PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC HỢP TÁC CHO HỌC SINH TRONG DẠY HỌC CHƯƠNG “CHẤT KHÍ” VẬT LÝ 10 THPT THÔNG QUA VI

PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC HỢP TÁC CHO HỌC SINH

vectorstock.com/28062424

Ths Nguyễn Thanh Tú eBook Collection

PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC HỢP TÁC CHO HỌC SINH TRONG DẠY HỌC CHƯƠNG “CHẤT KHÍ” VẬT LÝ 10 THPT THÔNG QUA VIỆC SỬ DỤNG THÍ NGHIỆM WORD VERSION | 2022 EDITION ORDER NOW / CHUYỂN GIAO QUA EMAIL TAILIEUCHUANTHAMKHAO@GMAIL.COM

Tài liệu chuẩn tham khảo Phát triển kênh bởi Ths Nguyễn Thanh Tú Đơn vị tài trợ / phát hành / chia sẻ học thuật : Nguyen Thanh Tu Group Hỗ trợ trực tuyến Fb www.facebook.com/DayKemQuyNhon Mobi/Zalo 0905779594

OF FI

LÊ THỊ DIỄM MY

CI

TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM

AL

ĐẠI HỌC HUẾ

NH ƠN

PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC HỢP TÁC CHO HỌC SINH TRONG DẠY HỌC CHƯƠNG “CHẤT KHÍ” VẬT LÝ 10 THPT THÔNG QUA VIỆC SỬ DỤNG

QU

Y

THÍ NGHIỆM

LUẬN VĂN THẠC SĨ GIÁO DỤC HỌC

DẠ Y

KÈ M

THEO ĐỊNH HƯỚNG NGHIÊN CỨU

Thừa Thiên Huế, năm 2017

OF FI

LÊ THỊ DIỄM MY

CI

TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM

AL

ĐẠI HỌC HUẾ

PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC HỢP TÁC CHO HỌC SINH TRONG DẠY HỌC CHƯƠNG “CHẤT KHÍ” VẬT LÝ 10 THPT THÔNG QUA VIỆC SỬ DỤNG

NH ƠN

THÍ NGHIỆM

Chuyên ngành: Lý luận và phương pháp dạy học bộ môn Vật lý Mã số: 60 14 01 11

Y

LUẬN VĂN THẠC SĨ GIÁO DỤC HỌC

KÈ M

QU

THEO ĐỊNH HƯỚNG NGHIÊN CỨU

DẠ Y

NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: PSG. TS. LÊ CÔNG TRIÊM

Thừa Thiên Huế, năm 2017

i

AL

LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi, các số liệu và kết quả nghiên cứu ghi trong luận văn là trung thực, được các đồng tác giả cho phép sử

CI

dụng và chưa từng được công bố trong bất kỳ một công trình nào khác.

DẠ Y

KÈ M

QU

Y

NH ƠN

Lê Thị Diễm My

OF FI

Tác giả

ii

AL CI OF FI

Tôi xin chân thành cảm ơn Ban Giám hiệu, phòng đào tạo sau đại học trường Đại học Sư phạm Huế, quý Thầy Cô giáo trong tổ Phương pháp giảng dạy Vật lí cùng quý Thầy Cô giáo khoa Vật lí trường Đại học Sư phạm Huế đã tạo điều kiện thuận lợi, trực tiếp tham gia giảng dạy và giúp đỡ tôi trong suốt quá trình học tập,

NH ƠN

nghiên cứu và thực hiện đề tài.

Tôi xin chân thành cảm ơn Thầy giáo PGS.TS. Lê Công Triêm trường Đại học sư phạm Huế đã tận tình hướng dẫn và giúp đỡ tôi trong suốt quá trình học tập cũng như trong quá trình thực hiện và hoàn thành bài luận văn này.

Tôi xin chân thành cảm ơn Ban giám hiệu và tập thể quý thầy cô giáo trường THPT Nguyễn Huệ đã nhiệt tình giúp đỡ, trao đổi và tạo mọi điều kiện thuận lợi

Y

cho tôi trong quá trình nghiên cứu và thực hiện đề tài.

QU

Cuối cùng tôi xin chân thành cảm ơn sâu sắc đối với gia đình và bạn bè đã động viên, giúp đỡ tôi trong suốt thời gian học tập và thực hiện đề tài.

DẠ Y

KÈ M

Xin chân thành cảm ơn !

Thừa Thiên Huế, tháng 10 năm 2017 Tác giả Lê Thị Diễm My

Thừa T iii

AL

MỤC LỤC

CI

Trang phụ bìa ................................................................................................................... i

OF FI

Lời cam đoan ................................................................................................................... ii Lời cảm ơn ..................................................................................................................... iii Mục lục ............................................................................................................................ 1 Danh mục các từ viết tắt trong luận văn ......................................................................... 5

NH ƠN

Danh mục các bảng biểu, biểu đồ, đồ thị ........................................................................ 6 MỞ ĐẦU ........................................................................................................................ 8 1. Lí do chọn đề tài .......................................................................................................... 8 2. Lịch sử vấn đề nghiên cứu ........................................................................................ 10 3. Mục tiêu nghiên cứu.................................................................................................. 12 4. Giả thuyết khoa học .................................................................................................. 12

Y

5. Nhiệm vụ nghiên cứu ................................................................................................ 12

QU

6. Đối tượng nghiên cứu................................................................................................ 12 7. Phạm vi nghiên cứu ................................................................................................... 12 8. Phương pháp nghiên cứu........................................................................................... 13 9. Đóng góp mới của đề tài ........................................................................................... 13

KÈ M

10. Cấu trúc luận văn .................................................................................................... 14 NỘI DUNG .................................................................................................................. 15 Chương 1. CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA VIỆC PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC HỢP TÁC CHO HỌC SINH THÔNG QUA VIỆC SỬ DỤNG THÍ NGHIỆM

DẠ Y

1.1. Năng lực ................................................................................................................. 15 1.1.1. Khái niệm năng lực ......................................................................................... 15 1.1.2. Đặc điểm của năng lực.................................................................................... 16

1.2. Năng lực hợp tác .................................................................................................... 17

1

1.2.1. Khái niệm năng lực hợp tác ............................................................................ 18

AL

1.2.2. Biểu hiện của năng lực hợp tác ....................................................................... 19 1.2.3. Hệ thống các kĩ năng hợp tác.......................................................................... 20

CI

1.3. Vai trò của thí nghiệm trong việc phát triển năng lực hợp tác ............................... 25 1.4. Biện pháp phát triển năng lực hợp tác cho học sinh thông qua việc sử dụng thí

OF FI

nghiệm ........................................................................................................................... 27 1.4.1. Vai trò của việc phát triển năng lực hợp tác cho học sinh .............................. 27 1.4.2. Các yếu tố ảnh hưởng đến việc phát triển năng lực hợp tác ........................... 28 1.4.2.1. Phẩm chất của cá nhân ............................................................................ 28 1.4.2.2. Kỹ năng giao tiếp của cá nhân................................................................. 28

NH ƠN

1.4.2.3. Các yếu tố khách quan............................................................................. 29 1.4.3. Các biện pháp phát triển năng lực hợp tác cho học sinh thông qua việc sử dụng thí nghiệm............................................................................................................. 29 1.4.3.1. Biện pháp 1: Cung cấp cho học sinh kiến thức về năng lực hợp tác và tăng cường rèn luyện các kĩ năng hợp tác ..................................................................... 30 1.4.3.2. Biện pháp 2: Tổ chức cho học sinh làm thí nghiệm theo nhóm góp phần tạo môi trường làm việc hợp tác ........................................................................... 31

Y

1.4.3.3. Biện pháp 3: Xây dựng môi trường học tập lành mạnh để tạo hứng thú

QU

hợp tác cho học sinh ...................................................................................................... 33 1.4.4. Đánh giá năng lực hợp tác .............................................................................. 34 1.4.4.1. Cơ sở xây dựng bộ tiêu chí đánh giá năng lực hợp tác ........................... 34 1.4.4.2. Đánh giá năng lực hợp tác ....................................................................... 35

KÈ M

1.5. Thực trạng của việc phát triển năng lực hợp tác cho học sinh trong dạy học Vật lý có sử dụng thí nghiệm ở các trường THPT trên địa bàn thị trấn Phú Phong, tỉnh Bình Định ...................................................................................................................... 38 1.5.1. Mục đích điều tra ............................................................................................ 38 1.5.2. Kết quả điều tra ............................................................................................... 38

DẠ Y

1.5.2.1. Đối với học sinh ...................................................................................... 39 1.5.2.2. Đối với giáo viên ..................................................................................... 39

1.5.3. Nguyên nhân thực trạng .................................................................................. 40

2

1.6. Kết luận chương 1 .................................................................................................. 41

AL

Chương 2. TỔ CHỨC DẠY HỌC THEO HƯỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC HỢP TÁC CHO HỌC SINH CHƯƠNG “CHẤT KHÍ” VẬT LÝ 10 THPT THÔNG

CI

QUA VIỆC SỬ DỤNG THÍ NGHIỆM

2.1. Đặc điểm chương “Chất khí” Vật lý 10 THPT ...................................................... 43

OF FI

2.1.1. Cấu trúc chương trình chương “Chất khí” Vật lý 10 THPT ........................... 43 2.1.2. Mục tiêu dạy học chương “Chất khí” Vật lý 10 THPT .................................. 44 2.1.2.1. Mục tiêu kiến thức ................................................................................... 44 2.1.2.2. Mục tiêu kĩ năng ...................................................................................... 44 2.1.2.3. Mục tiêu thái độ ....................................................................................... 44

NH ƠN

2.1.3. Đặc điểm chương “ Chất khí ” Vật lý 10 THPT ............................................. 44 2.2. Hệ thống thí nghiệm sử dụng trong dạy học chương “Chất khí” theo định hướng phát triển năng lực hợp tác................................................................................. 45 2.2.1. Thí nghiệm định luật Bôi-lơ Ma-ri-ốt ............................................................. 45 2.2.2. Thí nghiệm định luật Sác-lơ ........................................................................... 46 2.2.3. Thí nghiệm quan sát định tính sự thay đổi của V theo T................................ 47 2.3. Tổ chức dạy học một số bài cụ thể chương “Chất khí” Vật lý 10 THPT theo

Y

hướng phát triển năng lực hợp tác cho học sinh thông qua việc sử dụng thí nghiệm ... 47

QU

2.3.2. Quá trình đẳng nhiệt. Định luật Bôilơ – Mariot ............................................. 47 2.3.2. Qúa trình đẳng tích. Định luật Sáclơ .............................................................. 54 2.3.3. Phương trình trạng thái của khí lí tưởng ......................................................... 60 2.4. Kết luận chương 2 .................................................................................................. 66

KÈ M

Chương 3. THỰC NGHIỆM SƯ PHẠM 3.1. Mục đích và nhiệm vụ thực nghiệm sư phạm ........................................................ 68 3.1.1. Mục đích thực nghiệm sư phạm ..................................................................... 68 3.1.2. Nhiệm vụ thực nghiệm sư phạm ..................................................................... 68

3.2. Đối tượng và phạm vi thực nghiệm sư phạm ......................................................... 69

DẠ Y

3.2.1. Đối tượng thực nghiệm sư phạm .................................................................... 69 3.2.2. Phạm vi thực nghiệm sư phạm ....................................................................... 69

3.3. Nội dung thực nghiệm sư phạm ............................................................................. 69

3

AL

3.4. Phương pháp thực nghiệm sư phạm ....................................................................... 70 3.4.1. Chọn mẫu thực nghiệm ................................................................................... 70 3.4.2. Quan sát giờ học ............................................................................................. 70

CI

3.4.3. Kiểm tra đánh giá ............................................................................................ 71 3.4.4. Thăm dò ý kiến học sinh ................................................................................. 72

OF FI

3.5. Tiến hành thực nghiệm........................................................................................... 72 3.6. Phân tích, đánh giá kết quả thực nghiệm sư phạm................................................. 73 3.6.1. Đánh giá định tính........................................................................................... 73 3.6.2. Đánh giá định lượng ....................................................................................... 74 3.7. Kết luận chương 3 .................................................................................................. 82

NH ƠN

KẾT LUẬN ................................................................................................................... 84 TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................................................. 86

DẠ Y

KÈ M

QU

Y

PHỤ LỤC ...................................................................................................................... P1

4

ĐC

Đối chứng

GV

Giáo viên

CI

Viết đầy đủ

OF FI

Viết tắt

AL

DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT TRONG LUẬN VĂN

HS

Học sinh

Phương pháp dạy học

SGK

Sách giáo khao

TN

Thực nghiệm

Thực nghiệm sư phạm

DẠ Y

KÈ M

QU

Y

TNSP

NH ƠN

PPDH

5

AL

DANH MỤC CÁC BẢNG BIỂU, BIỂU ĐỒ, ĐỒ THỊ Bảng biểu

CI

Bảng 1.1. Bảng biểu hiện của năng lực hợp tác

Bảng 1.3. Bảng Rubric đánh giá năng lực hợp tác

OF FI

Bảng 1.2. Hệ thống các kĩ năng hợp tác

Bảng 3.1. Bảng số liệu học sinh được chọn làm mẫu thực nghiệm

Bảng 3.2. Kết quả đánh giá năng lực hợp tác của HS ở nhóm TN và nhóm ĐC Bảng 3.3. Bảng thống kê điểm số (Xi) của bài kiểm tra

NH ƠN

Bảng 3.4. Bảng phân phối tần suất

Bảng 3.5. Bảng phân loại theo học lực của HS

Bảng 3.6. Bảng tổng hợp các tham số đặc trưng Bảng P.1. Kết quả điều tra thực trạng

Y

Biểu đồ

QU

Biểu đồ 3.1. Điểm trung bình năng lực hợp tác của nhóm TN và nhóm ĐC Biểu đồ 3.2. Biểu đồ phân bố điểm của hai nhóm ĐC và TN Biểu đồ 3.3. Biểu đồ phân loại theo học lực của HS

KÈ M

Đồ thị

Đồ thị 3.1. Đồ thị phân phối tần suất

DANH MỤC CÁC HÌNH

DẠ Y

Hình 2.1. Sơ đồ cấu trúc chương trình chương “Chất khí” Vật lý 10 THPT Hình 2.2. Thí nghiệm định luật Bôi-lơ Ma-ri-ốt Hình 2.3. Thí nghiệm định luật Sác-lơ

6

DẠ Y

KÈ M

QU

Y

NH ƠN

OF FI

CI

AL

Hình 2.4. Thí nghiệm thay đổi của V theo T

7

MỞ ĐẦU

AL

1. Lí do chọn đề tài

Trong một phúc trình của Ủy ban Quốc tế về Giáo dục cho thế kỷ XXI của

CI

UNESCO có xác định bốn trụ cột của một nền giáo dục là: Học để biết, học để làm,

học để cùng chung sống với nhau và học để tự khẳng định. Điều này cho thấy mục

OF FI

tiêu giáo dục của thế giới không chỉ cung cấp kiến thức mà còn phải hình thành cho người học những kĩ năng, thái độ để họ có thể sống và làm việc trong xã hội luôn thay đổi. Đi cùng với xu hướng đó, Luật Giáo dục của Việt Nam cũng đã xác định rõ mục tiêu giáo dục: “Mục tiêu của giáo dục phổ thông là giúp học sinh phát triển toàn diện về đạo đức, trí tuệ, thể chất, thẩm mỹ và các kĩ năng cơ bản, phát triển Nam xã hội chủ nghĩa” [9].

NH ƠN

năng lực cá nhân, tính năng động, sáng tạo, hình thành nhân cách con người Việt Sự phát triển kinh tế xã hội của Việt Nam trong bối cảnh hội nhập quốc tế cùng với những ảnh hưởng của xã hội tri thức đã tạo ra những cơ hội nhưng đồng thời cũng đặt ra những yêu cầu mới đối với giáo dục trong việc đào tạo đội ngũ lao động. Bên cạnh đó, thị trường lao động luôn đòi hỏi ngày càng cao ở đội ngũ lao động về năng lực hành động, khả năng sáng tạo, sự linh hoạt, tính trách nhiệm, năng

Y

lực hợp tác làm việc, khả năng giải quyết các vấn đề phức tạp trong những tình

QU

huống thay đổi. Vì vậy, giáo dục đóng vai trò then chốt trong việc phát triển kinh tế xã hội thông qua việc đào tạo con người. Để thực hiện mục tiêu giáo dục và đáp ứng những đòi hỏi của xã hội, giáo dục Việt Nam đã và đang tập trung đổi mới, hướng tới một nền giáo dục tiến bộ, hiện

KÈ M

đại và ngang tầm với các nước trong khu vực và trên thế giới. Nghị quyết 29 ngày 4/11/2013 tại Đại hội TW8 khóa XI về đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo đã đưa ra quan điểm chỉ đạo khẳng định: “Đổi mới chương trình nhằm phát triển năng lực và phẩm chất người học, hài hòa đức, trí, thể, mỹ; dạy người, dạy chữ và dạy nghề... Tiếp tục đổi mới mạnh mẽ phương pháp dạy và học theo hướng

DẠ Y

hiện đại; phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo và vận dụng kiến thức, kĩ năng của người học; khắc phục lối truyền thụ áp đặt một chiều, ghi nhớ máy móc. Tập

8

trung dạy cách học, cách nghĩ, tạo cơ sở để người học tự cập nhật và đổi mới tri

AL

thức, kĩ năng, phát triển năng lực” [4].

Thực tế, giáo dục phổ thông nước ta đang thực hiện bước chuyển từ chương

CI

trình giáo dục tiếp cận nội dung sang tiếp cận năng lực người học, nghĩa là từ chỗ

quan tâm đến việc học sinh (HS) học được cái gì đến chỗ quan tâm HS vận dụng

OF FI

được cái gì qua việc học. Để đảm bảo được điều đó, nhất định phải thực hiện thành công việc chuyển từ phương pháp dạy học theo lối “truyền thụ một chiều” sang dạy cách học, cách vận dụng kiến thức, rèn luyện kĩ năng, hình thành năng lực và phẩm chất cho người học. Chương trình giáo dục định hướng phát triển năng lực cũng là xu hướng chung của giáo dục quốc tế.

NH ƠN

Trong các loại năng lực cần hình thành cho HS phổ thông, năng lực hợp tác được hiểu là khả năng tương tác của cá nhân với cá nhân và tập thể trong học tập và cuộc sống. Năng lực hợp tác cho thấy khả năng làm việc hiệu quả của cá nhân trong mối quan hệ với tập thể, trong mối quan hệ tương trợ lẫn nhau để cùng hướng tới một mục đích chung. Đây là một năng lực rất cần thiết trong xã hội hiện đại, khi chúng ta đang sống trong một môi trường, một không gian rộng mở của quá trình hội nhập. Bên cạnh đó, năng lực hợp tác là một trong những năng lực được nhiều

Y

nước xây dựng trong bộ các năng lực cốt lõi người học cần có trong thế kỉ XXI.

QU

Việt Nam cũng đã xây dựng bộ năng lực cốt lõi trong đó có năng lực hợp tác, điều này cho thấy năng lực hợp tác là một năng lực rất quan trọng đối với người học.

Năng lực hợp tác cũng được coi là một giá trị sống cần được hình thành và phát triển ở HS, do đó việc phát triển năng lực hợp tác cho HS là một vấn đề quan trọng

KÈ M

nhằm thực hiện mục tiêu phát triển nguồn nhân lực mới cho xã hội. Tuy nhiên trong thực tế hiện nay, khả năng hợp tác của HS còn nhiều hạn chế. Do đó, khi đứng trước những tình huống, những vấn đề cần có sự hợp tác với nhau, HS tỏ ra lúng túng không biết phải làm thế nào. Thực tế đó xuất phát từ nhiều nguyên nhân khác nhau, trong đó có nguyên nhân xuất phát từ chỗ việc phát triển năng lực hợp tác cho

DẠ Y

HS chưa được nhiều giáo viên (GV) quan tâm đến.

Vật lý là một môn học cần phải trao đổi với nhau nhiều thì mới tìm ra cách

giải quyết tình huống hợp lí nhất. Bên cạnh đó, nhiều kiến thức vật lý có liên quan

9

đến hiện tượng tự nhiên, đến ứng dụng trong đời sống. Mặt khác, nhiều khái niệm,

AL

định luật, thuyết vật lý là khá trừu tượng đối với HS, trong trường hợp đó cần phải sử dụng thí nghiệm nhằm tăng cường tính trực quan giúp HS dễ hiểu, dễ tiếp thu

CI

hơn. Đặc biệt nếu GV tổ chức cho HS làm thí nghiệm với nhau theo nhóm để các em có thể học hỏi, hỗ trợ lẫn nhau, giúp đỡ nhau cùng thực hiện nhiệm vụ học tập

OF FI

thì HS sẽ tiếp thu kiến thức một cách dễ dàng hơn. Qua đó, cũng để phát huy tính tích cực, tự lực, chủ động và sáng tạo của HS vừa để HS có cơ hội phát triển năng lực, đặc biệt là năng lực hợp tác. Do vậy, dạy học Vật lý không chỉ đơn thuần cung cấp cho HS những kiến thức khoa học mà còn trang bị cho HS những kĩ năng hợp tác cần thiết như: kĩ năng tổ chức nhóm, kĩ năng lập kế hoạch nhóm, cùng nhau tiến

NH ƠN

hành thí nghiệm,... để phát triển năng lực hợp tác khi học tập môn Vật lý.

Chương “Chất khí” Vật lý 10 THPT có nhiều kiến thức liên quan thực tế, gần gũi với cuộc sống hằng ngày và nhiều định luật TN. Đó là điều kiện thuận lợi để sử dụng thí nghiệm trong dạy học một số nội dung kiến thức trong chương.

Với tất cả những lí do nêu trên, tôi tiến hành thực hiện đề tài “Phát triển năng lực hợp tác cho học sinh trong dạy học chương “Chất khí” Vật lý 10 THPT thông qua việc sử dụng thí nghiệm” với mong muốn góp một phần tư liệu vào việc nâng

Y

cao chất lượng dạy học môn Vật lý phù hợp với xu hướng phát triển năng lực của

QU

học sinh theo xu hướng đổi mới ở nước ta hiện nay.

2. Lịch sử vấn đề nghiên cứu

Qua quá trình tìm hiểu những thông tin khoa học có liên quan đến lĩnh vực nghiên cứu của đề tài, tôi nhận thấy:

KÈ M

Vào khoảng cuối thế kỉ XIX đầu thế kỉ XX, nhà giáo dục Mỹ John Dewey khi

nói về khía cạnh xã hội của việc học tập thì cho rằng muốn học cách cùng chung sống trong xã hội thì người học phải trải nghiệm trong cuộc sống hợp tác ngay từ trong nhà trường. Cuộc sống trong lớp học là quá trình dân chủ hóa trong một thế giới vi mô và học tập phải có sự hợp tác giữa các thành viên trong lớp học [14].

DẠ Y

Ngoài ra còn có nhiều tác giả nghiên cứu và đều nhấn mạnh vai trò quan trọng

của năng lực hợp tác trong cuộc sống như: Renkl (1995) và Roenshine, Meister (1994).

10

Đã có một số luận văn nghiên cứu về năng lực hợp tác của học sinh như:

AL

- “Phát triển năng lực hợp tác cho học sinh Trung học cơ sở qua hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp” luận án tiến sĩ của Lê Thị Minh Hoa. Tác giả đã hệ

CI

thống khá đầy đủ cơ sở lí luận về năng lực hợp tác và nghiên cứu về các biện pháp giáo dục nhằm phát triển năng lực hợp tác cho học sinh thông qua hoạt động giáo

OF FI

dục ngoài giờ lên lớp.

- Tác giả Nguyễn Thị Ngọc Linh chuyên ngành Lý Luận và Phương pháp dạy học (bộ môn Toán) với đề tài “Phát triển năng lực hợp tác cho học sinh qua dạy học chủ đề ứng dụng của đạo hàm”. Tác giả đã nghiên cứu cơ sở lý luận về dạy học theo hướng phát triển năng lực hợp tác và đã xây dựng một số biện pháp dạy học theo

NH ƠN

hướng phát triển năng lực hợp tác cho học sinh.

Trong một nghiên cứu của Trịnh Văn Biều về dạy học hợp tác-một xu hướng mới của giáo dục thế kỉ XXI đăng trên tạp chí khoa học ĐHSP TP HCM, tác giả đã nhấn mạnh: Dạy học hợp tác là một trong những xu hướng mới có nhiều ưu điểm và hiệu quả cao của giáo dục thế kỉ XXI. Có thể coi dạy học hợp tác là những phương pháp dạy học mang tính tập thể, trong đó có sự hỗ trơ, giúp đỡ lẫn nhau giữa các cá nhân và kết quả là người học tiếp thu được kiến thức thông qua các hoạt động tương

QU

người học và môi trường.

Y

tác khác nhau giữa người học với người học, giữa người học với người dạy, giữa Trong luận văn với đề tài: “Sử dụng thí nghiệm trong tổ chức dạy học nhóm phần Quang hình học, Vật lí 11 nâng cao” Lê Thị Kiều Tiên, Huế-năm 2011, tác giả đã đề xuất quy trình sử dụng thí nghiệm trong dạy học nhóm. Ngoài ra còn có thể kể

KÈ M

đến nghiên cứu của tác giả Nguyễn Thị Mỹ Lợi, Huế-năm 2012 “Sử dụng thí nghiệm trong tổ chức dạy học nhóm phần Quang hình học, Vật lí 11 THPT với sự hỗ trợ của MVT” cũng đã đề xuất quy trình sử dụng thí nghiệm với sự hỗ trợ của MVT trong dạy học nhóm.

Bên cạnh đó, cũng có nhiều luận văn nghiên cứu chương “Chất khí”. Tuy

DẠ Y

nhiên, các tác giả chưa chú trọng đến việc phát triển năng lực hợp tác cho học sinh trong dạy học chương “Chất khí” thông qua việc sử dụng thí nghiệm. Do đó, trong nghiên cứu của mình, tôi sẽ kế thừa những cơ sở lí luận của các công trình nghiên

11

cứu trước đây, điểm mới ở đây là chú trọng tổ chức dạy học theo định hướng phát

AL

triển năng lực hợp tác có sử dụng thí nghiệm, góp phần nâng cao chất lượng học tập.

CI

3. Mục tiêu nghiên cứu

Nghiên cứu đề xuất được một số biện pháp phát triển năng lực hợp tác cho HS

OF FI

thông qua việc sử dụng thí nghiệm và vận dụng vào dạy học chương “Chất khí” Vật lý 10 THPT. 4. Giả thuyết khoa học

Nếu đề xuất được một số biện pháp phát triển năng lực hợp tác cho HS thông qua việc sử dụng thí nghiệm và vận dụng vào dạy học Vật lý thì sẽ giúp HS có hứng Vật lý ở các trường THPT. 5. Nhiệm vụ nghiên cứu

NH ƠN

thú học tập, nâng cao năng lực hợp tác, từ đó góp phần nâng cao chất lượng dạy học

Để đạt được mục tiêu đã đề ra, luận văn có những nhiệm vụ cơ bản sau: - Nghiên cứu cơ sở lí luận và thực tiễn của việc phát triển năng lực hợp tác cho học sinh trong dạy học có sử dụng thí nghiệm.

- Tìm hiểu thực trạng tổ chức dạy học theo hướng phát triển năng lực hợp tác

QU

của thực trạng đó.

Y

cho học sinh có sử dụng thí nghiệm ở trường THPT hiện nay và làm rõ nguyên nhân - Đề xuất một số biện pháp phát triển năng lực hợp tác cho học sinh thông qua việc sử dụng thí nghiệm.

- Nghiên cứu đặc điểm, cấu trúc nội dung chương “Chất khí” Vật lý 10 THPT.

KÈ M

- Tổ chức dạy học một số kiến thức cụ thể trong chương “Chất khí” theo định

hướng phát triển năng lực hợp tác có sử dụng thí nghiệm.

- Tiến hành thực nghiệm sư phạm với các HS ở các trường THPT để đánh giá

giả thuyết khoa học của đề tài.

6. Đối tượng nghiên cứu

DẠ Y

Hoạt động dạy và học của GV và HS ở trường THPT trong việc phát triển

năng lực hợp tác thông qua việc sử dụng thí nghiệm.

7. Phạm vi nghiên cứu

12

Trong giới hạn của thời gian nghiên cứu và khả năng cho phép, đề tài chỉ tập

AL

trung nghiên cứu đề xuất một số biện pháp phát triển năng lực hợp tác cho học sinh thông qua việc sử dụng thí nghiệm trong dạy học chương “Chất khí” Vật lý 10 Huệ ở thị trấn Phú Phong, huyện Tây Sơn, tỉnh Bình Định.

OF FI

8. Phương pháp nghiên cứu

CI

THPT và tiến hành thực nghiệm tại trường THPT Quang Trung và THPT Nguyễn

- Phương pháp nghiên cứu lí luận

Nghiên cứu các văn kiện của Đảng và Nhà Nước cũng như của Bộ Giáo dục và Đào tạo về việc nâng cao chất lượng giáo dục theo hướng phát triển năng lực cho học sinh; các tài liệu về đổi mới phương pháp dạy học, nâng cao chất lượng giáo

NH ƠN

dục hiện nay ở nhà trường phổ thông.

Nghiên cứu giáo trình, tài liệu có liên quan đến các nội dung trong đề tài.

Nghiên cứu nội dung, chương trình SGK Vật lý 10 THPT và các tài liệu liên quan đến chương “Chất khí”.

- Phương pháp điều tra

Thăm dò, trao đổi ý kiến với giáo viên và học sinh để nắm bắt được thực trạng của việc tổ chức dạy học theo định hướng phát triển năng lực hợp tác có sử dụng thí

Y

nghiệm.

QU

- Phương pháp thực nghiệm sư phạm Tiến hành thực nghiệm sư phạm ở trường THPT để đánh giá mức độ hiệu quả và tính khả thi của đề tài nghiên cứu.

- Phương pháp thống kê toán học

KÈ M

Dựa vào số liệu thu thập được, sử dụng phương pháp thống kê để phân tích,

xử lý kết quả TNSP. Đánh giá hiệu quả quá trình dạy học như giả thuyết khoa học đã đề ra.

9. Đóng góp mới của đề tài Về mặt lí luận

DẠ Y

- Đề xuất được một số biện pháp phát triển năng lực hợp tác cho học sinh

thông qua việc sử dụng thí nghiệm.

Về mặt thực tiễn

13

- Đánh giá được thực trạng của việc tổ chức dạy học theo hướng phát triển

AL

năng lực hợp tác cho học sinh qua việc sử dụng thí nghiệm.

- Đề xuất được tiến trình tổ chức dạy học có sử dụng thí nghiệm một số bài cụ

CI

thể trong chương “Chất khí” Vật lí 10 THPT theo định hướng phát triển năng lực hợp tác cho HS.

OF FI

10. Cấu trúc luận văn

Ngoài phần mở đầu, kết luận, phụ lục và tài liệu tham khảo, luận văn gồm có ba chương:

Chương 1. Cơ sở lí luận và thực tiễn của việc phát triển năng lực hợp tác cho học sinh thông qua việc sử dụng thí nghiệm

NH ƠN

Chương 2. Tổ chức dạy học theo hướng phát triển năng lực hợp tác cho học sinh chương “Chất khí” Vật lý 10 THPT thông qua việc sử dụng thí nghiệm

DẠ Y

KÈ M

QU

Y

Chương 3. Thực nghiệm sư phạm

14

AL

NỘI DUNG Chương 1. CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA VIỆC PHÁT TRIỂN

NĂNG LỰC HỢP TÁC CHO HỌC SINH THÔNG QUA VIỆC SỬ DỤNG

CI

THÍ NGHIỆM 1.1. Năng lực

OF FI

1.1.1. Khái niệm năng lực

Giáo dục trên thế giới đang đi theo xu hướng dạy học và đánh giá theo năng lực. Vì vậy mà dạy học theo năng lực đã và đang thu hút sự quan tâm của các nhà nghiên cứu, các nhà giáo dục và cả xã hội. Vậy thì năng lực là gì? Đã có rất nhiều khái niệm về năng lực như sau:

NH ƠN

Theo từ điển Bách khoa Việt Nam, năng lực là đặc điểm của cá nhân thể hiện ở mức độ thông thạo, tức là có thể thực hiện một cách thành thục và chắc chắn một số dạng hoạt động nào đó [10].

Theo Weitnert (2001) năng lực là những khả năng và kĩ xảo học được hoặc sẵn có của cá nhân nhằm giải quyết các tình huống xác định, cũng như sự sẵn sàng về động cơ, xã hội…và khả năng vận dụng các cách giải quyết vấn đề một cách có trách nhiệm và hiệu quả trong những tình huống linh hoạt [15].

Y

Theo chương trình giáo dục phổ thông tổng thể trong chương trình giáo dục

QU

phổ thông mới của Bộ Giáo dục và Đào tạo: “Năng lực là khả năng thực hiện thành công hoạt động trong một bối cảnh nhất định nhờ sự huy động tổng hợp các kiến thức, kỹ năng và các thuộc tính cá nhân khác như hứng thú, niềm tin, ý chí,...”[2].

KÈ M

Trần Khánh Đức đã nêu rõ năng lực là khả năng tiếp nhận và vận dụng tổng

hợp, có hiệu quả mọi tiềm năng của con người (tri thức, kĩ năng, thái độ, thể lực, niềm tin...) để thực hiện công việc hoặc đối phó với một tình huống, trạng thái nào đó trong cuộc sống và lao động nghề nghiệp [5].

DẠ Y

Theo Nguyễn Đức Thâm thì cho rằng: Năng lực gắn liền với kỹ năng, kỹ xảo

trong lĩnh vực hoạt động tương ứng. Xong kỹ năng, kỹ xảo liên quan đến việc thực hiện một loạt hành động hẹp, chuyên biệt đến mức thành thạo, tự động hóa, máy móc. Còn năng lực chứa đựng yếu tố mới mẻ, linh hoạt trong hoạt động, có thể giải

15

quyết nhiệm vụ thành công trong nhiều tình huống khác nhau, trong một lĩnh vực

AL

hoạt động rộng [11].

Theo Đặng Thành Hưng: Năng lực là thuộc tính cá nhân cho phép cá nhân

CI

thực hiện thành công hoạt động nhất định, đạt kết quả mong muốn trong những điều

OF FI

kiện cụ thể [7].

Trong tập tài liệu tập huấn việc dạy học và kiểm tra, đánh giá theo định hướng phát triển năng lực của học sinh do Bộ giáo dục và Đào tạo phát hành năm 2014 viết rằng: “Năng lực được quan niệm là sự kết hợp một cách linh hoạt và có tổ chức kiến thức, kỹ năng với thái độ, tình cảm, giá trị, động cơ cá nhân,… nhằm đáp ứng

NH ƠN

hiệu quả một yêu cầu phức hợp của hoạt động trong bối cảnh nhất định” [1].

Nhìn chung, năng lực có thể được coi là sự kết hợp linh hoạt của các kiến thức, kĩ năng, thái độ và động cơ hành động... cho phép con người thực hiện thành công một loại hoạt động nhất định, đạt kết quả mong muốn trong những điều kiện cụ thể. Hơn nữa, năng lực là thuộc tính cá nhân được hình thành, phát triển nhờ tố chất sẵn có, đồng thời qua quá trình kiên trì học tập, hoạt động, rèn luyện và trải

Y

nghiệm mà có được.

QU

1.1.2. Đặc điểm của năng lực

Theo Lê Thị Trinh, các đặc điểm của năng lực là [12]: - Năng lực là tổ hợp các thuộc tính độc đáo của cá nhân: năng lực không phải

KÈ M

chỉ là một thuộc tính, đặc điểm nào đó của cá nhân mà nó bao gồm những thuộc tính tâm lý và sinh lý. Tuy nhiên, sự tổ hợp này không phải tất cả những thuộc tính tâm lý và sinh lý mà chỉ bao gồm những thuộc tính tương ứng với những đòi hỏi của một hoạt động nhất định nào đó trong một ngữ cảnh, một tình huống nhất định và làm cho hoạt động đó đạt được kết quả. Tổ hợp các thuộc tính không phải là sự

DẠ Y

cộng gọp đơn thuần các thuộc tính đó mà là sự tương tác lẫn nhau giữa các thuộc tính làm thành một hệ thống, một cấu trúc nhất định. Khi chúng ta tiến hành một hoạt động cần có những thuộc tính A, B, C… Cấu trúc này rất đa dạng và nếu thiếu một thuộc tính tâm lý thì thuộc tính khác sẽ bù trừ.

16

- Năng lực chỉ tồn tại trong một hoạt động. Khi con người chưa hoạt động thì

AL

năng lực vẫn còn tiềm ẩn. Năng lực chỉ có tính hiện thực khi cá nhân hoạt động và phát triển trong chính hoạt động ấy.

CI

- Kết quả trong công việc thường là thước đo để đánh giá năng lực của cá nhân

OF FI

làm ra nó.

Tuy nhiên, năng lực con người không phải là sinh ra đã có, nó không có sẵn mà nó được hình thành và phát triển trong quá trình hoạt động và giao tiếp.

Từ việc nghiên cứu khái niệm năng lực và những đặc điểm của năng lực mà Lê Thị Trinh đã đưa ra, có thể hiểu năng lực có các đặc điểm cơ bản sau:

NH ƠN

- Năng lực là sự tổ hợp của các thuộc tính tâm lý và sinh lý, sự tổ hợp này không phải là sự cộng gọp mà là sự tương tác với nhau làm thành một hệ thống nhất định.

- Năng lực chỉ có thể quan sát được qua hoạt động của cá nhân ở các tình huống nhất định. Khi con người chưa hoạt động thì năng lực vẫn còn tiềm ẩn.

Y

- Năng lực được hình thành và phát triển ở trong và ngoài nhà trường. Bởi

QU

không chỉ trong nhà trường mới có các hoạt động cho học sinh xử lý mà ngoài xã hội cũng có rất nhiều hoạt động để cho học sinh giải quyết, từ đó có thể rèn luyện để phát triển được năng lực của mình.

- Năng lực được hình thành và cải thiện liên tục trong suốt cuộc đời con người

KÈ M

vì sự phát triển năng lực thực chất là làm thay đổi cấu trúc nhận thức và hành động của cá nhân. Vì thế năng lực có thể bị yếu hoặc mất đi nếu như nó không được sử dụng tích cực và thường xuyên.

- Kết quả trong công việc thường là thước đo để đánh giá năng lực của cá nhân

DẠ Y

làm ra nó. Kết quả tốt có thể khẳng định cá nhân đó có năng lực, ngược lại nếu kết quả không tốt thì cá nhân đó không có năng lực.

1.2. Năng lực hợp tác

17

AL

1.2.1. Khái niệm năng lực hợp tác Hợp tác là một yếu tố không thể thiếu trong cuộc sống lao động của con bản chất sinh học tự nhiên của mỗi con người trong xã hội.

CI

người, nó diễn ra thường xuyên trong gia đình, trong xã hội. Do vậy, hợp tác mang

OF FI

Từ điển Tiếng việt cho rằng, hợp tác là cùng chung sức, giúp đỡ lẫn nhau trong một công việc, một lĩnh vực nào đó, nhằm một mục đích chung [8].

Về cơ bản, hợp tác có thể hiểu là sự kết hợp giữa hai hoặc nhiều người thành một nhóm, trong đó mỗi người đảm nhận một vai trò, nhiệm vụ khác nhau và cùng phối hợp, giúp đỡ, chia sẻ lẫn nhau nhằm giải quyết một nhiệm vụ chung nào đó.

NH ƠN

Theo Lương Việt Thái và nhóm nghiên cứu thì: năng lực hợp tác là khả năng cá nhân biết chia sẻ trách nhiệm, biết cam kết và biết cách cùng làm việc, lắng nghe và quan tâm tới các quan điểm khác nhau; hiểu biết và quan tâm tới nhau; giúp đỡ, hỗ trợ lẫn nhau, phát huy thế mạnh của mỗi thành viên trong một công việc, lĩnh vực nào đó vì mục đích chung có hiệu quả với những thành viên khác trong nhóm [13].

Y

Theo Lê Thị Minh Hoa: năng lực hợp tác là một dạng năng lực cho phép cá

QU

nhân kết hợp một cách linh hoạt và có tổ chức giữa tri thức cần thiết cho sự hợp tác, kỹ năng và thái độ, giá trị, động cơ cá nhân nhằm đáp ứng hiệu quả yêu cầu của hoạt động hợp tác trong bối cảnh cụ thể. Trong đó mỗi cá nhân thể hiện sự tích cực, tự giác, sự tương tác và trách nhiệm cao trên cơ sở huy động những tri thức, kỹ

KÈ M

năng của bản thân nhằm giải quyết có hiệu quả hoạt động hợp tác [6].

Như vậy, năng lực hợp tác có thể được hiểu là khả năng tương tác của cá nhân

với cá nhân, cá nhân với tập thể, trong đó mỗi cá nhân thể hiện sự tích cực, tự giác và trách nhiệm cao trên cơ sở huy động những tri thức, kĩ năng của bản thân nhằm

DẠ Y

giải quyết có hiệu quả nhiệm vụ chung. Năng lực hợp tác cho thấy khả năng làm việc hiệu quả của cá nhân trong mối quan hệ với tập thể, trong mối quan hệ tương trợ lẫn nhau để cùng hướng tới mục đích chung. Đây là một năng lực rất cần thiết

18

AL

trong xã hội hiện đại, khi chúng ta đang sống trong môi trường của quá trình hội nhập.

CI

1.2.2. Biểu hiện của năng lực hợp tác

Dự thảo chương trình giáo dục phổ thông tổng thể trong chương trình giáo dục

OF FI

phổ thông mới đã đưa ra các biểu hiện của năng lực hợp tác được nêu trong Bảng 1.1[6].

Bảng 1.1. Biểu hiện của năng lực hợp tác Biểu hiện

Chủ động đề xuất mục đích hợp tác để giải quyết một vấn đề do bản thân

NH ƠN

và những người khác đề xuất, lựa chọn hình thức làm việc nhóm với quy mô phù hợp với yêu cầu và nhiệm vụ.

Tự nhận trách nhiệm và vai trò của mình trong hoạt động chung của nhóm, phân tích được các công việc cần thực hiện để hoàn thành nhiệm vụ đáp ứng được mục đích chung, đánh giá khả năng của mình có thể Năng

đóng góp thúc đẩy hoạt động của nhóm.

Phân tích được khả năng của từng thành viên để tham gia đề xuất phương

tác

án phân công công việc; dự kiến phương án phân công, tổ chức hoạt động

QU

Y

lực hợp

hợp tác.

Theo dõi tiến độ hoàn thành công việc của từng thành viên và cả nhóm để điều hòa hoạt động phối hợp; khiêm tốn tiếp thu sự góp ý và nhiệt tình

KÈ M

chia sẻ, hỗ trợ các thành viên khác.

Căn cứ vào mục đích hoạt động của nhóm để tổng kết kết quả đạt được, đánh giá mức độ đạt mục đích của cá nhân và của nhóm và rút kinh

DẠ Y

nghiệm cho bản thân và góp ý cho từng người trong nhóm.

Lê Thị Minh Hoa xác định một số biểu hiện năng lực hợp tác như sau [6]: - HS có tri thức về hoạt động hợp tác: nắm được các nguyên tắc hợp tác; biết

cách hợp tác với nhau trong quá trình chuẩn bị và thực hiện hoạt động hợp tác.

19

- HS có những kỹ năng hợp tác: Biết lắng nghe ý kiến của người khác, chấp

AL

nhận ý kiến của người khác; Biết diễn đạt ý kiến của mình một cách rõ ràng, thuyết phục; Biết cảm thông chia sẻ, trao đổi ý kiến, kinh nghiệm của mình với bạn; Biết

CI

cùng nhau tìm cách giải quyết mâu thuẫn; Biết chấp nhận sự phân công trong nhóm; Biết giúp đỡ hỗ trợ người khác và yêu cầu sự giúp đỡ hay giải thích khi cần.

OF FI

- Tự giác, tích cực, sẵn sàng thực hiện nhiệm vụ từ đơn giản đến phức tạp cùng người khác; Chủ động đề xuất mục đích hợp tác khi được giao nhiệm vụ.

Tóm lại, có thể hiểu năng lực hợp tác có các biểu hiện như sau: - Chủ động đề xuất mục đích hợp tác khi được giao nhiệm vụ.

NH ƠN

- Biết lắng nghe, phân tích nhiệm vụ chung của nhóm, tự đánh giá được hoạt động mà bản thân có khả năng hoàn thành tốt nhất để tự đề xuất cho nhóm phân công.

- Nhận biết khả năng của từng thành viên để từ đó đề xuất phương án phân công công việc.

Y

- Nhận nhiệm vụ và phân tích công việc cần thực hiện để hoàn thành nhiệm

QU

vụ.

- Biết trình bày, trao đổi ý kiến, chia sẻ kết quả với các thành viên khác trong nhóm, góp ý điều chỉnh để thúc đẩy hoạt động chung.

KÈ M

- Biết lắng nghe ý kiến, khiêm tốn tiếp thu sự góp ý của các thành viên khác.

- Biết thảo luận để đưa ra kết luận chung của nhóm.

- Biết tự đánh giá và đánh giá kết quả của cá nhân, của các thành viên trong

nhóm và giữa các nhóm với thái độ chia sẻ, xây dựng.

DẠ Y

1.2.3. Hệ thống các kĩ năng hợp tác Kĩ năng – một thành tố của năng lực, là điều kiện cần thiết để hình thành năng

lực song nó không đồng nhất với năng lực. Mỗi năng lực gắn với một loại hoạt

20

động: năng lực giao tiếp, năng lực tư duy,... Các năng lực này được thể hiện ở

AL

những kĩ năng gắn với những hoạt động cụ thể, như: kĩ năng nói, kĩ năng đặt câu hỏi,…

CI

Năng lực hợp tác cũng được thể hiện ở những kĩ năng hợp tác, việc đưa ra các

kĩ năng hợp tác sẽ giúp cho GV có thể hình thành nên năng lực hợp tác cho HS của

OF FI

mình, bởi thông qua việc rèn luyện các kĩ năng thì HS sẽ có năng lực. Căn cứ vào đặc điểm tâm sinh lý của HS, có thể xác định hệ thống các kĩ năng hợp tác bao gồm các kĩ năng sau: - Kĩ năng tổ chức nhóm hợp tác

NH ƠN

Khi nhận được sự phân công của GV, HS sẽ biết cách di chuyển nhanh chóng để tập hợp nhóm lại với nhau. Sau đó, với nhiệm vụ được giao, nhóm sẽ thảo luận để xác định được cách thức tiến hành hợp tác.

- Kĩ năng lập kế hoạch hợp tác

Với nhiệm vụ mà GV giao cho, học sinh sẽ thảo luận cùng nhau để đưa ra các

QU

một cách hiệu quả nhất.

Y

công việc cụ thể theo trình tự và với thời gian phù hợp để hoàn thành công việc đó

- Kĩ năng đánh giá và tự đánh giá Khi được giao nhiệm vụ chung cho tập thể hoặc nhóm, sau khi thảo luận xác định được các công việc cụ thể cần làm thì mỗi học sinh sẽ tự đánh giá được ưu

KÈ M

điểm hoặc hạn chế của bản thân để tiếp nhận nhiệm vụ phù hợp. Bên cạnh đó, mỗi học sinh có vai trò là người quan sát để đánh giá được khả năng của học sinh khác để đưa ra ý kiến phân chia công việc phù hợp với năng lực và mang lại hiệu quả công việc chung.

DẠ Y

Ví dụ: Khi học bài Qúa trình đẳng tích. Định luật Sác-Lơ, GV sẽ giao cho các

nhóm cùng nhau làm thí nghiệm để rút ra định luật. Khi đó, các thành viên trong nhóm sẽ tự nhận định được khả năng của mình để tiếp nhận nhiệm vụ phù hợp hoặc nhìn được những công việc phù hợp với năng lực của các thành viên khác. Có thể

21

AL

nhận thấy mình đọc được kết quả thí nghiệm chính xác, bạn A thì lắp ráp thí nghiệm nhanh…

CI

- Kĩ năng cộng tác

Sau khi đảm nhận công việc của mình, mỗi thành viên phải biết phối hợp làm

OF FI

việc cùng các thành viên khác một cách linh hoạt với nhau trong suốt thời gian hoạt động nhằm thực hiện hiệu quả nhiệm vụ được giao. Mỗi thành viên sẽ biết rằng sự thành công của họ phụ thuộc vào kết qủa của toàn bộ các thành viên trong nhóm nên họ sẽ ý thức được rằng mình sẽ phải nổ lực để hoàn thành công việc của mình.

Tin tưởng nhau cũng là biểu hiện quan trọng trong kĩ năng cộng tác. Các thành

NH ƠN

viên trong nhóm phải có sự tin tưởng rằng các thành viên khác sẽ hoàn thành trách nhiệm với chất lượng công việc cao để tất cả đạt được kết quả cao cùng nhau. Có như vậy, họ mới thực sự làm việc cùng nhau và ủng hộ sự thành công của người khác.

Tinh thần trách nhiệm cao là một yêu cầu quan trọng của sự hợp tác. Mỗi thành viên phải biết ý thức được trách nhiệm của bản thân để hoàn thành công việc

Y

chung của nhóm một cách hiệu quả nhất.

QU

Cảm thông, giúp đỡ, chia sẻ, trao đổi kinh nghiệm và tôn trọng lẫn nhau là một biểu hiện quan trọng của kĩ năng cộng tác. Khi mỗi thành viên chỉ biết đến việc hoàn thành nhiệm vụ của mình mà không biết giúp đỡ các thành viên khác khi họ gặp khó khăn thì khó mà đảm bảo được công việc chung của nhóm sẽ đạt hiệu quả

KÈ M

cao. Bên cạnh đó, các thành viên phải biết tôn trọng lẫn nhau, không được tự cao và có thái độ xem thường người khác. Việc cảm thông, giúp đỡ, tôn trọng lẫn nhau sẽ là động lực to lớn để hoạt động hợp tác đạt được mục đích cuối cùng.

Bản thân mỗi HS phải biết diễn đạt ý kiến của mình một cách mạch lạc, rõ

DẠ Y

ràng, thuyết phục và biết bảo vệ ý kiến của mình. Bên cạnh đó cũng phải biết lắng nghe và phản hồi. Tỏ thái độ tôn trọng, tích cực lắng nghe và nhắc lại ý kiến người khác một cách ngắn gọn và đúng nội dung.

22

AL

- Kĩ năng xây dựng và duy trì bầu không khí thân thiện tin tưởng lẫn nhau

Sự tin tưởng lẫn nhau giữa các thành viên càng làm cho sự hợp tác ngày càng

CI

bền vững hơn. Bởi khi có sự tin tưởng lẫn nhau, HS sẽ thể hiện suy nghĩ, ý kiến của mình một cách cởi mở hơn. Bản thân mỗi thành viên khi được tin cậy, thành viên đó

OF FI

sẽ bày tỏ mong muốn hợp tác của mình một cách tích cực hơn.

Khi thực hiện hoạt động giải quyết nhiệm vụ được giao, bản thân mỗi thành viên sẽ có ý kiến riêng của mình và nếu ý kiến đó nhận được sự ủng hộ của người khác thì sẽ trở thành một động lực tích cực. Với những cử chỉ, thái độ, nét mặt vui

NH ƠN

vẻ thể hiện sự đồng tình ủng hộ ý kiến của các thành viên khác sẽ tạo ra được một môi trường hợp tác thân thiện và sẽ đem lại hiệu quả công việc cao hơn là so với việc các thành viên lúc nào cũng có thái độ tiêu cực và nét mặt không vui vẻ.

Trong quá trình thực hiện nhiệm vụ mà GV giao cho, chắc chắn HS sẽ gặp không ít khó khăn. Nếu HS chủ động yêu cầu sự giúp đỡ của các thành viên khác trong nhóm một cách chân thực và cởi mở thì sẽ duy trì được sự tin tưởng lẫn nhau

Y

và giúp cho việc hợp tác được thành công hơn.

QU

- Kĩ năng giải quyết mâu thuẫn Trong quá trình giải quyết nhiệm vụ, việc xảy ra mâu thuẫn giữa các thành viên là có khả năng rất cao, vì vậy bản thân mỗi thành viên phải biết kiềm chế sự tức giận của mình. Để hạn chế mâu thuẫn xảy ra, học sinh không được dùng những

KÈ M

lời lẽ chỉ trích hoặc hành vi xúc phạm đến thành viên khác trong nhóm hoặc là gây mất đoàn kết. Khi không đồng tình với ý kiến của bạn khác thì bình tĩnh nói nhẹ nhàng, không dùng những lời lẽ làm người khác cảm thấy bị xúc phạm.

Khi có mâu thuẫn xảy ra thì tập thể hoặc nhóm cùng nhau tập hợp lại để thảo

DẠ Y

luận và bàn bạc một cách nhẹ nhàng để tìm ra và giải quyết mâu thuẫn. Làm như vậy sẽ mang lại hiệu quả công việc và cũng sẽ không làm ảnh hưởng tới quan hệ giữa các thành viên.

23

Kĩ năng

Tiêu chí Biết cách di chuyển, tập hợp nhóm

CI

Kĩ năng tổ chức nhóm hợp tác

AL

Bảng 1.2. Hệ thống các kĩ năng hợp tác

Xác định được cách thức tiến hành hợp tác Kĩ năng lập kế hoạch hợp tác

Xác định được các công việc cụ thể theo trình tự

OF FI

và thời gian để hoàn thành các công việc đó

Kĩ năng đánh giá và tự đánh Tự đánh giá được ưu nhược điểm của bản thân để giá

tiếp nhận công việc phù hợp

Đánh giá được khả năng của thành viên khác để đưa ra ý kiến phân chia công việc phù hợp với

NH ƠN

năng lực của thành viên đó

Kĩ năng cộng tác

Có thái độ hợp tác

Có tinh thần trách nhiệm cao Chia sẻ, giúp đỡ lẫn nhau Trình bày ý kiến một cách mạch lạc và biết bảo vệ ý kiến của mình

Y

Có thái độ tôn trọng khi lắng nghe ý kiến của các

QU

thành viên khác

Kĩ năng xây dựng và duy trì Thể hiện sự đồng tình, ủng hộ ý kiến của các thành bầu không khí thân thiện tin viên khác với những thái độ, cử chỉ, nét mặt vui vẻ

KÈ M

tưởng lẫn nhau

DẠ Y

Kĩ năng giải quyết mâu thuẫn

Biết chủ động giúp đỡ các thành viên khác khi họ gặp khó khăn và yêu cầu nhận sự giúp đỡ một cách chân thành, cởi mở Biết kiềm chế sự tức giận của bản thân Phát hiện và giải quyết được mâu thuẫn Biết đưa ra ý kiến trái chiều một cách nhẹ nhàng, không được có thái độ xúc phạm người khác Biết cách đàm phán, giải quyết mâu thuẫn một cách tế nhị

24

AL

1.3. Vai trò của thí nghiệm trong việc phát triển năng lực hợp tác Vật lý là môn khoa học thực nghiệm, hầu hết các kiến thức vật lý ở trường phổ thông đều được rút ra từ thí nghiệm hoặc dùng thí nghiệm để kiểm chứng. Vì vậy,

CI

trong dạy học vật lý ở trường phổ thông, thí nghiệm là một phương tiện quan trọng,

có tác dụng to lớn trong việc nâng cao chất lượng kiến thức, kĩ năng, kĩ xảo của HS.

OF FI

Lê-nin đã chỉ ra: Từ trực quan sinh động đến tư duy trừu tượng và tư duy trừu tượng đến thực tiễn, đó là con đường biện chứng của sự nhận thức chân lí, của sự nhận thức hiện tượng khách quan. Điều này cho thấy thí nghiệm thực sự là một phương tiện cần thiết để giúp cho học sinh thu nhận tri thức tốt hơn khi đi theo con đường

NH ƠN

nhận thức này.

Đối với việc phát triển năng lực cho HS thì GV cần dạy và cho HS cơ hội luyện tập các kĩ năng cần thiết để phát triển năng lực đó. Cụ thể, muốn phát triển năng lực hợp tác thì cần tổ chức để cho học sinh rèn luyện được các kĩ năng hợp tác: kĩ năng tổ chức nhóm hợp tác, kĩ năng lập kế hoạch hợp tác, kĩ năng đánh giá và tự đánh giá, kĩ năng cộng tác, kĩ năng xây dựng và duy trì bầu không khí thân thiện tin tưởng lẫn nhau, kĩ năng giải quyết mâu thuẫn, để từ đó HS sẽ có cơ hội

Y

phát triển năng lực hợp tác của mình. Việc sử dụng thí nghiệm sẽ có vai trò quan

QU

trọng trong việc thúc đẩy phát triển năng lực hợp tác của HS. Vì: Thứ nhất, thí nghiệm là phương tiện tổ chức các hình thức hoạt động của học sinh: Thông qua việc sử dụng thí nghiệm, GV có thể tổ chức cho HS làm việc cùng

KÈ M

với nhau theo nhóm, qua đó góp phần bồi dưỡng các phẩm chất đạo đức của học HS. Qua thí nghiệm, đòi hỏi HS phải cùng nhau phối hợp làm việc để giải quyết nhiệm vụ mà GV đưa ra, nhờ đó có thể phát huy được vai trò cá nhân và tinh thần trách nhiệm trong công việc. Hơn nữa, khi thực hiện những công việc liên quan đến thí nghiệm, HS buộc phải thảo luận, hỗ trợ, giúp đỡ, khuyến khích lẫn nhau do đó

DẠ Y

làm tăng tính tương tác giữa các học sinh với nhau và có cơ sở để tổ chức đánh giá lẫn nhau vì qua quá trình làm việc chung với nhau, các em sẽ nắm được khả năng của từng người. Trong trường hợp này, thí nghiệm được sử dụng vừa làm phương tiện cho nhóm hoạt động vừa là nguồn tri thức mà HS cần khai thác và tiếp nhận,

25

nghĩa là các nhóm sẽ dùng thí nghiệm làm phương tiện để giải quyết vấn đề nhưng

AL

đồng thời qua đó khám phá và lĩnh hội nhiều kiến thức vật lý khi thực hiện thí nghiệm.

CI

Ví dụ: khi dạy bài “Qúa trình đẳng nhiệt. Định luật Bôi-lơ – Ma-ri-ốt”. Để rút

ra được định luật, GV có thể chia lớp thành các nhóm nhỏ và cho các nhóm tiến

OF FI

hành làm thí nghiệm. Khi làm thí nghiệm, trong các nhóm, mỗi thành viên bắt buộc phải tự mình thực hiện các công việc và hợp tác với các thành viên khác để hoàn thành nhiệm vụ mà GV giao cho. Khi đó, HS sẽ có môi trường để thực hiện hoạt động hợp tác và cơ hội để rèn luyện các kĩ năng hợp tác và làm cho năng lực hợp

NH ƠN

tác của mình sẽ phát triển hơn.

Thứ hai, thí nghiệm là phương tiện kích thích hứng thú học tập của học sinh: GV sử dụng thí nghiệm vào tiết học sẽ gây hứng thú cho HS trong quá trình học tập.

HS không thể yêu thích bộ môn và không thể say mê khoa học với những bài giảng lý thuyết khô khan. Nếu HS quan sát được những thí nghiệm hấp dẫn, HS sẽ muốn khám phá những thí nghiệm đó. Có hứng thú và nhu cầu tìm hiểu thì HS sẽ chủ động hơn khi được làm việc chung với các bạn khác. Chính yếu tố trực quan, hấp

Y

dẫn, thực tế của thí nghiệm sẽ kích thích sự hợp tác trong nhóm và đây là điều kiện

QU

thuận lợi để học sinh rèn luyện các kĩ năng hợp tác. Khi cho học sinh làm thí nghiệm cùng nhau, ngoài việc kích thích hứng thú học tập còn làm cho các em thấy được ý nghĩa của việc hợp tác là giúp các em giải quyết được khó khăn một cách cụ thể từ thí nghiệm. Chính nhờ thí nghiệm và thông qua thí nghiệm mà ở đó HS sẽ tự

KÈ M

tay tiến hành thí nghiệm, nếu gặp khó khăn thì các thành viên khác sẽ giúp đỡ để cùng nhau hoàn thành mục tiêu chung của nhóm. Qua đó các em sẽ biết được khả năng của nhau, từ đó có kế hoạch giúp đỡ nhau để cùng nhau tiến bộ. Hơn nữa, khi hợp tác cùng với nhau, HS sẽ cảm thấy ít bị áp lực hơn, thoải mái hơn và tự tin hơn.

Chính vì vậy, khi nhóm học tập được hình thành để cùng nhau làm thí nghiệm thì

DẠ Y

mọi hoạt động trong nhóm sẽ được phân công rõ ràng, xác định mục tiêu và phương thức hợp tác một cách cụ thể, chia sẻ ý tưởng, tiếp thu ý kiến từ bạn, theo dõi, thúc đẩy hoạt động hợp tác,..đều vì mục tiêu chung của nhóm.

26

Với những ưu thế đó của thí nghiệm trong dạy học mà học sinh sẽ hứng thú

AL

hợp tác hơn, các thành viên dễ thấy mục tiêu chung của nhóm hơn, việc phân chia công việc dễ dàng hơn, các em dễ thể hiện trách nhiệm và vai trò của mình hơn, HS

CI

dễ hỗ trợ nhau hơn và cũng dễ dàng đánh giá mức độ đạt được mục đích của mỗi cá

nhân và nhóm hơn tức là các em đã có môi trường thuận lợi để phát triển năng lực

OF FI

hợp tác.

Như vậy, cùng với lý thuyết, thí nghiệm có vai trò hết sức quan trọng trong nghiên cứu khoa học cũng như trong dạy học Vật lý. Ngoài ra, thí nghiệm thực sự là phương tiện có vai trò trong việc phát triển năng lực hợp tác cho HS.

NH ƠN

1.4. Biện pháp phát triển năng lực hợp tác cho học sinh thông qua việc sử dụng thí nghiệm

1.4.1. Vai trò của việc phát triển năng lực hợp tác cho học sinh Dự thảo chương trình giáo dục phổ thông đã khẳng định cần hình thành và phát triển cho HS các năng lực chung: năng lực tự học và tự chủ, năng lực giao tiếp và hợp tác, năng lực giải quyết vấn đề và sáng tạo và các năng lực chuyên môn [3].

Y

Điều này cho thấy năng lực hợp tác là một năng lực rất quan trọng bởi vì hợp tác là

QU

một hoạt động không thể thiếu giúp cho người học thành công trong học tập và cuộc sống. Khi đứng trước một vấn đề khó giải quyết, nếu thực sự có được sự hợp tác, hỗ trợ lẫn nhau thì sẽ thêm sức mạnh, ý tưởng để đạt được kết quả tốt nhất. Không chỉ riêng giáo dục mà mọi lĩnh vực kinh tế, văn hóa đều cần có sự hợp tác. Vì vậy, việc

KÈ M

chú trọng phát triển năng lực hợp tác cho HS là một nhiệm vụ quan trọng hiện nay, khi mà xã hội đang ở trong xu hướng toàn cầu hóa. Đối với nhà trường, dạy học theo hướng phát triển năng lực hợp tác cho HS

giúp nâng cao hiệu quả của nhà trường trong nhiệm vụ phát triển nhận thức, nhân

DẠ Y

cách, tình cảm của HS. Nhà trường trở thành một xã hội thu nhỏ, trong đó mỗi HS được bình đẳng, có cơ hội được giáo dục và phát triển như nhau. Đối với HS, hình thành và phát triển năng lực hợp tác cho HS có ý nghĩa rất

quan trọng. Nó giúp cho HS có kết quả học tập tốt nhờ sự cố gắng, tích cực của bản 27

thân cũng như sự chia sẻ, giúp đỡ của bạn bè; đảm bảo sự phát triển hài hòa giữa cá

AL

nhân và các quan hệ xã hội, lĩnh hội nhiều giá trị xã hội, trưởng thành về nhân cách

và hành vi xã hội. Điều này tạo tiền đề vững chắc để khi bước vào xã hội với những

CI

mối quan hệ phức tạp, HS không những nhanh chóng thích nghi mà còn có thể xây dựng và hưởng lợi từ các mối quan hệ xã hội đó. Đây chính là điều kiện tiên quyết

OF FI

dẫn đến sự thành đạt của mỗi cá nhân trong xã hội.

1.4.2. Các yếu tố ảnh hưởng đến việc phát triển năng lực hợp tác 1.4.2.1. Phẩm chất của cá nhân

Các đặc điểm tâm sinh lí, phẩm chất của mỗi cá nhân HS là một trong những

NH ƠN

yếu tố ảnh hưởng đến sự hình thành và phát triển năng lực hợp tác của bản thân HS đó. Tính tình có ảnh hưởng trực tiếp đến khả năng hợp tác của HS. Một HS có sự linh hoạt, hoạt bát thì khả năng phát triển năng lực hợp tác của HS đó cao hơn so với HS trầm tính.

Ngoài ra, nếu HS ý thức được trách nhiệm của bản thân thì sẽ tích cực hơn trong việc tham gia các hoạt động tập thể, hòa hợp, hợp tác với mọi người xung

Y

quanh. Khi đó, HS đó sẽ có khả năng hợp tác hơn là những HS không có tinh thần

QU

trách nhiệm và có tính ỉ lại.

Phẩm chất trung thực, tự trọng, chí công vô tư cũng có ảnh hưởng to lớn đến khả năng hợp tác của HS. Nếu HS nào thiếu tính trung thực, đưa ra những nhận xét mang tính thiên vị thì khả năng hợp tác của bản thân HS đó không tốt bằng những

KÈ M

HS có tính trung thực cao, luôn ý thức giải quyết công việc theo lẽ phải, xuất phát từ lợi ích chung và đặt lợi ích chung lên trên lợi ích cá nhân.

1.4.2.2. Kỹ năng giao tiếp của cá nhân Mỗi HS có khả năng giao tiếp riêng của mình và yếu tố này có ảnh hưởng đến

DẠ Y

khả năng hợp tác của bản thân HS đó. Khi HS có khả năng diễn đạt ý kiến, trình bày vấn đề một cách lô rít, linh hoạt trong lời nói thì khả năng để cho HS đó phát triển được năng lực hợp tác của mình là cao hơn so với những HS thụ động, nhút nhát và

28

AL

không có khả năng giao tiếp với người khác.

Hơn nữa, không khí vui vẻ, tin tưởng lẫn nhau là một yêu cầu cần có của sự

hợp tác. Khi có mâu thuẫn xảy ra giữa các thành viên trong nhóm hợp tác, nếu HS

CI

biết đàm phán, giao tiếp với nhau một cách tế nhị thì vấn đề sẽ dễ giải quyết hơn là

khi dùng những lời lẽ có tính xúc phạm đến người khác. Khả năng giao tiếp tốt sẽ là

OF FI

cơ hội để cho HS phát triển được năng lực hợp tác của mình. Bởi lẽ với bất kì mâu thuẫn nào, nếu HS biết cách kiềm chế sự tức giận và dùng những lời lẽ tế nhị thì sẽ duy trì được không khí thân thiện với nhau lâu dài hơn. Chính vì vậy mà đây là một kĩ năng mà HS cần phải được rèn luyện nhiều hơn để cho bản thân có điều kiện để

NH ƠN

phát triển năng lực hợp tác một cách dễ dàng.

1.4.2.3. Các yếu tố khách quan

GV cũng là một yếu tố có ảnh hưởng đến sự hình thành và phát triển năng lực hợp tác củaHS. Khi GV nhận thức được năng lực hợp tác có vai trò quan trọng như thế nào trong cuộc sống hiện nay thì mới có thể tìm hiểu và đưa ra các biện pháp thích hợp để giúp cho HS của mình phát triển được năng lực hợp tác. GV là người trực tiếp dẫn dắt HS lĩnh hội tri thức nên nếu nhận thức được sự quan trọng của

Y

năng lực này thì sẽ có tác động lớn đến việc phát triển năng lực hợp tác của HS. Bởi

QU

lẽ, nếu không quan tâm đến năng lực này thì GV sẽ không có những định hướng và HS sẽ không có cơ hội để được phát triển năng lực hợp tác của bản thân mình.

Cách thức mà GV tổ chức dạy học sẽ có ảnh hưởng đến nhận thức của HS về

KÈ M

sự hợp tác. Nếu GV tổ chức dạy học hợp tác, HS sẽ có điều kiện làm việc cùng nhau, tạo môi trường học tập thuận lợi để HS phát triển năng lực hợp tác, từ đó HS sẽ có mong muốn hợp tác để cùng học tập và làm việc với nhau. Trên cơ sở đó, sẽ tạo điều kiện thuận lợi để cho khả năng hợp tác của HS sẽ ngày càng tốt hơn. Và với sự dẫn dắt của GV một cách hợp lí thì năng lực hợp tác của HS sẽ ngày càng

DẠ Y

được nâng cao.

1.4.3. Các biện pháp phát triển năng lực hợp tác cho HS thông qua việc sử dụng thí nghiệm

29

1.4.3.1. Biện pháp 1: Cung cấp cho HS kiến thức về năng lực hợp tác và tăng

AL

cường rèn luyện các kĩ năng hợp tác.

Để giúp cho HS phát triển được năng lực hợp tác thì trước hết GV phải cung

CI

cấp những kiến thức cơ bản về năng lực hợp tác cho HS. Bởi khi hiểu và biết được

kiến thức cũng như giá trị về năng lực hợp tác thì HS mới có thể làm cho năng lực

OF FI

hợp tác của mình phát triển tốt hơn. Như đã nói ở trên, người có năng lực hợp tác là người có kiến thức, kĩ năng và thái độ hợp tác. Trong đó hệ thống kĩ năng hợp tác được coi là thành phần cốt lõi của năng lực hợp tác. Không phải tự nhiên mà HS sẽ có được các kĩ năng hợp tác vì chỉ với dưới sự hướng dẫn và được tạo cơ hội để rèn

NH ƠN

luyện thì HS mới có được các kĩ năng hợp tác.

Sau khi giúp HS biết được năng lực hợp tác là gì và nó có giá trị như thế nào trong xã hội hiện nay thì GV sẽ giới thiệu cho HS hệ thống các kĩ năng hợp tác: kĩ năng tổ chức nhóm hợp tác, kĩ năng lập kế hoạch hợp tác, kĩ năng đánh giá và tự đánh giá, kĩ năng cộng tác, kĩ năng xây dựng và duy trì bầu không khí thân thiện tin tưởng lẫn nhau, kĩ năng giải quyết mâu thuẫn. Để giúp cho HS rèn luyện được các kĩ năng này thì GV phải có kế hoạch cụ thể và trước hết là cho HS hiểu được từng

QU

Cách thực hiện

Y

kĩ năng này là cần phải làm gì.

- Việc giảng dạy của GV không chỉ là cung cấp cho học sinh những kiến thức vật lý mà còn giúp cho HS thành thạo những kỹ năng cơ bản cần thiết hỗ trợ cho bài

KÈ M

học. Mà kỹ năng là một bộ phận quan trọng của năng lực, để nắm được các kỹ năng hợp tác trước hết giáo viên nên giúp cho HS có kiến thức về năng lực hợp tác. Để làm được việc này, GV có thể đưa ra tình huống để HS làm việc cùng với nhau theo nhóm nhỏ, từ đó HS sẽ thấy hiệu quả công việc cao hơn so với việc cá nhân làm việc độc lập. Trên cơ sở đó, GV sẽ trình bày những kiến thức cơ bản về năng lực

DẠ Y

hợp tác cho HS nắm được.

- Để HS thấy được sự cần thiết của các kỹ năng hợp tác và nó có giá trị như

thế nào thì GV có thể lấy một tình huống cụ thể để cho HS thấy việc thiếu hoặc có

30

các kỹ năng đó làm cho công việc chung không đạt hay đạt hiệu quả như thế nào.

AL

Chẳng hạn khi được giao làm thí nghiệm cùng nhau để hoàn thành nhiệm vụ học tập. Việc có kỹ năng đánh giá và tự đánh giá sẽ giúp mỗi thành viên có khả năng

CI

nhận định và nhanh chóng đảm nhận nhiệm vụ của mình. Bạn A có thể thấy mình có khả năng lắp ráp thí nghiệm nhanh, bạn B thì đọc kết quả nhanh và chính xác,

OF FI

bạn C xử lý số liệu nhanh gọn…với những khả năng đó, mỗi thành viên sẽ tự nêu ý kiến và đảm nhận nhiệm vụ của mình. Như vậy, nếu có kỹ năng này, công việc chung sẽ dễ dàng đạt hiệu quả hơn. Ngược lại, nếu không có kỹ năng đó, mỗi thành viên sẽ có tính ỷ lại vào các thành viên khác, làm cho công việc chậm trễ và không đạt hiệu quả cao.

NH ƠN

- Việc đảm bảo rèn luyện tất cả các kỹ năng hợp tác đạt hiệu quả cao trong một lần cho HS hoạt động chung với nhau là rất khó nên GV có thể lựa chọn một hoặc hai kỹ năng để HS rèn luyện trong mỗi lần hoạt động. Như vậy mới đảm bảo được cho HS rèn luyện các kĩ năng một cách thành thạo hơn.

- GV quan sát quá trình HS hoạt động và đưa ra những nhận xét, nhắc nhở kịp ngày càng tốt hơn.

Y

thời để HS sửa chữa và đặt mục tiêu phấn đấu để các kỹ năng hợp tác của mình

QU

1.4.3.2. Biện pháp 2: Tổ chức cho HS làm thí nghiệm theo nhóm góp phần tạo môi trường làm việc hợp tác

Khi tổ chức cho HS làm thí nghiệm để lĩnh hội tri thức sẽ tạo môi trường và

KÈ M

cơ hội cho HS được làm thí nghiệm cùng với nhau, cùng tiến hành nghiên cứu cũng như được trao đổi kiến thức và kết hợp với các thành viên khác. Từ đó, HS sẽ có cơ hội để làm quen và sử dụng được các dụng cụ thí nghiệm một cách thành thạo hơn.

Mặt khác, khi làm những công việc liên quan đến thí nghiệm, HS buộc phải thảo luận, hỗ trợ, giúp đỡ lẫn nhau do đó sẽ làm tăng tương tác trực tiếp của các cá nhân

DẠ Y

và rèn luyện được các kỹ năng hợp tác, nhờ đó mà năng lực hợp tác của HS sẽ có cơ hội để phát triển. Bên cạnh đó, cũng chính nhờ việc tự HS làm thí nghiệm sẽ giúp học sinh lĩnh hội tri thức một cách đáng tin cậy hơn. Mặt khác, khi được cùng nhau làm việc, HS sẽ cảm thấy nhẹ nhàng và không bị căng thẳng, áp lực so với việc làm 31

việc với GV, đương nhiên không phải là không có sự hướng dẫn của GV trong quá

AL

trình các em hoạt động.

Ngoài việc tạo cơ hội cho HS được làm thí nghiệm cùng nhau trên lớp để lĩnh

CI

hội tri thức thì GV cũng có thể giao nhiệm vụ về nhà cho cả nhóm cùng nhau tiến hành làm thí nghiệm tự tạo để hoàn thành nhiệm vụ học tập. Việc hợp tác với nhau

OF FI

để hoàn thành nhiệm vụ ở nhà sẽ đem lại cho các em không ít khó khăn nhưng qua đó các em sẽ biết giúp đỡ nhau, cùng nhau cố gắng để hoàn thành nhiệm vụ. Qua đó, các kỹ năng hợp tác của các em sẽ được rèn luyện một cách thành thạo và giúp cho năng lực hợp tác của mình ngày càng phát triển hơn.

NH ƠN

Cách thực hiện

- Giáo viên chuẩn bị nhiều bộ dụng cụ thí nghiệm cho nhiều nhóm.

- Phân chia lớp thành các nhóm nhỏ khoảng 9 đến 10 HS một nhóm tùy theo số lượng HS trong lớp và số bộ dụng cụ thí nghiệm mà phân chia cho hợp lý. Sau đó GV thông báo cho học sinh cách làm việc.

- Giao nhiệm vụ cho các nhóm tiến hành làm thí nghiệm theo trình tự các

QU

Y

bước.

- Trong quá trình các em làm thí nghiệm, chính các em là người tiến hành làm thí nghiệm, còn giáo viên chỉ đóng vai trò là người giúp đỡ khi thực sự cần thiết.

- GV theo dõi, quan sát, nhắc nhở các nhóm khi các em đang thực hiện hoạt

KÈ M

động hợp tác để hạn chế tình trạng học sinh này làm việc còn học sinh kia ngồi chơi cũng như hạn chế tình trạng xảy ra mâu thuẫn, bất hòa giữa các thành viên trong nhóm.

- Sau khi kết thúc bài học, để củng cố kiến thức hoặc nghiên cứu chuẩn bị cho

DẠ Y

bài học mới, giáo viên có thể phân chia lớp thành các nhóm nhỏ để giao nhiệm vụ cho các nhóm chuẩn bị một thí nghiệm tự tạo để hôm sau trình bày trước lớp.

Ví dụ: khi học bài “Qúa trình đẳng nhiệt. Định luật Bôi-Lơ – Ma-Ri-Ốt”, GV

32

chuẩn bị bộ dụng cụ thí nghiệm để hướng dẫn HS rút ra định luật. GV chia lớp

AL

thành các nhóm nhỏ và cho các nhóm tiến hành thí nghiệm theo trình tự từng bước.

Trong quá trình các em tiến hành thí nghiệm thì GV sẽ đóng vai trò là người hướng

CI

dẫn các em, quan sát để đánh giá được sự phát triển năng lực hợp tác của các em.

Hoặc sau khi học xong bài này, GV có thể yêu cầu các nhóm về làm một sản phẩm

OF FI

hay thiết kế thí nghiệm có liên quan đến định luật. Sau đó cho các nhóm trình bày về sản phẩm của nhóm mình.

1.4.3.3. Biện pháp 3: Xây dựng môi trường học tập lành mạnh để tạo hứng thú hợp tác cho học sinh

NH ƠN

Một môi trường học tập căng thẳng, có sự cạnh tranh và không hòa đồng sẽ làm cho HS không có hứng thú để thực hiện hoạt động hợp tác. Ngược lại, nếu môi trường thân thiện thì sẽ làm cho HS có hứng thú để làm việc chung với nhau hơn.

Bởi môi trường làm việc thực sự đóng một vai trò quan trọng, vì vậy chỉ khi tạo ra được môi trường học tập lành mạnh thì HS sẽ tham gia hoạt động hợp tác một cách tích cực hơn, khi đó năng lực hợp tác của HS sẽ có cơ hội để phát triển. Chỉ khi có hứng thú, HS mới trao đổi với nhau một cách thoải mái, cởi mở và đoàn kết với

QU

Cách thực hiện

Y

nhau một cách nhiệt tình hơn.

- GV giao cho HS làm thí nghiệm để mở đầu bài học hoặc củng cố kiến thức.

Trong quá trình làm thí nghiệm, HS sẽ phải thực hiện các công việc như xử lý số

KÈ M

liệu, tiến hành thí nghiệm, phân tích kết quả…Tuy sẽ gặp khó khăn nhưng chình nhờ việc tự tay làm thí nghiệm sẽ khơi dậy ở HS sự hứng thú và ý thức phải hoàn thành nhiệm vụ được giao. Qua đó nhu cầu hợp tác của học sinh sẽ được kích thích và ý thức được việc phải giúp đỡ nhau để hoàn thành nhiệm vụ học tập.

DẠ Y

- Nhiệm vụ mà giáo viên giao cho các nhóm phải phù hợp với năng lực của

nhóm để có thể giúp cho các em có hứng thú làm việc. Nếu nhiệm vụ quá khó khăn, các em sẽ cảm thấy bất lực và không có hứng thú để giải quyết nó. Ngược lại, nếu nhiệm vụ quá dễ dàng, các em sẽ cảm thấy mình không cần phải nổ lực nhiều để

33

AL

giải quyết.

- Các thí nghiệm mà GV giao cho HS làm không được gây nguy hiểm cho HS,

CI

nó phải phù hợp với khả năng của HS.

- Nhận xét của GV có ảnh hưởng lớn đến không khí làm việc của các em.

OF FI

Chính vì vậy, lời nhận xét không được quá nặng nề mang tính xúc phạm đến các em, những lời khiển trách phải có chừng mực, không chỉ trích nặng nề. Đối với một số trường hợp đặc biệt, có thể gặp riêng các em để trao đổi trực tiếp. Luôn có hình thức khen thưởng đối với những nhóm làm việc hiệu quả hoặc các cá nhân hoạt động tích cực.

NH ƠN

- GV luôn quan sát và hướng dẫn HS các hoạt động cần thiết khi các em thực hiện hoạt động hợp tác. Chỉ có như vậy HS mới cảm nhận được sự quan tâm của GV đối với mình và có nhu cầu hoàn thành tốt nhiệm vụ cao hơn. Từ đó các em sẽ thực hiện hoạt động hợp tác của mình một cách tích cực hơn là so với việc GV hờ hững với các em.

1.4.4. Đánh giá năng lực hợp tác

QU

Y

1.4.4.1. Cơ sở xây dựng bộ tiêu chí đánh giá năng lực hợp tác Việc đánh giá năng lực hợp tác là một việc làm khó khăn và cần có thời gian.

Do đó, ta cần chia nhỏ năng lực hợp tác thành các năng lực thành tố và đưa ra các biểu hiện cho từng năng lực thành tố đó. Mức độ biểu hiện năng lực hợp tác của học

KÈ M

sinh trong dạy học có sử dụng thí nghiệm có thể đánh giá được qua các hoạt động cụ thể mà học sinh tham gia làm thí nghiệm chung với nhau.

Có thể chia nhỏ năng lực hợp tác thành các năng lực thành tố như sau: Đề xuất

mục đích và xác định hình thức hợp tác; Xác định vị trí, vai trò của cá nhân; Đánh giá khả năng của người hợp tác; Tổ chức thuyết phục người khác và giải quyết mâu

DẠ Y

thuẫn; Đánh giá kết quả của quá trình hợp tác. Đối với năng lực thành tố đề xuất mục đích và xác định hình thức hợp tác, vì

thời gian cho phép của giờ học trong việc dạy học có sử dụng thí nghiệm nên GV đã

34

là người đưa ra mục đích hợp tác cho học sinh là tiến hành làm thí nghiệm để chiếm

AL

lĩnh tri thức và cũng chính giáo viên là người đưa ra hình thức hợp tác là cho các em làm việc chung với nhau theo nhóm nhỏ. Do đó, biểu hiện của năng lực thành tố

CI

này là: Các thành viên phối hợp với nhau để triển khai công việc chung.

Việc lựa chọn biểu hiện cho từng năng lực thành tố là tôi dựa vào: biểu hiện

OF FI

đó có liên quan đến năng lực thành tố và biểu hiện đó có thể quan sát được. Đối với dạy học có sử dụng thí nghiệm, trong trường hợp giao nhiệm vụ cho HS về nhà làm thí nghiệm theo nhóm thì việc đánh giá năng lực hợp tác của học sinh sẽ được dựa vào sản phẩm mà các em làm ra đồng thời bí mật nhờ một em trong nhóm mà GV

NH ƠN

thực sự tin tưởng để quan sát quá trình mà các em làm việc chung.

Trên cơ sở đó, tôi sẽ thiết kế bảng Rubric để đánh giá năng lực hợp tác. Rubric là một bảng mô tả chi tiết, rõ ràng, có hệ thống các tiêu chí, các mức độ mà học sinh nên làm hoặc cần phải làm để đạt được mục đích cuối cùng của nhiệm vụ học tập.

Trong đề tài này, bảng rubric đánh giá năng lực hợp tác của học sinh gồm 9 tiêu chí được đưa ra dựa trên các năng lực thành tố, mỗi tiêu chí gồm có 4 mức độ thể hiện.

Y

1.4.4.2. Đánh giá năng lực hợp tác

Năng lực thành tố

QU

Bảng 1.3. Bảng Rubric đánh giá năng lực hợp tác

Mức 1

Mức độ Mức 2

Mức 3

Mức 4

KÈ M

1) Không biết Cần sự khuyến Chủ động phối Chủ động phối phối hợp với khích của các hợp với các hợp với các

Đề xuất mục đích và xác định hình

DẠ Y

thức hợp tác

các thành viên thành khác

viên thành

trong khác

trong khác

viên thành trong khác

viên trong

nhóm để triển nhóm mới biết nhóm để triển nhóm để triển khai công việc

phối hợp với khai công việc

khai công việc

nhau để triển

một

khai công việc

nhanh

cách chóng

và biết khuyến

35

các

thành

viên

AL

khích

khác tham gia Không

ý Ý thức được Biết được vai Ý thức rõ ràng

CI

2)

thức được vai vai trò của cá trò của cá nhân vai trò của cá cá

nhân nhân

trong trong nhóm và nhân

trong

nhóm nhóm và chỉ thực hiện đầy nhóm

và

nên

không thực hiện được đủ nhiệm vụ nhanh

chóng

Xác định vị hoàn

thành một số công của mình

trí, vai trò của nhiệm vụ được việc cá nhân

trong

OF FI

trò

thực hiện công việc của mình đầy đủ, hiệu

NH ƠN

giao

quả

3) Không đánh Đánh giá được Đánh giá chưa

Đánh

giá

giá được khả khả năng của chính xác khả chính xác khả năng của bản bản

thân năng của bản năng của bản

thân để tiếp nhưng cần có thân nên tiếp thân và tiếp nhận nhiệm vụ sự giúp đỡ của nhận nhiệm vụ nhận nhiệm vụ

Y

bạn bè

không phù hợp phù hợp với khả năng

QU

phù hợp

của mình

4) Không đánh Đánh giá chưa Đánh

giá Đánh

giá

Đánh giá khả giá được khả chính xác khả chính xác khả chính xác khả của năng của các năng của các năng của các năng của các

KÈ M

năng

người hợp tác

thành viên nên thành viên nên thành viên nên thành viên và không cách

biết có

sự

sự

phân có

sự

phân công công việc công công việc công

công công việc không

DẠ Y

phân có

đều

đồng đồng nhưng hợp lí

36

phân công

đều việc một cách chưa hợp lí

tài

tài Chia

sẻ

tài Nhiệt tình chia

liệu, liệu, thông tin liệu, thông tin sẻ

thông tin với với

người thông tin với

khác, khác, giúp đỡ khác, giúp đỡ người

chưa giúp đỡ bạn bạn bè

bè

liệu,

khác,

CI

người

người với

tài

khi bạn bè nhưng giúp đỡ bạn bè

được yêu cầu

không

nhiệt tạo sự thành

OF FI

sẻ

sẻ

AL

5) Chưa chia Chia

tình

công cho bạn, cho nhóm

Tổ

chức 6) Không tập Có lắng nghe ý Có lắng nghe ý Chăm

thuyết

phục trung

chú

ý kiến của người kiến của người lắng nghe, ghi

người khác và lắng nghe ý khác

nhưng khác và biết lại ý kiến của

NH ƠN

giải

chú

quyết kiến của người vẫn muốn mọi tiếp thu ý kiến người

mâu thuẫn

khác

khác,

việc theo cách của các thành không ngắt lời của mình

viên khác

khi người khác đang nói và chủ động tham khảo ý kiến người

Y

của

QU

khác

7) Không kiềm Có kiềm chế Luôn

bình Luôn

bình

chế được sự được sự bực tĩnh, kiềm chế tĩnh, kiềm chế bực tức, nóng tức, nóng nảy được sự bực được sự bực

KÈ M

nảy của bản của bản thân tức, nỏng nảy tức, nóng nảy

DẠ Y

thân

và

có tương đối hiệu của bản thân của bản thân

những hành vi quả

nhưng

thô lỗ với các

có thiện chí thỏa hiệp để

thành

thỏa hiệp

viên

khác

không và có thiện chí tạo không khí vui nhóm

37

vẻ

cho

8) Không đưa Có

ra Đưa ra được Phát hiện, điều

phương án giải quyết

mâu quyết

nhưng thuẫn hợp lí và chủ

mâu thuẫn xảy chưa ra trong nhóm

mâu chặn đi lệch

hợp

nên

đề

để

CI

quyết khi có thuẫn

ngăn

AL

được phương án giải phương án giải chỉnh,

lí nhận được sự không có mâu

không đồng tình của thuẫn xảy ra

OF FI

ra

đưa

nhận được sự các thành viên trong nhóm đồng tình của khác cả nhóm

Đánh giá kết 9) Không có Đánh giá chưa Chỉ ra được Chỉ ra được trình hợp tác

chưa những

NH ƠN

quả của quá bất cứ ý kiến đúng,

gì khi lớp thực công bằng kết nhóm

việc những

việc

khác nhóm

khác

hiện hoạt động quả đạt được làm được và làm được và của các nhóm chưa làm được chưa làm được

tổng kết

khác

và chỉ ra được nguyên nhân, hướng

giải

QU

Y

quyết

1.5. Thực trạng của việc phát triển năng lực hợp tác cho học sinh trong dạy học Vật lý có sử dụng thí nghiệm ở các trường THPT trên địa bàn thị trấn Phú

KÈ M

Phong, tỉnh Bình Định

1.5.1. Mục đích điều tra Thông qua điều tra, chúng tôi có được những con số cụ thể về thực trạng tổ

chức dạy học theo định hướng phát triển năng lực hợp tác ở trường THPT hiện nay.

DẠ Y

1.5.2. Kết quả điều tra Qua kết quả khảo sát ở trường THPT Nguyễn Huệ trên địa bàn huyện Tây

Sơn, tỉnh Bình Định [Phụ lục 1] cho thấy

38

AL

1.5.2.1. Đối với học sinh: Tuy các em ít được hợp tác với nhau trong giờ học , nhưng đa số học sinh đều tỏ ra thích thú với hoạt động này (69,6% HS). Khi được hợp tác với nhau, các em có

CI

điều kiện để thể hiện quan điểm của mình trước lớp, được trao đổi học hỏi kinh nghiệm từ bạn bè....Từ đó, trước hết là giúp các em có sự ham thích học môn vật lí,

OF FI

sau đó là giúp các em phát triển năng lực hợp tác trong học tập và trong công việc sau này.

Có đến 82,9% HS cho rằng năng lực hợp tác là rất cần thiết trong xã hội hiện nay và 13,3% HS cho rằng năng lực này là cần thiết và có đến 75,6% HS mong

NH ƠN

muốn được phát triển năng lực hợp tác khi học tập môn Vật lý.

Mặc dù ý thức được sự quan trọng của năng lực hợp tác nhưng có đến 10,4% HS không biết cách hợp tác với bạn bè như thế nào, 25,2% HS biết cách hợp tác nhưng lại ngại khi làm việc chung với bạn bè và 64,4% HS không tự tin vào khả năng của bản thân nên dẫn đến tình trạng hợp tác rời rạc và không hiệu quả.

Khi được GV tổ chức cho làm thí nghiệm cùng nhau theo nhóm thì hầu hết học

Y

sinh đều tỏ ra thích thú hoạt động này (86,7% HS). Đây là điều kiện thuận lợi để

QU

cho các em có cơ hội phát triển năng lực hợp tác của mình.

Khi được hỏi trực tiếp thì hầu hết các giáo viên đều cho biết chỉ có một số ít học sinh ý thức được công việc trong việc làm nhóm, chia sẻ công việc, hỗ trợ lẫn nhau, biết lắng nghe cũng như đưa ra chính kiến của mình trước tập thể. Đa số khi

KÈ M

cho làm thí nghiệm cùng nhau thì những học sinh khá giỏi sẽ làm hết công việc còn những học sinh yếu kém thì ít tham gia vào hoạt động chung.

Qua kết quả trên cho thấy, hầu hết học sinh đều nhận thấy vai trò quan trọng

của năng lực hợp tác trong cuộc sống hiện nay nhưng năng lực hợp tác của các em

DẠ Y

vẫn còn hạn chế.

1.5.2.2. Đối với giáo viên:

39

Với xu thế hiện nay, đa số giáo viên đều nhận thức rõ cần phải quan tâm cả

AL

việc trang bị kiến thức và chú trọng phát triển năng lực cho học sinh (5/8 giáo viên

chiếm 62,5%). Tuy nhiên, các giáo viên vẫn chưa nhiệt tình trong việc tổ chức hoạt

CI

động dạy học theo định hướng phát triển năng lực hợp tác cho học sinh mặc dù tất cả các giáo viên đều khẳng định việc phát triển năng lực hợp tác cho học sinh là rất

OF FI

cần thiết và cần thiết (cần thiết: 3/8 giáo viên chiếm 37,5%; rất cần thiết: 5/8 giáo viên chiếm 62,5%).

Từ trước đến nay, đa số các giáo viên đều không chú trọng phát triển năng lực hợp tác cho học sinh thông qua việc sử dụng thí nghiệm (có đến 7/8 giáo viên chiếm

NH ƠN

87,5%) vì cho rằng việc cho học sinh làm thí nghiệm là mất nhiều thời gian.

1.5.3. Nguyên nhân thực trạng

Thực trạng trên là kết quả của sự kết hợp của các nguyên nhân từ nhiều phía, trong đó bao gồm: giáo viên, học sinh và xã hội.

- Về phía giáo viên:

Giáo viên chưa thật sự tận tâm với nghề nghiệp. Mặt khác, giáo dục nước ta

Y

đang dần có những bước đổi mới, việc phát triển chương trình đào tạo theo chuẩn

QU

năng lực đang được quan tâm và các PPDH tích cực cũng đã được đưa vào nhà trường. Tuy nhiên, đa số giáo viên vẫn chưa quan tâm đến xu hướng đổi mới phương pháp giáo dục và chú trọng việc phát triển năng lực cho học sinh, trong đó

KÈ M

có năng lực hợp tác. Hệ thống giáo dục nước ta còn nặng về thi cử, bệnh thành tích, tập trung vào nhiệm vụ trang bị kiến thức càng nhiều càng tốt mà chưa quan tâm đến phát triển năng lực cho học sinh. Hình thức đánh giá kết quả học tập phổ biến, rộng rãi trong thực tế giáo dục hiện nay vẫn còn là mô hình đánh giá theo quan điểm truyền thống. Tức là đánh giá kết quả học tập dựa trên nội dung chương trình

DẠ Y

học tập của môn học. Trong đó, đánh giá dựa trên cở sở đạt được về mặt kiến thức vẫn là chủ yếu. Do đó, vấn đề ở đây là phải thực sự đổi mới hình thức đánh giá kết quả học tập của học sinh để làm cơ sở cho việc phát triển năng lực cho học sinh.

40

một khó khăn để giáo viên có thể tổ chức cho học sinh hoạt động.

CI

- Về phía học sinh:

AL

Với thực tế dạy học 45 phút trên một tiết và lượng kiến thức thì nhiều cũng là

Do thường xuyên tiếp cận với cách dạy học truyền thống nên khả năng hợp

OF FI

tác với nhau để hoàn thành nhiệm vụ của khá đông học sinh còn yếu. Ngoài ra do lượng kiến thức thì nhiều mà quỹ thời gian thì ít nên học sinh có ít điều kiện để hoạt động, trao đổi với nhau mà thường thụ động chờ đợi vào giáo viên.

- Về phía xã hội:

Mặc dù, các nhà tuyển dụng hiện nay đã có sự đổi mới về yêu cầu đối với

NH ƠN

người được tuyển dụng, đó là coi trọng năng lực thực tế hơn là chú trọng về mặt bằng cấp. Tuy nhiên, ở một số nơi hiện nay vẫn còn coi nặng chuyện bằng cấp. Điều này đã ảnh hưởng không nhỏ đến việc đặt mục tiêu phấn đấu của nhiều HS. Nhiều em đến trường với suy nghĩ làm thế nào để có được một tấm bằng tốt, hơn là muốn có được một năng lực thực sự cần thiết cho cuộc sống sau này.

Y

1.6. Kết luận chương I

QU

Trong chương 1 này chúng tôi đã trình bày được cơ sở lí luận của việc tổ chức dạy học theo định hướng phát triển năng lực hợp tác thông qua việc sử dụng thí nghiệm bao gồm những vấn đề: Nghiên cứu các khái niệm về năng lực, trong đó chú trọng tìm hiểu về năng

KÈ M

lực hợp tác. Bên cạnh đó, với mong muốn tìm cách phát triển năng lực hợp tác cho học sinh, chúng tôi đã xây dựng các tiêu chí để đánh giá sự phát triển năng lực hợp tác của học sinh. Từ đó đưa ra ba biện pháp để phát triển năng lực hợp tác cho học sinh là: Cung cấp cho học sinh kiến thức về năng lực hợp tác và tăng cường rèn

DẠ Y

luyện các kĩ năng hợp tác, Tổ chức cho học sinh làm thí nghiệm theo nhóm góp phần tạo môi trường làm việc hợp tác, Xây dựng môi trường học tập lành mạnh để tạo hứng thú hợp tác cho học sinh.

41

AL

Làm rõ được vai trò của thí nghiệm trong việc phát triển năng lực hợp tác cho học sinh.

Dựa vào kết quả điều tra thực trạng việc tổ chức DH theo định hướng phát

CI

triển năng lực hợp tác thông qua việc sử dụng thí nghiệm, có thể khẳng đinh: việc

phát triển năng lực hợp tác cho học sinh là rất cần thiết vì năng lực hợp tác rất cần

OF FI

khi các em bước vào cuộc sống sau này khi đất nước ta đang trong quá trình hội nhập và phát triển. Nhưng điều này vẫn chưa được quan tâm và chưa được giáo viên thực hiện thường xuyên.

Tất cả cơ sở lí luận nêu trên sẽ được vận dụng để thiết kế một số bài DH

DẠ Y

KÈ M

QU

Y

NH ƠN

chương “Chất khí” vật lí 10 THPT theo định hướng phát triển năng lực hợp tác.

42

Chương 2. TỔ CHỨC DẠY HỌC THEO HƯỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC

2.1. Đặc điểm chương “Chất khí” Vật lý 10 THPT

CI

THÔNG QUA VIỆC SỬ DỤNG THÍ NGHIỆM

AL

HỢP TÁC CHO HỌC SINH CHƯƠNG “CHẤT KHÍ” VẬT LÝ 10 THPT

Cấu tạo chất

Thể khí

Thể rắn

OF FI

2.1.1. Cấu trúc chương trình chương “Chất khí” Vật lý 10 THPT

Thể lỏng

NH ƠN

Thuyết động học phân tử chất khí

Qúa trình đẳng tích

QU

KÈ M

Định luật Bôi-Lơ-MaRi-Ốt

Y

Qúa trình đẳng nhiệt

DẠ Y

Đường đẳng nhiệt

Qúa trình đẳng áp

Định luật Sác-Lơ

Định luật Gay-LuyXác

Đường đẳng tích

Đường đẳng áp

Phương trình trạng thái của khí lí tưởng

Hình 2.1. Sơ đồ cấu trúc chương trình chương “Chất khí” Vật lí 10 THPT 43

2.1.2. Mục tiêu dạy học chương “Chất khí” Vật lý 10 THPT

AL

2.1.2.1 Mục tiêu kiến thức - Nêu được khái niệm về khí lí tưởng và độ không tuyệt đối.

CI

- Trình bày được thuyết động học phân tử chất khí.

- Phát biểu được hai định luật: Định luật Bôi-Lơ-Ma-Ri-Ốt, định luật Sác-Lơ; từ đó trình này.

OF FI

suy ra phương trình trạng thái của khí lí tưởng và biết cách vận dụng các phương - Sử dụng đồ thị để mô tả các quá trình biến đổi trạng thái của chất khí.

- Giải thích được một số hiện tượng đơn giản về chất khí dựa vào ba định luật thực nghiệm và thuyết động học phân tử chất khí.

NH ƠN

2.1.2.2. Mục tiêu kĩ năng

- Sử dụng được các dụng cụ đo của các thí nghiệm Bôi-lơ-Ma-ri-ốt, Sác-lơ và thực hiện được các thí nghiệm đó.

- Xử lý các số liệu thực nghiệm để từ đó rút ra định luật.

- Vẽ và xử lý các số liệu trên đồ thị.

- Quan sát, mô tả, giải thích các hiện tượng vật lí.

- Kỹ năng làm việc nhóm.

Y

2.1.2.3. Mục tiêu thái độ

QU

- Tiếp thu, tham gia xây dựng bài.

- Có tác phong làm việc khoa học, cẩn thận, tỉ mỉ.

- Có thái độ khách quan khi xử lý các số liệu thu được.

KÈ M

- Hợp tác với nhau trong công việc.

2.1.3. Đặc điểm chương “ Chất khí ” Vật lý 10 THPT Chương “Chất khí” nghiên cứu tính chất của chất khí và các quá trình biến

đổi trạng thái của chất khí, cụ thể trình bày: Cấu tạo chất, thuyết động học phân tử chất khí, đặc điểm khí lí tưởng, các đẳng quá trình và định luật tương ứng, phương

DẠ Y

trình trạng thái của khí lí tưởng.

Theo sách giáo khoa, trong chương “Chất khí” trình bày các định luật đều

được rút ra từ thực nghiệm. Mặt khác, có nhiều hiện tượng trong đời sống sẽ được

44

giải thích khi vận dụng các định luật này, vì vậy giáo viên có thể đóng vai trò là

AL

người hợp tác với học sinh cùng nhau làm các thí nghiệm để thấy rõ các hiện tượng và tìm câu trả lời. Đây là điều kiện thuận lợi để tổ chức cho học sinh lĩnh hội kiến

CI

thức bằng cách cho học sinh cùng nhau làm thí nghiệm theo nhóm. Khi làm việc

cùng nhau có sử dụng thí nghiệm sẽ tạo cơ hội và môi trường cho học sinh phát

OF FI

triển được năng lực hợp tác của mình đồng thời sẽ thu nhận kiến thức hiệu quả hơn.

2.2. Hệ thống thí nghiệm sử dụng trong dạy học chương “Chất khí” theo định hướng phát triển năng lực hợp tác 2.2.1. Thí nghiệm định luật Bôi-lơ Ma-ri-ốt

NH ƠN

Mục đích thí nghiệm: Khảo sát sự thay đổi áp suất của khối khí theo thể tích

QU

Y

cuả nó trong quá trình biến đổi trạng thái đẳng nhiệt.

KÈ M

Hình 2.2. Thí nghiệm định luật Bôi-lơ Ma-ri-ốt

Dụng cụ thí nghiệm: 1. Ống xilanh có pít-tông

DẠ Y

2. Áp kế

3. Giá đỡ xilanh có thước đo thể tích khí 4. Nút cao su dung để bịt kín đầu dưới của xilanh

45

AL

5. Thanh trượt có vít hãm ở phía sau giá đỡ 6. Chân đế có trụ thép Inox

CI

Trình tự thí nghiệm:

1. Mở nút cao su ở đầu dưới của xilanh để lượng khí trong xilanh có áp suất

OF FI

bằng áp suất khí quyển.

2. Nới vít hãm ở phía sau giá đỡ và kéo từ từ pittông lên tới vị trí sao cho khối khí xác định chứa trong xilanh có thể tích bất kì được đo trên thước đo của giá đỡ xilanh. Vặn nhẹ vít hãm để giữ pittông ở vị trí này. Áp suất khí trong xilanh bây giờ bằng áp suất khí quyển và được đọc trực tiếp trên thang đo của áp kế. Dùng nút cao

NH ƠN

su nút kín đầu dưới của xilanh lại. Ghi thể tích V và áp suất p của khối khí.

3. Nới vít hãm ở phía sau giá đỡ. Kéo hoặc nén pittông để lần lượt thay đổi thể tích khối khí trong xilanh. Vặn nhẹ vít hãm để giữ pittông ở mỗi vị trí này. Đọc và ghi số đo áp suất p tương ứng của khối khí trên thang đo của áp kế.

4. Tính và so sánh tích số pV của khối khí ứng với mỗi lần đo.

Y

2.2.2. Thí nghiệm định luật Sác-lơ

QU

Mục đích thí nghiệm: Khảo sát mối quan hệ giữa áp suất và nhiệt độ của một

DẠ Y

KÈ M

lượng khí xác định khi thể tích không thay đổi.

Hình 2.3. Thí nghiệm định luật Sác-lơ 46

Cố định vị trí của pittông để giữ cho thể tích khí trong xilanh không đổi. Dùng

2.2.3. Thí nghiệm quan sát định tính sự thay đổi của V theo T

CI

của khí trong xilanh được đo bằng áp kế.

AL

nước nóng trong bình để thay đổi nhiệt độ của khí trong xilanh. Sự thay đổi áp suất

OF FI

Mục đích thí nghiệm: Đặt vấn đề việc xây dựng phương trình trạng thái khí lí

NH ƠN

tưởng.

Hình 2.4. Thí nghiệm thay đổi của V theo T Bóp nhẹ để quá bóng bàn biến dạng, sau đó thả vào bình nước đang sôi. Quan sát hiện tượng xảy ra.

2.3. Tổ chức dạy học một số bài cụ thể chương “Chất khí” Vật lý 10 THPT

QU

thí nghiệm

Y

theo hướng phát triển năng lực hợp tác cho học sinh thông qua việc sử dụng

2.3.1. Quá trình đẳng nhiệt. Định luật Bôilơ – Mariot

KÈ M

I. MỤC TIÊU

1. Kiến thức

- Nêu được định nghĩa quá trình đẳng nhiệt.

- Phát biểu và viết được hệ thức của định luật Bôi-lơ – Ma-ri-ốt.

2. Kĩ năng

DẠ Y

- Vẽ được đường đẳng nhiệt trong hệ tọa độ (P,V).

- Vận dụng định luật Bôi-lơ – Ma-ri-ốt để làm bài tập và giải thích một số hiện tượng thực tế.

3. Thái độ

47

- Có thái độ học tập nghiêm túc, hứng thú tìm hiểu thực tế.

II. CHUẨN BỊ 1. Chuẩn bị của giáo viên - Làm trước thí nghiệm ở hình 29.2 nhiều lần - Bảng kết quả thí nghiệm.

- Đồ thị đường đẳng nhiệt trong hệ tọa độ (p,V).

OF FI

- Dụng cụ thí nghiệm tìm ra định luật Bôi-lơ – Ma-ri-ốt.

CI

AL

- Có thái độ tôn trọng đối với các thành tựu vật lý và công lao của các nhà khoa học.

- Phiếu quan sát mức độ biểu hiện năng lực hợp tác của học sinh.

- Phiếu học tập:

NH ƠN

PHIẾU HỌC TẬP

Bài 29: Qúa trình đẳng nhiệt. Định luật Bôi-Lơ - Ma-Ri-Ốt Nhóm:…

Hoạt động 1: Tiến hành thí nghiệm và ghi lại kết quả Áp suất p (N/ cm 2 )

KÈ M

QU

Y

Thể tích V ( cm3 )

Hoạt động 2: Tính các tích p.V và rút ra kết luận .......................................................................................................................................... ..........................................................................................................................................

DẠ Y

.......................................................................................................................................... ..........................................................................................................................................

48

- Xem trước bài “Quá trình đẳng nhiệt. Định luật Bôi-lơ – Ma-ri-ốt”.

III. HOẠT ĐỘNG DẠY HỌC

CI

1. Ổn định tình hình lớp (1ph)

AL

2. Chuẩn bị của học sinh

- Điểm danh HS trong lớp

OF FI

- Chuẩn bị kiểm tra bài cũ 2. Kiểm tra bài cũ (5ph)

Câu 1: Trình bày thuyết động học phân tử chất khí.

- Chất khí được cấu tạo từ các phân tử khí có kích thước rất nhỏ so với khoảng cách

NH ƠN

giữa chúng.

- Các phân tử khí chuyển động hỗn loạn không ngừng; chuyển động này càng nhanh thì nhiệt độ chất khí càng cao

- Khi chuyển động hỗn loạn các phân tử khí va chạm vào thành bình gây áp suất lên thành bình

Câu 2: Dựa vào nội dung của thuyết trả lời câu hỏi: Nhốt khí trong một xylanh kín. Hỏi nếu tăng thể tích mà vẫn giữ nguyên nhiệt độ của khí thì áp suất của khí

Y

tăng hay giảm?

QU

* Nhiệt độ không đổi nên vận tốc chuyển các phân tử không đổi, nên lực va chạm của mỗi phân tử khí lên thành bình là không đổi. Nên áp lực của khí tác dụng lên thành bình không đổi. Nhưng diện tich thành bình lại tăng lên khi giãn khí. Vì vậy

KÈ M

áp suất chất khí lúc này giảm.

3. Giảng bài mới

 Giới thiệu bài (2ph)

Khi bơm xe đạp, ta dùng tay bịt một đầu của ống bơm thì sau đó tiến hành ấn

xuống hay kéo cần bơm lên đều cảm thấy nặng và khó ấn (hoặc kéo). Tại sao lại

DẠ Y

như vậy? Để trả lời cho câu hỏi này chúng ta cùng nhau đi nghiên cứu bài học hôm nay. Tiết 48 ”Quá trình đẳng nhiệt. Định luật Bôilơ-Mariốt”  Tiến trình bài dạy

49

Hoạt động GV

Hoạt động HS

AL

Hoạt động 1 (3 phút). Tìm hiểu về trạng thái và quá trình biến đổi trạng thái - Thông báo: được xác định bởi 3 thông số: thể tích V, trình bày.

- Ghi bài.

OF FI

áp suất p và nhiệt độ tuyệt đối T.

CI

+ Trạng thái của một lượng khí được - Lắng nghe và ghi nhớ nội dung mà GV

+ Những đại lượng trên được gọi là các thông số trạng thái.

- Trình bày: khi lượng khí biến đổi từ - Trả lời câu hỏi của GV. trạng thái này sang trạng thái khác thì ta - Ghi bài.

NH ƠN

nói nó thực hiện quá trình biến đổi trạng thái. Hỏi: “Thế nào là quá trình biến đổi trạng thái ?”

- Thông báo nội dung cho HS: Trong các - Lắng nghe, ghi bài. quá trình tự nhiên, cả ba thông số trạng thái đều thay đổi. Tuy nhiên để khảo sát sự biến đổi của hai thông số trạng thái

Y

thì người ta sẽ giữ cho một thông số

QU

không đổi và thông số nào được giữ không đổi thì được gọi là đẳng quá trình đó.

-HS suy nghĩ và trả lời

KÈ M

-Hỏi HS có bao nhiêu đẳng quá trình?

Hoạt động 2 (2 phút) Tìm hiểu thế nào là quá trình đẳng nhiệt - Hỏi: “Đối với quá trình đẳng nhiệt thì - Đối với quá trình đẳng nhiệt thì: T thông số nào thay đổi, thông số nào không thay đổi, còn p và V thay đổi. không thay đổi”.

DẠ Y

- Lấy ví dụ và thông báo cho HS về - Lắng nghe và ghi bài. những trường hợp được xem là quá trình đẳng nhiệt.

50

- Ví dụ:

AL

+ Quá trình nén khí vào lốp xe đạp khi mà ta thực hiện động tác ấn cần ống

CI

bơm từ từ cũng được xem là quá trình - Chú ý: trong thực tế những quá trình được xem là quá trình đẳng nhiệt: nén hay giãn khí chậm.

OF FI

đẳng nhiệt.

Hoạt động 3 (27 phút) Xây dựng định luật Bôi-Lơ – Ma-Ri-Ốt

NH ƠN

Xét một lượng khí nhất định, trạng thái của lượng khí được xác định bởi 3 thông số p, V, T. Cho lượng khí này thực hiện quá trình đẳng nhiệt (tức là giữ T không đổi, còn p và V thay đổi). Tìm mối quan hệ giữa p và V trong quá trình này.

Chúng ta sẽ cùng nhau tiến hành thí

QU

suất và thể tích.

Y

nghiệm để khảo sát mối quan hệ giữa áp *Phân chia nhóm và phân công nhiệm vụ cho các nhóm

- Chia lớp thành 4 nhóm, mỗi nhóm có -Lắng nghe và nhận nhiệm vụ. Các

KÈ M

10 HS. Yêu cầu các nhóm tiến hành làm nhóm nhanh chóng tập hợp lại với nhau thí nghiệm để khảo sát mối quan hệ giữa theo nhóm của mình. áp suất và thể tích.

- Quy định thời gian làm việc cho các nhóm tiến hành thí nghiệm là 10 phút.

DẠ Y

- Phát phiếu học tập cho các nhóm. *Hướng dẫn cho HS hiểu về các kĩ năng hợp tác

51

- Cho HS biết từng kĩ năng hợp tác là

AL

cần phải làm gì và vai trò quan trọng của từng kĩ năng.

CI

- Cung cấp cho mỗi nhóm bộ dụng cụ thí -Các nhóm nhận bộ dụng cụ thí nghiệm, nghiệm như hình 29.2.

thảo luận phân công nhiệm vụ cho từng

OF FI

thành viên và cùng nhau tìm hiểu dụng

NH ƠN

cụ thí nghiệm.

- Giới thiệu cho các nhóm các bước tiến hành thí nghiệm: Thay đổi thể tích bằng

cách dịch chuyển pit-tông, đọc giá trị của áp suất trên áp kế.

QU

Y

- Cho HS tiến hành thí nghiệm và theo -Từng thành viên thực hiện nhiệm vụ dõi hướng dẫn cho HS. của mình và phối hợp với các thành viên khác để cùng nhau hoàn thành thí

KÈ M

- Hướng dẫn cho HS từng kĩ năng hợp nghiệm một cách hiệu quả nhất. tác khi cần thiết.

-Tiến hành thí nghiệm theo các bước mà GV giới thiệu và thu thập số liệu ghi vào phiếu học tập.

- Quan sát các nhóm thực hiện thí nghiệm và đánh dấu mức độ đạt được của từng năng lực thành tố của năng lực

DẠ Y

hợp tác.

-Yêu cầu các nhóm báo cáo kết quả và -Các nhóm cử đại diện trình bày kết quả nhận xét kết quả. và đưa ra nhận xét của nhóm mình.

52

-Nêu nhận xét: Khi V giảm thì p tăng,

AL

khi V tăng thì p giảm.

CI

-Yêu cầu các nhóm nhận xét kết quả của -Nhận xét kết quả của nhóm bạn. các nhóm khác.

OF FI

-Đưa ra câu hỏi: Khi thể tích giảm thì áp -Các nhóm thảo luận và đưa ra nhận xét: suất tăng, theo các em mối quan hệ định *Khi nhiệt độ không đổi, tỉ số giữa áp lượng giữa áp suất và thể tích của một suất và thể tích không cho ta mối quan lượng khí như thế nào?

hệ gì.

*Tích số giữa áp suất và thể tích gần như

NH ƠN

không đổi trong các lần đo.

-Nhận xét kết quả của các nhóm và giải -Lắng nghe thích cho HS có sự sai khác giữa các tích p.V là vì:

+ Khí dùng trong thí nghiệm là không khí chỉ gần giống với khí lý tưởng.

Y

+ Quá trình nén hay giãn khí chỉ gần

QU

đúng là quá trình đẳng nhiệt.

+ Ngoài ra còn có sai số của dụng cụ mà ta chưa xét đến.

-GV kết luận: Qua kết quả thí nghiệm ta

KÈ M

thấy: Khi nhiệt độ không đổi, tích số giữa áp suất và thể tích là không đổi. Đây là nội dung của định luật Bôi-LơMa-Ri-Ốt.

-Yêu cầu HS dựa vào sách giáo khoa -Phát biểu nội dung định luật và viết

DẠ Y

phát biểu nội dung và viết biểu thức của biểu thức của định luật: p.V=hằng số. định luật.

53

-Tổng kết quá trình các em hoạt động -Tiếp thu ý kiến của GV và rút kinh

AL

nhóm, đưa ra những lời nhắc nhở nhẹ nghiệm cho bản thân. khuyến khích tinh thần của HS.

-Giới thiệu đường đẳng nhiệt cho HS.

OF FI

Hoạt động 4 (2 phút) Tìm hiểu đường đẳng nhiệt

CI

nhàng và những lời khen cần thiết để

- HS lắng nghe.

-Giải thích cho HS vì sao đường đẳng nhiệt ở phía trên có nhiệt độ cao hơn đường đẳng nhiệt ở phía dưới.

NH ƠN

Hoạt động 5 (2 phút) Củng cố -Nhắc lại một số kiến thức trọng tâm.

-Yêu cầu các nhóm thảo luận và trả lời câu hỏi: Khi đang nấu nước sôi, bọt khí

nổi dần từ đáy nồi lên mặt nước thì thể

tích của bọt khí đó thay đổi như thế

QU

Y

nào? Tại sao?

-Lắng nghe và đánh dấu.

-Thảo luận và trả lời: Khi bọt khí nổi dần từ đáy nồi lên mặt nước thì coi như nhiệt độ là không đổi nhưng áp suất chất lỏng tác dụng lên bọt khí giảm làm áp suất bên trong bọt khí giảm. Theo định luật Bôilơ-Ma-Ri-Ốt thì thể tích bọt khí sẽ tăng.

4. Dặn dò (1 phút)

KÈ M

- Học các kiến thức trọng tâm của bài, làm bài tập SGK và SBT - Vẽ đường đẳng nhiệt trong 2 hệ tọa độ sau: (p,T); (V,T).

- Đọc trước bài “Quá trình đẳng tích. Định luật Sac-lơ”.

IV. RÚT KINH NGHIỆM, BỔ SUNG

DẠ Y

Rút kinh nghiệm tổ chức để HS có cơ hội rèn luyện kĩ năng tốt hơn 2.3.2. Qúa trình đẳng tích. Định luật Sác-Lơ I. MỤC TIÊU

54

AL

1. Kiến thức - Định nghĩa được quá trình đẳng tích.

CI

- Phát biểu được định luật Sác-lơ.

2. Kỹ năng - Vẽ được đường đẳng tích trong hệ tọa độ (p, T).

OF FI

- Viết được biểu thức của định luật Sác-lơ.

- Vận dụng định luật Sác-lơ để giải thích một số hiện tượng liên quan và giải bài

3. Thái độ

NH ƠN

tập.

- Có thái độ học tập nghiêm túc và tinh thần hợp tác khi giải quyết nhiệm vụ học tập.

- Có thái độ tìm hiểu thực tế.

Y

II. CHUẨN BỊ

QU

1. Chuẩn bị của GV

- Dụng cụ thí nghiệm rút ra định luật Sác-lơ.

- Làm trước ở nhà thí nghiệm ở hình 30.2 nhiều lần.

KÈ M

- Bảng kết quả thí nghiệm.

- Đồ thị đường đẳng tích trong hệ tọa độ (p,T).

- Phiếu quan sát mức độ biểu hiện năng lực hợp tác của HS.

DẠ Y

- Phiếu học tập:

55

Nhóm:…

Hoạt động 1: Tiến hành thí nghiệm và ghi lại kết quả P ( 105 Pa)

NH ƠN

OF FI

T (K)

CI

Bài 30: Qúa trình đẳng tích. Định luật Sác-lơ

AL

PHIẾU HỌC TẬP

Hoạt động 2: Đưa ra nhận xét và rút ra kết luận

........................................................................................................................ ........................................................................................................................

QU

Y

........................................................................................................................

2. Chuẩn bị của HS

- Đọc trước bài “Qúa trình đẳng tích. Định luật Sác-lơ”

KÈ M

-Tìm hiểu thí nghiệm ở hình 30.2 SGK Vật lý 10 III. HOẠT ĐỘNG DẠY HỌC 1. Ổn định tình hình lớp (1 phút)

DẠ Y

- Điểm danh HS trong lớp - Chuẩn bị kiểm tra bài cũ 2. Kiểm tra bài cũ (5 phút)

56

Câu 2: Vẽ đường đẳng nhiệt trong hệ tọa độ (pOV), (pOT), (VOT).

CI

3.Giảng bài mới

AL

Câu 1: Phát biểu và viết biểu thức định luật Bôi-Lơ-Ma-Ri-Ốt.

 Giới thiệu bài (2 phút)

OF FI

Trong tiết học trước chúng ta đã đi tìm hiểu sự phụ thuộc của áp suất vào thể tích của một lượng khí xác định khi nhiệt độ không thay đổi. Bây giờ nếu giữ cho thể tích của một lượng khí xác định không thay đổi thì áp suất phụ thuộc như thế nào vào nhiệt độ. Để trả lời câu hỏi này chùng ta cùng nhau nghiên cứu nội dung  Tiến trình bài dạy Hoạt động GV

NH ƠN

bài học hôm nay.

Hoạt động HS

Hoạt động 1: Tìm hiểu quá trình đẳng tích (2 phút)

Yêu cầu HS dựa vào định nghĩa quá HS suy nghĩ và nêu định nghĩa quá trình trình đẳng nhiệt, phát biểu định nghĩa đẳng tích. quá trình đẳng tích.

Hoạt động 2: Tìm hiểu định luật Sác-lơ (27 phút)

Y

- Để trả lời câu hỏi đã nêu ra ở đầu bài,

QU

chúng ta cùng nhau tiến hành làm thí nghiệm như ở hình 30.2 sách giáo khoa. *Phân chia nhóm và thông báo cách

KÈ M

làm việc

- Chia lớp thành 4 nhóm, mỗi nhóm có -Nhanh chóng tập hợp lại thành các khoảng 11 HS. Yêu cầu các em tập hợp nhóm được GV phân công. lại theo nhóm được phân công.

- Phát phiếu học tập cho các nhóm.

DẠ Y

- Thông báo cho các nhóm quy định thời gian làm việc là 10 phút. *Hướng dẫn cho HS về các kĩ năng hợp tác

57

Cho HS hiểu từng kĩ năng hợp tác là cần Lắng nghe và nắm rõ từng kĩ năng hợp

AL

phải làm gì và vai trò quan trọng của tác. từng kĩ năng hợp tác.

CI

-GV cung cấp bộ dụng cụ thí nghiệm -Nhận bộ dụng cụ thí nghiệm.

NH ƠN

OF FI

cho các nhóm.

-GV mô tả sơ lược dụng cụ thí nghiệm -Lắng nghe và tìm hiểu dụng cụ. cho HS.

-GV giới thiệu các bước tiến hành thí -HS lắng nghe. nghiệm.

-Yêu cầu các nhóm tiến hành thí nghiệm -Các nhóm thảo luận, thống nhất cách

Y

làm việc, phân công nhiệm vụ và tiến hành làm thí nghiệm dưới sự hướng dẫn

QU

để rút ra định luật Sác-lơ.

của GV.

-GV quan sát, hướng dẫn HS làm thí nghiệm và các kĩ năng hợp tác khi cần

KÈ M

thiết.

- Quan sát quá trình các em hoạt động và đánh dấu mức năng lực thành tố của năng lực hợp tác của HS. -Yêu cầu các nhóm báo cáo kết quả và -Các nhóm cử đại diện lần lượt báo cáo

DẠ Y

nêu nhận xét.

kết quả và đưa ra nhận xét của nhóm mình.

-Đưa ra nhận xét: Đối với lượng khí xác

58

định có thể tích không thay đổi, khi nhiệt

AL

độ tăng thì áp suất cũng tăng. các nhóm bạn.

CI

-Yêu cầu các nhóm nhận xét kết quả của -Nhận xét kết quả của các nhóm khác.

-Để biết mối quan hệ định lượng giữa áp -Các nhóm tiến hành tính các giá trị của suất và nhiệt độ khi thể tích khí không

OF FI

p và đưa ra nhận xét.

T

thay đổi, yêu cầu các nhóm từ kết quả thí nghiệm, tính giá trị của

p . Từ đó rút T

ra mối liên hệ giữa p và T trong quá

NH ƠN

trình đẳng tích?

-GV tổng kết và đưa ra nhận xét: Đối -Lắng nghe nhận xét của GV. với một lượng khí xác định, khi thể tích

không đổi thì áp suất tỉ lệ thuận với nhiệt độ tuyệt đối. Đây cũng chính là nội dung

Y

của định luật Sác-lơ.

QU

-Yêu cầu HS dựa vào SGK, phát biểu -Phát biểu nội dung định luật Sác-lơ. nội dung định luật Sác-lơ.

-Nếu một lượng khí ở trạng thái 1 ( p1 , T1

-Viết biểu thức

) chuyển sang trạng thái 2 ( p2 , T2 ) thì

p1 p2  T1 T2

?

KÈ M

theo định luật Sác-lơ ta viết như thế nào -GV nhận xét quá trình HS hoạt động nhóm, đưa ra những lời nhắc nhở và lời

-HS lắng nghe và rút kinh nghiệm.

khen để động viên tinh thần của HS.

DẠ Y

Hoạt động 3: Tìm hiểu đường đẳng tích (5 phút) -Giới thiệu đường đẳng tích cho HS.

-Ghi nhận khái niệm.

-Yêu cầu HS hoàn thành câu C3 .

-HS suy nghĩ và trả lời.

59

-Nhắc lại các kiến thức trọng tâm cho -Lắng nghe và đánh dấu.

4. Dặn dò (1 phút)

OF FI

- Yêu cầu HS về học bài và làm các bài tập SGK, SBT.

CI

HS.

AL

Hoạt động 4: Củng cố (2 phút)

- Vẽ đường đẳng tích trong hệ tọa độ (pOV), (TOV).

- Đọc trước bài “Phương trình trạng thái của khí lí tưởng”.

IV. RÚT KINH NGHIỆM, BỔ SUNG

GV rút kinh nghiệm về việc tổ chức cho HS rèn luyện các kĩ năng hợp tác được tốt

NH ƠN

hơn.

2.3.3. Phương trình trạng thái của khí lí tưởng I. MỤC TIÊU 1. Kiến thức

- Phân biệt được khí lí tưởng và khí thực

- Viết được phương trình trạng thái của khí lí tưởng

- Viết được biểu thức liên hệ giữa thể tích và nhiệt độ tuyệt đối của một lượng khí

Y

nhất định trong quá trình đẳng áp

QU

- Nêu được độ không tuyệt đối là gì 2. Kỹ năng

- Vận dụng được phương trình trạng thái của khí lí tưởng để giải các bài toán liên quan

KÈ M

- Vẽ được đường đẳng áp trong hệ tọa độ (VOT) - Giải thích được một số hiện tượng thực tế liên quan tới mối liên hệ giữa thể tích và nhiệt độ tuyệt đối trong quá trình đẳng áp và giải các bài toán liên quan 3. Thái độ

- Có thái độ học tập nghiêm túc

DẠ Y

- Tìm hiểu thực tế - Có tinh thần hợp tác với bạn bè khi tham gia giải quyết nhiệm vụ học tập - Có tác phong tỉ mỉ, cận thận, chính xác khi làm thí nghiệm

60

AL

II. CHUẨN BỊ 1. Chuẩn bị của GV - Nghiên cứu bài “Phương trình trạng thái của khí lí tưởng”

2. Chuẩn bị của HS

NH ƠN

-Phiếu quan sát mức độ biểu hiện năng lực hợp tác

OF FI

CI

- Dụng cụ thí nghiệm như hình vẽ

-Xem trước bài “Phương trình trạng thái của khí lí tưởng” -Ôn lại kiến thức đã học về quá trình đẳng nhiệt, quá trình đẳng tích của chất khí III.HOẠT ĐỘNG DẠY HỌC

QU

-Điểm danh HS trong lớp

Y

1.Ổn định tình hình lớp (1 phút)

-Chuẩn bị kiểm tra bài cũ

KÈ M

2. Kiểm tra bài cũ (5 phút) Câu 1: Phát biểu và viết biểu thức của định luật Sác-Lơ. Giải thích các đại lượng có mặt trong biểu thức.

Câu 2: Vẽ dạng đường đẳng tích trong hệ tọa độ (pOT), (pOV), (TOV).

DẠ Y

3. Giảng bài mới  Giới thiệu bài (2ph)

Định luật Bôi-Lơ-Ma-Ri-Ốt và định luật Sác-Lơ chỉ xác định mối liên hệ giữa

61

hai trong ba thông số trạng thái của một lượng khí nhất định khi thông số còn lại

AL

không đổi. Tuy nhiên trong thực tế thường xảy ra các quá trình trong đó cả ba thông số p, V, T đều biến đổi phụ thuộc lẫn nhau. Khi đó, phương trình nào sẽ xác định

CI

mối liên hệ giữa ba thông số. Bài học hôm nay sẽ giúp chúng ta tìm ra điều đó.

OF FI

 Tiến trình bài dạy

Hoạt động GV

Hoạt động HS

Hoạt động 1: Tìm hiểu khí thực và khí lí tưởng (10 phút)

-Yêu cầu HS nhắc lại định nghĩa khí lí -Trả lời: Chất khí trong đó các phân tử tưởng.

được coi là các chất điểm và chỉ tương tác khi va chạm được gọi là khí lí tưởng.

-Trả lời: Chất khí tồn tại trong thực tế

NH ƠN

- Khí thực là gì?

như: Ôxi, Nitơ…

-Giới thiệu khí lí tưởng và khí thực cho -HS lắng nghe và ghi bài.

HS:

+ Chỉ có khí lí tưởng mới tuân theo đúng

Y

các định luật đã được học là định luật

QU

Bôi-Lơ-Ma-Ri-Ốt và định luật Sác-Lơ. + Các chất khí thực chỉ tuân theo gần đúng định luật Bôi-Lơ-Ma-Ri-Ốt và định luật Sác-lơ.

KÈ M

+ Sự khác biệt giữa khí lí tưởng và khí thực không lớn lắm ở nhiệt độ và áp suất thông thường.

+ Khi không yêu cầu độ chính xác cao, ta có thể áp dụng các định luật về chất

DẠ Y

khí lí tưởng để tính áp suất, thể tích và nhiệt độ của khí thực.

62

Hoạt động 2: Xây dựng phương trình trạng thái khí lí tưởng (18 phút)

AL

-Để trả lời cho câu hỏi nêu ra ở đầu bài, các em sẽ cùng nhau tiến hành làm thí

CI

nghiệm như ở hình 31.1 sách giáo khoa *Phân chia nhóm và phân công nhiệm vụ cho các nhóm

OF FI

vật lý 10.

-Chia lớp thành 4 nhóm, mỗi nhóm có -Các nhóm nhanh chóng tập hợp lại với khoảng 11 HS tùy thuộc vào số lượng nhau theo sự phân công của GV và thảo luận thống nhất cách làm việc.

HS của mỗi lớp.

NH ƠN

-Thông báo cho các nhóm về việc quy định thời gian làm việc của các nhóm là 10 phút.

-Các nhóm sẽ tiến hành thí nghiệm như ở hình 31.1.

*Hướng dẫn cho HS các kĩ năng hợp tác

Y

Giới thiệu cho HS biết từng kĩ năng hợp -Lắng nghe để biết và rèn luyện cho

QU

tác là cần phải làm gì và vai trò quan mình các kĩ năng hợp tác. trọng của từng kĩ năng.

-GV giao bộ dụng cụ thí nghiệm cho các -Nhận bộ dụng cụ thí nghiệm. nhóm.

KÈ M

-GV giới thiệu các bước tiến hành thí -Lắng nghe các bước tiến hành làm thí nghiệm: Dùng tay bóp nhẹ quả bóng bàn nghiệm. sao cho quả bóng bị biến dạng. Đổ nước nóng vào bình đựng nước có miệng rộng. Dùng kẹp inox kẹp quả bóng,

DẠ Y

nhúng vào bình đựng nước và từ từ ấn xuống cho quả bóng ngập hoàn toàn trong nước nóng. Quan sát hiện tượng

63

xảy ra. quan sát hiện tượng xảy ra.

nghiệm.

CI

-Quan sát, hướng dẫn cho HS các kĩ năng hợp tác khi cần thiết.

OF FI

-Quan sát, đánh dấu mức độ đạt được của HS ở từng năng lực thành tố.

-Yêu cầu các nhóm báo cáo kết quả.

AL

-Yêu cầu các nhóm tiến hành thí -Các nhóm tiến hành làm thí nghiệm và

-Các nhóm cử đại diện báo cáo kết quả của nhóm mình: Khi nhúng quả bóng vào nước nóng, nhiệt độ tăng dẫn đến

NH ƠN

nhiệt độ của khí trong quả bóng cũng tăng. Kết quả là quả bóng trở về hình dạng ban đầu, chứng tỏ thể tích lượng khí trong quả bóng cũng tăng.

-Yêu cầu các nhóm nhận xét kết quả của -Các nhóm nhận xét kết quả. nhóm bạn.

-Từ thí nghiệm trên, theo các em áp suất -Các nhóm suy nghĩ và trả lời.

Y

của lượng khí trong quả bóng thay đổi

QU

như thế nào?

-Như vậy, trong thí nghiệm trên, cả ba -Lắng nghe. thông số trạng thái của một lượng khí đều thay đổi, sẽ có một phương trình thể

KÈ M

hiện mối liên hệ của cả ba thông số này, phương trình đó được gọi là phương trình Cla-pê-rôn hay là phương trình trạng thái của khí lí tưởng.

-GV hướng dẫn HS thiết lập phương -Thiết lập phương trình trạng thái.

DẠ Y

trình.

+ Xét một lượng khí có trạng thái 1 ( p1 , V1 , T1 ), bằng các đẳng quá trình làm

64

cho lượng khí này chuyển sang trạng

AL

thái 2 ( p1 , V1 , T1 ) qua trạng thái trung gian là 1’ ( p, ,V2 , T1 ) như ở hình 31.3.

+ Nhiệt độ không đổi. Qúa trình đẳng nhiệt.

thay đổi? Đây là quá trình gì? +Sử dụng định luật gì tương ứng với

OF FI

sang trạng thái 1’ thì thông số nào không

CI

+ Khi chất khí chuyển từ trạng thái 1

+ Định luật Bôi-Lơ-Ma-Ri-Ốt. p1V1  p,V2 (1)

đẳng quá trình này? Viết biểu thức của định luật.

NH ƠN

+Tương tự khi chất khí chuyển từ trạng +Thể tích không thay đổi. Đây là quá thái 1’ sang trạng thái 2 thì thông số nào trình đẳng tích. Sử dụng định luật Sáckhông đổi? Đây là quá trình gì? Sử dụng Lơ. định luật gì tương ứng với đẳng quá trình này? Viết biểu thức của định luật.

p , p2  (2) T1 T2

+Từ biểu thức (2), yêu cầu HS rút ra p’

và thay vào biểu thức (1). Yêu cầu HS + Rút ra được biểu thức

Y

nhận xét.

p1V1 p2V2  T1 T2

QU

Đối với một lượng khí xác định khi biến đổi trạng thái thì

pV  hso T

-Đưa ra nhận xét và kết luận đây chính

KÈ M

là phương trình trạng thái của khí lí tưởng.

-GV tổng kết, nhận xét quá trình các em làm việc chung với nhau, đưa ra những

-Lắng nghe và ghi nhận ý kiến của GV.

lời phê bình hay các lời khen cần thiết để

DẠ Y

các em có cơ sở rèn luyện các kĩ năng hợp tác của mình.

Hoạt động 3: Tìm hiểu quá trình đẳng áp (4 phút)

65

-Yêu cầu HS dựa vào các đẳng quá trình -Trả lời: Qúa trình biến đổi trạng thái khi áp.

V

V

V

OF FI

1 2 thái của khí lí tưởng được viết lại như - T  T  T  hso 1 2 thế nào?

CI

-Nếu cho p1  p2 thì phương trình trạng

AL

áp suất không đổi gọi là quá trình đẳng

đã học nêu định nghĩa quá trình đẳng áp.

-Hãy phát biểu bằng lời biểu thức vừa -Trả lời: Trong quá đình đẳng áp của một lượng khí nhất định, thể tích tỉ lệ viết? thuận với nhiệt độ tuyệt đối.

-Giới thiệu đường đẳng áp cho HS.

-Lắng nghe và ghi bài.

NH ƠN

Hoạt động 4: Tìm hiểu về độ không tuyệt đối (3 phút) -Yêu cầu HS nhận xét về thể tích và áp -Nhận xét. suất khi T=0 và khi T<0.

-Giới thiệu độ không tuyệt đối và nhiệt độ tuyệt đối.

-Lắng nghe và ghi bài.

Y

Hoạt động 5: Củng cố (1 phút)

-Lắng nghe và đánh dấu

QU

-Nhắc lại kiến thức trọng tâm cho HS.

4. Dặn dò (1 phút)

KÈ M

-Yêu cầu các em về nhà làm bài tập SGK và SBT. - Ôn lại các kiến thức đã học để chuẩn bị cho tiết ôn tập chương.

IV. RÚT KINH NGHIỆM, BỔ SUNG GV rút kinh nghiệm trong việc tổ chức cho HS rèn luyện các kĩ năng hợp tác

được tốt hơn.

DẠ Y

2.4. Kết luận chương 2 Dựa trên cơ sở lí luận về việc phát triển năng lực hợp tác cho HS thông qua

việc sử dụng thí nghiệm đã trình bày ở chương 1. Nội dung chương 2 đã trình bày về việc vận dụng các biện pháp phát triển năng hợp hợp tác cho HS thông qua việc 66

những nội dung mà đề tài thực hiện trong chương 2 là bao gồm:

AL

sử dụng thí nghiệm để thiết kế một số bài DH trong chương “Chất khí”. Cụ thể 1. Đưa ra đặc điểm chương “Chất khí” Vật lý 10 THPT để làm cơ sở thiết kế

CI

một số bài dạy trong chương.

2. Trinh bày hệ thống các thí nghiệm được sử dụng để tổ chức dạy học theo

OF FI

định hướng phát triển năng lực hợp tác cho HS.

3. Thiết kế một số giáo án theo định hướng phát triển năng lực hợp tác cho HS thông qua việc sử dụng thí nghiệm vào dạy học chương “Chất khí” Vật lý 10 THPT. Bài 29. Qúa trình đẳng nhiệt. Định luật Bôi-Lơ-Ma-Ri-Ốt.

Bài 30. Qúa trình đẳng tích. Định luật Sác-Lơ.

NH ƠN

Bài 31. Phương trình trạng thái của khí lí tưởng.

Để đánh giá hiệu quả của các bài dạy đã được thiết kế theo định hướng phát triển năng lực hợp tác thông qua việc sử dụng thí nghiệm thì đề tài sẽ tiến hành thực

DẠ Y

KÈ M

QU

Y

nghiệm sư phạm tại trường THPT.

67

3.1. Mục đích và nhiệm vụ thực nghiệm sư phạm

AL

CHƯƠNG III: THỰC NGHIỆM SƯ PHẠM Mục đích và nhiệm vụ của thực nghiệm sư phạm là hai vấn đề quan trọng

CI

trong quá trình thực nghiệm sư phạm. Vì vậy, việc xác định được mục đích và

nhiệm vụ của thực nghiệm sư phạm sẽ giúp cho quá trình thực nghiệm sư phạm

OF FI

diễn ra một cách hiệu quả hơn.

3.1.1. Mục đích thực nghiệm sư phạm

Mục đích của TNSP là kiểm tra tính đúng đắn của giả thuyết khoa học mà đề tài đặt ra: “Nếu đề xuất được một số biện pháp phát triển năng lực hợp tác cho học sinh thông qua việc sử dụng thí nghiệm và vận dụng vào dạy học Vật lý thì sẽ giúp

NH ƠN

học sinh có hứng thú học tập, nâng cao năng lực hợp tác, từ đó góp phần nâng cao chất lượng dạy học Vật lý ở các trường THPT”. Kết quả TNSP sẽ trả lời các câu hỏi sau:

1. Sử dụng thí nghiệm vào việc dạy học theo hướng phát triển năng lực hợp tác có làm phát triển được năng lực hợp tác cho học sinh và góp phần nâng cao chất lượng dạy học ở trường phổ thông hay không ?

Y

2. Các biện pháp phát triển năng lực hợp tác cho HS thông qua việc sử dụng

QU

thí nghiệm mà đề tài đã đề xuất có phù hợp với thực tế giảng dạy ở trường phổ thông hay không và có hiệu quả hay không ?

Trả lời các câu hỏi trên sẽ tìm ra những thiếu sót của đề tài để kịp thời điều

KÈ M

chỉnh, bổ sung cho hoàn thiện. Từ đó góp phần vào việc nâng cao chất lượng dạy học Vật lí và quá trình đổi mới PPDH ở trường phổ thông.

3.1.2. Nhiệm vụ thực nghiệm sư phạm Qúa trình TNSP sẽ thực hiện các nhiệm vụ sau: - Tìm hiểu năng lực hợp tác của HS ở một số trường THPT trên địa bàn huyện

DẠ Y

Tây Sơn, tỉnh Bình Định.

- Chọn đối tượng và tiến hành TNSP. - Tổ chức dạy học một số bài trong chương “Chất khí” Vật lý 10 THPT cho

các lớp ĐC và TN.

68

+ Lớp TN: tổ chức dạy học theo định hướng phát triển năng lực hợp tác cho

AL

HS thông qua việc sử dụng thí nghiệm với các giáo án đã được thiết kế ở chương 2.

+ Lớp ĐC: sử dụng các PPDH truyền thống, các tiết học được dạy theo giáo

CI

án và quy trình thông thường.

OF FI

- Quan sát HS làm việc trong các tiết học.

- Tiến hành kiểm tra kết quả học tập của HS thông qua các bài kiểm tra, lấy ý kiến qua phiếu điều tra.

- Thu thập số liệu, xử lý kết quả thực nghiệm để đánh giá hiệu quả của vấn đề nghiên cứu.

NH ƠN

- So sánh kết quả học tập của các lớp ĐC và các lớp TN nhằm kiểm tra, đánh giá giả thuyết khoa học của đề tài.

3.2. Đối tượng và phạm vi thực nghiệm sư phạm 3.2.1. Đối tượng thực nghiệm sư phạm

Tôi lựa chọn đối tượng TNSP là HS lớp 10 của trường THPT Nguyễn Huệ ở địa bàn tỉnh Bình Định.

Y

- Trường THPT Nguyễn Huệ:

QU

+ Nhóm thực nghiệm: 10A2, 10A3, 10A6. + Nhóm đối chứng: 10A1, 10A4, 10A5.

3.2.2. Phạm vi thực nghiệm sư phạm TNSP được tiến hành trong học kì 2 của năm học 2016-2017 tại trường THPT

KÈ M

Nguyễn Huệ trên địa bàn huyện Tây Sơn, tỉnh Bình Định.

3.3. Nội dung thực nghiệm sư phạm Để kết quả TN được chính xác, tôi lựa chọn các lớp TN và lớp ĐC tương

đương nhau cả về số lượng và chất lượng.

DẠ Y

Ở các lớp TN, GV dạy theo giáo án đã soạn ở chương 2, tổ chức dạy học theo

định hướng phát triển năng lực hợp tác cho HS có sử dụng thí nghiệm. Các bài giảng tiến hành TN thuộc chương “Chất khí” Vật lý 10 THPT bao gồm bài: + Qúa trình đẳng nhiệt. Định luật Bôilơ – Mariot

69

+ Phương trình trạng thái của khí lí tưởng Ở các lớp ĐC, GV dạy theo giáo án và quy trình thông thường.

CI

3.4. Phương pháp thực nghiệm sư phạm

AL

+ Qúa trình đẳng tích. Định luật Sáclơ

3.4.1. Chọn mẫu thực nghiệm

OF FI

Khi tiến hành TNSP cho đề tài này, chúng tôi đã sử dụng cách chọn cả khối để chọn ra nhóm TN và nhóm ĐC. Số HS được khảo sát trong quá trình TNSP là 254 HS trong đó nhóm TN với 126 HS và nhóm đối chứng với 128 HS. Dựa vào kết quả học tập môn Vật lí học kì I năm học 2016-2017, các lớp được chọn sẽ phải có sĩ số, điều kiện tổ chức dạy học, có trình độ và chất lượng học tập tương đương nhau.

NH ƠN

Như vậy, chất lượng của mẫu đã thỏa mãn yêu cầu của thực nghiệm sư phạm. Trên cơ sở đó, số lượng HS ở các nhóm cụ thể như sau:

Bảng 3.1 Bảng số liệu học sinh được chọn làm mẫu thực nghiệm Tên trường

Nhóm TN

Tổng cộng

Sĩ số

Tên lớp

Sĩ số

10A2

43

10A1

42

10A3

42

10A4

45

10A6

41

10A5

41

Y

Tên lớp

QU

THPT Nguyễn Huệ

Nhóm ĐC

126 HS

128 HS

3.4.2. Quan sát giờ học

KÈ M

Tất cả các giờ học ở các lớp TN và ĐC đều được quan sát và ghi chép các hoạt

động của GV và HS theo các nội dung sau: Hoạt động của GV - Các bước lên lớp của GV, quá trình tổ chức, điều khiển các hoạt động học

DẠ Y

tập của HS. - Các biện pháp sử dụng trong từng bước để rèn luyện kỹ năng, phát triển năng

lực hợp tác cho HS.

70

lực hợp tác cho HS trong các khâu khác nhau của quá trình DH. Hoạt động của HS

AL

- Hiệu quả của việc tổ chức các hoạt động DH theo định hướng phát triển năng

CI

- Mức độ học tập và hiểu bài ở nhà của HS qua các câu hỏi kiểm tra bài cũ.

- Tính tích cực, hứng thú học tập của HS thông qua không khí lớp học, thái độ

OF FI

học tập, hoạt động xây dựng bài học, sự tập trung và nghiêm túc, hợp tác chia sẻ trong học tập.

- Khả năng thực hiện các kỹ năng hợp tác trong quá trình xây dựng kiến thức mới cũng như trong quá trình vận dụng, củng cố kiến thức.

Sau mỗi tiết học, trao đổi với GV và HS, lắng nghe ý kiến để rút kinh nghiệm

NH ƠN

cho các tiết học khác cũng như cho đề tài nghiên cứu.

Kết quả đánh giá năng lực hợp tác của HS được lấy từ bài ”Phương trình trạng thái của khí lí tưởng”. Khi đánh giá năng lực hợp tác của HS thông qua phương pháp quan sát thì GV sẽ phải thông báo cho HS hình thức kiểm tra và cách đánh giá cho điểm dựa vào bảng Rubric, thang đánh giá được chia làm 4 mức độ, điểm số ứng với mỗi mức độ được quy định như sau: Mức 2: 0,5 điểm

QU

Mức 3: 0,75 điểm

Y

Mức 1: 0,25 điểm

Mức 4: 1 điểm

Điểm chênh lệch thang đo=(điểm tối đa – điểm tối thiểu)/số mức độ=0,1875.

Khi đó: từ 0,25 đến dưới 0,4375 là mức 1; từ 0,4375 đến dưới 0,625 là mức 2; từ

KÈ M

0,625 đến dưới 0,8125 là mức 3; từ 0,8125 đến 1 là mức 4.

3.4.3. Kiểm tra đánh giá Sau khi TNSP, HS ở cả hai nhóm ĐC và TN được đánh giá bằng một bài kiểm

tra tổng hợp được trình bày ở phục lục 2 nhằm: - Đánh giá về mức độ lĩnh hội các khái niệm cơ bản, các định luật, các tính

DẠ Y

chất của sự vật, hiện tượng vật lý trong một số bài chương “Chất khí” Vật lý 10 THPT.

71

- Đánh giá khả năng vận dụng kiến thức đã học để giải một số bài toán cụ thể, xảy ra trong cuộc sống.

CI

- Thống kê tính toán để đánh giá kết quả thực nghiệm sư phạm.

AL

cũng như khả năng vận dụng kiến thức đã học để giải thích các hiện tượng vật lý

Kết quả của việc quan sát, thăm dò, cũng như kết quả của bài kiểm tra sẽ phản

OF FI

ánh một cách khách quan, đánh giá được năng lực hợp tác của hầu hết các HS, đồng thời sẽ là căn cứ để đánh giá tính khả thi của giả thuyết khoa học đã đưa ra.

3.4.4. Thăm dò ý kiến học sinh

Sau thời gian tiến hành TN, HS trong các lớp TN được phát một phiếu thăm dò ý kiến về việc tổ chức dạy học theo định hướng phát triển năng lực hợp tác thông

NH ƠN

qua việc sử dụng thí nghiệm trong giờ dạy học Vật lí.

Thông qua việc xử lí số liệu từ phiếu thăm dò để rút ra những kết luận về thái độ của HS đối với học tập theo hướng phát triển năng lực hợp tác thông qua việc sử dụng thí nghiệm.

3.5. Tiến hành thực nghiệm

- Gặp gỡ ban lãnh đạo nhà trường để trao đổi về mục đích TNSP và xin phép cho triển khai kế hoạch thực hiện TN. Xây dựng nội dung và kế hoạch giảng dạy để

Y

Ban Giám Hiệu thông qua.

QU

- Gặp GV trực tiếp giảng dạy vật lí ở các lớp được chọn để trao đổi về mục đích, nhiệm vụ, nội dung và các giáo án thực nghiệm của mình.

- Lớp đối chứng và lớp thực nghiệm đều do cùng một GV dạy chỉ khác nhau ở chỗ: ở lớp TN dạy theo giáo án đã soạn ở chương 2, còn lớp ĐC dạy theo giáo án

KÈ M

GV đứng lớp.

- Chọn kiến thức dạy:

+ Bài 29: Qúa trình đẳng nhiệt. Định luật Bôi-Lơ-Ma-Ri-Ốt + Bài 30: Qúa trình đẳng tích. Định luật Sác-Lơ

DẠ Y

+ Bài 31: Phương trình trạng thái của khí lí tưởng - Tham gia dự giờ các lớp ĐC và các lớp TN. - Tổ chức kiểm tra cả hai lớp trên cùng một đề trong cùng một thời điểm.

72

AL

- Trên cở sở kết quả thu được rút ra kết luận về đề tài nghiên cứu.

3.6. Phân tích, đánh giá kết quả thực nghiệm sư phạm

CI

3.6.1. Đánh gia định tính

Từ TNSP thông qua quan sát đối với các lớp TN và các lớp ĐC, có thể rút ra

OF FI

một số nhận định như sau: - Ở lớp ĐC:

Qua quan sát trong quá trình TNSP, GV chủ yếu sử dụng phương pháp thông báo, thuyết trình, vấn đáp còn HS thì chủ yếu chỉ lắng nghe và ghi chép. GV ít khi

NH ƠN

tổ chức cho HS làm thí nghiệm theo nhóm mà chỉ dùng thí nghiệm biểu diễn hoặc chỉ giới thiệu cho HS các kết quả, do đó HS chỉ có thể quan sát hoặc không thấy bộ dụng cụ thí nghiệm và không có cơ hội được làm việc chung với nhau.

Có một số lớp thì GV cũng có tổ chức cho HS làm thí nghiệm theo nhóm nhưng quá trình các em làm việc chung với nhau còn rời rạc, GV không chú ý hướng dẫn cho các em các kĩ năng hợp tác. Khi làm việc chung với nhau theo nhóm

Y

thì lại có tình trạng một số HS tỏ ra nhiệt tình và hứng thú, còn một số HS thì chỉ

QU

ngồi chơi, ỉ lại vào các bạn khác. Nhiều HS còn rụt rè, e ngại khi phải trình bày kết quả trước tập thể.

- Ở lớp TN:

KÈ M

Ở các lớp TN, các GV đều sử dụng các biện pháp đã đề xuất. Theo như quan sát, hầu hết trong tiết học đầu tiên các em đều tỏ ra lúng túng và e ngại khi phải hợp tác với nhau, chưa nắm rõ cách làm việc nên mất nhiều thời gian. Tuy nhiên ở những buổi học tiếp theo, hầu hết HS ở các lớp TN đều thay đổi tâm lý, HS tỏ ra thích thú và tinh thần thái độ hợp tác được nâng lên rõ rệt. Cụ thể HS tích cực, chủ

DẠ Y

động tham gia vào hoạt động hợp tác, HS cũng dần quen với các kĩ năng hợp tác, có nhu cầu tìm hiểu kĩ hơn về các kĩ năng hợp tác từ GV và thực hiện các kĩ năng ngày càng tiến bộ hơn. Các em di chuyển nhanh nhẹn hơn để tập hợp lại theo nhóm của mình, nắm được khả năng của các thành viên và phân chia công việc một cách hợp

73

lí hơn. Trong quá trình làm việc chung với nhau thì các em biết chia sẻ công việc,

AL

giúp đỡ lẫn nhau vì mục tiêu chung của nhóm.

Giữa các nhóm có sự tranh luận, lập luận để bào vệ kết quả, í kiến của nhóm

CI

mình, tạo ra không khí thi đua, tinh thần, thái độ hợp tác giữa các nhóm trong lớp. Điều này đã khắc phục được tâm lý e ngại của HS khi phải trình bày vấn đề trước

OF FI

nhiều người và rèn luyện cách trình bày vấn đề một cách lô rít hơn.

Như vậy, nếu tiếp tục tổ chức các hoạt động dạy học theo hướng phát triển năng lực hợp tác cho HS thông qua việc sử dụng thí nghiệm theo các biện pháp đã đề xuất thì năng lực hợp tác của HS sẽ được phát triển dần và dần được hoàn thiện

NH ƠN

trong quá trình rèn luyện. Việc đặt ra các tiêu chí để đánh giá và cho điểm thưởng cho HS vào các bài kiểm tra sẽ tạo ra động lực thúc đẩy HS trong quá trình phấn đấu và rèn luyện.

3.6.2. Đánh giá định lượng

Đánh giá sự phát triển năng lực hợp tác của HS

Kết quả đánh giá năng lực hợp tác được xử lý theo các mức điểm đã trình bày

QU

Y

ở mục 3.4.2 và được trình bày ở bảng 3.2 và biểu đồ 3.1.

Bảng 3.2. Kết quả đánh giá năng lực hợp tác của HS ở nhóm TN và nhóm ĐC Năng lực

Tiêu

Mức

chí

độ

KÈ M

thành tố

Đề xuất

DẠ Y

mục đích

và xác định hình thức hợp tác

Nhóm TN

Số HS

Nhóm ĐC

Điểm

Mức

Số

Điểm

Mức

trung

độ

HS

trung

độ

bình

bình

Mức 1

16

68

Mức 2

43

36

Mức 3

46

17

Mức 4

21

7

1)

0,643

74

3

0,428

1

nhân

3)

Đánh

giá

khả

năng

của

người

4)

47

45

Mức 3

48

Mức 4

19

7

Mức 1

17

51

Mức 2

37

53

Mức 3

40

Mức 4

32

Mức 1

15

Mức 2

45

Mức 3 Mức 4

hợp tác

Mức 1 Mức 2 Mức 3

thuyết phục người và

giải

DẠ Y

16

0,635

3

21

17

7

14

71

32

31

0,702

3

18

18

65

Mức 2

28

42

Mức 3

53

Mức 4

27

9

Mức 1

23

68

Mức 2

37

39

Mức 3

45

Mức 4

21

7)

8)

2

0,463

2

0,435

1

0,428

1

0,432

1

0,422

1

0,432

1

32

Mức 1 6)

0,457

68

8

quyết

mâu thuẫn

3

36

KÈ M

khác

20

8

44

Y

chức

0,673

49

Mức 4 Tổ

3

QU

5)

0,647

AL

cá

của

Mức 2

CI

2)

56

OF FI

trí, vai trò

12

NH ƠN

Xác định vị

Mức 1

0,677

0,627

3

3

12

14 7

Mức 1

18

71

Mức 2

39

30

Mức 3

50

Mức 4

19

0,639

3

18 9

75

quá

9)

trình

hợp tác

16

64

Mức 2

41

41

Mức 3

51

Mức 4

18

Điểm trung bình

0,641

3

16 7

0,654

3

AL

kết quả của

Mức 1

0,434

CI

giá

0,436

1

1

OF FI

Đánh

Biểu đồ 3.1. Điểm trung bình năng lực hợp tác của nhóm TN và nhóm ĐC

Điểm trung bình

0.6

NH ƠN

0,654

0.7

0,436

0.5 0.4 0.3 0.2 0.1 0

Nhóm ĐC

QU

Y

Nhóm TN

Kết quả tổng hợp ở trên cho thấy: Đối với HS nhóm ĐC: điểm trung bình năng lực hợp tác là 0,436 tương ứng

KÈ M

với mức độ 1. Điều này cho thấy năng lực hợp tác của nhóm ĐC còn ở mức độ thấp tức là còn hạn chế theo như nhận định của GV và HS (lấy từ kết quả điều tra thực trạng ở chương 1).

Đối với HS nhóm TN: điểm trung bình năng lực hợp tác là 0,654 tương ứng

với mức độ 3. Qua kết quả cho thấy cả điểm trung bình và mức độ của HS ở nhóm

DẠ Y

TN là cao hơn so với HS nhóm ĐC, điều này được thể hiện rõ ở bảng 3.2 và biểu đồ 3.1. Như vậy, nếu chú trọng sử dụng các biện pháp phát triển năng lực hợp tác cho HS thông qua việc sủ dụng thí nghiệm theo như luận văn đã trình bày thì năng lực hợp tác của HS sẽ được nâng cao.

76

Điểm trung bình và mức độ biểu hiện của từng năng lực thành tố của năng lực

AL

hợp tác của HS ở nhóm TN đều cao hơn so với nhóm HS ĐC. Cụ thể là mức độ biểu hiện của từng năng lực thành tố của năng lực hợp tác của HS ở nhóm TN cao

CI

hơn 1 hoặc 2 mức so với nhóm ĐC.

OF FI

Đánh giá kết quả bài kiểm tra một tiết của HS

Để biết việc tổ chức các hoạt động dạy học theo định hướng phát triển năng lực hợp tác cho HS thông qua việc sử dụng thí nghiệm có làm cho kết quả học tập của HS cao hơn so với phương pháp dạy học truyền thống hay không thì luận văn tiến hành so sánh, đánh giá mức độ hiểu bài, khả năng vận dụng kiến thức, cụ thể là

NH ƠN

bằng cách cho HS ở cả hai nhóm ĐC và TN làm bài kiểm tra một tiết và kết quả bài kiếm tra một tiết được trình bày ở bảng 3.3.

Bảng 3.3. Bảng thống kê điểm số (Xi) của bài kiểm tra Nhóm

Số HS đạt điểm Xi

Số 0

1

TN

126

0

0

ĐC

128

0

2

2

3

4

5

6

7

8

9

10

4

5

12

25

30

22

12

9

7

7

12

20

32

24

16

8

5

2

Y

HS

QU

Biểu đồ 3.2. Biểu đồ phân bố điểm của hai nhóm ĐC và TN

35

KÈ M

30

20 15 10 5

DẠ Y

Số HS đạt điểm Xi

25

0

0

1

2

3

4

5

Điểm Xi

77

6

7

8

9

10 ĐC

TN

Nhóm

Số % HS đạt điểm Xi

Số

AL

Bảng 3.4. Bảng phân phối tần suất

HS

0

1

2

3

4

TN

126

0

0

3,2

4,0

9,5

19,8 23.8 17,5

9,5

7,1

5,6

ĐC

128

0

1,6

5,5

9,4

15,6 25,0 18,8 12,5

6,3

3,9

1,6

6

7

8

9

10

CI

5

OF FI

Đồ thị 3.1. Đồ thị phân phối tần suất 30

Số % HS đạt điểm Xi

25

NH ƠN

20

15

10

5

1

2

3

QU

0

Y

0 4

5

6

7

8

9

Điểm Xi

TN

10 ĐC

Bảng 3.5. Bảng phân loại theo học lực của HS

Số HS

KÈ M

Nhóm

Số % HS Kém

Yếu

Trung bình

Khá

Giỏi

(0-2)

(3-4)

(5-6)

(7-8)

(9-10)

126

3,2

13,5

43,7

27

12,7

ĐC

128

7,0

25,0

43,8

18,8

5,5

DẠ Y

TN

Biểu đồ 3.3. Biểu đồ phân loại theo học lực của HS

78

AL

45 40

CI

30 25 20 15 10 5 0 Kém

Yếu

Trung bình

OF FI

Số % HS

35

Khá

Giỏi

TN

ĐC

NH ƠN

Học lực

* Các tham số sử dụng để thống kê

+ Giá trị trung bình cộng: là tham số đặc trưng cho sự tập trung của số liệu, được tình theo công thức: X 

1  fi X i , với f i là số HS đạt điểm X i . n

fi ( X i  X )2 n 1

.

QU

Y

+ Phương sai: được tính theo công thức S 2  

+ Độ lệch chuẩn S cho biết độ phân tán quanh giá trị X được tính theo công i

i

 X )2

n 1

KÈ M

thức S 

 f (X

, S càng nhỏ tức là số liệu càng ít phân tán.

+ Sai số tiêu chuẩn: m 

S . n

+ Hệ số biến thiên: V 

S 100% cho phép so sánh mức độ phân tán của các số X

DẠ Y

liệu. *Xử lý kết quả +Điểm trung bình kiểm tra:

79

1  ( fi X i )TN 6,17 126

1  ( fi X i ) DC 5, 29 128

X DC 

AL

X TN 

 f (X i

i

 X )2

n 1

 3,53

2 S DC 

+Độ lệch chuẩn: 2 STN  STN  3,53  1,88

mTN 

STN  0, 015 nTN

i

 X )2

n 1

 3, 48

VDC 

S DC 100%  35,16% X DC

mDC 

SDC  0,015 nDC

NH ƠN

STN 100%  30, 47% X TN

+Sai số tiêu chuẩn:

i

2 S DC  S DC  3, 48  1,86

+Hệ số biến thiên: VTN 

 f (X

OF FI

2 STN 

CI

+Phương sai:

Nhóm

Số HS

X

TN

126

ĐC

128

Y

Bảng 3.6. Bảng tổng hợp các tham số đặc trưng S

V%

M

X  X m

6,17

3,53

1,88

30,47

0,015

6,17  0, 015

5,29

3,48

1,86

35,16

0,015

5, 29  0, 015

QU

S2

KÈ M

Dựa vào các thông số đã tính toán ở trên, có thể rút ra được những nhận xét sau:

- Điểm trung bình của bài kiểm tra của HS ở nhóm TN cao hơn so với HS ở

nhóm ĐC, độ lệch chuẩn S có giá trị tương ứng nhỏ, chứng tỏ mức độ phân tán của

DẠ Y

điểm số quanh giá trị X nhỏ, do đó trị trung bình có độ tin cậy cao.

- Hệ số biến thiên ở nhóm TN nhỏ hơn ở nhóm ĐC, nói cách khác độ phân tán

số liệu thống kê ở nhóm TN ít hơn ở nhóm ĐC.

80

- Tỉ lệ HS xếp loại học lực yếu kém của nhóm TN giảm rất nhiều so với HS

AL

nhóm ĐC, ngược lại tỉ lệ HS xếp loại khá giỏi ở nhóm TN cao hơn so với HS nhóm ĐC. Điều này cho thấy, kết quả học tập của nhóm TN cao hơn so với nhóm ĐC.

OF FI

hơn thì cần phải kiểm định thống kê. Các giả thuyết thống kê:

CI

Tuy nhiên, kết quả ở trên có thể do ngẫu nhiên mà có. Vì vậy để độ tin cậy cao

Giả thuyết H 0 : X TN  X DC - giả thuyết thống kê (kết quả ở trên là ngẫu nhiên).

Giả thuyết H1 : X TN  X DC - đối giả thuyết thống kê (kết quả tổ chức các hoạt động dạy học theo định hướng phát triển năng lực hợp tác cho HS thông qua việc sử

NH ƠN

dụng thí nghiệm hiệu quả hơn phương pháp dạy học truyền thống là tất yếu). Để tiến hành kiểm định, tính đại lượng kiểm định t theo công thức: t

X TN  X DC

2 STN S2  DC nTN nDC

Sau khi tính được t, ta so sánh nó với giá trị tới hạn t được tra trong bảng

QU

Y

Student ứng với mức ý nghĩa  và bậc tự do f  nTN  nDC  2 +Nếu t  t thì bác bỏ giả thuyết H 0 và chấp nhận giả thuyết H1

KÈ M

+Nếu t  t thì bác bỏ giả thuyết H1 và chấp nhận giả thuyết H 0 Với thông số:

X TN  6,17

2 STN  3,53

nTN  126

X DC  5, 29

2 SDC  3, 48

nDC  128

DẠ Y

Thay các giá trị vào công thức, ta tính được t = 3,7.

Tra bảng phân phối Student với mức ý nghĩa   0, 05 và bậc tự do f với

f  nTN  nDC  2  252 ta có t  1,96

81

AL

So sánh kết quả ta thấy: t  t nên ta có thể bác bỏ giả thuyết H 0 và chấp nhận giả thuyết H1 . Như vậy điểm trung bình cộng của nhóm TN cao hơn nhóm ĐC là

thực chất, không phải do ngẫu nhiên. Điều đó cho phép kết luận việc tổ chức các

CI

hoạt động dạy học theo định hướng theo định hướng phát triển năng lực hợp tác cho

3.7. Kết luận chương 3

OF FI

kết quả học tập cao hơn so với phương pháp dạy học truyền thống.

Thông qua việc tổ chức TNSP ở trường THPT Nguyễn Huệ, qua quan sát thực tiễn của quá trình dạy học, trao đổi với GV và phỏng vấn trực tiếp HS ở trường tiến hành TNSP, bằng việc phân tích và xử lý kết quả nhận được về mặt định tính và

NH ƠN

mặt định lượng có thể cho ta một số kết luận sau:

- Giả thuyết khoa học đã được kiểm chứng, có thể khẳng định giả thuyết khoa học đưa ra ban đầu là đúng đắn.

- Việc lựa chọn các biện pháp phát triển năng lực hợp tác cho HS thông qua việc sử dụng thí nghiệm và vận dụng vào dạy học chương “Chất khí” Vật lý 10 THPT là có tính khoa học và khả thi. Các biện pháp này đã có tác động tích cực đến

Y

hoạt động học tập của HS, góp phần nâng cao hiệu quả học tập và phát triển được

QU

năng lực hợp tác của HS. Cụ thể là điểm trung bình của HS nhóm TN cao hơn điểm trung bình của HS nhóm ĐC, tỉ lệ HS xếp loại yếu kém của nhóm TN giảm rất nhiều so với nhóm ĐC, ngược lại tỉ lệ HS xếp loại khá giỏi ở nhóm TN cao hơn nhóm ĐC. Kết quả điểm trung bình của năng lực hợp tác của HS ở nhóm TN cao

KÈ M

hơn nhóm ĐC.

- Các giáo án đã thiết kế trong chương 2 đảm bảo tính khoa học và thực tiến

dạy học ở trường THPT. Như vậy, việc phát triển năng lực hợp tác cho HS trong dạy học chương “Chất

DẠ Y

khí” Vật lý 10 THPT thông qua việc sử dụng thí nghiệm thông qua các biện pháp mà đề tài đã đề xuất thì sẽ phát triển được năng lực hợp tác cho HS và nâng cao chất lượng dạy học. Kết quả TNSP cho phép khẳng định giả thuyết khoa học là

82

đúng đắn. Kết quả nghiên cứu của đề tài hoàn toàn có thể vận dụng vào thực tế

DẠ Y

KÈ M

QU

Y

NH ƠN

OF FI

CI

AL

giảng dạy ở các trường THPT hiện nay.

83

AL

KẾT LUẬN Từ những kết quả nghiên cứu ở trên, đối chiếu với mục tiêu và nhiệm vụ

CI

nghiên cứu, luận văn đã đạt được những kết quả sau:

- Kết quả nghiên cứu đã góp phần chứng tỏ khả năng hiện thực hóa việc phát

OF FI

triển năng lực hợp tác cho HS thông qua việc sử dụng thí nghiệm trong dạy học chương “Chất khí” Vật lý 10 THPT.

- Góp phần làm sáng tỏ cơ sở lí luận của việc phát triển năng lực hợp tác cho HS thông qua việc sử dụng thí nghiệm trong dạy học Vật lý ở trường phổ thông. Cụ thể:

NH ƠN

+ Làm rõ khái niệm năng lực hợp tác, vai trò của năng lực hợp tác, hệ thống các kĩ năng của năng lực hợp tác.

+ Phân tích được vai trò của thí nghiệm trong việc phát triển năng lực hợp tác cho HS và đưa ra các biện pháp phát triển năng lực hợp tác cho HS thông qua việc sử dụng thí nghiệm. Ngoài ra đề tài cũng xây dựng được bộ tiêu chí đánh giá năng

Y

lực hợp tác.

QU

+ Làm rõ được thực trạng của việc phát triển năng lực hợp tác cho HS thông qua việc sử dụng thí nghiệm ở trường THPT Nguyễn Huệ.

- Trên cơ sở phân tích đặc điểm nội dung, cấu trúc chương “Chất khí” Vật lý 10 THPT, chúng tôi đã thiết kế hoàn chỉnh giáo án tiến trình dạy học một số kiến

KÈ M

thức chương “Chất khí” Vật lý 10 THPT. - Để kiểm tra tính đúng đắn của giả thuyết khoa học, đề tài đã tiến hành phân

tích đánh giá kết quả TNSP. Các số liệu hoàn toàn trung thực, việc xử lý các số liệu là theo lý thuyết của phương pháp thống kê toán học. Kết quả thu được cho thấy kết

DẠ Y

quả đánh giá năng lực hợp tác cũng như kết quả học tập của HS nhóm TN là cao hơn so với nhóm ĐC. Các kết quả này đã khẳng định hiệu quả của việc phát triển năng lực hợp tác cho HS thông qua việc sử dụng thí nghiệm.

84

AL

Những hạn chế của đề tài: - Số lượng bài dạy còn hạn chế nên kết quả thu được chưa đánh giá hết tính

CI

khả thi của đề tài.

- Các mẫu TNSP còn có số lượng ít nên các kết quả mang tính thống kê chưa

OF FI

cao.

- Phát triển năng lực cho HS là cả một quá trình lâu dài nhưng thời gian TN lại ngắn nên hiệu quả chưa cao.

Kiến nghị:

NH ƠN

- Đối với các cấp quản lý Giáo dục cần quan tâm đến việc chỉ đạo kiểm tra đánh giá kết quả học tập của HS dựa vào năng lực, với bộ môn Vật lý thì cần chú trọng đến năng lực hợp tác. Tăng cường các dụng cụ thí nghiệm để GV có cơ hội tổ chức cho HS rèn luyện các kĩ năng của năng lực hợp tác.

- Đối với GV phải thường xuyên nâng cao trình độ chuyên môn, cần nhận thức rõ tầm quan trọng của năng lực hợp tác và dành nhiều thời gian để tổ chức cho HS

Y

rèn luyện các kĩ năng hợp tác.

QU

- Đối với HS cần có ý thức tự giác trong việc rèn luyện cho mình các kĩ năng hợp tác, tham gia tích cực các hoạt động mà GV tổ chức.

Hướng phát triển của đề tài:

KÈ M

-Trong thời gian tới, tiếp tục nghiên cứu và mở rộng phạm vi cho các chương

DẠ Y

khác trong chương trình vật lý phổ thông.

85

AL

TÀI LIỆU THAM KHẢO I. Tiếng Việt

1. Nguyễn Văn Biên, Ngô Diệu Nga, Nguyễn Văn Nghiệp, Phạm Xuân Quế,

CI

Nguyễn Trọng Sửu, Nguyễn Anh Thuấn (2014), Tài liệu tập huấn kiểm tra, đánh

giá trong quá trình dạy học theo định hướng phát triển năng lực HS trong trường

OF FI

trung học phổ thông, Hà Nội.

2. Bộ Giáo dục và Đào tạo (2015), Dự thảo chương trình giáo dục phổ thông tổng thể trong chương trình giáo dục phổ thông mới, tháng 7/2015.

3. Bộ Giáo dục và Đào tạo (2017), Dự thảo chương trình Giáo dục phổ thông 2017.

NH ƠN

4. Ban chấp hành Trung Ương Đảng Cộng Sản Việt Nam (2013), Nghị quyết hội nghị Trung Ương 8 khóa XI về đổi mới căn bản toàn diện Giáo dục và Đào tạo, 29NQ/TW, ngày 04/11/2013, Hà Nội.

5. Trần Khánh Đức (2013), Nghiên cứu nhu cầu và xây dựng mô hình đào tạo theo năng lực trong lĩnh vực giáo dục, Đề tài trọng điểm ĐHQGHN. 6. Lê Thị Minh Hoa, Phát triển năng lực hợp tác cho học sinh THCS qua hoạt động

Y

giáo dục ngoài giờ lên lớp, Luận án Tiến sĩ.

QU

7. Đặng Thành Hưng (2012), Năng lực và giáo dục theo tiếp cận năng lực, Tạp chí Quản lí Giáo dục, tháng 12/2012.

8. Hoàng Phê (1992), Từ điển Tiếng Việt, Trung tâm Từ điển và Ngôn ngữ Hà Nội.

9. Quốc hội nước Cộng Hoà Xã Hội Chủ Nghĩa Việt Nam (2015), Luật Giáo

KÈ M

dục (sửa đổ, bổ sung năm 2009, 2014), NXB Chính trị Quốc gia, Hà Nội.

10. Từ điển Bách khoa Việt Nam, 2003, NXB từ điển Bách khoa, tập III, trang 41.

11. Nguyễn Đức Thâm (1999), Tổ chức hoạt động nhận thức cho học sinh trong dạy học Vật lý ở trường phổ thông, NXB Đại học quốc gia Hà Nội.

DẠ Y

12. Lê Thị Trinh (2015), Một số biện pháp phát triển năng lực hợp tác cho học sinh trong dạy học hóa học phần vô cơ lớp 11 THPT, Luận văn Thạc sĩ Giáo dục học, Trường Đại học Vinh.

13. Lương Viết Thái và nhóm nghiên cứu, Dự thảo Đề án Đổi mới chương trình, 86

AL

sách giáo khoa phổ thông sau 2015.

II. Tiếng Anh

CI

14. Johnson D.W. & Johnson R.T. (1999), Learning together and alone: Cooperative, competitive and Individualistic learning, Boston: Allyn & Bacon.

15. Weinert F.E. 2001, Concept of competence: a conceptual clarification. In

OF FI

D.S.Rychen & L.H.Salganik. (Eds), Defining and selecting key competencies,

DẠ Y

KÈ M

QU

Y

NH ƠN

Gottingen: Hogrefe, pp. 45-66.

87

DẠ Y

KÈ M Y

QU NH ƠN

OF FI

PHỤ LỤC

P1

AL

CI

CÁC PHIẾU ĐIỀU TRA KHẢO SÁT THỰC TRẠNG

AL

PHỤ LỤC 1

OF FI

Kính mong quý Thầy Cô cung cấp một vài thông tin sau

CI

PHIẾU 1. PHIẾU THĂM DÒ Ý KIẾN GIÁO VIÊN MÔN VẬT LÝ

Tổ chuyên môn Vật lý nơi quý Thầy Cô giảng dạy có tất cả ......................... người Trường ..................................................................................................................... Để chúng tôi có cơ sở nghiên cứu đề tài: “Phát triển năng lực hợp tác cho học sinh trong dạy học chương “Chất khí” Vật lý 10 THPT thông qua việc sử

NH ƠN

dụng thí nghiệm”, xin quý Thầy Cô đọc kĩ các câu hỏi sau và khoanh tròn vào câu trả lời mà quý Thầy Cô cho là hợp lý nhất.

Câu 1: Theo Thầy Cô, trong quá trình dạy học thì thường quan tâm đến điều nào sau đây ?

a. Trang bị kiến thức cho học sinh.

Y

b. Hình thành và phát triển các năng lực cho học sinh.

QU

c. Trang bị kiến thức và phát triển năng lực cho học sinh.

Câu 2: Thầy Cô có thường xuyên tổ chức dạy học theo hướng phát triển năng lực

KÈ M

hợp tác cho học sinh hay không? a. Hầu như không. b.Thỉnh thoảng.

c.Thường xuyên.

DẠ Y

Câu 3: Theo Thầy Cô, việc phát triển năng lực hợp tác cho học sinh là a. Không cần thiết. b. Cần thiết.

P2

AL

c. Rất cần thiết.

Câu 4: Mức độ sử dụng thí nghiệm của Thầy Cô trong quá trình dạy học là

CI

a. Không sử dụng.

OF FI

b. Thỉnh thoảng. c. Thường xuyên

Câu 5: Nếu có sử dụng thí nghiệm, Thầy Cô thường sử dụng thí nghiệm trong trường hợp nào?

b. Củng cố kiến thức bài học. c. Ý kiến khác.

NH ƠN

a. Dạy bài mới.

Câu 6: Từ trước đến giờ, Thầy Cô có chú trọng phát triển năng lực hợp tác cho học sinh thông qua việc sử dụng thí nghiệm không?

Y

a. Có

QU

b. Không

Câu 7: Khi sử dụng thí nghiệm trong quá trình dạy học vật lý, Thầy Cô thường gặp phải khó khăn gì?

KÈ M

a. Mất nhiều thời gian. b. Học sinh không quen Câu 8: Thầy Cô thường sử dụng phương tiện nào để phát triển năng lực hợp tác cho

DẠ Y

học sinh?

a. Phiếu học tập. b. Thí nghiệm.

P3

DẠ Y

KÈ M

QU

Y

NH ƠN

OF FI

CI

Chân thành cảm ơn quý Thầy Cô đã vui lòng giúp đỡ!

AL

c. Phương tiện khác

P4

AL

PHIẾU 2. PHIẾU THĂM DÒ Ý KIẾN HỌC SINH Các em hãy vui lòng đọc các câu hỏi sau và khoanh tròn vào đáp án mà các

CI

em cho rằng nó phù hợp với suy nghĩ của mình.

Câu 1: Trong học tập vật lý, khi gặp phải một vấn đề khó khăn nào đó, các em

a.Tự mình cố gắng để giải quyết. b. Hợp tác với bạn bè để cùng nhau giải quyết. c. Nhờ giáo viên giúp đỡ.

OF FI

thường làm gì?

NH ƠN

Câu 2: Em có muốn được phát triển năng lực hợp tác khi học tập môn Vật lý không? a. Bình thường. b. Không muốn. c. Muốn

QU

Y

Câu 3: Theo các em, năng lực hợp tác có cần thiết không? a. Không cần thiết. b. Cần thiết.

KÈ M

c. Rất cần thiết.

Câu 4: Theo các em, có cần thiết phát triển năng lực hợp tác cho các em trong quá trình dạy học hay không?

DẠ Y

a. Không cần thiết. b. Cần thiết. c. Rất cần thiết.

P5

AL

Câu 5: Nếu tiết học có sử dụng thí nghiệm, các em muốn a. Thầy Cô chỉ cần mô tả bằng lời.

CI

b. Thầy Cô làm thí nghiệm biểu diễn.

OF FI

c. Học sinh được làm thí nghiệm.

Câu 6: Theo các em, đa số học sinh đi học hiện nay là vì điều gì? a. Để vui lòng ba mẹ.

b. Để có được tấm bằng thuận lợi cho công việc sau này.

cuộc sống sau này.

NH ƠN

c. Có thêm kiến thức, rèn luyện các kĩ năng, phát triển các năng lực cần thiết cho

Câu 7: Hoạt động mà các em thích nhất trong học tập vật lý là gì? a. Học lý thuyết và làm bài tập.

b. Hợp tác với bạn bè cùng nhau làm thí nghiệm khi được giáo viên yêu cầu.

Y

Câu 8: Khi hợp tác với nhau, các em thường gặp những khó khăn nào?

QU

a. Không biết cách hợp tác với bạn bè. b. Biết cách hợp tác nhưng ngại khi phải làm việc chung với bạn.

KÈ M

c. Không tự tin vào khả năng của bản thân.

Câu 9: Trong giờ học vật lý, các em cảm thấy như thế nào khi giáo viên cho các em tự làm thí nghiệm theo nhóm nhỏ? a. Không thích.

DẠ Y

b. Bình thường. c. Rất thích.

Cảm ơn các em đã nhiệt tình giúp đỡ, chúc các em học tốt!

P6

AL

BẢNG P.1 KẾT QUẢ ĐIỀU TRA THỰC TRẠNG

CI

(Tại trường THPT Nguyễn Huệ, Phú Phong, Tây Sơn, Bình Định)

Kết quả khảo sát giáo viên Đáp án Câu

A

b Tỉ lệ

Số GV

1

2

25%

1

2

6

75%

2

3

0

0%

4

4

5

C

Tỉ lệ

Số GV

Tỉ lệ

12,5%

5

62,5%

25%

0

0%

3

37,5%

5

62.5%

50%

3

37,5%

1

12,5%

5

62,5%

3

37,5%

0

0%

6

1

12,5%

7

87,5%

0

0%

7

6

75%

2

25%

0

0%

8

5

62,5%

2

25%

1

12,5%

QU

Y

NH ƠN

Số GV

OF FI

Khảo sát 8 giáo viên và 135 học sinh

Kết quả khảo sát học sinh Đáp án

DẠ Y

KÈ M

Câu

A

B

C

Số HS

Tỉ lệ

Số HS

Tỉ lệ

Số HS

Tỉ lệ

1

35

26%

13

9,6%

87

64,4%

2

29

21,5%

4

2,9%

102

75,6%

3

5

3,8%

18

13,3%

112

82,9%

4

9

6,7%

28

20,7%

98

72,6%

5

12

8,9%

88

65,2%

35

25,9%

6

41

30,4%

94

69,6%

0

0%

P7

23%

49

36,3%

55

8

14

10,4%

34

25,2%

87

9

6

4,4%

12

8,9%

117

40,7%

AL

31

64,4% 86,7%

DẠ Y

KÈ M

QU

Y

NH ƠN

OF FI

CI

7

P8

PHỤ LỤC 2

AL

ĐỀ KIỂM TRA 1 TIẾT (45 phút) I. TRẮC NGHIỆM với nhiệt độ tuyệt đối là quá trình B. đẳng áp.

C. đẳng nhiệt.

D. đoạn nhiệt.

OF FI

A. đẳng tích.

CI

Câu 1. Quá trình biến đổi của một lượng khí xác định trong đó áp suất tỉ lệ thuận

Câu 2. Qúa trình biến đổi trạng thái của một lượng khí xác định trong đó áp suất tỉ lệ nghịch với thể tích là quá trình A. đẳng tích

B. đẳng áp

C. đẳng nhiệt

D. đoạn nhiệt

NH ƠN

Câu 3. Ở nhiệt độ 2730 C thể tích của một lượng khí là 10 lít. Thể tích của lượng khí đó ở 5460 C khi áp suất khí không đổi nhận giá trị nào sau đây?

A. 5 lít

B. 10 lít

C. 15 lít

D. 20 lít

Câu 4. Phương trình trạng thái của khí lý tưởng cho biết mối quan hệ nào sau đây?

A.Nhiệt độ và áp suất

QU

C. Thể tích và áp suất

Y

B. Nhiệt độ và thể tích

D. Nhiệt độ, thể tích và áp suất

KÈ M

Câu 5. Định luật Sác-lơ chỉ được áp dụng khi A. Nhiệt độ của khí không thay đổi, áp suất và thể tích khí thay đổi B. Áp suất, nhiệt độ, thể tích khí đều không thay đổi C. Áp suất khí không thay đổi, nhiệt độ và thể tích khí thay đổi

DẠ Y

D. Thể tích khí không đổi, nhiệt độ và áp suất khí thay đổi

Câu 6. Tập hợp ba thông số nào sau đây xác định trạng thái của một lượng khí xác định

P9

B. Thể tích, khối lượng, áp suất

C. Áp suất, thể tích, nhiệt độ

D. Áp suất, nhiệt độ, khối lượng

AL

A. Áp suất, thể tích, khối lượng

CI

Câu 7. Các đồ thị sau diễn tả định luật P

OF FI

P

O

O

V

NH ƠN

A. Gay Luy-Xắc

T

B. Sác-Lơ C. Bôi-lơ – Ma-ri-ốt

D. Cả hai đồ thị lần lượt diễn tả các định luật Sác-lơ và Bôi-lơ – Ma-ri-ốt

B. 4,5.105 Pa và 5 lít

QU

A. 4.105 Pa và 9 lít

Y

Câu 8. Nếu áp suất của một lượng khí tăng thêm 2.105 Pa thì thể tích giảm 3 lít. Nếu áp suất tăng thêm thì thể tích giảm 5 lít. Tìm áp suất và thể tích ban đầu của khí, biết nhiệt độ khí không đổi

C. 4, 7.105 Pa và 7 lít

D. 4,5.105 Pa và 9 lít

Câu 9. Cho một lượng khí biến đổi trạng thái theo chu trình 1  2  3  1 như hình

KÈ M

vẽ. Các đẳng quá trình trong sự biến đổi trên là A. Đẳng tích  đẳng nhiệt  đẳng áp B. Đẳng nhiệt  đẳng tích  đẳng áp

DẠ Y

C. Đẳng tích  đẳng áp  đẳng nhiệt D. Đẳng nhiệt  đẳng áp  đẳng tích Câu 10. Hai bình giống nhau chứa cùng một chất khí và nối với nhau bằng

P10

một ống nằm ngang ở giữa có một giọt thủy ngân ngăn cách hai bình. Nhiệt độ

AL

của hai bình là T1 và T2 (T2  T1 ) . Nếu tăng nhiệt độ của hai bình lên 2T1 và 2T2 thì

CI

giọt thủy ngân sẽ A.Dịch chuyển sang trái

OF FI

B.Dịch chuyển sang phải C.Không dịch chuyển D.Dao động

Câu 11. Điều nào sau đây là đúng khi nói về cấu tạo chất

NH ƠN

A. Các chất được cấu tạo từ các phân tử, nguyên tử.

B. Các phân tử, nguyên tử đồng thời hút nhau và đẩy nhau.

C. Các phân tử, nguyên tử chuyển động hỗn độn không ngừng, các phân tử, nguyên tử chuyển động càng nhanh thì nhiệt độ càng cao.

D. Cả A, B, C đều đúng.

Y

Câu 12. Hiện tượng nào sau đây có liên quan đến định luật Sác-lơ ?

QU

A. Đun nóng khí trong một xilanh kín.

B. Đun nóng khí trong một xilanh hở.

C. Thổi không khí vào một quả bóng bay.

KÈ M

D. Quả bóng bàn bị bẹp, khi nhúng vào nước nóng thì nó phồng lên như cũ.

Câu 13. Nén khí đẳng nhiệt từ thể tích 10 lít đến 4 lít thì áp suất của khí tăng A. 2.5 lần.

B. 2.5 lần.

C. 2.5 lần.

D. 2.5 lần.

DẠ Y

Câu 14. Chọn câu phát biểu không đúng về khí lí tưởng (KLT): A. Với KLT, các phân tử khí được coi như chất điểm có khối lượng không đáng kể.

B. Với KLT, các phân tử khí va chạm vào thành bình gây áp suất lên thành bình.

P11

AL

C. Với KLT, các phân tử khí chỉ tương tác với nhau khi va chạm.

D. Với KLT, thể tích của một phân tử khí rất nhỏ coi như không đáng kể.

CI

II.TỰ LUẬN

Bài 1. Qủa bóng có thể tích V = 2,5 lít, bơm không khí ở áp suất 105 Pa vào bóng.

OF FI

Mỗi lần bơm được 125cm3 . Tính áp suất của không khí trong quả bóng sau 45 lần bơm. Coi nhiệt độ diễn ra quá trình không đổi. Vẽ đồ thị biểu diễn quá trình trên trong hệ tọa độ pOV.

Bài 2. Ba bình giống nhau được nối bằng các ống dẫn mỏng cách nhiệt. Mỗi bình chứa một lượng khí heeli nào đó ở cùng nhiệt độ T = 10K. Sau đó bình 1 được làm

NH ƠN

nóng đến nhiệt độ T1  40 K , bình 2 đến T2  100 K , bình 3 có nhiệt độ không đổi.

DẠ Y

KÈ M

QU

Y

Hỏi áp suất trong các bình thay đổi bao nhiêu lần?

P12