 = 15,22 (gam). Đáp án B. 4

Ví dụ 4: Hỗn hợp khí X gồm O2 và O3, có tỉ khối hơi so với H2 là 20. Đốt cháy hoàn toàn một lượng hỗn hợp C và P cần vừa đủ V lít khí X (đktc), thu được 2,2 gam CO2 và 7,1 gam P2O5. Giá trị của V là A. 3,584.

B. 3,136.

C. 1,792.

50

D. 4,032.

Nhận xét : Bài toán kiểu AB   AC thường sử dụng bảo toàn nguyên tố để giải Lời giải: n CO2 = 0,05 mol; n P2 O5 = 0,05 mol. Theo bài: M X = 20.2 = 40 .

Áp dụng công thức đường chéo, ta có: n O2 n O3

=

48 - 40 8 1 = = 32 - 40 8 1



n O2 = n O3 . Đặt: nO = a  n O = a.

2

3

Bảo toàn nguyên tố O: 2nO2 + 3nO3 = 2nCO2 + 5nP2O5 

2a + 3a = 2.0,05 + 5.0,05



Đáp án B.



a = 0,07  V = 0,14.22,4 = 3,136 (lít).

Sai lầm: Tính theo phương trình hóa học sẽ không đảm bảo thời gian Câu 4a – Biến đổi tƣơng đƣơng: Hỗn hợp khí X gồm O2 và O3, có tỉ khối hơi so với H2 là 22. Đốt cháy hoàn toàn một hỗn hợp hiđrocacbon cần vừa đủ V lít khí X (đktc), thu được 13,2 gam CO2 và 9 gam H2O. Giá trị của V là A. 2,24.

B. 6,72.

C. 5,60.

D. 8,96.

Lời bình: Lặp lại kiểu tính, thay đổi chất tránh sự nhàm chán.

Lời giải: n CO2 =

13, 2 9 = 0, 3; n H2 O = = 0, 5.

44 18

Theo bài: M = 22.2 = 44.

Áp dụng công thức đường chéo, ta có: n O2

48 - 44 1 n O3 = 32 - 44 = 3



n O3 = 3n O2 . Đặt: nO2 = a  nO3 = 3a.

Bảo toàn nguyên tố O: 2nO2  3nO3  2nCO2  nH2O 

2a + 3.3a = 2.0,3 + 0,5



V = 0,4.22,4 = 8,96 (lít).

 

a = 0,1 Đáp án D.

51

DẠNG 2: LƢU HUỲNH - HIĐROSUNFUA - MUỐI SUNFUA A. LÍ THUYẾT TRỌNG TÂM 1. Lƣu huỳnh Ở điều kiện thường, phân tử lưu huỳnh gồm 8 nguyên tử liên kết cộng hoá trị với nhau tạo thành mạch vòng S8. Cấu trúc vòng S8 tương đối bền, nên các phản ứng của lưu huỳnh thường diễn ra ở nhiệt độ cao. + Tác dụng với kim loại và hiđro Lưu huỳnh oxi hoá nhiều kim loại và hiđro ở nhiệt độ cao: Fe + S

o

t  

FeS

S

+ H2

o

t  

H2 S

Lưu huỳnh tác dụng với thủy ngân ở điều kiện thường: Hg + S

 

HgS

+ Tác dụng với phi kim Ở nhiệt độ thích hợp, lưu huỳnh khử được một số phi kim như oxi, flo: S + O2

SO2

o

t  

 SF6 S + 3F2 

+ Tác dụng với hợp chất S + 6HNO3 (đặc)

o

t  

S + 2H2SO4 (đặc)

o

H2SO4 + 6NO2 + 2H2O

t  

3SO2 + 2H2O

2. Hiđro sunfua Hiđro sunfua là khí không màu, mùi trứng thối, rất độc. + Tính axit yếu Hiđro sunfua tan trong nước tạo thành dung dịch axit sunfuhiđric, là axit rất yếu, yếu hơn axit cacbonic:  PbS (đen) + 2HNO3 H2S + Pb(NO3)2 

 CuS (đen) + H2SO4 H2S + CuSO4 

+ Tính khử mạnh Với O2: H2S cháy trong không khí với ngọn lửa màu xanh nhạt: 2H2S + 3O2

o

t  

2SO2 + 2H2O

Ở điều kiện thường, dung dịch H2S bị oxi hoá dần thành S: 2H2S + O2

o

t  

2S + 2H2O

 H2SO4 + 8HCl Với Cl2: H2S + 4Cl2 + 4H2O 

52

Với SO2: 2H2S + SO2

 

3S + 2H2O

+ Điều chế FeS + 2HCl

FeCl2 + H2S

 

3. Muối sunfua Các muối sunfua tan trong nước: Na2S, K2S, (NH4)2S,…

Các muối sunfua không tan trong nước nhưng tan trong các dung dịch HCl, H2SO4 loãng: FeS, ZnS, MnS: ZnS + 2HCl   ZnCl2 + H2S  Các muối sunfua không tan trong nước và các dung dịch HCl, H2SO4 loãng: CuS, PbS. Với các muối này, có thể tạo ra chúng khi sục khí H2S vào dung dịch muối tan tương ứng: H2S + CuSO4

CuS + H2SO4

 

 PbS + 2HNO3 H2S + Pb(NO3)2 

B. VÍ DỤ - CÂU HỎI BIẾN ĐỔI Ví dụ 5: Lưu huỳnh đều thể hiện tính khử khi tác dụng với dãy gồm các chất nào sau đây?

A. Fe, O2, H2SO4 đặc.

B. H2, Hg, HNO3 đặc.

C. H2, O2, H2SO4 đặc.

D. F2, O2, HNO3 đặc.

Nhận xét: Để giải bài này học sinh cần biết tính chất hóa học của đơn chất lưu huỳnh và hiểu các khái niệm về phản ứng oxi hóa – khử, chất khử, chất oxi hóa từ đó suy đoán ra đáp án đúng mà không nhất thiết viết phản ứng.

Lời giải: Loại A, B, C vì khi tác dụng với Fe, Hg, H2 thì S thể hiện tính oxi hoá. Đáp án D. Các phản ứng hoá học: S + 3F2

 

SF6

S + O2

 

SO2

S + 6HNO3 (đặc)

 

H2SO4 + 6NO2 + 2H2O

Câu 5a – biến đổi phát triển: Cho các phản ứng hoá học: (a) SO2 + 2H2S

 

3S + 2H2O

(b) S + 6HNO3

 

H2SO4 + 6NO2 + 2H2O

(c) 4S + 6NaOH

 

2Na2S + Na2S2O3 + 3H2O 53

(d) S + 3F2

SF6

 

(e) S + 2H2SO4

 

3SO2 + 2H2O

Số phản ứng trong đó nguyên tố lưu huỳnh vừa đóng vai trò chất oxi hoá, vừa đóng vai trò chất khử là A. 3.

B. 2.

C. 4.

D. 1.

Lời giải: Các phản ứng nguyên tố lưu huỳnh vừa đóng vai trò chất oxi hoá, vừa đóng vai trò chất khử 



S vừa tăng, vừa giảm số oxi hoá



phản ứng (a), (c), (e).

Đáp án A.

Câu 5b – Biến đổi phát triển: Dãy chất nào sau đây đều thể hiện tính oxi hoá khi phản ứng với dung dịch H2S? A. Dung dịch Pb(NO3)2, O2, nước clo.

B. Nước clo, O2, dung dịch SO2.

C. Dung dịch CuSO4, O2, nước clo.

D. Dung dịch NaOH, O2, nước clo.

Lời giải: Đáp án B. Các phản ứng hoá học: H2S + 4Cl2 + 4H2O 2H2S + O2

 

2H2S + SO2

 

2S

 

8HCl + H2SO4

+ 2H2O

3S + 2H2O

Lƣu ý: H2S thể hiện tính axit khi tác dụng với: Pb(NO3)2, CuSO4, NaOH. Ví dụ 6: Cho các phát biểu sau: (1) Clo được dùng để diệt trùng nước sinh hoạt.

(2) Lưu huỳnh chỉ tác dụng với các kim loại ở nhiệt độ cao.

(3) Ở điều kiện thường, phân tử lưu huỳnh gồm 8 nguyên tử.

(4) Lưu huỳnh vừa có tính oxi hoá, vừa có tính khử.

Số phát biểu đúng là A. 4.

B. 1.

C. 2.

D. 3.

Nhận xét : Những bài tập liên quan kiểu hỏi “số đếm” thường ẩn chứa nhiều dung lượng kiến thức, học sinh cần phải hiểu kĩ lí thuyết và biết cách suy luận thì mới không mắc bẫy.

Lời giải: 54

(1) đúng.

(2) sai: Lưu huỳnh tác dụng với thủy ngân ở nhiệt độ thường: S + Hg

 

HgS

(3) đúng. Phân tử lưu huỳnh gồm 8 nguyên tử liên kết cộng hoá trị với nhau tạo thành vòng khép kín.

(4) đúng. Lưu huỳnh thể hiện tính oxi hoá khi tác dụng với kim loại, hiđro; thể hiện tính khử khi tác dụng với oxi, flo, axit nitric đặc,...



Đáp án D.

Câu 6a – Biến đổi tƣơng đƣơng: Cho các phát biểu sau: (1) Hỗn hợp gồm ZnS và CuS tan hết trong dung dịch HCl dư.

(2) Dung dịch Na2S làm quỳ tím chuyển sang màu xanh.

(3) Sục khí H2S vào dung dịch CuSO4 thấy xuất hiện kết tủa đen.

(4) Lưu huỳnh được sử dụng trong quá trình lưu hoá cao su.

Số phát biểu đúng là A. 3.

B. 2.

C. 4.

D. 1.

Lời bình: Kiểu hỏi này rất thích hợp với tiết dạy củng cố lại lí thuyết để tránh tình trạng dạy lại gây nhàm chán mất hứng thú học tập, giáo viên có thể ôn lại cho học sinh dưới dạng các câu hỏi tổng hợp như thế này (lặp mà không lặp).

Lời giải : (1) sai: Chỉ có ZnS tan, CuS không tan: ZnS + 2HCl

 

ZnCl2 + H2S

(2) đúng: Gốc sunfua bị thủy phân tạo môi trường bazơ: S2- + H2O

   

HS- + OH-

(3) đúng: H2S + CuSO4

 

CuS  (đen) + H2SO4

(4) đúng.  Đáp án A. Ví dụ 7: Nguyên tố X là phi kim thuộc chu kì 3, có công thức hợp chất với hiđro là H2X. Nguyên tố X tạo với nguyên tố M hợp chất có công thức M2X, trong đó X chiếm 29,09% về khối lượng. Liên kết trong hợp chất M2S là liên kết A. cộng hoá trị không có cực.

C. ion.

B. cộng hoá trị có cực.

D. kim loại.

Nhận xét: Học sinh cần hệ thống lại mảng kiến thức liên quan đến BTH và liên kết 55

hóa học.

Lời giải: Nguyên tố X có công thức hợp chất với hiđro là H2X oxit bằng 8 - 2 = 6



X có hoá trị cao nhất trong

X là phi kim thuộc nhóm VIA.

Mặt khác, X thuộc chu kì 3 Ta có:





X là S (Lưu huỳnh).

32 29,09 %S 29,09   = = 2M 70,91 %M 70,91

M = 39 (Kali).

Liên kết trong hợp chất K2S là liên kết ion



Đáp án C.

Câu 7a – Biến đổi tƣơng đƣơng: Nguyên tố X là phi kim thuộc chu kì 3, có công thức oxit cao nhất là XO3. Nguyên tố X tạo với nguyên tố M hợp chất có công thức MX2, trong đó M chiếm 3/19 về khối lượng. Liên kết trong hợp chất MX2 là liên kết A. cộng hoá trị không có cực.

B. cộng hoá trị có cực.

C. ion.

D. kim loại.

Lời bình: Lặp cách giải, thay đổi loại chất.

Lời giải: Nguyên tố X có công thức oxit cao nhất là XO3



X có hoá trị cao nhất bằng 6



X là



liên

phi kim thuộc nhóm VIA. Mặt khác, X thuộc chu kì 3 a có:



M 3 %M 3   = = 64 16 %S 16

X là S (Lưu huỳnh).

M = 12 (Cacbon).

Trong hợp chất CS2, hiệu độ âm điện của S và C là 2,58 - 2,55 = 0,03 < 0,4 kết cộng hoá trị không có cực



Đáp án A.

Câu 7b – Biến đổi phát triển: X và Y là hai phi kim ở hai nhóm A liên tiếp, X thuộc nhóm VIA. Ở dạng đơn chất, X và Y có phản ứng trực tiếp. Tổng số hạt proton trong nguyên tử X và Y là 25. Phát biểu nào sau đây là đúng?

A. Đơn chất X, Y đều là chất khí ở điều kiện thường.

B. Độ âm điện của nguyên tố X lớn hơn độ âm điện của Y. C. Ở điều kiện thường, phân tử chất X gồm 8 nguyên tử.

D. Nguyên tố Y có số oxi hoá cao nhất bằng +7 trong hợp chất.

Lời bình : ở bài này dữ kiện được làm mới và phức tạp hơn, để giải quyết được cần suy luận đa chiều.

Lời giải: 56

X thuộc nhóm VIA



Nếu X là O (ZX = 8) thì Y là Cl (ZY = 25 - 8 = 17)



Loại vì O2 và Cl2 không có phản ứng trực tiếp.

Vậy X là S (ZX = 16) thì Y là F (ZY = 25 - 16 = 9)



Thoả mãn vì S và F2 có phản

ứng trực tiếp tạo thành SF6.

A sai: Ở điều kiện thường, lưu huỳnh tồn tại ở thể rắn.

B sai: Độ âm điện của S nhỏ hơn của F. C đúng: Ở điều kiện thường, lưu huỳnh tồn tại ở dạng phân tử S8.

D sai: Flo chỉ có số oxi hoá -1 trong các hợp chất.  Đáp án C. Câu 7c – Biến đổi phát triển: X và Y là hai phi kim ở hai nhóm A liên tiếp, X thuộc nhóm VIA. Ở dạng đơn chất, X và Y không có phản ứng trực tiếp. Tổng số hạt proton trong nguyên tử X và Y là 25. Phát biểu nào sau đây là sai?

A. Ở điều kiện thường, đơn chất Y có tính oxi hoá mạnh hơn X. B. Độ âm điện của nguyên tố X lớn hơn độ âm điện của Y. C. Nguyên tố Y có số oxi hoá cao nhất bằng +7 trong hợp chất.

D. Hợp chất H2X và HY đều là chất khí ở điều kiện thường.

Lời giải : X thuộc nhóm VIA



Nếu X là O (ZX = 8) thì Y là Cl (ZY = 25 – 8 = 17)

Thoả

mãn vì O2 và Cl2 không có phản ứng trực tiếp.

Nếu X là S (ZX = 16) thì Y là F (ZY = 25 - 16 = 9)



Loại vì S và F2 có phản ứng

trực tiếp tạo thành SF6.

A đúng: Ở điều kiện thường, Cl2 oxi hoá được KI trong dung dịch, còn O2 không phản ứng: Cl2 + 2KI

 

2KCl

+ I2

B đúng: Độ âm điện của O lớn hơn của Cl. C đúng: Clo có số oxi hoá cao nhất bằng +7 trong các hợp chất.

D sai: Ở điều kiện thường, H2O ở thể lỏng, HCl ở thể khí  Đáp án C. Ví dụ 8: Trong phản ứng đốt cháy FeS2 tạo ra sản phẩm Fe2O3 và SO2 thì một phân tử FeS2 sẽ A. nhận 11 electron.

C. nhường 11 electron.

B. nhận 12 electron.

D. nhường 12 electron.

Nhận xét: Với bài toán kiểu này cách giải tốt và ngắn là: (số oxh lớn – số oxh bé)  số 57

nguyên tử thay đổi số oxh.

Lời giải: Tổng số oxi hoá của các nguyên tố trong hợp chất bằng 0 nên quy đổi hợp chất vềcác nguyên tố thành phần: FeS2

 

Hay: FeS2

Fe + 2S  - (3 + 2.4)e

+3

  Fe

+

+4

2S

+3

Fe

+

+4

2S

+ 11e

t Phản ứng hoá học: 4FeS2 + 11O2   2Fe2O3 + 8SO2 0



Đáp án C.

Câu 8a – Biến đổi tƣơng đƣơng: Trong phản ứng đốt cháy CuFeS2 tạo ra sản phẩm CuO, Fe2O3 và SO2 thì một phân tử CuFeS2 sẽ A. nhận 13 electron.

B. nhận 12 electron.

C. nhường 11 electron.

D. nhường 13 electron.

Lời giải: Tổng số oxi hoá của các nguyên tố trong hợp chất bằng 0 nên quy đổi hợp chất về các nguyên tố thành phần: FeCuS2

+3

 

+2

- (3 + 2 + 2.4)e  Fe + Cu + Fe + Cu + 2S 

Hay: FeCuS2 - 13e

+3

 

+2

+4

2S

+4

Fe + Cu + 2 S

Phản ứng hoá học: 4FeCuS2 + 13O2 

 

2Fe2O3 + 4CuO + 8SO2

Đáp án D.

Ví dụ 9: Nung 5,6 gam Fe với 4,8 gam S ở nhiệt độ cao (không có oxi), thu được chất rắn X. Cho X vào dung dịch HCl dư, thu được hỗn hợp khí Y. Tỉ khối của Y so với hiđro là 10,6. Hiệu suất của phản ứng giữa Fe với S là A. 40%.

B. 60%.

C. 70%.

D. 80%.

Nhận xét: Với bài toán này học sinh thường lựa chọn cách viết phương trình hóa học để tính, tuy nhiên lời giải đó sẽ dài dẫn đến không đảm bảo về thời gian.

Lời giải:

58

n Fe =

5,6 4,8 = 0,1 (mol); n S = = 0,15 (mol); M Y = 10,6.2 = 21,2.

56 32

Cách 1: Giải theo phương trình hoá học: Fe Mol: x 

0

t  FeS + S 

 

x

x

 

Y gồm: Fe = (0,1-x) mol; FeS = x mol; S = (0,15-x) mol. Khi Y + HCl:

Fe +

H2SO4

FeS +

 H2 = (0,1-x) mol.

 

FeSO4 + H2

 

FeSO4 + H2S

H2SO4

 H2S = x mol.

Áp dụng công thức đường chéo, ta có: n H2 n H2 S 

H=

=

34 - 21,2 12,8 2 = =  3.(0,1-x) = 2x 2 - 21,2 19,2 3

n H2 S

x = 0,06 (mol)

0,06 .100% = 60%  Đáp án B. 0,1

Cách 2: Fe n H2



=

  H2;

Fe

 

FeS

34 - 21,2 12,8 2 0,04 = =   2 - 21,2 19,2 3 0,06

 

H2S nên n H2 + n H2 S = n Fe = 0,1.

H = 60%  Đáp án B.

Câu 9a – Biến đổi phát triển: Nung nóng hỗn hợp bột gồm kim loại M và S ở nhiệt độ cao (không có oxi) tới phản ứng hoàn toàn, thu được 8,1 gam chất rắn X. Cho X tan hoàn toàn trong dung dịch HCl dư, thu được 2,24 lít (đktc) hỗn hợp khí Y có tỉ khối so với hiđro là 9. Kim loại M là A. Fe.

B. Mn.

C. Zn.

D. Mg.

Lời bình : Ẩn kim loại đi, nền tảng bài toán không thay đổi, tuy nhiên học sinh cần để ý đến các đáp án là các kim loại khi tham gia phản ứng hóa học trong bài này đều có hóa trị 2 nên có thể sử dụng nguyên bản cách tính số 2 của ví dụ 4.

Lời giải: Do X tan hoàn toàn trong HCl  X không chứa S  S phản ứng hết.

Do M

 

H2; M

 

MS

 

H2S nên

nH2 + nH2S = nM = 0,1 mol. Áp dụng công thức đường chéo, ta có:

59

n H2 n H2 S 

=

34 - 18 16 1 0,05 = =  2 - 18 16 1 0,05



nS = nH2S = 0,05 (mol)  m S = 1,6 (gam)

mM = 8,1 - 1,6 = 6,5 (gam)  M = 65 (Zn)  Đáp án B.

Câu 9b – Biến đổi phát triển: Hỗn hợp X gồm Fe và Zn. Nung nóng 2,42 gam X với bột S (không có oxi), thu được 4,02 gam chất rắn Y. Hoà tan Y vào dung dịch H2SO4 (đặc, nóng, dư), thu được dung dịch Z và 4,48 lít khí SO2 (sản phẩm khử duy nhất, ở đktc). Cô cạn Z thu được m gam muối khan. Giá trị của m là A. 12,02.

B. 7,22.

C. 9,62.

D. 16,82.

Lời bình: Đoạn đầu của bài toán (kim loại tác dụng với lưu huỳnh) giữ nguyên, nối thêm phần rắn thu được tác dụng với H2SO4 đặc, khi đó học sinh cần vận dụng : Quy đổi, bảo toàn electron để giải.

Lời giải: Bảo toàn khối lượng: mS = 4,02 - 2,42 = 1,6 (gam) 

n S = 0,05 (mol).

Quy đổi Y thành: X (Fe, Zn) và S (0,05 mol).

Khi cho Y + H2SO4: X

 

Muối sunfat; S

SO2.

 

Quá trình oxi hoá: Fe

+3

 

Fe + 3e; Zn

Quá trình khử:

+6

S

+2

  Zn

+ 2e

 

+ 2e; S

 

SO2 + 4e

SO2

Bảo toàn electron: n e (X) + 4n S = 2(n SO  n S )  ne (X) = 2nSO  6nS = 0,1.

2

2

Số mol gốc SO 24 trong muối =

1 n = 0, 05 (mol).

2 e (X)

 m = m X + m SO24 = 2,42 + 0,05.96 = 7,22



Đáp án B.

Sai lầm: nSO2 (X) = nSO2 - nS = 0,15  ne (X) = 2n SO2 = 0,3 

m = m X + m SO2-4 = 2,42 + 0,15.96 = 16,82



Chọn D.

Câu 9c – Biến đổi phát triển: Nung nóng 3,2 gam bột Cu với bột lưu huỳnh, sau một thời gian thu được hỗn hợp Y gồm Cu, Cu2S, CuS và S. Hoà tan Y trong dung dịch H2SO4 (đặc, nóng, dư) thoát ra 2,8 lít khí SO2 (sản phẩm khử duy nhất ở đktc). Số mol H2SO4 đã phản ứng là: 60

A. 0,20.

B. 0,25.

C. 0,30.

D. 0,15.

Lời bình: Thay đổi kim loại, thay đổi câu hỏi, tuy nhiên cách giải quyết cơ bản không thay đổi (lặp – bắt trước), cài thêm ý bảo toàn nguyên tố lưu huỳnh.

Lời giải: nCu =

3,2 2,8 = 0,05 (mol); nSO2 = = 0,125 (mol).

64 22,4

Quy đổi Y thành: Cu (0,1 mol) và S (a mol). +2

 Cu + 2e; S Quá trình oxi hoá: Cu 

Quá trình khử:

+6

S

+ 2e

 

 

SO2 + 4e

SO2

Bảo toàn electron: 2nCu + 4nS = 2(nSO2 - a)  2.0,05 + 4a = 2(0,125 - a).  a = 0,025.

Bảo toàn nguyên tố S: nS + nH2 SO4 = nCuSO4 + nSO2 

nH2SO4 = 0,05 + 0,125 - 0,025 = 0,15 (mol)



Đáp án D.

Sai lầm: Viết phương trình hóa học, lập hệ giải Câu 9d – Biến đổi phát triển: Hỗn hợp X gồm Fe và Cu (tỉ lệ mol 1 : 1). Nung nóng 3,6 gam X với bột S, thu được m gam chất rắn Y. Cho Y tác dụng với dung dịch H2SO4 (đặc, nóng, dư), thu được 6,72 lít khí SO2 (sản phẩm khử duy nhất, ở đktc). Giá trị của m là A. 5,2.

B. 2,4.

C. 6,0.

D. 6,8.

Lời giải: Hỗn hợp X: Fe (0,03 mol) và Cu (0,03 mol).

Quá trình oxi hoá: Fe Quá trình khử:

+6

S

+3

 

+ 2e

Fe + 3e; Cu  

+2

 

Cu + 2e; S   SO2 + 4e.

SO2

Bảo toàn electron: 3nFe + 2nCu + 4nS = 2(nSO - n S ) 2



3.0,03 + 2.0,03 + 4nS = 2(0,3 - n S )  n S = 0,075 (mol).

 m S = 0,075.32 = 2,4 (gam) 

m = 3,6 + 2,4 = 6,0 (gam)



Đáp án C.

Câu 9e – Biến đổi phát triển: Cho m gam hợp chất FeSx phản ứng vừa đủ với 0,35 mol H2SO4, thu được dung dịch chỉ chứa một muối duy nhất và 8,4 lít khí SO 2 (đktc, sản phẩm khử duy nhất của S+6). Giá trị của m là 61

A. 4,4.

B. 6,0.

C. 2,2.

D. 8,0.

Lời giải: Quy đổi FeSx thành : Fe (a mol) và S (b mol).

Bảo toàn nguyên tố S: n S (FeS ) + n H SO = 3n Fe (SO ) + n SO x



b + 0,35 = 3.0,5a + 0,375

2



4

2

4 3

2

b - 1,5a = 0,025.

Bảo toàn electron: 3nFe + 4nS = 2(nSO2 - nS )  3a + 6b = 0,75 

a = 0,05; b = 0,1



m = 0,05.120 = 6,0 (gam).  Đáp án B.



n Fe : n S = 0,05 : 0,1 = 1 : 2  FeS2.

62

DẠNG 3: OXIT CỦA LƢU HUỲNH - OLEUM A. LÍ THUYẾT TRỌNG TÂM 1. Lƣu huỳnh đioxit Lưu huỳnh đioxit (khí sunfurơ) là chất khí không màu, mùi hắc, có khả năng tẩy màu. Lưu huỳnh đioxit tan nhiều trong nước và là khí độc. + Tính axit:  NaHSO3 SO2 + NaOH   Na2SO3 + H2O SO2 + 2NaOH 

+ Tính khử 2SO2 + O2

V O , 4500 C

2 5    

2SO3

 2HBr + H2SO4 SO2 + Br2 + 2H2O   K2SO4 + 2MnSO4 + 2H2SO4 5SO2 + 2KMnO4 + 2H2O 

+ Tính oxi hoá  3S + 2H2O SO2 + 2H2S 

SO2 + 2Mg

o

t  

2MgO + S

+ Điều chế S + O2

o

t  

4FeS2 + 11O2

SO2 o

t  

2Fe2O3 + 8SO2

Na2SO3 (rắn) + H2SO4 (đặc)

o

t  

Na2SO4 + SO2 + H2O

2. Lƣu huỳnh trioxit - Oleum SO3

 H2SO4 + H2O 

 H2SO4.nSO3 nSO3 + H2SO4 

(Oleum)

 (n+1)H2SO4 H2SO4.nSO3 + nH2O 

B. VÍ DỤ - CÂU HỎI BIẾN ĐỔI Ví dụ 10 (A-12): Dãy chất nào sau đây đều thể hiện tính oxi hoá khi phản ứng với SO2?

A. O2, nước brom, dung dịch KMnO4.

B. H2S, O2, nước clo.

C. Dung dịch NaOH, oxi, nước brom.

D. H2S, O2, nước brom.

Lời giải: 63

Loại B và D (H2S thể hiện tính khử); Loại C (SO2 + NaOH là phản ứng axit-bazơ). Đáp án A. Các phản ứng hoá học: 2SO2 + O2

2 5     4500 C

VO

2SO3

 2HBr + H2SO4 SO2 + Br2 + 2H2O   K2SO4 + 2MnSO4 + 2H2SO4 5SO2 + 2KMnO4 + 2H2O 

Câu 10a – Biến đổi tƣơng đƣơng: SO2 thể hiện tính khử khi phản ứng với dãy gồm các chất nào?

A. Dung dịch BaCl2, CaO, nước brom.

B. Dung dịch NaOH, O2, dung dịch KMnO4.

C. O2, nước brom, dung dịch KMnO4.

D. H2S, O2, nước brom.

Lời bình: Vẫn bài toán cũ nhưng thay đổi cách hỏi.

Lời giải: Loại A, B (BaCl2 không tác dụng; CaO và NaOH thể hiện tính bazơ); Loại D (H2S thể hiện tính khử). Đáp án C. Các phản ứng hoá học: 2SO2 + O2

V O , 4500 C

2 5    

2SO3

 2HBr + H2SO4 SO2 + Br2 + 2H2O   K2SO4 + 2MnSO4 + 2H2SO4 5SO2 + 2KMnO4 + 2H2O 

Ví dụ 11: Cho các chất: Zn, S, FeO, SO2, HCl, H2O. Số chất có cả tính oxi hoá và tính khử là A. 4.

B. 3.

C. 5.

D. 2.

Nhận xét: Chất có cả tính oxi hoá và tính khử khi chứa các nguyên tố vừa có khả năng nhường electron (tăng số oxi hoá) và nhận electron (giảm số oxi hoá).

Lời giải: Các chất thoả mãn gồm: S, FeO, SO2, HCl: -2

+2e S 

+4

S

-4e   S; +6

+4e -2e S  SO 2   S;

+3

+2e -1e Fe  FeO   Fe

+2e -2e H 2  2HCl   Cl 2

64

1 O 2 2

+2e -2e H 2  H 2 O  



Đáp án C.

Câu 11a – Biến đổi tƣơng đƣơng: Cho các chất và ion: Cl2, F2, SO2, S, Ca2+, Fe2+, S2-, N2 . Số chất và ion trong dãy đều có tính oxi hoá và tính khử là A. 3.

B. 4.

C. 6.

D. 5.

Lời bình: Thay đổi chất, giử nguyên câu hỏi (lặp để khắc sâu) Lời giải: Các chất thoả mãn gồm: Cl2, SO2, S, Fe2+: -1

+6

+1

+4e -2e S  SO 2   S;

+1e -1e Cl  Cl 2   Cl

-2

+4

+2e -4e S  S   S

+2

;

3

+3

+2e -1e Fe  Fe   Fe 2

+3e -2e N  N2   N

Đáp án D. Ví dụ 12: Hỗn hợp khí X (đktc) gồm SO2 và CO2. Cho 224 ml X làm mất màu vừa đủ 100 ml dung dịch KMnO4 0,02M. Mặt khác, dẫn 224 ml X vào nước vôi trong dư, thu được m gam kết tủa. Giá trị của m là A. 0,5.

B. 0,6.

C. 1,1.

D. 1,2.

Lời giải: 5SO2 +

 K2SO4 + 2MnSO4 + 2H2SO4 2KMnO4 + 2H2O 

Mol: 0,005   0,002  nCO2 = 0,01 - 0,005 = 0,005 (mol).  CaCO3  + H2O CO2 + Ca(OH)2   CaSO3  + H2O SO2 + Ca(OH)2  m = mCaCO + mCaSO = 0,005.100 + 0,005.120  1,1 (gam)  Đáp án C. 3

3

Câu 12a – Biến đổi tƣơng đƣơng: Hỗn hợp khí X (đktc) gồm SO2 và CO2. Sục V ml X vào dung dịch H2S dư, thu được 0,96 gam kết tủa. Mặt khác, dẫn V ml X qua ống sứ đựng lượng dư Mg, đốt nóng, thấy khối lượng ống sứ tăng 1,08 gam. Tỉ khối hơi của X so với hiđro là A. 32.

B. 29.

C. 25.

65

D. 27.

Lời giải: SO2

 3S + 2H2O 2H2S 

+

Mol: 0,01  0,03 CO2 + Mg

0

t  

SO2 + Mg

0

t  

MgO + C MgO + S

Khối lượng ống sứ tăng = m CO2 + m SO2  m CO + 0,01.64 = 1,08 2



nCO = 0,01 (mol) 2



Đáp án D.



54 44.0,01 + 64.0,01 = 54  dX/H2  = 27 0,02 2

MX =

Ví dụ 13: Đốt cháy hoàn toàn 1,8 gam FeS2 trong O2 dư rồi hấp thụ toàn bộ lượng SO2 thu được vào 250 ml dung dịch Ba(OH)2 0,1M, tạo thành m gam kết tủa. Giá trị của m là: A. 8,68.

B. 2,17.

C. 6,51.

D. 4,34.

Nhận xét: Với những bài toán CO2 hoặc SO2 tác dụng vơi dung dịch bazo kiềm (1 hoặc 2 bazo) cách giải quyết cơ bản là dựa vào tỉ lệ mol giữa ion OH- và mol CO2, SO2 để phán đoán phản ứng và giải (có thể dùng công thức giải nhanh) Lời giải: 4FeS2 + 11O2

0

t  

2Fe2O3

+

8SO2.

Mol: 0,015  0,03 (Hoặc bảo toàn nguyên tố S: Ta có:

n OH n SO2

=

0,05 >1 0,03



n SO2 = 2n FeS2 = 0,03 (mol).

tạo thành 2 muối: sunfit và hiđrosunfit.

Tính nhanh số mol SO 32 : nSO23 = nOH - nSO2 = 0,05 - 0,03 = 0,02 (mol).

n SO2 < n Ba2+ 3



n BaSO3 = n SO2 = 0,02  m = 0,02.217 = 4,34 3



Đáp án D.

Câu 13a – Biến đổi phát triển: Cho 0,448 lít khí SO2 (đktc) hấp thụ hoàn toàn vào 100 ml dung dịch X chứa hỗn hợp NaOH 0,1M và Ba(OH)2 0,1M, thu được m gam kết tủa. Giá trị của m là A. 4,34.

B. 3,94 .

C. 2,17.

D. 1,97.

Lời bình: Thay dung dịch 1 bazơ bằng dung dịch 2 bazơ làm tăng độ phức tạp của bài 66

toán.

Lời giải: n  = n NaOH + 2n Ba(OH) = 0,01 + 2.0,01 = 0,03 (mol) 2 Trong Y:  OH n = 0,01 (mol); n = 0,01 (mol).  Ba2+ Na +

n OH

Nhận thấy:

n SO2

=

0,03 = 1,5 > 1  tạo 2 muối: sunfit và hiđrosunfit.

0,02

Tính nhanh số mol SO 32 : nSO23 = nOH - nSO2 = 0,03 - 0,02 = 0,01 (mol). 

Nhận thấy: nSO23 = n Ba2+  n BaSO3 = n SO23 = 0,01 (mol).



m = 0,01.217 = 2,17 (gam)



Đáp án C.

Ví dụ 14: Cho 8,45 gam một loại oleum vào nước dư, thu được dung dịch X. Để trung hoà 1/10 dung dịch X cần 20 ml dung dịch NaOH 1M. Công thức của oleum đó là A. H2SO4.2SO3.

B. H2SO4.3SO3.

C. H2SO4.4SO3.

D. H2SO4.SO3.

Lời giải: Gọi công thức oleum là H2SO4.nSO3.  (n+1)H2SO4 H2SO4.nSO3 + nH2O 

 a(n+1) a 

Mol:

 Na2SO4 + 2H2O H2SO4 + 2NaOH  Mol: a(n+1) 2a(n+1) 

2a(n+1) = 10.0,02.1



a(n+1) = 0,1.

Theo bài : (98 + 80n)a = 8,45 



a = 0,025; n = 3



Oleum là H2SO4.3SO3.

Đáp án B.

Câu 14a – Biến đổi tƣơng đƣơng: Cho 0,015 mol một loại oleum vào nước, thu được 200 ml dung dịch X. Để trung hoà X cần dùng 200 ml dung dịch NaOH 0,3M. Phần trăm khối lượng của lưu huỳnh trong oleum là A. 35,96%.

B. 37,21%.

C. 37,87%.

Lời giải: Gọi công thức oleum là H2SO4.nSO3.

67

D. 38,28%.

H2SO4.nSO3 + nH2O Mol:

 

(n+1)H2SO4

 0,015(n+1) 0,015 

H2SO4

+

2NaOH

 

Na2SO4 + 2H2O

 0,03(n+1) Mol: 0,015(n+1)  0,03.(n+1) = 0,2.0,3 %m S =



n=1



Oleum là H2SO4.SO3

64 .100% = 35,96%.  Đáp án A. 178

68

DẠNG 4: AXIT SUNFURIC A. LÍ THUYẾT TRỌNG TÂM 1. H2SO4 loãng Tính axit mạnh:  FeSO4 + H2 Fe + H2SO4   FeSO4 + H2S FeS + H2SO4 

2. H2SO4 đặc  Fe2(SO4)3 + 3H2O + Tính axit mạnh: Fe2O3 + 3H2SO4 (đặc) 

Axit H2SO4 đặc là axit khó bay hơi, có thể đẩy các axit dễ bay hơi (HCl, HF) ra khỏi muối: CaF2 (rắn) + H2SO4 (đặc)

o

250 C  

CaSO4

+ 2HF 

 NaHSO4 + HCl  NaCl (rắn) + H2SO4 (đặc) 

+ Tính oxi hoá mạnh: axit H2SO4 đặc, nóng có tính oxi hoá rất mạnh, tác dụng với hầu hết kim loại (trừ Au, Pt), nhiều phi kim (C, P, S,..) và nhiều hợp chất có tính khử: Cu + 2H2SO4 2Fe + 6H2SO4

o

t   o

t  

C + 2H2SO4

t  

S + 2H2SO4

t  

CuSO4 + SO2 + H2O Fe2(SO4)3 + 3SO2 + 6H2O

o

CO2 + 2SO2 + 2H2O

o

3SO2 + 2H2O

 Fe2(SO4)3 + SO2 + 4H2O 2FeO + 4H2SO4   3Fe2(SO4)3 + SO2 + 10H2O 2Fe3O4 + 10H2SO4 

Các kim loại Al, Fe, Cr không tác dụng với H2SO4 đặc, nguội. + Tính háo nước Axit sunfuric đặc chiếm nước kết tinh trong muối ngậm nước CuSO4.5H2O (màu xanh) biến muối này thành CuSO4 khan (màu trắng): CuSO4.5H2SO4

2 4  

H SO đ

CuSO4

+ 5H2O

Axit sunfuric đặc chiếm các nguyên tố H và O trong các hợp chất cacbohiđrat (glucozơ, saccarozơ, xenlulozơ,…) biến chúng thành cacbon: H2 SO4 đ C12H22O11   12C

+ 11H2O 69

Một phần C sinh ra tác dụng với H2SO4 đặc, tạo thành CO2, SO2 và H2O.

3. Điều chế FeS2 hoặc S

SO2

(1)  

( 2)  

SO3

( 3)  

H2SO4.nSO3

( 4)  

(n+1)H2SO4.

Các phản ứng: S + O2

o

t  

SO2

4FeS2 + 11O2 2SO2 + O2

2Fe2O3 + 8SO2

o

t  

2 5     4500 C

VO

2SO3

 H2SO4.nSO3 (Oleum) H2SO4 + nSO3 

H2SO4.nSO3 + nH2O

 

(n+1)H2SO4

B. VÍ DỤ - CÂU HỎI BIẾN ĐỔI Ví dụ 15: Cho dãy các chất sau: NaCl, KBr, S, SiO2, FeO, Cu và Fe2O3. Số chất trong dãy có thể bị oxi hoá bởi dung dịch axit H2SO4 (đặc, nóng) là A. 4.

B. 5.

C. 3.

D. 2.

Lời giải: Nhận xét: Axit H2SO4 đặc, nóng thể hiện tính oxi hoá khi tác dụng với chất có tính khử (chứa nguyên tố đang ở mức oxi hoá thấp).

Lời giải: NaCl (rắn) + H2SO4 (đặc) 2KBr + 2H2SO4 S + 2H2SO4

0

t  

Cu + 2H2SO4

0

t  

2KHSO4 + Br2 + SO2 + H2O (*) (*)

Fe2(SO4)3 + SO2 + 4H2O

CuSO4 + SO2 + 2H2O

0

t  

Fe2O3 + 3H2SO4

NaHSO4 + HCl 

3SO2 + 2H2O

0

t  

2FeO + 4H2SO4

0

t  

0

t  

(*) (*)

Fe2(SO4)3 + 3H2O

Đáp án A. Câu 15a (B-12) – Biến đổi tƣơng đƣơng: Cho các chất riêng biệt: FeSO4, AgNO3, Na2SO3, H2S, HI, Fe3O4, Fe2O3 tác dụng với dung dịch H2SO4 đặc, nóng. Số trường hợp xảy ra phản ứng oxi hoá - khử là A. 6.

B. 3.

C. 4.

D. 5.

Lời bình: Bản chất của bài toán không thay đổi, thay đổi chất và cách hỏi khác đi, tuy 70

nhiên học sinh cần hiểu kĩ về sự phân loại phản ứng cũng như tính chất hóa học của các chất.

Lời giải: 2FeSO4 + 2H2SO4 2AgNO3 + H2SO4

t  

Na2SO3 + 2H2SO4

t  

H2S + 3H2SO4 8HI + H2SO4

2NaHSO4 + SO2  + H2O

0

4SO2 + 4H2O

0

0

t  

2Fe3O4 + 10H2SO4

(*)

Ag2SO4  + 2HNO3

0

t  

Fe2O3 + 3H2SO4

Fe2(SO4)3 + SO2 + 2H2O

0

t  

(*)

4I2 + H2S + 4H2O 3Fe2(SO4)3 + SO2 + 10H2O (*)

0

t   0

t  

(*)

Fe2(SO4)3 + 3H2O

Đáp án C. Câu 15b – Biến đổi tƣơng đƣơng:Cho các chất rắn riêng biệt: CaF2, NaCl, KBr, S, Na2SO3, FeSO4 tác dụng với dung dịch H2SO4 đặc, nóng. Số trường hợp xảy ra phản ứng oxi hoá - khử là A. 2.

B. 4.

C. 1.

D. 3.

Lời giải: CaF2 + H2SO4 (đặc)

o

250 C  

NaCl (rắn) + H2SO4 (đặc) 2KBr + 2H2SO4 S + 2H2SO4

0

t  

0

t  

2HF  + CaSO4

 

NaHSO4 + HCl 

K2SO4 + Br2 + SO2  + 2H2O (*)

3SO2

Na2SO3 + 2H2SO4

t  

2FeSO4 + 2H2SO4

t  

+

2H2O

(*)

0

2NaHSO4 + SO2  + H2O

0

Fe2(SO4)3 + SO2 + 2H2O

(*)

Đáp án D. Câu 15c – Biến đổi phát triển: Cho dãy các chất rắn riêng biệt: FeS2, Cu, Na2SO3, FeSO4, S, Fe2O3. Số chất trong dãy khi tác dụng với dung dịch H2SO4 đặc, nóng tạo ra SO2 là A. 5.

B. 4.

C. 3.

D. 6.

Lời bình: Ngoài những phản ứng oxh – khử như các câu trên tạo SO2 thì ở đây cài thêm phản ứng không phải là oxh – khử nhưng vẫn tạo SO2, học sinh không để ý có thể mắc bẫy.

71

Lời giải: 2FeS2 + 14H2SO4 Cu + 2H2SO4

0

t  

CuSO4 + SO2 + 2H2O

0

t  

Na2SO3 + 2H2SO4

t  

2FeSO4 + 2H2SO4

t  

S + 2H2SO4



(*)

0

2NaHSO4 + SO2  + H2O

(*)

0

Fe2(SO4)3 + SO2 + 2H2O

(*)

3SO2

0

t  

Fe2O3 + 3H2SO4

Fe2(SO4)3 + 15SO2 + 14H2O (*)

0

t  

+

2H2O

(*)

Fe2(SO4)3 + 3H2O

Đáp án A.

Ví dụ 16: Cho oxit của kim loại M (hoá trị II) tác dụng vừa đủ với dung dịch H2SO4 10%, thu được dung dịch muối có nồng độ 14,45%. Kim loại M là A. Mg.

B. Fe.

C. Cu.

D. Zn.

Nhận xét: Bài toán mà đề không cho lượng cụ thể ta có thể lựa chọn cách tự chọn lượng chất để tính cho đơn giản.

Lời giải: MO + H2SO4   MSO4 + H2O Giả thiết 1 mol MO phản ứng



nH2SO4 = 1 mol (98 gam)



mdd H2 SO4 = 98. 100 = 980 (gam)



M = 56 (Fe)

10





M + 96 = 0,1445 M + 16 + 980

Đáp án B.

Câu 16a: Cho muối cacbonat của kim loại M (hoá trị II) tác dụng với một lượng vừa đủ dung dịch H2SO4 10%, thu được dung dịch muối có nồng độ 11,765%. Kim loại M là A. Mg.

B. Fe.

C. Mn.

D. Zn.

Lời bình : Cốt bài toán không thay đổi, thay đổi chất để làm mới bài toán mà vẫn đảm bảo lặp lại để khắc sâu.

Lời giải :  MSO4 + CO2  + H2O MCO3 + H2SO4 

Giả thiết 1 mol MCO3 phản ứng 

mdd H2SO4 = 98. 100 = 980 (gam)  10



nH2SO4 = 1 mol (98 gam)

M + 96 = 0,11765 M + 60 + 980 - 44

72



M = 24 (Mg)



Đáp án A.

Ví dụ 17 (A-12): Hoà tan hoàn toàn 2,43 gam hỗn hợp gồm Mg và Zn vào một lượng vừa đủ dung dịch H2SO4 loãng, sau phản ứng thu được 1,12 lít H2 (đktc) và dung dịch X chứa m gam muối. Giá trị của m là A. 4,83.

B. 5,83.

C. 7,33.

D. 7,23.

Lời giải: Bảo toàn nguyên tố hiđro: H2SO4

 

Nhận xét: n H2 SO4 = n H2 = 0,05 (mol)

n SO2 (X) = 0,05 (mol).



H2

4

m = m X + mSO2 = 2,43 + 0,05.96 = 7,23 (gam) 

Đáp án D.

4

Câu 17a – Biến đổi tƣơng đƣơng: Cho 1,95 gam hỗn hợp gồm Al và Mg tác dụng với một lượng vừa đủ dung dịch H2SO4 10%, thu được dung dịch X và 2,24 lít khí H2 (đktc). Khối lượng dung dịch X là A. 99,95 gam.

B. 88,20 gam

C. 99,75 gam.

D. 96,80 gam.

Lời bình: Lặp lại, chỉ điều chỉnh yêu cầu để làm mới bài toán.

Lời giải: Bảo toàn nguyên tố hiđro:

nH2SO 4  nH2 = 0,10 (mol)  mdd H SO = 0,10.98. 100 = 98 (gam) 2

4

10

Bảo toàn khối lượng: 1,95 + 98 = m X + 0,10.2 



m X = 99,75 (gam).

Đáp án C.

Sai lầm: Quên trừ khối lượng khí H2: m X = 1,95 + 98 = 99,95



Chọn A!

Ví dụ 18: Hoà tan hoàn toàn 3,12 gam hỗn hợp X gồm Fe2O3, FeO, CuO cần vừa đủ 50 ml dung dịch H2SO4 1M (loãng). Khử hoàn toàn 3,12 gam X bằng khí CO (nung nóng) thu được m gam kim loại. Giá trị của m là A. 3,24.

B. 2,65.

C. 3,06.

D. 2,32.

Lời giải: Oxit + axit, ion O2- trong oxit sẽ kết hợp với H+ trong axit tạo thành H2O: O2-

+

2H+

 

H2 O 73

Mol: 0,05  0,1 Vậy:

m O 2 =

0,05.16 = 0,8 (gam)



m = 3,12 - 0,80 = 2,32 (gam)  Đáp án D.

Câu 18a – Biến đổi tƣơng đƣơng: Hoà tan hoàn toàn 4,72 gam hỗn hợp Y gồm Fe2O3, Fe3O4, CuO cần vừa đủ 80 ml dung dịch H2SO4 1M (loãng). Khử hoàn toàn 4,72 gam Y cần vừa đủ a mol khí CO (nung nóng). Giá trị của a là A. 0,05.

B. 0,08.

C. 0,10.

D. 0,12.

Lời giải: Oxit + axit, ion O2- trong oxit sẽ kết hợp với H+ trong axit tạo thành H2O: O2-

+

2H+   H2 O

Mol: 0,08   0,16 Vậy: n O = 0,08 (mol) 2



n CO  n O2 = 0,08 (mol)



Đáp án B.

Ví dụ 19: Hoà tan hoàn toàn 4,4 gam hỗn hợp X gồm Fe, Cu, Ag trong dung dịch H2SO4 (đặc, nóng, dư) thu được 2,24 lít khí SO2 (sản phẩm khử duy nhất, ở đktc) và dung dịch Y chứa m gam muối. Giá trị của m là A. 14,2.

B. 9,2.

C. 9,3.

D. 14,0.

Nhận xét: Bài toán hỗn hợp kim loại tác dụng với axit mà tạo ra cùng một sản phẩm thì ta có thể đặt công thức chung của kim loại để viết cho gọn.

Lời giải: Cách 1: Gọi công thức chung của các kim loại là R. 0

t  R2(SO4)n + nSO2 + 2nH2O 2R + 2nH2SO4 (đặc) 

Mol:

0,2  0,1   0,2

Bảo toàn khối lượng: 4,4 + 98.0,2 = m + 0,1.64 + 18.0,2 

m = 14 (gam)  Đáp án D.

Cách 2: Khi cho kim loại tác dụng với axit H2SO4 (đặc, nóng), số mol gốc sunfat tạo muối được tính như sau: nSO24 = nSO2 = 0,1 (mol).

Do vậy: m = 4,4 + 0,1.96 = 14 (gam)



Đáp án D.

Câu 19a – Biến đổi phát triển: Hoà tan hoàn toàn 5,65 gam hỗn hợp X gồm Zn, Fe, Cu trong dung dịch H2SO4 (đặc, nóng, dư) thu được 2,24 lít khí SO2 (sản phẩm khử 74

duy nhất, ở đktc). Nếu cho 5,65 gam X tác dụng với khí Cl2 dư, thu được m gam muối clorua. Giá trị của m là A. 12,75.

B. 9,2.

C. 16,3.

D. 14,25.

Lời bình: Thêm tình huống, cài các phương pháp giải nhanh vào Lời giải: Nhận xét: ne (X) = 2nSO = 0, 2 (mol).

2

Khi cho X tác dụng với clo: Cl2

+

 2e 

-1

2 Cl

Bảo toàn electron: ne (X) = 2nCl = 0,2 (mol)  n Cl = 0,1 (mol) 2

2

Bảo toàn khối lượng: m = 5,65 + 0,1.71 = 12,75 (gam)



Đáp án A.

Ví dụ 20: Hoà tan hết 2,088 gam FexOy bằng dung dịch H2SO4 đặc, nóng (dư), thu được dung dịch X và 324,8 ml khí SO2 (sản phẩm khử duy nhất, ở đktc). Cô cạn X, thu được m gam muối sunfat khan. Giá trị của m là A. 5,22.

B. 5,40.

C. 5,80.

D. 4,84.

Nhận xét: Đây là dạng bài toán thường thì sử dụng quy đổi và bảo toàn electron sẽ cho ta lời giải ngắn nhất.

Lời giải: Quy đổi FexOy thành Fe (a mol) và O (b mol) Bảo toàn electron:

3n Fe = 2n O + 2n SO2 



a = b = 0,029

nFe : n O = 1 : 1  FeO



m Fe2 (SO4 )3 = 0,0145.400 = 5,80 (gam)





56a + 16b = 2,088.

3a = 2b + 0,029



Đáp án C.

Câu 20a – Biến đổi tƣơng đƣơng: Hoà tan hoàn toàn m gam oxit sắt FexOy bằng H2SO4 đặc nóng, thu được dung dịch chứa 12 gam một loại muối sắt duy nhất và 0,224 lít SO2 (đktc). Công thức của oxit sắt và giá trị m lần lượt là A. FeO và 1,44.

C. Fe2O3 và 3,20.

B. Fe3O4 và 4,64.

D. Fe3O4 và 2,32.

Lời giải: n Fe2 (SO4 )3 =

12 0,224 = 0,03 (mol)  n Fe = 0,06 (mol); n SO2 = = 0,01 (mol).

400 22, 4

Cách 1: n e = n Fex Oy = 2n SO2



n Fex Oy = 2.0,01 = 0,02 (mol).

75

Bảo toàn nguyên tố Fe:  xFe2(SO4)3 2FexOy 

Mol: 0,02  x.0,01 



m = 232.0,02 = 4,64 (gam)

x.0,01 = 0,03





x=3



Fe3O4

Đáp án B.

Cách 2: Quy đổi FexOy thành Fe (0,06 mol) và O (a mol).

Bảo toàn electron: 3n Fe = 2n O + 2n SO2 

a = 0,08



m = 232.0,02 = 4,64 (gam).



Đáp án B.





3.0,06 = 2a + 0,02

nFe : n O = 0,06 : 0,08 = 3 : 4  Fe3O4.

Câu 20b – Biến đổi tƣơng đƣơng: Cho m gam một oxit sắt phản ứng vừa đủ với 0,3 mol H2SO4, thu được dung dịch chỉ chứa một muối duy nhất và 1,68 lít khí SO2 (đktc, sản phẩm khử duy nhất của S+6). Giá trị của m là A. 24,0.

B. 34,8.

C. 10,8.

D. 46,4.

Lời giải: Quy đối oxit sắt thành: Fe và O. Bảo toàn nguyên tố S:

nH2SO4 = 3nFe2 (SO4 )3 + nSO2  nFe

2 (SO4 )3

= 0,075 (mol)

Bảo toàn electron: 3n Fe = 2n O + 2n SO2 

nFe : n O = 0,15 : 0,15 = 1 : 1  FeO







nFe = 0,15 (mol).

n O = 0,15 (mol).

m = 0,15.72 = 10,8



Đáp án C.

Câu 20c – Biến đổi phát triển: Cho m gam muối FeSx phản ứng vừa đủ với 0,7 mol H2SO4, thu được dung dịch chỉ chứa một muối duy nhất và 16,8 lít khí SO2 (đktc, sản phẩm khử duy nhất của S+6). Giá trị của m là A. 12,0.

B. 14,4.

C. 5,4.

D. 7,2.

Lời bình: Thay đổi chất làm phức tạp bài toán.

Lời giải: Quy đổi FeSx thành : Fe (a mol) và S (b mol).

Bảo toàn nguyên tố S: n S (FeSx ) + n H2 SO4 = 3n Fe2 (SO4 )3 + n SO2



b + 0,7 = 3.0,5a + 0,75

76



b - 1,5a = 0,05.

Bảo toàn electron: 3n Fe + 4n S = 2(n SO2  n S )  3a + 6b = 1,5 

a = 0,1; b = 0,1  nFe : n S = 0,1 : 0,2 = 1 : 2



m = 56.0,1 + 32.0,2 = 12 (gam).



FeS2.



Đáp án A.

Sai lầm: Chỗ biểu thức bảo toàn electron số mol e lectron nhận bằng 2 lần mol SO2.

Câu 20d – Biến đổi phát triển: Nung hỗn hợp X gồm a mol Fe và 0,015 mol Cu trong không khí một thời gian, thu được 6,32 gam chất rắn Y. Hoà tan hoàn toàn Y bằng dung dịch H2SO4 đặc nóng (dư), thu được 0,672 lít khí SO2 (sản phẩm khử duy nhất ở đktc). Giá trị của a là A. 0,04.

B. 0,05.

C. 0,07.

D. 0,06.

Lời giải: Quy đổi Y thành: Fe (a mol); Cu (0,015 mol) và O (b mol).

Bảo toàn khối lượng: 56a + 16b = 6,32 - 0,015.64 = 5,36. +3

Quá trình oxi hoá: Fe

  Fe

Quá trình khử: O + 2e

+2

+ 3e; Cu -2

  O;

+6

S

  Cu

+ 2e

 

+ 2e.

SO2

Bảo toàn electron: 3a + 2.0,015 = 2b + 0,06  a = 0,07; b = 0,09  Đáp án C. Câu 20e: Hoà tan hết hỗn hợp gồm 0,02 mol FeS2 và 0,04 mol FeS vào dung dịch H2SO4 (đặc, nóng, dư), thu được dung dịch X và V lít khí SO2 (đktc). Giá trị của V là A. 7,392.

B. 5,600.

C. 1,792.

D. 2,016.

Lời giải: Cách 1: Dựa vào phương trình hoá học: 2FeS2 + 14H2SO4

 

Fe2(SO4)3 + 15SO2 + 14H2O

Mol: 0,02  0,15 2FeS + 10H2SO4

 

Fe2(SO4)3 + 9SO2 + 10H2O

 0,18 Mol: 0,04  

n SO2 = 0, 33  VSO = 0, 33.22, 4 = 7,392 lít 2



Đáp án A.

Cách 2: Quy đổi hỗn hợp đầu thành Fe (0,06 mol) và S (0,08 mol).

Bảo toàn electron: 3n Fe + 4n S = 2(n SO  n S ) 2



n SO2 = 0, 33  VSO2 = 7,392 lít.



Đáp án A.

Sai lầm: Bảo toàn electron: 11n FeS2 + 7n FeS = 2n SO2 77



n SO2 = 0,25 (mol)



VSO2  5,6 (lít)



Chọn B

2.9. Xây dựng giáo án sử dụng bài tập phần oxi – lưu huỳnh nhằm phát triển năng lực tự học cho HS Trên cơ sở các bài tập đã xây dựng theo hướng phát triển năng lực tự học cho HS chúng tôi thiết kế 2 giáo án bài luyện tập chương Oxi – Lưu huỳnh (một giáo án trình bày dưới đây, giáo án còn lại để ở phụ lục). Tiến trình như sau: -Phần lý thuyết: chia lớp thành 4 nhóm, hoạt động nhóm bằng hệ thống phiếu học tập.

-Phần bài tập: GV đưa ra bài tập mẫu (bài tập gốc), phân tích, định hướng tư duy, HS nắm vững phương pháp giải. Sau đó GV phát phiếu học tập trong đó là những bài tập biến đổi tương đương, bài tập biến đổi phát triển. Giao thời gian hoàn thành, GV thu phiếu, đánh giá, nhận xét theo các tiêu chí và đánh giá năng lực tự học của HS (như bảng mục 2.7 đã trình bày) -Phần sáng tạo (đây chính là mức cao của năng lực tự học, tự tìm hiểu, trình bày theo các chủ đề): Các nhóm đại diện thuyết trình về hiện tượng: suy giảm tầng ozon và mưa axit.

Chƣơng 6 . NHÓM OXI TIẾT 57 – BÀI 34: LUYỆN TẬP (Tiết 1) TÍNH CHẤT CỦA OXI – LƢU HUỲNH VÀ CÁC HỢP CHẤT CỦA CHÚNG I. Mục tiêu bài học 1. Về kiến thức - Học sinh nêu được những kiến thức về tính chất vật lí, trạng thái tự nhiên, ứng dụng,các phương pháp điều chế oxi, lưu huỳnh và một số hợp chất của chúng.

- Học sinh trình bày, giải thích được tính chất hóa học của oxi, lưu huỳnh, lưu huỳnh ddioxit, lưu huỳnh trioxit, axit sunfuric.

- Học sinh biết được quan hệ giữa cấu tạo nguyên tử, độ âm điện, số oxi hóa của nguyên tố với những tính chất hóa học của oxi, lưu huỳnh.

- Học sinh tổng hợp được một số kiến thức đã học để xây dựng số đồ tư duy hoặc lập bảng những kiến thức cần nắm vững về oxi, lưu huỳnh và một số hợp chất của chúng.

78

- Học sinh giải quyết được một số bài tập liên quan đến tính chất của oxi, lưu huỳnh và một số hợp chất của chúng.

2. Về kĩ năng - Học sinh viết được các phương trình hóa học chứng minh tính chất hóa học, phương pháp điều chế oxi, lưu huỳnh và một số hợp chất của chúng.

- Vận dụng kiến thức đã học vào thực tiễn cuộc sống.

- Làm việc cá nhân và làm việc nhóm.

3. Thái độ - Rèn luyện đức tính cẩn thận, nghiêm túc trong nghiên cứu khoa học .

- Học sinh có hứng thú, tích cực trong học tập bộ môn hóa học.

4. Năng lực cần đạt đƣợc - Năng lực chuyên môn hóa học: Học sinh nắm vững được các kiến về oxi – lưu huỳnh và hợp chất của chúng để vận dụng các kiến thức đó giải quyết các bài tập và các tình huống xảy ra trong thực tiễn.

- Năng lực hợp tác: Thông qua làm việc theo nhóm, các em biết hợp tác để hoàn thành công việc được giao.

- Năng lực tự học, tự nghiên cứu: Học sinh được rèn luyện việc tự đọc tài liệu, tự lĩnh hội kiến thức theo định hướng của giáo viên.

II. Chuẩn bị 1. Với giáo viên * Máy tính, máy chiếu, bảng, phấn màu, bút dạ.... * Bài giảng powerpoint * Phiếu học tập

79

PHIẾU HỌC TẬP 1 Câu 1: Cho các chất: KClO3, KMnO4, KNO3 và H2O2. Khi phân hủy hoàn toàn cùng số mol mỗi chất thì chất tạo ra lượng O2 lớn nhất là A. KClO3.

B. KMnO4.

C. KNO3.

D. H2O2.

Câu 2: Trong phản ứng đốt cháy FeS2 tạo ra sản phẩm Fe2O3 và SO2 thì một phân tử FeS2 sẽ A. nhận 11 electron.

C. nhường 11 electron.

B. nhận 12 electron.

D. nhường 12 electron.

Câu 3: Cho 8,45 gam một loại oleum vào nước dư, thu được dung dịch X. Để trung hoà 1/10 dung dịch X cần 20 ml dung dịch NaOH 1M. Công thức của oleum đó là A. H2SO4.2SO3.

B. H2SO4.3SO3.

C. H2SO4.4SO3.

D. H2SO4.SO3.

Câu 4: Hoà tan hoàn toàn 2,43 gam hỗn hợp gồm Mg và Zn vào một lượng vừa đủ dung dịch H2SO4 loãng, sau phản ứng thu được 1,12 lít H2 (đktc) và dung dịch X chứa m gam muối. Giá trị của m là A. 4,83.

B. 5,83.

C. 7,33.

D. 7,23.

Câu 5: Cho m gam một oxit sắt phản ứng vừa đủ với 0,3 mol H2SO4, thu được dung dịch chỉ chứa một muối duy nhất và 1,68 lít khí SO2 (đktc, sản phẩm khử duy nhất của S+6). Giá trị của m là A. 24,0.

B. 34,8.

C. 10,8.

D. 46,4.

Câu 6: Hoà tan hết hỗn hợp gồm 0,02 mol FeS2 và 0,04 mol FeS vào dung dịch H2SO4 (đặc, nóng, dư), thu được dung dịch X và V lít khí SO2 (đktc). Giá trị của V là A. 7,392.

B. 5,600.

C. 1,792.

80

D. 2,016.

PHIẾU HỌC TẬP 2 Câu 1: Cho các chất: KClO3, KMnO4, KNO3 và H2O2. Khi phân hủy hoàn toàn cùng một khối lượng mỗi chất thì chất tạo ra lượng O2 lớn nhất là A. KClO3.

B. KMnO4.

C. KNO3.

D. H2O2.

Câu 2: Trong phản ứng đốt cháy CuFeS2 tạo ra sản phẩm CuO, Fe2O3 và SO2 thì một phân tử CuFeS2 sẽ A. nhận 13 electron.

B. nhận 12 electron.

C. nhường 11 electron.

D. nhường 13 electron.

Câu 3: Cho 0,015 mol một loại oleum vào nước, thu được 200 ml dung dịch X. Để trung hoà X cần dùng 200 ml dung dịch NaOH 0,3M. Phần trăm khối lượng của lưu huỳnh trong oleum là A. 35,96%.

B. 37,21%.

C. 37,87%.

D. 38,28%.

Câu 4: Cho 1,95 gam hỗn hợp gồm Al và Mg tác dụng với một lượng vừa đủ dung dịch H2SO4 10%, thu được dung dịch X và 2,24 lít khí H2 (đktc). Khối lượng dung dịch X là A. 99,95 gam.

B. 88,20 gam

C. 99,75 gam.

D. 96,80 gam.

Câu 5: Hoà tan hết 2,088 gam FexOy bằng dung dịch H2SO4 đặc, nóng (dư), thu được dung dịch X và 324,8 ml khí SO2 (sản phẩm khử duy nhất, ở đktc). Cô cạn X, thu được m gam muối sunfat khan. Giá trị của m là A. 5,22.

B. 5,40.

C. 5,80.

D. 4,84.

Câu 6: Cho m gam muối FeSx phản ứng vừa đủ với 0,7 mol H2SO4, thu được dung dịch chỉ chứa một muối duy nhất và 16,8 lít khí SO2 (đktc, sản phẩm khử duy nhất của S+6). Giá trị của m là A. 12,0.

B. 14,4.

C. 5,4.

D. 7,2.

2. Với học sinh Tóm tắt lí thuyết trọng tâm về tính chất của oxi – huỳnh và các hợp chất của chúng dưới dạng sơ đồ tư duy ra tờ roki A0

III. Phƣơng pháp Đàm thoại, làm việc cá nhân và thảo luận nhóm

IV. HOẠT ĐỘNG DẠY VÀ HỌC 1. Hoạt động dạy và học 81

HOẠT ĐỘNG CỦA GV

HOẠT ĐỘNG CỦA HS

Hoạt động 1: Củng cố kiến thức cần nắm vững Chia lớp thành 4 nhóm theo 4 tổ chuẩn bị tóm tắt kiến thức cần nắm vững dưới dạng

Làm việc theo nhóm (ở nhà): + Phân công vai trò nhiệm vụ cho

sơ đồ tư duy hoặc bảng trên giấy roki A0 mỗi thành viên (đã chuẩn bị sẵn ở nhà)

+ Mỗi thành viên hoàn thành

GV yêu cầu bất kì thành viên nào của nhiệm vụ được giao trong nhóm trên nhóm lên trình bày kết quả

giấy A4, nộp lại cho GV

GV nhận xét, đánh giá và bổ sung

Kết quả thống nhất của nhóm trình bày vào giấy roki và trưng bày -Theo dõi kết quả của các nhóm, nhận xét chéo, thắc mắc, đóng góp ý kiến

Hoạt động 2: Củng cố kiến thức bằng các bài tập mẫu Chia lớp thành 4 nhóm theo 4 tổ, phát giấy

Làm việc theo nhóm (tại lớp):

roki A0 cho mỗi nhóm và yêu cầu các nhóm

+ Phân công vai trò nhiệm vụ cho

hoàn thành các câu trong phiếu học tập số 1 Yêu cầu học sinh trình bày nhanh dưới

mỗi thành viên + Mỗi thành viên hoàn thành

dạng sơ đồ tư duy hoặc cách giải nhanh khác nhiệm vụ được giao trong nhóm vào Tổ chức cho các nhóm lên trình bày câu vào giấy roki và dự kiến kết quả của trả lời thể hiện trên giấy roki.

các nhóm khác

Tổ chức cho HS thảo luận

+ Thảo luận thống nhất trong

GV chỉnh lí phần làm bài của các nhóm nhóm, chuẩn bị trình bày và lên trình và đánh giá (có thể chiếu nhanh phần hướng bày dẫn và kết quả)

-Theo dõi kết quả của các nhóm, nhận xét chéo, thắc mắc, đóng góp ý kiến hoặc đề xuất cách giải hợp lí hơn

Hoạt động 3: Củng cố bằng các bài tập biến đổi tƣơng đƣơng ở hoạt động 2 Yêu cầu các nhóm làm bài tập trong phiếu

82

Các nhóm cử đại diện trả lời

học tập số 2 và giải thích.

Theo dõi kết quả của các nhóm,

Yêu cầu thời gian hoàn thành mỗi câu nhận xét, thắc mắc, đóng góp ý kiến nhanh hơn Tổ chức cho học sinh thảo luận, nhận xét, đáng giá chéo giữa các nhóm GV chỉnh lí phần làm bài của các nhóm và đánh giá (có thể chiếu nhanh phần hướng dẫn và kết quả) Hoạt động 4: Tổng kết bài học GV nhận xét về tinh thần, thái độ làm việc

HS kết hợp với giáo viên nhận xét

của nhóm; tổng kết điểm, xếp thứ tự các chéo về tinh thần, thái độ, chất lượng nhóm; tuyên dương và thưởng cho nhóm xếp làm việc của các nhóm thứ nhất

2. Củng cố và dặn dò tự học ở nhà - Tập xây dựng một số bài toán biến đổi tương đương xuất phát từ bài trong phiếu học tập.

- Tìm hiểu và viết bài về + Ozon: Sự hình thành – phân hủy, suy thoái tầng ozon, tình trạng sử dụng chất khí làm suy giảm tầng Ozon, biện pháp bảo vệ và khả năng phục hồi). + Mưa axit: Nguyên nhân, tác hại, phòng ngừa.

83

TIỂU KẾT CHƢƠNG 2 Trên cơ sở lý luận và thực tiến đã nghiên cứu, chúng tôi đã đề xuất nguyên tắc xây dựng, quy trình xây dựng, xây dựng và hướng dẫn HS sử dụng HTBT nhằm phát triển năng lực tự học phần oxi – lưu huỳnh lớp 10 cho HS. Chúng tôi đã xây dựng và tuyển chọn được 4 dạng bài tập với 20 ví dụ mẫu và 34 câu hỏi biến đổi theo nhiều hướng khác nhau.

Khi xây dựng HTBT, chúng tôi đã bám sát chuẩn kiến thức, kỹ năng để khắc sâu kiến thức trọng tâm và chú ý để nội dung kiến thức phải phủ kín chương trình, để tạo điều kiện thuận lợi cho HS tự học, tôi dự kiến: - Phân dạng bài tập và hướng dẫn cách giải từng dạng - Soạn bài giải mẫu - Đưa ra các bài tập biến đổi tương đương, đa chiều, phát triển để HS tự luyện (có hướng dẫn giải) - Sắp xếp các bài tập từ dễ đến khó Cũng trong phần này chúng tôi xây dựng được 2 giáo án giảng dạy nhằm phát triển năng lực tự học cho HS trong quá trình học phần oxi – lưu huỳnh lớp 10 Trung học phổ thông.

84

CHƢƠNG 3 THỰC NGHIỆM SƢ PHẠM 3.1. Mục đích, nhiệm vụ thực nghiệm sƣ phạm 3.1.1. Mục đích thực nghiệm sư phạm Đánh giá tính phù hợp của hệ thống BT hoá học đã lựa chọn, xây dựng và tính khả thi của những đề xuất về phát triển NLTH cho HS thông qua dạy học bài tập phần Oxi- lưu huỳnh hóa học lớp 10 THPT

3.1.2. Nhiệm vụ thực nghiệm sư phạm - Lựa chọn nội dung thực nghiệm (TN) - Lựa chọn địa điểm TN - Thiết kế công cụ đánh giá NLTH: Bài kiểm tra, phiếu điều tra, bảng kiểm,...

- Soạn thảo giáo án bài dạy, các bài kiểm tra theo yêu cầu của đề tài. Trao đổi với GV để thực hiện tốt nội dung và phương pháp đã đề xuất.

- Tiến hành bài dạy và chấm điểm bài kiểm tra, thu thập số liệu, xử lí thống kê kết quả TNSP. - Đánh giá, phân tích kết quả TNSP để rút ra kết luận.

- Trao đổi, lấy ý kiến với GV về tính phù hợp, chất lượng của hệ thống kiến thức và BT đã lựa chọn và xây dựng.

3.2. Phƣơng pháp, nội dung và đối tƣợng thực nghiệm sƣ phạm 3.2.1. Phương pháp thực nghiệm - GV tham gia dạy là GV có trình độ chuyên môn vững vàng, có kinh nghiệm giảng dạy (GV đã tham gia các lớp tập huấn đổi mới SGK và đổi mới PPDH).

- Ở các trường đều chọn lớp TN và ĐC có sự tương đương nhau về trình độ nhận thức, cũng như điều kiện học tập.

- Kiểm tra đánh giá kết quả học tập bằng bài kiểm tra.

3.2.2. Nội dung thực nghiệm sư phạm Triển khai dạy thử nghiệm bằng giáo án soạn theo các phương pháp dạy học tích cực theo thời gian dự kiến từ 10/11/2016 đến 20/5/2017

3.2.3. Đối tượng: HS lớp 10 ban cơ bản THPT. Địa bàn thực nghiệm: Hai trường trong thành phố Hải Dương là: 85

+ Trường THPT Hồng Quang + Trường THPT Hoàng Văn Thụ

3.3. Tiến hành thực nghiệm * Bước 1: Chọn GV dạy và lớp thực nghiệm - Chúng tôi đã chọn các GV dạy thực nghiệm theo tiêu chuẩn sau: + Có chuyên môn nghiệp vụ vững vàng. + Nhiệt tình và có trách nhiệm. + Có thâm niên công tác.

- Chúng tôi đã chọn cặp lớp thực nghiệm và đối chứng tương đương nhau về các mặt sau: + Số lượng học sinh. + Chất lượng học tập bộ môn. + Cùng một giáo viên giảng dạy.

Danh sách các lớp thực nghiệm và đối chứng.

Lớp thực nghiệm

Lớp đối chứng

(TN)

(ĐC)

Trường THPT

Hồng Quang Hoàng Văn Thụ

GV thực hiện

Lớp

Số HS

Lớp

Số HS

10N

41

10K

42

Nguyễn Nam Trung

10L

40

10M

42

Phạm Thị Thủy

10A

44

10A

43

Lương Thị Hoa

Tổng

125

127

* Bước 2: Trao đổi với giáo viên dạy thực nghiệm Trước khi thực nghiệm, chúng tôi đã gặp GV dạy thực nghiệm để trao đổi một số vấn đề: - Nhận xét của GV về các lớp TN – ĐC đã chọn.

- Tìm hiểu tình hình học tập và năng lực tư duy của các HS lớp TN. - Tình hình chuẩn bị bài và làm bài tập của HS trước khi đến lớp.

- Lớp ĐC: Dạy theo bình thường theo phương pháp mà GV vẫn dạy.

- Lớp TN: Dạy theo các giáo án đã xây dựng.

Sau đó tiến hành các bước: + Ra đề kiểm tra dùng chung cho 2 lớp.

86

+ Kiểm tra 1 bài 45 phút trước khi tiến hành thực nghiệm. + Kiểm tra 1 bài 45 phút khi kết thúc chương. + Chấm theo thang điểm 10. + Sắp xếp kết quả theo thứ tự từ 0 điểm đến 10 điểm. + So sánh kết quả lớp thực nghiệm và lớp đối chứng. + Phân loại theo 4 nhóm: Nhóm

Giỏi

Khá

Trung bình

Yếu

Điểm

9, 10

7, 8

5, 6

<5

3.4. Phân tích, đánh giá kết quả thực nghiệm sƣ phạm 3.4.1. Phân tích định lượng kết quả thực nghiệm Sau khi đã thực hiện các bài dạy ở lớp TN và lớp ĐC, chúng tôi tiến hành kiểm tra kết quả TN để xác định hiệu quả và tính khả thi của phương án thực nghiệm. Việc kiểm tra đánh giá chất lượng học tập của HS được tiến hành thông qua bài kiểm tra 1 tiết tiến hành sau tiết luyện tập cuối chương và được kết quả như sau: Kết quả bài kiểm tra 1 tiết Bài số 1: Thực hiện trước khi thực nghiệm Bài số 2: Sau khi thực nghiệm Bảng 3.1. Số HS đạt điểm Xi Đối

Số HS đạt điểm Xi

Số

tƣợng HS

0

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

Bài

TN

125

0

0

0

2

4

11

27

31

22

23

5

số 1

ĐC

127

0

0

2

2

5

9

30

31

23

21

4

Bài

TN

125

0

0

0

0

6

11

18

26

25

30

9

số 2

ĐC

127

0

0

2

6

14

12

30

18

21

21

3

87

Bảng 3.2. % Số HS đạt điểm Xi Đối

% Số HS đạt điểm Xi

Số

tƣợng HS

0,00 1,00 2,00 3,00

4,00

5,00

6,00

7,00

8,00

9,00

10,00

Bài TN số ĐC 1

125 0,00 0,00 0,00 1,60

3,20

8,80 21,60 24,80 17,60 18,40

4,00

127 0,00 0,00 1,57 1,57

3,94

7,09 23,62 24,41 18,11 16,54

3,15

Bài TN số ĐC 2

125 0,00 0,00 0,00 0,00

4,80

8,80 14,40 20,80 20,00 24,00

7,20

127 0,00 0,00 1,57 4,72 11,02 9,45 23,62 14,17 16,54 16,54

2,36

Bảng 3.3. % Số HS đạt điểm Xi trở xuống

Đối

Số

tƣợng HS Bài số 1

Bài số 2

% số HS đạt điểm Xi trở xuống 0,00 1,00 2,00 3,00

4,00

5,00

TN

125 0,00 0,00 0,00 1,60

4,80

13,60 35,20 60,00 77,60

ĐC

127 0,00 0,00 1,56 3,15

7,09

14,17 37,80 62,20 80,31

TN

125 0,00 0,00 0,00 0,00

4,80

13,60 28,00 48,80 68,80

ĐC

127 0,00 0,00 1,57 6,30 17,32 25,00 56,25 71,09 86,72

88

6,00

7,00

8,00

9,00

10,0 0

96,0

100,

0

00

96,8

100,

5

00

92,8

100,

0

00

98,4

100,

3

00

Hình 3.1. Đồ thị so sánh điểm lớp TN trước và sau khi tiến hành TNSP Từ bảng 3.3 ta có đồ thị sau

120,00

96,85 96,00

100,00

100,00

80,31 77,60

80,00 62,20 60,00 60,00

37,80 35,20

40,00

20,00

14,17 13,60 0,00

0,00

1,56 0,00

1

2

3

3,15 1,60 4

7,09 4,80

Series1

Series2

0,00 5

6

7

8

9

10

11

Hình 3.2. Đồ thị biểu diễn đường luỹ tích bài kiểm tra số 1(Trước TN)

89

Nhận xét: Các đường lũy tích của lớp TN trong bài kiểm tra số 1(trước thực nghiệm) gần tương đương với nhau.

120,00 98,43100,00 92,80

100,00 86,72

80,00

71,09 68,80 56,25

60,00

Series1

48,80

40,00 25,00 17,32

20,00

Series2

28,00

13,60

6,30 4,80 0,00 0,00 1,57 0,00 0,00 0,00 1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

11

Hình 3.3. Đồ thị biểu diễn đường luỹ tích bài kiểm tra số 2(Sau TN) Nhận xét: Đối với bài kiểm tra số 2 (sau thực nhiệm sư phạm) lớp TN luôn nằm bên phải đường lũy tích . Điều này cho thấy, HS các lớp TN đáp ứng được mục tiêu dạy học và đã giải quyết tốt các vấn đề được giao.

Bảng 3.4. Kết quả điểm bài kiểm tra 1 tiết của HS Lớp

Yếu- kém

Trung

Khá

Giỏi

0-4

bình

7-8

9-10

5-6 Bài số 1 Bà số 2

TN

6

38

53

28

ĐC

9

39

54

25

TN

6

29

51

39

ĐC

22

42

39

24

90

Bảng 3.5. Phân loại kết quả học tập của HS Lớp

Yếu- kém

Trung

Khá

Giỏi

0-4

bình

7-8

9-10

5-6 Bài số 1 Bà số 2

TN

4,8%

30,4%

42,4%

22,4%

ĐC

7,1%

30,71%

42,52%

19,67%

TN

4,8%

23,2%

40,8%

31,2%

ĐC

17,32%

33,07%

30,71%

18,9%

Từ bảng 3.5 ta vẽ được đồ thị thể hiện kết quả phân loại HS như sau: 45

42,4 42,52

40 35 30,71 30,4

30 25

22,4 19,67

20

TN ĐC

15 10 5

7,1 4,8

0 yếu- kém Trung bình

Khá

Giỏi

Hình 3.4: Đồ thị phân loại kết quả học tập của học sinh qua bài kiểm tra số 1

91

45 40,8

40 35

33,07

25 20

31,2

30,71

30 23,2

TN ĐC

18,9

17,32

15 10 5

4,8

0 Yếu- kém

Trung bình

Khá

Giỏi

Hình 3.5. Đồ thị phân loại kết quả học tập của học sinh qua bài kiểm tra số 2 Nhận xét: Tỷ lệ % HS đạt điểm khá, giỏi ở lớp TN cao hơn tỷ lệ % HS đạt điểm khá, giỏi ở lớp ĐC. Ngược lại, tỷ lệ % HS đạt điểm yếu kém, trung bình ở lớp TN thấp hơn tỷ lệ % HS đạt điểm yếu kém, trung bình ở lớp ĐC. Bảng 3.6: Bảng tổng hợp các tham số đặc trưng của các bài kiểm tra Bài kiểm

Lớp

S2

S

V (%)

tra Số 1 Số 2

TN

7,18

1,45

2,10

20,19

ĐC

6,95

1,56

2,43

22,44

TN

7,44

1,54

2,36

20,7

ĐC

6,45

1.72

2,98

26,67

Giá trị

Mức độ

kiểm

ảnh hƣởng

định p

ES

0,11

0,147

1,52758E-06

0,575

Nhận xét: Điểm trung bình cộng của HS lớp TN cao hơn HS lớp ĐC. Điều đó chứng tỏ HS các lớp thực nghiệm đáp ứng được tốt hơn các tiêu chí kiểm tra tích hợp mà đề kiểm tra yêu cầu. Độ lệch chuẩn S ở lớp TN trong 2 bài kiểm tra đều nhỏ hơn của lớp ĐC chứng tỏ sự phân tán của lớp TN ít hơn sự phân tán của lớp ĐC. Mức độ ảnh hưởng ES là 0,575 nên sự tác động của TN là ở trung bình.

92

3.4.2. Phân tích kết quả thực nghiệm Từ kết quả tổng hợp của bài kiểm tra, ta thấy: - Điểm bài kiểm tra của lớp thực nghiệm cao hơn so với lớp đối chứng, chứng tỏ việc sử dụng hệ thống bài tập bồi dưỡng năng lực tự học đã góp phần nâng cao kết quả học tập.

- Học sinh ở lớp thực nghiệm do được tự học, tự nghiên cứu các bài trong phần oxi – lưu huỳnh lớp 10 nên các em học tốt hơn, dẫn đến kết quả học tập cao hơn so với lớp đối chứng.

Từ những kết quả thu được ở trên phần nào cũng cho thấy việc sử dụng hệ thống bài tập bồi dưỡng năng lực tự học cho HS đã góp vai trò quan trọng trong việc lĩnh hội kiến thức của học sinh, là công cụ tự học hiệu quả.

3.5. Nhận xét của giáo viên về hệ thống bài tập hỗ trợ học sinh tự học Từ kết quả thực nghiệm sư phạm, trao đổi với GV và HS các lớp thực nghiệm, xem vở bài tập của HS, … cho phép chúng tôi rút ra một số nhận xét sau đây: + Sử dụng hệ thống BTHH một cách có hiệu quả thông qua việc lựa chọn và tổ chức để HS tự tìm ra phương pháp giải bài tập sẽ giúp HS thông hiểu kiến thức một cách sâu sắc hơn. Điều đó cho thấy người sử dụng hệ thống BTHH có vai tò rất quan trọng trong việc định hướng học tập cho HS. + Thông qua việc xây dựng phương pháp giải bài tập giúp HS biết cách quan sát, phân tích và tự hình thành cách giải BTHH một cách dễ dàng hơn. + HS ở các lớp thực nghiệm không chỉ phát triển được khả năng tư duy độc lập, tự chủ mà còn rèn luyện được cả cách trình bày lập luận của mình một cách logic, chính xác; đồng thời khả năng tự học được nâng cao dần. + Trong quá trình giải bài tập, tư duy của HS các lớp thực nghiệm cũng không rập khuôn, máy móc mà trở nên linh hoạt, mềm dẻo hơn đồng thời khả năng nhìn nhận vấn đề (bài toán) dưới nhiều khía cạnh khác nhau trên cơ sở nắm vững kiến thức cơ bản cũng được nâng cao dần. + Với các lớp đối chứng, HS gặp khó khăn trong việc định hướng nhanh phương pháp giải bài tập, hầu hết đều sử dụng phương pháp thông thường (truyền thống) để giải vừa mất thời gian mà nhiều bài sẽ bị bế tắc không giải được.

93

TIỂU KẾT CHƢƠNG 3 Chúng tôi đã tiến hành thực nghiệm sư phạm đối với 6 lớp 10 (3 lớp TN và 3 lớp ĐC) của hai trường THPT: Hồng Quang và Hoàng Văn Thụ Nội dung TN là HTBT đã được biên soạn trong luận văn qua các giáo án soạn theo PP dạy học tích cực trong khoảng thời gian từ 10/11/2016 đến 20/5/2017.

Kết quả TN sư phạm cho thấy kết quả các bài kiểm tra của lớp TN cao hoặc tương đương với các lớp đối chứng. Điều đó khẳng định HTBT phần oxi- lưu huỳnh của luận văn đã phát triển được NLTH của HS, đáp ứng được mục đích, yêu cầu và nhiệm vụ mà luận văn đã đặt ra.

94

KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ 1. Kết luận 1. Từ cơ sở lí luận về Tâm lí học dạy học, Lý luận và Phương pháp dạy học chúng tôi đã áp dụng cho mục tiêu dạy học cho HS tự học, phương pháp tự học, năng lực và năng lực tự học của học sinh. Bài tập hóa học là phương tiện, PP được sử dụng trong dạy học để phát triển năng lực tự học cho học sinh. Thực tiễn cho thấy việc sử dụng hệ thống bài tập hóa học vào việc tự học của học sinh có nhiều quan điểm khác nhau. Kết quả điều tra được sử dụng làm cơ sở để chúng tôi tuyển chọn và soạn thảo hệ thống bài tập hóa học.

2. Trên cở sở phân tích mục tiêu, cấu trúc, đặc điểm và nội dung phần oxi-lưu huỳnh chúng tôi đã đề xuất các nguyên tắc xây dựng, điều kiện thực hiện hiệu quả hệ thống bài tập hóa học phần Oxi-lưu huỳnh để phát triển năng lực tự học cho học sinh.

Các nguyên tắc và điều kiện này đã đảm bảo cho HTBT sử dụng được trong dạy học.

3. Xây dựng và tuyển chọn hệ thống bài tập hóa học phần oxi – lưu huỳnh đều tiếp cận phát triển. Từ mỗi bài tập ban đầu (bài tập hay, chứa kiến thức trọng tâm, khái quát) sẽ có các bài tập biến đổi tương đương và đa chiều qua đó hình thành cho học sinh năng lực tư duy tổng hợp, so sánh, đặc biệt năng lực tự học một cách sáng tạo và chủ động, năng lực tự học suốt đời. Đây là điểm mới nhất của luận văn, chứa đựng triết lí về học tập, giúp học sinh tự học.

4. Hệ thống bài tập tự học phần Oxi-lưu huỳnh của luận văn đã được thực nghiệm sư phạm ở 6 lớp 10 (3 lớp thực nghiệm và 3 lớp đối chứng) của hai trường trung học phổ thông: Hồng Quang và Hoàng Văn Thụ. Kết quả thực nghiệm sư phạm khẳng định hệ thống bài tập hóa học phần Oxi - lưu huỳnh đã phát huy được năng lực tự học của học sinh, góp phần nâng cao chất lượng đào tạo.

2. Khuyến nghị và đề xuất Qua quá trình nghiên cứu đề tài chúng tôi nhận thấy: - Việc nghiên cứu phát triển NLTH cho HS là nhiệm vụ quan trọng cần được chú trọng trong hoạt động của GV. GV cần chú trọng sử dụng BTHH có hướng dẫn kết hợp với các PP dạy học khác để phát triển NLTH cho HS.

95

- Nhà trường cần khuyến khích GV biên soạn tài liệu tự học có hướng dẫn (hệ thống kiến thức, BT có hướng dẫn giải và BT vận dụng) và hướng dẫn HS sử dụng tài liệu này trong quá trình dạy học.

- Phát triển NLTH giúp HS có khả năng học tập suốt đời và phát triển được trong xã hội tri thức, chúng tôi sẽ tiếp tục phát triển trong thời gian tới.

96

TÀI LIỆU THAM KHẢO 1.

Ngô Ngọc An (2007), Tuyển chọn - Phân loại các dạng lý thuyết và bài tập hóa học 11, Nxb Đại học Sư phạm, Hà Nội.

2.

Ngô Ngọc An (2012), 350 Bài tập Hóa học chọn lọc và nâng cao lớp 11, tập 1, Nxb Giáo dục Việt Nam, Hà Nội.

3.

Hoàng Anh, Đỗ Thị Châu (2008), Tự học của sinh viên, Nxb Giáo dục, Hà Nội.

4.

Trần Tuấn Anh (2013), Tuyển chọn, xây dựng và sử dụng hệ thống bài tập hóa học nhằm phát triển năng lực tự học cho học sinh Trung học cơ sở tỉnh Lạng Sơn (phần Vô cơ - Hóa học 9), Luận văn thạc sĩ Khoa học Giáo dục, Trường Đại học Sư phạm, Hà Nội.

5.

Trịnh Văn Biều (2004), Lí luận dạy học hóa học Trường Đại học Sư phạm Thành phố Hồ Chí Minh.

6.

Bộ Giáo dục và Đào tạo, Vụ Giáo dục Trung học (2008), Hướng dẫn thực hiện chuẩn kiến thức, kĩ năng môn Hóa học lớp 11, Nxb Giáo dục, Hà Nội.

7.

Bộ Giáo dục và Đào tạo - Dự án Việt - Bỉ (2010), Dạy và học tích cực, một số phương pháp và kỹ thuật dạy học, Nxb Đại học Sư phạm, Hà Nội.

8.

Bộ Giáo dục và Đào tạo, Vụ Giáo dục Trung học, Chƣơng trình phát triển giáo dục trung học (2010), Tài liệu tập huấn giáo viên dạy học, kiểm tra đánh giá theo chuẩn kiến thức, kĩ năng trong chương trình giáo dục phổ thông môn Hoá học cấp Trung học phổ thông.

9.

Bộ Giáo dục và Đào tạo - Dự án Việt - Bỉ (2010), Nghiên cứu khoa học sư phạm ứng dụng, Nxb Đại học Sư phạm, Hà Nội.

10.

Bộ Giáo dục và Đào tạo - Vụ Giáo dục Trung học, Chƣơng trình phát triển giáo dục trung học (2014), Tài liệu tập huấn, kiểm tra, đánh giá trong quá trình dạy học theo định hướng phát triển năng lực học sinh trường trung học phổ thông Môn Hóa học (lưu hành nội bộ), Hà Nội.

11.

Bộ Giáo dục và Đào tạo (2014), Tài liệu Hội thảo, Xây dựng chương trình giáo dục phổ thông theo định hướng phát triển năng lực học sinh (lưu hành nội bộ), Hà Nội.

97

12.

Bộ Giáo dục và Đào tạo (2015), Dự thảo Chương trình giáo dục phổ thông tổng thể (Trong chương trình giáo dục phổ thông mới). (Tài liệu lưu hành nội bộ, chưa phổ biến).

13.

Nguyễn Cƣơng (2007), Phương pháp dạy học hóa học ở trường phổ thông và đại học - một số vấn đề cơ bản, Nxb Giáo dục, Hà Nội.

14.

Vũ Quốc Chung - Lê Hải Yến (2001), Để tự học đạt được hiệu quả, Nxb Đại học Sư phạm, Hà Nội.

15.

Hoàng Chúng (1993), Phương pháp thống kê toán học trong khoa học giáo dục, Nxb Giáo dục, Hà Nội.

16.

Nguyễn Đình Độ (2011), Các chuyên đề quan trọng trong hóa học (chủ đề thường gặp trong kì thi đại học), Nxb Đại học Quốc gia, Hà Nội.

17.

Nguyễn Thanh Hƣng, Nguyễn Hồng Thúy (2009), Bài tập chọn lọc hóa học 11, Nxb Giáo dục Việt Nam, Hà Nội.

18.

Đặng Thị Oanh, Nguyễn Thị Sửu (2014), Phương pháp dạy học môn Hoá học ở trường phổ thông, Nxb Đại học Sư phạm, Hà Nội.

19.

Nguyễn Thị Lan Phƣơng (2014), Bồi dưỡng năng lực tự học cho học sinh trong dạy học bài tập hóa học của chương 5 - Đại cương kim loại chương trình hóa học 12 nâng cao, Luận văn thạc sĩ, Đại học Giáo dục, Hà Nội.

20.

Nguyễn Ngọc Quang (1994), Lí luận dạy học hóa học, Tập 1, Nxb Giáo dục, Hà Nội.

21.

Nguyễn Thị Sửu, Lê Văn Năm (2009), Phương pháp dạy học hóa học - Học phần phương pháp dạy học hóa học 2, Nxb Khoa học và Kỹ thuật, Hà Nội.

22.

Nguyễn Cảnh Toàn (Chủ biên), Nguyễn Kỳ, Vũ Văn Tảo, Bùi Tường (1998), Quá trình dạy - tự học, Nxb Giáo dục, Hà Nội.

23.

Nguyễn Cảnh Toàn (Chủ biên), Nguyễn Kỳ, Lê Khánh Bằng, Vũ Văn Tảo (2004), Học và dạy cách học, Nxb Đại học Sư phạm, Hà Nội.

24.

Lê Công Triêm (2001), “Bồi dưỡng năng lực tự học, tự nghiên cứu cho sinh viên đại học”, Tạp chí giáo dục số 8.

25.

Lê Xuân Trọng, Từ Ngọc Ánh, Lê Mậu Quyền, Phan Quang Thái (2007), Hóa học 10 nâng cao, Nxb Giáo dục, Hà Nội.

98

26.

Lê Xuân Trọng (Tổng Chủ biên kiêm Chủ biên), Trần Quốc Đắc, Phạm Tuấn Hùng, Đoàn Việt Nga, Lê Trọng Tín, (2007), Hóa học 10 nâng cao Sách giáo viên, Nxb Giáo dục, Hà Nội.

27.

Lê Xuân Trọng (Chủ biên), Từ Ngọc Ánh, Lê Kim Long (2007), Bài tập hóa học 10 nâng cao, Nxb Giáo dục, Hà Nội.

28.

Nguyễn Xuân Trƣờng (2006), Sử dụng bài tập trong dạy học hóa học ở trường phổ thông, Nxb Đại học Sư phạm, Hà Nội.

29.

Nguyễn Xuân Trƣờng (Tổng Chủ biên kiêm chủ biên), Nguyễn Đức Chuy, Lê Mậu Quyền, Lê Xuân Trọng (2010), Hóa học 10, Nxb Giáo dục, Hà Nội.

30.

Nguyễn Xuân Trường (Tổng Chủ biên kiêm Chủ biên), Lê Trọng Tín, Lê Xuân Trọng, Nguyễn Phú Tuấn (2007), Hóa học 10 - Sách giáo viên, Nxb Giáo dục, Hà Nội.

31.

Nguyễn Xuân Trường (Chủ biên), Trần Trung Ninh, Đào Đình Thức, Lê Xuân Trọng (2008), Bài tập Hóa học 10, Nxb Giáo dục, Hà Nội.

32.

Nguyễn Xuân Trường, Quách Văn Long, (2014), Giải nhanh bài toán hay & khó hóa học 10, Nxb Đại học Quốc gia, Hà Nội.

33.

Nguyễn Cảnh Toàn (Chủ biên), Nguyễn Kỳ, Lê Khánh Bằng, Vũ Văn Tảo (2004), Học và dạy cách học, NXB ĐHSP Hà Nội.

34.

Đặng Nguyễn Phƣơng Khanh (2010), Thiết kế ebook hỗ trợ HS tự học hóa học lớp 9 THCS, Luận văn thạc sĩ giáo dục học, ĐHSP TP. Hồ Chí Minh

35.

Adam Khoo (2008), (Trần Đăng Khoa và Uông Xuân Vy dịch) Tôi tài giỏi, bạn cũng thế, Nxb Phụ nữ.

36.

Bernd Meier, Nguyễn Văn Cƣờng (2014), Lí luận dạy học hiện đại. Cơ sở đổi mới mục tiêu, nội dung và phương pháp dạy học, Nxb Đại học Sư phạm, Hà Nội.

37.

Klas Mellander (2004), (Nguyễn Kim Dân dịch), Hiểu biết là sức mạnh của thành công, Nxb Văn hóa Thông tin.

38.

N.A.Rubakin(1984), Tự học như thế nào, Nxb Thanh niên.

99

PHỤ LỤC PHỤ LỤC 1: Phiếu tham khảo ý kiến giáo viên Trường Đại học Giáo dục – ĐHQGHN Lớp cao học LL&PPDH bộ môn Hóa học PHIẾU THAM KHẢO Ý KIẾN Kính chào quý thầy cô! Để góp phần nâng cao hiệu quả sử dụng BTHH lớp 11 ở trường THPT, xin quý thầycô cho ý kiến về các vấn đề dưới đây bằng cách đánh (x) vào các ô lựa chọn.

Xin trân trọng cám ơn sự giúp đỡ của thầy cô!

I. THÔNG TIN CÁ NHÂN Họ và tên: (có thể ghi hoặc không)………………………………………

Số điện thoại: (có thể ghi hoặc không)………………………………

Số năm giảng dạy:………………………………………………….

Nơi công tác………………………………………………… ……… Địa điểm trường:

□ Thành phố □ Tỉnh □ Nông thôn □ Vùng sâu

II. THỰC TRẠNG VỀ VIỆC SỬ DỤNG HỆ THỐNG BÀI TẬP (HTBT) PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC TỰ HỌC Câu 1: Mức độ quan trọng của những nội dung dạy học hóa học □ a. Kiến thức hóa học mới

□ b. BTHH

□ c. Thí nghiệm thực hành

□ d. Liên hệ giữa lý thuyết và thực tế

Câu 2: Sự cần thiết phải sử dụng thêm HTBT để nâng cao kết quả học tập của HS □ a. Rất cần thiết

□ b. Cần thiết

□ c.Bình thường

□ d. Không cần thiết

Câu 3: Mức độ sử dụng thêm HTBT □ a. Rất thường xuyên

□ b. Thường xuyên

□ c. Thỉnh thoảng

□ d. Chưa bao giờ

Câu 4: Nguồn gốc của HTBT mà thầy cô đã sử dụng thêm □ a. Sách tham khảo □ b. Mạng internet 100

□ c. Tự xây dựng Câu 5: HTBT đƣợc thiết kế theo □ a. Bài học □ b. Chương □ c. Chuyên đề Câu 6: Cách thức sử dụng HTBT □ a. HS tự giải sau khi học xong bài học □ b. GV giải bài mẫu, HS về nhà làm bài tập tương tự □ c. GV giải bài mẫu, HS về nhà làm bài tập tương tự có kèm theo đáp số Câu 7: Những khó khăn mà thầy, cô gặp phải trong khi sử dụng BTHH □ a. Không đủ thời gian □ b. Trình độ HS không đều □ c. Không có HTBT chất lượng để rèn luyện HS tự học Câu 8: Theo thầy, cô khi xây dựng hệ thống BTHH phát triển NLTH của HS nên (có thể lựa chọn nhiều phƣơng án) □ a. Soạn theo từng bài học □ b. Phân dạng, xếp từ dễ đến khó, có hướng dẫn và bài giải mẫu cho từng dạng □ c. Có đáp số cho các bài tập tương tự □ d. Có bài tập tổng hợp để HS hệ thống và củng cố kiến thức Câu 9: Theo thầy, cô hoạt động hƣớng dẫn tự học có vai trò nhƣ thế nào đối với việc tiếp thu kiến thức của HS □ a. Rất quan trọng □ b. Không quan trọng bằng các hoạt động khác □ c.Tùy thuộc vào nội dung, chương trình □ d. Không cần hướng dẫn HS tự biết cách học Câu 10: Các ý kiến khác của thầy, cô về việc tự học của HS ………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………

101

PHỤ LỤC 2: Phiếu tham khảo ý kiến giáo học sinh Trường Đại học Giáo dục – ĐHQGHN Lớp cao học LL&PPDH bộ môn Hóa học PHIẾU THAM KHẢO Ý KIẾN Chào các em! Để góp phần nâng cao hiệu quả sử dụng BTHH lớp 10 ở trường THPT, mong các em cho ý kiến về các vấn đề dưới đây bằng cách đánh dấu ( x ) vào các ô lựa chọn.

Cám ơn sự đóng góp ý kiến nhiệt tình của các em!

I. THÔNG TIN CÁ NHÂN Họ và tên ………………….…..Lớp:………..

Trường………………………………..Tỉnh Địa điểm trường:

□ Thành phố □ Tỉnh

□ Nông thôn

□ Vùng sâu

II. THỰC TRẠNG VỀ VIỆC SỬ DỤNG HỆ THỐNG BÀI TẬP (HTBT) BỒI DƢỠNG NLTH Câu 1. Em có yêu thích bộ môn Hoá học hay không? □ a.Yêu thích môn học

□ b. Chỉ coi là nhiệm vụ học tập

□ c. Không hứng thú với môn học Câu 2: Thái độ của HS đối với các giờ BTHH □ a. Thái độ

□ b. Rất thích

□ c. Thích

□ d. Bình thường

□ e. Không thích

Câu 3: Ứng xử của HS khi gặp một bài tập khó □ a. Mày mò tự tìm lời giải

□ b. Xem kỹ bài mẫu GV đã hướng dẫn

□ c. Tham khảo lời giải trong sách bài tập □ d. Chán nản, không làm Câu 4: Chuẩn bị cho tiết bài tập □ a. Làm trước những bài tập về nhà □ b. Đọc, tóm tắt, ghi nhận những chỗ chưa hiểu □ c. Đọc lướt qua các bài tập □ d. Không chuẩn bị gì cả Câu 5: Sự đầu tƣ để học tốt môn Hóa học 102

□ a. Chỉ cần học trên lớp là đủ □ b. Học thêm (ở nhà GV hoặc trung tâm) □ C. Dành nhiều thời gian tự học có sự hướng dẫn của thầy cô Câu 6: Sự cần thiết của tự học để đạt kết quả cao trong các kì thi hoặc kiểm tra □ a. Rất cần thiết

□ b. Cần thiết

□ c. Bình thường

□ d. Không cần thiết

Câu 7: Thời gian tự học của em trong một ngày thƣờng là □ a. Ít hơn 2 giờ □ b. Từ 2-3 giờ

□ c. Từ 3-4 giờ

□ d. Không cố định

Câu 8: Em thƣờng sử dụng phần lớn thời gian tự học ở nhà đối với môn Hóa học để (có thể lựa chọn nhiều phƣơng án) □ a. Đọc lại bài đã học trên lớp hôm trước □ b. Chuẩn bị bài trên lớp theo hướng dẫn □ c. Để đọc tài liệu tham khảo liên quan đến bài học Câu 9: Lý do HS cần phải tự học (có thể lựa chọn nhiều phƣơng án) □ a. Giúp HS hiểu bài trên lớp sâu sắc hơn □ b. Giúp HS nhớ bài lâu hơn □ c. Phát huy tính tích cực của HS □ d. Kích thích hứng thú tìm tòi nâng cao mở rộng kiến thức □ e. Tập thói quen tự học và tự nghiên cứu suốt đời □ f. Rèn luyện thêm khả năng suy luận logic □ g. Nội dung đang học thường đề cập trong các kì thi Câu 10: Cách thức tự học của HS □ a. Chỉ học bài, làm bài khi cần thiết □ b. Học theo hướng dẫn, có nội dung câu hỏi, bài tập của GV □ c. Chỉ học phần nào quan trọng, cảm thấy thích thú Câu 11: Những khó khăn mà HS gặp phải trong quá trình tự học (có thể lựa chọn nhiều phƣơng án) □ a. Kiến thức rộng khó bao quát

□ b. Chưa biết cách lựa chọn tài liệu học tập

□ c. Chưa có phương pháp học tập hợp lí □ d. Thiếu hướng dẫn cụ thể cho việc học tập Câu 12: Các ý kiến khác của em về tự học (nếu có) ……………………………………………………………………………….

103

PHỤ LỤC 3: BÀI KIỂM TRA LẦN 2 – KHỐI 10 Môn: Hóa – Thời gian: 45’

1. Mục tiêu Kiểm tra kiến thức: Tính chất vật lí, hóa học của oxi – lưu huỳnh và hợp chất của chúng.

Kĩ năng: Phân tích, so sánh, tổng hợp, kỹ năng vận dụng kiến thức để giải bài tập định lượng liên quan đến oxi – lưu huỳnh.

2. Ma trận Hình thức kiểm tra: Trắc nghiệm Số lượng câu hỏi: 40 câu/1 đề Ít nhất có 2 mã đề Phân loại mức độ: Nhận biết

Hiểu

Vận dụng thấp

Vận dụng cao

40%

30%

20%

10%

16 câu

12 câu

8 câu

4 câu

Mỗi câu đúng 0,25 điểm Mức độ nhận thức Nội dung kiến thức

1. Oxi- Ozon

Số câu

Nhận

Thông

biết

hiểu

3

Điểm 2. Lƣu huỳnh

Số câu

0,75 3

Điểm 3. Hiđro sunfua- Lƣu

Số câu

huỳnh đioxit- Lƣu

Điểm

2

Vận

dụng

dụng

thấp

cao

0,5

0,75 2

Vận

1

2

0,25

0,5

0,5

1

1

3

Cộng

7 0,25

1 0,25

7 0,25

2 0,75

1,75 1,75 7

0,5

0

1,75

huỳnh trioxit 4. Axit sunfuric- Muối

Số câu

4

2 104

2

8

Điểm

sunfat

1

Số câu

5. Tổng hợp kiến thức

4

Điểm

3 1

Số câu

Tổng

0,5

16

Điểm

0,5 2

0,75 12

4

0 2

0,5 8

3

2,00 11

0,5 4

2,75 30

2

1

10

ĐỀ KIỂM TRA Câu 1. Trong phản ứng sau:

SO2 + 2H2S → 3S + 2H2O

Câu nào diễn tả đúng tính chất của chất?

A. Lưu huỳnh bị oxi hóa và hyđro bị khử .

B. Lưu huỳnh bị khử và không có chất nào bị oxi hóa.

C. Lưu huỳnh bị khử và hyđro bị oxi hóa .

D. Lưu huỳnh trong SO2 bị khử và lưu huỳnh trong H2S bị oxi hóa.

Câu 2. Số oxi hóa của lưu huỳnh trong một loại hợp chất oleum H2S2O7 là: A. +2.

B. +4.

C. +6.

D. +8.

Câu 3. Dãy đơn chất nào sau đây vừa có tính oxi hóa, vừa có tính khử?

A. Cl2, O3, S.

B. S, Cl2, Br2.

C. Na, F2, S.

D. Br2, O2, Ca.

Câu 4. Cho phản ứng hóa học:

S + H2SO4 → SO2 + H2O.

Hệ số cân bằng của phản ứng trên lần lượt là: A. 2, 1, 2, 3.

B. 1, 2, 3, 2.

C. 1, 1, 2, 3.

D. 3, 2, 1, 1.

Câu 5: Cho 4,48 lít (đktc) khí SO2 hấp thụ hoàn toàn vào 200 ml dung dịch NaOH 1M, sau phản ứng thu được muối : A. Na2SO3

B. NaHSO3

C. Na2SO3 và NaHSO3

D. NaHSO4

Câu 6: Hỗn hợp khí X (đktc) gồm SO2 và CO2. Cho 224 ml X làm mất màu vừa đủ 100 ml dung dịch KMnO4 0,02M. Mặt khác, dẫn 224 ml X vào nước vôi trong dư, thu được m gam kết tủa. Giá trị của m là A. 0,5.

B. 0,6.

C. 1,1.

D. 1,2.

Câu 7: Cho 0,448 lít khí SO2 (đktc) hấp thụ hoàn toàn vào 100 ml dung dịch X chứa 105

hỗn hợp NaOH 0,1M và Ba(OH)2 0,1M, thu được m gam kết tủa. Giá trị của m là A. 4,34.

B. 3,94 .

C. 2,17.

D. 1,97.

Câu 8: Khi cho O3 tác dụng lên giấy tẩm dung dịch hồ tinh bột và KI, thấy xuất hiện màu xanh. Hiện tượng này xảy ra là do A. Sự oxi hóa tinh bột

B. Sự oxi hóa Kali

C. Sự oxi hóa Iotua

D. Sự oxi hóa ozon

Câu 9: Hòa tan m gam Fe trong dung dịch H2SO4 loãng thì sinh ra 3,36 lít khí (đkc).

Nếu cho m gam Fe này vào dung dịch H2SO4 đặc nóng dư thì lượng khí (đktc) sinh ra là A. 10,08 lít

B. 5,04 lít

C. 3,36 lít

D. 22,4 lít

Câu 10: Cho 0,2 mol SO2 tác dụng với 0,3 mol NaOH. Sau phản ứng thu được m gam muối. Giá trị m?

A. 18,9g

B. 23g

C. 20,8g

D. 24,8g

Câu 11. Nguyên tắc pha loãng axit Sunfuric đặc là: A. Rót từ từ axit vào nước và khuấy nhẹ B. Rót từ từ nước vào axit và khuấy nhẹ C. Rót từ từ axit vào nước và đun nhẹ D. Rót từ từ nước vào axit và đun nhẹ Câu12: Kim loại nào dưới đây có phản ứng với axit H2SO4 đặc, nguội?

A. Cr

B. Al

C. Fe

D. Zn

Câu 13: Hòa tan hết 12,8 gam kim loại M trong dung dịch H2SO4 đặc, nóng, thu được 4,48 lít khí SO2 duy nhất (đktc). Kim loại M là A. Fe

B. Mg

C. Cu

D. Al

Câu 14: Tầng ozon có khả năng ngăn tia cực tím từ vũ trụ thâm nhập vào Trái đất vì A. Tầng ozon có khả năng phản xạ ánh sáng tím.

B. Tầng ozon chứa khí CFC có tác dụng hấp thụ tia cực tím.

C. Tầng ozon rất dày, ngăn không cho tia cực tím đi qua.

D. Tầng ozon đã hấp thụ tia cực tím cho cân bằng chuyển hóa ozon và oxi.

Câu 15: Cấu hình lớp electron ngoài cùng của các nguyên tố nhóm oxi là: A. ns2np3

B. ns2np6

C. ns2np5

106

D. ns2np4

Câu 16: Để thu hồi thủy ngân rơi vãi trong phòng thí nghiệm người ta dùng chất nào sau đây?

A. Bột gạo

B. Bột Fe

C. Bột S

D. Tất cả đều được

Câu 17: Khi sục SO2 vào dung dịch H2S thì A. Dung dịch bị vẩn đục màu vàng.

B. Không có hiện tượng gì.

C. Dung dịch chuyển thành màu nâu đen.

D. Tạo thành chất rắn màu đỏ.

Câu 18: Tác nhân chủ yếu gây mưa axit là A. CO và CH4.

B. CH4 và NH3.

C. SO2 và NO2.

D. CO và CO2.

Câu 19: Trong các phản ứng sau đây, hãy chỉ ra phản ứng không đúng: A. H2S + 2NaCl  Na2S + 2HCl t0

B. 2H2S + 3O2  2SO2 + 2H2O C.H2S + Pb(NO3)2  PbS + 2HNO3 D. H2S + 4Cl2 + 4H2O  H2SO4 + 8HCl Câu 20: Chất dùng để làm khô khí Cl2 ẩm là A. CaO.

B. dung dịch H2SO4 đậm đặc.

C. Na2SO3 khan.

D. dung dịch NaOH đặc.

Câu 21: Lưu huỳnh có các mức oxi hóa là A. +1; +3; +5; +7

B. -2, 0, +4, +6

C. -1; 0; +1; +3; +5; +7

D. -2; 0; +6; +7

Câu 22: Hợp chất nào sau đây vừa thể hiện tính oxi hóa, vừa thể hiện tính khử?

A. H2SO4

B. SO3

C. SO2

D. O3

Câu 23: Cho phản ứng: aAl + b H2SO4

c Al2 (SO4)3 + d SO2 + e H2O

Tổng hệ số cân bằng của phương trình trên (a + b + c + d + e) là: A.16

B.17

C.18

Câu 24: Công thức của oleum là: 107

D.19

A. SO3

B. H2SO4

C. H2SO4.nSO3

D. H2SO4.nSO2

Câu 25: Cho sơ đồ phản ứng: S + H2SO4 đ  X + H2O. X là: A. SO2

B. H2S

C. H2SO3

D. SO3

Câu 26: Trong phản ứng đốt cháy CuFeS2tạo ra sản phẩm CuO, Fe2O3và SO2thì một phân tử CuFeS2sẽ A. nhận 13 electron.

B. nhận 12 electron.

C. nhường 11 electron.

D. nhường 13 electron.

Câu 27: Nung 5,6 gam Fe với 4,8 gam S ở nhiệt độ cao (không có oxi), thu được chất rắn X. Cho X vào dung dịch HCl dư, thu được hỗn hợp khí Y. Tỉ khối của Y so với hiđro là 10,6. Hiệu suất của phản ứng giữa Fe với S là A. 40%.

B. 60%.

C. 70%.

D. 80%.

Câu 28: Hỗn hợp X gồm Fe và Cu (tỉ lệ mol 1 : 1). Nung nóng 3,6 gam X với bột S, thu được m gam chất rắn Y. Cho Y tác dụng với dung dịch H2SO4 (đặc, nóng, dư),thu được 6,72 lít khí SO2 (sản phẩm khử duy nhất, ở đktc). Giá trị của m là A. 5,2.

B. 2,4.

C. 6,0.

D. 6,8.

Câu 29: SO2 thể hiện tính khử khi phản ứng với dãy gồm các chất nào?

A. Dung dịch BaCl2,CaO, nước brom.

B. Dung dịch NaOH, O2,dung dịch KMnO4.

C. O2, nước brom, dung dịch KMnO4.

D. H2S, O2, nước brom.

Câu 30: Cho các chất: Zn, S, FeO, SO2, HCl, H2O. Số chất có cả tính oxi hoá và tính khử là A. 4.

B. 3.

C. 5.

D. 2.

Câu 31: Phản ứng nào sau đây chứng minh O3 có tính oxi hóa mạnh hơn O2: A. 3O2 → 2O3

B. 2H2O2 → 2H2O + O2

C. 2Ag + O3 → Ag2O + O2

D. 2KNO3 → 2KNO2 + O2

Câu 32: Cho các phản ứng sau, trong phản ứng nào S đóng vai trò là chất khử?

A. S + H2 → H2S

B. S + Hg → HgS

C. S + Fe → FeS

D. S + O2 → SO2

Câu 33: Sục khí SO2 đến dư vào dung dịch nước brom, hiện tượng quan sát được là 108

A. Dung dịch có màu vàng

B. Xuất hiện kết tủa trắng

C. Dung dịch có màu nâu

D. Dung dịch mất màu nâu

Câu 34: Cho phản ứng: Fe + H2SO4 đặc, nóng → Fe2(SO4)3 + SO2 + H2O Hệ số của chất oxi hóa và chất khử lần lượt là A. 6 và 2.

B. 2 và 6.

C. 1 và 3.

D. 2 và 3.

Câu 35: Phát biểu nào không đúng?

A. Khí H2S có mùi trứng thối.

B. Khí SO2 là một oxit axit.

C. Axit H2SO4 đặc oxi hóa được kim loại Cu. D. Pha loãng axit H2SO4 đặc bằng cách rót từ từ nước vào axit.

Câu 36: Cho 6,5 gam Zn tác dụng vừa đủ với dung dịch H2SO4 loãng. Thể tích khí thoát ra ở đktc là A. 2,24 lít.

B. 4,48 lít.

C. 22,4 lít.

D. 3,36 lít.

Câu 37: Khối lượng muối tạo thành và thể tích khí thoát ra (đktc) khi cho 6,4gam Cu tác dụng hết với dung dịch H2SO4 đặc, nóng là A. 16gam và 2,24 lít.

B. 32gam và 1,12 lít.

C. 16gam và 11,2 lít.

D. 32gam và 44,8 lít.

Câu 38: Để điều chế O2 trong PTN, người ta thường tiến hành: A. Nhiệt phân KClO3 có xúc tác.

B. Nhiệt phân KMnO4.

C. Phân huỷ H2O2 có xúc tác.

D. A hoặc B, C.

Câu 39. Chất nào sau đây vừa có tính oxi hóa vừa có tính khử?

A. O3.

B. H2SO4.

C. H2S.

D. SO2.

Câu 40. Phân tử hoặc ion nào sau đây có nhiều electron nhất?

A. SO2.

B. SO32-.

C. S2-.

109

D. SO42-.

PHỤ LỤC 4: GIÁO ÁN SỬ DỤNG HTBT PHÁT HUY NĂNG LỰC TỰ HỌC TIẾT 58 – BÀI 34: LUYỆN TẬP (Tiết 2) TÍNH CHẤT CỦA OXI – LƢU HUỲNH VÀ CÁC HỢP CHẤT CỦA CHÚNG I. Mục tiêu bài học 1. Về kiến thức - Học sinh nêu được những kiến thức về tính chất vật lí, trạng thái tự nhiên, ứng dụng,các phương pháp điều chế oxi, lưu huỳnh và một số hợp chất của chúng.

- Học sinh giải quyết được một số bài tập phức tạp có nền tảng tư duy cao và vận dụng nhiều quy luật, định luật, thuật toán.

- Học sinh xây dựng được một số bài toán biến đổi từ bài toán mẫu đã học.

2. Về kĩ năng - Tính toán phức tạp, thành thạo một số phương pháp giải nhanh - Vận dụng kiến thức đã học vào thực tiễn cuộc sống.

- Làm việc cá nhân và làm việc nhóm.

3. Thái độ - Rèn luyện đức tính cẩn thận, kiên trì, nghiêm túc trong nghiên cứu khoa học .

- Học sinh có hứng thú, tích cực trong học tập bộ môn hóa học.

4. Năng lực cần đạt đƣợc - Năng lực chuyên môn hóa học: Học sinh nắm vững được các kiến về oxi – lưu huỳnh và hợp chất của chúng để vận dụng các kiến thức đó giải quyết các bài tập và các tình huống xảy ra trong thực tiễn.

- Năng lực hợp tác: Thông qua làm việc theo nhóm, các em biết hợp tác để hoàn thành công việc được giao.

- Năng lực tự học, tự nghiên cứu: Học sinh được rèn luyện việc tự đọc tài liệu, tự lĩnh hội kiến thức theo định hướng của giáo viên.

II. Chuẩn bị 1. Với giáo viên * Máy tính, máy chiếu, bảng, phấn màu, bút dạ....

110

* Bài giảng powerpoint * Phiếu học tập PHIẾU HỌC TẬP 1 Câu 1: Nhiệt phân 4,385 gam hỗn hợp X gồm KClO3 và KMnO4, thu được O2 và chất rắn gồm K2MnO4, MnO2 và KCl. Toàn bộ lượng O2 tác dụng hết với cacbon nóng đỏ, thu được 0,896 lít hỗn hợp khí Y (đktc) có tỉ khối so với H2 là 16. Phần trăm khối lượng của KMnO4 trong X là A. 74,92%.

B. 72,06%.

C. 27,94%.

D. 62,76%.

Câu 2: Cho 8,45 gam một loại oleum vào nước dư, thu được dung dịch X. Để trung hoà 1/10 dung dịch X cần 20 ml dung dịch NaOH 1M. Từ lượng oleum trên pha loãng với nước, thu được dung dịch axit H2SO4 50%. Khối lượng nước cần pha là A. 21,466.

B. 24,166.

C. 26,161.

D. 42,166.

Câu 3: Hoà tan hoàn toàn 2,43 gam hỗn hợp gồm Mg và Zn vào một lượng vừa đủ dung dịch H2SO4 loãng, sau phản ứng thu được dung dịch chứa 7,23 gam hỗn hợp muối. Mặt khác cũng lượng kim loại trên tác dụng hết với dung dịch axit HCl dư, thu được V lít H2 (đktc). Giá trị của V là A. 3,36.

B. 2,24.

C. 0,05.

D. 1,12.

Câu 4: Nung m gam phoi bào sắt trong không khí một thời gian, thu được 10,8 gam rắn X gồm sắt và các oxit sắt. X phản ứng vừa đủ với 0,3 mol H2SO4, thu được dung dịch chỉ chứa một muối duy nhất và 1,68 lít khí SO2 (đktc, sản phẩm khử duy nhất của S+6). Giá trị của m là A. 6,72.

B. 84,0.

C. 8,4.

D. 4,8.

Câu 5: Hỗn hợp X gồm Fe và Cu (tỉ lệ mol 1 : 1). Nung nóng 3,6 gam X với bột S, thu được m gam chất rắn Y. Cho Y tác dụng với dung dịch H2SO4 (đặc, nóng, dư), thu được 6,72 lít khí SO2 (sản phẩm khử duy nhất, ở đktc). Giá trị của m là A. 5,2.

B. 2,4.

C. 6,0.

D. 6,8.

2. Với học sinh - Xây dựng một số bài toán biến đổi tương đương xuất phát từ bài trong phiếu học tập.

- Tìm hiểu và viết bài về 111

+ Ozon: Sự hình thành – phân hủy, suy thoái tầng ozon, tình trạng sử dụng chất khí làm suy giảm tầng Ozon, biện pháp bảo vệ và khả năng phục hồi). + Mưa axit: Nguyên nhân, tác hại, phòng ngừa.

III. Phƣơng pháp Đàm thoại, làm việc cá nhân và thảo luận nhóm

IV. HOẠT ĐỘNG DẠY VÀ HỌC 1. Hoạt động dạy và học HOẠT ĐỘNG CỦA GV

HOẠT ĐỘNG CỦA HS

Hoạt động 1: Kiểm tra – đánh giá phần xây dựng bài tập biến đổi của HS Chia lớp thành 4 nhóm theo 4 tổ

Làm việc theo nhóm (ở nhà):

Nhóm 1: Báo cáo một số bài biến đổi

+ Phân công vai trò nhiệm vụ cho

trong phiếu số 1 (Tiết 57)

mỗi thành viên

Nhóm 2: Báo cáo một số bài biến đổi trong phiếu số 2 (Tiết 57)

+ Mỗi thành viên hoàn thành nhiệm vụ được giao trong nhóm trên

Nhóm 3; 4: Quan sát, kiểm tra và đánh giá giấy A4, nộp lại cho GV Kết quả thống nhất của nhóm GV nhận xét, đánh giá và bổ sung

trình bày vào giấy roki và trưng bày -Theo dõi kết quả của các nhóm, nhận xét chéo, thắc mắc, đóng góp ý kiến

Hoạt động 2: Củng cố kiến thức bằng các bài tập biến đổi phát triển ở tiết 57 Chia lớp thành 4 nhóm theo 4 tổ, phát giấy

Làm việc theo nhóm (tại lớp):

roki A0 cho mỗi nhóm và yêu cầu các nhóm

+ Phân công vai trò nhiệm vụ cho

hoàn thành các câu trong phiếu học tập số 1 (đây là các bài tập biến đổi phát triển những bài đã làm ở phiếu số 1, 2 - tiết 57)

mỗi thành viên + Mỗi thành viên hoàn thành nhiệm vụ được giao trong nhóm vào

Yêu cầu học sinh trình bày nhanh dưới vào giấy roki và dự kiến kết quả của dạng sơ đồ tư duy hoặc cách giải nhanh khác các nhóm khác Tổ chức cho các nhóm lên trình bày câu trả lời thể hiện trên giấy roki.

+ Thảo luận thống nhất trong nhóm, chuẩn bị trình bày và lên trình

112

Tổ chức cho HS thảo luận

bày

GV chỉnh lí phần làm bài của các nhóm

-Theo dõi kết quả của các nhóm,

và đánh giá (có thể chiếu nhanh phần hướng nhận xét chéo, thắc mắc, đóng góp ý dẫn và kết quả)

kiến hoặc đề xuất cách giải hợp lí hơn

Hoạt động 3: Sáng tạo (đây chính là mức cao của năng lực tự học, tự tìm hiểu, trình bày theo các chủ đề) Yêu cầu

Các nhóm cử đại diện lên trình

Nhóm 1 cử đại diện trình bày về: sự suy bày giảm của tầng Ozon Nhóm 2 cử đại diện trình bày về: Mưa axit

Theo dõi kết quả của các nhóm, nhận xét, thắc mắc, đóng góp ý kiến

GV chỉnh lí phần làm bài của các nhóm và đánh giá (có thể chiếu nhanh phần hướng dẫn và kết quả) Hoạt động 4: Tổng kết bài học GV nhận xét về tinh thần, thái độ làm việc

HS kết hợp với giáo viên nhận xét

của nhóm; tổng kết điểm, xếp thứ tự các chéo về tinh thần, thái độ, chất lượng nhóm; tuyên dương và thưởng cho nhóm xếp làm việc của các nhóm thứ nhất SÁNG TẠO GV: Tùy sự sáng tạo của từng nhóm, thuyết trình nội dung có thể dùng sơ đồ tư duy, báo tường, tranh vẽ, powerpoint…

1. Suy giảm tầng ozon -Sự suy giảm ozon trong tầng bình lưu sẽ gây tác hại : gia tăng các khối u ác tính, tiêu hủy các sinh vật phù du trong tầng có ánh sáng của biển.

-Nguyên nhân sự suy giảm tầng ozôn: là do các hợp chất cácbon của clo và flo (CFC) cũng như các chất hóa học gây suy giảm tầng ozon khác. Nồng độ clo tăng cao trong tầng bình lưu, xuất phát khi các khí CFC và các khí khác do loài người sản xuất ra bị phân hủy, chính là nguyên nhân gây ra sự suy giảm này.

113

-Biện pháp: Nghiêm cấm việc sử dụng CFC trong công nghiệp làm lạnh, giảm khí thải động cơ....Bảo vệ và giữ gìn môi trường trong sạch Một số slide trong bài báo cáo II. Suy thoái tầng Ozon trên phạm vi toàn cầu:

I .Ozon – hình thành và phân hủy:

I.1/ Ozon là gì? Ozon là một phân tử khí, không màu, nó là một khí hiếm của khí quyển Trái Đất.

Giá trị ozon toàn cầu (trung bình hàng năm ) với tỉ lệ trung bình thời kì 19641980. Ozon toàn cầu giảm mạnh vào giữa năm 1980 đầu 1990.  Hiện nay giá trị ozon toàn cầu là khoảng 4% dưới mức năm 1994.

Ozon thay đổi toàn cầu

Chất CFC phá hủy ozon

V. Tình trạng sử dụng chất khí làm suy giảm tầng Ozon hiện nay: Hàng năm trên thế giới trong công nghiệp điện lạnh, điều hòa không khí, tủ lạnh, bình xịt là 1,58 triệu tấn các loại khí CFCs (2001) và mỗi năm tăng bình quân là 6%.

VI. Biện pháp bảo vệ và khả năng phục hồi tầng Ozon: VI.1/ Thế giới: Vận động các ngành công nghiệp hạn chế dùng hoặc loại bỏ chất CFCs. Năm 1985, Công ước Viên thiết lập cơ chế hợp tác quốc tế trong nghiên cứu tầng Ozon.

VI.3/ Mỗi ngƣời chúng ta: 1) Tự bảo vệ mình khỏi sự tiếp xúc trực tiếp với ánh nắng. Che chắn da, đeo kính râm, đội mũ nón khi đi ra ngoài nắng.

2) Giảm ô nhiễm không khí do xe cộ và các thiết bị khác khi hoạt động xả khí thải vào môi trường.

2. Mưa Axit

114

Mưa axít là hiện tượng mưa mà trong nước mưa có độ pH dưới 5,6, được tạo ra bởi lượng khí thải SO2 và NOx từ các quá trình phát triển sản xuất con người tiêu thụ nhiều than đá, dầu mỏ và các nhiên liệu tự nhiên khác.

Nguyên nhân gây ra mƣa axit

BÁO CÁO MƯA AXIT



Các nhà khoa học đều khẳng định đó là do “các hoạt động của con người gây nên”.

Axit ngưng tụ, hoà trong mưa, tuyết, sương, là sản phẩm phụ của quá trình đốt các nhiên liệu hóa thạch.



Hiện tượng mưa axit trong tự



SỰ TÀN PHÁ

nhiên như những vụ phun trào của núi lửa, hay các đám cháy…

Sau trận mưa axit trên ngọn núi Great Smoky

Hình đầu người theo kiểu kiến trúc gotic

115

PHỤ LỤC 5: BẢNG KIỂM QUAN SÁT ĐÁNH GIÁ NLTH CỦA HS TRONG DHHH Ở TRƢỜNG THPT (DÀNH CHO GV) Trường THPT:…………………………………………………………………

Ngày…….....tháng….…..năm………………………………………………… Đối tượng quan sát: HS.................................Lớp………….Nhóm…………..

Tên bài học:…………………………………………………………………….

Tên GV:……………………………………………………………………….. Đánh giá mức độ phát triển NLTH/Điểm đạt TT

1 2

Xác định nhiệm vụ học tập dựa trên kết quả đã đạt được. Đặt mục tiêu học tập chi tiết, cụ thể, khắc phục những khía cạnh còn yếu kém.

3

Lập kế hoạch học tập.

4

Đánh giá và điều chỉnh kế hoạch học tập.

5

Hình thành cách học tập riêng của bản thân.

6 7 8 9 10

đƣợc

Tiêu chí thể hiện NLTH của HS

Tìm nguồn tài liệu cho các mục đích, nhiệm vụ học tập khác nhau.

Sử dụng thư viện, chọn các tài liệu và làm thư mục cho từng chủ đề học tập.

Ghi chép thông tin đọc được, bổ sung và tự đặt vấn đề học tập.

Tự nhận ra và điều chỉnh quá trình học tập.

Suy ngẫm cách học, rút kinh nghiệm và điều chỉnh cách học trong tình huống mới.

Tổng điểm đạt được...../50 116

Mức

Mức

Mức

độ 1

độ 2

độ 3

Nhận xét

PHỤ LỤC 6: PHIẾU HỎI HỌC SINH VỀ MỨC ĐỘ PHÁT TRIỂN CỦA NĂNG LỰC TỰ HỌC Họ và tên học sinh:…………………………………………..Lớp:………

Trường:……………………………………………………………………

Trong thời gian vừa qua, các em đã tham gia học thử nghiệm và sử dụng hệ thống bài tập tự học có hướng dẫn giải. Để đánh giá hiệu quả của phương pháp này mong em cho biết ý kiến của mình về các vấn đề nêu dưới đây.

Xin chân thành cảm ơn!

1. Dựa trên kết quả đã đạt đƣợc em đã a. Chưa xác định được nhiệm vụ học tập dựa trên kết quả đã đạt được hoặc xác định chưa đầy đủ b. Xác định được đầy đủ nhiệm vụ học tập dựa trên kết quả đã đạt được hoặc xác định nhưng chưa hợp lí. c. Xác định được đầy đủ và hợp lí nhiệm vụ học tập dựa trên kết quả đã đạt được hoặc xác định.

2. Dựa trên kết quả đã đạt đƣợc em đã a. Chưa đặt được mục tiêu học tập chi tiết, cụ thể, chưa khắc phục những khía cạnh còn yếu kém hoặc mục tiêu còn chưa rõ ràng. b. Đã đặt ra được mục tiêu học tập chi tiết, cụ thể, khắc phục được những khía cạnh còn yếu kém hoặc đặt ra mục tiêu nhưng còn chưa đầy đủ, hoặc đúng hướng. c. Đã đặt ra được mục tiêu học tập đầy đủ, đúng hướng, chi tiết, cụ thể, khắc phục được những khía cạnh còn yếu kém.

3. Dựa trên kết quả đã đạt đƣợc em đã a. Chưa lập được kế hoạch học tập hoặc lập kế hoạch học tập sơ sài, đối phó. b. Lập kế hoạch học tập chi tiết, cụ thể nhưng chưa hợp lí. c. Lập kế hoạch học tập chi tiết, cụ thể và hợp lí.

4. Dựa trên kết quả đã đạt đƣợc em đã a. Chưa đánh giá và điều chỉnh được kế hoạch học tập hoặc đánh giá và điều chỉnh 117

còn chưa đầy đủ b. Đánh giá và điều chỉnh được kế hoạch học tập nhưng chưa hợp lí, chưa bám sát kế hoạch. c. Đánh giá chi tiết và điều chỉnh hợp lý, bám sát kế hoạch học tập.

5. Dựa trên kết quả đã đạt đƣợc em đã a. Chưa hình thành cách học tập cho riêng của bản thân, còn học theo cảm hứng. b. Hình thành cách học tập riêng của bản thân nhưng cách học chưa phù hợp với từng bộ môn. c. Hình thành được cách học tập riêng của bản thân, phù hợp với đặc thù môn học.

6. Dựa trên kết quả đã đạt đƣợc em đã a. Chưa tìm nguồn tài liệu cho các mục đích, nhiệm vụ học tập khác nhau hoặc tìm nhưng chưa đúng mục đích nhiệm vụ môn học b. Tìm được nguồn tài liệu cho các mục đích, nhiệm vụ học tập khác nhau nhưng các tài liệu chưa có tính chọn lọc cao. c. Tìm được nguồn tài liệu có tính chọn lọc phù hợp cho các mục đích, nhiệm vụ học tập khác nhau.

7. Dựa trên kết quả đã đạt đƣợc em đã a. Chưa sử dụng thư viện, hoặc sử dụng nhưng chưa biết lựa chọn các tài liệu và làm thư mục cho từng chủ đề học tập. b. Sử dụng thư viện, chọn các tài liệu và làm thư mục cho từng chủ đề học tập nhưng các chủ đề học tập còn chưa rõ ràng. c. Sử dụng thư viện, chọn các tài liệu và làm thư mục cho từng chủ đề học tập một cách khoa học.

8. Dựa trên kết quả đã đạt đƣợc em đã a. Chưa biết cách ghi chép thông tin đọc được, chưa bổ sung và chưa tự đặt ra vấn đề học tập. b. Biết cách ghi chép thông tin đọc được, bổ sung và tự đặt vấn đề học tập nhưng còn chưa phù hợp chủ đề, chủ điểm c. Ghi chép được thông tin đọc được, bổ sung và tự đặt vấn đề học tập một cách khoa học, triệt để.

9. Dựa trên kết quả đã đạt đƣợc em đã 118

a. Chưa tự nhận ra và chưa điều chỉnh được quá trình học tập. b. Tự nhận ra và điều chỉnh quá trình học tập hoặc điều chỉnh nhưng chưa phù hợp. c. Tự nhận ra và điều chỉnh quá trình học tập một cách hợp lý phù hợp với đặc thù bộ môn.

10. Dựa trên kết quả đã đạt đƣợc em đã a. Suy ngẫm cách học, chưa rút được kinh nghiệm và điều chỉnh cách học trong tình huống mới hoặc có điều chỉnh nhưng chưa hợp lý. b. Suy ngẫm cách học, rút kinh nghiệm và điều chỉnh cách học trong tình huống mới hoặc có điều chỉnh nhưng chưa đầy đủ. c. Suy ngẫm cách học, rút ra được kinh nghiệm và điều chỉnh được cách học trong tình huống mới.

119

ĐẶT VẤN ĐỀ Cùng với sự phát triển của nền kinh tế, dịch vụ logistics ngày càng khẳng định được tầm quan trọng của mình trong lưu thông hàng hoá với sự phát triển không chỉ về số lượng mà còn cả chất lượng. Để kinh doanh loại hình dịch vụ này thương nhân phải đáp ứng những điều kiện nhất định nhằm hạn chế tình trạng có nhiều chủ thể kinh doanh nhưng chất lượng dịch vụ không đảm bảo.

GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ 1. Khái quát về dịch vụ logistics Dịch vụ logistics là hoạt động thương mại, theo đó thương nhân tổ chức thực hiện một hoặc nhiều công việc bao gồm nhận hàng, vận chuyển, lưu kho, lưu bãi, làm thủ tục hải quan, các thủ tục giấy tờ khác, tư vấn khách hàng, đóng gói bao bì, ghi ký mã hiệu, giao hàng hoặc các dịch vụ khác có liên quan đến hàng hoá theo thoả thuận với khách hàng để hưởng thù lao.

Theo Điều 234, Luật thương mại năm 2005, điều kiện kinh doanh dịch vụ logistics là: “Thương nhân kinh doanh dịch vụ logistics là doanh nghiệp có đủ điều kiện kinh doanh dịch vụ logistics theo quy định của pháp luật”. Như vậy, thương nhân muốn kinh doanh dịch vụ logistics phải đáp ứng được điều kiện là doanh nghiệp có đủ điều kiện kinh doanh theo pháp luật mà cụ thể tuân theo những quy định chung tại chương II, Luật doanh nghiệp năm 2005 về “Thành lập và đăng ký doanh nghiệp”. Để cụ thể hoá khoản 2, Điều 234, Luật thương mại 2005, Nghị định số 140/2007/NĐ-CP đã xác định các điều kiện kinh doanh dịch vụ này thông qua việc phân nhóm các dịch vụ logistics, trong đó có các điều kiện chung áp dụng cho tất cả các nhóm dịch vụ và có những điều kiện áp dụng cho từng nhóm dịch vụ.

2. Điều kiện chung kinh doanh dịch vụ logistics Thương nhân kinh doanh dịch vụ logistics phải là các doanh nghiệp có đăng ký kinh doanh hợp pháp theo pháp luật Việt Nam, tức là chỉ có các doanh nghiệp theo

quy định của Luật doanh nghiệp 2005 mới được phép kinh doanh dịch vụ này. Nghị định 140 hạn chế đối với thương nhân là hộ gia đình nhằm tránh những thành phần kinh tế nhỏ lẻ tham gia kinh doanh dịch vụ này.

Như vậy, thương nhân kinh doanh dịch vụ logistics chỉ có thể tồn tại dưới hình thức công ty cổ phần, công ty trách nhiệm hữu hạn, công ty hợp danh hoặc doanh nghiệp tư nhân. Và tồn tại dưới hình thức nào thì phải đáp ứng điều kiện của pháp luật về hình thức ấy. Ví dụ: Thương nhân kinh doanh dịch vụ logistics tồn tại dưới hình thức công ty cổ phần thì đầu tiên cũng phải là doanh nghiệp, trong đó vốn điều lệ được chia làm nhiều phần bằng nhau và cổ đông có thể là tổ chức, cá nhân, có số lượng cổ đông tối thiểu là ba, không hạn chế tối đa… Các doanh nghiệp (có thể là liên doanh, 100% vốn Nhà nước) phải được cấp Giấy chứng nhận đăng ký kinh doanh (hoặc Giấy phép đầu tư) tại cơ quan có thẩm quyền theo các quy định của pháp luật doanh nghiệp và đầu tư Việt Nam mới được phép kinh doanh dịch vụ logistics. Đối với thương nhân nước ngoài khi tham gia kinh doanh dịch vụ logistics tại Việt Nam, ngoài việc đáp ứng các điều kiện chung, còn phải đáp ứng các điều kiện cụ thể về góp vốn, tỉ lệ góp, hình thức tồn tại và các điều kiện khác. Đồng thời, phải tuân thủ các cam kết của Việt Nam về mở cửa thị trường kinh doanh dịch vụ logistics khi gia nhập WTO. 3. Các điều kiện áp dụng riêng đối với từng nhóm dịch vụ Nhóm các dịch vụ logistics chủ yếu (khoản 1, Điều 4, Nghị định 140): Để kinh doanh được nhóm dịch vị logistics chủ yếu đòi hỏi doanh nghiệp phải có đủ phương tiện, thiết bị, công cụ đảm bảo tiêu chuẩn an toàn, kĩ thuật và có đội ngũ nhân viên đáp ứng yêu cầu theo quy định tại khoản 2, Điều 5, Nghị định 140. Các phương tịên, thiết bị, công cụ ở đây là xe nâng hạ hàng hoá, dây chuyền, băng tải, phương tiện đóng gói mã hàng hoá, hệ thống đường ống, đèn chiếu sáng… đặc biệt là phải có đội ngũ nhân viên được đào tạo đáp ứng nhu cầu công việc, tức là phải đáp ứng các yêu

cầu về trình độ, năng lực, chuyên môn nghiệp vụ và kiến thức pháp luật trong nước cũng như pháp luật quốc tế.

Nhóm các dịch vụ logistics liên quan đến vận tải (khoản 2, Điều 4): Để kinh doanh được nhóm các dịch vụ liên quan đến vận tải đòi hỏi các doanh nghiệp phải tuân thủ các điều kiện về kinh doanh vận tải theo quy định của pháp luật Việt Nam. Như vậy, ngoài các quy định của Luật thương mại 2005, Nghị định 140 muốn các chủ thể kinh doanh dịch vụ logistics liên quan đến vận tải phải tuân thủ các văn bản pháp luật chuyên ngành. Tuy nhiên, việc dành riêng một điều luật để đề cập đến điều kiện kinh doanh đối với thương nhân kinh doanh dịch vụ logistics liên quan đến vận tải cho thấy Nghị định chưa bao quát được hết hoạt động dịch vụ logistics mà mới chỉ chuyên về lĩnh vực vận tải. Điều này xuất phát từ tính phức tạp của hoạt động dịch vụ logistics bao gồm nhiều loại hình, nhiều công đoạn mang tính kĩ thuật, điều này cũng có nghĩa vẫn còn nhiều hoạt động trong chuỗi dịch vụ logistics mà Nghị định chưa đề cập đến.

Nhóm các dịch vụ logistics liên quan khác (khoản 3, Điều 4): Ngoài việc đáp ứng các điều kiện chung, đối với thương nhân nước ngoài khi tham gia kinh doanh loại hình dịch vụ này sẽ phải đáp ứng các điều kiện tại khoản 2, Điều 7.

KẾT THÚC VẤN ĐỀ Có thể nói mặc dù pháp luật đã quy định cụ thể các điều kiện kinh doanh dịch vụ logistics tuy nhiên trên thực tế vẫn còn những hạn chế nhất định trong việc hiểu và áp dụng pháp luật. chính vì vậy, cần sớm có những hướng dẫn cụ thể và quy định nhằm hoàn thiện pháp luật trong lĩnh vực này.