NGHIÊN CỨU PHÂN TÍCH CHẤT LƯỢNG MỘT SỐ KHÁNG SINH CHỨA CEFOTAXIM TRÊN ĐỊA BÀN TỈNH THÁI NGUYÊN 2019

LUẬN VĂN SIÊU CẤP CHANNEL

Ths Nguyễn Thanh Tú eBook Collection

NGHIÊN CỨU PHÂN TÍCH CHẤT LƯỢNG MỘT SỐ KHÁNG SINH CHỨA CEFOTAXIM TRÊN ĐỊA BÀN TỈNH THÁI NGUYÊN (2019) WORD VERSION | 2020 EDITION ORDER NOW / CHUYỂN GIAO QUA EMAIL TAILIEUCHUANTHAMKHAO@GMAIL.COM

Tài liệu chuẩn tham khảo Phát triển kênh bởi Ths Nguyễn Thanh Tú Đơn vị tài trợ / phát hành / chia sẻ học thuật : Nguyen Thanh Tu Group Hỗ trợ trực tuyến Fb www.facebook.com/DayKemQuyNhon Mobi/Zalo 0905779594

0 NGUYÊN ĐẠI HỌC THÁI TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC

ĐỖ VĂN MINH

NGHIÊN CỨU PHÂN TÍCH CHẤT LƯỢNG MỘT SỐ KHÁNG SINH CHỨA CEFOTAXIM TRÊN ĐỊA BÀN TỈNH THÁI NGUYÊN

LUẬN VĂN THẠC SĨ HÓA HỌC

Thái Nguyên-2019 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN

http://lrc.tnu.edu.vn

Đóng góp PDF bởi Ths Nguyễn Thanh Tú Đăng ký Word doc qua Zalo 0905779594 Email thanhtuqn88@gmail.com

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC

ĐỖ VĂN MINH

NGHIÊN CỨU PHÂN TÍCH CHẤT LƯỢNG MỘT SỐ KHÁNG SINH CHỨA CEFOTAXIM TRÊN ĐỊA BÀN TỈNH THÁI NGUYÊN

Chuyên ngành: Hóa phân tích Mã số: 8440118

LUẬN VĂN THẠC SĨ HÓA HỌC

NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: TS. Trương Thị Thảo

Thái Nguyên-2019 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN

http://lrc.tnu.edu.vn

Đóng góp PDF bởi Ths Nguyễn Thanh Tú Đăng ký Word doc qua Zalo 0905779594 Email thanhtuqn88@gmail.com

i

LỜI CẢM ƠN Trong quá trình học tập, nghiên cứu, thực hiện đề tài “Nghiên cứu phân tích chất lượng một số kháng sinh chứa cefotaxim trên địa bàn tỉnh Thái Nguyên” tôi đã nhận được sự giúp đỡ, chỉ bảo nhiệt tình của các thầy, cô giáo trường Đại học Khoa Học - Đại học Thái Nguyên để hoàn thành luận văn này.

Với tình cảm chân thành, tôi bày tỏ lòng biết ơn đối với Ban giám hiệu, phòng Sau Đại học, Khoa Hóa – Trường Đại học Khoa Học - Đại học Thái Nguyên, các thầy giáo, cô giáo đã tham gia quản lý, giảng dạy và giúp đỡ tôi trong suốt quá trình học tập, nghiên cứu.

Tôi xin bày tỏ sự biết ơn đặc biệt đến Cô giáo T.S. Trương Thị Thảo – người đã trực tiếp hướng dẫn, giúp đỡ về kiến thức, tài liệu và phương pháp để tôi hoàn thành đề tài nghiên cứu khoa học này.

Tôi xin chân thành cảm ơn: Ban Lãnh đạo Trung tâm Kiểm nghiệm dược phẩm, mỹ phẩm Thái Nguyên nơi tôi công tác đã giúp đỡ tôi, tạo mọi điều kiện trong suốt quá trình tôi học tập nghiên cứu; Tôi xin chân thành cảm ơn: Gia đình, bạn bè, đồng nghiệp đã động viên, cổ vũ, khích lệ và giúp đỡ tôi trong suốt thời gian qua.

Mặc dù đã có nhiều cố gắng trong suốt quá trình thực hiện đề tài, song có thể còn có những mặt hạn chế, thiếu sót. Tôi rất mong nhận được ý kiến đóng góp và sự chỉ dẫn của các thầy cô giáo và các bạn đồng nghiệp.

Tác giả luận văn

Đỗ Văn Minh

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN

http://lrc.tnu.edu.vn

Đóng góp PDF bởi Ths Nguyễn Thanh Tú Đăng ký Word doc qua Zalo 0905779594 Email thanhtuqn88@gmail.com

ii

MỤC LỤC LỜI CẢM ƠN ...............................................................................................................i DANH MỤC CÁC KÝ HIỆU CHỮ VIẾT TẮT .....................................................iv DANH MỤC CÁC HÌNH ...........................................................................................v DANH MỤC CÁC BẢNG ..........................................................................................v DANH MỤC PHỤ LỤC ......................................................................................... viii ĐẶT VẤN ĐỀ ..............................................................................................................1 CHƯƠNG 1. TỔNG QUAN TÀI LIỆU ....................................................................3 1.1. Thuốc và chất lượng thuốc.....................................................................................3 1.1.1. Thuốc ..................................................................................................................3 1.1.2. Chất lượng thuốc .................................................................................................3 1.1.3. Thuốc đảm bảo chất lượng, thuốc kém chất lượng, thuốc giả ............................4 1.2. Giới thiệu chung về nhóm kháng sinh cephalosporin ............................................6 1.2.1. Nguồn gốc ..........................................................................................................6 1.2.2. Phân loại..............................................................................................................6 1.3. Tổng quan về thuốc kháng sinh Cefotaxime .........................................................7 1.3.1. Công thức cấu tạo ...............................................................................................7 1.3.2. Tính chất vật lý ...................................................................................................7 1.3.3. Dược lý và cơ chế tác dụng.................................................................................7 1.3.4. Chỉ định ...............................................................................................................8 1.3.5. Dạng bào chế.......................................................................................................8 1.4. Phương pháp nghiên cứu cefotaxime.....................................................................9 1.4.1. Một số nghiên cứu về cefotaxime .......................................................................9 1.4.2. Sơ lược về phương pháp sắc ký lỏng hiệu năng cao.........................................11 1.4.3. Sơ lược về phương pháp quang phổ hấp thụ phân tử .......................................16 CHƯƠNG 2. THỰC NGHIỆM ...............................................................................17 2.1. Đối tượng nghiên cứu ..........................................................................................17 2.2.1. Chỉ tiêu “ Tính chất cảm quan” ........................................................................21 2.2.2. Chỉ tiêu “Độ đồng đều khối lượng” ..................................................................21 2.2.3. Chỉ tiêu “Giới hạn acid (pH)” ...........................................................................22 2.2.4. Chỉ tiêu “Mất khối lượng do làm khô” .............................................................23 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN

http://lrc.tnu.edu.vn

Đóng góp PDF bởi Ths Nguyễn Thanh Tú Đăng ký Word doc qua Zalo 0905779594 Email thanhtuqn88@gmail.com

iii

2.2.5. Chỉ tiêu “ Màu sắc của dung dịch” ...................................................................24 2.2.6. Chỉ tiêu “định tính” ...........................................................................................25 2.2.7. Chỉ tiêu “ Định lượng” ......................................................................................26 2.3. Thời gian và địa điểm nghiên cứu .......................................................................33 2.3.1. Thời gian ...........................................................................................................33 2.3.2. Địa điểm nghiên cứu .........................................................................................33 2.4. Hóa chất ...............................................................................................................34 2.5. Thiết bị, dụng cụ ..................................................................................................34 CHƯƠNG 3. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ THẢO LUẬN ................................ 37 3.1. Chỉ tiêu “Tính chất cảm quan”: ...........................................................................37 3.2. Chỉ tiêu “ Độ đồng đều khối lượng” ....................................................................39 3.3. Chỉ tiêu giới hạn acid (pH) ..................................................................................40 3.4. Chỉ tiêu “Mất khối lượng do làm khô” ................................................................ 42 3.5. Chỉ tiêu “Màu sắc của dung dịch” .......................................................................43 3.6. Chỉ tiêu “Định tính” .............................................................................................44 3.7. Chỉ tiêu “Định lượng” ..........................................................................................47 3.7.1. Khảo sát một số điều kiện tối ưu cho hệ thống sắc ký HPLC ..........................47 3.7.2. Tính thích hợp của hệ thống sắc ký ..................................................................50 3.7.3. Xác định giới hạn phát hiện và giới hạn định lượng.........................................53 3.7.4. Kết quả định lượng ...........................................................................................58 3.7.5. Kết luận .............................................................................................................60 3.8. Tổng hợp kết quả các chỉ tiêu kiểm nghiệm các mẫu thuốc kháng sinh cefotaxime ...................................................................................................................61 KẾT LUẬN VÀ ĐỀ XUẤT ......................................................................................62 TÀI LIỆU THAM KHẢO ........................................................................................63 PHỤ LỤC

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN

http://lrc.tnu.edu.vn

Đóng góp PDF bởi Ths Nguyễn Thanh Tú Đăng ký Word doc qua Zalo 0905779594 Email thanhtuqn88@gmail.com

iv

DANH MỤC CÁC KÝ HIỆU CHỮ VIẾT TẮT Tên đầy đủ

STT Từ viết tắt

Độ hấp thụ (Absorbance)

1

Abs

2

HPLC

3

UV – Vis

4

LOD

Giới hạn xác định (Limit of detection)

5

LOQ

Giới hạn định lượng (Limit of quantitation)

6

DAD

Đầu dò diod (Detector Diod Array)

7

DĐVN

8

USP

Dược điển Mỹ (United States Pharmacopoeia)

9

BP

Dược điển Anh (British Pharmacopoeia)

10

TT

Sắc kí lỏng hiệu năng cao (High Performance Liquid) Chromatography Tử ngoại – Khả kiến (Ultra Violet – Visible)

Dược điển Việt Nam

Thuốc thử

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN

http://lrc.tnu.edu.vn

Đóng góp PDF bởi Ths Nguyễn Thanh Tú Đăng ký Word doc qua Zalo 0905779594 Email thanhtuqn88@gmail.com

v

DANH MỤC CÁC HÌNH Hình 1.1: Cấu trúc hóa học của Cefotaxim natri (6R,7R)-3 [(acetyloxy)methyl]-7[[(Z)-2-(2-aminothiazol-4-yl)-2-(methoxyimino) acetyl]-amino]-8-oxo5-thia-1-azabicyclo[4.2.0]oct-2-en-2-carboxylat natri [4]. .........................7 Hình 1.2 Các dạng chế phẩm của thuốc kháng sinh Cefotaxime trên thị trường .........9 Hình 1.3: Sơ đồ hệ thống HPLC .................................................................................11 Hình 2.1: Tủ sấy Memmert .........................................................................................23 Hình 2.2: Máy UV – VIS U2900 Hitachi ...................................................................25 Hình 2.3: Máy sắc ký lỏng hiệu năng cao HPLC Agilent 1260 infinity ....................29 Hình 3.1: Đồ thị biểu diễn khối lượng bột thuốc của các mẫu kháng sinh Cefotaxime thấp nhất và lớn nhất so với khoảng giới hạn quy định ............................40 -

Hình 3.2: Đồ thị biểu diễn kết quả đo “chỉ số pH” của các mẫu kháng sinh Cefotaxim được kiểm nghiệm. ..................................................................41

Hình 3.3: Sắc ký đổ thể hiện thời gian lưu phụ thuộc vào pH của pha động ............50 (c) pH = 10, (b) pH = 8, (c) pH = 7,2 .........................................................................50 Hình 3.4: Độ phân giải của hai pic chính ...................................................................52 Hình 3.5: Sắc ký đồ mẫu trắng điều kiện sắc ký theo tiêu chuẩn Dược điển Việt Nam V, BP 2010........................................................................................53 Hình 3.6: Sắc ký đồ mẫu chuẩn cefotaxime 0,0001% điều kiện sắc ký theo tiêu chuẩn Dược điển Việt Nam V, BP 2010. ..................................................54 Hình 3.7: Sắc ký đồ mẫu trắng điều kiện sắc ký theo tiêu chuẩn USP 38. .................54 Hình 3.8: Sắc ký đồ mẫu chuẩn cefotaxime 0,0005% điều kiện sắc ký .....................55 theo tiêu USP ..............................................................................................................55 Hình 3.9 Đường chuẩn cefotaxime theo tiêu chuẩn Dược điển Việt Nam V, BP 2010 ..56 Hình 3.10 Đường chuẩn cefotaxime theo tiêu chuẩn USP 38 ....................................57 Hình 3.11 Biểu đồ thể hiện kết quả định lượng so với khoảng giới hạn của các mẫu thuốc kháng sinh Cefotaxim thử theo tiêu chuẩn DĐVN V, BP 2010......59 Hình 3.12: Biểu đồ thể hiện kết quả định lượng so với khoảng giới hạn của các mẫu thuốc kháng sinh Cefotaxime thử theo tiêu chuẩn USP 38 .......................60 DANH MỤC CÁC BẢNG Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN

http://lrc.tnu.edu.vn

Đóng góp PDF bởi Ths Nguyễn Thanh Tú Đăng ký Word doc qua Zalo 0905779594 Email thanhtuqn88@gmail.com

vi

Bảng 1.1: Các thế hệ Cephalosporin .............................................................................6 Bảng 2.1: Danh sách các mẫu thuốc kháng sinh cefotaxim phân tích kiểm nghiệm..18 Bảng 2.2- Bảng quy định độ đồng đều khối lượng .....................................................21 Bảng 2.3: Chương trình gradien dung môi pha động .................................................31 Bảng 2.4: Các hóa chất sử dụng trong nghiên cứu .....................................................34 Bảng 2.5: Các thiết bị sử dụng trong nghiên cứu .......................................................34 Bảng 3.1: Kết quả chỉ tiêu “ Tính chất cảm quan” của các mẫu kháng sinh Cefotaxime được kiểm nghiệm. ................................................................ 37 Bảng 3.2: Kết quả chỉ tiêu “độ đồng đều khối lượng” của các mẫu thuốc kháng sinh Cefotaxime ................................................................................................ 39 Bảng 3.3: Kết quả chỉ tiêu “Giới hạn acid” của các mẫu kháng sinh Cefotaxime được kiểm nghiệm. ....................................................................................40 Bảng 3.4: Kết quả chỉ tiêu “mất khối lượng do làm khô” của các mẫu kháng sinh Cefotaxime được kiểm nghiệm .................................................................42 Bảng 3.5: Kết quả chỉ tiêu “Màu sắc của dung dịch” của các mẫu kháng sinh Cefotaxime được kiểm nghiệm ...............................................................43 Bảng 3.6: Thời gian lưu của pic cefotaxime thu được trên sắc ký đồ dung dịch chuẩn và dung dịch thử của các mẫu thuốc kháng sinh Cefotaxime .................44 thử theo tiêu chuẩn DĐVN IV , BP 2010 ...................................................................45 Bảng 3.7: Thời gian lưu của pic cefotaxime thu được trên sắc ký đồ dung dịch chuẩn và dung dịch thử của các mẫu thuốc kháng sinh Cefotaxime .................45 thử theo tiêu chuẩn USP 38 ........................................................................................45 Bảng 3.8: Kết quả phép thử “định tính” bằng ngọn lửa của các mẫu thuốc kháng sinh Cefotaxime kiểm nghiệm ................................................................ 46 Bảng 3.9: Khảo sát bước sóng cực đại........................................................................48 Bảng 3.10: Khảo sát ảnh hưởng của pH đến thời gian lưu pic ...................................49 Bảng 3.11: Độ lặp lại của phép đo có ký hiệu mẫu S12 và S13 .................................50 Bảng 3.12: Độ lặp lại của phép đo có ký hiệu mẫu S9, S10 và S11 ...........................51 Bảng 3.13: Độ lặp lại của phép đo có ký hiệu mẫu S1, S2, S3, S4, S5, S6, S7 và S8 được thể hiện bảng sau ............................................................................51 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN

http://lrc.tnu.edu.vn

Đóng góp PDF bởi Ths Nguyễn Thanh Tú Đăng ký Word doc qua Zalo 0905779594 Email thanhtuqn88@gmail.com

vii

Bảng 3.14: Hệ số đối xứng của pic cefotaxime chuẩn................................................52 Bảng 3.15: Thời gian lưu pic của mẫu cefotaxime chuẩn ..........................................52 Bảng 3.16: Nồng độ cefotaxime tỷ lệ tuyến tính với chiều cao của pic cefotaxime điều kiện sắc ký Dược điển Việt Nam V,BP 2010 .................................55 Bảng 3.17: Nồng độ cefotaxime tỷ lệ tuyến tính với chiều cao của pic cefotaxime điều kiện sắc ký USP 38..........................................................................57 Bảng 3.18 Kết quả định lượng của 13 mẫu kiểm nghiệm ..........................................58 Bảng 3.19 : Kết quả hàm lượng của các mẫu thuốc kháng sinh Cefotaxime thử theo tiêu chuẩn DĐVN V, BP 2010 ..............................................................58 Bảng 3.20: Kết quả hàm lượng của các mẫu thuốc kháng sinh Cefotaxim thử theo tiêu chuẩn USP 38 .................................................................................59 Bảng 3.21: Tổng hợp kết quả các chỉ tiêu của các mẫu thuốc kháng sinh cefotaxime. ...............................................................................................................61

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN

http://lrc.tnu.edu.vn

Đóng góp PDF bởi Ths Nguyễn Thanh Tú Đăng ký Word doc qua Zalo 0905779594 Email thanhtuqn88@gmail.com

viii

DANH MỤC PHỤ LỤC Phụ lục 1: Phổ đồ mẫu chuẩn cefotaxime theo tiêu chuẩn USP làm cùng điều kiện với mẫu thử ký hiệu mẫu S1, S2, S3, S4, S5, S6, S7, S8 ....................1-PL Phụ lục 2: Phổ đồ mẫu chuẩn cefotaxime theo tiêu chuẩn DDVN V, BP 2010 làm cùng điều kiện với mẫu thử ký hiệu mẫu S9, S10, S11 ......................1-PL Phụ lục 3: Phổ đồ mẫu chuẩn cefotaxime theo tiêu chuẩn DDVN V, BP 2010 làm cùng điều kiện với mẫu thử ký hiệu mẫu S12, S13 ............................2-PL Phụ lục 4: Phổ đồ mẫu thử ký hiệu mẫu S1 ............................................................2-PL Phụ lục 5: Phổ đồ mẫu thử ký hiệu mẫu S2 ............................................................3-PL Phụ lục 6: Phổ đồ mẫu thử ký hiệu mẫu S3 ............................................................3-PL Phụ lục 7: Phổ đồ mẫu thử ký hiệu mẫu S4 ............................................................4-PL Phụ lục 8: Phổ đồ mẫu thử ký hiệu mẫu S5 ............................................................4-PL Phụ lục 9: Phổ đồ mẫu thử ký hiệu mẫu S6 ............................................................5-PL Phụ lục 10: Phổ đồ mẫu thử ký hiệu mẫu S7 ..........................................................5-PL Phụ lục 11: Phổ đồ mẫu thử ký hiệu mẫu S8 ..........................................................6-PL Phụ lục 12: Phổ đồ mẫu thử ký hiệu mẫu S9 ..........................................................6-PL Phụ lục 13: Phổ đồ mẫu thử ký hiệu mẫu S10 ........................................................7-PL Phụ lục 14: Phổ đồ mẫu thử ký hiệu mẫu S11 ........................................................7-PL Phụ lục 15: Phổ đồ mẫu thử ký hiệu mẫu S12 ........................................................8-PL Phụ lục 16: Phổ đồ mẫu thử ký hiệu mẫu S13 ........................................................8-PL

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN

http://lrc.tnu.edu.vn

Đóng góp PDF bởi Ths Nguyễn Thanh Tú Đăng ký Word doc qua Zalo 0905779594 Email thanhtuqn88@gmail.com

1

ĐẶT VẤN ĐỀ Thuốc chữa bệnh đặc biệt quan trọng trong đời sống, giữ vai trò thiết yếu trong việc nâng cao sức khỏe con người. Do đó việc sử dụng thuốc kém chất lượng, thuốc giả sẽ làm người bệnh không khỏi bệnh, sức khỏe bệnh tật càng thêm trầm trọng thậm chí dẫn đến tử vong. Trong những năm gần đây, số lượng thuốc giả thuốc kém chất lượng xâm nhập vào hệ thống cung ứng thuốc và đến tay người bệnh ngày càng nhiều. Với kỹ thuật làm giả hiện đại tinh vi chúng ta khó có thể nhìn bên ngoài phát hiện được đâu là thuốc giả.

Kháng sinh là nhóm thuốc rất quan trọng trong công tác phòng và chữa bệnh. Các kháng sinh được phân loại thành nhiều nhóm khác nhau dựa vào cấu tạo hóa học, các kháng sinh thuộc nhóm Cephalosporin là nhóm thuốc kháng sinh ngày càng được sử dụng nhiều, trong đó có thuốc kháng sinh Cefotaxime là kháng sinh thế hệ 3, có phổ kháng khuẩn rộng, được sử dụng phổ biến trong điều trị bệnh vì tác dụng diệt khuẩn rất mạnh, lại ít độc.

Tại Việt Nam, các trang thiết bị bảo quản thuốc tuy đã được trang bị nhưng tình trạng hoạt động của thiết bị chưa có quản lý dẫn đến một số loại thuốc qua quá trình lưu thông không được bảo quản có thể làm giảm chất lượng thuốc Khi sử dụng những loại kháng sinh kém chất lượng thì không những không có tác dụng điều trị các bệnh nhiễm khuẩn mà còn tạo điều kiện cho vi khuẩn tăng khả năng kháng thuốc, nguy hiểm hơn sẽ làm cho tình trạng bệnh thêm trầm trọng và có thể dẫn đến tử vong.

Năm 2014 Cục Quản lý Dược có công văn số 13343/QLD-TT gửi Sở Y tế các tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương; các Bệnh viện, Viện có giường bệnh trực thuộc Bộ Y tế và các Công ty: Công ty TNHH MTV Dược phẩm Trung ương 2 (Codupha), Công ty Cổ phần Sản xuất và thương mại Song Sơn, Công ty JSC “Kievmedpreparat” Ukraine về việc tạm ngừng sử dụng thuốc Cefotaxim, SĐK:VN-15303-12 do Công ty JSC “Kievmedpreparat”, Ukraine sản xuất.

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN

http://lrc.tnu.edu.vn

Đóng góp PDF bởi Ths Nguyễn Thanh Tú Đăng ký Word doc qua Zalo 0905779594 Email thanhtuqn88@gmail.com

2

Công ty Cổ phần Sản xuất và Thương mại Song Sơn đăng ký, Công ty TNHH MTV Dược phẩm Trung ương 2 nhập khẩu [31]. Cục quản lý dược rút số đăng ký nhiều thuốc Ấn Độ kém chất lượng như Umedica Laboratories Pvt., Ltd.; Marksans Pharma Ltd.; Yeva Therapeutics Pvt., Ltd.; Cure Medicines (I) Pvt., Ltd.; Medley Pharmaceuticals Ltd... [33].

Tính đến năm 2018, trên địa bàn tỉnh Thái Nguyên có 05 bệnh viện đa khoa tuyến tỉnh, 09 bệnh viện đa khoa tuyến huyện, 09 các công ty tư nhân, đây là nơi khám chữa bệnh đồng thời cũng là nguồn cung cấp thuốc khám chữa bệnh cho bệnh nhân trong tỉnh rất lớn và cho cả các tỉnh lân cận trung du bắc bộ. Vì vậy vấn đề đặt ra là phải kiểm soát chất lượng thuốc nói chung và kiểm soát chất lượng thuốc kháng sinh cefotaxime nói riêng.

Với những lý do trên tôi tiến hành thực hiện đề tài : “Nghiên cứu phân tích chất lượng một số kháng sinh chứa cefotaxim trên địa bàn tỉnh Thái Nguyên”. Đề tài thực hiện nhằm một số mục tiêu: - Đánh giá khảo sát được chất lượng một số thuốc kháng sinh cefotaxime theo các chỉ tiêu, tiêu chuẩn của nhà sản xuất.

- Đề xuất được các biện pháp cần làm đối với mỗi chỉ tiêu cho việc phân tích đạt kết quả chính xác.

- Nghiên cứu được một vài yếu tố ảnh hưởng đến quá trình phân tích.

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN

http://lrc.tnu.edu.vn

Đóng góp PDF bởi Ths Nguyễn Thanh Tú Đăng ký Word doc qua Zalo 0905779594 Email thanhtuqn88@gmail.com

3

CHƯƠNG 1 TỔNG QUAN TÀI LIỆU 1.1. Thuốc và chất lượng thuốc 1.1.1. Thuốc Theo Luật Dược của Việt nam: Thuốc là chế phẩm có chứa dược chất hoặc dược liệu dùng cho người nhằm mục đích phòng bệnh, chẩn đoán bệnh, chữa bệnh, Điều trị bệnh, giảm nhẹ bệnh, Điều chỉnh chức năng sinh lý cơ thể người bao gồm thuốc hóa dược, thuốc dược liệu, thuốc cổ truyền, vắc xin và sinh phẩm [2].

Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), thuốc có thể định nghĩa theo một trong ba cách sau : − Là chất hóa học có thể ảnh hưởng đến sự phát triển của tinh thần hoặc thể chất. − Là bất kỳ chất hóa học nào sử dụng cho người hay động vật nhằm mục đích chẩn đoán, điều trị hay phòng bệnh (hoặc trong điều kiện bất thường khác), để làm nhẹ cơn đau hay làm tăng sức chịu đựng, hay để kiểm tra hoặc cải thiện trạng thái bệnh lý hay trạng thái sinh lý. − Là chất sử dụng không thường xuyên do ảnh hưởng của nó trên hệ thần kinh trung ương [2].

1.1.2. Chất lượng thuốc Chất lượng thuốc là tổng hợp các tính chất đặc trưng của thuốc, được thể hiện ở một mức độ phù hợp với những yêu cầu kỹ thuật đã định trước tùy theo điều kiện xác định về kinh tế, kỹ thuật xã hội nhằm đảm bảo cho thuốc đó đạt các mục tiêu sau : - Có hiệu lực phòng bệnh và chữa bệnh; - Không có hoặc ít có tác dụng có hại; - Ổn định về chất lượng trong thời hạn đã xác định; - Tiện dụng và dễ bảo quản; Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN

http://lrc.tnu.edu.vn

Đóng góp PDF bởi Ths Nguyễn Thanh Tú Đăng ký Word doc qua Zalo 0905779594 Email thanhtuqn88@gmail.com

4

- Thuốc phải được đảm bảo chất lượng trong toàn bộ quá trình từ lúc còn là nguyên liệu đến khi chế tạo ra được sản phẩm, được tồn trữ rồi được đưa vào lưu thông phân phối đến tay người dùng. Để bảo đảm chất lượng thuốc trong sản xuất, nhập khẩu, lưu hành và sử dụng, bảo đảm các quy định tại Luật Dược; Luật Tiêu chuẩn và Quy chuẩn kỹ thuật; Luật Chất lượng sản phẩm, hàng hóa và các văn bản quy phạm pháp luật có liên quan đối với chất lượng thuốc, phù hợp với thông lệ quốc tế đáp ứng yêu cầu hội nhập quốc tế về dược, Bộ Y tế hướng dẫn việc quản lý chất lượng thuốc trong quá trình sản xuất, nhập khẩu, lưu hành và sử dụng tại Việt Nam [1].

1.1.3. Thuốc đảm bảo chất lượng, thuốc kém chất lượng, thuốc giả 1.1.3.1 Phân biệt Thuốc đạt chất lượng là thuốc đạt tiêu chuẩn chất lượng đã đăng ký theo tiêu chuẩn Dược điển hoặc tiêu chuẩn cơ sở của nhà sản xuất.

Thuốc kém chất lượng là thuốc không đạt tiêu chuẩn chất lượng đã đăng ký với cơ quan có thẩm quyền.

Thuốc giả là sản phẩm được sản xuất dưới dạng thuốc với ý đồ lừa đảo, thuộc một trong những trường hợp sau đây: - Không có dược chất; - Có dược chất nhưng không đúng với hàm lượng đã đăng ký; - Có dược chất khác với dược chất ghi trên nhãn; - Mạo tên, kiểu dáng công nghiệp của thuốc đã đăng ký bảo hộ sở hữu công nghiệp của cơ sở sản xuất khác [1].

1.1.3.2. Các trường hợp thuốc không đảm bảo chất lượng Thuốc không đúng chủng loại do có sự nhầm lẫn trong quá trình cấp phát, giao nhận.

Thuốc không đạt tiêu chuẩn chất lượng đã đăng ký.

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN

http://lrc.tnu.edu.vn

Đóng góp PDF bởi Ths Nguyễn Thanh Tú Đăng ký Word doc qua Zalo 0905779594 Email thanhtuqn88@gmail.com

5

Thuốc không đáp ứng đầy đủ các yêu cầu về ghi nhãn hàng hóa của thuốc theo quy định tại Điều 61 của Luật Dược và các quy định khác của pháp luật có liên quan.

Thuốc có vật liệu bao bì và dạng gói không đáp ứng yêu cầu bảo đảm chất lượng thuốc.

Thuốc chưa có số đăng ký hoặc chưa được phép nhập khẩu.

Thuốc có thông báo thu hồi của cơ sở sản xuất, cơ quan quản lý, cơ quan kiểm tra chất lượng nhà nước về thuốc của Việt Nam hoặc nước ngoài.

Thuốc giả, thuốc nhập lậu, thuốc không rõ nguồn gốc, xuất xứ.

Thuốc sản xuất, nhập khẩu không đúng hồ sơ đăng ký hoặc giấy phép nhập khẩu.

Thuốc có chứa các chất bị cấm sử dụng trong sản xuất, hoặc chứa các chất có hàm lượng, nồng độ vượt quá giới hạn hàm lượng, nồng độ cho phép.

Thuốc thành phẩm sản xuất từ nguyên liệu không đạt tiêu chuẩn chất lượng hoặc nguyên liệu không có nguồn gốc hợp pháp (nhập lậu, cơ sở sản xuất nguyên liệu chưa có giấy chứng nhận đủ điều kiện kinh doanh dược hoặc nguyện liệu không phải mục đích dùng cho người hoặc nguyên liệu chưa có giấy phép sử dụng cho người).

Thuốc sản xuất tại các cơ sở chưa được cấp giấy chứng nhận đủ điều kiện kinh doanh hoặc không đáp ứng điều kiện sản xuất.

Thuốc hết hạn sử dụng [1].

Năm 2011, Sở Y tế TP Hà Nội có văn bản yêu cầu các cơ sở y tế đình chỉ và thu hồi một số thuốc không đạt chất lượng trong đó có thuốc kháng sinh dạng tiêm bột Ficaoxime (Cefotaxime 1 g), số kiểm soát DI 0610002 (trên lọ thuốc) và Owe-135 (trên ống dung môi), ngày sản xuất 26-6-2010, hạn dùng 25-6-2012, số đăng ký VN-5885-08 do Công ty Delhi Pharma Ấn Độ sản xuất, Công ty TNHH một thành viên Dược phẩm Trung ương II nhập khẩu [35].

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN

http://lrc.tnu.edu.vn

Đóng góp PDF bởi Ths Nguyễn Thanh Tú Đăng ký Word doc qua Zalo 0905779594 Email thanhtuqn88@gmail.com

6

Năm 2016, Phó Cục trưởng Cục Quản lý dược (Bộ Y tế) Nguyễn Tất Đạt ký công văn số 3447/QLD-TT về cung cấp thông tin liên quan đến phản ứng có hại của thuốc (ADR) của các thuốc chứa Cefotaxim gửi Sở Y tế các tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương và các bệnh viện, viện có giường bệnh trực thuộc Bộ.

Theo đó, liên tiếp trong 4 năm qua, các thuốc chứa Cefotaxim là thuốc được các cơ sở khám, chữa bệnh báo cáo nghi ngờ gây ra ADR nhiều nhất [32], [34].

1.2. Giới thiệu chung về nhóm kháng sinh cephalosporin 1.2.1. Nguồn gốc Cephalosporin là dẫn xuất của acid amino-7-cephalosporanic (viết tắt là A7AC). Các cephalosporin khác nhau được hình thành bằng phương pháp bán tổng hợp. Cấu trúc chung gồm vòng β-lactam 4 cạnh gắn với 1 dị vòng 6 cạnh.

Khi thay đổi các gốc R1, R2 được các cephalosporin có độ bền, tính kháng khuẩn và dược động học khác nhau [30].

1.2.2. Phân loại Dựa vào phổ kháng khuẩn, chia các cephalosporin thành 4 thế hệ. Các cephalosporin thế hệ trước tác dụng trên vi khuẩn Gram (+) mạnh hơn nhưng trên vi khuẩn Gram (-) yếu hơn thế hệ sau. Các tên thuốc sử dụng các thế hệ Cephalosporin được đưa ra trong bảng 1.2 [29].

Bảng 1.1: Các thế hệ Cephalosporin Thế hệ

Tên thuốc Cefazolin

Cephalosporin thế hệ 1

Cephalexin Cefadroxil Cefoxitin Cefaclor

Cephalosporin thế hệ 2

Cefafrozil Cefuroxime Cefotetan

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN

http://lrc.tnu.edu.vn

Đóng góp PDF bởi Ths Nguyễn Thanh Tú Đăng ký Word doc qua Zalo 0905779594 Email thanhtuqn88@gmail.com

7

Ceforanid Cefotaxime Cefpodoxim Ceftibuten Cefdinir Cephalosporin thế hệ 3

Cefditoren Ceftizoxim Ceftriaxon Cefoperazon Ceftazidim

Cephalosporin thế hệ 4

Cefepim

1.3. Tổng quan về thuốc kháng sinh Cefotaxime 1.3.1. Công thức cấu tạo Cefotaxime hay được sử dụng dưới dạng muối natri Công thức hóa học: C16H16N5NaO7S2

Phân tử lượng: 477,4 đvC

Hình 1.1: Cấu trúc hóa học của Cefotaxim natri (6R,7R)-3 [(acetyloxy)methyl]7-[[(Z)-2-(2-aminothiazol-4-yl)-2-(methoxyimino) acetyl]-amino]-8-oxo-5-thia-1azabicyclo[4.2.0]oct-2-en-2-carboxylat natri [4].

1.3.2. Tính chất vật lý - Dạng bột trắng hoặc hơi vàng, hút ẩm - Dễ tan trong nước, ít tan trong methanol [4].

1.3.3. Dược lý và cơ chế tác dụng Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN

http://lrc.tnu.edu.vn

Đóng góp PDF bởi Ths Nguyễn Thanh Tú Đăng ký Word doc qua Zalo 0905779594 Email thanhtuqn88@gmail.com

8

Cefotaxime là kháng sinh nhóm cephalosporin thế hệ 3, có phổ kháng khuẩn rộng. Tác dụng diệt khuẩn của thuốc là do ức chế sự tổng hợp thành tế bào vi khuẩn. So với các cephalosporin thuộc thế hệ 1 và 2, thì cefotaxime có tác dụng lên vi khuẩn Gram âm mạnh hơn, bền hơn đối với tác dụng thủy phân của phần lớn các beta lactamase, nhưng tác dụng lên các vi khuẩn Gram dương lại yếu hơn các cephalosporin thuộc thế hệ 1 [3].

1.3.4. Chỉ định Các bệnh nhiễm khuẩn nặng và nguy kịch do vi khuẩn nhạy cảm với cefotaxim, bao gồm áp xe não, nhiễm khuẩn huyết, viêm màng trong tim, viêm màng não (trừ viêm màng não do Listeria monocytogenes), viêm phổi, bệnh lậu, bệnh thương hàn, điều trị tập trung, nhiễm khuẩn nặng trong ổ bụng (phối hợp với metronidazol) và dự phòng nhiễm khuẩn sau mổ tuyến tiền liệt kể cả mổ nội soi, mổ lấy thai [3].

1.3.5. Dạng bào chế - Lọ 0,5 g; 1 g; 2 g bột thuốc, kèm ống dung môi để pha - Lọ thuốc nước để tiêm tương ứng với 500mg, 1g; 2g Cefotaxime - Một số dạng chế phẩm chứa Cefotaxime trên thị trường:

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN

http://lrc.tnu.edu.vn

Đóng góp PDF bởi Ths Nguyễn Thanh Tú Đăng ký Word doc qua Zalo 0905779594 Email thanhtuqn88@gmail.com

9

Hình 1.2 Các dạng chế phẩm của thuốc kháng sinh Cefotaxime trên thị trường 1.4. Phương pháp nghiên cứu cefotaxime 1.4.1. Một số nghiên cứu về cefotaxime Năm 2016, tác giả Đoàn Thị Huyền, Nguyễn Thu Thảo, Bùi Xuân Thành, Tạ Thị Thảo đã phân tích định lượng đồng thời cefotaxime và ceftriaxone trong thuốc bột pha tiêm bằng phương pháp quang phổ hồng ngoại gần (NIR) kết hợp với bình phương tối thiểu từng phần (PLS-PLS) có ưu điểm là đơn giản, giá thành thấp, phân tích nhanh và đặc biệt là không phải phá hủy mẫu [18].

Năm 2010, tác giả Nguyễn Viết Tú có nghiên cứu bán tổng hợp kháng sinh cefotaxime từ axit 7-aminocephalosporanic” [19].

Trên thế giới tác giả DANIELA STIRBET1, SIMONA-CARMEN LITESCU2 và GABRIEL-LUCIAN RADU1 có công trình nghiên cứu phân tích cefotaxime bằng phương pháp HPLC – DAD - MS [25].

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN

http://lrc.tnu.edu.vn

Đóng góp PDF bởi Ths Nguyễn Thanh Tú Đăng ký Word doc qua Zalo 0905779594 Email thanhtuqn88@gmail.com

10

Tác giả Lalitha N*1, Sanjay Pai PN1 người Ấn Độ cũng có công trình nghiên cứu bằng phương pháp HPLC sử dụng cột pha đảo pha liên kết Octyl (cột C8) [23].

Hiện nay phương pháp phổ biến để định lượng cefotaxime là dùng phương pháp sắc ký lỏng hiệu năng cao. Các tiêu chuẩn chất lượng về kiểm tra chất lượng thuốc có một số tiêu chuẩn như: Dược điển Anh, Dược điển Mỹ, Dược điển Việt Nam và một số dược điển của các nước khác trên thế giới, trong đó định lượng thuốc bột pha tiêm cefotaxime sử dụng kỹ thuật phân tích phương pháp sắc ký lỏng hiệu năng cao.

Một vài phương pháp định lượng bằng HPLC thường dùng [16], [26], [27], [28]: - Phương pháp chuẩn ngoại: là phương pháp định lượng cơ bản, trong đó cả mẫu chuẩn và thử đều được tiên hành sắc ký trong cùng điều kiện. Sau đó so sánh diện tích (hoặc chiều cao) pic của mẫu thử với diện tích (hoặc chiều cao) pic của mẫu chuẩn sẽ tính được nồng độ của các chất trong mẫu thử.

- Phương pháp chuẩn nội: thêm vào cả mẫu chuẩn lẫn mẫu thử những lượng bằng nhau của một chất tinh khiết, rồi tiến hành sắc ký trong cùng điều kiện. Chất được thêm này gọi là chuẩn nội.Từ những dữ kiện về: diện tích (hoặc chiều cao) pic và lượng (hoặc nồng độ) của chuẩn, chuẩn nội và mẫu thử, có thể xác định được hàm lượng của thành phần cần định lượng trong mẫu thử một cách chính xác.

- Phương pháp thêm chuẩn: Thêm vào mẫu thử những lượng đã biết của các chất chuẩn tương ứng với các thành phần có trong mẫu thử rồi lại tiến hành xử lý mẫu và sắc ký trong cùng điều kiện. Nồng độ chưa biết của mẫu.

- Phương pháp chuẩn hoá diện tích: Hàm lượng phần trăm của một chất trong hỗn hợp nhiều thành phần được tính bằng tỷ lệ phần trăm diện tích pic của nó so với tổng diện tích của tất cả các pic thành phần trên sắc ký đồ.

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN

http://lrc.tnu.edu.vn

Đóng góp PDF bởi Ths Nguyễn Thanh Tú Đăng ký Word doc qua Zalo 0905779594 Email thanhtuqn88@gmail.com

11

Với đề tài chúng tôi thực hiện trên cơ sở các tiêu chuẩn Dược điển của các nước phân tích định lượng cefotaxime bằng phương pháp sắc ký lỏng hiệu năng cao dùng chuẩn ngoại và làm rõ cách lựa chọn một vài thông số phân tích.

1.4.2. Sơ lược về phương pháp sắc ký lỏng hiệu năng cao 1.4.2.1. Khái niệm HPLC là kỹ thuật phân tích dựa trên cở sở của sự phân tách các chất trên một pha tĩnh chứa trong cột, nhờ dòng di chuyển của pha động lỏng dưới áp suất cao. Sắc ký lỏng dựa trên cơ chế hấp phụ, phân bố, trao đổi ion hay loại cỡ tùy vào loại pha tĩnh sử dụng [5], [10].

1.4.2.2. Nguyên tắc cấu tạo của hệ thống HPLC

Hình 1.3: Sơ đồ hệ thống HPLC Thiết bị bao gồm: Bình chứa dung môi pha động, bộ phận khử khí, hệ thống bơm cao áp, bộ phận tiêm mẫu tự động, cột sắc ký (có thiết bị điều khiển nhiệt độ), đầu dò detector và một hệ thống máy tính điện tử cài phần mềm điều khiển toàn bộ hệ thống 1.4.2.2.1. Dung môi pha động Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN

http://lrc.tnu.edu.vn

Đóng góp PDF bởi Ths Nguyễn Thanh Tú Đăng ký Word doc qua Zalo 0905779594 Email thanhtuqn88@gmail.com

12

Hiện tại máy HPLC thường có 4 đường dung môi vào đầu bơm cao áp, cho phép chúng ta sử dụng 4 bình chứa dung môi cùng 1 lần để rửa giải theo tỷ lệ mong muốn và tổng tỷ lệ dung môi của 4 đường là 100%. Tuy nhiên chúng ta ít khi sử dụng 4 đường dung môi cùng một lúc mà chúng ta chỉ sử dụng tối đa là 3 hoặc 2 đường để cho hệ pha động luôn được pha trộn đồng nhất hơn, hệ pha động đơn giản hơn để quá trình rửa giải ổn định.

Tất cả các dung môi dùng cho HPLC đều phải là dung môi tinh khiết và có ghi rõ trên nhãn là dùng cho HPLC hay dung môi tinh khiết phân tích. Dung môi thường được loại khí trước khi bơm bằng cách sục khí heli, lắc siêu âm hoặc sử dụng hệ thống lọc màng lọc/chân không trực tuyến nhằm tránh sự tạo bọt khí trong cốc đo của detector.

Dung môi dùng để chuẩn bị pha động thường không được chứa các chất làm ổn định và phải trong suốt (không hấp thụ quang) ở vùng bước sóng phát hiện, nếu như sử dụng detector tử ngoại. Dung môi và những thành phần khác được dùng phải có chất lượng phù hợp. Khi cần điều chỉnh pH chỉ thực hiện với thành phần nước của pha động mà không điều chỉnh với hỗn hợp. Nếu sử dụng dung dịch đệm, cần phải rửa hệ thống bằng hỗn hợp nước và dung môi hữu cơ nhằm ngăn chặn sự kết tinh muối sau khi kết thúc quá trình sắc ký.

Tùy thuộc vào việc sử dụng pha động và pha tĩnh, người ta chia sắc ký phân bố thành 2 loại: sắc ký pha thuận và sắc ký pha đảo.

- Sắc ký pha thuận: Hệ bao gồm pha tĩnh phân cực và pha động không phân cực được gọi là sắc ký pha thuận. Dung môi pha động thường là các hydrocacbon mạch thẳng như: pentan, hexan, heptan…Trong sắc ký pha thuận các chất không phân cực sẽ được rửa giải sớm, thứ tự rửa giải sẽ chậm dần theo chiều tăng của độ phân cực của các thành phần trong mẫu thử.

- Sắc ký pha đảo: Hệ pha động phân cực và pha tĩnh không phân cực gọi là sắc ký pha đảo. Đây là phương pháp được sử dụng nhiều nhất trong kiểm

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN

http://lrc.tnu.edu.vn

Đóng góp PDF bởi Ths Nguyễn Thanh Tú Đăng ký Word doc qua Zalo 0905779594 Email thanhtuqn88@gmail.com

13

nghiệm. Chất càng tan tốt trong dung môi phân cực thì càng được rửa giải sớm.

Dung môi pha động thường là: nước, methanol, acetonitril [4], [5], [10], [11].

1.4.2.2.2. Bộ phận khử khí Mục đích của bộ khử khí nhằm loại trừ các bọt nhỏ còn sót lại trong dung môi pha động. Nếu như trong quá trình phân tích mà dung môi pha động còn sót các bọt khí thì một số hiện tượng sau đây sẽ sảy ra: - Tỷ lệ pha động của các đường dung môi lấy không đúng sẽ làm cho thời gian lưu của pic thay đổi.

- Trong trường hợp bọt quá nhiều, bộ khử khí không thể loại trừ hết được thì có thể Bơm sẽ không hút được dung môi khi đó áp suất không lên và máy sắc ký sẽ ngừng hoạt động. Trong bất cứ trường hợp nào nêu trên cũng cho kết quả phân tích sai [4], [5], [10], [11].

1.4.2.2.3. Bơm cao áp Hệ thống bơm trong sắc ký lỏng hiệu năng cao phải giữ cho pha động luôn chảy với một lưu lượng không đổi. Những biến đổi áp suất sẽ được giảm thiểu, ví dụ cho dung môi chạy qua một thiết bị giảm xung. Ống dẫn và hệ thống nối phải là loại chịu được áp suất sinh ra do hệ thống bơm. Các bơm có thể được lắp với thiết bị loại bỏ bọt khí.

Hệ thống điều khiển bằng bộ vi xử lý có khả năng cung cấp pha động hoặc hằng định (rửa giải đẳng dòng) hoặc thay đổi tỷ lệ thành phần (rửa giải gradient) theo một chương trình xác định. Trong trường hợp rửa giải gradient, hệ thống bơm lấy các dung môi từ một vài bình chứa và các dung môi có thể được trộn lẫn ở áp suất thấp hoặc áp suất cao [4], [5], [10], [11].

1.4.2.2.4. Bộ phận tiêm mẫu Để đưa mẫu vào cột phân tích theo phương pháp không ngừng dòng chảy.

Với thể tích tiêm là 5 – 100 µl. Có 2 cách lấy mẫu vào trong cột: bằng tiêm mẫu thủ công (tiêm bằng syringe) và tiêm mẫu tự động (auto sampler) [5], [10].

1.4.2.2.5. Cột sắc ký Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN

http://lrc.tnu.edu.vn

Đóng góp PDF bởi Ths Nguyễn Thanh Tú Đăng ký Word doc qua Zalo 0905779594 Email thanhtuqn88@gmail.com

14

Cột chứa pha tĩnh được coi là trái tim của hệ thống sắc ký lỏng hiệu năng cao. Cột pha tĩnh thông thường làm bằng thép không rỉ, chiều dài cột khoảng 10 – 30 cm, hạt chất nhồi cỡ 3 - 10 µm, đường kính trong khác nhau. Cột với đường kính trong nhỏ hơn 2 mm thường được coi là vi cột.

Chất nhồi cột tùy theo lọai cột và kiểu sắc ký. Thông thường chất nhồi cột là silicagel (pha thường) hoặc là silicagel đã được silan hóa hoặc được bao một lớp mỏng hữu cơ (pha đảo), ngoài ra người ta còn dùng các loại hạt khác như: nhôm oxid, polyme xốp, chất trao đổi ion.

Phần lớn sự chia tách dựa trên cơ chế phân bố, sử dụng silica biến đổi hóa học làm pha tĩnh và các dung môi phân cực làm pha động. Bề mặt của chất mang, ví dụ như các nhóm silanol của silica được phản ứng với các thuốc thử silan khác nhau tạo thành các dẫn xuất silyl có liên kết cộng hóa trị, che phủ một số lượng khác nhau các vị trí hoạt động trên bề mặt chất mang. Bản chất của các pha liên kết là tham số quan trọng để xác định các tính chất tách của hệ sắc ký.

Các pha liên kết dùng phổ biến là: Octyl

= Si–(CH2)7–CH3

(cột C8)

Octadecyl

= Si–(CH2)17–CH3

(cột C18)

Phenyl

= Si–(CH2)n–(C6H5)

(cột C6H5)

Cyanopropyl

= Si–(CH2)3–CN

(cột CN)

Aminopropyl

= Si–(CH2)3–NH2

(cột NH2)

Diol = Si-(CH2)3-OCH(OH)-CH2-OH Nhiệt độ của pha động và cột phải được giữ ổn định trong suốt thời gian phân tích. Phần lớn quá trình tách được thực hiện ở nhiệt độ phòng, nhưng cột có thể được làm nóng nhằm thu được hiệu quả cao hơn. Tuy nhiên, nhiệt độ cột cũng không được phép vượt quá 60 °C vì khả năng phân hủy của pha tĩnh hoặc sự thay đổi thành phần của pha động có thể xảy ra [4], [5], [10], [11].

1.4.2.2.6. Đầu dò

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN

http://lrc.tnu.edu.vn

Đóng góp PDF bởi Ths Nguyễn Thanh Tú Đăng ký Word doc qua Zalo 0905779594 Email thanhtuqn88@gmail.com

15

Đầu dò (hay còn gọi là detector) là bộ phận phát hiện các chất khi chúng ra khỏi cột và cho các tín hiệu ghi trên sắc ký đồ để có thể định tính và định lượng. Tùy theo tính chất của các chất cần phân tích mà người ta sử dụng loại detector thích hợp và phải thoả mãn điều kiện trong một vùng nồng độ nhất định của chất phân tích.

A = k.C Trong đó: A là tín hiệu đo được C Nồng độ chất phân tích k là hằng số thực nghiệm của detector đã chọn Tín hiệu này có thể là: độ hấp thụ quang; cường độ phát xạ; cường độ điện thế; độ dẫn điện; độ dẫn nhiệt; chiết suất …

Tuỳ theo chất phân tích mà chọn loại detector nào cho phù hợp để đạt được độ nhạy cao khi phát hiện các chất, cũng như khi định lượng chúng. Hiện nay, detector hấp thụ quang phân tử vùng phổ UV-Vis đang được dùng phổ biến nhất vì nó thích hợp cho nhiều loại chất, trong đó Trung tâm Kiểm nghiệm Dược phẩm, mỹ phẩm Thái Nguyên đang áp dụng Detector Diod Array trong máy HPLC. Detector DAD (Detector Diod Array) có khả năng quét chồng phổ để định tính các chất theo độ hấp thu cực đại của các chất [5], [10], [11].

1.4.2.2.7. Bộ phận ghi tín hiệu Để ghi tín hiệu phát hiện do detector truyền sang. + Trong các máy thế hệ cũ thì sử dụng máy ghi đơn giản có thể vẽ sắc ký đồ, thời gian lưu, diện tích của pic, chiều cao…. + Các máy thế hệ mới đều dùng phần mềm chạy trên máy tính nó có thể lưu tất cả các thông số, phổ đồ và các thông số của pic như tính đối xứng, hệ số phân giải, số đĩa lý thuyết... trong quá trình phân tích đồng thời xử lý, tính toán

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN

http://lrc.tnu.edu.vn

Đóng góp PDF bởi Ths Nguyễn Thanh Tú Đăng ký Word doc qua Zalo 0905779594 Email thanhtuqn88@gmail.com

16

các thông số theo yêu cầu của người sử dụng như: nồng độ, RSD…[5], [10], [11].

1.4.3. Sơ lược về phương pháp quang phổ hấp thụ phân tử 1.4.3.1 Nguyên tắc Tất cả các phương pháp phân tích quang phổ đều dựa trên các định luật cơ bản của sự hấp thụ bức xạ điện từ. Các định luật cơ bản này là: Định luật Bouguer Lambert, định luật Beer, định luật hợp nhất Bouguer Lambert Beer. Định luật Bouguer Lambert Beer: Khi chiếu một chùm tia sáng có năng lượng nhất định vào một dung dịch chứa cấu tử hấp thụ ánh sáng thì cấu tử đó sẽ hấp thụ chọn lọc một số tia sáng. Độ hấp thụ quang của cấu tử tỷ lệ thuận với nồng độ của cấu tử trong dung dịch và bề dày lớp dung dịch mà ánh sáng truyền qua. Định luật Bouguer Lambert Beer có thể được biểu diễn bằng phương trình toán học như sau: Aλ = ελ.l.C Trong đó:

Aλ: độ hấp thụ quang của dung dịch ở bước sóng λ ελ: hệ số hấp thụ mol phân tử của cấu tử tại bước sóng λ l: bề dày lớp dung dịch (cm) C: nồng độ của cấu tử trong dung dịch (mol/lít)

Điều kiện sử dụng định luật: Chùm tia sáng đơn sắc; dung dịch phải loãng; chất phân tích phải bền và bền dưới tác dụng của tia UV-VIS [5], [6].

1.4.3.2 Các bộ phận cơ bản của máy đo quang phổ UV – VIS + Nguồn sáng: Trong vùng VIS: dùng đèn Wolfram phát xạ liên tục từ 320 – 760 nm, nếu dùng đèn halogen ( có chứa hơi I 2, Br2 bên trong có thể kéo dài thang sóng phát xạ tới 1000 nm.

Trong vùng VIS: dùng đèn H2 hay đèn D2 (deuterium). + Bộ đơn sắc hóa: có nhiệm vụ chủ yếu là tạo ra tia đơn sắc. Nếu máy dùng kính lọc màu, kính tốt nhất cũng chỉ có thể đạt được mức độ đơn sắc ± 10

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN

http://lrc.tnu.edu.vn

Đóng góp PDF bởi Ths Nguyễn Thanh Tú Đăng ký Word doc qua Zalo 0905779594 Email thanhtuqn88@gmail.com

17

nm. Nếu máy dùng lăng kính hoặc cách tử có khả năng tạo ra ánh sáng gần như đơn sắc (±1 nm). + Mẫu đo: Đựng dung dịch đo bằng cuvet. Có nhiều loại cuvet chiều dày khác nhau. Nếu đo ở vùng UV phải dùng cuvet thạch anh, nếu đo ở vùng VIS có thể dùng cuvet thạch anh, thủy tinh, nhựa. Khi dùng cuvet lưu ý không được cầm tay hoặc làm trầy xước vào phần trong suốt của cuvet. + Detector: là tên gọi chung của một loại thiết bị tiếp nhận thông tin dưới dạng một tín hiệu nào đó ( như quang, nhiệt…) rồi chuyển hóa thành một tín hiệu tương ứng giúp người sử dụng nhận ra. Trong máy đo quang phổ UV – VIS, detector chủ yếu là tế bào quang điện để chuyển cường độ ánh sáng thành dòng quang điện. Tế bào quang điện có nhiều loại, có thể là tế bào chân không, bán dẫn hoặc ống nhân quang. + Bộ khuếch đại: có nhiệm vụ chính là khuếch đại tín hiệu cho mạnh lên trước khi đưa vào bộ phận ghi đo. Có thể dùng khuếch đại một chiều hoặc khuếch đại xoay chiều. + Bộ phận ghi đo: Tùy theo hãng sản xuất, có thể là máy đọc, máy ghi, máy hiện số, máy tính… nhờ kỹ thuật điện tử phát triển, bộ phận này ngày càng được hoàn thiện [12], [4], [5].

CHƯƠNG 2. THỰC NGHIỆM 2.1. Đối tượng nghiên cứu Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN

http://lrc.tnu.edu.vn

Đóng góp PDF bởi Ths Nguyễn Thanh Tú Đăng ký Word doc qua Zalo 0905779594 Email thanhtuqn88@gmail.com

18

Thuốc kháng sinh Cefotaxime được lưu hành trên địa bàn tỉnh Thái Nguyên, do thuốc kháng sinh cefotaxime là thuốc tiêm và là thuốc cần có đơn của bác sĩ mới được phép bán cho người bệnh nên ít có tại các cơ kinh doanh như các Nhà thuốc, Quầy thuốc mà chủ yếu tập chung tại các Công ty kinh doanh thuốc và nơi khám chữa bệnh điều trị.

Phòng thí nghiệm Trung tâm kiểm nghiệm Dược phẩm, Mỹ phẩm Thái Nguyên đạt tiêu chuẩn ISO/IEC 17025: 2017 nên chúng tôi thực hiện đúng cam kết bảo mật với khách hàng tại mục 4.2 Bảo mật - Tiêu chuẩn quốc gia, TCVN ISO/IEC 17025: 2017 xuất bản lần thứ 3, Yêu cầu chung về năng lực của các phòng thử nghiệm và hiệu chuẩn [13].

Mẫu sau khi lấy về được bảo quản trong tủ đựng mẫu và đảm bảo nhiệt độ bảo quản 20ºC - 25ºC. Danh sách các mẫu thuốc kháng sinh Cefotaxime như sau: Bảng 2.1: Danh sách các mẫu thuốc kháng sinh cefotaxim phân tích kiểm nghiệm Ký hiệu mẫu

S1

S2

Tiêu Tên mẫu,

Nhà sản xuất,

chuẩn

Hàm lượng

số đăng ký,

kiểm

Nơi lấy mẫu

nghiệm Zentotaxim CPC 1, 1g

Mekophar – Việt Nam Tenamyd - Việt

500(USP),

Nam

Taxibiotic S3 1000(USP), 1000mg

TP Thái Nguyên

USP

TP Thái Nguyên

USP

TP Thái Nguyên

VD-18002-12

Taxibiotic

500mg

USP

VD-19009-13 Tenamyd - Việt Nam VD-19007-13

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN

http://lrc.tnu.edu.vn

Đóng góp PDF bởi Ths Nguyễn Thanh Tú Đăng ký Word doc qua Zalo 0905779594 Email thanhtuqn88@gmail.com

19

Hyrio Laboratories S4 P- Myclox, 1g Pvt., Ltd. - Ấn

USP

TP Thái Nguyên

USP

Đồng Hỷ, Thái Nguyên

USP

TP Thái Nguyên

USP

TP Thái Nguyên

Độ VN-13072-11 Zeiss

S5

Arshavin 1g (USP), 1g

Pharmaceutical Pvt., Ltd. - Ấn Độ VN- 10674-10 Hyrio

S6

P-Myclox USP, 1g

Laboratories Pvt., Ltd. - Ấn Độ VN-13072-11 Zeiss Pharmaceutical

S7

Arshavin, 1g Pvt., Ltd. - Ấn Độ VN- 10674-10 S.R.S Pharma

S8 Santax 1,0g, 1g

Pvt., Ltd - Ấn

USP

Độ

Phổ Yên, Thái Nguyên

VN-12828-11 Laboratorio Reig S9

Pencefax, 1g

Jofre S.A – Tây

DĐVN

Ban Nha

TP Thái Nguyên

VN-18730-15 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN

http://lrc.tnu.edu.vn

Đóng góp PDF bởi Ths Nguyễn Thanh Tú Đăng ký Word doc qua Zalo 0905779594 Email thanhtuqn88@gmail.com

20

Pencefax, 1g Laboratorio Reig Jofre S.A - Tây

S10

DĐVN

Đại Từ, Thái Nguyên

DĐVN

TP Thái Nguyên

Ban Nha VN-18730-15 Pencefax, 1g Laboratorio Reig Jofre S.A - Tây

S11

Ban Nha VN-18730-15 Harbin

S12

Harbitaxime, 1g

Pharmaceutical Group Co., Ltd –

DĐVN

TP Thái Nguyên

Trung Quốc VN-15656-12 Công ty TNHH Phil Inter

S13

Raroxime, 1g Pharma - Việt

DĐVN

TP Thái Nguyên

Nam VD-13217-10 2.2. Các chỉ tiêu chất lượng Thuốc kháng sinh cefotaxime chúng tôi tiến hành kiểm nghiệm chất lượng, theo các chỉ tiêu, tiêu chuẩn của nhà sản xuất đã được đăng ký với Cục quản lý Dược gọi là tiêu chuẩn cơ sở (TCCS), là mặt hàng thuốc chữa bệnh nên các tiêu chuẩn chất lượng được nhà sản xuất công bố và được cấp phép, nếu ta dùng phương pháp khác tiêu chuẩn cơ sở để phân tích sẽ dẫn đến kết quả sai khác và không đồng nhất vì giữa các phương pháp phân tích có sự sai khác về độ chính xác. Do vậy chúng tôi tiến hành kiểm tra chất lượng thuốc theo phương

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN

http://lrc.tnu.edu.vn

Đóng góp PDF bởi Ths Nguyễn Thanh Tú Đăng ký Word doc qua Zalo 0905779594 Email thanhtuqn88@gmail.com

21

pháp Dược điển Việt Nam và BP hoặc tiêu chuẩn USP theo từng loại thuốc đã công bố trên nhãn thử theo tiêu chuẩn nào.

Các chỉ tiêu kiểm nghiêm bao gồm như sau: 2.2.1. Chỉ tiêu “ Tính chất cảm quan” Phép thử cảm quan đối với thuốc bột pha tiêm được quy định trong DĐVN V; BP 2010; USP 38.

Cách tiến hành Quan sát màu sắc bằng mắt thường, dưới ánh sáng tự nhiên, với một lượng bột vừa đủ, được phân tán đều trên một tờ giấy trắng mịn.

Yêu cầu Bột thuốc màu trắng hoặc vàng nhạt, phải khô tơi, không bị ẩm, vón, màu sắc đồng nhất.

2.2.2. Chỉ tiêu “Độ đồng đều khối lượng” Phép thử độ đồng đều khối lượng dùng để xác định độ đồng đều phân liều của chế phẩm, khi không có yêu cầu thử độ đồng đều hàm lượng. Phép thử độ đồng đều khối lượng được quy định trong tiêu chuẩn Dược điển Việt Nam V (DĐVN V); BP 2010; USP 38 Cách tiến hành Loại bỏ hết nhãn, rửa sạch và làm khô bên ngoài. Loại bỏ hết các nút nếu có, cân ngay khối lượng cả vỏ và thuốc. Lấy hết thuốc ra, dùng bông lau sạch, nếu cần rửa với nước, sau đó với ethanol 96 %, sấy ở 100 °C đến 105 °C trong 1 giờ. Nếu vỏ không chịu được nhiệt độ này, làm khô ở nhiệt độ thích hợp tới khối lượng không đổi, để nguội trong bình hút ẩm và cân. Hiệu số giữa hai lần cân là khối lượng của thuốc. Tiến hành tương tự với 19 đơn vị khác lấy ngẫu nhiên. Tính khối lượng trung bình của thuốc.

Yêu cầu: Kết quả được đánh giá dựa vào Bảng 2.2 Bảng 2.2- Bảng quy định độ đồng đều khối lượng Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN

http://lrc.tnu.edu.vn

Đóng góp PDF bởi Ths Nguyễn Thanh Tú Đăng ký Word doc qua Zalo 0905779594 Email thanhtuqn88@gmail.com

22

Tên thuốc

% chênh lệch so với khối lượng

Thuốc bột pha tiêm cefotaxime

Trung bình ±10

Không được có quá 02 lọ vượt quá giới hạn ± 10 % so với khối lượng bột thuốc trung bình trong lọ.

2.2.3. Chỉ tiêu “Giới hạn acid (pH)” Trị số pH của một dung dịch được xác định bằng cách đo thế hiệu giữa điện cực chỉ thị nhạy cảm với ion hydrogen (thường là điện cực thủy tinh) và một điện cực so sánh (thí dụ điện cực calomel bão hòa).

- Thiết bị nghiên cứu Cân phân tích Puchun FA 2004; Mã số thiết bị: KNTN/VS/CPT.02; Sản xuất: Trung quốc; Hạn hiệu chuẩn: 09/2019 Cách tiến hành Thiết bị máy đo pH đã được hiệu chuẩn. Các phép đo được thực hiện ở cùng một nhiệt độ từ 20 ÷ 250C. - Chuẩn bị mẫu: Theo tiêu chuẩn Dược điển Việt Nam V (DĐVN V), BP2010: Pha dung dịch S (dung dịch cần khảo sát): Hòa tan một lượng bột thuốc cefotaxime vào trong nước không có carbon dioxide tạo thành dung dịch cefotaxime 10,0%.

Theo tiêu chuẩn USP 38: Pha dung dịch chế phẩm nồng độ 100mg/mL Sau đó nhúng điện cực đo pH vào trong dung dịch S và đo trị số pH ở cùng nhiệt độ đo khi hiệu chuẩn máy.

Yêu cầu: - Theo tiêu chuẩn Dược điển Việt Nam V (DĐVN V), BP2010 và USP 38: phải có pH từ 4,5 ÷ 6,5.

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN

http://lrc.tnu.edu.vn

Đóng góp PDF bởi Ths Nguyễn Thanh Tú Đăng ký Word doc qua Zalo 0905779594 Email thanhtuqn88@gmail.com

23

2.2.4. Chỉ tiêu “Mất khối lượng do làm khô” Mất khối lượng do làm khô là sự giảm khối lượng của mẫu thử biểu thị bằng phần trăm (khối lượng/ khối lượng) khi được làm khô trong điều kiện xác định ở mỗi chuyên luận. Phương pháp này dùng để xác định hàm lượng nước, một phần hoặc toàn bộ lượng nước kết tinh và lượng chất dễ bay hơi khác trong mẫu thử. Việc xác định mất khối lượng do làm khô không được làm thay đổi tính chất lý hóa cơ bản của mẫu thử.

- Thiết bị nghiên cứu Tủ sấy Memmert; Mã số thiết bị: KTN/HL/TS.01; Nhà sản xuất: Đức; Hạn hiệu chuẩn: 09/2019

Hình 2.1: Tủ sấy Memmert Cách tiến hành Chuẩn bị các dụng cụ theo yêu cầu. Tiến hành cân ngay vào bì một lượng chính xác mẫu thử được quy định trong tiêu chuẩn với sai số ± 10%. Lượng mẫu thử được dàn mỏng thành lớp có độ dày không quá 5mm. Tiến hành làm khô trong điều kiện quy định của chuyên luận. Sau khi sấy phải làm nguội tới nhiệt độ phòng cân trong bình hút ẩm có Silicagel rồi cân ngay. Nếu chuyên luận không quy định thời gian làm khô có nghĩa là phải làm khô đến khối lượng Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN

http://lrc.tnu.edu.vn

Đóng góp PDF bởi Ths Nguyễn Thanh Tú Đăng ký Word doc qua Zalo 0905779594 Email thanhtuqn88@gmail.com

24

không đổi, tức là sự chênh lệch khối lượng sau khi sấy thêm 1 giờ trong tủ sấy hoặc 6 giờ trong bình hút ẩm so với lần sấy trước đó không quá 0,5mg.

- Theo tiêu chuẩn Dược điển Việt Nam V (DĐVN V), BP 2010: + Cân chính xác khoảng 1,0 g bột thuốc, sấy ở nhiệt độ 100oC – 105oC + Thời gian: Sấy đến khối lượng không đổi - Theo tiêu chuẩn USP 38: + Sấy mẫu ở nhiệt độ 100oC – 105oC + Thời gian: 3 giờ.

Yêu cầu của các tiêu chuẩn: Không được quá 3,0% 2.2.5. Chỉ tiêu “ Màu sắc của dung dịch” Cách tiến hành - Theo tiêu chuẩn Dược điển Việt Nam V (DĐVN V), BP2010: + Xác định độ hấp thụ ánh sáng bằng phương pháp quang phổ hấp thụ tử ngoại và khả kiến + Phương pháp quang phổ hấp thụ tử ngoại và khả kiến còn được gọi là phương pháp quang phổ hấp thụ điện từ, là một trong các phương pháp phân tích dựa trên sự hấp thụ bức xạ điện từ.

- Thiết bị nghiên cứu Máy quang phổ UV-VIS, Model: U2900, Hãng sản xuất: Hitachi; Mã số thiết bị: KNTN/HL/QP.02; Nhà sản xuất: Nhật Bản; Hạn hiệu chuẩn: 09/2019.

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN

http://lrc.tnu.edu.vn

Đóng góp PDF bởi Ths Nguyễn Thanh Tú Đăng ký Word doc qua Zalo 0905779594 Email thanhtuqn88@gmail.com

25

Hình 2.2: Máy UV – VIS U2900 Hitachi Yêu cầu: Theo tiêu chuẩn Dược điển Việt Nam V (DĐVN V), BP2010 Dung dịch S: Dung dịch chế phẩm chứa cefotaxim 10,0% pha trong nước không có carbon dioxide. Độ hấp thụ quang của dung dịch S ở bước sóng 430 nm không được lớn hơn 0,60.

2.2.6. Chỉ tiêu “định tính” Cách tiến hành: Tiến hành định tính theo các phương pháp được quy định trong tiêu chuẩn đã đăng ký - Phương pháp HPLC: Trên sắc ký đồ trong cùng điều kiện, dung dịch thử phải cho pic chính có thời gian lưu tương ứng với thời gian lưu của pic cefotaxime thu được trên sắc ký đồ của dung dịch chuẩn - Định tính bằng ngọn lửa: Chế phẩm phải cho phản ứng đặc trưng của ion natri: Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN

http://lrc.tnu.edu.vn

Đóng góp PDF bởi Ths Nguyễn Thanh Tú Đăng ký Word doc qua Zalo 0905779594 Email thanhtuqn88@gmail.com

26

Dùng đũa thủy tinh, lấy một ít bột chế phẩm khoảng 0,01 g, đưa vào ngọn lửa không màu, ngọn lửa sẽ có màu vàng.

Yêu cầu: Các mẫu thuốc đều có hoạt chất Cefotaxime.

2.2.7. Chỉ tiêu “ Định lượng” 2.2.7.1. Khảo sát một số điều kiện tối ưu cho hệ thống sắc ký HPLC 2.2.7.1.1. Chọn bước sóng cho detector Phương pháp phân tích là HPLC sử dụng đầu dò là DAD, ta cần khảo sát điều kiện nhằm chọn bước sóng tối ưu để phân tích. Bước sóng tối ưu chính là bước sóng có độ hấp thụ quang cực đại với hoạt chất cefotaxime. Đối với thiết bị máy UV-VIS 2900 Hitachi tại cơ sở nghiên cứu thì nồng độ mẫu đảm bảo tuyến tính với độ hấp thụ ánh sáng được lựa chọn nhỏ hơn 1,0 Abs. Ta tiến hành pha dãy dung dịch chuẩn có nồng độ khác nhau và tiến hành quét phổ UV – Vis. Bước sóng tại đó cho độ hấp thụ quang cực đại và không phụ thuộc vào nồng độ cefotaxime chính là bước sóng ta khảo sát được cho độ hấp thụ quang cực đại.

2.2.7.1.2. Khảo sát ảnh hưởng của pH trong pha động đến thời gian lưu pic Theo Dược điển Việt Nam V, BP 2010 pha động được tiến hành chuẩn bị như sau: Hòa tan 3,5 g kali dihydrophosphat (TT) và 11,6 g dinatri hydrophosphat (TT) trong 1000 ml nước đã được điều chỉnh về pH 7,0, kiểm tra pH bằng máy đo pH, thêm 375 ml methanol (TT).

Ta tiến hành do kết quả pH của pha động theo Dược điển Việt Nam V, BP 2010 và tiến hành thay đổi pH của pha động bằng dung dịch kiềm có chứa các cation có sẵn trong pha động cụ thể là dung dịch NaOH 0,1M tại các thời điểm pH = 8 và pH = 10.

2.2.7.2. Tính thích hợp của hệ thống sắc ký 2.2.7.2.1. Độ lặp lại Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN

http://lrc.tnu.edu.vn

Đóng góp PDF bởi Ths Nguyễn Thanh Tú Đăng ký Word doc qua Zalo 0905779594 Email thanhtuqn88@gmail.com

27

Một phương pháp phân tích tốt ngoài yêu cầu về độ đúng của phương pháp, người ta còn chú ý đến độ lặp lại của phương pháp. Độ lặp lại của hệ thống sắc ký được khảo sát bằng cách tiêm lặp 6 lần cùng một mẫu chuẩn cefotaxime vào hệ thống sắc ký với điều kiện theo tiêu chuẩn của nhà sản xuất đăng ký. Kết quả được đánh giá thông qua độ lệch chuẩn (SD), độ lệch chuẩn tương đối (RSD) của diện tích pic sắc ký và thời gian lưu.

Theo tiêu chuẩn Dược điển Việt Nam V, BP 2010: RSD ≤ 2%.

Theo tiêu chuẩn USP 38: RSD ≤ 1,5%.

2.2.7.2.2. Độ phân giải Theo tiêu chuẩn Dược điển Việt Nam V, BP 2010 dung dịch phân giải được chuẩn bị như sau: Thêm 1 mL dung dịch HCL 2 M (TT) vào 4 mL dung dịch thử, làm nóng dung dịch ở 40ºC trong 2 giờ. Thêm 5 mL dung dịch đệm phosphat pH 6,6 (TT) và 1 mL dung dịch NaOH 2 M (TT) và trộn đều.

Yêu cầu: Cefotaxime được rửa giải là pic thứ hai, độ phân giải giữa hai pic chính ≥ 3,5.

2.2.7.2.3. Hệ số đối xứng Hệ số đối xứng T cho biết mức độ không đối xứng của peak trên sắc ký đồ thu được. T được tính bằng tỷ số độ rộng của hai nửa peak tại điểm 1/10 chiều cao peak: a T= b Trong đó:

a: nửa chiều rộng phía trước peak

b: nửa chiều rộng phía sau peak Giá trị T càng gần 1, peak càng đối xứng.

Theo tiêu chuẩn Dược điển Việt Nam V, BP 2010, USP 38 hệ số đối xứng của pic cefotaxime trên sắc ký đồ của dung dịch chuẩn ≤ 2.

2.2.7.2.4. Thời gian lưu pic

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN

http://lrc.tnu.edu.vn

Đóng góp PDF bởi Ths Nguyễn Thanh Tú Đăng ký Word doc qua Zalo 0905779594 Email thanhtuqn88@gmail.com

28

Theo tiêu chuẩn Dược điển Việt Nam V, BP 2010 thời gian lưu pic cefotaxime của dung dịch chuẩn khoảng 6 phút.

Theo tiêu chuẩn USP 38 thời gian lưu pic cefotaxime của dung dịch chuẩn nằm trong khoảng từ 12 phút đến 15 phút.

2.2.7.3. Xác định giới hạn phát hiện và giới hạn định lượng Trong một quy trình phân tích bất kỳ, giới hạn phát hiện (LOD) và giới hạn định lượng (LOQ) là hai thông số quan trọng.

2.2.7.3.1. Dựa trên tỷ lệ tín hiệu trên nhiễu (S/N) Giới hạn phát hiện (LOD) là giá trị nồng độ thấp nhất của chất phân tích mà hệ thống phân tích còn cho tín hiệu phân tích có nghĩa so với tín hiệu mẫu trắng hay tín hiệu của đường nền.

Giới hạn định lượng (LOQ) được xem là nồng độ thấp nhất của chất phân tích mà hệ thống phân tích định lượng được với tín hiệu phân tích có nghĩa định lượng so với tín hiệu mẫu trắng hay tín hiệu nền. Thông thường LOQ được tính như sau: Để xác định LOD và LOQ của thiết bị, ta tiến hành như sau: pha loãng mẫu chuẩn cefotaxime nồng độ 0,01% từ 5 đến 7 lần thành nhều nồng độ thấp và chuẩn bị một mẫu trắng (chứa dung môi pha động). Sau đó tiêm vào thiết bị HPLC và ghi kết quả. Xác định tỷ lệ tín hiệu chia cho nhiễu (S/N = Signal to noise ratio) trong đó

S là chiều cao tín hiệu của chất phân tích, N là nhiễu đường nền

Sắc ký đồ nào thể hiện chiều cao pic khoảng gấp 3 lần đường nền (S/N =3) thì nồng độ của mẫu chuẩn đó chính là giới hạn phát hiện LOD của thiết bị Giới hạn định lượng được suy ra từ công thức: LOQ = 10/3 LOD [10], [11], [14], [15].

2.2.7.3.2. Dựa trên đường chuẩn

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN

http://lrc.tnu.edu.vn

Đóng góp PDF bởi Ths Nguyễn Thanh Tú Đăng ký Word doc qua Zalo 0905779594 Email thanhtuqn88@gmail.com

29

Tiến hành xây dựng đường chuẩn nồng độ cefotaxime tuyến tính với chiều cao của pic cefotaxime. Để tính được giới hạn phát hiện và giới hạn định lượng, ở đây chúng tôi sử dụng phần mềm Origin 9.0 và áp dụng công thức : LOD 

LOQ 

Trong đó:

3S B

10S B

Sλ là độ lệch chuản của tín hiệu mẫu đo B là hệ số góc của phương trình hồi quy tuyến tính [7], [14].

2.2.7.4. Quy trình thực hiện Qui trình định lượng được tiến hành bằng phương pháp HPLC với mẫu chuẩn và mẫu thử theo chuyên luận định lượng thuốc kháng sinh cefotaxime trong Dược điển Việt Nam V, BP 2010, USP 38 như sau: - Thiết bị nghiên cứu Máy sắc ký lỏng hiệu năng cao HPLC Agilent 1260 infinity; Mã số thiết bị: KNTN/HL/HPLC.01; Nhà sản xuất: Mỹ; Hạn hiệu chuẩn: 08/2019

Hình 2.3: Máy sắc ký lỏng hiệu năng cao HPLC Agilent 1260 infinity Cách tiến hành Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN

http://lrc.tnu.edu.vn

Đóng góp PDF bởi Ths Nguyễn Thanh Tú Đăng ký Word doc qua Zalo 0905779594 Email thanhtuqn88@gmail.com

30

Các bước tiến hành xác định hàm lượng Cefotaxime trong thuốc được thực hiện như sau: - Chuẩn bị bột thuốc: Cân 20 lọ thành phẩm, loại bỏ hết nhãn, rửa sạch và làm khô bên ngoài. Lấy hết thuốc ra, dùng bông lau sạch, xác định khối lượng của cả vỏ và thuốc. Từ đó suy ra khối lượng trung bình của bột thuốc trong mỗi lọ, trộn đều.

- Chuẩn bị dung dịch chuẩn và dung dịch thử theo tiêu chuẩn Dược điển Việt Nam V, BP 2010, USP 38: - Theo Dược điển Việt Nam V, BP 2010: + Dung dịch chuẩn: Hòa tan cefotaxime natri chuẩn trong pha động để được dung dịch có nồng độ cefotaxime 0,01 %. + Dung dịch thử: Hòa tan chế phẩm trong pha động để thu được dung dịch có nồng độ cefotaxime 0,01 %.

- Theo Tiêu chuẩn USP 38: + Dung dịch đệm: 7,1g dinatri hydrophosphat (TT) trong 1000 ml nước, điều chỉnh tới pH 6,25 bằng acid phosphoric (TT), kiểm tra pH bằng máy đo pH. + Dung dịch A: Methanol và dung dịch đệm (14:86). + Dung dịch B: Methanol và Dung dịch đệm (40:60). + Dung dịch chuẩn: Hòa tan cefotaxime natri chuẩn trong dung dịch A để được dung dịch có nồng độ cefotaxime 0,8 mg/mL. Lọc qua màng lọc 0,45 m. + Dung dịch thử: Hòa tan chế phẩm trong dung dịch A để thu được dung dịch có nồng độ cefotaxime 0,8mg/mL. Lọc qua màng lọc 0,45 m.

- Lưu ý: + Lắp cột cần sử dụng vào hệ, chú ý chọn cột thích hợp với cột cần sử dụng.

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN

http://lrc.tnu.edu.vn

Đóng góp PDF bởi Ths Nguyễn Thanh Tú Đăng ký Word doc qua Zalo 0905779594 Email thanhtuqn88@gmail.com

31

+ Ổn định cột: tùy theo thành phần pha động, tiến hành rửa cột bằng dung môi thích hợp trong 15 – 30 phút sau đó chuyển sang chạy nền bằng pha động, cho hệ thống hoạt động đến khi đường nền ổn định. + Chuẩn bị mẫu: Mẫu được lọc qua màng lọc 0,45µm. + Sử dụng các dung dịch ngay sau khi chuẩn bị. + Kiểm tra khả năng thích hợp của hệ thống sắc ký. Tiến hành sắc ký đối với dung dịch chuẩn và dung dịch phân giải [21], [24]. * Điều kiện sắc ký - Theo tiêu chuẩn Dược điển Việt Nam V, BP 2010 + Cột thép không gỉ (25 cm x 4,6 mm) được nhồi pha tĩnh Octadecyl (5 m) + Detector quang phổ tử ngoại đặt ở bước sóng 235 nm. + Tốc độ dòng: 1,0 ml/phút. + Thể tích tiêm: 10 l. + Dung môi pha động: Hòa tan 3,5 g kali dihydrophosphat (TT) và 11,6 g dinatri hydrophosphat (TT) trong 1000 ml nước đã được điều chỉnh về pH 7,0, kiểm tra pH bằng máy đo pH, thêm 375 ml methanol (TT) [20], [22], [23].

- Theo tiêu chuẩn USP 38: + Cột thép không gỉ (15 cm x 3,9 mm) được nhồi pha tĩnh Octadecyl (5 m) + Detector quang phổ tử ngoại đặt ở bước sóng 235 nm. + Nhiệt độ cột: 30OC + Tốc độ dòng: 1,0 ml/phút. + Thể tích tiêm: 10 l. + Dung môi pha động: Được tiến hành chạy theo chương trình gradien: Bảng 2.3: Chương trình gradien dung môi pha động Thời gian (phút) Dung dịch A (%) Dung dịch B (%) 0

100

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN

0 http://lrc.tnu.edu.vn

Đóng góp PDF bởi Ths Nguyễn Thanh Tú Đăng ký Word doc qua Zalo 0905779594 Email thanhtuqn88@gmail.com

32

9

100

0

9.01

80

20

16

80

20

16.01

100

0

17

100

0

Tính toán kết quả Trong khuôn khổ của đề tài chúng tôi xác định chất lượng thuốc do đó chúng tôi thực hiện tính toán theo tiêu chuẩn quy định trong Dược điển Việt Nam (DĐVN V), BP2010 và USP 38.

Tính hàm lượng cefotaxime có trong một đơn vị chế phẩm dựa vào diện tích pic của cefotaxime thu được từ sắc ký đồ của dung dịch thử, dung dịch chuẩn và hàm lượng cefotaxime natri chuẩn.

1 mg cefotaxime natri tương ứng với 0,9539 mg cefotaxime.

- Công thức tính hàm lượng cefotaxime (C16H17N5O7S2) có trong một đơn vị chế phẩm so với hàm lượng ghi trên nhãn (X) X (%)

St  mc  Pt  mtb  0,9539  0,9126  Sc mt  Pc C

Trong đó + Sc, St : Lần lượt là diện tích của pic mẫu chuẩn và mẫu thử. + mc, mt : Lần lượt là khối lượng của mẫu chuẩn và mẫu thử. + Pc, Pt : Lần lượt là hệ số pha loãng của mẫu chuẩn và mẫu thử. + C: Là hàm lượng của mẫu thử lọ thuốc được ghi trên nhãn. + mtb: Là khối lượng trung bình của bột thuốc trong một chế phẩm. + 0,9539: là hệ số quy đổi từ Cefotaxime natri (C16H16N5NaO7S2) sang cefotaxime (C16H17N5O7S2)

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN

http://lrc.tnu.edu.vn

Đóng góp PDF bởi Ths Nguyễn Thanh Tú Đăng ký Word doc qua Zalo 0905779594 Email thanhtuqn88@gmail.com

33

+ 0,9126: là hàm lượng nguyên trạng của Cefotaxime natri (912,6 µg/mg) Yêu cầu - Theo tiêu chuẩn Dược điển Việt Nam V, BP 2010: Hàm lượng cefotaxime, C16H17N5O7S2 , từ 90,0 % đến 110,0 % so với lượng ghi trên nhãn.

- Theo tiêu chuẩn USP 38: Hàm lượng cefotaxime, C16H17N5O7S2 , từ 90,0 % đến 115,0 % so với lượng ghi trên nhãn.

2.3. Thời gian và địa điểm nghiên cứu 2.3.1. Thời gian + Từ tháng 8/2018 đến tháng 9/2018: Xây dựng đề cương nghiên cứu và bảo vệ đề cương; Chuẩn bị mẫu phân tích. + Từ tháng 9/2018 đến tháng 04/2019: Tiến hành phân tích, kiểm nghiệm các mẫu thuốc kháng sinh Cefotaxim theo các chỉ tiêu: Thử cảm quan, màu sắc, độ trong Xác định độ đồng đều khối lượng Mất khối lượng do làm khô Giới hạn acid (pH) Định tính Định lượng Các mẫu kiểm nghiệm chúng tôi lấy về thực hiện bảo quản trong phòng bảo quản mẫu. + Tháng 4/2019: Tổng kết, đánh giá, chất lượng thuốc cefotaxime được khảo sát.

2.3.2. Địa điểm nghiên cứu Tại Trung tâm Kiểm nghiệm Dược phẩm, Mỹ phẩm Thái Nguyên.

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN

http://lrc.tnu.edu.vn

Đóng góp PDF bởi Ths Nguyễn Thanh Tú Đăng ký Word doc qua Zalo 0905779594 Email thanhtuqn88@gmail.com

34

Địa chỉ: 307 đường Cách mạng tháng tám, thành phố Thái Nguyên, tỉnh Thái Nguyên.

2.4. Hóa chất Bảng 2.4: Các hóa chất sử dụng trong nghiên cứu Tên hóa chất

STT

Công thức phân tử

Hãng sản xuất

1

Dinatri hydrophosphat

Na2HPO4

Merck

2

Kali dihydrophosphat

KH2PO4

Merck

3

Acid phosphoric

H3PO4

Merck

4

Acid acetic

CH3COOH

Merck

5

Methanol

CH3OH

Merck

6

Chất chuẩn Cefotaxime có

C16H16N5NaO7S2

Viện kiểm nghiệm thuốc trung ương

hàm lượng nguyên trạng 912,6 µg/mg 2.5. Thiết bị, dụng cụ - Thiết bị

Bảng 2.5: Các thiết bị sử dụng trong nghiên cứu Tên thiết bi

STT

1

Cân phân tích Puchun

Mã thiết bị

KNTN/VS/CPT.02

Máy đo Ph Hanna HI

Hạn hiệu

xuất

chuẩn

Trung

09/2019

quốc

FA 2004 2

Nhà sản

KNTN/HL/pH.01

Italy

09/2019

2211 3

Tủ sấy Membert

KNTN/HL/TS.01

Đức

09/2019

4

Máy quang phổ tử

KNTN/HL/QP.02

Nhật Bản

09/2019

ngoại, khả kiến UVVIS U2900 Hitachi

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN

http://lrc.tnu.edu.vn

Đóng góp PDF bởi Ths Nguyễn Thanh Tú Đăng ký Word doc qua Zalo 0905779594 Email thanhtuqn88@gmail.com

35

5

Máy sắc ký lỏng

KNTN/HL/HPLC.01 Mỹ

09/2019

HPLC Agilent 1260 Infinity - Dụng cụ: + Bình định mức 1000 mL. + Pipep 1 mL, 2 mL, 10 mL. + Đũa thủy tinh, đĩa petri, đèn cồn.

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN

http://lrc.tnu.edu.vn

Đóng góp PDF bởi Ths Nguyễn Thanh Tú Đăng ký Word doc qua Zalo 0905779594 Email thanhtuqn88@gmail.com

36

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu và Công nghệ thông tin – ĐHTN

http://lrc.tnu.edu.vn

Đóng góp PDF bởi Ths Nguyễn Thanh Tú Đăng ký Word doc qua Zalo 0905779594 Email thanhtuqn88@gmail.com