PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ CHO HỌC SINH THÔNG QUA DẠY HỌC CHƯƠNG HIĐRO - NƯỚC HÓA HỌC 8

PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ

vectorstock.com/28062440

Ths Nguyễn Thanh Tú eBook Collection

PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ CHO HỌC SINH THÔNG QUA DẠY HỌC CHƯƠNG HIĐRO - NƯỚC HÓA HỌC LỚP 8 WORD VERSION | 2022 EDITION ORDER NOW / CHUYỂN GIAO QUA EMAIL TAILIEUCHUANTHAMKHAO@GMAIL.COM

Tài liệu chuẩn tham khảo Phát triển kênh bởi Ths Nguyễn Thanh Tú Đơn vị tài trợ / phát hành / chia sẻ học thuật : Nguyen Thanh Tu Group Hỗ trợ trực tuyến Fb www.facebook.com/DayKemQuyNhon Mobi/Zalo 0905779594

OF FI

CI

TRƢỜNG ĐẠI HỌC GIÁO DỤC

AL

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI

NH ƠN

LƢU THỊ HÒA

PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ CHO HỌC SINH

QU

Y

THÔNG QUA DẠY HỌC CHƢƠNG “HIĐRO - NƢỚC” HÓA HỌC 8

DA ̣Y

KE ̀M

LUẬN VĂN THẠC SĨ SƢ PHẠM HÓA HỌC

Hà Nội - 2017

OF FI

CI

TRƢỜNG ĐẠI HỌC GIÁO DỤC

AL

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI

NH ƠN

LƢU THỊ HÒA

PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ CHO HỌC SINH THÔNG QUA DẠY HỌC CHƢƠNG “HIĐRO - NƢỚC” HÓA HỌC 8

Y

LUẬN VĂN THẠC SĨ SƢ PHẠM HÓA HỌC

QU

Chuyên ngành: LÍ LUẬN VÀ PHƢƠNG PHÁP DẠY HỌC BỘ MÔN HÓA HỌC Mã số: 60 14 01 11

DA ̣Y

KE ̀M

Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: TS. Nguyễn Hữu Chung

Hà Nội - 2017

LỜI CẢM ƠN

AL

Để hoàn thành luận văn này, tôi đã nhận đƣợc rất nhiều sự giúp đỡ của các thầy cô giáo; bạn bè; các anh chị em đồng nghiệp; các em học sinh và ngƣời thân trong gia đình. Không biết nói gì hơn tôi muốn bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc đến:

CI

TS. Nguyễn Hữu Chung ngƣời hƣớng dẫn đề tài đã tận tình hƣớng dẫn, động viên; giúp đỡ và chỉnh sửa cho tôi chi tiết từng trang luận văn.

OF FI

Các thầy cô giáo trong khoa Hóa học trƣờng đại học Giáo Dục; đại học Quốc Gia Hà Nội; đại học Khoa học tự nhiên đã trực tiếp giảng dạy cho tôi trong khóa đào tạo thạc sĩ chuyên ngành LL&PPDH bộ môn hóa học khóa 11, giúp tôi có cơ hội học tập và nâng cao trình độ của bản thân về môn hóa học.

Các anh chị em đồng nghiệp; các bạn học viên cao học K11 trƣờng đại

NH ƠN

học Giáo Dục Hà Nội; các em học sinh trƣờng THCS An Hòa, THCS Hồng Phong, THCS Đại Bản, An Dƣơng, Hải Phòng đã giúp đỡ tôi rất nhiều trong quá trình thực nghiệm sƣ phạm.

Sở GD&ĐT Hại Phòng; Ban giám hiệu trƣờng THCS An Hòa, An Dƣơng, Hải Phòng đã giúp đỡ tạo điều kiện để tôi đƣợc tham gia học tập sau đại học và Hà Nội, tháng 8 năm 2017 Tác giả

DA ̣Y

KE ̀M

QU

Y

hoàn thiện luận văn này.

i

DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT CÁC CHỮ VIẾT ĐẦY ĐỦ

BTNB

Bàn tay nặn bột

BTHH

Bài tập hóa học

BT

Bài tập

CTHH

Công thức hóa học

CTPT

Công thức phân tử

CI

OF FI

CNTT

Công nghệ thông tin

ĐC

Đối chứng

ĐTB

Điểm trung bình

GV

Giáo viên

Giáo dục và Đào tạo

NH ƠN

GD&ĐT GQVĐ HS KHHH NTK PPDH

Giải quyết vấn đề Học sinh Kí hiệu hóa học Nguyên tử khối

Phƣơng pháp dạy học Phƣơng trình hóa học

Y

PTHH

Phản ứng hóa học

QU

PƢHH

AL

CÁC CHỮ VIẾT TẮT

Phân tử khối

SGK

Sách giáo khoa

THPT

Trung học phổ thông

THCS

Trung học cơ sở

TN

Thực nghiệm

TNSP

Thực nghiệm sƣ phạm

DA ̣Y

KE ̀M

PTK

ii

DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 2.1: Các tiêu chí và mức độ đánh giá năng lực GQVĐ

94 97

CI

Bảng 2.2. Bảng kiểm quan sát đánh giá năng lực GQVĐ trong DH hóa học THCS (dành cho GV)

AL

Trang

98

Bảng 3.1: Kết quả phân phối điểm của lớp TN và lớp ĐC

103

OF FI

Bảng 2.3: Phiếu tự đánh giá sự phát triển năng lực GQVĐ của HS

Bảng 3.2: Bảng phân phối tần số, tần suất và tần suất tích lũy bài kiểm tra số 1 trường THCS An Hòa

Bảng 3.3: Bảng phân phối tần số, tần suất và tần suất tích lũy bài kiểm tra số 1 trường THCS An Hòa

NH ƠN

Bảng 3.4: Bảng phân phối tần số, tần suất và tần suất tích lũy bài

107 108 108

kiểm tra số 1 trường THCS Đại Bản

Bảng 3.5: Bảng phân phối tần số, tần suất và tần suất tích lũy bài

109

kiểm tra số 2 trường THCS Đại Bản

110

Bảng 3.7: Bảng tổng hợp các tham số đặc trưng

111

Bảng 3.8: Bảng so sánh ĐTB bài kiểm tra của 2 nhóm (TN - ĐC)

111

trường THCS An Hòa

Y

Bảng 3.6: Bảng phân loại kết quả học tập

QU

Bảng 3.9: Bảng so sánh ĐTB bài kiểm tra của 2 nhóm (TN - ĐC)

111

trường THCS Đại Bản

Bảng 3.10: Bảng đánh giá sự phát triển năng lực GQVĐ của HS

113

KE ̀M

thông qua bảng kiểm quan sát

Bảng 3.11: Kết quả tự đánh giá sự phát triển năng lực GQVĐ của

DA ̣Y

HS

iii

113

DANH MỤC CÁC HÌNH Hình 1.1: Định hướng chức năng và cấu trúc đa thành tố của năng lực

11

107

CI

Hình 3.1: Đồ thị đường lũy tích kết quả của lớp TN và ĐC thuộc lớp

AL

Trang

8 tại trường THCS An Hòa và ĐC thuộc lớp 8 tại trường THCS An Hòa

OF FI

Hình 3.2: Đồ thị đường lũy tích kết quả bài kiểm tra số 2 của lớp TN Hình 3.3: Đồ thị đường lũy tích kết quả bài kiểm tra số 1của lớp TN và ĐC thuộc lớp 8 trường THCS Đại Bản

Hình 3.4: Đồ thị đường lũy tích kết quả bài kiểm tra số 2 của lớp TN

108 109 110

NH ƠN

và ĐC thuộc lớp 8 trường THCS Đại Bản

Hình 3.5: Đồ thị phân loại kết quả học tập của HS trường THCS An Hòa (bài kiểm tra số 1)

Hình 3.6: Đồ thị phân loại kết quả học tập của HS trường THCS An Hòa (bài kiểm tra số 2)

Hình 3.7: Đồ thị phân loại kết quả học tập của HS trường THCS Đại Bản (bài kiểm tra số 1)

DA ̣Y

KE ̀M

QU

Bản (bài kiểm tra số 2)

Y

Hình 3.8: Đồ thị phân loại kết quả học tập của HS trường THCS Đại

iv

110 110 111 111

MỤC LỤC

AL

Trang LỜI CẢM ƠN ............................................................................................................ i DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT ........................................................................ ii

CI

DANH MỤC CÁC BẢNG........................................................................................ iii DANH MỤC CÁC HÌNH ......................................................................................... iv

OF FI

MỞ ĐẦU .....................................................................................................................1 CHƢƠNG 1 ................................................................................................................6 CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA ĐỀ TÀI NGHIÊN CỨU PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ CHO HỌC SINH THCS ...............................6 1.2. N ăng lực và vấn đề phát triển năng lực cho học sinh THCS .........................7

NH ƠN

1.2.1. Khái niệm về năng lực.......................................................................................7 1.2.2. Đặc điểm và cấu trúc của năng lực ..................................................................9 1.2.3. Một số năng lực cần thiết phát triển cho học sinh THCS ...............................11 1.2.4. Nguyên tắc phát triển năng lực cho học sinh trong dạy học hóa học ............12 1.2.5. Quy trình phát triển năng lực cho học sinh trong dạy học hóa học ...............13 1.2.6. Quy trình đánh giá năng lực của học sinh ......................................................13 1.3. Năng lực giải quyết vấn đề của học sinh THCS ................................................15

Y

1.3.1. Khái niệm năng lực giải quyết vấn đề .............................................................15

QU

1.3.2. Biểu hiện năng lực giải quyết vấn đề của học sinh THCS ..............................15 1.3.3. Một số biện pháp phát triển năng lực giải quyết vấn đề cho học sinh THCS 16 1.4. Một số phƣơng pháp dạy học tích cực nhằm phát triển năng lực giải quyết vấn

KE ̀M

đề cho học sinh thông qua dạy học hóa học ở THCS ...............................................16 1. 4.1. Phương pháp dạy học theo góc ......................................................................17 1. 4.2. Phương pháp bàn tay nặn bột ........................................................................20 1.5. Bài tập hóa học với việc phát triển năng lực giải quyết vấn đề cho học sinh THCS .........................................................................................................................25

DA ̣Y

1.5.1. Khái niệm bài tập hóa học và bài tập hóa học theo định hướng phát triển năng lực cho học sinh ...............................................................................................25 1.5.2. Phân loại bài tập hóa học theo định hướng phát triển năng lực ....................26 1.5.3. Vai trò của bài tập hóa học trong việc phát triển năng lực cho học sinh ......26

v

1.5.4. Nguyên tắc xây dựng bài tập hóa học định hướng phát triển năng lực giải

AL

quyết vấn đề cho học sinh .........................................................................................27 1.5.5. Quy trình xây dựng bài tập hóa học định hướng phát triển năng lực giải

quyết vấn đề cho học sinh .........................................................................................27

CI

1.6. Thực trạng việc sử dụng phƣơng pháp dạy học tích cực phát triển năng lực giải

quyết vấn đề cho học sinh trong dạy học hóa học ở trƣờngTHCS hiện nay.............28

OF FI

1.6.1. Mục tiêu của điều tra ......................................................................................28 1.6.2. Nội dung và phương pháp điều tra .................................................................28 1.6.3. Kết quả điều tra ...............................................................................................29 Tiểu kết chương 1 ......................................................................................................33 CHƢƠNG 2 ..............................................................................................................34

NH ƠN

PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ CHO HỌC SINH THÔNG QUA DẠY HỌC CHƢƠNG HIĐRO - NƢỚC HÓA HỌC LỚP 8 .....................................34 2.1. Phân tích nội dung kiến thức chƣơng Hiđro - Nƣớc hóa học lớp 8 ...................34 2.1.1. Mục tiêu kiến thức chương Hiđro - Nước hóa học lớp 8 ................................34 2.1.2. Đặc điểm cấu trúc, nội dung kiến thức chương Hiđro - Nước .......................35 2.1.3. Các mức độ kiến thức cần đạt được của chương Hiđro - Nước .....................36 2.1.4. Một số phương pháp dạy học tích cực áp dụng trong chương Hiđro - Nước 37

Y

2.2. Nguyên tắc và quy trình xây dựng bài tập phát triển năng lực giải quyết vấn đề

QU

cho học sinh...............................................................................................................40 2.2.1. Nguyên tắc xây dựng bài tập phát triển năng lực giải quyết vấn đề cho học sinh ............................................................................................................................40

KE ̀M

2.2.2. Quy trình xây dựng bài tập phát triển năng lực giải quyết vấn đề cho học sinh ...................................................................................................................................40 2.2.3. Sử dụng bài tập hóa học trong dạy học chương Hiđro - Nước nhằm phát triển năng lực giải quyết vấn đề cho HS............................................................................41 2.2.4. Hệ thống bài tập hóa học phát triển năng lực giải quyết vấn đề cho học sinh

DA ̣Y

trong chương Hiđro - Nước ......................................................................................43 2.3. Thiết kế giáo án sử dụng phƣơng pháp dạy học tích cực nhằm phát triển năng lực giải quyết vấn đề cho học sinh trong dạy học chƣơng Hiđro - Nƣớc .................62 2.3.1. Giáo án dạy học sử dụng phương pháp bàn tay nặn bột ................................62

vi

2.3.2. Giáo án dạy học sử dụng phương pháp góc ...................................................83

AL

2.4. Xây dựng tiêu chí và thiết kế bộ công cụ đánh giá phát triển năng lực giải quyết vấn đề cho học sinh. ..................................................................................................93 2.4.1. Xác định các tiêu chí và mức độ đánh giá năng lực giải quyết vấn đề ...........93

CI

2.4.2. Bảng kiểm quan sát .........................................................................................95 2.4.3. Phiếu hỏi HS về mức độ phát triển năng lực giải quyết vấn đề ......................96

OF FI

2.4.4. Đánh giá qua bài kiểm tra ..............................................................................97 Tiểu kết chương 2 ......................................................................................................99 CHƢƠNG 3 ............................................................................................................100 THỰC NGHIỆM SƢ PHẠM ..................................................................................100 3.1. Mục đích và nhiệm vụ của thực nghiệm sƣ phạm ...........................................100

NH ƠN

3.1.1. Mục đích của thực nghiệm sư phạm .............................................................100 3.1.2. Nhiệm vụ của thực nghiệm sư phạm .............................................................100 3.2. Phƣơng pháp và nội dung thực nghiệm sƣ phạm .............................................100 3.2.1. Đối tượng thực nghiệm .................................................................................100 3.2.2. Trao đổi với giáo viên dạy thực nghiệm .......................................................101 3.2.3. Nội dung thực nghiệm ...................................................................................101 3.3. Kết quả thực nghiệm sƣ phạm..........................................................................102

Y

3.3.1. Đánh giá kết quả thực nghiệm theo phân tích định tính ...............................102

QU

3.3.2. Phân tích kết quả thực nghiệm định lượng ...................................................102 3.3.3. Kết quả của thực nghiệm sư phạm ................................................................105 3.5. Phân tích kết quả thực nghiệm sƣ phạm ..........................................................111

KE ̀M

3.5.1. Kết quả bài kiểm tra ......................................................................................111 3.5.2. Kết quả đánh giá sự phát triển năng lực giải quyết vấn đề của học sinh thông qua bảng kiểm quan sát...........................................................................................112 Tiểu kết chương 3 ....................................................................................................114 KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ .........................................................................115

DA ̣Y

TÀI LIỆU THAM KHẢO .......................................................................................117 PHỤ LỤC ................................................................................................................119

vii

MỞ ĐẦU

AL

1. Lí do chọn đề tài Cùng với nền kinh tế thị trƣờng ngày càng phát triển thì giáo dục nƣớc ta đã

và đang có những bƣớc tiến mới đáp ứng đƣợc nguồn nhân lực cho công cuộc công

CI

nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nƣớc. Mục đích của giáo dục là hình thành và phát

triển những năng lực, phẩm chất cần thiết cho ngƣời học có thể tự học tập suốt đời,

OF FI

ngƣời học có thể vận dụng những tri thức đã học cho phù hợp với điều kiện thực tế biến đổi của đời sống xã hội. Trong nghị quyết Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XI của Đảng đã khẳng định: “Đổi mới căn bản, toàn diện nền giáo dục Việt Nam theo hƣớng chuẩn hóa, hiện đại hóa, xã hội hóa, dân chủ hóa và hội nhập quốc tế”.

Tháng 10/2013, Hội nghị Trung ƣơng 8 đã thông qua Nghị quyết 29-NQ/TW về

NH ƠN

giáo dục mà một trong những nhiệm vụ mà nghị quyết đề ra là: “Tiếp tục đổi mới mạnh mẽ và đồng bộ các yếu tố cơ bản của giáo dục, đào tạo theo hƣớng coi trọng phát triển phẩm chất, năng lực của ngƣời học”. Tiếp cận năng lực giúp ngƣời học không chỉ biết học thuộc, ghi nhớ mà còn phải biết làm thông qua các hoạt động cụ thể, sử dụng những tri thức học đƣợc để giải quyết các tình huống do cuộc sống đặt ra. Nói cách khác phải gắn với thực tiễn đời sống, phải biết làm, chứ không chỉ biết và hiểu.

Y

Trƣờng THCS An Hòa thành phố Hải Phòng là một ngôi trƣờng cách xa

QU

trung tâm thành phố đa số gia đình các em có bố mẹ làm nông nghiệp, cuộc sống còn khó khăn, nhiều HS có hoàn cảnh đặc biệt, cách tiếp thu lĩnh hội kiến thức còn máy móc, khả năng xử lí tình huống học tập của các em còn thụ động khi đứng

KE ̀M

trƣớc những vấn đề đặt ra trong bài học và trong các tình huống gặp phải trong thực tiễn đời sống hàng ngày.

Vấn đề này đòi hỏi ngƣời GV phải có những PPDH tích cực hơn và hệ thống

bài tập phải phù hợp với các mức độ nhận thức của HS, giúp HS có thể chủ động tìm ra giải pháp, giải quyết các vấn đề gặp phải trong quá trình học tập từ đó chủ

DA ̣Y

động lĩnh hội các tri thức, hình thành năng lực cho bản thân, trong hệ thống các năng lực cần phát triển cho HS, năng lực GQVĐ thông qua môn hóa học cũng rất quan trọng và cần thiết để hình thành cho HS nhất là đối với HS lớp 8 khi lần đầu

1

tiên tiếp xúc với môn học các em sẽ không tránh khỏi những bỡ ngỡ, khó khăn nhất

AL

định.

Mỗi PPDH đều có những ƣu điểm riêng, tuy nhiên không phải PPDH nào cũng có thể lôi cuốn đƣợc đông đảo GV áp dụng và HS thực sự hứng thú học tập.

CI

Tận dụng ƣu điểm của phƣơng pháp BTNB và phƣơng pháp DH theo góc, DH lấy ngƣời học làm trung tâm, tạo cho HS chủ động trong học tập, HS tự thực nghiệm,

OF FI

quan sát, nghiên cứu tài liệu, thảo luận nhóm và tổng hợp kiến thức dƣới sự giúp đỡ của GV để từ đó tiếp thu các kiến thức khoa học cho bản thân một cách chủ động, tiếp cận kiến thức nhƣ một quá trình tự mình nghiên cứu, tạo say mê nghiên cứu khoa học, qua đó có thể phát triển đƣợc năng lực GQVĐ cho HS.

Xuất phát từ những vấn đề trên cùng với yêu cầu về đổi mới PPDH nơi công

NH ƠN

tác, tôi chọn đề tài: Phát triển năng lực giải quyết vấn đề cho học sinh thông qua dạy học chương “Hidro - Nước” Hóa học 8.

2. Lịch sử nghiên cứu vấn đề

Nghiên cứu phát triển năng lực GQVĐ cho HS ở trƣờng phổ thông đã có nhiều công trình nghiên cứu đề cập đến vấn đề này nhƣ: Cao Thị Thặng (2010), “Một số biện pháp phát triển năng lực giải quyết vấn đề cho HS trong môn Hóa học ở trƣờng phổ thông”, Tạp chí KHGD.

Y

Nguyễn Thị Lan Phƣơng, “Đề xuất khái niệm và chuẩn đầu ra của năng lực giải

QU

quyết vấn đề với học sinh trung học phổ thông”, Viện khoa học giáo dục Việt Nam. Dƣơng Thị Hồng Hạnh (2015) “Phát triển năng lực giải quyết vấn đề cho học sinh thông qua dạy học chƣơng Sự điện li - Hóa học 11 nâng cao, Luận văn thạc sĩ sƣ

KE ̀M

phạm hóa học.

Ngoài ra còn có tác giả Nguyễn Thị Minh An (2015) “Sử dụng phƣơng pháp bàn tay nặn bột trong dạy học môn hóa học lớp 8 THCS”, Tạp chí khoa học (số 8), Đại học sƣ phạm thành phố Hồ Chí Minh cũng đã có nghiên cứu về việc sử dụng phƣơng pháp BTNB trong dạy học môn hóa học 8.

DA ̣Y

Tuy nhiên việc nghiên cứu phát triển năng lực GQVĐ cho HS THCS thông

qua phƣơng pháp DH theo góc và BTNB với chƣơng Hiđro - Nƣớc hóa học lớp 8 vẫn chƣa đƣợc nhiều tác giải nghiên cứu.

3. Mục đích nghiên cứu

2

Nghiên cứu cơ sở lý luận một số PPDH tích cực ở trƣờng phổ thông về

AL

chƣơng Hiđro - Nƣớc, xây dựng và hệ thống BT hóa học lớp 8 nhằm phát triển năng lực GQVĐ cho HS ở THCS. 4. Nhiệm vụ nghiên cứu năng lực nói chung và năng lực GQVĐ cho HS THCS.

CI

- Tổng quan cơ sở lí luận của PPDH tích cực, lí luận về đổi mới PPDH hóa học, các

năng lực GQVĐ.

OF FI

- Phát triển năng lực GQVĐ cho HS THCS và xác định các mức độ biểu hiện của - Điều tra đánh giá thực trạng dạy và học môn hóa học lớp 8 trƣờng THCS An Hòa trong việc phát triển năng lực GQVĐ cho HS.

- Trên cơ sở nghiên cứu mục tiêu, nội dung và cấu trúc chƣơng trình DH hóa học

NH ƠN

bậc THCS, xác định nguyên tắc DH, lựa chọn phƣơng pháp DH thích hợp cho từng bài học, chƣơng học nhằm đảm bảo phát triển năng lực GQVĐ cho HS. - Đề xuất một số PPDH tích cực; xây dựng và hệ thống BT phù hợp với các mức độ nhận thức của HS nhằm phát triển năng lực GQVĐ cho HS. - Thiết kế bài giảng có sử dụng một số PPDH tích cực: PPHD theo góc, phƣơng pháp BTNB để phát triển năng lực GQVĐ cho HS. - Tiến hành TNSP các biện pháp đã đề xuất.

Y

5. Khách thể, đối tƣợng nghiên cứu

QU

5.1. Khách thể nghiên cứu

Quá trình dạy - học môn hóa học 8 tại trƣờng THCS An Hòa, An Dƣơng, Hải Phòng.

KE ̀M

5.2. Đối tượng nghiên cứu

Sử dụng một số PPDH tích cực thông qua DH chƣơng Hiđro - Nƣớc nhằm

phát triển năng lực GQVĐ cho HS. 6. Phạm vi nghiên cứu - Chƣơng 5: Hiđro - Nƣớc hóa học lớp 8.

DA ̣Y

- Lớp 8A, 8B trƣờng THCS An Hòa, An Dƣơng, Hải Phòng.

- Lớp 8B1, 8B2 trƣờng THCS Đại Bản, An Dƣơng, Hải Phòng.

7. Câu hỏi nghiên cứu

3

Thiết kế giáo án và tổ chức DH chƣơng Hiđro - Nƣớc nhƣ thế nào để phát

AL

triển đƣợc năng lực GQVĐ cho HS? 8. Giả thuyết khoa học

Nếu GV sử dụng một cách hợp lí các PPDH tích cực kết hợp với hệ thống

CI

BT phù hợp chƣơng Hiđro - Nƣớc thì sẽ phát triển đƣợc năng lực GQVĐ cho HS từ đó nâng cao đƣợc chất lƣợng dạy và học môn hóa học ở trƣờng THCS.

OF FI

9. Phƣơng pháp nghiên cứu

9.1. Sử dụng nhóm các phương pháp nghiên cứu lý thuyết

Tổng quan về cơ sở lí luận, tổng hợp các lí luận có liên quan đến đề tài.

9.2. Sử dụng nhóm các phương pháp nghiên cứu thực tiễn

- Sử dụng phƣơng pháp đàm thoại: Trao đổi ý kiến với GV dạy môn hóa ở trƣờng

NH ƠN

và HS về quá trình học tập môn hóa học.

- Phƣơng pháp điều tra thực tiễn quá trình dạy và học môn hóa học ở một số trƣờng THCS ở huyện An Dƣơng, TP Hải Phòng.

- Tiến hành thực hiện TNSP: Lên lớp dạy với bài giảng có sử dụng các PPDH tích cực: Phƣơng pháp BTNB và phƣơng pháp DH theo góc đồng thời kết hợp với hệ thống BT phù hợp với mức độ nhận thức của HS đối chiếu với bài giảng sử dụng các PPDH truyền thống để so sánh…

Y

9.3. Sử dụng phương pháp xử lí thống kê toán học kết quả thực nghiệm xử lí số liệu.

QU

- Sử dụng phƣơng pháp thống kê toán học trong nghiên cứu khoa học giáo dục để 10. Đóng góp mới của đề tài

KE ̀M

- Điều tra thực trạng về phát triển năng lực GQVĐ ở trƣờng THCS An Hòa, THCS Hồng Phong, THCS Đại Bản thuộc TP Hải Phòng làm cơ sở lí luận thực tiễn của đề tài.

- Tổng quan cơ sở lí luận về phát triển năng lực GQVĐ cho HS THCS. - Đề xuất các giải pháp phát triển năng lực GQVĐ cho HS THCS thông qua DH

DA ̣Y

chƣơng Hiđro - Nƣớc hóa học 8.

- Thiết kế bài giảng theo các PPDH tích cực: Phƣơng pháp DH theo góc, phƣơng pháp BTNB áp dụng vào DH chƣơng Hiđro - Nƣớc.

4

- Xây dựng và hệ thống các BTHH nhằm phát triển năng lực GQVĐ cho HS sử

AL

dụng trong DH chƣơng Hiđro - Nƣớc.

- Tiến hành TNSP để kiểm chứng những đề xuất đã đƣa ra từ đó khẳng định tính khoa học và khả thi của để tài.

CI

11. Cấu trúc luận văn

Ngoài phần mở đầu, kết luận và khuyến nghị, tài liệu tham khảo, phụ lục, nội

OF FI

dung luận văn gồm 3 chƣơng:

Chƣơng 1: Cơ sở lí luận và thực tiễn của đề tài nghiên cứu phát triển năng lực giải quyết vấn đề cho học sinh THCS

Chƣơng 2: Phát triển năng lực giải quyết vấn đề cho học sinh thông qua dạy học chƣơng “Hiđro - Nƣớc” Hóa học 8

DA ̣Y

KE ̀M

QU

Y

NH ƠN

Chƣơng 3: Thực nghiệm sƣ phạm

5

CHƢƠNG 1

AL

CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA ĐỀ TÀI NGHIÊN CỨU PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ CHO HỌC SINH THCS

CI

1.1. Quan điểm về đổi mới phƣơng pháp dạy học hóa học ở trƣờng THCS theo định hƣớng phát triển năng lực

“Có nhiều năng lực cần hình thành và phát triển cho HS trong DH nhƣ: Năng

OF FI

lực tự học; năng lực GQVĐ; năng lực sáng tạo; năng lực giao tiếp và hợp tác; năng lực sử dụng công nghệ thông tin và truyền thông...Trong số đó, phát triển năng lực GQVĐ cho HS là mục tiêu quan trọng, qua đó góp phần thúc đẩy sự hình thành và phát triển của các năng lực khác. Để có thể đạt đƣợc mục tiêu đó, PPDH cần phải đổi mới sao cho phù hợp với tiến trình nhận thức khoa học để HS có thể tham gia

NH ƠN

vào hoạt động tìm tòi sáng tạo GQVĐ; góp phần đắc lực hình thành năng lực hành động, phát huy tính tích cực, độc lập, sáng tạo của HS để từ đó bồi dƣỡng cho HS phƣơng pháp tự học, hình thành khả năng học tập suốt đời. Điều này cũng đƣợc khảng định trong định hƣớng phát triển giáo dục và đào tạo của Bộ GD&ĐT là cần tạo ra sự chuyển biến mạnh mẽ về PPDH, khắc phục lối truyền thụ một chiều, phát huy PPDH tích cực sáng tạo, tăng thời gian tự học, tự nghiên cứu của học sinh”

Y

[3.tr.3].

Nhìn chung các PPDH tích cực đều lấy HS làm trung tâm, tập trung phát huy tính

QU

tích cực, chủ động của ngƣời học, ngƣời dạy chỉ đóng vai trò là ngƣời hƣớng dẫn, điều khiển hoạt động học tập nghĩa là nhấn mạnh vai trò của HS trong quá trình DH. Trong PPDH truyền thống thì GV là ngƣời truyền thụ kiến thức một cách chủ động

KE ̀M

trong khi đó HS là ngƣời lĩnh hội kiến thức một cách máy móc, bị động. Mặc dù có thể đƣợc thể hiện qua nhiều phƣơng pháp khác nhau nhƣng nhìn chung các PPDH đều có các đặc trƣng cơ bản sau: - DH là tổ chức các hoạt động học tập của HS: Trong PPDH tích cực, HS đƣợc cuốn hút vào các hoạt động học tập do GV tổ chức và chỉ đạo, thông qua đó tự lực khám

DA ̣Y

phá những điều mình chƣa rõ chứ không phải thụ động tiếp thu những tri thức đã đƣợc GV sắp đặt. HS tìm hiểu những tình huống thƣờng gặp trong đời sống hàng ngày, HS trực tiếp quan sát những hiện tƣợng đã gặp, đã thấy, trao đổi ý kiến, làm

6

thí nghiệm, từ đó GQVĐ đặt ra theo cách suy nghĩ của cá nhân mình, qua đó lĩnh

AL

hội kiến thức, phát triển năng lực cho bản thân.

- DH rèn luyện khả năng tự học cho HS: Các PPDH tích cực chú trọng việc rèn luyện phƣơng pháp học tập cho HS, nâng cao hiệu quả DH.

CI

- DH cá thể kết hợp với DH hợp tác nhóm: Trong một lớp học trình độ kiến thức

của HS không bao giờ có sự đồng đều tuyệt đối nên khi áp dụng PPDH tích cực

OF FI

phải có sự phân hóa về cƣờng độ, tiến độ hoàn thành nhiệm vụ học tập, nhất là khi bài học đƣợc thiết kế thành một chuỗi các hoạt động học tập. Học tập hợp tác giúp bù đắp những khiếm khuyết riêng của mỗi HS, tăng nhu cầu giải quyết các vấn đề học tập.

- DH kết hợp đánh giá của GV với tự đánh giá của HS: Trong quá trình DH, việc

NH ƠN

đánh giá HS không chỉ nhằm mục đích điều chỉnh hoạt động học của HS mà còn giúp GV tự điều chỉnh về PPDH của chính mình. Bên cạnh đó GV hƣớng dẫn HS phát triển kĩ năng tự đánh giá để từ đó tự điều chỉnh cách học của bản thân đồng thời HS có thể đánh giá chéo lẫn nhau để tự điều chỉnh bản thân.

Khi dạy chƣơng trình hóa học THCS theo đổi mới PPDH, ngƣời GV phải là ngƣời tổ chức để HS hoạt động một cách tích cực chủ động sáng tạo nhƣ: quan sát, thực nghiệm, tìm tòi, thảo luận nhóm,... qua đó giúp HS tự chiếm lĩnh kiếm thức.

Y

GV không còn là ngƣời chủ động truyền đạt kiến thức mà trở thành ngƣời thiết kế,

QU

tổ chức, hƣớng dẫn hoạt động học tập của HS thông qua đó HS tích cực, chủ động chiếm lĩnh tri thức, hình thành năng lực cho bản thân.

1.2. N ăng lực và vấn đề phát triển năng lực cho học sinh THCS

KE ̀M

1.2.1. Khái niệm về năng lực

Theo tác giả Trần Trọng Thủy và Nguyễn Quang Uẩn: “Năng lực là tổng hợp

những thuộc tính độc đáo của cá nhân phù hợp với những yêu cầu đặc trƣng của một hoạt động nhất định; nhằm đảm bảo việc hoàn thành có kết quả tốt trong lĩnh vực hoạt động ấy.” [16.Tr.11]

DA ̣Y

Theo Tremblay Denyse (2002) nhà Tâm lý học ngƣời Pháp cho rằng: “Năng

lực là khả năng hành động, đạt đƣợc thành công và chứng minh sự tiến bộ nhờ vào khả năng huy động, vận dụng hiệu quả nhiều nguồn lực tích hợp của cá nhân khi giải quyết các vấn đề của cuộc sống” [23.Tr. 2]

7

Theo OECD (Tổ chức hợp tác và phát triển kinh tế) năm 2002, sau một cuộc

AL

nghiên cứu lớn đã chỉ ra năng lực cần đạt của HS phổ thông trong thời đại kinh tế tri thức đã cho rằng: “Năng lực là khả năng cá nhân đáp ứng các yêu cầu phức hợp và thực hiện thành công nhiệm vụ trong bối cảnh cụ thể” [22.Tr.12].

CI

Nhƣ vậy, năng lực của mỗi ngƣời một phần dựa trên cơ sở tƣ chất. Năng lực đƣợc

hình thành và phát triển, nó đƣợc thể hiện ra trong các hoạt động tích cực của mỗi

OF FI

ngƣời. Phát triển năng lực của học sinh là đích của quá trình DH.

Theo Chƣơng trình giáo dục phổ thông tổng thể - Bộ GD&ĐT tháng 7/2017 thì “Năng lực là khả năng thực hiện thành công hoạt động trong một bối cảnh nhất định nhờ sự huy động tổng hợp các kiến thức, kĩ năng và các thuộc tính cá nhân khác nhƣ hứng thú; niềm tin; ý chí;...Năng lực của cá nhân đƣợc đánh giá qua cuộc sống” [1.Tr.5].

Năng lực đƣợc chia ra:

NH ƠN

phƣơng thức và kết quả hoạt động của cá nhân đó khi giải quyết các vấn đề của

+ Năng lực chung: Là năng lực cơ bản, thiết yếu mà bất kì một ngƣời nào cũng cần có để sống, học tập và làm việc. Các hoạt động giáo dục (bao gồm các môn học và hoạt động trải nghiệm sáng tạo), với khả năng khác nhau, nhƣng đều hƣớng tới mục tiêu hình thành và phát triển các năng lực chung của HS.

Y

+ Năng lực đặc thù môn học (của môn học nào đó) là năng lực mà môn học đó có

QU

ƣu thế hình thành và phát triển (do đặc điểm môn học đó). Một năng lực có thể là năng lực đặc thù của nhiều môn học khác nhau.

Theo Đỗ Hƣơng Trà: “Năng lực là khả năng thực hiện hiệu quả một nhiệm

KE ̀M

vụ/ một hành động cụ thể, liên quan đến một lĩnh vực nhất định dựa trên cơ sở hiểu biết, kĩ năng, kĩ xảo và sự sẵn sàng hành động ” [19.Tr.7].

Ngƣời học có năng lực hành động về một loại/ lĩnh vực hoạt động nào đó cần

hội đủ các dấu hiệu cơ bản sau: - Có kiến thức hay hiểu biết hệ thống/ chuyên sâu về loại/ lĩnh vực hoạt động.

DA ̣Y

- Biết cách tiến hành hoạt động hiệu quả và đạt kết quả phù hợp với mục đích (bao gồm xác định mục tiêu cụ thể, cách thức/ phƣơng pháp thực hiện hành động/ lựa chọn đƣợc các giải pháp phù hợp,... và cả các điều kiện, phƣơng tiện để đạt mục đích).

8

- Hành động có kết quả, ứng phó linh hoạt, hiệu quả trong những điều kiện mới,

AL

không quen thuộc.

Từ đó có thể hiểu năng lực hành động là:

Năng lực là khả năng huy động tổng hợp các kiến thức, kĩ năng và các thuộc

CI

tính tâm lí cá nhân khác nhƣ hứng thú, niềm tin, ý chí... để thực hiện thành công một loại công việc trong một bối cảnh nhất định.

OF FI

Năng lực của cá nhân đƣợc đánh giá qua phƣơng thức và kết quả hoạt động của cá nhân đó khi giải quyết các vấn đề của cuộc sống. Có thể xem xét riêng một cách tƣơng đối phẩm chất và năng lực, nhƣng năng lực hiểu theo nghĩa rộng (năng lực ngƣời) bao gồm cả phẩm chất và các năng lực hiểu theo nghĩa hẹp.

Năng lực nhận thức: HS phải có các khả năng quan sát, tƣ duy, tổng hợp,

NH ƠN

khái quát hóa, phê phán, phát hiện và giải quyết đƣợc các vấn đề đặt ra trong quá trình học tập từ đó tự trau dồi kiến thức cho bản thân.

Năng lực xã hội của HS đƣợc thể hiện qua khả năng giao tiếp; trình bày một vấn đề trƣớc đám đông, giải quyết các tình huống có vấn đề, điều chỉnh cảm xúc của bản thân, thích ứng đƣợc với các hoàn cảnh khác nhau...

Năng lực thực hành (hoạt động thực tiễn) đòi hỏi HS phải có khả năng vận dụng tri thức từ những kiến thức đã đƣợc học vào giải quyết các vấn đề gặp phải

Y

trong thực tiễn, GQVĐ một cách linh hoạt, chủ động, tự tin, có khả năng sử dụng

QU

các công cụ cần thiết, sáng tạo, có tính kiên trì...

1.2.2. Đặc điểm và cấu trúc của năng lực Khái niệm năng lực hành động và khái niệm kĩ năng không có sự tƣơng

KE ̀M

đồng. Kĩ năng chỉ đƣợc định nghĩa nhƣ là khả năng thực hiện dễ dàng, chính xác một hành động có tính phức hợp và khả năng thích ứng trong các điều kiện đang thay đổi. Trong khi năng lực hành động đƣợc định nghĩa nhƣ là một khái niệm định hƣớng theo chức năng, một hệ thống phức hợp hơn, toàn diện hơn, có sự kết hợp của nhiều thành tố nhƣ các khả năng nhận thức, kĩ năng, thái độ và chứa cả các

DA ̣Y

thành phần phi nhận thức nhƣ động cơ, xúc cảm, giá trị, đạo đức,... trong một bối cảnh có ý nghĩa. + Đặc điểm của năng lực: - Năng lực chỉ có thể nhìn thấy đƣợc qua hoạt động, việc làm cụ thể của cá nhân ở

9

các tình huống nhất định.

AL

- Đặc điểm của năng lực luôn tồn tại dƣới hai hình thức: Năng lực chung (key competency) và năng lực đặc thù (domain-specific competency). Năng lực chung là năng lực cần thiết để cá nhân có thể tham gia hiệu quả vào nhiều hoạt động và

CI

các bối cảnh khác nhau của đời sống xã hội. Năng lực này cần thiết cho tất cả

mọi ngƣời. Năng lực đặc thù (ví dụ: chơi piano…) chỉ cần thiết với một số ngƣời

OF FI

hoặc cần thiết ở một số tình huống nhất định. Các năng lực đặc thù không thể thay thế đƣợc các năng lực chung.

- Năng lực đƣợc hình thành, phát triển trong và ngoài nhà trƣờng tuy nhiên nhà trƣờng không phải là nơi duy nhất giúp hình thành và phát triển năng lực cho HS. Những bối cảnh không gian không chính thức nhƣ: gia đình, cộng đồng, phƣơng

NH ƠN

tiện thông tin đại chúng, tôn giáo, môi trƣờng văn hóa… góp phần bổ sung và hoàn thiện năng lực cá nhân.

- Năng lực và các thành tố của nó không tồn tại vĩnh viễn mà có thể thay đổi từ đơn giản, thụ động cho tới năng lực bậc cao mang tính tự chủ cá nhân.

- Năng lực đƣợc hình thành, phát triển liên tục trong suốt cuộc đời con ngƣời, sự phát triển năng lực thực chất là làm thay đổi cấu trúc nhận thức và hành động cá nhân chứ không đơn thuần là sự bổ sung các mảng kiến thức riêng rẽ. Do đó năng

QU

thƣờng xuyên.

Y

lực có thể bị yếu hoặc mất đi nếu chúng ta không tích cực rèn luyện tích cực và - Các thành tố của năng lực thƣờng đa dạng vì chúng đƣợc quyết định tùy theo yêu cầu kinh tế xã hội và đặc điểm quốc gia, dân tộc, địa phƣơng. Năng lực của HS ở

KE ̀M

quốc gia này có thể hoàn toàn khác với một HS ở quốc gia khác [14.Tr.43 - 44]. + Cấu trúc của năng lực:

DA ̣Y

Cấu trúc của năng lực đƣợc trình bày trong hình sau:

10

OF FI

CI

AL

Bối cảnh

Hình 1.1: Định hướng chức năng và cấu trúc đa thành tố của năng lực - Vòng tròn nhỏ ở tâm là năng lực (định hƣớng theo chức năng).

- Vòng tròn ở giữa bao quanh vòng tròn nhỏ là các thành tố của năng lực: Kiến giá trị và đạo đức, động cơ.

NH ƠN

thức, các khả năng nhận thức, các khả năng thực hành/năng khiếu, thái độ, xúc cảm, - Vòng tròn ngoài là bối cảnh (điều kiện/ hoàn cảnh có ý nghĩa).

Năng lực không phải là cấu trúc bất biến, mà là một cấu trúc động, có tính mở, đa thành tố, đa tầng bậc, hàm chứa trong nó không chỉ là kiến thức, kĩ năng... mà cả niềm tin, giá trị, trách nhiệm xã hội,...thể hiện ở tính sẵn sàng hành động

Y

trong những điều kiện thực tế, hoàn cảnh thay đổi.[19.Tr.7 - 8].

1.2.3. Một số năng lực cần thiết phát triển cho học sinh THCS [1.Tr.33 - 41]

QU

a. Năng lực tự học

- Xác định mục tiêu học tập.

- Đánh giá và điều chỉnh việc học.

KE ̀M

b. Năng lực giải quyết vấn đề - Phát hiện và làm rõ vấn đề.

- Đề xuất, lựa chọn giải pháp.

- Thực hiện và đánh giá giải pháp GQVĐ.

- Nhận ra ý tƣởng mới.

DA ̣Y

- Hình thành và triển khai ý tƣởng mới.

- Tƣ duy độc lập. c. Năng lực thẩm mỹ - Nhận ra cái đẹp.

11

- Diễn tả, giao lƣu thẩm mỹ.

AL

- Tạo ra cái đẹp. d. Năng lực thể chất - Sống thích ứng và hài hòa với môi trƣờng.

CI

- Rèn luyện sức khoẻ thể lực. e. Năng lực giao tiếp - Sử dụng tiếng Việt.

- Xác định mục đích giao tiếp.

- Thể hiện thái độ giao tiếp. g. Năng lực hợp tác

NH ƠN

- Lựa chọn nội dung và phƣơng thức giao tiếp.

OF FI

- Nâng cao sức khoẻ tinh thần.

- Xác định mục đích và phƣơng thức hợp tác.

- Xác định trách nhiệm và hoạt động của bản thân.

- Xác định nhu cầu và khả năng của ngƣời hợp tác.

- Tổ chức và thuyết phục ngƣời khác.

- Đánh giá hoạt động hợp tác. h. Năng lực tính toán

QU

- Sử dụng ngôn ngữ toán.

Y

- Sử dụng các phép tính và đo lƣờng cơ bản.

- Sử dụng công cụ tính toán.

i. Năng lực công nghệ thông tin và truyền thông (ICT)

KE ̀M

- Sử dụng và quản lý các phƣơng tiện, công cụ của công nghệ kỹ thuật số.

- Nhận biết, ứng xử phù hợp chuẩn mực đạo đức và pháp luật trong xã hội số hóa.

- Phát hiện và GQVĐ trong môi trƣờng công nghệ tri thức.

- Học tập, tự học với sự hỗ trợ của ICT. - Giao tiếp, hòa nhập, hợp tác qua môi trƣờng ICT.

DA ̣Y

1.2.4. Nguyên tắc phát triển năng lực cho học sinh trong dạy học hóa học - Đảm bảo phát triển một số năng lực cần đạt của ngƣời Việt Nam trong thời kì phát triển hội nhập quốc tế.

12

- Xuất phát từ quy luật phát triển tâm lý; nhận thức và cơ sở khoa học của việc hình

AL

thành và phát triển năng lực.

- Thực hiện thành công mục tiêu giáo dục môn hóa học ở trƣờng THCS. - Tập trung khai thác những đặc thù riêng của môn hóa học.

CI

- Đảm bảo tính đặc thù của mỗi PPDH hóa học cụ thể mà kết hợp linh hoạt với các PPDH khác.

OF FI

1.2.5. Quy trình phát triển năng lực cho học sinh trong dạy học hóa học

- Nhận thức đƣợc các biểu hiện của từng năng lực; xác định công cụ đo mỗi năng lực. Phát triển năng lực qua các giáo án DH, kế hoạch bài học môn hóa học.

- Tạo các tình huống học tập có vấn đề, sử dụng PPDH tích cực phù hợp với môn học để phát triển năng lực cho HS.

NH ƠN

- Hƣớng dẫn HS lĩnh hội tri thức, chỉnh sửa những sai sót mắc phải trong quá trình học tập.

- Đánh giá sự phát triển năng lực của HS thông qua các công cụ đánh giá bao gồm: Bảng kiểm quan sát HS theo các tiêu chí của từng năng lực, hồ sơ học tập của HS, phiếu HS tự đánh giá và thông qua các bài kiểm tra.

- Chỉ rõ cho HS những ƣu điểm cần phát huy; khắc phục dần những hạn chế của HS. 1.2.6. Quy trình đánh giá năng lực của học sinh [19.Tr.35 - 36]

Y

Đánh giá năng lực của HS phụ thuộc vào nhiều yếu tố nhƣ: đối tƣợng đánh

QU

giá, cấp độ, phạm vi đánh giá mà thực hiện theo các bƣớc khác nhau. Các bƣớc này không phải là bất biến, tùy đối tƣợng, mục đích đánh giá một bƣớc nào đó có thể chia nhỏ hơn...Dƣới đây là một quy trình 9 bƣớc áp dụng cho đánh giá trên lớp học: Các lựa chọn cho một kế hoạch đánh giá trên lớp phù hợp Mục đích/ mục tiêu: Đánh giá để phát triển học tập hoặc đánh giá để giải trình Loại hình: Đánh giá chuẩn đoán/ thƣờng xuyên hoặc tổng kết; đánh giá không chính thức hoặc chính thức...

Cấp độ/ phạm vi: Đánh giá trên lớp Bƣớc 2: Xác định thời điểm Thời điểm: đánh giá Đầu khóa học, trong quá trình dạy học hoặc cuối một quá trình dạy học.

Bƣớc 3: Xác định nội dung Nội dung: cần đánh giá, cấu trúc/ Đánh giá kiến thức môn học, kĩ năng môn học,

DA ̣Y

KE ̀M

Quy trình đánh giá trên lớp học Bƣớc 1: Xác định mục đích/ mục tiêu, loại hình, cấp độ/ phạm vi đánh giá

13

thành tích học tập, sự tiến bộ Đánh giá năng lực thực hiện nhiệm vụ Đánh giá năng lực nhận thức: Năng lực suy luận logic, tƣ duy phê phán, năng lực giải quyết vấn đề.... Đánh giá các năng lực phi nhận thức: năng lực vƣợt khó (AQ); chỉ số đam mê (PQ); chỉ số đạo đức (MQ)... Đánh giá các nét nhân cách: Thái độ lạc quan, giá trị sống, hạnh kiểm....

Phƣơng pháp: Đánh giá quan sát Đánh giá qua phỏng vấn/ vấn đáp, thảo luận nhóm, hội thảo Bài kiểm tra viết do giáo viên soạn hoặc bài kiểm tra chuẩn hóa Đánh giá bằng cách thực hiện bài tập, dự án hoặc trả lời câu hỏi Đánh giá bằng trắc nghiệm khách quan, bài tự luận hoặc đánh giá thực hành Phƣơng pháp truyền thống hoặc không truyền thống Loại thông tin: điểm số, thứ bậc hoặc nhận xét về năng lực trong từng môn học hoặc về năng lực chung.

Công cụ: Bản ghi các ý kiến tranh luận, phản biện, trò chuyện/ đối thoại với HS Bản ghi các quan sát (Phiếu quan sát) Bản tự nhận xét/ Bản thu hoạch/ Bản tự trả lời ngắn các câu hỏi Bảng ghi mức độ/ tần suất hành vi học tập (tham gia tích cực/ tham gia thụ động/ không tham gia) Nhật kí học tập Bảng kiểm, bản liệt kê, phiếu hỏi Trắc nghiệm khách quan Bài lự luận Thang đánh giá các năng lực nhận thức, các mức độ nhận thức: Biết, hiểu, áp dụng, phân tích, tổng hợp, đánh giá...

Thang đánh giá các năng lực phi nhận thức Ai đánh giá: Giáo vên đánh giá Tự đánh giá Đánh giá đồng đẳng Phƣơng pháp xử lí phân tích dữ liệu: Theo lí thuyết đo lƣờng truyền thống Phƣơng pháp định tính hoặc định lƣợng

KE ̀M

QU

OF FI

Y

Bƣớc 5: Loại công cụ đánh giá

NH ƠN

Bƣớc 4: Xác định phƣơng pháp đánh giá, loại thông tin cần có

CI

AL

thành tố nào cần đánh giá

DA ̣Y

Bƣớc 6: Xác định ngƣời thực hiện đánh giá Bƣớc 7: Xác đạnh phƣơng thức xử lí phân tích dữ liệu thu thập, bảo đảm chất

14

Bƣớc 9: Xác định phƣơng thức công bố và phản hồi kết quả cho các đối tƣợng khác nhau

AL

CI

Bƣớc 8: Tổng hợp kêt quả viết thành báo cáo và xác định phƣơng thức giải thích kết quả đánh giá

Phƣơng pháp thống kê Sử dụng phần mềm xử lí thống kê (SPSS, QUEST...)

Viết báo cáo kết quả đánh giá và đƣa ra: Nhận định dựa theo chuẩn lứa tuổi/ chuẩn lớp học Nhận định dựa theo tiêu chí và bậc phát triển Nhận định dựa theo mục tiêu, tiêu chuẩn đầu ra Nhận định dựa theo ƣu tiên của cá nhân HS Phản hồi: Cung cấp điểm số Nhận định, nhận xét Miêu tả mức năng lực đạt đƣợc

OF FI

lƣợng đánh giá

1.3. Năng lực giải quyết vấn đề của học sinh THCS 1.3.1. Khái niệm năng lực giải quyết vấn đề

NH ƠN

Năng lực GQVĐ là khả năng của một cá nhân hiểu; giải quyết tình huống vấn đề khi mà giải pháp giải quyết chƣa rõ ràng. Nó bao gồm sự sẵn sàng tham gia vào việc giải quyết tình huống vấn đề đó. (Định nghĩa trong đánh giá PISA, 2012).

GQVĐ là: “Hoạt động trí tuệ đƣợc coi là trình độ phức tạp và cao nhất về nhận thức vì cần huy động tất cả các năng lực trí tuệ của cá nhân. Để GQVĐ HS phải huy động trí nhớ, tri giác, lý luận, khái niệm hóa, ngôn ngữ, đồng thời sử dụng cả cảm xúc, động cơ, niềm tin ở năng lực bản thân và khả năng kiểm soát đƣợc tình

Y

thế” [15].

QU

Có thể đề xuất định nghĩa nhƣ sau: “Năng lực GQVĐ là khả năng của một cá nhân “huy động”; kết hợp một cách linh hoạt và có tổ chức kiến thức, kỹ năng, thái độ, tình cảm, giá trị, động cơ cá nhân,… để hiểu và GQVĐ trong tình huống nhất

KE ̀M

định một cách hiệu quả và với tinh thần tích cực”.

1.3.2. Biểu hiện năng lực giải quyết vấn đề của học sinh THCS Để phát triển năng lực GQVĐ cần phải xác định các biểu hiện của năng lực

đó, đối với HS THCS và THPT thì các biểu hiện của năng lực GQVĐ có sự khác nhau ở mức độ. Đối với HS THCS thì năng lực GQVĐ đƣợc biểu hiện nhƣ sau:

DA ̣Y

a. Biết phát hiện vấn đề, tìm hiểu vấn đề và làm rõ vấn đề: Phân tích đƣợc tình huống trong học tập; phát hiện và nêu đƣợc tình huống có vấn đề trong học tập.

15

b. Thu thập và làm rõ các thông tin có liên quan đến vấn đề: HS thu thập các kiến

AL

thức đã có, đã đƣợc học và các kiến thức vừa mới học có liên quan đến vấn đề đặt ra.

c. Đề xuất đƣợc giả thuyết khoa học khác nhau, lựa chọn giải pháp: Xác định đƣợc

CI

và biết tìm hiểu các thông tin liên quan đến vấn đề; đề xuất đƣợc giải pháp GQVĐ.

d. Thực hiện kế hoạch độc lập sáng tạo và đánh giá giải pháp GQVĐ: Thực hiện

OF FI

giải pháp GQVĐ và nhận ra sự phù hợp hay không phù hợp của giải pháp thực hiện GQVĐ để điều chỉnh và vận dụng trong tình huống mới.

1.3.3. Một số biện pháp phát triển năng lực giải quyết vấn đề cho học sinh THCS - Biện pháp 1: Tạo tình huống có vấn đề qua các bài dạy; bài toán thực tiễn (hóa học, liên môn, khoa học tự nhiên, khoa học kĩ thuật, đời sống thực tiễn…) dẫn tới

NH ƠN

kiến thức cần tìm hiểu và các vấn đề cần giải quyết. Tổ chức cho HS huy động kiến thức đã có để khai thác các tình huống rồi tiếp cận, nhận biết và giới hạn phạm vi trong quá trình tìm cách GQVĐ.

- Biện pháp 2: Sử dụng có hiệu quả cao các phƣơng tiện trực quan (đồ dùng DH, hình vẽ, tranh ảnh, bảng biểu, các bài tập gắn với thực tiễn) giúp HS thuận lợi trong việc nắm bắt kiến thức và GQVĐ đã đặt ra.

- Biện pháp 3: Rèn luyện cho HS sử dụng ngôn ngữ hóa học, kí hiệu hóa học, để

Y

diễn đạt các nội dung hóa học, diễn đạt lại một vấn đề theo những cách khác nhƣng cho việc GQVĐ.

QU

đảm bảo đúng nghĩa; từ đó biết cách diễn đạt theo hƣớng có lợi nhất tạo thuận lợi - Biện pháp 4: Thiết kế các giáo án DH có sử dụng các PPDH và kĩ thuật DH tích

KE ̀M

cực trong các bài dạy. Xây dựng các tình huống học tập có vấn đề, BTHH gắn với bối cảnh thực tiễn (trực tiếp hoặc gián tiếp), HS có thể vận dụng vốn hiểu biết của mình ở các mức độ khác nhau để xử lí các tình huống có vấn đề và giải các bài toán hóa học liên quan đến thực tiễn cuộc sống từ đó phát triển năng lực GQVĐ cho HS. 1.4. Một số phƣơng pháp dạy học tích cực nhằm phát triển năng lực giải quyết

DA ̣Y

vấn đề cho học sinh thông qua dạy học hóa học ở THCS Đổi mới PPDH theo hƣớng tích cực trong đó có sự tƣơng tác giữa hoạt động

dạy của GV và hoạt động học của HS trong môi trƣờng học tập thân thiện. Trong đó hoạt động học tập của cá nhân có sự phối kết hợp với hoạt động của cá nhân, chủ

16

động, tích cực tìm tòi khám khá và lĩnh hội kiến thức. GV chỉ đóng vai trò là ngƣời

AL

tổ chức, hƣớng dẫn, điều khiển hoạt động học tập của HS, vì vậy đòi hỏi ngƣời GV phải có kiến thức, kĩ năng sƣ phạm tốt, lòng yêu nghề thì việc đổi mới theo hƣớng tích cực sẽ đạt hiệu quả cao.

CI

Để phát triển năng lực cho HS THCS đặc biệt là năng lực GQVĐ. Trong đề BTNB. 1. 4.1. Phương pháp dạy học theo góc [9] 1.4.1.1. Khái niệm phương pháp dạy học theo góc

OF FI

tài chúng tôi sử dụng hai PPDH tích cực đó là PPDH theo góc và phƣơng pháp

PPDH theo góc: “Là PPDH tích cực theo đó HS thực hiện các nhiệm vụ khác nhau tại vị trí cụ thể trong một không gian lớp học nhƣng cùng hƣớng tới chiếm

NH ƠN

lĩnh một nội dung học tập theo các phong cách khác nhau”.

Thuật ngữ tiếng Anh “Working in corners” hoặc “corner working” có thể hiểu là làm việc theo góc; làm việc theo khu vực và có thể hiểu là học theo góc qua đó nhấn mạnh vai trò của ngƣời học trong DH. DH theo góc đƣợc tổ chức trong đó ngƣời học sẽ đƣợc thực hiện các nhiệm vụ khác nhau tại các góc cụ thể trong lớp học theo các phong cách học tập khác nhau. Ở mỗi góc nhỏ ngƣời học có thể lần lƣợt tìm hiểu nội dung kiến thức từng phần của bài học, yêu cầu ngƣời học phải

Y

trải qua các góc để nắm bắt đƣợc tất cả nội dung của bài học. Trong quá trình tìm

QU

hiểu ở các góc nếu gặp khó khăn sẽ đƣợc sự trợ giúp của GV. Tại mỗi góc học tập GV sẽ chuẩn bị sẵn các phiếu học tập với các yêu cầu đặt ra tại góc, HS đọc và tìm hiểu nhiệm vụ mà GV đặt ra, sau đó thực hiện nhiệm vụ; thảo

KE ̀M

luận trong nhóm để thống nhất ý kiến và trình bày kết quả của nhóm mình trên bảng nhóm có thể dùng giấy A0, A3, A4. Các tƣ liệu và yêu cầu đặt ra tại mỗi góc sẽ giúp HS lĩnh hội kiến thức theo một cách khác nhau.

Ví dụ: Để tìm hiểu tính chất hóa học của nƣớc ở bài “Nƣớc” (Hóa học lớp 8), HS đƣợc thực hiện nội dung này tại 4 góc của lớp học: Góc quan sát, góc trải nghiệm,

DA ̣Y

góc phân tích và góc áp dụng. Cụ thể: Góc 1: HS quan sát thí nghiệm trên máy tính, rút ra tính chất hóa học của nƣớc.

Góc 2: HS tiến hành một số thí nghiệm, rút ra tính chất hóa học của nƣớc.

17

Góc 3: HS đọc, phân tích và tổng hợp nội dung bài học trong SGK hóa học để rút ra

AL

tính chất hóa học của nƣớc.

Góc 4: HS vận dụng tính chất của nƣớc, có trợ giúp hoặc không cần trợ giúp của

GV để giải bài tập: viết PTHH thể hiện tính chất hóa học của nƣớc, dãy chuyển đổi

CI

hóa học, nhận biết, các bài tập có tính toán.

Cá nhân HS có thể chọn góc xuất phát là một trong các góc tùy theo sở thích

OF FI

và năng lực của mình và lần lƣợt trải qua cả 4 góc trên. Ở các góc HS đọc nhiệm vụ mà GV đặt ra sau đó tìm hiểu, thảo luận, trao đổi ý kiến với các bạn trong nhóm, thống nhất kết quả vào bảng nhóm. Kết quả là học sinh biết; hiểu và vận dụng đƣợc tính chất hóa học của nƣớc.

1.4.1.2. Quy trình thực hiện dạy học theo góc

NH ƠN

Bƣớc 1: Lựa chọn nội dung: HS có thể học theo nhiều cách học khác nhau nhƣ: Hoạt động (trải nghiệm), quan sát, phân tích và áp dụng. HS có thể học các nội dung trên theo thứ tự bất kỳ.

Bƣớc 2: Xác định nhiệm vụ cụ thể cho từng góc: Xác định số góc và tên góc phù hợp với nội dung hoặc phong cách học, thiết kế nhiệm vụ cụ thể cho mỗi góc nhƣ: tên góc; thiết bị; đồ dùng dạy học; mục tiêu; nhiệm vụ của HS; PPDH và các mức độ hỗ trợ.

Y

Bƣớc 3: Thiết kế các nhiệm vụ học tập ở từng góc gồm: Phiếu học tập, các phƣơng

QU

tiện, tài liệu học tập (máy tính, SGK, sách tham khảo, đồ dùng thí nghiệm, bản hƣờng dẫn làm việc, bản trợ giúp, bản tự đánh giá...)

Bƣớc 4: Tổ chức thực hiện học tập theo góc: GV hƣớng dẫn HS chọn góc thích hợp

KE ̀M

và khuyến khích họ để đạt mức độ học sâu cần nghiên cứu nội dung học tập qua nhiều góc khác nhau hoặc yêu cầu phải qua đủ các góc để đạt đƣợc mục tiêu bài học.

HS đọc các hƣớng dẫn và tiến hành hoạt động trong thời gian tối đa đã quy định, GV đi tới các góc khác nhau để trợ giúp HS (nếu cần). HS thảo luận, hoàn thiện báo cáo kết quả cá nhân hoặc theo nhóm. HS sẽ di chuyển sang các góc khác nhau sau

DA ̣Y

khi hoàn thành xong nhiệm vụ ở một góc nào đó.

Bƣớc 5: Tổ chức thảo luận, chia sẻ giữa các góc: Các cá nhân hoặc nhóm trình bày những kiến thức thu thập đƣợc ở các góc đã trải qua, HS khác lắng nghe sau đó thảo

18

luận, thống nhất ý kiến, rút ra nhận xét và hoàn thiện kiến thức thông qua sự đánh

AL

giá, nhận xét của GV. 1.4.1.3. Đặc điểm của dạy học theo góc

DH theo góc nhằm khuyến khích hoạt động học tập của HS, thúc đẩy việc việc HS làm việc, khám phá và trải nghiệm.

OF FI

1.4.1.4. Ưu nhược điểm của phương pháp dạy học theo góc

CI

tìm kiếm kiến thức, hoạt động học tập đa dạng về nội dung và bản chất, hƣớng tới

+ Ƣu điểm:

DH theo góc khuyến khích sự tham gia học tập, nâng cao hứng thú, ngƣời học có cảm giác thoải mái khi học tập. Có sự tƣơng tác cao giữa thầy và trò, DH theo góc có thể điều chỉnh phù hợp với trình độ, nhịp độ học tập của ngƣời học, mỗi

NH ƠN

HS tùy theo năng lực HS có thể lựa chọn các góc xuất phát ban đầu phù hợp với sở thích, phong cách học tập của mình. Hình thức này tạo cơ hội cho HS đƣợc lựa chọn cách học theo sở thích cá nhân; đƣợc hợp tác trong học tập; đƣợc tham gia các hoạt động mang tính độc lập nhƣ khám phá, thực hành,... tạo hứng thú và cảm giác thoải mái cho ngƣời học. Học theo góc sẽ tạo cho ngƣời học lựa chọn hoạt động; các góc khác nhau, cơ hội học tập khác nhau, tránh đƣợc tình trạng ngƣời học phải chờ đợi. PPDH theo góc giúp cho GV có nhiều thời gian để giúp đỡ cho HS yếu,

Y

kém hoặc hƣớng dẫn từng nhóm khi thực hiện nhiệm vụ học. Tuy vậy, để cho giờ

QU

học diễn ra thành công thì phải chẩn bị đầy đủ các phƣơng tiện cần thiết, thiết kế các nhiệm vụ học tập ở mỗi góc đáp ứng nội dung học tập đều phải hƣớng tới nội dung của bài học. DH theo góc có thể áp dụng ở hầu hết các dạng bài học khám phá

KE ̀M

kiến thức có thực hành thí nghiệm ở môn hóa học và các BT tích hợp kiến thức nhiều môn học. + Hạn chế:

Bên cạnh những ƣu điểm thì phƣơng pháp DH theo góc cũng có những hạn

chế nhất định nhƣ: cần yếu tố về không gian lớp học, cơ sở vật chất, trang thiết bị

DA ̣Y

học tập, sự chuẩn bị thiết kế bài học của GV và cả tâm thế học tập của HS. DH theo góc cần nhiều thời gian hơn vì trong thời lƣợng 45 phút một tiết học phải đảm bảo cho mỗi HS luân chuyển đủ qua 4 góc học tập là rất khó khăn. Ngoài ra GV còn phải có thời gian để hƣớng dẫn HS chọn góc học tập phù hợp, cách luân chuyển qua

19

các góc.... Vì vậy không phải môn học nào, nội dung kiến thức nào cũng áp dụng

AL

đƣợc PPDH theo góc mà chỉ ở một số nội dung phù hợp. Phƣơng pháp này không thể áp dụng thƣờng xuyên mà cần có những điều kiện cụ thể về không gian lớp học, tìm kiếm kiến thức của HS còn hạn chế.

1.4.2.1. Khái niệm phương pháp bàn tay nặn bột

OF FI

1. 4.2. Phương pháp bàn tay nặn bột 4.tr.210 - 216,16

CI

cơ sở vật chất, thiết bị phù hợp, bên cạnh đó khả năng tự học, tự làm việc, chủ động

Phƣơng pháp dạy học “Bàn tay nặn bột” (BTNB) tiếng Pháp là La main à la pate - viết tắt là LAMAP; tiếng Anh là Hands-on nghĩa là PPDH dựa trên cơ sở của sự tìm tòi - nghiên cứu, áp dụng DH các môn khoa học tự nhiên. Phƣơng pháp này đƣợc khởi xƣớng bởi Georges Charpak (Giải Nobel Vật lí năm 1992).

NH ƠN

Theo phƣơng pháp BTNB, dƣới sự giúp đỡ của GV thì HS là ngƣời tiến hành các thí nghiệm tìm tòi, nghiên cứu, quan sát để tìm ra kiến thức, câu trả lời cho các vấn đề đặt ra trong bài học hay những vấn đề có liên quan đến cuộc sống.

PPDH này đã đƣợc áp dụng giảng dạy trong hệ thống giáo dục của nhiều quốc gia trên thế giới. Ở Việt Nam cũng đã đƣợc đƣa vào dạy học thử nghiệm, triển khai sâu rộng ở các trƣờng phổ thông giai đoạn 2011-2015.

1.4.2.2. Mục tiêu của phương pháp bàn tay nặn bột

Y

Phƣơng pháp BTNB: là một PPDH tích cực có thể áp dụng để hình thành,

QU

rèn luyện khả năng tƣ duy cho HS và hình thành kiến thức một cách hiệu quả.

Phƣơng pháp này có nhiều ƣu điểm trong DH hóa học ở THCS, đặc biệt là các bài dạy các khái niệm hóa học cơ bản có gắn với kiến thức thực nghiệm.

KE ̀M

Phƣơng pháp BTNB ngoài kiến thức thì phƣơng pháp này cón chú ý nhiều đến việc rèn luyện ngôn ngữ nói và viết; kĩ năng trình bày, diễn đạt một vấn đề; kĩ năng thực nghiệm cho HS. 1.4.2.3. Nguyên tắc cơ bản của phương pháp bàn tay nặn bột Khi sử dụng phƣơng pháp BTNB cần chú ý số nguyên tắc cơ bản sau:

DA ̣Y

- Tổ chức lớp học: Thƣờng đƣợc tổ chức theo nhóm nhỏ từ 3 - 6 HS. - GV cần chủ động đề dẫn và đƣa ra tình huống nêu vấn đề, hay câu hỏi nêu vấn đề.

Câu hỏi nêu vấn đề là câu hỏi lớn của bài học, phù hợp với trình độ của HS từ đó

20

gây ra mâu thuẫn nhận thức, kích thích tính tò mò, thích tìm tòi nghiên cứu của HS

AL

thông qua đó chuẩn bị tâm thế cho HS trƣớc khi khám phá và lĩnh hội kiến thức mới.

- GV phải làm cho HS bộc lộ ra những quan niệm ban đầu về vấn đề cần nghiên cứu, quan niệm ban đầu này đa phần xuất phát từ những kinh nghiệm, những trải nghiệm

CI

trƣớc đây của HS, từ đó hình thành câu hỏi nghiên cứu; đây là đặc trƣng của phƣơng pháp BTNB.

OF FI

- GV tổ chức cho HS hảo luận về những quan niệm mà HS vừa đƣa ra, định hƣớng các em đề xuất các giả thuyết; thiết kế phƣơng án thực nghiệm tìm tòi, nghiên cứu sau đó tổ chức cho HS sử dụng các thực nghiệm theo định hƣớng tìm tòi, nghiên cứu nhằm tìm hiểu về những nội dung vừa trao đổi, thảo luận.

- Các nhóm HS lựa chọn dụng cụ, hóa chất, các thiết bị DH thích hợp và tiến hành

NH ƠN

thực nghiệm tìm tòi, nghiên cứu. HS quan sát, thực hiện các thí nghiệm do mình hay bạn mình làm sau đó cùng tiến hành phân tích, ghi kết quả, kết luận.

- GV tổ chức cho HS báo cáo các kết quả thu nhận đƣợc sau khi tiến hành thực nghiệm tìm tòi sau đó so sánh, đối chiếu với những nhận định ban đầu đã đƣa ra.

1.4.2.4. Đặc trưng của dạy học theo phương pháp bàn tay nặn bột - Một đặc trƣng quan trọng trong phƣơng pháp này đó là GV phải cho HS sử dụng vở thí nghiệm, loại vở này tƣơng đối khác so với các vở ghi khác ở chỗ các nội

Y

dung về ý tƣởng, thí nghiệm, kết quả, hiện tƣợng và kết luận chủ yếu là do HS chủ

QU

động ghi chép dƣới sự chỉ đạo của GV và thực tế chúng tôi thấy hầu nhƣ không có vở thí nghiệm của HS hoàn toàn giống nhau. Thực tế trong dạy học ở trƣờng THCS thì vở thí nghiệm chƣa phổ biến lên khi dạy có thể thay bằng phiếu kết quả nghiên

KE ̀M

cứu tìm tòi của HS.

- Bản chất của phƣơng pháp BTNB là sự tự thân vận động của HS dƣới sự hƣớng dẫn của GV. Sự tìm tòi, học hỏi của HS với định hƣớng nghiên cứu các vấn đề khoa học. Trƣớc đây, khi thuật ngữ BTNB chƣa đƣợc biết đến thì các PPDH nhƣ DH phát hiện và GQVĐ, sử dụng thí nghiệm theo phƣơng pháp nghiên cứu cũng có

DA ̣Y

nhiều điểm tƣơng đồng.

1.4.2.5. Tiến trình dạy học theo phương pháp bàn tay nặn bột Phƣơng pháp BTNB xây dựng tri thức cho HS thông qua khai thác tài liệu,

thảo luận và thực nghiệm. Đó là thực hành khoa học bằng hành động, hỏi đáp giữa

21

GV và HS, tìm tòi, thực nghiệm, xây dựng tri thức dựa trên ý kiến chung của tập thể

AL

chứ không phát biểu lại những kiến thức đã có một cách thuần túy. Tiến trình DH theo phƣơng pháp BTNB đƣợc thực hiện theo các pha nhƣ sau: Pha 1: Tình huống xuất phát và câu hỏi nêu vấn đề

CI

- Tình huống xuất phát hay câu hỏi nêu vấn đề là một tình huống do GV chủ động

đƣa ra nhƣ là một cách dẫn nhập vào bài học. Khi đƣa ra tình huống xuất phát GV

OF FI

cần chú ý: Tình huống phải ngắn gọn, dễ hiểu và gần gũi với HS. Tình huống xuất phát nhằm lồng ghép câu hỏi nêu vấn đề. Tình huống xuất phát càng rõ ràng dễ hiểu thì việc hƣớng HS đến câu hỏi nêu vấn đề sẽ dễ dàng hơn. Tuy nhiên có những trƣờng hợp không nhất thiết phải có tình huống xuất phát mới đề xuất đƣợc câu hỏi nêu vấn đề (tùy vào từng kiến thức và từng trƣờng hợp cụ thể).

NH ƠN

- Câu hỏi nêu vấn đề là câu hỏi lớn của bài học (hay modun kiến thức mà HS sẽ đƣợc học). GV cần chú ý câu hỏi nêu vấn đề phải phù hợp với trình độ của HS, gây đƣợc mâu thuẫn nhận thức, qua đó gây sự tò mò, lòng ham muốn nghiên cứu, khám phá kiến thức của HS. Câu hỏi nêu vấn đề cần đảm bảo yêu cầu phù hợp với trình độ, gây mâu thuẫn nhận thức và kích thích tính tò mò; thích tìm tòi; nghiên cứu của HS nhằm chuẩn bị tâm thế cho HS trƣớc khi khám phá, lĩnh hội kiến thức. GV phải dùng câu hỏi mở, tuyệt đối không đƣợc dùng câu hỏi đóng (trả lời có hoặc không)

Y

đối với câu hỏi nêu vấn đề. Câu hỏi nêu vấn đề càng đảm bảo các yêu cầu nêu ra ở

QU

trên thì ý đồ dạy học của GV càng dễ thực hiện thành công. Nhiệm vụ của HS là quan sát và suy nghĩ.

Pha 2: Hình thành câu hỏi hay giả thuyết nghiên cứu cho học sinh

KE ̀M

- Hình thành biểu tƣợng ban đầu từ đó hình thành các câu hỏi của HS là bƣớc quan trọng và đặc trƣng của phƣơng pháp BTNB. Ở bƣớc này GV khuyến khích HS viết ra, vẽ ra những suy nghĩ, những nhận thức ban đầu của mình trƣớc khi đƣợc tìm hiểu kiến thức. Khi yêu cầu HS trình bày biểu tƣợng ban đầu, GV có thể yêu cầu nhiều hình thức biểu hiện của HS, có thể là bằng lời nói (thông qua phát biểu cá

DA ̣Y

nhân), bằng cách viết hay vẽ để biểu hiện suy nghĩ của mình. Từ những quan niệm ban đầu của HS, GV giúp HS đề xuất các câu hỏi liên quan đến các vấn đề đã đề xuất. Chú ý xoáy sâu vào những quan niệm liên quan đến kiến thức trọng tâm của bài học (hay modun kiến thức).

22

- GV cần khéo léo chọn lựa một số quan niệm ban đầu khác biệt trong lớp để giúp

AL

HS so sánh, từ đó giúp HS đặt câu hỏi liên quan đến nội dung bài học. Đây là một bƣớc khá khó khăn vì GV cần phải lựa chọn các quan niệm ban đầu tiêu biểu trong số hàng chục quan niệm của HS một cách nhanh chóng theo mục đích DH, đồng

CI

thời điều khiển sự thảo luận của HS nhằm giúp HS đề xuất các câu hỏi từ những sự khác biệt đó theo ý đồ DH khi chọn lựa các quan niệm ban đầu không tốt thì dẫn

OF FI

đến việc so sánh và đề xuất câu hỏi của HS sẽ gặp nhiều khó khăn.

Pha 3: Đề xuất câu hỏi và phương án thí nghiệm tìm tòi nghiên cứu

- Từ những khác biệt và phong phú về biểu tƣợng ban đầu của HS, GV giúp HS đề xuất các câu hỏi từ những sự khác biệt đó. Chú ý xoáy sâu vào những sự khác biệt liên quan đến kiến thức trọng tâm của bài.

NH ƠN

- Từ các câu hỏi đƣợc HS đề xuất liên quan đến nội dung bài học do khác biệt về biểu tƣợng ban đầu, GV nêu câu hỏi cho HS, đề nghị các em đề xuất các thí nghiệm tìm tòi nghiên cứu để tìm câu trả lời cho các câu hỏi đó.

- Sau khi HS đề xuất phƣơng án thí nghiệm tìm tòi - nghiên cứu, GV nêu nhận xét chung và quyết định tiến hành phƣơng án thí nghiệm đã chuẩn bị sẵn. Nếu trƣờng hợp HS không đƣa ra đƣợc phƣơng án thí nghiệm tìm tòi - nghiên cứu thích hợp thì GV có thể gợi ý hoặc đề xuất cụ thể phƣơng án.

Y

Lƣu ý rằng phƣơng án thí nghiệm tìm tòi - nghiên cứu ở đây đƣợc hiểu là các

QU

phƣơng án để tìm ra câu trả lời. Có nhiều phƣơng pháp khác nhau nhƣ quan sát, thực hành - thí nghiệm, nghiên cứu tài liệu…nhƣng GV có thể hƣớng HS và những phƣơng pháp có thể thực hiện đễ dàng trên lớp và có hiệu quả cao.

KE ̀M

Pha 4: Tiến hành thí nghiệm tìm tòi - nghiên cứu Từ các phƣơng án thí nghiệm tìm tòi - nghiên cứu mà HS nêu ra GV khéo

léo nhận xét và lựa chọn các thí nghiệm phù hợp để HS tiến hành. Ƣu tiên thực hiện thí nghiệm trực tiếp trên vật thật. Một số trƣờng hợp không thể tiến hành thí nghiệm trên vật thật có thể làm cho mô hình, hoặc cho HS quan sát tranh vẽ. Làm lần lƣợt

DA ̣Y

các thí nghiệm nếu có nhiều thí nghiệm. Mỗi thí nghiệm thực hiện xong yêu cầu HS rút ra kết luận vào phiếu kết quả nghiên cứu tìm tòi (tìm thấy câu trả lời cho các vấn đề đặt ra tƣơng ứng).

Pha 5: Kết luận, hợp thức hóa kiến thức

23

Sau khi HS thực hiện các thí nghiệm tìm tòi - nghiên cứu, các câu trả lời

AL

đƣợc giải quyết, kiến thức mới đƣợc hình thành tuy nhiên có thể chƣa đầy đủ, chƣa khoa học từ đó GV giúp HS lựa chọn các kiến thức để hình thành kết luận. GV có nhiệm vụ tóm tắt, kết luận và hệ thống lại kiến thức để HS ghi vào vở coi nhƣ là

CI

kiến thức của bài học. GV khắc sâu kiến thức bằng cách đối chiếu lại kiến thức có đƣợc với những biểu tƣợng ban đầu.

OF FI

1.4.2.6. Thuận lợi và khó khăn khi áp dụng phương pháp bàn tay nặn bột trong giảng dạy môn hóa học a. Thuận lợi

- Phƣơng pháp BTNB đƣợc Bộ GD&ĐT quyết định đầu tƣ nghiên cứu, biên soạn tài liệu, tổ chức tập huấn và có văn bản triển khai thực hiện.

NH ƠN

- Các cấp quản lí luôn động viên, khuyến khích và tạo điều kiện để GV có thể áp dụng phƣơng pháp BTNB trong DH.

- Đội ngũ GV nói chung và GV môn hóa học nói riêng rất nhiệt tình, ham học hỏi, dành nhiều thời gian nghiên cứu học tập và mạnh dạn áp dụng phƣơng pháp mới vào giảng dạy. Bên cạnh đó GV không ngừng học tập, dự giờ, trao đổi nhằm đƣa ra những cách thức, biện pháp thực hiện tốt nhất.

- HS hứng thú với hoạt động tìm kiếm kiến thức mới, đặc biệt là thích tự tay tiến

Y

hành các thí nghiệm tìm tòi.

QU

- Hóa học là môn khoa học thực nghiệm, các kiến thức hóa học đều liên quan, gắn liền với các thí nghiệm, các hiện tƣợng gặp trong tự nhiên và trong thực tiễn cuộc sống. Đây là điểm thuận lợi quan trọng để áp dụng phƣơng pháp BTNB.

KE ̀M

b. Khó khăn

- Để chuẩn bị cho một tiết học theo phƣơng pháp BTNB đòi hỏi GV phải đầu tƣ khá nhiều. Từ việc chuẩn bị các câu hỏi nêu vấn đề, câu hỏi gợi mở, các thiết bị dạy học, dụng cụ thí nghiệm, đến việc dự trù các tình huống có thể xảy ra… các công việc này không chỉ chiếm nhiều thời gian mà còn đòi hỏi ở ngƣời GV sự tâm huyết

DA ̣Y

và trình độ chuyên môn tốt.

- Chƣa có tiêu chuẩn đánh giá hoạt động DH của GV trong phƣơng pháp BTNB. Hiện nay, việc đánh giá chất lƣợng các tiết dự giờ đƣợc dựa trên các bƣớc lên lớp truyền thống và theo các tiêu chuẩn về nội dung chính xác khoa học, kết hợp

24

phƣơng pháp linh hoạt, sử dụng phƣơng tiện phù hợp, kĩ thuật dạy học nhuần

AL

nhuyễn. Tuy nhiên việc đánh giá một tiết học có sử dụng phƣơng pháp BTNB có tiến trình thực hiện và những yêu cầu rất khác so với một tiết học không sử dụng phƣơng pháp này. Hơn nữa, hiện nay phƣơng pháp BTNB vẫn còn khá mới, không

CI

phải GV nào cũng nắm rõ đặc điểm và cách thức thực hiện của phƣơng pháp này, cách nhìn nhận của mỗi GVcũng có phần khác nhau. Đây chính là một trong những

OF FI

khó khăn khiến các GV không dám mạnh dạn áp dụng phƣơng pháp BTNB trong DH vì sợ kết quả đánh giá tiết dự giờ không tốt, cháy giáo án khi DH.

- HS chƣa quen với tiến trình DH, cách trình bày suy nghĩ, cách trao đổi với các bạn trong nhóm và giữa các nhóm khác nhau. HS thƣờng có xu hƣớng chỉ dám đƣa ra các suy nghĩ đúng trong sách giáo khoa, ít dám tranh luận theo ý kiến của chính

NH ƠN

mình.

- Việc đề xuất các phƣơng pháp nghiên cứu đòi hỏi HS phải có một nền tảng kiến thức khoa học khá tốt; lòng yêu thích học tập; sự tích cực hoạt động.Thực tế không phải lớp học nào cũng có nhiều HS đạt các yêu cầu trên.

- Số lƣợng HS trong lớp quá đông gây khó khăn cho việc chia nhóm và quản lí phân công nhóm.

- Chƣa có quy chế đánh giá kết quả học tập của HS theo phƣơng pháp BTNB, GV

Y

gặp khó khăn khi đánh giá và ghi nhận sự tiến bộ của HS trong quá trình học tập.

QU

- Việc quản lí HS trong lúc làm thí nghiệm và đảm bảo an toàn cho HS cũng là một khó khăn đáng kể. Ngoài ra khi sử dụng phƣơng pháp BTNB thƣờng mất nhiều thời gian hơn một tiết dạy trên lớp.

KE ̀M

1.5. Bài tập hóa học với việc phát triển năng lực giải quyết vấn đề cho học sinh THCS

1.5.1. Khái niệm bài tập hóa học và bài tập hóa học theo định hướng phát triển năng lực cho học sinh [4,8] - BTHH là một nhiệm vụ (gồm câu hỏi và bài toán) liên quan đến hóa học mà HS

DA ̣Y

phải sử dụng các kiến thức, kĩ năng và kinh nghiệm của bản thân để hoàn thành.

- Bài tập (BT) định hƣớng phát triển năng lực là dạng BT chú trọng đến sự vận dụng những hiểu biết riêng lẻ, khác nhau của HS để giải quyết một vấn đề mới đối với ngƣời học, gắn với thực tiễn cuộc sống

25

1.5.2. Phân loại bài tập hóa học theo định hướng phát triển năng lực [4.tr.36 -

AL

37] Các BTHH có nhiều hình thức khác nhau: có thể là BT miệng; BT viết; BT ngắn hạn hay dài hạn; BT theo nhóm hay cá nhân; BT trắc nghiệm hay tự luận. BT

CI

có thể đƣa ra dƣới hình thức một nhiệm vụ, một đề nghị, một yêu cầu hay một câu hỏi. Những yêu cầu chung đối với các BT là:

OF FI

- Đƣợc trình bày rõ ràng.

- Có ít nhất một lời giải.

- Với những dữ kiện cho trƣớc, HS có thể tự lực giải đƣợc.

- Không giải qua đoán mò để giải đƣợc.

Theo chức năng lý luận dạy học, BT có thể bao gồm: Bài tập học và bài tập

NH ƠN

đánh giá (thi, kiểm tra) cụ thể nhƣ sau:

- Bài tập học: Bao gồm các BT đƣợc dùng trong bài học để lĩnh hội tri thức mới, chẳng hạn các BT về một tình huống mới, giải quyết BT này để rút ra tri thức mới, hoặc các BT để luyện tập, củng cố, vận dụng kiến thức đã học.

- Bài tập đánh giá: Là các bài kiểm tra ở lớp do GV ra đề hay các đề kiểm tra tập trung nhƣ kiểm tra chất lƣợng; so sánh; bài kiểm tra hết chƣơng; kiểm tra hết kì; bài thi tốt nghiệp hết cấp; thi tuyển.

Y

Theo dạng của câu trả lời của bài tập “mở” hay “đóng”, có các dạng BT sau:

QU

- Bài tập đóng: Là các BT mà ngƣời học (ngƣời làm bài) không cần tự trình bày câu trả lời mà lựa chọn từ những câu trả lời cho trƣớc. Nhƣ vậy trong loại BT này, GV đã biết câu trả lời, HS đƣợc cho trƣớc các phƣơng án có thể lựa chọn.

KE ̀M

- Bài tập mở: Là những BT mà không có lời giải cố định đối với cả GV và HS (ngƣời ra đề và ngƣời làm bài); có nghĩa là kết quả BT là “mở”.

1.5.3. Vai trò của bài tập hóa học trong việc phát triển năng lực cho học sinh BTHH góp phần to lớn trong việc DH hóa học:

- BTHH nhƣ nguồn kiến thức; phƣơng tiện để HS tìm tòi; phát hiện kiến thức mới;

DA ̣Y

các kĩ năng cần rèn luyện.

- Mô phỏng một số tình huống thực của đời sống, đòi hỏi HS phải tìm đƣợc phƣơng hƣớng để giải quyết và khắc phục những hạn chế từ đó phát huy tính tích cực của nó qua đó phát triển năng lực nhận thức, năng lực GQVĐ, năng lực tƣ duy sáng

26

tạo…

AL

- Góp phần quan trọng trong giáo dục đạo đức, thái độ, tình cảm, tác phong làm việc khoa học của HS...

- BTHH đƣợc nêu ra nhƣ một tình huống có vấn đề để tạo ra mâu thuẫn từ đó kích

CI

thích tƣ duy giúp HS năng động sáng tạo, hình thành phƣơng pháp học cho HS.

- Là công cụ để kiểm tra đánh giá kiến thức; kĩ năng; thái độ và năng lực của HS

OF FI

thông qua một đơn vị kiến thức, một bài học, một chƣơng, một kì học....

1.5.4. Nguyên tắc xây dựng bài tập hóa học định hướng phát triển năng lực giải quyết vấn đề cho học sinh

Các nguyên tắc cần đảm bảo khi lực chọn và xây dựng hệ thống BTHH nhằm phát triển năng lực GQVĐ cho HS:

NH ƠN

Nguyên tắc 1: Đảm bảo tính mục tiêu của chƣơng trình theo chuẩn kiến thức, kĩ năng và định hƣớng phát triển năng lực HS.

Nguyên tắc 2: Đảm bảo phát huy đƣợc tính tích cực tìm tòi trên cơ sở các kiến thức đã có của HS từ đó có thể thực hiện thành công vấn đề cần giải quyết trong BT. Nguyên tắc 3: Đảm bảo đƣợc tính chính xác khoa học của các nội dung kiến thức hóa học và các môn khoa học có liên quan.

Nguyên tắc 4: Đảm bảo phát triển đƣợc các thành tố của năng lực GQVĐ thông qua

Y

hoạt động giải BT hóa học.

QU

Để đảm bảo các nguyên tắc này BT hóa học đƣợc tuyển chọn và xây dựng phải đảm bảo tính đa dạng của BT định hƣớng phát triển năng lực, BT phải có chứa đựng các mâu thuẫn nhận thức qua đó đòi hỏi sự vận dụng những hiểu biết khác

KE ̀M

nhau của HS để giải quyết các vấn đề học tập và những vấn đề hóa học liên quan đến thực tiễn đời sống.

1.5.5. Quy trình xây dựng bài tập hóa học định hướng phát triển năng lực giải quyết vấn đề cho học sinh Việc xây dựng BT hóa học để phát triển năng lực GQVĐ cho HS đƣợc thực

DA ̣Y

hiện theo quy trình sau: Bƣớc 1: Lựa chọn nội dung học tập, hiện tƣợng hóa học, tình huống trong thực tiễn.

Bƣớc 2: Xác định tri thức HS đã có và tri thức, kĩ năng, cần hình thành trong nội dung học tập, tình huống thực tiễn đã chọn.

27

Bƣớc 3: Xây dựng các mâu thuẫn nhận thức từ nội dung học tập đã chọn, xây dựng

AL

mâu thuẫn nhận thức cơ bản, đảm bảo mâu thuẫn này có thể giải quyết đƣợc trên cơ sở các tri thức HS đã có.

Bƣớc 4: Thiết kế và diễn đạt BT: Lựa chọn các dữ liệu xuất phát hoặc bối cảnh tình và diễn đạt bằng lời có chứa đựng các vấn đề cần giải quyết.

CI

huống (các kiến thức đã có, hình ảnh, tranh vẽ, nguồn thông tin) nêu yêu cầu đặt ra

bài tập định hƣớng phát triển năng lực.

Bƣớc 6: Tiến hành thử nghiệm và chỉnh sửa.

OF FI

Bƣớc 5: Xây dựng đáp án và lời giải, kiểm tra tính chính xác, khoa học theo tiêu chí

BT đã xây dựng cần cho HS kiểm tra thử và chỉnh sửa sao cho hệ thống bài tập đảm bảo tính chính xác, khoa học về kiến thức, kĩ năng, có giá trị về mặt thực

NH ƠN

tiễn và phù hợp với từng đối tƣợng HS, phù hợp với mục tiêu giáo dục môn hóa học ở trƣờng THCS. Các BT sau khi đƣợc thử nghiệm và chỉnh sửa sẽ sắp xếp thành hệ thống bài tập đảm bảo tính khoa học và tiện lợi khi sử dụng.

1.6. Thực trạng việc sử dụng phƣơng pháp dạy học tích cực phát triển năng lực giải quyết vấn đề cho học sinh trong dạy học hóa học ở trƣờngTHCS hiện nay 1.6.1. Mục tiêu của điều tra

Đánh giá việc phát triển năng lực GQVĐ cho HS trong dạy học hóa học ở

Y

trƣờng THCS hiện nay; việc phát triển năng lực GQVĐ cho HS thông qua dạy học

QU

chƣơng “Hiđro - Nƣớc”; nhận thức của GV và HS về vai trò của phát triển năng lực GQVĐ cho HS THCS.

1.6.2. Nội dung và phương pháp điều tra

KE ̀M

1.6.2.1. Nội dung điều tra

Chúng tôi đã tiến hành điều tra với 20 GV và 240 HS của 3 trƣờng

THCS An Hòa, THCS Hồng Phong, THCS Đại Bản thuộc huyện An Dƣơng, thành phố Hải Phòng để tìm hiểu đƣợc thực trạng DH phát triển năng lực GQVĐ cho HS thông qua DH. Phiếu xin ý kiến GV THCS và phiếu điều tra HS (Phụ lục 1).

DA ̣Y

1.6.2.2. Phương pháp điều tra Chúng tôi dùng phiếu điều tra (phiếu xin ý kiến GV THCS và phiếu điều

tra HS) để biết thực trạng phát triển năng lực GQVĐ cho HS ở trƣờng THCS.

28

1.6.3. Kết quả điều tra

AL

1.6.3.1. Kết quả điều tra HS Câu 1: Em có thích các tiết học môn hóa học ở trên lớp không?

Tỷ lệ % 1,95 33,3 58,5 6,25

CI

Số ý kiến 5 80 140 15

OF FI

Mức độ Rất thích Thích Bình thƣờng Không thích

Câu 2: Trong giờ học khi GV đặt câu hỏi hoặc đƣa ra các bài tập, em thƣờng làm gì?

NH ƠN

Phƣơng án Tập trung suy nghĩ để tìm lời giải cho câu hỏi hoặc bài tập và xung phong trả lời.

Trao đổi với bạn trong nhóm bạn để tìm câu trả lời tốt nhất.

Chờ câu trả lời từ phía các bạn và giáo viên.

Số ý kiến 120

Tỷ lệ % 50

105

43,6

15

6,4

Câu 3: Em có thái độ nhƣ thế nào khi phát hiện các vấn đề (mâu thuẫn với kiến thức đã học, khác với điều em biết) trong câu hỏi hoặc bài tập của GV đƣa ra?

QU

Y

Mức độ Rất hứng thú; phải tìm hiểu bằng mọi cách Hứng thú; muốn tìm hiểu Thấy lạ nhƣng không cần tìm hiểu Không quan tâm đến vấn đề lạ

Số ý kiến 41 110 60 29

Tỷ lệ % 17 45,8 25 12,2

Câu 4: Em thấy có cần thiết phải hình thành năng lực GQVĐ không?

KE ̀M

Mức độ Rất cần thiết Cần thiết Bình thƣờng Không cần thiết

Số ý kiến 90 123 20 7

Tỷ lệ % 37,5 51,3 8,3 2,9

Câu 5: Em có thƣờng xuyên liên hệ kiến thức hóa học đã đƣợc học với các hiện

DA ̣Y

tƣợng, sự vật, sự việc thƣờng gặp trong cuộc sống không?

Mức độ Rất thƣờng xuyên Thƣờng xuyên

Số ý kiến 20 81

29

Tỷ lệ % 8,3 33,8

132 7

55 2,9

AL

Thỉnh thoảng Không bao giờ

Nhận xét: Qua các số liệu trên cho thấy:

- Nhiều HS có ý thức học tập tƣơng đối tốt; khi GV đặt câu hỏi có ít HS chờ câu trả

CI

lời từ phía các bạn và GV (chiếm 6,4%). Nhiều HS thấy đƣợc việc cần thiết để hình thành và rèn luyện năng lực GQVĐ (rất cần thiết: 37,5%; cần thiết

OF FI

51,3%).Tuy nhiên số HS thích các giờ học hóa học không nhiều lắm (rất thích: 1,95%; thích 33,3%). Khi gặp bài tập có vấn đề nhiều HS chƣa có động cơ, hứng thú, chƣa thực sự tích cực trong việc tìm hiểu và GQVĐ đã đặt ra (gặp bài tập có vấn đề có 25% HS thấy lạ nhƣng không cần tìm hiểu; 12,2% HS không quan tâm đến vấn đề lạ). Ngoài ra, còn nhiều HS không thƣờng xuyên liên hệ kiến thức hóa

NH ƠN

học đã học với thực tiễn cuộc sống (55% HS thỉnh thoảng; 2,9% HS không bao giờ so sánh kiến thức hóa học đã học với các hiện tƣợng, sự vật sự việc thƣờng gặp trong cuộc sống).

1.6.3.2. Kết quả điều tra GV

Câu 1: Thầy (cô) đánh giá tầm quan trọng của việc phát triển năng lực GQVĐ cho HS THCS nhƣ thế nào?

Số ý kiến 5 8 4 3

QU

Y

Mức độ Rất quan trọng Quan trọng Bình thƣờng Không quan trọng

Tỷ lệ % 25 40 20 15

Câu 2: Theo thầy (cô) các biện pháp nào dƣới đây có thể phát triển đƣợc năng

KE ̀M

lực GQVĐ cho học sinh THCS? Biện pháp

DA ̣Y

Thiết kế nội dung bài học logic, hợp lí.

Sử dụng PPDH tích cực phù hợp.

Sử dụng các BT có nhiều cách giải, khuyến khích HS tìm cách giải mới, cách giải tốt nhất, ngắn nhất.

Yêu cầu HS nhận xét lời giải của ngƣời khác, lập luận bác bỏ quan niệm trái ngƣợc và bảo vệ quan điểm của cá nhân.

Thay đổi các mức độ khác nhau yêu cầu của

30

Xếp hạng

Số ý kiến

Tỷ lệ %

16 18

80 90

3 1

10

50

5

3

15

7

17

85

2

CI

AL

bài tập.

Kiểm tra đánh giá, động viên kịp thời các 7 35 6 biểu hiện sáng tạo của HS. Tăng cƣờng các bài tập thực hành; thí 14 70 4 nghiệm; liên hệ thực tiễn cuộc sống.

Câu 3: Thầy (cô) cho biết đã sử dụng các biện pháp nào để rèn luyện năng lực GQVĐ cho HS?

Tỉ lệ % 85 75

Xếp hạng 1 2

7

35

4

15

6

10

50

3

5

25

5

7

35

4

3

OF FI

Số ý kiến 17 15

NH ƠN

Biện pháp Thiết kế nội dung bài học logic, hợp lí.

Sử dụng PPDH tích cực phù hợp.

Sử dụng các bài tập có nhiều cách giải, khuyến khích HS tìm cách giải mới, tìm ra cách giải tốt nhất, ngắn nhất.

Yêu cầu HS nhận xét lời giải của ngƣời khác, lập luận bác bỏ quan niệm trái ngƣợc và bảo vệ quan điểm của cá nhân.

Thay đổi các mức độ khác nhau yêu cầu của bài tập.

Kiểm tra đánh giá và động viên kịp thời các biểu hiện sáng tạo của HS. Tăng cƣờng các bài tập thực hành; thí nghiệm; liên hệ thực tiễn cuộc sống.

Câu 4: Thầy (cô) cho biết kết quả đánh giá HS đƣợc rèn luyện năng lực GQVĐ?

Y

Kết quả

KE ̀M

QU

HS nắm đƣợc bài ngay tại lớp.

HS tự thực hiện đƣợc các thí nghiệm trực quan HS tự phát hiện đƣợc vấn đề và GQVĐ đã nêu.

HS làm việc theo nhóm một cách tích cực HS có thể sử dụng đƣợc các phƣơng tiện kĩ thuật dạy học hiện đại.

HS tự nghiên cứu và báo cáo đƣợc các chủ đề liên quan đến chƣơng trình hóa học THCS. Nhận xét: Từ các số liệu trên cho thấy:

Xếp hạng

Số ý kiến

Tỉ lệ %

13 16

65 80

4 2

18

90

1

11

55

6

12

60

5

14

70

3

Đã có nhiều GV thấy đƣợc tầm quan trọng của việc phát triển năng lực

DA ̣Y

GQVĐ cho HS (rất quan trọng 25%; quan trọng 40%), cũng có nhiều GV biết các biện pháp để rèn luyện năng lực cho học sinh (90% GV sử dụng PPDH tích cực phù hợp;…); kết quả đánh giá HS đƣợc rèn luyện về năng lực là HS tự phát hiện đƣợc vấn đề và GQVĐ đƣợc nêu có 90% GV chọn. GV đã sử dụng các biện pháp để phát

31

triển năng lực cho HS nhƣ là sử dụng PPDH tích cực phù hợp có 75% GV chọn.

AL

Tuy nhiên kết quả điều tra cho thấy ít HS thích các giờ học môn hóa học, HS chƣa có động cơ, hứng thú để tìm hiểu và GQVĐ đặt ra, còn nhiều HS không thƣờng xuyên liên hệ kiến thức hóa học đã học đến thực tiễn cuộc sống thƣờng ngày.

CI

Điều này chứng tỏ GV đã sử dụng các PPDH nhƣng có hiệu quả chƣa cao.

Vậy vấn đề đƣợc đặt ra là cần phải tìm ra mấu chốt của việc DH theo các PPDH

OF FI

tích cực: tạo tình huống có vấn đề; xây dựng các tình huống có vấn đề trong các bài học lý thuyết cũng nhƣ trong các BT để sử dụng chúng trong DH sao cho có hiệu

DA ̣Y

KE ̀M

QU

Y

NH ƠN

quả cao nhất.

32

Tiểu kết chương 1

AL

Trong chƣơng này chúng tôi đã tổng quan đƣợc một số cơ sở lí luận liên quan đến đề tài:

- Những vấn đề lí luận cơ bản về năng lực và phát triển năng lực cho HS THCS

CI

- Những vấn đề lí luận cơ bản về năng lực GQVĐ và việc phát triển năng lực GQVĐ cho HS THCS

OF FI

- Quan điểm về đổi mới PPDH ở trƣờng phổ thông và việc áp dụng một số PPDH tích cực vào trong DH. Cơ sở lí luận về phƣơng pháp BTNB và phƣơng pháp DH theo góc.

- Tiến hành điều tra thực trạng phát triển năng lực GQVĐ cho HS THCS thông qua DH môn hóa học qua phiếu điều tra 20 GV và 240 HS ở 3 trƣờng THCS An Hòa;

NH ƠN

Hồng Phong; Đại Bản thuộc huyện An Dƣơng, TP Hải Phòng.

Tổng quan cơ sở lí luận về những vấn đề nêu trên là cơ sở vững chắc để chúng tôi thực hiện chƣơng 2: Phát triển năng lực GQVĐ cho HS thông qua DH

DA ̣Y

KE ̀M

QU

Y

chƣơng “Hiđro - Nƣớc” Hóa học 8.

33

CHƢƠNG 2

AL

PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ CHO HỌC SINH

THÔNG QUA DẠY HỌC CHƢƠNG HIĐRO - NƢỚC HÓA HỌC LỚP 8

CI

2.1. Phân tích nội dung kiến thức chƣơng Hiđro - Nƣớc hóa học lớp 8

2.1.1. Mục tiêu kiến thức chương Hiđro - Nước hóa học lớp 8 [2. tr.32 - 33] + HS biết đƣợc:

OF FI

- Tính chất vật lí của hiđro: Trạng thái, màu sắc, tỉ khối so với không khí, tính tan trong nƣớc.

- Tính chất hóa học của hiđro: Tác dụng với oxi, với oxit kim loại. Khái niệm về sự khử và chất khử.

- Ứng dụng của hiđro: Làm nhiên liệu, nguyên liệu trong công nghiệp.

NH ƠN

- Phƣơng pháp điều chế hiđro trong phòng thí nghiệm và trong công nghiệp, cách thu khí hiđro bằng cách đẩy nƣớc và đẩy không khí.

- Phản ứng thế là phản ứng trong đó nguyên tử đơn chất thay thế nguyên tử của nguyên tố khác trong phân tử hợp chất.

- Thí nghiệm điều chế hiđro từ dung dịch HCl; H2SO4 và Zn ( hoặc Fe, Mg, Al...). Đốt cháy khí hiđro trong không khí. Thu khí H2 bằng cách đẩy không khí.

Y

- Thí nghiệm chứng minh H2 khử đƣợc CuO.

- Thành phần định tính và định lƣợng của nƣớc.

QU

- Tính chất của nƣớc: Nƣớc hòa tan đƣợc nhiều chất, nƣớc phản ứng đƣợc với nhiều chất ở điều kiện thƣờng nhƣ kim loại (Na, Ca..), oxit bazơ (CaO, Na2O,...), oxit axit (P2O5, SO2,...).

KE ̀M

- Vai trò của nƣớc trong đời sống và sản xuất, sự ô nhiễm nguồn nƣớc và cách bảo vệ nguồn nƣớc, sử dụng tiết kiệm nƣớc sạch.

- Định nghĩa axit, bazơ, muối theo thành phần phân tử.

- Cách gọi tên axit, bazơ, muối.

- Phân loại axit, bazơ, muối.

DA ̣Y

-Thí nghiệm thể hiện tính chất hóa học của nƣớc: Nƣớc tác dụng với Na, CaO, P2O5.

+ HS hiểu: - HS viết đƣợc các PTHH cho tính chất của H2 và nƣớc.

34

- HS phân loại đƣợc các phản ứng hóa học, dựa vào thành phần phân tử phân loại

AL

đƣợc các hợp chất vô cơ.

- HS hiểu cách làm các thí nghiệm, nêu đƣợc hiện tƣợng xảy ra từ đó rút ra tính chất + HS vận dụng:

CI

hóa học của H2 và nƣớc.

- HS vận dụng các tính chất vật lí, tính chất hóa học của hiđro và nƣớc để tìm hiểu

OF FI

về các ứng dụng và tầm quan trong của chúng trong cuộc sống.

- HS nhận biết đƣợc nguồn nƣớc bị ô nhiễm bằng các phƣơng pháp đơn giản nhƣ quan sát màu sắc của nƣớc, ngửi mùi... các biện pháp bảo vệ nguồn nƣớc và quy trình sản xuất nƣớc sạch.

- HS giải đƣợc các bài tập tính theo PTHH và định luật bảo toàn khối lƣợng.

NH ƠN

- HS vận dụng kiến thức giải thích đƣợc hiện tƣợng thƣờng gặp trong cuộc sống.

- HS vận dụng kiến thức trong việc bảo vệ môi trƣờng sống: Hạn chế ô nhiễm nguồn nƣớc, ảnh hƣởng của nguồn nƣớc bị ô nhiễm tới sức khỏe của con ngƣời.

2.1.2. Đặc điểm cấu trúc, nội dung kiến thức chương Hiđro - Nước + Chƣơng Hiđro - Nƣớc hóa học 8 đƣợc phân bố thời lƣợng nhƣ sau: Tên chƣơng

Lí thuyết Luyện tập Thực hành Kiểm tra Tổng

Hiđro - Nƣớc 7

3

2

1

13

QU

- Tính chất của hiđro.

Y

+ Nội dung kiến thức trong chƣơng bao gồm các vấn đề lớn là: - Tính chất của nƣớc.

- Tìm hiểu về axit, bazơ, muối.

KE ̀M

+ Các nội dung này đƣợc cấu trúc thành các bài học:

DA ̣Y

Tiết Tiết 47,48 Tiết 49

Tiết 50 Tiết 51

Bài Nội dung giảm tải Tính chất - Ứng dụng của Hiđro Phản ứng oxi hóa - Bài “Phản ứng oxi Không dạy, sử dụng thời khử hóa - khử” gian để luyện tập. (Luyện tập tính chất oxi, hiđro.

Giải toán theo phƣơng trình hóa học) Điều chế Hiđro. Phản Mục 2. Trong Không dạy, hƣớng dẫn học ứng thế công nghiệp sinh tự đọc thêm Bài luyện tập 6

35

Bài thực hành 5

AL

Kiểm tra viết Nƣớc

CI

Axit. Bazơ. Muối Bài luyện tập 7 Bài thực hành 6

OF FI

Tiết 52 Tiết 53 Tiết 54,55 Tiết 56,57 Tiết 58 Tiết 59

2.1.3. Các mức độ kiến thức cần đạt được của chương Hiđro - Nước Nhận biết

Thông hiểu

Vận dụng thấp

NH ƠN

Nội dung

- So sánh đƣợc tỉ khối của H2 với 1 số khí khác - Viết đƣợc PTHH của H2 khử 1 số oxit kim loại.

Nguyên nhân của việc cần thử độ tinh khiết của H2 trƣớc khi làm thí nghiệm.

- Tính toán đƣợc lƣợng chất tham gia phản ứng và sản phẩm tạo thành.

- Giải thích đƣợc sơ sở khoa học của 1 số ứng dụng của H2 trong đời sống và sản xuất.

- Viết đƣợc PTHH của phản ứng điều chế H2 khi sử dụng kim loại Al, Fe và axit H2SO4 thay cho axit HCl và Zn. - So sánh đƣợc sự giống và

- Phân biệt đƣợc phản ứng thế với các loại phản ứng hóa học khác đã học.

- Tính toán đƣợc lƣợng kim loại tham gia phản ứng và thể tích khí H2 thu đƣợc

QU

Y

1. Tính chất - Tính chất vật - Ứng dụng lí, hóa học của của hiđro H2 - Ứng dụng của H2 trong đời sống và trong sản xuất - Tìm hiểu về nguồn nhiên liệu H2 trong tƣơng lai.

DA ̣Y

KE ̀M

2. Điều chế - Dụng cụ, hóa hiđro - Phản chất để điều ứng thế chế H2 trong phòng thí nghiệm.

- Cách điều chế và thu khí H2 trong phòng thí nghiệm.

- Khái niệm phản ứng thế.

36

Vận dụng cao - Tính toán đƣợc lƣợng chất còn dƣ trong PƢHH, chứng minh có chất còn dƣ trong 1 PƢHH. - Giải thích tại sao không nên sử dụng bóng bay bơm khí H2 trong các dịp lễ, hoặc để trang trí.

- Tính toán lƣợng chất dƣ sau phản ứng - So sánh đƣợc dùng kim loại nào với axit nào thì cho lƣợng khí H2 là nhiều hơn.

- Bài toán hỗn hợp kim loại tác dụng với

Y

DA ̣Y

KE ̀M

QU

4.Axit- Bazơ - Khái niệm về - Muối axit, bazơ, muối.

- CTHH của các hợp chất axit, bazơ, muối.

- Tên gọi và phân loại các hợp chất axit, bazơ, muối.

AL

- Vận dụng kiến thức vào cuộc sống để giải thích đƣợc nguyên nhân gây ô nhiễm nguồn nƣớc từ đó đề xuất các biện pháp bảo vệ nguồn nƣớc sạch.

- Đề xuất các nguyên tắc vàng để tiết kiệm nƣớc.

- Xác định CTHH của chất.

- Tính toán lƣợng chất dƣ trong PƢHH.

CI

- Dùng phƣơng pháp hóa học để nhận biết các chất.

- Giải đƣợc các bài tập tính theo PTHH và định luật bảo toàn khối lƣợng.

OF FI

- Thành phần hóa học của nƣớc .

- Tính chất vật lí và hóa học của nƣớc.

- Vai trò của nguồn nƣớc trong đời sống và sản xuất.

axit.

NH ƠN

3. Nƣớc

khác nhau giữa cách thu khí O2 và khí H2 .

- Tính toán đƣợc thành phần khối lƣợng của H và O trong nƣớc.

- Viết đƣợc PTHH của H2O với 1 số kim loại kiềm, kiềm thổ, oxit axit và oxit bazơ .

Nguyên nhân và cách nhận biết nguồn nƣớc bị ô nhiễm.

- Trình bày đƣợc vòng tuần hoàn của nƣớc trong tự nhiên.

- Đọc đƣợc tên gọi của các hợp chất vô cơ cụ thể.

- Phân loại đƣợc các loại hợp chất vô cơ cụ thể.

- Viết CTHH của các hợp chất vô cơ.

- Phƣơng pháp phân biệt các chất dựa vào các tính chất vật lí nhƣ: Màu sắc, tính tan trong nƣớc, mùi đặc trƣng….

Phƣơng pháp nhận biết các chất dựa vào tính chất hóa học, cách chọn thuốc thử là chất rẻ tiền, dễ kiếm…

- Bài toán viết PTHH biểu diễn chuỗi biến hóa.

2.1.4. Một số phương pháp dạy học tích cực áp dụng trong chương Hiđro - Nước 2.1.4.1. Một số nội dung có thể áp dụng phương pháp bàn tay nặn bột và PPDH theo góc trong chương Hiđro - Nước

37

Phƣơng pháp dạy học BTNB Dạy học theo góc BTNB 3. Bài 33: Điều chế hiđro - Phản ứng thế Dạy học theo góc BTNB 4. Bài 36: Nƣớc (tiết 2) Dạy học theo góc Ngoài PPDH theo góc và phƣơng pháp BTNB có thể sử dụng kết hợp với

CI

AL

Nội dung 1. Bài 31: Tính chất - Ứng dụng của hiđro (tiết 1) 2. Bài 31: Tính chất - Ứng dụng của hiđro (tiết 2)

OF FI

một số PPDH nhƣ:

- Phƣơng pháp thí nghiệm: dùng thí nghiệm nghiên cứu giúp HS hiểu đƣợc tính chất hóa học của H2, phƣơng pháp điều chế H2 và tính chất hóa học của nƣớc nƣớc từ đó giúp HS củng cố về tính chất hóa học của H2 và nƣớc đã học.

- Sử dụng BTHH: có tác dụng trong bài giảng lí thuyết giúp các em tìm hiểu đƣợc

NH ƠN

các kiến thức mới trên cơ sở nhƣng kiến thức đã có đồng thời ôn luyện củng cố hiệu quả nhất các kiến thức đã học từ đó giúp HS có đƣợc nhiều kĩ năng vài khắc sâu những gì mà các em đã lĩnh hội đƣợc.

2.1.4.2. Xây dựng một số tình huống có vấn đề trong dạy học chương hiđro - Nước nhằm phát triển năng lực giải quyết vấn đề cho HS

a. Nguyên tắc lựa chọn nội dung kiến thức xây dựng tình huống có vấn đề có và kiến thức mới.

Y

- Nguyên tắc 1: Kiến thức phải chứa đựng mâu thuẫn nhận thức giữa kiến thức đã

QU

- Nguyên tắc 2: Đảm bảo tính khoa học của các kiến thức cần hình thành cho HS thông qua các các tình huống có vấn đề.

- Nguyên tắc 3: Tình huống có vấn đề phải phản ánh đƣợc tính hệ thống, tính khái quát của kiến thức.

KE ̀M

b. Một số nội dung có thể áp dụng phƣơng pháp bàn tay nặn bột và phƣơng pháp dạy học theo góc chƣơng Hiđro - Nƣớc + Nội dung kiến thức có thể áp dụng phương pháp bàn tay nặn bột

DA ̣Y

Tên bài Bài 31: Tính chất ứng dụng của hiđro - Tính chất vật lí: chất khí không mầu, không mùi, nhẹ nhất, ít tan trong nƣớc

Nội dung kiến thức tạo tình huống có vấn đề + Tình huống 1: - Em biết gì về tính chất vật lí của H2?

- Hiđro có thể tác dụng đƣợc với những chất nào? + Tình huống 2: - Thí nghiệm: Xác định tỉ khối của H2 so với không khí bằng cách thả cho 2 quả bóng bay bay lên không trung.

Thiết kế thí nghiệm: Lấy 2 quả bóng bay một quả bơm vào 38

OF FI

CI

AL

khí H2, một quả thổi khí CO2 thả cho 2 quả bóng bay và không cần giữ. + Tình huống 3: - Tại sao phải thử độ tinh khiết của H2 trƣớc khi đốt? + Tình huống 4: - Em biết gì về tính chất vật lí của nƣớc?

- Nƣớc có thể tác dụng đƣợc với các loại chất gì? + Tình huống 5: Thí nghiệm tìm hiểu nƣớc tác dụng với kim loại: Nƣớc có tác dụng với kim loại K và Fe không? Sản phẩm của phản ứng tạo ra chất gì?

- Thiết kế thí nghiệm: Cho 1 mẩu kim loại K bằng hạt đỗ đen vào cốc nƣớc.

- Cho 1 đinh sắt sạch vào cốc nƣớc Quan sát hiện tƣợng xảy ra? Dùng giấy quỳ tím nhúng vào sản phẩm của phản ứng, quan sát màu của giấy quỳ tím?

NH ƠN

- Tính chất hóa học: Tác dụng với oxi và một số oxit kim loại Bài 36: Nƣớc (tiết 2) Tính chất vật lí: không mầu, không mùi, không vị, hòa tan đƣợc nhiều chất..

Tính chất hóa học: Tác dụng với kim loại, một số oxit bazơ, một số oxit axit

+ Nội dung kiến thức có thể áp dụng phương pháp góc

Y

+ Tình huống 6: Dự đoán sản phẩm của các PƢHH sau: Fe + HCl   …...+……

Al + H2SO4   ……+…… + Tình huống 7: - Cho 5 -7 viên Zn vào ống nghiệm chứa 4 ml dd HCl, chờ cho khí thoát ra. Đƣa que đóm đang cháy vào đầu ống vuốt nhọn có hiện tƣợng gì xảy ra? Khí thoát ra là khí gì? + Tình huống 8: - Có mấy cách để thu khí H2? So sánh sự khác nhau so với cách thu khí O2? Tại sao có sự khác nhau đó? + Tình huống 9: - Thử khí thoát ra bằng tàn đóm hồng? Chất khí đó có phải là O2 không? Nếu đốt chất khí thoát ra ở đầu ống vuốt có hiện tƣợng gì xảy ra? Đó là khí gì? + Tình huống 10: Thí nghiệm điều chế H2 từ kim loại và dd axit.

- Lấy khoảng 5 - 7 viên Zn, và 1 mảnh Cu nhỏ cho vào 2 ống nghiệm, kẹp ống nghiệm vào giá sắt sau đó cho từ từ 3 ml dd axit HCl vào ống nghiệm, nắp ống vuốt nhọn. Quan sát? Rút ra kết luận?

DA ̣Y

KE ̀M

QU

Bài 33: Điều chế hiđro - Phản ứng thế - Điều chế khí H2 trong phòng thí nghiệm từ axit HCl, H2SO4 và kim loại: Zn, Al, Fe. - Cách thử độ tinh khiết của khí H2 thoát ra - Nhận biết khí H2 và O2.

39

2.2. Nguyên tắc và quy trình xây dựng bài tập phát triển năng lực giải quyết

AL

vấn đề cho học sinh 2.2.1. Nguyên tắc xây dựng bài tập phát triển năng lực giải quyết vấn đề cho học sinh

CI

Các nguyên tắc lựa chọn và xây dựng hệ thống BTHH để phát triển năng lực GQVĐ cho HS: và theo định hƣớng phát triển năng lực HS.

OF FI

- Nguyên tắc 1: Đảm bảo tính mục tiêu của chƣơng trình; chuẩn kiến thức; kĩ năng - Nguyên tắc 2: Đảm bảo phát huy đƣợc tính tích cực tìm tòi trên cơ sở các kiến thức đã có của HS, có thể giải quyết thành công các vấn đề cần giải quyết trong BT. - Nguyên tắc 3: Đảm bảo tính chính xác, khoa học của các nội dung kiến thức hóa

NH ƠN

học và các môn khoa học có liên quan.

- Nguyên tắc 4: Đảm bảo phát triển các thành tố của năng lực GQVĐ thông qua các hoạt động giải BTHH.

Để đảm bảo các nguyên tắc này BTHH đƣợc tuyển chọn và xây dựng cần phải đảm bảo tính đa dạng của BT định hƣớng phát triển năng lực; có chứa đựng mâu thuẫn nhận thức giữa các kiến thức đã biết và những kiến thức cần lĩnh hội, đòi hỏi sự vận dụng những hiểu biết khác nhau để GQVĐ trong học tập và thực tiễn

Y

cuộc sống. sinh

QU

2.2.2. Quy trình xây dựng bài tập phát triển năng lực giải quyết vấn đề cho học Việc xây dựng BTHH phát triển năng lực GQVĐ cho HS đƣợc thực hiện

KE ̀M

theo quy trình sau:

- Bƣớc 1: Lựa chọn nội dung học tập; các hiện tƣợng; tình huống thực tiễn HS thƣờng gặp trong cuộc sống hàng ngày.

- Bƣớc 2: Xác định các tri thức HS đã có và các tri thức, kĩ năng cần hình thành trong nội dung học tập và các tình huống thực tiễn đã chọn.

DA ̣Y

- Bƣớc 3: Xây dựng mâu thuẫn nhận thức từ nội dung học tập; xây dựng mâu thuẫn nhận thức cơ bản đảm bảo mâu thuẫn này có thể giải quyết đƣợc trên cơ sở các tri thức HS đã có, đã đƣợc học.

- Bƣớc 4: Thiết kế và diễn đạt BT.

40

Lựa chọn các dữ liệu xuất phát hoặc bối cảnh tình huống (kiến thức đã có, hình ảnh,

AL

tranh ảnh, nguồn thông tin,. . . ) nêu yêu cầu đặt ra sau đó diễn đạt bằng lời có chứa đựng các vấn đề cần phải giải quyết.

- Bƣớc 5: Xây dựng đáp án, lời giải, kiểm tra tính chính xác, khoa học theo các tiêu

CI

chí của BT định hƣớng phát triển năng lực.

- Bƣớc 6: Tiến hành thử nghiệm và chỉnh sửa.

OF FI

BT đã xây dựng cần cho kiểm tra thử và chỉnh sửa sao cho hệ thống BT đảm bảo tính chính xác, khoa học về kiến thức, kĩ năng, có giá trị về mặt thực tiễn và phù hợp với từng đối tƣợng HS,với tiêu giáo dục môn hóa học ở trƣờng THCS. Các BT sau khi để thử nghiệm và chỉnh sửa cần đƣợc sắp xếp thành hệ thống BT phải đảm bảo tính khoa học và tiện lợi trong sử dụng.

NH ƠN

Từ các nguyên tắc và quy trình xây dựng BTHH định hƣớng phát triển năng lực đã xác định, chúng tôi đã xây dựng và tuyển chọn hệ thống BTHH dùng cho dạy học chƣơng Hiđro - Nƣớc.

2.2.3. Sử dụng bài tập hóa học trong dạy học chương Hiđro - Nước nhằm phát triển năng lực giải quyết vấn đề cho HS

2.2.3.1. Sử dụng bài tập hóa học để hình thành khái niệm hóa học Ví dụ 1:

Y

Khi dạy bài “Axit - Bazơ - Muối” phần axit GV có thể sử dụng bài tập vận

QU

dụng để dẫn dắt HS GQVĐ để tìm ra khái niệm, công thức hóa học, phân loại axit.

Bài 51 - Phần bài tập

- GV hƣớng dẫn HS cách phân tích và GQVĐ:

KE ̀M

Kiến thức đã biết Kiến thức cần hình thành - Dựa vào quy tắc hóa trị HS lập đƣợc - Nhận xét đƣợc đặc điểm chung của CTHH của các hợp chất. các hợp chất đều chứa nguyên tử H. - Rút ra đƣợc khái niệm axit là gì?

- CTHH của axit gồm 1 hay nhiều nguyên tử H và gốc axit.

- Phân loại đƣợc axit + Mâu thuẫn cần giải quyết:

DA ̣Y

- Tại sao trong khái niệm axit lại nói nguyên tử H trong axit có thể đƣợc thay thế bằng các nguyên tử kim loại?

- Mối quan hệ giữa số lƣợng nguyên tử H và hóa trị của gốc axit là gì?

41

+ Gợi ý: thế vị trí cho nguyên tử nào trong axit?

2.2.3.2. Sử dụng bài tập hóa học trong việc củng cố kiến thức

CI

- Nhận xét số lƣợng nguyên tử H và so sánh với hóa trị của gốc axit.

AL

- Trong phản ứng của Zn với axit HCl ở bài điều chế H2 nguyên tử kim loại đã thay

Trong hoạt động củng cố, vận dụng kiến thức đƣợc GV tổ chức sau khi kết

OF FI

thúc một phần hoặc toàn bộ bài học, GV có thể sử dụng các dạng BT vận dụng, BT GQVĐ, BT gắn với bối cảnh, tình huống thực tiễn giúp HS phát triển năng lực GQVĐ học tập hoặc vấn đề thực tiễn có liên quan đến nội dung bài học. Việc sử dụng các BT này giúp HS thay đổi không khí học tập, giảm căng thẳng, HS có thể lực GQVĐ cho HS. Ví dụ 2: Bài tập 3 phần bài tập

NH ƠN

vận dụng đƣợc các kiến thức vừa học để giải quyết BT từ đó phát triển đƣợc năng

+ GV hƣớng dẫn HS cách giải quyết vấn đề:

Y

Kiến thức đã biết Kiến thức cần hình thành - Hỗn hợp H2 và O2 khi đốt tạo tiếng nổ - Giải thích đƣợc tại sao khi dùng bật - Phản ứng này tạo hơi nƣớc và tỏa lửa đốt dây cột bóng bay lại làm bóng nhiều nhiệt bay nổ.

- Biết đƣợc sự nguy hiểm khi chơi bóng bay H2. + Mâu thuẫn cần giải quyết: ngƣời. + Gợi ý:

QU

Tại sao khi đốt bóng bay lại phát nổ, kèm theo cháy và nguy hiểm cho con

KE ̀M

Khi bơm H2 vào bóng bay, trong quả bóng bay có lẫn khí gì? Khi có lửa (nhiệt độ) thì sẽ xảy ra phản ứng cháy giữa các khí nào? Phản ứng này tạo sản phẩm là gì, có tỏa nhiệt không?

Lƣợng nhiệt này có tác động gì đến những quả bóng bay xung quanh không?

2.2.3.3. Sử dụng bài tập hóa học trong luyện tập và ôn tập kiến thức

DA ̣Y

Hoạt động giải BT là cơ sở để phát triển năng lực GQVĐ cho HS.

Khi dạy Bài 38: Bài luyện tập 7 để ôn tập cho HS kĩ năng giải BT hóa học tính theo PTHH, dạng bài toán có chất dƣ.

Ví dụ 3: Sử dụng bài tập: Bài 32 phần bài tập.

42

+ GV hƣớng dẫn HS cách giải quyết vấn đề:

AL

Kiến thức cần hình thành - Thiết lập đƣợc tỉ lệ giữa số mol chất bài cho và số mol chất phản ứng theo PTHH từ đó xác định đƣợc chất còn dƣ sau phản ứng và chất phản ứng hết.

CI

Kiến thức đã biết - Các bƣớc giải bào toán tính theo PTHH - Phản ứng xảy ra giữa Al và HCl - Cánh tính số mol các chất bài cho + Gợi ý:

OF FI

Tính toán số mol của Al và HCl bài cho, sau đó lập tỉ lệ số mol Al bài cho và số mol nhôm phản ứng theo PTHH so sánh với tỉ lệ số mol HCl bài cho với số mol HCl phản ứng theo PTHH, nếu tỉ lệ nào lớn hơn thì chất đó còn dƣ sau phản ứng.

Tính toán lƣợng chất dƣ dựa vào chất phản ứng hết và dựa vào PTHH. Sau đó bài toán lại quay về bài toán tính toán theo PTHH thông thƣờng.

2.2.4. Hệ thống bài tập hóa học phát triển năng lực giải quyết vấn đề cho học

NH ƠN

sinh trong chương Hiđro - Nước

Tiết 47 - 48: Tính chất - Ứng dụng của Hiđro Bài 1: Có 2 quả bóng 1 quả đƣợc bơm đầy khí H2, một quả thổi khí thở (có chứa khí CO2) vào. Hãy cho biết quả bóng nào có thể bay đƣợc lên không trung? Vì sao?

Trả lời:

Quả bóng bơm khí H2 bay đƣợc còn quả bóng thổi CO2 thì không bay đƣợc 2 < 1. Vậy khí H2 nhẹ hơn không khí.

29

dCO2 / kk 

QU

d H 2 / kk 

Y

vì:

44 > 1. Vậy khí CO2 nặng hơn không khí.

29

KE ̀M

Bài 2: Trong phòng thí nghiệm để thu đƣợc khí hiđro (H2) , cacbonđioxit (CO2), oxi (O2); metan (CH4). Ta cần phải đặt miệng ống nghiệm nhƣ thế nào khi dẫn khí vào

DA ̣Y

ống nghiệm? Vì sao?

43

AL CI OF FI

Trả lời:

- Thu khí H2 và CH4 cần đặt miệng ống nghiệm úp xuống H.b. Vì: 2 < 1. Vậy khí H2 nhẹ hơn không khí.

29

dCH 4 / kk 

16 < 1. Vậy khí CH4 nhẹ hơn không khí 29

NH ƠN

d H 2 / kk 

- Thu khí O2 và CO2 phải đặt ngửa miệng ống nghiệm lên H.a. Vì: dCO2 / kk  dO2 / kk 

44 > 1. Vậy khí CO2 nặng hơn không khí.

29

32 > 1. Vậy khí O2 nặng hơn không khí.

29

Bài 3: “Tối ngày 16/2/2016, một chùm bóng bay bơm khí hiđro phát nổ tại một

Y

điểm vui chơi ngoài trời ở TP Đồng Hới (Quảng Bình) khiến 9 người bị thương.

QU

Một người chứng kiến sự việc kể có nam thanh niên dùng bật lửa để đốt dây cột bóng bay nhằm lấy bóng thì cả chùm phát nổ, gây cảnh hỗn loạn, nhiều người vứt xe máy ô tô bỏ chạy. Tuy các nạn nhân đều may mắn sống sót song hậu quả của vụ nổ này vô cùng nặng nề:1 người bỏng độ 3; 5 người bỏng độ 2 và 3 người còn lại

KE ̀M

đều chịu thương tích không nhẹ”. (Theo Vietnam.net).

Em hãy cho biết tại sao chùm bóng bay lại phát nổ?

Trả lời: Khi bơm bóng khí H2 vào bên trong bóng bay vẫn còn lẫn không khí (không khí có chứa O2), khí có lửa hỗn hợp này gây nổ: Vì hỗn hợp khí này cháy rất nhanh và tỏa rất nhiều nhiệt. Nhiệt này làm cho thể tích hơi nƣớc tạo thành sau phản ứng

DA ̣Y

tăng lên đột ngột nhiều lần, do đó làm chấn động mạnh không khí gây ra tiếng nổ.

Sức công phá khi một quả bóng phát nổ có thể không lớn, nhƣng khi cả chùm cùng

44

nổ một lúc, hậu quả sẽ thật khôn lƣờng. Vì vậy hết sức cẩn thận khí sử dụng bóng

AL

bay bơm khí H2.

Bài 4: Để có đủ khí H2 cho một thí nghiệm, ngƣời ta cần lấy 8,1 gam bột nhôm cho vào dd HCl dƣ, thu đƣợc V lít khí H2 (đktc) và dd chứa AlCl3.

CI

a. Tính V? c. Tính khối lƣợng AlCl3 thu đƣợc?

Trả lời: PTHH: 2Al + 6HCl   2AlCl3 + 3H2 nAl 

m 8,1   0,3(mol ) M 27

OF FI

b. Tính khối lƣợng HCl đã tham gia phản ứng?

NH ƠN

3 3.0,3  0, 45(mol ) a. Theo PTHH: nH2  nAl  2 2

Vậy VH  n.22, 4  0, 45.22, 4 10,08( )l 2

b. Theo PTHH: nHCl = 3nAl= 0,3.3= 0,9 (mol) Vậy mHCl= n.M= 0,9. 36,5= 32,85 (g). c. Theo PTHH: nAlCl  nAl  0,3(mol ) 3

Vậy: mAlCl = n. M= 0,3. 133,5= 40,05( g).

Y

3

Bài 5: Các ứng dụng ở cột (II) đã vận dụng tính chất của hiđro ở cột (I). Hãy ghép

QU

các ứng dụng ở cột (II) với các tính chất của hiđro ở cột (I) sao cho phù hợp. Ứng dụng (II) 1. Điều chế kim loại A. Hiđro là khí nhẹ nhất 2. Bơm vào bóng bay B. Hiđro cháy tỏa nhiều nhiệt 3. Hàn, cắt kim loại C. Hiđro khử oxit của một số kim loại ở nhiệt độ 4. Làm nhiên liệu cao.

5. Sản xuất amoniac Trả lời :

KE ̀M

Tính chất của hiđro (I)

A - 2 ; B - 3, 4 ; C - 1.

0

t  2Fe + 3H2O không dùng để : Bài 6: Phản ứng hóa học : 3H2 + Fe2O3 

DA ̣Y

A. chứng tỏ hiđro có tính khử.

B. nhận biết khí H2.

C. nhận biết đồng (II) oxit.

D. chứng tỏ đồng (II) oxit là chất khử.

45

Bài 7: Khí H2 là nhiên liệu sạch, không gây ô nhiễm môi trƣờng bởi vì khi cháy:

AL

A. khí H2 tạo ra khói.

B. khí H2 tạo ra nƣớc và cacbonđi oxit.

C. khí H2 tạo ra nƣớc.

CI

D. khí H2 tỏa nhiều nhiệt. oxit. a. Khối lƣợng đồng (II) oxit bị khử là: A. 15 g.

B. 45 g.

C. 60 g.

Đáp án: D b. Thể tích hiđro (đktc) đã dùng là: B. 12,6 lít.

Đáp án: A

C. 4,2 lít.

NH ƠN

A. 8,4 lít.

OF FI

Bài 8: Ngƣời ta điều chế đƣợc 24 g đồng bằng cách dùng hiđro để khử đồng (II)

D. 30 g.

D. 16,8 lít.

Bài 9: Ngƣời ta dùng H2 dƣ để khử 21,6 gam sắt (II) oxit thành sắt. a. Tính khối lƣợng sắt thu đƣợc khi khử hoàn toàn lƣợng sắt (II) oxit nói trên. b. Tính khối lƣợng nƣớc tạo thành sau phản ứng?

c. Cần bao nhiêu lít hiđro ở đktc nếu hiệu suất phản ứng chỉ đạt 80%?

Trả lời:

Y

0

t  Fe + H2O PTHH: FeO + H2 

m 21,6   0,3(mol ) M 72

QU

nFeO 

Theo PTHH: nFeO  nFe  nH O  nH  0,3(mol ) 2

2

KE ̀M

Vậy mFe= n. M= 0,3. 56 = 16,8 (g). b. Vậy mH O  n.M  0,3.18  5, 4( g) .

2

c. Thể tích H2 thực tế cần dùng ở đktc là: VH2 

0,3.22, 4.100  8, 4(lít) .

80

Bài 10: Dùng khí H2 để khử hoàn toàn 12 (g) oxit của sắt (chƣa biết hóa trị) thì thu

DA ̣Y

đƣợc 8,4 (g) kim loại sắt. Tìm công thức phân tử của oxit sắt (theo 2 cách).

Trả lời: + Cách 1: Đặt CT của oxit sắt là FexOy. 0

t  xFe + yH2O FexOy + yH2 

46

Theo PTHH : (56x + 16y)

8,4 g

65 x  16 y 56 x x 2    . Vậy CT của oxit sắt là Fe2O3.

12 8, 4 y 3

+ Cách 2 : Đặt CT của oxit sắt là FexOy. Khối lƣợng của oxi trong oxit sắt là : mO= 12- 8,4 = 3,6 (g)

CI



12 g

AL

Theo bài:

65x (gam)

OF FI

8, 4 3,6   0,15 : 0, 225  2 : 3 . Vậy CT của oxit sắt là Fe2O3.

56 16

x:y=

Bài 11: Khử hoàn toàn 80,32 (g) hỗn hợp bột 2 oxit CuO và FeO bằng khí H2 nung nóng, thấy phải dùng 1,06 mol H2. Tính thành phần % về khối lƣợng các oxit trong hỗn hợp đầu.

NH ƠN

Trả lời : 0

t  Cu + H2O (1) PTHH : CuO + H2 

x

x

(mol)

0

t  Fe + H2O (2) FeO + H2 

y

y

(mol)

Gọi số mol CuO trong hỗn hợp là x (mol); số mol FeO trong hỗn hợp là y (mol).

80x + 72y = 80,32

QU

x + y = 1,06

Y

Theo PTHH và theo bài ta có hệ PT:

Giải ra x = 0,5 (mol); y = 0,56 (mol).

Vậy mCuO = n. M= 0,5. 80 = 40 (g) 40 .100  49,8(%)  %mFeO = 100 – 49,8 = 50,2 (%).

80,32

KE ̀M

%mCuO =

Bài 12: Để khử hoàn toàn 68 g hỗn hợp oxit kim loại gồm CuO và Fe2O3 thì phải dùng 25,76 lít H2 (đktc). Tính thành phần % về khối lƣợng của mỗi oxit trong hỗn hợp.

DA ̣Y

Trả lời:

0

t  Cu + H2O (1) PTHH: CuO + H2 

x

x (mol) 0

t  2Fe + 3H2O (2) Fe2O3 + 3H2 

47

y

v 25, 76   1,15(mol ) 22, 4 22, 4

AL

nH 2 

3y (mol)

Gọi số mol của CuO là x (mol); số mol của Fe2O3 là y (mol) 80x + 160y = 68

CI

Theo bài ra ta có hệ PT:

Giải hệ ta đƣợc : x = 0,25 ( mol) ; y = 0,3 (mol).

OF FI

x + 3y = 1,15

mCuO  n.M  0, 25.80  20( g ) ; mFe O  n.M  0,3.160  48( g ) .

2 3

%mCuO =

20 .100  29, 4(%) ; % mFe O = 100 - 29,4 = 70,6 (%) 68 2

3

Bài 13: Cho các PTHH sau:

NH ƠN

Tiết 49: Điều chế khí hiđro - Phản ứng thế a. 2Na + 2H2O   2NaOH + H2 b. 2Ba + O2   2BaO

c. MgCl2 + 2KOH   Mg(OH)2 + 2KCl

d. Fe2O3 + 3H2SO4   Fe2(SO4)3 + 3H2O 0

Y

t  2Fe + 3H2O e. Fe2O3 + 3H2 

0

QU

f. 2Al + 3H2SO4   Al2(SO4)3 + 3H2 t  CaO + CO2 g. CaCO3 

Số phản ứng hóa hợp, phản ứng thế, phản ứng phân hủy lần lƣợt là: A. 1, 3, 1.

B. 2, 2, 1.

D. 1, 3, 2.

KE ̀M

C. 1, 2, 1.

Trả lời: A

Câu 14: Phản ứng nào dƣới đây là phản ứng thế: A. 2KClO3   2KCl + 3O2.

B. SO3 +H2O   H2SO4.

C. Fe2O3 + 6HCl   2FeCl3 +3 H2O.

t  3Fe + 4H2O. D. Fe3O4 + 4H2 

0

DA ̣Y

Đáp án: D Câu 15: Phản ứng nào dƣới đây không phải là phản ứng thế?

0

t  Cu + H2O A. CuO + H2 

48

B. Mg +2HCl   MgCl2 +H2

AL

C. Ca(OH)2 + CO2   CaCO3 + H2O D. Zn + CuSO4   ZnSO4 +Cu Câu 16: Khí H2 cháy trong khí O2 tạo nƣớc theo phản ứng: 0

t  2H2O 2H2 + O2 

CI

Đáp án: C

A. 2,8 lít.

OF FI

Muốn thu đƣợc 2,25g nƣớc thì thể tích khí H2 (đktc) cần phải đốt là: B. 0,28 lít.

C. 5,6 lít.

Trả lời: Đáp án : A

D. 0,56 lít.

Bài 17: Cho 5,4 gam Al tác dụng hết với dd axit H2SO4 sau phản ứng thu đƣợc V Giá trị của V là: A. 4,48.

B. 6,72.

Trả lời : B

NH ƠN

(lít) khí H2 ở đktc.

C. 2,24.

D. 8,96.

Bài 18: Dãy các chất nào sau đây dùng để điều chế hiđro trong phòng thí nghiệm : A. Zn; HCl ; H2SO4.

B. Al; NaCl; NaHCO3.

Y

C. Fe; Ca(HCO3)2; Na3PO4.

D. KClO3; KMnO4; KNO3.

QU

Trả lời: Đáp án A.

Bài 19: Cho 13 (g) kẽm tác dụng với 0,3 (mol) axit HCl thì thu đƣợc: a. Khối lƣợng ZnCl2 là:

KE ̀M

A. 20,4g.

B. 47g.

C. 40 g.

D. 18,5g.

b. Thể tích hiđro ở (đktc) là: A. 3 lít

B. 3,36 lít

Đáp án: a. A

C. 4,48 lít

D. 5,6 lít

b. B

Bài 20 :

DA ̣Y

a. Cho 6 gam magie tác dụng hết với dung dịch H2SO4. Hãy cho biết thể tích khí hiđro sinh ra ở đktc ? b. Nếu dùng thể tích H2 ở trên để khử 32 g sắt (III) oxit thì thu đƣợc bao nhiêu gam sắt?

49

Trả lời:

nMg 

n 6   0, 25(mol ) M 24 2

CI

Theo PTHH: nMg  nH  0, 25(mol )  VH  n.22, 4  0, 25.22, 4  5, 6(l ) .

AL

a. PTHH: Mg + H2SO4   MgSO4 + H2

2

0

t  2Fe + 3H2O b. PTHH: 3H2 + Fe2O3 

OF FI

2 2 0,5 (mol )  mFe= n. M = 0,5/3 .56 = 9,3 (g) Theo PTHH: nFe  nH2  .0, 25  3 3 3

Bài 21: Cho 7,5 gam hỗn hợp gồm Al và Mg tác dụng với dung dịch HCl. a. Hãy tính khối lƣợng hỗn hợp muối khan thu đƣợc sau phản ứng. Biết Al chiếm 36% trong hỗn hợp ban đầu.

NH ƠN

b. Tính thể tích hiđro (đktc) thu đƣợc ở trên?

Trả lời:

PTHH: 2Al + 6HCl   2AlCl3 + 3H2 (1) Mg + 2HCl   MgCl2 + H2 (2)

Khối lƣợng Al = (36. 7,5) :100 = 2,7 (g)  nAl = 0,1 (mol) Khối lƣợng Mg = 7,5 – 2,7 = 4,8 (g)  nMg = 0,2 (mol) a. Theo PTHH (1): nAl = nmuối = 0,1 (mol)  mAlCl  n.M  0,1.133,5  13,35( g )

Y

3

Theo PTHH (2): mMg = nmuối = 0,2 (mol)  mMgCl = n. M= 0,2. 24 = 19(g)

QU

2

Vậy khối lƣợng muối thu đƣợc: 13,35 + 19 = 32,35 (g) 3 3 b. Theo PTHH (1): nH2  nAl  .0,1  0,15(mol ) 2 2

Theo PTHH (2): nH  nMg = 0,2 (mol).

KE ̀M

2

Thể tích H2 = (0,15 +0,2). 22,4 = 7,84 (l) Bài 22: Cho 35,4 g hỗn hợp kim loại gồm Fe, Zn tác dụng hết với dung dịch axit HCl thì thu đƣợc 13,44 lít H2 (đktc). Tính khối lƣợng mỗi kim loại.

Trả lời :

DA ̣Y

PTHH : Fe + 2HCl   FeCl2 + H2 x

x (mol)

Zn + 2HCl   ZnCl2 + H2 Y

y (mol) 50

V 13, 44   0,6(mol ) 22, 4 22, 4

Gọi số mol của Fe phản ứng là x mol, số mol của Zn phản ứng là y mol.

Theo bài ra ta có hệ phƣơng trình:

CI

56x + 65y = 35,4

AL

nH 2 

x = 0,4 mol; y = 0,2 mol.

OF FI

x + y = 0,6 Vậy: mFe = n. M = 0,4. 56 = 22,4 ( g). mZn = n. M = 13 ( g).

Bài 23: Có 2 ống nghiệm đựng dd HCl cùng chứa 0,3 mol HCl. Cho vào ống thứ nhất 0,1 mol bột nhôm, ống thứ hai 0,1 mol bột sắt.

a. So sánh thể tích khí H2 thoát ra ở hai ống nghiệm.

NH ƠN

b. Sau phản ứng, trong mỗi ống nghiệm có những chất nào? Khối lƣợng là bao nhiêu gam?

Trả lời:

PTHH: 2Al + 6HCl   2AlCl3 + 3H2 (1) Fe + 2HCl   FeCl2 + H2 (2)

0,1 0,3  . Vậy cả hai chất đều phản ứng vừa đủ 2 6

Theo PTHH (2):

0,1 0,3 < . Vậy axit HCl dƣ còn Fe phản ứng hết.

1 2

QU

Y

Theo PTHH (1):

1 0,3  0,15(mol ) Vậy theo PTHH (1): nH2  nHCl  2 2  VH  n.22, 4  0,15.22, 4  3,36(l ) 2

KE ̀M

Theo PTHH (2): nH  nFe  0,1(mol )  VH  n.22, 4  0,1.22, 4  2, 24(l ) 2

2

Vậy khí H2 thoát ra ở phản ứng 1 nhiều hơn phản ứng 2. b. Sau phản ứng ống 1 còn lại muối AlCl3 có số mol = 0,1 (mol)= nFe Khối lƣợng là: 0,1. 133,5= 13,5 (g).

Trong ống 2 có HCl dƣ và muối FeCl2 mới tạo thành: nHCl dƣ = 0,3- 0,2 = 0,1 (mol)

DA ̣Y

mHCl dƣ= 0,1. 36,5= 3,65 (g) nFeCl2  nFe  0,1(mol )  mFeCl2  n.M  0,1.127  12, 7( g ) .

Bài 24:

51

AL CI

Trả lời: Đáp án A

OF FI

Phƣơng pháp nào ở hình trên không đƣợc sử dụng để thu khí hiđro?

Bài 25: Hòa tan hoàn toàn 7,2 gam một kim loại M hóa trị II cần dùng hết 21,9 gam HCl. Xác định tên kim loại đã dùng.

Trả lời: PTHH: M + 2HCl   MCl2 + H2

NH ƠN

m 21,9   0,6(mol ) M 36,5

nHCl 

Theo PTHH: nM= 1/2nHCl = 0,6: 2= 0,3 (mol) M

m 7, 2   24( g / mol ) . Vậy M là kim loại Mg. n 0,3

Bài 26: Cho 4,8 gam Mg vào dd H2SO4 loãng chứa 14,7 gam H2SO4. a.Tính thể tích khí H2 thu đƣợc ở đktc. Biết rằng thể tích H2 bị hao hụt 10% trong

Y

quá trình thu.

QU

b. Chất nào còn dƣ? Dƣ bao nhiêu gam?

Trả lời:

PTHH: Mg + H2SO4   MgSO4 + H2 m 4,8   0, 2(mol ) M 24

KE ̀M

nMg 

nH2 SO4 

m 14,7   0,15(mol ) M 98

Theo PTHH và theo bài ta có:

0, 2 0,15 > . Vậy Mg dƣ còn HCl phản ứng hết.

1 1

DA ̣Y

Theo PTHH: nH  nH SO  0,15(mol ) 2

2

4

Vì thể tích H2 thu đƣợc bị hao hụt 10% nên lƣợng khí H2 thực tế thu đƣợc là: 0,15.22,4.90%= 3,024 (l)

52

b. Theo PTHH: nMgpu  nH SO  0,15(mol )  nMg dƣ= 0,2 – 0,15 = 0,05 (mol) 4

Vậy mMg dƣ= n. M= 0,05. 24= 1,2 (g).

AL

2

Bài 27: Để có đủ hiđro cho thí nghiệm, ngƣời ta cần lấy 8,1 gam bột nhôm cho vào

CI

dd HCl dƣ thu đƣợc V lít khí H2 ở đktc và dd chứa muối AlCl3. a. Tính V? b. Tính khối lƣợng HCl đã tham gia phản ứng?

OF FI

c. Tính khối lƣợng muối AlCl3 tạo thành?

Trả lời: PTHH: 2Al + 6HCl   2AlCl3 + 3H2 nAl 

m 8,1   0,3(mol ) M 27

NH ƠN

3 3 a. Theo PTHH: nH2  nAl  0,3  0, 45(mol )  VH  n.22, 4  0, 45.22, 4  10, 08(l ) 2 2 2

b. Theo PTHH: nHCl = 3nAl=3.0,3= 0,9 (mol)  nHCl = n.M = 0,9. 36,5 = 32,85 (g). c. Theo PTHH: nAlCl  nAl  0,3(mol )  mAlCl  n.M  0,3.133,5  40, 05( g ) .

3

3

Bài 28: Dựa vào tính chất và cách điều chế hiđro hãy nêu cách đơn giản nhất để tạo ra đƣợc quả bóng bay bay đƣợc trong không trung?

Trả lời:

Y

Cho vài viên Zn vào bình thủy tinh hoặc ống nghiệm sau đó cho từ từ dd axit

QU

HCl vào. Cho nhanh quả bóng bay bịt kín miệng bình (ống nghiệm). Khi quả bóng bay đã đầy khí ta rút ra khỏi bình và buộc chặt dây.

Bài 29: Cho 13 g kẽm phản ứng hoàn toàn với dung dịch axit clohiđric .

KE ̀M

a. Viết phƣơng trình hoá học cho phản ứng trên. b. Tính thể tích hidro sinh ra (đktc). c. Nếu dùng toàn bộ lƣợng hiđro bay ra ở trên đem khử 12 g bột CuO ở nhiệt

độ cao thì chất nào còn dƣ? dƣ bao nhiêu gam?

Trả lời:

DA ̣Y

a. Zn + 2HCl   ZnCl2 + H2 (1) b. Zn + 2HCl   ZnCl2 + H2 Số mol Zn phản ứng :

nZn =

13 = 0,2 (mol) 65

53

Theo PTHH: ta có:

nH 2 = nZn = 0,2 (mol)

AL

Thể tích khí H2 (đktc): VH 2 = 0,2 x 22,4 = 4,48 (lit) t c. CuO + H2   Cu + H2O (2) o

12 = 0,15 (mol) 80

CI

Số mol của 12 g CuO: nCuO =

Theo câu b ta có: nH = 0,2 (mol) Theo PTHH (2): Ta có tỉ lệ:

0, 2 0,15 > 1 1

Vậy H2 phản ứng còn dƣ . Theo PTHH (2)  nH Số mol của H2 còn dƣ: 0,2 – 0,15 = 0,05 (mol)

 nCuO  0,15(mol )

NH ƠN

Khối lƣợng của H2 còn dƣ: 0,05 . 2 = 0,1 (g).

2 pu

OF FI

2

Bài 30: Thể tích khí hiđro thoát ra (đktc) khi cho 9,8 g kẽm tác dụng với 9,8 g axit sunfuaric là: A. 22,4 lít.

B. 44,8 lít.

Trả lời: C

C. 4,48 lít.

D. 2,24 lít.

Bài 31: Có 11,2 lít khí H2 ở (đktc) thoát ra khi cho 56 (g) sắt tác dụng với một lƣợng axit clohiđric. Số mol axit clohiđric cần thêm tiếp đủ để hoà tan hết lƣợng sắt

Y

còn dƣ là: Trả lời: B

B. 0,3 mol.

C. 0,15 mol.

QU

A. 0,25 mol.

Bài 32: Cho 8,1 gam nhôm tác dụng với dd có chứa 21,9 gam HCl a. Viết PTHH xảy ra?

KE ̀M

b. Sau phản ứng chất nào còn dƣ? Dƣ bao nhiêu gam? c. Lƣợng khí sinh ra ở trên có thể khử đƣợc bao nhiêu gam CuO? Trả lời:

a. PTHH: 2Al + 6HCl   2AlCl3 + 3H2 m 8,1   0,3(mol ) M 27

DA ̣Y

nAl 

nHCl 

m 21,9   0,6(mol ) M 36,5

54

D. 0,2 mol.

0, 6 0,3 > . Vậy Al còn dƣ, HCl phản ứng hết.

6 2

AL

b. Theo PTHH và theo bài:

Theo PTHH: nAl pƣ = 1/3nHCl = 0,6: 3 = 0,2 (mol)  nAl dƣ = 0,3 – 0,2 = 0,1 (mol). mAl dƣ = n. M = 0,1. 27 = 2,7 (g).

CI

Tiết 54 - 55: Nƣớc

Bài 33: Để thu đƣợc nƣớc tinh khiết từ nƣớc có lẫn tạp chất ngƣời ta dùng phƣơng A. lọc.

OF FI

pháp: B. Chƣng cất.

C. điện phân.

Trả lời: B

D. làm lạnh.

Bài 34: Cách nào sau đây dùng để xác định nƣớc tinh khiết về mặt hóa học.

B. Thử mùi vị.

C. Làm nƣớc bay hơi.

D. Phân tích hóa học.

Trả lời: D

NH ƠN

A. Quan sát.

Bài 35: Dầu hỏa không tan trong nƣớc, nhẹ hơn nƣớc. Để tách dầu hỏa ra khỏi nƣớc ngƣời ta dùng phƣơng pháp: A. lọc.

B. Chƣng cất.

Trả lời: C

C. chiết.

D. lọc, chƣng cất, chiết.

Bài 36: Các chất nào sau đây có thể tác dụng đƣợc với nhau? Hãy viết PTHH của Trả lời: 0

QU

Y

các phản ứng đó: H2; Al2O3; FeO; SO2; P2O5; K; H2O. t  Fe + H2O 1. H2 + FeO 

2. SO2 + H2O   H2SO3

KE ̀M

3. P2O5 + 3H2O   2H3PO4

4. 2K + 2H2O   2KOH + H2 Câu 37: Trong số những chất dƣới đây, chất nào làm quỳ tím hoá xanh: A. Đƣờng.

B. Muối ăn.

C. Nƣớc vôi.

D. Dấm ăn.

Đáp án: C

DA ̣Y

Bài 38: Có 4 bình đựng riêng biệt các chất khí: O2; CO2; H2; hơi nƣớc. Hãy trình bày phƣơng pháp hóa học để phân biệt 4 chất khí trên.

Trả lời:

55

Hơi nƣớc

Tắt

Tắt

Tắt

Không hiện tƣợng Xuất hiện chất rắn màu đỏ Chất khí làm tàn đóm hồng tắt và làm CuO đen chuyển sang màu đỏ là H2

Không tƣợng Không tƣợng

Dd bị vẩn đục

Chất khí làm Chất khí làm tàn đóm hồng tàn đóm hồng tắt và làm vẩn Kết luận bùng cháy là đục dd nƣớc O2 vôi trong là CO2 t0  CO2 PTHH: 1. C + O2  2. CO2 + Ca(OH)2   CaCO3 + H2O

AL

H2

hiện hiện

CI

Tàn đóm Bùng cháy hồng Dd nƣớc vôi trong CuO nung nóng

CO2

Còn lại là hơi nƣớc.

OF FI

O2

0

NH ƠN

t  Cu + H2O 3. H2 + CuO 

Bài 39: Khí oxi có lẫn tạp chất là khí cacbonic và hơi nƣớc làm thế nào để thu đƣợc oxi tinh khiết?

Trả lời:

Cho hỗn hợp khí đi qua dd nƣớc vôi trong dƣ, toàn bộ lƣợng khí CO2 bị hập thụ hết.

Y

CO2 + Ca(OH)2   CaCO3 + H2O

Sau đó cho hỗn hợp khí thoát ra qua dd H2SO4 đậm đặc, hơi nƣớc bị hấp thụ hết ta

QU

thu đƣợc O2 thoát ra tinh khiết.

Bài 40: Cho 9,6 gam hỗn hợp gồm Ca và CaO hòa tan hết vào nƣớc thu đƣợc 3,36 lít khí H2 ở đktc?

KE ̀M

a. Viết các PTHH xảy ra và cho biết đó là loại phản ứng hóa học gì? b. Tính thành phần % về khối lƣợng mỗi chất trong hỗn hợp?

Trả lời:

PTHH: Ca + 2H2O   Ca(OH)2 + H2 (1) CaO + H2O   Ca(OH)2

V 3,36   0,15(mol ) 22, 4 22, 4

DA ̣Y

nH 2 

(2)

Theo PTHH (1): nCa  nH  0,15(mol )  mCa = n. M = 0,15. 40 = 6(g) 2

Vậy mCaO = 9,6 – 6 = 3,6 (g)

56

6 .100  62,5(%)  %mCaO = 100 – 62,5 = 37,5 (%).

9, 6

AL

%mCa =

Bài 41: Em hãy quan sát tranh và điền các cụm từ còn thiếu vào nội dung sau để

OF FI

CI

hoàn chỉnh đoạn thông tin về vòng tuần hoàn của nƣớc.

NH ƠN

Khi mặt trời chiếu sáng, nƣớc trên Trái Đất ……………………… Các đám mấy này bay lên cao và kết thúc bằng………………………. Nƣớc mƣa ngấm xuống đất cung cấp ……………………..chảy ra biển. Chu trình này không có điểm bắt đầu cũng nhƣ không có……………..

Trả lời:

1. bốc hơi và tạo thành các đám mây.

3. cho các con sông, suối.

QU

4. điểm kết thúc.

Y

2. việc đổ mƣa xuống.

Bài 42: Hoàn thành các PTHH sau: 1. Ba + H2O  

2. K2O + H2O  

KE ̀M

3. SO2 + H2O   4. N2O5 + H2O   Cho biết các chất sản phẩm thu đƣợc làm thay đổi màu quỳ tím nhƣ thế nào?

Trả lời:

1. 2Ba + 2H2O   2Ba(OH)2 + H2

DA ̣Y

2. K2O + H2O   2KOH 3. SO2 + H2O   H2SO3 4. N2O5 + H2O   2HNO3

57

- Sản phẩm tạo thành ở PTHH 1, 2 làm quỳ tím chuyển màu xanh. PTHH 3, 4 làm

AL

quỳ tím chuyển màu đỏ.

Bài 43: Trình tự các giai đoạn để sản xuất nƣớc sạch ở các nhà máy nƣớc nào dƣới đây là đúng?

CI

A. Lọc   để lắng   clo hóa   flo hóa.

C. Clo hóa   lọc   flo hóa   để lắng.

D. Flo hóa   flo hóa   để lắng   lọc.

Trả lời: B Bài 44: 1. Tắt vòi nƣớc trong khi đánh răng.

OF FI

B. Để lắng   lọc   clo hóa   flo hóa.

NH ƠN

2. Rửa bát bằng chậu có kích thƣớc lớn.

3. Mở vòi nƣớc với tốc độ vừa phải.

4. Mở vòi nƣớc lớn khi rửa.

5. Tái sử dụng nƣớc, nhƣ sử dụng lại nƣớc rửa rau, vo gạo để tƣới cây.

Các nguyên tắc để tiết kiệm nƣớc: A. 1, 2, 4.

B. 1, 3, 5.

D. 2, 3, 5.

Y

Trả lời: B

C. 1, 3, 4.

Bài 45: Giải thích hiện tƣợng sƣơng mù thƣờng gặp trong cuộc sống?

QU

Trả lời: Sƣơng mù là hiện tƣợng hơi nƣớc ngƣng tụ thành các hạt nhỏ li ti giống nhƣ mây nhƣng hiện ra áp mặt đất thay vì trên trời cao. Sƣơng mù tạo nên từ lên từ hơi ẩm trên Trái Đất bốc hơi; khi bốc hơi, hơi ẩm chuyển động lên cao, lạnh dần và

KE ̀M

ngƣng tụ tạo thành hiện tƣợng sƣơng mù.

Bài 46:Tại sao khi luộc rau cho thêm một chút muối vào nƣớc thì rau sẽ xanh hơn?

Trả lời:

Cho thêm một chút muối vào nƣớc luộc rau để làm tăng nhiệt độ sôi của

nƣớc, khi đó rau chín nhanh hơn thì sẽ xanh hơn.

DA ̣Y

Bài 47: Quy trình sấy khô rau, củ , quả bằng phƣơng pháp sấy lạnh: A. làm lạnh rau, củ, quả ở -200C, sau đó làm cho nƣớc từ thể rắn sang thể hơi.

B. làm cho nƣớc trong rau quả bị đóng băng thành nƣớc đá ở thể rắn, sau đó sấy khô ở nhiệt độ cao.

58

C. sấy rau, củ, quả ở nhiệt độ cao sau đó làm lạnh ở nhiệt độ -200C.

AL

D. dùng không khí nóng để làm khô rau, củ, quả sau đó làm lạnh ở nhiệt độ thấp.

Trả lời: A

Bài 48:Trên thế giới lƣợng nƣớc ngọt dự trữ ở các trạng thái khác nhau trên các lục B. 3,8%.

C. 4,8%.

Trả lời: A Bài 49:Đá khô đƣợc tạo ra từ chất nào dƣới đây: A. Nƣớc.

B. Khí CO2.

D. 5,8%.

OF FI

A. 2,8%.

CI

địa chiếm tỉ lệ:

C. Khí CO.

Trả lời: B.

D. Cồn.

nhất: A. não, máu, dịch dạ dày.

C. máu, xƣơng, dịch dạ dày.

NH ƠN

Bài 50: Trong các bộ phận của cơ thể bộ phận có thành phần cấu tạo là nƣớc lớn B. cơ bắp, não, máu.

D. máu, răng, não.

Trả lời: A. (não: 85%; máu: 92%; dịch dạ dày: 95%).

Tiết 56 - 57: Axit - Bazơ - Muối Bài 51: Lập CTHH của H (I) với các nhóm nguyên tử và nguyên tử sau đây: CTHH của hợp chất

KE ̀M

QU

Y

Nguyên tử, nhóm nguyên tử SO4 (II) NO3 (I) PO4 (III) CO3 (II) SO3 (I) Br (I) Cl (I)

DA ̣Y

Bài 52: Hãy ghép các ví dụ thích hợp vào các loại chất tƣơng ứng.

Trả lời:

Loại hợp chất A. Axit B. Bazơ C. Muối D. Oxit

Ví dụ 1. Fe(OH)3; Mg(OH)2; KOH; NaOH. 2. HCl; H2SO3; H2CO3; H2S. 3. H3PO4; CaCl2; CaO; Ba(OH)2.

4. CaCO3; NaHCO3; AlBr3; CuS. 5. CuO; CaO; Na2O; NO2.

6. HCl; NaHCO3; H3PO4; Na2O.

59

A-2

B-1

C-4

D - 5.

AL

Bài 53: Gọi tên các chất sau: a. H2S; H2SO3; HNO3; H3PO4. c. NaHSO3; FeCl3; KI; AgBr. Trả lời:

OF FI

a. Axit sunfuhiđric; axit sunfurơ; axit nitric; axit photphoric.

CI

b. Fe(OH)2; Fe(OH)3; Cu(OH)2; KOH.

b. Sắt (II) hiđroixit; sắt (III) hiđroxit; đồng (II) hiđroxit; kalihiđroxit. c. Natrihiđrosunfit; sắt (III) clorua; kaliiotua; bạc bromua.

Bài 54: Viết công thức của oxit tƣơng ứng với các bazơ sau: Trả lời: FeO; Fe2O3; CuO; K2O; Al2O3.

NH ƠN

Fe(OH)2; Fe(OH)3; Cu(OH)2; KOH; Al(OH)3.

Bài 55: Viết công thức của oxit tƣơng ứng với các axit sau: H2CO3; H2SO3; H2SO4; H3PO4; HNO3.

Trả lời: CO2; SO2; SO3; P2O5; N2O5.

Bài 56: Viết PTHH theo sơ đồ phản ứng sau:

Y

0

t  sắt + nƣớc. a. Sắt (III) oxit + hiđro 

QU

b. Canxi + oxi   canxi oxit.

c. Axit sunfuric + sắt   sắt (II) sunfat + hiđro. d. Nhôm hiđroxit + axit clohiđric   Nhôm clorua + nƣớc.

KE ̀M

Trả lời:

0

t  2Fe + 3H2O a. Fe2O3 + 3H2 

b. 2Ca + O2   2CaO c. H2SO4 + Fe   FeSO4 + H2 d. Al(OH)3 + 3HCl   AlCl3 + 3H2O.

DA ̣Y

Bài 57: Điền các thông tin thích hợp vào trong bảng sau: STT

1

CTHH của oxit

Tên gọi của oxit

P2O5

60

Thuộc loại oxit

CTHH của axit, bazơ tƣơng ứng

a. Ca   CaO   Ca(OH)2.

Trả lời: a. 1. 2Ca + O2   2CaO 2. CaO + H2O   Ca(OH)2

NH ƠN

b. 1. 2H2 + O2   2H2O 3. H2O + SO3   H2SO4

AL

H2SO4

OF FI

  H2O  b. H2   H2SO4   H2 . 

dienphan 2. 2H2O   2H2 + O2

Ba(OH)2

CI

2 Magie oxit 3 4 CuO 5 Sắt (III) oxit 6 Bài 58: Viết các PTHH biểu diễn chuỗi biến hóa sau:

4. H2SO4 + Zn   ZnSO4 + H2.

Bài 59: Hoàn thành bảng sau: STT

Công thức của oxitbazơ

Nguyên tố

Tên gọi

Công thức của axit tƣơng ứng

Tên gọi

Nguyên tố

KE ̀M

STT

QU

Y

1 Na 2 Ca 3 Mg 4 Fe (Hoá trị II) 5 Fe (Hoá trị III) Bài 60: Hoàn thành bảng sau:

Tên gọi

Công thức của bazơ tƣơng ứng

1 2 3 4

Công thức của oxitaxit

Tên gọi

S (Hoá trị VI) P (Hoá trị V) C (Hoá trị IV) S (Hoá trị IV)

DA ̣Y

Bài 61: Có 4 lọ mất nhãn đựng riêng biệt: Nƣớc cất; dd H2SO4; dd NaOH; dd BaCl2. Bằng phƣơng pháp hóa học hãy phân biệt các chất trong mỗi lọ.

Trả lời: dd H2SO4

dd NaOH

61

dd BaCl2

Nƣớc

đỏ

Xanh

tím Kết tủa trắng Dd làm quỳ Dd làm quỳ Dd không làm đổi Còn lại tím chuyển tím chuyển màu quỳ tím và có là nƣớc sang đỏ là sang xanh là kết tủa trắng khi cho cất H2SO4 NaOH tác dụng với H2SO4 là BaCl2 Bài 62: Dãy chất nào chỉ toàn bao gồm axit: A. HCl; NaOH.

B. CaO; H2SO4.

C. H3PO4; HNO3.

Trả lời: Đáp án: C Bài 63: Dãy chất nào chỉ toàn bao gồm muối: A. MgCl; Na2SO4; KNO3.

D. H2O; Na3PO4; KOH. Trả lời: Đáp án: A

D. SO2; KOH.

NH ƠN

B. Na2CO3; H2SO4; Ba(OH)2.

C. CaSO4; HCl; MgCO3..

OF FI

CI

AL

Quỳ tím dd H2SO4 Kết luận

cất tím

Bài 64: Dãy chất nào viết CTHH đúng thứ tự tên của các chất sau: natrihiđroxit; natrihiđrophotphat; natrisunfit.

A. Na2SO3; NaOH; Na2HPO4.

D. Na2HPO4; NaOH; Na2SO3.

QU

Trả lời: Đáp án B

Y

C. Na2HPO4; Na2SO3; NaOH.

B. NaOH; Na2HPO4; Na2SO3.

2.3. Thiết kế giáo án sử dụng phƣơng pháp dạy học tích cực nhằm phát triển năng lực giải quyết vấn đề cho học sinh trong dạy học chƣơng Hiđro - Nƣớc 2.3.1. Giáo án dạy học sử dụng phương pháp bàn tay nặn bột

KE ̀M

* Giáo án 1:

BÀI 31 (TIẾT 47): TÍNH CHẤT - ỨNG DỤNG CỦA HIĐRO

I. MỤC TIÊU BÀI HỌC 1. Kiến thức, kĩ năng a. Kiến thức

DA ̣Y

- HS trình bày đƣợc hệ thống kiến thức cơ bản ban đầu về một số khái niệm và tính chất nhƣ: - Tìm hiểu đƣợc những tính chất vật lí của hiđro nhƣ: Là chất khí không màu, không mùi, tan rất ít trong nƣớc….

62

- Chỉ ra đƣợc hiđro là chất khí tan rất ít trong nƣớc.

AL

- Chỉ ra đƣợc cách thử độ tinh khiết của khí hiđro trƣớc khi làm thí nghiệm - Trình bày đƣợc cách tiến hành thí nghiệm hiđro tác dụng với oxi, viết đƣợc PTHH của phản ứng.

CI

- HS so sánh đƣợc tỉ khối của hiđro so với không khí từ đó rút ra kết luận hiđro là chất khí nhẹ hơn so với không khí.

OF FI

- So sánh đƣợc tỉ khối của hiđro so với một số chất khí khác từ đó suy ra hiđro là chất khí nhẹ nhất trong các chất khí.

- Giải thích đƣợc tại sao khi đốt hỗn hợp khí H2 và O2 lại gây ra tiêng nổ.

- Trình bày đƣợc cách để nhận biết dòng khí H2 là tinh khiết để khi đốt không gây ra tiếng nổ mạnh.

NH ƠN

- HS thực hiện đƣợc cách đơn giản để tạo ra một quả bóng bay bay đƣợc trong không trung.

- HS tính toán đƣợc lƣợng nƣớc thu đƣợc hoặc lƣợng khí H2 và O2 tham gia phản ứng.

- HS giải thích đƣợc tại sao quả bóng bay bơm khí H2 thì bay đƣợc còn thổi khí cacbonic hoặc bơm O2 thì không bay đƣợc. b. Kĩ năng

Y

- Tiếp tục rèn cho HS kĩ năng đọc tên các chất tham gia phản ứng và sản phẩm tạo

QU

thành, kĩ năng cân bằng PTHH.

- Rèn kĩ năng giải quyết các vấn đề trong học tập - Rèn kĩ năng làm thí nghiệm, kĩ năng quan sát và nêu đƣợc hiện tƣợng xảy ra trong

KE ̀M

các thí nghiệm.

- Kĩ năng nhanh nhạy trong các tình huống gặp phải ngoài thực tiễn.

2. Phát triển phẩm chất và năng lực a. Các phẩm chất (thái độ) - Trung thực, tự trọng trong khi làm thí nghiệm, trong học tập.

DA ̣Y

- Tự lập, tự tin, tự chủ, có tinh thần vƣợt khó.

- Có trách nhiệm với bản thân, cộng đồng và môi trƣờng tự nhiên.

- Có ý thức trách nhiệm khi hoạt động trong nhóm, tổ.

- Yêu gia đình, quê hƣơng đất nƣớc, bảo vệ môi trƣờng sống.

63

b. Các năng lực

AL

+ Các năng lực chung - Năng lực tự học: HS tự đặt ra câu hỏi liên quan đến các vấn đề cần tìm hiểu trong bài học, tự đọc SGK để tìm thông tin, tự sửa chữa sai sót vào vở của mình.

CI

- Năng lực GQVĐ: Từ các câu hỏi đặt ra HS tiến hành các thí nghiệm để rút ra tính chất vật lí và tính chất hóa học của H2.

OF FI

- Năng lực tự quản lý: HS thảo luận nhóm tự quản lí nhóm của mình để giải quyết các vấn đề đã đặt ra.

- Năng lực giao tiếp: HS giao tiếp trong nhóm của mình, cách giải thích các hiện tƣợng thí nghiệm quan sát đƣợc.

- Năng lực hợp tác: Hợp tác giữa các thành viên trong nhóm, trong tổ. và một số thuật ngữ khác…

NH ƠN

- Năng lực sử dụng ngôn ngữ: HS đọc đúng CTHH, tên gọi của các chất trong bài - Năng lực sử dụng CNTT: HS tìm hiểu trên internet về “Nguồn năng lƣợng của tƣơng lai”. + Các năng lực đặc thù

- Năng lực thực hành: HS tiến hành đƣợc các thí nghiệm, nhận xét đƣợc hiện tƣợng quan sát đƣợc và rút ra đƣợc tính chất vật lí và tính chất hóa học của H2.

Y

- Năng lực vận dụng kiến thức hóa học vào cuộc sống: HS giải thích đƣợc một số

QU

hiện tƣợng liên quan hay gặp trong đời sống: Tại sao không để quả bóng bay đƣợc bơm H2 gần bếp ga, đèn dầu hoặc đốt; Tại sao H2 đƣợc sử dụng làm nhiên liệu trực tiếp cho động cơ (tàu con thoi, tàu Apollo của NASA)….

KE ̀M

II. CHUẨN BỊ

1. Phƣơng pháp dạy học - Phƣơng pháp hoạt động nhóm.

- Phƣơng pháp bàn tay nặn bột ( Phƣơng pháp DH chính).

- Phƣơng pháp vấn đáp tìm tòi.

DA ̣Y

2. Chuẩn bị

+ Giáo viên: - Hóa chất: 1 lọ đựng đầy khí H2, 1 quả bóng bay bơm H2 và 1 quả bóng bay thổi khí CO2, 1 lọ đầy khí O2, Zn viên, Al lá, axit HCl.

64

- Dụng cụ: Bình kíp, kẹp gỗ, ống hút, cốc thủy tinh, ống dẫn khí, diêm, đèn cồn…

- Giáo án, SGK. + Học sinh: - Ôn lại kiến thức về tính chất của oxi - Đọc trƣớc nội dung bài học ở nhà

OF FI

- Tra cứu trên internet: “Hiđro, nguồn nhiên liệu tƣơng lai’’

CI

AL

- Máy tính, máy chiếu

III. HOẠT ĐỘNG DẠY VÀ HỌC 1. Kiểm tra bài cũ - Thực hiện trong tiết học 2. Giới thiệu bài

NH ƠN

Hiđro là nguồn nhiên liệu sạch và dồi dào. Thế kỉ XXI là thế kỉ mở đầu của thời đại kinh tế dựa vào nhiên liệu hiđro. Vậy hiđro có những tính chất gì cô và các em cùng tìm hiểu bài hôm nay.

3. Nội dung bài giảng

Hoạt động của GV

Hoạt động của HS

Tìm hiểu về tính chất của hiđro

Pha 1: ( Hoạt động 1) Đề xuất tình huống xuất phát và câu hỏi nêu vấn đề + Phân tích tình huống, xác định

QU

nêu vấn đề:

Y

- GV: Đƣa ra tình huống xuất phát và câu hỏi - HS: + Em biết gì về tính chất vật lí của hiđro?

vấn đề:

+ Hiđro có thể tác dụng được với những - HS phân tích đƣợc: Ngoài KHHH, NTK và CTPT của khí

KE ̀M

chất gì?

hiđro thì hiđro còn có những tính chất nào? Ứng dụng gì?

Thu thập thông tin liên quan: - Thu thập các thông tin từ SGK và

DA ̣Y

mạng internet: Các tính chất vật lí, tính chất hóa học, ứng dụng của hiđro.

HS: Dựa vào hiểu biết của mình để

65

viết hoặc vẽ các ý kiến cá nhân về

AL

vấn đề GV nêu ra vào vở nháp.

Thảo luận nhóm thống nhất ý kiến.

Pha 2: ( Hoạt động 2) Bộc lộ biểu tượng ban đầu của HS - GV: Quan sát cách ghi vở của HS

- GV: Yêu cầu HS trình bày quan điểm của khác nhau:

Ví dụ: . KHHH của nguyên tố hiđro

OF FI

mình về vấn đề nêu trên?

CI

+ Đề xuất các giả thuyết khoa học

- GV: Ghi nhanh lên bảng các ý kiến. Hƣớng là H, NTK = 1.

dẫn HS so sánh các ý kiến hình thành lên các . Hiđro là chất khí, có CTPT là H2 nhóm biểu tƣợng ban đầu (GV đánh số các . Khí H2 cháy đƣợc, nhẹ hơn không nội dung).

khí

NH ƠN

1. KHHH của nguyên tố hiđro là H, NTK = . Khí H2 dùng để bơm khinh khí 2. Có CTPT là H2

cầu, bóng bay, dùng để hàn cắt kim

3. Hiđro là chất khí, nhẹ hơn không khí

loại….

4. Khí H2 cháy đƣợc

- HS: Đại diện trình bày ý kiến.

5. Khí H2 dùng để bơm khinh khí cầu, bóng bay, dùng để hàn cắt kim loại….

- GV: Gọi các nhóm khác có thể bổ sung

Y

thêm các hiểu biết khác. Ví dụ:

QU

6. Tác dụng đƣợc với oxit kim loại 7. Dùng làm nhiên liệu cho ô tô, tàu vũ trụ,…

- HS: Theo dõi và lắng nghe

KE ̀M

8. Hiđro là khí không màu, không mùi.

- GV: Khéo léo hƣớng dẫn sắp xếp cho HS dễ hiểu: Những nội dung 1 và 2 là hiểu biết về KHHH của nguyên tố hiđro và CTPT của đơn chất hiđro, NTK, PTK.

DA ̣Y

Nội dung 3,8 thuộc tính chất vật lí; 4,6 thuộc tính chất hóa học; 5,7 là ứng dụng của hiđro.

- GV: Chốt lại các vấn đề cần tìm hiểu về hiđro:

66

1. Tính chất vật lí

AL

2. Tính chất hóa học 3. Ứng dụng - GV: Thông báo: Ở tiết học này chúng ta sẽ

CI

tìm hiểu về phần tính chất vật lí và 1 phần cháy đƣợc còn phần ứng dụng và tính chất tác dụng đƣợc với oxit kim loại thì tiết sau chúng ta sẽ tìm hiểu tiếp.

OF FI

tính chất hóa học của hiđro: Tính chất hiđro

Pha 3: ( Hoạt động 3) Đề xuất câu hỏi và phương án thí nghiệm tìm tòi nghiên cứu

NH ƠN

- GV: Yêu cầu HS thảo luận nhóm đề xuất + Lập kế hoạch và phương án giải câu hỏi liên quan đến các nội dung trên? quyết vấn đề: (Yêu cầu thảo luận nhóm trong 3 phút).

Ví dụ:

- Khí hiđro có những tính chất vật lí gì? (mùi, màu sắc, trạng thái, tính tan trong nƣớc, tỉ khối so với không khí).

Y

- H2 cháy trong oxi nhƣ thế nào?

QU

Có gì khác so với cháy ngoài không khí?

- Sản phẩm của phản ứng cháy của

KE ̀M

- GV: Chỉnh sửa lại các câu hỏi cho chính H2 với O2 là gì? xác với nội dung bài học.

. HS: Thảo luận đƣa ra phƣơng

- GV: Có thể bổ sung thêm ý: Khi thực hiện pháp: phản ứng cháy của với cần chú ý điều gì?

+ Đọc SGK

- GV: Yêu cầu HS thảo luận nhóm: Đề xuất + Làm thí nghiệm

DA ̣Y

ra các giải pháp để trả lời cho các câu hỏi + Xem tƣ liệu trên internet…. trên.

- GV: Yêu cầu HS báo cáo.

- GV: Định hƣớng cho HS lựa chọn phƣơng

67

án phù hợp và tối ƣu nhất để trả lời các câu

AL

hỏi trên. + Làm các thí nghiệm để tìm hiểu về tính chất vật lí và tính chất hóa học của H2.

CI

+ Đọc SGK để tham khảo kiến thức. + Hóa chất: 1 lọ đựng đầy khí H2, 1 quả bóng bay bơm H2 và 1 quả bóng bay thổi khí CO2, 1 lọ đầy khí O2, Zn viên, Al, axit HCl. + Dụng cụ: Bình kíp, kẹp gỗ, ống hút, cốc thủy tinh, ống dẫn khí, diêm…

OF FI

- GV: Thông báo: Với các dụng cụ:

NH ƠN

Em hãy đề xuất cách tiến hành thí nghiệm để - HS: Đề xuất các thí nghiệm tiến hành TN tìm hiểu về tính chất vật lí và nghiên cứu tính chất hóa học cháy trong O2 của H2.

- HS:Thảo luận nhóm ghi ra phiếu

GV: Chiếu nội dung phiếu học tập.

học tập sau đó cử đại diện nhóm

Bảng kết quả nghiên cứu tìm tòi

báo cáo.

TN

Cách

câu

đề

làm thí tƣợng

hỏi

xuất nghiệm quan

xuất

PTHH Kết

luận

sát

QU

đề

Hiện

Y

Các

đƣợc

KE ̀M

- GV: Hƣớng HS lựa chọn những TN dễ làm, - HS: Đề xuất cách làm thí nghiệm an toàn, trả lời đƣợc câu hỏi đặt ra. Có thể vào phiếu nghiên cứu tìm tòi.

Ví dụ:

tiến hành các thí nghiệm sau:

+ TN1: Quan sát màu sắc, trạng thái, dùng + TN1: Quan sát màu sắc, trạng thái của H2 trong lọ thủy tinh, dùng

tay phẩy khí vào mũi ngửi mùi của H2.

DA ̣Y

+ TN2: Xác định tỉ khối của H2 so với không tay phẩy khí H2 vào mũi. Nhận xét khí bằng cách thả cho 2 quả bóng bay: Một màu sắc, trạng thái, mùi của khí H2. quả bơm H2, một quả thổi khí CO2

bay

không cần giữ.

68

+ TN3: Đốt dòng khí H2 cháy trong khí O2

AL

và ngoài không khí.

- GV: Yêu cầu HS các nhóm đề xuất cách làm thí nghiệm vào phiếu nghiên cứu tìm tòi.

CI

- GV: Chú ý HS: Sử dụng hóa chất tiết kiệm, an toàn, sử dụng diêm, đèn cồn xong phải tắt

OF FI

đi ngay….

Pha 4 ( Hoạt động 4): Tiến hành thí nghiệm tìm tòi - nghiên cứu - GV: Yêu cầu HS tiến hành thí nghiệm

+ Thực hiện kế hoạch GQVĐ: - HS: Làm thí nghiệm + nghiên cứu SGK + quan sát hiện tƣợng thí

NH ƠN

nghiệm vào các mục còn lại vào phiếu học tập.

- GV: Theo dõi, giúp đỡ HS, hƣớng dẫn cho - HS: Ta phải thử độ tinh khiết của các nhóm yếu nắp dụng cụ, lấy hóa chất…

khí H2: Bằng cách thu khí H2 vào 1

- GV? Trong quá trình làm thí nghiệm, trƣớc ống nghiệm lấy tay bịt miệng ống khí đốt khí H2 trong khí oxi ta phải làm gì?

nghiệm lại sau đó cho gần vào ngọn lửa đèn cồn nếu tiếng nổ nhỏ

Y

thì H2 đã tinh khiết.

khi đốt?

QU

- Tại sao phải thử độ tinh khiết của H2 trƣớc - HS: H2 không tinh khiết khi đốt sẽ bị nổ.

- GV: Bổ sung: Khi điều chế H2 có thể để - HS: Trả lời: H2 cháy ngoài không

KE ̀M

khí H2 thoát ra một lúc rồi mới tiến hành thí khí ngọn lửa cháy nhỏ màu xanh nghiệm.

còn cháy trong oxi ngọn lửa to hơn.

- GV: Giải thích thêm về tỉ lệ hỗn hợp nổ H2 và O2.

- GV? So sánh phản ứng cháy của H2 ngoài

DA ̣Y

không khí với trong lọ chứa khí O2?

- GV: Yêu cầu HS nhận xét câu trả lời của bạn.

Pha 5 (Hoạt động 5): Kết luận, hợp thức hóa kiến thức

69

- GV: Yêu cầu các nhóm báo cáo kết quả

+ Thực hiện và đánh giá giải pháp

- GV: Hƣớng dẫn HS so sánh với suy nghĩ trong tình huống mới: ban đầu của mình để khắc sâu kiến thức.

AL

GQVĐ để điều chỉnh và vận dụng Đánh giá các kết quả thu thập

CI

- GV: Cung cấp thông tin: 1 lít nƣớc ở 150C được, suy ngẫm và rút ra kết luận:

hòa tan đƣợc 20ml khí H2. Vậy tính tan trong - HS: Đại diện một số nhóm báo cáo kết quả  Nhóm khác nhận xét

OF FI

nƣớc của H2 nhƣ thế nào?

- GV: Yêu cầu HS chốt lại các kiến thức cần hoàn thiện kiến thức. nhớ.

- HS: H2 tan rất ít trong nƣớc.

- GV: Lƣu ý HS: Trong phản ứng của H2 và - HS: Tự đối chiếu lại, tự bổ sung O2 trƣớc khi đốt cần thử độ tinh khiết của vào vở.

- HS: Chốt lại kiến thức vào vở.

NH ƠN

khí H2.

+ Tính chất vật lí: H2 là chất khí không màu, không mùi, tan rất ít trong nƣớc, nhẹ hơn không khí. + Tác dụng với oxi tạo nƣớc ở nhiệt độ cao.

- HS:

- HS phân tích vấn đề trong hóa

QU

tập: Đọc thông tin sau:

Y

- GV: Chiều bài tập 1- Bài tập 3 phần bài + Tìm hiểu, khám phá vấn đề: Tối ngày 16/2/2016, một chùm bóng bay học và thực tiễn: Tại sao khi ngƣời bơm khí hiđro phát nổ tại một điểm vui chơi thanh niên bật lửa để đốt dây cột

KE ̀M

ngoài trời ở TP Đồng Hới (Quảng Bình) bóng bay lại làm cho bóng bay phát khiến 9 người bị thương. Một người chứng nổ kiến sự việc kể có nam thanh niên dùng bật - HS: Phát hiện ra vấn đề: Khi có lửa để đốt dây cột bóng bay nhằm lấy bóng lửa quả bóng bay bơm hiđro sẽ phát thì cả chùm phát nổ, gây cảnh hỗn loạn, nổ, kèm theo cháy.

DA ̣Y

nhiều người vứt xe máy ôtô bỏ chạy. Tuy các + Đề xuất, lựa chọn giải pháp: nạn nhân đều may mắn sống sót song hậu - Thu thập một số thông tin liên quả của vụ nổ này vô cùng nặng nề: 1 người quan đến vấn đề: Khi bơm bóng bỏng độ 3,5 người bỏng độ 2 và 3 người còn bay bên trong quả bóng còn lẫn 1 ít

70

lại đều chịu thương tích không nhẹ. (Theo không khí (Có chứa O2). Khi H2 cháy tỏa nhiều nhiệt, gây nổ…Từ

AL

Vietnam.net).

- GV? Em hãy cho biết tại sao chùm bóng đó đƣa ra giải pháp giải pháp phù

hợp nhất: Tính chất cháy đƣợc

- GV: Có thể bổ sung thêm nếu cần.

trong không khí của H2, phản ứng

CI

bay lại phát nổ?

cháy tỏa nhiều nhiệt.

OF FI

+ Lập kế hoạch và thực hiện giải pháp GQVĐ:

HS nghiên cứu lại tính chất hóa học của H2 để giải thích: Khi bơm bóng khí H2 vào bên trong bóng bay vẫn

NH ƠN

còn lẫn không khí (không khí có chứa O2), khí có lửa hỗn hợp này gây cháy, nổ: Vì hỗn hợp khí này cháy rất nhanh và tỏa rất nhiều nhiệt. Nhiệt này làm cho thể tích hơi nƣớc tạo thành sau phản ứng tăng lên đột ngột nhiều lần, do đó

Y

làm chấn động mạnh không khí gây

QU

ra tiếng nổ. + Đánh giá và điều chỉnh về giải pháp GQVĐ

DA ̣Y

KE ̀M

HS kết luận đƣợc: Sức công phá khi một quả bóng phát nổ có thể không lớn, nhƣng khi cả chùm cùng nổ một lúc, hậu quả sẽ thật khôn lƣờng. Vì vậy hết sức cẩn thận khí sử dụng bóng bay bơm khí H2.

Tiểu kết: KHHH: H

NTK: 1

71

CTPT đơn chất: H2

AL

PTK: 2 I. Tính chất vật lí

- H2 là chất khí không màu, không mùi, không vị, tan rất ít trong nƣớc, nhẹ hơn

CI

không khí.

1. Tác dụng với oxi a. Thí nghiệm b. Hiện tƣợng - Có hơi nƣớc bám trên thành cốc thủy tinh c. PTHH:

OF FI

II. Tính chất hóa học

NH ƠN

0

t  2H2O 2H2 + O2 

4. Củng cố - kiểm tra đánh giá

- GV: Chiếu bài tập số 2: Bài 27 phần bài tập + Tìm hiểu, khám phá vấn đề

- Khi cho bột nhôm tác dụng với HCl tạo sản phẩm là khí H2 và muối AlCl3.

Y

- Từ khối lƣợng nhôm có thể tính đƣợc số mol nhôm, từ đó tìm đƣợc số mol các chất khác dựa vào PTHH.

QU

+ Đề xuất, lựa chọn giải pháp

- Tính toán theo PTHH dựa vào số mol chất đã biết là Al. - Tính số mol của H2 sau đó tính thể tích H2

KE ̀M

- Tính số mol HCl và AlCl3 theo PTHH sau đó tính khối lƣợng của các chất này. + Lập kế hoạch và thực hiện giải pháp GQVĐ - HS nghiên cứu lại phản ứng của Al với dd axit HCl - Phƣơng pháp giải bài toán tính theo PTHH - Các công thức tính n, m, V.

DA ̣Y

- Giải bài tập + Đánh giá và điều chỉnh về giải pháp GQVĐ - HS tính toán đƣợc lƣợng khí H2 thu đƣợc khi cho 1 lƣợng kim loại tác dụng với axit.

72

- HS vận dụng vào tính toán so sánh lƣợng H2 thoát ra khi cho các kim loại khác

AL

nhƣ Mg, Fe tác dụng với axit HCl, H2SO4 loãng…

Bài 7 - Phần bài tập 5. Dặn dò - Ghi nhớ các tính chất vật lí và tính chất hóa học của H2

OF FI

- Tìm hiểu nội dung mục: 2, III SGK/ 106, 107, 108

CI

Trả lời: Đáp án: C

- Bài tập về nhà: Bài 6 SGK/ 109 * Giáo án 2:

BÀI 36 (TIẾT 55): NƢỚC (tiết 2) I. MỤC TIÊU BÀI HỌC

NH ƠN

1. Kiến thức, kĩ năng a. Kiến thức

- HS tìm hiểu các tính chất vật lí của nƣớc: Nƣớc là chất lỏng không màu, không mùi, không vị, sôi ở 1000C, hóa rắn ở 00C…

- Tìm hiểu chất hóa học của nƣớc: Tác dụng với 1 số kim loại (Na, K, Ca…); tác dụng với 1 số oxit bazơ (Na2O, CaO…); tác dụng với 1 số oxit axit (SO2, P2O5…); hòa tan đƣợc nhiều chất rắn, lỏng, khí…

QU

đổi màu đỏ.

Y

- HS biết dung dịch bazơ làm cho quỳ tím đổi màu xanh, dd axit làm cho quỳ tím - HS trình bày đƣợc vai trò của nƣớc trong đời sống và trong sản xuất.

- HS nhận xét đƣợc từ phản ứng hóa học của Na với H2O, HS viết đƣợc PTHH của

KE ̀M

các chất tƣơng tự nhƣ K, Ca, Ba, Na2O, BaO, SO2… với H2O. -Viết đƣợc PTHH tạo ra axit, bazơ và phƣơng pháp đơn giản để nhận biết ra dd axit và dd bazơ là dùng quỳ tím.

- Nhận biết đƣợc nguồn nƣớc bị ô nhiễm bằng các phƣơng pháp đơn giản nhƣ quan sát màu sắc, mùi…từ đó có thể đề xuất các biện pháp để bảo vệ nguồn nƣớc, chống

DA ̣Y

ô nhiễm nguồn nƣớc.

- Hiểu đƣợc tác hại của nguồn nƣớc bị ô nhiễm đối với sức khỏe con ngƣời.

- HS tính đƣợc lƣợng chất tham gia và lƣợng sản phẩm trong một PƢHH. - HS nhận biết đƣợc một số chất bằng phƣơng pháp hóa học.

73

- Vận dụng kiến thức trong việc bảo vệ nguồn nƣớc sản xuất nông nghiệp và sinh

AL

hoạt ở địa phƣơng. b. Kĩ năng - Quan sát và nhận xét đƣợc các hiện tƣợng xảy ra ở thí nghiệm.

- Viết đƣợc PTHH xảy ra.

OF FI

- Đọc đúng tên hóa học của các sản phẩm của phản ứng.

CI

- Làm đƣợc thí nghiệm Na, CaO, P2O5 tác dụng với nƣớc.

c. Trọng tâm - Tính chất hóa học của nƣớc 2. Phát triển phẩm chất và năng lực a. Các phẩm chất (thái độ).

NH ƠN

- Trung thực, tự trọng trong khi làm thí nghiệm, trong học tập.

- Tự lập, tự tin, tự chủ, có tinh thần vƣợt khó.

- Có trách nhiệm với bản thân, cộng đồng và môi trƣờng tự nhiên.

- Có ý thức trách nhiệm khi hoạt động trong nhóm, tổ.

- Yêu gia đình, quê hƣơng đất nƣớc, bảo vệ môi trƣờng sống. b. Các năng lực + Các năng lực chung

Y

- Năng lực tự học: Học sinh tự đặt ra câu hỏi liên quan đến các vấn đề cần tìm hiểu

QU

trong bài học, tự đọc SGK để tìm thông tin, tự sửa chữa sai sót vào vở của mình.

- Năng lực giải quyết vấn đề: Từ các câu hỏi đặt ra HS tiến hành các thí nghiệm để rút ra tính chất vật lí và tính chất hóa học của H2O.

KE ̀M

- Năng lực tự quản lý: HS thảo luận nhóm tự quản lý nhóm của mình để giải quyết các vấn đề đã đặt ra.

- Năng lực giao tiếp: HS giao tiếp trong nhóm của mình, cách giải thích các hiện tƣợng thí nghiệm quan sát đƣợc.

- Năng lực hợp tác: Hợp tác giữa các thành viên trong nhóm, trong tổ.

DA ̣Y

- Năng lực sử dụng ngôn ngữ: HS đọc đúng CTHH, tên gọi của các chất trong bài và một số thuật ngữ khác…

- Năng lực sử dụng CNTT: HS tìm hiểu trên internet về “Hiện trạng nguồn nƣớc hiện nay” và “Chu trình nƣớc trong tự nhiên”.

74

+ Các năng lực đặc thù

AL

- Năng lực thực hành: HS tiến hành đƣợc các thí nghiệm, nhận xét đƣợc hiện tƣợng quan sát đƣợc và rút ra đƣợc tính chất vật lí và tính chất hóa học của H2O.

- Năng lực vận dụng kiến thức hóa học vào cuộc sống: HS giải thích đƣợc một số

CI

nguyên nhân gây ô nhiễm nguồn nƣớc ở địa phƣơng, đề xuất đƣợc các biện pháp để bảo vệ nguồn nƣớc. Đƣa ra các “Nguyên tắc vàng tiết kiệm nƣớc”.

OF FI

II. CHUẨN BỊ 1. Phƣơng pháp và kĩ thuật dạy học a. Phương pháp DH - Phƣơng pháp hoạt động nhóm.

- Phƣơng pháp bàn tay nặn bột (Phƣơng pháp DH chính).

NH ƠN

- Phƣơng pháp vấn đáp gợi mở. b. Kĩ thuật dạy học 2. Chuẩn bị + Giáo viên:

- Hóa chất: H2O, Na, CaO, P đỏ, quỳ tím.

- Dụng cụ: ống hút, cốc thủy tinh, bình tam giác, phễu, ống nghiệm…

- Máy tính, máy chiếu.

QU

+ Học sinh:

Y

- Giáo án, SGK.

- Đọc trƣớc nội dung bài học ở nhà.

- Tra cứu trên internet: “Vòng tuần hoàn của nƣớc”.

KE ̀M

III. HOẠT ĐỘNG DẠY VÀ HỌC 1. Kiểm tra bài cũ 2. Giới thiệu bài

Nước có vai trò vô cùng quan trọng. Nước là dấu hiệu của sự sống, nước là

nguồn tài nguyên quý giá và nước không phải là vô hạn. Vậy nước có những tính

DA ̣Y

chất gì, cô và các em cùng tìm hiểu bài hôm nay.

3. Nội dung bài giảng Hoạt động của GV

Hoạt động của HS

Tìm hiểu về tính chất của nước - Phương pháp bàn tay nặn bột

75

Pha 1 (Hoạt động 1): Đề xuất tình huống xuất phát và câu hỏi nêu vấn đề nêu vấn đề: Nƣớc đƣợc sử dụng hàng ngày định vấn đề:

AL

- GV: Đƣa ra tình huống xuất phát và câu hỏi + HS phân tích tình huống, xác trong sinh hoạt, trong nông nghiệp và công Nƣớc có CTHH là H2O, thành phần định tính và định lƣợng đã xác định

CI

nghiệp vậy:

+ Em biết gì về các tính chất vật lí của đƣợc vậy nƣớc có những tính chất vật lí và tính chất hóa học gì?

OF FI

nước?

+ Nước tác dụng được với những loại chất Thu thập thông tin liên quan: nào?

Thu thập các thông tin từ SGK và mạng internet: Các tính chất vật lí, tính chất hóa học của nƣớc.

NH ƠN

- HS: Dựa vào hiểu biết của mình để viết hoặc vẽ các ý kiến cá nhân về vấn đề GV nêu ra vào vở nháp  Thảo luận nhóm thống nhất ý kiến.

Pha 2 (Hoạt động 2): Bộc lộ biểu tượng ban đầu của HS - GV: Quan sát cách ghi vở của HS

+ Đề xuất các giả thuyết khoa học

- GV: Yêu cầu HS trình bày quan điểm của khác nhau: Ví dụ: . Nƣớc là chất lỏng không

Y

mình về vấn đề nêu trên?

QU

- GV: Ghi nhanh lên bảng các ý kiến. Hƣớng màu, không mùi, không vị, nƣớc dẫn HS so sánh các ý kiến hình thành lên các tinh khiết sôi ở 1000C, hóa rắn ở nhóm biểu tƣợng ban đầu (GV đánh số các 00C… . Nƣớc tác dụng với kim loại

KE ̀M

nội dung).

1. Nƣớc là chất lỏng không màu, không mùi, . Nƣớc tác dụng với oxit bazơ không vị, nƣớc tinh khiết sôi ở 1000C, hóa . Nƣớc tác dụng với oxit axit. rắn ở 00C…

- HS: Đại diện trình bày ý kiến

2. Nƣớc tác dụng với kim loại

DA ̣Y

3. Nƣớc tác dụng với oxit bazơ 4. Nƣớc tác dụng với oxit axit.

- GV: Gọi các nhóm khác có thể bổ sung - HS: Theo dõi và lắng nghe thêm các hiểu biết khác.

76

Ví dụ: Nƣớc hòa tan đƣợc nhiều chất…

AL

- GV: Khéo léo hƣớng dẫn sắp xếp cho HS dễ hiểu: Những nội dung 1 thuộc tính chất vật lí của nƣớc, nội dung 2, 3, 4 thuộc tính

CI

chất hóa học của nƣớc.

- GV: Chốt lại các vấn đề cần tìm hiểu về

OF FI

nƣớc: 1. Tính chất vật lí 2. Tính chất hóa học

Pha 3 (Hoạt động 3): Đề xuất câu hỏi và phương án thí nghiệm tìm tòi nghiên cứu

NH ƠN

- GV: Yêu cầu HS thảo luận nhóm đề xuất + Lập kế hoạch và phương án giải câu hỏi liên quan đến các nội dung trên? quyết vấn đề: (Yêu cầu thảo luận nhóm trong 3 phút).

Ví dụ:

- GV: Chỉnh sửa lại các câu hỏi cho chính + Nƣớc có những tính chất vật lí gì? xác với nội dung bài học.

(mùi, màu sắc, trạng thái, nhiệt độ sôi, khối lƣợng giêng).

- GV: Có thể bổ sung thêm ý: Dùng giấy quỳ + Nƣớc có tác dụng với kim loại K

Y

tím để thử sản phẩm của các phản ứng hóa và Fe không? Sản phẩm của phản ứng tạo ra chất gì?

QU

học có hiện tƣợng gì xảy ra?

+ Nƣớc phản ứng với vôi sống nhƣ thế nào? Sản phẩm tạo thành là gì?

KE ̀M

+ Nƣớc có tác dụng với SO2 không?

- HS: Thảo luận nhóm ghi ra phiếu sau đó cử đại diện nhóm báo cáo.

- HS: Thảo luận đƣa ra phƣơng pháp:

DA ̣Y

- GV: Yêu cầu HS thảo luận nhóm: Đề xuất + Đọc SGK ra các giải pháp để trả lời cho các câu hỏi + Làm thí nghiệm trên.

+ Xem tƣ liệu trên internet….

- GV: Yêu cầu HS báo cáo.

77

- GV: Định hƣớng cho HS lựa chọn phƣơng

AL

án phù hợp và tối ƣu nhất để trả lời các câu hỏi trên. + Làm các thí nghiệm để tìm hiểu về tính

CI

chất hóa học của nƣớc. + Quan sát và thử các tính chất vật lí của

OF FI

nƣớc (màu sắc, trạng thái, mùi, vị…) + Đọc SGK để tham khảo kiến thức.

- GV: Thông báo: Với các dụng cụ:

- HS thảo luận nhóm đề xuất các thí

+ Hóa chất: Kim loại Na, K, Fe, nƣớc, P đỏ, nghiệm: S, quỳ tím, vôi sống (CaO).

+ TN1: Quan sát trạng thái, màu sắc

NH ƠN

+ Dụng cụ: Ống nghiệm, bình tam giác, kẹp của nƣớc. gỗ, ống hút, cốc thủy tinh, muỗng đốt, nút + TN2: Cho K và Fe tác dụng với cao su, phễu, đèn cồn…

nƣớc.

Em hãy đề xuất cách tiến hành thí nghiệm để +TN3: Cho vôi sống tác dụng với tiến hành TN tìm hiểu về tính chất vật lí và nƣớc tính chất hóa học của nƣớc.

+ TN4: Đốt P và S trong không khí sau đó hòa tan sản phẩm cháy vào

Bảng kết quả nghiên cứu tìm tòi

nƣớc.

Y

GV: Chiếu nội dung phiếu học tập.

TN

Cách

câu

đề

làm thí tƣợng

hỏi

xuất nghiệm quan

KE ̀M

đề xuất

Hiện

PTHH Kết

QU

Các

luận

- HS: Các nhóm đề xuất cách làm thí nghiệm vào phiếu.

Ví dụ:

sát

+ TN2: Cho 1 mẩu kim loại K bằng

đƣợc

hạt đỗ đen vào cốc nƣớc.

- Cho 1 đinh sắt sạch vào cốc nƣớc

- GV: Hƣớng HS lựa chọn những TN dễ làm, Quan sát hiện tƣợng xảy ra? Dùng an toàn, trả lời đƣợc câu hỏi đặt ra. Có thể giấy quỳ tím nhúng vào sản phẩm của phản ứng, quan sát màu của giấy

DA ̣Y

tiến hành các thí nghiệm sau:

+ TN1: Quan sát trạng thái, màu sắc của quỳ tím? nƣớc.

+ TN2: Cho K và Fe tác dụng với nƣớc.

78

+TN3: Cho vôi sống tác dụng với nƣớc

AL

+ TN4: Đốt P trong không khí sau đó hòa tan sản phẩm cháy vào nƣớc. ( Vì đốt S thu đƣợc khí SO2 độc)

CI

- GV: Yêu cầu HS các nhóm đề xuất cách làm thí nghiệm vào phiếu nghiên cứu tìm tòi.

OF FI

- GV: Chú ý HS: Sử dụng hóa chất tiết kiệm, an toàn, khi lấy kim loại K chú ý chỉ lấy nhỏ bằng hạt đỗ đen, vôi sống bằng dầu ngón tay, sau khi đốt photpho xong nhúng toàn bộ muỗng đốt vào chậu nƣớc…

NH ƠN

Pha 4 (Hoạt động 4): Tiến hành thí nghiệm tìm tòi - nghiên cứu - GV: Yêu cầu HS tiến hành thí nghiệm đã + Thực hiện kế hoạch GQVĐ: đề xuất

- HS: Làm thí nghiệm + nghiên cứu

- GV: Theo dõi, giúp đỡ HS, hƣớng dẫn cho SGK + quan sát hiện tƣợng thí các nhóm yếu sử dụng dụng cụ, lấy hóa nghiệm vào các mục còn lại vào chất…

phiếu học tập.

- HS: Ta thu khí bay ra vào 1 ống

Y

nghiệm lấy tay bịt miệng ống

QU

- Quan sát hiện tƣợng và rút ra kết luận nƣớc nghiệm lại sau đó cho gần vào ngọn có tác dụng với K và Fe không?

lửa đèn cồn nếu tiếng nổ thì đó là

- GV? Trong quá trình làm thí nghiệm để H2.

KE ̀M

biết chất khí thoát ra ở phản ứng K với nƣớc có phải là H2 không ta làm nhƣ thế nào?

- GV: Thông báo:

+ Dung dịch bazơ làm đổi màu giấy quỳ tím thành xanh.

DA ̣Y

+ Dung dịch axit làm đổi màu giấy quỳ tím thành đỏ.

Pha 5: (Hoạt động 5): Kết luận, hợp thức hóa kiến thức - GV: Yêu cầu các nhóm báo cáo kết quả

79

+ Thực hiện và đánh giá giải pháp

GQVĐ để điều chỉnh và vận dụng

AL

- GV: Hƣớng dẫn HS so sánh với suy nghĩ trong tình huống mới: ban đầu của mình để khắc sâu kiến thức.

Đánh giá các kết quả thu thập được,

- HS: Tự đối chiếu lại, tự bổ sung vào vở .

suy ngẫm và rút ra kết luận, vận

CI

- GV: Yêu cầu HS chốt lại các kiến thức cần dụng suy đoán hiện tượng và viết nhớ.

PTHH xảy ra khi cho kim loại Ca,

OF FI

Ba, BaO, K2O, Na2O; SO3… tác dụng với nước.

+ Tính chất vật lí: nƣớc là chất lỏng không màu, không mùi, không vị, sôi ở 1000C, hóa rắn ở 00C, hòa tan

NH ƠN

đƣợc nhiều chất. + Tác dụng với kim loại ở nhiệt độ thƣờng nhƣ Na, K.. sản phẩm tạo thành khí H2 và dung dịch bazơ làm cho quỳ tím đổi màu xanh + Tác dụng với 1 số oxit bazơ tạo

- GV: Hoàn thành các PTHH sau: Bài 42 - bazơ

dd axit.

QU

1. Ba + H2O  

+ Tác dụng với nhiều oxit axit tạo

Y

phần bài tập

- HS: Đại diện một số nhóm báo cáo

3. SO2 + H2O  

kết quả  Nhóm khác nhận xét

4. N2O5 + H2O  

hoàn thiện kiến thức.

KE ̀M

2. K2O + H2O  

- GV? Cho biết các chất sản phẩm thu đƣợc - HS: Viết PTHH vào vở.

- HS: Trả lời làm thay đổi màu quỳ tím nhƣ thế nào?

Tiểu kết:

II. Tính chất của nƣớc

DA ̣Y

1. Tính chất vật lí Nƣớc là chất lỏng không màu, không mùi, không vị, sôi ở 1000C, hóa rắn ở 00C, hòa tan đƣợc nhiều chất.

2. Tính chất hóa học

80

a. Tác dụng với kim loại

AL

PTHH: 2K + 2H2O   2KOH + H2 b. Tác dụng với oxit bazơ PTHH: CaO + H2O   Ca(OH)2

CI

Kết luận: Hợp chất do oxit bazơ hóa hợp với nước thuộc loại bazơ. Dung dịch bazơ làm đổi màu quỳ tím thành xanh.

OF FI

c. Tác dụng với oxit axit PTHH: P2O5 + 3H2O   2H3PO.

Kết luận: Hợp chất tạo ra do nước hóa hợp với oxit axit thuộc loại axit. Dung dịch axit làm đổi màu quỳ tím thành đỏ.

Hoạt động 6: Tìm hiểu về vai trò của nước trong đời sống và sản xuất, chống ô

NH ƠN

nhiễm nguồn nước - Phương pháp vấn đáp gợi mở và phương pháp trực quan - GV: Chúng ta đã tìm hiểu vai trò của nƣớc - HS: Trả lời: ở tài liệu và internet các em hãy cho biết Nƣớc cần thiết cho cơ thể sống: Hòa nƣớc có vai trò gì trong đời sống và sản tan nhiều chất dinh dƣỡng, tham gia suất?

vào nhiều quá trình hóa học trong cơ thể ngƣời và động vật.

Y

- Nƣớc dùng trong sinh hoạt và trong sản xuất công nghiệp và nông

QU

nghiệp…

- HS: Nguồn nƣớc nhiều nơi ở địa

- GV: Chiếu 1 đoạn video về một số nguồn phƣơng hiện nay đang bị ô nhiễm nghiêm trọng.

KE ̀M

nƣớc tại địa phƣơng.

? Em hãy cho biết thực trạng nguồn nƣớc - HS: Do ý thức ngƣời dân chƣa cao hiện nay ở địa phƣơng?

còn vứt rác thải xuống mƣơng máng,

- GV? Nguyên nhân của tình trạng ô nhiễm ao hồ… Sử dụng phân bón hóa học nguồn nƣớc hiện nay?

và thuốc trừ sâu bừa bãi, nƣớc thải

DA ̣Y

- GV: Bổ sung: Những nguyên nhân này sinh hoạt và từ các khu công nghiệp không chỉ ảnh hƣởng đến nguồn nƣớc mặt Nomura, Tràng Duệ chƣa đƣợc xử mà còn ảnh hƣởng trực tiếp đến nguồn nƣớc lí… ngầm.

- HS: Không vứt rác thải bừa bãi

81

xuống mƣơng, máng ao hồ

AL

+ Thƣơng xuyên khơi thông dòng chảy

? Em có đề xuất phƣơng pháp gì để giảm + Sử dụng thuốc trừ sâu và phân bón

hợp lí, vứt bao bì thuốc trừ sâu đúng nới quy định..

CI

thiểu tình trạng ô nhiễm hiện nay?

OF FI

- GV: Chiếu HS xem chu trình của nƣớc + Tuyên truyền, vận động nâng cao trong tự nhiên.

ý thức ngƣời dân trong việc bảo vệ

- GV: Cho HS làm bài tập 41 phần bài tập.

nguồn nƣớc.

+ Trồng nhiều cây xanh…

- HS: Làm bài tập điền từ để củng cố

NH ƠN

chu trình của nƣớc.

Tiểu kết:

III. Vai trò của nƣớc trong đời sống và sản xuất. Chống ô nhiễm nguồn nƣớc - Nguồn nƣớc có vai trò vô cùng quan trọng trong đời sống và sản xuất.

- Nguyên nhân gây ô nhiễm nguồn nƣớc ở địa phƣơng em.

Y

- Các biện pháp để cải tạo và bảo vệ nguồn nƣớc.

QU

4. Củng cố - Kiểm tra đánh giá

Bài 36; 37; 40 phần bài tập mục 2.2.3 - Ví dụ phân tích việc GQVĐ ở bài tập 40 phần bài tập:

KE ̀M

+ Tìm hiểu, khám phá vấn đề

- Khi cho Ca và CaO tác dụng với nƣớc thí phản ứng của Ca với nƣớc tạo Ca(OH) 2 và khí H2; phản ứng của CaO với nƣớc tạo Ca(OH)2.

- Từ thể tích khí H2 thoát ra ở đktc tính đƣợc số mol của H2. + Đề xuất, lựa chọn giải pháp

DA ̣Y

- Tính số mol Ca theo PTHH dựa vào số mol H2 thoát ra.

- Tính khối lƣợng Ca sau đó suy ra khối lƣợng CaO   tính % khối lƣợng. + Lập kế hoạch và thực hiện giải pháp GQVĐ - HS nghiên cứu lại phản ứng của Ca, CaO với H2O.

82

- Phƣơng pháp giải bài toán tính theo PTHH.

AL

- Các công thức tính n, m, V. - Đi giải bài tập + Đánh giá và điều chỉnh về giải pháp GQVĐ oxit của chúng thì khí tác dụng với H2O chỉ tạo bazơ.

CI

- Chú ý các kim loại K, Ca, Ba, Na khi tác dụng với H2O giải phóng khí H2 còn các

OF FI

- Áp dụng vào giải các bài tập có liên quan đến các kim loại và oxit của kim loại tan trong nƣớc khác.

5. Dặn dò, hƣớng dẫn học ở nhà - Học thuộc các tính chất của nƣớc.

- BT về nhà: 3, 4, 5 SGK/ 125.

NH ƠN

- Đọc và tìm hiểu trƣớc ở nhà bài: Axit - Bazơ - Muối.

2.3.2. Giáo án dạy học sử dụng phương pháp góc * Giáo án 3:

BÀI 33 (TIẾT 50): ĐIỀU CHẾ HIĐRO - PHẢN ỨNG THẾ I. MỤC TIÊU BÀI HỌC 1. Kiến thức, kĩ năng a. Kiến thức

Y

- HS biết đƣợc cách thức điều chế khí H2 trong phòng thí nghiệm: Hóa chất, dụng

QU

cụ, cách tiến hành thí nghiệm điều chế H2.

- Nhận xét đƣợc hiện tƣợng xảy ra khi làm thí nghiệm điều chế H2.

- Biết cách thử độ tinh khiết của khí hiđro trƣớc khi làm thí nghiệm.

KE ̀M

- Viết đƣợc PTHH của Zn với HCl. - Trình bày đƣợc cách tiến hành thí nghiệm thu khí hiđro bằng hai cách đẩy nƣớc và đẩy không khí.

- Biết đƣợc thế nào là phản ứng thế.

- HS so sánh đƣợc hiện tƣợng xảy ra khi thử khí thoát ra bằng tàn đóm hồng với O2

DA ̣Y

từ đó rút ra phƣơng pháp đơn giản để nhận biết khí H2 và O2.

- HS nhận biết đƣợc H2 bằng phƣơng pháp đốt cháy dựa vào tính chất tác dụng với O2 của H2.

- Viết đƣợc PTHH của kim loại Al hoặc Fe với axit HCl hoặc H2SO4.

83

- Giải thích đƣợc tại sao trƣớc khi làm thí nghiệm với khí H2 cần phải thử độ tinh

AL

khiết trƣớc.

- Giải thích đƣợc tại sao có thể thu khí H2 bằng hai cách đẩy nƣớc và đẩy không khí.

So sánh cách thu H2 với thu O2.

CI

- HS nhận xét đƣợc từ một số PTHH để rút ra đặc điểm nhận biết phản ứng thế. So sánh phản ứng thế với phản ứng phân hủy và phản ứng hóa hợp đã học.

OF FI

- HS tính toán đƣợc lƣợng chất tham gia và lƣợng khí thu đƣợc khi điều chế H2.

- HS Tính toán đƣợc lƣợng chất còn dƣ sau phản ứng. b. Kĩ năng

- Tiếp tục rèn cho HS kĩ năng đọc tên các chất tham gia phản ứng và sản phẩm tạo thành, kĩ năng cân bằng PTHH.

NH ƠN

- Rèn kĩ năng giải quyết các vấn đề trong học tập.

- Rèn kĩ năng làm thí nghiệm, kĩ năng quan sát và nêu đƣợc hiện tƣợng xảy ra trong các thí nghiệm.

- Kĩ năng nhanh nhạy trong các hoạt động nhóm và các tình huống gặp phải ngoài thực tiễn.

2. Phát triển phẩm chất và năng lực a. Các phẩm chất (thái độ)

Y

- Trung thực, tự trọng trong khi làm thí nghiệm, trong học tập.

QU

- Tự lập, tự tin, tự chủ, có tinh thần vƣợt khó.

- Có trách nhiệm với bản thân, cộng đồng và môi trƣờng tự nhiên.

- Có ý thức trách nhiệm khi hoạt động trong nhóm, tổ.

KE ̀M

- Yêu gia đình, quê hƣơng đất nƣớc, bảo vệ môi trƣờng sống. b. Các năng lực

+ Các năng lực chung - Năng lực tự học: Học sinh tự đọc SGK, xem video, làm thí nghiệm để tìm hiểu các kiến thức mà GV đã giao nhiệm vụ.

DA ̣Y

- Năng lực giải quyết vấn đề: Từ các câu hỏi trong phiếu học tập tại các HS tìm hiểu rút ra các kiến thức cần ghi nhớ.

- Năng lực tự quản lý: HS thảo luận nhóm tự quản lí nhóm của mình để giải quyết các vấn đề đã đặt ra.

84

- Năng lực giao tiếp: HS giao tiếp trong nhóm của mình, cách di chuyển giữa các - Năng lực hợp tác: Hợp tác giữa các thành viên trong nhóm, trong tổ.

AL

góc.

- Năng lực sử dụng ngôn ngữ: HS đọc đúng CTHH, tên gọi của các chất trong bài

CI

và một số thuật ngữ khác…

- Năng lực sử dụng CNTT: HS tìm hiểu trên internet về “Cách điều chế H2 trong

OF FI

công nghiệp”. + Các năng lực đặc thù

- Năng lực thực hành: HS tiến hành đƣợc các thí nghiệm, nhận xét đƣợc hiện tƣợng quan sát đƣợc và rút ra đƣợc cách thức để điều chế H2 trong phòng thí nghiệm.

- Năng lực vận dụng kiến thức hóa học vào cuộc sống.

NH ƠN

II. CHUẨN BỊ + Giáo viên:

- Hóa chất: Zn viên, Al lá, bột Fe, axit HCl, axit H2SO4.

- Dụng cụ: Bình kíp, kẹp gỗ, ống hút, cốc thủy tinh, ống dẫn khí, diêm, đèn cồn…

- Máy tính, máy chiếu.

- Giáo án, SGK. + Học sinh:

Y

- Chuẩn bị 4 tờ giấy A2 mỗi nhóm.

QU

- Ôn lại kiến thức về tính chất của H2.

- Đọc trƣớc nội dung bài học ở nhà.

- Tra cứu trên internet: “Điều chế hiđro trong công nghiệp’’.

KE ̀M

III. PHƢƠNG PHÁP VÀ KĨ THUẬT DẠY HỌC 1. Phương pháp dạy học - Phƣơng pháp dạy học theo nhóm nhỏ.

- Phƣơng pháp dạy học theo góc (Phƣơng pháp DH chính).

- Phƣơng pháp đàm thoại gợi mở.

DA ̣Y

2. Kĩ thuật dạy học

- Kĩ thuật khăn trải bàn.

III. HOẠT ĐỘNG DẠY VÀ HỌC 1. Kiểm tra bài cũ

85

- Thực hiện trong tiết học.

3. Các hoạt động dạy học Hoạt động 1: Chuẩn bị cho việc học theo góc Hoạt động của học sinh

Nội dung

CI

Hoạt động của giáo viên

động ở các góc.

+ Giới thiệu các góc và các + Ngồi theo nhóm

OF FI

- Chuẩn bị cho việc học tập - Chuẩn bị nghiên cứu hoạt theo góc.

AL

2. Giới thiệu bài mới

nhiệm vụ cụ thể ở mỗi góc + Quan sát và lắng nghe (4 góc).

+ Nghiên cứu các nhiệm vụ

+ Hƣớng dẫn HS nghiên cụ thể và lựa chọn góc theo tổ.

NH ƠN

cứu và lựa chọn các góc

Hoạt động 2: Thực hiện nhiệm vụ theo góc - Thực hiện nhiệm vụ theo - Thực hiện các nhiệm vụ các góc

theo các góc

- GV yêu cầu các nhóm - Thực hiện nhiệm vụ theo thực hiện các nhiệm vụ ở nhóm tại các góc học tập. các góc, mỗi góc trong thời Sử dụng kĩ thuật “khăn trải

QU

sang góc khác

Y

gian 8 phút rồi luận chuyển bàn”.

- Trƣng bày sản phẩm của

- Hƣớng dẫn các tổ thực nhóm tại góc. hiện nhiệm vụ và trƣng bày

KE ̀M

sản phẩm.

Hoạt động 3. Báo cáo kết quả việc thực hiện nhiệm vụ ở các góc

Hƣớng dẫn HS báo cáo kết Đại diện các nhóm lên báo I. Điều chế khí hiđro quả.

cáo kết quả.

1. Trong phòng thí

- Gọi đại diện nhóm 1 trình - HS báo cáo kết quả trên nghiệm

DA ̣Y

bày kết quả ở góc “phân giấy A2

- Dụng cụ: Bình kíp

tích”. Yêu cầu nhóm 2,3,4 - Lắng nghe, so sánh với hoặc bình kíp cải nhận xét, phản hồi.

câu trả lời của nhóm mình tiến, ống nghiệm, nút và đƣa ra ý kiến nhận xét, cao su, ống dẫn khí,

86

bổ sung.

chậu nƣớc…

AL

- Gọi đại diện nhóm 2 trình - Quan sát sản phẩm và lắng - Hóa chất: dd axit bày kết quả ở góc “thực nghe phần trình bày của tổ HCl, H2SO4, Zn viên, nghiệm”. Yêu cầu nhóm 1, bạn

- Đƣa ra ý kiến nhận xét, bổ + Làm thí nghiệm:

CI

3, 4 nhận xét, phản hồi.

Al lá.

sung.

+ Nhận xét:

bày kết quả ở góc “áp trả lời của bạn dụng”. Yêu cầu nhóm 1, 2,

OF FI

- Gọi đại diện nhóm 3 trình - Lắng nghe và đánh giá câu - Có bọt khí xuất hiện trên bề mặt kim loại - Que đóm còn tàn đỏ

4 nhận xét, phản hồi.

không bùng cháy, đốt

- Gọi đại diện nhóm 4 trình - Lắng nghe và ghi nhớ kết ở đầu ống vuốt, chất khí cháy với ngọn lửa

sát”. Yêu cầu các nhóm 1, 2,

màu xanh nhạt, đó là

3 nhận xét, phản hồi.

NH ƠN

bày kết quả ở góc “quan luận mà giáo viên chốt lại

H2 . + Cách thu khí hiđro:

- Công bố đáp án trên máy - HS ghi vở những nội dung - Đẩy nƣớc chiếu và kết luận chung về đã đƣợc giáo viên kết luận - Đẩy không khí kết quả thực hiện nhiệm vụ và chốt lại.

Y

ở các góc.

QU

- Yêu cầu các nhóm quan

sát đáp án của nhiệm vụ này trên máy chiếu.

- GV cho HS ghi vở những

KE ̀M

II. Phản ứng thế 1. Trả lời câu hỏi và

luận và chốt lại.

nhận xét

- GV: Thông báo: Mục

2. Khái niệm

“Điều chế hiđro trong công

Phản ứng thế là phản

nghiệp” đƣợc giảm tải các

ứng hóa học giữa đơn

DA ̣Y

nội dung đã đƣợc GV kết

em về nhà đọc thêm trong

chất và hợp chất,

SGK hoặc tìm hiểu trên

trong đó nguyên tử

mạng internet:

của đơn chất thay thế

87

nguyên tử của một

+ Nguyên liệu để điều chế

nguyên tố trong hợp

H2 trong công nghiệp

chất.

AL

+ Phƣơng pháp điều chế

GÓC PHÂN TÍCH

OF FI

1. Mục tiêu

CI

THIẾT KẾ CÁC GÓC HỌC TẬP VÀ NHIỆM VỤ CỦA TỪNG GÓC

Từ việc nghiên cứu SGK HS rút ra kết luận về kiến thức sau:

- Nêu đƣợc dụng cụ, hóa chất để điều chế H2 trong phòng thí nghiệm.

- Nêu đƣợc hiện tƣợng xảy ra khi cho Zn tác dụng với HCl. 2. Nhiệm vụ

NH ƠN

- Chỉ ra các cách thu khí H2, cơ sở của các cách làm này.

Thảo luận nhóm thống nhất hoàn thành phiếu học tập số 1 ra giấy A1, dán lên tƣờng ở vị trí góc phân tích.

PHIẾU HỌC TẬP SỐ 1 1

- Hiện tƣợng xảy ra khi cho Zn tác dụng với dd axit clohiđric (HCl)? Viết PTHH xảy ra?

Dự đoán sản phẩm của các PƢHH sau: Fe + HCl   …...+……

Al + H2SO4   ……+……

- Từ các PƢHH ở trên hãy cho biết nguyên tử kim loại đã thay thế cho vị trí nguyên tử nào trong axit? Thử đặt tên cho loại PƢHH này và nêu định nghĩa?

- Đƣa que đóm đang cháy vào đầu ống vuốt nhọn có hiện tƣợng gì xảy ra? Khí thoát ra là khí gì?

KE ̀M

QU

2

Câu hỏi - Dụng cụ, hóa chất để điều chế khí H2 trong phòng thí nghiệm là gì?

Y

STT

3

DA ̣Y

4

- Có mấy cách để thu khí H2? So sánh sự khác nhau so với cách thu khí O2? Tại sao có sự khác nhau đó?

GÓC QUAN SÁT

88

Câu trả lời

1. Mục tiêu

AL

Từ việc quan sát các video thí nghiệm về điều chế và thu khí H2 trong phòng thí nghiệm HS biết đƣợc: - Dụng cụ, hóa chất để điều chế H2 trong phòng thí nghiệm?

CI

- Hiện tƣợng xảy ra ở phản ứng điều chế H2 từ kim loại (Zn, Al, Fe) và axit (HCl, H2SO4loãng)?

OF FI

- Cách thực hiện việc thu khí H2 bằng cách đẩy nƣớc và đẩy không khí.

2. Nhiệm vụ

Quan sát các video thí nghiệm thảo luận nhóm thống nhất và trả lời các câu hỏi trong phiếu học tập sau ra giấy A1 rồi dán ở góc học tập của góc “quan sát”.

Câu hỏi Câu 1: Cho biết hiện tƣợng xảy ra khi cho Zn tác dụng với dd axit clohiđric (HCl)? Viết PTHH xảy ra?

Câu 2: Thử khí thoát ra bằng tàn đóm hồng? Đốt chất khí thoát ra ở đầu ống vuốt có hiện tƣợng gì xảy ra? Đó là khí gì?

Câu 3: Trong phản ứng của Zn với axit HCl nguyên tử kim loại đã thay thế cho vị trí nguyên tử nào của axit?

Có thể đặt tên cho loại PƢHH này là gì?

Thu khí H2 bằng cách đẩy không khí cần đặt ống nghiệm nhƣ thế nào? Tại sao phải làm nhƣ vậy?

Tại sao có thể thu khí H2 bằng cách dời chỗ của nƣớc (đẩy nƣớc)?

Câu trả lời

QU

Y

STT five 1

NH ƠN

PHIẾU HỌC TẬP SỐ 2

2

KE ̀M

3

GÓC TRẢI NGHIỆM

1. Mục tiêu

DA ̣Y

HS trực tiếp tiến hành các thí nghiệm để xác nhận lại: - Phƣơng pháp tiến hành điều chế khí H2 trong phòng thí nghiệm.

- Các hiện tƣợng xảy ra khi cho kim loại (Zn, Al hoặc Fe) tác dụng với axit (HCl hoặc H2SO4 loãng).

89

- Hiện tƣợng xảy ra khi đốt khí H2 trong không khí?

2. Nhiệm vụ - Tiến hành thí nghiệm.

- Hoàn thành các yêu cầu trong phiếu học tập số 3.

Hiện tƣợng

- Lấy khoảng 5- 7 viên Zn, và 1 mảnh Cu nhỏ cho vào 2 ống nghiệm, kẹp ống nghiệm vào giá sắt sau đó cho từ từ 3 ml dd axit HCl vào ống nghiệm, nắp ống vuốt nhọn. Quan sát? Rút ra kết luận?

- Chờ 1 lúc cho khí H2 đẩy hết không khí ra rồi đốt ở đầu ống vuốt nhọn. Quan sát hiện tƣợng?

- Cho khoảng 20 viên kẽm vào ống nghiệm của nbình kíp cải tiến (ống nghiệm thủng đáy đã lót bông và lọ thủy tinh đựng dd axit HCl đã đục lỗ trên nắp nhựa).

- Thực hiện thu khí H2 bằng cách đẩy không khí (úp ngƣợc miệng ống nghiệm xuống dƣới, luồn ống dẫn khí vào), đƣa ống nghiệm vào gần ngọn lửa đèn cồn để thử độ tinh khiết của H2 - Thu khí H2 bằng cách đẩy nƣớc: Cho ống nghiệm ngập vào chậu nƣớc sau đó luồn ống dẫn khí vào ống nghiệm, chờ cho khí H2 đẩy hết nƣớc ra ngoài thì dừng lại. * Chú ý: Khi xong thí nghiệm: Dời ống nghiệm có chứa Zn không cho tiếp xúc với axit HCl sau đó mới tháo dụng cụ.

DA ̣Y

KE ̀M

QU

Y

TN2

Cách tiến hành

NH ƠN

Thí nghiệm TN1

OF FI

PHIẾU HỌC TẬP SỐ 3

90

CI

- HS trong nhóm đọc cách hƣớng dẫn tiến hành thí nghiệm trong bảng.

AL

- Cách thực hiện thu khí H2.

Giải thích

GÓC ÁP DỤNG

AL

1. Mục tiêu Áp dụng những kiến thức về điều chế H2 trong phòng thí nghiệm để giải các bài tập cụ thể.

CI

2. Nhiệm vụ

Nghiên cứu các phiếu hỗ trợ, hoàn thành câu hỏi trong phiếu học tập số 4 ra giấy

OF FI

A4.

PHIẾU HỌC TẬP SỐ 4

Câu 1: Có các chất khí sau: H2; O2, CH4; CO2. Để thu đƣợc các khí này trong phòng thí nghiệm cần đặt miệng ống nghiệm nhƣ thế nào ở hình dƣới đây? Vì sao? ………………………………………………………………………………………

NH ƠN

……………………………………………………………………………………….

Y

Câu 2: nghiệm: A. Fe; Zn; HCl. C. Fe; Al; NaCl.

QU

Những hóa chất nào dƣới đây dùng để điều chế khí H2 trong phòng thí B. Fe; Cu; H2SO4.

C. Fe; Zn; Ba(OH)2.

KE ̀M

Câu 3:

Cho 5,4 gam Al tác dụng hết với dd axit H2SO4 sau phản ứng thu đƣợc V

(lít) khí H2 ở đktc.

Giá trị của V là: A. 4,48.

B. 6,72.

C. 2,24.

DA ̣Y

Câu 4: Phản ứng nào dƣới đây không phải là phản ứng thế?

0

t  Cu + H2O A. CuO + H2 

B. Mg +2HCl   MgCl2 +H2

91

D. 8,96.

C. Ca(OH)2 + CO2   CaCO3 + H2O

AL

D. Zn + CuSO4   ZnSO4 +Cu PHIẾU TRỢ GIÚP CỦA GIÁO VIÊN Giáo viên cung cấp cho HS một số nội dung kiến thức:

CI

1. Trong phòng thí nghiệm để điều chế đƣợc H2 ngƣời ta dùng kim loại nhƣ (Zn, Al, Fe…) và axit nhƣ (HCl, H2SO4 loãng).

OF FI

2. Phản ứng thế là phản ứng hóa học giữa đơn chất và hợp chất, trong đó nguyên tử

của đơn chất thay thế nguyên tử của một nguyên tố trong hợp chất.

3. Những chất khí có tỉ khối so với không khí lớn > 1(khí nặng hơn không khí), khi thu khí ta đặt miệng ống nghiệm ngửa lên trên. Còn những chất khí có tỉ khối so với không khí < 1 (khí nhẹ hơn không khí), khi thu khí ta đặt miệng ống nghiệm úp

NH ƠN

xuống dƣới.

4. Củng cố - kiểm tra đánh giá Bài 13 - phần bài tập

QU

Y

Bài 24 - phần bài tập

Phƣơng pháp nào ở hình trên không đƣợc sử dụng để thu khí hiđro?

Trả lời: Đáp án A

KE ̀M

+ Tìm hiểu khám phá vấn đề:

- Dựa vào tính chất vật lí của H2, cách thu khí H2 xác định xem cách làm nào có thể thu đƣợc H2.

+ Đề xuất, lựa chọn giải pháp: - Khí H2 nhẹ hơn không khí, là chất tan rất ít trong nƣớc.

DA ̣Y

+ Lập kế hoạch và GQVĐ: - Khí H2 nhẹ hơn không khí có thể thu H2 theo H.D; tan rất ít trong nƣớc có thể thu theo H.C còn H.B mặc dù để ngang bình thu nhƣng vì thực hiện bơm khí, miệng bình kín lên vẫn thu đƣợc H2.

92

Vậy đáp án là A.

AL

+ Đánh giá và điều chỉnh về giải pháp GQVĐ - Vận dụng để thu một số chất khí trong phòng thí nghiệm. Những khí nhẹ hơn không khí đặt miệng bình úp xuống, những khí nặng hơn không khí đặt miệng bình

CI

ngửa lên.

5. Dặn dò - Đọc thêm mục: Điều chế H2 trong công nghiệp.

- BT về nhà: 2, 4,5 SGK/ 117.

OF FI

- Xem lại các nội dung kiến thức về điều chế H2 trong phòng thí nghiệm.

- Xem lại các kiến thức cần nhớ của bài luyện tập 6. quyết vấn đề cho học sinh.

NH ƠN

2.4. Xây dựng tiêu chí và thiết kế bộ công cụ đánh giá phát triển năng lực giải 2.4.1. Xác định các tiêu chí và mức độ đánh giá năng lực giải quyết vấn đề Bộ công cụ đánh giá năng lực GQVĐ cần đảm bảo đánh giá đƣợc các tiêu chí của năng lực này. Do đó, ngoài hình thức kiểm tra viết (đánh giá kiến thức, kĩ năng), để đánh giá đƣợc năng lực GQVĐ cần sử dụng thêm các công cụ khác nhƣ bảng kiểm quan sát, phiếu hỏi, phiếu tự đánh giá của HS hoặc phiếu phỏng vấn GV, HS trong những tình huống, bối cảnh cụ thể.

Y

Để thiết kế bộ công cụ đánh giá năng lực GQVĐ của HS cần dựa vào cấu trúc, tiêu

QU

chí và mức độ đạt đƣợc theo các tiêu chí của năng lực GQVĐ.

Từ các thành tố và biểu hiện của năng lực GQVĐ, chúng tôi đã xác định các mức độ của các tiêu chí của năng lực này và trình bày ở bảng sau:

KE ̀M

Bảng 2.1: Các tiêu chí và mức độ đánh giá năng lực GQVĐ

DA ̣Y

Thành tố của Tiêu chí năng lực (biểu hiện) GQVĐ 1.Tìm hiểu, 1. Phân tích khám phá vấn tình huống đề trong học tập môn hóa học và trong thực tiễn cuộc sống

Mức độ đánh giá năng lực GQVĐ Mức 1

Mức 2

Mức 3

Phân tích chƣa đầy đủ và chƣa chính xác các tìn huống trong học tập hóa học và trong thực tiễn cuộc sống.

Phân tích đầy đủ nhƣng chƣa chính xác các tình huống trong học tập hóa học, trong thực tiễn cuộc sống.

Phân tích đầy đủ và chính xác các tình huống trong học tập hóa học và, trong thực tiễn cuộc sống.

93

4. Thu thập và xử lí các thông tin liên quan đến vấn đề đã đề xuất.

Y

2. Đề xuất phát biểu vấn đề, lựa chọn giải pháp giải quyết vấn đề.

KE ̀M

QU

5. Đề xuất và phân tích một số giải pháp để giải quyết vấn đề.

6. Lựa chọn giải pháp giải quyết vấn đề phù hợp nhất.

3. Lập kế 7. Lập kế hoạch và thực hoạch để giải hiện giải pháp quyết vấn đề. giải quyết các vấn đề đơn

DA ̣Y

Phát hiện đầy đủ và chính xác tình huống có vấn đề trong học tập, trong thực tiễn có liên quan đến hóa học .

Thu thập và xử lí đƣợc các thông tin liên quan đến vấn đề một cách đầy đủ nhƣng chƣa chính xác. Đề xuất và phân tích đƣợc một số giải pháp giải quyết vấn đề một cách đầy đủ nhƣng chƣa chính xác.

Thu thập và xử lí đƣợc các thông tin liên quan đến vấn đề một cách đầy đủ và chính xác.

Lựa chọn đƣợc giải pháp giải quyết vấn đề phù hợp.

Lập đƣợc kế hoạch giải quyết vấn đề nhƣng chƣa hợp lí.

Lựa chọn đƣợc giải pháp giải quyết vấn đề phù hợp nhất.

Lập đƣợc kế hoạch giải quyết vấn đề một cách hợp lí.

94

CI

AL

Phát hiện đầy đủ nhƣng chƣa chính xác tình huống có vấn đề trong học tập, trong thực tiễn có liên quan đến hóa học .

Phát biểu đƣợc đầy đủ nhƣng chƣa chính xác tình huống có vấn đề trong học tập, trong thực tiễn có liên quan đến hóa học .

NH ƠN

3. Phát biểu tình huống có vấn đề trong học tập, trong thực tiễn có liên quan đến hóa học.

Phát hiện chƣa đầy đủ và chƣa chính xác tình huống có vấn đề trong học tập, trong thực tiễn có liên quan đến hóa học.

Chƣa phát biểu đƣợc hoặc phát biểu chƣa đầy đủ và chƣa chính xác tình huống có vấn đề trong học tập, trong thực tiễn có liên quan đến hóa học Thu thập và xử lí đƣợc các thông tin liên quan đến vấn đề nhƣng chƣa đầy đủ hoặc chƣa chính xác. Đề xuất và phân tích đƣợc một số giải pháp giải quyết vấn đề nhƣng chƣa đầy đủ hoặc chƣa chính xác.

Chƣa lựa chọn đƣợc giải pháp giải quyết vấn đề phù hợp.

Chƣa lập đƣợc kế hoạch giải quyết vấn đề.

Phát biểu đƣợc đầy đủ và chính xác tình huống có vấn đề trong học tập, trong thực tiễn có liên quan đến hóa học .

OF FI

2. Phát hiện tình huống có vấn đề trong học tập, trong thực tiễn có liên quan đến hóa học.

Đề xuất và phân tích đƣợc một số giải pháp giải quyết vấn đề một cách đầy đủ và chính xác.

4. Đánh giá và điều chỉnh về giải pháp GQVĐ.

9. Tự đánh giá kết quả và nhận thấy sự phù hợp hay chƣa của giải pháp thực hiện. Rút ra kết luận chính xác về giải pháp GQVĐ.

10. Điều chỉnh giải pháp GQVĐ đã thực hiện để vận dụng trong tình huống mới.

Chƣa biết tự đánh giá về giải pháp GQVĐ và rút ra kết luận.

Thực hiện tốt (chính xác, khoa học và sáng tạo) kế hoạch giải quyết vấn đề.

Biết tự đánh giá về giải pháp GQVĐ và rút ra kết luận đầy đủ.

Chƣa điều Điều chỉnh Điều chỉnh chỉnh đƣợc đƣợc giải pháp giải pháp giải pháp GQVĐ đã GQVĐ đã thực GQVĐ đã thực hiện hiện và vận thực hiện để nhƣng chƣa dụng đƣợc vận dụng trong vận dụng đƣợc trong tình tình huống trong tình huống mới. mới. huống mới.

- Mức 1: Tƣơng ứng với mức độ chƣa đạt, đƣợc 0 - 4 điểm.

NH ƠN

Trong đó:

Thực hiện chƣa tốt (chƣa khoa học và sáng tạo) kế hoạch giải quyết vấn đề.

Biết tự đánh giá về giải pháp GQVĐ và rút ra kết luận nhƣng chƣa đầy đủ.

AL

Chƣa thực hiện đƣợc kế hoạch giải quyết vấn đề.

CI

8. Thực hiện giải pháp giải quyết vấn đề có giáo viên giúp đỡ.

OF FI

giản.

- Mức 2: Tƣơng ứng với mức độ đạt, đƣợc 5 - 7 điểm.

Y

- Mức 3: Tƣơng ứng với mức độ rất tốt, đƣợc 8 - 10 điểm.

QU

2.4.2. Bảng kiểm quan sát (dành cho GV) - Mục đích: Bảng kiểm quan sát giúp GV quan sát có mục đích các tiêu chí của năng lực GQVĐ thông qua các hoạt động học tập của HS. Từ đó đánh giá đƣợc các

KE ̀M

kiến thức, kĩ năng và năng lực GQVĐ theo các mục tiêu của quá trình DH đề ra.

- Yêu cầu: Bảng kiểm quan sát thiết kế phải rõ ràng; cụ thể; bám sát vào các tiêu chí của năng lực GQVĐ.

- Quy trình thiết kế: + Bƣớc 1: Xác định đối tƣợng, thời điểm, mục tiêu quan sát.

DA ̣Y

+ Bƣớc 2: Xây dựng các tiêu chí quan sát và các mức độ đánh giá cho mỗi tiêu chí. + Bƣớc 3: Hoàn thiện các tiêu chí và mức độ đánh giá cho phù hợp.

- Mẫu bảng kiểm quan sát dành cho GV:

95

Bảng 2.2. Bảng kiểm quan sát đánh giá năng lực GQVĐ trong DH hóa học THCS

AL

(dành cho GV) Trƣờng THCS .............................. Đối tƣợng quan sát: Lớp………….Nhóm…….…

Tên bài học:…………………………………………………….

STT

Tiêu chí thể hiện NLGQVĐ của HS

OF FI

Tên giáo viên:…………………………………………………..

Đánh giá mức độ NLGQVĐ - Điểm đạt đƣợc Mức 1

Phân tích các vấn đề trong học tập hóa học.

2

Phát hiện ra các tình huống có vấn đề trong học tập liên quan đến hóa học.

3

Phát biểu tình huống có vấn đề trong

Mức 2

Mức 3

NH ƠN

1

CI

Ngày…….....tháng….…..năm………..

học tập liên quan đến hóa học .

Thu thập và xử lí các thông tin liên quan đến vấn đề đã đề xuất.

5

Đề xuất và phân tích một số giải pháp để GQVĐ.

6

Lựa chọn các giải pháp để GQVĐ phù hợp nhất.

7

Lập kế hoạch cụ thể để GQVĐ.

8

Thực hiện kế hoạch GQVĐ.

9

Tự đánh giá kết quả và rút ra kết luận

KE ̀M

QU

Y

4

về giải pháp GQVĐ đã thực hiện.

DA ̣Y

10

Điều chỉnh các giải pháp GQVĐ đã thực hiện để vận dụng trong tình huống mới.

Tổng điểm đạt đƣợc: 100

2.4.3. Phiếu hỏi HS về mức độ phát triển năng lực giải quyết vấn đề - Mục đích: Dùng để hỏi HS về các tiêu chí của năng lực GQVĐ.

96

Nhận xét

- Yêu cầu: Phiếu hỏi gồm các câu hỏi phải rõ ràng rõ ràng, cụ thể, bám sát vào các

AL

tiêu chí của năng lực GQVĐ.

- Mẫu phiếu hỏi (dành cho HS):

Bảng 2.3: Phiếu tự đánh giá sự phát triển năng lực GQVĐ của HS

CI

Trƣờng THCS ……………………………

Lớp:……………..

Họ và tên HS:……………………………………

Tên bài học:………………………………………

3 4 5 6 7 8 9

KE ̀M

10

Phân tích vấn đề trong học tập hóa học, trong thực tiễn cuộc sống.

Phát hiện tình huống có vấn đề trong học tập, trong thực tiễn cuộc sống có liên quan đến hóa học.

Phát biểu tình huống có vấn đề trong học tập, trong thực tiễn cuộc sống có liên quan đến hóa học .

Thu thập và xử lí các thông tin liên quan đến vấn đề đã đề xuất. Đề xuất và phân tích một số giải pháp GQVĐ tối ƣu nhất.

Lựa chọn giải pháp GQVĐ phù hợp nhất.

Lập kế hoạch GQQVĐ đã đề xuất.

Thực hiện kế hoạch GQVĐ.

Tự đánh giá kết quả và rút ra kết luận về giải pháp GQVĐ. Điều chỉnh giải pháp GQVĐ đã thực hiện để vận dụng trong tình huống mới.

Trong đó: Mức 1: 0 - 4 điểm; mức 2: 5 - 7 điểm; mức 3: 8 - 10 điểm.

NH ƠN

2

Đánh giá mức độ phát triển năng lực GQVĐ Mức 1 Mức 2 Mức 3

Y

1

Tiêu chí thể hiện năng lực GQVĐ của HS

QU

STT

OF FI

Ngày………tháng………năm………

2.4.4. Đánh giá qua bài kiểm tra (thiết kế ở phần phụ lục 3) Cùng với các bảng kiểm quan sát, phiếu tự đánh giá sự phát triển năng lực

DA ̣Y

GQVĐ do GV, HS thực hiện chúng tôi xây dựng các bài kiểm tra 45 phút và 15 phút để đánh giá mức độ nắm vững kiến thức, kĩ năng và năng lực GQVĐ trong bài học và thực tiễn. Đề bài kiểm tra có sử dụng các BT theo định hƣớng phát triển

97

năng lực ở các dạng khác nhau theo các mức độ nhận thức trong hệ thống BT đã

DA ̣Y

KE ̀M

QU

Y

NH ƠN

OF FI

CI

AL

xây dựng, lựa chọn và sắp xếp.

98

Tiểu kết chương 2

AL

Dựa trên các cơ sở lí luận và thực tiễn ở chƣơng 1 chúng tôi đã: - Phân tích đƣợc cấu trúc; nội dung chƣơng trình; mục tiêu và các mức độ kiến thức cần đạt đƣợc ở chƣơng Hiđro - Nƣớc.

CI

- Đƣa ra một số PPDH tích cực có thể sử dụng DH trong chƣơng Hiđro - Nƣớc.

- Xây dựng đƣợc 10 tình huống có vấn đề sử dụng trong DH chƣơng Hiđro - Nƣớc.

OF FI

- Đƣa ra các nguyên tắc và quy trình xây dựng các BT phát triển năng lực GQVĐ cho HS; xây dựng đƣợc 64 bài tập với các mực độ nhận thức khác nhau sử dụng DH trong chƣơng Hiđro - Nƣớc.

- Xây dựng đƣợc bộ công cụ đánh giá năng lực GQVĐ cho HS THCS; bảng kiểm quan sát dành cho GV và HS.

NH ƠN

- Thiết kế đƣợc 2 bài kiểm tra một bài 45 phút và một bài 15 phút sử dụng để kiểm tra HS.

- Soạn 3 giáo án DH có sử dụng PPDH tích cực: Phƣơng pháp BTNB và phƣơng

DA ̣Y

KE ̀M

QU

Y

pháp DH theo góc.

99

THỰC NGHIỆM SƢ PHẠM 3.1. Mục đích và nhiệm vụ của thực nghiệm sƣ phạm

CI

3.1.1. Mục đích của thực nghiệm sư phạm

AL

CHƢƠNG 3

- Đánh giá tính khoa học và hiệu quả của đề tài về việc phát triển năng GQVĐ cho HS thông qua sử dụng PPDH theo góc và phƣơng pháp BTNB trong DH chƣơng

OF FI

“Hiđro - Nƣớc” hóa học lớp 8.

- Kiểm chứng các biện pháp và phƣơng pháp nghiên cứu, nhằm phát triển năng lực GQVĐ cho HS.

- Khẳng định đƣợc tính sƣ phạm và tính khả thi của đề tài thích hợp để phát triển năng lực GQVĐ cho HS THCS trong DH môn hóa học.

NH ƠN

3.1.2. Nhiệm vụ của thực nghiệm sư phạm

- Thiết kế kế hoạch các bài dạy thực nghiệm.

- Lựa chọn các tiêu chí, công cụ đo lƣờng và thu thập dữ liệu.

- Để đánh giá đƣợc các PPDH sử dụng trong đề tài có phát triển năng lực GQVĐ cho HS hay không chúng tôi tiến hành đánh giá năng lực thông qua: Kiến thức (công cụ đo là các bài kiểm tra, kết quả là điểm số); về năng lực GQVĐ thông qua

Y

việc xây dựng bảng kiểm quan sát và phiếu phỏng vấn GV và HS để tiến hành thu thập các dữ liệu.

QU

- Sử dụng một số tham số đặc trƣng của toán xác suất thống kê để xử lý các số liệu đã thu thập đƣợc.

3.2. Phƣơng pháp và nội dung thực nghiệm sƣ phạm

KE ̀M

3.2.1. Đối tượng thực nghiệm

- Địa bàn và đối tƣợng TN: trên 2 trƣờng THCS huyện An Dƣơng, thành phố Hải Phòng (trƣờng THCS An Hòa và trƣờng THCS Đại Bản huyện An Dƣơng, thành phố Hải Phòng).

- Lớp TN và lớp ĐC là:

DA ̣Y

Lớp thực nghiệm Trƣờng THCS Lớp Số HS Đại Bản 8B1 40 An Hòa 8A 41 - Các bài dạy TN:

Lớp đối chứng Lớp Số HS 8B2 39 8B 40

100

GV thực hiện Trƣơng Thị Bích Lƣu Thị Hòa

+ Bài 1 - Tiết 47: Tính chất - Ứng dụng của hiđro.

AL

+ Bài 2 - Tiết 49: Điều chế hiđro - Phản ứng thế. + Bài 3 - Tiết 55: Nƣớc.

- Các lớp TN và ĐC do GV dạy đƣợc chọn đều tƣơng đƣơng nhau về trình độ nhận

CI

thức và khả năng học tập. Cả hai nhóm này đều học chƣơng trình đại trà nhƣ nhau, không phải là lớp chọn.

OF FI

- Thực hiện trên cùng một bài dạy theo hai phƣơng pháp khác nhau (lớp ĐC theo phƣơng pháp truyền thống, lớp TN dạy theo phƣơng pháp BTNB và phƣơng pháp góc).

3.2.2. Trao đổi với giáo viên dạy thực nghiệm

Trƣớc khi tiến hành TNSP chúng tôi đã gặp GV cùng dạy TN để trao đổi về

NH ƠN

một số vấn đề sau:

- Nhận xét của GV về các lớp TN và ĐC đã chọn.

- GV nắm tình hình học tập và khả năng tự học của các đối tƣợng HS trong các lớp TN và lớp ĐC. Mức độ nắm vững kiến thức cơ bản của HS. - Tình hình học tập của các nhóm HS ở lớp TN và ĐC. Việc chuẩn bị bài và làm bài tập ở nhà của HS trƣớc khi đến lớp.

- Những yêu cầu về việc sử dụng phƣơng pháp BTNB và phƣơng pháp góc, hệ

Y

thống BTHH để phát triển năng lực GQVĐ cho HS trong quá trình DH.

QU

- Thống nhất nội dung kiến thức trong mỗi bài học và bài kiểm tra ở lớp TN và ĐC là nhƣ nhau. PPDH ở lớp TN là sử dụng phƣơng pháp BTNB và PPDH theo góc, hệ thống BTHH nhằm bồi dƣỡng năng lực GQVĐ cho HS, còn ở lớp ĐC tiến hành

KE ̀M

theo phƣơng pháp truyền thống nhƣ thuyết trình, đàm thoại ....

- Cung cấp phiếu học tập, các bài kiểm tra, hệ thống BT, giáo án... cho GV. 3.2.3. Nội dung thực nghiệm Chúng tôi đã tiến hành TNSP vào học kì II của năm học 2016 - 2017. Ở các

lớp ĐC GV sử dụng giáo án nhƣ vẫn dạy (theo phƣơng pháp truyền thống). Với lớp

DA ̣Y

TN tiến hành theo phƣơng pháp BTNB và PPDH theo góc.

- Kiểm tra đánh giá: Nội dung kiểm tra: Toàn bộ kiến thức chƣơng Hiđro - Nƣớc.

Hình thức kiểm tra: Tự luận và trắc nghiệm.

101

- Ra đề trên giấy và in các đề kiểm tra 15 phút và 45 phút phát cho các GV tiến

AL

hành TN. - Để đánh giá kết quả TNSP, chúng tôi cho HS các nhóm ĐC và nhóm TN làm một

bài kiểm tra trắc nghiệm 15 phút, một bài kiểm tra viết 45 phút. Nội dung các đề

CI

kiểm tra đƣợc trình bày ở phần phụ lục 3. Đề bài kiểm tra là nhƣ nhau, cùng đáp án và cùng một GV chấm.

OF FI

- Chấm bài kiểm tra theo thang điểm 10, sắp xếp kết quả kiểm tra theo thứ tự từ thấp đến cao, phân thành 4 nhóm: + Nhóm giỏi đạt các điểm: 9, 10. + Nhóm khá đạt các điểm: 7, 8. + Nhóm trung bình đạt các điểm: 5, 6.

NH ƠN

+ Nhóm yếu, kém đạt các điểm: dƣới 5.

- So sánh kết quả kiểm tra giữa nhóm TN và nhóm ĐC, từ đó rút ra kết luận về tính khả thi và tính khoa học của đề tài. Các câu hỏi kiểm tra và BT kiểm tra đƣợc xây dựng ở các mức độ tái hiện kiến thức, có sự vận dụng thao tác tƣ duy: so sánh, phân tích và vận dụng trong tình huống học tập mới.

3.3. Kết quả thực nghiệm sƣ phạm

Sau khi tiến hành thực nghiệm, chúng tôi tiến hành đánh giá kết quả TN sƣ

Y

pham theo phân tích định tính và phân tích định lƣợng.

QU

3.3.1. Đánh giá kết quả thực nghiệm theo phân tích định tính Dựa vào các đánh giá tác động của các biện pháp đến sự hình thành và phát triển năng lực GQVĐ cho HS: quan sát các biểu hiện khi học tập, khi dự giờ, lấy ý

KE ̀M

kiến đánh giá, nhận định của các GV khác, các hoạt động kiểm tra đánh giá qua bài kiểm tra HS kết quả của HS. 3.3.2. Phân tích kết quả thực nghiệm định lượng 3.2.2.1. Kết quả bài kiểm tra lớp TN và lớp ĐC Bảng 3.1: Kết quả phân phối điểm của lớp TN và lớp ĐC Lớp

Đối tƣợng

THCS An Hòa

8A

TN

8B

ĐC

DA ̣Y

Trƣờng

Bài kiểm tra Số 1 Số 2 Số 1 Số 2

0 0 0 0 0

1 0 0 0 0

102

2 0 0 0 0

Số HS đạt điểm 3 4 5 6 7 8 9 10 0 2 4 6 8 10 8 3 0 0 2 3 7 12 15 2 1 4 7 9 10 5 3 1 1 2 8 16 6 6 1 0

8B1

TN

8B2

ĐC

Số 1 Số 2 Số 1 Số 2

0 0 0 0

0 0 0 0

0 0 0 0

0 0 0 1

0 0 1 3

2 2 5 7

9 9 9 7

11 12 12 11 8 9 7 5

2 1 0 0

CI

3.2.2. 2. Xử lí theo thống kê toán học

4 5 7 9

AL

THCS Đại Bản

Kết quả bài kiểm tra của các em HS ở cả 2 trƣờng đƣợc xử lí theo phƣơng

OF FI

pháp thống kê toán học. Lập các bảng phân phối điểm của lớp TN và lớp ĐC, tần số, tần suất, tần suất tích lũy theo thứ tự nhƣ sau:

1. Lập các bảng phân phối: Tần số, tần suất, tần suất tích lũy Điểm Xi X1

Tần số tương ứng (fi) f1

Tần suất (di) f1 /  f

Tần suất tích lũy (Si) f1

i

f2 /  f

f2

X3

f3

.....

Xn

... fn

f1 + f 2

i

NH ƠN

X2

f3 /  f .....

fn/  f

f1 + f2 +f3

i

i

....



fi

2. Vẽ đồ thị đƣờng lũy tích từ bảng số liệu tƣơng ứng 3. Tính các tham số thống kê đặc trƣng

Y

a. Tính giá trị trung bình (mean)

QU

Các điểm số của nhóm TN và ĐC: Đặc trƣng cho sự tập trung của số liệu k

ni .xi n1.x1  n2 x2  ....  nk .xk  i 1  `x n1  n2  ...  nk n

KE ̀M

Trong đó:

xi: Điểm số bài kiểm tra ) 0  xi  10 ni: Tần số các giá trị xi (số lượng học sinh được điểm xi) n: Số lượng HS ở lớp ĐC và lớp TN

DA ̣Y

b. Phƣơng sai S2 và độ lệch chuẩn S Là các tham số đo mức độ phân tán của các số liệu quanh giá trị trung bình

cộng.

103

s2 

i 1

i

2

i

n 1

;S  S2

AL

k

 n ( x  x)

Giá trị S càng nhỏ thì số liệu càng ít phân tán, điểm số tập trung xung quanh giá trị

CI

trung bình, chứng tỏ kết quả là đồng đều. Còn giá trị S càng lớn thì ngƣợc lại. c. So sánh dữ liệu

OF FI

- Phép kiểm tra đánh giá T-Test độc lập (Independent Samples T-Test)

- Phép kiểm tra T-Test độc lập giúp xác định đƣợc sự chênh lệch giữa giá trị trung bình của nhóm TN và nhóm ĐC khác nhau có ý nghĩa hay không. Khả năng xảy ra ngẫu nhiên hay do tác động của các biện pháp đề xuất sử dụng thực hiện: + Thứ nhất: Tìm giá trị p của T-Test tƣơng ứng với kiểm định sự khác nhau của hai phƣơng sai tổng thể đã đƣợc tính.

NH ƠN

+ Thứ hai: Tùy thuộc vào giá trị của p thu đƣợc để đƣa ra kết luận.

Công thức: = TTEST(array1,array2,tails,type) Trong đó: Array 1 là tập dữ liệu đầu tiên Array 2 là tập dữ liệu số 2

Tails là thông tin dùng để xác định kiểu phân bố:

Y

- Nếu tails = 1 thì hàm ttest sẽ sử dụng phân bố 1 phía.

QU

- Nếu tails = 2 thì hàm ttest sẽ sử dụng phân bố 2 phía.

Type là loại phép thử ttset:

- Nếu bằng 1: phép thử sẽ tính theo từng cặp.

- Nếu bằng 2: phép thử đƣợc thực hiện theo 2 mẫu thử cùng phƣơng sai.

KE ̀M

- Nếu bằng 3: phép thử sẽ đƣợc thực hiện theo 2 mẫu thử khác phƣơng sai. + Nếu p ≥ 0,05 Thì sự khác biệt điểm trung bình giữa hai nhóm TN và ĐC là không có ý nghĩa, nghĩa là không phải do tác động xảy ra mà do ngẫu nhiên. + Nếu < 0,05 thì sự khác biệt có ý nghĩa thống kê, là do tác động của các biện pháp đã tác động mà không phải do ngẫu nhiên.

DA ̣Y

d. Qui mô ảnh hƣởng (ES) ES (SMD): Độ chênh lệch giá trị trung bình chuẩn: Cho biết mức độ ảnh hƣởng của tác động.

104

X TN −X ĐC S ĐC

So sánh mức độ ảnh hƣởng của các giá trị với bảng tiêu chí Hopkins: Giá trị mức độ ảnh hƣởng (ES) Trên 1,00 0,80 đến 1,00 0,50 đến 0,79 0,20 đến 0,49 Dƣới 0,20

OF FI

Rất lớn Lớn Trung bình Nhỏ Rất nhỏ

CI

Ảnh hƣởng

AL

ES(SMD) =

3.3.3. Kết quả của thực nghiệm sư phạm 3.3.3.1. Kết quả định tính

Đối với các lớp ĐC GV dạy theo phƣơng pháp thuyết trình truyền thống, HS

NH ƠN

thƣờng học tập thụ động, chủ yếu nghe GV giảng bài và ghi chép. Đối với lớp TN GV sử dụng PPDH tích cực DH theo góc, BTNB theo hƣớng tạo điều kiện cho HS tìm tòi, nghiên cứu sáng tạo. HS tỏ ra rất hào hứng với bài học, đƣợc học tập theo nhóm, không khí học tập sôi nổi, GV thấy thoải mái dễ chịu khi điều khiển các hoạt động của HS. Các GV khác tham gia giảng dạy theo các PPDH mà chúng tôi đƣa ra đều cho rằng PPDH tích cực khi áp dụng đều nâng cao chất

Y

lƣợng học tập cho HS đặc biệt giúp phát triển năng lực cho HS. Các cô giáo tham

QU

gia giảng dạy PPDH tích cực nhƣ cô giáo Trƣơng Thị Bích nhận xét rằng HS có sự tiến bộ qua giờ học, lớp học rất sôi nổi, HS thấy yêu thích tiết học hóa hơn, nếu tiếp tục áp dụng PPDH tích cực này trong thời gian tới chắc chắn kết quả học tập sẽ ngày một nâng cao. Tuy nhiên không có một PPDH nào là vạn năng vì vậy trong

KE ̀M

thực tế DH phải căn cứ vào hoàn cảnh cụ thể mà áp dụng các PPDH khác nhau hoặc phối kết hợp các PPDH với nhau sao cho phù hợp và đạt hiệu quả cao nhất.

3.3.3.2. Kết quả phân tích định lượng thực nghiệm

DA ̣Y

Bảng 3.2: Bảng phân phối tần số, tần suất và tần suất tích lũy bài kiểm tra số 1

Điểm Xi 0

trường THCS An Hòa

Số HS đạt điểm Xi % HS đạt điểm Xi TN 8A 0

ĐC 8B 0

TN 8A 0

105

ĐC 8B 0

% HS đạt điểm Xi trở xuống TN ĐC 8A 8B 0 0

0 0 0 4,88 9,76 14,63 19,51 24,39 19,51 7,32

0 0 2,50 10,00 17,50 22,50 25,00 12,50 7,50 2,50

120 100

0 0 2,50 12,50 30,00 52,50 77,50 90,00 97,50 100,00

80

NH ƠN

%HS đạt điểm Xi trở xuống

0 0 0,00 4,88 14,64 29,27 48,78 73,17 92,68 100,00

AL

0 0 1 4 7 9 10 5 3 1 40

CI

0 0 0 2 4 6 8 10 8 3 41

OF FI

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 Tổng

60 40 20 0 2

4

Điểm Xi

6

8

%ĐC

10

12

Y

0

%TN

QU

Hình 3.1: Đồ thị đường lũy tích kết quả bài kiểm tra số 1 của lớp TN và ĐC thuộc lớp 8 tại trường THCS An Hòa

KE ̀M

Bảng 3.3: Bảng phân phối tần số, tần suất và tần suất tích lũy bài kiểm tra số 2 trường THCS An Hòa % HS đạt điểm Xi trở xuống ĐC TN ĐC 8B 8A 8B 0 0 0 0 0 0 0,00 0 0,00 2,50 0,00 2,50 5,00 2,44 7,50 20,00 17,07 27,50 40,00 46,34 67,50

Số HS đạt điểm Xi % HS đạt điểm Xi

DA ̣Y

Điểm Xi 0 1 2 3 4 5 6

TN 8A 0 0 0 0 1 6 12

ĐC 8B 0 0 0 1 2 8 16

TN 8A 0 0 0 0,00 2,44 14,63 29,27

106

6 6 1 0 40

21,95 17,07 12,20 2,44

15,00 15,00 2,50 0,00

68,29 85,36 97,56 100,00

OF FI

120 100 80 60

%TN

%ĐC

40 20

NH ƠN

%HS đạt điểm Xi trở xuống

82,50 97,50 100,00 100,00

AL

9 7 5 1 41

CI

7 8 9 10 Tổng

0 0

2

4

Điểm Xi

6

8

10

12

Hình 3.2: Đồ thị đường lũy tích kết quả bài kiểm tra số 2 của lớp TN và ĐC thuộc lớp 8 tại trường THCS An Hòa Bảng 3.4: Bảng phân phối tần số, tần suất và tần suất tích lũy bài kiểm tra số 1

Y

trường THCS Đại Bản

QU

Điểm Xi

DA ̣Y

KE ̀M

0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 Tổng

Số HS đạt điểm Xi % HS đạt điểm Xi TN 8B1 0 0 0 0 0 2 4 9 11 12 2 40

ĐC 8B2 0 0 0 0 1 5 7 9 8 9 0 39

TN 8B1 0 0 0 0 0,00 5,00 10,00 22,50 27,50 30,00 5,00

107

ĐC 8B2 0 0 0 0,00 2,56 12,82 17,95 23,08 20,51 23,08 0,00

% HS đạt điểm Xi trở xuống TN ĐC 8B1 8B2 0 0 0 0 0 0 0 0,00 0,00 2,56 5,00 15,38 15,00 33,33 37,50 56,41 65,00 76,92 95,00 100,00 100,00 100,00

120

%TN

40

%ĐC

CI

60

AL

80

20 0 0

2

4

6

Điểm Xi

8

OF FI

%HS đạt điểm Xi trở xuống

100

10

12

Hình 3.3: Đồ thị đường lũy tích kết quả bài kiểm tra số 1 của lớp TN và ĐC thuộc

NH ƠN

lớp 8 trường THCS Đại Bản

Bảng 3.5: Bảng phân phối tần số, tần suất và tần suất tích lũy bài kiểm tra số 2 trường THCS Đại Bản

Số HS đạt điểm Xi % HS đạt điểm Xi

Y

ĐC 8B2 0 0 0 1 3 7 9 7 7 5 0 39

TN 8B1 0 0 0 0,00 0,00 5,00 12,50 22,50 30,00 27,50 2,50

DA ̣Y

KE ̀M

0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 Tổng

TN 8B1 0 0 0 0 0 2 5 9 12 11 1 40

QU

Điểm Xi

108

ĐC 8B2 0 0 0,00 2,56 7,69 17,95 23,08 17,95 17,95 12,82 0,00

% HS đạt điểm Xi trở xuống TN ĐC 8B1 8B2 0 0 0 0 0 0,00 0,00 2,56 0,00 10,26 5,00 28,21 17,50 51,28 40,00 69,23 70,00 87,18 97,50 100,00 100,00 100,00

120.00

%TN

40.00

%ĐC

CI

60.00

AL

80.00

20.00 0.00 0

2

4

Điểm Xi

6

8

OF FI

%HS đạt điểm Xi trở xuống

100.00

10

12

Hình 3.4: Đồ thị đường lũy tích kết quả bài kiểm tra số 2 của lớp TN và ĐC thuộc lớp 8 trường THCS Đại Bản

Phân loại kết quả học tập của học sinh (%) Yếu kém Trung bình Khá Giỏi (0 - 4 điểm) (5,6 điểm) (7,8 điểm) (9,10 điểm) TN ĐC TN ĐC TN ĐC TN ĐC

Số 1

4,88

12,5

24,39

40

43,9

37,5

26,83

10

Số 2

2,44

7,5

43,9

60

39,02

30

14,63

2,5

Số 1

0

2,56

15

30,77

50

43,59

35

23,08

Số 2

0

10,25

17,5

41,03

52,5

35,9

30

12,82

Y

THCS An Hòa THCS Đại Bản

Bài kiểm tra

QU

Trƣờng THCS

NH ƠN

Bảng 3.6: Bảng phân loại kết quả học tập

50 40

20

TN

KE ̀M

30

ĐC

10

70 60 50 40 30 20 10 0

0

Yếu, Trung kém bình

Khá

Giỏi

TN ĐC

Yếu, Trung kém bình

Khá

Giỏi

DA ̣Y

Hình 3.5: Đồ thị phân loại kết quả học Hình 3.6: Đồ thị phân loại kết quả học tập của HS trường THCS An Hòa (bài tập của HS trường THCS An Hòa (bài kiểm tra số 1)

kiểm tra số 2)

109

60

50

50

40

40 30

TN

20

ĐC

10

TN

20

ĐC

10

0

CI

30

AL

60

0 Khá

Giỏi

Yếu, Trung kém bình

Khá

Giỏi

OF FI

Yếu, Trung kém bình

Hình 3.7: Đồ thị phân loại kết quả học Hình 3.8: Đồ thị phân loại kết quả học tập của HS trường THCS Đại Bản (bài tập của HS trường THCS Đại Bản (bài kiểm tra số 1)

kiểm tra số 2)

Trƣờng THCS

NH ƠN

Bảng 3.7: Bảng tổng hợp các tham số đặc trưng Bài kiểm tra Số 1 Số 2 Số 1 Số 2

Trƣờng THCS An Hòa Trƣờng THCS Đại Bản

s2

x

TN 7,37 6,83 7,83 7,70

ĐC 6,38 6,15 7,15 6,51

TN 2,59 2,00 1,58 1,50

s ĐC 2,55 1,62 2,08 2,57

TN 1,61 1,41 1,26 1,22

ĐC 1,60 1,27 1,44 1,60

Y

Bảng 3.8: Bảng so sánh ĐTB bài kiểm tra của 2 nhóm (TN - ĐC) trường THCS An Hòa

DA ̣Y

KE ̀M

QU

Bài kiểm tra số 1 Bài kiểm tra số 2 TN ĐC TN ĐC 7,37 6,38 6,83 6,15 Điểm TB ( x ) Độ lệch chuẩn (s) 1,61 1,60 1,41 1,27 p 0,003374 0,012801 SMD 0,62 0,53 Bảng 3.9: Bảng so sánh ĐTB bài kiểm tra của 2 nhóm (TN - ĐC) trường THCS

Điểm TB ( x ) Độ lệch chuẩn (s) p SMD

Đại Bản Bài kiểm tra số 1 TN ĐC 7,83 7,15 1,26 1,44 0,015394 0,47

110

Bài kiểm tra số 2 TN ĐC 7,70 6,51 1,22 1,60 0,000539 0,74

3.5. Phân tích kết quả thực nghiệm sƣ phạm

AL

3.5.1. Kết quả bài kiểm tra 3.5.1.1. Tỉ lệ HS khá giỏi, trung bình và yếu kém

Qua kết quả của hai bài kiểm tra cho thấy tỉ lệ % HS đạt điểm khá, giỏi ở lớp

CI

TN nhiều hơn tỉ lệ % HS đạt điểm khá giỏi ở lớp ĐC. Ngƣợc lại tỉ lệ % HS trung bình và yếu kém ở lớp TN ít hơn tỉ lệ % HS trung bình, yếu kém ở lớp ĐC (bảng

OF FI

3.5; H3.5; H3.6; H3.7; H3.8). Nhƣ vậy phƣơng án thực nghiệm đã có tác dụng trong việc phát triển năng lực nhận thức cho HS góp phần giảm tỉ lệ HS yếu kém, trung bình và tăng tỉ lệ HS khá giỏi.

3.5.1.2. Đồ thị các đường lũy tích

Ta thấy đồ thị đƣờng lũy tích của các lớp TN luôn nằm ở bên phải và phía

NH ƠN

dƣới của các đƣờng lũy tích của các lớp ĐC (H3.1; H3.2; H3.3; H3.4) điều này chứng tỏ chất lƣợng học tập của các lớp TN tốt hơn so với các lớp ĐC. 3.5.1.3. Các tham số đặc trưng

- Điểm trung bình cộng ( x ) của nhóm TN cao hơn nhóm ĐC (bảng 3.6; bảng 3.7; bảng 3.8) chứng tỏ HS lớp TN nắm kiến thức vững hơn, vận dụng kiến thức vào giải bài tập tốt hơn so với HS lớp ĐC.

- Lớp TN ở trƣờng THCS Đại Bản có độ lệch chuẩn nhỏ hơn ở lớp ĐC chứng tỏ sự

Y

phân tán của điểm số ở nhóm TN nhỏ hơn ở nhóm ĐC cho thấy điểm số tập trung

QU

xung quanh giá trị trung bình, chứng tỏ kết quả đồng đều (bảng 3.8). Tuy nhiên ở trƣờng THCS An Hòa lớp TN lại có độ lệch chuẩn lớn hơn lớp ĐC cho thấy điểm số ở lớp TN là không đồng đều.

KE ̀M

- Độ chênh lệch giá trị trung bình chuẩn (SMD) cho biết mức độ ảnh hƣởng của tác động nằm trong khoảng từ 0,47 đến 0,74 cho thấy mức độ ảnh hƣởng đều nằm trong mức độ trung bình và nhỏ, nhƣ vậy việc sử dụng PPDH tích cực BTNB và PPDH theo góc có thể nhân rộng.

- Mặt khác ta thấy các giá trị p đều < 0,05 (bảng 3.7; 3.8) thì sự khác biệt có ý nghĩa

DA ̣Y

thống kê, là do tác động của các biện pháp đã tác động mà không phải do ngẫu nhiên.

111

3.5.2. Kết quả đánh giá sự phát triển năng lực giải quyết vấn đề của học sinh

AL

thông qua bảng kiểm quan sát Bảng 3.10: Bảng đánh giá sự phát triển năng lực GQVĐ của HS thông qua bảng kiểm quan sát

CI

Kết quả ĐTB đạt đƣợc

Năng lực giải quyết vấn đề

Lớp ĐC

8,96

7,60

9,00

7,10

7,20

6,00

8,10

5,80

8,80

7,50

7,75

5,56

6,50

5,00

8,90

7,10

7,80

6,20

6,50

4,50

OF FI

Lớp TN

QU

Y

NH ƠN

Phân tích đƣợc các tình huống có vấn đề trong học tập hóa học Biết phân tích các tình huống có vấn đề trong thực tiễn cuộc sống có liên quan đến hóa học Phát hiện và nêu đƣợc các mâu thuẫn nhận thức trong bài tập hóa học Phát hiện và nêu đƣợc vấn đề cần giải quyết trong các BTHH có liên quan đến thực tiễn cuộc sống.

Biết thu thập và làm rõ các thông tin cần sử dụng để GQVĐ trong bài tập nhận thức hóa học và thực tiễn cuộc sống.

Biết đề xuất và phân tích đƣợc một số phƣơng pháp GQVĐ trong bài tập nhận thức hóa học.

Lựa chọn đƣợc phƣơng pháp GQVĐ phù hợp nhất trong các phƣơng pháp đƣa ra.

Thực hiện thành công giải pháp GQVĐ theo phƣơng pháp đã chọn.

Biết phân tích đánh giá về phƣơng pháp GQVĐ học tập đã lực chọn.

Biết điều chỉnh phƣơng pháp GQVĐ đã thực hiện để vận dụng đƣợc trong bối cảnh mới.

KE ̀M

Bảng 3.11: Kết quả tự đánh giá sự phát triển năng lực GQVĐ của HS Năng lực giải quyết vấn đề

DA ̣Y

Phân tích đƣợc các tình huống có vấn đề trong học tập hóa học.

Biết phân tích các tình huống có vấn đề trong thực tiễn cuộc sống có liên quan đến hóa học.

Phát hiện và nêu đƣợc các mâu thuẫn nhận thức trong bài tập hóa học.

Phát hiện và nêu đƣợc vấn đề cần giải quyết trong các BTHH

112

Kết quả ĐTB đạt đƣợc Lớp Lớp TN ĐC 8,20

7,10

6,90

5,30

7,60

6,20

8,50

6,50

6,80

5,60

7,50 6,60

AL

7,80

6,70

6,30 4,56

CI

OF FI

có liên quan đến thực tiễn cuộc sống.

Biết thu thập và làm rõ các thông tin cần sử dụng để GQVĐ trong bài tập nhận thức hóa học và thực tiễn cuộc sống.

Biết đề xuất và phân tích đƣợc một số phƣơng pháp GQVĐ trong bài tập nhận thức hóa học.

Lựa chọn đƣợc phƣơng pháp GQVĐ phù hợp nhất trong các phƣơng pháp đã đề ra.

Thực hiện thành công giải pháp GQVĐ theo phƣơng pháp đã lựa chọn Biết phân tích, đánh giá về phƣơng pháp GQVĐ học tập đã chọn Biết điều chỉnh phƣơng pháp GQVĐ đã thực hiện để vận dụng đƣợc trong bối cảnh mới.

Nhận xét:

6,70

5,6

5,50

4,00

- Thông qua kết quả trung bình thu đƣợc qua bảng kiểm quan sát nhận thấy: HS các

NH ƠN

lớp TN nhanh nhạy hơn trong việc tiếp nhận, phân tích, so sánh, tổng hợp các kiến thức; năng lực GQVĐ của các lớp TN chính xác hơn so với lớp ĐC. - Khả năng tự học; tự tìm tòi; vận dụng kiến thức vào giải các BTHH của các lớp TN tốt hơn ở các lớp ĐC nhất là trong việc giải quyết các BT tổng hợp, các BT liên quan đến bối cảnh thực tiễn.

- Khả năng vận dụng kiến thức vào hoàn cảnh mới của các lớp ĐC còn hạn chế hơn ở các lớp TN.

Y

Nhƣ vậy phƣơng án thực nghiệm đã bƣớc đầu nâng cao đƣợc khả năng tiếp

QU

thu cũng nhƣ việc vận dụng kiến thức của HS. Khả năng hợp tác giữa các thành viên trong nhóm nhịp nhàng và có hiệu quả hơn, từ đó hoạt động trong nhóm đƣợc phát huy một cách tích cực. Việc sử dụng PPDH tích cực và các tình huống có vấn đề trong DH đã bƣớc đầu góp phần nâng cao chất lƣợng dạy và học môn hóa học

DA ̣Y

KE ̀M

THCS.

113

Tiểu kết chương 3

AL

Trong chƣơng 3 chúng tôi đã tiến hành TNSP ở hai trƣờng THCS An Hòa và THCS Đại Bản thuộc TP Hải Phòng. Tổng số HS tham gia thực nghiệm là 160, tổng số bài kiểm tra đã chấm là 160 chia làm 4 lớp với hai nhóm TN và ĐC. Chúng tôi

CI

đã tiến hành xử lí kết quả thực nghiệm theo phƣơng pháp thống kê toán học. Bƣớc đầu đã khẳng định đƣợc lớp TN đã phát triển đƣợc năng lực GQVĐ tốt hơn ở lớp

OF FI

ĐC sau khi sử dụng các PPDH tích cực: Phƣơng pháp BTNB và phƣơng pháp DH theo góc đã đề xuất. Từ những kết luận rút ra từ kết quả TNSP đã khẳng định đƣợc

DA ̣Y

KE ̀M

QU

Y

NH ƠN

tính khoa học và khả thi của đề tài.

114

KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ

AL

1. Kết luận Sau khi nghiên cứu đề tài chúng tôi đã hoàn thành các nhiệm vụ mà đề tài đặt ra cụ thể:

CI

* Tổng quan các cơ sở lí luận của đề tài:

- Những vấn đề lí luận cơ bản về năng lực và phát triển năng lực cho HS THCS.

OF FI

- Những vấn đề lí luận cơ bản về năng lực GQVĐ và việc phát triển năng lực GQVĐ cho HS THCS.

- Quan điểm về đổi mới PPDH ở trƣờng phổ thông và việc áp dụng một số PPDH tích cực vào trong DH. Cơ sở lí luận về phƣơng pháp BTNB và phƣơng pháp DH theo góc.

NH ƠN

* Phân tích đƣợc cấu trúc; nội dung chƣơng trình; mục tiêu và các mức độ kiến thức cần đạt đƣợc ở chƣơng Hiđro - Nƣớc. Sử dụng một số PPDH tích cực nhƣ phƣơng pháp BTNB và phƣơng pháp DH theo góc; xây dựng đƣợc 10 tình huống có vấn đề có thể sử dụng DH trong chƣơng Hiđro - Nƣớc. Đƣa ra các nguyên tắc và quy trình xây dựng các BT phát triển năng lực GQVĐ cho HS đồng thời xây dựng đƣợc 64 bài tập với các mực độ nhận thức khác nhau sử dụng DH trong chƣơng Hiđro Nƣớc. Đƣa ra quy trình DH theo phƣơng pháp BTNB và phƣơng pháp DH theo

Y

góc; thiết kế 3 giáo án DH có sử dụng PPDH tích cực: Phƣơng pháp BTNB và

QU

phƣơng pháp DH theo góc.

* Đã tiến hành TNSP tại 2 trƣờng THCS An Hòa và THCS Đại Bản thuộc huyện An Dƣơng, TP Hải Phòng với 2 cặp lớp TN và ĐC để khẳng định chất lƣợng, hiệu

KE ̀M

quả của các PPDH tích cực: Phƣơng pháp BTNB và phƣơng pháp DH theo góc, từ đó khẳng định tính khả thi và khoa học của đề tài.

Chúng tôi hi vọng rằng đề tài của mình sẽ hữu ích cho đồng nghiệp và các em HS tham khảo, góp phần nâng cao chất lƣợng dạy và học môn hóa học ở trƣờng THCS. 2. Khuyến nghị

DA ̣Y

Trong DH hiện nay chú trọng tới vai trò chủ động của HS trong việc lĩnh hội

tri thức thông qua hoạt động học tập nhằm phát triển năng lực cho HS trong đó có năng lực GQVĐ. Vì vậy ngành giáo dục cần khuyến khích GV tích cực đổi mới PPDH; áp dụng các PPDH tích cực trong giảng dạy; GV tự mày mò thiết kế các tình

115

huống có vấn đề để sử dụng trong DH; thiết kế các BTHH với các mức độ nhận

AL

thức khác nhau phù hợp với từng đối tƣợng HS, nhất là các BTHH gắn với bối cảnh thực tiễn, có nhƣ vậy sẽ góp phần nâng cao chất lƣợng dạy và học môn hóa học.

Những nghiên cứu của chúng tôi ở trên mới là những kết quả nghiên cứu ban

DA ̣Y

KE ̀M

QU

Y

NH ƠN

OF FI

đƣợc những đóng góp của thầy cô, bạn bè, đồng nghiệp.

CI

đầu, vì trình độ của bản thân và điều kiện thời gian còn hạn chế nên rất mong nhận

116

TÀI LIỆU THAM KHẢO

AL

1. Bộ GD và ĐT (2017), Chương trình giáo dục phổ thông tổng thể.

2. Bộ GD và ĐT (2009), Hướng dẫn thực hiện chuẩn kiến thức kĩ năng của chương trình giáo dục phổ thông môn hóa học lớp 8 THCS.

CI

3. Bộ GD và ĐT (2005), Tài liệu hội thảo xây dựng chương trình giáo dục phổ thông theo định hướng phát triển năng lực.

OF FI

4. Bộ GD và ĐT - Vụ Giáo dục trung học (2014), Chương trình phát triển trung học - Tài liệu tập huấn, kiểm tra, đánh giá trong quá trình dạy học theo định hướng phát triển năng lực học sinh trường phổ thông môn hóa học.

5. Nguyễn Thị Minh An (2015). “Sử dụng phƣơng pháp bàn tay nặn bột trong dạy học môn hóa học 8 THCS” (số 8) (tr26-28), Tạp chí KHGD TPHCM.

NH ƠN

6. Nguyễn Hòa Bình (2015). “Năng lực và đánh giá theo năng lực”, Tạp chí khoa học ĐHSP TPHCM (số 6) (tr. 71-73).

7. Nguyễn Cƣơng (1995), Một số biện pháp phát triển ở HS năng lực giải quyết vấn đề trong dạy học Hóa học ở trường phổ thông, Nxb. Đại học Sƣ phạm Hà Nội.

8. Bernd Meier - Nguyễn Văn Cƣờng (2014), Lí luận dạy học hiện đại, Nxb. Đại học Sƣ phạm Hà Nội.

9. Dự án Việt - Bỉ, dạy và học tích cực (2010), Lý luận cơ bản - Một số kĩ thuật và

Y

phương pháp dạy học tích cực, Nxb. Giáo dục Hà Nội.

QU

10. Dƣơng Thị Hồng Hạnh (2015), Phát triển năng lực giải quyết vấn đề cho học sinh thông qua dạy học chương sự điện li - Hóa học nâng cao 11, Luận văn thạc sĩ.

11. Phạm Tuấn Hùng (2014), Bồi dưỡng hóa học 8, Nxb. Giáo dục Việt Nam.

KE ̀M

12. Nghị quyết số 14/2005/NQ-CP về đổi mới cơ bản và toàn diện giáo dục đại học Việt Nam giai đoạn 2006-2020 ngày 02 tháng 11 năm 2005 của Thủ tƣớng Chính phủ nƣớc CHXHCN Việt Nam. 13. Đặng Thị Oanh - Nguyễn Thị Sửu (2015), Phương pháp dạy học môn hóa học ở trường phổ thông, Nxb. Đại học sƣ phạm.

DA ̣Y

14. Nguyễn Minh Phƣơng (2007), Tổng quan về các khung năng lực cần đạt ở HS trong mục tiêu giáo dục phổ thông, Đề tài NCKH của Viện Khoa học giáo dục Việt Nam, tr.43 - 44.

117

15. Nguyễn Thị Lan Phƣơng, “Đề xuất khái niệm và chuẩn đầu ra của năng lực giải

AL

quyết vấn đề với học sinh trung học phổ thông”, Viện khoa học giáo dục Việt Nam. 16. Nguyễn Quang Uẩn, Trần Trọng Thủy (2004),Tâm lý học đại cương: Giáo trình dùng cho các trường Cao đẳng sư phạm, Nxb. Đại học Sƣ Phạm.

CI

17. Vũ Anh Tuấn (Chủ biên), Đặng Thị Oanh, Cao Thị Thặng, Phạm Thị Bích Đào, Nguyễn Tƣờng Vân (2012), Phương pháp Bàn tay nặn bột trong dạy học môn hóa

OF FI

học cấp trung học cơ sở, Bộ Giáo dục và Đào tạo, dự án Giáo dục THCS vùng khó khăn nhất.

18. Cao Thị Thặng (2010), “Một số biện pháp phát triển năng lực giải quyết vấn đề cho học sinh trong môn hóa học ở trƣờng phổ thông”, Tạp chí KHGD.

19. Đỗ Hƣơng Trà (Chủ biên) (2015), Dạy học tích hợp phát triển năng lực học

NH ƠN

sinh, NXB. Đại học sƣ phạm Hà Nội.

20. Lê Xuân Trọng, Nguyễn Cƣơng, Đỗ Tất Hiển (2004), Hóa học 8, Nxb. Giáo Dục.

21. Nguyễn Xuân Trƣờng (2005), Phương pháp dạy học hóa học ở trường phổ thông, Nxb. Giáo dục.

22. OECD (2002), Definition and Selection of Competencies: Theoretical and Conceptual Foundation.

Y

23. Tremblay Denyse (2002), The Competency-Based Approach: Helping learners

DA ̣Y

KE ̀M

QU

become autonomous. In Adult Education - A Lifelong Journey.

118

PHỤ LỤC

PHIẾU HỎI Ý KIẾN HỌC SINH Họ và tên: ...........................................................................

Lớp:................ Trƣờng .................................................

CI

Phiếu số 1: Phiếu hỏi ý kiến học sinh

AL

PHỤ LỤC 1: PHIẾU HỎI GIÁO VIÊN, HỌC SINH

OF FI

Xin em vui lòng cho biết thông tin về việc học tập trong các giờ học môn hóa học ở trên lớp và sự phát triển năng lực GQVĐ của bản thân em ở trƣờng (đánh dấu x vào nội dung em chọn)

Câu 1. Em có thích các giờ học môn hóa học ở trên lớp không?

Số ý kiến

Tỷ lệ %

NH ƠN

Mức độ Rất thích Thích Bình thƣờng Không thích

Câu 2. Trong giờ học, khi GV đặt câu hỏi hoặc ra bài tập, em thƣờng làm gì?

Số ý kiến

Tỷ lệ %

QU

Y

Phƣơng án Tập trung suy nghĩ để tìm lời giải cho câu hỏi, bài tập GV đƣa ra và xung phong trả lời.

Trao đổi tích cực với bạn, nhóm bạn để tìm câu trả lời tốt nhất.

Chờ đợi câu trả lời từ phía các bạn và giáo viên.

KE ̀M

Câu 3. Em có thái độ nhƣ thế nào khi phát hiện các vấn đề (mâu thuẫn với kiến thức đã học, khác với những điều em biết) trong câu hỏi hoặc bài tập của GV đƣa ra?

DA ̣Y

Mức độ Rất hứng thú và phải tìm hiểu bằng mọi cách Hứng thú và muốn tìm hiểu Thấy lạ nhƣng không cần tìm hiểu Không quan tâm đến vấn đề lạ

Số ý kiến

Tỷ lệ %

Câu 4. Em thấy có cần thiết phải hình thành và rèn luyện năng lực GQVĐ không?

119

Số ý kiến

Tỷ lệ %

CI

AL

Mức độ Rất cần thiết Cần thiết Bình thƣờng Không cần thiết

Câu 5. Em có thƣờng xuyên so sánh kiến thức hóa học đã học với các hiện

OF FI

tƣợng, sự vật sự việc thƣờng gặp trong cuộc sống không?

Mức độ Rất thƣờng xuyên Thƣờng xuyên Thỉnh thoảng Không bao giờ

Số ý kiến

NH ƠN

Cảm ơn các em đã đóng góp ý kiến!

Tỷ lệ %

Phiếu số 2: Phiếu khảo sát ý kiến GV

PHIẾU KHÁO SÁT Ý KIẾN GIÁO VIÊN Họ và tên: ............................................... Tuổi:.........

Trình độ chuyên môn: Cao đẳng

Đại học

Thạc sĩ

Tiến sĩ

Thời gian tham gia dạy học ở trƣờng THCS: .................................. năm .............

Y

Xin quý thầy (cô) vui lòng cho biết ý kiến về việc sử dụng PPDH tích cực

QU

nhằm phát triển năng lực giải quyết vấn đề cho học sinh ở trƣờng THCS mà các thầy (cô) đang tham gia giảng dạy hiện nay (đánh dấu x vào nội dung quý thầy (cô) lựa chọn).

Câu 1. Thầy (cô) đánh giá tầm quan trọng của việc phát triển năng lực GQVĐ cho

KE ̀M

HS THCS nhƣ thế nào?

Số ý kiến

DA ̣Y

Mức độ Rất quan trọng Quan trọng Bình thƣờng Không quan trọng

Tỷ lệ %

Câu 2. Theo thầy (cô) các biện pháp nào dƣới đây có thể phát triển năng lực GQVĐ cho học sinhTHCS?

120

Tỷ lệ %

Xếp hạng

OF FI

CI

AL

Số ý kiến

NH ƠN

Biện pháp Thiết kế bài học logic, hợp lí.

Sử dụng PPDH tích cực, phù hợp.

Sử dụng các bài tập có nhiều cách giải, khuyến khích HS tìm cách giải mới, nhận ra nét độc đáo để có cách giải tốt nhất.

Yêu cầu HS nhận xét lời giải của ngƣời khác, lập luận bác bỏ quan niệm trái ngƣợc và bảo vệ quan điểm của cá nhân.

Thay đổi các mức độ yêu cầu của bài tập.

Kiểm tra đánh giá và động viên kịp thời các biểu hiện sáng tạo của HS. Tăng cƣờng các bài tập thực hành, thí nghiệm, bài tập gắn với bối cảnh thực tiễn.

Câu 3. Thầy (cô) cho biết đã sử dụng biện pháp nào để phát triển năng lực GQVĐ cho HSTHCS?

Tỉ lệ %

Xếp hạng

KE ̀M

QU

Y

Biện pháp Số ý kiến Thiết kế bài học logic, hợp lí.

Sử dụng PPDH tích cực, phù hợp.

Sử dụng các bài tập có nhiều cách giải, khuyến khích học sinh tìm cách giải mới, nhận ra nét độc đáo để có cách giải tốt nhất.

Yêu cầu HS nhận xét lời giải của ngƣời khác, lập luận bác bỏ quan niệm trái ngƣợc và bảo vệ quan điểm của cá nhân.

Thay đổi các mức độ yêu cầu của bài tập.

Kiểm tra đánh giá và động viên kịp thời các biểu hiện sáng tạo của HS. Tăng cƣờng các bài tập thực hành, thí nghiệm, gắn với bối cảnh thực tiễn.

Câu 4. Thầy (cô) cho biết kết quả đánh giá HS đƣợc rèn luyện về năng lực GQVĐ?

DA ̣Y

Kết quả HS nắm đƣợc bài ngay tại lớp.

HS tự thực hiện đƣợc các thí nghiệm tìm tòi HS tự phát hiện đƣợc vấn đề và GQVĐ

121

Số ý kiến

Tỉ lệ %

Xếp hạng

OF FI

CI

AL

đã đề ra.

HS tích cực và dễ dàng làm việc theo nhóm.

HS biết sử dụng các phƣơng tiện kĩ thuật dạy học hiện đại.

HS tự nghiên cứu và báo cáo đƣợc các chủ đề liên quan đến chƣơng trình hóa học THCS. Xin cảm ơn quý thầy (cô) đã đóng góp ý kiến!

PHỤ LỤC 2: PHIẾU KIỂM QUAN SÁT

Phiếu số 1: Kết quả đánh giá của GV về sự phát triển năng lực GQVĐ của HS qua bảng kiểm quan sát

KẾT QUẢ ĐÁNH GIÁ CỦA GV VỀ SỰ PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC GQVĐ CỦA HỌC SINH QUA BẢNG KIỂM QUAN SÁT Trình độ chuyên môn: Cao đẳng

Đại học

NH ƠN

Họ và tên: ............................................... Tuổi:..........

Thạc sĩ

Tiến sĩ

Thời gian tham gia dạy học ở trƣờng phổ thông: .................................. năm ..........

Xin quý thầy (cô) vui lòng cho điểm về sự phát triển năng lực GQVĐ của HS

Y

ở lớp TN và lớp ĐC mà các thầy (cô) đang tham gia giảng dạy.

QU

Năng lực giải quyết vấn đề

DA ̣Y

KE ̀M

Phân tích đƣợc các tình huống có vấn đề trong học tập hóa học Biết phân tích các tình huống có vấn đề trong thực tiễn cuộc sống có liên quan đến hóa học Phát hiện và nêu đƣợc các mâu thuẫn nhận thức trong bài tập hóa học Phát hiện và nêu đƣợc vấn đề cần giải quyết trong các BTHH có liên quan đến thực tiễn cuộc sống.

Biết thu thập và làm rõ các thông tin cần sử dụng để GQVĐ trong bài tập nhận thức hóa học và thực tiễn cuộc sống.

Biết đề xuất và phân tích đƣợc một số phƣơng pháp GQVĐ trong bài tập nhận

122

Kết quả ĐTB đạt đƣợc Lớp TN Lớp ĐC Điểm Cho Điểm Cho tối đa điểm tối đa điểm HS HS 10 10 10

10

10

10

10

10

10

10

10

10

10

10

10

10

10

AL

10

CI

10

10

OF FI

thức hóa học.

Lựa chọn đƣợc phƣơng pháp GQVĐ phù hợp nhất trong các phƣơng pháp đƣa ra.

Thực hiện thành công giải pháp GQVĐ theo phƣơng pháp đã chọn.

Biết phân tích đánh giá về phƣơng pháp GQVĐ học tập đã lực chọn.

Biết điều chỉnh phƣơng pháp GQVĐ đã thực hiện để vận dụng đƣợc trong bối cảnh mới.

Xin cảm ơn quý thầy (cô) đã đóng góp ý kiến!

Phiếu số 2: Kết quả tự đánh giá của HS về sự phát triển năng lực GQVĐ

KẾT QUẢ TỰ ĐÁNH GIÁ CỦA HỌC SINH VỀ SỰ PHÁT TRIỂN NĂNG

NH ƠN

LỰC GQVĐ

Họ và tên: ........................................................................................

Lớp:.......................... Trƣờng .................................................................

Xin em vui lòng tự đánh giá về sự phát triển năng lực GQVĐ của bản thân em trong học tập môn hóa học ở trƣờng (cho điểm mỗi mục tối đa 10 điểm).

Y

Năng lực giải quyết vấn đề

DA ̣Y

KE ̀M

QU

Phân tích đƣợc các tình huống có vấn đề trong học tập hóa học.

Biết phân tích các tình huống có vấn đề trong thực tiễn cuộc sống có liên quan đến hóa học.

Phát hiện và nêu đƣợc các mâu thuẫn nhận thức trong bài tập hóa học.

Phát hiện và nêu đƣợc vấn đề cần giải quyết trong các BTHH có liên quan đến thực tiễn cuộc sống.

Biết thu thập và làm rõ các thông tin cần sử dụng để GQVĐ trong bài tập nhận thức hóa học và thực tiễn cuộc sống.

Biết đề xuất và phân tích đƣợc một số phƣơng pháp GQVĐ trong bài tập nhận thức hóa học.

Lựa chọn đƣợc phƣơng pháp GQVĐ phù hợp nhất trong các phƣơng pháp đã đề ra.

Thực hiện thành công giải pháp GQVĐ theo phƣơng pháp đã lựa chọn Biết phân tích, đánh giá về phƣơng pháp GQVĐ học tập

123

Kết quả ĐTB đạt đƣợc Điểm tối Điểm đa 10 10 10 10 10 10 10 10 10

đã chọn Biết điều chỉnh PP GQVĐ đã thực hiện để vận dụng đƣợc trong bối cảnh mới.

Cảm ơn các em đã đóng góp ý kiến!

AL

10

Phụ lục 3: ĐỀ KIỂM TRA

CI

I. Đề kiểm tra 45 phút 1. Ma trận đề Nội dung

Thông hiểu Nhận biết

Vận dụng

Vận dụng thấp

kiến thức

OF FI

Mức độ kiến thức, kĩ năng

Tổng điểm

Vận dụng cao

TN

TL

TN

TL

Ứng

Tính

của H2

chất, ứng dụng của Số

1 (1đ)

QU

câu (điểm)

TN

TL

dụng Tính chất của - Nhận biết

Y

hiđro

TL

NH ƠN

1.

TN H2

1(0,5đ)

- Phản ứng

Tính

Điều

thế, điều chế

PTHH

khí.

- Tính toán lƣợng chất còn dƣ sau phản ứng 2(2đ) 3,5 điểm

theo

KE ̀M

2.

một số chất

chế

H2

trong

hiđro

phòng TN

- phản ứng

DA ̣Y

thế Số

câu

2 (1đ)

1 (0,5đ)

124

1(2đ)

3,5 điểm

3.

Phân

loại

Axit - axit,

bazơ,

AL

(điểm)

Bazơ - muối.

1(0,5đ)

0,5 điểm

câu (điểm) Liên

OF FI

Số

CI

Muối

4.

- Viết PTHH -

hệ

Nƣớc

thể hiện tính lƣợng nƣớc có

chất hóa học trong một số bộ phận cơ thể

NH ƠN

của nƣớc

ngƣời.

Số

1(2đ) 1(0,5đ)

câu (điểm) Tổng

1,5 điểm

3 điểm

2 điểm

Y

2. Nội dung đề kiểm tra

3,5 điểm

2,5 điểm

10 điểm

Phần 1:Trắc nghiệm:(4 điểm) Khoanh tròn vào một chữ cái A hoặc B, C, D trƣớc

QU

phƣơng án đúng.

Câu 1: Cho các PTHH sau:

a. 2Na + 2H2O   2NaOH + H2

KE ̀M

b. 2Ba + O2   2BaO

c. MgCl2 + 2KOH   Mg(OH)2 + 2KCl d. Fe2O3 + 3H2SO4   Fe2(SO4)3 + 3H2O 0

t  2Fe + 3H2O e. Fe2O3 + 3H2 

f. 2Al + 3H2SO4   Al2(SO4)3 + 3H2 0

DA ̣Y

t  CaO + CO2 g. CaCO3 

h. Fe +2 HCl   FeCl2 + H2 1. Số phản ứng hóa hợp, phản ứng thế, phản ứng phân hủy lần lƣợt là:

125

B. 2, 2, 1.

C. 1, 3, 2.

D. 1, 4, 2.

AL

A. 1, 4, 1.

2. Số phản ứng hóa học dùng để điều chế khí H2 trong phòng thí nghiệm là: A. 1.

B. 2.

C. 3.

D. 4.

CI

Câu 2 : Khí H2 là nhiên liệu sạch, không gây ô nhiễm môi trƣờng bởi vì khi cháy : A. khí H2 tạo ra khói.

OF FI

B. khí H2 tạo ra nƣớc và cacbonđioxit.

C. khí H2 tạo ra nƣớc.

D. khí H2 tỏa nhiều nhiệt.

Câu 3: Các ứng dụng ở cột (II) đã vận dụng tính chất của hiđro ở cột (I). Hãy ghép các ứng dụng ở cột (II) với các tính chất của hiđro ở cột (I) sao cho phù hợp.

A. Hiđro là khí nhẹ nhất

NH ƠN

Tính chất của hiđro (I)

Ứng dụng (II)

1. Điều chế kim loại

B. Hiđro cháy tỏa nhiều nhiệt

2. Bơm vào bóng bay

C. Hiđro khử oxit của một số kim loại ở 3. Hàn, cắt kim loại nhiệt độ cao.

4. Làm nhiên liệu 5. Sản xuất amoniac

Câu 4: Cho 5,4 gam Al tác dụng hết với dd axit H2SO4 sau phản ứng thu đƣợc V

A. 4,48.

QU

Giá trị của V là:

Y

(lít) khí H2 ở đktc.

B. 6,72.

C. 2,24.

D. 8,96.

Câu 5: Dãy chất nào chỉ toàn bao gồm muối:

KE ̀M

A. MgCl; Na2SO4; KNO3.

B. Na2CO3; H2SO4; Ba(OH)2.

C. CaSO4; HCl; MgCO3..

D. H2O; Na3PO4; KOH. Câu 6: Trong các bộ phận của cơ thể các bộ phận có thành phần cấu tạo là nƣớc lớn

DA ̣Y

nhất:

A. não, máu, dịch dạ dày.

B. cơ bắp, não, máu.

C. máu, xƣơng, dịch dạ dày.

D. máu, răng, não.

Phần II: Tự luận: (6 điểm)

126

Bài 1 (2,0 điểm): Các chất nào sau đây có thể tác dụng đƣợc với nhau từng đôi một?

AL

Hãy viết phƣơng trình hóa học của phản ứng đó: H2; Al2O3; FeO; SO2; P2O5; K; H2O

Bài 2 (3 điểm): Cho 13 g kẽm phản ứng hoàn toàn với dung dịch axit clohiđric .

CI

a. Viết phƣơng trình hoá học cho phản ứng trên? b. Tính thể tích hiđro sinh ra (đktc)?

OF FI

c. Nếu dùng toàn bộ lƣợng hiđro bay ra ở trên đem khử 12g bột CuO ở nhiệt độ cao thì chất nào còn dƣ? dƣ bao nhiêu gam?

(Cho biết : H =1; Cu = 64 ; Zn = 65 ; O = 16) Bài 3 (1,0 điểm):

Có 4 bình đựng riêng biệt các chất khí: O2; CO2; H2; hơi nƣớc. Hãy trình bày

NH ƠN

phƣơng pháp hóa học để phân biệt 4 chất khí trên.

II. Đề kiểm tra 15 phút 1. Ma trận đề

Vận dụng

Nội dung

Nhận biết

Thông hiểu

kiến thức chất,

ứng

dụng

của

hiđro 1. Điều chế

1 (1 điểm)

KE ̀M

hiđro, phản

1 (1 điểm)

Vận dụng

Tổng

thấp

cao

điểm

1(1 điểm)

2

Y

Tính

QU

1.

Vận dụng

1 (1 điểm)

1 (1 điểm)

3

ứng thế 3.

Axit,

1(2 điểm)

1 (1 điểm)

3

bazơ, muối 4. Nƣớc

DA ̣Y

Tổng

1 (1điểm) 2

3

3

1(1 điểm)

2

2

10 điểm

2. Nội dung đề kiểm tra Câu 1: Điền các thông tin thích hợp vào trong bảng sau: STT

CTHH của oxit

Tên gọi của oxit

127

Thuộc loại oxit

CTHH của

axit, bazơ 1

AL

tƣơng ứng P 2 O5

2

Magie oxit CuO

5

Sắt (III) oxit

6

OF FI

4

Ba(OH)2

CI

3

H2SO4

Câu 2: Cách nào sau đây dùng để xác định nƣớc tinh khiết về mặt hóa học.

A. Quan sát.

B. Thử mùi vị.

C. Làm nƣớc bay hơi.

D. Phân tích hóa học.

NH ƠN

Câu 3: Thể tích khí hiđro thoát ra (đktc) khi cho 13 g kẽm tác dụng với axit sunfuric là: A. 22,4 lít.

B. 44,8 lít.

C. 4,48 lít.

D. 2,24 lít.

Câu 4: Có 11,2 lít (đktc) khí thoát ra khi cho 36,4 g sắt tác dụng với một lƣợng axit clohiđric. Số mol axit clohiđric cần thêm tiếp đủ để hoà tan hết lƣợng sắt là: A. 0,25 mol.

B. 0,3 mol.

Y

Câu 5:

C. 0,15 mol.

D. 0,2 mol.

DA ̣Y

KE ̀M

QU

Phƣơng pháp nào ở hình sau không đƣợc sử dụng để thu khí hiđro?

Câu 6: Phản ứng nào dƣới đây không phải là phản ứng thế?

0

t  Cu + H2O A. CuO + H2 

B. Mg + 2HCl   MgCl2 + H2

128

D. Zn + CuSO4   ZnSO4 + Cu 0

t  Cu + H2O không dùng để : Câu 7: Phản ứng hóa học : H2 + CuO 

CI

A. chứng tỏ hiđro có tính khử.

AL

C. Ca(OH)2 + CO2   CaCO3 + H2O

B. nhận biết khí H2.

C. nhận biết đồng (II) oxit.

OF FI

D. chứng tỏ đồng (II) oxit là chất khử.

Câu 8: Dãy chất nào viết CTHH đúng thứ tự tên của các chất sau: natri hiđroxit; natri hiđrophotphat; natrisunfit.

A. Na2SO3; NaOH; Na2HPO4.

B. NaOH; Na2HPO4; Na2SO3.

C. Na2HPO4; Na2SO3; NaOH.

D. Na2HPO4; NaOH; Na2SO3.

NH ƠN

Câu 9: Trong số những chất dƣới đây, chất nào làm quì tím hoá xanh: B. Muối ăn.

C. Nƣớc vôi.

DA ̣Y

KE ̀M

QU

Y

A. Đƣờng.

129

D. Dấm ăn.