Ôn thi THPTQG bài “Sóng” – Xuân Quỳnh hướng đổi mới giải quyết các dạng bài tập theo các mức độ

CHUYÊN ĐỀ ÔN THI THPT QG MÔN NGỮ VĂN

vectorstock.com/28062412

Ths Nguyễn Thanh Tú eBook Collection DẠY KÈM QUY NHƠN EBOOK PHÁT TRIỂN NỘI DUNG

Ôn thi THPTQG bài “Sóng” – Xuân Quỳnh hướng đổi mới giải quyết các dạng bài tập theo các mức độ WORD VERSION | 2020 EDITION ORDER NOW / CHUYỂN GIAO QUA EMAIL TAILIEUCHUANTHAMKHAO@GMAIL.COM Tài liệu chuẩn tham khảo Phát triển kênh bởi Ths Nguyễn Thanh Tú Đơn vị tài trợ / phát hành / chia sẻ học thuật : Nguyen Thanh Tu Group Hỗ trợ trực tuyến Fb www.facebook.com/DayKemQuyNhon Mobi/Zalo 0905779594

MỤC LỤC

D

ẠY

KÈ

M

Q

U

Y

N

H

Ơ

N

O

FF IC IA L

Nội dung Trang PHẦN MỞ ĐẦU 4 I. LÍ DO CHỌN CHUYÊN ĐỀ 4 II. LỊCH SỬ VẤN ĐỀ 4 III. MỤC ĐÍCH, NHIỆM VỤ CỦA CHUYÊN ĐỀ 4 IV. PHẠM VI CHUYÊN ĐỀ 4 V. ĐỐI TƯỢNG, THỜI GIAN 5 NỘI DUNG CHUYÊN ĐỀ 6 I. TÁI HIỆN KIẾN THỨC CƠ BẢN VỀ TÁC GIẢ, TÁC PHẨM 6 1. Tác giả Xuân Quỳnh 6 1.1. Cuộc đời, sự nghiệp 6 1.2. Đặc điểm sáng tác 7 1.3. Thơ Xuân Quỳnh viết về tình yêu 8 2. Hoàn cảnh ra đời 9 3. Ý nghĩa nhan đề Sóng 9 4. Nội dung 10 4.1. Cảm hứng bao trùm 10 4.2. Hình tượng thơ xuyên suốt tác phẩm 11 4.3. Vẻ đẹp từng khổ thơ 11 5. Nghệ thuật 22 5.1. Thể thơ, nhịp điệu thơ 22 5.2. Kết cấu thơ 23 5.3. Ngôn ngữ thơ 24 5.4. Các biện pháp tu từ 24 II. PHƯƠNG PHÁP GIẢNG DẠY “SÓNG” – XUÂN QUỲNH 25 1. Các phương pháp vận dụng để dạy học 25 2. Phân bố nội dung kiến thức giữa các tiết học 26 3. Minh chứng phương pháp trong một phần bài học 27 III. CÁC DẠNG ĐỀ VỀ TÁC PHẨM 28 1. Ma trận đề ôn thi 28 2. Dạng đề đọc hiểu văn bản 28 3. Dạng đề nghị luận xã hội rút ra từ tác phẩm 32 4. Dạng đề nghị luận văn học thi THPT Quốc gia 33 4.1. Dạng đề phân tích, cảm nhận, rút ra nhận xét 33 4.2. Dạng đề nghị luận ý kiến bàn về tác phẩm 48 4.3. Dạng đề so sánh thơ 61 5. Dạng đề nâng cao thi học sinh giỏi 70 IV. CÁC ĐỀ THAM KHẢO VÀ TỰ GIẢI 80

1

80 81 82

D

ẠY

KÈ

M

Q

U

Y

N

H

Ơ

N

O

FF IC IA L

V. ĐÁNH GIÁ HIỆU QUẢ THỰC HIỆN CHUYÊN ĐỀ VI. KẾT LUẬN VII. PHỤ LỤC THAM KHẢO

I.

PHẦN MỞ ĐẦU LÝ DO CHỌN CHUYÊN ĐỀ 2

D

ẠY

KÈ

M

Q

U

Y

N

H

Ơ

N

O

FF IC IA L

Chương trình thi THPT QG năm học 2018 – 2019 môn Ngữ Văn vẫn gồm 2 phần Đọc hiểu và Làm văn. Trong đó ở phần Làm Văn, câu 5 điểm Bộ giáo dục ra dạng đề rất cơ bản khi yêu cầu HS phân tích hình tượng trong một đoạn văn, đoạn thơ và rút ra nhận xét về cách miêu tả của tác giả. Đó là câu hỏi yêu cầu HS cần nắm rõ trọng tâm kiến thức về đoạn văn, đoạn thơ được trích để phân tích bám sát yêu cầu đề bài, tránh lan man. Giới hạn phạm vi các tác phẩm cũng nằm trong chương trình Ngữ văn lớp 12. Chính bởi vậy việc ôn thi các tác phẩm trong SGK Ngữ văn 12 nên được tổ chức theo từng chuyên đề cụ thể, phân chia theo các dạng bài để HS dễ ôn tập và nắm sâu tác phẩm hơn.

Trong chương trình Ngữ văn THPT, bài thơ Sóng của Xuân Quỳnh ( chương trình lớp 12) là một tác phẩm hay, quan trọng và thường được sử dụng trong nhiều đề thi. Tuy nhiên để hiểu sâu, hiểu kỹ và có những kiến thức chắc chắn làm cơ sở giải quyết các đề bài liên quan tới tác phẩm lại không phải là điều dễ dàng.

Xuất phát từ tầm quan trọng của tác phẩm, cũng như muốn bồi dưỡng thêm cho các em học sinh kiến thức chuyên sâu hơn về bài thơ Sóng, tôi mạnh dạn xây dựng chuyên đề dạy học tác phẩm Sóng của Xuân Quỳnh. Qua chuyên đề, mong rằng các em học sinh sẽ có những kiến thức cần thiết, có thêm niềm đam mê với tác phẩm và có những trải nghiệm đúng đắn về tình yêu.

II. LỊCH SỬ VẤN ĐỀ Vấn đề ôn thi TNTHPT QG qua bài “Sóng” – Xuân Quỳnh không phải là vấn đề mới. Có không ít những bài viết, chuyên đề dành riêng cho văn bản được đăng tải trên các trang mạng, các tạp chí, sách tham khảo.

Tuy nhiên trong phạm vi tác phẩm vẫn chưa có nhiều đề bài để học sinh thực hành.

Việc chỉ ra những mặt đã tồn tại và những mặt chưa có khi xem xét lịch sử vấn đề đã cho tôi có những sáng kiến và những ý tưởng cơ bản cho phần nội dung chính của chuyên đề.

III. MỤC ĐÍCH – NHIỆM VỤ 1. Mục đích: - Mục đích chung: + Tái hiện lại những kiến thức cơ bản về tác giả, tác phẩm để HS nắm rõ kiến thức trọng tâm. + Tập hợp và xây dựng một cách cụ thể và đầy đủ những vấn đề ôn thi THPT Quốc gia về bài Sóng của Xuân Quỳnh, xây dựng một số đề nâng cao phục vụ cho thi học sinh giỏi.

- Mục đích cụ thể: Giúp học sinh hình thành kĩ năng giải quyết các dạng bài tập theo các mức độ: nhận biết, thông hiểu, vận dụng thấp, vận dụng cao với các dạng đề của bài thơ “Sóng” – Xuân Quỳnh.

2. Nhiệm vụ: Định hướng và hướng dẫn chi tiết, cụ thể cho học sinh trong quá trình ôn thi THPT QG qua bài đọc văn cụ thể.

IV. GIỚI HẠN PHẠM VI NGHIÊN CỨU Chuyên đề giới thiệu những nét khái quát về tác giả, tác phẩm và nội dung, nghệ thuật cơ bản của bài thơ “Sóng” – Xuân Quỳnh.

3

D

ẠY

KÈ

M

Q

U

Y

N

H

Ơ

N

O

FF IC IA L

Thiết kế những phương pháp phù hợp trong quá trình dạy học bài thơ “ Sóng” với đối tượng là HS lớp 12 trường THPT Đồng Đậu – Yên Lạc – Vĩnh Phúc.

Lựa chọn các đề bài theo các dạng: đọc hiểu, nghị luận xã hội từ văn bản, nghị luận văn học phục vụ thi THPT QG, có tham khảo thêm một số đề thi HSG và cung cấp các đề tự giải. Trong chuyên đề cũng có liên hệ đến một vài tác phẩm khác trong chương trình phổ thông để làm đối sánh và cho HS cái nhìn đa dạng, tổng quát về tác phẩm.

V. ĐỐI TƯỢNG, THỜI GIAN - Đối tượng áp dụng chuyên đề : Học sinh lớp 12 - Thời gian dạy học chuyên đề: 09 tiết

NỘI DUNG CHUYÊN ĐỀ I. TÁI HIỆN NHỮNG KIẾN THỨC CƠ BẢN VỀ TÁC GIẢ, TÁC PHẨM 4

D

ẠY

KÈ

M

Q

U

Y

N

H

Ơ

N

O

FF IC IA L

1. Tác giả Xuân Quỳnh Xuân Quỳnh vốn là một nhà thơ tài năng mà cuộc đời và sự nghiệp của chị là một niềm cảm phục đối với mọi người. Xuân Quỳnh đã sống hết mình cho thơ nên sự nghiệp là cuộc đời thứ hai của chị. Xuân Quỳnh từng tâm sự “Mà sống tức là phải viết. Nói được niềm vui nỗi khổ của mình, tôi cảm thấy có cái sung sướng không mấy ai có!”. a. Cuộc đời, sự nghiệp: Tuổi thơ tôi lạc lõng giữa đời Như một cánh chim bơ vơ mất tổ - Xuân Quỳnh tên thật là Nguyễn Thị Xuân Quỳnh, sinh ngày 6.10.1942 tại làng La Khê thuộc Hà Đông(cũ). Vốn là một làng nông nghiệp nhưng La Khê lại nổi tiếng hơn cả bởi nghề dệt the lụa, canh cửi quanh năm. Mồ côi mẹ từ nhỏ, cha lại sớm đi bước nữa và có một đàn con nheo nhóc. Tuổi thơ của Xuân Quỳnh trôi qua trong nghèo nàn, cơ cực, thiếu thốn cả về vật chất lẫn tình cảm. Thuở bé chị hầu như chỉ gắn bó và sống với tình cảm yêu thương đùm bọc của bà nội và chị gái Đông Mai. Chị rất yêu cái làng quê hiền hòa, nhỏ bé ven bờ sông Nhuệ, nhưng hầu như rất ít khi về thăm. Có lẽ bởi ở đó không còn những mối liên hệ ruột thịt thân thiết và hơn nữa nó lại gắn với những kỉ niệm tuổi thơ đơn độc nhiều nước mắt. “Em đánh chắt chơi chuyền thuở nhỏ - Hái rau dềnrau rệu nấu canh – Tập vá may, tết tóc một mình – Rồi úp mặt lên bàn tay khóc mẹ”. Sự thiếu vắng tình mẫu tử từsớm đã trở thành nỗi ám ảnh quá lớn trong cuộc đời Xuân Quỳnh.

- Năm 13 tuổi, Xuân Quỳnh trở thành diễn viên múa. Năm 21 tuổi, Xuân Quỳnh chuyển sang làm báo, rồi làm biên tập viên báo Văn nghệ, biên tập viên NXB Tác phẩm mới, Ủy viên BCH Hội Nhà văn Việt Nam khóa III. - Tác phẩm tiêu biểu : thơ Tơ tằm – Chồi biếc (in chung, 1963), Hoa dọc chiến hào (1968), Gió Lào cát trắng (1974), Hoa cỏ may (1989)…

- Xuân Quỳnh thích làm thơ ngay từ khi còn là diễn viên múa và là một trong những nhà thơ tiêu biểu nhất của thế hệ các nhà thơ trẻ thời kì chống Mĩ.

- Năm 2001, Xuân Quỳnh được tặng Giải thưởng Nhà nước về văn học nghệ thuật. b. Đặc điểm sáng tác: - Xuân Quỳnh là nhà thơ của hạnh phúc đời thường. Thơ chị là tiếng lòng của một tâm hồn tươi trẻ, luôn khát khao tình yêu, “nâng niu chi chút” từng hạnh phúc bình dị đời thường. Trong số các nhà thơ hiện đại Việt Nam, Xuân Quỳnh xứng đáng đ ược gọi là nhà thơ tình yêu.

- Thơ của Xuân Quỳnh là con sóng tâm hồn không bao giờ tĩnh lặng mà luôn day dứt, trăn trở trên con đường khám phá lẽ sống của thơ ca. Với một trái tim nhân hậu, nhạy cảm luôn khắc khoải về nhân sinh, cõi đời hạnh phúc và tình yêu, Xuân Quỳnh đã lặng lẽ góp nhặt vẻ đẹp của đời làm nên cái đẹp của nghệ thuật. Chối từ thứ nghệ thuật “kết lá vùn mây” trong khuân khổ có sẵn, chị quả cảm đi tìm cái đẹp thơ ca trong cuộc sống giản dị đời thường, chủ tâm khai thác vẻ đẹp của nhân tâm, nhân bản.

- Đặc điểm nổi bật trong thơ tình yêu của Xuân Quỳnh là chị vừa khát khao một tình yêu lý tưởng và hướng tới một hạnh phúc bình dị thiết thực. Đến Xuân Quỳnh, thơ hiện đại

5

D

ẠY

KÈ

M

Q

U

Y

N

H

Ơ

N

O

FF IC IA L

Việt Nam mới có một tiếng nói bày tỏ trực tiếp những khát khao tình yêu vừa hồn nhiên chân thực, vừa mãnh liệt sôi nổi của một trái tim phụ nữ. “ Xuân Quỳnh là nhà thơ thiên bẩm, một nhà thơ vút lên từ số phận, từ tình yêu, từ những vui buồn của một thời dữ dội”. ( Mai Quốc Liên) - Thơ Xuân Quỳnh hồn hậu tươi tắn và nồng nhiệt, là tiếng lòng của một con người gắn bó thiết tha với cuộc đời, khao khát tình yêu biết trân trọng chi chút cho những hạnh phúc bình dị của đời thường. Xuân Quỳnh có “ một chất thơ từ tổ ấm” và một “giọng thơ luôn phấp phỏng lo âu” ( Chu Văn Sơn).

- Thơ Xuân Quỳnh gắn bó máu thịt với cuộc đời: Có hạnh phúc, niềm vui, đắng cay, cả những dự cảm về bất hạnh trong tư cách 1 người phụ nữ - người vợ, người yêu, người mẹ - Thơ Xuân Quỳnh là con người Xuân Quỳnh. Khi nhận xét về phong cách Xuân Quỳnh, Võ Văn Trực nói: “Điều đáng quý ở Xuân Quỳnh và thơ Xuân Quỳnh là sự thành thật, thành thật trong quan hệ với bạn bè, với xã hội và trong cả tình yêu. Chị không quanh co, không dấu diếm một điều gì. Mỗi dòng thơ, mỗi trang thơ đều phơi bày một tình cảm và suy nghĩ của chị. Chỉ cần qua thơ, có thể biết được khá kỹ đời tư của chị.

Thành thật, đây là cốt lõi của thơ Xuân Quỳnh”. Hay Chu Văn Sơn cũng khẳng định : “ Thơ Xuân Quỳnh là thơ của một cánh chuồn chuồn bay tìm chỗ nương thân trong nắng nôi, dông bão của cuộc đời…Thế giới thơ ca Xuân Quỳnh là sự tương tranh không ngừng giữa khắc nghiệt và yên lành với những biểu hiện sống động và biến hóa khôn cùng của chúng. Ở đó trái tim Xuân Quỳnh là cánh chuồn chuồn báo bão cứ bay đi bay về, mệt nhoài giữa biển động và yên lặng, bão tố và bình yên, chiến tranh và hòa bình, thác lũ và êm trôi, tình yêu và cách trở, ra đi và trở lại, chảy trôi phiêu bạt và vũ trụ kiên gan, tổ ấm và dòng đời, sóng và bờ, thuyền và biển, nhà ga và con tàu, trời xanh và bom đạn, gió Lào và cát trắng, cỏ dại và nắng lửa, thủy chung và trắc trở, xuân sắc và tàn phai, ngọn lửa cô đơn và đại ngàn tối sẫm…”

- Xuân Quỳnh thông qua những vui buồn day dứt của một người phụ nữ Việt Nam để khắc sâu hơn những giá trị mà chị cho là tinh túy của con người. Thơ Xuân Quỳnh là niềm đau đáu bình an giữa thời tao loạn. Khi binh lửa, đạn bom cuốn mọi thân phận, mọi nguồn lực vào cuộc chiến, thơ ca cũng không thể không say máu anh hùng mà cất lời sắt máu. Dẫu không thể cưỡng lại thời, song, những tiếng thơ thầm kín và mãnh liệt nhất, Xuân Quỳnh vẫn chỉ dành cho niềm khao khát yên lành : cho góc vườn đôi lứa, tổ ấm sáng đèn, vành nôi sơ tán, chiếc tã ban mai, cho lời ru thèm mặt đất, tiếng gà nhớ nắng trưa, cho những bông hoa nghẹn hương, những cánh chuồn lạc bão… những thứ bé mọn thôi, vô nghĩa nữa, mà lại hằng nhen nhóm, cưu mang, chăm chút cả cõi đời. Đó mới thực là những con sóng dưới lòng sâu của hồn thơ Xuân Quỳnh. c. Thơ Xuân Quỳnh viết về tình yêu Xuân Quỳnh là thi sĩ sống cho thơ, sống trong thơ và là người tha thiết với tình yêu, “tha thiết với người tình”. Một tâm hồn mãi mãi khao khát, mãi mãi thao thức vì tình yêu. Đây cũng là “mảnh đất” cho tài năng của chị được bộc lộ, cho cảm xúc của chị được thăng hoa. Chưa có ai biểu hiện một sự yêu thương sâu xa, đằm thắm đến thế trong thơ Việt Nam như chị. Xuân Quỳnh viết thơ tình không chỉ để giãi bày cảm xúc yêu đương.

6

D

ẠY

KÈ

M

Q

U

Y

N

H

Ơ

N

O

FF IC IA L

Tình yêu còn là lĩnh vực để chị suy tư, day dứt, kiếm tìm những giá trị của bản thân.

Thông qua đó hướng tới những giá trị của cuộc đời và con người. Tình yêu với giới nữ được chọn làm nơi biểu lộ chữ tín và cái đẹp lý tưởng hóa.

Xuân Quỳnh không dấu bản chất si mê, khổ lụy vì tình yêu của người con gái: “ Không sĩ diện đâu nhưng nếu tôi yêu được một người Tôi sẽ yêu anh ta hơn anh ta yêu tôi nhiều lắm Tôi yêu anh dẫu ngàn lần cay đắng” ( Thơ viết cho mình và những người con gái khác) Xuân Quỳnh mong mỏi sự sẻ chia, nâng đỡ trong tình yêu. Nhờ tình yêu, Xuân Quỳnh có thể vượt qua được mọi bão tố phong ba của cuộc đời: “ Những lúc này anh ở bên em Niềm vui sướng trong ta là có thật Như chiếc áo trên tường, như trang sách Như chùm hoa nở cánh trước hiên nhà” ( Nói cùng anh) Với Xuân Quỳnh, có tình yêu của anh là có cả thế giới với em: “ Nồi cơm sôi trên ngọn lửa bếp đèn Anh đã trở về trời xanh của riêng em” ( Bầu trời đã trở về) Những nỗi cỏ dại bị dày xéo, hoa dại bị bỏ quên, mây trắng mải phiêu dạt, lá vàng ngày một thưa, cỏ may thèm giữ mãi, hoa cúc muốn y nguyên luôn khắc khoải trong thơ chị… Càng lo liệu đắp bồi, càng lo âu phấp phỏng. Con sóng thơ trong hồn chị càng về sau càng nặng trĩu những u uẩn của một lòng nữ vốn cả nghĩ cả lo. “ Hoa ơi sao chẳng nói Anh ơi sao lặng thinh Đốt lòng em câu hỏi Yêu em nhiều không anh?”

Hay “ Khắp nẻo dâng đầy hoa cỏ may Áo em sơ ý cỏ găm đầy Lời yêu mỏng mảnh như màu khói Ai biết lòng anh có đổi thay” ( Hoa cỏ may) Xuân Quỳnh luôn khát vọng về một tình yêu đích thực, bền vững cho hạnh phúc cuộc đời. Tình yêu luôn đồng nghĩa cùng hạnh phúc dài lâu: “ Quỳnh cứ mãi dạt dào, thắm thiết Khao khát và mê say Lam lũ chắt chiu từng tháng, từng ngày Và khao khát một tình yêu trọn vẹn” Thiết tha với một tình yêu nặng về gắn bó, chở che và chia sẻ, chị luôn trăn trở với sự mong manh của yêu đương, sự bấp bênh của hạnh phúc, luôn băn khoăn về nỗi lạnh nhạt của thời gian, phôi pha của tuổi trẻ, luôn nơm nớp với mưa bão bất thường, đổ vỡ xa 7

D

ẠY

KÈ

M

Q

U

Y

N

H

Ơ

N

O

FF IC IA L

xôi… Một điều nổi bật trong thơ Xuân Quỳnh là chị không chỉ yêu say đắm mà còn đặt tình yêu lên ngai vàng của sự tôn thờ tuyệt đối. Xuân Quỳnh đã để lại cho bạn đọc không ít những bài thơ giá trị về tình yêu. Dó là một phần hành trang của các bạn trẻ từ xưa đến nay. Cuộc đời có lẽ là qua ngắn ngủi với một người tài năng như chị. Để hôm nay có những vần thơ đầy tiếc thương: “Những năm đáng sống nhất Chị đã trải qua rồi Sống hết mình để sống Yêu hết mình để yêu Còn lại gì nuối tiếc.” (“Về một nhà thơ chết trẻ”- Hà Phương) 2. Hoàn cảnh ra đời Sóng được sáng tác năm 1967, trong một chuyến đi thực tế ở vùng biển Diêm Điền (Thái Bình), in trong tập thơ Hoa dọc chiến hào (1968). Trước khi Sóng ra đời, Xuân Quỳnh đã phải nếm trải những đổ vỡ trong tình yêu. Đây là bài thơ tiêu biểu cho hồn thơ và phong cách thơ Xuân Quỳnh. Xuân Quỳnh viết bài thơ khi cả đất nước sục sôi của những năm tháng “ Xẻ dọc Trường Sơn đi cứu nước – Mà lòng phơi phới dậy tương lai”, của “ Những cuộc chia ly ánh ngời sắc đỏ”, tác phẩm giống như một bông hoa lạ nở dọc chiến hào.

Khi Xuân Quỳnh hát lên lời của Sóng thì các nhà thơ khác vẫn đang hòa chung tiếng nói của cộng đồng bằng cảm hứng yêu nước, tinh thần ngợi ca. Trong bối cảnh những năm 60, 70 của thế kỉ XX, giữa chiến tranh chống Mỹ gian khổ, khốc liệt , Xuân Quỳnh như một cành hoa tươi mọc lên giữa rừng bom đạn. Xuân Quỳnh đã “tự hát” giản dị và thật thà những thổn thức sâu thẳm của người con gái khao khát đi tìm hạnh phúc.

3. Ý nghĩa nhan đề - Nhan đề Sóng là một nhan đề ngắn gọn chỉ có một chữ giống như chiếc đinh để treo lên bức tranh. Sóng là một thực thể với trạng thái động nhưng qua sóng, Xuân Quỳnh muốn mượn sóng để thể hiện những cảm xúc của “em”.

- “Sóng” là hình ảnh ẩn dụ của tâm trạng người con gái đang yêu, là sự hóa thân, phân thân của nhân vật trữ tình.

- “Sóng” và “em” là “em” và “sóng”. Hai hình tượng tuy hai mà một, có lúc tách đôi ra để soi chiếu cho nhau, có lúc lại hòa nhập vào nhau để tạo ra sự cộng hưởng. Hai hình tượng ấy đan cài, quấn quýt với nhau như hình với bóng.

- Tác giả mượn hình ảnh “sóng” để thể hiện những cảm xúc, cung bậc tình cảm của trái tim khao khát yêu thương. Nổi bật trong bài thơ là vẻ đẹp tâm hồn thiết tha nồng hậu và niềm khao khát của người phụ nữ về một tình yêu thủy chung, bất diệt.

- Sóng không chỉ là tên một thi phẩm đã gây xốn xang cho nhiều thế hệ. Sóng không chỉ là biểu trưng cho một hồn yêu chưa từng nguôi yên. Sóng còn là một nguồn sống, nguồn năng lượng mà Xuân Quỳnh đã truyền lại cho mai hậu qua mỗi tiếng thơ mình.

Và, lâu nay, lòng thơ của mỗi chúng ta, người mờ người tỏ, người đang yêu, người đã yêu, đều từng thầm thu thầm phát thứ sóng đặc biệt ấy: Sóng Xuân Quỳnh. Không còn

8

D

ẠY

KÈ

M

Q

U

Y

N

H

Ơ

N

O

FF IC IA L

phân biệt được sóng tạo nên Xuân Quỳnh, hay Xuân Quỳnh đã tạo nên sóng. Chỉ biết rằng chị sinh ra là để dành cho thơ.

4. Nội dung 4.1. Chủ đề của bài thơ Qua hình tượng sóng, ta cảm nhận được sức sống và vẻ đẹp của tâm hồn phụ nữ trẻ.

Bài thơ diển tả tình yêu của một trái tim giàu nữ tính thiết tha, nồng nàn chung thủy trọn vẹn, muốn vượt lên thử thách của thời gian và sự hữu hạn của đời người. Thông qua hình tượng sóng, nhà thơ đã khám phá rất nhiều những quy luật tình cảm cũng như những phẩm chất tốt đẹp của người phụ nữ trong tình yêu.Từ đó thấy được tình yêu là một tình cảm cao đẹp, một hạnh phúc lớn lao của con người.

4.2. Hình tượng thơ xuyên suốt tác phẩm a. “Sóng”- Hình tượng ẩn dụ bao trùm, xuyên suốt bài thơ Nếu Xuân Diệu mượn hình tượng biển để nói về tình yêu thì Xuân Quỳnh mượn hình tượng sóng để diễn tả những cảm xúc, trạng thái phong phú, phức tạp của người phụ nữ khi yêu. Hình tượng được khắc họa cụ thể, sống động và toàn vẹn qua mạch kết nối các khổ thơ. Sóng liên tục được khám phá, phát hiện qua những ý nghĩ, những liên tưởng về biển, sóng cùng những câu hỏi liên tiêp được đặt ra diễn đạt thật tinh tế, sâu sắc trạng thái của con sóng hay cũng chính là lòng người cứ xôn xao, triền miên, vô tận, tràn đầy những khao khao yêu thương và hạnh phúc khao khát đôi lứa.

Sóng là hình tượng nghệ thuật trung tâm. Xuyên suốt các khổ thơ là những cảm nhận của Xuân Quỳnh về sóng và nhờ sóng, nữ sĩ bày tỏ tình cảm, tâm trạng trong tình yêu: + Sóng được cảm nhận với hai trạng thái đối lập (dữ dội, dịu êm; ồn ào, lặng lẽ); sóng luôn khao khát trong hành trình tìm ra biển lớn và được cảm nhận như sự tồn tại vĩnh hằng muôn thuở. + Sóng là hiện tượng thiên nhiên vừa bất ngờ, vừa bí ẩn rất khó để lí giải nguồn gốc nhưng sóng luôn thao thức nỗi nhớ bờ không nghỉ, không yên. b. Hình tượng em – Cái tôi trữ tình của nhà thơ.

Cùng với hình tượng "sóng", bài thơ này còn có một hình tượng nữa là "em" - cái tôi trữ tình của nhà thơ. Sóng là hình ảnh ẩn dụ của tâm trạng người con gái đang yêu, là sự hoá thân, phân thân của cái tôi trữ tình - một kiểu đặc biệt của cái tôi trữ tình nhập vai.

Hai "nhân vật" trữ tình này (sóng và em) tuy hai mà một, có lúc phân đôi ra để soi chiếu vào nhau, làm nổi bật sự tương đồng, có lúc lại hoà nhập và o nhau để tạo nên sự âm vang, cộng hưởng. Hai hình tượng này đan cài quấn quýt với nhau như hình với bóng, song song tồn tại từ đầu đến cuối bài thơ, soi sáng, bổ sung cho nhau nhằm diễn tả một cách mãnh liệt hơn, sâu sắc và thấm thía hơn khát vọng tình yêu đang cuồn cuộn trào dâng trong trái tim nữ thi sĩ. c. Sự hòa hợp giữa sóng và em Bài thơ thể hiện mối quan hệ tương đồng giữa "sóng" và "em": cả hai đều trong một hành trình. "Đó là cuộc hành trình khởi đầu là sự từ bỏ cái chật chội, nhỏ hẹp để tìm đến một tình yêu bao la rộng lớn, cuối cùng là khát vọng được sống hết mình trong tình yêu, muốn hóa thân vĩnh viễn thành tình yêu muôn thuở" (Trần Đăng Suyển). Đó là hành trình vượt qua những xa cách, trở ngại của không gian và thời gian, qua những thương nhớ, 9

D

ẠY

KÈ

M

Q

U

Y

N

H

Ơ

N

O

FF IC IA L

khắc khoải. "Sóng" nhớ bờ "ngày đêm không ngủ được" còn "em" nhớ đến anh "cả trong mơ còn thức". "Sóng" bao giờ cũng tới bờ dù muôn vời cách trở, còn em thì dẫu "xuôi về phương Bắc, dẫu ngược về phương Nam" bao giờ cũng "hướng về anh - một phương".

Như vậy, "sóng" đã hỗ trợ cho Xuân Quỳnh bộc bạch được rõ nhất, đầy đủ nhất và tha thiết nhất nỗi niềm của một trái tim yêu thương tha thiết. Sự tha thiết trong tình cảm của chủ thể trữ tình (em) lại được giãi bày bằng một giọng thơ trẻ trung, hồn nhiên, có nét ngây thơ, trong sáng, chân thật và đầy nữ tính. Tất cả đều là lời của sóng - em tự bạch một cách chân thành. Những ý nghĩ, liên tưởng về biển, về sóng và gió, những câu hỏi liên tiếp diễn tả sự ngỡ ngàng của con người trước một tình cảm mới lạ không r õ từ đâu đến và chiếm lĩnh tâm hồn mình từ lúc nào (Đặng Hiển).

4.3. Vẻ đẹp của từng khổ thơ a. Khổ thơ 1 : những thuộc tính và những khát vọng mạnh mẽ của sóng qua đó thể hiện những cung bậc tình yêu trong trái tim của người phụ nữ - Hai câu thơ đầu: Trạng thái của Sóng và cung bậc trong tình yêu: Dữ dội và dịu êm Ồn ào và lặng lẽ + Trong lòng mỗi người luôn hiện hữu một con sóng tình cảm ngập tràn, nhưng chỉ đến khi nó được dâng lên và lan tỏa ta mới có thể cảm nhận được những thay đổi trong suy nghĩ và nhận thức về tình yêu. Không gấp gáp, vồ vập, Xuân Quỳnh đã thay lời tất cả những trái tim trẻ bộc lộ nỗi lòng mình bằng những trạng thái tình cảm khác nhau thông qua những con sóng. + Hai câu thơ đầu với nghệ thuật đối: Dữ dội - dịu êm; Ồn ào - lặng lẽ đã làm hiện lên vẻ đẹp của những con sóng biển ngàn đời đối cực. Những lúc biển động, bão tố phong ba thì biển dữ dội, ồn ào còn những giây phút sóng gió đi qua biển lại hiền hòa trở về dịu êm, lặng lẽ. Có một nhà Đức đã viết: Em bảo anh đi đi Sao anh không đứng lại Em bảo anh đừng đợi Sao anh vội về ngay Bảo đi nhưng lại mong người ấy đứng lại, giục đừng đợi rồi lại trách sao nỡ vội về.

Cái đối nghịch này cũng như sự dữ dội – dịu êm hay Ồn ào – lặng lẽ làm nên nét đáng yêu, nữ tính của người con gái. Nó không mâu thuẫn mà thống nhất trong quy luật biện chứng của trái tim. + Xuân Quỳnh đã mượn nhịp sóng để thể hiện nhịp lòng của chính mình trong một tâm trạng bùng cháy ngọn lửa mãnh liệt của tình yêu, không chịu yên định mà đầy biến động, khao khát : “Vì tình yêu muôn thuở Có bao giờ đứng yên”. Đúng như vậy, tình yêu của người con gái nào bao giờ yên định bởi có lúc họ yêu rất dữ dội, yêu mãnh liệt hết mình với những nhớ nhung “cả trong mơ còn thức”, đôi khi ghen tuông giận hờn vô cớ. Nhưng cũng có lúc người con gái lại thu mình trở về với chất nữ tính đáng yêu, họ lặng lẽ, dịu êm ngắm soi mình và lặng im chiêm nghiệm:

10

D

ẠY

KÈ

M

Q

U

Y

N

H

Ơ

N

O

FF IC IA L

Có những tình yêu không thể nói bằng lời Chỉ hiểu nhau qua từng ánh mắt Nhưng đó là tình yêu bền vững nhất Bởi thứ ồn ào là thứ dễ lãng quên (Đinh Thu Hiền) Khi dữ dội mãnh liệt, khi dịu êm trầm lắng, khi ồn ào nhấp nhô, có lúc lại âm thầm lặng lẽ, những tình cảm tưởng chừng như mâu thuẫn, đối lập nhau trong trái tim của người phụ nữ nhưng lại mang theo tất cả những đặc điểm và trạng thái tâm lí đang khao khát tình yêu. Nhiều khi chính bản thân họ không thể định nghĩa và gọi tên cảm xúc của chính mình, muốn tìm đến những định nghĩa riêng, tìm sự đồng điệu, hòa nhập vào bể lớn tình yêu. Chính vì thế từ dòng sông bình lặng nhỏ bé trong tâm hồn, con sóng tình đã đi đến những miền bể xa.

- Hai câu sau: Khao khát mạnh mẽ của con sóng và sự vươn lên cái cao cả, vĩnh hằng của tình yêu Sông không hiểu nổi mình Sóng tìm ra tận bể + Sóng của Xuân Quỳnh là tiếng nói của một tâm hồn thiếu nữ đang trong độ tuổi hai mươi, tiếng nói của một trái tim chân thành và đam mê, luôn rực cháy chất trẻ trung mãnh liệt, khao khát được sống hết mình và yêu hết mình. + Ba hình ảnh sông, sóng, bể như là những chi tiết bổ sung cho nhau: sông và bể làm nên đời sóng, sóng chỉ thực sự có đời sống riêng khi ra với biển khơi mênh mang thăm thẳm. Mạch sóng mạnh mẽ như bứt phá không gian chật hẹp để khát khao một không gian lớn lao. Biển sinh ra sóng, không có biển thì cũng chẳng có sóng cũng như cuộc đời sinh ra tình yêu, không có cuộc đời thì chẳng có tình yêu. + Hành trình tìm ra tận bể chất chứa sức sống tiềm tàng, bền bỉ để vươn tới giá trị tuyệt đích của chính mình. Sóng không cam chịu một cuộc sống đời sông chật hẹp, tù túng nên nó làm cuộc hành trình ra biển khơi bao la để thỏa sức vẫy vùng. + Tình yêu của Xuân Quỳnh cũng vậy, tình yêu của người phụ nữ cũng không thể đứng yên trong một tình yêu nhỏ hẹp mà phải vươn lên trên tất cả mọi sự nhỏ hẹp tầm thường để được sống với những tình yêu cao cả, rộng lớn, bao dung. + Sóng luôn theo hành trình từ bỏ sông để ra bể lớn, sống cuộc đời của chính mình giữa muôn trùng khơi thăm thẳm cũng như em mãi mãi hướng đến anh với một tình yêu chung thủy, vẹn nguyên nhất. Chỉ có ở giữa biển lớn tình yêu của anh, cuộc đời của em mới thực sự ý nghĩa, mới bình yên đi qua mọi bão tố, phong ba. + Đây là một quan niệm tình yêu tiến bộ và mạnh mẽ của người phụ nữ thời đại. Có thấy ngày xưa quan niệm tình yêu cổ hủ “cha mẹ đặt đâu con ngồi đó” để rồi bao cô gái đã phải cất lên lời than van ai oán: Thân em như giếng giữa đàng Người khôn rửa mặt người phàm rửa chân Hoặc: Thân em như tấm lụa đào Phất phơ giữa chợ biết vào tay ai

11

D

ẠY

KÈ

M

Q

U

Y

N

H

Ơ

N

O

FF IC IA L

Từ đó ta mới thấy hết được cái mới mẻ trong quan niệm tình yêu của Xuân Quỳnh: Người phụ nữ chủ động tìm đến với tình yêu để được sống với chính mình. Sự chủ động đi tìm tình yêu đã từng được biết đến trong ca dao: Ai đi đâu đấy hở ai Hay là trúc đã nhớ mai đi tìm ?

Và trong thơ Nguyễn Bính, nỗi nhớ được bộc lộ có chút gì chân quê, ngại ngùng nhưng vẫn rất dễ thương: “Thôn Đoài ngồi nhớ Thôn Đông Một người chín nhớ mười thương một người” b. Khổ thơ thứ 2: Sóng là hiện thân của khát vọng tình yêu trỗi dậy Ôi con sóng ngày xưa Và ngày sau vẫn thế Nỗi khát vọng tình yêu Bồi hồi trong ngực trẻ - Sóng, sông muôn đời vẫn thế, vẫn bấy nhiêu sắc thái trên hành trình ra biển, bốc hơi, mưa rồi lại tìm ra biển. Đất là quy luật vĩnh hằng của tạo hóa: một sự dâng hiến, hóa thân để quay về. Thán từ “ Ôi” mở đầu khổ thơ như một sự bừng ngộ, là những cảm xúc chân thành mãnh liệt nhất trong trái tim của người con gái đang yêu khi phát hiện ra hành trình của sóng.

- Tình yêu luôn hiện hữu trong cuộc sống của mỗi người, giúp cho tâm hồn thêm nhạy cảm, tinh tế và biết tin vào những điều tốt đẹp. Với Xuân Quỳnh, tình cảm ấynhững con sóng lòng từ ngàn xưa đến nay và đến tận mai sau vẫn không bao giờ ngừng chảy. Bởi trong tâm hồn nữ sĩ biển bao giờ cũng gọi dậy ước mơ, khao khát.

Suốt cuộc đời biển gọi ước mơ Nỗi khát vọng những chân trời chưa đến Đứng trước biển quên cuộc đời nhỏ hẹp Bỗng thấy mình trong sạch thêm ra ( Biển – Xuân Quỳnh) - Quá khứ của ngày xưa, tương lai của ngày sau mãi vẹn nguyên một nỗi khát vọng bồi hồi về tình yêu trong trái tim của người phụ nữ trẻ khao khát xa xôi. Đứng trước biển con người dễ có cảm giác nghìn năm trước khi chưa có mình biển vẫn thế này, nghìn năm sau khi mình đã tan biến khỏi mặt đất thì biển vẫn thế. Vẫn những con sóng từ ngoài xa mải miết chạy vào tan mình trong bờ cát, vẫn những con sóng vừa dữ dội, vừa dịu êm. Nhà thơ đã khẳng định sự bất diệt của sóng bằng hai câu thơ : “ Ôi con sóng ngày xưa/ và ngày sau vẫn thế” - Hai câu cuối đưa người đọc đến với những cảm nhận độc đáo về biển khơi, về sóng biển. Biển cả như một lồng ngực trẻ trung, tràn đầy sức sống, thanh xuân. Những con sóng biển đã làm nên nhịp đập bổi hồi của lồng ngực biển khơi. Những cảm nhận về sóng biển đã đưa người đọc đến với một liên tưởng khá thú vị: sóng vĩnh hằng như khát vọng tình yêu bất diệt. Chừng nào còn tuổi trẻ, chừng ấy khát vọng tình yêu còn bồi hồi vỗ sóng trong lồng ngực con người. Có lẽ bởi vì thế mà trong một bài thơ khác XQ viết: “ Tình yêu từ những ngày xưa/ Vượt qua năm tháng bây giờ đến ta”. Tình yêu có sức mạnh

12

D

ẠY

KÈ

M

Q

U

Y

N

H

Ơ

N

O

FF IC IA L

vượt qua mọi ranh giới nhưng nó song hành với tuổi trẻ. Cho nên khát vọng tình yêu bồi hồi hơn cả trong những lồng ngực trẻ trung: “ Hãy để trẻ con nói vị ngon của kẹo Hãy để tuổi trẻ nói hộ tình yêu” ( Xuân Diệu) - Nhà thơ nêu ra quy luật bất di bất dịch của tự nhiên để nhấn mạnh đến quy luật của tình yêu muôn đời. Khát vọng tình yêu là khát vọng vĩnh viễn của con người nhất là con người ở tuổi trẻ. Khát vọng không hoàn toàn đồng nghĩa với ước vọng. Ước vọng mới chỉ dừng lại ở ước và mong còn khát vọng đã là sự đam mê cháy bỏng, mãnh liệt không giới hạn. Khát vọng của tuổi trẻ là có được tình yêu và cũng chỉ có tình yêu mới đánh thức được tất cả những đam mê trong trái tim tuổi trẻ. Nỗi khát vọng tình yêu xôn xao, rạo rực trong trái tim con người. Trong quan niệm của Xuân Quỳnh, đó là khát vọng muôn đời của nhân loại, khát vọng mãnh liệt nhất của tuổi trẻ. Từ ngàn xưa con người đã đến với tình yêu và sẽ mãi đến với tình yêu.

- Nhịp thơ nối dài liên tục như không có sự ngừng nghỉ của những con sóng, của những trái tim khao khát yêu. Con sóng trên đại dương là sự hiện hình của những con sóng trong lòng yêu của người thiếu nữ. c. Khổ thơ 3: Những suy tư về cội nguồn của sóng và khởi nguồn của tình yêu Trước muôn trùng sóng bể Em nghĩ về anh, em Em nghĩ về biển lớn Từ nơi nào sóng lên?

- Dòng thơ “Trước muôn trùng sóng bể” cho thấy sóng đã ra tới bể, đã hoàn thành cuộc hành trình kì công. Đối diện trước biển lớn là đối diện trước cõi vô tận, vô cùng của một môi trường sống mới khác hẳn dòng sông nhỏ hẹp khi xưa nên niềm khát khao cũng nảy sinh một cách tự nhiên và tất yếu. Lẽ thường ở khổ thơ này, nhà thơ phải viết “sóng nghĩ về” nhưng nhà thơ lại viết “em nghĩ về” nhằm tạo nên sự đồng nhất giữa sóng và em. Hành trình của sóng cũng là hành trình của em.

- Hình tượng sóng đến đây hoà nhập vào em để soi chiếu làm nổi bật những băn khoăn của lòng em. Giọng thơ như lời thầm thì tự bạch, ý thơ được nối kết tự nhiên và những băn khoăn của lòng em làm nên chất suy tư ngọt ngào của riêng Xuân Quỳnh. Trước không gian rộng lớn của sóng bể, em cảm thấy mình cô đơn, nhỏ bé nên tìm về với điểm tựa của đời mình là anh bởi chỉ có nghĩ về anh, hướng về anh, trái tim em mới thôi thổn thức, mới vơi bớt nhớ thương. Điệp ngữ “ Em nghĩ” được lặp lại thể hiện sự băn khoăn trăn trở, những suy tư luôn chất chứa trong trái tim mình.

- Ở khổ thơ này, em đã tách mình ra khỏi sóng để khao khát được lý giải. Xuân Quỳnh mong muốn tìm hiểu về cội nguồn của sóng và cũng chính là để lý giải căn nguyên của tình yêu. Có lẽ chính khao khát kiếm tìm, hiểu sâu về tình yêu làm cho tình yêu trở nên thật đặc biệt: Vì tình yêu là một bài hát hay.

Mà hát được, thực ra không phải dễ.

13

D

ẠY

KÈ

M

Q

U

Y

N

H

Ơ

N

O

FF IC IA L

- Câu thơ thứ 4 là câu hỏi từng khiến bao lứa đôi băn khoăn và cũng chẳng ai có thể trả lời được một các rõ ràng, rành mạch được. Càng say mê bao nhiêu, càng thấy tình yêu huyền bí bất nhiêu. Người ta thường thiêng liêng hóa tình yêu của kiếp này biết đâu lại là sự hẹn hò của kiếp sau. Nữ sĩ Xuân Quỳnh cũng không ngoại lệ, cũng băn khoăn, thắc mắc, trăn trở đi tìm lời giải đáp. d. Khổ thơ 4: Câu trả lời cho cội nguồn của sóng và lý giải cội nguồn của tình yêu Sóng bắt đầu từ gió Gió bắt đầu từ đâu Em cũng không biết nữa Khi nào ta yêu nhau?

- Người phụ nữ băn khoăn về khởi nguồn của tình yêu và bộc bạch một cách hồn nhiên, chân thành sự bất lực không lý giải được câu hỏi muôn đời ấy trong tình yêu: “Em cũng không biết nữa - Khi nào ta yêu nhau”. Đây là một cách cắt nghĩa về tình yêu rất Xuân Quỳnh, một cách cắt nghĩa rất nữ tính, rất trực cảm.

- Lí giải được ngọn nguồn của sóng thì dễ bởi “Sóng bắt đầu từ gió” nhưng để hiểu “Gió bắt đầu từ đâu” thì thi nhân lại ấp úng “Em cũng không biết nữa”. Cũng như tình yêu của anh và em nó đến rất bất ngờ và tự nhiên bởi “Tình yêu đến trong đời không báo động”.

- Câu thơ “Em cũng không biết nữa” như một cái lắc đầu nhè nhẹ, bâng khuâng và phân vân.

- Đến câu hỏi “Khi nào ta yêu nhau” thì đúng là nữ sĩ đang bâng khuâng và băn khoăn. Kì lạ quá, diệu kì quá, em và anh yêu nhau bao giờ nhỉ? Câu hỏi này muôn đời không ai lí giải nổi nhất là những bạn trẻ đang yêu và đắm say trong men tình ái. Tình yêu là vậy, khó lí giải, khó định nghĩa. Xuân Diệu – ông hoàng của thi ca tình yêu cũng đã từng băn khoăn khi định nghĩa về tình yêu “Đố ai định nghĩa được tình yêu/ Có khó gì đâu một buổi chiều/Nó chiếm hồn ta bằng nắng nhạt/Bằng mây nhè nhẹ gió hiu hiu”.

Chính vì không thể lí giải rõ ngọn ngành nên tình yêu vì thế mà trở nên đẹp và là cái đích để cho muôn người đi tìm và khám phá. Tình yêu không có tuổi cũng như “xuân không ngày tháng”. Tình yêu là một ẩn số giữa hai thế giới tâm hồn chứa đầy bí mật.

Dù tin tưởng chung một đời một mộng Anh là anh mà em vẫn là em Có thể nào qua Vạn Lý Trường Thành Của hai vũ trụ chứa đầy bí mật - Những tâm hồn bí mật ấy luôn khao khát giao hòa, khao khát khám phá nhưng lại không lý giải nổi tình yêu. Bởi tình yêu là bài toán chưa có lời giải đáp, tình yêu như bài thơ chưa có hồi kết. Vì thế tình yêu luôn đẹp, luôn mới và hấp dẫn.

- Với Xuân Quỳnh, tình yêu cũng giống như sóng biển,gió trời,làm sao mà hiểu hết được.Nó rộng lớn,thẳm sâu như thiên nhiên và cũng khó hiểu, bất ngờ như thiên nhiên.Tình yêu là một trạng thái tâm lí rất đặc biệt trong đời sống tình cảm của con người.Trong tình yêu,cũng có lí trí nhưng chủ yếu nó là thế giới của những tình cảm,cảm xúc phong phú và phức tạp mà nhiều khi một trí tuệ tỉnh táo không thể nào cắt nghĩa được.Ở đây, “Trái tim có những quy luật riêng mà lí trí không thể hiểu nổi”(Pascal).

14

D

ẠY

KÈ

M

Q

U

Y

N

H

Ơ

N

O

FF IC IA L

Nếu có thể “hiểu nổi” và hiểu hết,có lẽ sẽ chẳng còn tình yêu.Bởi như ai đó đã nói: Khi người ta biết rõ mình yêu vì cái gì thì đó cũng là lúc tình yêu ra đi.

- Chân lí ấy thật giản dị, đẹp đẽ. Xuân Quỳnh phát hiện ra quy luật của trái tim bằng trực cảm nhạy bén, bằng sự đằm thắm và những trải nghiệm qua nhiều đổ vỡ của bản thân mình. Hai khổ thơ bộc bạch thật chân thành như một lời tự thú hồn nhiên mà sâu sắc, nữ tính. Có lẽ vì vậy mà trong bài thơ tình số 28 của thi hào Tagor đã viết rằng: “Trái tim anh cũng ở gần em như chính đời em vậy Nhưng chẳng bao giờ em biết trọn nó đâu” e. Khổ thơ thứ 5: Nỗi nhớ khắc khoải trong tình yêu muôn đời Con sóng dưới lòng sâu Con sóng trên mặt nước Ôi con sóng nhớ bờ Ngày đêm không ngủ được Lòng em nhớ đến anh Cả trong mơ còn thức - Hòa cùng những con sóng: sóng thơ, sóng lòng, ta tìm về cõi sâu kín của tâm hồn thi sĩ và cũng là của muôn kiếp “má hồng”. Bài thơ “Sóng” ra đời khi những con sóng lòng dâng lên dữ dội, những con sóng nhớ thương, thao thức của một tâm hồn đang yêu. Cả bài thơ là những đợt sóng nối nhau vỗ vào tâm hồn người đọc. Sóng và nhân vật em đan quyện vào nhau để thì thầm những nỗi niềm, những tâm tư. Đây là một khổ thơ vô cùng đặc biệt bởi trong bài thơ chỉ duy nó có sáu câu. Sáu câu thơ trải dài như nỗi thao thức, băn khoăn của tâm hồn thi sĩ trong đêm. + Hai câu thơ đầu với hình thức lặp cấu trúc quyện hòa cùng nghệ thuật đối “dưới lòng sâu – trên mặt nước” tạo nên sự điệp trùng của những con sóng với nhiều dạng thức khác nhau. Có con sóng gầm gào trên mặt đại dương nhưng cũ ng có con sóng cuộn trào trong lòng biển cả. Con sóng ngầm còn mãnh liệt hơn cả con sóng trên mặt nước. Cả hai kết hợp với nhau làm nên sự đa dạng của sóng biển. Sóng là em, em là sóng. Cũng như sóng kia, tâm hồn em cũng vô vàn những phức tạp khó hiểu. Lúc lặng lẽ, êm đềm khi nồng nàn dữ dội, nhưng thế nào đi nữa, em vẫn mãi là em, vẫn mãi ôm trong lòng một nỗi nhớ thương không dứt. sóng và em phân đôi, soi chiếu vào nhau để làm sáng lên những tâm sự sâu kín trong em. Đó là một nỗi nhớ mênh mông sâu thẳm.

Con sóng trên bề mặt hay con sóng dưới lòng sâu muôn đời vỗ nhịp trong lòng biển cả, cồn cào một hướng vào bờ dẫu có muôn nghìn cách trở. Vì thế mà biển có khi bình yên nhưng biển không lặng yên, sóng vẫn luôn trăn trở nỗi nhớ bờ. Ý thơ được kết nối và phát triển thật tự nhiên, những câu thơ không ngắt nhịp đặt cạnh nhau liên tiếp như nhịp sóng miên man nhung nhớ. + Hai câu sau là nỗi nhớ bờ của sóng vượt lên cả thời gian ngày – đêm: Xuân Quỳnh vô cùng tinh tế khi mượn một hình tượng rất động để diễn ta nỗi niềm của người phụ nữ khi yêu. Sóng muôn đời vẫn thế, có bao giờ thôi vỗ sóng, có khi nào chẳng cồn cào, có khi nào thôi ngừng hành trình đến với bờ dù muôn vời cách trở. Sóng chẳng còn là sóng nếu tĩnh yên, lặng lẽ. Vì vậy mà sóng đã được Xuân Quỳnh diễn tả bằng một từ ngữ rất sáng tạo “không ngủ được”. Sóng là vậy, dù lặng yên dưới lòng biển hay dữ dội

15

D

ẠY

KÈ

M

Q

U

Y

N

H

Ơ

N

O

FF IC IA L

trên mặt đại dương thì ngàn đời vẫn khát khao tìm về bến bờ tĩnh tại. Chưa đến được bờ thì nhớ thương, thương nhớ, thì thao thức một nỗi niềm. Vì nhớ b ờ “bởi hôn mãi ngàn năm không thỏa/ Bởi yêu bờ lắm lắm em ơi”. Nên con sóng đã hành trình vượt qua không gian bao la và thời gian xa thẳm. Nó bất chấp cả thời gian “ngày đêm không ngủ được” để quyết tâm hướng vào bờ cho thỏa nỗi niềm mong nhớ. + Hai câu cuối là nỗi nhớ của em dành cho anh: Xuân Quỳnh dùng chữ “lòng” rất tinh tế. Lòng là nơi sâu kín nhất của tâm hồn con người. Nơi bí mật thẳm sâu của tình yêu và nỗi nhớ. Khi Xuân Quỳnh nói “lòng em nhớ” nghĩa là chị đã phơi bày tất cả gan ruột của mình để dốc hết yêu thương mà gửi về người mình yêu. Nỗi nhớ không chỉ có mặt trong thời gian được ý thức mà còn gắn với tiềm thức - thời gian trong mơ. Vị ngọt ngào mê đắm của tình yêu lan tỏa trong cách nói nghịch lý “cả trong mơ còn thức”. + Câu thơ “Cả trong mơ còn thức” lóe lên điểm sáng của nghệ thuật. Nó làm đảo lộn nhịp sống bởi “tình yêu luôn làm cho con người khó thức ngủ theo giấc giờ điều độ”.

Nỗi nhớ không chỉ làm lòng em “bổi hổi bồi hồi, như đứng đống lửa như ngồi trong than” nó còn làm cho em nhớ nhung, thao thức ngay cả trong giấc ngủ. Có thể nói, với câu thơ ấy, Xuân Quỳnh đã có thể được xem là thi sĩ tài năng bật nhất của thi ca hiện đại Việt Nam. - Với nhà thơ Xuân Diệu, tình yêu thiêu đốt người ta trong một nỗi nhớ cồn cào, da diết: Anh nhớ tiếng, anh nhớ hình, anh nhớ ảnh Anh nhớ em, anh nhớ lắm em ơi Tình yêu gắn liền với nỗi nhớ - một trong những gam màu chủ đạo của tình yêu.

Bao kẻ nhớ người mình yêu mà đảo điên: Trời còn có bữa sao quên mọc Anh chẳng đêm nào chẳng nhớ em (Xuân Diệu) - Tố Hữu cũng từng diễn tả rất chân thành nỗi nhớ nhung da diết trong cõi lòng yêu: “ Ước gì anh hóa thành chim Bay theo em hót cho tim đỡ buồn” ( Mưa rơi) Với Xuân Quỳnh nỗi nhớ là tín hiệu đồng thời cũng là một bản chất quan trọng của tình yêu. Khi hết nhớ cũng là lúc tình yêu phai tàn. f. Khổ thơ thứ 6: Sự chung thủy trong tình yêu của người phụ nữ Dẫu xuôi về phương Bắc Dẫu ngược về phương Nam Nơi nào em cũng nghĩ Hướng về anh một phương - Sóng và em đan quyện vào nhau. Em lặng đi để sóng trào lên. Nhưng sóng cũng là em, sóng trào lên mang theo lớp lớp tâm tình của em. Hai câu thơ đầu như một mệnh đề với cặp từ “dẫu” đứng ở đầu câu cùng phép điệp cấu trúc “Dẫu xuôi – Dẫu ngược”.

Các động từ “xuôi”, “ngược” và không gian địa lý Bắc – Nam đã góp phần làm nhấn mạnh sự xa xôi cách trở, sự vất vả, gian nan.

16

D

ẠY

KÈ

M

Q

U

Y

N

H

Ơ

N

O

FF IC IA L

- Thế giới của Anh và Em không giới hạn chiều dài Bắc - Nam, không khoanh vùng địa bàn mà nơi nào cũng có nỗi nhớ thường trực của tình yêu vĩnh viễn. Xuân Quỳnh đã tiếp nhận nỗi nhớ ấy bằng tất cả sự nhạy cảm của lứa tuổi đôi mươi và khẳng định cho một cái tôi của con người luôn vững tin ở tình yêu.

- Từ xưa đến nay người ta vẫn thường nói “Xuôi Nam, ngược Bắc” giờ đây Xuân Quỳnh lại nói “Xuôi Bắc, ngược Nam” là cách nói ngược. Phải chăng tình yêu đã làm cho con người bị đảo lộn phương hướng ? Nhưng có một phương mà em không thể nào lẫn lộn, không thể nào nguôi nhớ đó là phương anh.

- “Nơi nào” – “cũng nghĩ” là cách diễn tả một cảm xúc thường trực, ám ảnh. Còn “hướng về anh” là sự toàn tâm toàn ý. Lại thêm dấu gạch nối ở giữa và chữ “một phương” ở cuối câu thơ.

- Xuân Quỳnh- với ngòi bút và cảm nhận tinh tế, đặt nỗi nhớ của mình ẩn sau con sóng. Con sóng dưới lòng sâu là nỗi nhớ thầm lặng kín đáo. Con sóng trên mặt nước là niềm xao xuyến nhớ thương nay bộc lộ ra thật rõ. Hình ảnh sóng – bờ, có cái gì quen thuộc và gẫn gũi, hơi e thẹn nhưng cũng rất mạnh mẽ, sóng vì nhớ bờ mà thao thức hay là em vì nhớ anh mà không ngủ cả đêm. Vẫn là người phụ nữ truyền thống với vẻ nhẹ nhàng, tinh tế. Các từ chỉ hứng đối lập như xuôi – ngược, Bắc – Nam gợi ra sự éo le, ngăn cách. Nhưng đó chỉ là sự giả định thi sĩ tự đặt ra để khẳng định lòng thủy chung son sắt. Dẫu là muôn vời cách trở, dẫu là ngược Bắc xuôi Nam, em vẫn chỉ luôn hướng về một chân trời, nơi đó có anh.

- Xuân Quỳnh buộc chặt bao “sợi nhớ, sợi thương” về phương anh: Chỉ riêng điều được sống cùng anh Niềm mơ ước trong em là lớn nhất Trái tim nhỏ nằm trong lồng ngực Giây phút nào tim đập chẳng vì anh Thế mới biết tình yêu của chị nồng nàn, mãnh liệt thế nào. Hướng về anh thì có thể thay đổi nhưng với lời khẳng định chắc nịch “một phương” thì nơi em hướng về là bất di bất dịch. Anh đã là “hệ quy chiếu” của đời em. Từ đó nhà thơ đã nói đến nỗi nhớ bất chấp vạn vật, khoảng cách, tình yêu là sự gặp gỡ giữa hai tâm hồn không có giới hạn.

Cảm thông cho cuộc đời Xuân Quỳnh, ta càng hiểu thêm tình cảm của chị: “Em trở về đúng nghĩa trái tim em Là máu thịt, đời thường ai chẳng có Vẫn ngừng đập lúc cuộc đời không còn nữa Nhưng biết yêu anh cả khi chết đi rồi” ( Tự hát) g. Khổ thơ 7: Niềm tin vào sức mạnh của tình yêu có thể vượt qua mọi trở ngại, chông gai để đến bến bờ hạnh phúc Ở ngoài kia đại dương Trăm nghìn con sóng đó Con nào chẳng tới bờ Dù muôn vời cách trở

17

D

ẠY

KÈ

M

Q

U

Y

N

H

Ơ

N

O

FF IC IA L

- Nếu như những khổ thơ trước nhà thơ nói về niềm vui sướng dào dạt, những nhung nhớ giận hờn thì đoạn thơ này nhà thơ lại thể hiện những băn khoăn, lo lắng. Đó cũng là trực cảm của tình yêu.

- Đại dương: Tượng trưng cho cuộc đời rộng lớn. Muôn vời cách trở là những khó khăn, là sự xa xôi, là những phong ba bão táp có thể gặp phải trong tình yêu.

- Ba từ “Ở ngoài kia” như cánh tay Xuân Quỳnh mềm mại đang chỉ tay về khơi xa nơi trăm ngàn con sóng ngày đêm không không biết mỏi đang vượt qua giới hạn không gian thăm thẳm muôn vời cách trở để hướng vào bờ ôm ấp nỗi yêu thương. Cũng như “em” muốn được gần bên anh, được hòa nhịp vào trong tình yêu với anh. Tình yêu của người con gái thật mãnh liệt, nồng nàn. Sóng xa vời cách trở vẫn tìm được tới bờ như tìm về nguồn cội yêu thương, cũng như anh và em sẽ vượt qua mọi khó khăn để đến với nhau, để sống trong hạnh phúc trọn vẹn của lứa đôi.

- Sóng muốn về với bờ phải vượt qua giông tố, bão bùng cũng như em muốn hướng về anh phải vượt qua những cạm bẫy của cuộc đời. Tình yêu gắn liền với đời thương mà cuộc đời lại là dâu bể đa đoan với biết bao thử thách, gian nan đang chờ phía trước.

Nhưng người phụ nữ tin tưởng ở sức mạnh của tình yêu có thể vượt qua tất cả để tìm thấy hạnh phúc đích thực của đời mình. Cũng như cha ông xưa viết: Yêu nhau tam tứ núi cũng trèo Ngũ lục sông cũng lội, thất bát cửu đèo cũng qua - Xuân Quỳnh yêu mãnh liệt và với chị khi đã tìm thấy tình yêu đích thực của cuộc đời là khi con người có sức mạnh để vượt qua “đại ngàn bão tố”: “ Không sĩ diện đâu nhưng nếu tôi yêu được một người Tôi sẽ yêu anh ta hơn anh ta yêu tôi nhiều lắm Tôi yêu anh dẫu ngàn lần cay đắng” ( Thơ viết cho mình và những người con gái khác) h. Khổ 8: Quy luật bất biến của thời gian và không gian, qua đó khẳng định quy luật vĩnh cửu của tình yêu muôn đời Cuộc đời tuy dài thế Năm tháng vẫn đi qua Như biển kia dẫu rộng Mây vẫn bay về xa - Nhà phê bình Chu Văn Sơn đã có một nhận xét rất hay về thơ Xuân Quỳnh như sau: “Thơ Xuân Quỳnh là thơ của một cánh chuồn chuồn bay tìm chỗ nương thân trong nắng nôi dông bão của cuộc đời … Thế giới thơ ca Xuân Quỳnh là sự tương tranh không ngừng giữa khắc nghiệt và yên lành với những biểu hiện sống động và biến hóa khôn cùng của chúng”. Có lẽ cũng là vì Xuân Quỳnh là người phụ nữ đa cảm luôn luôn dự cảm những giông bão cuộc đời dù lòng chị vẫn tin yêu. Trong tình yêu, Xuân Quỳnh cũng gặp nhiều trắc trở, những khổ đau, cay đắng. Bởi vậy, tình yêu với chị đôi khi chỉ là khoảnh khắc: Em đâu dám nghĩ là vĩnh viễn Hôm nay yêu mai có thể xa rồi (Nói cùng anh)

18

D

ẠY

KÈ

M

Q

U

Y

N

H

Ơ

N

O

FF IC IA L

– Tác giả sử dụng phép so sánh: lấy cái không gian để nói cái thời gian. Xuân Quỳnh qua khổ thơ trên đã phần nào cho người đọc nhận thức rõ về những dự cảm và nỗi băn khoăn của chị. Những từ “tuy dài thế – vẫn đi qua – dẫu rộng” như chứa đựng ở trong nó ít nhiều nỗi âu lo và những ngậm ngùi. Cuộc đời tuy dài nhưng tuổi trẻ của mỗi con người là hữu hạn. Cho nên không thể ngăn nổi “năm tháng vẫn đi qua”. Giống như biển khơi kia “dẫu rộng” vẫn nào ngăn được một đám mây bay về cuối chân trời. Nhạy cảm với sự chảy trôi của thời gian nên Xuân Quỳnh tiếc cho sự hữu hạn của đời người. Ở điểm này, Xuân Diệu cũng rất đồng cảm với Xuân Quỳnh: Lòng tôi rộng nhưng lượng trời cứ chật Không cho dài thời trẻ của nhân gian Nói làm chi rằng xuân vẫn tuần hoàn Nếu tuổi trẻ chẳng hai lần thắm lại Còn trời đất nhưng chẳng còn tôi mãi Nên bâng khuâng tôi tiếc cả đất trời – Tuy thế nhà thơ vẫn tin tưởng, tin tưởng ở tấm lòng nhân hậu và tình yêu chân thành của mình sẽ vượt qua tất cả. Có thể nói Xuân Quỳnh yêu thương tha thiết, mãnh liệt nhưng cũng tỉnh táo nhận thức dự cảm những trắc trở, thử thách trong tình yêu đồng thời cũng tin tưởng vào sức mạnh tình yêu sẽ giúp người phụ nữ vượt qua thử thách đến với bến bờ hạnh phúc. Cho nên, sóng sẽ đến bờ, năm tháng sẽ đi qua thời gian dài đằng đẵng và mây nhỏ bé sẽ vượt qua biển rộng để bay về xa. Một loạt hình ảnh thơ ẩn dụ được bố trí thành một hệ thống tương phản, đối lập để nói lên dự cảm tỉnh táo, đúng đắn và niềm tin mãnh liệt của nhà thơ vào sức mạnh của tình yêu. Trong bài thơ “Thơ tình cuối mùa thu” chị cũng đã từng viết: “Thời gian như là gió Mùa đi theo tháng năm Tuổi theo mùa đi mãi Chỉ còn anh và em Chỉ còn anh và em Cùng tình yêu ở lại” - Chị thường đặt tình yêu giữa không gian bao la (biển khơi, đất trời, mây gió…) và thời gian bất tận (mùa thu đi, ký ức, “thời gian trắng”, “thời gian ơi sao không đổi sắc màu”…) để đi đến tận cùng xứ sở, đến tận cùng khổ đau của cuộc đời chị đã nếm trải.

Cho nên, thật dễ hiểu cái khát vọng ngày càng dâng lên mãnh liệt khôn cùng trong trái tim người nữ thi sĩ của tình yêu và hạnh phúc đời thường - Xuân Quỳnh là người nhạy cảm với sự chảy trôi của thời gian.Ý thức về thời gian trong chị thường đi liền với niềm lo âu và khát khao nắm lấy hạnh phúc trong hiện tại.Tuy lúc này thời gian với Xuân Quỳnh dường như còn ở cả phía trước,cuộc đời còn rộng dài nhưng ý thức về sự hữu hạn của đời người và sự mong manh khó bền chặt của hạnh phúc đã hiện ra thành một thoáng âu lo.

- Xuân Quỳnh qua khổ thơ trên đã phần nào cho người đọc nhận thức rõ về những dự cảm và nỗi băn khoăn của chị. Nếu tình yêu trong thơ Xuân Diệu luôn mang sự ám ảnh về thời gian, tình yêu trong thơ Nguyễn Bính cho thấy ông là một kẻ si tình thì tình 19

D

ẠY

KÈ

M

Q

U

Y

N

H

Ơ

N

O

FF IC IA L

yêu của Xuân Quỳnh đầy ắp những khát vọng, sự sôinổi của một người con gái khi yêu.

Bài thơ “Sóng” chính là minh chứng rõ rệt cho điều này. Chế Lan Viên đã từng viết rằng: “Anh cách xa em như đất liền cách bể / Nửa đêm nằm lắng sóng phương em”.

Quả thật, trong tình yêu, sự trăn trở, âu lo là điều không thể thiếu. Tình yêu trong thơ XuânQuỳnh cũng không ngoại lệ.

- Xuân Quỳnh vừa thổ lộ trực tiếp, vừa mượn hình tượng sóng để nói và suy nghĩ về tình yêu. Những ý nghĩ này có vẻ tự do, tản mạn, nhưng từ trong chiều sâu của thi tứ vẫn còn sự vận động nhất quán. Đó là cuộc hành trình khởi đầu là sự từ bỏ cái chật chội, nhỏ hẹp để tìm đến một tình yêu bao la, rộng lớn, cuối cùng là khát vọng được sống hết mình trong tình yêu, muốn hóa thân vĩnh viễn thành tình yêu muôn thủa.

- Xuân Quỳnh đã không nói ra một cách trực tiếp những chiêm nghiệm của chị nhưng đằng sau những vần thơ về cái vĩnh hằng, trường cửu của thiên nhiên, người ta vẫn nhận ra cái hiện thực đối lập: sự hữu hạn,nhỏ bé của đời người, sự ngắn ngủi, mong manh sương khói của tình yêu. Bình thường, sự âu lo ấy có thể dẫn con người đến những phản ứng tiêu cực(thất vọng,chán chường hoặc sống gấp,thả trôi theo dòng đời) nhưng cũng có thể là động lực khiến con người sống tích cực và mạnh mẽ hơn(sống hết mình,sống mãnh liệt trong tình yêu…). Xuân Quỳnh đã chọn cho mình một cách ứng xử thật tích cực và thật đẹp. Chị không chán nản,tuyệt vọng mà trái lại càng khao khát được sống hết mình trong tình yêu. i. Khổ 9: Khát vọng được hóa thân, được sống bất tử cùng tình yêu muôn đời Làm sao được tan ra Thành trăm con sóng nhỏ Giữa biển lớn tình yêu Để ngàn năm còn vỗ - Yêu thương mãnh liệt nhưng cao thượng, vị tha. Nhân vật trữ tình khao khát hòa tình yêu con sóng nhỏ của mình vào biển lớn tình yêu - tình yêu bao la, rộng lớn – để sống hết mình trong tình yêu, để tình yêu riêng hoá thân vĩnh viễn thành tình yêu muôn thuở. Người con gái mong muốn hòa mình vào bể đời rộng lớn, bứt mình ra khỏi những lo toan tính toán, để ngập chìm trong bể lớn tình yêu. Phải có mọt tình yêu như thế nào thì mới có được một mong muốn cao cả đến chừng ấy. Khát vọng tình yêu cũng là khát vọng sống mãnh liệt đủ đầy. Cuộc đời còn tình yêu thì cuộc đời còn tươi đẹp và đáng sống và sống trong tình yêu là một điều hạnh phúc. Xuân Quỳnh mong ước được sống mãi trong tình yêu, bất tử với tình yêu.

- Cụm từ “tan ra” không phải mất đi mà trường tồn đến ngàn năm vì Xuân Quỳnh biết chọn biển lớn tình yêu mà vỗ sóng. Biển lớn là hình ảnh cường tráng của điểm tựa tình yêu, tình người khiến bài thơ ấm và chắc. Sức hút của bài thơ là sức hút của người con gái biết yêu chủ động, mãnh liệt, biết dành hết mình cho tình yêu. Tình yêu của cá nhân con người chỉ có thể trở thành vĩnh cửu và bất tử khi tình yêu đó hóa thân vào biển lớn của tình yêu nhân loại. Xuân Quỳnh đã dám yêu và dám thổ lộ tất cả, đó là nét mới mẻ hiện đại trong tình yêu.

- Cuộc đời là biển lớn tình yêu, kết tinh vị mặn ân tình, được tạo nên và hòa lẫn cùng trăm con sóng nhỏ. Trong quan niệm của nhà thơ, số phận cá nhân không thể tách

20

D

ẠY

KÈ

M

Q

U

Y

N

H

Ơ

N

O

FF IC IA L

khỏi cộng đồng. Sóng không phải là biểu tượng của một cái tôi ngạo nghễ và cô đơn như thơ lãng mạn. Khát vọng lớn nhưng trong cách nói Xuân Quỳnh lại rất khiêm nhường : trăm con sóng nhỏ như là sự tổng hòa những vẻ đẹp khác nhau để tạo thành biển lớn. Nhà thơ đã thể hiện một khát vọng mãnh liệt muốn làm trăm con sóng để hòa mình vào đại dương bao la, hòa mình vào biển lớn tình yêu để một đời vỗ muôn điệu yêu thương "Người yêu người, sống để yêu nhau" (Tố Hữu).. Phải chăng đó là khát vọng muốn bất tử hóa tình yêu của nữ sĩ Xuân Quỳnh? Vâng! Đó không chỉ là tinh thần của con người thời đại chống Mỹ mà còn là âm vang của một tấm lòng luôn tha thiết với sự sống, với tình yêu.

- Những từ “ biển lớn”, “ ngàn năm” diễn tả những khái niệm không gian, thời gian rộng lớn, vô cùng thể hiện khát vọng vừa nồng nàn, thiết tha, vừa cao cả vĩnh hằng.

- Mơ ước tình yêu là vĩnh cửu, đến mơ ước cũng mang hình bóng của người tình nhân đắm say. Ở đây, Xuân Quỳnh có gì rất gần với “Biển” của Xuân Diệu. Chất đam mê mãnh liệt toát ra từ từng câu chữ khi Xuân Diệu viết: “Đã hôn rồi hôn lại Cho đến mãi muôn đời Đến tan cả đất trời Anh mới thôi dào dạt” Nhưng Xuân Diệu thì còn có một ngày sẻ “thôi dào dạt” còn Xuân Quỳnh thì “ngàn năm còn vỗ”. Vân cái chất đam mê mãnh liệt ấy nhưng thêm vào đó là sự lắng đọng suy tư. Tình yêu trong thơ Xuân Quỳnh có thêm chiều sâu của sự hoà nhập tuyệt đối.

Như vậy, ai dám bảo tình yêu trong thơ Xuân Quỳnh non nớt, giản đơn, ngọt ngào?

Tình yêu trong thơ chỉ là nỗi khát khao, là sự kiếm tìm đến cái thánh thiện cảu mình.

Tình yêu trong thơ Xuân Quỳnh chất chứa chiều sâu tâm hồn, là tình yêu hạnh phúc với cuộc sống chung. Tình yêu của Xuân Quỳnh cũng là tình yêu sâu lắng của bao người khác đã yêu, đang yêu và sắp yêu.

- Như vậy,hành trình của sóng,của tâm hồn người phụ nữ trong tình yêu có một sự vận động rất nhất quán dù ý thơ đôi chỗ có vẻ tự do,tản mạn. Đó là “cuộc hành trình mà khởi đầu là sự từ bỏ cái chật chội,nhỏ hẹp để tìm đến một tình yêu bao la,rộng lớn,cuối cùng là khát vọng được sống hết mình trong tình yêu,muốn hóa thân vĩnh viễn thành tình yêu muôn thuở”(Trần Đăng Suyền).Trước sau,Xuân Quỳnh vẫn là nhà thơ của những khát vọng tình yêu và hạnh phúc cao đẹp,đáng trân trọng: “ Quỳnh cứ mãi dạt dào, thắm thiết Khao khát và mê say Lam lũ chắt chiu từng tháng từng ngày Và khao khát một tình yêu trọn vẹn” 5. Nghệ thuật 5.1. Thể thơ, âm điệu - Xuân Quỳnh sử dụng thể thơ 5 chữ ngắn, khỏe, dễ diễn tả âm hưởng mạnh, gấp như sóng biển. Thể thơ ngũ ngôn với những câu thơ ngắn không ngắt nhịp, rất phù hợp với việc miêu tả hình tượng sóng. Nhịp thơ êm đềm, du dương và sâu sắc, mang âm hưởng cùa nhịp sóng tự nhiên, gợi nhịp tình cảm, cảm xúc trong bài thơ. Thể thơ năm chữ cùng

21

D

ẠY

KÈ

M

Q

U

Y

N

H

Ơ

N

O

FF IC IA L

với sự linh hoạt,phóng túng khi ngắt nhịp, phối âm đã gợi lên thật ấn tượng nhịp sóng biển,và nhịp sóng lòng đồng điệu, tha thiết,sôi nổi,mãnh liệt.

- Âm điệu, nhịp điệu trong bài thơ là một trong những yếu tố quan trọng hàng đầu của thi ca, gây ấn tượng trực tiếp , đầu tiên đối với người đọc. Người đọc bị cuốn hút, ảnh hưởng bởi độ ngân vang của từ ngữ, nhịp điệu câu thơ. Và tất nhiên , chi phối âm điệu thơ bao giờ cũng là trạng thái, cảm xúc của nhà thơ.

- Âm điệu, nhịp điệu của bàn thơ Sóng là âm điệu của những con sóng trên biển cả, nhịp điệu của những con sóng liên tiếp, triền miên, vô hồi vô hạn, khi dạt dào sôi nổi, lúc dịu êm sâu lắng, lúc dữ dội thét gào..

- Bài thơ “Sóng” đa dạng về cách ngắt nhịp 2/3, 1/4, 3/2, lại được hai thanh B – T không chỉ ở câu trên với câu dưới mà còn ở các vế trong một câu, giữa khổ thơ này với khổ thơ khác.

- Bài thơ có cái êm đềm, nhịp nhàng, du dương, sâu lắng, lại có cả sự dào dạt miên man của nhịp thơ làm người ta hình dung tới nhịp sóng. Những âm tiết cuối hiệp vần với nhau liên tiếp hoặc gián tiếp (bể - thế, trẻ - bể...). Từ nhịp sóng, người đọc có thể lắng nghe trong bài thơ nhịp tâm hồn, tiếng sóng lòng, sóng tâm trạng bị khuấy động cồn cào bởi tình yêu, bởi những khát khao yêu thương mãnh liệt và tha thiết lúc dạt dào, lúc da diết lắng sâu. Âm điệu bài thơ vì thế dìu dặt, dịu êm nhưng không đơn điệu. Nó góp phần thể hiện rõ cái nét riêng của thơ tình Xuân Quỳnh. Đó là sự nồng nàn tha thiết, đúng như nhận xét của Lưu Khánh Thơ: "Trước Xuân Quỳnh, có lẽ chưa có người phụ nữ nào làm thơ đã nói về tình yêu bằng những lời cháy bỏng tha thiết và nồng nàn".

5.2. Kết cấu bài thơ: - Bài thơ với 9 khổ thơ 5 chữ có cấu trúc đặc biệt: + Nếu theo chiều ngang: 4 khổ thơ đầu được kết cấu 4 câu thơ mỗi khổ, khổ 5 là khổ duy nhất toàn bài có 6 câu thơ, 4 khổ sau lại quay trở về kết cấu bởi 4 câu thơ. Như vây bài thơ giống như hình của một con sóng biển dập dềnh giữa biển khơi. + Nếu theo chiều dọc: Bài thơ có cấu trúc hình giọt nước, càng về cuối càng lắng đọng và để lại những dư âm, những nỗi niềm trăn trở trong tâm thức bạn đọc.

- Xuyên suốt 9 khổ thơ, để hiểu nội dung từng khổ chỉ cần khoanh trò vào một số từ ngữ chính trong từng khổ: Khổ 1 “tìm ra”, khổ 2 “ khát vọng, bồi hồi”, khổ 3 “ nghĩ về”, khổ 4 “ không biết nữa”, khổ 5 “ nhớ”, khổ 6 “ hướng về”, khổ 7 “ tới bờ”, khổ 8 “ vẫn đi qua”, khổ 9 “ làm sao”. Phép cộng của những từ ngữ này chính là sắc thái muôn màu của tình yêu.

- Cấu trúc của bài thơ cũng được xác lập theo cách đan cài, xen kẽ hai hình tượng: sóng - bờ, sau đó là em - anh (khổ 5) rồi lại em - anh (khổ 6), sóng - bờ (khổ 7). Và sau lớp lớp sóng đan xen, lui tới, miên man, vỗ về, biển như lặng dần đi nhường chỗ cho những suy tư xa rộng về cuộc đời, năm tháng, về quy luật vĩnh hằng của tự nhiên (Phạm Đình Ân) và kết thúc trong niềm hóa thân, giao kết vĩnh viễn như trăm nghìn con sóng tan biến giữa đại dương - biển lớn cuộc đời.

5.3. Ngôn ngữ thơ - "Xuân Quỳnh có cách nói tự nhiên, không khoa trương, không lạm dụng kĩ xảo. Đọc thơ chị, ta như gặp một con người với những lo âu, suy nghĩ, nỗi buồn gần gũi".

22

D

ẠY

KÈ

M

Q

U

Y

N

H

Ơ

N

O

FF IC IA L

Điều đó được biểu hiện ở một thứ ngôn ngữ bình dị đối với những so sánh, quen thuộc nhưng lại chứa đựng trong đó tình cảm mãnh liệt mà nồng nàn tha thiết. Ví dụ: Trong câu "Cả trong mơ còn thức". Một từ "thức" giản dị, đơn sơ mà hàm chứa bao nhiêu xúc cảm, trăn trở. Cái "thức" ở đây không hiểu theo nghĩa thông thường (của sự thức - ngủ), mà chỉ sự thao thức của tâm hồn, luôn bồn chồn, khắc khoải. Dù lặng thầm hay sôi nổi, dù kín đáo hay bộc lộ ra thì tình yêu bao giờ cũng thường trực. Có sự sắp xếp tưởng như rất vô tình thì các trật tự từ ngữ: "Dữ dội và dịu êm Ồn ào và lặng lẽ" Người đọc thử làm công việc đảo lại trật tự của chúng: êm dịu - dữ dội, lặng lẽ - ồn ào hay xếp các từ cùng tính chất thành những câu riêng dữ dội và ồn ào / dịu êm và lặng lẽ thì ý nghĩa câu thơ sẽ không còn sâu sắc. Bởi nhà thơ (có lẽ) muốn nói rằng: tình yêu trong tâm hồn người phụ nữ mãnh liệt mà trọn vẹn nữ tính, vẫn chân thành, đằm thắm đến cực điểm. Chị không nói ngược lại bởi chính dịu dàng và lặng lẽ mới là bản chất nhất, là điểm trở về với "đúng nghĩa trái tim" của mọi xao động tâm hồn. Đó là cái dịu êm của yêu thương, sự lặng lẽ có chiều sâu của tình cảm, sự bao dung, của tâm hồn. Đối nghịch, trái ngược mà đọc lên vẫn thấy đằm thắm, dịu dàng.

Ta cũng gặp trong bài thơ cách nói ngược: Dẫu xuôi về phương Bắc Dẫu ngược về phương Nam Đọc câu thơ lên cũng đủ cảm nhận được cái trắc trở, gập ghềnh của tình yêu trong xa cách. Nó đòi hỏi sức mạnh của tình yêu thật sự mới giúp con người vượt qua thử thách.

- Xuân Diệu có cách sử dụng từ ngữ giàu giá trị biểu cảm và thể hiện rõ những khát vọng của người phụ nữ một cách mãnh liệt nhất. Cùng xây dựng những hình tượng về biển để viết đề tài về tình yêu, thậm chí là sử dụng từ ngữ giống nhau cả về mặt con chữ nhưng mỗi nhà thơ ở mỗi từ lại mang những cách cảm nhận khác nhau. Đối với Xuân Diệu: Đã hôn rồi hôn lại Cho đến mãi muôn đời Đến tan cả đất trời Anh mới thôi dào dạt...

(Biển – Xuân Diệu) Nếu như động từ “tan” của Xuân Diệu diễn tả một tình yêu mạnh mẽ, ước muốn cháy bỏng muốn làm tan chảy mọi thứ xung quanh, khiến người đọc cảm nhận được tình cảm mãnh liệt của một người đàn ông với mong muốn khát khao chinh phục. Thì đến Xuân Quỳnh, nhà thơ cũng sử dụng động từ ấy trong bài Sóng nhưng lại mang đến cho người đọc những cách cảm hoàn toàn khác so với Xuân Diệu: Làm sao được tan ra Thành trăm con sóng nhỏ Giữa biển lớn tình yêu Ðể ngàn năm còn vỗ.

(Sóng – Xuân Quỳnh) 23

D

ẠY

KÈ

M

Q

U

Y

N

H

Ơ

N

O

FF IC IA L

Động từ “tan” được đặt trong câu thơ: “Làm sao được tan ra”, nghe như một câu hỏi tu từ, diễn tả ước muốn được yêu trong một tình yêu rộng lớn và vĩnh cửu. Rõ ràng cách thể hiện của Xuân Quỳnh có phần kín đáo, nhẹ nhàng và đằm thắm hơn. Nhà thơ hỏi để mà khẳng định ước muốn, khao khát có được tình yêu, chứ không bộc lộ một cách trực tiếp và mạnh mẽ như thi sĩ Xuân Diệu.

5.4. Các biện pháp tu từ - Hình thức trùng điệp từ ngữ, song hành cú pháp (sóng không hiểu. / sóng tìm ra.; em nghĩ về.; sóng bắt đầu. gió bắt đầu.) dễ gợi liên tưởng tới những con sóng gối lên nhau, lúc tràn lên sôi nổi, lúc lặng lẽ, êm dịu.

- Thông qua những ẩn dụ, hoán dụ, những phép điệp tạo sự xao xuyến cho âm hưởng thơ, bài thơ đã thể hiện chân thực những sắc thái phong phú, p hức tạp mà quyến rũ của tình yêu, diễn tả sâu sắc, tinh tế nhịp đập của trái tim đang bồi hồi rạo rực và trăn trở, những trạng thái tâm lí với những nét riêng đầy nữ tính trong tình yêu của người phụ nữ.

II. PHƯƠNG PHÁP GIẢNG DẠY “SÓNG” – XUÂN QUỲNH 1. Các phương pháp vận dụng để dạy học - Phương pháp sử dụng chủ yếu là dạy học dự án: Phân lớp ra thành các nhóm nhỏ tùy theo khả năng và chia theo nhiệm vụ được giao cho từng nhóm chuẩn bị kiến thức ở nhà trước, cùng bàn bạc và sẽ thể hiện ở lớp trong các tiết học: + Những học sinh có năng lực cảm thụ văn học tốt, giọng đọc tốt, giọng ngâm sẽ có nhiệm viết lời bình, cảm nhận về bài thơ, các khổ thơ theo tìm hiểu của mình. + Những học sinh có khả năng văn nghệ, hát hay, biểu diễn ấn tượng sẽ đăng kí tham gia hát, phổ nhạc bài “Sóng” – Xuân Quỳnh. + Những em có khả năng tổng hợp tài liệu từ sách báo, tranh ảnh có thể tham gia dự án Phóng sự Xuân Quỳnh- Cuộc đời và thơ ca và trình chiếu trước thầy cô và các bạn.

- Cuối mỗi tiết học, thầy cô là người nhận xét, tổng hợp vấn đề của các bạn đã trình bày dưới dạng sơ đồ hóa, các phần phân tích, bình giảng, GV cho HS photo tài liệu đọc tham khảo dựa trên sơ đồ đã ghi và hiểu. HS về nhà phân tích lại vào vở theo cách hiểu, cách cảm thụ của mình.

- Các dạng để được cung cấp dưới dạng chọn lọc: Mỗi dạng đề GV cung cấp cho HS khoảng 1,2 đề tiêu biểu, các đề còn lại cung cấp tài liệu cho HS tự học và tự tham khảo.

2. Phân bố nội dung giữa các tiết học 2.1. Kiến thức cơ bản cần cung cấp chính khóa ( 3 tiết) STT Nội dung Thời Phương pháp lượng 1 Tìm hiểu chung về tác giả, 10 phút Dự án HS + Thuyết trình GV tác phẩm: + Cuộc đời, sự nghiệp, đặc điểm sáng tác thơ Xuân Quỳnh, Thơ Xuân Quỳnh viết về tình yêu.

24

2

+ Hoàn cảnh ra đời, Nhan đề, Chủ đề bài thơ “Sóng” Nội dung bài thơ + Khổ 1,2,3 35 phút

FF IC IA L

Dự án HS + Sơ đồ hóa GV+ Thuyết giảng GV + Khổ 4,5,6,7 01 tiết Dự án HS + Sơ đồ hóa GV+ Thuyết giảng GV + Khổ 8,9 và nghệ thuật 01 tiết Dự án HS + Sơ đồ hóa GV+ của bài thơ Thuyết giảng GV 2.2. Kiến thức luyện tập trong học chuyên đề ( 6 tiết)

Thời Phương pháp lượng 1 Đọc hiểu văn bản, nghị 01 tiết HS làm việc cá nhân + GV phát vấn luận xã hội từ văn bản và chuẩn hóa kiến thức 2 Cảm thụ, phân tích, rút ra 3 tiết Phát vấn + Thuyết trình + Gợi tìm nhận xét ( Trọng tâm) 3 Nghị luận ý kiến bàn về 01 Phát vấn + Thuyết trình + Gợi tìm tác phẩm 4 Dạng đề so sánh và giới 01 Phát vấn + Thuyết trình + Gợi tìm thiệu một số đề thi HSG 2.3. Minh chứng phương pháp trong một phần bài học Sau khi HS thực hiện dự án học tập thuyết trình về khổ thơ thứ nhất, GV sẽ tổng kết lại dưới dạng sơ đồ hóa như sau:

Nội dung

D

ẠY

KÈ

M

Q

U

Y

N

H

Ơ

N

O

STT

KHỔ THƠ 1 a. Hai câu thơ đầu: Những trạng thái đối lập của Sóng và những cung bậc trong tình yêu Dữ dội, ồn ào 25

SÓNG

FF IC IA L

Dịu êm, lặng lẽ EM – TÌNH YÊU CỦA NGƯỜI PHỤ NỮ

Khi nồng nàn, say đắm, mãnh liệt, lúc nhẹ nhàng, sâu lắng, thiết tha

SÓNG

Tìm ra

Ơ

SÔNG ( Không gian nhỏ hẹp)

N

O

b. Hai câu thơ sau: Quy luật của sóng cũng như quy luật trong tình yêu

BỂ ( Không gian rộng lớn)

Y

N

H

Từ bỏ

Tìm đến tình yêu bao la

Vượt lên

Tình yêu muôn đời

Vươn đến

ANH Cái cao cả, vĩnh hằng

D

ẠY

KÈ

M

Cái tầm thường, ích kỉ của t/y

Q

U

EM

III. CÁC DẠNG ĐỀ VỀ TÁC PHẨM 1. MA TRẬN ĐỀ THI Nhận biết

Thông hiểu

26

Chủ đề kiến thức

Vận dụng

- Chỉ ra cái hay về nội dung, nghệ thuật của các khổ thơ

Liên hệ đến tình yêu trong xã hội hiện đại

- Nhận xét vấn đề từ văn bản.

- Đối sánh những đoạn thơ khác nhau - Đánh giá nâng cao tác phẩm

H

2. DẠNG ĐỀ ĐỌC HIỂU Câu 1: Đọc đoạn thơ sau:

- Rút ra bài học về tư tưởng, nhận thức qua vấn đề được đề cập trong đoạn văn

FF IC IA L

- Hiểu được tình yêu thủy chung, son sắc của người phụ nữ trong bài thơ - Hiểu vấn đề cần rút ra - Hiểu ý kiến bàn về tác phẩm...

O

Nghị luận văn học xoay xung quanh tác phẩm

- Nắm được nội dung, nghệ thuật bài thơ

N

Nghị luận xã hội rút ra từ tác phẩm

- Giải thích ý thơ - Nội dung đoạn thơ - Tác dụng biện pháp tu từ....

Ơ

Đọc hiểu

Nhận biết thể thơ, chỉ ra các hình ảnh, chi tiết thơ....

Chỉ ra nghệ thuật thơ trong đoạn thơ

D

ẠY

KÈ

M

Q

U

Y

N

“Dẫu xuôi về phương Bắc Dẫu ngược về phương Nam Nơi nào em cũng nghĩ Hướng về anh – một phương” a. Hãy xác định nội dung chính của đoạn thơ? b. Nhận xét gì về cách viết của tác giả trong câu: “Dẫu xuôi về phương Bắc Dẫu ngược về phương Nam”? Tác dụng nghệ thuật của cách viết? c. Dấu – trong câu thơ “Hướng về anh – một phương” có ý nghĩa gì? Tác dụng của dấu – trong câu thơ là gì? d. Viết đoạn văn cảm nhận cái hay, cái đẹp của đoạn thơ. Đáp án: a. Xác định nội dung chính của đoạn thơ: Đoạn thơ là lời tự bạch khẳng định tình yêu và lòng chung thủy của nhân vật trữ tình: dù ở đâu, nơi nào, hoàn cảnh và cuộc đời có đổi thay thì em cũng chỉ có một tình yêu duy nhất đối với anh. b.- Nhận xét gì về cách viết của tác giả trong câu: “Dẫu xuôi về phương Bắc - Dẫu ngược về phương Nam”: Cách viết mới lạ, khác biệt với lô gic thông thường của tự nhiên.

- Tác dụng nghệ thuật của cách viết: nhấn mạnh dụng ý rằng: dù cho hoàn cảnh có đổi thay, trái đất có xoay chiều đổi hướng thì tình yêu vẫn không hề thay đổi, vẫn kiên định.

27

D

ẠY

KÈ

M

Q

U

Y

N

H

Ơ

N

O

FF IC IA L

c. - Dấu – trong câu thơ “Hướng về anh – một phương” có ý nghĩa: Tách câu thơ làm đôi, bổ sung ý nghĩa cho câu thơ.

-Tác dụng của dấu – trong câu thơ là gì: tạo nên điểm nhấn cho câu thơ, làm cho ý thơ thêm mạnh mẽ, kiên định. d.Viết đoạn văn cảm nhận cái hay, cái đẹp của đoạn thơ.

Phải đảm bảo các ý sau: - Giới thiệu về vị trí đoạn thơ - Cảm nhận về cái hay (nội dung) đoạn thơ: Thể hiện tấm lòng thủy chung, son sắt của người phụ nữ với nét riêng vừa nữ tính, vừa kiên định. Đó chính là nét đẹp tâm hồn của người phụ nữ trong tình yêu đã được thơ ca xưa nay nói đến nhiều. Nhưng đến Xuân Quỳnh vẫn mang có nét duyên dáng, ý nhị, sâu sắc.

- Cảm nhận về cái đẹp (hình thức) của đoạn thơ: Câu thơ 5 chữ vừa trang trọng, vừa linh hoạt, phù hợp với diễn tả tâm trạng, cảm xúc. Cách nói mới lạ gây bất ngờ cho người đọc, gợi những liên tưởng sâu xa về tình yêu và lòng chung thủy. Câu thơ cuối nhấn mạnh vào vế “một phương” như một lời tạc dạ về lòng chung thủy.

- Đánh giá chung về đoạn thơ.

Câu 2: Đọc đoạn thơ sau: “Con sóng dưới lòng sâu Con sóng trên mặt nước Ôi con sóng nhớ bờ Ngày đêm không ngủ được.

Lòng em nhớ đến anh Cả trong mơ còn thức” a. Anh (chị) hãy xác định nội dung của đoạn thơ? b. Các phương thức biểu đạt của đoạn thơ trên? c. Anh (chị) hãy nhận xét về cách dùng từ “thức” trong câu thơ cuối? Tác dụng nghệ thuật của từ “thức” trong việc thể hiện nội dung, nghệ thuật của đoạn thơ? d. Viết đoạn văn trình bày cảm nhận của anh (chị) về nỗi nhớ trong tình yêu? Đáp án: a. Xác định nội dung chính của đoạn thơ trên: Đoạn thơ thể hiện nỗi nhớ khắc khoải trong tình yêu của người phụ nữ. b. Các phương thức biểu đạt: Tự sự, biểu cảm c. Tác giả sử dụng từ “ thức” cuối đoạn thể hiện sự thao thức, trằn tr ọc của con sóng nhớ bờ cũng như nỗi khắc khoải, nhớ nhung thường trực trong trái tim của người phụ nữ đang yêu.

Với cách sử dụng từ “ thức” khiến nỗi nhớ dường như đi cả vào trong tiềm thức. Đó là một nỗi nhớ đậm sâu, khôn nguôi. d. Viết đoạn văn ( HS tự viết) cảm nhận về nỗi nhớ trong tình yêu qua đoạn thơ cũng như nỗi nhớ trong tình yêu của người con gái.

Câu 3: Dữ dội và dịu êm Ồn ào và lặng lẽ 28

Sông không hiểu nổi mình Sóng tìm ra tận bể

ẠY

KÈ

M

Q

U

Y

N

H

Ơ

N

O

FF IC IA L

Ôi con sóng ngày xưa Và ngày sau vẫn thế Nỗi khát vọng tình yêu Bồi hồi trong ngực trẻ Đọc đoạn thơ trên và thực hiện các yêu cầu sau: 1. Nêu ý chính của đoạn thơ.

2. Nêu hiệu quả nghệ thuật của biện pháp tu từ đối lập, nhân hoá, ẩn dụ trong đoạn thơ.

3. Đoạn thơ thể hiện quan niệm gì về tình yêu của nhà thơ Xuân Quỳnh ? Đáp án: 1. Ý chính của đoạn thơ : - Từ việc khám phá các trạng thái khác nhau của sóng, tác giả diễn tả các cung bậc của người phụ nữ đang yêu và thể hiện một quan niệm mới mới về tình yêu .

- Mượn quy luật muôn đời của sóng, tác giả khẳng định khát vọng của tình yêu thường trực trong trái tim tuổi trẻ.

2. Hiệu quả nghệ thuật của biện pháp tu từ đối lập : dữ dội hoà quyện với dịu êm, ồn ào đan xen với lặng lẽ; ngày xưa-ngày nay , nhân hoá : Sông không hiểu nổi mình-Sóng tìm ra tận bể , ẩn dụ : sóng chính là em : -Tình yêu tha thiết, chân thành không chịu chấp nhận sự tầm thường, nhỏ hẹp, đơn điệu, một chiều mà nó phải là sự hoà hợp, sự đan xen của nhiều yếu tố, thậm chí là những yếu tố đối cực nhau: vừa mâu thuẫn, vừa thống nhất, vừa xung đột, vừa hài hoà.

-Tình yêu của con người, luôn khao khát vươn tới sự lớn lao đích thực.

- Khẳng định một điều có tính quy luật về sự tồn tại bất diệt của khát vọng tình yêu trong trái tim người con gái 3. Đoạn thơ thể hiện quan niệm về tình yêu của nhà thơ Xuân Quỳnh : – Yêu là tự nhận thức, là vươn tới cái cao rộng, lớn lao…

- Tình yêu mãi là khát vọng muôn đời của con người, nhất là đối với tuổi trẻ.

Câu 4: Trước muôn trùng sóng bể Em nghĩ về anh, em Em nghĩ về biển lớn Từ nơi nào sóng lên?

D

Sóng bắt đầu từ gió Gió bắt đầu từ đâu?

Em cũng không biết nữa Khi nào ta yêu nhau Đọc đoạn thơ trên và thực hiện các yêu cầu sau: 1. Nêu ý chính của đoạn thơ.

29

Y

N

H

Ơ

N

O

FF IC IA L

2. Nêu hiệu quả nghệ thuật của phép điệp cấu trúc “Em nghĩ ” trong đoạn thơ?

3. Tại sao khi nói đến tình yêu, Xuân Quỳnh lại tra hỏi về “sóng-gió” ? Đáp án: 1. Ý chính của đoạn thơ : thể hiện niềm suy tư, trăn trở của người phụ nữ trong tình yêu 2. Hiệu quả nghệ thuật của phép điệp cấu trúc “Em nghĩ ” trong đoạn thơ : Điệp từ em nghĩ được nhắc đi nhắc lại càng làm rõ hơn sự suy nghĩ trong lòng nhà thơ. Nhà thơ đã thao thức, lo lắng, đã đặt ra biết bao nhiêu câu hỏi...khi bước chân vào tình yêu; nghĩ về cuộc đời đầy thử thách. Đặt những lo lắng, suy nghĩ của mình bên cạnh muôn trùng sóng bể, nhà thơ đã thể hiện được tình yêu mãnh liệt và chân thành của mình. Yêu càng nhiều thì những suy nghĩ về tình yêu càng thêm lớn lao.

3. Khi nói đến tình yêu, Xuân Quỳnh lại tra hỏi về “sóng-gió”vì nhà thơ muốn gửi bức thông điệp : bước vào tình yêu là bước vào sóng gió. Nếu thuyền tình không chắc, người cầm lái con thuyền không vững tay, thì con thuyền ấy sẽ đắm chìm. Bao nhiêu người trẻ đã trầm luân trong đau khổ, bất hạnh của tình yêu, là vì không vượt qua được sóng-gió…

Câu 5: Con sóng dưới lòng sâu, Con sóng trên mặt nước, Ôi con sóng nhớ bờ, Ngày đêm không ngủ được, Lòng em nhớ đến anh, Cả trong mơ còn thức.

D

ẠY

KÈ

M

Q

U

Dẫu xuôi về phương bắc, Dẫu ngược về phương nam Nơi nào em cũng nghĩ, Hướng về anh – một phương. ( Trích Sóng- Xuân Quỳnh) Đọc đoạn thơ trên và thực hiện các yêu cầu sau: 1. Nêu ý chính của đoạn thơ.

2. Nêu hiệu quả nghệ thuật của phép điệp cấu trúc “Con sóng ” trong đoạn thơ?

3. Hành trình dẫu ngược…dẫu xuôi của con sóng trong đoạn thơ có gì lạ? Nêu hiệu quả nghệ thuật của hành trình đó. Đáp án: 1. Ý chính của đoạn thơ : Nỗi nhớ thiết tha, sâu lắng và lòng thuỷ chung, son sắt của người phụ nữ trong tình yêu.

2. Hiệu quả nghệ thuật của phép điệp cấu trúc “Con sóng ” trong đoạn thơ : Phép điệp sử dụng 3 lần như một điệp khúc của bản tình ca với những giai điệu da diết, như một ám ảnh thường trực về tình yêu và nỗi nhớ. Ba câu thơ gắn liền với hình ảnh sóng giống như những đợt sóng gối lên nhau. Đó là một ẩn dụ nghệ thuật về những đợt sóng lòng đang dâng trào trong tâm hồn người phụ nữ đang yêu.

30

D

ẠY

KÈ

M

Q

U

Y

N

H

Ơ

N

O

FF IC IA L

3. Hành trình dẫu ngược…dẫu xuôi của con sóng trong đoạn thơ lạ ở chỗ bình thường ta nói Xuôi Nam, ngược Bắc. Ở đây, Xuân Quỳnh diễn tả con sóng Xuôi Bắc, ngược Nam. Hiệu quả nghệ thuật của hành trình đó: gợi sự vất vả hành trình của con sóng khi vào bờ. Cũng như em, em vượt qua mọi thử thách, cách trở của cuộc đời để thuỷ chung với anh.

3. DẠNG ĐỀ NGHỊ LUẬN XÃ HỘI Đề bài.

Từ hình tượng sóng trong bài thơ cùng tên của Xuân Quỳnh, anh/chị hãy viết một bài văn ngắn khoảng 300 từ trình bày suy nghĩ về tình yêu của giới trẻ trong thời đại ngày nay.

Gợi ý: 1. Khái quát hình tượng sóng trong bài Sóng của Xuân Quỳnh - Hình tượng sóng được Xuân Quỳnh thể hiện với những trạng thái đối lập, với nỗi nhớ bờ thao thức ngày đêm; với khát vọng vươn ra biển lớn.

- Xuân Quỳnh mượn hình tượng sóng để nói về những nhận thức, suy tư, cảm xúc, khát vọng trong lòng người phụ nữ đang yêu.

- Sóng luôn song hành với em để bộc lộ cảm xúc, nỗi nhớ, niềm tin và khát vọng của người phụ nữ trong tình yêu.

2. Suy nghĩ về tình yêu của giới trẻ hiện nay a. Thực trạng tình yêu của giới trẻ trong xã hội hiện nay: - Giới trẻ hiện nay được quyền chủ động trong tình yêu và họ đã phá vỡ những luật lệ khắt khe của tình yêu thời phong kiến.

- Họ không chấp nhận những sắp đặt, những giới hạn chật hẹp trong tình yêu, dám bộc lộ tình cảm một cách táo bạo và mãnh liệt hết mình.

- Tình yêu ở tuổi học đường hiện nay xuất hiện tương đối nhiều đặc biệt là học sinh khối 12. Các em thường suy nghĩ về tình yêu rất bồng bột và cảm tính. b. Nguyên nhân: - Xã hội ngày càng tiến bộ và cha mẹ để cho con cái tự quyết định việc yêu đương và hôn nhân.

- Xã hội ngày càng “thoáng” hơn trong việc thể hiện tình yêu trong sách báo, trong phim ảnh và các phương tiện thông tin đại chúng.

- Xã hội, gia đình và nhà trường chưa có biện pháp giáo dục tình yêu và giới tính cho học sinh một cách khoa học. c. Hậu quả: - Một số kẻ xấu trong xã hội đã lợi dụng tình yêu để làm việc phạm pháp như : lừa đảo, chiếm đoạt tài sản, thân xác – làm đổ vỡ lòng tin của con người.

- Nhiều học sinh vì yêu sớm dẫn tới hậu quả: bỏ học lấy chồng sớm, mang thai ở tuổi vị thành niên. d. Giải pháp: - Giúp giới trẻ, đặc biệt là học sinh hiểu biết đúng đắn về tình yêu, biết tôn trọng tình yêu và người yêu, biết sống vì nhau và tuyệt đối chung thủy.

31

Ơ

N

O

FF IC IA L

- Thức tỉnh giới trẻ hiện nay hãy sống vì tình yêu đích thực, có cảm xúc chân thành, biết yêu thương chia sẻ, đồng cảm và tri âm.Khao khát vươn tới tình yêu đẹp đẽ , cao thượng . e. Nêu bài học nhận thức và hành động: - Nhận thức đầy đủ , đúng đắn về tình yêu trong thời đại ngày nay, tỉnh táo phân biệt và lựa chọn tình yêu đích thực.

- Không yêu theo phong trào, hoặc yêu cảm tính bồng bột.

- Học tập tốt để có tương lai bền vững đảm bảo cho tình yêu và hạnh phúc trong tương lai.

4. DẠNG ĐỀ NGHỊ LUẬN VĂN HỌC THI THPT QUỐC GIA 4.1. Dạng đề phân tích, cảm nhận, rút ra nhận xét Đề 1: Cảm nhận hai đoạn thơ sau, từ đó làm nổi bật sự vận động cảm xúc của nhân vật trữ tình.

- “ Dữ dội và dịu êm Ồn ào và lặng lẽ Sông không hiểu nổi mình Sóng tìm ra tận bể

Y

N

H

Ôi con sóng ngày xưa Và ngày sau vẫn thế Nỗi khát vọng tình yêu Bồi hồi trong ngực trẻ…”

D

ẠY

KÈ

M

Q

U

- “… Làm sao được tan ra Thành trăm con sóng nhỏ Giữa biển lớn tình yêu Để ngàn năm còn vỗ.”

(Sóng – Xuân Quỳnh, Ngữ văn 12, tập 1, NXB GD 2015, tr.155 và tr.156).

Hướng dẫn I. Mở bài Tình yêu là một đề tài quen thuộc trong thơ ca. Nhưng không vì thế mà nó thành đơn điệu, nhàm chán. Mỗi bài thơ, mỗi nhà thơ lại là một thế giới riêng, một nhu cầu khao khát riêng. Ta từng bắt gặp Xuân Diệu trên thi đàn Việt Nam với chất men say tình yêu nồng nàn, mãnh liệt – người tự cho mình là kẻ “ uống tình yêu dập cả môi”. Nguyễn Bính – một con người với cái tình chân thật, tha thiết như điệu dặt dìu của chốn làng quê. Và đến với Xuân Quỳnh ta như được đắm mình trong thế giới của say mê, của những ưu tư, khắc khoải nhưng cũng đầy da diết về tình yêu. Và bài thơ Sóng là một khúc ca của tâm hồn Xuân Quỳnh khi đứng trước biển lớn mênh mông để rồi cất lên những tiếng thổn thức của một trái tim yêu. Trong bài thơ, hình tượng sóng và em đã được Xuân Quỳnh thể hiện tinh tế qua những vần thơ đầy sâu lắng: - “ Dữ dội và dịu êm 32

FF IC IA L

………………..

Bồi hồi trong ngực trẻ…”

- “… Làm sao được tan ra Thành trăm con sóng nhỏ Giữa biển lớn tình yêu Để ngàn năm còn vỗ.”

D

ẠY

KÈ

M

Q

U

Y

N

H

Ơ

N

O

II. Thân bài 1. Khái quát - Xuân Quỳnh là một nhà thơ nữ xuất sắc của văn học Việt Nam hiện đại.Thơ Xuân Quỳnh là tiếng lòng của một tâm hồn phụ nữ nhiều trắc ẩn; vừa hồn nhiên, tươi tắn vừa chân thành, đằm thắm và luôn da diết trong khát vọng về hạnh phúc bình dị, đời thường.

- Viết về tình yêu, Xuân Quỳnh cũng đã hơn một lần tìm đến kí thác vào biển (Thuyền và biển). Tưởng “chỉ có thuyền mới hiểu” biển và “chỉ có biển mới biết” thuyền. Nhưng dường như “Thuyền và biển” chưa nói hết được những khát vọng tình yêu, những trăn trở, âu lo và nhung nhớ trong trái tim dịu êm đầy bão tố của người phụ nữ nên một lần nữa, Xuân Quỳnh lại tìm đến biển, gửi tâm sự vào Sóng. Sóng” là bài thơ tình đặc sắc được Xuân Quỳnh sáng tác nhân chuyến đi thực tế về vùng biển Diêm Điền năm 1967 và bài thơ được in trong tập “ Hoa dọc chiến hào” ( 1968) - Bài thơ thể hiện vẻ đẹp tâm hồn của người phụ nữ trong tình yêu qua hình tượng sóng: tình yêu thiết tha, nồng nàn, đầy khát vọng và sắt son chung thuỷ, vượt lên mọi giới hạn của đời người nhưng cũng chất chứa nhiều day dứt, lo âu.

2. Cảm nhận thơ 2.1. Đoạn thơ thứ nhất: Những cung bậc cảm xúc trong tình yêu và khát vọng tình yêu của con người tuổi trẻ * Khổ 1: Những cung bậc cảm xúc trong tình yêu - Hai câu đầu: Tác giả tạo ra tiểu đổi để diễn tả biến thái phức tạp của sóng cũng là tâm trạng của em bằng 4 tính từ “Dữ dội/ dịu êm” “Ồn ào/ lặng lẽ”. Cùng với đó, cách ngắt nhịp 2/3 và sự luân phiên các thanh bằng trắc đã nhấn mạnh những đối cực trong trạng thái của sóng. Điều đặc biệt, cách sửu dụng liên từ “và” cho thấy những trạng thái đối lập ấy vẫn song song tồn tại, không mâu thuẫn mà đan xen, vận động và có sự chuyển hóa. => Những cung bậc cảm xúc phức tạp trong tâm hồn người con gái đang yêu.

- Hai câu sau: Điều đáng nói nhất ở đây là sự chủ động của người con gái khi yêu, dứt khoát từ bỏ không gian nhỏ bé, chật hẹp để vươn tới cái rộng lớn, cao cả: Sông không hiểu nổi mình Sóng tìm ra tận bể Đó quả thực là một sự táo bạo. * Khổ 2: Tình yêu mãi mãi là khát vọng của tuổi trẻ, nó làm bồi hồi, xao xuyến rung động trái tim của lứa đôi, của con trai con gái, của em và anh.

33

D

ẠY

KÈ

M

Q

U

Y

N

H

Ơ

N

O

FF IC IA L

- Hai câu thơ đầu, từ “Ôi!” cảm thán là nỗi thổn thức của trái tim yêu. Các từ “ngày xưa” “ngày sau” khẳng định sự trường tồn vĩnh cửu của sóng cũng như sự trường tồn vĩnh cửu, bất diệt của tình yêu.

- Hai câu thơ sau, nhà thơ khẳng định tình yêu luôn song hành với tuổi trẻ. Những con sóng như những nhịp đập trên lồng ngực của biển khơi và khát vọng tình yêu là những nhịp đập trong lồng ngực của tuổi trẻ.

“Nỗi khát vọng tình yêu Bồi hồi trong ngực trẻ” b. Đoạn thơ 2: Khát vọng dâng hiến trong tình yêu - Mặc dù có những trăn trở trong tình yêu nhưng thơ Xuân Quỳnh không dẫn người ta đến bế tắc, buồn chán mà thành khát vọng. Từ nhận thức, khám phá, Xuân Quỳnh đã mang đến giải pháp: + Tan ra thành trăm con sóng: khát vọng được hòa quyện, được dâng hiến tình yêu của mình vào tình yêu của mọi người. “Tan ra” không phải mất đi mà hoà giữa cái chung và cái riêng. Tình yêu như thế không bao giờ cô đơn. + Để ngàn năm con vỗ: tình yêu tồn tại mãi mãi, trường tồn vĩnh cửu  Khát vọng mãnh liệt trong tình yêu – nét hiện đại trong thơ Xuân Quỳnh 3. Nhận xét về sự vận động cảm xúc của nhân vật trữ tình - Sự vận động cảm xúc của nhân vật trữ tình từ băn khoăn, không hiểu nổi mình đến hòa mình vào biển lớn tình yêu để tìm thấy chính mình; từ khát vọng tình yêu tư đến khát khao được hòa nhập vào cuộc đời chung rộng lớn để dâng hiến trọn vẹn.

- Qua đó, ta cảm nhận được vẻ đẹp tâm hồn của nhân vật trữ tình: vừa chân thành, vừa say đắm, vừa táo bạo, mãnh liệt, vừa truyền thống vừa hiện đại.

- Sự vận động cảm xúc của nhân vật trữ tình được thể hiện thành công qua thể thơ ngũ ngôn giàu nhạc điệu; kết cấu song trùng hai hình tượng sóng và em; ngôn từ giản dị, trong sang; hình ảnh giàu sức gợi; biện pháp so sánh, nhân hóa III. Kết bài Trong biển lớn cuộc đời hôm nay đã có biết bao con sóng tới bờ và tìm vào bờ. Tình yêu vẫn luôn là đề tài hấp dẫn với mọi lứa tuổi để mọi người đi tìm lời giải đáp cho ẩn số tình yêu trong một hành trình tìm kiếm không mệt mỏi. Sóng của Xuân Quỳnh vẫn vỗ những nhịp yêu thương giúp những người đang yêu thêm tự tin vào chính mình. Sống là được yêu và yêu là được sống hết mình với tình yêu. Đề 2 Trong bài thơ “Sóng” – Xuân Quỳnh, nhân vật trữ tình “em” thổ lộ: “Trước muôn trùng sóng bể Em nghĩ về anh, em Em nghĩ về biển lớn Từ nơi nào sóng lên?”

Anh/chị hãy phân tích về những điều “em nghĩ” trong những khổ thơ sau của bài thơ: “Sóng bắt đầu từ gió 34

Gió bắt đầu từ đâu?

Em cũng không biết nữa Khi nào ta yêu nhau

FF IC IA L

Con sóng dưới lòng sâu Con sóng trên mặt nước Ôi con sóng nhớ bờ Ngày đêm không ngủ được Lòng em nhớ đến anh Cả trong mơ còn thức

D

ẠY

KÈ

M

Q

U

Y

N

H

Ơ

N

O

Dẫu xuôi về phương Bắc Dẫu ngược về phương Nam Nơi nào em cũng nghĩ Hướng về anh – một phương” (“Sóng” – Xuân Quỳnh, Ngữ văn 12 cơ bản, tập 1, NXBGD 2015, tr 155 – 156) Dàn ý I. Mở bài Không biết từ bao giờ những con sóng ào ạt từ sông, từ biển đã tròn lăn chạm vào trái tim của người nghệ sĩ. Nếu Nguyễn Khuyến thổi vào gợn sóng biển hơi thở một mùa thu trong veo. Huy Cận vẽ “Tràng giang” bằng những dòng thơ hiu hắt của một kẻ sĩ bất lực trước thời cuộc thì Xuân Quỳnh đã khoác lên những con sóng bạc đầu tấm áo choàng tình yêu nồng nàn, vĩnh cửu bằng một hồn thơ đắm say, cháy bỏng. Giữa lúc cuộc khánh chiến chống Mỹ đang nước sôi lửa bỏng, vẻ đẹp dịu dàng, chung thủy trong tình yêu của người con gái được Xuân Quỳnh thể hiện trong bài “ Sóng” ngời sáng như một hòn ngọc báu của văn chương. Trong bài thơ, nhân vật “em” xuất hiện với những suy tư, trăn trở: Sóng bắt đầu từ gió …………….

Hướng về anh một phương” II. Thân bài 1. Khái quát Giống đề 1 2. Giải thích nhận định – Em là nhân vật trữ tình trong bài thơ đang yêu, tôn thờ tình yêu. Nhân vật “em” mang bóng dáng của thi sĩ Xuân Quỳnh – người phụ nữ luôn khát khao về tình yêu và hạnh phúc đời thường.

– Đến khổ 3 nhân vật trữ tình “em” trực tiếp xuất hiện. Em đối diện với không gian rộng lớn mênh mông của muôn trùng sóng bể. Bối cảnh ấy làm cho em trăn trở với những câu hỏi về đôi ta (anh, em), về không gian mênh mông (bể lớn), về cội nguồn của sóng (từ nơi nào sóng lên).

– Xuyên suốt 9 khổ của bài thơ “Sóng”, em nghĩ nhiều điều về sóng biển cũng như tình yêu đặc biệt ở khổ 4,5,6. Đó là sự ráo riết đi tìm câu trả lời cho câu hỏi về cội nguồn 35

D

ẠY

KÈ

M

Q

U

Y

N

H

Ơ

N

O

FF IC IA L

sóng – gió – tình yêu (khổ 4), trăn trở với nỗi nhớ cồn cào (khổ 5), khẳng định sự chung thuỷ son sắt (khổ 6).

3. Phân tích -Khổ 4: +Câu hỏi tu từ liên tiếp tạo cho khổ thơ màu sắc trí tuệ, lí tính +Câu trả lời chênh vênh “em cũng không biết nữa” làm mờ hoá lí trí.

->Em không thể tìm được câu trả lời chính xác về cội nguồn của gió và tình yêu. Bởi tình yêu chân thành luôn vượt lên trên mọi lí trí. Nó đơn giản, hồn nhiên như gió biển mây trời.

-Khổ 5: +4 dòng thơ đầu: Sóng nhớ bờ trong không gian “dưới lòng sâu /trên mặt nước”; trong thời gian “ngày – đêm” + 2 dòng cuối: Em nhớ anh “cả trong mơ còn thức” ->Sóng nhớ bờ trong cõi thực, em nhớ anh trong cõi mơ (vô thức). Trạng thái “cả trong mơ còn thức” phải chăng không chỉ vì nhớ mà còn vì muốn canh giữ tình yêu của “em” – Khổ 6: + “phương Bắc – phương Nam” -> không gian xa xôi, cách trở “xuôi – ngược” -> gợi sự vất vả, lo toan.

->Cách nói “xuôi về phương Bắc – ngược về phương Nam” có phần khác với quy ước cũng như tư duy thông thường “xuôi Nam – ngược Bắc” hé mở những éo le, trắc trở có thể xuất hiện trong tình yêu. +Cách nói khẳng định “nơi nào em cũng nghĩ/hướng về anh một phương” cho thấy trái tim yêu không bận tâm đến không gian Nam, Bắc hay những phương hướng “ngược – xuôi”. Nó chỉ hướng đến một phương duy nhất “phương anh” ->Em thật bản lĩnh khi bất chấp mọi khó khăn, trắc trở để hướng đến một tình yêu chung khi bất chấp mọi khó khăn, trắc trở để hướng đến một tình yêu không đổi.

4. Đánh giá – “Em” là một cô gái chân thành, thuỷ chung. Những điều “em nghĩ” cũng là những điều phái nữ thường nghĩ trong tình yêu. Những suy nghĩ đó về cơ bản cũng là những điều “em” trải nghiệm. Do vậy bài thơ có tính triết lí nhưng không khô khan. Nó là triết lí của trái tim, được “chưng cất” từ những dữ kiện của một con người đã sống hết mình cho tình yêu.

- Ba khổ thơ với thể thơ ngũ ngôn ngắn gọn, âm điệu như nhịp điệu những con sóng biển dào dạt, biện pháp tương phản đối lập để diễn tả trạng thái trong tình yêu của người phụ nữ.

III. Kết bài Ba khổ thơ là những vẻ đẹp trong tình yêu muôn đời của người phụ nữ. . Qua đó người đọc cảm nhận được trái tim yêu của Sóng và người phụ nữ rất nồng nàn say đắm, mãnh liệt cuộn trào nhưng cũng rất nữ tính đáng yêu. Đoạn thơ giúp ta hiểu được tình cảm và hồn thơ Xuân Quỳnh, dù trong mọi hoàn cảnh như thế nào thì tiếng thơ của chị vẫn là

36

O

H

Ơ

N

Ôi con sóng ngày xưa Và ngày sau vẫn thế Nỗi khát vọng tình yêu Bồi hồi trong ngực trẻ …

Cuộc đời tuy dài thế Năm tháng vẫn đi qua Như biển kia dẫu rộng Mây vẫn bay về xa

FF IC IA L

tiếng thơ hồn hậu với những khát vọng hạnh phúc đời thường , với những trăn trở băn khoăn về lẽ sống, về tình yêu! Đề 3 Cảm nhận của anh/chị về hành trình của hình tượng sóng và em trong hai đoạn thơ sau: Dữ dội và dịu êm Ồn ào và lặng lẽ Sông không hiểu nổi mình Sóng tìm ra tận bể

D

ẠY

KÈ

M

Q

U

Y

N

Làm sao được tan ra Thành trăm con sóng nhỏ Giữa biển lớn tình yêu Để ngàn năm còn vỗ.

(Sóng, Ngữ văn 12, Tập một, NXB Giáo dục Việt Nam, 2015) ———–HẾT———I. Mở bài “ Trái đất nứt ra làm đôi. Vết nứt ấy xuyên qua trái tim những nhà thơ” ( Na – dim Hit – met). Sự kì diệu của thơ chính ở chỗ nó khám phá thế giới tâm hồn con người ở những nơi sâu thẳm nhất và dẫn dắt con người đi vào cõi thẳm sâu ấy bằng sức mạnh của cảm xúc và ngôn từ. Thơ ca xưa nay luôn đòi hỏi phải có chân tâm thực ý. Thơ phải “ khởi sự từ tâm hồn, vượt lên bằng tầm nhìn và đọng lại nhờ tấm lòng người viết”. Xuân Quỳnh với những vần thơ giản dị, cảm xúc chân thành đã dẫn dắt người đọc đi vào thế giới của tình yêu qua bài thơ “ Sóng”. Bài thơ là hành trình của sóng và em đan cài, hành trình ấy được Xuân Quỳnh thể hiện tinh tế qua những vần thơ: “Dữ dội và dịu êm ………..

Bồi hồi trong ngực trẻ” …

“Cuộc đời tuy dài thế ………… Để ngàn năm còn vỗ” 37

D

ẠY

KÈ

M

Q

U

Y

N

H

Ơ

N

O

FF IC IA L

II. Thân bài 1. Khái quát “Sóng” được in trong tập “Hoa dọc chiến hào”, xuất bản năm 1968 của nữ nhà thơ tình nổi tiếng Xuân Quỳnh. Bài thơ nói về tâm trạng, tình yêu mãnh liệt của người con gái khi yêu. Hãy đến với bài thơ bằng nhạc điệu, bài thơ là âm điệu của một cõi lòng bị sóng khuấy động, đang rung lên đồng điệu đồng nhịp với sóng biển. Rạo rực đến xôn xao, khát khao đến khắc khoải, có một hình tượng sóng được vẽ lên bằng âm điệu, một âm điệu dập dồn, chìm nổi, miên man như hơi thở chạy suốt cả bài.

2. Phân tích 2.1. Cảm nhận về đoạn thơ đầu – Mở đầu bài thơ, sóng hiện ra với một ý nghĩa rất đặc biệt: sóng mang nét đẹp nữ tính “Dữ dội và dịu êm”… “Sóng tìm ra tận bể”. + Xuân Quỳnh đã thấy sóng manh trong mình khí chất của người phụ nữ. Khổ thơ thứ nhất là tiếng nói đầu kiêu hãnh về giới mình của người phụ nữ này. Trong khí chất của sóng có sự hài hoà của các đối cực: vừa dữ dội nhất vừa dịu êm nhất, vừa ồn ào nhất vừa lặng lẽ nhất. + Mỗi con sóng nhỏ lại mang trong mình một khát vọng lớn. Vì mang khát vọng lớn mà sóng trở nên quyết liệt: khi “sóng không hiểu nổi mình”, thì “sóng tìm ra tận bể”→Sóng từ bỏ chật chội, nhỏ hẹp để tìm đến sự lớn lao, bao dung, khoáng đạt.

Mượn một qui luật tự nhiên để biểu trưng cho những băn khoăn trong lòng mình.

Nước sông tự bao đời vẫn đổ ra biển lớn. Sóng chủ động từ bỏ không gian nông cạn chật chội về với không gian rộng lớn vô hạn> khát khao vượt giới hạn nhỏ bé, vươn tới không gian rộng lớn hơn để lí giải chính mình của con người.

– Tình yêu cũng như con sóng, vẫn vĩnh hằng với thời gian và t uổi trẻ: +Thời gian: “ngày xưa” và “ngày sau” > tình yêu chạy theo chiều thời gian thăm thẳm vẫn mãi mãi tươi mới, mãi không hết “bồi hồi” + Khám phá mới về sóng: tượng trưng cho sự bất diệt của tuổi trẻ và khát vọng tình yêu.

Mượn qui luật tự nhiên để diễn tả một triết lí dung dị nhưng thấm thía về tình yêu và tuổi trẻ: còn tuổi trẻ là còn khát vọng, mà khát vọng yêu thương mãi còn tức là con người mãi trẻ trung. (so sánh với triết lí của Xuân Diệu: Nói làm chi rằng xuân vẫn tuần hoàn/ Nếu tuổi trẻ chẳng hai lần thắm lại) 2.2. Cảm nhận về đoạn thơ cuối – Ước nguyện dâng hiến, khát vọng bất tử: + Số từ: trăm – ngàn. + Ước nguyện chân thành, lớn lao: muốn hoá thân vào sóng, đại dương để được bất tử bởi chỉ thiên nhiên mới vĩnh viễn trường cửu > vượt qua giới cái hữu hạn của đời người, khát vọng hoá thân vào thiên nhiên để bất tử hoá tình yêu. + Lí giải bản lĩnh của sóng ở đoạn đầu tiên “Sông không hiểu nổi mình/ Sóng tìm ra tận bể”: bởi sóng mang trong mình khát vọng nhận thức và khát vọng yêu thương mãnh liệt.

38

D

ẠY

KÈ

M

Q

U

Y

N

H

Ơ

N

O

FF IC IA L

Vẻ đẹp tình yêu, tâm hồn, thơ Xuân Quỳnh: thuỷ chung, dịu dàng, chân thật mà mãnh liệt, khao khát.

Nét truyền thống và hiện đại: vẫn mang những nét đẹp truyền thống nhưng tâm thế hoàn toàn hiện đại- vẻ đẹp của trí tuệ – tự nhận thức và khát vọng hiến dâng bất tử 2.3. Nhận xét Tác giả mượn quy luật của tự nhiên, của những con sóng để nói đến quy luật của lòng người . Sóng luôn khao khát vươn tới bờ như em luôn khao khát có anh. Cũng như những con sóng vượt qua mọi cách trở luôn vươn tới được bờ, em với trái tim yêu chân thành này cũng sẽ bước qua mọi thử thách khó khăn đi cập bến bờ hạnh phúc.

Từ hình tượng “sóng” Xuân Quỳnh cho ta thấy rõ vẻ đẹp tâm hồn người phụ nữ trong tình yêu. Với tình yêu chân thành, thắm thiết, người phụ nữ muốn sống hết mình, sống trọn vẹn trong tình yêu đẹp. Yêu là nhớ ngày mong đêm, người phụ nữ khát khao được hòa nhập gần gũi trong tình yêu ấy. Họ yêu thật nồng nàn, say đắm, thủy chung.

III. Kết bài Bài thơ “Sóng” như lời tự bạch chân thành của trái tim người phụ nữ đang yêu thể hiện tâm hồn phong phú, khát khao hạnh phúc và tự nhận thức về tình yêu hạnh phúc.

Trong rất nhiều loài hoa thì bông hoa lạ của Xuân Quỳnh tỏa ra một hương thơm riêng, một cách cảm nhận riêng về sóng – biển trong tình yêu. Tình yêu như con sóng mênh mang, vô tận, song cái đích cuối cùng cũng là một tình yêu thứ nhất, vĩnh hằng mãi mãi. Đề 4 Trong hai khổ thơ đầu của bài thơ Sóng, nhân vật trữ tình soi vào sóng để tự nhận thức về tình yêu: Dữ dội và dịu êm Ồn ào và lặng lẽ Sông không hiểu nổi mình Sóng tìm ra tận bể Ôi con sóng ngày xưa Và ngày sau vẫn thế Nỗi khát vọng tình yêu Bồi hồi trong ngực trẻ Đến hai khổ thơ cuối, tình yêu tan vào sóng để dâng hiến và bất tử: Cuộc đời tuy dài thế Năm tháng vẫn đi qua Như biển kia dẫu rộng Mây vẫn bay về xa Làm sao được tan ra Thành trăm con sóng nhỏ Giữa biển lớn tình yêu Để ngàn năm còn vỗ (Ngữ Văn 12, Tập một, tr.155 – 156, NXB Giáo Dục – 2008)

39

D

ẠY

KÈ

M

Q

U

Y

N

H

Ơ

N

O

FF IC IA L

Cảm nhận của anh/chị về vẻ đẹp tình yêu trong các khổ thơ trên. Từ đó, rút ra nhận xét về sự vận động của hình tượng sóng và em.

Gợi ý I. Mở bài Nhà thơ phải trả chữ với giá cắt cổ Như khai thác chất hiếm radium Lấy một gam phải mất hàng năm lao lực Lấy một chữ phải tốn hàng tấn quặng ngôn từ” ( Mai – a – cop- xki) Thơ ca xưa nay vốn là sự dụng công thần kì của mỗi thi sĩ. Muốn cho người đọc có những cảm xúc, những suy ngẫm về tác phẩm của mình, nhà thơ phải khổ công tìm kiếm chắt chiu mật ngọt cuộc sống tựa như “ con ong hút mật” vậy. “ Những câu thơ tuyệt diệu nhất là những câu thơ không làm xong được bao giờ” ( Postand), thơ ca chỉ thực sự vượt qua được quy luật của sự băng hoại khi nó là nhịp cầu nối bất tử giữa người đọc và người viết. Xuân Quỳnh bằng những vần thơ giản dị của “Sóng” đã rung lên trong trái tim độc giả những nhịp đập thổn thức. ( Đề bài) II. Thân bài 1. Khái quát Giống đề 1 2. Cảm nhận vẻ đẹp tình yêu trong các khổ thơ – Khổ 1-2, nhân vật trữ tình soi mình vào sóng để nhận thức về tình yêu.

– Những dạng thức tồn tại của sóng cũng là những trạng thái tâm hồn đầy mâu thuẫn, phức tạp trong tình yêu của em: dữ dội – dịu êm; ồn ào – lặng lẽ…

– Con sóng luôn muốn tìm đến đại dương bao la để thỏa sức vẫy vùng vì không chịu được sự nhỏ bé, hạn hẹp của những dòng sông. Em cũng thế, cũng luôn muốn tìm thấy một tình yêu bao dung, rộng lớn để có thể “hiểu nổi mình”.

– Sóng luôn tồn tại như một quy luật bất biến trên cõi đời, khi nào trái đất còn quay thì đại dương vẫn còn bao la, xanh thẳm, dù xưa hay nay “vẫn thế”. Tình yêu cũng trở thành quy luật bất biến trong đời sống nhân loại, nhất là tình yêu luôn gắn với tuổi trẻ hồn nhiên, sôi nổi, nhiệt thành như tình yêu của em.

– Khổ 8-9: tình yêu tan vào sóngđể dâng hiến và bất tử.

– Khi đứng trước đại dương, em – cái tôi trữ tình của người con gái đang yêu – nhận ra rằng biển cả dù lớn thì cũng đều có giới hạn: bến bờ. Từ đó, trong lòng em gợn lên những suy tư, trăn trở, lo âu khi nhận ra sự ngắn ngủi, hữu hạn của đời người (Khổ 8, “cuộc đời tuy dài thế…).

– Biển cả dẫu có giới hạn như cuộc đời mỗi người nhưng những con sóng không bao giờ ngơi nghỉ cũng như tình yêu đã trở nên bất diệt, song hành mãi mãi cùng nhân loại.

Từ những chiêm nghiệm ấy, em đã ao ước, khát khao hướng đến một tình yêu trường tồn, vĩnh hằng; cái tôi yêu đương đã sẵn sàng dâng hiến để trở nên bất tử. (Khổ 9, “Làm sao được tan ra…”). * Những đặc sắc nghệ thuật: Thể thơ năm chữ nhịp ngắn, giàu nhạc điệu; hình ảnh ẩn dụ đồng hiện giữa “sóng” và “em”; từ ngữ, hình ảnh khơi gợi nhiều cảm xúc.

40

D

ẠY

KÈ

M

Q

U

Y

N

H

Ơ

N

O

FF IC IA L

3. Nhận xét về sự vận động của hình tượng sóng và em. * Sự vận động của hình tượng sóng.

– Ở hai khổ đầu, sóng chỉ đơn thuần là một chi tiết nghệ thuật được nhân vật trữ tình chiêm ngưỡng với những suy ngẫm sâu xa để từ đó phát hiện giữa sóng và em có những tương đồng đến kì lạ: đầy phức tạp, bí ân nhưng đã khái quát hóa thành quy luật trường tồn.

– Đến hai khổ cuối, sóng không còn đóng vai một đối tượng khơi gợi cảm xúc nữa mà thật sự đã trở thành một hình tượng song hành, đồng hiện cùng với hình tượng “em”.

Khát vọng của em đã tan ra thành “trăm con sóng”; giai điệu của sóng cũng là lời bài hát ca ngợi một tình yêu trường tồn để âm giai của cả em và sóng cùng hòa nhịp đến vĩnh hằng “ngàn năm còn vỗ”. * Sự vận động của hình tượng “em”.

– Em ở hai khổ thơ đầu là một cái tôi đang nung nấu một tình yêu cháy bỏng, đầy cung bậc cảm xúc. Cái tôi ấy dễ dàng rung động trước hình ảnh giầu tính biểu cảm với tình yêu như sóng và cái tôi ấy cũng ẩn chứa bao giai điệu đẹp của khát vọng, của những nỗi bồi hồi trong trái tim của một cô gái trẻ.

– Đến hai khổ cuối, qua một hành trình đồng hành cùng sóng với những bí ẩn không lời đáp, với nỗi nhớ, với khát khao vượt qua tất cả để hướng về nhau, cái tôi tình yêu trong em dường như đã có sự trưởng thành. Không còn là một cái tôi đầy xúc cảm phức tạp nữa mà suy tư của em đã tập trung cho những lo âu, trăn trở về một cuộc đời ngắn ngủi, hữu hạn có thể biến tình yêu thành điểm chết tuyệt vọng. Đó vẫn là một cái tôi đầy mãnh liệt, khao khát nhưng không phải từ một ái tình liều lĩnh, bất chấp mà là cái tôi muốn hòa vào sự bất tử của thiên nhiên để hát mãi khúc tình ca – Em và sóng từ hai hình tượng tách bạch, đơn lẻ đã có sự hòa quyện, đồng điệu trong ngòi bút đầy tinh tế. Sự vận động của hai hình tượng cũng là sự chuyển biến trong mạch cảm xúc của Xuân Quỳnh, nhà thơ vốn dĩ đã đầy khao khát yêu thương.

III. Kết bài Đầy đủ sắc thái của tâm trạng người đang yêu: nỗi khát khao, niềm đam mê bất tận, nỗi nhớ nhung bất tận cùng sự sôi nổi và suy tư lắng đọng và cả ước mơ, Xuân Quỳnh đã diễn tả thật tinh tế tài hoa trong bài thơ “ Sóng”. Giữa những năm tháng chiến tranh đầy máu lửa, thơ tình Xuân Quỳnh làm ta tin vào sự sống, tin vào con người hơn nữa, mang lại khoảng lặng bình yên cho đôi lứa yêu nhau. Bài thơ sẽ sống mãi trong lòng những ai đã, đang và sẽ đến với tình yêu. Đề 5 Cảm nhận về vẻ đẹp tâm hồn của người phụ nữ khi yêu qua hai khổ thơ sau: Dữ dội và dịu êm Ồn ào và lặng lẽ Sông không hiểu nổi mình Sóng tìm ra tận bể …………………

Làm sao được tan ra Thành trăm con sóng nhỏ 41

D

ẠY

KÈ

M

Q

U

Y

N

H

Ơ

N

O

FF IC IA L

Giữa biển lớn tình yêu Để ngàn năm còn vỗ.

(Trích Sóng – Xuân Quỳnh, Ngữ văn 12 – Tập một, NXB Giáo dục) Từ đó, bình luận về những sáng tạo tài hoa của nhà thơ Xuân Quỳnh qua việc thể hiện khát vọng tâm hồn của người phụ nữ.

Gợi ý I, Mở bài Xuân Quỳnh là nhà thơ của hạnh phúc đời thường. Thơ bà là tiếng lòng của một tâm hồn luôn luôn khao khát tình yêu, gắn bó hết mình với cuộc sống hàng ngày, trân trọng, nâng niu và chăm chút cho hạnh phúc đời thường. Trong các nhà thơ nữ Việt Nạm, Xuân Quỳnh xứng đáng được gọi là nhà thơ của tình yêu. Bà viết nhiều, viết hay về tình yêu nhưng có lẽ Sóng là bài thơ đặc sắc hơn cả. Bởi nó nói lên được một tâm hồn khao khát yêu đương, một tình yêu vừa hồn nhiên chân thật, vừa mãnh liệt, sôi nổi của một trái tim phụ nữ. ( Đề bài) II. Thân bài 1. Khái quát Giống đề 1 2. Phân tích các khổ thơ để làm rõ vẻ đẹp tâm hồn của người phụ nữ khi yêu: + Khổ 1: Mượn hình tượng sóng với những trạng thái vận động đối cực (Dữ dội và dịu êm/Ồn ào và lặng lẽ), với thủy trình từ sông ra biển (tìm ra tận bể) để ẩn dụ cho vẻ đẹp tâm hồn người phụ nữ khi yêu: luôn trải nghiệm những cung bậc cảm xúc đối lập, phức tạp nhưng phong phú, sâu sắc, luôn có những khát khao giàu nhận thức, khát vọng vươn đến tình yêu lớn lao, đẹp đẽ… + Khổ 2: Mượn hình tượng sóng với những trạng thái vận động hóa thân để trường tồn (tan ra… trăm con sóng nhỏ… Giữa biển lớn… ngàn năm còn vỗ) gợi vẻ đẹp tâm hồn người phụ nữ khi yêu: khát khao được hòa nhập, hy sinh cho tình yêu, khao khát tình yêu luôn vĩnh cửu… khát vọng tình yêu luôn bất tử trong cuộc đời… + Hai khổ thơ thể hiện ấn tượng, sâu sắc những biểu hiện đẹp đẽ, quý giá về cảm xúc và khát vọng của tâm hồn người phụ nữ khi sống trong tình yêu qua tiếng lòng của Xuân Quỳnh, một tâm hồn giàu trắc ẩn và khát vọng yêu thương; Cách dùng hình tượng sóng theo nghĩa ẩn dụ sâu sắc kết hợp cách dùng từ ngữ tương phản hiệu quả, phép nhân hóa sống động, hai khổ thơ gợi rõ những chiều sâu cảm xúc của tâm hồn người phụ nữ trong tình yêu…

3. Bình luận những sáng tạo tài hoa của nhà thơ Xuân Quỳnh qua việc thể hiện khát vọng tâm hồn của người phụ nữ: + Xây dựng hình tượng sóng: với sự xuất hiện đột ngột ở khổ đầu với sự vận động đối cực, với thủy trình vươn ra biển rộng… để ẩn dụ cho trạng thái cảm xúc sâu sắc, giàu cung bậc hướng tới khát vọng đẹp đẽ của tâm hồn của người phụ nữ: khao khát được sống với cảm xúc sâu sắc, mãnh liệt của tình yêu, với cuộc đời rộng mở, trong tình yêu lớn lao, đẹp đẽ…; với sự hóa thân trường tồn vĩnh cửu trên biển trong khổ cuối để ẩn dụ cho khát vọng tâm hồn của người phụ nữ: khao khát được yêu thương sâu sắc, mãnh liệt, bền bỉ…

42

D

ẠY

KÈ

M

Q

U

Y

N

H

Ơ

N

O

FF IC IA L

+ Mượn hình tượng sóng có tính quy luật, sự vận động có nhịp điệu phong phú, để gợi rõ tiếng lòng và nhịp đập trái tim đầy khát vọng đẹp đẽ của tâm hồn của người phụ nữ…nhấn mạnh đó là vẻ đẹp giàu phẩm chất của một tâm hồn.

III. Kết bài Tóm lại, bài thơ Sóng là bài thơ giàu giá trị nội dung và nghệ thuật. Thành công của bài thơ là nhờ vào thủ pháp nghệ thuật nhân hóa, ẩn dụ, so sánh, đối lập… nhất là thể thơ ngũ ngôn giàu nhịp điệu. Nhịp điệu của sóng, nhịp điệu của tâm hồn. Tất cả đã làm hiện lên vẻ đẹp rất Xuân Quỳnh giàu trắc ẩn suy tư và khát vọng trong tình yêu. Đọc xong bài thơ “Sóng” ta càng ngưỡng mộ hơn những con người phụ nữ Việt Nam, những con người luôn thuỷ chung, luôn sống hết mình vì một tình yêu. Xuân Quỳnh xứng đáng là một nhà thơ nữ của tình yêu lứa đôi, chị đã làm phong phú hơn cho nền thơ ca nước nhà. Đề 6 Cảm nhận hai đoạn thơ sau: Trước muôn trùng sóng bể Em nghĩ về anh, em Em nghĩ về biển lớn Từ nơi nào sóng lên?

Sóng bắt đầu từ gió Gió bắt đầu từ đâu?

Em cũng không biết nữa Khi nào ta yêu nhau …

Cuộc đời tuy dài thế Năm tháng vẫn đi qua Như biển kia dẫu rộng Mây vẫn bay về xa Làm sao được tan ra Thành trăm con sóng nhỏ Giữa biển lớn tình yêu Để ngàn năm còn vỗ.

(Trích Sóng – Xuân Quỳnh, Ngữ văn 12 – Tập một, NXB Giáo dục) Từ đó, bình luận về giá trị của vẻ đẹp tâm hồn con người đối với tình yêu hạnh phúc.

Gợi ý I. Mở bài Thơ là cây đàn muôn điệu, là nhịp thở con tim. Thơ diễn tả rất thành công mọi cung bậc cảm xúc của con người: niềm vui, nỗi buồn, sự cô đơn, tuyệt vọng… Có những tâm trạng của con người chỉ có thể diễn đạt bằng thơ vì vậy thơ không chỉ nói hộ lòng mình, mà nó còn là tiếng nói của một trái tim đang rạo rực, yêu đương. Với tình yêu da diết, mãnh liệt, Xuân Quỳnh đã viết “Sóng”. Đọc tác phẩm, ta sẽ thấy được những vẻ đẹp tâm hồn của người phụ nữ đặc biệt là vẻ đẹp tâm hồn của một người phụ nữ khi yêu và điều đó được thể hiện qua đoạn thơ: Đề bài II. Thân bài

43

D

ẠY

KÈ

M

Q

U

Y

N

H

Ơ

N

O

FF IC IA L

1. Khái quát Quả không sai khi nói rằng với người làm thơ thì bài thơ là một phương tiện quan trọng để biểu đạt cảm xúc. Chỉ có cảm xúc chân thật mới là cơ sở đễây dựng nên một tác phẩm nghệ thuật chân chính. Cảm xúc càng mãnh liệt, thăng hoa, bài thơ càng có sức ám ảnh đối với trái tim người đọc. Mang trong mình sứ mệnh cao cả của người cầm bút, Xuân Quỳnh đã không ngừng sáng tạo, đổi mới phong cách của mình. Với những đóng góp đó, bà đã khẳng định được vai trò và vị trí của mình trên nền văn học hiện đại và được biết đến là một gương mặt tiêu biểu cho thế hệ nhà thơ trẻ thời kháng chiến chống Mĩ. Trong sự nghiệp văn chương đồ sộ của Xuân Quỳnh, ta không thể không kể đến bài thơ “Sóng”. Tác phẩm chính là kết quả trong chuyến đi thực tế tại biển Diêm Điền (Thái Bình) của Xuân Quỳnh năm 1967, in trong tập “Hoa dọc chiến hào” (1968). Có thể nói, đây là một trong những bài thơ hay nhất của Xuân Quỳnh viết về tình yêu. Xuyên suốt trong tác phẩm là hình tượng sóng. Đây chính là hình ảnh ẩn dụ cho nỗi nhớ, tình cảm, trạng thái của nhân vật trữ tình vì vậy sóng và em luôn song hành với nhau, sóng chính là nỗi lòng, em soi mình vào sóng để hiểu mình hơn. Cũng từ đó mà vẻ đẹp tâm hồn của người phụ nữ được khẳng định và làm sáng tỏ.

2. Cảm nhận các khổ thơ – Đoạn 1: + Dựa vào quy luật và cội nguồn của sóng, sự bí ẩn, khó lí giải về tình yêu để thể hiện vẻ đẹp tâm hồn của người phụ nữ trong tình yêu qua sự bày tỏ của nhân vật “em”; đó là những suy tư, khao khát giàu nhận thức về tình yêu, là sự trong sáng chân thành của một tâm hồn khi yêu; + Phát huy hiệu quả của các biện pháp tu từ: phép điệp, câu hỏi tu từ…

– Đoạn 2: + Lời thơ triết lí về sự đối lập cái hữu hạn cuộc đời với sự trôi chảy vô hạn của thời gian, mở ra những trăn trở suy ngẫm về tình yêu, hạnh phúc. + Mượn hình tượng sóng với những trạng thái vận động hóa thân để trường tồn (tan ra… trăm con sóng nhỏ… Giữa biển lớn… ngàn năm còn vỗ) gợi vẻ đẹp tâm hồn người phụ nữ khi yêu: khát khao được hòa nhập, hy sinh cho tình yêu, khao khát tình yêu luôn vĩnh cửu… khát vọng tình yêu luôn bất tử trong cuộc đời…

– Hai đoạn thơ thể hiện ấn tượng, sâu sắc những biểu hiện đẹp đẽ, quý giá về cảm xúc và khát vọng của tâm hồn người phụ nữ khi sống trong tình yêu qua tiếng lòng của Xuân Quỳnh, một tâm hồn giàu trắc ẩn và khát vọng yêu thương; Cách dùng hình tượng sóng theo nghĩa ẩn dụ sâu sắc kết hợp cách dùng từ ngữ đa nghĩa và phép tu từ đối lập, tương phản… hai khổ thơ gợi rõ những chiều sâu cảm xúc của tâm hồn người phụ nữ trong tình yêu…

3. Bình luận về giá trị của vẻ đẹp tâm hồn con người đối với tình yêu hạnh phúc. + Vẻ đẹp tâm hồn con người: giàu rung động sâu sắc, tinh tế; giàu khát vọng đẹp đẽ; nhân ái, bao dung… + Đối với tình yêu hạnh phúc, vẻ đẹp tâm hồn con người là sức sống nuôi giữ tình yêu bền bỉ, là sức mạnh của tình yêu và hạnh phúc …

III. Kết bài 44

D

ẠY

KÈ

M

Q

U

Y

N

H

Ơ

N

O

FF IC IA L

Đoạn thơ đã khép lại nhưng trong tâm trí ta vẫn như thấy hình ảnh của một Xuân Quỳnh đang khao khát, rạo rực trong tình yêu với một trái tim yêu đương da diết. Dường như sau từng câu, từng chữ là những suy ngẫm, tiếng thở của Xuân Quỳnh về tình yêu.

Có lẽ đó chính là lí do vì sao dù ra đời đã lâu nhưng “Sóng” vẫn không bị lớp bụi thời gian vùi lấp và còn giá trị mãi với thời gian. Đề 7 Nói về sóng và em, trong bài thơ Sóng ở khổ đầu, Xuân Quỳnh cho thấy những sự phức tạp: “Dữ dội và dịu êm Ồn ào và lặng lẽ Sông không hiểu nổi mình Sóng tìm ra tận bể” Nhưng đến khổ 5, nhà thơ lại đề cập đến sự đồng nhất trong một nỗi niềm: “Con sóng dưới lòng sâu Con sóng trên mặt nước Ôi con sóng nhớ bờ Ngày đêm không ngủ được Lòng em nhớ tới anh Cả trong mơ còn thức” Hãy phân tích những sự phức tạp và đồng nhất trong các khổ thơ trên, từ đó nhận xét về vẻ đẹp tâm hồn người phụ nữ XQ trong tình yêu Gợi ý I. MB: -Giới thiệu tác giả, bài thơ Sóng: -Trích dẫn vấn đề và các khổ thơ.

II. TB. 1.Khái quát về bài thơ: -Sóng là bài thơ thuộc loại tiêu biểu nhất của XQ viết về đề tài tình yêu -Xuyên suốt bài thơ là hai hình tượng: sóng và em vừa song hành vừa đan cài vào nhau. Qua hai hình tượng đó, nhà thơ vừa bộc lộ khát vọng cháy bỏng về tình yêu, hạnh phúc, vừa thể hiện những vẻ đẹp tâm hồn của mình -Hai hình tượng sóng và em trong các khổ thơ đều được cảm nhận với những trạng thái khác nhau và đầy thú vị.

2.Phân tích trạng thái của sóng và em trong các khổ thơ mà đề yêu cầu: a. Trong khổ thơ đầu tác giả cho thấy những trạng thái phức tạp của sóng và tâm hồn người phụ nữ đang yêu *Hai câu đầu -Là những trạng thái biểu hiện đối lập nhau của sóng: dữ dội>< dịu êm; ồn ào >< lặng lẽ. Những trạng thái đó lại cùng tồn tại, chuyển hóa nhau trong một thể thống nhất là sóng (kết cấu hai tính từ đối lập nhau trong một câu thơ ở hai câu đầu cho thấy rõ điều này)

45

D

ẠY

KÈ

M

Q

U

Y

N

H

Ơ

N

O

FF IC IA L

-Cũng là những trạng thái phức tạp của tâm hồn người phụ nữ trong tình yêu. Cô gái đang yêu cũng mang nhiều trạng thái cảm xúc phong phú, nhiều khi trái ngược nhưng lại thống nhất bởi tất cả đều là những biểu hiện khác nhau của một tình yêu chân thành. *Hai câu sau: -Không chỉ tồn tại với nhiều trạng thái phức tạp, sóng còn mang tính cách mạnh mẽ, với những khát vọng lớn lao, vĩnh cửu. Không tự bằng lòng với khuôn khổ chật hẹp, nó “tìm ra tận bể” để đựoc hiểu đúng với tầm vóc và bản chất , để được biểu hiện mình với tất cả những trạng thái phức tạp và mãnh liệt nhất. Phép nhân hóa giúp tác giả vừa diễn tả chính xác đặc điểm tự nhiên của sóng, vừa như thổi hồn vào hình tượng khiến sóng hiện ra thật sinh động. (Hs phân tích cụ thể từ các câu thơ) -Khát vọng lớn lao của sóng cũng là khát vọng của tâm hồn con người trong tình yêu: không chấp nhận sự tầm thường nhỏ hẹp, luôn khát khao, hướng tới cái cao cả, lớn lao, vượt qua mọi rào cản để đếnvới những tâm hồn đồng điệu, tình yêu đích thực vững bền b. Khổ thơ thứ năm của bài thơ chỉ tập trung diễn tả trạng thái đặc trưng nhất của tình yêu: nỗi nhớ. *Nhớ là đặc trưng của tình yêu, là thước đo mức độ của tình yêu. Trong sự cảm nhận của XQ, cả sóng và em đều đang sống trong tình yêu nên cả hai đều ngập tràn nỗi nhớ trong tâm hồn. *Bốn câu đầu khổ thơ diễn tả nỗi nhớ bờ của sóng. Nỗi nhớ vô cùng mãnh liệt, ôm trùm mọi giới hạn về thời gian, không gian. Sự liên tưởng của tác giả thật thú vị: từ hình ảnh những con sóng vận động không ngừng nghỉ ngoài biển khơi, tác giả liên tưởng đến biểu hiện nỗi nhớ vĩnh cửu của sóng. Sự vận động không ngừng nghỉ trong thực tế của sóng là biểu hiện của nỗi nhớ, nỗi thao thức vì tình yêu trong mọi không gian, thời gian.

Phép điệp ngữ, phép đối, phép nhân hóa giúp tác giả diễn tả thật ấn tượng, sinh động nỗi nhớ trong tình yêu của sóng. (Hs phân tích cụ thể từ các câu thơ) *Mượn nỗi nhớ của sóng, so sánh với nỗi nhớ của sóng, tác giả diễn tả nỗi nhớ “anh” của“em” -Nỗi nhớ anh của em cũng mãnh liệt như sóng -Nhưng có phần sâu sắc, mãnh liệt hơn: tràn từ cõi thực sang cõi mơ Câu thơ “cả trong…thức” có vẻ phi lí, mà lại có lí, rất tài hoa. Bởi tình yêu có những quy luật mà lí lẽ không thể lí giải nổi: khi thức em nhớ, khi mơ cũng nhớ. Nỗi nhớ không chỉ tồn tại lúc không ngủ mà nhắc nhở em cả khi mơ…

3. Đánh giá, nhận xét *So sánh hai khổ thơ: – Điểm riêng; mỗi khổ là những biểu hiện khác nhau của tâm hồn người phụ nữ trong tình yêu.

-Điểm chung: đều thể hiện những đặc trưng của tâm hồn tình yêu; đều cho thấy những vẻ đẹp của người phụ nữ Xuân Quỳnh; đều có sự song hành của hai hình tượng sóng và em, nhịp thơ đều mạnh mẽ, đều sử dụng thành công các phép tu từ nhân hóa, ẩn dụ..

-Đây là hai khổ thơ tiêu biểu nhất của bài thơ, đặc biệt khổ thứ năm có thể coi là khổ hay nhất. Qua hai khổ thơ nói riêng, tác giả bộc lộ chân thực và sâu sắc vẻ đẹp tâm hồn:

46

FF IC IA L

phong phú, phức tạp; chân thành mà sâu sắc; khát vọng mãnh liệt về tình yêu, hạnh phúc đời thường -Liên hệ tới bài thơ khác của Xuân Quỳnh (Thuyền và biển…), của nhà thơ khác (Biển –XD) III. Kết bài -Bài thơ Sóng, trong đó có hai khổ thơ vừa bàn luận, không chỉ là bài thơ thuộc loại hay nhất của XQ mà còn là thi phẩm xuất sắc của thơ Việt Nam hiện đại.

-Từ bài thơ và hai khổ thơ, người đọc không chỉ hiểu về con người tác giả mà còn có cho mình được những bài học sâu sắc về tình yêu chân chính…

D

ẠY

KÈ

M

Q

U

Y

N

H

Ơ

N

O

4.2. DẠNG ĐỀ NGHỊ LUẬN Ý KIẾN BÀN VỀ VĂN HỌC Đề 1: “Thơ Xuân Quỳnh thể hiện một trái tim phụ nữ hồn hậu, chân thành, nhiều lo âu và luôn da diết trong khát vọng hạnh phúc đời thường”.

(SGK Văn học 12, tập 1,Nxb Giáo dục, Hà Nội,2000, tr.250) Phân tích bài thơ Sóng để làm rõ nhận định trên.

Dàn ý: I. Mở bài: Thơ ca là tiếng hát của trái tim, là nơi dừng chân của tâm hồn. Chính bởi vậy mỗi nhà thơ đồng thời cũng là những nhà tư tưởng, là những con người với những rung động mãnh liệt trước mọi biến chuyển tinh vi của đời sống. Và Xuân Quỳnh là một nữ sĩ như vậy. “ Thơ Xuân Quỳnh thể hiện một trái tim phụ nữ hồn hậu, chân thành, nhiều lo âu và luôn da diết trong khát vọng hạnh phúc đời thường”. Bài thơ Sóng của bà đã minh chứng cho điều ấy.

II. Thân bài 1.Giới thiệu bài thơ: - Bài thơ sáng tác tại biển Diêm Điền năm 1967, in trong tập thơ Hoa dọc chiến hào (1968).

- Bài thơ đã hội tụ những vẻ đẹp của tâm hồn Xuân Quỳnh trong tình yêu- một trái tim phụ nữ hồn hậu, chân thành, nhiều lo âu và luôn da diết trong khát vọng hạnh phúc đời thường.

2. Giải thích nhận định: - Nhận định trên có ý nghĩa khái quát về thơ và con người Xuân Quỳnh. Đấy là những vần thơ thể hiện vẻ đẹp tâm hồn của nhà thơ: tình yêu là cái đẹp, cái cao cả, tình yêu là sự hoàn thiện con người.

- Nhận định còn có ý nghĩa khái quát: thơ Xuân Quỳnh tiêu biểu cho tiếng nói tâm tư, tình cảm của giới mình.

3. Phân tích bài thơ để chứng minh nhận định: a. Một trái tim phụ nữ hồn hậu, chân thành, nhiều lo âu và luôn da diết trong khát vọng hạnh phúc đời thường: - Một tâm hồn phụ nữ luôn có những rung động mãnh liệt, luôn rạo rực đầy khát khao, luôn tìm cách lí giải tâm hồn mình và đi tìm nguồn cội của tình yêu: “ Sông không hiểu nổi mình 47

Sóng tìm ra tận bể” Và:

D

ẠY

KÈ

M

Q

U

Y

N

H

Ơ

N

O

FF IC IA L

“ Em cũng không biết nữa Khi nào ta yêu nhau” - Một tâm hồn phụ nữ hồn hậu, chân thành với tình yêu đắm say, trong sáng và chung thủy: “ Lòng em nhớ đến anh Cả trong mơ còn thức” Hay: “ Nơi nào em cũng nghĩ Hướng về anh- một phương” - Một tâm hồn phụ nữ hi vọng vào tình yêu cao cả trước thử thách nghiệt ngã của thời gian và cuộc đời sẽ hoàn thiện mình: “ Con nào chẳng tới bờ Dù muôn vời cách trở” - Một tình yêu không vị kỉ mà đầy trách nhiệm, muốm hòa nhập vào cái chung để hiến dâng trọn vẹn: “ Giữa biển lớn tình yêu Để ngàn năm còn vỗ” b. Nghệ thuật biểu hiện: - Sử dụng thể thơ năm chữ, âm điệu bắng trắc của những câu thơ t hay đổi, đan xen nhau, nhịp điệu phù hợp với nhịp điệu vận động của sóng và phù hợp với cảm xúc của nhân vật trữ tình.

- Sử dụng từ ngữ gợi hình, gợi cảm, diễn tả những trạng thái đối lập mà thống nhất của sóng và của tình cảm con người.

- Hình tượng sóng trong bài thơ đã thể hiện sing động và chính xác những cảm xúc và khát vọng trong tâm hồn người phụ nữ đang yêu.

4. Đánh giá: - Nhận định trên hoàn toàn xác đáng.

- Từ ý kiến trên và bài thơ giúp ta nhìn lại tâm hồn mình để sống đẹp trong tình yêu và trong cuộc đời.

III. Kết bài: Bài thơ “Sóng” của Xuân Quỳnh giống như câu chuyện cổ tích về tình yêu. Nó đánh thức ta, khơi dậy trong ta về nguồn gốc, về đạo lý, ân tình của tình yêu khiến mỗi câu thơ như sợi chỉ đan vào tâm hồn ta bao sợi nhớ sợi thương. Từ đó soi chiếu vào tình yêu của mình chúng ta biết trân trọng những gì có trong cuộc sống hôm nay. Đề 2: Về bài thơ “Sóng” của Xuân Quỳnh, có ý kiến cho rằng “Tình yêu của người phụ nữ trong bài thơ vẫn vẹn nguyên những biểu hiện muôn đời của tình yêu truyền thống”. Ý kiến khác lại cho rằng: “Tình yêu ấy mang tính chất hiện đại của tình yêu hôm nay”. Bằng cảm nhận về tình yêu của người phụ nữ trong bài thơ “Sóng” , anh/chị hãy bình luận các ý kiến trên, từ đó liện hệ tình yêu của tuổi trẻ hiện nay.

Dàn ý: I. Mở bài

48

D

ẠY

KÈ

M

Q

U

Y

N

H

Ơ

N

O

FF IC IA L

Tham khảo các đề trên II. Thân bài 1. Khái quát: - Xuân Quỳnh là một trong những gương mặt tiêu biểu của thế hệ thơ trẻ thời chống Mĩ cứu nước. Thơ Xuân Quỳnh in đậm vẻ đẹp nữ tính, vẻ đẹp tâm hồn người phụ nữ nhiều trắc ẩn, hồn nhiên, chân thành, đằm thắm, da diết trong khát vọng đời thường.

- Bài thơ “Sóng” được sáng tác năm 1967, trong chuyến đi thực tế ở vùng biển Diêm Điền (Thái Bình), là bài thơ tiêu biểu cho phong cách thơ Xuân Quỳnh, đồng thời là một trong những bài thơ tình hay nhất trong nền văn học Việt Nam. 2. Giải thích ý kiến - Giải thích: + “Tính chất truyền thống của tình yêu muôn đời”: có từ xưa, được bảo tồn trong cuộc sống hiện đại, trở thành nét đặc trưng về tinh thần, văn hóa của cộng đồng, dân tộc… + “Tính hiện đại như tình yêu hôm nay”: thời đại ngày nay, con người có đời sống văn hóa, tinh thần tự do, dân chủ, không bị ràng buộc bởi những hệ tư tưởng phong kiến.

- Hai ý kiến đề bài đưa ra đều đúng, bổ sung cho nhau, làm nên vẻ đẹp hoàn thiện của tình yêu mà Xuân Quỳnh muốn thể hiện.

3. Phân tích ý kiến: a. “Tình yêu của người phụ nữ trong bài thơ vẫn vẹn nguyên những biểu hiện muôn đời của tình yêu truyền thống” - Tình yêu gắn liền với nỗi nhớ khi xa cách: (nỗi nhớ tràn ngập không gian, thời gian; cả ý thức lẫn vô thức: “cả trong mơ còn thức”) - Tình yêu gắn liền với sự chung thủy: Với em không chỉ có phương Bắc, phương Nam mà còn có cả “phương anh”. Đó là phương của tình yêu đôi lứa, là không gian của tương tư.

- Tình yêu gắn với khát vọng về một mái ấm gia đình hạnh phúc: Cũng như sóng, dù muôn vàn cách trở rồi cuối cùng cũng đến được bờ, người phụ nữ trên hành trình đi tìm hạnh phúc cho dù lắm chông gai nhưng vẫn tin tưởng sẽ cập bến. b. “Tình yêu mà Xuân Quỳnh thể hiện trong bài thơ mang tính hiện đại như tình yêu hôm nay” - Tình yêu là trạng thái tâm lí phong phú, đa dạng, luôn chứa đựng những biến động, thao thức thất thường, vừa nồng nàn, táo bạo, tha thiết, vừa tỉnh tá o, đắm say "Dữ dội và dịu êm/ Ồn ào và lặng lẽ..."

- Trong tình yêu người phụ nữ không cam chịu, nhẫn nhục mà luôn chủ động, khao khát kiếm tìm một tình yêu mãnh liệt, đồng cảm, bao dung "Sông không hiểu nổi mình/ Sóng tìm ra tận bể" - Dám sống hết mình cho tình yêu, hòa nhập tình yêu cá nhân vào tình yêu rộng lớn của cuộc đời "Làm sao được tan ra/.../ Để ngàn năm còn vỗ" c. Nghệ thuật thơ: - Bài thơ có âm hưởng vừa dạt dào, sôi nổi, vừa êm dịu, lắng sâu. Kết cấu song trùng hai hình tượng sóng và em giúp người phụ nữ biểu hiện vẻ đẹp tâm hồn và những quan niệm về tình yêu vừa mới mẻ, hiện đại, vừa sâu sắc, mang tính truyền thống.

49

D

ẠY

KÈ

M

Q

U

Y

N

H

Ơ

N

O

FF IC IA L

- Ngôn ngữ giản dị, trong sáng, cách ngắt nhịp linh hoạt, nghệ thuật so sánh, nhân hóa, ẩn dụ được sử dụng sáng tạo, tài hoa.

4. Liên hệ tình yêu của tuổi trẻ hiện nay: - Tuổi trẻ hôm nay vẫn phát huy được những vẻ đẹp của tình yêu trong bài thơ như : + Sự thuỷ chung trong tình yêu + Niềm khát khao, tin tưởng vào một tình yêu đích thực + Chủ động vươn tới một tình yêu tốt đẹp - Bên cạnh đó, một bộ phận nhỏ các bạn trẻ có quan niệm sai lầm trong tình yêu. Họ sống thực dụng, không trân trọng những giá trị truyền thống đẹp đẽ của tình yêu. Cần phải phê phán hiện tượng này. ( Học sinh lấy dẫn chứng thực tế và phân tích để làm sáng tỏ luận điểm) - Rút ra được bài học cho bản thân 5. Đánh giá: - Hai ý kiến đều đúng, thể hiện những vẻ đẹp , những khía cạnh khác nhau trong tâm hồn người phụ nữ khi yêu, thể hiện rõ những quan niệm mang tính mới mẻ, hiện đại, thậm chí táo bạo, chân thực, mãnh liệt, nồng nàn, đắm say của Xuân Quỳnh về tình yêu.

Nhưng mặt khác. Quan niệm về tình yêu của Xuân Quỳnh có cốt rễ sâu xa trong tâm thức dân tộc vì thế thơ Xuân quỳnh nói chung và bài thơ “Sóng”nói riêng tạo sự đồng điệu trong nhiều thế hệ độc giả.

- Hai ý kiến không đối lập mà bổ sung cho nhau, giúp người đọc cảm nhận bài thơ ở cả bề mặt, chiều sâu và có những phát hiện thú vị, mới mẻ trong mĩ cảm. "Sóng" xứng đáng là một trong những bài thơ hay nhất của của Xuân Quỳnh nói riêng và thơ tình hiện đại Việt Nam nói chung.

III. Kết bài Qua hình tượng sóng, trên cơ sở khám phá sự tương đồng, hoà hợp giữa sóng và em, bài thơ Sóng diễn tả tình yêu của người phụ nữ thiết tha, nồng nàn, chung thuỷ, muốn vượt lên thử thách của thời gian và sự hữu hạn của đời người. Từ đó, ta thấy được tình yêu là một tình cảm cao đẹp, một hạnh phúc lớn lao của con người Đề 3: Bàn về đặc điểm cái “tôi” trong bài thơ “Sóng” của Xuân Quỳnh, có ý kiến cho rằng: Đó là cái tôi giàu khát vọng sống, khát vọng yêu chân thà nh, mãnh liệt.

Lại có ý kiến khẳng định: Bài thơ đã thể hiện một cái tôi nhạy cảm, day dứt về giới hạn của tình yêu và sự hữu hạn của kiếp người. Từ cảm nhận về cái “tôi” trong bài thơ, anh/chị hãy bình luận những ý kiến trên.

1. Vài nét về tác giả, tác phẩm: - Xuân Quỳnh là một trong những gương mặt tiêu biểu của thế hệ các nhà thơ trẻ thời chống Mĩ. Thơ Xuân Quỳnh là tiếng lòng của một tâm hồn phụ nữ nhiều trắc ẩn, vừa hồn nhiên tươi tắn vừa chân thành, đằm thắm và luôn da diết trong khát vọng về hạnh p húc đời thường.

- “Sóng” là bài thơ tình đặc sắc được Xuân Quỳnh sáng tác nhân chuyến đi thực tế về vùng biển Diêm Điền. Bài thơ thể hiện vẻ đẹp tâm hồn của người phụ nữ trong tình yêu qua hình tượng sóng: tình yêu thiết tha, nồng nàn, đầy khát vọng và sắt son chung thuỷ, vượt lên mọi giới hạn của đời người nhưng cũng chất chứa nhiều day dứt, lo âu.

50

D

ẠY

KÈ

M

Q

U

Y

N

H

Ơ

N

O

FF IC IA L

2. Cảm nhận về cái tôi trong bài “Sóng”: 2.1. Giải thích ý kiến: - “Cái tôi” là cái bản ngã, là tâm trạng, cảm xúc, là thế giới tâm hồn riêng của nhà thơ trước hiện thực khách quan. Qua “cái tôi”, ta có thể thấy được những suy nghĩ, thái độ, tư tưởng... của nhà thơ trước cuộc đời.

- “Khát vọng sống, khát vọng yêu chân thành mãnh liệt”: là những mong muốn, khát khao trong cuộc sống và tình yêu được đẩy lên đến cao độ, nồng nàn - biểu hiện của một con người trẻ trung, say mê, đầy sức sống.

- “Cái tôi nhạy cảm, day dứt về giới hạn của tình yêu và sự hữu hạn của kiếp người”: là cái tôi tinh tế trong cảm nhận, giàu trăn trở suy tư khi nhận ra sự ngắn ngủi của tình yêu và sự mong manh của đời người. => Cả hai ý kiến trên đều đúng và bổ sung cho nhau, hoàn thiện ý nghĩa khái quát: thơ Xuân Quỳnh tiêu biểu cho tiếng nói tâm tư, tình cảm của giới mình.

2.2. Cảm nhận về cái tôi trong bài “Sóng” a. Cái tôi có khát vọng sống, khát vọng yêu chân thành mãnh liệt: - Cái tôi khát vọng được sống đúng với cá tính của mình, được thấu hiểu và được yêu thương nên đã dấn thân vào hành trình gian truân tìm kiếm hạnh phúc: "Sông không hiểu nổi mình/ Sóng tìm ra tận bể".

Cái tôi còn khát vọng khám phá bản chất, nguồn gốc của tình yêu, để rồi nhận ra rằng tình yêu là bí ẩn, thiêng liêng và không thể nào lí giải được “Em cũng không biết nữa/ Khi nào ta yêu nhau" - Cái tôi mang nỗi nhớ nồng nàn da diết, nỗi nhớ ấy vượt qua mọi khoảng cách không gian, mọi giới hạn thời gian, không chỉ tồn tại trong ý thức mà còn len lỏi cả vào trong tiềm thức, xâm nhập cả vào những giấc mơ: "Lòng em nhớ đến anh/ Cả trong mơ còn thức/ Dẫu xuôi về phương Bắc/ Dẫu ngược về phương Nam/ Nơi nào em cũng nghĩ/ Hướng về anh một phương" - Cái tôi khát vọng và tin tưởng tình yêu chung thuỷ sẽ vượt qua những biến động của cuộc sống, những thăng trầm của cuộc đời để đến được bến bờ hạnh phúc: “Cuộc đời tuy dài thế/ Năm tháng vẫn đi qua/ Như biển kia dẫu rộng/ Mây vẫn bay về xa”. Đó cũng chính là một nét đẹp của cái tôi trữ tình hay chính nhà thơ. b. Cái tôi nhạy cảm day dứt về giới hạn của tình yêu và sự hữu hạn của kiếp người: - Bằng sự chiêm nghiệm của một trái tim đa cảm và sự từng trải, nhà thơ đã sớm nhận ra nghịch lý: đời người là ngắn ngủi so với thời gian vô thuỷ vô chung; khát vọng tình yêu là khôn cùng mà kiếp sống của mỗi người là hữu hạn.

- Cái tôi tìm cách hoá giải nghịch lý và nỗi day dứt ấy bằng khát vọng hoá thân vào sóng, hoà nhập vào biển lớn tình yêu để mãi mãi được yêu thương và dâng hiến, để tình yêu vượt qua sự hữu hạn của phận người: "Làm sao được tan ra/ Thành trăm con sóng nhỏ/ Giữa biển lớn tình yêu/ Để ngàn năm còn vỗ" c. Nghệ thuật thể hiện: - Cái tôi trong “Sóng” được thể hiện bằng thể thơ ngũ ngôn với nhịp thơ linh hoạt, giọng điệu chân thành, da diết, riêng khổ 5 là khổ duy nhất trong bài gồm 6 câu thơ, như một sự phá cách để thể hiện một trái tim yêu tha thiết, nồng nàn.

51

Q

U

Y

N

H

Ơ

N

O

FF IC IA L

- Ngôn ngữ bình dị với thủ pháp nhân hoá, ẩn dụ, các cặp từ tương phản, đối lập, các điệp từ; cặp hình tượng sóng và em vừa sóng đôi, vừa bổ sung hoà quyện vào nhau cùng diễn tả vẻ đẹp tâm hồn của cái tôi thi sĩ.

3. Bình luận, đánh giá hai ý kiến: - Hai ý kiến trên đều đúng, cả hai đề cập đến những đặc điểm khác nhau của cái tôi Xuân Quỳnh trong bài thơ Sóng. Ý kiến thứ nhất nhất mạnh đến khát vọng sống, khát vọng yêu, ý kiến thứ hai khẳng định sự nhạy cảm, nỗi day dứt của cái tôi về giới hạn tình yêu và sự hữu hạn của kiếp người.

- Hai ý kiến tuy khác nhau nhưng không đối lập mà bổ sung cho nhau, hợp thành sự nhìn nhận toàn diện về cái tôi của thi sĩ; giúp người đọc có cái nhìn sâu sắc và thấu đáo hơn về vẻ đẹp của tâm hồn người phụ nữ trong tình yêu. Đề 4: Về bài thơ “Sóng” của nhà thơ Xuân Quỳnh, có ý kiến nhận xét: “Đó là những vần thơ thể hiện một tình yêu vừa rộng mở, lớn lao lại vừa thân thương, gần gũi”.

Anh/chị hãy phân tích hai đoạn thơ sau để làm sáng tỏ nhận định trên: … “Ôi con sóng ngày xưa Và ngày sau vẫn thế Nỗi khát vọng tình yêu Bồi hồi trong ngực trẻ … Ôi con sóng nhớ bờ Này đêm không ngủ được Lòng em nhớ đến anh Cả trong mơ còn thức”.

(Trích Sóng, Xuân Quỳnh, Ngữ Văn 12, tập 1, NXB Giáo dục Việt Nam, 2018. Tr. 155)

D

ẠY

KÈ

M

HƯỚNG DẪN LÀM BÀI 1. Giới thiệu tác giả, tác phẩm, trích dẫn ý kiến - Xuân Quỳnh là gương mặt nổi bật của nền thơ Việt Nam hiện đại, là nhà thơ của hạnh phúc, tình yêu.

- Thơ Xuân Quỳnh là tiếng lòng của một tâm hồn phụ nữ nhiều trắc ẩn, vừa hồn nhiên tươi tắn, vừa chân thành đằm thắm và luôn da diết trong khát vọng về hạnh phúc bình dị đời thường.

- Sóng (1967) là bài thơ đặc sắc viết về tình yêu, tiêu biểu cho phong cách thơ Xuân Quỳnh, in trong tập Hoa dọc chiến hào (1968). Hai đoạn thơ trên thể hiện xúc động khát vọng về hạnh phúc bình dị đời thường của Xuân Quỳnh.

- Về bài thơ Sóng của nhà thơ Xuân Quỳnh, có ý kiến nhận xét: Đó là những vần thơ vừa thể hiện một tình yêu rộng mở, lớn lao lại vừa thân thương, gần gũi - một tình yêu với khát khao được yêu cháy bỏng và những cung bậc trong tình yêu mà dường như ai cũng trải qua. Hai đoạn thơ trên thể hiện xúc động khát vọng về hạnh phúc bình dị đời thường của Xuân Quỳnh.

52

D

ẠY

KÈ

M

Q

U

Y

N

H

Ơ

N

O

FF IC IA L

2. Phân tích hai khổ thơ Tác giả mượn hình “sóng” để ẩn dụ cho hình tượng “em” nhằm diễn tả những cung bậc, những trạng thái trong tình yêu. *Khổ thơ thứ nhất: - Nhà thơ khẳng định: tình yêu mãi mãi là khát vọng của tuổi trẻ, nó làm bồi hồi, xao xuyến rung động trái tim của lứa đôi, của con trai con gái, của em và anh - Hai câu thơ đầu, từ “Ôi!” cảm thán là nỗi thổn thức của trái tim yêu. Nghệ thuật đối lập “ngày xưa” – “ngày sau” càng làm tôn thêm nét đáng yêu của sóng, khẳng định sự trường tổn vĩnh cửu của tình yêu. Sóng là thế muôn đời vẫn thế vẫn “dữ dội ồn ào” vẫn “dịu êm lặng lẽ” như tình yêu tuổi trẻ có bao giờ đứng yên.

- Hai câu thơ sau, nhà thơ khẳng định tình yêu luôn song hành với tuổi trẻ: “Nỗi khát vọng tình yêu/ Bồi hồi trong ngực trẻ” => tuổi trẻ sinh ra là để yêu và được yêu, Xuân Quỳnh đã thấu hiểu và diễn tả điều đó một cách tự nhiên và chân thành. *Khổ thơ thứ hai: - Tác giả mượn hình tượng sóng để diễn tả nỗi nhớ da diết, cháy bỏng trong tình yêu.

- Nỗi nhớ da diết, giày vò: bao trùm mọi không gian, hiện diện cả tầng sâu lẫn bề rộng “dưới lòng sâu, trên mặt nước”, choán ngợp cả vũ trụ bao la “Dẫu xuôi về phương Bắc/ Dẫu ngược về phương Nam”.

- Nỗi nhớ mãnh liệt, khắc khoải, triền miên, giày vò thao thức theo thời gian từ ngày sang đêm, mọi lúc mọi nơi như những con sóng triền miên, dào dạt, không bao giờ ngưng lặng; nỗi nhớ tồn tại trong cả ý thức và cả tiềm thức: “Ôi con sóng nhớ bờ/ Ngày đêm không ngủ được/ Lòng em nhớ đến anh/ Cả trong mơ còn thức” - Cảm xúc vô cùng phong phú: có khi được bộc lộ trực tiếp, có khi bộc lộ gián tiếp để diễn tả nỗi nhớ vô biên tuyệt đích của một tình yêu chân thành, mãnh liệt. => Qua hai khổ thơ trên, ta thấy những vần thơ của “Sóng” dạt dào tình yêu rộng mở, thân thương và gần gũi. Đó là khát khao được yêu thương chân thành và nỗi nhớ da diết, cháy bỏng của một tâm hồn yêu đương mãnh liệt.

3. Tổng hợp, đánh giá giá trị nội dung và đặc sắc nghệ thuật - Giá trị nội dung: Qua hai hình tượng sóng và em, tác giả đã giúp người đọc cảm nhận được những cung bậc tình cảm, tâm trạng và vẻ đẹp tâm hồn của người phụ nữ trong tình yêu vừa truyền thống vừa hiện đại; tình cảm vừa rộng mở, vừa thân thương gần gũi. Từ đó có những nhận thức đúng về một tình yêu đẹp, về những khát vọng hạnh phúc chân chính.

- Đặc sắc nghệ thuật: Kết cấu song hành: Hai lớp nghĩa của hình tượng sóng đã tạo nên kết cấu song hành cho bài thơ: sóng và em lúc phân tách, soi chiếu vào nhau, lúc nhập hòa làm một. Âm điệu của bài thơ: Là âm điệu của những con sóng ngoài biển khơi, lúc ào ạt dữ dội, lúc nhẹ nhàng khoan thai gợi ra âm điệu của những con sóng lòng với nhiều cung bậc, cảm xúc khác nhau, đồng điệu và hòa nhập với sóng biển. Đề 5: Làm sáng tỏ ý kiến: Qua bài thơ “Sóng”, Xuân Quỳnh đã thể hiện được “cuộc hành trình mà khởi đầu là sự từ bỏ cái chật chội, nhỏ hẹp để tìm đến một tình

53

D

ẠY

KÈ

M

Q

U

Y

N

H

Ơ

N

O

FF IC IA L

yêu bao la, rộng lớn, cuối cùng là khát vọng được sống hết mình trong tình yêu, muốn hóa thân vĩnh viễn thành tình yêu muôn thuở” (Trần Đăng Suyền).

I. Mở bài: Tham khảo những đề trên II. Thân bài 1. Khái quát: - Xuân Quỳnh (1942-1988) được xem là một trong số những thi sĩ viết thơ tình hay nhất trong nền thơ Việt Nam sau năm 1975. Thơ tình Xuân Quỳnh vừa nồng nhiệt, táo bạo, vừa tha thiết, say đắm, dịu dàng vừa hồn nhiên, giàu trực cảm mà lắng sâu sau những trải nghiệm suy tư.

- Bài thơ “Sóng” được sáng tác năm 1967 in trong tập “Hoa dọc chiến hào”.

2. Giải thích ý kiến: - Ý kiến của đề bài đã khẳng định vẻ đẹp hình tượng Sóng trong bài thơ cũng như vẻ đẹp của tình yêu muôn đời luôn từ bỏ những cái chật hẹp để vươn tới cái cao cả, vĩnh hằng.

3. Chứng minh: a. Bài thơ “Sóng” đã thể hiện cuộc hành trình mà khởi đầu là sự từ bỏ cái chật chội, nhỏ hẹp để tìm đến một tình yêu bao la, rộng lớn - Bài thơ có hai hình tượng sóng và em luôn sóng đôi. Sóng là một hình tượng ẩn dụ vừa hóa thân vừa hòa nhập với cái tôi trữ tình. Và ở đây, sóng thể hiện những trạng thái, quy luật riêng của tình yêu, hành trình của sóng, của tâm hồn người phụ nữ trong tình yêu là một sự vận động nhất quán.

- Sóng có nhiều đối cực như tình yêu có nhiều cung bậc trạng thái mâu thuẫn mà thống nhất: hờn giận, ghen tuông, sôi nổi, trầm lắng... Hành trình của sóng tìm đến biển khơi như hành trình của tình yêu từ bỏ cái chật chội, nhỏ hẹp, tù túng để đến với một tình yêu bao la, rộng lớn (khổ thơ 1, 2). b. Bài thơ “Sóng” đã thể hiện khát vọng được sống hết mình trong tình yêu - Điểm khởi đầu bí ẩn của sóng giống điểm khởi đầu và sự bí ẩn mầu nhiệm, lôi cuốn, chân thành, cao cả thiêng liêng của tình yêu (khổ thơ 3, 4).

- Sóng luôn vận động, nhớ bờ ngày đêm không ngủ cũng như tình yêu gắn liền với nỗi nhớ, với những khát khao, trăn trở không yên: em nhớ anh da diết, cồn cào trong cả cõi tiềm thức, trong ý thức và vô thức, cả lúc tỉnh cũng như lúc mơ. Nó cho thấy một tình yêu chân thành, mãnh liệt và sâu sắc, hết mình trong tình yêu (khổ thơ 5).

- Sóng vượt muôn trùng khó khăn để cập bến bờ cũng giống như người phụ nữ khi yêu luôn chung thủy hướng về tình yêu, luôn có niềm tin vào tình yêu sẽ cập bến bờ hạnh phúc. Đó là khát vọng được sống hết mình về một tình yêu vững bền, chung thủy (khổ thơ 6, 7). c. Bài thơ “Sóng” đã thể hiện khát vọng muốn hóa thân vĩnh viễn thành tình yêu muôn thuở - Sóng là hiện tượng thiên nhiên vĩnh cửu như tình yêu là khát vọng muôn đời của con người, đặc biệt là người phụ nữ (khổ thơ 8).

54

D

ẠY

KÈ

M

Q

U

Y

N

H

Ơ

N

O

FF IC IA L

- Người phụ nữ muốn hóa thân vào sóng để tình yêu sống mãi, để dâng hiến cả cu ộc đời cho một tình yêu đích thực (khổ thơ 9).

4. Đánh giá - Bài thơ được viết theo thể ngũ ngôn về cả vần và nhịp diễn tả âm hưởng nhịp nhàng của sóng cũng là nhịp tâm hồn tha thiết của con người.

- Sử dụng nhiều thủ pháp nghệ thuật: đối lập, ẩn dụ, nhân hoá, các câu hỏi tu từ. Ngôn ngữ trong sáng, giản dị diễn tả những trạng thái đối lập mà thống nhất của sóng và của tình cảm con người - Nhận định về bài thơ là hoàn toàn đúng đắn, sâu sắc.

-“Sóng” xứng đáng là bài thơ tình thuộc loại hay nhất của Xuân Quỳnh nói riêng và thơ Việt Nam hiện đại nói chung.

III. Kết bài Bài thơ Sóng của Xuân Quỳnh là bài thơ trữ tình tình yêu nhưng không quá hời hợt, dễ dãi. Từ âm điệu cho tới tứ thơ. “Sóng” toát lên phong cách của Xuân Quỳnh. Bài thơ giúp ta hiểu sâu sắc ý nghĩa tình yêu trong cuộc đời.Dường như biển cả bao la luôn luôn thu hút cảm hứng của Xuân Qùnh. Biển là tình yêu, sóng là nỗi nhớ, và cả sóng biển sẽ giúp nhà thơ xua đi bao điều cay cực: Biển sẽ xóa đi bao nhiêu cay cực Nước lại dềnh trên sóng những lời ru. Đề 6: Trong bài thơ Thuyền và biển, Xuân Quỳnh có viết: Vì tình yêu muôn thuở Có bao giờ đứng yên Điều này có đúng với bài thơ Sóng của tác giả không? Hãy giải thích và chứng minh 1. Giải thích chứng minh bài thơ “Sóng” đúng với ý hai câu thơ ở đề bài Giải thích ý nghĩa hai câu thơ ở đề bài: - Tình yêu lứa đôi là một thứ tình cảm đặc biệt đem lại cho con người niềm cảm xúc mãnh liệt, niềm đam mê với những cung bậc tình cảm phong phú: Vui, buồn, hạnh phúc, âu lo,nhung nhớ, ước vọng... Như một quy luật muôn thuở, tâm trạng những người đang yêu chẳng bao giờ “đứng yên” mà biến động không ngừng 2. Chứng minh ý hai câu thơ qua bài thơ “Sóng - Bài thơ “ Sóng”, Xuân Quỳnh thể hiện tâm trạng người con gái đang yêu. Nó rất đúng với ý nghĩa hai câu thơ ở đề bài: - Bài thơ giàu âm điệu. Đó là âm điệu dào dạt nhịp nhàng, nhịp của những con sóng trên biển cả liên tiếp, triền miên, vô hồi vô hạn. Và đó cũng là nhịp điệu của nỗi lòng thi sĩ – người con gái đang yêu trong bài thơ. Nói cách khác, nhà thơ đã mượn sóng để diễn tả những cảm xúc suy tư, niềm thương nỗi nhớ, khát vọng của chính mình.

- Những biểu hiện của cảm xúc “dữ dội, ồn ào, dịu êm, lặng lẽ”.

- Khát vọng vươn tới cái cao cả, rộng lớn, bao dung để hiểu mình.

- Những suy tư về khởi nguồn của tình yêu, về cuộc đời, năm tháng, những trắc trở trong tình yêu.

- Nỗi nhớ, là lời thề thủy chung, là niềm tin vào sức mạnh của tình yêu.

55

D

ẠY

KÈ

M

Q

U

Y

N

H

Ơ

N

O

FF IC IA L

- Ước mơ khát vọng được hòa nhập trong tình yêu rộng lớn, được vĩnh viễn hóa tình yêu khiến nó trở thành bất tử. Đề 7: Sách Ngữ văn 12 có viết: “Thơ Xuân Quỳnh in đậm vẻ đẹp nữ tính, là tiếng nói của một tâm hồn giàu trắc ẩn, hồn hậu, chân thực và luôn da diết trong khát vọng về một hạnh phúc đời thường”. Và có ý kiến cho rằng: “Sóng là một trong những bài thơ tiêu biểu cho hồn thơ Xuân Quỳnh”.

Anh/ chị hãy trình bày ý kiến của mình về các nhận xét trên.

I. Mở bài Tham khảo những đề trên II. Thân bài 1. Giới thiệu khái quát tác giả- tác phẩm: - Xuân Quỳnh là một trong những gương mặt tiêu biểu của thế hệ thơ trẻ thời chống Mĩ cứu nước. Thơ Xuân Quỳnh in đậm vẻ đẹp nữ tính, vẻ đẹp tâm hồn người phụ nữ nhiều trắc ẩn, hồn nhiên, chân thành, đằm thắm, da diết trong khát vọng đời thường.

- Bài thơ “Sóng” được sáng tác năm 1967, trong chuyến đi thực tế ở vùng biển Diêm Điền (Thái Bình), là bài thơ tiêu biểu cho phong cách thơ Xuân Quỳnh.

2. Giải thích - Ý kiến thứ nhất: + Vẻ đẹp nữ tính: Thơ Xuân Quỳnh là tiếng lòng, là tiếng nói tâm hồn của người phụ nữ khi yêu với những nét đẹp đằm thắm, dịu dàng, đôn hậu, vị t ha, sâu lắng… + Tiếng nói của một tâm hồn giàu trắc ẩn, hồn hậu, chân thực và luôn da diết trong khát vọng về một hạnh phúc đời thường: tiếng thơ với những cảm xúc, suy tư, thao thức, khát khao… rất đời, rất gần gũi.

- Ý kiến thứ hai: Sóng là một trong những bài thơ tiêu biểu cho hồn thơ Xuân Quỳnh. + Sóng viết về tình yêu - đề tài nổi bật trong thơ Xuân Quỳnh. + Sóng rất tiêu biểu cho hồn thơ Xuân Quỳnh: chân thành, đằm thắm mà khát khao, say mê bất tận, hồn nhiên trẻ trung mà suy tư, sâu lắng, ước mơ đến cháy bỏng… một vẻ đẹp rất nữ tính.

3. Chứng minh a. Về nội dung: - Thơ Xuân Quỳnh in đậm vẻ đẹp nữ tính – Sóng thể hiện vẻ đẹp tâm hồn người con gái khi yêu + Tâm hồn người phụ nữ luôn phức điệu với những cung bậc cảm xúc, những rung động mãnh liệt, luôn rạo rực và đầy khát khao, luôn tìm cách lí giải tâm hồn mình và đi tìm cội nguồn của tình yêu. + Tâm hồn người phụ nữ hồn hậu, rất thành thực với tình yêu vừa đằm thắm, dịu dàng vừa sôi nổi, đắm say, với nỗi nhớ cồn cào, da diết, lắng sâu. + Một tình yêu đằm thắm, thủy chung, vị tha vượt bao cách trở - “Hướng về anh một phương” dù trời đất có thay phương đổi hướng.

- Sóng thể hiện một tâm hồn giàu trắc ẩn, hồn hậu, chân thực và luôn da diết trong khát vọng về một hạnh phúc đời thường”.

56

D

ẠY

KÈ

M

Q

U

Y

N

H

Ơ

N

O

FF IC IA L

+ Bài thơ thể hiện một trái tim phụ nữ hồn hậu, chân thành, nhiều lo âu và luôn da diết trong khát vọng hạnh phúc đời thường - hi vọng vào tình yêu cao cả trước thử thách nghiệt ngã của thời gian và cuộc đời. + Tình yêu không vị kỉ mà đầy trách nhiệm, muốn hoà nhập vào cái chung với khát khao dâng hiến trọn vẹn và vươn tới một tình yêu vĩnh hằng. b. Về nghệ thuật: - Hình tượng “ Sóng” và “Em” với kết cấu song hành là sáng tạo độc đáo thể hiện sinh động và chân thực những cảm xúc và khát vọng trong tâm hồn người phụ nữ đang yêu.

- Thể thơ năm chữ, âm điệu bằng trắc của những câu thơ thay đổi đan xen nhau, nhịp điệu phù hợp với nhịp điệu vận động của “sóng” và phù hợp với cảm xúc của nhân vật trữ tình.

- Từ ngữ giản dị, trong sáng, giàu sức gợi, biểu cảm diễn tả chân thực những trạng thái đối lập mà thống nhất của “sóng” và của tâm hồn người con gái khi yêu.

4. Bình luận chung về các ý kiến: - Hai ý kiến là những nhận xét xác đáng về hồn thơ Xuân Quỳnh. Ý kiến thứ nhất cụ thể hóa hồn thơ Xuân Quỳnh với những nhận định thật sâu sắc, xác đáng. Ý kiến thứ hai là đánh giá mang tính khái quát về bài thơ Sóng ở góc nhìn về hồn thơ, về phong cách tác giả. Hai ý kiến có tính chất bổ sung cho nhau và khẳng định vị trí bài thơ Sóng trong thơ Xuân Quỳnh.

- Sóng góp phần khẳng định phong cách thơ tình Xuân Quỳnh, là lời tự hát về tình yêu với nhịp đập của một trái tim hồn hậu, giàu yêu thương, giàu khát vọng và ít nhiều những phấp phỏng, lo âu, vừa mạnh mẽ vừa yếu đuối… Sóng là tiếng nói rất trẻ trung và đằm thắm nồng nàn về tình yêu của người phụ nữ. Với Sóng, Xuân Quỳnh góp thêm một cách diễn tả độc đáo về đề tài muôn thuở của loài người – đề tài tình yêu.

- Thí sinh có thể bày tỏ quan điểm riêng của mình về các nhận định; cần nhận thức được những hiểu biết về tác giả và việc bám sát văn bản để bày tỏ ý kiến và thuyết phục về vấn đề là quan trọng. Đề 8. Có ý kiến cho rằng: Kết cấu bài thơ “ Sóng” ( Xuân Quỳnh) dựa trên sự tương đồng giữa tâm trạng của người phụ nữ đang yêu với những con sóng.

Anh/ chị hãy chỉ ra sự tương đồng đó và hiệu quả thẩm mĩ từ nghệ thuật kết cấu của bài thơ I. Mở bài Tham khảo những đề trên II. Thân bài 1. Khái quát - Tác giả, tác phẩm – Kết cấu bài thơ là sự tương đồng giữa hình tượng những con sóng và tâm trạng phụ nữ khi đang yêu: sóng là hình tượng ẩn dụ của tâm trạng người phụ nữ đang yêu. Sóng là một sự hòa nhập và phân tách của nhân vật trữ tình em. Nhà thơ đã sáng tạo hình tượng sóng khá độc đáo nhằm thể hiện những cung bậc tình cảm và tâm trạng của người phụ nữ khi đang yêu.

57

D

ẠY

KÈ

M

Q

U

Y

N

H

Ơ

N

O

FF IC IA L

2. Biểu hiện của sự tương đồng giữa tâm trạng người phụ nữ khi đang yêu với những con sóng: – Sóng là biểu tượng cho sự bí ẩn trong tình yêu, biểu tượng cho niềm khát khao một tình yêu lớn, một tình yêu mãnh liệt: + Khổ 1: Hai trạng thái của sóng cũng là hai trạng thái tâm hồn của người phụ nữ đang yêu, tưởng như đối lập nhưng lại rất thống nhất ( dữ dội – dịu êm, ồn ào – lặng lẽ) => đó là sự bí ẩn của tình yêu. + Khổ 2: Phát hiện ra sự tương đồng giữa sóng và khát vọng tình yêu. + Khổ 3,4: Cắt nghĩa nguồn gốc của sóng và nơi bắt đầu của tình yêu.

– Sóng là biểu tượng cho nỗi nhớ trong tình yêu của người phụ nữ (Khổ 5) – Sóng là biểu tượng cho sự thủy chung trong tình yêu của người phụ nữ, sức mạnh vượt qua thử thách của tình yêu. (Khổ 6,7) – Sóng là biểu tượng cho những trăn trở, lo âu trong cõi lòng người phụ nữ đang yêu.(Khổ 8) – Sóng là biểu tượng cho khát vọng mãnh liệt muốn bất tử hóa tình yêu ( Khổ 9) - Hiệu quả thẩm mĩ: + Sóng là hình tượng không mới nhưng trở nên rất đẹp, một vẻ đẹp rất riêng trong cảm nhận của nhà thơ Xuân Quỳnh. Qua hình tượng sóng những cung bậc tình cảm của người phụ nữ đang yêu được diễn tả vừa cụ thể, sống động, vừa kín đáo, tế nhị, nữ tính. + Sự trở đi trở lại của hình tượng sóng đưa đến cho bài thơ âm hưởng dạt d ào, khi nhịp nhàng, khi sôi nổi trào dâng, khi lắng sâu, khi miên man trăn trở. Đó là âm điệu của sóng biển và sóng lòng.

3. Đánh giá Tham khảo đề trên III. Kết bài Đề 9 Viết về cảm xúc trong thơ, nhà phê bình Hoài Thanh từng có ý kiến: Dòng cảm xúc quá chừng sôi nổi khiến cho câu chữ không thể đi theo những đường viền có sẵn, ý thơ xô đẩy làm cho khuôn khổ câu thơ cũng phải lung lay.

Bằng việc cảm nhận bài thơ “Sóng” của Xuân Quỳnh, anh (chị) hãy bình luận ý kiến trên.

Gợi ý 1. Giới thiệu vài nét về tác giả Xuân Quỳnh và bài thơ “Sóng” 2. Giải thích ý kiến của Hoài Thanh + “Cảm xúc” là những rung động, là tình cảm- đây là yếu tố quan trọng nhất của thơ.

Khởi nguồn của thơ là tiếng nói của tình cảm, cảm xúc. “Sôi nổi” chỉ mức độ của cảm xúc: nồng nàn, cháy bỏng, mãnh liệt dâng trào. “Ý thơ” chỉ tư tưởng, tình cảm. + “Những đường viền có sẵn”, “khuôn khổ câu thơ”: Những quy định có sẵn từ trước, những hình thức có tính chất khuôn mẫu, ổn định. “Xô đẩy”, “không đi theo”, “lung lay” đều chỉ sự bứt phá, vượt ra khỏi những quy định. => Khi cảm xúc, tình cảm trong thơ đến mức mãnh liệt nó sẽ phá vỡ những khuôn mẫu, những hình thức có tính chất ổn định. Từ đó cho thấy trong mối quan hệ giữa nội 58

D

ẠY

KÈ

M

Q

U

Y

N

H

Ơ

N

O

FF IC IA L

dung cảm xúc và hình thức nghệ thuật của thơ thì nội dung cảm xúc đóng vai trò chi phối.

3. Cảm nhận bài thơ “Sóng” của Xuân Quỳnh + “Sóng” là dòng cảm xúc “quá chừng sôi nổi”, là tiếng nói tình cảm mãnh liệt của một trái tim phụ nữ yêu chân thành, da diết. Cái “tôi” trữ tình khi thì hóa thân vào “em”, khi thì soi mình vào “sóng”. “Sóng” và “em” cùng song song tồn tại để bộc lộ những cảm xúc của nhân vật trữ tình. ++ Những trạng thái cảm xúc phong phú, phức tạp có lúc tưởng mâu thuẫn mà lại thống nhất trong tâm hồn người con gái đang yêu. ++ Khát vọng tự nhận thức, khát vọng tình yêu ++ Nỗi nhớ cháy bỏng, da diết trong tình yêu. ++ Tình cảm thủy chung khăng khít ++ Những dự cảm âu lo và niềm tin vào tình yêu chân chính ++ Khát vọng bất tử hóa tình yêu. + Ở “Sóng” có sự phá vỡ những hình thức, khuôn mẫu có tính chất ổn định (“câu chữ không đi theo đường viền có sẵn, khuôn khổ câu thơ bị lung lay”) ++ Âm điệu của bài thơ: Bài thơ có âm điệu của sóng. Sóng biển hay cũng chính là sóng lòng của người con gái đang yêu. Âm điệu đó được tạo nên do thể thơ (thể thơ năm chữ, gieo vần, ngắt nhịp, hài thanh linh hoạt); phương thức tổ chức ngôn từ và hình ảnh. ++ Kết cấu của bài thơ độc đáo thể hiện “dòng cảm xúc quá chừng sôi nổi”: Cả bài thơ có 9 khổ. Bốn khổ đầu và bốn khổ cuối mỗi khổ đều có 4 câu, riêng khổ giữa (khổ 5) có 6 câu. Kết cấu đó khiến người ta liên tưởng tới hai chân sóng và đỉnh sóng. ++ Hình tượng thơ: Có hai hình tượng song song tồn tại: Sóng và em, lúc thì phân thân soi chiếu vào nhau, lúc lại hòa với nhau làm một. Sóng biển và sóng lòng hòa quyện trong nhau. ++ Các biện pháp tu từ: Ẩn dụ, so sánh, nhân hóa được sử dụng linh hoạt nhằm diễn tả những cảm xúc trong tâm hồn người con gái đang yêu. ++ Ngôn ngữ thơ giản dị, tự nhiên như tiếng lòng chân thành của người phụ nữ, không màu mè, kiểu cách.

3.4. Bình luận ý kiến của Hoài Thanh + Nội dung cảm xúc và hình thức nghệ thuật trong thơ phải có sự hài hòa, phù hợp với nhau. Tuy nhiên, trong mối tương quan giữa nội dung và hình thức thì nội dung là cái có trước và bao giờ cũng đóng vai trò chủ đạo. Thông qua ý thức n ăng động và tích cực chủ quan của người nghệ sĩ, nội dung cố gắng đi tìm một hình thức thể hiện phù hợp với nó, để bộc lộ một cách đầy đủ nhất, hấp dẫn nhất bản chất của nó. Khi tiếng nói cảm xúc, tình cảm trong thơ nồng nhiệt đến độ cao trào thì nó sẽ vượt ra khỏi khuôn khổ hình thức bình thường để rồi lại đi tìm một cách thể hiện khác phù hợp với nó. Đó chính là sự “phá vỡ những đường viền có sẵn”. + Khi cảm xúc phá vỡ những giới hạn, những hình thức cũ thì sẽ có một hình thức mới ra đời. Đây cũng chính là hành trình đi tìm sự sáng tạo nghệ thuật của người nghệ sĩ. Nghệ thuật cũng vì thế mà luôn sáng tạo, luôn mới mẻ, hấp dẫn. (dẫn chứng: Thơ mới 30-45) 59

D

ẠY

KÈ

M

Q

U

Y

N

H

Ơ

N

O

FF IC IA L

+ Ý kiến của nhà phê bình Hoài Thanh là ý kiến xác đáng, đúng đắn, đầy biện chứng về mối quan hệ giữa nội dung và hình thức trong thơ. Tuy nhiên cũng cần phải thấy rằng: Không phải cứ có cảm xúc mãnh liệt thì sẽ có sự phá cách và tạo nên cái mới trong nghệ thuật thơ ca. Việc sáng tạo nên những hình thức mới mẻ còn phải phụ thuộc vào cái tài của người nghệ sĩ. Cảm xúc chỉ là phần “xương thịt”, là yếu tố khơi nguồn và thúc đẩy.

Hơn nữa, không chỉ thơ mà đối với loại hình nghệ thuật nào cũng vậy nội dung cảm xúc, tư tưởng luôn đóng vai trò chủ đạo, quyết định đối với hình thức thể hiện.

4.3. DẠNG ĐỀ SO SÁNH Đề 1 : Anh (chị) hãy phát biểu cảm nhận của mình về hai đoạn thơ sau: “ Nhớ gì như nhớ người yêu Trăng lên đầu núi, nắng chiều lưng nương Nhớ từng bản khói cùng sương Sớm khuya bếp lửa người thương đi về.

Nhớ từng rừng nứa bờ tre Ngòi Thia, sông Đáy, suối Lê vơi đầy (Việt Bắc – Tố Hữu) và “ Con sóng dưới lòng sâu Con sóng trên mặt nước Ôi con sóng nhớ bờ Ngày đêm không ngủ được Lòng em nhớ đến anh Cả trong mơ còn thức.” (Sóng – Xuân Quỳnh) I. MỞ BÀI Giới thiệu về hai tác giả và hai bài thơ, hai đoạn thơ: II. THÂN BÀI 1. Cảm nhận hai đoạn thơ a. Đoạn thơ trong bài thơ “Sóng” – Nỗi nhớ tràn ngập khắp không gian: dưới lòng sâu, trên mặt nước – Nỗi nhớ tràn ngập khắp thời gian: ngày đêm không ngủ được – Nỗi nhớ tràn cả vào ý thức, vô thức, tiềm thức “cả trong mơ còn thức” * Nghệ thuật: thể thơ năm chữ giàu nhịp điệu; phép ẩn dụ, nhân hóa, điệp cấu trúc, tương phản.. b. Đoạn thơ trong Việt Bắc – Nỗi nhớ tràn ngập không gian thời gian, thấm vào cảnh vật thiên nhiên: + Thiên nhiên bình dị tươi đẹp: nắng chiều, trăng lên đầu núi, bản khói cùng sương, ngòi Thia, sông Đáy, suối Lê… + Con người Việt Bắc cần cù chăm chỉ, chịu thương chịu khó: sớm khuya bếp lửa người thương đi về * Nghệ thuật:

60

– Thể thơ lục bát âm điệu ngọt ngào sâu lắng; sử dụng phép điệp từ, ngôn ngữ bình

D

ẠY

KÈ

M

Q

U

Y

N

H

Ơ

N

O

FF IC IA L

dị 2. So sánh: – Giống nhau: Cả hai đoạn thơ đều tập trung thể hiện nỗi nhớ của một tình yêu tha thiết sâu đậm đối với con người, cuộc sống, quê hương, đất nước của hai thi sĩ.

Nội dung cảm xúc: Cả hai đoạn thơ đều viết về nỗi nhớ, một trạng thái cảm xúc nảy sinh trong cuộc chia ly với những con người đã từng gắn bó sâu nặng, thắm thiết, những mảnh đất để lại dấu chân đi qua.

– Nghệ thuật thể hiện: Hai đoạn thơ, các tác giả đều tập trung khắc họa nhữn g cung bậc trạng thái phong phú, đa chiều của nỗi nhớ. Nỗi nhớ mênh mang được đặt trong quan hệ với không gian thiên nhiên vô tận. Nỗi nhớ triền miên da diết được đặt trong thời gian của đêm – ngày, sớm – chiều. Nỗi nhớ còn được so sánh, thể hiện trong những điều sâu thẳm, mãnh liệt nhất (nhớ người yêu, cả trong mơ còn thức). (Hai đoạn thơ đều sử dụng các biện pháp nghệ thuật như so sánh, ẩn dụ, điệp từ để khéo léo diễn tả nỗi nhớ sâu đậm, giọng điệu da diết, khắc khoải của con người khi phải chia ly.

– Điểm khác biệt: Việt Bắc (Tố Hữu) – Nội dung cảm xúc: nỗi nhớ trong thơ Tố Hữu thuộc về tình cảm lớn lao, tình cảm chính trị, tình cảm cách mạng. Nỗi nhớ ấy gắn liền với cuộc chia ly của người cán bộ cách mạng rời căn cứ địa kháng chiến để trở về thủ đô. Chủ thể của nỗi nhớ là những con người kháng chiến nhớ những kỉ niệm với quê hương Việt Bắc, đồng bào Việt bắc ân tình đùm bọc, cưu mang họ trong suốt những tháng ngày gian khổ của cuộc kháng chiến. Đoạn thơ sử dụng thể thơ lục bát của dân tộc. Giọng điệu ngọt ngào như một khúc trữ tình sâu lắng, da diết. Các điệp từ: nhớ gì, nhớ từng, nhớ những cùng với nghệ thuật so sánh (như nhớ người yêu), ẩn dụ (ngòi Thia, sông Đáy, suối Lê) và tiểu đối đã góp phần thể hiện thành công những cung bậc cảm xúc phong phú của nỗi nhớ quê hương cách mạng.

Sóng (Xuân Quỳnh) – Cảm xúc của chủ thể trữ tình được thể hiện vừa gián tiếp, vừa trực tiếp. “Sóng” là hóa thân mà cũng là phân thân của chủ thể trữ tình. “Sóng” là ẩn dụ để diễn tả nỗi nhớ. Sắc thái của nỗi nhớ trong đoạn thơ (có nỗi nhớ cồn cào, cháy bỏng, có nỗi nhớ triền miên, da diết, có nỗi thao thức, bồi hồi trăn trở, nỗi nhớ còn lặn cả vào trong tiềm thức, trong giấc mơ).

Sóng – Đoạn thơ sử dụng thể thơ năm chữ và ẩn dụ nghệ thuật sóng. Thể thơ và nhịp điệu thơ đã gợi hình hài và nhịp điệu bất tận vào ra của những con sóng nỗi nhớ tình yêu.

Nhờ nghệ thuật ẩn dụ, nỗi lòng của người phụ nữ khi yêu được thể hiện chân thành, nữ tính, duyên dáng mà không kém phần mãnh liệt sâu sắc. Đoạn thơ có hình ảnh sáng tạo diễn tả nỗi nhớ trong mơ (Lòng em nhớ đến anh – Cả trong mơ còn thức).

III. KẾT BÀI Đề 2: Cảm nhận của anh/chị về hai đoạn thơ sau: Làm sao được tan ra Thành trăm con sóng nhỏ Giữa biển lớn tình yêu 61

Để ngàn năm còn vỗ (Sóng – Xuân Quỳnh) Tôi muốn tắt nắng đi Cho màu đừng nhạt mất, Tôi muốn buộc gió lại Cho hương đừng bay đi

FF IC IA L

(Vội vàng – Xuân Diệu)

D

ẠY

KÈ

M

Q

U

Y

N

H

Ơ

N

O

1. Tác giả, tác phẩm.

– Xuân Quỳnh là một trong số những nhà thơ nữ tiêu biểu nhất của thế hệ các nhà thơ trẻ trong thời kì kháng chiến chống Mĩ. Thơ Xuân Quỳnh là tiếng lòng của một tâm hồn phụ nữ nhiều trắc ẩn, vừa hồn nhiên tươi tắn vừa chân thành đằm thắm và luôn da diết với khát vọng hạnh phúc đời thường. “Sóng” là bài thơ tình yêu đặc sắc của Xuân Quỳnh, in trong tập “Hoa dọc chiến hào”.

– Xuân Diệu là “nhà thơ mới nhất trong các nhà Thơ Mới” (Hoài Thanh). Ông được giới trẻ tấn phong là “Ông hoàng của thi ca tình yêu”. Ông mang đến cho thơ ca đương thời một sức sống mới, một nguồn cảm xúc mới, thể hiện một quan niệm sống mới mẻ cùng với những cách tân nghệ thuật đầy sáng tạo. Ông là nhà thơ của tình yêu, của mùa xuân và tuổi trẻ với giọng thơ sôi nổi, đắm say, yêu đời thắm thiết. Vội vàng được trích trong tập Thơ Thơ là một trong những bài thơ hay nhất của Xuân Diệu trước cách mạng.

2 . Cảm nhận.

2.1 . Đoạn thơ trong bài Sóng của Xuân Quỳnh thể hiện cái tôi đầy khao khát.

(Tham khảo đề 3) – Khát vọng được hòa thành trăm con sóng nhỏ, khát vọng được tan thành trăm con sóng nhỏ là khát vọng được cho đi và dâng hiến bởi có một nghịch lí trong tình yêu là “Hạnh phúc thật sự chỉ đến khi bạn dám mạnh dạn cho đi chứ không phải nắm giữ thật chặt “ (Christopher Hoare).

– Khát vọng muốn hòa nhập tình yêu của mình để ngàn năm còn vỗ . Đây là khát vọng muốn được vĩnh cửu hóa, bất tử hóa tình yêu.

-Trong quan niệm tình yêu của Xuân Quỳnh ta thấy được một tư tưởng nhân văn : ” yêu và sự hiến dâng” , chữ ” hiến dâng” không được hiểu theo nghĩa thông tục . Tình yêu của cá nhân không tách rời cộng đồng.

– Đặt bài thơ trong hoàn cảnh năm 1968 khi đất nước đang có chiến tranh ta càng hiểu một cách thấm thía và sâu sắc về tình yêu và những khát vọng của những con người trong thời đại ấy. * Nghệ thuật : bài thơ sử dụng thể thơ năm chữ giàu nhịp điệu , âm hưởng của những con sóng biển; sử dụng phép nhân hóa, so sánh .

2.2 . Đoạn thơ trong bài thơ “Vội Vàng” của Xuân Diệu bộc lộ một cái tôi sôi nổi, vồ vập và giàu khát vọng.

– Khát vọng của Xuân Diệu là khát vọng tắt nắng và buộc gió. “Tắt nắng ” để màu hoa không tàn, “Buộc gió” để hương đừng bay đi.

62

D

ẠY

KÈ

M

Q

U

Y

N

H

Ơ

N

O

FF IC IA L

– Nắng và gió, hương và hoa ở đây chính là mùa xuân của đất trời với bạt ngàn hoa thơm cỏ lạ. Đó là ” hoa đồng nội xanh rì”, “là cành tơ phơ phất “, là” khúc tình si của yến anh “, là ” mây đưa gió lượn ” ….mùa xuân ấy thật thanh tân diễm lệ đầy quyến rũ như bờ môi thiếu nữ “tháng giêng ngon như một cặp môi gần” .

– “Hương” với “màu” ở đây là những ẩn dụ để nói đến tuổi trẻ của đời người. Xuân Diệu là người luôn lo sợ về thời gian , về tuổi tác vì theo nhà thơ : “Xuân đương tới nghĩa là xuân đương qua/ Xuân còn non nghĩa là xuân sẽ già/ Mà xuân hết nghĩa là tôi cũng mất/ Lòng tôi rộng nhưng lượng trời cứ chật/ Không cho dài thời trẻ của nhân gian/ Nói làm chi rằng xuân vẫn tuần hoàn/Nếu tuổi trẻ chẳng hai lần thắm lại” – Cho nên Xuân Diệu khát vọng chiếm lấy quyền năng của tạo hóa để vũ trụ ngừng quay, thời gian ngừng trôi , để thi nhân tận hưởng những phút giây đẹp nhất của đời người. Đây cũng chính là một khát vọng rất nhân văn. * Nghệ thuật : thể thơ ngũ ngôn giàu nhịp điệu, sử dụng động từ mạnh ” tắt, buộc”.

3 . So sánh.

– Giống nhau : đều sử dụng thể thơ ngũ ngôn giàu nhịp điệu , đều thể hiện được khát vọng mãnh liệt, cháy bỏng về tình yêu với cuộc đời.

– Khác nhau : khát vọng trong Sóng là khát vọng của tình yêu lứa đôi , là khao khát dâng hiến đến tận cùng. Còn trong Vội Vàng thì thể hiện một qun niệm sống : sống vội vàng, sống giục giã, cuống quýt, phải tận hưởng vì thời gian đi qua tuổi trẻ sẽ không còn. Đề 3: Cảm nhận của anh/chị về vẻ đẹp riêng qua hai đoạn thơ : “ Mình về mình có nhớ ta ......................

Cầm tay nhau biết nói gì hôm nay...” ( Trích Việt Bắc, Tố Hữu) Con sóng dưới lòng sâu, ...........................

Hướng về anh - một phương. ( Trích Sóng, Xuân Quỳnh) 1. Giới thiệu về tác giả, tác phẩm và hai đoạn thơ - Tố Hữu là lá cờ đầu của thơ ca cách mạng Việt Nam hiện đại. Thơ Tố Hữu thể hiện lẽ sống, tình cảm cách mạng của con người Việt Nam hiện đại nhưng mang đậm chất dân tộc, truyền thống. Tố Hữu có nhiều tập thơ với nhiều bài thơ có giá trị, tr ong đó có bài thơ “Việt Bắc”. Sau chiến thắng Điện Biên Phủ, Miền Bắc được giải phóng, tháng 10 năm 1954, các cơ quan Trung ương Đảng và Nhà nước chuyển từ Việt Bắc (Thủ đô kháng chiến) về thủ đô Hà Nội. Sự lưu luyến giữa kẻ ở và người ra đi đã khơi nguồn cảm xúc lớn cho nhà thơ sáng tác "Việt Bắc" - Xuân Quỳnh là nhà thơ của hạnh phúc đời thường. Thơ chị là tiếng lòng của một tâm hồn luôn luôn khao khát tình yêu, gắn bó hết mình với cuộc sống hằng ngày, trân trọng, nâng niu cho hạnh phúc bình dị của đời thường. Xuân Quỳnh có rất nhiều bài thơ hay, tiêu biểu là bài thơ “Sóng”Xuân Quỳnh có rất nhiều bài thơ hay, tiêu biểu là bài thơ “Sóng”.Bài thơ “Sóng” được sáng tác năm 1967 trong chuyến đi thực tế của nhà thơ ở vùng biển Diêm Điền, tỉnh Thái Bình. Bài thơ in trong tập “Hoa dọc chiến hào”( 1968).

63

D

ẠY

KÈ

M

Q

U

Y

N

H

Ơ

N

O

FF IC IA L

Bài thơ gồm chín khổ với nội dung miêu tả về sóng biển và diễn tả tâm trạng của nhân vật trữ tình “em”, người phụ nữ đang yêu.

- Việt Bắc và Sóng là thành công xuất sắc của thơ cách mạng Việt Nam thời kì kháng chiến chống Pháp và chống Mĩ. Hai đoạn thơ sau có vẻ đẹp về nội dung và nghệ thuật, để lại dấu ấn không phai mờ trong lòng bạn đọc.

2. Đoạn thơ trong bài Việt Bắc làm nhớ lại khung cảnh chia tay và tâm trạng của kẻ ở-người đi. a/ Về nội dung: - Bốn câu thơ đầu : + Là lời ướm hỏi dạt dào tình cảm của người ở lại. + Nghĩa tình của kẻ ở người về được biểu hiện đằm thắm qua các đại từ “ mình” , “ ta” thân thiết.

- Bốn câu thơ sau : + Là tiếng lòng của người cán bộ cách mạng về xuôi “ bâng khuâng”, “ bồn chồn” cùng cử chỉ “cầm tay nhau” xúc động bồi hồi đã nói lên tình cảm thắm thiết của người cán bộ với cảnh vật và con người Việt Bắc . + Đại từ “ai” phiếm chỉ nhưng lại rất cụ thể gợi sự gần gũi, thân thương . + Hình ảnh “áo chàm” – nghệ thuật hoán dụ có giá trị khắc hoạ bản sắc trang phục của đồng bào Việt Bắc, nhưng cũng chính là để nói rằng ngày tiễn đưa cán bộ kháng chiến về xuôi đã có cả nhân dân Việt Bắc đưa tiễn. + Hình ảnh “ cầm tay nhau biết nói gì hôm nay…” thật cảm động. b/ Về nghệ thuật: Đoạn thơ đậm đà tính dân tộc với thể thơ lục bát truyền thống được sử dụng nhuần nhuyễn, kết cấu đối đáp thường thấy trong ca dao được sử dụng sáng tạo, cặp đại từ nhân xưng mình – ta với sự biến hoá linh hoạt, tác giả tạo dựng được hình tượng kẻ ở, người đi đại diện cho tình cảm của cả cộng đồng. Nhịp thơ thay đổi ở câu cuối 3/3/2 cũng chính là nhịp đập của trái tim diễm tả tâm trạng nghẹn ngào, xúc động trong giây phút chia tay.

3. Đoạn thơ trong bài Sóng là nỗi nhớ của tác giả trong tình yêu đôi lứa. a/ Về nội dung: - 6 câu đầu: Nỗi nhớ thiết tha, sâu lắng. Đây là khổ thơ có số lượng câu thơ nhiều nhất trong bài. Sáu câu thơ đứng giữa bài thơ, như một đợt sóng lòng cồn lên cao nhất từ tâm điểm của bài thơ. +Bốn câu đầu cái tôi trữ tình nhập vào sóng để giãi bày tâm sự. +Hai câu sau cái tôi trữ tình tách ra để bày tỏ lòng mình, để diễn tả nỗi nhớ lạ lùng, nỗi nhớ cao hơn cả sóng - 4 câu sau: Lòng thuỷ chung, son sắt. +Những cặp từ trái nghĩa “Dẫu xuôi”, “dẫu ngược”, “phương Bắc”, “phương Nam” là những từ cụ thể nói lên độ dài và những cách trở trong tình yêu. Nh à thơ dùng cách nói lạ để diễn tả hành trình ngược của sóng so với quy luật tự nhiên cũng chính là những trắc trở, thử thách trong tình yêu của người con gái.

64

D

ẠY

KÈ

M

Q

U

Y

N

H

Ơ

N

O

FF IC IA L

+ Từ một phương thể hiện lòng chung thuỷ, vẻ đẹp mang tính truyền thống của người phụ nữ Việt Nam b/ Về nghệ thuật: Điệp từ, ẩn dụ, tiết tấu, nhịp điệu, thể thơ ngũ ngôn truyền thống.Hình tượng sóng và em sóng đôi, hòa làm một, soi chiếu vào nhau cộng hưởng.

4. Những điểm tương đồng và khác biệt của hai đoạn thơ. a/ Tương đồng: + Nội dung cảm xúc: Cả hai đoạn thơ đều rung động lòng người bởi tình cảm đẹp: thủy chung son sắt không thay đổi. +Hình thức nghệ thuật: Ngôn từ giản dị mà giàu giá trị nghệ thuật.Giọng thơ trữ tình tha thiết, da diết, xúc động, khẳng định mạnh mẽ một lời thề gắn bó, không bao giờ quên. b/ Khác biệt: + Đoạn thơ trong Việt Bắc đậm đà tính dân tộc: sử dụng thể thơ lục bát truyền thống, kết cấu theo đối đáp giao duyên, đại từ mình-ta quen thuộc trong ca dao.Tình cảm trong đoạn thơ Việt Bắc là tình cảm cách mạng của thời đại mới. Tình cảm ấy gắn liền với cuộc chia ly của người cán bộ cách mạng rời căn cứ địa kháng chiến để trở về thủ đô. Chủ thể của nỗi nhớ là những con người kháng chiến nhớ những kỉ niệm với quê hương Việt Bắc, đồng bào Việt Bắc ân tình đùm bọc, cưu mang họ trong suốt những tháng ngày gian khổ của cuộc kháng chiến. Mượn tình yêu đôi lứa trong ca dao, nhà thơ nâng lên tình cảm lớn, đó là tình kháng chiến. Nhớ nguồn chính là tấm lòng thuỷ chung cách mạng, biểu hiện tình cảm lớn trong thơ Tố Hữu. + Đoạn thơ trong Sóng hiện lên với âm điệu nhẹ nhàng. Thể thơ ngũ ngôn truyền thống, nhịp thơ như nhịp sóng biển cũng là nhịp sóng lòng, sóng tình yêu của người phụ nữ. Tình cảm trong Sóng là tình yêu đôi lứa. Chủ thể của nỗi nhớ là em, người phụ nữ đang yêu... Hướng về anh một phương chính là tấm lòng thuỷ chung trong tình yêu của em dành cho anh, biểu hiện vẻ đẹp truyền thống trong tâm hồn người phụ nữ Việt Nam. Đề 4: Cảm nhận của anh/chị về hai đoạn thơ sau: “ Anh bỗng nhớ em như đông về nhớ rét Tình yêu ta như cánh kiến hoa vàng Như xuân đến chim rừng lông trở biếc Tình yêu làm đất lạ hóa quê hương” (Tiếng hát con tàu – Chế Lan Viên) “ Con sóng dưới lòng sâu Con sóng trên mặt nước Ôi con sóng nhớ bờ Ngày đêm không ngủ được Lòng em nhớ đến anh Cả trong mơ còn thức (Sóng – Xuân Quỳnh) HƯỚNG DẪN LÀM BÀI 1. Giới thiệu vài nét về tác giả Xuân Quỳnh – bài thơ Sóng và Chế Lan Viên – bài thơ Tiếng hát con tàu 2. Về đoạn thơ trong bài Sóng của Xuân Quỳnh: 65

D

ẠY

KÈ

M

Q

U

Y

N

H

Ơ

N

O

FF IC IA L

– Một nỗi nhớ cồn cào, da diết, cứ dồn lên tầng tầng lớp lớp như từng đợt sóng trong toàn bộ đoạn thơ. Nỗi nhớ choáng ngợp cả không gian, trải dài theo thời gian, tràn cả vào trong cõi vô thức, chiếm lĩnh cả không gian tâm hồn, cả khi tỉnh lẫn khi mơ. Tình yêu của Xuân Quỳnh yêu hết mình, yêu cuồng nhiệt, đắm say, cháy bỏng, nồng nàn nhưng không vì thế mà mất đi nét dịu dàng của người con gái. Dù có mãnh liệt thế nào ta vẫn không thấy trong thơ chị sự vồ vập, táo bạo như Xuân Diệu – Mượn hình tượng sóng nhớ bờ để diễn tả nỗi nhớ vẫn chưa đủ, chưa thoả Xuân Quỳnh còn bộc lộ trực tiếp nỗi nhớ của mình một cách chân thành, bạo dạn, Lối điệp cú pháp kết hợp với hình thức đối lập: trên – dưới; ngày – đêm; thức – ngủ…đã góp phần thể hiện một nỗi nhớ cháy bỏng, da diết của sóng với bờ hay cũng chính là nỗi nhớ của người con gái khi yêu 3. Về đoạn thơ trong bài Tiếng hát con tàu của Chế Lan Viên: – Mượn các hình ảnh của thiên nhiên, qui luật của tự nhiên Chế Lan Viên khẳng định nỗi nhớ thường trực, sự gắn bó bền chắc không thể tách rời của tình yêu. Chính sự sáng tạo hình ảnh bằng những so sánh bất ngờ, mới lạ này đã khiến cho câu thơ của Chế Lan Viên viết về tình yêu lấp lánh những sắc màu, xôn xao những tâm trạng, thấm thía sự chiêm nghiệm. Chất triết lí càng đậm nét trong câu thơ cuối khi tình yêu rất riêng tư của “anh” và “em” lại gắn với tình yêu quê hương rộng lớn. Nhà thơ đã khéo léo đưa cái riêng tư nhập vào tình yêu nước rộng lớn, đưa cái tôi vào cái ta, nâng cái cụ thể lên thành cái khái quát.

– Những câu thơ thể hiện rõ nét phong cách nghệ thuật của Chế Lan Viên với kiến tạo hình ảnh mới mẻ, táo bạo, bất ngờ và thấm chất suy tưởng, triết lí.

4. Về sự tương đồng và khác biệt giữa 2 đoạn thơ: + Tương đồng: Đều biểu đạt một nỗi nhớ mãnh liệt, cồn cào trong tình yêu. Nỗi nhớ không chỉ là xúc cảm, là biểu hiện thường nhật trong tình yêu lứa đôi mà đó còn là vẻ đẹp của nhân tính, là thước đo của một tình yêu thuỷ chung, son sắt. + Khác biệt: Nỗi nhớ trong thơ Xuân Quỳnh giàu nữ tính, thể hiện qua dòng cảm xúc bộc bạch tự nhiên của trái tim người phụ nữ khi yêu, còn nỗi nhớ trong thơ Chế Lan Viên mang đậm chất triết lí. Tình yêu trong thơ Xuân Quỳnh chỉ thuần tuý là tình yêu cá nhân còn tình yêu trong thơ Chế Lan Viên lại gắn với tình yêu đất nước. Về nghệ thuật biểu hiện cũng có sự khác biệt:Với thể thơ 5 chữ, Xuân Quỳnh đã bộc lộ nỗi nhớ vừa trực tiếp vừa gián tiếp. Lời thơ như lời tự hát của một trái tim yêu say đắm, nồng nàn. Còn Chế Lan Viên lại sử dụng thể thơ 7 chữ, kết hợp với những hình ảnh so sánh độc đáo cùng chất trí tuệ, suy tưởng đầy chiêm nghiệm mang tính triết lí về tình yêu . Đề 5: Cảm nhận của anh/ chị về hai đoạn thơ sau: Đất là nơi anh đến trường Nước là nơi em tắm Đất Nước là nơi ta hò hẹn Đất Nước là nơi em đánh rơi chiếc khăn trong nỗi nhớ thầm Đất là nơi "con chim phượng hoàng bay về hòn núi bạc" Nước là nơi "con cá ngư ông móng nước biển khơi" ( Trích Mặt đường khát vọng- Chương Đất Nước- Nguyễn Khoa Điềm)

66

D

ẠY

KÈ

M

Q

U

Y

N

H

Ơ

N

O

FF IC IA L

Con sóng dưới lòng sâu Con sóng trên mặt nước Ôi con sóng nhớ bờ Ngày đêm không ngủ được Lòng em nhớ đến anh Cả trong mơ còn thức. ( Trích Sóng – Xuân Quỳnh) HƯỚNG DẪN LÀM BÀI 1. Về đoạn thơ trong Đất Nước Trên cơ sở hiểu biết về bài thơ “Đất Nước” của Nguyễn Khoa Điềm , thí sinh cần phát hiện, phân tích để làm rõ cái hay, cái đẹp của đoạn thơ.

- Về nội dung: Các cách định nghĩa nghệ thuật về Đất Nước. + Ở lần định nghĩa thứ nhất, cả Đất và Nước đều là không gian tồn tại rất thân thuộc, rất riêng tư gắn bó của “anh” và “em”. Kết hợp chất liệu thực tế, diễn tả giản dị, cách giải thích tỉ mỉ của nhà thơ khiến ta hình dung ra được một cách cụ thể: Đất Nước là con đường, mái trường, dòng sông, bến nước…gắn bó thân thuộc với đời sống học tập, sinh hoạt của con người. Đất nước còn gắn bó với những tình cảm riêng tư, chứng kiến tình yêu lứa đôi với bao niềm thương, nỗi nhớ, nhất là nỗi nhớ thầm của người con gái trong tình yêu. + Ở lần định nghĩa thứ hai, từ không gian gần gũi, Đất Nước trở nên xa xôi, mênh mông như huyền ảo. Nhà thơ đã đưa Đất Nước từ của thần linh trở thành Đất Nước của nhân dân.Từ đó có thể hiểu rằng: Đất nước là núi, là rừng, là sông, là biển với tài nguyên phong phú.

- Về nghệ thuật + Đọan thơ sử dụng sáng tạo các yếu tố ca dao, truyền thuyết dân gian, với cấu trúc ngôn ngữ “ Đất là…, Nước là…Đất Nước là…”, nhà thơ đã định nghĩa bằng cách tư duy “chiết tự” để giải thích, cắt nghĩa hai tiếng Đất Nước thiêng liêng. + Giọng thơ trữ tình- chính luận…

2. Về đoạn thơ trong bài Sóng Trên cơ sở hiểu biết về bài thơ “ Sóng” của Xuân Quỳnh, thí sinh cần phát hiện, phân tích để làm rõ cái hay, cái đẹp của đoạn thơ.

- Về nội dung + Nhà thơ suy tư về nỗi nhớ của con sóng. Nỗi nhớ choáng ngợp cả không gian “ dưới lòng sâu – trên mặt nước”, trải dài theo thời gian “ ngày đêm không ngủ được”. Dù ở bất kì đâu, sóng cũng chỉ có một nơi để nhớ, để thương đó là bờ. + Mượn hình tượng sóng nhớ bờ để diễn tả nỗi nhớ vẫn chưa đủ, chưa thoả, Xuân Quỳnh còn bộc lộ trực tiếp nỗi nhớ của mình một cách chân thành, bạo dạn “Lòng em nhớ đến anh - Cả trong mơ còn thức”. Nỗi nhớ tràn cả vào trong cõi vô thức.

- Về nghệ thuật + Lối điệp cú pháp kết hợp với hình thức đối lập: trên - dưới; ngày – đêm; thức ngủ…đã góp phần thể hiện một nỗi nhớ cháy bỏng, da diết của sóng với bờ hay cũng chính là nỗi nhớ của người con gái khi yêu.

67

D

ẠY

KÈ

M

Q

U

Y

N

H

Ơ

N

O

FF IC IA L

+ Sóng là hình ảnh ẩn dụ. Đến khổ thơ này, em đã tách ra khỏi sóng để diễn tả chân thực nỗi nhớ lạ lùng, biểu hiện của lòng chung thuỷ của người con gái trong tình yêu.

3.Về sự tương đồng và khác biệt - Tương đồng: Ra đời trong cuộc kháng chiến chống Mĩ, hai thi phẩm, trong đó có hai đoạn thơ đề hướng đến vẻ đẹp tình yêu đôi lứa. Nỗi nhớ không chỉ là xúc cảm, là biểu hiện thường nhật trong tình yêu lứa đôi mà đó còn là vẻ đẹp của nhân tính, là thước đo của một tình yêu thuỷ chung, son sắc. Mỗi đoạn thơ đều gồm 6 câu, thể hiện cảm hứng lãng mạn, một trong những đặc điểm cơ bản của văn học Việt Nam giai đoạn 1945-1975.

- Khác biệt: Ở Đất Nước, sử dụng thể thơ tự do, đậm đặc chất văn hoá dân gian, Đất Nước được cảm nhận bằng tình yêu lứa đôi, nghiêng về phía không gian riêng tư, khiến cho việc lí giải Đất Nước trở nên gần gũi, thân thuộc, mới mẻ. Ở Sóng, với thể th ơ ngũ ngôn truyền thống, nhà thơ diễn tả trực tiếp tình cảm lứa đôi, thông qua nỗi nhớ của người con gái vừa nồng nàn, vừa mãnh liệt .

- Lí giải: + Điểm giống nhau: Tình yêu luôn gắn liền với nỗi nhớ. Phải chăng vì thế mà khi viết về tình yêu, cả Nguyễn Khoa Điềm và Xuân Quỳnh đều diễn tả nỗi nhớ da diết, cháy bỏng đang trào dâng trong trái tim người con gái đang yêu. + Điểm khác nhau: Nguyễn Khoa Điềm viết về Đất Nước ở tuổi 28- tuổi trẻ đầy nhiệt huyết và tình yêu nước thiết tha. Xuân Quỳnh viết bài thơ Sóng khi mới 25 tuổi – cái tuổi đầy căng sự sống, dạt dào tình yêu. Vì vậy khi đối diện với sóng, chị như thấy rõ tình yêu và nỗi nhớ đang trào dâng trong trái tim mình. Sự khác nhau giữa hai đoạn thơ còn có thể lí giải bởi sự khác nhau về phong cách thơ của hai tác giả. Thơ Nguyễn Khoa Điềm giàu chất suy tư và dồn nén xúc cảm, mang màu sắc chính luận, thể hiện tâm tư của người trí thức về đất nước, con người Việt Nam. Hồn thơ Xuân Quỳnh là một hồn thơ giàu nữ tính, là lời tự hát khi hạnh phúc, lời tự bạch khi muốn bày tỏ. Đề 6 Cuộc đời tuy dài thế Năm tháng vẫn đi qua Như biển kia dẫu rộng Mây vẫn bay về xa Làm sao được tan ra Thành trăm con sóng nhỏ Giữa biển lớn tình yêu Để ngàn năm còn vỗ (Sóng, Xuân Quỳnh,SGK Ngữ Văn 12, tập 1, NXB Giáo dục) Cảm nhận của anh chị về khát vọng tình yêu của Xuân Quỳnh trong đoạn thơ trên.

Qua đó, liên hệ với bài thơ Vội vàng của Xuân Diệu (SGK Ngữ Văn 11, tập 2, NXB Giáo dục) để nhận xét về cách bày tỏ khát vọng tình yêu và cuộc sống của hai nhà thơ Xuân Quỳnh, Xuân Diệu.

Gợi ý 3.1. Giới thiệu tác giả, tác phẩm Xuân Quỳnh.

3.2. Cảm nhận khát vọng tình yêu của Xuân Quỳnh qua 2 đoạn thơ cuối 68

D

ẠY

KÈ

M

Q

U

Y

N

H

Ơ

N

O

FF IC IA L

– Thế giới của thời gian và không gian được Xuân Quỳnh đặt cạnh nhau trong sự tương phản và đối lập giữa cái hữu hạn (kiếp người) và cái vô hạn (thời gian và biển lớn).

Nữ sĩ như thấy mình nhỏ bé, mong manh, nhạy cảm, lo âu và day dứt đã làm cho hồn thơ này trở nên tha thiết mãnh liệt hơn giữa cuộc đời.

– Từ những âu lo, dự cảm đó đã mang đến cho Xuân Quỳnh một khát vọng mãnh liệt, khát vọng được bất tử hoá tình yêu, được tan thành trăm con sóng nhỏ, để vượt qua mọi giới hạn không gian, thời gian để trường tồn cùng tình yêu để hoà nhập trọn vẹn và bất tử trong tình yêu.

– Yêu và mong ước được hiến dâng và hi sinh cũng chính là khao khát được sống hết mình vì tình yêu. Có như thế tình yêu mới có thể tồn tại vĩnh hằng cùng với thời gian; có như thế tình yêu mới chiến thắng được cái hữu hạn, mong manh của đời người. Đó là khát vọng xuất phát từ tình yêu chân thành và mãnh liệt.

3.3. Liên hệ với bài thơ Vội vàng của Xuân Diệu để nhận xét về cách bày tỏ khát vọng tình yêu và cuộc sống của hai nhà thơ Xuân Quỳnh, Xuân Diệu – Cả hai bài thơ đều bộc lộ cái tôi cá nhân trước cuộc sống và tình yêu, đều thể hiện cái tôi giàu cảm xúc, giàu khát vọng mãnh liệt về tình yêu và cuộc đời.

– Khát vọng trong “Sóng” là khát vọng của tình yêu lứa đôi, là khao khát dâng hiến đến tận cùng, khát vọng bất tử hoá tình yêu. Còn trong “Vội Vàng” – Xuân Diệu thể hiện một quan niệm sống: sống vội vàng, sống giục giã, cuống quýt, phải tận hưởng vì thời gian đi qua tuổi trẻ sẽ không còn.

– Sóng của Xuân Quỳnh là vẻ đẹp của cái tôi dịu dàng mà mãnh liệt khao khát được tan ra, được hiến dâng cho cuộc đời, muốn vượt qua sự hữu hạn của đời người để hoá thân vào biển lớn tình yêu; thì Vội Vàng của Xuân Diệu lại bộc lộ một cái tôi sôi nổi, vồ vập và khát vọng chiếm lĩnh bởi “tuổi trẻ chẳng hai lần thắm lại”.

3.4. Đánh giá: – Nghệ thuât: Thể thơ ngũ ngôn giàu nhịp điệu. Sử dụng các phép tu từ: nhân hoá, ẩn dụ…Ngôn ngữ thơ chọn lọc, tinh tế. Giọng thơ mềm mại, nữ tính.

– Đoạn thơ trong bài Sóng của Xuân Quỳnh thể hiện cái tôi đầy những âu lo, trắc ẩn nhưng cũng dồn chứa bao khát vọng tình yêu “bồi hồi trong ngực trẻ – Dù mang hai quan niệm khác nhau nhưng cả hai đoạn thơ và tư tưởng của những thiên tài thi ca Xuân Quỳnh – Xuân Diệu vẫn cất lên những giá trị nhân bản, nhân văn: yêu là sống hết mình cho tình yêu.

5. DẠNG ĐỀ NÂNG CAO THI HỌC SINH GIỎI Đề 1: Song trùng và sự phá vỡ cấu trúc song trùng trong bài Sóng – Xuân Quỳnh 1. Giới thiệu tác giả, tác phẩm - Xuân Quỳnh là một trong những gương mặt tiêu biểu của thế hệ thơ trẻ thời chống Mĩ cứu nước. Thơ Xuân Quỳnh in đậm vẻ đẹp nữ tính, vẻ đẹp tâm hồn người phụ nữ nhiều trắc ẩn, hồn nhiên, chân thành, đằm thắm, da diết trong khát vọng đời thường.

- Bài thơ “Sóng” được sáng tác năm 1967, trong chuyến đi thực tế ở vùng biển Diêm Điền (Thái Bình), là bài thơ tiêu biểu cho phong cách thơ Xuân Quỳnh.

2. Giải thích 69

D

ẠY

KÈ

M

Q

U

Y

N

H

Ơ

N

O

FF IC IA L

a. Cấu trúc văn bản - Cấu trúc là sự sắp xếp, tổ chức các thành tố của văn bản thành một đơn vị thống nhất, hoàn chỉnh, có ý nghĩa. Như bản thiết kế cần thiết cho việc xây dựng ngôi nhà, bất kì văn bản văn học nào cũng phải có một cấu trúc nhất định. Cấu trúc hàm chứa dụng ý của tác giả sao cho phù hợp với nội dung văn bản.

- Cần phân biệt bố cục và cấu trúc của tác phẩm. Thuật ngữ bố cục nhằm chỉ sự sắp xếp, phân bố các chương đoạn, các bộ phận của tác phẩm theo một trình tự nhất định.

Thuật ngữ cấu trúc thể hiện một nội dung rộng rãi phức tạp hơn. Tổ chức tác phẩm không chỉ giới hạn ở sự tiếp nối bề mặt, ở những tương quan bên ngoài giữa các bộ phận, chương đoạn mà còn bao hàm sự liên kết bên trong, nghệ thuật kiến trúc nội dung cụ thể của tác phẩm. Bố cục là một phương diện của cấu trúc. b. Cấu trúc song trùng trong bài Sóng – Xuân Quỳnh - Hình tượng sóng – em chạy suốt dọc bài thơ. Bên trong cấu trúc song trùng ấy còn có sự phá vỡ cấu trúc song trùng, để em bên cạnh những nét tương đồng với sóng còn phải thoát khỏi hạn định của hình tượng sóng, để đích thực là em – một cái tôi trữ tình hồn nhiên, tươi tắn, đằm thắm, chân thành mà không kém phần cuộn dâng dữ dội.

3. Cấu trúc của bài thơ Sóng (Xuân Quỳnh) a. Cấu trúc song trùng - sóng và em Nữ thi sĩ Xuân Quỳnh đặt nhan đề bài thơ là “Sóng”, đó cũng chính là hình tượng ẩn dụ cho tình yêu của người phụ nữ. Chạy dọc suốt bài thơ, mỗi khám phá về sóng cũng là một khám phá về tình yêu. Những biểu hiện của tâm trạng trữ tình, mỗi trạng thái tâm hồn lại tìm thấy sự tương hợp với một đặc tính, một biểu hiện nào đó của sóng. * Trước hết là sự tương đồng, trùng hợp về âm điệu.

Nhịp điệu triền miên, lúc dào dạt, lúc sôi nổi trào dâng, lúc thì thầm sâu lắng… của con sóng biển cũng là nhịp điệu của con sóng lòng, của tâm hồn đang xao động, chất chứa những khát khao rạo rực tràn ra thành câu chữ, thành sóng thơ. Thể thơ năm chữ, lối sử dụng vần cách, ngắt nhịp biến hoá sáng tạo, cách tổ chức ngôn ngữ tinh tế… để tạo nên một hình tượng sóng bằng âm điệu. * Sóng có nhiều đối cực như tình yêu có nhiều cung bậc, trạng thái và tâm hồn người phụ nữ đang yêu có những mâu thuẫn mà thống nhất: Dữ dội và dịu êm Ồn ào và lặng lẽ * Con sóng nhỏ mang trong mình khát vọng lớn, mạnh mẽ, dứt khoát đến quyết liệt: Sông không hiểu nổi mình Sóng tìm ra tận bể Hành trình của sóng từ sông ra biển, từ không gian chật hẹp đến không gian rộng như hành trình của một tình yêu chân chính, từ bỏ những giới hạn tù túng, những hạnh phúc nhỏ bé, những thoả mãn tầm thường để tìm đến chân trời bao la, những khát khao rộng lớn, vô biên tuyệt đích. * Sóng là trường tồn vĩnh hằng “ngày xưa và ngày sau vẫn thế” cũng như khát vọng tình yêu của loài người đã có từ xa xưa và còn mãi đồng hành cùng nhân loại: 70

D

ẠY

KÈ

M

Q

U

Y

N

H

Ơ

N

O

FF IC IA L

Nỗi khát vọng tình yêu Bồi hồi trong ngực trẻ * Khởi nguồn của sóng cũng bí ẩn như khởi nguồn của tình yêu: Từ nơi nào sóng lên?

Sóng bắt đầu từ gió Gió bắt đầu từ đâu?

Em cũng không biết nữa Khi nào ta yêu nhau * Tình yêu gắn liền với nỗi nhớ.

Nỗi nhớ là tình yêu. Sóng là sự sống của biển cả, nhớ là sự sống của tình yêu.

Sóng nhớ bờ ngày đêm không ngủ được cũng như lòng em nhớ đến anh vậy. * Tình yêu chân thành, yêu hết mình đòi hỏi sự thuỷ chung, bền vững: Dẫu xuôi về phương Bắc Dẫu ngược về phương Nam Nơi nào em cũng nghĩ Hướng về anh một phương” Cũng như sóng: Con nào chẳng tới bờ Dù muôn vời cách trở Sóng khao khát tới bờ cũng như em luôn khao khát có anh! * Sóng là hiện tượng thiên nhiên vĩnh hằng như tình yêu là khát vọng muôn đời của con người dâng hiến cả cuộc đời cho tình yêu lớn: Làm sao được tan ra Thành trăm con sóng nhỏ Giữa biển lớn tình yêu Để ngàn năm còn vỗ Phân tích bài thơ theo cấu trúc song trùng trọn vẹn tạo nên sự cân xứng nhịp nhàng, hô ứng, đồng vọng. Cứ mỗi trạng thái của tình yêu lại ứng với một đặc tính, một biểu hiện nào đó của sóng. b. Sự phá vỡ cấu trúc song trùng trong bài thơ - Một tình yêu lớn thì không thể bị giới hạn trong bất cứ một khuôn khổ nào cả. Mãnh liệt vốn là phẩm chất lớn của tình yêu. Cấu trúc song trùng hoàn toàn tất yếu sẽ bị phá vỡ. Những câu mở đầu bài thơ đã là tín hiệu của cuồng phong, bão tố: Sông không hiểu nổi mình Sóng tìm ra tận biển Thật dứt khoát, thật mạnh mẽ, thật quyết liệt!

Sự tung phá, vượt ra khỏi giới hạn chật hẹp của sóng, tình yêu tự biểu hiện mình trong một không gian, thời gian vô hạn đã tạo nên những điều thú vị, hiệu quả bất ngờ về phương diện nghệ thuật: tính cân xứng, nhịp nhàng trong cấu trúc song trùng bị biến dạng. Sóng không còn là hình tượng ẩn dụ hoàn chỉnh trọn vẹn. Đó là những giờ phút tình yêu thể hiện bản chất đích thực của mình.

71

D

ẠY

KÈ

M

Q

U

Y

N

H

Ơ

N

O

FF IC IA L

- Sau tín hiệu ban đầu mang dấu hiệu cựa quậy để tìm ra tận biển, cấu trúc song trùng bắt đầu bị phá vỡ. Đó là khi sóng biểu hiện một thuộc tính của tình yêu: nếu sóng là sự sống của biển cả thì nỗi nhớ là sự sống của tình yêu: Con sóng dưới lòng sâu Con sóng trên mặt nước Ôi con sóng nhớ bờ Ngày đêm không ngủ được Lòng em nhớ đến anh Cả trong mơ còn thức Trong bài thơ thì đây là đoạn thơ có dấu hiệu bất thường về hình thức: là khổ thơ duy nhất có sáu câu. Tám khổ thơ còn lại đều đặn mỗi khổ bốn câu. Nó như là đỉnh của một con sóng lớn, con sóng bạc đầu giữa biển khơi.

Sóng mang trong mình nỗi nhớ bờ. Nỗi nhớ chiếm lĩnh cả chiều sâu, bề rộng, sóng cồn cào trong lòng biển cả. Nhớ bờ, yêu bờ nên sóng bao giờ cũng thức, thao thức suốt ngày đêm, trọn cả cuộc đời. Ghê ghớm đến thế nhưng vẫn không thể sánh được với nỗi nhớ của em và tình yêu của em dành cho anh. Nỗi nhớ của em như con sóng xuyên qua hai cõi: thực và mộng, ý thức và tiềm thức. Rồi đột biến. Vụt sáng cả tâm linh, chói loà rực rỡ cả một thế giới diệu kì: Lòng em nhớ đến anh Cả trong mơ còn thức Lời thơ phi lí về logic hiện thực nhưng lại có lí trong logic biểu đạt của một tình yêu thật chân thành, cảm động. Sự phi lí đã chứa đựng một chân lí. Đây chính là những câu thơ xuất thần của Xuân Quỳnh trong thi phẩm này.

- Lòng chung thuỷ là thước đo của tình yêu, là một giá trị văn hoá truyền thống, đã hoá thành những tượng đài bất tử trong không gian và thời gian: Những người vợ nhớ chồng góp cho Đất Nước những núi VọngPhu Cặp vợ chồng yêu nhau góp nên hòn Trống Mái. (Đất nước – Nguyễn Khoa Điềm) Nhân vật trữ tình trong bài thơ Sóng – con người của thời hiện đại, dám sống với toàn bộ những gì mình có cũng đề cao tuyệt đối lòng chung thuỷ: Dẫu xuôi về phương bắc Dẫu ngược về phương nam Nơi nào em cũng nghĩ Hướng về anh một phương Em cũng như con sóng, suốt cuộc đời thuỷ chung với bờ: Con nào chẳng tới bờ/ Dù muôn vời cách trở. Có sự giống nhau nhưng tương quan ý nghĩa thì không đồng đẳng, không tương ứng. Sóng thuỷ chung với bờ được khẳng định bằng một mệnh đề: Dù muôn vời cách trở. Còn tình thuỷ chung của em dành cho anh được khẳng định bằng một tập hợp điệp cấu trúc câu tạo sự tăng cấp liên tiếp về ý nghĩa. Từ liên kết “dẫu” đồng nghĩa với “dù” nhưng ý nghĩa được nhấn mạnh hơn lại là điệp từ kết hợp với các từ chỉ sự vận động đảo chiều, ngược hướng xuôi bắc, ngược nam gợi sự tất tả, bươn chải, ngược xuôi. Đặc biệt cụm từ nơi nào đã khái quát toàn bộ mọi miền không gian xa cách, không chỉ 72

D

ẠY

KÈ

M

Q

U

Y

N

H

Ơ

N

O

FF IC IA L

là phương bắc, phương nam mà tất cả bốn phương, tám hướng, ở phương trời nào thì phương anh, phương của tình yêu là duy nhất, là bất biến, vĩnh hằng. Đây là khổ thơ thể hiện sự quyết liệt của nhân vật trữ tình trong tình yêu và lần thứ hai trong bài thơ, cấu trúc song trùng bị phá vỡ, bị biến dạng để tình yêu được đúng với danh xưng của nó.

- Như một phản ứng dây chuyền, con sóng tình yêu liên tiếp tung phá cấu trúc song trùng để tình yêu phải là chính nó. Tình yêu xưa nay là vậy! Với Xuân Quỳnh lại càng như vậy!

Tình yêu vốn không giới hạn và chẳng bao giờ chịu giới hạn. Nhưng đến những khổ cuối của bài thơ Sóng, sự song trùng ý nghĩa giữa sóng và tình yêu dường như có sự tương hợp cân bằng: sóng cũng vĩnh hằng như tình yêu muôn thuở: Làm sao được tan ra Thành trăm con sóng nhỏ Giữa biển lớn tình yêu Để ngàn năm còn vỗ Tình yêu hoá sóng để trường tồn như sóng và sóng hoá tình yêu để vĩnh viễn như tình yêu. Có một sự chuyển hoá nhịp nhàng, cân xứng, tạo sự cộng hưởng để ý thơ có sức ngân vang cả vào khoảng vô ngôn khi lời thơ đã hết.

Nhưng suy ngẫm kĩ thì không phải thế. Bởi vì sinh ra, sóng đã là trường tồn, vĩnh hằng, bất tử. Còn em và tình yêu của em đâu được tạo hoá ưu ái đến vậy. Đời người ngắn ngủi thoáng chốc, kiếp người nhỏ nhoi, vô nghĩa, phù du. Nỗi đau đã kết thành giọt lệ của Trần Tử Ngang trong cổ thi. Kiếp nhân sinh ngắn ngủi đã khiến cho Xuân Diệu “nổi đoá”: Nói làm chi rằng xuân vẫn tuần hoàn Nếu tuổi trẻ chẳng hai lần thắm lại Còn trời đất nhưng chẳng còn tôi mãi (Vội vàng) Kiếp người là thế, còn sóng là tự nhiên, sóng hồn nhiên, vô tư “Ngày xưa và ngày sau vẫn thế”, bình thản tận hưởng đặc quyền mà tạo hoá ban phát. Cho dù Xuân Quỳnh đã phả vào hình tượng sóng vốn rất quen thuộc, hơi thở yêu đương nồng nàn của mình khiến nó như mới được sinh ra lần đầu. Sự hoá thân vào sóng sâu sắc đến mức sóng cũng thành ra có dáng hình… vất vả, lo toan, tất bật, ngược xuôi: Dẫu xuôi về phương Bắc / Dẫu ngược về phương Nam. Tình yêu và sóng như một cặp song sinh vậy.

Dẫu thế, sóng cũng không thể có được những trăn trở, băn khoăn, những linh cảm, dự cảm bất trắc về tương lai như em: Cuộc đời tuy dài thế Năm tháng vẫn đi qua Như biển kia dẫu rộng Mây vẫn bay về xa Trong một lần “Nói cùng anh”, Xuân Quỳnh cũng đã viết: Em đâu dám nghĩ là vĩnh viễn Hôm nay yêu, mai có thể xa rồi

73

D

ẠY

KÈ

M

Q

U

Y

N

H

Ơ

N

O

FF IC IA L

Thân phận phù du nào cũng muốn hoá vĩnh hằng, bất tử để được sống, để được yêu, sống mãi trong tình yêu, ấy là hạnh phúc. Mãnh liệt là phẩm chất lớn của tình yêu.

Vượt qua những giới hạn của cái bình thường để trở nên phi thường, Xuân Quỳnh đã mượn cả vũ trụ mới đo nổi kích cỡ lãng mạn, khát vọng của trái tim mình. Khát khao vô biên tuyệt đích của “em” không thể soi mình, nhận diện mình trong “sóng”.

4. Đánh giá - Cấu trúc bài Sóng là cấu trúc đặc biệt với sự song hành giữa sóng và em, quá đó thể hiện những cung bậc, trạng thái trong tình yêu của người phụ nữ - Vượt qua cái hữu hạn của kiếp người để trở nên bất tử. Khát vọng tình yêu và tỏ lời yêu thương “Yêu anh cả khi chết đi rồi” (Tự hát – Xuân Quỳnh) thì tình yêu ấy đã hoá thành bất tử. Đó là điều không chỉ riêng Xuân Quỳnh, không của riêng ai. Nó là của chung, của mọi trái tim người, của toàn nhân loại. Đề 2: Bàn về ngôn ngữ trong thơ, Nguyễn Đình Thi viết: “Điều kì diệu của thơ là mỗi tiếng, mỗi chữ, ngoài cái nghĩa của nó, ngoài công dụng gọi tên sự vật, bỗng tự phá tung mở rộng ra, gọi đến xung quanh nó những cảm xúc, những hình ảnh không ngờ, tỏa ra xung quanh nó một vùng ánh sáng động đậy. Sức mạnh nhất của câu thơ là ở sức gợi ấy.”

(Mấy ý nghĩ về thơ, Ngữ văn 12 Nâng cao, tập 1, tr. 52, NXBGD, 2008) Qua bài thơ Sóng (Xuân Quỳnh) và Đàn ghi ta của Lor-ca (Thanh Thảo), anh/chị hãy làm sáng tỏ nhận xét trên.

I. Mở bài : + Giới thiệu bài thơ Sóng và thi sĩ Xuân Quỳnh + Giới thiệu bài thơ Đàn ghi ta của LOr- ca và nhà thơ Thanh Thảo +Giới thiệu ý kiến của Nguyễn Đình Thi :“Điều kì diệu của thơ là mỗi tiếng, mỗi chữ, ngoài cái nghĩa của nó, ngoài công dụng gọi tên sự vật, bỗng tự phá tung mở rộng ra, gọi đến xung quanh nó những cảm xúc, những hình ảnh không ngờ, tỏa ra xung quanh nó một vùng ánh sáng động đậy. Sức mạnh nhất của câu thơ là ở sức gợi ấy.” +Nêu vấn đề cần nghị luận : Sức mạnh của thơ II. Thân bài : 1. Giải thích ý kiến của Nguyễn Đình Thi: – Ngôn ngữ thơ (chữ và nghĩa trong thơ) vừa có nghĩa do bản thân câu chữ mang lại (nghĩa của nó, nghĩa gọi tên) vừa có nghĩa do câu chữ gợi ra (cảm xúc, hình ảnh, vùng ánh sáng lay động, sức gợi).

– Khẳng định: Sức mạnh nhất của thơ là sức gợi ấy. => Bằng cách diễn đạt hình ảnh rất cụ thể và sinh động, Nguyễn Đình Thi đã nhấn mạnh và làm nổi bật một đặc trưng bản chất của thơ ca: ngôn ngữ trong thơ, vấn đề chữ và nghĩa. Tác giả vừa khẳng định vừa cắt nghĩa, lí giải sức mạnh của thơ nằm ở sức gợi.

2. Chứng minh nhận định qua hai bài thơ Học sinh phải chỉ ra và phân tích được đặc điểm ngôn ngữ thơ trong hai bài thơ Sóng (Xuân Quỳnh) và Đàn ghi ta của Lor-ca (Thanh Thảo). Không nhất thiết phải phân tích cả bài mà có thể lựa chọn những câu thơ, đoạn thơ tiêu biểu để làm sáng tỏ vấn đề. a. Bài thơ Sóng: 74

D

ẠY

KÈ

M

Q

U

Y

N

H

Ơ

N

O

FF IC IA L

* Ý khái quát : Giới thiệu sơ lược về tác giả tác phẩm và nội dung bài thơ. Xuân Quỳnh là nhà thơ của hạnh phúc đời thường: tiếng thơ khao khát tình yêu, hạnh phúc đời thường bình dị.

Cái tôi độc đáo: giàu vẻ đẹp nữ tính, thành thật, giàu đức hi sinh và lòng vị tha, khát vọng yêu chân thành, mãnh liệt gắn với cảm thức lo âu về sự phai tàn, đổ vỡ., cùng những dự cảm bất trắc.

Tác phẩm: 1967, nhân chuyến đi thực tế ở vùng biển Diêm Điền (Thái Bình), in trong tập thơ Hoa dọc chiến hào, là bài thơ tình nổi tiếng của Xuân Quỳnh, góp phần tạo nên vị trí “nữ hoàng thơ tình Việt Nam”. * Phân tích : – Về chữ: ngôn ngữ dung dị mà chọn lọc tinh tế, gợi cảm, hàm súc, giàu tính ẩn dụ.

– Về nghĩa: + Nghĩa câu chữ: con sóng thực và các đặc tính của nó (dữ dội, dịu êm, trên mặt nước, dưới lòng sâu…) + Nghĩa mà sóng gợi ra (hình ảnh, cảm xúc…): những cung bậc tâm trạng người con gái trong tình yêu, những khát vọng hạnh phúc đời thường và khao khát tự hoàn thiện bản thân. => Ngôn ngữ thơ Xuân Quỳnh dung dị mà có sức gợi sâu xa từ hình ảnh thực mà liên tưởng đến tâm trạng người con gái trong tình yêu, khát vọng bất tử hóa, tự hoàn thiện bản thân để hướng tới những giá trị đích thực của cuộc sống. Chính sức gợi này đã tạo nên sức sống cho bài thơ. b. Đàn ghi ta của Lor-ca: * Ý khái quát : Giới thiệu sơ lược về tác giả tác phẩm và nội dung bài thơ:Cùng với Xuân Quỳnh, Thanh Thảo cùng thuộc thế hệ nhà thơ trưởng thành từ cuộc kháng chiến chống Mỹ nhưng trang thơ Thanh Thảo lại có dấu ấn rất riêng. Ông là người đi đầu trong phong trào cách tân thơ Việt, con đường mà ông lựa chọn để cách tân thơ Việt là việc đào sâu cái tôi nội cảm, tìm kiếm những cách biểu đạt mới qua hình thức những câu thơ tự do, phá bỏ mọi ràng buộc, khuôn sáo. Thanh Thảo đi theo trường phái thơ tượng trưng siêu thực có nguồn gốc từ phương Tây mà Lor-ca là một đại biểu đi đầu trong trường phái thơ đó. Bài thơ “Đàn ghi ta của Lor-ca” được rút ra từ tập “Khối vuông ru bích”, bài thơ đã xây dựng thành công hình tượng nhân vật Lor-ca. * Phân tích: – Về chữ: lối thơ tự do, ngôn từ thơ giàu màu sắc tượng trưng siêu thực, giàu nhạc tính, mô hình mở giải phóng cảm xúc và tưởng tượng…

– Về nghĩa: + Hình tượng Lor-ca và những giai điệu, cung bậc của tiếng đàn ghi ta. + Nỗi đau xót trước cái chết đầy bi phẫn của Lor-ca, niềm trân trọng, đồng cảm của Thanh Thảo trước nhân cách cao thượng và vẻ đẹp tâm hồn Lor -ca… => Ngôn ngữ thơ có nhiều đổi mới, giàu tượng trưng thiên về gợi, không coi trọng tả thực, mỗi từ ngữ, hình ảnh, câu thơ đều có độ mở cho phép tiếp nhận dân chủ, sáng tạo.

Sức gợi của ngôn ngữ thơ tạo ra mạch ngầm đa nghĩa cho tác phẩm.

3. Đánh giá chung 75

D

ẠY

KÈ

M

Q

U

Y

N

H

Ơ

N

O

FF IC IA L

– Về ý nghĩa của vấn đề: ý kiến của Nguyễn Đình Thi về một trong những đặc trưng bản chất của thơ không chỉ có tác dụng nhất thời mà ngày nay vẫn còn nguyên giá trị bởi ý nghĩa thời sự, tính chất khoa học đúng đắn. + Đối với người sáng tác: định hướng cho sự sáng tạo, làm thơ phải biết lựa chọn ngôn ngữ hàm súc, giàu sức gợi, có sức hấp dẫn, lôi cuốn… + Đối với người thưởng thức: định hướng tiếp nhận, đọc thơ không chỉ hiểu nghĩa câu chữ mà phải dựng dậy lớp nghĩa được gợi ra từ câu chữ. Đề 3: “Ngàn trái tim mang trong một trái tim” (Cảm xúc – Xuân Diệu) “Em trở về đúng nghĩa trái tim em” (Tự hát – Xuân Quỳnh) Đặc trưng nào của thơ đã được hai thi sĩ nhắc đến trong những ý thơ trên. Sự gặp gỡ và khác biệt của họ khi thể hiện đặc trưng ấy trong Vội vàng và Sóng?

Gợi ý: 1. Giải thích – Trái tim trong thơ là biểu tượng của tâm hồn. + Câu thơ của Xuân Diệu: muốn nhấn mạnh tâm hồn nhà thơ thật bao dung, nhân hậu không chỉ chứa đựng những tình cảm, những cảm xúc phong phú của riêng mình mà tập trung cho những buồn vui của cuộc đời rộng lớn, của số phận nhân loại. + Câu thơ của Xuân Quỳnh: muốn nói đến ước muốn sống chân thật với những khát vọng chân thành; tâm hồn nhà thơ xúc động mãnh liệt với những buồn vui, khổ đau hạnh phúc của mình, của đời “đúng nghĩa trái tim”.

– Học sinh có thể dựa vào lí luận đặc trưng của thơ để giải thích lí do sao hai câu thơ trên đều nói đến “trái tim”. + Đặc trưng của văn học là tình cảm. Văn học xuất phát từ tình cảm, từ tâm hồn tác giả tìm đến tâm hồn người đọc. Văn học cần sự đồng cảm, đồng điệu. + Nhà thơ, nhà văn phải biết sống chân thành, nhạy cảm với đời, với người thì tác phẩm của họ mới phong phú, giàu giá trị và tìm được sự đồng điệu trong tâm hồn người đọc.

2. Chứng minh Học sinh có thể phân tích hai tác phẩm và phát biểu những cảm nhận khác nhau nhưng phải xuất phát từ nội dung, tư tưởng chủ đề của tác phẩm và của đề thi.

2.1.Giống nhau – Cả hai nghệ sĩ đều trăn trở để làm sáng tỏ những điều sâu thẳm trong trái tim mình.

2.2.Khác nhau *Vội vàng: Xuân Diệu muốn thể hiện điều sâu thẳm nhất trong tâm hồn mình đó là khát vọng sống mãnh liệt, một niềm ham sống vô biên, khao khát vô cùng.

– Ca ngợi cuộc sống muôn màu, muôn vẻ, hấp dẫn và quyến rũ.

– Ca ngợi tình yêu và tuổi trẻ.

– Giục giã vội vàng sống từng phút, từng giây, cố níu giữ thời gian cũng như niềm tiếc nuối mùa xuân, tuổi trẻ đều là biểu hiện của những khát vọng sống sâu xa trong trái

76

D

ẠY

KÈ

M

Q

U

Y

N

H

Ơ

N

O

FF IC IA L

tim của nhà thơ. Niềm khát sống ấy thể hiện qua cái nhìn của nhà thơ với hiện thực khách quan. * Ở Sóng, Xuân Quỳnh muốn chứng minh một tình yêu vô bờ vừa truyền thống vừa hiện đại từ sâu thẳm trái tim của người phụ nữ.

– Nét đẹp truyền thống của người phụ nữ: đằm thắm, dịu dàng, hồn hậu, chung thuỷ.

– Nét đẹp hiện đại của người phụ nữ: táo bạo, mãnh liệt, dù có phấp phỏng lo âu trước cái vô tận của thời gian nhưng vẫn vững tin vào sức mạnh của tình yêu.

3. Đánh giá – Người sáng tác thơ cần có cảm xúc chân thành.

– Nhưng cách thể hiện cảm xúc của mỗi tác giả có thể khác nhau. Chính điều đó đã góp phần làm nên sự đa dạng, phong phú cho văn học. Đề 4: Sóng của Xuân Quỳnh không chỉ là Hoa dọc chiến hào mà còn là bài thơ đi cùng năm tháng?

1. Giới thiệu ngắn gọn về nhà thơ Xuân Quỳnh và bài thơ Sóng gắn với định hướng "hoa dọc chiến hào" và bài thơ đi cùng năm tháng.

2. Sóng là "hoa dọc chiến hào": - Mỗi tác phẩm văn học ra đời thường mang dấu ấn của thời đại, lịch sử cụ thể.

- Hoa dọc chiến hào là tên tập thơ của Xuân Quỳnh, ra đời năm 1968- thời kì cả dân tộc "xẻ dọc Trường Sơn đi cứu nước". Các tác phẩm văn học Việt Nam lúc bấy giờ ra đời ngay trên những "chiến hào" chống Mỹ, là sáng tác của những thế hệ "nhà văn cầm súng" nên thường mang đậm tính sử thi. Thơ chống Mỹ thường có giọng điệu rắn rỏi, trang trọng, hào sảng khi viết về đất nước và con người trong kháng chiến.

- Sóng của Xuân Quỳnh, trong hoàn cảnh ấy, xuất hiện như một bông hoa - hoa dọc chiến hào; đem đến cho thi đàn dân tộc thời kì chống Mỹ nói chung, pho ng trào thơ trẻ chống Mỹ nói riêng một hương sắc độc đáo: giàu nữ tính và luôn da diết những khát vọng hạnh phúc đời thường, đặc biệt là khát vọng của con người về tình yêu muôn thuở.

3. Sóng là bài thơ đi cùng năm tháng: - Để đi cùng năm tháng, một bài thơ phải có nội dung cảm xúc sâu lắng (phải là tiếng lòng, tình cảm, ý nghĩ,...) và có những vẻ đẹp riêng về nghệ thuật (sử dụng ngôn từ, hình ảnh, nhịp điệu, cấu tứ,...).

- Sóng là bài thơ đi cùng năm tháng với đề tài tình yêu muôn thuở. Nét độc đáo của Sóng là diễn tả tình yêu của người phụ nữ thiết tha, nồng nàn, chung thuỷ, muốn vượt lên thử thách của thời gian và sự hữu hạn của đời người. Sóng là lời tự bạch của một tâm hồn phụ nữ về những khám phá, trải nghiệm, triết lí vừa chân thành, mạnh bạo vừa da diết những âu lo mà lại đầy lạc quan tin tưởng. Đó là một tình yêu dâng hiến cao đẹp mà con người trong mọi thời đại đều hướng tới.

Có thể so sánh, liên hệ với bài thơ khác của Xuân Quỳnh hay của các tác giả khác cùng viết về đề tài tình yêu để thấy đây là một nội dung cảm xúc hấp dẫn đối với cả người sáng tác và người đọc.

- Sóng là bài thơ đi cùng năm tháng bằng một giọng thơ trữ tình dào dạt, sâu lắng mang âm điệu của sóng, của thể thơ ngũ ngôn truyền thống; với ngôn từ giản dị, trong

77

D

ẠY

KÈ

M

Q

U

Y

N

H

Ơ

N

O

FF IC IA L

sáng; với cặp hình tượng sóng và em song trùng, tương ứng, hoà nhập, khi đan xen, khi soi chiếu tạo kết cấu vòng tròn liên tiếp, miên man,...

Dùng hình tượng sóng để diễn tả cảm xúc tình yêu không phải chỉ có Xuân Quỳnh.

Cần liên hệ với một số câu thơ hay bài thơ khác để thấy sự sáng tạo của Xuân Quỳnh trong bài thơ này.

4.Đánh giá: - Khẳng định giá trị của bài thơ không chỉ gắn với một thời mà sẽ là mãi mãi...

- Mở rộng: Để đi cùng năm tháng, một bài thơ (tác phẩm văn học nghệ thuật) ngoài việc tự "phát sáng" còn nhờ vào quá trình tiếp nhận của người đọc. Vì thế, mỗi người đọc cũng cần có ý thức tự trau dồi, bồi đắp tâm hồn, trí tuệ để biết tri âm cùng tác giả. Đề 5: Sức hấp dẫn của bài thơ Sóng – Xuân Quỳnh ( Tham khảo đề thi HSG Vĩnh Phúc năm 2012) 1. Về nội dung: - Bài thơ hấp dẫn người đọc bởi vẻ đẹp tâm hồn của người phụ nữ trong tình yêu.

Mượn hình tượng sóng, Xuân Quỳnh diễn tả sâu sắc, tinh tế, chân thành những cảm xúc, những suy tư trong tâm hồn người phụ nữ đang yêu.

- Những biến thái phong phú, phức tạp nhưng thống nhất của một trái tim đang cồn cào khao khát tình yêu. Trái tim yêu ấy không chấp nhận sự tầm thường, nhỏ hẹp mà luôn vươn tới cái cao rộng, bao dung. ( Dữ dội và dịu êm….Sóng tìm ra tận bể).Nét mới mẻ, hiện đại: khao khát yêu đương nhưng không còn thụ động,tĩnh tại nữa.

- Quan niệm đúng đắn thể hiện khao khát yêu đương mãnh liệt: khát vọng tình yêu là khát vọng muôn đời của nhân loại mà mãnh liệt nhất là của tuổi trẻ. Cũng như sóng, nó mãi mãi trường tồn, vĩnh hằng cùng thời gian.

- Nỗi băn khoăn về khởi nguồn của tình yêu và bộc bạch một cách hồn nhiên, chân thành sự bất lực không lí giải được câu hỏi muôn đời ấy trong tình yêu (Em cũng không biết nữa/Khi nào ta yêu nhau). Đó chính là sự bí ẩn tạo nên sức hấp dẫn của tình yêu.

- Nỗi nhớ trong trong trái tim yêu được diễn tả thật mãnh liệt: nhớ thường trực cả khi thức, khi ngủ, bao trùm lên cả không gian, thời gian, không chỉ tồn tại trong ý thức mà len lỏi vào cả trong tiềm thức, xâm nhập cả vào trong giấc mơ (Ôi con sóng nhớ bờ/ Ngày đêm không ngủ được/Lòng em nhớ đến anh/ Cả trong mơ còn thức). Xuân Quỳnh đã nói lên thật chân thành, táo bạo, không hề giấu giếm khát vọng tình yêu sôi nổi, mãnh liệt của mình.

- Khẳng định tình yêu chung thủy sắt son: Dẫu xuôi về phương Bắc/Dẫu ngược về phương Nam/Nơi nào em cũng nghĩ/Hướng về anh một phương.

- Niềm tin mãnh liệt: yêu thương tha thiết cháy bỏng nhưng cũng tỉnh táo nhận thức dự cảm những trắc trở, thử thách trong tình yêu, đồng thời cũng tin tưởng vào sức mạnh tình yêu sẽ giúp người phụ nữ vượt qua thử thách để đến với bến bờ hạnh phúc.(Con nào chẳng tới bờ/Dầu muôn vời cách trở).

- Khát vọng tình yêu bất diệt: ý thức được sự hữu hạn của đời người, Xuân Quỳnh ao ước được tan mình, hòa mình vào đại dương để tình yêu trường tồn cùng đại dương bao la(Làm sao được tan ra/ Thành trăm con sóng nhỏ/Giữa biển lớn tình yêu/Để ngàn năm còn vỗ).

78

D

ẠY

KÈ

M

Q

U

Y

N

H

Ơ

N

O

FF IC IA L

2. Về nghệ thuật - Âm điệu của bài thơ (được tạo nên bởi thể thơ năm chữ và phương thức tổ chức ngôn từ, cách đan xen các thanh bằng trắc ở âm tiết cuối mỗi dòng thơ, hình ảnh) như âm điệu của những con sóng trên biển cả, nhịp của những con sóng liên tiếp, triền miên, vô hồi vô hạn, khi dạt dào sôi nổi, lúc êm dịu lắng sâu…nhằm thể hiện nhịp tâm hồn, nhịp tình cảm tha thiết, sôi nổi, mãnh liệt của người phụ nữ.

- Hình tượng nghệ thuật độc đáo – hình tượng sóng- hình tượng trung tâm, xuyên suốt bài thơ tạo nên giá trị đặc biệt cho bài thơ. Qua hình tượng này tác giả diễn tả vừa cụ thể vừa sinh động nhiều trạng thái, tâm trạng, những cung bậc cảm xúc khác nhau trong trái tim của người phụ nữ đang rạo rực khao khát yêu thương.

- Bài thơ được kết cấu trên cơ sở nhận thức sự tương đồng, hòa hợp giữa hai hình tượng trữ tình: sóng và em. Cấu trúc song hành này tạo nên chiều sâu nhận thức v à nét độc đáo của bài thơ.

- Các biện pháp điệp từ, điệp cú pháp, câu hỏi tu từ, đặc biệt cách sử dụng 4 câu thơ trong một khổ, riêng khổ 5 gồm 6 câu góp phần tạo nên nhịp điệu nồng nàn,nhớ thương, say đắm…

3. Đánh giá chung - Mượn hình tượng sóng, bài thơ diễn tả tình yêu của người phụ nữ thiết tha, nồng nàn, chung thủy, muốn vượt lên thử thách của thời gian và sự hữu hạn của đời người.

Sóng là bài thơ tiêu biểu cho tư tưởng và phong cách Xuân Quỳnh ở giai đoạn đầu.

- Vẻ đẹp tâm hồn người phụ nữ trong tình yêu: mạnh mẽ, táo bạo, giàu khao khát nhưng vẫn giữ được nét truyền thống tốt đẹp: thủy chung, gắn bó.

IV. CÁC DẠNG ĐỀ THAM KHẢO, TỰ GIẢI Đề 1: Sự song hành giữa Sóng và em trong bài Sóng – Xuân Quỳnh Đề 2: Thơ nữ viết về tình yêu thường thể hiện sâu sắc bản lĩnh và ý thức về hạnh phúc của chính người phụ nữ. Hãy phân tích và so sánh bài thơ Tự tình( bài II) của Hồ Xuân Hương và Sóng của Xuân Quỳnh để làm rõ nét chung và nét riêng trong tâm sự về tình yêu của hai nữ tác giả ở hai thời đại khác nhau. Đề 3: So sánh ngôn ngữ thơ Xuân Diệu và thơ Xuân Quỳnh qua Vội Vàng và Sóng V. ĐÁNH GIÁ HIỆU QUẢ THỰC HIỆN CHUYÊN ĐỀ Chuyên đề đã được sử dụng 03 năm phục vụ quá trình ôn thi THPTQG lớp 12. Trong quá trình triển khai tôi nhận thấy HS hứng thú hơn với bài học, yêu thích văn bản hơn và đặc biệt khả năng cảm thụ bài thơ “Sóng” của Xuân Quỳnh được sâu hơn.

Trong quá trình vận dụng chuyên đề vào giảng dạy, GV cần linh hoạt các bước và thời lượng cho phù hợp, tùy từng đối tượng với nhận thức khác nhau, GV cung cấp lượng kiến thức cho HS thích hợp để tạo hứng thú trong quá trình tiếp nhận văn bản.

Chất lượng môn Ngữ văn của trường THPT Đồng Đậu đều tăng lên theo từng năm: - Thi KS THPTQG lần 1 của Sở GD& ĐT Vĩnh Phúc năm học 2018 -2019 có thi câu 5đ vào 3 khổ cuối bài thơ “ Sóng” – Xuân Quỳnh, khối 12 THPT Đồng Đậu đạt TB điểm toàn khối là 5,72. Cụ thể Văn

79

D

ẠY

KÈ

M

Q

U

Y

N

H

Ơ

N

O

FF IC IA L

12A1 5.51 12A2 5.18 12A3 5.26 12A4 5.21 12A5 6.01 12A6 6.09 12A7 6.66 12A8 5.85 Tuy chưa phải là xuất sắc nhưng mặt bằng trung các em đều trên trung bình, có những lớp chất lượng khá tốt như 12A7 đạt 6,66đ.

VI.KẾT LUẬN "Sóng" là một bài thơ tình yêu trong sáng, sôi nổi, đằm thắm, chân thành và hồn hậu.

Cùng với "Thuyền và Biển" và "Chỉ có sóng và em", bài thơ "Sóng" là một trong những "truyền thuyết tình yêu" tuyệt đẹp, khiến nó còn nhịp vỗ dài lâu trong tâm hồn độc giả. “ Sóng” của Xuân Quỳnh luôn mang tới cho độc giả những cảm xúc mới mẻ khi cảm nhận.

Với học sinh lớp 12, trong năm học này, GV cần sử dụng những phương pháp dạy học phù hợp để truyền tải cho HS hiểu hết những ý nghĩa, vẻ đẹp của bài thơ “Sóng” ( Xuân Quỳnh), làm hành trang cho các em thi THPTQG được tốt nhất.

80

D

ẠY

KÈ

M

Q

U

Y

N

H

Ơ

N

O

FF IC IA L

VII. PHỤ LỤC THAM KHẢO NỮ QUYỀN QUA DỊCH CHUYỂN KÍ HIỆU “SÓNG” CỦA XUÂN QUỲNH Lê Huy Bắc Như chúng ta đã biết, việc xác định “nghĩa” của một “kí hiệu” bao giờ cũng được dựa trên nguyên tắc: sự thống nhất quy ước giữa người phát và người nhận. Theo đó, “sóng” trong văn học cơ bản là kí hiệu cho “sóng gió cuộc đời” của người gặp điều bất trắc hay “sóng lòng” của những ai đang yêu. Nếu kết hợp nghĩa của hai khía cạnh này thì kí hiệu “sóng” trong bài thơ của Xuân Quỳnh mang nghĩa tình yêu dậy sóng, nhưng không phải là sóng gió của những cuộc tình tay ba tay tư mà là sóng lòng của người đang yêu hay sự tự dậy sóng của bất cứ tình yêu đôi lứa nào. Mặt khác, “sóng” được Xuân Quỳnh xử lí rất tài tình để trở thành các dạng sóng kép nghĩa, và sóng hoán đổi vị thế về giới của những người đang yêu. Sóng vừa là sóng náo nức, khẩn trương, đắm say ở thực tại; đồng thời là sóng lo âu cho những bất trắc tương lai. Sóng hạnh phúc và cũng là sóng dự báo của điệu luân vũ lỗi nhịp… như một cái kết tiền định của hầu hết cuộc yêu nào.

Trong nền văn chương bác học, kể từ người nam thay thế quyền người nữ ở thời cổ đại, thì khi viết về tình yêu, người chủ động tấn công hoặc thổ lộ tình cảm là nam giới.

Kể từ đó, phụ nữ, với quan niệm là “phái yếu”, thường bị động trong tình yêu. Và dĩ nhiên, họ là đối tượng luôn chịu thua thiệt. Tình trạng đó kéo dài ngót cả vài mươi thế kỉ. Cho đến khi, chủ nghĩa lãng mạn ra đời, cái tôi con người được khẳng định và cùng với nó, những vấn đề thuộc về nữ quyền cũng được quan tâm. Người phụ nữ Esmeralda (Nhà thờ Đức bà Paris) đường hoàng bước vào văn học với dáng nét yêu kiều, sự trong trắng thánh thiện, cũng như sự quyết liệt yêu bậc nhất trong sáng tác của Victor Hugo.

Với thiên tài nghệ thuật Heinrich Heine, người thiếu nữ giành quyền thổ lộ tình yêu: Em yêu tôi tôi biết Tôi phát hiện lâu rồi Nhưng khi em thổ lộ Tôi giật thót cả người (Quang Chiến dịch).

Trong ca dao Việt, nhiều lần ta bắt gặp tâm trạng của người con gái thao thức với tình yêu của mình: Đêm nằm lưng chẳng đến giường / Trông trời mau sáng ra đường gặp anh. Hay chao chát hơn là người con gái trong thế chủ động khiêu khích tấn công:Thấy anh như thấy mặt trời / Chói chang khó ngó, trao lời khó trao.

Nhưng phải đến Xuân Quỳnh, nỗi khát vọng tình yêu chân thành, hồn hậu mới được diễn tả một cách táo bạo nhất. Sóng là tiếng lòng, là mảnh tình yêu thương nồng cháy cất lên từ sâu thẳm đại dương của trái tim yêu.

Trong sự chuyển nghĩa này, “sóng” thôi không còn là sóng ngàn đời bất diệt của mọi sông biển tự nhiên mà sóng đã mang một nội hàm kí hiệu mới. Đấy là sóng lòng của tình yêu đôi lứa. Chuyện tình cảm này luôn mới lạ trong chính sự mênh mông không bến bờ của nó. Trái tim yêu và cương thổ tình yêu không xác định giới hạn luôn được ví với đại dương bao la nơi mặt trời yêu không bao giờ lặn tắt. Heinrich Heine cũng đã kí hiệu hoá thành công cái sự yêu này: 81

D

ẠY

KÈ

M

Q

U

Y

N

H

Ơ

N

O

FF IC IA L

Mặt trời tim ta đó Rừng rực ánh lửa hồng Trái tim đang lặn xuống Một biển tình mênh mông (Quang Chiến dịch).

Lại vẫn là chuyện hoán chuyển nghĩa của kí hiệu: “thuyền” và “biển”, “mặt trời” và “đại dương” vốn là những khách thể tự nhiên muôn thuở và luôn xuất hiện trong những vần thơ yêu... thì cũng đâu có xa lạ với Xuân Quỳnh. Phải chăng đó chính là hình ảnh “thiên địa đa tình” để phô diễn “cái tình” bao la trong “địa hạt yêu” của nhân loại?

Dữ dội và dịu êm Ồn ào và lặng lẽ Sông không hiểu nổi mình Sóng tìm ra tận bể Bài thơ mở đầu bằng những sắc thái tương phản: dữ dội >< dịu êm, ồn ào >< lặng lẽ, ở lại >< ra đi của “sóng” và “sông”. Các cung bậc tình cảm chênh chao thì lúc nào cũng tồn tại trong thế chuyển động, bởi tình yêu là thứ không bao giờ “chịu đứng yên” mà luôn tìm cách kết giao và đòi hỏi được giao cảm. Nhưng ở đây, nhà thơ đâu đã nói đến chuyện tình mà chỉ diễn tả nỗi bồn chồn, háo hức của “sông” của “sóng”. Sông, sóng muốn đời vốn thế, vẫn bấy nhiêu sắc thái vận động trên hành trình ra biển, bốc hơi, mưa rồi lại “tìm ra biển” đấy là quy luật vĩnh hằng của tạo hóa: một sự dâng hiến, hoá thân để quay về. Lấy cái sự không thể hủy diệt đó để quy chiếu lên cái sự mong manh vốn là bản chất tình cảm của con người, ắt hẳn nhà thơ muốn cái sự yêu của mình sẽ không chóng phai tàn.

Câu thơ năm chữ giàu nhạc tính, tích hợp với vũ điệu sóng trùng điệp, miên man trên hành trình đi tìm ý nghĩa của tồn tại, tìm người “hiểu mình”. Chỉ một kí hiệu “tự xưng” “không hiểu nổi mình” này thôi, thì đất trời dâu bể vô tình hoá hữu ý. Đấy không còn là chuyện của con tạo hững hờ mà là chuyện người, chuyện tình, chuyện của kẻ đang yêu.

Những tính từ ngược nghĩa được cấu trúc theo từng cặp, vừa thể hiện được nhịp sóng, sự vận động của sóng và cũng gợi lên sự sóng đôi, liền cặp âm dương của tình yêu tuổi trẻ.

Nhịp thơ nối dài liên tục, như không có sự ngưng nghỉ của những con sóng, của những trái tim khao khát yêu. Con sóng trên đại đương là sự hiện hình của con sóng trong lòng yêu của thiếu nữ. Kì lạ thay chính người con gái phát hiện ra cái quy luật ngàn đời ấy.

Sự thấu hiểu xuất phát từ sự đồng điệu. Thiếu nữ với tình yêu bỏng cháy của mình đã thức nhận sự đồng dạng thiêng liêng: Ôi con sóng ngày xưa Và ngày sau vẫn thế Nỗi khát vọng tình yêu Bồi hồi trong ngực trẻ Nếu Xuân Diệu, cũng trong một bài thơ viết về sóng (đương nhiên là chẳng thể hay bằng Sóng của Xuân Quỳnh) luôn có ý thức tách tâm trạng thi nhân ra khỏi sóng, lấy sóng làm vật đối sánh trực tiếp để khắc dựng chân dung của người đang yêu thì Xuân Quỳnh thực hiện thao tác ngược lại bằng cách chuyển dịch và đồng hoá nội hàm nghĩa của sóng tự nhiên sang sóng xã hội, sóng hồn người. Nữ sĩ không miêu tả con sóng theo

82

D

ẠY

KÈ

M

Q

U

Y

N

H

Ơ

N

O

FF IC IA L

cách của Xuân Diệu mà chỉ khắc hoạ thần thái: dữ dội, dịu êm, ồn ào,... vĩnh hằng của sóng để diễn tả bản chất tương tự của tình yêu. Những con sóng bất tử thì tình yêu cũng sẽ bất tử và luôn trường cửu với thời gian. Kiểu tình yêu mà Xuân Quỳnh truy tìm là tình yêu tuyệt đối, tình yêu mang tầm vóc vũ trụ của sóng, biển và đất, trời được khai sinh từ thuở khai thiên lập địa và mãi sống còn cho đến tận ngày trái đất thôi ngừng quay.

Nhưng không cứ hễ yêu là bất tử mà sự bất tử của yêu còn là nỗi t răn trở hoài vọng về chính sự bất tử đó. Đại từ “ôi” đặt ở đầu khổ thơ thứ hai cho thấy một tâm trạng vừa bừng ngộ, vừa đang phân vân giữa bao điều suy ngẫm của trái tim yêu: con sóng là thế, tình yêu là thế,... nhưng xác định “diện mạo” nó thế nào và khởi nguồn của yêu là đâu?

Phải chăng tìm ra cội nguồn củasóng là tìm ra nguồn cội và bản chất yêu?

Sóng bắt đầu từ gió Gió bắt đầu từ đâu?

Em cũng không biết nữa Khi nào ta yêu nhau Lời thơ mộc mạc, như thể tự kiểm nghiệm trải nghiệm của mình: Sóng bắt đầu từ gió / Gió bắt đầu từ đâu? tính chất điệp, vắt dòng này mở ra một cuộc truy đuổi miên man hòng tìm ra “thủ phạm” gây nên “sóng”. Nhà thơ không thể trả lời. Dường như sự tồn tại của “sóng” ở cả hai nét nghĩa của kí hiệu này là một mặc định của tạo hoá. Có đ ất trời, có sông biển,... là có sóng. Cũng vậy, có con người là có tình yêu, là có “sóng lòng”, miễn truy tìm gốc gác. Bởi như một ẩn ý, tình yêu nếu tìm được nguồn cội, có nghĩa con người ta biết họ yêu nhau vì cái gì thì đấy không còn là tình yêu nữa. Lời tự thú hồn nhiên của người con gái về sự bất lực của mình trong khi đi tìm cái nguyên nhân yêu lại chính là lời bày tỏ tình cảm chân thành, nồng thắm nhất. Lời “không biết” ấy chính là lời “biết nhất”, lời thú nhận đầy đủ nhất rằng mình đang yêu, yêu sâu nặng, yêu đến mức... “không biết nữa”. Đến đây, hình tượng con sóng thực, con sóng trên đại dương không còn là khách thể bên ngoài để thiếu nữ đối sánh với tình cảm của mình. Khi đã thấu hiểu tình yêu đã đến, thấu hiểu tình cảm của mình đã chuyển dịch đến một “bến bờ” thì con sóng đó đích thị đã trở thành sóng lòng, sóng yêu, bởi trong tự nhiên, nơi “lòng sâu” đại dương kia làm gì có sóng?

Con sóng dưới lòng sâu Con sóng trên mặt nước Ôi con sóng nhớ bờ Ngày đêm không ngủ được Lòng em nhớ đến anh Cả trong mơ còn thức Anh là “bờ”, em là “sóng”. Khác với Xuân Diệu: em là “bờ”, anh là “sóng” và cũng khác cả ca dao: em là “bến” anh là “thuyền”. Có nghĩa, em là “cố định” còn anh là “chuyển dịch”. Điều này cũng dễ hiểu vì Xuân Diệu là nam thi sĩ và thơ ca dân gia n cơ bản được hình thành từ xã hội nam quyền. Người đàn ông thể hiện “cơ trên” trong tình yêu. Thế mà nay, Xuân Quỳnh trong sự hồn nhiên táo tợn của kẻ đang yêu lại lấy mình làm “sóng”, làm “sự chuyển dịch”. Cái việc truất quyền đàn ông ở nơi nữ sĩ diễn ra không 83

D

ẠY

KÈ

M

Q

U

Y

N

H

Ơ

N

O

FF IC IA L

ồn ào, đầy đằm thắm nhưng quyết liệt. Phong cách Xuân Quỳnh tuy trái ngược với Hồ Xuân Hương, nhưng mục đích và hiệu quả thì chẳng kém gì nhau.

Yêu là thế, luôn nhớ. Nỗi nhớ của trái tim yêu đan dày trong không gian (lòng sâu, mặt nước), thời gian (ngày đêm). Cũng sử dụng lối ẩn dụ của ca dao xưa qua phép liên kí hiệu: sóng và bờ tương ứng và gợi dẫn em và anh, nhưng cách biểu lộ tình cảm thì trực tiếp: nhớ đến mức không chỉ không ngủ được mà đến cả trong mơ cũng còn nhớ. Nỗi nhớ đã thành vô thức. Chứng tỏ cái sự nhớ ấy mãi luôn thường trực, triền miên như những con sóng cứ miệt mài ngày đêm.

Không chỉ thời gian mà đường biên của không gian nỗi nhớ cứ liên tục bị xoá bỏ, cơi rộng: Dẫu xuôi về phương Bắc Dẫu ngược về phương Nam Nơi nào em cũng nghĩ Hướng về anh - một phương “Bắc” và “Nam” là hai định từ phiếm chỉ để ngụ ý đến không gian bao la không bến bờ. Trong hành trình mở nước, người Việt chuyển di từ Bắc vào Nam. Bởi vậy cách nói phù hợp phải là xuôi vào Nam, ngược ra Bắc. Xuân Quỳnh, trong cảm thức nổi loạn của mình đã tạo dựng diễn ngôn ngược. Hoặc khác đi là với tình yêu trào dâng vô bờ, người con gái ấy không thể phân biệt được chiều hướng? Dẫu sao thì điều tác giả muốn nói ở đây là trong bất cứ hành động (xuôi, ngược) nào, trong bất cứ trạng t hái (thức hay ngủ) nào, em cũng luôn hướng về anh.

Có nét tinh nghịch, hóm hỉnh đầy nữ tính trong lời thơ Xuân Quỳnh. Nhà thơ bảo là “không biết” ta yêu nhau khi nào, nhưng chính qua sự diễn bày tâm trạng, người đọc sẽ biết “nỗi nhớ” là dấu hiệu của tình yêu. Khi nhớ nhau đến cồn cào da thịt, đến khắc khoải tâm can, thì đấy là lúc con người ta yêu nhau.

Tố Hữu cũng từng diễn tả rất chân thành nỗi nhớ nhung da diết của cõi lòng yêu: Ước gì anh hoá thành chim / Bay theo em, hót cho tim đỡ buồn! (Mưa rơi). Nhưng với Xuân Quỳnh, nỗi nhớ là tín hiệu và cũng đồng thời là một bản chất quan trọng của tình yêu.

Khi hết nhớ, tình yêu đã phai tàn. Ở khổ thơ thứ tám, con sóng dường như lại tách ra để trở về với nguyên hình là con sóng của đại dương: Ở ngoài kia đại dương Trăm ngàn con sóng đó Con nào chẳng tới bờ Dù muôn vời cách trở Trong quan hệ sóng và em, nhà thơ cũng bố trí theo “nhịp sóng”. Đấy là sự “nhập” bờ và “tách” bờ. Mở đầu bài thơ, sóng là sóng, em là em, đến các khổ thơ giữa, sóng là em. Đến khổ thơ này, sóng lại là sóng. Nhưng đến khổ thơ cuối, em, hay đúng hơn là tình yêu của em chính là sóng.

Có sự chuyển đổi kí hiệu trên hành trình tìm đến bến bờ yêu ấy: ban đầu sóng là em (mượn thiên nhiên để nói chuyện con người), sau cùng em là sóng: con người là chủ nhân của nỗi lòng sóng kia; không có tình yêu của con người thì muôn đời 84

D

ẠY

KÈ

M

Q

U

Y

N

H

Ơ

N

O

FF IC IA L

sóng vẫn cứ là vô tri vô giác, vô thức vỗ bờ theo quán tính hư vô. Xuân Quỳnh cho hay, “sóng” chỉ có ý nghĩa khi sóng đó là tình em. Bằng tình yêu và bằng diễn ngôn tình của mình, con người đã bất tử hoá sóng. Diễn đạt cách khác, nếu không có tình người thì sóng vẫn cứ luôn hoài vô nghĩa trên những nẻo bờ hoang liêu.

Từ cách đối sánh độc đáo này, giọng thơ chuyển mạch, tiếp nối với nỗi lòng người đang yêu ở khía cạnh những thử thách trên đường tình. Xuân Quỳnh không miêu tả các cung bậc, sắc thái yêu mà đi tri nhận tình yêu ở khía cạnh dâng hiến và khao khát hòa nhập, dẫu biết sự hoà nhập kia đa phần vẫn chỉ là vọng tưởng: Cuộc đời tuy dài thế Năm tháng vẫn qua đi Như biển kia dẫu rộng Mây vẫn bay về xa Sự mong manh của kiếp đời cũng là sự mong manh của kiếp tình. Con người đã không trường cửu thì làm gì có tình yêu trường cửu? Tuổi thanh xuân rồi sẽ chóng qua. Hoài bão đã mấy khi thành hiện thực. Năm tháng vẫn lặng lẽ qua cuộc đời mà cuộc đời đâu thể níu giữ. Có lẽ, cảm giác về sự hữu hạn càng thôi thúc thêm cường độ yêu. Và càng yêu nhau say đắm, người đang yêu lại càng cảm thấy bất an trước nỗi đe dọa chia lìa.

Hình ảnh mây, biển và trời được đặt trong bao la giới hạn của rộng vàxa như gợi lại cảnh trăng và nước trong thơ Hàn Mặc Tử: Có chở trăng về kịp tối nay? cũng vẫn cứ là cảm thức li biệt: Như biển kia dẫu rộng / Mây vẫn bay về xa.

Trong mạch liên kí hiệu đa tầng, từ ca dao đến thơ hiện đại, từ văn hoá Việt đến văn hoá phương Tây,… ý nghĩa thơ không đơn thuần chỉ là vậy mà vẫn còn cách khác để giải mã các kí hiệu cuộc đời, năm tháng, biển, mây trong sự quy chiếu đến tình yêu. Thi nhân có chút vấn vương mang tính đối thoại tích cực: đã đành cuộc đời mong manh nhưng tình yêu đâu lại mong manh như đời? Nữ sĩ hoài mong tình yêu vững bền hơn biển – biển đời, qua cái tứ: biển dẫu rộng nhưng mây vẫn cứ vượt qua. Có sự hô ứng: năm tháng trường cửu hơn cuộc đời đối ứng với mây – tình yêu bao la hơn biển. Biển sinh ra sóng, không có biển thì chẳng thể có sóng tựa như cuộc đời sinh ra tình yêu, không có cuộc đời thì cũng chẳng có tình yêu. Nhưng như thế không nhằm để nói tình yêu lệ thuộc hoàn toàn vào cuộc đời đó. Thử hỏi, không có sóng thì biển có còn là biển, không có tình yêu thì cuộc đời có còn là cuộc đời? Chúng ta sống mãi trong tập quán nên dễ chấp nhận những điều diễn đi diễn lại của cuộc sống và xem đó là đạo lí sống mà thực chất là bị “làm đui mù nhận thức”. Bằng cách “lạ hóa” những điều thường nhật, Xuân Quỳnh giúp ta bừng ngộ trước bao dạng vẻ sâu đẹp của cuộc sống. Trong những cái đẹp đó, cái chuyện nữ quyền trong bài thơ thực là đáng quý, đáng yêu, bởi nhà thơ không cực đoan đến mức muốn thay thế quyền của người nam bằng quyền người nữ. Nhà thơ khao khát sự bình đẳng và vĩnh hằng của cái sự yêu từ cả hai giới.

Tình yêu có sự sống nội tại, ắt hẳn trường cửu hơn cuộc đời. Ngôn ngữ thơ đạt đến độ vi diệu khi được chắp cánh bởi tư tưởng nữ quyền thơ. Nữ sĩ đã lấy cái cụ thể để nói cái trừu tượng, chuyển cái mong manh thành bền vững, biến cái nhất thời thành trường cửu… Theo đó, bài thơ đâu chỉ bày tỏ tình yêu không thôi mà còn nói đến những cung bậc, những khao khát và ước mong tình yêu vượt qua nỗi mong manh của kiếp phận để 85

D

ẠY

KÈ

M

Q

U

Y

N

H

Ơ

N

O

FF IC IA L

hướng đến cái điều rằng sự phù du của kiếp người không ngăn được chuyện tình của họ bền vững qua tháng năm, ngay cả khi dẫu đó chỉ là “thầm muốn”.

Kí hiệu nội tại thơ thiên về tình yêu không vĩnh hằng dẫu bản chất yêu là vô biên. Và nghịch lí là càng yêu tha thiết, con sóng tình càng dâng cao thì con người càng không thể nào hiểu hết được bến bờ tình yêu. Phải chăng vì điều này mà “bao giờ” và “lúc nào” con người cũng khao khát yêu và luôn muốn nói chuyện tình yêu? Thi hào Tagore diễn tả rất sâu sắc cảm nhận này: “Trái tim anh ở gần em như chính đời em vậy / Nhưng chẳng bao giờ em hiểu trọn nó đâu” (It is as near to you as your life / But you can never wholly know it).

Khi nhận ra tình yêu sẽ không vĩnh hằng như sóng, vậy thì sao không kí thác tình yêu vào sóng ấy? Xuân Quỳnh quả rất khôn ngoan vì lập tức thực hiện ngay điều này, một sự chuyển dịch kí hiệu vừa độc đáo vừa thông tuệ: Làm sao được tan ra Thành trăm con sóng nhỏ Giữa biển lớn tình yêu Để ngàn năm còn vỗ.

Một mặt là để tình yêu sống mãi muôn đời, mặt khác lại khẳng định sự dâng hiến hết mình của cái-tôi-đàn-bà. Mọi đường gân thớ thịt, mọi cảm xúc nghĩ suy của người nữ,... đều muốn được hoá thân vào ngọn sóng để hướng đến bến bờ yêu. Sóng vĩnh hằng thì tình yêu ấy cũng vĩnh hằng. Chỉ có điều là đến đây, có lẽ tình yêu ấy không còn là tình cảm riêng tư của một đôi trai gái cá biệt nữa mà trở thành biểu tượng cho mọi tình yêu nói chung và hiện tồn cho mọi cung bậc tình yêu của bất kì kẻ nào biết yêu trên đời.

Xuân Quỳnh, đó là một tâm hồn chân thành và đằm thắm, sôi nổi và mạnh mẽ, tin yêu và trăn trở, quên hết mình để yêu thương, đó là người nổi tiếng với quan niệm: Vì tình yêu muôn thuở / Có bao giờ đứng yên (Thuyền và biển). Từ quan niệm tình yêu “động” này, Xuân Quỳnh đã dịch chuyển thành công nội hàm kí hiệu “sóng”, đã tước đi đặc quyền của cánh mày râu để khẳng định tình yêu đẹp của phái yếu, đã trình xuất và hợp thức hoá được một khái niệm mới. Đó là “sóng tình”, loại sóng trường cửu nhờ Xuân Quỳnh ở mọi cấp độ nông sâu da diết của chúng. Nhưng dẫu có dữ dội đến bao nhiêu đi chăng nữa, thì âm hưởng chung trong toàn bộ Sóng vẫn là âm điệu trữ tình nữ tính sâu lắng, tựa hơi thở nhẹ, thì thầm lan toả khắp hồn thơ về một cái tứ thiết tha đến cồn cào, gồm thâu trong nó cả dự cảm mất mát chia lìa.

Sự tiến bộ của con người ngày nay còn được đo bằng khả năng am hiểu tính ẩn dụ của ngôn ngữ từ một ai đó trước cộng đồng. Thời hoang sơ con người đơn giản chỉ hiểu nghĩa đen của ngôn ngữ. “Nhà” là “nhà” chứ chưa thể “nhà” là “vợ” hoặc “chồng” ai đó.

Càng phát triển, ngôn ngữ càng được sinh sôi. Nhiều từ ngữ mới ra đời để quy chiếu nghĩa lên sự vật hiện tượng. Đặc biệt hơn, do nhận thức của con người phát triển với tốc độ phi mã nên tính ẩn dụ đa tầng được sử dụng để làm tăng vốn từ của một cộng đồng.

Do đặc trưng ngôn ngữ thơ luôn là thứ ngôn ngữ ẩn dụ của ẩn dụ, nên thuở xa xưa người ta thường xác định thơ là ngôn ngữ của thần linh. Bản chất ngôn ngữ thơ là luôn mờ hoá nghĩa từ nguyên để gợi dẫn đến những nét nghĩa phái sinh hay trường nghĩa mới. Nghĩa của ngôn từ thơ vì thế là nghĩa đa tầng bậc và có khả năng tạo sinh liên tục khi tương tác 86

Q

U

Y

N

H

Ơ

N

O

FF IC IA L

với các thế hệ người đọc. Xét từ góc độ này, một kiệt tác thi ca, như Sóng chẳng hạn, thì luôn trữ sẵn trong nó vô vàn trò chơi tương tác, kết hợp, liên kí hiệu để tạo nghĩa. Nghĩa thơ được tạo nên từ chính lối dùng từ ẩn dụ theo lối mở và sự tiếp nhận theo lối chủ động tích cực, đồng sáng tạo của người thưởng thức.

Từ kí hiệu “sóng” trong cuộc đời chỉ một hiện tượng tự nhiên gắn với sông và biển, nghệ sĩ đã chuyển dịch nghĩa của nó thành “sóng lòng”, “sóng tình”… Đến tr ước Xuân Quỳnh, cơ bản những biểu hiện sóng đó đều được quy chiếu về thế giới đàn ông. Nhưng ở đây là sóng của phái yếu với vô vàn sắc thái của con tim đang yêu. Nhờ kí thác tình cảm qua kí hiệu “sóng” mà nữ sĩ đã tạo nên cơn ba động kì vĩ mà sự lan tỏa củ a sóng đó đã tiếp âm nơi người đọc để được truyền thêm năng lượng để lan tỏa mãi. Cho đến nay, kí hiệu sóng tình trong thơ Việt đã thuộc về Xuân Quỳnh và có lẽ mãi nhiều năm sau, may ra mới hi vọng có được ai đó hội đủ năng lực chuyển dịch “nghĩa” khỏi cái con “sóng tình” da diết, chênh chao, nhưng bất tử kia của Xuân Quỳnh.

D

ẠY

KÈ

M

NHỮNG NHẬN ĐỊNH VỀ SÓNG – XUÂN QUỲNH 1. “Xuân Quỳnh viết bài này “bợm” thật!”.

(Nhà thơ Vũ Cao, Chủ nhiệm tạp chí Văn nghệ quân đội) 2. “Đó là cuộc hành trình khởi đầu là sự từ bỏ cái chật chội, nhỏ hẹp để tìm đến một tình yêu bao la rộng lớn, cuối cùng là khát vọng được sống hết mình trong tình yêu, muốn hóa thân vĩnh viễn thành tình yêu muôn thở”.

(GS TS Trần Đăng Suyền) 3. “Ở mỗi tập thơ của Xuân Quỳnh, những bài viết của tình yêu thường để lại nhiều ấn tượng hơn cả. Với giọng điệu hết sức thơ hết sức tự nhiên, bài “Sóng” thể hiện một tình yêu sâu sắc, bồi hồi, thao thức đến cả trong giấc mơ. Dù có những gian truân cách trở, nhưng tình yêu bao giờ cũng đẹp, cũng đến được tận cùng hạnh phúc, như con sóng nhỏ đến với bờ ” (Nhà thơ Việt Nam hiện đại, GS Phong Lê chủ biên)

87

D

ẠY

KÈ

M

Q

U

Y

N

H

Ơ

N

O

FF IC IA L

4. “Thơ Xuân Quỳnh là thơ của một cánh chuồn chuồn bay tìm chỗ nương thân trong nắng nôi dông bão của cuộc đời … Thế giới thơ ca Xuân Quỳnh là sự tương tranh không ngừng giữa khắc nghiệt và yên lành với những biểu hiện sống động và biến hóa khôn cùng của chúng. Ở đó trái tim thơ Xuân Quỳnh là cánh chuồn chuồn báo bão cứ chao đi chao về, mệt nhòai giữa biến động và yên định, bão tố và bình yên, chiến tr anh và hòa bình, thác lũ và êm trôi, tình yêu và cách trở, ra đi và trở lại, chảy trôi phiêu bạt và trụ vững kiên gan, tổ ấm và dòng đời, sóng và bờ, thuyền và biển, nhà ga và con tàu, trời xanh và bom đạn, gió Lào và cát trắng, cỏ dại và nắng lửa, thủy chung và trắc trở, xuân sắc và tàn phai, ngọn lửa cô đơn và đại ngàn tối sẫm…”

(Chu Văn Sơn) 5. “Điều đáng quý nhất ở Xuân Quỳnh và thơ Xuân Quỳnh là sự thành thật rất thành thật, thành thật trong quan hệ bạn bè, với xã hội và cả tình yêu. Chị không quanh co không giấu diếm một điều gì. Mỗi dòng thơ, mỗi trang thơ đều phơi bày một tình cảm, một suy nghĩ của chị. Chỉ cần qua thơ ta biết khá kĩ đời tư của chị. Thành thật, đây là cốt lõi thơ Xuân Quỳnh” (Võ Văn Trực) 6. “ Sóng là một bài thơ về tình yêu. Có hàng trăm dáng vẻ của thơ tình yêu. Thơ tỏ tình, thơ mong nhớ, thơ hoài niệm, thơ đau khổ vì thất tình. Sóng là bài thơ giãi bày và chiêm nghiệm” ( Trần Đăng Mạnh)

88