Phát triển năng lực thực hành hóa học cho học sinh thông qua dạy học chương cacbon – silic

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƢỜNG ĐẠI HỌC GIÁO DỤC

ĐÀO HỒNG HẠNH

PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC THỰC HÀNH HÓA HỌC CHO HỌC SINH THÔNG QUA DẠY HỌC CHƢƠNG CACBON - SILIC HÓA HỌC LỚP 11 TRUNG HỌC PHỔ THÔNG

LUẬN VĂN THẠC SĨ SƢ PHẠM HÓA HỌC

HÀ NỘI - 2017

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƢỜNG ĐẠI HỌC GIÁO DỤC

ĐÀO HỒNG HẠNH

PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC THỰC HÀNH HÓA HỌC CHO HỌC SINH THÔNG QUA DẠY HỌC CHƢƠNG CACBON - SILIC HÓA HỌC LỚP 11 TRUNG HỌC PHỔ THÔNG

LUẬN VĂN THẠC SĨ SƢ PHẠM HÓA HỌC Chuyên ngành: LÝ LUẬN VÀ PHƢƠNG PHÁP DẠY HỌC (BỘ MÔN HÓA HỌC) Mã số: 60 14 01 11

Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: TS. Vũ Thị Thu Hoài

HÀ NỘI - 2017

LỜI CẢM ƠN Tôi xin gửi lời cảm ơn chân thành sâu sắc nhất đến TS. Vũ Thị Thu Hoài đã nhiệt tình hướng dẫn tôi trong suốt quá trình xây dựng thực hiện và hoàn thành luận văn này.

Tôi xin gửi lời cảm ơn đến các thầy, cô giáo, khoa Sư phạm của trường Đại học Giáo Dục – Đại học Quốc gia Hà Nội, Ban Giám Hiệu trường Đại học Giáo Dục – Đại học Quốc gia Hà Nội đã tạo điều kiện thuận lợi cho tôi trong suốt quá trình học tập và nghiên cứu, giúp tôi có cơ hội được nâng cao trình độ về lĩnh vực Hóa học.

Tôi xin được bày tỏ lòng cảm ơn tới các thầy giáo, cô giáo và các em học sinh trường THPT Tiền Phong và trường THPT Quang Minh thuộc huyện Mê Linh – thành phố Hà Nội đã tạo điều kiện tốt nhất cho tôi tiến hành thực nghiệm đề tài này.

Cuối cùng, tôi xin cảm ơn sự quan tâm và ủng hộ của gia đình, bạn bè, người thân đã động viên tinh thần lớn nhất để tôi theo đuổi và hoàn thành đề tài.

Mặc dù đã hết sức cố gắng, song luận văn không tránh khỏi những thiếu sót.

Kính mong sự chỉ dẫn, đóng góp ý kiến của các nhà khoa học, các thầy cô giáo, bạn bè, đồng nghiệp để luận văn được hoàn thiện.

Hà Nội, tháng

năm 2017

Tác giả

Đào Hồng Hạnh

i

DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT BTHH

Bài tập hóa học

CNTT

Công nghệ thông tin

CT

Chương trình

CTCT

Công thức cấu tạo

dd

Dung dịch

DHHH

Dạy học hóa học

ĐC

Đối chứng

GD

Giáo dục

GQVĐ

Giải quyết vấn đề

GV

Giáo viên

HS

Học sinh

KT

Kiểm tra

KTĐG

Kiểm tra đánh giá

NLTh.NHH

Năng lực thực nghiệm hóa học

PP

Phương pháp

PPDH

Phương pháp dạy học

PPGD

Phương pháp giáo dục

PTDH

Phương tiện dạy học

PTHH

Phương trình hóa học

PƯHH

Phản ứng hóa học

SGK

Sách giáo khoa

TCHH

Tính chất hóa học

TCVL

Tính chất vật lí

THCS

Trung học cơ sở

THPT

Trung học phổ thông

TN

Thí nghiệm

Th.N

Thực nghiệm

TNHH

Thí nghiệm hóa học

TNGV

Thí nghiệm giáo viên

TNHS

Thí nghiệm học sinh

Th.NSP

Thực nghiệm sư phạm

TNTH

Thí nghiệm thực hành

ii

iii

MỤC LỤC Lời cảm ơn ............................................................................................................................. i Danh mục chữ viết tắt .......................................................................................................... ii Mục lục................................................................................................................................. iii Danh mục bảng .................................................................................................................... vi Danh mục hình, sơ đồ ........................................................................................................ vii MỞ ĐẦU .............................................................................................................................. 1 CHƢƠNG 1. CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA VẤN ĐỀ PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC THỰC NGHIỆM HÓA HỌC CHO HỌC SINH TRUNG HỌC PHỔ THÔNG ..................................................................................................................... 5 1.1. Lịch sử vấn đề nghiên cứu ............................................................................................ 5 1.2. Năng lực và phát triển năng lực cho học sinh trung học phổ thông........................... 6 1.2.1. Khái niệm chung về năng lực .................................................................................... 6 1.2.2. Cấu trúc của năng lực................................................................................................. 7 1.2.3. Các năng lực chung cần hình thành và phát triển cho học sinh trong dạy học hóa học ......................................................................................................................................... 8 1.2.4. Các năng lực đặc thù môn học cần hình thành cho học sinh trung học phổ thông trong dạy học hóa học .......................................................................................................... 8 1.3. Phát triển năng lực thực nghiệm cho học sinh trong dạy học hóa học ở trường trung học phổ thông........................................................................................................................ 9 1.3.1. Khái niệm năng lực thực nghiệm hóa học ................................................................ 9 1.3.2. Cấu trúc của năng lực thực nghiệm hóa học ............................................................ 9 1.3.3. Biểu hiện của năng lực thực nghiệm hóa học .......................................................... 9 1.3.4. Biện pháp phát triển năng lực thực nghiệm hóa học.............................................. 10 1.3.5. Đánh giá sự phát triển năng lực thực nghiệm hóa học cho học sinh trung học phổ thông .................................................................................................................................... 10 1.4. Một số phương pháp dạy học và kĩ thuật dạy học tích cực phối hợp với sử dụng thí nghiệm hóa hoc để phát triển năng lực thực nghiệm cho học sinh ................................. 14 1.4.1. Phương pháp dạy học hợp tác ................................................................................. 14 1.4.2. Phương pháp dạy học giải quyết vấn đề ................................................................. 15 1.4.3. Phương pháp dạy học theo góc ............................................................................... 16 iii

1.4.4. Phương pháp sử dụng thí nghiệm hoá học theo hướng dạy học tích cực ............... 17 1.4.5. Bài tập hóa học phát triển năng lực thực nghiệm hóa học cho học sinh ................. 22 1.5. Thực trạng việc sử dụng thí nghiệm hóa học phát triển năng lực thực nghiệm cho học sinh trong dạy học hóa học ở một số trường THPT thuộc Hà Nội và tỉnh Bắc Ninh23 1.5.1. Mục đích và đối tượng điều tra ............................................................................... 23 1.5.2. Phương pháp và tiến hành điều tra .......................................................................... 24 1.5.3. Kết quả điều tra ........................................................................................................ 24 1.5.4. Đánh giá kết quả điều tra ......................................................................................... 24 Tiểu kết chương 1 ............................................................................................................... 29 CHƢƠNG 2. MỘT SỐ BIỆN PHÁP PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC THỰC NGHIỆM HÓA HỌC CHO HỌC SINH THÔNG QUA DẠY HỌC CHƢƠNG CACBON – SILIC HÓA HỌC LỚP 11 TRUNG HỌC PHỔ THÔNG ................. 30 2.1. Phân tích cấu trúc, nội dung chương Cacbon – Silic hóa học lớp 11 ở trường trung học phổ thông...................................................................................................................... 30 2.1.1. Đặc điểm vị trí chương Cacbon - Silic hóa học lớp 11 THPT .............................. 30 2.1.2. Mục tiêu chương Cacbon - Silic hóa học lớp 11 THPT ........................................ 30 2.1.3. Nội dung kiến thức chương Cacbon - Silic hóa học lớp 11 THPT ....................... 31 2.1.4. Những điểm cần chú ý về nội dung và phương pháp dạy học chương Cacbon Silic hóa học 11 THPT ....................................................................................................... 32 2.2. Tuyển chọn các nội dung thí nghiệm và xây dựng hệ thống thí nghiệm phát triển năng lực thực nghiệm cho học sinh trung học phổ thông ................................................ 34 2.2.1. Nguyên tắc lựa chọn, xây dựng hệ thống thí nghiệm phát triển năng lực thực nghiệm cho học sinh trung học phổ thông ........................................................................ 34 2.2.2. Quy trình xây dựng hệ thống thí nghiệm phát triển năng lực thực nghiệm hóa học cho học sinh trung học phổ thông...................................................................................... 35 2.2.3. Hệ thống thí nghiệm chương Cacbon – Silic Hóa học lớp 11 THPT ................... 36 2.3. Một số biện pháp sử dụng thí nghiệm hóa học để phát triển năng lực thực hành cho học sinh thông qua dạy học chương Cacbon - Silic Hóa học 11 ..................................... 50 2.3.1. Quy trình sử dụng hệ thống thí nghiệm phát triển năng lực thực hành hóa học cho học sinh trung học phổ thông............................................................................................. 50 2.3.2. Một số biện pháp phát triển năng lực thực nghiệm hóa học cho HS .................... 52 2.3.3. Thiết kế một số giáo án minh họa ........................................................................... 73 iv

2.4. Thiết kế bộ công cụ kiểm tra, đánh giá năng lực thực nghiệm hóa học .................. 86 2.4.1. Thiết bộ công cụ kiểm tra, đánh giá năng lực thực nghiệm hóa học ................... 86 2.4.2. Thiết kế đề kiểm tra.................................................................................................. 92 Tiểu kết chương 2 ............................................................................................................... 92 CHƢƠNG 3. THỰC NGHIỆM SƢ PHẠM ................................................................ 94 3.1. Mục đích thực nghiệm sư phạm ................................................................................. 94 3.2. Nhiệm vụ thực nghiệm sư phạm ................................................................................ 94 3.3. Nội dung thực nghiệm sư phạm ................................................................................. 94 3.3.1. Chọn đối tượng, địa bàn thực nghiệm sư phạm ..................................................... 94 3.3.2.Cách thức tiến hành thực nghiệm sư phạm ............................................................. 95 3.4. Tiến hành thực nghiệm sư phạm ................................................................................ 95 3.5. Kết quả thực nghiệm sư phạm .................................................................................... 96 3.5.1. Phương pháp xử lí kết quả thực nghiệm sư phạm.................................................. 96 3.5.2. Kết quả đánh giá sự phát triển năng lực thực nghiệm hóa học của giáo viên và tự đánh giá của học sinh ......................................................................................................... 98 3.5.3. Kết quả các bài kiểm tra .......................................................................................... 99 3.5.4. Xử lí kết quả thực nghiệm sư phạm ........................................................................ 99 3.6. Phân tích kết quả thực nghiệm sư phạm .................................................................. 104 Tiểu kết chương 3 ............................................................................................................. 105 KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ .............................................................................. 106 1. Kết luận ......................................................................................................................... 106 2. Khuyến nghị.................................................................................................................. 107 TÀI LIỆU THAM KHẢO............................................................................................. 108 PHỤ LỤC ........................................................................................................................ 110

v

DANH MỤC BẢNG Bảng 2.1. Hệ thống các thí nghiệm chương Cacbon – Silic Hóa học 11 THPT ............ 37 Bảng 2.2. Bảng kiểm quan sát đánh giá NL Th.NHH của HS trong DHHH dành cho GV và HS tự đánh giá ........................................................................................................ 86 Bảng 2.3. Bảng kiểm quan sát đánh giá NL Th.NHH của HS trong DHHH dành cho GV và HS tự đánh giá thông qua TN chứng minh tính khử của cacbon khi tác dụng với đồng (II) oxit ....................................................................................................................... 89 Bảng 3.1. Đối tượng và địa bàn thực nghiệm sư phạm.................................................... 94 Bảng 3.2. Bài dạy thực nghiệm sư phạm và bài kiểm tra đánh giá ................................. 95 Bảng 3.3. Kết quả đánh giá qua bảng kiểm quan sát năng lực thực nghiệm hóa học ... 98 Bảng 3.4. Kết quả các bài kiểm tra (KT) .......................................................................... 99 Bảng 3.5. Bảng tổng hợp kết quả các bài kiểm tra ......................................................... 100 Bảng 3.6. Bảng phân phối tần suất số % học sinh đạt điểm Xi ..................................... 100 Bảng 3.7. Bảng phân phối tần suất lũy tích số % học sinh đạt điểm Xi trở xuống ......... 100 Bảng 3.8. Bảng phân loại kết quả học tập của học sinh ................................................. 101 Bảng 3.9. Giá trị của các tham số đặc trưng ................................................................... 103

vi

DANH MỤC HÌNH, SƠ ĐỒ Hình 1.1. Biểu đồ tỉ lệ đánh giá việc phát triển NL Th.NHH cho HS ở trường THPT . 24 Hình 1.2. Biểu đồ tỉ lệ đánh giá NL Th.NHH cho HS ở trường THPT .......................... 24 Hình 1.3. Biểu đồ tỉ lệ lợi ích của việc phát triển NL Th.NHH cho HS ở trường THPT24 Hình 1.4. Biểu đồ tỉ lệ biểu hiện về NL Th.NHH cho HS ở trường THPT .................... 25 Hình 1.5. Biểu đồ tỉ lệ những khó khăn của việc phát triển NL Th.NHH cho HS ........ 25 Hình 1.6. Biểu đồ tỉ lệ giải pháp để hình thành phát triển NL Th.NHH cho HS ........... 25 Hình 1.7. Biểu đồ tỉ lệ biểu hiện những giờ học Hóa học có sử dụng TN...................... 26 Hình 1.8. Biểu đồ tỉ lệ mức độ quan trọng của NL Th.NHH trong những giờ học Hóa học ....................................................................................................................................... 26 Hình 1.9. Biểu đồ tỉ lệ mức độ HS tham gia khi tiến hành TN hóa học ......................... 26 Hình 1.10. Biểu đồ tỉ lệ mức độ thay đổi của HS sau khi tiến hành TNHH................... 27 Hình 1.11. Biểu đồ tỉ lệ HS được làm TNHH trong các gìờ học .................................... 27 Hình 1.12. Biểu đồ tỉ lệ HS thích các dạng bài tập Th.NHH theo định hướng phát triển NL Th.NHH ........................................................................................................................ 27 Hình 3.1. Đồ thị đường lũy tích bài kiểm tra số 1 .......................................................... 101 Hình 3.2. Đồ thị đường lũy tích bài kiểm tra số 2 .......................................................... 102 Hình 3.3. Đồ thị đường lũy tích bài kiểm tra số 3 .......................................................... 102 Hình 3.4. Biểu đồ phân loại kết quả học tập của học sinh (bài kiểm tra số 1) ............. 102 Hình 3.5. Biểu đồ phân loại kết quả học tập của học sinh (bài kiểm tra số 2) ............. 103 Hình 3.6. Biểu đồ phân loại kết quả học tập của học sinh (bài kiểm tra số 3) ............. 103 Hình 3.7.. Biểu đồ phân bố điểm bài kiểm tra lớp Th.N................................................ 103 Hình 3.8. Biểu đồ phân bố điểm bài kiểm tra lớp ĐC.................................................... 104

vii

MỞ ĐẦU 1. Lí do chọn đề tài Đổi mới căn bản và toàn diện nền giáo dục (GD) đã và đang được toàn xã hội quan tâm, đặc biệt trong giai đoạn hiện nay, khi mục tiêu hướng tới phát triển năng lực (NL) toàn diện cho học sinh (HS) thì việc đổi mới từ mục tiêu, nội dung, phương pháp dạy học (PPDH) và kiểm tra đánh giá (KTĐG) là vô cùng cần thiết.

Trong Nghị quyết Hội nghị Trung ương 8 khóa XI về đổi mới căn bản, toàn diện GD và đào tạo đã chỉ rõ : “Tiếp tục đổi mới mạnh mẽ và đồng bộ các yếu tố cơ bản của giáo dục, đào tạo theo hướng coi trọng phát triển phẩm chất, năng lực của người học”; “Tập trung phát triển trí tuệ, thể chất, hình thành phẩm chất, năng lực công dân, phát hiện và bồi dưỡng năng khiếu, định hướng nghề nghiệp cho học sinh. Nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện, chú trọng giáo dục lý tưởng, truyền thống, đạo đức, lối sống, ngoại ngữ, tin học, năng lực và kỹ năng thực hành, vận dụng kiến thức vào thực tiễn. Phát triển khả năng sáng tạo, tự học, khuyến khích học tập suốt đời”.

Trong điều kiện hiện nay, định hướng GD về nội dung đã không còn phù hợp với xu thế mà thay vào đó là định hướng việc hình thành cho HS các NL chung và NL đặc thù. Điều đó đã thôi thúc các nhà quản lí GD, giáo viên (GV)...nghiên cứu và tìm ra các phương pháp (PP), kĩ thuật dạy học tích cực nhằm phát huy vai trò tích cực, chủ động, sáng tạo, nâng cao nhận thức của HS, giúp HS vừa lĩnh hội được hệ thống tri thức khoa học phổ thông, vừa cập nhật được những tri thức khoa học mới, hiện đại để khi bước vào đời không bị bỡ ngỡ trước sự phát triển mạnh mẽ của khoa học kĩ thuật.

Hóa học - là một bộ môn khoa học vừa lí thuyết, vừa thực nghiệm (Th.N) gắn liền với các hiện tượng trong cuộc sống và thực tiễn nên việc chú trọng đến nội dung thực hành trong dạy học hóa học (DHHH) không những tạo điều kiện thuận lợi cho HS lĩnh hội hệ thống tri thức, rèn luyện kĩ năng thực hành, phát triển tư duy, mà còn giúp HS hình thành thế giới quan khoa học đúng đắn. Mặt khác, hướng nghiên cứu, khai thác thí nghiệm (TN) để vận dụng vào các bài học cụ thể cũng chưa có nhiều và chưa hoàn thiện, chưa chú trọng vấn đề phát triển năng lực thực hành hóa học (NL Th.NHH) cho HS thông qua quá trình DHHH ở trường phổ thông.

Từ các lí do trên chúng tôi xin chọn đề tài : "Phát triển năng lực thực hành hóa học cho học sinh thông qua dạy học chương Cacbon – Silic Hóa học 11 trung học phổ thông" với mong muốn góp phần giúp cho quá trình dạy và học Hóa 1

học ở trường phổ thông ngày một có hiệu quả hơn, đào tạo con người đúng với phương châm của Đảng và nhà nước: "lí luận gắn với thực tế, học đi đôi với hành".

2. Mục đích nghiên cứu Nghiên cứu, lựa chọn, xây dựng và sử dụng hệ thống thí nghiệm hóa học (TNHH) chương Cacbon - Silic hóa học 11 theo hướng dạy học tích cực định hướng phát triển NL Th.NHH cho HS góp phần nâng cao chất lượng DHHH ở trường phổ thông.

3. Nhiệm vụ nghiên cứu Để thực hiện mục đích trên, nhiệm vụ nghiên cứu được đề ra như sau: - Tổng quan cơ sở lý luận PPDH và kĩ thuật dạy học tích cực trong quá trình DHHH ở trường THPT. - Điều tra thực trạng việc sử dụng PPDH tích cực và TNHH phát triển NL Th.NHH cho HS trong DHHH ở một số trường THPT thuộc tỉnh Bắc Ninh và thành phố Hà Nội.

- Phân tích cấu trúc, nội dung chương trình hóa học THPT, chú trọng vào chương Cacbon - Silic hóa học lớp 11.

- Nghiên cứu, lựa chọn, xây dựng và sử dụng TNHH chương Cacbon - Silic hóa học 11 nhằm phát triển NL Th.NHH cho HS trong DHHH. - Thiết kế công cụ đánh giá sự phát triển NL Th.NHH cho HS và một số kế hoạch bài dạy cụ thể.

- Thực nghiệm sư phạm (Th.NSP) để đánh giá chất lượng, hiệu quả và tính khả thi của việc xây dựng và sử dụng hệ thống TNHH chương Cacbon - Silic hóa học 11 nhằm phát triển NL Th.NHH cho HS THPT. 4. Khách thể và đối tƣợng nghiên cứu 4.1. Khách thể nghiên cứu Quá trình DHHH ở trường THPT. 4.2. Đối tượng nghiên cứu Hệ thống TNHH chương Cacbon - Silic hóa học 11 và một số biện pháp sử dụng để phát triển NLTHHH cho HS. 5. Giả thuyết khoa học Nếu GV khai thác và sử dụng các TNHH kết hợp với các PPDH tích cực ở các dạng bài khác nhau theo định hướng phát triển NL thì sẽ nâng cao chất lượng sử dụng TN, phát triển NL Th.NHH cho HS, góp phần nâng cao chất lượng DHHH ở trường phổ thông.

6. Phƣơng pháp nghiên cứu 2

Trong quá trình thực hiện đề tài sử dụng phối hợp các nhóm PP nghiên cứu sau: 6.1. Nhóm các phương pháp nghiên cứu lí luận Phân tích, tổng hợp các tài liệu về lí luận dạy học, tâm lý học, GD học có liên quan đến PPDH tích cực đặc biệt có gắn với thực hành TNHH nhằm phát triển NLTHHH cho HS THPT. 6.2. Nhóm các phương pháp nghiên cứu thực tiễn - Kết hợp giữa PP quan sát với PP phỏng vấn, hỏi ý kiến của chuyên gia, tham khảo ý kiến đóng góp của một số GV có kinh nghiệm liên quan đến đề tài nghiên cứu.

- PP Th.N để đánh giá tính khả thi và hiệu quả của đề tài.

6.3. Phương pháp xử lí thông tin Sử dụng PP thống kê toán học áp dụng trong nghiên cứu khoa học GD để xử lí, phân tích kết quả Th.NSP. 7. Phạm vi nghiên cứu - Giới hạn nghiên cứu: Nghiên cứu, tuyển chọn, sử dụng hệ thống TNHH chương Cacbon - Silic hóa học lớp 11 để phát triển NL Th.NHH cho HS. - Địa bàn nghiên cứu: + Tiến hành khảo sát tại 06 trường: 04 trường THPT thuộc tỉnh Bắc Ninh và 02 trường THPT thuộc huyện Mê Linh – thành phố Hà Nội. + Tiến hành Th.N tại 2 trường thuộc huyện Mê Linh – thành phố Hà Nội.

- Thời gian nghiên cứu: Trong năm học 2016 - 2017.

8. Những đóng góp mới của đề tài - Tổng quan và làm sáng tỏ cơ sở lí luận và thực tiễn về vấn đề đổi mới PPDH định hướng phát triển phát triển NL và phát triển NL Th.NHH cho HS trong DHHH ở trường THPT. - Lựa chọn, xây dựng hệ thống TNHH chương Cacbon - Silic định hướng phát triển NLTHHH cho HS THPT. - Xây dựng một số bài tập Th.N để phát triển NL Th.NHH cho HS trong DHHH. - Đề xuất một số biện pháp phát triển NL Th.NHH cho HS lớp 11 thông qua dạy học chương Cacbon - Silic.

- Thiết kế một số giáo án bài dạy và xây dựng bộ công cụ đánh giá NL Th.NHH cho HS (Bảng kiểm quan sát, phiếu đánh giá cá nhân và nhóm, đánh giá đồng đẳng, bài kiểm tra).

9. Cấu trúc của luận văn

3

Ngoài phần mở đầu, kết luận, khuyến nghị, tài liệu tham khảo, nội dung luận văn được trình bày trong 3 chương Chương 1. Cơ sở lí luận và thực tiễn của đề tài Chương 2. Một số biện pháp sử dụng hệ thống thí nghiệm hóa học chƣơng Cacbon - Silic Hóa học lớp 11 THPT nhằm phát triển năng lực thực nghiệm hóa học cho học sinh Chương 3. Thực nghiệm sƣ phạm

4

CHƢƠNG 1. CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA VẤN ĐỀ PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC THỰC NGHIỆM HÓA HỌC CHO HỌC SINH TRUNG HỌC PHỔ THÔNG 1.1. Lịch sử vấn đề nghiên cứu Định hướng đổi mới GD hiện nay coi trọng vấn đề phát triển NL cho HS ở tất cả các môn học, cấp học. Với đặc thù dạy học bộ môn Hóa học thì vấn đề phát triển NL Th.NHH đang là một hướng nghiên cứu được nhiều người quan tâm.

Chúng tôi xin giới thiệu các công trình có liên quan với hướng nghiên cứu đề tài - Lê Thanh Hà (2007), Phát triển tư duy và rèn luyện năng lực thực hành hóa học cho học sinh thông qua dạy học hóa học phần vô cơ lớp 11, Luận văn thạc sĩ khoa học giáo dục, trường Đại học Giáo Dục – Đại học Quốc Gia Hà Nội.

- Nguyễn Thị Bích Hiền (2015), “Rèn kĩ năng quan sát trong dạy học Hóa học nhằm phát triển tư duy cho học sinh”, Tạp chí Giáo dục (358) - Nguyễn Thị Bích Hiền (2016), “Sử dụng bài tập để rèn kĩ năng quan sát cho HS nhằm phát triển tư duy trong dạy học Hóa học”, Tạp chí Giáo dục (376).

- Lý Huy Hùng, Cao Cự Giác (2016), “Thực trạng phát triển năng lực thực hành thí nghiệm hóa học cho sinh viên sư phạm Hóa ở trường đại học”, Tạp Chí Giáo dục (378).

- Phạm Văn Hoan, Hoàng Đình Xuân (2016), “Phát triển cho học sinh trung học phổ thông năng lực vận dụng kiến thức và giải quyết vấn đề thông qua việc sử dụng thí nghiệm hóa học hữu cơ”, Tạp chí Giáo dục (393).

- Mai Thị Hương (2008), Phát triển tư duy của học sinh qua hệ thống bài tập thí nghiệm hóa học, Luận văn thạc sĩ khoa học giáo dục, trường Đại học Giáo Dục – Đại học Quốc Gia Hà Nội.

Nguyễn Thị Lan Phương (2013), Tuyển chọn và xây dựng hệ thống bài tập trắc nghiệm phần vô cơ nhằm phát triển năng lực thực hành hóa học cho học sinh trung học phổ thông, Luận văn thạc sĩ khoa học giáo dục, trường Đại học Giáo Dục – Đại học Quốc Gia Hà Nội.

- Nguyễn Thị Trúc Phương (2010), Sử dụng thí nghiệm hóa học để tổ chức hoạt động học tập tích cực cho học sinh lớp 11 trung học phổ thông, Luận văn thạc sĩ khoa học giáo dục, trường Đại học Sư Phạm Thành Phố Hồ Chí Minh.

- Vũ Hồng Nam (2016), “Sử dụng thí nghiệm biểu diễn trong dạy học Hóa học ở trường phổ thông”, Tạp chí Giáo dục (380).

5

- Nguyễn Thị Phương Thu (2007), Xây dựng hệ thống bài tập trắc nghiệm nhằm phát triển năng lực thực hành hóa học cho học sinh, Luận văn thạc sĩ khoa học giáo dục, trường Đại học Giáo Dục – Đại học Quốc Gia Hà Nội.

- Lê Thị Thúy (2007), Phương pháp dạy học qua thí nghiệm trong dạy học hóa học trung học phổ thông chương Oxi - Lưu huỳnh Hóa học lớp 10 nâng cao, Luận văn thạc sĩ khoa học giáo dục, trường Đại học Giáo Dục – Đại học Quốc Gia Hà Nội.

- Ngô Quốc Triệu (2012), Nâng cao chất lượng sử dụng thí nghiệm trong dạy học hóa học phần vô cơ lớp 11 chương trình cơ bản trung học phổ thông, Luận văn thạc sĩ khoa học giáo dục, trường Đại học Giáo Dục – Đại học Quốc Gia Hà Nội .

- Lê Thị Tươi (2016), Phát triển năng lực thực hành hóa học cho học sinh thông qua dạy học chương Nitơ – Photpho Hóa học lớp 11 trung học phổ thông, Luận văn thạc sĩ khoa học giáo dục, trường Đại học Giáo Dục – Đại học Quốc Gia Hà Nội.

Thông qua việc tìm hiểu các đề tài có hướng nghiên cứu gần với hướng nghiên cứu của đề tài, chúng tôi nhận thấy các đề tài này chủ yếu nghiên cứu về các vấn đề đổi mới PPDH và nâng cao hiệu quả sử dụng TN trong DHHH ở trường phổ thông bao gồm các vấn đề: hệ thống các TN cần sử dụng trong chương trình hóa học trung học phổ thông (THPT), hoàn thiện kĩ thuật và PP tiến hành TN; sử dụng TN để khắc sâu kiến thức, rèn luyện kĩ năng chứ chưa đi sâu vào PP sử dụng TNHH phát triển NLTHHH cho HS trong DHHH. 1.2. Năng lực và phát triển năng lực cho học sinh trung học phổ thông 1.2.1. Khái niệm chung về năng lực NL được định nghĩa theo nhiều cách khác nhau.

Theo dự thảo chương trình GD phổ thông tổng thể (7/2017): “Năng lực là thuộc tính cá nhân được hình thành, phát triển nhờ tố chất sẵn có và quá trình học tập, rèn luyện, cho phép con người huy động tổng hợp các kiến thức, kỹ năng và các thuộc tính cá nhân khác như hứng thú, niềm tin, ý chí... thực hiện thành công một loại hoạt động nhất định, đạt kết quả mong muốn trong những điều kiện cụ thể”. [1] Theo từ điển giáo khoa tiếng việt: "Năng lực là khả năng làm tốt công việc, nhờ có phẩm chất đạo đức và trình độ chuyên môn". [30] Theo F.E. Weinert (2001) định nghĩa: "Năng lực là khả năng và kĩ xảo học được hoặc sẵn có của cá thể nhằm giải quyết các tình huống xác định, cũng như sự

6

sẵn sàng về động cơ, xã hội và khả năng vận dụng các cách GQVĐ một cách có trách nhiệm và hiệu quả trong những tình huống linh họat". [31] 1.2.2. Cấu trúc của năng lực [4] Để hình thành và phát triển NL cần xác định các thành phần và cấu trúc của chúng. Trong thực tế có nhiều loại NL khác nhau. Việc mô tả cấu trúc và đặc điểm của các thành phần NL cũng khác nhau. Cấu trúc chung của NL hành động được mô tả là sự kết hợp của bốn NL thành phần: NL chuyên môn, NL phương pháp, NL xã hội, NL cá thể.

NL chuyên môn (Professional competency): Khả năng thực hiện các nhiệm vụ chuyên môn cũng như khả năng đánh giá kết quả chuyên môn một cách độc lập, có PP và chính xác về mặt chuyên môn.

NL phương pháp (Methodical competency): Là khả năng hành động có kế hoạch, định hướng mục đích trong việc giải quyết các nhiệm vụ và vấn đề.

NL xã hội (Social competency): là khả năng đạt được mục đích trong những tình huống xã hội, trong những nhiệm vụ khác nhau và sự phối hợp chặt chẽ với những thành viên khác.

NL cá thể (Induvidual competency): Khả năng xác định, suy nghĩ và đánh giá được những cơ hội phát triển, giới hạn của mình, phát triển được năng khiếu cá nhân, xây dựng kế hoạch cho cuộc sống.

Mô hình bốn thành phần NL trên phù hợp với bốn trụ cột GD theo UNESCO Các thành phần năng lực

Các trụ cột giáo dục của UNESCO

Năng lực chuyên môn

Học để biết

Năng lực phương pháp

Học để làm

Năng lực xã hội

Học để cùng chung sống

Năng lực cá thể

Học để tự khẳng định

Như vậy, cấu trúc của khái niệm NL luôn có mối quan hệ chặt chẽ và không thể tách rời nhau. GD định hướng phát triển NL không chỉ nhằm mục tiêu phát triển NL chuyên môn mà còn phát triển NL PP, NL xã hội và NL cá thể.

7

1.2.3. Các năng lực chung cần hình thành và phát triển cho học sinh trong dạy học hóa học [2] Với quan điểm dạy học định hướng NL hiện nay thì HS sẽ được hình thành và phát triển nhiều NL chung cần thông qua DHHH. NL chung là những NL cơ bản, thiết yếu hoặc cốt lõi…làm nền tảng cho mọi hoạt động của con người trong cuộc sống và lao động nghề nghiệp như: NL nhân thức, NL ngôn ngữ tính toán, NL hợp tác...NL chung của HS trong dạy học phổ thông có thể chia thành các nhóm NL sau: Nhóm NL làm chủ và phát triển bản thân: NL tự học; NL giải quyết vấn đề; NL tư duy; NL tự quản lý.

Nhóm NL về quan hệ xã hội: NL giao tiếp; NL hợp tác.

Nhóm NL công cụ: NL sử dụng CNTT và truyền thông; NL sử dụng ngôn ngữ; NL tính toán.

1.2.4. Các năng lực đặc thù môn học cần hình thành cho học sinh trung học phổ thông trong dạy học hóa học [2] NL đặc thù: là khả năng thực hiện các nhiệm vụ chuyên môn cũng như khả năng đánh giá kết quả chuyên môn một cách độc lập, có PP và chính xác về mặt chuyên môn. NL đặc thù (còn gọi là NL cốt lõi) là khả năng vận dụng kiến thức, kỹ năng, kinh nghiệm của bản thân một cách chủ động nhằm thực hiện những nhiệm vụ chuyên môn có ý nghĩa trong môi trường hoặc tình huống cụ thể, đáp ứng được yêu cầu hạn hẹp của một hoạt động như: Toán học, âm nhạc, hóa học... Có rất nhiều NL cốt lõi chuyên biệt cần hình thành cho HS qua qúa trình DHHH ở trường THPT bao gồm: + NL sử dụng ngôn ngữ hóa học: NL sử dụng biểu tượng hóa học; NL sử dụng thuật ngữ hóa học; NL sử dụng danh pháp hóa học. + NL thực hành hóa học: NL tiến hành TN, sử dụng TN an toàn. NL quan sát, mô tả, giải thích các hiện tượng TN và rút ra một số kết luận. NL xử lí thông tin liên quan đến TN. + NL tính toán: Tính toán theo khối lượng chất tham gia và tạo thành sau phản ứng. Tính toán theo mol chất tham gia và tạo thành sau phản ứng. Tìm ra được mối quan hệ và thiết lập được mối quan hệ giữa kiến thức hóa học với các phép toán học. Vận dụng các thuật toán để tính toán trong các bài toán hóa học. + NL GQVĐ thông qua DHHH: Phân tích được tình huống trong học tập môn hóa học; phát hiện và nêu được tình huống có vấn đề trong học tập môn hóa học.

Xác định được và biết tìm hiểu các thông tin liên quan đến vấn đề phát hiện trong các chủ đề hóa học. Đề xuất được giải pháp GQVĐ đã phát hiện. Thực hiện giải 8

pháp giải quyết một số vấn đề và nhận ra sự phù hợp hay không phù hợp của giải pháp thự hiện đó. Đưa ra kết luận chính xác và ngắn gọn nhất. + NL vận dụng kiến thức hóa học vào cuộc sống: NL hệ thống hóa kiến thức.

NL phân tích tổng hợp các kiến thức hóa học vận dụng vào cuộc sống thực tiễn. NL phát hiện các nội dung kiến thức hóa học được ứng dụng trong các lĩnh vực khác nhau. NL phát hiện các vấn đề trong thực tiễn và vận dụng kiến thức hóa học để giải thích. NL độc lập sáng tạo.

1.3. Phát triển năng lực thực nghiệm cho học sinh trong dạy học hóa học ở trƣờng trung học phổ thông 1.3.1. Khái niệm năng lực thực nghiệm hóa học [18] NL Th.NHH là một trong những NL cơ bản trong DHHH, gồm các NL thành phần: Tiến hành TN, sử dụng TN an toàn, quan sát, mô tả, giải thích hiện tượng TN và rút ra kết luận, xử lí thông tin liên qun đến TN. 1.3.2. Cấu trúc của năng lực thực nghiệm hóa học [4] NL Th.NHH bao gồm các thành tố sau: * NL tiến hành TN, sử dụng TN an toàn + Hiểu và thực hiện đúng nội quy an toàn phòng TN. + Nhận dạng và lựa chọn được hóa chất để làm TN. + Hiểu được cấu tạo và tác dụng của các dụng cụ và hóa chất cần thiết. + Lựa chọn các dụng cụ và hóa chất cần thiết chuẩn bị cho các TN. + Lắp các bộ dụng cụ cần thiết cho từng TN, hiểu được tác dụng của từng TN, biết phân tích sự đúng sai trong từng TN. + Tiến hành độc lập một số TN đơn giản + Tiến hành có sự hỗ trợ của GV một số TNHH phức tạp. * NL quan sát, mô tả, giải thích các hiện tựơng TN và rút ra một số kết luận: Biết cách quan sát, nhận ra được các hiện tượng TN. Mô tả chính xác các hiện tượng TN. * Năng lực xử lí thông tin liên quan đến TN: Giải thích một cách khoa học các hiện tượng TN đã xảy ra, viết được các PTHH của các phản ứng hóa học (PƯHH) xảy ra trong các TN và rút ra những kết luận cần thiết.

1.3.3. Biểu hiện của năng lực thực nghiệm hóa học [18] Để hình thành và phát triển NL Th.NHH cho HS cần nắm được các biểu hiện của NL Th.NHH. NL Th.NHH bao gồm các biểu hiện sau: + Nêu và thực hiện đúng nội quy an toàn phòng TN. + Nhận dạng và lựa chọn được hóa chất để làm TNHH. 9

+ Trình bày được tác dụng và cấu tạo của các dụng cụ và hóa chất cần thiết. + Lựa chọn các bộ dụng cụ và hóa chất cần thiết cho TN, nêu được tác dụng, phân tích sự đúng sai trong từng TN. + Tiến hành độc lập một số TN đơn giản. + Tiến hành có sự hỗ trợ của GV một số TNHH phức tạp. + Trình bày cách quan sát, nhận ra được các hiện tượng TN. + Mô tả chính xác các hiện tượng TN. + Giải thích một cách khoa học các hiện tượng TN đã xảy ra. + Viết được các PTHH và rút ra những kết luận cần thiết. + Đề xuất và thực hiện thành công các TN thay thế 1.3.4. Biện pháp phát triển năng lực thực nghiệm hóa học Để hình thành và phát triển các NL cho HS – cụ thể là NL Th.NHH thì một trong những biện pháp quan trọng của GV là sử dụng hiệu quả các PPDH tích cực (PPDH theo góc, PPDH hợp tác, PPDH GQVĐ...) kết hợp TNHH trong các bài thực hành, các bài lí thuyết, các dạng bài nghiên cứu tài liệu mới, ôn tập và KTĐG. 1.3.5. Đánh giá sự phát triển năng lực thực nghiệm hóa học cho học sinh trung học phổ thông 1.3.5.1. Nguyên tắc kiểm tra, đánh giá sự phát triển năng lực thực nghiệm hóa học cho học sinh trung học phổ thông [4] a. Phải đánh giá được các NL khác nhau của học sinh + Mỗi cá nhân để thành công trong học tập, thành đạt trong cuộc sống cần phải sở hữu nhiều loại NL khác nhau. Nên GV phải sử dụng nhiều loại hình, công cụ khác nhau nhằm KTĐG được các loại NL khác nhau của người học, để kịp thời phản hồi, điều chỉnh hoạt động dạy học và GD. + NL của cá nhân thể hiện qua các hoạt động có thể quan sát và đo lường, đánh giá được. Mỗi kế hoạch KTĐG cụ thể phải thu thập được các chứng cứ cốt lõi về các kiến thức, kỹ năng, thái độ…được tích hợp trong những tình huống, ngữ cảnh thực tế. + NL thường tồn tại dưới hai hình thức: NL chung và NL đặc thù.

- NL chung là những NL cần thiết để cá nhân có thể tham gia hiệu quả trong nhiều hoạt động và các bối cảnh khác nhau của đời sống xã hội. NL chung cần thiết cho mọi người.

- NL đặc thù thường liên quan đến một số môn học cụ thể hoặc một lĩnh vực hoạt động có tính đặc thù; cần thiết ở một hoạt động cụ thể, đối với một số người hoặc cần thiết ở những bối cảnh nhất định. Các NL đặc thù không thể thay thế NL chung.

10

+ NL của mỗi cá nhân là một phổ từ NL bậc thấp như nhận biết họăc tìm kiếm thông tin tới NL bậc cao như khái quát hóa hoặc phản ánh. Do vậy, KTĐG phải bao quát được cả hai loại mức độ khác nhau của NL này. + NL và các thành tố của nó không bất biến mà được hình thành và biến đổi liên tục trong suốt cuộc sống của mỗi cá nhân. Mỗi kết quả KTĐG chỉ là một “lát cắt”, do vậy mà mỗi phán xét, quyết định về HS phải sử dụng nhiều nguồn thông tin từ các kết quả KTĐG. b. Đảm bảo tính khách quan Nguyên tắc khách quan được thực hiện trong quá trình KT và đánh giá nhằm đảm bảo sao cho kết quả thu thập được ít chịu ảnh hưởng từ những yếu tố chủ quan khác. Sau đây là một số yêu cầu khi thực hiện nguyên tắc khách quan: + Phối hợp một cách hợp lý các loại hình, công cụ đánh giá khác nhau nhằm hạn chế tối đa các hạn chế của mỗi loại hình, công cụ đánh giá. + Đảm bảo môi trường, cơ sở vật chất không ảnh hưởng đến việc thực hiện các bài tập đánh giá của HS. + Kiểm soát các yếu tố khác ngoài khả năng thực hiện bài tập đánh giá của HS có thể ảnh hưởng đến kết quả bài làm hay thực hiện hoạt động của HS. Các yếu tố khác đó có thể là trạng thái sức khỏe, tâm lý lúc làm bài hay thực hiện các hoạt động, ngôn ngữ diễn đạt trong bài KT, độ dài của bài KT, sự quen thuộc với bài KT, nhiệm vụ hay bài tập vừa sức, có tính thách thức để giúp mỗi em có thể tích cực vận dụng, phát triển kiến thức và NL đã học.

– Đề bài KT phải cho HS cơ hội để chứng tỏ khả năng áp dụng những kiến thức, NL HS đã học vào đời sống hằng ngày và GQVĐ.

– Đối với những bài KT nhằm thu thập thông tin để đánh giá xếp loại HS, GV cần phải đảm bảo rằng hình thức bài KT là không xa lạ đối với mọi HS. Mặt khác, ngôn ngữ và cách trình bày được sử dụng trong bài KT phải đơn giản, rõ ràng, phù hợp với trình độ của HS. Bài KT không chứa những hàm ý đánh đố HS. – Đối với các bài KT kiểu thực hành hay tự luận, thang đánh giá cần được xây dựng cẩn thận sao cho việc chấm điểm hay xếp loại cũng như ghi nhận xét kết quả phản ánh đúng khả năng làm bài của người học. c. Đảm bảo tính toàn diện Đảm bảo tính toàn diện cần được thực hiện trong quá trình đánh giá kết quả học tập của HS nhằm đảm bảo kết quả HS đạt được qua KT, phản ánh được mức độ đạt được về kiến thức, kỹ năng, thái độ trên bình diện lý thuyết cũng như thực hành, ứng dụng với các mức độ nhận thức khác nhau trong hoạt động học tập của họ.

11

Một số yêu cầu nhằm đảm bảo tính toàn diện trong đánh giá kết quả học tập của HS: + Mục tiêu đánh giá cần bao quát các kết quả học tập với những mức độ nhận thức từ đơn giản đến phức tạp và các mức độ phát triển kỹ năng. + Nội dung KTĐG cần bao quát được các trọng tâm của chương trình, chủ đề, bài học mà ta muốn đánh giá. + Công cụ đánh giá cần đa dạng. + Các bài tập hoặc hoạt động đánh giá không chỉ đánh giá kiến thức, kỹ năng môn học mà còn đánh giá các phẩm chất trí tuệ và tình cảm, những kỹ năng xã hội. d. Đảm bảo tính công khai Đánh giá phải là một tiến trình công khai. Do vậy, các tiêu chí và yêu cầu đánh giá các nhiệm vụ hay bài tập, bài thi cần được công bố đến HS trước khi họ thực hiện.

HS cần biết cách tiến hành các nhiệm vụ để đạt được tốt nhất các tiêu chí và yêu cầu đã định. Việc công khai các yêu cầu hoặc tiêu chí đánh giá tạo điều kiện cho HS có cơ sở để xem xét tính chính xác, tính thích hợp của các đánh giá của GV, tham gia đánh giá kết quả học tập của bạn học và của bản thân. Nhờ vậy, việc đảm bảo tính công khai sẽ góp phần làm cho hoạt động KTĐG trong nhà trường khách quan và công bằng hơn. e. Đảm bảo tính GD Đánh giá phải góp phần nâng cao việc học tập và khả năng tự học, tự GD của HS. HS có thể học từ những đánh giá của GV. Từ đó HS định ra cách tự điều chỉnh hành vi học tập về sau của bản thân. Muốn vậy, GV cần làm cho bài kiểm tra sau khi được chấm trở nên có ích đối với HS bằng cách ghi lên bài kiểm tra những ghi chú về: + Những gì mà HS làm được. + Những gì mà HS có thể làm được tốt hơn. + Những gì HS cần được hỗ trợ thêm. + Những gì HS cần tìm hiểu thêm.

Vậy nên, HS có thể nhìn vào kết quả để nhận thấy được sự tiến bộ của mình, những gì cần cố gắng hơn trong môn học, cũng như nhận thấy sự khẳng định của GV về khả năng của mình. g. Đảm bảo tính phát triển GD là quá trình giúp những cá nhân trong xã hội phát triển tiềm năng của mình để trở thành những người có ích. Trong dạy học, để giúp cho việc đánh giá kết quả học tập có tác dụng phát triển các NL của người học một cách bền vững, cần thực hiện các yêu cầu sau:

12

+ Công cụ đánh giá tạo điều kiện cho HS khai thác, vận dụng các kiến thức, kỹ năng liên môn và xuyên môn. + PP và công cụ đánh giá góp phần kích thích lối dạy phát huy tinh thần tự lực, chủ động và sáng tạo của HS trong học tập, chú trọng thực hành, rèn luyện và phát triển kỹ năng. + Đánh giá hướng đến việc duy trì sự phấn đấu và tiến bộ của người học cũng như góp phần phát triển động cơ học tập đúng đắn trong người học. + Qua những phán đoán, nhận xét về việc học của HS, người GV nhất thiết phải giúp các em nhận ra chiều hướng phát triển trong tương lai của bản thân, nhận ra tiềm năng của mình. Nhờ vậy, thúc đẩy các em phát triển lòng tự tin, hướng phấn đấu và hình thành NL tự đánh giá cho HS. 1.3.5.2. Các phương pháp đánh giá năng lực thực nghiệm hóa học của học sinh [4] a. Đánh giá thông qua quan sát Đánh giá thông qua quan sát trong giờ học là một hình thức đánh giá quan trọng nó giúp người dạy có cái nhìn tổng quan về thái độ, hành vi, sự phát triển của các kĩ năng học tập của người học suốt trong quá trình dạy học. Các quan sát có thể là: quan sát thái độ trong giờ học, quan sát tinh thần xây dựng bài, quan sát thái độ trong họat động nhóm, quan sát kĩ năng trình bày của HS, quan sát HS thực hiện các dự án trong lớp học. Muốn đánh giá HS thông qua quan sát GV cần thiết phải lập phiếu quan sát hoặc quan sát tự do và ghi chép lại bằng nhật kí dạy học.

GV có thể viết nhật kí giảng dạy theo từng ngày, theo từng lớp, ghi lại các hoạt động xảy ra trong mỗi tiết học, sau đó thông báo với HS những ghi chép sau mỗi giờ học và mục đích của việc ghi chép nhằm giúp HS có ý thức hơn trong các giờ học sau. b. Đánh giá thông qua vấn đáp, thảo luận nhóm GV có thể vấn đáp về nội dung bài cũ để KT việc học bài ở nhà hoặc có thể đặt những câu hỏi cho HS trả lời cá nhân hay hoạt động nhóm trong quá trình dạy bài mới nhằm đánh giá mức độ đạt được mục tiêu bài học hoặc đoán được những khó khăn mà người học mắc phải nhằm cải thiện quá trình dạy và người học cải thiện quá trình học. GV có thể sử dụng các kĩ thuật dạy học như kĩ thuật tia chớp, kĩ thuật công não để thu được nhiều thông tin phản hồi từ HS. c. Đánh giá thông qua bài kiểm tra Đánh giá thông qua bài KT là hình thức đánh giá hiện đang áp dụng phổ biến ở các trường phổ thông. Người dạy có thể đánh giá người học thông qua các bài KT 13

15 phút, 45 phút. Có thể sử dụng hình thức trắc nghiệm tự luận hoặc trắc nghiệm khách quan hoặc kết hợp cả hai để đánh giá. Khi đánh giá dựa vào các bài KT, người dạy không chỉ căn cứ vào nội dung khoa học mà còn phải đánh giá về cách trình bày, diễn đạt, bố cục. d. Học sinh tự đánh giá Là hình thức HS tự đánh giá kiến thức, kĩ năng và mục tiêu học tập của chính mình trước, trong hoặc sau các giờ học. HS có thể đánh giá kiến thức thông qua báo cáo, bài tập hoặc dự án mà GV yêu cầu. Sau đó HS tự đánh giá bài làm của mình thông qua bảng kiểm. Một bảng kiểm đơn giản có thể được thiết kế theo các cấp độ khác nhau phù hợp với NL của HS được thể hiện từ rất tốt, tốt, đạt yêu cầu, cần cố gắng thêm, chưa hài lòng. e. Đánh giá đồng đẳng để phát triển NL hợp tác GV hướng dẫn HS trong lớp tự đánh giá kết quả học tập của mình, đánh giá kết quả học tập của nhau trước và trong quá trình hoạt động nhóm dựa theo những tiêu chí được định sẵn từ đó phát triển NL hợp tác cho các em. g. Đánh giá dựa vào một số kĩ thuật thu nhận thông tin phản hồi khác + Sau khi dạy xong một bài hoặc một nội dung cụ thể, đề nghị HS trả lời vào giấy hai câu hỏi: Nội dung (kĩ năng) quan trọng nhất bạn đã học được là gì? Nội dung kiến thức nào bạn chưa hiểu trong bài? + Yêu cầu HS thiết kế lược đồ tư duy hoặc bản đồ khái niệm về nội dung bài học trước khi học hoặc sau khi học. + Yêu cầu HS tóm tắt các kiến thức vừa học bằng một số ít câu hỏi giới hạn. + Yêu cầu mỗi HS viết câu trả lời ngắn gọn cho câu hỏi: Kiến thức bạn vừa học được ứng dụng vào thực tiễn như thế nào? + Yêu cầu HS đặt câu hỏi về một nội dung trong kiến thức đã được học và đưa ra câu trả lời ngắn gọn cho nội dung đó.

1.4. M.4. cầuƣơng pháp d HS đặt câu hỏi về một nội dung trong kiến thức đã đƣợc học và đƣa ra câu trả lời ngắn gọn cho nội dung nghiệm cho học sinh 1.4.1. Phương pháp dạy học hợp tác [4] PPDH hợp tác (PP thảo luận nhóm): Là một PPDH mà HS được phân chia thành từng nhóm nhỏ riêng biệt, chịu trách nhiệm về một mục tiêu duy nhất, được thực hiện thông qua nhiệm vụ riêng biệt của từng người. Các hoạt động cá nhân riêng biệt được tổ chức lại, liên kết hữu cơ với nhau nhằm thực hiện một mục tiêu chung.

14

Qui trình thực hiện dạy học hợp tác bao gồm các bước sau: a. Làm việc chung cả lớp + GV giới thiệu chủ đề thảo luận nêu vấn đề, xác định nhiệm vụ nhận thức. + Tổ chức các nhóm, giao nhiệm vụ cho các nhóm, quy định thời gian và phân công vị trí làm việc cho các nhóm. + Hướng dẫn cách làm việc theo nhóm (nếu cần). b. Làm việc theo nhóm + Lập kế hoạch làm việc. + Thỏa thuận quy tắc làm việc. + Phân công trong nhóm, từng cá nhân làm việc độc lập. + Trao đổi ý kiến, thảo luận trong nhóm. + Cử đại diện trình bày kết quả làm việc của nhóm. c. Thảo luận, tổng kết trước toàn lớp + Đại diện từng nhóm trình bày kết quả thảo luận của nhóm. + Các nhóm khác quan sát, lắng nghe, chất vấn, bình luận và bổ sung ý kiến. + GV tổng kết và nhận xét, đặt vấn đề cho bài tiếp theo hoặc vấn đề tiếp theo.

1.4.2. Phương pháp dạy học giải quyết vấn đề PPDH GQVĐ là PPDH trong đó GV tạo ra những tình huống có vấn đề, điều khiển HS phát hiện vấn đề, hoạt động tự giác, tích cực, chủ động, sáng tạo để giải quyết vấn đề và thông qua đó chiếm lĩnh tri thức, rèn luyện kĩ năng và đạt được những mục đích học tập khác. Đặc trưng cơ bản của dạy học GQVĐ là "tình huống gợi vấn đề".

Tình huống có vấn đề (tình huống gợi vấn đề) là một tình huống gợi ra cho HS những khó khăn về lí luận hay thực hành mà họ thấy cần có khả năng vượt qua, nhưng không phải ngay tức khắc bằng một thuật giải, mà phải trải qua quá trình tích cực suy nghĩ, hoạt động để biến đổi đối tượng hoạt động hoặc điều chỉnh kiến thức sẵn có.

Qui trình thực hiện dạy học hợp tác bao gồm các bước sau: a. Phát hiện hoặc thâm nhập vấn đề + Phát hiện vấn đề từ một tình huống gợi vấn đề + Giải thích và chính xác hóa tình huống để hiểu đúng vấn đề được đặt ra. + Phát biểu vấn đề và đặt mục tiêu GQVĐ đó. b. Tìm giải pháp + Phân tích vấn đề.

15

+ Đề xuất và thực hiện hướng giải quyết. + Hình thành giải pháp. + Giải pháp đúng. + Kết thúc. c. Trình bày giải pháp d. Nghiên cứu sâu giải pháp + Tìm hiểu những khả năng ứng dụng kết quả + Đề xuất những vấn đề mới có liên quan nhờ xét tương tự, khái quát hóa, lật ngược vấn đề...và giải quyết nếu có thể.

1.4.3. Phương pháp dạy học theo góc [4] Dạy học theo góc là một PPDH trong đó HS thực hiện các nhiệm vụ học tập khác nhau tại các vị trí cụ thể trong không gian lớp học nhưng cùng hướng tới chiếm lĩnh một nội dung học tập theo các phong cách học khác nhau và sử dụng các phương tiện, đồ dùng học tập khác nhau.

Qui trình thực hiện dạy học theo góc bao gồm các bước sau: a. Chọn nội dung, không gian lớp học phù hợp + Nội dung: Chọn nội dung bài học phù hợp theo các phong cách học khác nhau hoặc theo các hình thức hoạt động khác nhau. + Địa điểm: Không gian phải phù hợp với số HS để có thể dễ dàng bố trí bàn ghế, đồ dùng học tập trong các góc và các hoạt động của HS tại các góc. b. Thiết kế kế hoạch bài học + Mục tiêu bài học: Ngoài mục tiêu cần đạt của bài học theo chuẩn kiến thức, kĩ năng còn mục tiêu về kĩ năng làm việc độc lập, khả năng làm việc chủ động của HS khi thực hiện học theo góc. + Các PP dạy chủ yếu: PP học theo góc cần phối hợp thêm một số PP khác như: PP TN, học tập hợp tác theo nhóm, PP trực quan. + Chuẩn bị: Thiết bị, phương tiện và đồ dùng, xác định nhiệm vụ cụ thể và kết quả cần đạt được ở mỗi góc tạo điều kiện để HS tiến hành các hoạt động nhằm đạt mục tiêu dạy học. + Xác định tên mỗi góc và nhiệm vụ phù hợp, qui định thời gian tối đa dành cho HS ở mỗi góc. Xác định những thiết bị, đồ dùng, phương tiện cần thiết cho HS hoạt động. + Hướng dẫn HS chọn góc theo sở thích và luân chuyển qua các góc. c. Thiết kế hoạt động đánh giá và củng cố nội dung bài học.

16

Vào cuối giờ học sau khi HS đã được học luân chuyển qua đủ các góc, GV tổ chức cho HS báo cáo kết quả học tập ở mỗi góc. Trên cơ sở ý kiến của HS, GV nhận xét đánh giá, chốt lại vấn đề trọng tâm.

1.4.4. Phương pháp sử dụng thí nghiệm hoá học theo hướng dạy học tích cực 1.4.4.1. Vai trò của TNHH trong dạy học hoá học [9] Sử dụng TNHH có ý nghĩa to lớn trong DHHH. PP sử dụng TNHH là một trong những PP dạy học tích cực. Nó giữ vai trò căn bản trong DHHH là vì: + TNHH giúp cho HS phát triển NL nhận thức một cách toàn diện từ cảm giác đến hiện tượng tư duy. + TNHH giúp HS dễ hiểu bài và hiểu sâu sắc, làm cho HS sáng tỏ mối liên hệ phát sinh giữa các sự vật, giải thích được bản chất của các quá trình xảy ra trong tự nhiên, trong sản xuất và trong đời sống. + TNHH được coi là chiếc cầu nối giữa lý thuyết và thực tiễn, giữa học và hành trong quá trình dạy – học môn Hóa học. + TNHH giúp HS bước đầu làm quen với những tính chất, mối liên hệ và quan hệ có quy luật giữa các đối tượng được nghiên cứu, làm cơ sở để nắm các quy luật và biết cách khai thác chúng. + TNHH giúp nâng cao lòng tin của HS vào khoa học và phát triển tư duy của HS. TNHH là tiêu chuẩn đánh giá tính chân thực của kiến thức, hỗ trợ đắc lực cho tư duy sáng tạo. Nó là phương tiện duy nhất giúp hình thành ở HS kĩ năng, kĩ xảo, thực hành và tư duy kĩ thuật. + TNHH do GV làm sẽ là khuôn mẫu về thao tác cho trò học tập và bắt chước.

Do đó có thể nói TNHH do GV trình bày sẽ giúp cho việc hình thành những kĩ năng TN đầu tiên ở HS một cách chính xác. + TNHH có thể được sử dụng trong tất cả các khâu của quá trình dạy học. Ví dụ: trong nghiên cứu tài liệu mới, trong khâu hoàn thiện kiến thức, kĩ năng.

Như vậy, TNHH là dạng phương tiện trực quan chủ yếu trong quá trình DHHH. 1.4.4.2. Phân loại thí nghiệm trong dạy học hoá học [9] Trong trường phổ thông hiện nay sử dụng các hình thức TN sau: + TN biểu diễn của GV: là TNHH do GV tự tay làm để trình bày trước HS. + TN HS: là TNHH do HS tự làm dưới các dạng sau - TN đồng loạt của HS khi học bài mới ở trên lớp: để nghiên cứu sâu một vài nội dung của bài học. TNHH được làm với tất cả các HS trong lớp hoặc theo nhóm hoặc chỉ một vài HS do GV chỉ định, điều này tuỳ thuộc vào điều kiện cơ sở vật chất và nội dung bài học.

17

- TN thực hành ở phòng TN: nhằm củng cố kiến thức, rèn luyện kĩ năng, kĩ xảo, thường được tổ chức sau một số bài hoặc cuối học kì.

- TN ngoại khoá: như TN vui trong các buổi học ngoại khóa về hoá học.

- TN ở nhà: là một hình thức TN đơn giản, có thể dài ngày mà GV giao cho HS tự làm ở nhà.

1.4.4.3. Nguyên tắc sử dụng thí nghiệm định hướng phát triển năng lực thực nghiệm cho học sinh trong dạy học hóa học [9] a. Nguyên tắc TN biểu diễn của GV * Đảm bảo an toàn cho GV và HS + GV nhất thiết phải tuân theo tất cả những qui định về bảo hiểm an toàn trong phòng thực hành TN. + GV phải giữ hoá chất, dụng cụ TN sạch sẽ theo đúng nơi quy định. + GV cần nắm vững kĩ thuật, thành thạo kĩ năng làm TN. Mặt khác, GV cần nắm vững nguyên nhân của những hiện tượng TN không may có thể xảy ra họăc những TNHH không thành công để từ đó đưa ra được những lưu ý cần thiết cho HS trước khi làm TN góp phần làm cho TN an toàn, thành công . + GV không được cường điệu hóa sự nguy hiểm của các TNHH và tính độc của các hoá chất làm cho HS sợ hãi. * Đảm bảo thành công của TN hóa học Muốn TNHH có kết quả tốt, GV phải nắm vững kĩ thuật TN, phải tuân theo đầy đủ và chính xác chuẩn về kĩ thuật khi lắp dụng cụ và khi tiến hành TN, có kĩ năng thành thạo. Do đó người GV ngoài việc đọc sách, học hỏi ở đồng nghiệp, phải làm TN nhiều lần, rút kinh nghiệm, có cải tiến sáng tạo.

GV phải chuẩn bị TNHH chu đáo, làm thử nhiều lần trước khi biểu diễn trên lớp. Để đảm bảo TN được thành công GV cần lưu ý những điểm sau: + Lượng hoá chất, nồng độ, nhiệt độ là những yếu tố quyết định khi làm TNHH. + Phải kiểm tra số lượng và chất lượng của các hoá chất, dụng cụ. * TN phải rõ, HS phải được quan sát đầy đủ GV không được che lấp TN, kích thước dụng cụ và lượng hoá chất phải đủ lớn, bàn để biểu diễn TN cao vừa phải, bố trí thiết bị, ánh sáng, phông nền thích hợp để cả lớp quan sát được rõ hiện tượng xảy ra của TN. * TN phải đơn giản, dụng cụ TN gọn gàng mĩ thuật, đồng thời phải đảm bảo tính khoa học. + Những TNHH quá phức tạp có thể biểu diễn vào giờ thực hành.

18

- GV nên chú trọng hơn công tác nghiên cứu và phát huy sáng kiến cải tiến dụng cụ TN cho đơn giản, dùng hoá chất dễ kiếm và rẻ tiền lại phù hợp để thay thế cho hóa chất đắt tiền nhưng cũng phải đảm bảo được tính mĩ thuật của các dụng cụ TN và đảm bảo tính khoa học. * Số lượng TN hóa học trong một bài là vừa phải, hợp lí - GV cần tính toán hợp lí số lượng TN cần biểu diễn trong một bài lên lớp và thời gian dành cho mỗi TN. - GV không nên kéo dài thời gian làm TN trong một tiết học mà cần phải chọn một số TN liên quan đến kiến thức trọng tâm bài học không nhất thiết phải làm toàn bộ TN có trong bài . * TN phải kết hợp chặt chẽ với bài giảng - Nội dung TN phải phù hợp với chủ đề bài học, giúp HS nắm vững bản chất của vấn đề và tạo thành một thể thống nhất với nội dung bài học.

- GV phải đặt vấn đề rõ ràng, giải thích mục đích của TN và vai trò của từng dụng cụ.

- GV cần hình thành và phát triển cho HS NLTHHH như: quan sát các hiện tượng xảy ra trong TN, giải thích hiện tượng và rút ra những kết luận khoa học hướng vào những điểm cơ bản nhất của bài học. b. Nguyên tắc TN thực hành của học sinh * Chuẩn bị tốt cho giờ thực hành - GV tổ chức cho HS nghiên cứu trước bản hướng dẫn làm TNTH theo nội dung của SGK. - GV phải làm trước các TN để hướng dẫn HS viết bản tường trình cụ thể, chính xác, phù hợp với thực tế, điều kiện thiết bị của phòng TN. - Tất cả hoá chất, dụng cụ cần dùng phải được xếp đặt trước trên bàn để HS không phải tìm kiếm trong quá trình làm TN. - HS phải chuẩn bị trước ở nhà.

- Phải thực hiện đúng các qui tắc phòng độc, phòng cháy nổ.

- Không được để đồ dùng riêng trên bàn làm TN như: cặp, mũ, sách vở…

- Không được nói chuyện riêng, đi lại lấy hoá chất và dụng cụ ở bàn khác.

- Phải tiết kiệm hoá chất khi làm TN. - Khi làm xong TN, phải rửa sạch dụng cụ TN và xếp vào đúng nơi đã lấy. * Phải đảm bảo an toàn Những TN với các chất độc, dễ nổ, gây bỏng thì tuyệt đối không để cho HS làm.

19

* TN và dụng cụ phải đơn giản nhưng phải rõ ràng, chính xác và đảm bảo mĩ thuật, khoa học. * Khi chọn các TN thực hành thì GV phải định hướng các NL cần được hình thành và phát triển cho học sinh từ các TN đó. c. Đảm bảo và duy trì được trật tự của lớp học trong quá trình làm TN. Giờ TN sẽ không có kết quả tốt nếu HS không nghe thấy những chỉ dẫn, nhận xét của GV. * GV cần theo dõi và hướng dẫn kĩ thuật cho học sinh trước khi tiến hành TN. GV không được để HS làm TN tự do, không nên hỏi HS những câu hỏi ngoài không cần thiết, GV không được làm thay HS. GV nên chỉ dẫn cho các em những sai lầm hay thiếu sót.

1.4.4.4. Phương pháp sử dụng thí nghiệm phát triển năng lực thực nghiệm hóa học cho học sinh trong dạy học hóa học ở trường phổ thông [4] a. Các PP sử dụng TN khi nghiên cứu bài mới Ngày nay GV có thể sử dụng TNHH trong các bài nghiên cứu tài liệu mới tuân theo PP nghiên cứu, PP GQVĐ và PP kiểm chứng. * Sử dụng TNHH theo PP nghiên cứu Trong DHHH, PP nghiên cứu được đánh giá là PPDH tích cực vì nó dạy HS cách tư duy độc lập, tự lực sáng tạo và có kĩ năng nghiên cứu tìm tòi. PP này giúp HS nắm vững kiến thức vững chắc, sâu sắc và phong phú cả về lí thuyết lẫn thực tế.

TNHH được dùng như là nguồn kiến thức để HS nghiên cứu tìm tòi, như là phương tiện xác nhận tính đúng đắn của các giả thuyết, dự đoán khoa học đưa ra.

GV có thể hướng dẫn HS theo tiến trình dạy học sau + Nêu vấn đề nghiên cứu. + Nêu các giả thuyết, đề xuất cách giải quyết (làm TNHH). + Tiến hành TN ( hoặc xem video TN, TN mô phỏng, TN ảo, tranh vẽ ..). + Phân tích và giải thích hiện tượng. * Sử dụng TNHH theo PP GQVĐ Trong dạy học nêu vấn đề khâu quan trọng nhất là xây dựng bài toán nhận thức hay tạo ra các tình huống có vấn đề. Trong DHHH ta có thể dùng TNHH để tạo ra mâu thuẫn nhận thức, tạo ra nhu cầu tìm kiếm kiến thức mới trong HS. Dưới sự hướng dẫn của GV, HS tham gia tích cực vào quá trình GQVĐ (bằng cách trả lời các câu hỏi của GV), qua đó rút ra kiến thức cần lĩnh hội.

20

* Sử dụng TNHH theo PP kiểm chứng Để hình thành khái niệm hoá học giúp HS có kết luận đầy đủ, chính xác về một quy tắc, tính chất của các chất ta cần hướng dẫn HS sử dụng TNHH ở dạng đối chứng để làm nổi bật, khắc sâu nội dung kiến thức mà HS cần chú ý.

Từ các TNHH đối chứng mà HS lựa chọn, tiến hành và quan sát sẽ rút ra được nhận xét đúng đắn, xác thực và nắm được PP GQVĐ học tập bằng TN. GV cần chú ý hướng dẫn HS cách chọn TNHH đối chứng, tiến hành TNHH đối chứng, dự đoán hiện tượng trong các TNHH đó rồi tiến hành TN, quan sát và rút ra kết luận về kiến thức thu được.b. PP sử dụng TN trong bài luyện tập, ôn tập.

Trong giờ luyện tập, ôn tập GV thường ít sử dụng TNHH. Không khí giờ học dễ thấy căng thẳng và nặng nề vì vậy GV có thể sử dụng TNHH hoặc các phương tiện kĩ thuật với các phần mềm TN ảo kết hợp với lời nói của GV để nâng cao tính tích cực, hứng thú học tập của HS. Sử dụng TNHH biểu diễn trong giờ luyện tập, ôn tập không phải lặp lại các TNHH đã biểu diễn mà có thể sử dụng các TNHH mới, có những dấu hiệu của các TNHH đã làm nhưng có các dấu hiệu của kiến thức mới nhằm củng cố, khắc sâu kiến thức, tránh sự khái quát hóa, suy diễn thiếu chính xác của HS . c. PP sử dụng TN trong bài thực hành * Chuẩn bị cho bài thực hành + Xác định rõ mục tiêu của bài thực hành TNHH. + Tiến hành trước tất cả các TNHH có trong bài thực hành. GV căn cứ vào nội dung bài TN thực hành, tiến hành trước các TNHH để xác định những hướng dẫn cụ thể, chính xác, phù hợp với các điều kiện thực tế về thiết bị, hóa chất trong phòng TN của nhà trường. + Chuẩn bị nội dung hướng dẫn tiến hành các TNHH trong bài thực hành và thể hiện trên bảng phụ hoặc bản trong dùng cho máy chiếu hắt. + Dự kiến hình thức tổ chức hoạt động giờ thực hành và chuẩn bị dụng cụ hóa chất cần dùng. * Tiến trình giờ dạy thực hành + GV nêu mục đích của giờ thực hành, phân chia nhóm và các dụng cụ hóa chất cần dùng cho bài thực hành. + Tổ chức cho HS ôn tập các kiến thức có liên quan và trình bày cách tiến hành các TNHH, dự đoán hiện tượng TNHH, GV chỉnh lí bổ sung những chú ý trong từng TN. 21

+ Tổ chức cho các nhóm tiến hành TN, quan sát, mô tả hiện tượng, ghi chép, giải thích hiện tượng. + Tổ chức cho các nhóm báo cáo kết quả hoạt động của nhóm mình. + GV nhận xét, đánh giá kết quả giờ học và nhấn mạnh các kết luận, nhận xét được rút ra từ các TN. + Tổ chức cho các nhóm HS hoàn thành báo cáo TN và dọn dẹp vệ sinh phòng học.

1.4.5. Bài tập hóa học phát triển năng lực thực nghiệm hóa học cho học sinh 1.4.5.1. Một số khái niệm bài tập hóa học (BTHH) định hướng năng lực BTHH là một dạng bài làm gồm những bài toán, những câu hỏi hay đồng thời cả bài toán và câu hỏi thuộc về hóa học mà trong khi hoàn thành chúng, học sinh nắm được một tri thức hay kĩ năng nhất định.

BTHH định hướng phát triển NL là công cụ để HS luyện tập nhằm hình thành NL, đồng thời là công cụ để GV và các nhà quản lí GD KT, đánh giá được NL của HS và biết được mức độ đạt chuẩn của quá trình DHHH. BTHH Th.N là những bài tập có nội dung hoá học (những điều kiện và yêu cầu) xuất phát từ thực tiễn. Quan trọng nhất là các bài tập vận dụng kiến thức vào cuộc sống và sản xuất, góp phần giải quyết một số vấn đề đặt ra từ thực tiễn.

1.4.5.2. Đặc điểm của bài tập hóa học thực nghiệm định hướng năng lực thực nghiệm hóa học BTHH là một PP hiệu quả để phát triển nhiều NL cho HS trong đó có NL Th.NHH. BTHH đặt ra những nhiệm vụ học tập mà HS cần giải quyết. Để giải quyết được những vấn đề đó HS cần phải kết hợp nhiều kiến thức và kĩ năng khác nhau. Qua đó HS rèn luyện được NL Th.NHH và NL GQVĐ. Hiện nay, sử dụng BTHH để phát triển NL Th.NHH thường được dùng trong nhiều PPDH khác nhau như PPDH GQVĐ, dạy học hợp tác theo nhóm, dạy học theo dự án ...

Sử dụng BTHH để phát triển NL Th.NHH cho HS khi + BTHH là nguồn kiến thức mới để HS nghiên cứu hình thành khái niệm, kĩ năng khi nghiên cứu bài học mới. + BTHH có chứa đựng tình huống có vấn đề để gây hứng thú học tập cho HS. + Khuyến khích HS giải BTHH bằng nhiều PP khác nhau, hướng dẫn HS tìm được cách giải phù hợp nhất đặc biệt có chú trọng đến PP TN. + Yêu cầu HS tự xây dựng BTHH tương tự để rèn luyện PP tư duy và NL Th.NHH.

22

+ BTHH có nội dung mô phỏng lại các hiện tượng có trong thực tế để HS đặt mình vào tình huống thật để giải quyết.

1.4.5.3. Phân loại bài tập hóa học định hướng năng lực thực nghiệm hóa học BTHH định hướng phát triển NL Th.NHH cho HS bao gồm rất nhiều loại theo các cấp độ khác nhau từ thấp đến cao * BTHH vận dụng kiến thức trong các tình huống không thay đổi. Các bài tập này nhằm củng cố kiến thức và rèn luyện kĩ năng cơ bản, chưa đòi hỏi sáng tạo + Viết các PTHH của các chất cho trước với nhau. + Hoàn thành các PTHH của các chất trong dãy chuyển hóa. + Phân biệt các hóa chất đựng trong các lọ mất nhãn bằng PP hóa học. + Trình bày hiện tượng và viết PTHH của các phản ứng hóa học (PƯHH) xảy ra trong các TN. + Bài tập quan sát và giải thích hình vẽ, sơ đồ tổng hợp, điều chế các hóa chất. + Bài tập tính thành phần của các chất có trong hỗn hợp đầu khi cho hỗn hợp các chất tham gia phản ứng với các hóa chất có sẵn. * BTHH GQVĐ từ TNHH: Các bài tập này đòi hỏi sự phân tích, tổng hợp, đánh giá, vận dụng kiến thức vào những tình huống thay đổi. Dạng bài tập này đòi hỏi sự sáng tạo của người học.

- Bài tập bổ sung thông tin còn thiếu vào hình vẽ TN, sơ đồ tổng hợp, điều chế các hóa chất.

- Bài tập xác định tính chất hóa học (TCHH) của các đơn chất, hợp chất dựa vào hình vẽ mô tả TN. 1.5. Thực trạng việc sử dụng thí nghiệm hóa học phát triển năng lực thực nghiệm cho học sinh trong dạy học hóa học ở một số trường THPT thuộc Hà Nội và tỉnh Bắc Ninh 1.5.1. Mục đích và đối tượng điều tra Nghiên cứu và đánh giá cụ thể thực trạng về việc sử dụng TN trong DHHH hiện nay đối với định hướng phát triển NL Th.NHH của HS nhằm tác động đến hứng thú học tập của HS. Chúng tôi đã tiến hành điều tra phỏng vấn 55 GV và 2150 HS lớp 11 ở 06 trường THPT. + Huyện Mê Linh – Hà Nội: là trường THPT Tiền Phong và THPT Quang Minh. + Tỉnh Bắc Ninh: là trường THPT Tiên Du số 1, THPT Nguyễn Đăng Đạo, THPT Lý Thái Tổ, THPT Quế Võ số 1.

23

1.5.2. Phương pháp và tiến hành điều tra Chúng tôi đã tiến hành gặp gỡ, trao đổi với GV để đánh giá thực trạng sử dụng TN trong DHHH ở 6 trường THPT thuộc tỉnh Bắc Ninh và TP Hà Nội.

Tiến hành khảo sát cơ sở vật chất phục vụ cho DHHH như là: phòng hóa chất, phòng thiết bị, phòng thực hành hóa học.

Xây dựng và phát phiếu điều tra dành cho GV và HS sau đó thu thập và xử lí số liệu. Nội dung phiếu điều tra được trình bày ở phần phụ lục số 01 và phụ lục 02.

1.5.3. Kết quả điều tra Chúng tôi đã thống kê các ý kiến của GV, HS theo phiếu điều tra và trình bày cụ thể ở phụ lục số 01, 02.

1.5.4. Đánh giá kết quả điều tra 1.5.4.1. Đối với giáo viên Từ phiếu điều tra của GV (Phụ lục 02) chúng tôi thu được kết quả như sau: Hầu hết các GV đều nhận thấy việc phát triển NL Th.NHH cho HS là quan trọng và rất quan trọng (chiếm 92,3%), một số ít GV thấy không quan trọng (chiếm 7,7%).

Hình 1.1. Biểu đồ tỉ lệ đánh giá việc phát triển NL Th.NHH cho HS ở trường THPT Thông qua kết quả điều tra của GV về vấn đề NL Th.NHH của HS hầu hết các GV nhận xét răng NL Th.NHH của HS chưa được tốt, chủ yếu đạt mức trung bình và khá (80,8%) còn lại là yếu kém (19,2%).

Hình 1.2. Biểu đồ tỉ lệ đánh giá NL Th.NHH cho HS ở trường THPT Như vậy, qua phiếu điều tra lợi ích của việc phát triển NL Th.NHH thì hầu hết GV đều nhận thấy lợi ích của việc phát triển NL Th.NHH cho HS. Lợi ích lớn nhất là giúp HS biết ứng dụng kiến thức trong thực tiễn cuộc sống hàng ngày (27%), HS có PP học tập khắc sâu được kiến thức (21%), nâng cao tính tích cực, tự lực sáng tạo cho HS (20%), gây hứng thú học tập (18%).

Hình 1.3. Biểu đồ tỉ lệ lợi ích của việc phát triển NL Th.NHH cho HS ở trường 24

THPT

Hình 1.4. Biểu đồ tỉ lệ biểu hiện về NL Th.NHH cho HS ở trường THPT Qua phiếu đánh giá biểu hiện về NL Th.NHH cho HS của GV, chúng tôi nhận thấy các biểu hiện về NL Th.NHH của HS chủ yếu ở mức độ khá. Biểu hiện NL “giải thích các hiện tượng TN đã xảy ra, “viết các PTHH” và “xác định mục tiêu TN” được đánh giá ở mức độ khá. Biểu hiện NL được đánh giá kém nhất là khả năng “tiến hành TN thành công” và “lựa chọn dụng cụ, hóa chất”.

Hình 1.5. Biểu đồ tỉ lệ những khó khăn của việc phát triển NL Th.NHH cho HS Hầu như tất cả các khó khăn đã nêu đều được các GV đồng tình, lí giải cho việc các GV không thể thực hiện nhiều TN khi giảng dạy. Nguyên nhân chủ yếu là do thời gian còn hạn chế (khoảng 54%), GV chưa nắm rõ nội dung, yêu cầu của vấn đề phát triển NL Th.NHH cho HS (khoảng 52%), GV chưa sử dụng thành thạo một số PPDH tích cực (khoảng 50%), chưa có sách về hệ thống TNHH định hướng phát triển NL Th.NHH cho HS (khoảng 46%), bên cạnh đó thì HS chưa chủ động tích cực cũng như chưa hứng thú học tập (khoảng 47%), lí do khác như TN độc hại, nguy hiểm (khoảng 40%).

Hình 1.6. Biểu đồ tỉ lệ giải pháp để hình thành phát triển NL Th.NHH cho HS Chính vì nhận thấy tầm quan trọng của việc hình thành và phát triển NL

25

Th.NHH mà hầu hết GV đều muốn tìm ra những giải pháp, nguyện vọng mong muốn được trang bị đầy đủ cơ sở vật chất (44%), kiểm tra đánh giá cần tăng nội dung đánh giá NL Th.NHH (40%), tổ chức nhiều cuộc thi thực hành cho HS và GV (37%), phân bố lại chương trình cho hợp lí (36%), GV phải tích cực bồi dưỡng chuyên môn (35%), cần cải tiến TN thành công (34%).

Qua các phiếu điều tra của GV đã nêu trên chúng tôi nhận thấy: Hầu hết GV đều nhận thức được tầm quan trọng của việc phát triển NL Th.NHH cho HS ở trường phổ thông. Xong thực tế, theo GV nhận định NL Th.NHH còn ở mức trung bình và yếu. Lí do chủ yếu là GV còn ít sử dụng TNHH trong giảng dạy và gặp nhiều khó khăn, phần lớn còn thiên về dạy lí thuyết hay tiến hành TNHH đơn giản. Và mong muốn tìm ra những giải pháp để phát triển NL Th.NHH cho HS ở trường phổ thông.

1.5.4.2. Đối với học sinh Từ phiếu điều tra HS (Phụ lục 01), chúng tôi thu được kết quả như sau: Phần lớn HS đều thích và rất thích những giờ học Hóa học có sử dụng TN (69,3%), một số HS thấy bình thường (30,8%), không có HS nào không thích.

Hình 1.7. Biểu đồ tỉ lệ biểu hiện những giờ học Hóa học có sử dụng TN Phần lớn HS nhận thấy mức độ quan

trọng

của

NL

Th.NHH

(61,5%), một số ít thấy rất quan trọng (7,7%), còn lại thì ít quan trọng (30,8%).

Hình 1.8. Biểu đồ tỉ lệ mức độ quan trọng của NL Th.NHH trong những giờ học Hóa học

Hình 1.9. Biểu đồ tỉ lệ mức độ HS tham gia khi tiến hành TN hóa học

26

Qua phiếu điều tra của HS chúng tôi nhận thấy, các hoạt động mà HS tham gia khi tiến hành TN ở các mức độ khác nhau nhưng chủ yếu ở mức độ thỉnh thoảng như: Tìm hiểu TN qua các nguồn thông tin, lập kế hoạch tiến hành TN ở nhà, quan sát lựa chọn dụng cụ hóa chất trước khi tiến hành TN, tiến hành TN theo kế hoạch đã chuẩn bị, suy nghĩ cách cải tiến TN thành công. Hoạt động diễn ra thường xuyên là quan sát, ghi chép, giải thích, viết PTHH các hiện tượng xảy ra.

Chúng tôi nhận thấy, hầu hết HS thấy tiến bộ sau khi tiến hành TNHH (92,3%), nhưng sự tiến bộ đó còn ít (69,2%). Một số ít thấy không tiến bộ (7,7%).

Hình 1.10. Biểu đồ tỉ lệ mức độ thay đổi của HS sau khi tiến hành TNHH HS được làm TNHH trong các giờ học chủ yếu ở mức độ thỉnh thoảng (69,2%), mức độ thường xuyên (30,8%).

Hình 1.11. Biểu đồ tỉ lệ HS được làm TNHH trong các gìờ học HS phần lớn thấy bình thường, không thấy khác biệt so với cách học khác đối với các dạng bài tập Th.NHH (84,6%) một số đạt mức độ hứng, hiểu bài tốt hơn, có hiệu quả trong việc học tập hóa học (15,4%).

Hình 1.12. Biểu đồ tỉ lệ HS thích các dạng bài tập Th.NHH theo định hướng phát triển NL Th.NHH Qua phiếu hỏi ý kiến của HS chúng tôi nhận thấy: Phần lớn HS thích những giờ học có sử dụng TNHH và nhận thấy mức độ quan trọng của NL Th.NHH. Tuy nhiên, việc tham gia tiến hành TN hay khi gặp TN khó thì HS chủ yếu đạt ở mức độ thỉnh thoảng. Chính vì vậy, NL Th.NHH cho HS được hình thành đạt ở mức tích cực nhưng chưa hiệu quả. Và cải tiến TN thành công sau khi tiến hành TN cũng chỉ ở mức thỉnh thoảng. Việc sử dụng bài tập Th.NHH trong các giờ học và kiểm tra chưa được diễn ra thường xuyên và chưa mang lại hiệu quả cao.

Theo chúng tôi các nguyên nhân chủ yếu dẫn đến vấn đề phát triển NL Th.NHH chưa đem lại kết quả cao là do đa số GV còn rất ít sử dụng TN. Nguyên nhân chính mà các thầy cô đưa ra cho việc ít tiến hành TN là − Khi chuẩn bị TN cho GV làm rất mất nhiều thời gian nên các GV còn rất ngại do 27

chưa có nhân viên phòng TN. Nếu có sử dụng TN thì chủ yếu là do GV tiến hành (nhất là trong dạy bài mới), hiếm khi cho HS làm. − GV ngại tiếp xúc với hóa chất, đặc biệt là các hóa chất độc, hoặc các TN có sinh ra các hóa chất độc như: khí Cl2, khí NO2, khí SO2 … gây ô nhiễm môi trường, có hại cho sức khỏe do chưa có dụng cụ, thiết bị hút khí độc, phòng y tế cũng chưa đảm bảo có các thiết bị sơ cứu khẩn cấp. − Thêm vào đó dụng cụ TN phát lâu ngày bị vỡ, hỏng nhiều nên thiếu thiết bị khi tiến hành TN. − Ngoài ra hóa chất mà Sở GD cung cấp về cho các trường phổ thông chậm tiến độ năm học. Nhiều hóa chất bị hỏng không đạt được yêu cầu nên việc tiến hành TN không thành công. − Kĩ năng làm TN của GV còn chưa tốt thêm vào đó HS cũng chưa có kĩ năng làm TN cơ bản nhất nên GV còn ngại khi sử dụng TN. − GV đã thay thế việc tiến hành TN bằng việc sử dụng công nghệ thông tin vào bài dạy nên cũng ít sử dụng TN trực tiếp. − GV chỉ ưu tiên tiến hành TN trong khi dạy bài mới hoặc tiết thực hành, còn tiết luyện tập và ôn tập là hầu như không có. − Số lượng bài tập rèn luyện kĩ năng thực hành (như bài tập TN, bài tập liên quan đến các vấn đề thực tiễn …) rất ít sử dụng hoặc không sử dụng. − Chưa có chế độ đãi ngộ hợp lý cho GV khi muốn tiến hành TN. Nhà trường cũng rất ít quan tâm về vấn đề này nên chưa khuyến khích GV nên làm. − Một số TN rất khó tiến hành, độ đảm bảo an toàn thấp, không hấp dẫn GV. Ngoài ra tài liệu hướng dẫn còn rất ít mà chưa cụ thể.

- Lớp học quá đông nên GV ít khi có thể quản lý HS được tốt khi tiến hành làm TN. − Chương trình học quá tải đối với HS nên GV chỉ chú trọng dạy lý thuyết để tập trung vào các kì thi.

28

Tiểu kết chƣơng 1 Trong chương này, đề tài đã tổng quan những vấn đề cơ bản về cơ sở lí luận có liên quan đến phát triển NL Th.NHH cho HS như - Các NL chung, NL đặc thù đặc biệt đi sâu nghiên cứu NL Th.NHH theo định hướng phát triển NL cho HS ở trường phổ thông.

- Một số PPDH và kĩ thuật DH tích cực kết hợp với sử dung TNHH nhằm phát triển NL Th.NHH cho HS. Chúng tôi đã điều tra thực trạng việc sử dụng TN trong DHHH theo định hướng phát triển NLTHHH cho HS thông qua phiếu điều tra 55 GV và 2150 HS lớp 11 của 06 trường THPT thuộc huyện Mê Linh – Hà Nội và Tỉnh Bắc Ninh. Qua đó, chúng tôi nhận thấy vấn đề hình thành và phát triển NL Th.NHH cho HS tại những trường này vẫn chưa thực sự được quan tâm. NL Th.NHH của HS mới chỉ dừng lại ở mức trung bình và kém.

Trên đây là những cơ sở lí luận và thực tiễn để chúng tôi nghiên cứu, xây dựng hệ thống TNHH theo định hướng phát triển NL Th.NHH và PP sử dụng chúng trong các bài dạy để phát triển NL Th.NHH cho HS thông qua dạy học chương Cacbon – Silic được trình bày ở chương 2 của luận văn.

29

CHƢƠNG 2. MỘT SỐ BIỆN PHÁP PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC THỰC NGHIỆM HÓA HỌC CHO HỌC SINH THÔNG QUA DẠY HỌC CHƢƠNG CACBON – SILIC HÓA HỌC LỚP 11 TRUNG HỌC PHỔ THÔNG 2.1. Phân tích cấu trúc, nội dung chƣơng Cacbon – Silic hóa học lớp 11 ở trƣờng trung học phổ thông 2.1.1. Đặc điểm vị trí chương Cacbon - Silic hóa học lớp 11 THPT Chương trình hóa học THPT được xây dựng theo một logic chặt chẽ, các kiến thức hóa học được hình thành và phát triển một cách liên tục và ngày càng phức tạp.

Phần hóa học vô cơ lớp 11 bao gồm ba chương: Chương 1. sự điện li, chương 2. Nitơ - Photpho, chương 3. Cacbon- Silic. Trong đó chương 3. Cacbon – Silic là chương phi kim cuối cùng. Nó là cơ sở giúp HS học tốt chương trình hóa học vô cơ 12.

Dựa trên nền tảng các kiến thức đại cương đã được học trong chương trình hóa học như: nguyên tử, bảng tuẩn hoàn các nguyên tố hóa học, liên kết hóa học và phản ứng oxi hóa khử, cân bằng hóa học, sự điện li... đã tạo một tiền đề giúp HS nghiên cứu chương Cacbon – Silic được trọn vẹn. Như vậy, vị trí của chương Cacbon - Silic hóa học lớp 11 cho phép HS có thể nghiên cứu một cách đầy đủ, thuận lợi các kiến thức liên quan trên cơ sở nền tảng của các kiến thức cũ đã được trang bị ở các chương trước và lớp dưới. Đồng thời cũng giúp HS hoàn thiện kiến thức về phi kim, là điều kiện cần thiết để HS có thể học tốt ở các chương tiếp sau đó.

2.1.2. Mục tiêu chương Cacbon - Silic hóa học lớp 11 THPT 2.1.2.1. Về kiến thức - HS nêu được vị trí và cấu tạo nguyên tử của cacbon, silic trong bảng tuần hoàn.

- HS biết được một số ứng dụng quan trọng của cacbon, silic và các hợp chất của chúng.

- HS trình bày được tính chất vật lí (TCVL), TCHH cơ bản của đơn chất cacbon, silic và hợp chất của chúng.

- HS hiểu và vận dụng các kiến thức hóa học để giải thích tính chất hóa học của đơn chất cacbon, silic và hợp chất của chúng.

2.1.2.2. Về kĩ năng - Rèn luyện kĩ năng thực hành: Thực hiện được một số TN đơn giản nghiên cứu TCHH của cacbon, silic, hợp chất của cacbon, muối silicat...

- Quan sát, phân tích, tổng hợp, dự đoán tính chất….để giải thích các hiện tượng TN và một số hiện tượng tự nhiên mà HS gặp trong thực tiễn cuộc sống.

- Viết các PTHH biểu diễn TCHH của cacbon, silic và hợp chất của chúng.

- Nhận biết một số hợp chất của cacbon, silic bằng PƯHH đặc trưng.

30

- Giải bài tập định tính và định lượng có liên quan đến nội dung kiến thức của chương Cacbon – Silic.

2.1.2.3. Về GD tình cảm, thái độ - Tự giác, tích cực nghiên cứu, tìm hiểu tính chất của các chất và các ứng dụng của chúng trong thực tiễn cuộc sống.

- Có ý thức bảo vệ môi trường, giữ gìn vệ sinh an toàn thực phẩm.

2.1.2.4. Phát triển năng lực - Phát triển NL Th.NHH. - Phát triển NL vận dụng kiến thức hóa học vào cuộc sống.

- Phát triển NL sử dụng ngôn ngữ hóa học.

- Phát triển NL giải quyết vấn đề.

- Phát triển NL tính toán.

2.1.3. Nội dung kiến thức chương Cacbon - Silic hóa học lớp 11 THPT * Chương Cacbon-Silic trong chương trình Hóa học 11 được nghiên cứu về hai nguyên tố cacbon và silic cùng với các hợp chất quan trọng của chúng, đồng thời chú trọng đến ngành công nghiệp khai thác than, công nghiệp xi măng (silicat) - những ngành công nghiệp có vai trò quan trọng trong phát triển kinh tế. * Chương Cacbon – Silic trong chương trình Hóa học 11 cơ bản được phân bố theo thời lượng như sau: Tên chương

Lý thuyết

Luyện tập

Thực hành

Tổng

Cacbon - Silic

4

1

0

5

* Nội dung kiến thức chương Cacbon – Silic Hóa học 11 cơ bản được trình bày theo logic, thể hiện bằng sơ đồ sau: Kiến thức cũ – đã có về Cacbon và Silic (lớp 8,9) Vị trí Cacbon – Silic trong BTH

Cấu tạo nguyên tử, liên kết hóa học Tính chất vật lí tính chất hóa học

ứng dụng

Điều chế

Sơ đồ 2.1. Sơ đồ logic nghiên cứu chương Cacbon – Silic 31

* Nội dung kiến thức chương Cacbon - Silic Hóa học lớp 11 cơ bản được thể hiện cụ thể gồm những bài sau: Bài 24: Cacbon Bài 25: Hợp chất của Cacbon Bài 26: Silic và hợp chất silic Bài 27: Công nghiệp silicat Bài 28: Luyện tập 2.1.4. Những điểm cần chú ý về nội dung và phương pháp dạy học chương Cacbon - Silic hóa học 11 THPT 2.1.4.1. Quá trình phát triển nội dung kiến thức phần Cacbon – Silic trong chương trình Hóa học phổ thông Những kiến thức về cacbon, silic và hợp chất của chúng đã được đề cập ở chương 3 – Hóa học lớp 9 THCS. HS đã được học những nội dung cơ bản nhất, chủ yếu nhất của cacbon và silic như: Các khái niệm cơ bản, cấu tạo, TCVL, TCHH cơ bản dựa trên nội dung thuyết nguyên tử - phân tử. Những kiến thức HS được tiếp nhận đều được xây dựng theo nguyên tắc đường thẳng có tính chất cơ bản, đơn giản và toàn diện. Qua những sự kiện đơn giản, gần gũi, dễ gặp trong thực tế giúp HS hình thành các khái niệm hóa học đơn giản. Bên cạnh đó, không chỉ nghiên cứu đến đơn chất cacbon, silic mà HS còn được nghiên cứu đầy đủ các hợp chất của chúng từ đó có cái nhìn khái quát và toàn diện hợn.

Trong chương trình Hóa học THPT, chương Cacbon – Silic được nghiên cứu ở chương 3 – Hóa học 11 sau khi đã được trang bị tương đối đầy đủ lí thuyết chủ đạo về: Cấu tạo nguyên tử, bảng tuần hoàn, liên kết hóa học, phản ứng oxi hóa – khử , tốc độ phản ứng và cân bằng hóa học, sự điện li giúp cho HS hiểu sâu về cấu tạo và quá trình biến đổi tính chất của cacbon, silic và hợp chất của chúng. Nội dung kiến thức trong chương, giúp HS nghiên cứu về vị trí trong bảng hệ thống tuần hoàn, đặc điểm cấu tạo; TCHH cơ bản; cách điều chế; vai trò quan trọng của các nguyên tố và hợp chất của hai nguyên tố cacbon và silic.

Cấu trúc chương Cacbon - Silic được cấu tạo theo nguyên tắc đồng tâm với chương trình Hóa hoc THCS nhưng có tính chất mở rộng, phát triển trên cơ sở các kiến thức chủ đạo mà HS đã được học. Vì vậy, PPDH chương này phải rèn luyện cho HS khả năng vận dụng kiến thức lí thuyết chủ đạo để dự đoán, giải thích tính chất của các đơn chất, hợp chất cụ thể để hoàn thiện một số nội dung của kiến thức lí thuyết chủ đạo.

32

2.1.4.2. Những chú ý về PPDH chương Cacbon – Silic Hóa học 11 THPT Khi nghiên cứu phần Cacbon, cần cho HS hiểu được cacbon là nguyên tố đặc biệt trong bảng tuần hoàn vì nó có khả năng tạo rất nhiều hợp chất, đa dạng về thành phần, tính chất và cấu tạo, có nhiều ứng dụng trong thực tiễn như các hợp chất hữu cơ. Đặc tính này của nguyên tử cacbon là do chúng có khả năng liên kết với nhau tạo thành những mạch dài theo một, hai và ba chiều trong không gian.

Nghiên cứu về dạng thù hình của cacbon cần phân tích đặc điểm cấu tạo các dạng mạng tinh thể kim cương, than chì, cacbon vô định hình, mới liên quan giữa cấu tạo đến TCVL, sự chuyển hóa giữa các dạng thù hình này và ứng dụng thực tế của chúng.

Nghiên cứu hợp chất CO cần phân tích cho HS hiểu cấu tạo phân tử trị có 2 liên kết cộng hóa trị và một liên kết cho nhận làm cho phân tử rất bền với nhiệt, kém hoạt động ở nhiệt độ thường giống nitơ nhưng khác nitơ ở tính độc và tính khử mạnh.

Với CO2 cần chú ý đến tính oxi hóa khi tác dụng với một số kim loại có tính khử mạnh như Al, Mg, Na... Các kim loại này cháy mạnh trong khí CO2 nên không thể dùng CO2 để dập tắt đám cháy của các kim loại này.

Mặc dù không phải là chất gây ô nhiễm môi trường nghiêm trọng như các khí khác, nhưng khí CO2 có liên quan mật thiết với môi trường. Một trong những vẫn đề về môi trường đang được quan tâm đó là “hiệu ứng nhà kính” – là hiện tượng Trái đất bị nóng lên khi khí CO2 trong khí quyển hấp thụ mạnh những bức xạ nhiệt phát ra từ mặt đất phát trở lại Trái đất .

Khi nghiên cứu silic cần so sánh với cacbon về tính oxi hóa, tính khử của chúng. Nghiên cứu hợp chất SiO2 cần chú ý đến tính chất oxit axit tác dụng với oxit bazơ ở nhiệt độ cao, tác dụng với kiềm NaOH và sođa nóng chảy. SiO2 chỉ tác dụng với flo và axit flohiđric ở nhiệt độ thường. Axit silixic có dạng kết tủa keo và là axit yếu hai lần axit, yếu hơn cả axit cacbonic nên bị CO2 đẩy ra muối silicat tan.

Nội dung chương Cacbon – Silic có nhiều kiến thức liên quan đến thực tiễn như: Hiện tựng hiệu ứng nhà kính, sản xuất gốm, sứ thủy tinh, xi măng... tạo điều kiện thuận lợi để vận dụng các PPDH tích cực giúp HS có thể liên hệ thực tiễn một cách dễ dàng.

Trong chương Cacbon – Silic, các TN thường được dùng để kiểm nghiệm, chứng minh cho TCHH đã dự đoán nên cần đảm bảo tính khoa học, chính xác và thành công.

33

2.2. Tuyển chọn các nội dung thí nghiệm và xây dựng hệ thống thí nghiệm phát triển năng lực thực nghiệm cho học sinh trung học phổ thông 2.2.1. Nguyên tắc lựa chọn, xây dựng hệ thống thí nghiệm phát triển năng lực thực nghiệm cho học sinh trung học phổ thông Nguyên tắc 1: GV nên lựa chọn các TNHH đảm bảo được tính an toàn và không độc hại đối với GV và HS, GV cần tìm hiểu các hóa chất thay thế các hóa chất gây độc hại trong quá trình làm TN. Muốn vậy, GV phải tuân thủ đúng các thao tác theo hướng dẫn, thực hiện đúng các quy tắc về an toàn phòng TN, am hiểu những nguyên nhân có thể gây nguy hiểm.

Ví dụ: CO là khí độc, ảnh hưởng đến hệ hô hấp của con người nên khi làm TN chứng minh tính oxi hóa của một số oxit kim loại có thể tác dụng với một số chất khử như H2, CO và C thì chúng ta nên chọn khí H2 để đảm bảo độ an toàn cho GV và HS trong giờ học.

Nguyên tắc 2: GV nên lựa chọn các TN thực hiện trước HS phải có kết quả tốt, đảm bảo tính khoa học. Muốn đảm bảo TN thành công GV phải: Thực hiện đúng theo hướng dẫn, có kĩ năng thực hiện TN thành thạo, chuẩn bị kĩ trước khi lên lớp, nếu TN không thành công cần bình tĩnh tìm ra nguyên nhân, giải thích rõ ràng cho HS. Ví dụ: Khí CO2 khi tác dụng với kim loại Mg thì các thao tác tiến hành TN cần chú ý để TN thành công như kĩ thuật thu khí CO2, lấy 1 miếng nhỏ Mg, kết hợp đưa nhanh miếng Mg còn cháy và mở lắp bình tam giác chứa khí CO2.

Nguyên tắc 3: GV cần chọn lựa những TN gắn liền với nội dung kiến thức trọng tâm của bài học. Các TN thực hiện trên lớp thì số lượng TN trong một bài vừa phải và thời gian giành cho mỗi TN phải hợp lí. Với TN HS có thể tự làm ở nhà hoặc trong các buổi ngoại khóa thì GV có thể giao nội dung, hướng dẫn cách tiến hành để HS có thể tự thực hiện.

Ví dụ: Trong bài hợp chất của cacbon chúng ta có thể lựa chọn các TN thực hiện trên lớp để chứng minh tính khử của CO, tính oxit axit và tính oxi hóa của CO2, cách điều chế CO2 trong phòng TN. Với các TN HS có thể tự làm ở nhà thì GV sẽ giao nội dung, hướng dẫn cách tiến hành, giúp HS thấy được vai trò và ứng dụng trong thực tiễn cuộc sống.

Nguyên tắc 4: GV nên lựa chọn những TN có tính trực quan cao, hiện tượng TN rõ ràng, dễ dàng quan sát bằng mắt thường và có tính thuyết phục cao. Muốn vậy phải: Dụng cụ TN phải có kích thước hình dáng thích hợp, dùng hóa chất hợp lí, nếu cần phải dùng phông màu thích hợp, GV phải hướng dẫn HS chú ý theo dõi, quan sát.

34

Ví dụ: Để thử tính hấp thụ chất khí của than gỗ chúng ta nên cho Cu tác dụng với axit HNO3 đặc để sản phẩm khí sinh ra là NO2 (màu nâu đỏ) thì HS sẽ dễ quan sát hơn.

Nguyên tắc 5: GV nên lựa chọn hệ thống TNHS biểu diễn mà hóa chất dễ kiếm, dụng cụ đơn giản, HS dễ làm nhưng mang tính khoa học cao. Với các TN khó, có những hóa chất độc hại thì GV hướng dẫn HS tìm hiểu các TNHH ảo và các TNHH biểu diễn trên mạng internet.

Ví dụ: Với những TN về silic và hợp chất của silic hóa chất khó tìm, các bước tiến hành phức tạp, mất nhiều thời gian thực hiện thì GV có thể hướng dẫn HS tìm hiểu các TN mô phỏng.

Nguyên tắc 6: GV lựa chọn những TN có tính hấp dẫn, kích thích hứng thú học tập cho người dạy và người học đồng thời đáp ứng các tiêu chí phát triển NL Th.NHH cho HS. Ví dụ: Trước khi tiến hành TN SiO2 tác dụng với axit HF, GV có thể đặt ra tình huống làm thế nào để khắc chữ lên thủy tinh để kích thích sự tò mò, hứng thú học tập của HS. 2.2.2. Quy trình xây dựng hệ thống thí nghiệm phát triển năng lực thực nghiệm hóa học cho học sinh trung học phổ thông Bước 1: Xác định mục tiêu, lựa chọn nội dung kiến thức hóa học có liên quan đến các TN thực hiên trên lớp và TN HS tự làm ở nhà.

Bước 2: Lựa chọn các TN đáp ứng được các tiêu chí phát triển NL Th.NHH cho HS. Bước 3: Tiến hành làm thử các TN đã lựa chọn để xác định những hướng dẫn cụ thể về dụng cụ, hóa chất trong điều kiện TN của nhà trường và trong trong cuộc sống thực tiễn, cách cải tiến TN thành công (dụng cụ hóa chất thay thế, bổ sung các điều kiện để TN thành công, an toàn).

Bước 4: Thiết kế hệ thống câu hỏi, bài tập TN để hình thành, phát triển và đánh giá NL Th.NHH cho HS. Ví dụ: Quy trình xây dựng TN cacbon khử đồng (II) oxit.

Bước 1: TN có mục đích nghiên cứu và chứng minh tính khử của C khi tác dụng với CuO. Bước 2: TN giúp đáp ứng được tiêu chí phát triển NL Th.NHH: Cách lấy dụng cụ, hóa chất, cách tiến hành TN, quan sát TN, nêu hiện tượng TN và giải thích hiện 35

tượng TN, cách cải tiến TN thành công.

Bước 3: Tiến hành làm thử TN để xác định: + Dụng cụ: Ống nghiệm, pipet, kẹp gỗ, nút cao su có ống thủy tinh vuốt nhọn xuyên qua, đèn cồn, giá đỡ, đèn cồn, cốc thủy tinh. + Hóa chất: Bột đồng (II) oxit, cacbon, dung dịch nước vôi trong. +Cách tiến hành TN - Trộn đều 1 thìa bột CuO với 2 thìa bột than cho vào đáy một ống nghiệm khô rồi treo lên giá đỡ. Nút ống nghiệm bằng nút cao su có ống dẫn khí cong, đầu kia của ống dẫn khí được sục vào cốc nước vôi trong.

- Hơ nóng đều ống nghiệm rồi đun tập trung tại vị trí chứa hỗn hợp CuO và C trên ngọn lửa đèn cồn. Quan sát TN và nêu hiện tượng. + Cách cải tiến TN thành công: Có thể thay thế C bằng khí H2.

Bước 4: Thiết kế hệ thống câu hỏi, bài tập TN để hình thành, phát triển và đánh giá NL Th.NHH cho HS. Quan sát hình ảnh mô tả TN: 1. Em hãy nêu hiện tượng, giải thích và viết PTHH của phản ứng?

2. Em hãy trình bày cách cải tiến TN thành công mà không làm thay đổi bản chất TN? 3. Khi cho 1 mẩu quỳ vào ống nghiệm đựng dd Ca(OH)2 rồi đun nóng. Em hãy nêu hiện tượng và giải thích ?

2.2.3. Hệ thống thí nghiệm chương Cacbon – Silic Hóa học lớp 11 THPT Chúng tôi đã tuyển chọn và xây dựng hệ thống TN của chương Cabon – Silic phụ thuộc vào đối tượng HS, đặc điểm của từng TNHH, nội dung kiến thức bài học, điều kiện cơ sở vật chất của nhà trường và trong cuộc sống thực tiễn, tiến hành làm các TN đó để xác định các yếu tố đảm bảo thành công, an toàn khi biểu diễn TN. Dưới đây là hệ thống các TN của chương Cacbon – Silic hóa học lớp 11 THPT thực hiện cho từng bài và PP tiến hành các TN đó.

36

Bảng 2.1. Hệ thống các thí nghiệm chƣơng Cacbon – Silic Hóa học 11 THPT ST T

Nội dung

Tên thí nghiệm

GV

HS

biểu

biểu

diễn

diễn

1.

Khả năng hấp phụ chất khí của than gỗ

X

2.

Khả năng hấp phụ chất tan của than gỗ

X

3.

Bài 24: Cacbon Cacbon cháy trong oxi

Mô phỏng

X

4.

Cacbon tác dụng với axit nitric đặc

X

5.

Cabon khử đồng (II) oxit

X

6.

Cacbon khử kali nitrat

7.

Điều chế cacbon monoxit trong phòng

X X

TN và thử tính khử của nó 8.

Khí cacbonic làm vẩn đục nước vôi trong

X

9.

Bài 25: Hợp

Magiê cháy trong khí cacbonic

X

10.

chất của cacbon

Điều chế khí cacbonic trong phòng TN

X

11.

Nhiệt phân muối hiđrocacbonat

X

12.

Thử tính chất của muối hiđrocacbonat tác dụng với kiềm.

13.

14.

15.

16.

Silic đioxit tác dụng với kiềm

X

Bài 26: Silic và Điều chế axit salixic hợp chất của Silic đioxit tác dụng với axit flohiđric silic

17.

X X

Axit salixic tan trong dung dịch kiềm

X

Sự hấp thụ nhiệt của cacbon

X

18.

TN HS có thể

Khí cacbonic không duy trì sự cháy

X

19.

làm ở nhà

Thổi bóng bay với baking sođa và giấm

X

Bình CO2 tự chế cho hồ thủy sinh

X

20.

Thí nghiệm 1: Khả năng hấp phụ chất khí của than gỗ * Mục đích: Thử khả năng hấp phụ chất khí của than gỗ * Dụng cụ và hóa chất - Dụng cụ: Lọ thủy tinh, nút cao su thường, nút cao su có ống thủy tinh vuốt nhọn xuyên qua, ống nghiệm, bình tam giác.

- Hóa chất: Mẩu đồng, axit nitric đặc, than gỗ.

37

* Cách tiến hành TN - Cho 1-2 mẩu Cu vào bình tam giác sau đó nhỏ 2ml dung dịch axit HNO3 đặc và đậy nút cao su có ống thủy tinh vuốt nhọn xuyên qua.

- Khí NO2 sinh ra được thu vào 1 bình tam giác khác. Khi thu xong đậy nút cao su thường lại.

- Thả 1 mẩu than gỗ vào bình tam giác có đựng khí NO2 rồi lắc nhẹ. Quan sát hiện tượng xảy ra. * Hiện tượng và giải thích - Khi cho dung dịch axit HNO3 đặc vào bình tam giác có chứa mẩu Cu thì PTHH xảy ra tạo dung dịch muối đồng màu xanh và khí NO2 màu nâu đỏ sinh ra.

PTHH:

Cu + 4 HNO3 đặc  2NO2 + Cu(NO3)2 + 2H2O

- Khi cho mẩu than gỗ vào bình chứa NO2 rồi lắc nhẹ thì khí trong bình bị nhạt màu dần rồi dẫn đến mất màu. Vì than gỗ có tính hấp phụ các chất khí nên đã làm cho bình đựng khí NO2 chuyển không màu. * Chú ý: - TN có ứng dụng trong thực tế như dùng than củi để chữa cơm bị khê hay cho vào thùng gạo để hút ẩm và khử mốc.

- Câu hỏi TN: Một thực tế trong cuộc sống hàng ngày là khi nấu cơm khê người ta rất hay cho một mầu than củi vào nồi cơm. Về mặt hóa học em hãy giải thích hiện tượng đó?

- Giải thích: Vì than củi có đặc tính là xốp và khả năng hấp phụ rất tốt nên khi cho một mẩu than củi vào nồi cơm khê nó có thể hấp phụ hơi khét của cơm làm cho cơm đỡ mùi khê.

- GV có thể áp dụng tính hấp phụ khí của cacbon trong phần liên hệ thực tế Bài 24: Cacbon.

Thí nghiệm 2: Khả năng hấp phụ chất tan của than gỗ * Mục đích: Thử khả năng hấp phụ chất tan của than gỗ * Dụng cụ và hóa chất - Dụng cụ: Ống thủy tinh thông hai đầu, nút cao su có ống thủy tinh vuốt nhọn xuyên qua, cốc thủy tinh. Giá đỡ, kẹp ống nghiệm.

- Hóa chất: Mực, nước cất, bông, bột than. * Cách tiến hành TN - Lắp nút cao su có ống thủy tinh vót nhọn vào 1 đẩu của ống nghiệm thông 2 đầu. Đầu còn lại cho thứ tự đầu tiên là 1 lớp bông, tiếp theo là 1 lớp than gỗ. Sau 38

đó, kẹp ống nghiệm lên giá đỡ đã chuẩn bị sẵn. Quan sát hiện tượng xảy ra.

- Đổ 10ml mực đã được pha loãng bằng nước chảy qua lớp bột than dưới có đặt một cốc thủy tinh. * Hiện tượng và giải thích - Dung dịch thu được trong cốc thủy tinh không màu.

- Khi cho mực chảy qua lớp bột than dưới có đặt 1 cốc thủy tinh vì than gỗ có khả năng giữ trên bề mặt các chất tan trong dung dịch nên nước chảy ra cốc thủy tinh. * Chú ý: - Câu hỏi TN: Có thể thay thế than củi bằng than hoạt tính trong TN trên được hay không? Trong thực tế, người ta hay làm sạch nước bằng loại than gì? Vì sao?

- Giải thích: Có thể thay thế than củi bằng than hoạt tính trong TN trên. Khi làm sạch nước sinh hoạt người ta thường sử dụng than hoạt tính vì: than hoạt tính có cấu tạo mao mạch rỗng bên trong rất lớn và có khả năng loại bỏ vi khuẩn đến 99%.

Thí nghiệm 3: Cacbon cháy trong oxi. * Mục đích: Nghiên cứu và chứng minh tính khử của cacbon khi tác dụng với oxi. * Dụng cụ và hóa chất Lọ thủy tinh đã được thu khí O2, mẩu than, môi sắt, đèn cồn. * Cách tiến hành TN - Lấy 1 mẩu than cho vào môi sắt rồi đốt trên ngọn lửa đèn cồn.

- Đưa nhanh mẩu than đã được đốt nóng đỏ vào lọ chứa oxi đã được mở nút cao su. Quan sát hiện tượng. * Hiện tượng và giải thích - Phản ứng xảy ra mãnh liệt tạo ra ánh sáng chói. Khí tạo ra là CO2 0

t  CO2 PTHH: C + O2 

* Lưu ý: - Nên lấy 1 mẩu than nhỏ.Vì nếu lấy mẩu than lớn lúc đó C dư sẽ phản ứng tiếp với lượng CO2 tạo ra khí CO độc.

- Câu hỏi TN 1: Vì sao khi sử dụng bếp than tổ ong sau một thời gian dài có thể gây ra tác hại không nhỏ đến hệ hô hấp của con người? Khi sử dụng bếp than tổ ong cần chú ý điều gì?

Giải thích: Khi nhóm bếp than tổ ong thì cacbon sẽ tác dụng với oxi trong không khí để sinh ra CO2. Lượng CO2 sinh ta tác dụng tiếp với C tạo thành khí CO độc hại.

Khi sử dụng bếp than tổ ong thì cần chú ý: Không để bếp than tổ ong trong

39

nhà, nơi dễ cháy nổ, đặt ở nơi thoáng gió, rộng rãi, sử dụng than sạch, uy tín. Hoặc trước khi nhóm than có thể nhúng viên than trong dd nước vôi trong. Hoặc không được dùng bếp than tổ ong để sưởi ấm vào mùa đông giá lạnh.

- Câu hỏi TN 2: Tại sao khi xếp than người ta hay chia thành những đống nhỏ mà không chất thành một đống lớn?

Giải thích: Do than tác dụng với O2 trong không khí tạo CO2, phản ứng này tỏa nhiệt. Nếu than chất thành đống lớn phản ứng này diễn ra nhiều nhiệt tỏa ra được tích góp dần khi đạt tới nhiệt độ cháy của than thì than sẽ tự bốc cháy.

Thí nghiệm 4: Cacbon tác dụng với axit nitric đặc. * Mục đích: Nghiên cứu và chứng minh tính khử của cacbon khi tác dụng với axit nitric đặc. * Dụng cụ và hóa chất - Dụng cụ: Ống nghiệm, kẹp gỗ, môi sắt, giá đỡ, đèn cồn.

- Hóa chất: Dung dịch HNO3 đặc, mẩu than gỗ. * Cách tiến hành TN - Dùng kẹp gỗ kẹp lấy một ống nghiệm sạch, lấy 2ml dung dịch HNO3 đặc cho vào ống nghiệm rồi đun trên ngọn lửa đèn cồn.

- Lấy 1 mẩu than lên môi sắt và đốt đồng thời đốt trên ngọn lửa đèn cồn.

- Khi axit sôi lăn tăn thì thả mẩu than đã nóng đỏ vào ống nghiệm. Quan sát màu sắc trong ống nghiệm. * Hiện tượng và giải thích - Khi cho mẩu than đã nóng đỏ vào axit sôi lăn tăn thì phản ứng xảy ra mãnh liệt tao ra hỗn hợp khí màu nâu đỏ. Hỗn hợp khí ở đây là CO2 (không màu) và NO2 (nâu đỏ).

PTHH: C + 4 HNO3 đ/n  CO2 + 4NO2

+ 2H2O

*Lưu ý: Sau khi thực hiện TN nên dùng miếng bông có tẩm dung dịch NaOH đậy nút ống nghiệm để tránh NO2 (độc) bay vào môi trường không khí gây ảnh hưởng tới sức khỏe của GV và HS. - Để chứng minh tính khử của cacbon thì ngoài tác dụng axit HNO3 có thể thay thế bằng axit H2SO4 đặc và hỗn hợp khí sinh ra là CO2 và SO2 (độc) nên cũng phải dùng miếng bông có tẩm kiềm đậy nút ống nghiệm. PTHH này, HS đã được học trong Bài 33: Axit Sunfuric – Muối sunfat trong chương trình Hóa học 10. Qua đó, HS có thể nhớ lại và khắc sâu kiến thức cũ.

Thí nghiệm 5: Cacbon khử đồng (II) oxit. * Mục đích: Nghiên cứu và chứng minh tính khử của cacbon khi tác dụng với CuO. 40

* Dụng cụ và hóa chất - Dụng cụ: Ống nghiệm, pipet, kẹp gỗ, nút cao su có ống thủy tinh vuốt nhọn xuyên qua, đèn cồn, giá đỡ, cốc thủy tinh.

- Hóa chất: Bột đồng (II) oxit, cacbon, dung dịch nước vôi trong * Cách tiến hành TN - Trộn đều 1 thìa bột CuO với 2 thìa bột than cho vào đáy một ống nghiệm khô rồi treo lên giá đỡ. Nút ống nghiệm bằng nút cao su có ống dẫn khí cong, đầu kia của ống dẫn khí được sục vào cốc nước vôi trong.

- Hơ nóng đều ống nghiệm rồi đun tập trung tại vị trí chứa hỗn hợp CuO và C trên ngọn lửa đèn cồn. Quan sát TN và nêu hiện tượng. * Hiện tượng và giải thích + Khi đốt nóng hỗn hợp CuO và C thì hỗn hợp chuyển từ màu đen sang màu đỏ và dung dịch nước vôi trong bị vẩn đục.

0

t  2Cu (đỏ) + CO2 PTHH: 2CuO (đen) + C 

+ Khí CO2 sinh ra tiếp tục phản ứng với nước vôi trong.

PTHH: CO2 + Ca(OH)2  CaCO3 + H2O * Chú ý: - TN giúp HS hình thành các kĩ năng thực hành TN như: cách lấy hóa chất, lựa chọn dụng cụ, tiến hành TN thành công.

- Qua TN trên, ngoài việc chứng minh tính khử của cacbon còn thể hiện được tính oxi hóa của CuO, to HS sẽ được nghiên cứu trong Bài 35: Đồng và hợp chất của đồng -chương trình Hóa hoc 12. Như vậy, để nghiên cứu tính oxi hóa của CuO thì ngoài việc cho tác dung với C thì HS có thể thay thế các chất khử khác như H2, CO. Nhưng trên thực tế, người ta hay dùng H2. Vì CO là một chất độc, gây ảnh hưởng đến sức khỏe con người.

Thí nghiệm 6: Cacbon khử kali nitrat * Mục đích: Nghiên cứu và chứng minh tính khử của cabon tác dụng với kali nitrat. * Dụng cụ và hóa chất - Dụng cụ: Giá đỡ, ống nghiệm, môi sắt, đèn cồn.

- Hóa chất: KNO3 tinh thể, mẩu than hoạt tính. * Cách tiến hành TN - Cho 1 ít tinh thể KNO3 vào ống nghiệm sạch. Lắp ống nghiệm lên giá đỡ rồi đun nóng trên ngọn lửa đèn cồn đến khi nóng chảy.

- Lấy 1 mẩu than hoạt tính bằng môi sắt rồi đun nóng đến khi nóng đỏ.

41

- Thả mẩu than nóng đỏ vào ống nghiệm chứa tinh thể KNO3 đã nóng chảy.

Quan sát TN và nêu hiện tượng. * Hiện tượng và giải thích - Mẩu than cháy mãnh liệt chuyển động vòng quanh trong ống nghiệm và sinh 0

t  2KNO2 + 3CO2 ra khí CO2. PTHH: 3C + 2KNO3(tt) 

Chú ý: - Có thể thay tinh thể KNO3 trong TN bằng tinh thể KClO3 hiện tượng sinh ra khí CO2.

0

t  2KCl + 3CO2 PTHH: 3C + 2KClO3(tt) 

- Để sản xuất thuốc nổ đen, pháo hoa hay đầu đạn rocket người ta đã trộn đều các chất đã được nghiền mịn KClO3, C và S theo 1 tỉ lệ nhất định. Chúng có đặc tính rất nhạy, tốc độ nhanh, tỏa ra năng lượng lớn.

PTHH:

0

t  4KCl + 3CO2 + 3SO2 3S + 3C + 4KClO3(tt) 

Thí nghiệm 7: Điều chế cacbon monoxit trong phòng thí nghiệm và thử tính khử của nó. * Mục đích: Điều chế và thử tính khử của CO. * Dụng cụ và hóa chất - Dụng cụ: Giá đỡ, ống nghiệm, pipet, nút cao su có ống thủy tinh vuốt nhọn xuyên qua, đèn cồn, diêm.

- Hóa chất: Dung dịch axit H2SO4 đặc , axit HCOOH. * Cách tiến hành TN - Dùng pipet lấy 1ml axit HCOOH cho vào ống nghiệm sạch, thêm tiếp 1ml dung dịch axit H2SO4 đặc. Đậy ống nghiệm bằng nút cao su có ống thủy tinh vuốt nhọn xuyên qua.

- Đun ống nghiệm dưới ngọn lửa đèn cồn.

- Đốt khí thoát ra bằng que diêm đang cháy. Quan sát TN và nêu hiện tượng. * Hiện tượng và giải thích - Khi cho thêm axit H2SO4 đặc vào ống nghiệm chứa axit HCOOH thì có khí thoát ra.

PTHH:

HCOOH

H2SO4 đặc, to

CO + H2O

- Khi đốt khí thoát ra bằng que diêm đang cháy thì khí cho ngọn lửa xanh nhạt PTHH:

2CO + O2  2CO2

Thí nghiệm 8: Khí cacbonic làm vẩn đục nước vôi trong. * Mục đích: Nghiên cứu và chứng minh tính oxit axit của CO2

42

* Dụng cụ và hóa chất - Dụng cụ: ống nghiệm, bình cầu có nhánh, nút cao su có ống dẫn khí, giá đỡ, ống hút, phễu nhỏ giọt.

- Hóa chất: đá vôi, axit HCl, dd Ca(OH)2. * Cách tiến hành TN - Kẹp bình cầu có nhánh trên giá TN rồi cho vào chừng 2g đá vôi. Đậy miệng bình bằng nút cao su có kèm phễu nhỏ giọt chứa chừng 5ml dd HCl. - Mở khóa phễu nhỏ giọt (khoảng 1ml) dd HCl chảy vào bình cầu chứa đá vôi.

Khí thoát ra được dẫn qua ống nghiệm 1ml dd nước vôi trong. Quan sát TN và nêu hiện tượng?

- Tiếp tục mở khóa phễu nhỏ giọt (khoảng 1,5ml) dd HCl chảy vào bình cầu.

Quan sát TN và nêu hiện tượng?

- Dùng đèn cồn hơ nóng ống nghiệm chứa dd nước vôi trong. Quan sát TN và nêu hiện tượng? * Hiện tượng và giải thích - Khi mở khóa phễu nhỏ giọt (khoảng 1ml) dd HCl chảy vào bình cầu chứa đá vôi thì khí thoát ra là CO2 làm cho dung dịch nước vôi trong bị vẩn đục.

PTHH:

CaCO3 + CO2

+

2HCl



CaCl2

+ CO2

Ca(OH)2  CaCO3 

+

+ H2 O

H2 O

- Khi tiếp tục mở khóa phễu nhỏ giọt (khoảng 1,5ml) dd HCl chảy vào bình cầu thì ống nghiệm chứa nước vôi trong đang từ vẩn đục chuyển sang dd không màu. Vì lượng CO2 tiếp tục sinh ra hòa tan kết tủa tạo Ca(HCO3)2 là dd trong suốt.

PTHH: CO2 + H2O + CaCO3  Ca(HCO3)2 - Dùng đèn cồn hơ nóng ống nghiệm chứa nước vôi trong ban đầu thì lại thấy xuất hiện kết tủa trắng. Vì muối Ca(HCO3)2 là muối dễ bị nhiệt phân tạo thành muối CaCO3 kết tủa trắng.

0

t  CaCO3  + CO2 + H2O PTHH: Ca(HCO3)2 

* Chú ý: - TN này giúp cho HS hiểu rõ được hiện tượng hóa học của bài toán quan trọng CO2 tác dụng với dd kiềm có khả năng tạo ra 2 muối cacbonat (CO32-), hiđrocabonat (HCO3-). Từ đó thấy được mối quan hệ của hai muối này có thể chuyển hóa cho nhau.

43

- Câu hỏi TN 1: Tại sao trong một thời gian ngắn người ta có thể quét vôi được nhiều lần mà không ảnh hưởng đến tường quét? khi quét vôi lên tường thì lát sau vôi khô và cứng lại ?

Giải thích: Khi quét vôi lên tường nó có khả năng khô và cứng lại rất nhanh.

Nước vôi chính là Ca(OH)2 (ít tan) khi cho nước vào tạo dung dịch trắng đục, khi quét lên tường gặp CO2 trong không khí thì nước vôi sẽ khô cứng lại theo PTHH: Ca(OH)2 + CO2  CaCO3  + H2O Thí nghiệm 9: Magie cháy trong khí cacbonic. * Mục đích: Nghiên cứu và chứng minh tính oxi hóa của CO2 khi tác dụng với Mg. * Dụng cụ và hóa chất - Dụng cụ: Bình tam giác, nút cao su, kẹp sắt, đèn cồn.

- Hóa chất: Khí CO2 được thu trong bình tam giác, miếng Mg . * Cách tiến hành TN - Dùng kẹp sắt lấy 1 miếng Mg nhỏ rồi đun nóng trên ngọn lửa đèn cồn.

- Kết hợp đưa nhanh miếng Mg đang còn cháy và mở lắp bình tam giác đã thu khí CO2. Quan sát TN và nêu hiện tượng. * Hiện tượng và giải thích - Khi đưa nhanh miếng Mg đang cháy vào bình đựng khí CO2 thì phản ứng xảy ra mãnh liệt. Mg cháy sáng hơn tạo ra ánh sáng chói và thu được chất rắn màu 0

t  2MgO đen là hỗn hợp MgO và C. PTHH: CO2 + 2Mg 

+ C

* Chú ý: - TN trên có thể thay Mg bằng các kim loại mạnh Al, Zn...

- Câu hỏi TN: Với các đám cháy kim loại (Mg, Al, Zn...) có nên dùng bình khí CO2 để dập tắt đám cháy hay không? Vì sao?

Giải thích: Không nên dùng bình CO2 để dập tắt các đám cháy kim loại. Vì CO2 không duy trì sự cháy nên chỉ có thể dập tắt những đám cháy thông thường.

Còn những đám cháy kim loại như Mg, Al, Zn... thì lại không thể. CO2 có khả năng phản ứng với các kim loại này theo 0

t  2MgO + C PTHH: CO2 + 2Mg 

C

+

0

t  CO2 O2 

Thí nghiệm 10: Điều chế khí cacbonic trong phòng thí nghiệm * Mục đích: Điều chế khí CO2 trong phòng TN. * Dụng cụ và hóa chất

44

- Dụng cụ: Ống nghiệm, kẹp gỗ .

- Hóa chất: Dung dịch Na2CO3, dung dịch H2SO4 . * Cách tiến hành TN - Dùng pipet lấy 3ml dung dịch Na2CO3 cho vào ống nghiệm đã dùng kẹp gỗ.

- Nhỏ từ từ từng giọt axit H2SO4 vào ống nghiệm. Quan sát TN và nêu hiện tượng. * Hiện tượng và giải thích - Khi nhỏ từ từ từng giọt axit H2SO4 vào ống nghiệm chứa Na2CO3 thì phản ứng xảy ra mãnh liệt, các bọt khí CO2 xuất hiện ngày càng nhiều trong ống nghiệm.

PTHH: Na2CO3 + H2SO4  Na2SO4 + CO2↑ +

H2 O

* Chú ý: - Qua TN trên, ngoài việc nghiên cứu điều chế CO2 trong phòng TN còn chứng minh được Na2CO3 là muối trung hòa, có tính bazơ. Từ đó, chúng ta có thể sử các muối trung hòa CO32- (như K2CO3) hay muối axit có tính lưỡng tính (như NaHCO3, KHCO3). Không nên sử dụng muối CaCO3 hay BaCO3 là những chất rắn, và sản phẩm thu được là các muối ít tan và không tan sẽ ngăn cản quá trình xảy ra phản ứng.

- Câu hỏi TN: Với những người đã từng bị đau dạ dày thì thuốc muối là một loại thuốc hữu hiệu có khả năng giảm đau một cách nhanh chóng. Em hãy giải thích nhận định trên quan điểm hóa học?

Giải thích: Một số thuốc chữa đau dạ dày chứa muối hiđrocacbonat NaHCO3 có tác dụng trung hòa bớt lượng axit trong dạ dày.

PTHH: NaHCO3

+

HCl  NaCl

+ CO2 +

H2 O

Thí nghiệm 11: Nhiệt phân muối hiđrocacbonat * Mục đích: Nghiên cứu và chứng minh tính chất dễ bị nhiệt phân của muối hiđrocacbonat. * Dụng cụ và hóa chất - Dụng cụ: Ống nghiệm, cốc thủy tinh, giá đỡ, nút cao su có ống thủy tinh vuốt nhọn xuyên qua, kẹp gỗ, ống hút, đèn cồn.

- Hóa chất: Dung dịch NaHCO3, dung dịch nước vôi trong. * Cách tiến hành TN - Dùng ống hút lấy 3-4ml dung dịch NaHCO3 vào ống nghiệm đã được đậy bằng nút cao su có ống thủy tinh vuốt nhọn xuyên qua. Đầu ra của ống thủy tinh được dẫn qua dd nước vôi trong.

- Đầu tiên, hơ nóng ống nghiệm đa được đặt trên giá đỡ sau đó đun tập trung tại vị trí có NaHCO3. Quan sát TN và nêu hiện tượng.

45

* Hiện tượng và giải thích - Khi đun nóng ống nghiệm chứa dung dịch NaHCO3 thì có khí CO2 thoát ra làm vẩn đục nước vôi trong.

PTHH:

0

t  Na2CO3 + CO2 + H2O 2NaHCO3 

CO2

+

Ca(OH)2  CaCO3 ↓ + H2O

* Chú ý: - Câu hỏi TN: Tại sao khi nấu nước giếng ở một số vùng, lâu ngày thấy xuất hiện lớp cặn ở đáy ấm? Cách tẩy lớp cặn này như thế nào?

Giải thích: Nước cứng tạm thời - là nước có chứa các muối axit như: Ca(HCO3)2 và Mg(HCO3)2. Một số vùng ở nước ta có sử dụng nước sinh hoạt là nước cứng tạm thời.

Khi nấu nước lâu ngày thấy xảy ra PTHH:

0

t  CaCO3↓ + CO2↑ + H2O Ca(HCO3)2  0

t  MgCO3↓ + CO2↑ + H2O Mg(HCO3)2 

Để tẩy lớp căn này thì dùng dung dịch CH3COOH 5% cho vào ấm đun sôi để nguội khoảng một đêm rồi rửa sạch.

Thí nghiệm 12: Thử tính chất của muối hiđrocacbonat tác dụng với kiềm. * Mục đích: Nghiên cứu và chứng minh tính chất của muối hiđrocacbonat tác dụng với kiềm. * Dụng cụ và hóa chất - Dụng cụ: Ống nghiệm, ống hút.

- Hóa chất: Dung dịch muối NaHCO3, dung dịch Ca(OH)2, nước cất. * Cách tiến hành TN - Lấy 2ml dung dịch Ca(OH)2 và nước cất vào 2 ống nghiệm (1) và (2).

- Nhỏ từ từ từng giọt NaHCO3 vào 2 ống nghiệm (1) và (2) và lắc đều. Quan sát TN và nêu hiện tượng. * Hiện tượng và giải thích - Ống nghiệm (1) thấy xuất hiện kết tủa trắng là dung dịch Ca(OH)2. Ống nghiệm (2) không thấy hiện tượng gì là nước cất.

PTHH: 2NaHCO3 + Ca(OH)2  CaCO3↓ + Na2CO3 + 2H2O Thí nghiệm 13: Silic đioxit tác dụng với dung dịch kiềm. * Mục đích: Nghiên cứu và chứng minh tính chất của SiO2 tác dụng với dd kiềm. * Dụng cụ và hóa chất: - Dụng cụ: Cốc thủy tinh chịu nhiệt, cốc thủy tinh lấy hóa chất, bếp điện, cân

46

hóa chất, giá đỡ, nhiệt kế, đũa thủy tinh.

- Hóa chất: NaOH(r), SiO2, nước cất. * Cách tiến hành TN - Lấy 100ml nước cất cho vào cốc chịu nhiệt. Thêm từ từ 80g NaOH vào cốc và khuấy đều bẳng đũa thủy tinh đến khi hòa tan hết NaOH. Thêm tiếp 60g SiO2 vào cốc thủy tinh dùng đũa thủy tinh khuấy đều tiếp. Lấy nhiệt kế kiểm tra cốc đến 80oC rồi đặt cốc thủy tinh lên bếp điện đun. Khuấy đều, kiểm tra nhiệt độ, đun đến khi lượng SiO2 được hòa tan hết. Quan sát TN và nêu hiện tượng. * Hiện tượng và giải thích - Khi thêm tiếp SiO2 vào cốc thủy tinh, khuấy đều và đun nóng thấy xuất chất lỏng trong, sánh, dạng keo là Na2SiO3 (được gọi là thủy tinh lỏng).

0

t  Na2SiO3 + H2O - PTHH: 2NaOH + SiO2 

* Chú ý: - Để cho TN xảy ra nhanh hơn có thể thay thế kiềm đặc, nóng bằng kiềm nóng chảy hoặc muối cacbonat kim loại kiềm nóng chảy.

0

t  PTHH: Na2CO3 + SiO2 

Na2SiO3 + CO2

- Câu hỏi TN: Vì sao muốn để trứng được lâu người ta thường sử dùng nước vôi trong hay nước thủy tinh bảo quản?

Giải thích: Thành phần của thủy tinh lỏng là Na2SiO3 (chất lỏng dạng keo, có tính chất kết dính). Ngay khi ngâm trứng trong thủy tinh lỏng thì những lỗ nhỏ trên vỏ trứng sẽ được bịt kín lại. Chính vì vậy, trứng sẽ được bảo quản trong vài tháng.

Thí nghiệm 14: Điều chế axit salixic * Mục đích: Điều chế axit salixic * Dụng cụ và hóa chất - Dụng cụ: Cốc thủy tinh, đũa thủy tinh.

- Hóa chất: dd muối Na2SiO3, dd axit HCl. * Cách tiến hành TN - Lấy 2-3ml dung dịch Na2SiO3 vào cốc thủy tinh.

- Dùng pipet nhỏ từ từ từng giọt dung dịch HCl vào cốc thủy tinh và khuấy đều. Quan sát, nhận xét và viết PTHH minh họa. * Hiện tượng và giải thích - Khi nhỏ từ từ từng giọt HCl vào cốc thủy tinh chứa Na2SiO3 và khuấy đều thì thấy xuất hiện kết tủa trắng dạng keo.

PTHH: Na2SiO3 + 2HCl  2NaCl + H2SiO3

47

* Lưu ý: Nhỏ 1-2 giọt dung dịch axit HCl rồi lấy đũa thủy tinh khuấy đều. Lặp lại đến khi thấy xuất hiện ở dạng keo.

- Axit H2SiO3 là một chất kết tủa dạng keo, rất dễ mất nước. Khi sấy khô thì axit này sẽ mất nước một phần tạo ra vật xốp gọi là silicagen. Trong thực tế, silicagen được dùng làm chất hút ẩm và hấp thụ một số chất.

- Có thể thay axit HCl bằng cách sục khí CO2 thì hiện tượng phản ứng vẫn thu được kết tủa trắng dạng keo là H2SiO3, điều này đã chứng minh được H2SiO3 là một axit yếu, yếu hơn cả axit H2CO3.

Thí nghiệm 15: Silic đioxit tác dụng với axit flohiđric * Mục đích: Nghiên cứu và chứng minh tính chất của SiO2 tác dụng với axit HF. * Dụng cụ và hóa chất - Dụng cụ: Hộp thủy tinh có lắp, miếng thủy tinh, ống hút.

- Hóa chất: Dung dịch axit H2SO4, dung dịch muối NaF * Cách tiến hành TN - Lấy 1 lượng vừa đủ dd NaF vào hộp thủy tinh có lắp. Thêm tiếp 1 lượng axit H2SO4 và khuấy đều rồi đậy lắp có gắn sẵn 1 miếng thủy tinh lên trên.

- Sau 1 thời gian mở lắp, lấy miếng thủy tinh ra rửa sạch bẳng nước rồi so sánh với miếng thủy tinh ban đầu. Quan sát và nêu hiện tượng xảy ra. * Hiện tượng và giải thích - Miếng thủy tinh được lấy ra rửa sạch nhưng vẫn bị mờ so với miếng thủy tinh ban đầu. Do axit HF sinh ra đã ăn mòn thủy tinh.

PTHH: NaF + H2SO4  NaHSO4 + HF 4HF

+ SiO2  SiF4

+ 2H2O

* Chú ý: - Câu hỏi TN 1: Tại sao không dùng bình thủy tinh đựng dung dịch HF? Giải thích: Do thành phần chủ yếu của thủy tinh là silic đioxit SiO2 nên khi cho dung dịch HF – có khả năng ăn mòn thủy tinh thì có PTHH:

SiO2 + 4HF → SiF4↑ + 2H2O

- Câu hỏi TN 2: Làm thế nào có thể khắc được thủy tinh ?

Giải thích: Muốn khắc thủy tinh người ta nhúng thủy tinh vào sáp nóng chảy, nhấc ra cho nguội, dùng vật nhọn khắc hình ảnh cần khắc nhờ lớp sáp mất đi, rồi nhỏ dung dịch HF vào thì thủy tinh sẽ bị ăn mòn ở những chỗ lớp sáp bị cào đi.

PTHH: SiO2 + 4HF → SiF4↑ + 2H2O Thí nghiệm 16: Axit salixic tan trong dung dịch kiềm 48

* Mục đích: Nghiên cứu và chứng minh khả năng tan trong dd kiềm của axit silixic. * Dụng cụ và hóa chất - Dụng cụ: cốc thủy tinh, đũa thủy tinh.

- Hóa chất: axit H2SiO3, dd NaOH, Mg(OH)2 * Cách tiến hành TN - Lấy khoảng 1g axit H2SiO3 vào 2 cốc thủy tinh đã đánh số thứ tự. Sau đó rót từ từ 2ml dd NaOH vào cốc 1, và 2ml Mg(OH) 2 vào cốc 2 . Quan sát TN và nêu hiện tượng? * Hiện tượng và giải thích - Sau TN thấy cốc 1 chất rắn tan tạo dd trong suốt, cốc số 2 không hiện tượng.

PTHH:

H2SiO3

+ 2NaOH → Na2SiO3 + 2H2O

* Chú ý: TN chứng minh được axit salixic chỉ tan trong dd kiềm, tạo ra muối silicat. Dd đậm đặc của Na2SiO3 và K2SiO3 người ta gọi là thủy tinh lỏng. Nó có nhiều ứng dụng trong đời sống hàng ngày như làm keo dán sứ và thủy tinh.

Thí nghiệm 17 Sự hấp thụ nhiệt của cabon * Mục đích: Nghiên cứu khả năng hấp thụ nhiệt của cacbon. * Dụng cụ và hóa chất: 1 bình nhôm mới, 1 bình nhôm cũ có lớp than bên ngoài, bếp ga, đồng hồ đếm giờ, nước. * Tiến hành TN: Cho cùng 1 lượng nước vào 2 bình nhôm đã chuẩn bị rồi đặt lên bếp ga đun. Quan sát thời gian nước sôi ở 2 bình và giải thích? * Hiện tượng và giải thích: Nước ở trong bình nhôm cũ có lớp than bên ngoài sôi nhanh hơn. Do khả năng hấp thụ nhiệt của cacbon nên nước trong bình nhôm cũ sôi nhanh hơn là trong bình mới.

Thí nghiệm 18: Khí cacbonnic không duy trì sự cháy * Mục đích: Nghiên cứu TCVL của khí cacbonic. * Dụng cụ và hóa chất: cốc thủy tinh, nến, đá khô, diêm. * Tiến hành TN: Thắp sáng 1 ngọn nến đặt trong cốc thủy tinh. Thả từ từ từng viên đá khô vào trong cốc. Tiếp tục cho những que diêm đang cháy qua miệng cốc thủy tinh. Quan sát hiện tượng và giải thích? * Hiện tượng và giải thích: Ngọn nến đang cháy và que diêm đang cháy đều bị tăt. Vì CO2 không duy trì sự cháy nên ngọn nến và que diêm đang cháy đều bị tắt. * Chú ý: Có thể dùng bình CO2 để dập tắt các đám cháy ngoại trừ các đám cháy kim loại.

Thí nghiệm 19: Thổi bóng bay cùng với baking sođa và giấm ăn 49

* Mục đích: Nghiên cứu PP điều chế CO2 trong phòng TN * Dụng cụ và hóa chất: baking sođa, giấm ăn, bóng bay, phễu, chai lavie. * Tiến hành TN: Cho 2-3 thìa baking sođa qua phễu vào bóng bay sau đó gắn miệng bóng bay vào chai lavie đã có sẵn 100ml dấm ăn. Quan sát TN và nêu hiện tượng? * Hiện tượng và giải thích: Khí trong chai lavie sinh ra làm cho quả bóng bay được “thổi” to lên. Vì thành phần chính của baking sođa là NaHCO3, giấm ăn là CH3COOH. Khi 2 chất này tác dụng với nhau sẽ xảy ra PƯHH và sinh ra khi CO2 làm cho quả bóng được “thổi” to lên.

PTHH: NaHCO3 + CH3COOH → CH3COONa + CO2 + H2O Thí nghiệm 20: Bình CO2 tự chế cho hồ thủy sinh * Mục đích: Nghiên cứu PP điều chế CO2 * Dụng cụ và hóa chất: - Dụng cụ: Chai lavie 1,5 lít, dây dẫn truyền trong y tế, kéo, đầu lọc thuốc lá, keo 502.

- Hóa chất: Gạo, mùn cưa, men rượu, đường. * Tiến hành TN: - Cho 1 đầu dây dẫn truyền xuyên qua lắp chai lavie đã được đục lỗ rồi dùng mùn cưu và keo 502 để bịt kín đầu dẫn đó.

- Sử dụng đầu lọc thuốc lá nén chặt một đầu dây dẫn còn lại.

- Cho 1/3 lon gạo, 1/2 muỗng cafe mem rượu, 1 muỗng cà phê đường vào chai lavie rồi đậy nắp chai, khóa kín van lại, để qua 1 ngày và cho trong bình thủy sinh.

Nêu hiện tượng và giải thích? * Hiện tượng và giải thích: Khí CO2 sinh ra trong bình thủy sinh. Vì khi trộn gạo, đường và men rượu vào sẽ xảy ra PTHH: (C6H10O5)n + nH2O → C6H12O6

xt   2C2H5OH

+

nC6H12O6 2CO2

* Chú ý: Câu hỏi TN: Em hãy tìm hiểu quy trình nấu rượu trong dân gian?

2.3. Một số biện pháp sử dụng thí nghiệm hóa học để phát triển năng lực thực hành cho học sinh thông qua dạy học chƣơng Cacbon - Silic Hóa học 11 2.3.1. Quy trình sử dụng hệ thống thí nghiệm phát triển năng lực thực hành hóa học cho học sinh trung học phổ thông Bước 1: Chuẩn bị giờ học có các TN thực hành hóa học ở nhà

50

Hoạt động của GV

Hoạt động của HS

- Lựa chọn những TN khắc sâu được kiến thức trọng tâm

- Đọc trước nội

của bài học, những TN gắn kiến thức của bài học với các

dung bài mới, phát

hiện tượng thực tiễn của cuộc sống.

biểu được mục đích

- Làm thử các TN để lựa chọn cách tiến hành TN nhanh,

của TN.

gọn, hiệu quả, phù hợp với điều kiện cơ sở vật chất và các

- Đặt kế hoạch tiến

điều kiện khác HS và GV có thể chuẩn bị được.

hành TN, dự đoán

- Soạn phiếu học tập, cách tiến hành, hình ảnh TN, các câu

hiện tượng xảy ra.

hỏi liên quan để HS chuẩn bị trước ở nhà.

- Tổ chức cho HS ôn tập các kiến thức hóa học của chương, bài có liên quan.

Bước 2: Tiến hành TN hóa học Hoạt động của GV

Hoạt động của HS

- GV nêu mục đích giờ thực hành, phân chia nhóm, dụng

- Thảo luận về cách

cụ, hóa chất cần cho bài thực hành.

tiến hành TN

- Kiểm tra việc chuẩn bị bài tường trình thực hành TN

- Thực hiện TN,

hóa học ở nhà của HS.

quan sát hiện tượng,

- Hướng dẫn cách tiến hành TN, dự đoán hiện tượng hóa

ghi chép kết quả và

học. GV chỉnh lí, bổ sung những chú ý trong từng TN hóa viết PTPƯ. học.

- Tham gia thảo

- GV tổ chức cho các nhóm HS tiến hành TN, quan sát

luận, trả lời câu hỏi

hiện tượng, mô tả hiện tượng, ghi chép kết quả, giải thích

trong phiếu học tập,

hiện tượng TN hóa học thu được.

ghi nhận kiến thức

- Triệt để khai thác các hiện tượng quan sát để khắc sâu

dưới sự hướng dẫn

kiến thức và phát triển NL thực hành cho HS phổ thông.

của GV.

- GV theo dõi hoạt động của từng nhóm, uốn nắn những sai sót khi cần thiết.

Bước3: Tổ chức cho các nhóm HS báo cáo kết quả hoạt động của nhóm Bước 4: Đề xuất các cải tiến để TN thành công Hoạt động của GV

Hoạt động của HS

51

- GV: Đề xuất các cách cải tiến để TN thành công, không

- HS thảo luận và

làm thay đổi bản chất của TN, đảm bảo các tiêu chí phát

đưa ra cách cải tiến

triển NL Th.NHH cho HS cụ thể về:

TN dưới sự hướng

+ Dụng cụ, hóa chất:

dẫn của GV.

Dụng cụ: Đơn giản, gần gũi, dễ kiếm trong cuộc sống hàng ngày.

Hóa chất: Rẻ tiền, không độc hại, dễ kiếm. + Cách tiến hành TN: Đảm bảo tuyệt đối an toàn, đảm bảo TN thành công, đảm bảo tính khoa học, bảo đảm tính trực quan. + Hình thức thực hiện TN: TN do GV thực hiện: Với những TN khó cần kĩ năng thực hiện , TN quan trọng trong dạy học.

TN do HS thực hiện: có thể là TN đồng loạt, TN theo nhóm HS, TN ngoại khóa, TN do HS tiến hành ngoài nhà trường.

TN mô phỏng: Với những TN tạo ra sản phẩm độc hại, TN mất nhiều thời gian, TN quá phức tạp.

Bước 5: Thử nghiệm và kết luận Bước 6: Kết thúc buổi thực hành TN hóa học Hoạt động của GV

Hoạt động của HS

- Nhận xét, đánh giá kết quả giờ học, nhấn - Các nhóm hoàn thành bài tường mạnh kết luận, nhận xét được rút ra từ

trình TN hóa học và dọn dẹp dụng

hiện tượng, kết quả của TN hóa học.

cụ, hóa chất.

- Đánh giá sự phát triển NL Th.NHH cho

- Đánh giá sự phát triển NLTh.NHH

HS.

thông qua bảng kiểm quan sát.

2.3.2. Một số biện pháp phát triển năng lực thực nghiệm hóa học cho HS 2.3.2.1. Thiết kế và sử dụng tài liệu hướng dẫn thực nghiệm hóa học a. Sử dụng dụng cụ TN * Sử dụng dụng cụ thủy tinh - Cần nhẹ nhàng, tránh làm va chạm mạnh.

- Không đun nóng, rót nước nóng vào các dụng cụ thủy tinh có thành dày.

52

- Khi đun nóng cần đun nhẹ, từ từ, đều rồi mới tập trung đun vào vị trí cần thiết. Khi đun xong phải để nguội rồi mới tháo khỏi giá, tránh để ngay xuống mặt bàn, khay có nhiệt độ thấp hơn. * Sử dụng đèn cồn - Không châm lửa từ đèn này sang đèn khác để tránh làm đổ cồn gây cháy.

- Không đổ cồn quá đầy hoặc để đèn bị khô kiệt cồn.

- Khi muốn tắt đèn lấy nắp đậy đèn lại, không thổi tắt đèn. b. Sử dụng hóa chất TN * Một số quy định chung khi tiếp xúc với hóa chất - Quy định thay thế: Loại bỏ các chất hoặc các quá trình độc hại, nguy hiểm hoặc thay thế chúng bằng thứ khác ít nguy hiểm hơn hoặc không còn nguy hiểm nữa. Khi tiến hành các TN trong quá trình dạy học cố gắng lựa chọn các chất ít độc hại, ít gây nguy hiểm. Ví dụ TN khí CO tác dụng với CuO đun nóng có thể thay thế bằng khí H2 tác dụng với CuO đun nóng.

- Quy định khoảng cách: Trong dạy học các TN độc hại hoặc dễ nổ gây nguy hiểm phải được tiến hành trong tủ hốt hoặc có tấm kính mica che phía HS, khoảng cách tiến hành các TN không quá gần với HS. - Quy định thông gió: Sử dụng hệ thống thông gió thích hợp để di chuyển hoặc làm giảm nồng độ độc hại trong không khí chẳng hạn như khói, khí, bụi, mù. Phòng TN, phòng kho hoá chất…cần phải thoáng, có hệ thông hút gió, có nhiều cửa ra vào.

- Quy định về trang bị phương tiện bảo vệ cá nhân: Bao gồm: áo blu, kính bảo vệ mắt, găng tay, khẩu trang, ủng … nhằm ngăn ngừa việc hoá chất dây vào người. * Một số quy định khi tiếp xúc với một số loại hóa chất cụ thể Khi làm việc với hóa chất, nhân viên phòng TN cũng như GV, HS cần hết sức cẩn thận, tránh gây những tai nạn đáng tiếc cho mình và cho mọi người. Những điều cần nhớ khi tiếp xúc với hóa chất được tóm tắt như sau: - Hóa chất phải được sắp xếp trong kho hay tủ theo từng loại (hữu cơ, vô cơ, muối, axit, bazơ, kim loại...) hay theo một thứ tự a, b, c… để khi cần dễ tìm.

- Tất cả các chai lọ đều phải có nhãn ghi, phải đọc kỹ nhãn hiệu hóa chất trước khi dùng, dùng xong phải trả đúng vị trí ban đầu.

- Chai lọ hóa chất phải có nắp. Trước khi mở chai hóa chất phải lau sạch nắp, cổ chai, tránh bụi bẩn lọt vào làm hỏng hóa chất đựng trong chai.

- Các loại hóa chất dễ bị thay đổi ngoài ánh sáng cần phải được giữ trong chai lọ màu vàng hoặc nâu và bảo quản vào chỗ tối.

53

- Dụng cụ dùng để lấy hóa chất phải thật sạch và dùng xong phải rửa ngay, không dùng lẫn nắp đậy và dụng cụ lấy hóa chất.

- Khi làm việc với chất dễ nổ, dễ cháy không được để gần nơi dễ bắt lửa. Khi cần sử dụng các hóa chất dễ bốc hơi, có mùi... phải đưa vào tủ hút, chú ý đậy kín nắp sau khi lấy hóa chất xong.

- Không hút bằng pipet khi chỉ còn ít hóa chất trong lọ, không ngửi hay nếm thử hóa chất.

- Khi làm việc với axit hay bazơ mạnh: Đổ axit hay bazơ vào nước khi pha loãng (không được đổ nước vào axit hay bazơ); Không hút axit hay bazơ bằng miệng mà phải dùng các dụng cụ riêng như quả bóp cao su, pipet máy. Trường hợp bị bỏng với axit hay bazơ rửa ngay với nước lạnh rồi bôi lên vết bỏng NaHCO3 1% (trường hợp bỏng axit) hoặc CH3COOH 1% (nếu bỏng bazơ). Nếu bị bắn vào mắt, dội mạnh với nước lạnh hoặc NaCl 1%.

Trường hợp bị hóa chất vào miệng hay dạ dày, nếu là axit phải súc miệng và uống nước lạnh có NaHCO 3, nếu là bazơ phải súc miệng và uống nước lạnh có CH3 COOH 1%. + Hóa chất là axit - Lấy axit đúng lượng đã ghi trong tài liệu, mỗi axit phải có muỗng hoặc ống hút riêng.

- Axit rơi đổ ra ngoài phải dọn ngay, đổ các axit thải đúng nơi quy định.

- Phải làm việc trong tủ hút bất cứ khi nào đun nóng axit hoặc thực hiện phản ứng với các hơi axit tự do.

- Khi pha loãng, luôn phải cho axit vào nước trừ khi được dùng trực tiếp.

- Giữ để axit không bắn vào da hoặc mắt bằng cách đeo khẩu trang, găng tay và kính bảo vệ mắt. Nếu làm văng lên da, lập tức rửa ngay bằng lượng nước lớn.

- Luôn phải đọc kỹ nhãn của chai đựng hóa chất và TCVL, TCHH của chúng. + Hóa chất là kiềm - Kiềm đặc có thể làm cháy da, mắt gây hại nghiêm trọng cho hệ hô hấp nên khi tiếp xúc với dung dịch kiềm đặc cần mang găng tay cao su, khẩu trang.

- Thao tác trong tủ hút, mang mặt nạ chống độc để phòng ngừa bụi và hơi kiềm.

- Dd amoniac: Là một chất lỏng và khí rất ăn da, mang găng tay cao su, khẩu trang, thiết bị bảo vệ hệ thống hô hấp. Hơi amoniac dễ cháy, phản ứng mạnh với chất oxy hoá, halogen, axit mạnh.

54

- Kim loại Na, K, Li, Ca: Phản ứng mãnh liệt với nước, halogen, axit mạnh, tạo hơi ăn mòn khi cháy và mang dụng cụ bảo vệ da, mắt.

- Canxi oxit rất ăn da, phản ứng cực mạnh với nước, cần bảo vệ da mắt, đường hô hấp do dễ nhiểm bụi oxit.

- Natri hiđroxit và kali hiđroxit: Rất ăn da, tỏa nhiệt lớn khi tan trong nước. Biện pháp an toàn là cho từng viên hoặc ít bột vào nước chứ không được làm ngược lại. + Hóa chất dễ cháy nổ Trong phòng TN có hóa chất dễ cháy nổ phải quy định chặt chẽ chế độ dùng lửa, khu vực dùng lửa, có bảng chỉ dẫn bằng chữ và ký hiệu cấm lửa để ở nơi dễ nhận thấy. Khi cần thiết phải sửa chữa cơ khí, hàn điện hay hàn hơi phải có biện pháp làm việc an toàn.

Không dùng thiết bị, thùng chứa, chai, lọ hoặc đường ống bằng nhựa không chịu được nhiệt chứa hóa chất dễ cháy nổ. Không để các hóa chất dễ cháy nổ cùng chỗ với các hóa chất duy trì sự cháy. Khi đun nóng các chất lỏng dễ cháy không dùng ngọn lửa trực tiếp, mức chất lỏng trong nồi phải cao hơn mức hơi đốt bên ngoài.

Trong quá trình sản xuất, sử dụng hóa chất dễ cháy nổ phải bảo đảm yêu cầu vệ sinh an toàn lao động. Phải có ống dẫn nước, hệ thống thoát nước, tránh sự ứ đọng các loại hóa chất dễ cháy nổ... + Hóa chất ăn mòn Các thiết bị, đường ống chứa hóa chất dễ ăn mòn phải được làm bằng vật liệu thích hợp, phải đảm bảo kín. Tại nơi làm việc có hóa chất ăn mòn phải có vòi nước, bể chứa dung dịch natri bicacbonat NaHCO3 nồng độ 0,3%, dd axit axetic nồng độ 0,3% hoặc các chất khác có tác dụng cấp cứu kịp thời tại chỗ khi xảy ra tai nạn. Tất cả các chất thải đều phải được xử lý không còn tác dụng ăn mòn trước khi đưa vào hệ thống thoát nước chung. + Hóa chất độc Khi tiếp xúc với hóa chất độc, phải có mặt nạ phòng độc tuân theo những quy định sau: Phải chứa chất khử độc tương xứng; Chỉ được dùng loại mặt nạ lọc khí độc khi nồng độ hơi khí không vượt quá 2% và nồng độ ôxy không dưới 15%; Đối với cacbon oxit CO và những hỗn hợp có nồng độ CO cao phải dùng loại mặt nạ lọc khí đặc biệt.

Không hút dd hóa chất độc bằng miệng. Không được cầm nắm trực tiếp hóa chất độc. Các thiết bị chứa hóa chất độc dễ bay hơi phải thật kín và nếu không do

55

quy trình sản xuất bắt buộc thì không được đặt cùng chỗ với bộ phận khác không có hóa chất độc.

2.3.2.2. Một số biện pháp sử dụng thí nghiệm hóa học kết hợp với phương pháp dạy học tích cực để phát triển năng lực thực nghiệm hóa học cho học sinh trong dạy học chương Cacbon – Silic Các TN được chúng tôi trình bày theo các bài học với các nội dung cụ thể sau: - Dụng cụ và hóa chất.

- Cách tiến hành TN - Hiện tượng, giải thích và PTHH - Những chú ý bao gồm: Điều kiện để TN thành công, an toàn, tiết kiệm hoá chất; những đề xuất cải tiến dụng cụ TN, cách tiến hành một số TN phù hợp, ứng dụng, vai trò của TN trong thực tiễn cuộc sống.

Với những TN đơn giản có thể cho HS tự tiến hành, chúng tôi trình bày theo cách tiến hành với lượng nhỏ hoá chất. Với những TNGV biểu diễn được tiến hành với dụng cụ, hoá chất đủ để HS cả lớp có thể quan sát rõ hiện tượng xảy ra.

Khi giảng dạy các TN có thể kết hợp với việc sử dụng các phiếu hỏi với các nội dung sau : Phiếu hỏi với TN nghiên cứu - Hãy nêu mục đích, dụng cụ, hóa chất, cách tiến hành TN? - Hãy quan sát và nhận xét các hiện tượng xảy ra khi tiến hành TN? - Hãy giải thích các hiện tượng xảy ra?

- Hãy viết PTHH minh họa cho các PƯHH xảy ra?

- Học sinh rút ra kết luận.

Phiếu hỏi với TN kiểm chứng - Hãy nêu mục đích, dụng cụ, hóa chất, cách tiến hành TN? - Hãy dự đoán về hiện tượng sẽ xảy ra khi tiến hành TN? - Hãy quan sát các hiện tượng xảy ra khi tiến hành TN và kiểm định các dự đoán?

- Hãy giải thích các hiện tượng xảy ra?

- Hãy viết PTHH của các PƯHH xảy ra trong TN? - Học sinh kết luận về dự đoán. a. Sử dụng TNGV làm theo PP nghiên cứu, kiểm chứng trong dạy bài mới TNGV là hình thức TN quan trọng nhất trong DHHH. Ngoài việc cung cấp kiến thức cho HS, nó còn giúp cho việc hình thành những kĩ năng TN đầu tiên ở HS một cách chính xác. Việc sử dụng TNGV phối hợp với lời giảng của GV theo hướng dạy học tích cực có thể thực hiện theo hai PP sau.

56

+ Sử dụng TN của GV theo PP nghiên cứu Ví dụ: Phản ứng của silic đioxit tác dụng với dung dịch kiềm. Vì TN này để thành công cần rất nhiều yếu tố như hóa chất, dụng cụ, thời gian, các bước tiến hành rất phức tạp nên khi dạy tôi thực hiện theo phương án sử dụng video TN để trình chiếu và dạy theo PP nghiên cứu Hoạt động của GV

Hoạt động của HS

- GV chuẩn bị và giới thiệu dụng cụ hoá chất cho TN: Cốc

+ HS nhận xét hiện

thủy tinh chịu nhiệt, cốc thủy tinh lấy hóa chất, bếp điện, nhiệt

tượng xảy ra

kế, cân hóa chất, đũa thủy tinh.

NaOH(r), SiO2, nước cất.

- GV trình chiếu video TNHH. - GV hướng dẫn HS cách bước tiến hành TN trong video

+ HS theo dõi, quan

- GV yêu cầu HS quan sát hiện tượng. Khi lấy 100ml nước

sát và rút ra nhận xét.

cất cho vào cốc chịu nhiệt. Thêm từ từ 80g NaOH vào cốc và khuấy đều bẳng đũa thủy tinh đến khi hòa tan hết NaOH. Thêm tiếp 60g SiO2 vào cốc dùng đũa thủy tinh khuấy đều tiếp. Lấy nhiệt kế kiểm tra nhiệt độ cốc thủy tinh đến 80oC rồi đặt cốc lên bếp điện đun. Khuấy đều, kiểm tra nhiệt độ, đun đến khi lượng SiO2 được hòa tan hết.

- HS trả lời về hiện

- GV yêu cầu HS nêu hiện tượng thu được? Cho biết khí thoát

tượng quan sát được

ra đó là khí gì? Viết PTHH minh họa?

Hỗn hợp tạo thành

- GV giới thiệu thêm về thủy tinh lỏng (Na2SiO3)

dạng lỏng, sánh, trong

Thủy tinh lỏng là dung dịch đậm đặc của Na2CO3 và K2CO3.

suốt, không màu.

Thủy tinh lỏng này có thể sử dụng trong nhà bếp, trong phòng

PTHH: 2NaOH +

tắm, ngói, bồn rửa, và gần như mọi bề mặt khác trong nhà,

SiO2  Na2SiO3 +

những vật được phủ lớp thủy tinh lỏng sẽ có độ bền lâu hơn.

2H2O

- Câu hỏi TN: Vì sao muốn để trứng được lâu người ta thường sử dùng nước vôi trong hay nước thủy tinh bảo quản?

Giải thích: Thành phần của thủy tinh lỏng là Na2SiO3 (chất lỏng dạng keo, có tính chất kết dính). Ngay khi ngâm trứng -HS nghiên cứu và trả trong thủy tinh lỏng thì những lỗ nhỏ trên vỏ trứng sẽ được bịt lời. kín lại. Chính vì vậy, trứng sẽ được bảo quản trong vài tháng. + Sử dụng TNGV theo PP kiểm chứng Theo PP này GV giới thiệu mục đích TN, dụng cụ, hoá chất. GV tổ chức cho HS dự đoán hiện tượng xảy ra. GV tiến hành TN, yêu cầu HS quan sát hiện tượng 57

và xác định dự đoán đúng. Yêu cầu HS giải thích hiện tượng bằng các câu hỏi nêu vấn đề.

Ví dụ: GV làm TN chứng minh tính khử của cacbon khi tác dụng với đồng (II) oxit.

Hoạt động của GV

Hoạt động của HS

+ GV chuẩn bị và giới thiệu mục đích, dụng cụ, hoá chất của TN: Ống nghiệm, pipet, kẹp gỗ, nút cao su có ống thủy tinh vuốt nhọn xuyên qua,đèn cồn, giá đỡ, đèn cồn, cốc thủy tinh. Hóa chất: Bột đồng (II) oxit, cacbon, dung dịch nước vôi trong + GV tổ chức cho HS dự đoán hiện tượng xảy ra khi trộn đều 1 thìa bột CuO với 2 thìa bột than và đốt trên ngọn lửa đèn cồn.

* HS dự đoán hiện tượng xảy

+ GV tiến hành TN, yêu cầu HS quan sát hiện tượng

ra.

và kiểm định dự đoán. + GV yêu cầu HS giải thích hiện tượng, viết PTHH

* HS nhận xét hiện tượng quan

minh họa dựa trên các câu hỏi gợi ý sau:

sát được.

1. Đồng(II) oxit màu gì? Đồng màu gì? Số oxi hóa

Khi đốt nóng hỗn hợp CuO và

biến đổi ra sao?

C thì hỗn hợp chuyển từ màu

2. Khí có khả năng sinh ra là khí nào?

đen sang màu đỏ, khí sinh ra là

3. Khi sục khí sinh ra qua dung dịch nước vôi trong

CO2 và dung dịch nước vôi

thì có hiện tượng gì xảy ra?

trong bị vẩn đục.

+ GV nhận xét và kết luận: Ngoài việc chứng minh

* HS giải thích

tính khử của C, còn nghiên cứu được tính oxit của

+ Khi đốt nóng hỗn hợp CuO

CuO,to.

và C thì hỗn hợp chuyển từ màu đen sang màu đỏ và có khí thoát ra làm vẩn đục nước vôi

+ Từ đó, GV yêu cầu HS tìm thêm hóa chất, dụng cụ trong. thay thế đảm bảo các yêu cầu:

PTHH: CuO (đen) + C

t   Cu 0

+ CO2

Không làm thay đổi bản chất của TN.

(đỏ)

Hóa chất dễ kiếm, dễ tìm, dễ thực hiện.

+ Khí CO2 sinh ra tiếp tục

Đảm bảo các tiêu chí phát triển NL Th.NHH cho phản ứng với nước vôi trong.

HS. PTHH: CO2 + Ca(OH)2  Ví dụ: TN chứng minh tính oxi hóa của CuO đun CaCO3 + H2O 58

nóng tác dụng với H2.

-

+ Về lí thuyết có thể sử dụng

Dụng cụ: Ống nghiệm, pipet, kẹp gỗ, nút cao su H2, CO thay thế C để nghiên

có ống thủy tinh vuốt nhọn xuyên qua, đèn cồn, giá đỡ.

cứu tính khử của chúng hay

-

Hóa chất: Bột đồng (II) oxit, kẽm, dd HCl.

tính oxi hóa của CuO. Nhưng

-

Tiến hành TN: Cho 2-3 mẩu Zn vào ống nghiệm trong thực tế, người ta không

1, thêm 1ml dd HCl, lắp nút cao su có ống thủy tinh dùng CO (độc). vuốt nhọn rồi đưa sát vào ống nghiệm 2 có chưa 1g bột CuO đang đốt trên ngọn lửa đèn cồn. Quan sát, nêu hiện tượng và giải thích TN? So sánh với TN C khử CuO?

* HS giải thích:

+ GV giúp HS phân tích về cách cải tiến TN thành công. + Ống nghiệm 1 thấy khí thoát * Ưu điểm khi thay thế C bằng H2:

ra là H2. Ống nghiệm 2 thì

- Dụng cụ đơn giản, hóa chất thường gặp, không độc chuyển từ màu đen sang đỏ, có hại mà bản chất của TN không thay đổi. Khi C tác hơi nước bám trong thành ống. dụng CuO đun nóng thì hỗn hợp khí sinh ra CO2 và CO PTHH: Zn +2HCl  ZnCl2 + độc nên phải dẫn qua dd Ca(OH)2.

H2

t - Đảm bảo được các tiêu chí phát triển NL Th.NHH: CuO(đen) + H2   Cu(đỏ) + lựa chọn được dụng cụ, hóa chất đơn giản, dễ thực H2O 0

hiện, không độc hại, hiện tượng TN rõ ràng dễ quan * Nhận xét: Có thể thay thế sát, giải thích một cách khoa học các hiện tượng dựa CuO bằng các oxit kim loại theo kiến thức đã được học.

khác như: FeO, Fe2O3, Fe3O4...

b. Sử dụng TN do học sinh làm theo PP nghiên cứu, kiểm chứng khi dạy bài mới TNHS tự làm khi học bài mới là một PPDH có hiệu quả để hình thành hệ thống khái niệm hoá học, dạy HS PP nghiên cứu khoa học hoá học, rèn luyện khả năng làm việc độc lập và dùng TNHH để tìm tòi xây dựng kiến thức mới.

Ví dụ: HS làm TN chứng minh khả năng hấp phụ chất tan của cacbon.

Hoạt động của GV

Hoạt động của HS

+ GV đặt vấn đề: Theo

* HS giới thiệu về mục đích, dụng cụ, hóa chất của TN

các em thì than gỗ có khả

+ Mục đích: Thử khả năng hấp phụ chất tan của than gỗ

năng hấp phụ các chất tan

+ Dụng cụ và hóa chất

hay không?

- Dụng cụ: Ống thủy tinh thông 2 đẩu, nút cao su có ống

+ GV yêu cầu HS giới

thủy tinh vuốt nhọn xuyên qua, cốc thủy tinh. Giá đỡ, kẹp

thiệu về mục đích, dụng

ống nghiệm.

59

cụ, hóa chất thực hiện TN

- Hóa chất: Mực, nước cất, bông, bột than. + HS làm thí nghiệm và ghi lại hiện tượng.

- Lắp nút cao su có ống thủy tinh vót nhọn vào 1 đẩu của ống nghiệm thông 2 đầu. Đầu còn lại cho thứ tự đầu tiên là 1 lớp bông, tiếp theo là 1 lớp than gỗ. Sau đó, kẹp ống

+ GV tổ chức cho HS làm nghiệm lên giá đỡ đã chuẩn bị sẵn. Quan sát hiện tượng TN.

xảy ra.

- Mực được pha loãng bằng nước cất tạo thành dung dịch màu tím.

- Đổ 10ml mực chảy qua lớp bột than dưới có đặt 1 cốc thủy tinh. Quan sát hiện tượng và ghi lại hiện tượng . + HS nêu hiện tượng, giải thích và rút ra nhận xét

+ GV yêu cầu HS quan

- Dd thu được trong cốc thủy tinh không màu.

sát hiện tượng, nhận xét

- Khi cho mực chảy qua lớp bột than dưới có đặt 1 cốc

và giải thích, viết PTHH

thủy tinh vì than gỗ có khả năng giữ trên bề mặt các chất

của PƯHH xảy ra.

tan trong dd nên nước chảy ra cốc thủy tinh.

+ GV yêu cầu HS đề xuất TN kiểm chứng tính hấp phụ chất tan của than gỗ. c. Sử dụng TN trong dạy bài thực hành TN thực hành là hình thức TN rất quan trọng, nó chứa đựng nhiều nhiệm vụ khác nhau: - Ôn tập, củng cố, hoàn thiện kiến thức mà HS đã học được trong các giờ học trước.

- Rèn luyện các kĩ năng, kĩ xảo làm TN. - Dạy HS khả năng quan sát và giải thích các hiện tượng.

- Dạy HS biết vận dụng các kiến thức đã học để giải các bài tập TN. Bằng con đường TN thực hiện những nhiệm vụ thực tiễn hay lí thuyết vừa sức.

Qui trình cho một bài thực hành TN gồm các bước sau: Bước 1: Chuẩn bị TN: GV phải có kế hoạch đảm bảo chuẩn bị đầy đủ dụng cụ, hóa chất, mẫu vật và các điều kiện cần thiết khác để TN thành công. GV có thể giao cho HS chuẩn bị nhưng phải kiểm tra, chuẩn bị phiếu đánh giá NL Th.NHH thông qua TN. Bước 2: Phổ biến nội qui an toàn phòng TN: Ngay khi bắt đầu một bài thực hành, GV cần phải hướng dẫn cho HS về qui tắc an toàn trong phòng TN. Điều này 60

là hết sức cần thiết và phải làm ngay mỗi lần HS vào phòng TN. Bên cạnh đó cũng cần phổ biến cách cấp cứu trong những trường hợp cần thiết như bỏng hóa chất, băng bó khi bị thương.

Bước 3: Giới thiệu qui trình TN: HS có thể tự đọc qui trình TN (nếu có sẵn trong bài thực hành) hoặc GV giới thiệu cho HS. Sau đó HS tự kiểm tra các loại hóa chất thiết bị, mẫu vật xem có đáp ứng được với yêu cầu bài thực hành hay không.

GV thường cho HS tự chuẩn bị trước ở nhà xem các TN được thực hiện trong buổi thực hành sẽ cần sử dụng loại dụng cụ, hóa chất gì và các bước tiến hành như thế nào. HS chuẩn bị trước ở dạng bài tường trình thực hành ở nhà, cuối buổi HS nộp lại cho GV kiểm tra sau khi đã hoàn thiện phần hiện tượng và giải thích hiện tượng của từng TN. Bước 4: Tiến hành TN: HS tự tiến hành TN theo qui trình đã cho để thu thập số liệu. GV chia HS thành các nhóm nhỏ, HS ở các nhóm sẽ tiến hành lần lượt các TN theo nội dung bài, ghi chép lại hiện tượng và giải thích hiện tượng TN mà HS nhận được dưới sự hướng dẫn của GV. Bước 5: Mô tả kết quả TN: HS viết ra hoặc nói ra các kết quả mà họ quan sát thấy trong quá trình làm TN. HS viết lại vào bản tường trình theo mẫu đã chuẩn bị sẵn ở nhà.

Bước 6: Giải thích các hiện tượng quan sát được: GV có thể dùng hệ thống câu hỏi nêu vấn đề giúp HS tự giải thích các kết quả.

Bước 7: Đánh giá NL Th.NHH của HS thông qua bài thực hành.

2.3.2.3. Sử dụng bài tập thực nghiệm hóa học để phát triển NL Th.NHH cho HS trong dạy học chương Cacbon – Silic. a. Nguyên tắc tuyển chọn và xây dựng hệ thống bài tập Th.N hóa học để phát triển NL Th.NHH cho học sinh THPT. Các nhà nghiên cứu về PP giảng dạy hóa học đã tổng kết, đưa ra một số kết luận về các nguyên tắc tuyển chọn và xây dựng hệ thống bài tập Th.N hóa học để phát triển NL Th.NHH cho HS như sau: + Hệ thống bài tập Th.N phải góp phần thực hiện được mục tiêu môn học, đặc biệt là phát triển NL Th.NHH cho HS. + Hệ thống bài tập Th.N phải đảm bảo tính chính xác, khoa học về những kiến thức lí thuyết, các điều kiện tiến hành phản ứng, tính chất của các chất tham gia và tạo thành sau phản ứng. + Hệ thống bài tập Th.N phải đảm bảo tính hệ thống, tính đa dạng. + Hệ thống bài tập Th.N phải đảm bảo tính vừa sức với HS. 61

+ Hệ thống bài tập Th.N phải củng cố kiến thức và rèn luyện kĩ năng THHH cho HS. + Hệ thống bài tập Th.N phải phát huy tính tích cực nhận thức NL Th.NHH cho HS. b. Quy trình thiết kế hệ thống bài tập Th.N hóa học để phát triển NL Th.NHH cho học sinh THPT Bước 1: Xác định mục đích của hệ thống bài tập Th.N Mục đích xây dựng hệ thống bài tập Th.N chương Cacbon – Silic Hóa học 11 nhằm củng cố kiến thức và phát triển NL Th.NHH cho HS. Bước 2: Xác định nội dung hệ thống bài tập Th.N Hệ thống bài tập Th.N phải bao quát nội dung kiến thức của chương Cacbon – Silic và thỏa mãn mục tiêu của chương cũng như trả lời được các câu hỏi sau: 1. Bài tập kiểm tra được kiến thức, kĩ năng gì?

2. Loại bài tập đó là định lượng, định tính hay Th.N? 3. Bài tập có liên quan đến kiến thức cũ và mới không?

4. Bài tập có phù hợp và hình thành NL gì của HS? 5. Bài tập có kết hợp với Th.N được không?

6. Bài tập có thỏa mãn mục tiêu, PP của thầy không?

Bước 3: Xác định loại kiểu bài tập Th.N Với chương Cacbon – Silic, tôi nghiên cứu 2 kiểu bài tập Th.N là bài tập tự luận và bài tập trắc nghiệm.

Bước 4: Thu thập thông tin để soạn hệ thống bài tập Th.N - Thu thập và tham khảo các tài liệu liên quan đến hệ thống bài tập Th.N như: SGK, sách bài tập, các sách tham khảo, báo, tạp chí khoa học....

- Nghiên cứu các nội dung Hóa học có liên quan đến đời sống một cách chọn lọc, khoa học.

Bước 5: Tiến hành soạn bài tập Th.N - Soạn và sắp xếp các kiểu bài tập theo mức độ nhận biết của HS: Biết, thông hiểu và vận dụng.

- Bổ sung các dạng bài tập còn thiếu hoặc những nội dung còn ít thể hiện trong sách giáo khoa (SGK) và sách bài tập.

- Biến đổi các bài tập trong SGK, sách bài tập cho phù hợp với điều kiện và trình độ của HS. - Xây dựng các PP giải quyết bài tập.

62

Bước 6: Xin ý kiến chuyên gia, chia sẻ với đồng nghiệp để chỉnh sửa và hoàn thiện và thử nghiệm. c. Xây dựng và lựa chọn một số dạng bài tập chương Cacbon - Silic hóa học lớp 11 THPT phát triển NL thực hành cho học sinh Để phát triển NLTHHH cho HS thông qua sử dụng BTHH thì GV cần có PP sử dụng BTHH hợp lí. GV có thể sử dụng BTHH trong các bài nghiên cứu, ôn tập củng cố hoặc trong các bài KTĐG. Dạng 1: Bài tập Th.N để đánh giá NL vận dụng kiến thức, mô tả và giải thích hiện tượng GV có thể sử dụng dạng bài tập này trong các bài ôn tập, bài kiểm tra 15 phút hoặc 1 tiết sau khi HS kết thúc một chương. Qua dạng bài tập này giúp cho GV và HS có thể kiểm tra được nội dung kiến thức Bài tập 1: Hoàn thành sơ đồ chuyển hóa (nêu điều kiện nếu có) (1) B  CaO + khí A

(5) D + Ca(OH)2  B + C

(2) Khí A + Ca(OH)2  B + C

(6) B + HCl  E + A + C

(3) Khí A + Ca(OH)2  D

(7) E + Na2CO3  B + F

(4) D  A + B +

C

Biết rằng hợp chất A là hợp chất của cacbon.

Hướng dẫn giải: Phân tích: Với dạng bài tập này yêu cầu cần tìm được “chìa khóa” làm mấu chốt của bài.

Trong bài, khí A là hợp chất của cacbon, sinh ra khi nhiệt phân B và khi tác dụng với dd Ca(OH)2 có khả năng tạo ra 2 muối nên A phải là CO2. Từ đó, dựa vào đề bài tìm ra các hợp chấtcòn lại.

Xác định công thức phân tử của các hợp chất A: CO2, B : CaCO3, C: H2O, D: Ca(HCO3)2, E: CaCl2, F: NaCl Các PTHH của các phản ứng xảy ra là: (1) CaCO3 CaO + khí CO2

(5) Ca(HCO3)2 + Ca(OH)2 2CaCO3 + 2H2O

(2) CO2 + Ca(OH)2  CaCO3 + H2O (6) CaCO3 + 2HCl  CaCl2 + CO2 + H2O (3) 2CO2 + Ca(OH)2  Ca(HCO3)2

(7) CaCl2 + Na2CO3  CaCO3 + 2NaCl

(4) Ca(HCO3)2  CO2 + CaCO3 + H2O Bài tập 2: Trình bày hiện tượng và viết PTHH của các phản ứng xảy ra trong các TN sau:

63

1. Nhỏ từ từ dd Na2CO3 vào dd HCl cho đến dư.

2. Nhỏ từ từ dd HCl vào dd Na2CO3 cho đến dư.

Hướng dẫn giải: 1.+ Hiện tượng: Có khí thoát ra ngay và ngày càng nhiều. + Viết PTHH: Na2CO3 + 2HCl  2NaCl + CO2 + H2O 2.+ Hiện tượng: Có khí CO2 thoát ra chậm. + PTHH: Na2CO3 + HCl  NaHCO3 + NaCl NaHCO3 + HCl  NaCl + CO2 + H2O Bài 3: Từ đá vôi, muối ăn, nước và các điều kiện cần thiết hãy trình bày các phương pháp có thể điều chế canxi clorua dưới dạng sơ đồ biết đổi và viết PTHH của các phản ứng xảy ra?

Bài 4: Sục khí CO2 trong dung dịch nước vôi trong. Sau phản ứng thu được kết tủa A và dd B. Lọc bỏ kết tủa A rồi lại đun tiếp dd B thì vẫn thu được kết tủa A. Xác định các chất A và B. Giải thích và viết PTHH xảy ra?

Bài 5: Từ các chất sau: NaHCO3, C, H2SO4, FeCO3 và không khí. Hãy lập sơ đồ và viết PTHH của các phản ứng điều chế CO2 (trực tiếp và gián tiếp)? Ghi rõ điều kiện phản ứng (nếu có)?

Bài 6: Cho các chất sau: CO2, C, K2CO3, KOH, KHCO3, K2SiO3, H2SiO3. Hãy lập sơ đồ chuyển hóa giữa các chất và viết PTHH của các phản ứng?

Bài 7: Đun nóng hỗn hợp gồm CuO và C thu được chất bột A màu đỏ và khí B. A không tác dụng với axit H2SO4 loãng nhưng có khả năng tác dụng với H2SO4 đặc, nóng để tạo ra khí C. Khí B được dẫn qua dd nước vôi trong dư thu được kết tủa D. Xác định thành phần hóa học của A, B, C, D và viết PTHH của các phản ứng?

Bài 8: Hãy đề xuất các hóa chất để điều chế CO2, H2SiO3 trong phòng TN và điền vào bảng sau: Chất

Hóa chất lỏng

Hóa chất rắn

Bài 9: Đun nóng m(g) silic trong oxi, sau phản ứng thu được 11,6g hỗn hợp A. Cho toàn bộ lượng A tác dụng với lượng dư dung dịch NaOH đặc, nóng thu được 8,96 lít khí hiđro (đktc). Tính m?

64

Bài 10: Có 5 ống nghiệm, cho vào mỗi ống nghiệm 1ml dung dịch của 1 trong các muối sau: Na+, Ca2+, Fe2+, H+, Fe3+. Thêm vào mỗi ống nghiệm 5-6 giọt dd (NH4)2CO3. Nêu hiện tượng xảy ra? Giải thích và viết PTHH của các phản ứng?

Dạng 2: Bài tập Th.N để hình thành NL lập kế hoạch, xử lí thông tin liên quan đến TN Bài tập Th.N để hình thành NL lập kế hoạch, xử lí thông tin liên quan đến TN điển hình là dạng bài tập nhận biết chất và tách chất ra khỏi hỗn hợp. GV có thể sử dụng dạng bài tập trong các bài thực hành hoặc ôn tập củng cố, kiểm tra cuối mỗi chương.

Với dạng bài tập nhận biết chất, phân biệt tính chất phát triển ở HS NL lập kế hoạch TN và tiến hành TNHH. Để lập được kế hoạch nhận biết chất, HS cần thực hiện các bước - Phân tích tính chất của các chất cần nhận biết.

- Chọn thuốc thử để nhận biết.

- Lập sơ đồ nhận biết.

- Trình bày quy trình TN để nhận biết.

- Viết PTHH của các phản ứng.

- Thực hiện TN (lựa chọn hóa chất, dụng cụ, cách tiến hành TN).

- Đề xuất các cách để cải tiến TN. Nhận biết các hóa chất đựng trong các lọ mất nhãn bằng PPHH không giới hạn thuốc thử Bài 1: Nhận biết các khí đựng trong các bình mất nhãn sau đây bằng PP hóa học: CO2, SO2, NH3, HCl, O2.

Phân tích: - Nhận xét tính chất của các khí đề bài cho: Khi tan trong nước tạo thành dd mang tính axit là: CO2, SO2, HCl. Dd mang tính bazơ là: NH3. Tiếp theo khí SO2 làm mất màu dd Br2, CO2 làm vẩn đục nước vôi trong.

- Các Thuốc thử cần để nhận biết: dd Br2, dd Ca(OH)2 và quỳ tím.

Hướng dẫn giải: - Đánh số thứ tự các lọ khí mất nhãn bằng các số 1,2,3,4,5.

- Dẫn các khí lần lượt qua dd Br2 và quan sát + Lọ khí nào làm mất màu dd Br2: SO2.

PTHH: SO2 + Br2 + 2H2O  2HBr + H2SO4 - Dẫn các khí lần lượt qua nước vôi trong dư và quan sát.

65

+ Lọ khí nào làm nước vôi trong vẩn đục: CO2 PTHH: CO2 + Ca(OH)2  CaCO3 + H2O - Nhúng quỳ tím ẩm vào các lọ còn lại. + Lọ làm giấy quỳ chuyển xanh: NH3. + Lọ làm giấy quỳ chuyển đỏ: HCl NH3 + H2O  dd NH3 có môi trường bazơ làm quỳ tím ẩm chuyển sang màu xanh.

HCl + H2O  dd HCl có môi trường axit làm quỳ tím ẩm chuyển sang màu đỏ. + Lọ khí nào không làm cho quỳ ẩm chuyển màu: O2.

Nhận biết các hóa chất đựng trong các lọ mất nhãn bằng PPHH giới hạn thuốc thử.

Bài 2: Chỉ dùng CO2 và nước hãy nhận biết các chất rắn: NaCl, Na2SO4, Na2CO3, BaCO3.

Hướng dẫn giải: - Lấy mỗi lọ một ít chất để làm mẫu thử và đánh số các lọ mất nhãn.

- Dẫn nước cất và khí CO2 vào các lọ mất nhãn, lắc kĩ và quan sát + Lọ nào chất rắn tan trong nước, khí CO2 thoát ra: NaCl, Na2SO4, + Lọ nào chất rắn tan trong nước cất và CO2 tạo hợp chất ít tan : Na2CO3 PTHH: CO2 + H2O + Na2CO3  2NaHCO3 + Lọ nào chất rắn không tan trong nước cất, tan dần khi có CO2: BaCO3 PTHH: CO2 + H2O + BaCO3  Ba(HCO3)2 - Lấy Ba(HCO3)2 điều chế ở trên lần lượt cho vào 2 lọ đựng dd NaCl và Na2SO4 và quan sát. + Lọ nào thấy xuất hiện kết tủa trắng: Na2SO4 PTHH: Na2SO4 + Ba(HCO3)2  BaSO4 + 2NaHCO3 + Lọ còn lại không có hiện tượng: NaCl. Nhận biết các hóa chất đựng trong các lọ mất nhãn bằng PPHH không sử dụng thuốc thử.

Bài 3: Có 4 lọ đựng 4 dd KHCO3, Ca(NO3)2, Na2CO3, Ca(HCO3)2. Không dùng hóa chất nào khác, hãy nhận biết 4 lọ mất nhãn trên.

Hướng dẫn giải: - Lấy mỗi dd 1 ít ra các ống nghiệm đã đánh số thứ tự để làm mẫu thử.

- Đổ mỗi mẫu thử vào 3 mẫu thử còn lại, ta thu được kết quả theo bảng sau:

66

Ca(HCO3)2

KHCO3

Ca(NO3)2

Na2CO3

Ca(HCO3)2

_

_

_

CaCO3↓

KHCO3

_

_

_

_

Ca(NO3)2

_

_

_

CaCO3↓

Na2CO3

CaCO3↓

_

CaCO3↓

_

(-): Không hiện tượng.

- Qua kết quả ở bảng trên ta thấy có 1 mẫu thử đổ vào 3 mẫu thử còn lại không thấy dấu hiệu kết tủa, mẫu thử đó đựng dd KHCO3.

- Mẫu thử nào thấy có 2 lần kết tủa với các mẫu thử kia, mẫu đó đựng dd Na2CO3.

PTHH:

Ca(NO3)2 + Na2CO3  CaCO3↓ Ca(HCO3)2

+

+ 2NaNO3

Na2CO3  CaCO3↓

+ 2NaHCO3

- Để phân biệt hai mẫu thử còn lại có chứa Ca(NO3)2 và Ca(HCO3)2 đun nóng

hai dd này, dd có kết tủa là Ca(HCO3)2. Còn lại là Ca(NO3)2.

PTHH:

to

Ca(HCO3)2  CO2 + CaCO3 + H2O

Tách các chất ra khỏi hỗn hợp.

Bài 4: Bằng PP hóa học tách khí CO ra khỏi hỗn hợp CO, CO2, O2, NH3, H2.

Hướng dẫn giải: - Dẫn hỗn hợp qua nước dư thì CO2, NH3 bị giữ lại.

PTHH:

CO2 + H2O  H2CO3 và

NH3 + H2O  NH4OH

- Dẫn hỗn hợp khí còn lại qua P trắng thì O2 bị giữ lại.

PTHH: 4P

o

t + 5O2  2P2O5

- Dẫn hỗn hợp khí còn lại qua CuO nung nóng, dư thì thu được khí CO2 và hơi nước.

0

0

t t  Cu + H2O và CuO + CO   Cu + CO2 PTHH: CuO + H2 

- Dẫn hỗn hợp khí CO2 và hơi nước qua dd H2SO4 đặc, dư thì hơi nước bị giữ lại.

- Khí còn lại là CO2 được dẫn qua C nung nóng, dư sẽ thu được CO. PTHH:

CO2

+

0

t  2CO C 

Bài 5: Chỉ dùng một hóa chất hãy nhận biết các chất rắn sau: NaCl, Na2CO3, BaCO3 và BaSO4. Viết các PTHH của các phản ứng xảy ra?

Bài 6: Có 4 lọ mất nhãn A, B, C, D chứa các dung dịch HCl, BaCl2, KHCO3, K2CO3. Hãy xác định các chất trong mỗi lọ và giải thích, nếu biết: - Cho chất trong lọ C vào lọ D thấy có khí bay ra.

- Cho chất trong lọ B vào lọ D thấy có khí thoát ra.

- Cho chất trong lọ A vào lọ C thấy có kết tủa.

67

Bài 7: Có 5 lọ mất nhãn, mỗi lọ đựng 1 trong các dd sau: KHSO4, NaHCO3, Mg(HCO3)2, K2CO3, Ca(HCO3)2. Hãy trình bày cách nhận biết từng dd chỉ được dùng cách đun nóng?

Bài 8: Chỉ dùng một hóa chất phân biệt các dd mất nhãn K2CO3, KHCO3, K2SiO3, K2S, K2SO3. Viết các PTHH của các phản ứng xảy ra?

Bài 9: Có 6 bình đựng 6 chất khí riêng biệt CO, CO2, O2, SO2, Cl2 và H2.

- Hãy trình bày PP hóa học để nhận biết từng chất khí? Viết các PTHH của các phản ứng xảy ra?

- Hãy trình bày PP hóa học tách CO và CO2 riêng ra khỏi hỗn hợp?

Bài 10: Dd màu quỳ tím. Trộn lẫn dung dịch của 2 chất lại xuất hiện kết tủa. A và B có thể là A. NaOH và K2SO4.

C. NaOH và FeCl3.

B. Na2CO3 và Ba(NO3)2.

D. Na2CO3 và KNO3.

Dạng 3: Bài tập Th.N quan sát hình vẽ mô tả nhằm đánh giá NL Th.NHH của HS Bài 1: Quan sát hình ảnh TN điều chế CO2 bẳng PP nhiệt phân muối hiđrocacbonat.

t

1. Em hãy viết PTHH của phản ứng xảy ra trên?

2. Em hãy thiết kế bộ dụng cụ TN khác để điều chế CO2 qua đó chứng minh tính chất của nó? Nêu hiện tượng và chỉ ra tính chất đó? Viết PTHH của phản ứng xảy ra?

Hướng dẫn giải: 1. PTHH của phản ứng xảy ra trong TN là 0

t 2NaHCO3   Na2CO3 + CO2 + H2O

CO2 + Ca(OH)2  CaCO3↓ + H2O 2. Thiết kế bộ dụng cụ TN điều chế CO2 và thử tính chất CO2 không duy trì sự cháy, sự sống.

Hiện tượng: Ngọn nến gần ống nghiệm CO2 sinh ra bị tắt. Điều này chứng tỏ CO2 không duy trì sự cháy.

PTHH: CaCO3 + 2HCl



CaCl2 + CO2 + H2O

68

Bài 2: Cho hình vẽ mô tả bộ dụng cụ TN như sau: 1. Hình vẽ trên mô tả TN nào? Nêu hiện tượng, giải thích và viết PTHH của phản ứng xảy ra?

2. Em hãy trình bày cách cải tiến TN thành công mà không làm thay đổi bản chất TN? Hướng dẫn giải: 1. Hình vẽ trên mô tả TN điều chế axit silixic.

Hiện tượng: kết tủa dạng keo sinh ra.

PTHH: CaCO3 + 2HCl



CaCl2 + CO2 + H2O

CO2 + H2O + Na2SiO3  Na2CO3 + H2SiO3↓ 2. Có thể cho trực tiếp dd axit HCl vào cốc thủy tinh đựng dd Na2SiO3. Vì dd axit HCl có tính axit mạnh hơn dd axit H2CO3 nên TN xảy ra nhanh và dễ dàng hơn.

PTHH:

2HCl + Na2SiO3  2NaCl + H2SiO3↓

Bài 3: Quan sát TN mô tả như hình vẽ trên, cho biết thứ tự các chất X, Y, Z tương ứng là A. CO2, CuO, CO. B. CO, Al2O3, CO2.

C. CO2, Al2O3, CO. D. CO, CuO, CO2.

Bài 4: Cho hình vẽ mô tả TN điều chế khí X 1. Khí X là A. CO.

C. O2

B. CO2.

D. CO2 và CO.

2. Hãy chọn câu trả lời đúng: A. Khí X dẫn qua ống nghiệm có chứa 1 mẩu giấy quỳ thì ống nghiệm chuyển sang màu hồng.

B. Dung dịch NaHCO3 trong bình có vai trò giữ khí X lại.

C. Nên thay axit HCl đặc bằng bằng axit H2SO4 để điều chế khí X. D. Khí X dẫn qua ống nghiệm có chứa 1 mẩu giấy quỳ thì ống nghiệm chuyển sang màu hồng, khi đun nóng ống nghiệm vẫn không chuyển màu.

Bài 5: Quan sát hình ảnh mô tả TN chứng minh tính khử của cacbon. Em hãy nêu hiện tượng TN có thể xảy ra? Giải thích? Viết PTHH của các phản ứng?

69

Dạng 4. Bài tập hóa học Th.N ứng dụng thực tiễn Câu 1: Than hoạt tính có nhiều ứng dụng trong đời sống, một trong các ứng dụng của nó là để sản xuất mặt nạ phòng chống độc nhờ khả năng A. không tan trong nước của nó.

C. hấp thụ các chất khí, các mùi của nó.

B. phi kim yếu của nó.

D. oxi hóa mạnh của nó.

Câu 2: Kim cương là chất cứng nhất trong tất cả các chất. Nó được sử dụng làm đồ trang sức rất đắt tiền. Có được tính chất trên là do tinh thể kim cương thuộc loại tinh thể A. nguyên tử điển hình.

C. kim loại điển hình.

B. phân tử điển hình.

D. lập phương tâm khối.

Câu 3: Tuyệt đối không dùng CO2 để dập tắt A. Đám cháy xăng dầu.

C. Đám cháy magiê hoặc nhôm.

A. Đám cháy nhà cửa, quần áo.

D. Đám cháy khí ga.

Câu 4. Mùa đông, khi mất điện nhiều gia đình sử dụng động cơ điezen để phát điện, phục vụ nhu cầu sinh hoạt. Không nên chạy động cơ điezen trong phòng đóng kín cửa là do A. sinh ra khí CO2 là một chất độc do tiêu thụ nhiều khí O2.

B. sinh ra khí CO, SO2 là một chất độc do tiêu thụ nhiều khí O2.

C. nhiều khí hiđrocacbon chưa cháy hết là những khí độc.

D. sinh ra khí SO2.

Câu 5. Theo đánh giá của Tổ chức Hợp tác và Phát triển kinh tế (OECD), Việt Nam là một trong 5 quốc gia chịu ảnh hưởng nặng nề nhất của biến đổi khí hậu và nước biển dâng. Chỉ tính riêng trong năm qua, chúng ta đã lần lượt trải qua các đợt nắng nóng kỷ lục trong mùa hè ở miền Bắc và miền Trung, đợt rét kỷ lục trong mùa đông ở miền Bắc, hạn hán và xâm nhập mặn kỷ lục ở Tây Nguyên, Nam Trung Bộ và Đồng bằng sông Cửu Long…Nguyên nhân chính gây ra sự biến đổi này là các hoạt động kinh tế - xã hội của con người làm phát thải các khí gây hiệu ứng nhà kính làm Trái Đất nóng lên.

70

1. Phát biểu nào sau đây không đúng?

A. Khí nhà kính là những khí có khả năng hấp thụ các bức xạ sóng dài (hồng ngoại), chủ yếu bao gồm: hơi nước, CO2, CH4, N2O, O3.

B. Hậu quả là nhiệt độ bề mặt trái đất tăng lên nhanh chóng, gây nên biến đổi khí hậu là sự nóng lên của khí quyển và Trái đất nói chung.

C. CO2 phát thải khi đốt cháy nhiên liệu hóa thạch (than, dầu, khí) nhưng không là nguồn khí nhà kính chủ yếu do con người gây ra trong khí quyển.

D. Hiệu ứng nhà kính không hoàn toàn có hại cho con người vì đã có công giúp mặt đất duy trì được nhiệt độ thích hợp với đời sống con người.

Câu 6. Các loại nước ngọt không khác nước đường là mấy chỉ có khác là có thêm khí CO2. Ở các nhà máy sản xuất nước ngọt, người ta dùng áp lực lớn để ép CO2 hòa tan vào nước. Sau đó nạp vào bình và đóng kín lại thì thu được nước ngọt.

Trong những phát biểu sau: (1). Khi mở nắp áp suất bên ngoài thấp nên CO2 lập tức bay vào không khí.

(2). Khi uống nước ngọt vào dạ dày, dạ dày và ruột hấp thụ hết CO2.

(3). Ở trong dạ dày nhiệt độ cao nên CO2 nhanh chóng theo đường miệng thoát ra ngoài và mang bớt 1 lượng nhiệt trong cơ thể làm cho người ta có cảm giác mát mẻ.

(4). CO2 có khả năng kích thich nhẹ thành dạ dày tăng cường việc tiết dịch vị, giúp cho việc tiêu hóa.

Phát biểu đúng là A. (1), (2), (3).

B. (1), (2), (4).

C. (1), (3), (4).

D. (2), (3), (4).

Câu 7. Muốn khắc thủy tinh người ta nhúng thủy tinh vào sáp nóng chảy, nhấc ra cho nguội, dùng vật nhọn khắc hình ảnh cần khắc, nhờ lớp sáp mất đi rùi nhỏ dung dich A thì thủy tinh sẽ bị ăn mòn ở những chỗ sáp bì cào đi.

1. Dung dịch A là A. HCl.

B. H2SO4.

C. HF.

D. H3PO4.

2. Phương trình hóa học của hiện tượng khắc thủy tinh là A. SiO2 + 4HF → SiF4↑ + 2H2O. B. 2NaOH + SiO2 → Na2SiO3 + H2O. C. CaO + SiO2

→ CaSiO3.

D. Na2SiO3 + CO2 + H2O → Na2CO3 + H2SiO3↓ Câu 8. Có một loại bột màu trắng, rắn mịn, nhẹ có tác dụng hút ẩm rất tốt. Khi tiến hành thi đấu, bàn tay của các vận động viên thường có nhiều mồ hôi. Điều đó đối với các vận động viên thi đấu thể thao hết sức bất lợi. Khi có nhiều mồ hôi ở lòng 71

bàn tay sẽ làm giảm độ ma sát khiến các vận động viên sẽ không nắm chắc được các dụng cụ khi thi đấu. Điều này không chỉ ảnh hưởng xấu đến thành tích mà còn gây nguy hiểm khi trình diễn. Khi phân tích thành phần của nó thì có 27,2% Mg, 18,4% C, 54,4% O. 1. Công thức phân tử của loại bột đó là A. Mg(HCO3)2.

B. MgCO3.

C. MgCO3.3H2O.

D. MgCO3.2H2O.

2. MgCO3 có khả năng hút mồ hôi đồng thời tăng cường độ ma sát giữa bàn tay và các dụng cụ thể thao giúp vận động viên có thể nắm chắc dụng cụ và thực hiện các động tác chuẩn xác hơn là do A.Tác dụng hấp thụ của nó.

C. Tác dụng hấp phụ của nó.

B. Tác dụng ngưng tụ của nó.

D. Tác dụng bay hơi của nó.

Câu 9. Nước đá khô (hay còn gọi là tuyết cacbonic) được điều chế từ khí CO2 hoặc CO2 hóa lỏng. Đây là các tác nhân lạnh ở thể rắn cung cấp hơi lạnh.

1. Nước đá khô biến đổi trạng thái từ A. rắn sang khí.

B. rắn sang lỏng.

C. rắn sang lỏng rồi sang khí.

D. rắn chuyển lỏng rồi chuyển rắn.

2. Các phát biểu sau: (a) Nước đá khô dùng để bảo quản những sản phẩm kỵ ẩm và dùng làm lạnh đông thực phẩm. (b) Nước đá khô dùng để làm lạnh và bảo quản gián tiếp các sản phẩm có bao gói nhưng có thể dùng làm lạnh và bảo quản trực tiếp. (c) Nước đá khô hạn chế được tổn hao khối lượng tự nhiên của sản phẩm do sự bay hơi từ bề mặt sản phẩm và các quá trình lên men, phân hủy. (d) Nước đá khô được sử dụng trong y tế để sát khuẩn cả vết thương.

Số phát biểu đúng là A. 4.

B. 3.

C. 2.

D. 1.

Câu 10. Na2SiO3 có thể điều chế bằng cách nấu nóng chảy NaOH rắn với cát. Cứ 50kg cát khô sản xuất được 97,6kg Na2SiO3. Hàm lượng SiO2 trong cát là A.

96%.

B. 69%.

C. 6,9%.

D. 9,6%.

Câu 11. Dung dịch đậm đặc của Na2SiO3 được gọi là thủy tinh lỏng được dùng để chế tạo keo dán thủy tinh và sứ, bảo quản vải và gỗ khỏi bị cháy. Trong dung dịch, silicat của kim loại kiềm bị thủy phân mạnh tạo môi trường bazơ. PTHH đúng là 72

A. Na2SiO3 + H2O → 2Na+ + OH- + H2SiO3↓.

B. Na2SiO3 + 2H2O → 2Na+ + 2OH- + H2SiO3↓.

C. Na2SiO3 + CO2 + H2O → 2Na+ + CO32- + H2SiO3↓ .

D. Na2SiO3 + CO2 + 2H2O → 2Na+ + HCO3- + OH- + H2SiO3↓.

2.3.3. Thiết kế một số giáo án minh họa 2.3.3.1. Giáo án bài 16: HỢP CHẤT CỦA CACBON Ngày soạn:...........

Bài 16: HỢP CHẤT CỦA CACBON I- Mục tiêu bài học 1. Kiến thức HS trình bày được: - Cấu tạo phân tử, công thức cấu tạo của CO, CO2.

- TCVL đặc trưng của CO: là chất khí không màu, không mùi, không vị, hơi nhẹ hơn không khí, ít tan trong nước, rất bền với nhiệt và rất độc.

- TCVL đặc trưng của CO2: là chất khí không màu, nặng hơn không khí. CO2 rắn có màu trắng được gọi là “nước đá khô”.

- Muối cacbonat dễ bị nhiệt phân hủy trừ muối cacbonat của kim loại kiềm.

- Nguyên tắc điều chế CO, CO2 trong phòng TN cũng như trong phòng TN. - Ứng dụng của một số muối cacbonat.

HS giải thích được: + CO là chất khử mạnh; CO2 là oxit axit và có tính oxi hóa; H2CO3 là axit rất kém bền, tính axit yếu và là axit hai nấc. + Trong một số hợp chất, cacbon thường có số oxi hóa là +2 hoặc +4.

2. Kĩ năng - Dự đoán, kiểm tra dự đoán và kết luận về TCHH của CO, CO2 và muối cacbonat.

- Đọc và thu thập thông tin trong SGK. - Quan sát biểu bảng, TN rút ra nhận xét.

- Tiến hành TN, quan sát mô tả hiện tượng, giải thích rút ra nhận xét.

- Viết các PTHH của các phản ứng chứng minh tính khử mạnh của CO, tính oxi hóa của CO2 và muối cacbonat.

- Giải các bài tập có liên quan đến cacbon: tham gia hoặc tạo thành sau phản ứng, bài tập thực tiễn…

3. Thái độ - Tích cực, liên hệ giữa lí thuyết và thực tiễn cuộc sống 73

- GD đức tính cẩn thận chính xác khi sử dụng hóa chất, tiến hành TN. - GD ý thức bảo vệ môi trường.

4. Định hướng các năng lực được hình thành Phát triển NL chung và NL chuyên biệt của bộ môn Hóa học chủ yếu là: - Phát triển NL thực nghiệm hóa học.

- Phát triển NL giải quyết vấn đề.

- Phát triển NL hợp tác.

Ngoài ra, phát triển các NL khác: - Phát triển NL tính toán hóa học.

- Phát triển NL vận dụng kiến thức hoá học vào cuộc sống.

II- Phƣơng pháp dạy học Khi dạy về nội dung này GV có thể sử dụng phối hợp các PP và kĩ thuật dạy học sau: - Phát hiện và giải quyết vấn đề.

- Học theo góc, học tập hợp tác (kỹ thuật khăn trải bàn, thảo luận nhóm).

- PP sử dụng các phương tiện trực quan (TN, thiết bị dạy học, tranh ảnh …), SGK. - PP đàm thoại tìm tòi.

- PP sử dụng câu hỏi bài tập.

III- Chuẩn bị của GV và HS 3.1. Chuẩn bị của GV - SGK, dụng cụ - hoá chất để HS tiến hành TN theo nhóm. + Hóa chất: dung dịch NaHCO3, giấy quỳ tím, bột CuO, dung dịch NaOH, dung dịch HCl, bột CaCO3, nước vôi trong,. + Dụng cụ: 2 bộ gồm 10 ống nghiệm, 2 kẹp gỗ, 2 kẹp nhíp, đèn cồn, nút đậy có ống thuỷ tinh xuyên qua.

- Đĩa hình TN TCHH của CO, CO2 và muối cacbonat. PP điều chế CO, CO2 trong phòng TN. - Bảng hướng dẫn hoạt động học tập ở mỗi góc, phiếu học tập.

- Giáo án powerpoint về đáp án của các nhiệm vụ.

- Máy tính, máy chiếu.

3.2. Chuẩn bị của HS - Lớp trưởng chia lớp thành 3 - Đọc trước nội dung bài học trong SGK. - Tìm kiếm những kiến thức có liên quan đến nội dung về hợp chất của cacbon trên sách, báo, internet và thực tiễn đời sống.

74

IV- Các hoạt động dạy học 1. Ổn định lớp, kiểm tra sĩ số 2. Kiểm tra bài cũ 3. Bài mới Hoạt động 1. Chuẩn bị cho việc học tập theo góc. Chuẩn bị nghiên cứu hoạt động ở các góc.

Thời

Hoạt động

Hoạt động

gian

của GV

của HS

8 phút

Đồ dùng, Thiết bị dạy học

- Ổn định tổ chức.

- Ngồi theo nhóm.

- Máy chiếu hoặc

- Giới thiệu các góc và nhiệm

- Quan sát và lắng nghe. giấy A0 (thể hiện

vụ cụ thể ở mỗi góc (4 góc).

- Nghiên cứu các nhiệm

các nhiệm vụ ở mỗi

- Hướng dẫn HS nghiên cứu

vụ cụ thể và lựa chọn

góc).

và lựa chọn các góc.

góc theo tổ.

Hoạt động 2. Thực hiện các nhiệm vụ theo các góc.

Thời

Hoạt động

Hoạt động

Đồ dùng, thiết bị

gian

của GV

của HS

dạy học

39 phút

- Yêu cầu các tổ thực hiện các

- Thực hiện nhiệm vụ

- SGK hoá học 11.

nhiệm vụ ở các góc, mỗi góc

theo nhóm tại các góc

- Các hướng dẫn

trong thời gian 13 phút rồi luân

học tập. Sử dụng kỹ

nhiệm vụ ở các góc.

chuyển sang góc khác.

thuật “khăn trải bàn”.

- Bút dạ, băng dính,

- Hướng dẫn các tổ thực hiện

- Trưng bày sản phẩm giấy A0.

nhiệm vụ và trưng bày sản

của nhóm tại góc học

- Dụng cụ TN, hoá

phẩm.

tập.

chất.

Hoạt động 3. Báo cáo kết quả việc thực hiện nhiệm vụ ở các góc.

Thời gian

15

Hoạt độngcủa GV

Hoạt động của HS

Thiết bị dạy học

- Hướng dẫn HS báo cáo kết quả.

- Đại diện các nhóm lên báo

Giấy A0,

- Gọi đại diện tổ 1 trình bày kết

cáo kết quả.

băng

quả ở góc Phân tích. Yêu cầu tổ

- Lắng nghe, so sánh với câu

dính.

2,3 nhận xét, phản hồi.

trả lời của tổ mình và đưa ra ý

Máy

kiến nhận xét, bổ sung.

chiếu,

quả ở góc trải nghiệm. Yêu cầu tổ

- Quan sát sản phẩm và lắng

đáp án.

1,3 nhận xét, phản hồi.

nghe phần trình bày của tổ bạn.

- Gọi đại diện tổ 3 trình bày kết

- Đưa ra ý kiến nhận xét, bổ

phút - Gọi đại diện tổ 2 trình bày kết

75

quả ở góc Áp dụng. Yêu cầu tổ

sung.

2,4 nhận xét, phản hồi.

- Lắng nghe và đánh giá câu trả

- Công bố đáp án trên màn chiếu

lời của bạn.

và kết luận chung về kết quả thực

- Lắng nghe và ghi nhớ kết

hiện nhiệm vụ ở các góc.

luận mà GV chốt lại.

- Yêu cầu các tổ quan sát đáp án

- HS ghi vở những nội dung đã

của nhiệm vụ này trên màn chiếu.

được GV kết luận và chốt lại.

Hoạt động 4. Ghi tóm tắt nội dung.

Thời

Hoạt động

Hoạt động

Thiết bị

gian

của GV

của HS

dạy học

Cho HS ghi vở những nội dung

HS ghi vở những nội dung đã

10

phút đã được GV kết luận và chốt lại. được GV kết luận và chốt lại.

Máy chiếu

Hoạt động 5. Củng cố kiến thức.

Thời

Hoạt động

Hoạt động

gian

của GV

của HS

8 phút

Thiết bị dạy học

GV chiếu ô chữ trống. Tổ chức cho HS Tích cực tham gia

Máy tính, máy

giải ô chữ và tìm từ khóa của ô chữ.

chiếu projector.

tìm hiểu ô chữ.

GÓC PHÂN TÍCH I. Mục tiêu Từ việc nghiên cứu SGK, HS rút ra kết luận về kiến thức mới.

II. Nhiệm vụ * Nghiên cứu SGK thảo luận theo nhóm, rút ra kết luận về: - Cấu tạo phân tử CO, CO2. Axit H2CO3 là axit rất kém bền, tính axit yếu và là axit hai nấc.

- TCVL của CO, CO2, tính tan của muối cacbonat.

- CO là chất khử mạnh, CO2 là oxit axit và có tính oxi hóa, H2CO3 là axit rất kém bền, tính axit yếu và là axit hai nấc. Muối cacbonat dễ bị nhiệt phân hủy trừ muối cacbonat của kim loại kiềm.

- Nguyên tắc điều chế CO, CO2 trong phòng TN và công nghiệp.

- Ứng dụng của một số muối cacbonat. * Thống nhất trong nhóm ghi nội dung vào phiếu học tập số 1 trên giấy A0, dán lên tường ở vị trí góc Phân tích.

76

Phiếu học tập số 1 Câu hỏi 1: 1. Viết cấu tạo phân tử CO, CO2? Xác định số oxi hóa của nguyên tố C trong hợp chất? Viết phương trình điện li của axit H2CO3? .......................................................................................................................................

2. CO, CO2 có những TCVL gì (trạng thái, màu sắc, khả năng tan trong nước, nặng hay nhẹ hơn không khí tính độc)? “Nước đá khô” là gì? Tính tan của muối cacbonat?......................................................................................................................

Câu hỏi 2: 1. Hoàn thành PTHH của các phản ứng sau (nếu có). Nêu vai trò của NaHCO3 và Na2CO3 trong các phản ứng đó? Từ đó rút ra kết luận về tính chất chung của muối cacbonat? a. NaHCO3 + HCl 

d. Na2CO3 + HCl 

b. NaHCO3 + NaOH 

e. Na2CO3 + NaOH 

0

0

t  c. NaHCO3 

t  f. Na2CO3 

2. Hoàn thành PTHH của các phản ứng sau (nếu có). Nêu vai trò của CO và CO2 trong các phản ứng đó? Từ đó rút ra kết luận về tính chất chung của CO và CO2?

Hoàn thành PTHH a.

Nêu vai trò của CO, CO2

Kết luận về TCHH của CO, CO2

CO 0

+ CuO  t

b.

CO 0

t + Fe3O4 

c.

CO + O2 

d.

CO2 + NaOH 

e.

CO2 + 2NaOH 

f.

CO2 0

t + Mg 

Câu hỏi 3: Cho biết nguyên tắc điều chế CO, CO2 trong phòng TN và công nghiệp?

Câu hỏi 4: Nêu những ứng dụng cơ bản của muối cacbonat?

GÓC ÁP DỤNG

77

1. Mục tiêu Từ phiếu hỗ trợ kiến thức của GV (nội dung tóm tắt kiến thức của bài học), HS có thể áp dụng để giải bài tập.

2. Nhiệm vụ 2.1. HS nghiên cứu (cá nhân) nội dung trong phiếu hỗ trợ kiến thức.

2.2. Hoàn thành phiếu học tập số 2 vào giấy A3, A4.

Phiếu học tập số 2 Câu 1. Quan sát TN mô tả như hình vẽ trên, cho biết thứ tự các chất X, Y, Z tương ứng là A. CO2, CuO, CO. B. CO, Al2O3, CO2.

C. CO2, Al2O3, CO. D. CO, CuO, CO2.

Câu 2. Để phòng nhiễm độc CO, là khí không màu, không mùi, rất độc người ta dùng chất hấp thụ là A. đồng(II) oxit và mangan oxit.

B. đồng(II) oxit và magie oxit.

C. đồng(II) oxit và than hoạt tính.

D.than hoạt tính.

Câu 3. Nhận định nào sau đây về muối cacbonat là đúng: A. Tất cả muối cacbonat đều tan trong nước.

B. Muối cacbonat bị nhiệt phân tạo ra oxit kim loại và cacbon đioxit.

C. Muối cacbonat bị nhiệt phân trừ muối cacbonat của kim loại kiềm.

D. Tất cả muối cacbonat đều không tan trong nước.

Câu 4. Tục ngữ Việt Nam có câu: "Nước chảy đá mòn", câu này mang hàm ý của khoa học hoá học như thế nào?

A. Trong đá thông thường chủ yếu là CaCO3 nên đá có thể bị nước và CO2 trong không khí biến thành Ca(HCO3)2 tan trong nước.

B. Trong đá thông thường chủ yếu là Ca(HCO3)2 nên đá có thể bị nước và CO2 trong

không khí biến thành CaCO3 tan trong nước.

C. Trong đá thông thường chủ yếu là CaCO3 nên đá có thể bị CO2 trong không khí biến thành Ca(HCO3)2 tan trong nước.

D. Trong đá thông thường chủ yếu là CaO nên đá có thể bị nước và CO2 trong không khí biến thành Ca(HCO3)2 tan trong nước.

Câu 5. Cho các phản ứng sau: (1) B  CaO + khí A

(2) Khí A + Ca(OH)2  B + H2O 78

(3) Khí A + Ca(OH)2  C Biết rằng khí A là hợp chất của cacbon. Các chất A, B, C lần lượt là A. CO2, CaCO3, Ca(HCO3)2.

B. CO2, Ca(HCO3)2, CaCO3.

C. CO, CaCO3, Ca(HCO3)2.

D. CO, Ca(HCO3)2, CaCO3

Câu 6. Nhiệt phân hoàn toàn hổn hợp BaCO3, MgCO3, CaO được rắn X và khí Y. Hoà tan rắn X vào nước thu được kết tủa E và dd Z. Sục khí Y dư vào dd Z thấy xuất thu được F. a) Chất rắn X gồm A. BaO, MgO, CaO.

B. BaCO3, MgO, CaO.

C. BaCO3, MgCO3, Ca.

D. Ba, Mg, Ca.

b) Khí Y là A. CO2 và O2.

B.CO2

C. O2

D. CO

c) Dung dịch Z chứa A. Ba(OH)2.

B. Ba(OH)2 và Mg(OH)2.

C. Ba(OH)2 và Ca(OH)2.

D. Ca(OH)2..

d) Chất F là A. BaCO3 và Ca(HCO3)2.

B. CaCO3 và Ba(HCO3)2.

C. CaCO3 và BaCO3.

D. Ba(HCO3)2 và Ca(HCO3)2.

.

Câu 7. Có 5 lọ bột màu trắng: NaCl, Na2CO3, Na2SO4, BaCO3, BaSO4. Chỉ dùng nước và khí CO2 thì có thể nhận biết mâý chất?

A. 2.

B. 3.

C. 4.

D.5.

Câu 8. Hỗn hợp X gồm sắt và oxit sắt có khối lượng 5,92g. Cho khí CO dư đi qua hỗn hợp X đun nóng. Khí sinh ra sau phản ứng cho tác dụng với dung dịch Ca(OH)2 dư được 9g kết tủa. Khối lượng sắt thu được là A. 4,48g.

B. 3,48g.

C. 4,84g.

D. 5,48g.

Câu 9. Khi nấu cơm không may bị khê thì người ta thường cho vào nồi cơm một mẩu than củi là vì A. Than củi cứng, khả năng hấp phụ tốt làm cho cơm đỡ mùi khê.

B. Than củi mềm, xốp, khả năng hấp phụ kém.

C. Than củi có cấu trúc tứ diện, khả năng hấp phụ kém.

D. Than củi mềm, xốp, khả năng hấp phụ tốt làm cho cơm đỡ mùi khê.

Câu 10. Sục 4,48 lít khí CO2 (đktc) qua 200ml dd Ca(OH)2 0,75M. Sau phản ứng thu được m(g) kết tủa. Giá trị của m là A. 5gam.

B. 10gam.

C. 15gam.

79

D. 20gam.

GÓC QUAN SÁT 1. Mục tiêu Từ dự đoán về TCHH của axit HNO3, HS xem các movie TN trên máy tính để kiểm chứng.

2. Nhiệm vụ 2.1. Dự đoán TCHH của CO, CO2 và muối cacbonat.

2.2. Quan sát movie TN trên máy tính. Tiến hành ghi kết quả TN, giải thích hiện tượng theo mẫu hướng dẫn.

2.3. Ghi kết quả vào phiếu học tập số 3 trên giấy A0 rồi dán ở góc quan sát.

Phiếu học tập số 3 Câu hỏi 1: a) Dự đoán và viết các phản ứng minh họa cho TCHH của của CO, CO2 và muối cacbonat? ....................................................................................................................................... b) Quan sát các TN minh họa cho TCHH của của CO, CO2 và muối cacbonat và điền vào bảng sau: Tính chất hoá học

Thí dụ và viết PTHH

Rút ra nhận xét

Thử tính khử của CO Tính oxi axit của CO2 Tính chất của muối cacbonat Kết luận Câu hỏi 2: Dự đoán trả lời các câu hỏi sau rồi quan sát băng hình về PP điều chế CO, CO2 trong phòng TN và công nghiệp, rút ra các kết luận?

Thuốc thử:……..........................................................................................................

Hiện tượng:................................................................................................................

Viết PTHH:...............................................................................................................

GÓC TRẢI NGHIỆM 1. Mục tiêu Từ các TNHS kết luận được TCHH của CO, CO2 và muối cacbonat.

2. Nhiệm vụ 2.1. Dựa vào TCHH của oxit, muối đã học ở lớp 9 và các số oxi hóa của C trong hợp chất , hãy dự đoán TCHH của CO, CO2 và muối cacbonat.

80

2.2. Với các dụng cụ và hóa chất có sẵn hãy nêu cách tiến hành TN để chứng minh các dự đoán của mình là đúng. Từ đó rút ra kết luận về TCHH của CO, CO2 và muối cacbonat (có thể sử dụng phiếu hướng dẫn TN để kiểm tra cách tiến hành TN của nhóm mình).

2.3. Ghi báo cáo tường trình TN trên giấy A0 theo mẫu báo cáo dưới đây, dán lên tường ở vị trí góc trải nghiệm.

PHIẾU HƢỚNG DẪN THÍ NGHIỆM TNHH1: (HS 1 thực hiện) Dùng pipet lấy 1ml axit HCOOH cho vào ống nghiệm sạch, thêm tiếp 1ml dd axit H2SO4 đặc. Đậy ống nghiệm bằng nút cao su có ống thủy tinh vuốt nhọn xuyên qua. Đun ống nghiệm dưới ngọn lửa đèn cồn. Đốt khí thoát ra bằng que diêm đang cháy. Quan sát TN và nêu hiện tượng. Rút ra kết luận.

TNHH2: (HS 2 thực hiện) Trộn đều 1 thìa bột CuO với 2 thìa bột than cho vào đáy một ống nghiệm khô rồi treo lên giá đỡ. Nút ống nghiệm bằng nút cao su có ống dẫn khí cong, đầu kia của ống dẫn khí được sục vào cốc nước vôi trong. Hơ nóng đều ống nghiệm rồi đun tập trung tại vị trí chứa hỗn hợp CuO và C trên ngọn lửa đèn cồn. Quan sát TN và nêu hiện tượng. Rút ra kết luận.

TNHH3: (HS 3 thực hiện) Nhỏ từ từ từng giọt axit H2SO4 vào ống nghiệm đựng 2ml dung dịch Na2CO3. Khí thu được dẫn vào ống nghiệm đựng dd nước vôi trong.

Quan sát TN, giải thích hiện tượng và viết PTHH. Rút ra kết luận.

TNHH4: (HS 4 thực hiện) Lấy 1-2 mẩu đá vôi cho vào ống nghiệm rồi đặt lên giá đỡ. Nhỏ từ từ 1ml dd axit HCl vào ống nghiệm rồi đậy nút cao su có ống dẫn khí qua ống nghiệm khác đã có chứa 1-2ml dd Ca(OH) 2. Quan sát TN và nêu hiện tượng. Rút ra kết luận.

Tên TNHH

Hiện tƣợng - Giải thích

PTHH

Kết luận

TNHH1 TNHH2 Phiếu học tập số 4 1. Viết cấu tạo phân tử CO, CO2? Chứng minh axit H2CO3 là axit rất kém bền, tính axit yếu và là axit hai nấc.

2. Nêu TCVL của CO, CO2, tính tan của muối cacbonat?

3. Giải thích hợp chất CO là chất khử mạnh, CO2 là oxit axit, H2CO3 là axit rất kém bền, tính axit yếu và là axit hai nấc. Muối cacbonat dễ bị nhiệt phân hủy trừ muối cacbonat của kim loại kiềm?

81

4. Nêu nguyên tắc điều chế CO, CO2 trong phòng TN và công nghiệp?

2.3.3.2. Giáo án bài 17: SILIC VÀ HỢP CHẤT CỦA SILIC Ngày soạn:.....................

Bài 17: SILIC VÀ HỢP CHẤT CỦA SILIC I. Mục tiêu bài học 1. Kiến thức: HS trình bày được: - Vị trí của silic trong bảng tuần hoàn các nguyên tố hoá học, cấu hình electron nguyên tử và TCVL, trạng thái tự nhiên, ứng dụng và điều chế silic.

- TCVL của SiO2 và H2SiO3.

HS giải thích được: - TCHH của silic là phi kim hoạt động hoá học yếu.

- TCHH của SiO2 là một oxit axit.

- TCHH của H2SiO3 là một axit yếu.

2. Kĩ năng - Dự đoán, kiểm tra dự đoán và kết luận về TCHH của silic và hợp chất.

- Đọc và thu thập thông tin trong SGK. - Viết các PTPƯ chứng minh TCHH của silic và hợp chất.

- Quan sát TN, mô tả hiện tượng và giải thích rút ra nhận xét.

- Giải các bài tập có liên quan đến silic: Tính % khối lượng silic trong hỗn hợp, bài tập thực tiễn…

3. Thái độ - GD đức tính cẩn thận chính xác khi sử dụng hóa chất, tiến hành TN. - Hiểu được vai trò của silic trong đời sống con người.

- GD ý thức bảo vệ môi trường.

- Liên hệ các kiến thức về thực tế cuộc sống.

4. Định hướng các năng lực được hình thành - NL thực nghiệm hóa học.

- NL giải quyết vấn đề.

- NL tính toán hóa học.

- NL vận dụng kiến thức hóa học vào thực tiễn.

II. Phƣơng pháp dạy học - PP phát hiện và giải quyết vấn đề.

82

- Học theo kĩ thuật mảnh ghép, học tập hợp tác.

- PP sử dụng TN, thiết bị dạy học, tranh ảnh, SGK. - PP sử dụng câu hỏi bài tập.

III. Chuẩn bị của GV và HS 3.1. Chuẩn bị của GV: - Tranh ảnh, movie TN. - Dụng cụ - hóa chất để HS tiến hành TN theo nhóm. + Hóa chất: Nước cất, SiO2, NaOH(r), dd muối Na2SiO3, dd HCl, miếng thủy tinh, dd H2SO4, dd NaF. + Dụng cụ: Giá sắt, ống nghiệm, ống hút, đèn cồn, cốc thủy tinh chịu nhiệt, đũa thủy tinh, hộp thủy tinh có lắp, nhiệt kế, bếp điện.

- Bảng hướng dẫn hoạt động theo kĩ thuật mảnh ghép.

- Giáo án powerpoint về đáp án của các nhiệm vụ.

- Máy tính, máy chiếu.

3.2. Chuẩn bị của HS: - Đọc trước nội dung bài học về silic và hợp chất silic trong SGK. - Tìm kiếm những kiến thức có liên quan đến nội dung về silic và hợp chất silic.

IV. Các hoạt động dạy học 1. Ổn định lớp, kiểm tra sĩ số.

2. Kiểm tra bài cũ.

3. Bài mới: GV giới thiệu về silic và hợp chất silic: Silic là một nguyên tố khá phổ biến đứng thứ hai trên Trái Đất chỉ sau nguyên tố oxi, chính vì vậy nó đang hiện hữu xung quanh chúng ta mà ai cũng từng gặp và tiếp xúc như: các đồ dùng thủy tinh, kính, túi hút ẩm, thành phần chính của xi măng, làm chất bán dẫn trong kĩ thuật vô tuyến, điện tử, làm chất phụ gia để sản xuất nhiều chất khác... Vậy chúng có cấu tạo và tính chất như thế nào ngày hôm nay chúng ta sẽ cùng tìm hiểu.

Hoạt động 1: Chuẩn bị cho việc học tập theo kĩ thuật mảnh ghép Làm việc chung cả lớp (GV nêu vấn đề học tập, chia nhóm, giao nhiệm vụ và hướng dẫn hoạt động theo nhóm). + Cách chia nhóm: “ Nhóm chuyên sâu”: Chia lớp thành 3 nhóm, đặt tên là xanh, tím, vàng.

Trong mỗi nhóm đánh số thứ tự các thành viên từ 1 đến hết.

83

“ Nhóm mảnh ghép”: Cứ 3 HS chuyên sâu có cùng số thứ tự thành viên trong 3 nhóm xanh, tím, vàng hợp lại thành 1 nhóm mảnh ghép. + Nhiệm vụ của các nhóm: “ Nhóm chuyên sâu”: - Nhóm màu xanh: Nghiên cứu cấu tạo, tính chất, trạng thái tự nhiên, ứng dụng và điều chế của silic.

- Nhóm màu tím: Nghiên cứu tính chất, trạng thái tự nhiên ứng dụng của silic đioxit.

- Nhóm màu vàng: Nghiên cứu tính chất, trạng thái tự nhiên, ứng dụng, điều chế của axit salixic và muối silicat.

- Mỗi nhóm chuyên sâu sẽ làm việc trong 10 phút. “ Nhóm mảnh ghép” - Các HS chuyên sâu lần lượt sẽ trình bày về nội dung mà nhóm chuyên sâu của mình đã nghiên cứu. Sau đó nhóm mảnh ghép thảo luận và đưa ra kết luận.

- Các nhóm mảnh ghép tổng kết bằng sơ đồ bảng vào giấy Ao. - Mỗi nhóm mảnh ghép làm việc trong 15 phút.

Hoạt động 2: Hoạt động nhóm HS hoạt động theo nhóm. GV đi đến các nhóm để giám sát hoạt động của các nhóm, hướng dẫn HS hoạt động nhóm, giám sát thời gian và điều khiển HS chuyển nhóm.

Hoạt động 3: Thảo luận chung - GV cho HS các nhóm treo sản phẩm là nội dung các câu trả lời của phiếu học tập màu trắng lên bảng, gọi đại diện của 1 nhóm lên trình bày, các nhóm khác nhận xét. GV nhận xét chấm điểm các nhóm.

- GV tổng kết, nhận xét, rút kinh nghiệm cho các nhóm và chiếu bảng tổng kết trong phiếu học tập màu trắng.

Nội dung các phiếu học tập: Phiếu màu xanh: Nhiệm vụ học tập của nhóm xanh Nghiên cứu cấu tạo, tính chất, trạng thái tự nhiên, ứng dụng và điều chế của silic 1. Dựa vào bảng tuần hoàn các nguyên tố hóa học, hãy viết cấu hình electron, xác định vị trí của silic?

2. Nêu TCVL(dạng thù hình, cấu trúc tinh thể, màu sắc, chất bán dẫn) và trạng thái tự nhiên của silic?

3. Nêu các số oxi hóa có thể có của silic, từ đó rút ra TCHH cơ bản của nó? Viết PTHH minh họa?

84

4. Nêu PP điều chế silic trong phòng TN và trong công nghiệp? Viết PTHH minh họa?

Phiếu màu tím: Nhiệm vụ học tập của nhóm tím Nghiên cứu tính chất, trạng thái tự nhiên ứng dụng của silic đioxit 1. Quan sát mẫu thạch anh, hãy viết CTPT, CTCT của silic đioxit? Nêu TCVL và trạng thái tự nhiên của silic đioxit?

2. Quan sát movie “ silic đioxit tác dụng với kiềm” , nêu hiện tượng và rút ra TCHH cơ bản của silic đioxit? Viết PTHH minh họa?

3. Quan sát movie “ khắc chữ lên hình thủy tinh” rút ra nhận xét và giải thích vì sao không đựng axit HF bằng lọ thủy tinh?

Phiếu màu vàng: Nhiệm vụ học tập của nhóm vàng Nghiên cứu tính chất, trạng thái tự nhiên, ứng dụng, điều chế của axit salixic và muối silicat 1. Quan sát movie về “silicagen” hãy viết CTPT, CTCT, nêu tính chất và trạng thái tự nhiên của axit salixic? Viết PTHH minh họa tính axit yếu của axit salixic?

2. Quan sát các movie thí nghiệm “ thử tính chất của muối silicat”, nêu hiện tượng và rút ra cách điều chế axit salixic? Viết PTHH minh họa?

3. Quan sát movie về “thủy tinh lỏng” và cho biết thủy tinh lỏng là gì? Nêu ứng dụng của thủy tinh lỏng?

Phiếu màu trắng: Nhiệm vụ học tập của nhóm mảnh ghép 1. Cho biết TCVL, trạng thái tự nhiên, ứng dụng của silic, silic đioxit, axit salixic và muối silicat?

2. Dựa vào số oxi hóa và cấu tạo hãy nêu TCHH của silic, silic đioxit, axit salixic và muối silicat? Viết PTHH minh họa.

3. TN kiểm chứng về kết luận: TN1: Lấy 100ml nước cất cho vào cốc chịu nhiệt. Thêm từ từ 80g NaOH vào cốc và khuấy đều bẳng đũa thủy tinh đến khi hòa tan hết NaOH. Thêm tiếp 60g SiO2 vào cốc thủy tinh dùng đũa thủy tinh khuấy đều tiếp. Lấy nhiệt kế kiểm tra cốc đến 80oC rồi đặt cốc thủy tinh lên bếp điện đun. Khuấy đều, kiểm tra nhiệt độ, đun đến khi lượng

85

SiO2 được hòa tan hết. Quan sát TN và nêu hiện tượng.

TN2: Lấy 2-3ml dung dịch Na2SiO3 vào cốc thủy tinh. Dùng pipet nhỏ từ từ từng giọt dung dịch HCl vào cốc thủy tinh và khuấy đều. Quan sát, nhận xét và viết PTHH minh họa.

TN3: Lấy 1 lượng vừa đủ dung dịch NaF vào hộp thủy tinh có lắp. Thêm tiếp 1 lượng axit H2SO4 và khuấy đều rồi đậy lắp có gắn sẵn 1 miếng thủy tinh lên trên. Sau 1 thời gian mở lắp, lấy miếng thủy tinh ra rửa sạch bẳng nước rồi so sánh với miếng thủy tinh ban đầu. Quan sát và nêu hiện tượng xảy ra.

V. Củng cố - GV nhấn mạnh lại các nội dung quan trọng trong bài: TCVL, trạng thái tự nhiên, ứng dụng và TCHH của silic, silic đioxit, axit salixic và muối silicat.

- GV phát phiếu học tập : Câu 1. Silic phản ứng với dãy chất nào sau đây: A. MgSO4, SiO2 H2SO4 (l).

B. Mg, NaOH , F2.

C. HCl, Fe(NO3)2, CH3COOH.

D. Na2SiO3, Na3PO4, KCl.

Câu 2. Trong PTN người ta thường bảo quản dd HF trong các bình làm bằng A. nhựa.

B. thủy tinh.

C. kim loại.

D. gốm sứ.

Câu 3. Trong các phản ứng hoá học sau, phản ứng nào sai?

A. SiO2 + 4HF  SiF4 + 2H2O o

t  Si C. SiO2 + 2C 

+ 2CO

B. SiO2 + 4HCl  SiCl4 + 2H2O D. SiO2

o

t  2MgO + 2Mg 

+

Si

Câu 4. Dung dịch đậm đặc của hợp chất nào sau đây được gọi là thủy tinh lỏng A. Na2SiO3 và K2SiO3.

C. SiO2 và Na2SiO3.

B. NaOH và Na2SiO3.

D. KOH và K2SiO3.

2.4. Thiết kế bộ công cụ kiểm tra, đánh giá năng lực thực nghiệm hóa học 2.4.1. Thiết bộ công cụ kiểm tra, đánh giá năng lực thực nghiệm hóa học Để đánh giá được NL Th.NHH của HS trong DHHH, chúng tôi đã tiến hành xây dựng bảng kiểm quan sát dành cho GV và HS tự đánh giá.

Bảng 2.2. Bảng kiểm quan sát đánh giá NL Th.NHH của HS trong DHHH dành cho GV và HS tự đánh giá Trường THPT: ………………………Lớp…………nhóm:…………...................

Tên bài học:………………..………………………………………………….......

Tên GV đánh giá: ……………….……………………..........................................

Tên HS tự đánh giá:………………. ……………………………...............................

86

Tiêu chí

Đánh giá của

Các mức độ đạt đƣợc Giỏi (9-10)

Khá (7-8)

Trung bình

Yếu (0 – 4)

(5 – 6) 1. Hiểu và

Nêu được,

Nêu được và

Nêu được và

Nêu được

thực hiện

thực hiện đầy

thực hiện

thực hiện đúng

nhưng chưa

nội quy an

đủ và đúng

đúng nội quy

nội quy an toàn thực hiện

toàn PTN

nội quy an

an toàn PTN.

PTN nhưng

đúng nội quy

chưa đầy đủ.

an toàn PTN.

toàn PTN. 2. Nhận

Nhận biết và

Nhận biết và

biết và lựa

lựa chọn

lựa chọn đúng nhưng lựa chọn lựa chọn hóa

chọn hóa

đúng, đầy đủ

hóa chất cần

hóa chất cần

chất cần

chất để

hóa chất cần

thiết để làm

thiết để làm

thiết đúng

làm TN

thiết để làm

TN.

TN còn chưa

nhưng còn

đầy đủ.

chưa đầy đủ.

TN.

Nhận biết đúng Nhận biết và

3. Hiểu

Mô tả được

Mô tả được

Mô tả được

Chưa mô tả

cấu tạo và

đầy đủ cấu

cấu tạo đầy

cấu tạo nhưng

hết được cấu

tác dụng

tạo và tác

đủ nhưng

chưa đầy đủ,

tạo và tác

của các

dụng của các

chưa mô tả

chưa mô tả

dụng của

dụng cụ và

dụng cụ và

được tác dụng được tác dụng

các dụng cụ

hóa chất

hóa chất.

của dụng cụ

của các dụng

và hóa chất.

và hóa chất.

cụ và hóa chất.

4. Lắp các

Lắp được các

Lắp được bộ

Lắp được bộ

Chưa lắp

bộ dụng và

bộ dụng cụ

dụng cụ TN

dụng cụ TN

được bộ

phân tích

cần thiết cho

nhưng chưa

nhưng chưa đầy dụng cụ TN,

TN

TN, và phân

phân tích

đủ, chưa phân

Chưa phân

tích được TN. được TN.

tích được TN.

tích được TN.

5. Tiến hành Tiến hành

Tiến hành độc Tiến hành

Chưa tiến

độc lập các

độc lập được

lập đúng

được TN đơn

hành được

TN đơn

đúng và đầy

nhưng chưa

giản khi có sự

TN đơn giản

giản

đủ các TN

đầy đủ các

hỗ trợ.

khi có sự hỗ

đơn giản.

TN đơn giản.

6. Tiến

Tiến hành

Tiến hành

Tiến hành

Chưa tiến

hành có sự

được các TN

được các TN

được các TN

hành được

trợ.

87

GV

HS

hỗ trợ của

phức tạp mà

phức tạp

phức tạp nhưng TN khi đã

GV với TN không cần sự

nhưng cần sự

cần sự hỗ trợ

phức tạp.

hỗ trợ của

hỗ trợ một lần nhiều lần của

nhiều lần

GV.

của GV.

GV.

của GV.

7. Quan

Biết cách

Biết cách

Biết cách quan

Biết cách

sát, nhận

quan sát,

quan sát,

sát, phân biệt

quan sát

biết các

nhận ra được

nhận ra được

được các hiện

nhưng chưa

hiện tượng

đúng và đầy

đúng các hiện

tượng TN

phân biệt

TN.

đủ các hiện

tượng TN

nhưng chưa

được đúng

tượng TN.

nhưng chưa

đầy đủ.

các hiện

đầy đủ.

có sự hỗ trợ

tượng TN.

8. Mô tả

Mô tả chính

Mô tả đầy đủ

Mô tả đầy đủ

Mô tả chưa

các hiện

xác và đầy đủ

nhưng chưa

nhưng chưa

đầy đủ và

tương TN.

các hiện

chính xác hết

chính xác các

chưa chính

tượng TN.

các hiện

hiện tượng TN. xác các hiện

tượng TN.

tượng TN.

9. Giải

Giải thích

Giải thích

Xác định được

Giải thích

thích các

được chính

được chính

các hiện tượng

chưa chính

hiện tượng

xác và đầy đủ

xác nhưng

nhưng chưa giải xác và chưa

TN.

các hiện

chưa đầy đủ

thích chính xác

đầy đủ các

tượng TN.

các hiện

và đầy đủ các

hiện tượng

tượng TN.

hiện tượng TN.

TN.

10.Viết các Viết được các Viết được các

Viết được các

Chưa viết

PTHH và

PTHH và rút

PTHH và rút

PTHH nhưng

được các

rút ra

ra được

ra được kết

còn chưa chính

PTHH, chưa

những kết

những kết

luận cần thiết

xác, rút ra được

rút ra được

luận cần

luận cần thiết. nhưng chưa

những kết luận

những kết

cần thiết nhưng

luận cần

chưa đầy đủ.

thiết.

thiết

đầy đủ.

11. Đề xuất Đề xuất và

Đề xuất đúng

Đề xuất đúng

Chưa đề xuất

và thực

thực hiện

và đầy đủ

nhưng chưa đầy

được và chưa

hiện TN

được thành

nhưng chưa

đủ, chưa thực

thực hiện

thay thế

công TN thay

thực hiện

hiện thành công

được thành

thế.

thành công

TN thay thế.

công TN thay

88

TN thay thế.

thế.

Dựa trên các tiêu chí và các mức độ cần đạt được trong bảng kiểm quan sát ở trên, chúng tôi đã xây dựng bảng kiểm quan sát đánh giá NL Th.NHH của HS dành cho GV và HS tự đánh giá thông qua TN chứng minh tính khử của cacbon khi tác dụng với đồng (II) oxit.

Bảng 2.3. Bảng kiểm quan sát đánh giá NL Th.NHH của HS trong DHHH dành cho GV và HS tự đánh giá thông qua TN chứng minh tính khử của cacbon khi tác dụng với đồng (II) oxit Đánh giá của

Các mức độ đạt đƣợc

Tiêu chí Giỏi (9-10)

Khá (7-8)

Trung bình

Yếu (0 – 4) GV

(5 – 6) 1. Hiểu

Nêu được và Nêu được và

Nêu được và

Nêu được

và thực

thực hiện

thực hiện đúng

thực hiện đúng

nhưng chưa

hiện nội

đúng nội

nội quy an toàn nội quy an toàn thực hiện đúng

quy an

quy an toàn

PTN.

toàn PTN PTN.

PTN nhưng

nội quy an toàn

chưa đầy đủ.

PTN.

2. Nhận

Nhận biết,

Nhận biết và

Nhận biết đúng Nhận biết và

biết và

lựa chọn

lựa chọn đúng

nhưng lựa chọn lựa chọn hóa

lựa

đúng và đầy

hóa chất:

hóa chất: CuO,

chất: CuO, C,

chọn

đủ hóa chất:

CuO, C, dd

C, dd Ca(OH)2

dd Ca(OH)2

Ca(OH)2.

còn chưa đầy

đúng nhưng

đủ.

chưa đầy đủ.

hóa chất CuO, C, dd của TN.

Ca(OH)2.

3. Hiểu

Mô tả được

Mô tả được

Mô tả được cấu Chưa mô tả hết

cấu tạo

cấu tạo và

cấu tạo đầy đủ

tạo nhưng chưa được cấu tạo và tác

và tác

tác dụng của của các dụng

đầy đủ các dụng dụng của các

dụng

các dụng cụ: cụ: Ống nghiệm

cụ: Ống nghiệm các dụng cụ:

của các

Ống nghiệm

khô, pipet, kẹp

khô, pipet, kẹp

Ống nghiệm

dụng cụ

khô, pipet,

gỗ, nút cao su

gỗ, nút cao su

khô, pipet, kẹp

và hóa

kẹp gỗ, nút

có ống thủy

có ống thủy tinh gỗ, nút cao su

chất

cao su có ống tinh vuốt nhọn

vuốt nhọn

thủy tinh vuốt xuyên qua, đèn

xuyên qua, đèn vuốt nhọn

nhọn xuyên

cồn, giá đỡ và

cồn, giá đỡ và

qua, đèn cồn, các hóa chất: dd

có ống thủy tinh xuyên qua, đèn

các hóa chất: dd cồn, giá đỡ và

89

HS

giá đỡ và

Ca(OH)2, C,

Ca(OH)2, C,

các hóa chất: dd

các hóa chất: CuO nhưng

CuO nhưng

Ca(OH)2, C,

dd Ca(OH)2,

chưa mô tả

chưa mô tả

CuO.

C, CuO.

được tác dụng

được tác dụng

của chúng.

của chúng.

4. Lắp

Lắp được bộ

Lắp được bộ

Lắp được bộ

Chưa lắp được bộ

các bộ

dụng cụ TN

dụng cụ TN như: dụng cụ TN

dụng cụ TN như:

dụng và

như: Lắp đúng Lắp đúng được

nhưng chưa đầy

phân

được ống

đủ như: Lắp ống nghiệm lên giá

tích TN

nghiệm lên giá giá đỡ , khoảng

C khử CuO

ống nghiệm lên

Chưa lắp ống

nghiệm lên giá

đỡ, khoảng cách

đỡ, khoảng

cách đèn cồn hợp đỡ chưa hợp lí,

đèn cồn quá gần

cách đèn cồn

lí, ống thủy tinh

khoảng cách đèn hoặc quá xa, ống

hợp lí, ống

vuốt nhọn ngập

cồn quá gần hoặc thủy tinh vuốt

thủy tinh vuốt trong dd Ca(OH)2 quá xa, ống thủy nhọn chưa ngập nhọn ngập

nhưng chưa

tinh vuốt nhọn

trong dd

trong dd

phân tích được

chưa ngập trong

Ca(OH)2 và

Ca(OH)2 và

TN.

dd Ca(OH)2 và

chưa phân tích

phân tích

chưa phân tích

được TN.

được TN.

được TN.

5. Tiến

Tiến hành

Tiến hành độc

hành độc

độc lập được lập được đúng

Tiến hành

Chưa Tiến hành

được TN C

được TN khi có

lập TN C đúng và đầy

nhưng chưa

khử CuO khi

sự hỗ trợ của

khử

đủ TN C

đầy đủ TN C

có sự hỗ trợ

GV.

CuO

khử CuO.

khử CuO.

của GV.

6. Quan

Biết cách

Biết cách quan

Biết cách quan

Biết cách quan

sát, nhận quan sát,

sát, nhận ra được sát, phân biệt

sát nhưng chưa

biết các

nhận ra

đúng nhưng

được các hiện

phân biệt được

hiện

được đúng

chưa đầy đủ các

tượng như:

đúng các hiện

tượng

và đầy đủ

hiện tượng

Hỗn hợp rắn

tượng như:

của TN

các hiện

như: Hỗn hợp

chuyển màu,

Hỗn hợp rắn

C khử

tượng như:

rắn chuyển

khí thoát ra

chuyển màu,

CuO

Hỗn hợp rắn

màu, khí thoát

trong ống

khí thoát ra

nghiệm, cốc

trong ống

chuyển màu, ra trong ống

90

khí thoát ra

nghiệm, cốc

thủy tinh thay

nghiệm, cốc

trong ống

thủy tinh thay

đổi màu sắc,

thủy tinh thay

nghiệm, cốc

đổi màu sắc,

nhưng chưa

đổi màu sắc,

thủy tinh

nhưng chưa

đầy đủ.

nhưng chưa

thay đổi màu

đầy đủ.

đầy đủ.

.

7. Mô tả Mô tả đầy

Mô tả đầy đủ

các hiện đủ và chính nhưng chưa

Mô tả đầy đủ

Mô tả chưa đầy

nhưng chưa

đủ và chưa

tượng

xác các hiện chính xác hết các chính xác các

chính xác các

TN C

tượng TN

hiện tượng TN

hiện tượng hỗn

hiện tượng TN

khử

như: Hỗn

như: Hỗn hợp

hợp rắn từ đen

như: Hỗn hợp

CuO

hợp rắn từ

rắn từ đen

chuyển sang

rắn từ đen

đen chuyển

chuyển sang

đỏ, dd

chuyển sang đỏ,

sang đỏ, dd

đỏ,dd Ca(OH)2 bị Ca(OH)2 bị vẩn dd Ca(OH)2 bị

Ca(OH)2 bị

vẩn đục.

đục.

vẩn đục.

vẩn đục.

8. Giải

Giải thích

Giải thích được Giải thích được Giải thích chưa

thích các

được chính

chính xác nhưng đầy đủ nhưng

chính xác và

hiện tượng xác và đầy đủ chưa đầy đủ các chưa chính xác

chưa đầy đủ

TN C khử các hiện

các hiện tượng

các hiện tượng

các hiện tượng

CuO.

tượng TN

TN như trong

TN như trong

TN như trong

như trong

tiêu chí 7.

tiêu chí 7.

tiêu chí 7.

Viết được các

Chưa viết được

tiêu chí 7.

9.Viết

Viết được

Viết được các

các

các PTHH

PTHH và rút ra PTHH nhưng

các PTHH,

PTHH

và rút ra

được tính khử

còn chưa chính

chưa rút ra

và rút ra được tính

của C nhưng

xác và rút ra

được những

những

khử của C,

chưa rút ra được được tính khử

kết luận về tính

kết luận

số oxi C biến

số oxi C biến

khử của C, số

cần thiết đổi từ 0 → +4. đổi từ 0 → +4.

của C, chưa rút

ra được số oxi C oxi C biến đổi biến đổi từ 0 → +4. từ 0 → +4.

10. Đề

Đề xuất và

Đề xuất đúng và Đề xuất đúng

Chưa đề xuất

xuất và

thực hiện

đầy đủ nhưng

được và chưa

nhưng chưa đầy

91

thực

được thành

chưa thực hiện

đủ, chưa thực

thực hiện được

hiện

công TN

được thành

hiện được thành

thành công TN

thành

thay thế C

công TN thay

công TN thay

thay thế C bằng

công TN

bằng H2 để

thế C bằng H2

thế C bằng H2

H2 để chứng

thay thế

chứng minh

để chứng minh

để chứng minh

minh tính oxi

tính oxi hóa

tính oxi hóa

tính oxi hóa

hóa CuO.

CuO.

CuO.

CuO.

2.4.2. Thiết kế đề kiểm tra Để đánh giá được mức độ nhận thức và nắm vững kiến thức của HS thông qua các tiết học áp dụng các PP dạy học tích cực (PP dạy học theo góc, PP dạy học hợp tác, PP dạy học GQVĐ, PP sử dụng TNHH theo hướng dạy học tích cực) nhằm phát triển NL Th.NHH cho HS. Chúng tôi đã thiết kế 2 bài kiểm tra 15 phút và 1 bài kiểm tra 45 phút theo hướng phát triển NL Th.NHH cho HS sau các bài dạy Th.N và được trình bày ở phần phụ lục số 03 trong luận văn.

Tiểu kết chƣơng 2 Dựa trên cơ sở lí luận và thực tiễn đã được nghiên cứu ở chương 1, chúng tôi đã tiến hành - Phân tích mục tiêu, cấu trúc, nội dung kiến thức và các PPDH để phát triển NL Th.NHH cho HS THPT trong chương Cacbon - Silic.

- Xác định nguyên tắc, quy trình xây dựng hệ thống TN phát triển NL Th.NHH cho HS, từ đó có thể lựa chọn, xây dựng và sử dụng hệ thống TN chương Cacbon – Silic theo nhiều PP khác nhau như: TNTH của HS, TN biểu diễn của GV, TN mô phỏng.

- Đề xuất một số biện pháp phát triển NL thực hành cho HS thông qua dạy học chương Cacbon - Silic bao gồm: Thiết kế và sử dụng tài liệu hướng dẫn thực hành hóa học, một số biện pháp sử dụng TNHH kết hợp với PPDH tích cực và sử dụng bài tập Th.N hóa học để phát triển NL Th.NHH cho HS. - Thiết kế công cụ kiểm tra, đánh giá sự phát triển NL Th.NHH bao gồm: Bảng kiểm quan sát đánh giá NL Th.NHH của HS trong DHHH dành cho GV và HS tự đánh giá. Xây dựng bảng kiểm quan sát cụ thể đánh giá NL Th.NHH của HS thông qua TN cabon khử đồng (II) oxit. Từ đó, dựa trên các tiêu chí, bảng kiểm quan sát giúp cho GV và HS có thể đánh giá NL Th.NHH của HS được chính xác và dễ dàng hơn.

92

- Thiết kế 02 giáo án bài dạy minh họa và 03 bài kiểm tra (02 bài kiểm tra 15 phút, 01 bài kiểm tra 1 tiết) theo hướng phát triển NL Th.NHH cho HS với các đề xuất đưa ra. Các đề xuất này được Th.N và trình bày trong chương 3.

93

CHƢƠNG 3. THỰC NGHIỆM SƢ PHẠM 3.1. Mục đích thực nghiệm sƣ phạm - Chúng tôi tiến hành Th.NSP nhằm khẳng định hướng nghiên cứu đúng đắn và cần thiết của đề tài trên cơ sở lí luận và thực tiễn.

- Phân tích kết quả Th.NSP về định tính và định lượng, đánh giá tính hiệu quả và khả thi của các biện pháp sử dụng TNHH định hướng phát triển NL Th.NHH thông qua dạy học chương Cacbon - Silic hoá học lớp 11.

- Rút ra những bài học kinh nghiệm trong việc tổ chức DHHH có sử dụng TN trong dạy học Hóa học ở trường THPT. 3.2. Nhiệm vụ thực nghiệm sƣ phạm Với mục đích Th.NSP như trên, chúng tôi đã xác định các nhiệm vụ Th.NSP đó là: - Lựa chọn đối tượng, địa bàn để tổ chức Th.NSP. - Tiến hành lấy phiếu thăm dò điều tra sự phát triển NLTHHH của HS trước và sau khi sử dụng TN trong bài giảng cũng như giữa lớp ĐC và lớp TN. - Xây dựng các TNHH đã đề xuất để xác định các yếu tố đảm bảo cho TN thành công, an toàn nhằm phát triển NL Th.NHH cho HS. - Lựa chọn, xây dựng 02 giáo án giờ dạy có sử dụng TNHH ở trên theo hướng dạy học tích cực, 03 bài kiểm tra và tiến hành Th.N. - Đánh giá hiệu quả của các biện pháp sử dụng hệ thống TNHH trong việc tích cực hoá hoạt động nhận thức, phát triển NL Th.NHH của HS lớp 11 trường THPT Tiền Phong và THPT Quang Minh thuộc huyện Mê Linh thành phố Hà Nội.

3.3. Nội dung thực nghiệm sƣ phạm 3.3.1. Chọn đối tượng, địa bàn thực nghiệm sư phạm Chúng tôi đã tiến hành Th.NSP ở 4 lớp 11 của 2 trường THPT thuộc Mê Linh – Hà Nội. Đối tượng và địa bàn Th.NSP được trình bày ở bảng sau Bảng 3.1. Đối tƣợng và địa bàn thực nghiệm sƣ phạm Trường THPT

Thực nghiệm (Th.N)

Đối chứng (ĐC)

GV thực hiện

Lớp

Số HS

Lớp

Số HS

Tiền Phong

11B

38

11L

39

Đào Hồng Hạnh

Quang Minh

11A

39

11A

38

Nguyễn Tùng Diệp

Chúng tôi đã chọn các cặp lớp Th.N và ĐC ở mối trường có sĩ số và học lực tương đương nhau dựa trên điểm tổng kết kết quả học tập năm lớp 10 về môn hóa học của HS. GV dạy có nhiều kinh nghiệm dạy ở hai lớp Th.N và ĐC, ở lớp Th.N

94

dạy theo kế hoạch bài dạy đã đề xuất trong luận văn, ở lớp ĐC dạy theo kế hoạch bài dạy của GV thường sử dụng, các lớp Th.N và ĐC cùng tiến hành kiểm tra đánh giá, đề bài là như nhau, cùng GV chấm, quan sát, đánh giá.

Bảng 3.2. Bài dạy thực nghiệm sƣ phạm và bài kiểm tra đánh giá STT Bài dạy thực nghiệm sư phạm

Bài kiểm tra đánh giá

1

Bài 16: Hợp chất của Cacbon

Kiểm tra 1 bài 15 phút sau bài dạy

2

Bài 17: Silic và hợp chất của

Kiểm tra 1 bài 15 phút sau 2 bài dạy

Silic

Kiểm tra 1 bài 45 phút sau 2 bài dạy

3.3.2. Cách thức tiến hành thực nghiệm sư phạm Để đảm bảo tính khách quan của việc thu thập số liệu Th.N, chúng tôi đã tiến hành Th.NSP ở 2 ngôi trường THPT ở huyện Mê Linh – Hà Nội. Đây là 2 ngôi trường được trang bị các điều kiện cơ sở vật chất đầy đủ, hiện đại được đánh giá cao trong địa bàn huyện.

Th.NSP từ 12/06/2017 đến 30/6/2017.

- Th.NSP đợt 1: Được thực hiện từ ngày 12/06/2017 đến 17/6/2017. Tại trường THPT Quang Minh – năm học 2016-2017.

Th.NSP đợt 2: Được thực hiện từ ngày 25/06/2017 đến 30/6/2017. Tại trường THPT Tiền Phong – năm học 2016-2017.

- Đánh giá kết quả TN: Được đánh giá theo định tính (qua bảng kiểm đánh giá quan sát của GV và tự đánh giá của HS) và đánh giá định lượng (qua các bài kiểm tra).

3.4. Tiến hành thực nghiệm sƣ phạm Trước khi tiến hành bài dạy Th.N chúng tôi đã làm việc với Ban giám hiệu, GV chủ nhiệm các lớp Th.N và ĐC về kế hoạch Th.NSP.Trao đổi trực tiếp với GV dạy Th.N các nội dung: - Thống nhất về nội dung kiến thức, PPDH và bài kiểm tra ở lớp Th.N và ĐC. - Trao đổi kĩ về PP tiến hành bài dạy ở lớp Th.N (theo kế hoạch bài dạy đã đề xuất), cách thức tổ chức bài dạy (chú ý tạo không khí vui vẻ, tôn trọng, khích lệ, động viên HS tích cực xây dựng bài, tạo hứng thú học tập).

- Trao đổi kĩ về PP đánh giá sự phát triển NL HS qua bảng kiểm quan sát và phiếu tự đánh giá (quan sát, theo dõi, bao quát cử chỉ, thái độ của HS để đánh giá theo các tiêu chí của sự phát triển NL Th.NHH).

- Tiến hành bài KTĐG sau giờ dạy theo kế hoạch và thu thập số liệu Th.NSP (chấm bài kiểm tra, phân loại kết quả ).

95

Sau khi lên lớp, chúng tôi nhắc nhở HS ôn tập và tiến hành cho cả lớp Th.N và lớp ĐC làm 3 bài kiểm tra (ở chương 2) theo kế hoạch.

Chấm bài kiểm tra và tiến hành phân loại kết quả điểm kiểm tra của HS lớp Th.N và ĐC. Phân tích, so sánh kết quả giữa lớp Th.N và lớp ĐC và rút ra kết luận.

3.5. Kết quả thực nghiệm sƣ phạm 3.5.1. Phương pháp xử lí kết quả thực nghiệm sư phạm Chúng tôi đã sử dụng PP thống kê toán học để đánh giá Th.NSP theo thứ tự sau: * Lập bảng phân phối: tần suất, tần suất luỹ tích. * Vẽ đồ thị đường luỹ tích theo bảng phân phối tần suất luỹ tích. * Tính các tham số đặc trưng thống kê a. Điểm trung bình cộng: Là giá trị gần với giá trị thực của đại lượng cần đo với xác suất cao nhất trong số các giá trị đo được. k

n X  n 2 X 2  ...  n k X k X  1 1  n1  n 2  ...  n k

n i 1

i

Xi

n

(3.1)

Trong đó: n: là số học sinh tham gia Th.N.

ni: là tần số số học sinh đạt điểm Xi.

Xi: Điểm bài kiểm tra. b. Phương sai S2 và độ lệch chuẩn S: là phép đo mức độ phân tán của các số liệu quanh giá trị trung bình cộng. Độ lệch tiêu chuẩn càng nhỏ bao nhiêu thì số liệu càng ít phân tán bấy nhiêu. Để tính độ lệch tiêu chuẩn, trước tiên phải tính phương sai.

2

S =

n (X i

i

 X )2

n 1

;

S =

n (X i

i

 X )2

n 1

(3.2)

Trong đó, n: là số học sinh của một nhóm TN. c. Hệ số biến thiên V

V=

S .100% (3.3) X

- Khi 2 bảng số liệu có giá trị trung bình cộng bằng nhau thì ta tính độ lệch chuẩn S, nhóm nào có độ lệch chuẩn S bé thì nhóm đó có chất lượng tốt hơn.

- Khi 2 bảng số liệu có giá trị trung bình cộng khác nhau thì ta so sánh mức độ phân tán của các số liệu bằng hệ số biến thiên V. Nhóm nào có giá trị V nhỏ hơn thì nhóm đó có chất lượng đồng đều hơn, nhóm nào có giá trị V lớn hơn thì trình độ cao hơn.

96

Với độ dao động nhỏ (0% - 10%) hoặc trung bình (10% - 30%) thì kết quả thu được đáng tin cậy, ngược lại với độ dao động lớn (30% - 100%) thì kết quả thu được không đáng tin cậy. d. Sai số tiêu chuẩn m: Khoảng sai số của điểm trung bình cộng. Sai số càng nhỏ thì giá trị điểm trung bình càng đáng tin cậy. m=

(3.4)

Để kết luận sự khác nhau về kết quả học tập giữa 2 nhóm ĐC và Th.N là có ý nghĩa hay không, chúng tôi sử dụng phép kiểm chứng t-test độc lập và tính mức độ ảnh hưởng (ES).

Phép kiểm chứng t-test độc lập giúp chúng tôi khả năng chênh lệch giữa giá trị trung bình của 2 nhóm ĐC và TN có khả năng xảy ra ngẫu nhiên hay không.

Trong phép kiểm chứng t-test chúng tôi tính giá trị khả năng xảy ra ngẫu nhiên p.

Giá trị p được giải thích như sau: Khi kết quả

Chênh lệch giữa giá trị trung bình của 2 nhóm

p 0,05

Có ý nghĩa (chênh lệch không có khả năng xảy ra ngẫu nhiên)

p> 0,05

Không có ý nghĩa (chênh lệch có khả năng xảy ra ngẫu nhiên)

Về mặt kĩ thuật, giá trị p nói đến tỉ lệ %. Khi két quả cho p 5% thì chênh lệch là có ý nghĩa.

Tính giá trị p của phép kiểm chứng t-test thông qua phần mềm bảng tính SPSS:

p = ttest(array1,array2,tail,type)

Trong đó: array1, array2 là các cột điểm số mà chúng ta định so sánh tail (đuôi), type (dạng) là các tham số =1: Đuôi đơn (giả thuyết có định hướng): nhập số 1 vào công thức. =2: Đuôi đôi (giả thuyết không có định hướng): nhập số 2 vào công thức.

Dạng: T-test theo cặp: nhập số 1 vào công thức Biến đều (độ lệch chuẩn) nhập số 2 vào công thức Biến không đều: nhập số 3 vào công thức (lưu ý 90% các trường hợp là biến không đều, nhập số 3 vào công thức) Mức độ ảnh hưởng (ES) cho biết độ lớn ảnh hưởng của tác động, cho chúng ta biết chênh lệch điểm trung bình do tác động mang lại có tính thực tiễn hoặc có ý nghĩa hay không. Độ chênh lệch giá trị trung bình chuẩn (SMD) chính là công cụ đo mức độ ảnh hưởng. Công thức tính mức độ ảnh hưởng sử dụng độ chênh lệch giá trị trung bình chuẩn của Cohen (1998) được trình bày bằng công thức:

97

Có thể giải thích mức độ ảnh hưởng bằng cách sử dụng các tiêu chí của Cohen, trong đó phân ra các mức độ ảnh hưởng từ không đáng kể đến rất lớn.

SMD 

gi¸ trÞ TB TN  gi¸ trÞ TB § C SD(dé lÖch chuÈn)§ C

(3.5)

Giá trị mức độ ảnh hưởng (SMD)

Ảnh hưởng Rất lớn

1,00 0,80 – 1,00

Lớn

0,50 – 0,79

Trung bình

0,20 – 0,49

Nhỏ Rất nhỏ

0,20

Vẽ biểu đồ xếp loại để so sánh kết quả học tập của lớp Th.N và ĐC. 3.5.2. Kết quả đánh giá sự phát triển năng lực thực nghiệm hóa học của giáo viên và tự đánh giá của học sinh Dựa trên sự quan sát, đánh giá của GV và tự đánh giá của HS về sự phát triển NL Th.NHH của HS chúng tôi có bảng tổng hợp. Qua bảng này, chúng ta thấy được, với lớp Th.N thì NL Th.NHH tốt hơn lớp ĐC. Bảng 3.3. Kết quả đánh giá qua bảng kiểm quan sát năng lực thực nghiệm hóa học GV đánh giá HS tự đánh giá Năng lực thực nghiệm hóa học

Điểm trung bình TN

ĐC

TN

ĐC

1.Hiểu và thực hiện đúng nội quy an toàn phòng TN

8,9

7,3

8,9

7,0

2.Nhận biết và lựa chọn được hóa chất để làm TN

8,8

7,6

8,8

7,0

3. Hiểu tác dụng và cấu tạo của các dụng cụ và hóa chất.

8,5

7,0

8,0

6,5

4.Lắp các bộ dụng cụ và phân tích TN

8,5

7,1

8,6

6,9

5.Tiến hành độc lập một số TN đơn giản

8,4

7,0

8,0

6,7

6.Tiến hành có sự hỗ trợ của GV với TN phức tạp

8,5

7,2

8,4

6,9

7.Quan sát, nhận biết các hiện tượng TN

8,9

7,6

9,0

7,0

8. Mô tả chính xác và đầy đủ các hiện tượng TN

8,8

7,8

8,9

7,0

9.Giải thích chính xác và đầy đủ các hiện tượng TN

8,8

7,3

8,5

6,6

10.Viết các PTHH và rút ra những kết luận cần thiết

9,0

7,5

8,9

6,9

11.Đề xuất và thực hiện thành công TN thay thế

8,6

7,1

8,5

6,7

98

Thông qua kế t quả bảng kiể m quan sát , các GV đã trao đổi và đều đưa ra nhâ ̣n xét: Ở các lớp Th.N, HS có kĩ năng làm TN tốt hơn HS lớp ĐC vì được GV hướng dẫn thường xuyên hơn , chi tiế t hơn. Cụ thể, như NL quan sát và nhận biết các hiện tượng TN, đa số HS ở lớp Th.N đã biết cách quan sát và nêu đúng, đầy đủ các hiện tượng của TN. Còn lớp ĐC, nhiều HS còn lúng túng, nêu chưa đúng hay thiếu hiện tượng TN. Hay như NL tiến hành độc lập và đúng kĩ thuật một số TN đơn giản thì HS lớp Th.N tự tin, chủ động, tích cực hơn, tỉ lệ thành công cao hơn so với lớp ĐC. Như vậy, chúng tôi nhận thấy rằng ở các lớp Th.N, NL Th.NHH của HS được hình thành và phát triển tốt hơn lớp ĐC. 3.5.3. Kết quả các bài kiểm tra Kết quả Th.NSP được trình bày trong các bảng dưới đây Bảng 3.4. Kết quả các bài kiểm tra (KT) Lớp

Đối

(SS)

tượng

Bài KT

Số học sinh đạt điểm Xi 0

1

2

3

4

5

6

7

8

1

0

0

0

0

3

4

8

7

10 3

1

2

0

0

0

0

1

4

6

7

10 5

3

3

0

0

0

0

1

4

9

8

7

5

2

1

0

0

0

3

7

3

10 8

2

3

0

2

0

0

2

3

6

7

5

6

3

3

1

3

0

0

2

3

2

5

7

6

5

4

2

1

0

0

0

1

2

10 9

7

3

3

1

2

0

0

0

0

1

4

5

7

10 5

4

11A1

3

0

0

0

3

2

1

4

10 5

Quang

1

0

0

0

4

3

10 10 5

2

0

0

1

3

6

6

6

3

0

0

2

2

4

10 6

Tiền Phong 11B

Th.N

Tiền Phong 11L

ĐC

Quang Minh

Minh 11A8

Th.N

ĐC

9

10

9

2

4

0

0

6

4

3

1

3

6

2

1

3.5.4. Xử lí kết quả thực nghiệm sư phạm Để có được những nhận xét chính xác, kết quả kiểm tra được xử lí bằng PP thống kê toán học và phân tích theo thứ tự sau: 3.5.4.1. Lập bảng phân phối: tần suất, tần suất luỹ tích Từ dữ liệu của bảng số 1 ta tính được phần trăm số học sinh đạt điểm Xi, phần trăm số học sinh đạt điểm Xi trở xuống và phần trăm số HS đạt điểm yếu kém, trung bình, khá và giỏi. Kết quả được biểu diễn ở bảng 3.5; 3.6; 3.7; 3.8.

99

Bảng 3.5. Bảng tổng hợp kết quả các bài kiểm tra Bài KT

Đối

Tổng HS

Số học sinh đạt điểm Xi

tượng 1 2 3 Tổng

0

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

14 17 14 13

6

2

3

7

11 14 20 10

7

Th.N

72

0

0

0

1

5

ĐC

72

0

0

0

7

10 13 20 13

Th.N

72

0

0

0

0

2

ĐC

72

0

0

3

6

12 13 11 12

Th.N

72

0

0

0

3

3

5

ĐC

72

0

0

4

5

6

15 13

Th.N

216

0

0

0

4

10 27 41 46 45 30 13

ĐC

216

0

0

7

18 28 41 44 34 24 15 12

8

6

6

2

13 18 12 14

4

9

7 11

6

3

Bảng 3.6. Bảng phân phối tần suất số % học sinh đạt điểm Xi Bài

Đối

Tổng

KT

tượng

HS

0

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

Th.N

72

0

0

0

1,4

6,9

19,4

23,6

19,4

18,1

8,3

2,8

ĐC

72

0

0

0

9,7

13,9

18,1

27,8

18,1

8,3

4,2

0

Th.N

72

0

0

0

0

2,8

11,1

15,3

19,4

27,8

13,9

9,7

ĐC

72

0

0

4,2

8,3

16,7

18,1

15,3

16,7

9,7

8,3

2,8

Th.N

72

0

0

0

4,2

4,2

6,9

18,1

25

16,7

19,4

5,6

ĐC

72

0

0

5,6

6,9

8,3

20,8

18,1

12,5

15,3

8,3

4,2

1 2 3

Số % học sinh đạt điểm Xi

Bảng 3.7. Bảng phân phối tần suất lũy tích số % học sinh đạt điểm Xi trở xuống Bài Đối

Tổng

Số % học sinh đạt điểm Xi trở xuống

KT tượng HS

0

1

2

3

4

5

Th.N

72

0

0

0

1,4

8,3

27,8 51,4 70,8 88,9 97,2 100

ĐC

72

0

0

0

9,7

23,6 41,7 69,4 87,5 95,8 100

Th.N

72

0

0

0

0

2,8

ĐC

72

0

0

4,2

12,5 29,2 47,2 62,5 79,2 88,9 97,2 100

Th.N

72

0

0

0

4,2

15,3 33,3 58,3 75

94,4 100

ĐC

72

0

0

5,6

12,5 20,8 41,7 59,7 72,2 87,

95,8 100

1 2 3

100

8,3

6

7

8

9

10

100

13,9 29,2 48,6 76,4 90,3 100

Bảng 3.8. Bảng phân loại kết quả học tập của học sinh Số % học sinh Đối tượng Th.N

ĐC

Yếu-kém (YK)

Trung bình (TB)

(0 – 4)

(5 -6 )

1

8,333

43,06

37,

11,1

2

2,78

2,.39

47,22

23,61

3

8,33

25

41,67

25

1

23,61

45,83

26,39

4,17

2

29,17

33,33

26,39

11,11

3

20,833

38,89

27,78

12,5

Bài KT

Khá (K)

Giỏi (G)

(7 -8 )

(9 – 10)

3.5.4.2. Vẽ đồ thị đường luỹ tích theo bảng phân phối tần suất luỹ tích Từ bảng 3.7 ta vẽ được đồ thị các đường luỹ tích tương ứng

Hình 3.1. Đồ thị đường lũy tích bài kiểm tra số 1

101

Hình 3.2. Đồ thị đường lũy tích bài kiểm tra số 2

Hình 3.3. Đồ thị đường lũy tích bài kiểm tra số 3 3.5.4.3. Vẽ biểu đồ phân loại kết quả học tập của học sinh

Hình 3.4. Biểu đồ phân loại kết quả học tập của học sinh (bài kiểm tra số 1)

102

Hình 3.5. Biểu đồ phân loại kết quả học tập của học sinh (bài kiểm tra số 2)

Hình 3.6. Biểu đồ phân loại kết quả học tập của học sinh (bài kiểm tra số 3) 3.5.4.4. Tính các tham số đặc trưng thống kê Bảng 3.9. Giá trị của các tham số đặc trƣng Bài

Đối

KT

tượng

n

X±m

S2

S

SMD

p

Th.N

72

6,54 ± 0,18

2,4336

1,56

0,54

0,02

ĐC

72

5,70 ± 0,18

2,4336

1,56

Th.N

72

7,38 ± 0,18

2,4336

1,56

0,43

0,00

ĐC

72

6,57 ± 0,20

3,49

1,87

Th.N

72

7,11 ± 0,20

2,9584

1,72

0,51

0,01

3

ĐC

72

6,04 ± 0,24

4,24

2,06

Tổng

Th.N

216

7,01 ± 0,11

2,69

1,64

0,61

0,00

ĐC

216

5,85 ± 0,13

3,76

1,88

1

2

103

Hình 3.7.. Biểu đồ phân bố điểm bài

Hình 3.8. Biểu đồ phân bố điểm

kiểm tra lớp Th.N

bài kiểm tra lớp ĐC

Giá trị sig ( 2 – tailed) của 3 bài kiểm tra < 0,05  sai số có ý nghĩa  có sự khác nhau giữa điểm lớp ĐC và thực nghiệm qua giá trị mean có thể thấy lớp Th.N có kết quả học tập tốt hơn so với lớp ĐC  biện pháp tác động bước đầu có hiệu quả.

Lớp Th.N so với lớp ĐC

p

Ý nghĩa

SMD

Mức độ

Lớp 11B, 11A1 so với lớp 11L, 11A8

0,00

Có ý nghĩa

0,61

Trung bình

3.6. Phân tích kết quả thực nghiệm sƣ phạm Qua kết quả Th.NSP và thông qua việc xử lí số liệu Th.N thu được, chúng tôi có một số nhận xét như sau: -

Xét tỉ lệ HS: Yếu kém và trung bình của lớp Th.N thấp hơn lớp ĐC còn tỉ lệ HS

khá giỏi lớp Th.N cao hơn lớp ĐC (bảng 3.8).

-

Xét đồ thị đường lũy tích: Các đồ thị đường lũy tích của lớp Th.N đều nằm ở

phía dưới, bên phải của đồ thị đường lũy tích của lớp ĐC (hình 3.1, 3.2, 3.3).

-

Giá trị điểm trung bình của lớp Th.N luôn luôn cao hơn điểm trung bình của

lớp ĐC (bảng 3.9).

-

Chất lượng bài KT của lớp Th.N tốt hơn chất lượng bài KT của lớp ĐC (hình 3.7, 3.8).

-

Hệ số biến thiên giá trị điểm số qua ba bài kiểm tra của lớp Th.N luôn nhỏ hơn

lớp ĐC, điều này cho thấy mức độ phân tán điểm số quanh giá trị trung bình của nhóm Th.N là nhỏ hơn nhóm ĐC, chất lượng của lớp Th.N đồng đều hơn chất

104

lượng lớp ĐC. Các giá trị V đều nằm trong khoảng 10% - 30%, vì vậy kết quả thu được là đáng tin cậy (Bảng 3.9).

-

Giá trị p ở 2 lớp Th.N tại 2 trường đều có giá trị p < 0,05 nên sự khác biệt về đặc

điểm giữa 2 lớp Th.N và ĐC là có ý nghĩa.

Theo kết quả của phương án Th.N, sau khi trao đổi với GV cùng tham gia Th.NSP đều nhận thấy hiệu quả của việc sử dụng TNHH để phát triển NL Th.NHH cho HS thông qua dạy học chương Cacbon – Silic Hóa học 11.

Tiểu kết chƣơng 3 Trong chương 3 này, chúng tôi đã trình bày về quá trình Th.NSP và xử lí kết quả Th.NSP cụ thể: -

Xác định mục đích, nhiệm vụ, nội dung và lập kế hoạch Th.NSP.

-

Tiến hành Th.NSP ở 04 lớp 11 ở 02 trường THPT Tiền Phong, THPT Quang

Minh thuộc huyện Mê Linh – Hà Nội. Đã tiến hành 02 bài dạy và thực hiện 03 bài kiểm tra đánh giá chất lượng giờ học đánh giá sự phát triển NL Th.NHH của HS thông qua bảng kiểm quan sát, đánh giá của GV và tự đánh giá của HS. -

Xử lí thống kê kết quả các bài kiểm tra và bảng kiểm quan sát. Quan phân tích

kết quả Th.NSP chúng tôi rút ra một số kết luận như sau: NL Th.NHH của HS lớp Th.N phát triển tốt hơn lớp ĐC thông qua bảng kiểm quan sát, đánh giá của GV và tự đánh giá của HS. Điển hình như NL nhận biết và lựa chọn hóa chất để làm TN, NL tiến hành độc lập và đúng kĩ thuật một số TN đơn giản hay như NL đề xuất và thực hiện thành công TN thay thế.

Kết quả học tập của lớp Th.N tốt hơn lớp ĐC thông qua kết quả của 03 bài kiểm tra. Điểm trung bình cao hơn, có sự ổn định và đồng đều hơn. Chính vì vậy, mà HS lớp Th.N chủ động, có hứng thú học tập, tích cực xây dựng bài và hiểu bài được tốt hơn.

Qua những kết luận trên cho thấy đề tài đã khẳng định tính hiệu quả và khả thi của giả thuyết khoa học nêu ra.

105

KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ 1.

K ết luận Sau khi nghiêm cứu đề tài chúng tôi đã tiến hành thực hiện các nhiệm vụ như sau: - Nghiên cứu tổng quan cơ sở lý luận và thực tiễn có liên quan đến đề tài: Làm

rõ khái niệm, cấu trúc, biểu hiện, biện pháp phát triển NL Th.NHH cho HS kết hợp với các PPDH tích cực (PP dạy học hợp tác, PP dạy học GQVĐ, PP dạy học theo góc, PP sử dụng TN hóa học theo hướng dạy học tích cực) để hình thành và phát triển NL Th.NHH cho HS trong DHHH ở trường phổ thông.

- Tiến hành điều tra thực trạng việc sử dụng TN hóa học nhằm phát triển NL Th.NHH cho HS của 55 GV và 2150 HS ở 06 trường THPT trong đó có 02 trường thuộc huyện Mê Linh – Hà Nội và 04 trường thuộc tỉnh Bắc Ninh. Qua điều tra, chúng tôi nhận thấy, ở 06 ngôi trường này, NL Th.NHH chỉ đạt ở mức trung bình, yếu, và chưa được chú trọng, quan tâm đúng mức, mặc dù hầu hết GV đều nhận thấy tầm quan trong của việc phát triển NL này. Và nguyên nhân dẫn đến việc phát triển NL Th.NHH cho HS gặp khó khăn là do các GV còn ít sử dụng TN trong các giờ dạy trên lớp, ít hướng dẫn các TNHS có thể tự làm trong thực tiễn cuộc sống.

- Phân tích đặc điểm, mục tiêu, cấu trúc nội dung, vị trí chương Cacbon – Silic Hóa học 11 làm cơ sở để tuyển chọn và xây dựng hệ thống 20 TN của chương (16 TN thực hiện trong các giờ học và 04 TNHS có thể tự làm ở nhà). Dựa trên các TN, chúng tôi đề xuất hướng cải tiến TN về hóa chất, dụng cụ, cách tiến hành, đưa ra nhận xét chú ý khi tiến hành TN và bài tập thực tiễn trong cuộc sống có gắn liền với các TN đó. Đưa ra 03 biện pháp sử dụng TNHH đề phát triển NL Th.NHH cho HS cụ thể: Thiết kế và sử dụng tài liệu hướng dẫn thực hành hóa học, sử dụng TNHH kết hợp với PPDH tích cực (PP nghiên cứu, PP kiểm chứng), sử dụng bài tập Th.N hóa học để phát triển NL Th.NHH cho HS trong dạy học chương Cacbon – Silic.

- Thiết kế 02 giáo án bài dạy minh họa có sử dụng các PP dạy học tích cực nhằm phát triển NL Th.NHH cho HS. Thiết kế bộ công cụ kiểm tra đánh giá qua bảng kiểm quan sát gồm 11 tiêu chí để đánh giá NL Th.NHH của HS dành cho GV và HS tự đánh giá.

- Tiến hành Th.NSP tại 04 lớp 11 thuộc 02 trường THPT Tiền Phong và THPT Quang Minh thuộc huyện Mê Linh – Hà Nội (tiến hành 02 bài dạy TN và 03 bài kiểm tra, chấm tổng 432 bài kiểm tra), xử lí thống kê kết quả bài kiểm tra, kết quả đánh giá qua bảng kiểm quan sát NL Th.NHH cho HS của GV và HS tự đánh giá.

- Qua kết quả Th.NSP, đã khẳng định tính hiệu quả, khả thi của đề tài.

106

- Đây là hướng nghiên cứu có tính thực tiễn cao và phù hợp với xu hướng đổi mới GD hiện nay nên chúng tôi sẽ tiếp tục nghiên cứu về việc hình thành và phát triển NL TNHH cho HS trong các phần khác của chương trình hóa học THPT. 2. Khuyến nghị Cần chú trọng đến việc hình thành và phát triển NL Th.NHH cho HS hơn nữa. Cụ thể: - Thường xuyên tổ chức các lớp tập huấn, các buổi hội thảo về THHH để bồi dưỡng cho các GV giảng dạy và cán bộ PTN. - Cần tăng cường hơn nữa việc trang bị cơ sở vật chất, trang thiết bị dạy học cho PTN, tổ chuyên môn.

- Tăng cường nội dung đánh giá NL Th.NHH trong các bài kiểm tra, các cuộc thi.

- Kiểm tra, đánh giá đến việc việc sử dụng PTN, trang thiết bị hỗ trợ việc dạy học của GV. - Phân bố, rà soát toàn bộ chương trình Hóa học để phù hợp với việc phát triển NL Th.NHH cho HS. - Tổ chức các cuộc thi thực hành hóa học cho các cấp đánh giá NL Th.NHH của GV và HS. b. Với giáo viên - Luôn trao dồi kiến thức chuyên môn, NL Th.NHH và sử dụng thành thạo các PP và kĩ thuật dạy học tích cực.

- Tuyển chọn và xây dựng hệ thống TNHH cần thiết cho từng chương, từng khối.

- Trước khi tiến hành TN trên lớp, GV cần có sự chuẩn bị nhất định để đảm bảo TN thành công. Và luôn suy nghĩ sáng tạo để cải tiến TN đem lại hiểu quả tốt nhất cho giờ dạy.

- Tích cực đưa các nội dung đánh giá NL Th.NHH trong các bài kiểm tra.

- Luôn tìm các biện pháp để phát triển NL thực hành cho HS trong từng mảng kiến thức, chú trọng những TN hay những bài tập TN có gắn liền với thực tiễn cuộc sống của HS có liên quan đến môn Hóa học.

- Khuyến khích HS tìm hiểu về các TNHH thông qua các nguồn tài liệu khác nhua như sách, báo, mạng internet...

- Tiến hành đánh giá thường xuyên sự phát triển NL thực hành của HS trong quá trình DHHH. Trên đây là kết quả nghiên cứu ban đầu của chúng tôi về mảng đề tài này. Do thời gian và kinh nghiệm còn hạn chế nên không thể tránh khỏi những sai sót.

Chúng tôi rất mong nhận được những ý kiến đóng góp, đánh giá, nhận xét của các chuyên gia, các thầy cô giáo và các bạn đồng nghiệp để đề tài có thể hoàn thiện hơn.

Xin chân thành cảm ơn!

107

TÀI LIỆU THAM KHẢO 1. Bộ Giáo dục và Đào tạo (7/2017), Dự thảo chương trình giáo dục phổ thông tổng thể.

2. Bộ Giáo dục và Đào tạo (2015), Dự thảo chương trình giáo dục phổ thông tổng thể.

3. Bộ Giáo dục và Đào tạo (2014), Tài liệu tập huấn xây dựng các chuyên đề dạy học và kiểm tra đánh giá theo định hướng phát triển năng lực học sinh.

4. Bộ Giáo dục và Đào tạo (2014), Tài liệu tập huấn dạy học và kiểm tra đánh giá kết quả học tập theo định hướng phát triển năng lực học sinh trong trường THPT. 5. Nguyễn Đình Chi (1995), Lịch sử hóa học tập 1,2, Nxb Khoa học và kĩ thuật Hà Nội.

6. Nguyễn Đức Chính (2008), Thiết kế và đánh giá chương trình giáo dục. Nxb Đại học quốc gia Hà Nội.

7. Nguyễn Đức Chính, Đinh Thi Kim Thoa, Đào Thị Hoa Mai, Lê Thái Hƣng (2009), Đo lường và đánh giá trong giáo dục. Nxb Đại học quốc gia Hà Nội.

8. Nguyễn Cƣơng (2007), Phương pháp dạy học hóa học. Nxb Đại học sư phạm.

9. Nguyễn Cƣơng và các cộng sự (2012), Thí nghiệm thực hành phương pháp dạy học hóa học. Nxb Đại học sư phạm 10. Nguyễn Mai Dung, Hoàng Văn Côi, Trần Trung Ninh, Nguyễn Đức Dũng (2010), Thí nghiệm thực hành phương pháp dạy học Hóa học - tập 3, NXB ĐHSP. 11. Trần Quốc Đắc (2007), Hướng dẫn thực hành hóa 11. Nxb Giáo dục.

12. Cao Cự Giác (2010), Bài tập lý thuyết và thực nghiệm Hóa học vô cơ (tập 1), Nxb Giáo dục Việt Nam. 13. Cao Cự Giác (2009), Thiết kế và sử dụng bài tập thực nghiệm trong dạy và học hóa học, Nxb Giáo dục Việt Nam. 14. Lê Thanh Hà (2007), Phát triển tư duy và rèn luyện năng lực thực hành hóa học cho học sinh thông qua dạy học hóa học phần vô cơ lớp 11, Luận văn thạc sĩ khoa học giáo dục, trường Đại học Giáo Dục – Đại học Quốc Gia Hà Nội.

15. Nguyễn Thị Bích Hiền (2015), “Rèn luyện kĩ năng quan sát trong dạy học Hóa học nhằm phát triển tư duy cho học sinh”, Tạp chí Giáo dục (358).

16. Nguyễn Thị Bích Hiền (2016), “Sử dụng bài tập để rèn kĩ năng quan sát cho HS nhằm phát triển tư duy trong dạy học Hóa học”, Tạp chí Giáo dục (376).

17. Phạm Văn Hoan, Hoàng Đình Xuân (2016), “Phát triển cho học sinh trung học phổ thông năng lực vận dụng kiến thức và giải quyết vấn đề thông qua việc sử dụng thí nghiệm hóa học hữu cơ”, Tạp chí Giáo dục (393).

108

18. Lý Huy Hùng, Cao Cự Giác (2016), “Thực trạng phát triển năng lực thực hành thí nghiệm hóa học cho sinh viên sư phạm Hóa ở trường đại học”, Tạp Chí Giáo dục (378).

19. Bùi Quốc Hùng (2015), Tuyển chọn, xây dựng và sử dụng hệ thống bài tập chương Cacbon – Silic (Hóa học 11) nhằm phát triển năng lực phát hiện và giải quyết vấn đề cho học sinh THPT, Luận văn thạc sĩ, Đại học Giáo Dục.

20. Mai Thị Hƣơng (2008), Phát triển tư duy của học sinh qua hệ thống bài tập thí nghiệm hóa học, Luận văn thạc sĩ khoa học giáo dục, trường Đại học Giáo Dục – Đại học Quốc Gia Hà Nội .

21. Nguyễn Thị Trúc Phƣơng (2010), Sử dụng thí nghiệm hóa học để tổ chức họat động học tập tích cực cho học sinh lớp 11 trung học phổ thông, Luận văn thạc sĩ khoa học giáo dục, trường Đại học Sư Phạm Thành Phố Hồ Chí Minh.

22. Nguyễn Thị Lan Phƣơng (2013), Tuyển chọn và xây dựng hệ thống bài tập trắc nghiệm phần vô cơ nhằm phát triển năng lực thực hành hóa học cho học sinh trung học phổ thông, Luận văn thạc sĩ khoa học giáo dục, trường Đại học Giáo Dục – Đại học Quốc Gia Hà Nội.

23. Trần Thị Kim Phƣợng (2017), Sử dụng phương pháp bàn tay nặn bột trong dạy học chương nhóm Oxi – Hóa học 10 nâng cao nhằm phát triển năng lực thực nghiệm hóa học cho học sinh, Luận văn thạc sĩ, Đại học sư phạm Hà Nội.

24. Nguyễn Thị Phƣơng Thu (2007), Xây dựng hệ thống bài tập trắc nghiệm nhằm phát triển năng lực thực hành hóa học cho học sinh, Luận văn thạc sĩ khoa học giáo dục, trường Đại học Giáo Dục – Đại học Quốc Gia Hà Nội.

25. Ngô Quốc Triệu (2012), Nâng cao chất lượng sử dụng thí nghiệm trong dạy học hóa học phần vô cơ lớp 11 chương trình cơ bản trung học phổ thông, Luận văn thạc sĩ khoa học giáo dục, trường Đại học Giáo Dục - Đại học Quốc Gia Hà Nội.

26. Nguyễn Xuân Trƣờng và các cộng sự (2007), Hóa học 11, Sách giáo viên. Nxb Giáo dục.

27. Nguyễn Phú Tuấn (2010), Thực hành thí nghiệm trong dạy học hóa học ở phổ thông, Nxb Đại học sư phạm.

28. Lê Thị Tƣơi (2016), Phát triển năng lực thực hành thí nghiệm cho học sinh thông qua chương Nitơ – Photpho lớp 11 trung học phổ thông, Luận văn thạc sĩ khoa học giáo dục, trường Đại học Giáo Dục – Đại học Quốc Gia Hà Nội.

29. Viện ngôn ngữ học (2000), Từ điển tiếng việt. Nxb từ điển Bách Khoa.

30. Weinert, Franz E (2001), Đo lường hiệu suất trong các trường học. U Weinheim.

Basel.

109

PHỤ LỤC SỐ 1 PHIẾU HỎI Ý KIÊN CỦA HỌC SINH (Phiếu này dùng vào mục đích nghiên cứu khoa học. Không sử dụng để đánh giá HS. Mong các e vui lòng trả lời các câu hỏi sau) Họ và tên :……………………..........Lớp 11.... Trường THPT.....................................

Em hãy điền dấu (X) vào các ô vuông mà em cho là thích hợp để trả lời mỗi câu hỏi dưới đây.

Câu1: Em có thích những giờ học Hóa học có sử dụng TN hóa học không?

Mức độ

Ý kiến

Rất thích Thích Bình thường Không thích Câu 2: Em có suy nghĩ như thế nào về mức độ quan trọng của NL Th.NHH trong những giờ học Hóa học?

Mức độ

Ý kiến

Rất quan trọng Quan trọng Ít Quan trọng Không quan trọng Câu 3: Khi tiến hành TN hóa học, em tham gia các hoạt động sau ở mức độ nào?

Tiến hành các hoạt động

Rất

Thường

Thỉnh

Chưa

thường

xuyên

thoảng

bao

xuyên Tìm hiểu TN qua các nguồn thông tin( SGK, mạng internet, sách báo, thực tiễn cuộc sống).

Lập kế hoạch tiến hành TN ở nhà ( lấy dụng cụ, hóa chất, cách tiến hành TN, chú ý để TN thành công, cách cải tiến TN).

Quan sát, lựa chọn dụng cụ và hóa chất trước khi tiến hành TN. Tiến hành TN theo kế hoạch đã chuẩn bị

110

giờ

Quan sát, ghi chép, giải thích, viết PTHH các hiện tượng xảy ra Nêu nhận xét và rút ra kết luận Suy nghĩ cách cải tiến TN thành công Chỉ quan sát bạn làm TN Câu 4: Khi gặp một TN hóa học khó, em sẽ tiến hành các biện pháp ở mức độ nào nào sau đây?

Tiến hành các biện pháp

Rất thường

Thường

Thỉnh

Chưa

xuyên

xuyên

thoảng

bao giờ

Suy nghĩ, mày mò tìm lời giải Hỏi trực tiếp GV tìm lời giải Thảo luận với bạn bè tìm lời giải Bỏ qua để làm TN dễ Bỏ qua cả TN dễ Câu 5: Sau khi làm TN hóa học em thấy NL Th.NHH của mình có tiến bộ không?

Mức độ thay đổi như thế nào?

Mức độ

Ý kiến

Có tiến bộ rõ rệt Có tiến bộ nhưng mà ít Không tiến bộ Câu 6: Em có thường xuyên được làm TN hóa học trong các gìờ học hóa học trên lớp không?

Mức độ

Ý kiến

Rất thường xuyên Thường xuyên Thỉnh thoảng Chưa bao giờ Câu 7: Khi được tham gia thực hành theo nhóm trong các giờ học hóa trên lớp em có tham gia tích cực và hiệu quả không?

Mức độ

Ý kiến

Tích cực, hiệu quả Tích cực, chưa hiệu quả Chưa tích cực

111

Câu 8: Em có thường xuyên suy nghĩ cách cải tiến TN thành công sau khi đã tiến hành TN hay không?

Mức độ

Ý kiến

Rất thường xuyên Thường xuyên Thỉnh thoảng Chưa bao giờ Câu 9: Em có thích các dạng bài tập TN hóa học theo định hướng phát triển NL Th.NHH không?

Mức độ

Ý kiến

Không hứng thú, mất thời gian, không hiệu quả cho vịêc học tập hóa học.

Bình thường, không thấy khác biệt so với cách học khác.

Hứng thú, hiểu bài tốt hơn, có hiệu quả trong việc học tập hóa học.

Câu 10: Trong các bài kiểm tra, thầy cô có sử dụng bài tập TN hóa học theo định hướng phát triển NL Th.NHH học không?

Mức độ

Ý kiến

Rất thường xuyên Thường xuyên Thỉnh thoảng Chưa bao giờ Cảm ơn em đã đóng góp ý kiến.

112

PHỤ LỤC 02 PHIẾU THAM KHẢO Ý KIẾN CỦA GIÁO VIÊN Xin thầy cô vui lòng cho biết ý kiến của mình và đánh dấu (X) vào nội dung mà các thầy cô lựa chọn.

Câu 1: Thầy cô nhận thấy việc phát triển NL Th.NHH cho HS có tầm quan trọng như thế nào trong dạy học hóa học ở trường phổ thông?

Mức độ

Ý kiến

Rất quan trọng Quan trọng Không quan trọng Câu 2: Theo thầy cô, NL Th.NHH của HS thầy cô đang dạy hiện nay đạt ở mức độ nào?

Mức độ

Ý kiên

Tốt Khá Trung bình Yếu, kém Câu 3: Theo thầy cô, nếu phát triển NL Th.NHH sẽ đem lại lợi ích gì cho HS? Những lợi ích

Ý kiến

Gây hứng thú học tập cho HS Nâng cao tính tích cực, tự lực sáng tạo trong học tập của HS HS có phương pháp học tập (PP THHH) nên khắc sâu được bài học HS biết ứng dụng trong thực tiễn cuộc sống hàng ngày Những lợi ích khác Câu 4: Để phát triển NL Th.NHH cho HS có thể sử dụng biện pháp nào dưới đây và mức độ hiệu quả của các biện pháp đó?

Biện pháp

Rất hiệu quả

Sử dụng PPDH thuyết trình Sử dụng PPDH giải quyết vấn đề Sử dụng PPDH sử dụng đa phương tiện Sử dụng PPDH bàn tay nặn bột Sử dụng PPDH hợp tác

113

Hiệu quả

Không hiệu quả

Sử dung PPDH góc Sử dụng bài tập TN hóa học định hướng phát triển NL thực hành Sử dụng phương pháp đàm thoại Sử dụng TNHH Câu 5: Theo thầy cô, NL Th.NHH của HS hiện nay thể hiện ở mức độ nào?

Biểu hiện

Tốt

Khá

Kém

Xác định mục tiêu TN Lựa chọn dụng cụ, hóa chất Dự đoán hiện tượng TN Tiến hành TN thành công Quan sát, nêu hiện tượng TN Giải thích hiện tượng TN, viết PTHH Rút ra nhận xét, kết luận Đề xuất cách cải tiến TN thành công Câu 6: Theo thầy cô, những lí do nào mà việc phát triển NL Th.NHH cho HS gặp khó khăn?

Lý do

Ý kiến

GV chưa nắm rõ nội dung, yêu cầu của vấn đề phát triển NL Th.NHH cho HS Thời gian còn bị hạn chế HS chưa chủ động tích cực cũng như chưa hứng thú học tập GV chưa sử dụng thành thạo một số PPDH tích cực Chưa có sách về hệ thống TNHH định hướng phát triển NL Th.NHH cho HS Vì lý do khác Câu 7: Theo thầy cô, những dạng TNHH thường được sử dụng trong dạy học hóa học?

Dạng TNHH

Ý kiến

TNHH do HS biểu diễn TNHH do GV biểu diễn TNHH mô phỏng Câu 8: Theo thầy cô, việc phát triển NL Th.NHH cho HS trong những giờ học nào?

TNHH

Ý kiến

114

Nghiên cứu bài mới Luyện tập thực hành Dùng TNHH xây dựng bài tập TN hóa học Câu 9: Theo thầy cô, để hình thành và phát triển NL Th.NHH cho HS cần có những giải pháp nào?

Giải pháp

Ý kiến

GV phải tích cực bồi dưỡng chuyên môn (đặc biệt NL Th.NHH) Phân bố lại chương trình (tăng số tiết thực hành) Trang bị đầy đủ cơ sở vật chất ( hóa chất, dụng cụ, thiết bị khác) Cải tiến TN thành công Kiểm tra đánh giá cần tăng nội dung đánh giá NL Th.NHH Tổ chức các cuộc thi về thực hành cho HS, GV Xin chân thành cảm ơn sự hợp tác của thầy cô!

PHỤ LỤC 03: CÁC ĐỀ KIỂM TRA 1.

Đ ề kiểm tra trăc nghiệm khách quan 15 phút số 1

I. Ma trận đề Mức độ nhận thức Nội dung kiến thức

Nhận biết

Cacbon Hợp chất của cacbon

2 câu (2đ)

Thông hiểu

Vận dụng

1 câu (1đ)

1 câu (1đ)

2 câu (2đ)

2câu (2đ)

Vận dụng cao 2 câu (2đ)

II. Nội dung đề kiểm tra TRƢỜNG THPT.........

BÀI KIỂM TRA HÓA 11

Năm học 2016 – 2017

Thời gian: 15 phút

Hãy chọn chữ cái A, B, C, D đứng trước câu trả lời đúng: Câu 1: Khi xét về khí cacbon đioxit, điều khẳng định nào sau đây là sai?

A. Chất khí không màu, không mùi, nặng hơn không khí.

B. Chất khí chủ yếu gây ra hiệu ứng nhà kính.

C. Chất khí không độc, nhưng không duy trì sự sống.

115

D. Chất khí dùng để chữa cháy, nhất là các đám cháy kim loại.

Câu 2: Thứ tự thuốc thử để nhận biết 3 khí CO, CO2, SO2 là A. dd Br2 và Ca(OH)2.

B. dd Br2 và NaOH.

C. dd Ca(OH)2 và bột CuO.

D. dd Ca(OH)2 và Br2.

Câu 3: Để điều chế CO2 trong phòng thí nghiệm, người ta tiến hành như sau A. Cho dd HCl vào bột đá vôi.

B. Cho dd H2SO4 loãng vào bột đá vôi.

C. Nung đá vôi ở nhiệt độ cao.

D. Sục khí CO trong bột CuO nung nóng.

Câu 4: Trong phòng thí nghiệm ta thường điều chế khí CO2 từ CaCO3 và dung dịch HCl (dùng bình kíp), do đó khí CO2 thu được còn bị lẫn một ít khí hidro clorua và hơi nước. Để thu được CO2 tinh khiết người ta cho sản phẩm lần lượt qua các dung dịch nào sau đây: A. NaOH và H2SO4 đặc.

B. H2SO4 đặc và NaHCO3.

C. NaHCO3 và H2SO4 đặc.

D. H2SO4 đặc và NaOH.

Câu 5: Cho các phát biểu sau: (1) Khí cacbonic có thể tồn tại ở trạng thái khí, lỏng, rắn, là một loại khí phổ biến trong tự nhiên, là sản phẩm của các quá trình cháy, hô hấp.

(2) Dùng khí CO2 để dập tắt đám cháy của các kim loại.

(3) Khí CO2 được sử dụng nhiều trong ngành sản xuất nước giải khát và bia rượu vì tan tốt trong nước.

(4) Khí CO2 là nguyên nhân chính gây hiệu ứng nhà kính.

(5) Trong công nghiệp khí CO2 được điều chế từ các khí sinh ra khi lên men rượu bia, phân hủy chất béo, từ các khí thu được trong sản xuất hóa chất.

Số phát biểu đúng là A.(1), (2), (5).

B.(1), (3), (5).

C. (2), (3),(4).

D. (1), (4), (5).

Câu 6: Khi cho khí CO đi qua hỗn hợp CuO, FeO, Fe3O4, Al2O3 và MgO, sau phản ứng chất rắn thu được là A. Al và Cu.

B. Cu, Fe, Al2O3 , MgO.

C. Cu, Al và Mg.

D.Cu, Fe, Al, MgO.

Câu 7: Sục 4,48 lít khí CO2 (đktc) qua 200ml dd Ca(OH)2 0,75M. Sau phản ứng thu được m(g) kết tủa. Giá trị của m là A. 5gam.

B. 10gam.

C. 15gam.

116

D. 20gam.

Câu 8: Quan sát hình ảnh mô tả thí nghiệm chứng minh tính khử của cacbon. Hiện tượng thí nghiệm xảy ra khi cho mẩu giấy quỳ vào ống nghiệm đựng dd Ca(OH)2 rồi đun nóng là A. Giấy quỳ không chuyển màu.

B. Giấy quỳ chuyển từ màu xanh sang không màu.

C. Giấy quỳ chuyển từ hồng sang không màu.

D. Giấy quỳ chuyển tù không màu sang màu hồng.

Câu 9: Than hoạt tính được sử dụng trong mặt nạ phòng độc nhờ tính chất A. không tan trong nước của nó.

B. Hấp

thụ các chất khí, các mùi của nó.

C. phi kim yếu của nó.

D. Oxi

hóa mạnh của nó.

Câu 10: Cho các phản ứng sau: (1) B  CaO + khí A

(2) Khí

A + Ca(OH)2  B + H2O (3) Khí A + Ca(OH)2  C Biết rằng khí A là hợp chất của cacbon. Các chất A, B, C lần lượt là A. CO2, CaCO3, Ca(HCO3)2.

B. CO2, Ca(HCO3)2, CaCO3.

C. CO, CaCO3, Ca(HCO3)2.

D. CO, Ca(HCO3)2, CaCO3

Đáp án đề kiểm tra trắc nghiệm khách quan 15 phút số 1 Câu

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

Đáp án

D

A

A

D

D

B

B

C

B

A

1.

Đ ề kiểm tra trăc nghiệm khách quan 15 phút số 2

I. Ma trận đề Nội dung kiến thức

Mức độ nhận thức Nhận biết

Thông hiểu

Vận dụng

Vận dụng cao

Cacbon và hợp chất của cacbon

1 câu (1đ)

2 câu (2đ)

1 câu (1đ)

1 câu (1đ)

Silic và hợp chất của silic

1 câu (1đ)

1 câu (1đ)

2câu (2đ)

1 câu (1đ)

II. Nội dung đề kiểm tra TRƢỜNG THPT.........

BÀI KIỂM TRA HÓA 11

Năm học 2016 – 2017

Thời gian: 15 phút

117

Hãy chọn chữ cái A, B, C, D đứng trước câu trả lời đúng: Câu 1: Khi sục khí CO2 vào cặp chất nào đều thu được kết tủa?

A. Ca(OH)2, NaOH.

B. Ca(OH)2, Ba(OH)2.

C. Ba(OH)2, KOH.

D. Ba(OH)2, NaOH.

Câu 2: Để khắc chữ lên thủy tinh người ta dựa vào phản ứng nào sau đây: A. SiO2 + 2Mg  2MgO + Si

B. SiO2 + 2NaOH  Na2SiO3 + H2O

C. SiO2 + 4HF  SiF4 + 2H2O

D. SiO2 + Na2CO3  Na2SiO3 + CO2

Câu 3: Có 3 muối dạng bột NaHCO3, Na2CO3 và CaCO3. Chọn hoá chất thích hợp để nhận biết mỗi chất A.Quỳ tím.

B. Phenolphtalein.

C. Nước và quỳ tím.

D. HCl và quỳ tím.

Câu 4: Các loại nước ngọt không khác nước đường là mấy chỉ có khác là có thêm khí CO2. Ở các nhà máy sản xuất nước ngọt, người ta dùng áp lực lớn để ép CO2 hòa tan vào nước. Sau đó nạp vào bình và đóng kín lại thì thu được nước ngọt.

Trong những phát biểu sau: (1). Khi mở nắp áp suất bên ngoài thấp nên CO2 lập tức bay vào không khí.

(2). Khi uống nước ngọt vào dạ dày, dạ dày và ruột hấp thụ hết CO2.

(3). Ở trong dạ dày nhiệt độ cao nên CO2 nhanh chóng theo đường miệng thoát ra ngoài và mang bớt 1 lượng nhiệt trong cơ thể làm cho người ta có cảm giác mát mẻ.

(4). CO2 có khả năng kích thich nhẹ thành dạ dày tăng cường việc tiết dịch vị, giúp cho việc tiêu hóa.

1. Phát biểu đúng là A. (1), (2), (3).

B. (1), (2), (4).

C. (1), (3), (4).

D. (2), (3), (4).

Câu 5: Silic phản ứng với dãy chất nào sau đây: A. CuSO4, SiO2, H2SO4 (l).

B. F2, Mg, NaOH.

C. HCl, Fe(NO3)2, CH3COOH.

D. Na2SiO3, Na3PO4, NaCl.

Câu 6: Cho hình vẽ bộ dụng cụ thí nghiệm. Hiện tượng thí nghiệm xảy ra là A. tạo kết tủa màu vàng.

B. tạo dung dịch màu vàng.

C. tạo kết tủa trắng keo.

D. tạo dung dịch trong suốt.

Câu 7: Na2SiO3 có thể điều chế bằng cách nấu nóng chảy NaOH rắn với cát. Cứ 50kg cát khô sản xuất được 97,6kg Na2SiO3. Hàm lượng SiO2 trong cát là A. 9,6%.

B. 69%.

C. 6,9%.

118

D. 96%.

Câu 8: Cho 0,6mol CO2 vào 250ml dd Ba(OH)2 x mol/l thu được 78,8g kết tủa.

Loại bot kết tủa, đun nóng nước lọc thu được m gam kết tủa. Giá trị của x và m là A. 4 và 5.

B. 2 và 19,7.

C. 2 và 39,4.

D. 4 và 10.

Câu 9: CO2 không cháy và không duy trì sự cháy trong nhiều chất nên được dùng để dập tắt các đám cháy. Tuy nhiên CO2 không dùng để dập tắt đám cháy nào sau đây?

A. Đám cháy xăng dầu.

B. Đám cháy magiê hoặc nhôm.

C. Đám cháy nhà cửa, quần áo.

D. Đám cháy khí ga.

Câu 10: Thủy tinh chịu lực có thành phần theo khối lượng của các oxit như sau: 13% Na2O; 11,7%CaO và 75,3% SiO2. Thành phần của loại thủy tinh này được biểu diễn dưới dạng công thức nào?

A. 2Na2O.CaO.6SiO2.

B. 6 Na2O.CaO.SiO2.

C. Na2O.6CaO.SiO2.

D. Na2O.CaO.6SiO2.

Đáp án đề kiểm tra trắc nghiệm khách quan 15 phút số 2 Câu

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

Đáp án

B

C

C

D

B

C

A

C

B

D

Đề kiểm tra 45 phút I.

Mục tiêu

1.

Kiến thức Kiểm tra được các kiến thức đã học trong chương: - Cacbon, silic và các hợp chất của chúng - Kiến thức liên quan đến TN, thực tế ngoài đời sống

2. Kĩ năng - Kiểm tra, đánh giá được các kĩ năng qua chương Cacbon – Silic.

- Viết PTHH minh họa.cho PƯHH xảy ra.

- Giải các bài toán liên quan đến cacbon – silic và hợp chất của chúng.

- Giải thích một số hiện tượng tự nhiên, hiện tượng thực tế ngoài đời sống.

3.

Năng lực hình thành - NL Th.NHH. - NL vận dụng và khái quát hóa kiến thức.

- NL vận dụng kiến thức hóa học vào cuộc sống - NL tính toán hóa học.

II. Nội dung kiểm tra 119

- Cấu tạo, TCVL, TCHH, ứng dụng, điều chế của cacbon, silic.

- Tính chất, ứng dụng, điều chế của các hợp chất cacbon, hợp chất của silic.

- Kiến thức liên quan đến TNHH của chương cacbon – silic.

- Kiến thức thực tiễn ngoài đời sống.

III. Ma trận đề Mức độ nhận thức Nội dung kiến thức

Nhận biết

Thông hiểu

Vận dụng

Tr.N

Tr.N

Tr.N

TL

TL

1. Cacbon và các hợp

2 câu

2 câu

3 câu

chất của cacbon

(1đ)

(1đ)

(1,5đ)

1 câu

1 câu

1 câu

(0,5đ)

(0,5đ)

(0,5đ)

2. Silic và hợp chất của silic Kiến thức liên quan đến

TL

Vận dụng ở mức cao hơn Tr. N

TL

1đ

1đ

0,5đ

1đ

1đ

0,5đ

thí nghiệm thực hành Kiến thức liên quan đến thực tiễn IV. Nội dung kiểm tra Phần 1: Trắc nghiệm (5 điểm) Chọn đáp án đúng trong các câu hỏi sau Câu 1: Nước đá khô (hay còn gọi là tuyết cacbonic) được điều chế từ khí CO2 hoặc CO2 hóa lỏng. Đây là các tác nhân lạnh ở thể rắn cung cấp hơi lạnh. Nước đá khô biến đổi trạng thái từ A. đá khô thăng hoa thành hơi, không qua trạng thái lỏng.

B. đá khô chuyển trạng thái lỏng.

C. đá khô chuyển trang thái lỏng rồi chuyển trạng thái hơi.

D. Đá khô chuyển trạng thái lỏng rồi chuyển trạng thái rắn.

Câu 2: Cho 7g hổn hợp 2 muối cacbonat của kim loại hoá trị II tác dụng với dd HCl thấy thoát ra V lít khí (đkc). Dung dịch cô cạn thu được 9,2g muối khan.Giá trị của V là 120

A. 4,48 lít.

B. 3,48 lít.

C. 4,84 lí

D. 8,43 lít.

Câu 3: Quan sát thí nghiệm mô tả như hình vẽ trên, cho biết thứ tự các chất X, Y, Z tương ứng là A. CO2, CuO, CO. B. CO, Al2O3, CO2.

C. CO2, Al2O3, CO. D. CO, CuO, CO2.

Câu 4: Người ta thường dùng cát ( SiO2) làm khuôn đúc kim loại. Để làm sạch hoàn toàn những hạt cát bám trên bề mặt các vật dụng làm bằng kim loại có thể dùng dung dịch nào sau đây?

A. Dung dịch HCl.

C. Dung dịch HF.

B. Dung dịch NaOH loãng.

D. Dung dịch H2SO4.

Câu 5: Khi nấu cơm không may bị khê thì người ta thường cho vào nồi cơm một mẩu than củi là vì A. Than củi cứng, khả năng hấp phụ tốt làm cho cơm đỡ mùi khê.

B. Than củi mềm, xốp, khả năng hấp phụ kém.

C. Than củi có cấu trúc tứ diện, khả năng hấp phụ kém.

D. Than củi mềm, xốp, khả năng hấp phụ tốt làm cho cơm đỡ mùi khê.

Câu 6: Kim cương và than chì là các dạng: A. đồng hình của cacbon

B. đồng vị của cacbon.

C. thù hình của cacbon

D. đồng phân của cacbon.

Câu 7: Cacbon và silic đều có tính chất nào sau đây giống nhau : A. Đều phản ứng được với NaOH.

B. Có tính khử và tính oxi hóa.

C. Có tính khử mạnh.

D. Có tính oxi hóa mạnh.

Câu 8: Cho 16g hỗn hợp silic và than tác dụng với lượng dư dung dịch NaOH đặc, đung nóng. Sau khi phản ứng xảy ra hoàn toàn thấy thoát ra 11,2 lít khí ở đktc.

Thành phần phần trăm khối lượng của cacbon trong hỗn hợp ban đầu là A. 65,52%.

B. 56,52%.

C. 56,25%.

D. 65,25%.

Câu 9: Cho 4 chất rắn NaCl, Na2CO3, CaCO3, BaSO4. Chỉ dùng thêm một cặp chất nào dưới đây để nhận biết A. H2O và CO2.

B. H2O và NaOH.

C. H2O và HCl.

D. H2O và BaCl2.

Câu 10: Hỗn hợp X gồm sắt và oxit sắt có khối lượng 5,92g. Cho khí CO dư đi qua hỗn hợp X đun nóng. Khí sinh ra sau phản ứng cho tác dụng với dung dịch Ca(OH)2 dư được 9g kết tủa. Khối lượng sắt thu được là 121

A. 4,48g.

B. 3,48g.

C. 4,84g.

D. 5,48g.

Phần 2: Tự luận (5 điểm) Câu 1 (2 điểm): Ngất xỉu hàng loạt tại Big C là do hàng nghìn xe máy cùng nổ Ngày 14/3/2015, tại Big C The Garden có khoảng 4000 người tham dự sự kiện, tăng gấp 5 lần so với ngày thường. Khi kết thúc sự kiện, hàng nghìn người nổ máy xe trong tầng hầm ra về. Lượng khí thải của hàng nghìn xe này bị hút lên thang cuốn đã gây ra ngạt khí làm cho hàng loạt nhân viên và khách hàng tại siêu thị bị choáng và ngất xỉu.

Theo Giáo sư Nguyễn Văn Khôi – Viện Hóa học Việt Nam, khí thải ôtô, xe máy là một loại khí mà khi tiếp xúc với quá nhiều có thể gây ngộ độc nhanh. Đây cũng đang được cho là nguyên nhân chính khiến hàng chục người ngộ độc ở khu mua sắm Big C The Garden.

(Trích bài báo trang http://news.zing.vn/ngat-khi-co-the-gay-tu-vong-khong-kip-trotay-post521000.html) Hãy đọc đoạn thông tin trên và trả lời các câu hỏi sau: 1. Theo em, loại khí nào đã gây ra cho hàng chục người ngộ độc ở khu mua sắm Big C The Garden? Vì sao khi tiếp xúc quá nhiều với khí này sẽ bị choáng ngất xỉu và có thể dẫn đến tử vong?

2. Ngoài nguyên nhân gây ra sự việc trên, còn có các nguyên nhân nào có thể có nguy cơ gây ngộ độc khí trên trong đời sống? Em hãy đưa ra những khuyến cáo để mọi người phòng tránh được nguy cơ này? sCâu 2: (3 điểm) Quan sát hình vẽ bộ dụng cụ dùng để điều chế và thử tính chất của một chất khí X Thí nghiệm điều chế và thử tính chất một chất khí X a. Khí qua ống dẫn (1) và khí đi qua ống dẫn (2) lần lượt là các khí gì? b. Vai trò của dung dịch NaHCO3 bão hòa trong thí nghiệm trên là gì? Có thể thay dung dịch NaHCO3 bằng dung dịch nào khác nữa? c. Sau khi khí qua ống dẫn (2) vào ống nghiệm chứa 1ml nước và mẩu giấy quỳ tím có hiện tượng gì xảy ra? Giải thích hiện tượng xảy ra? d. Nếu đem ống nghiệm trên đun nóng thì có hiện tượng gì? Giải thích hiện tượng xảy ra? e. Có thể dùng thay axit HCl bằng axit H2SO4 để điều chế khí (2) được không? Đáp án đề kiểm tra 45 phút 1.Trắc nghiệm: (5 điểm) 122

Mỗi câu làm đúng được 0.5 điểm.

Câu 1 2 Đáp án A A 2. Tự luận: (5 điểm)

3 D

4 C

5 D

6 C

7 B

8 C

9 C

10 A

Câu 1: (2 điểm) Câu hỏi 1: - Loại khí đã gây ra cho hàng chục người ngộ độc ở khu mua sắm Big C The Garden là cacbon monoxit (CO). (0.5đ) - Cacbon monoxit (CO): Loại khí độc, làm giảm quá trình chuyển oxi đến các tế bào của máu (CO kết hợp với hemoglobin Hb trong máu tạo HbCO gây thiếu máu dữ dội). (0.5đ) Câu hỏi 2: - Các trường hợp có thể gây ra tình trạng ngộ độc khí CO trong phòng kín: + Đốt than sưởi trong phòng kín, thiếu khí sinh ra khí độc CO là nguyên nhân gây ngộ độc. + Các loại máy nổ như xe máy, xe ô tô, máy phát điện khi hoạt động sẽ thải ra khí CO sinh ra từ khí thải động cơ. Đã có rất nhiều trường hợp tử vong do nổ máy phát điện trong nhà, nổ máy ô tô trong nhà + Hoa, cây xanh trong phòng kín về đêm sẽ hấp thu O2 và thải CO2. Chất đầy hoa trong phòng ngủ có thể khiến bạn tử vong vì thiếu dưỡng khí. (0.5đ) - Khuyến cáo cách phòng chống ngạt khí CO + Không để xe hơi hoặc xe máy nổ máy trong gara, trong nhà ngay cả khi mở cửa. + Không đặt máy phát điện trong nhà, hay ở gầm sàn nhà. Nên nhớ rằng dù mở các cửa chính và cửa sổ hoặc dùng quạt vẫn không ngăn ngừa khí CO tích tụ trong nhà.

Máy phát điện phải để cách xa cửa sổ và cửa chính đang mở. + Không đốt than, củi, không ủ bếp than trong nhà, trong lều, trong xe đóng kín cửa. + Không dùng khí đốt, lò nướng hoặc máy sấy để sưởi ấm. + Không sử dụng thiết bị đốt khí gas không có thông hơi trong phòng kín hoặc trong phòng ngủ. + Định kỳ kiểm tra thiết bị an toàn của bếp gas, lò sưởi. (0.5đ) Câu 2: (3 điểm) Khí qua ống (1) là hỗn hợp CO2 và HCl. Ống (2) là CO2.

(0.5đ)

a. Vai trò của NaHCO3 để làm sạch khí CO2. Khí CO2 sinh ra trong thí nghiệm trên thường lẫn khí HCl nên để loại bỏ khí HCl ra khỏi hỗn hợp người ta thường dùng NaHCO3 bão hòa. Có thể thay bằng Na2CO3 bão hòa. (0.5đ) b. Sau khi khí qua ống dẫn (2) vào ống nghiệm có chứa 1ml nước và giấy quỳ thì giấy quỳ chuyển sang màu hồng vì tạo ra môi trường axit yếu.

123

PTHH

CO2 + H2O ⇌ H2CO3

(0.75đ)

c. Khi đun nóng ống nghiệm, giấy quỳ mất màu. Do phản ứng nghịch xảy ra tạo ra CO2.

PTHH

H2CO3 ⇌ CO2 + H2O

(0.75đ)

d. Không nên thay axit HCl bằng axit H2SO4. Vì sản phẩm tạo CaSO4 ít tan, bám lấy CaCO3 sẽ ngăn cản sự tiếp xúc của CaCO3 với dung dịch.

PTHH

CaCO3

+

H2SO4 → CaSO4 + CO2 + H2O

124

(0.5đ)

ĐẶT VẤN ĐỀ Cùng với sự phát triển của nền kinh tế, dịch vụ logistics ngày càng khẳng định được tầm quan trọng của mình trong lưu thông hàng hoá với sự phát triển không chỉ về số lượng mà còn cả chất lượng. Để kinh doanh loại hình dịch vụ này thương nhân phải đáp ứng những điều kiện nhất định nhằm hạn chế tình trạng có nhiều chủ thể kinh doanh nhưng chất lượng dịch vụ không đảm bảo.

GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ 1. Khái quát về dịch vụ logistics Dịch vụ logistics là hoạt động thương mại, theo đó thương nhân tổ chức thực hiện một hoặc nhiều công việc bao gồm nhận hàng, vận chuyển, lưu kho, lưu bãi, làm thủ tục hải quan, các thủ tục giấy tờ khác, tư vấn khách hàng, đóng gói bao bì, ghi ký mã hiệu, giao hàng hoặc các dịch vụ khác có liên quan đến hàng hoá theo thoả thuận với khách hàng để hưởng thù lao.

Theo Điều 234, Luật thương mại năm 2005, điều kiện kinh doanh dịch vụ logistics là: “Thương nhân kinh doanh dịch vụ logistics là doanh nghiệp có đủ điều kiện kinh doanh dịch vụ logistics theo quy định của pháp luật”. Như vậy, thương nhân muốn kinh doanh dịch vụ logistics phải đáp ứng được điều kiện là doanh nghiệp có đủ điều kiện kinh doanh theo pháp luật mà cụ thể tuân theo những quy định chung tại chương II, Luật doanh nghiệp năm 2005 về “Thành lập và đăng ký doanh nghiệp”. Để cụ thể hoá khoản 2, Điều 234, Luật thương mại 2005, Nghị định số 140/2007/NĐ-CP đã xác định các điều kiện kinh doanh dịch vụ này thông qua việc phân nhóm các dịch vụ logistics, trong đó có các điều kiện chung áp dụng cho tất cả các nhóm dịch vụ và có những điều kiện áp dụng cho từng nhóm dịch vụ.

2. Điều kiện chung kinh doanh dịch vụ logistics Thương nhân kinh doanh dịch vụ logistics phải là các doanh nghiệp có đăng ký kinh doanh hợp pháp theo pháp luật Việt Nam, tức là chỉ có các doanh nghiệp theo

quy định của Luật doanh nghiệp 2005 mới được phép kinh doanh dịch vụ này. Nghị định 140 hạn chế đối với thương nhân là hộ gia đình nhằm tránh những thành phần kinh tế nhỏ lẻ tham gia kinh doanh dịch vụ này.

Như vậy, thương nhân kinh doanh dịch vụ logistics chỉ có thể tồn tại dưới hình thức công ty cổ phần, công ty trách nhiệm hữu hạn, công ty hợp danh hoặc doanh nghiệp tư nhân. Và tồn tại dưới hình thức nào thì phải đáp ứng điều kiện của pháp luật về hình thức ấy. Ví dụ: Thương nhân kinh doanh dịch vụ logistics tồn tại dưới hình thức công ty cổ phần thì đầu tiên cũng phải là doanh nghiệp, trong đó vốn điều lệ được chia làm nhiều phần bằng nhau và cổ đông có thể là tổ chức, cá nhân, có số lượng cổ đông tối thiểu là ba, không hạn chế tối đa… Các doanh nghiệp (có thể là liên doanh, 100% vốn Nhà nước) phải được cấp Giấy chứng nhận đăng ký kinh doanh (hoặc Giấy phép đầu tư) tại cơ quan có thẩm quyền theo các quy định của pháp luật doanh nghiệp và đầu tư Việt Nam mới được phép kinh doanh dịch vụ logistics. Đối với thương nhân nước ngoài khi tham gia kinh doanh dịch vụ logistics tại Việt Nam, ngoài việc đáp ứng các điều kiện chung, còn phải đáp ứng các điều kiện cụ thể về góp vốn, tỉ lệ góp, hình thức tồn tại và các điều kiện khác. Đồng thời, phải tuân thủ các cam kết của Việt Nam về mở cửa thị trường kinh doanh dịch vụ logistics khi gia nhập WTO. 3. Các điều kiện áp dụng riêng đối với từng nhóm dịch vụ Nhóm các dịch vụ logistics chủ yếu (khoản 1, Điều 4, Nghị định 140): Để kinh doanh được nhóm dịch vị logistics chủ yếu đòi hỏi doanh nghiệp phải có đủ phương tiện, thiết bị, công cụ đảm bảo tiêu chuẩn an toàn, kĩ thuật và có đội ngũ nhân viên đáp ứng yêu cầu theo quy định tại khoản 2, Điều 5, Nghị định 140. Các phương tịên, thiết bị, công cụ ở đây là xe nâng hạ hàng hoá, dây chuyền, băng tải, phương tiện đóng gói mã hàng hoá, hệ thống đường ống, đèn chiếu sáng… đặc biệt là phải có đội ngũ nhân viên được đào tạo đáp ứng nhu cầu công việc, tức là phải đáp ứng các yêu

cầu về trình độ, năng lực, chuyên môn nghiệp vụ và kiến thức pháp luật trong nước cũng như pháp luật quốc tế.

Nhóm các dịch vụ logistics liên quan đến vận tải (khoản 2, Điều 4): Để kinh doanh được nhóm các dịch vụ liên quan đến vận tải đòi hỏi các doanh nghiệp phải tuân thủ các điều kiện về kinh doanh vận tải theo quy định của pháp luật Việt Nam. Như vậy, ngoài các quy định của Luật thương mại 2005, Nghị định 140 muốn các chủ thể kinh doanh dịch vụ logistics liên quan đến vận tải phải tuân thủ các văn bản pháp luật chuyên ngành. Tuy nhiên, việc dành riêng một điều luật để đề cập đến điều kiện kinh doanh đối với thương nhân kinh doanh dịch vụ logistics liên quan đến vận tải cho thấy Nghị định chưa bao quát được hết hoạt động dịch vụ logistics mà mới chỉ chuyên về lĩnh vực vận tải. Điều này xuất phát từ tính phức tạp của hoạt động dịch vụ logistics bao gồm nhiều loại hình, nhiều công đoạn mang tính kĩ thuật, điều này cũng có nghĩa vẫn còn nhiều hoạt động trong chuỗi dịch vụ logistics mà Nghị định chưa đề cập đến.

Nhóm các dịch vụ logistics liên quan khác (khoản 3, Điều 4): Ngoài việc đáp ứng các điều kiện chung, đối với thương nhân nước ngoài khi tham gia kinh doanh loại hình dịch vụ này sẽ phải đáp ứng các điều kiện tại khoản 2, Điều 7.

KẾT THÚC VẤN ĐỀ Có thể nói mặc dù pháp luật đã quy định cụ thể các điều kiện kinh doanh dịch vụ logistics tuy nhiên trên thực tế vẫn còn những hạn chế nhất định trong việc hiểu và áp dụng pháp luật. chính vì vậy, cần sớm có những hướng dẫn cụ thể và quy định nhằm hoàn thiện pháp luật trong lĩnh vực này.