NGHIÊN CỨU MỘT SỐ BIỆN PHÁP NÂNG CAO CHẤT LƯỢNG DẠY HỌC TIẾT THỰC HÀNH HÓA HỌC LỚP 10

LUẬN VĂN SIÊU CẤP CHANNEL

vectorstock.com/1593604

Ths Nguyễn Thanh Tú eBook Collection DẠY KÈM QUY NHƠN DISSERTATION PHÁT TRIỂN NỘI DUNG

NGHIÊN CỨU MỘT SỐ BIỆN PHÁP NÂNG CAO CHẤT LƯỢNG DẠY HỌC TIẾT THỰC HÀNH HÓA HỌC LỚP 10 (CHƯƠNG TRÌNH CHUẨN) Ở TRƯỜNG THPT (2018) PDF VERSION | 2018 EDITION ORDER NOW / CHUYỂN GIAO QUA EMAIL TAILIEUCHUANTHAMKHAO@GMAIL.COM

Tài liệu chuẩn tham khảo Phát triển kênh bởi Ths Nguyễn Thanh Tú Đơn vị tài trợ / phát hành / chia sẻ học thuật : Nguyen Thanh Tu Group Hỗ trợ trực tuyến Fb www.facebook.com/DayKemQuyNhon Mobi/Zalo 0905779594

ĐẠI HỌC ĐÀ NẴNG TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM KHOA HÓA HỌC --------

ĐƢỜNG THỊ THANH HOA

NGHIÊN CỨU MỘT SỐ BIỆN PHÁP NÂNG CAO CHẤT LƢỢNG DẠY HỌC TIẾT THỰC HÀNH HÓA HỌC LỚP 10 (CHƢƠNG TRÌNH CHUẨN) Ở TRƢỜNG THPT

KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP CỬ NHÂN SƢ PHẠM

Đà Nẵng - 2018

ĐẠI HỌC ĐÀ NẴNG TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM KHOA HÓA HỌC --------

NGHIÊN CỨU MỘT SỐ BIỆN PHÁP NÂNG CAO CHẤT LƢỢNG DẠY HỌC TIẾT THỰC HÀNH HÓA HỌC LỚP 10 (CHƢƠNG TRÌNH CHUẨN) Ở TRƢỜNG THPT

KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP CỬ NHÂN SƢ PHẠM

Sinh viên thực hiện

: Đƣờng Thị Thanh Hoa

Lớp

: 14SHH

Giáo viên hƣớng dẫn : ThS. Nguyễn Thị Lan Anh

Đà Nẵng – 2018

ĐẠI HỌC ĐÀ NẴNG TRƯỜNG ĐHSP KHOA HÓA

CỘNG HÒA XÃ HỘI CHỦ NGHĨA VIỆT NAM Độc lập – Tự do – Hạnh phúc

NHIỆM VỤ KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP Họ và tên sinh viên: Đƣờng Thị Thanh Hoa Lớp: 14SHH 1. Tên đề tài: Nghiên cứu một số biện pháp nâng cao chất lƣợng dạy học tiết thực hành Hóa học lớp 10 (chƣơng trình chuẩn) ở trƣờng THPT 2. Nguyên liệu, dụng cụ và thiết bị: Phần mềm hỗ trợ thiết kế gồm: PowerPoint, ChemDraw 3. Nội dung nghiên cứu: Nghiên cứu, đề xuất một số biện pháp góp phần nâng cao chất lƣợng dạy học Hóa học ở trƣờng THPT, đồng thời rèn luyện kỹ năng thực hành cho học sinh 4. Giáo viên hướng dẫn: ThS. Nguyễn Thị Lan Anh 5. Ngày giao đề tài: Tháng 8 năm 2017 6. Ngày hoàn thành: Tháng 4 năm 2018 Chủ nhiệm khoa (Ký và ghi rõ họ, tên)

Giáo viên hướng dẫn (Ký và ghi rõ họ, tên)

Sinh viên đã hoàn thành và nộp báo cáo về Khoa ngày … tháng … năm …

Kết quả điểm đánh giá Ngày … tháng … năm …

CHỦ TỊCH HỘI ĐỒNG (Ký và ghi rõ họ, tên)

LỜI CẢM ƠN Trong suốt quá trình nghiên cứu và thực hiện luận văn, tác giả đã nhận được rất nhiều sự quan tâm, động viên và giúp đỡ nhiệt tình của quý thầy cô giáo, gia đình, bạn bè và các em học sinh. Đầu tiên, xin gửi lời tri ân sâu sắc đến ThS. Nguyễn Thị Lan Anh, cô đã chia sẻ những kinh nghiệm, ý kiến cũng như đôn đốc, nhắc nhở để tác giả hoàn thành tốt luận văn.

Xin gửi lời cảm ơn đến quý thầy cô giáo khoa Hóa học, trường Đại học Sư phạm – Đại học Đà Nẵng đã giúp tác giả mở rộng kiến thức chuyên môn và có những lời khuyên ý nghĩa.

Xin cảm ơn thầy cô và học sinh các trường THPT Ông Ích Khiêm, THPT Phạm Phú Thứ, THPT Ngô Quyền, THPT Nguyễn Thượng Hiền, THPT Trần Phú, THPT Hòa Vang, THPT Ngũ Hành Sơn, … đã ủng hộ, giúp đỡ và tạo điều kiện hết sức trong thời gian nghiên cứu và thực nghiệm sư phạm.

Cuối cùng xin cảm ơn sự động viên, khuyến khích và cảm thông sâu sắc của gia đình.

Một lần nữa xin chân thành cảm ơn! Đà Nẵng, tháng 4 năm 2018 Tác giả Đƣờng Thị Thanh Hoa

MỤC LỤC MỤC LỤC DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT DANH MỤC CÁC BẢNG DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ, HÌNH VẼ MỞ ĐẦU ....................................................................................................................1 1. Lý do chọn đề tài ...................................................................................................1 2. Mục đích nghiên cứu .............................................................................................1 3. Đối tƣợng và khách thể nghiên cứu .....................................................................1 3.1. Đối tượng nghiên cứu .......................................................................................1 3.2. Khách thể nghiên cứu.......................................................................................1 4. Giả thiết khoa học .................................................................................................2 5. Nhiệm vụ và phạm vi nghiên cứu ........................................................................2 5.1. Nhiệm vụ nghiên cứu........................................................................................2 5.2. Phạm vi nghiên cứu ..........................................................................................2 6. Phƣơng pháp nghiên cứu......................................................................................2 6.1. Các phương pháp nghiên cứu lý luận .............................................................2 6.2. Các phương pháp thực tiễn ..............................................................................3 6.3. Các phương pháp thống kê toán học ...............................................................3 7. Đóng góp mới của đề tài .......................................................................................3 CHƢƠNG 1: TỔNG QUAN.....................................................................................4 1.1. Lịch sử vấn đề nghiên cứu .................................................................................4 1.1.1. Các tài liệu hướng dẫn về thực hành Hóa học ............................................4 1.1.2. Các luận án, luận văn nghiên cứu về thí nghiệm Hóa học .........................4 1.2. Một số vấn đề về sự đổi mới quá trình dạy học Hóa học................................7 1.2.1. Sự đổi mới mục tiêu .......................................................................................7 1.2.2. ự đổi mới hoạt đ ng c

giáo viên h

1.2.3. ự đổi mới hoạt đ ng học tập c

học................................................7

học sinh..................................................8

1.2.4. Đổi mới các h nh thức tổ chức ạ học và s

ụng phương tiện ạ học ..9

1.2.5.

ụng phối hợp m t cách inh hoạt các phương pháp đ c th c

h

học .............................................................................................................................9 1.3. Thực hành thí nghiệm trong dạy học hóa học ...............................................10 1.3.1. h nghiệm h

học .....................................................................................10

1.3.1.1. Khái niệm .................................................................................................10 1.3.1.2. Vai trò của thí nghiệm trong dạy học Hóa học .......................................11 1.3.1.3. Phân loại thí nghiệm Hóa học .................................................................12 1.3.1.4. Những yêu cầu sư phạm về kĩ thuật biểu diễn thí nghiệm và biện pháp đạt các yêu cầu đó ................................................................................................14 1.3.2. ài thực hành h

học ................................................................................15

1.3.2.1. Khái niệm .................................................................................................15 1.3.2.2. Ý nghĩa của các bài thực hành Hóa học ..................................................15 1.3.2.3. Yêu cầu sư phạm của tiết thực hành Hóa học .........................................16 1.3.2.4. Điều kiện để tổ chức tốt tiết thực hành Hóa học .....................................16 1.3.2.5. Viết tường trình tiết thực hành Hóa học ..................................................17 1.3.3.

nh thành và r n u ện

năng thực hành h

học cho học sinh phổ

thông .......................................................................................................................17 1.3.3.1. Kĩ năng thực hành....................................................................................17 1.3.3.2. Hình thành và rèn luyện kĩ năng thực hành Hóa học ..............................18 1.4. Đánh giá xếp loại chất lƣợng giờ học bậc trung học .....................................20 1.4.1. êu c u về đánh giá gi

ạ ........................................................................20

1.4.2. iêu chu n về đánh giá ếp loại gi

ạ ....................................................20

1.4.2.1. Tiêu chuẩn................................................................................................20 1.4.2.2. Cách xếp loại ...........................................................................................21 1.4.3. Nh ng êu c u c n ch

trong đánh giá và ếp oại gi

ạ ...................21

1.4.3.1. Tiêu chuẩn đánh giá xếp loại có tính tổng quát ......................................21 1.4.3.2. Đánh giá xếp loại giờ dạy đúng các yêu cầu trong tiêu chuẩn ...............22

1.4.3.3. Kết hợp đánh giá định tính và định lượng ...............................................22 1.4.3.4. Đánh giá từng yêu cầu theo từng mức độ................................................22 1.4.4. Đánh giá và ếp oại gi

ạ thực hành .....................................................22

1.5. ài thực hành trong chƣơng trình hóa học THPT .......................................24 1.5.1.

ệ thống ài thực hành h

học trong chương tr nh h

học

......24

1.5.1.1. Chương trình chuẩn .................................................................................24 1.5.1.2. Chương trình nâng cao ............................................................................25 1.5.2.

ệ thống ài thực hành trong chương tr nh h

học ớp 10 chương tr nh

chu n) .....................................................................................................................26 1.6. Thực trạng dạy học tiết thực hành hóa học ở trƣờng THPT .......................27 1.6.1.

ục đ ch điều tr .........................................................................................27

1.6.2. Đối tượng và phương pháp điều tr ............................................................27 1.6.3. ết quả điều tr ............................................................................................28 1.6.3.1. Thực trạng dạy tiết thực hành Hóa học ở trường THPT .........................28 1.6.3.2. Đánh giá chung về thực trạng dạy tiết thực hành ở trường THPT .........33 1.6.3.3. Những khó khăn trong việc dạy học tiết thực hành ở trường THPT .......35 1.6.3.4. Đề xuất các biện pháp nhằm nâng cao chất lượng dạy học tiết thực hành ở trường THPT......................................................................................................36 CHƢƠNG 2: MỘT SỐ IỆN PH P NÂNG C O CHẤT LƢỢNG Ạ HỌC TIẾT THỰC HÀNH H

HỌC LỚP 10 (CHƢƠNG TRÌNH CHUẨN Ở

TRƢỜNG TRUNG HỌC PHỔ TH NG ..............................................................39 2.1. Cơ sở khoa học của việc đề xuất các biện pháp nâng cao chất lƣợng tiết thực hành hóa học ở trƣờng THPT .......................................................................39 2.1.1. Các iến thức về t m

học .........................................................................39

2.1.1.1. Nhu cầu của người học ............................................................................39 2.1.1.2. Động cơ của người học............................................................................39 2.1.1.3. Hứng thú của người học ..........................................................................39

2.1.2. Các iến thức về giáo ục học – phương pháp ạ học .............................40 2.1.2.1. Hệ thống các nguyên tắc dạy học ............................................................40 2.1.2.2. Phương pháp dạy học mới .......................................................................41 2.1.3. u thực tế ạ học và qu điều tr thực trạng các tiết thực hành h

học

...................................................................................................................44 2.2. Đề xuất một số biện pháp nâng cao chất lƣợng tiết thực hành hóa học ở trƣờng THPT ...........................................................................................................44 2.2.1. ổ chức ạ học hiệu quả tiết thực hành h

học .....................................44

2.2.2. ăng cư ng n toàn và ph ng đ c trong ph ng th nghiệm .....................45 2.2.2.1. Nội quy phòng thí nghiệm ........................................................................46 2.2.2.2. Các kí hiệu cảnh báo về an toàn khi làm thí nghiệm ...............................47 2.2.2.3. Một số hóa chất độc hại cần chú ý và cách xử lý một số chất khí độc hại khi làm thí nghiệm.................................................................................................48 2.2.2.4. Cách cứu chữa khi bị tai nạn hay nhiễm độc ..........................................48 2.2.3.

ụng đ ng và hiệu quả các ụng cụ, h

ch t trong ph ng th nghiệm

.................................................................................................................................49 2.2.3.1. Sử dụng dụng cụ thủy tinh .......................................................................49 2.2.3.2. Sử dụng đèn cồn .......................................................................................49 2.2.3.3. Lấy hoá chất.............................................................................................49 2.2.3.4. Sử dụng chất dễ cháy (cồn, dầu hoả, xăng, benzen, axeton…) ...............49 2.2.3.5. Sử dụng chất dễ nổ (muối clorat, nitrat và các hỗn hợp của chúng với photpho, lưu huỳnh…) ..........................................................................................49 2.2.3.6. Sử dụng axit, kiềm ....................................................................................49 2.2.4.

m iếm th

thế m t số h

ch t đơn giản ..............................................50

2.2.5. Cải tiến m t số th nghiệm trong ài thực hành h

học ớp 10 chương

trình chu n) ............................................................................................................51

2.2.5.1. Thí nghiệm 1: Điều chế khí clo. Tính tẩy màu của khí clo ẩm (Bài thực hành số 2)..............................................................................................................51 2.5.2.2. Thí nghiệm 2: So sánh tính oxi hóa của brom và iot (Bài thực hành số 3) ...............................................................................................................................52 2.5.2.3. Thí nghiệm 3: Tính oxi hóa của lưu huỳnh (Bài thực hành số 4) ............53 2.5.2.4. Thí nghiệm 4: Điều chế và chứng minh tính khử của hiđro sunfua (Bài thực hành số 5) .....................................................................................................53 2.5.2.5. Thí nghiệm 5: Tính khử của lưu huỳnh đioxit (Bài thực hành số 5)........54 2.5.2.6. Thí nghiệm 6: Tính oxi hóa của axit sunfuric đặc (Bài thực hành số 5) .55 2.5.2.7. Thí nghiệm 7: Ảnh hưởng của diện tích bề mặt chất rắn đến tốc độ phản ứng (bài thực hành số 6) .......................................................................................56 2.2.6. hiết ế m t số th nghiệm mô phỏng h trợ việc ạ học tiết thực hành h

học

ớp 10 chương tr nh chu n) ................................................................57

2.2.6.1. Một số phần mềm sử dụng trong thiết kế thí nghiệm mô phỏng ..............57 2.2.6.2. Các bước thiết kế một thí nghiệm mô phỏng bằng Microsoft PowerPoint ...............................................................................................................................59 2.2.6.3. Hệ thống các thí nghiệm mô phỏng chương trình Hóa học lớp 10 (chương trình chuẩn) ............................................................................................60 2.3. Vận dụng các biện pháp đ đề xuất để thiết kế một số giáo án thực hành Hóa học lớp 10 (chƣơng trình chuẩn) ...................................................................69 TÓM TẮT CHƢƠNG 2 ..........................................................................................70 CHƢƠNG 3: THỰC NGHIỆM SƢ PHẠM .........................................................71 3.1. Mục đích thực nghiệm .....................................................................................71 3.2. Đối tƣợng thực nghiệm ....................................................................................71 3.3. Tiến trình thực nghiệm ....................................................................................71 3.3. Phƣơng pháp xử lý kết quả thực nghiệm .......................................................72 3.3.1. h n t ch định ượng ...................................................................................72 3.3.2. h n t ch định tính ......................................................................................74

3.4. Xử lý kết quả thực nghiệm ..............................................................................75 3.5. Phân tích kết quả thực nghiệm .......................................................................77 3.5.1. h n t ch định ượng ...................................................................................77 3.5.2. h n t ch định tính ......................................................................................77 TÓM TẮT CHƢƠNG 3 ..........................................................................................79 KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ ................................................................................80 1. Kết luận ................................................................................................................80 2. Kiến nghị ..............................................................................................................81 3. Hƣớng phát triển của đề tài ...............................................................................82 TÀI LIỆU THAM KHẢO ......................................................................................84 PHỤ LỤC

DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT THPT

: Trung học phổ thông

PT

: Phổ thông

THCS

: Trung học cơ sở

ĐHSP

: Đại học Sư phạm

CĐSP

: Cao đẳng Sư phạm

TN

: Thực nghiệm

ĐC

: Đối chứng

HS

: Học sinh

GV

: Giáo viên

TB

: Trung bình

PTHH

: Phương trình Hóa học

PTPƯ

: Phương trình phản ứng

GD & ĐT

: Giáo dục và Đào tạo

NXB

: Nhà xuất bản

ThS

: Thạc sĩ

TS

: Tiến sĩ

PTS

: Phó tiến sĩ

PGS.TS

: Phó giáo sư – Tiến sĩ

PPDH

: Phương pháp dạy học

PTN

: Phòng thí nghiệm

TNSP

: Thực nghiệm sư phạm

TP. HCM

: Thành phố Hồ Chí Minh

TP

: Thành phố

SGK

: Sách giáo khoa

DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 1.1 : Hệ thống bài thực hành Hóa học lớp 10 (chương trình chuẩn) ………26 Bảng 1.2 : Thống kê số lượng phiếu khảo sát GV ………………………………28 Bảng 1.3 : Thống kê số lượng phiếu khảo sát HS ……………………………… 28 Bảng 1.4 : Ý kiến giáo viên về mức độ cần thiết của việc dạy thực hành ………28 Bảng 1.5 : Ý kiến của giáo viên về thực tế công việc đến tiết thực hành ……….29 Bảng 1.6 : Công tác chuẩn bị của giáo viên cho tiết thực hành …………………29 Bảng 1.7 : Công việc của giáo viên trong giờ thực hành ………………………. 29 Bảng 1.8 : Mức độ thành thạo của giáo viên về công tác cơ bản phòng thí nghiệm ……………………………………………………………… 30 Bảng 1.9 : Ý kiến của học sinh về thực tế công việc đến tiết thực hành …………

31 Bảng 1.10 : Ý kiến học sinh về mức độ cần thiết của việc dạy thực hành ……… 31 Bảng 1.11 : Mức độ yêu thích của học sinh đối với các giờ thực hành Hóa học …31 Bảng 1.12 : Mức độ nghiên cứu tài liệu hướng dẫn của học sinh trước khi đến PTN ………………………………………………………………… 32 Bảng 1.13 : Công tác chuẩn bị của học sinh cho tiết thực hành ………………… 32 Bảng 1.14 : Công việc của học sinh trong giờ thực hành …………………………32 Bảng 1.15 : Ý kiến học sinh đối với việc làm thí nghiệm …………………………33 Bảng 1.16 : Mong muốn của học sinh đối với một tiết thực hành ………………. 33 Bảng 2.1 : Thang điểm đánh giá bài thực hành ………………………………….44 Bảng 3.1 : Danh sách các trường và GV tham gia thực nghiệm …………………71 Bảng 3.2 : Bảng phân phối kết quả thực nghiệm ………………………………...75 Bảng 3.3 : Bảng phân phối tần số, tần suất và tần số lũy tích kết quả thực nghiệm xi …………………………………………………………… 75 Bảng 3.4 : Bảng phân loại kết quả thực nghiệm …………………………………76 Bảng 3.5 : Bảng tổng hợp các tham số đặc trưng ……………………………… 77

DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ, HÌNH VẼ Hình 2.1

: Một số cảnh báo nguy hiểm …………………………………………

47

Hình 2.2

: Thí nghiệm 1 đã cải tiến ……………………………………………52

Hình 2.3

: Thí nghiệm 2 đã cải tiến ……………………………………………53

Hình 2.4

: Thí nghiệm 3 đã cải tiến ……………………………………………53

Hình 2.5

: Thí nghiệm 4 chưa cải tiến (a) và đã cải tiến (b) ……………………54

Hình 2.6

: Thí nghiệm 5 đã cải tiến …………………………………………….55

Hình 2.7

: Thí nghiệm 6 đã cải tiến …………………………………………….56

Hình 2.8

: Thí nghiệm 7 đã cải tiến …………………………………………….57

Hình 2.9

: Các bước chèn dụng cụ thí nghiệm bằng ChemDraw ………………58

Hình 2.10 : Một số hình ảnh dụng cụ thí nghiệm có sẵn trong ChemDraw …… 58 Hình 2.11 : Công cụ vẽ và hiệu ứng chính sử dụng …………………………….59 Hình 2.12 : Thí nghiệm phản ứng giữa kim loại và dung dịch axit …………… 60 Hình 2.13 : Thí nghiệm phản ứng giữa kim loại và dung dịch muối ……………60 Hình 2.14 : Thí nghiệm phản ứng oxi hóa – khử trong môi trường axit ………...61 Hình 2.15 : Thí nghiệm điều chế khí clo – tính tẩy màu của khí clo ẩm ……….61 Hình 2.16 : Thí nghiệm điều chế axit clohiđric ………………………………….62 Hình 2.17 : Thí nghiệm bài tập thực nghiệm phân biệt các dung dịch …………62 Hình 2.18 : Thí nghiệm so sánh tính oxi hóa của brom và clo ………………….63 Hình 2.19 : Thí nghiệm so sánh tính oxi hóa của brom và iot ………………… 63 Hình 2.20 : Thí nghiệm tác dụng giữa iot và hồ tinh bột ………………………...

64 Hình 2.21 : Thí nghiệm điều chế khí oxi ………………………………………...64 Hình 2.22 : Thí nghiệm tính oxi hóa của oxi ……………………………………65 Hình 2.23 : Thí nghiệm tính oxi hóa của lưu huỳnh …………………………….65 Hình 2.24 : Thí nghiệm tính khử của lưu huỳnh ………………………………...65 Hình 2.25 : Thí nghiệm điều chế và chứng minh tính khử của hiđrosunfua …….66 Hình 2.26 : Thí nghiệm tính khử của lưu huỳnh đioxit ………………………….66 Hình 2.27 : Thí nghiệm tính oxi hóa của lưu huỳnh đioxit ……………………...66 Hình 2.28 : Thí nghiệm tính oxi hóa của axit sunfuric đặc - ống nghiệm thẳng…67

Hình 2.29 : Thí nghiệm tính oxi hóa của axit sunfuric đặc - ống nghiệm chữ Y...67 Hình 2.30 : Thí nghiệm ảnh hưởng của nồng độ đến tốc độ phản ứng ………….68 Hình 2.31 : Thí nghiệm ảnh hưởng của nhiệt độ đến tốc độ phản ứng ………….68 Hình 2.32 : Thí nghiệm ảnh hưởng của diện tích bề mặt đến tốc độ phản ứng …69 Hình 3.1

: Đồ thị đường lũy tích kết quả thực nghiệm …………………………76

Hình 3.2

: Biểu đồ phân loại kết quả thực nghiệm …………………………… 76

MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Bước vào thời đại mới, thời đại của khoa học - kỹ thuật và công nghệ, tri thức con người giữ vai trò đặc biệt quan trọng trong sự phát triển kinh tế và xã hội. Nắm bắt được diều đó, Đảng và Nhà nước ta đã đặt giáo dục và đào tạo vào vị trí quốc sách hàng đầu, coi con người vừa là động lực, vừa là mục tiêu của sự phát triển. Từ đó, yêu cầu đặt ra đối với người học ngày càng cao, con người phải không ngừng học hỏi để nâng cao kiến thức. Nó cũng đồng nghĩa với việc, chất lượng dạy và học phải ngày càng được nâng cao để đáp ứng yêu cầu đặt ra từ xã hội.

Là bộ môn khoa học thực nghiệm, Hóa học cần phải có sự gắn kết, quan hệ chặt chẽ giữa lý thuyết với thực tiễn, thực hành. Trong đó, tiết thực hành Hóa học giữ vai trò đặc biệt quan trọng, giúp hình thành thế giới quan duy vật, phát triển tư duy, tạo hứng thú học tập, rèn luyện tính độc lập, sáng tạo ở học sinh. Để đạt được những điều đó, ngoài việc nâng cao chất lượng dạy học các bài lý thuyết trên lớp, thì việc nâng cao chất lượng dạy học tiết thực hành cũng cần có sự quan tâm xác đáng.

Từ thực tiễn dạy học “Tiết thực hành Hóa học” ở trường THPT, chúng tôi nhận thấy cần phải nâng cao tính tự giác, tích cực, sự chủ động, khả năng tự học, tự rèn luyện và phát triển tư duy cho HS, để từ đó nâng cao hiệu quả dạy học môn Hóa học và chất lượng giáo dục cho HS THPT. Vì vậy, chúng tôi quyết định chọn đề tài: “Nghiên cứu m t số biện pháp nâng cao ch t ượng dạy học tiết thực hành Hóa học lớp 10 chương tr nh chu n)

trư ng THPT”.

2. Mục đích nghiên cứu Nghiên cứu, đề xuất một số biện pháp góp phần nâng cao chất lượng dạy học Hóa học ở trường THPT, đồng thời rèn luyện kỹ năng thực hành cho HS. 3. Đối tƣợng và khách thể nghiên cứu 3.1. Đối tƣợng nghiên cứu Những biện pháp nâng cao chất lượng dạy học tiết thực hành hoá học ở trường THPT. 3.2. Khách thể nghiên cứu 1

Quá trình dạy học Hóa học ở trường THPT. 4. Giả thiết khoa học Nếu đề xuất được các biện pháp có tính hiệu quả, khả thi để nâng cao chất lượng dạy học tiết thực hành Hóa học ở trường THPT thì sẽ góp phần nâng cao chất lượng dạy học môn Hóa học.

5. Nhiệm vụ và phạm vi nghiên cứu 5.1. Nhiệm vụ nghiên cứu - Xây dựng cơ sở lý luận và thực tiễn về “Một số biện pháp nâng cao chất lượng dạy học tiết thực hành Hóa học lớp 10 (chương trình chuẩn) ở trường THPT”.

- Nghiên cứu hệ thống thí nghiệm ở trường THPT và nội dung chi tiết các bài thực hành Hóa học lớp 10 (chương trình chuẩn).

- Tìm hiểu thực trạng dạy tiết thực hành Hóa học ở một số trường THPT trên địa bàn TP Đà Nẵng.

- Nghiên cứu và đề xuất một số biện pháp nhằm góp phần tổ chức có hiệu quả tiết thực hành và rèn luyện kỹ năng thực hành cho HS. Đặc biệt là thiết kế một số thí nghiệm mô phỏng h trợ việc dạy học tiết thực hành hóa học ở lớp 10 (chương trình chuẩn).

- Nghiên cứu quá trình thiết kế các thí nghiệm Hóa học mô phỏng.

- Nghiên cứu các phần mềm và cách sử dụng các phần mềm để thiết kế thí nghiệm Hóa học mô phỏng như PowerPoint, ChemOffice, …

- Thiết kế một số thí nghiệm mô phỏng h trợ việc dạy học tiết thực hành hóa học ở lớp 10 (chương trình chuẩn).

- Tìm hiểu thực trạng sử dụng, hiệu quả của việc sử dụng các thí nghiệm mô phỏng thí nghiệm Hóa học chương trình Hóa học lớp 10 (chương trình chuẩn).

5.2. Phạm vi nghiên cứu Các bài thực hành thí nghiệm trong chương trình Hóa học lớp 10 (chương trình chuẩn).

6. Phƣơng pháp nghiên cứu 6.1. Các phƣơng pháp nghiên cứu lý luận - Đọc và nghiên cứu tài liệu.

2

- Sử dụng phối hợp các phương pháp phân tích, tổng hợp, phân loại, hệ thống hóa trong nghiên cứu các tài liệu liên quan.

6.2. Các phƣơng pháp thực tiễn Quan sát, điều tra, khảo sát ý kiến học sinh và các giáo viên.

6.3. Các phƣơng pháp thống kê toán học Thu thập và xử lý số liệu, kết quả điều tra, thực nghiệm.

7. Đóng góp mới của đề tài Đề xuất được những biện pháp để nâng cao chất lượng dạy học tiết thực hành Hóa học ở trường THPT: - Đề xuất hình thức tổ chức tiết thực hành Hóa học phù hợp với điều kiện thực tế ở trường THPT. - Đặc biệt, xây dựng bộ hình ảnh dụng cụ thí nghiệm đơn giản, dễ sử dụng và hệ thống những thí nghiệm mô phỏng giúp GV thuận tiện trong việc hướng dẫn HS làm thực hành.

3

CHƢƠNG 1: TỔNG QUAN 1.1. Lịch sử vấn đề nghiên cứu 1.1.1. Các tài liệu hƣớng dẫn về thực hành Hóa học 1. Tài liệu “Hướng dẫn thí nghiệm Hóa học 10” của PGS.TS. Trần Quốc Đắc, NXB Giáo dục (2007).

2. Tài liệu “Hướng dẫn thí nghiệm Hóa học 11” của PGS.TS. Trần Quốc Đắc, NXB Giáo dục (2007).

3. Tài liệu “Thí nghiệm Hóa học ở trường phổ thông” của nhóm tác giả PGS.TS Nguyễn Thị Sửu, Hoàng Văn Côi, NXB Khoa học và Kỹ thuật (2008).

4. “Vở thực hành Hóa học 12 nâng cao” của nhóm tác giả Đặng Thị Oanh, Hoàng Văn Côi, NXB Đại học Sư phạm (2009).

5. Tài liệu “Hướng dẫn thí nghiệm thực hành trường THPT chuyên môn Hóa học” của tác giả Đông Đức Thiện, NXB Giáo dục (2007). Bộ gồm 3 quyển dành cho ba khối lớp 10, 11 và 12.

Ngoài ra còn rất nhiều tài liệu hướng dẫn thực hành Hóa học khác.

Nhìn chung, các tài liệu trên đã phần nào khái quát được hệ thống các thí nghiệm cần biểu diễn và đưa ra một số phương án thực hiện giúp cho giáo viên có được sự lựa chọn tiến hành thí nghiệm phù hợp với điều kiện và nhu cầu dạy học thực tế. Đây là những tư liệu quý, có giá trị về thực tiễn đối với việc dạy và học thí nghiệm Hóa học, từ đó có thể rút ra nhiều điều bổ ích và những gợi ý quan trọng.

Chúng tôi đã vận dụng một số ý tưởng của các tài liệu trên để phục vụ cho đề tài.

1.1.2. Các luận án, luận văn nghiên cứu về thí nghiệm Hóa học Ngoài các tài liệu trên, chúng tôi còn tham khảo ý tưởng trong một số luận văn khác đã nghiên cứu về thí nghiệm Hóa học ở trường THPT: 1. Luận án PTS Khoa học Sư phạm – Tâm lý “Hoàn thiện hệ thống thí nghiệm Hóa học để nâng cao chất lượng dạy học ở trường THCS Việt Nam” của tác giả Trần Quốc Đắc (1992), trường ĐHSP Hà Nội.

Luận án có 3 chương: Nội dung gồm các phần: - Xác định hệ thống thí nghiệm hoá học ở trường THCS gồm 105 thí nghiệm biểu diễn và 27 thí nghiệm thực hành.

4

- Đề xuất 13 dụng cụ thí nghiệm cải tiến và cách sử dụng chúng.

- Đề xuất 13 thí nghiệm cải tiến và phương pháp tiến hành có kết quả các thí nghiệm đó.

Những kết quả thu được từ công trình rất bổ ích và thiết thực, nhưng chỉ nghiên cứu ở chương trình THCS. 2. Luận án TS Khoa học giáo dục “Hoàn thiện kĩ thuật, phương pháp sử dụng thí nghiệm Hóa học và thiết bị dạy học để nâng cao chất lượng dạy học bộ môn Hóa học ở các trường phổ thông miền núi” của tác giả Nguyễn Phú Tuấn (2000), trường ĐHSP Hà Nội.

Luận án có 3 chương. Nội dung gồm các phần: - Điều tra thực trạng trang thiết bị đồ dùng dạy học ở các trường phổ thông miền núi.

- Đề xuất phương hướng nghiên cứu hoàn thiện kĩ thuật, phương pháp sử dụng thí nghiệm trong dạy học hoá học (Cải tiến, chế tạo một số dụng cụ thí nghiệm, giới thiệu một số hóa chất gần gũi, dùng những dụng cụ tự tạo để thực hiện 13 thí nghiệm).

- Sử dụng thí nghiệm hoá học theo hướng đổi mới phương pháp dạy học. Đây là một công trình nghiên cứu vừa có tính khoa học cao vừa có giá trị thực tiễn lớn. Những kết quả thu được từ công trình rất bổ ích và thiết thực, không chỉ phù hợp với các trường phổ thông miền núi mà còn rất nhiều khả năng mở rộng hướng nghiên cứu ra một số điều kiện trường lớp khác.

Ngoài các tài liệu trên còn có một số tài liệu khác đã nghiên cứu thí nghiệm ở trường THPT: 3. Luận văn thạc sĩ giáo dục học “Hoàn thiện kĩ thuật và phương pháp tiến hành thí nghiệm thực hành bộ môn phương pháp giảng dạy Hóa học ở trường ĐHSP và CĐSP Quy Nhơn”, của tác giả Nguyễn Thị Kim Chi (2001).

4. Luận văn thạc sĩ giáo dục “Sử dụng thí nghiệm và phương tiện kĩ thuật dạy học để nâng cao tính tích cực, chủ động của HS trong học tập Hóa học lớp 10, lớp 11 trường THPT ở Hà Nội”, của tác giả Nguyễn Thị Hoa (2003).

5

5. Luận văn thạc sĩ giáo dục học “Nghiên cứu sử dụng thí nghiệm Hóa học theo hướng tích cực hóa hoạt động học tập của HS trong dạy học hóa vô cơ ở trường trung học phổ thông”, của tác giả Cao Ngọc Sằng (2004), trường ĐHSP Huế.

6. Luận văn thạc sĩ giáo dục học “Nghiên cứu sử dụng thí nghiệm Hóa học của HS nhằm nâng cao chất lượng dạy học trong quá trình giảng dạy hóa vô cơ lớp 10, 11, 12 ở trung tâm giáo dục thường xuyên”, của tác giả Nguyễn Văn Lưu (2005), trường ĐHSP Huế.

7. Luận văn thạc sĩ giáo dục học “Hình thành và phát triển khái niệm các loại phản ứng Hóa học thông qua sử dụng thí nghiệm và bài tập Hóa học trong chương trình Hóa học lớp 10 trung học phổ thông”, của tác giả Thái Hạ Quyên (2007), trường ĐHSP Huế.

8. Luận văn thạc sĩ giáo dục học “Lựa chọn sử dụng khai thác thí nghiệm Hóa học để khắc sâu kiến thức Hóa học phần phi kim trong chương trình trung học phổ thông”, của tác giả Nguyễn Kháng (2007), trường ĐHSP Huế.

9. Luận văn thạc sĩ giáo dục học “Một số biện pháp nâng cao chất lượng rèn luyện kiến thức – kĩ năng thí nghiệm trong chương trình Hóa học 10 nâng cao cho HS theo hướng dạy học tích cực”, của tác giả Đ Thị Bích Ngọc (2009), trường ĐHSP TP.HCM. 10. Luận văn thạc sĩ giáo dục học “Sử dụng thí nghiệm trong dạy học môn hóa lớp 10, 11 trường trung học phổ thông tỉnh Dăk Lăk”, của tác giả Võ Phương Uyên (2009), trường ĐHSP TP.HCM. 11. Luận văn thạc sĩ giáo dục học “Sử dụng thí nghiệm Hóa học để tổ chức hoạt động học tập tích cực cho học sinh lớp 11 Trung học phổ thông” của tác giả Nguyễn Thị Trúc Phương (2010), trường ĐHSP TP.HCM. Qua việc tìm hiểu các tài liệu và luận văn trên, tác giả nhận thấy rằng, việc nghiên cứu về thực hành thí nghiệm Hóa học trong dạy học đã và đang thu hút được khá nhiều sự quan tâm. Tuy nhiên, hướng nghiên cứu để phát triển một cách đồng bộ và hệ thống các cơ sở dữ liệu cho việc giảng dạy, học tập và kiểm tra đánh giá chưa nhiều.

6

Với lý do đó, tác giả chọn hướng nghiên cứu đề tài này với mong muốn góp phần nâng cao chất lượng dạy học thực hành Hóa học nói riêng và dạy học Hóa học nói chung ở trường THPT. 1.2. Một số vấn đề về sự đổi mới quá trình dạy học Hóa học [5] 1.2.1. Sự đổi mới mục tiêu Trước yêu cầu ngày mới ngày càng cao của xã hội, đòi hỏi ngành giáo dục phải thay đổi mục tiêu giáo dục để đào tạo ra những con người có đầy đủ phẩm chất, năng lực, kiến thức, … để đáp ứng với nhu cầu của xã hội và bản thân người học.

Trong mục tiêu giáo dục của các cấp học, bậc học đã có điểm mới là tập trung hơn nữa vào việc hình thành năng lực cho HS đó là: năng lực nhận thức, năng lực hành động (năng lực giải quyết vấn đề), năng lực thích ứng với điều kiện xã hội.

Trong mục tiêu của môn Hóa học đã xác định rõ: “Ngoài những kiến thức, kĩ năng Hóa học cơ bản HS phải đạt được, cần chú ý nhiều hơn tới việc hình thành các kĩ năng vận dụng kiến thức, kĩ năng tiến hành nghiên cứu khoa học Hóa học như: quan sát, phân loại, thu thập thông tin, dự đoán khoa học, đề ra giả thuyết, giải quyết vấn đề, tiến hành thí nghiệm từ đơn giản đến phức tạp…để HS có thể tự phát hiện và giải quyết một cách chủ động, sáng tạo các vấn đề thực tế có liên quan tới Hóa học”.

1.2.2. Sự đổi mới hoạt động của giáo viên hóa học Hoạt động dạy học của GV là quá trình thiết kế, tổ chức, điều khiển các hoạt động của người học, để người học đạt được những mục tiêu cụ thể của từng bài học.

Với yêu cầu đổi mới PPDH theo hướng tích cực hóa hoạt động học tập của HS thì hoạt động của GV Hóa học cũng phải có sự đổi mới. Để đạt được những mục tiêu đó, người GV Hóa học cần thực hiện các hoạt động cụ thể sau: - hiết ế giáo án – thiết kế các hoạt động dạy học, trong đó phân chia cụ thể hoạt động của HS theo các mục tiêu cụ thể của m i bài học Hóa học mà HS cần đạt được. Lập hệ thống câu hỏi và bài tập để định hướng cho HS hoạt động.

7

- ổ chức các hoạt đ ng trên lớp theo cá nhân hoặc theo nhóm như: nêu vấn đề cần nghiên cứu, tổ chức các hoạt động tìm tòi, phát hiện kiến thức và hình thành kĩ năng Hóa học.

- Định hướng, điều chỉnh các hoạt động của HS: chính xác hóa khái niệm Hóa học, kết luận về các hiện tượng, bản chất Hóa học các vấn đề mà HS tự tìm tòi, thông báo thêm một số thông tin có liên quan đến bài học.

- hiết ế và thực hiện việc s

ụng các phương tiện trực qu n, hiện tượng

thực tế, thí nghiệm Hóa học, mô hình mẫu vật như là nguồn thông tin để HS khai thác, tìm kiếm, phát hiện kiến thức mới, rèn luyện kĩ năng Hóa học.

- Đ ng viên, hu ến h ch, tạo điều iện để

vận ụng được nhiều hơn

những kiến thức thu được vào giải quyết một số vấn đề có liên quan tới Hóa học trong thực tế đời sống và sản xuất.

1.2.3. Sự đổi mới hoạt động học tập của học sinh Hoạt động học tập của HS được chú trọng, tăng cường trong giờ học và mang tính chủ động. Quá trình học tập Hóa học là quá trình HS tự học, tự nhận thức, tìm tòi để thu nhận kiến thức một cách chủ động, tích cực; là quá trình tự phát hiện và giải quyết các vấn đề. Như vậy trong giờ học, HS được hướng dẫn để tiến hành các hoạt động sau: - hát hiện v n đề cần nghiên cứu hoặc nắm ắt v n đề học tập do GV nêu.

- hực hiện các hoạt đ ng cá nhân hoặc hợp tác theo nhóm để tìm tòi, giải quyết các vấn đề đặt ra (tăng cường năng lực hành động và giao tiếp).

- Vận ụng iến thức, ĩ năng đã biết để giải thích, tìm hiểu một số hiện tượng Hóa học xảy ra trong thực tế đời sống.

- Đánh giá việc nắm v ng iến thức, ĩ năng Hóa học của bản thân và các bạn trong lớp (Tự đánh giá và đánh giá lẫn nhau).

Như vậy, việc đổi mới PPDH Hóa học là phải tác động vào HS để HS được hoạt động nhiều hơn, suy nghĩ nhiều hơn; tích cực, chủ động lĩnh hội tri thức, kĩ năng Hóa học; có ý thức và biết cách vận dụng kiến thức Hóa học vào thực tế đời sống. Thông qua các hoạt động học tập tích cực thì HS không chỉ nắm vững các

8

kiến thức, kĩ năng Hóa học mà còn nắm được phương pháp học tập, kĩ năng hoạt động tìm tòi, phát hiện và giải quyết vấn đề học tập một cách linh hoạt và sáng tạo.

1.2.4. Đổi mới các hình thức tổ chức dạy học và sử dụng phƣơng tiện dạy học [12] Hình thức tổ chức dạy học bài - lớp là hình thức tổ chức dạy học truyền thống được xuất hiện từ khi có sự ra đời của hệ thống trường học. Đây là hình thức tổ chức dạy học cơ bản và được sử dụng khá phổ biến trong trường học ở trên thế giới nói chung và ở Việt Nam nói riêng từ trước đến nay. Tuy nhiên hình thức tổ chức dạy học này có nhược điểm là GV khó áp dụng các phương pháp dạy học mà trong đó các em HS được hoạt động và tích cực chủ động khám phá kiến thức. Vì vậy, các em HS thường tiếp thu kiến thức một cách thụ động nên kiến thức thu được không bền vững và khó hình thành các kỹ năng, hành vi cho các em.

Do đó, cần phải đổi mới các hình thức dạy học sao cho HS được: suy nghĩ nhiều hơn, thảo luận nhiều hơn, làm việc nhiều hơn, hoạt động nhiều hơn trên các giờ học.

Các phương tiện trực quan được sử dụng trong quá trình dạy học gồm 3 nhóm: thí nghiệm, đồ dùng trực quan và các phương tiện nghe – nhìn; chúng rất đa dạng, phong phú và được sử dụng với tần suất cao trong tất cả các khâu của quá trình dạy học.

Các thí nghiệm Hóa học, phương tiện dạy học trực quan được sử dụng hiệu quả khi tạo nguồn kiến thức để HS tìm tòi, phát hiện, thu nhận và xây dựng kiến thức mới.

1.2.5. Sử dụng phối hợp một cách linh hoạt các phƣơng pháp đặc th của hóa học Trong quá trình đổi mới PPDH Hóa học, GV Hóa học cần chú trọng đến việc khai thác các yếu tố tích cực trong từng PPDH được sử dụng và các PPDH đặc thù của Hóa học để thực hiện yêu cầu tạo điều kiện cho HS được hoạt động nhiều hơn, tích cực hơn, chủ động hơn trong giờ học. GV cần tăng cường sử dụng các PPDH: nêu và giải quyết vấn đề, đàm thoại tìm tòi, nghiên cứu … kết hợp với thí nghiệm,

9

phương tiện nghe nhìn hiện đại, các câu hỏi, bài tập Hóa học theo hướng dạy học tích cực như: - Các thí nghiệm Hóa học theo hướng thí nghiệm nghiên cứu, dùng thí nghiệm kiểm tra giả thuyết khoa học, kiểm nghiệm dự đoán.

- Hoạt động đàm thoại tìm tòi được thực hiện bằng phiếu học tập.

- Hoạt động báo cáo, thuyết trình của HS bằng lời nói, bằng giấy hoặc slide.

PPDH nêu và giải quyết vấn đề được thực hiện theo hướng GV nêu vấn đề hoặc tổ chức cho HS hoạt động phát hiện vấn đề. M i HS hoặc nhóm HS hoạt động tích cực dưới sự chỉ đạo của GV để giải quyết vấn đề, tìm ra tri thức cần lĩnh hội.

Trong quá trình giải quyết vấn đề cần tổ chức cho mọi HS đều tham gia các hoạt động cá nhân, thí nghiệm, thảo luận, trao đổi trong nhóm, nhận xét, đánh giá, rút ra kết luận về kiến thức, phương pháp nhận thức cần lĩnh hội.

Như vậy, chúng ta cần quán triệt quan điểm đổi mới PPDH Hóa học là chú trọng phát huy, sử dụng các yếu tố tích cực đã có trong các PPDH Hóa học, tiếp thu có chọn lọc những quan điểm, phương pháp tích cực trong khoa học giáo dục hiện đại như: dạy học kiến tạo, dạy học hợp tác theo nhóm nhỏ, dạy học lấy HS làm trung tâm, dạy học tương tác …Việc lựa chọn PPDH và sự kết hợp các PPDH nhằm phát huy cao độ tính tích cực nhận thức của HS, cần đảm bảo sự phù hợp với mục tiêu, nội dung bài học, đối tượng HS cụ thể và điều kiện cơ sở vật chất của từng địa phương.

1.3. Thực hành thí nghiệm trong dạy học hóa học 1.3.1. Thí nghiệm hóa học 1.3.1.1. Khái niệm Thí nghiệm là một phần của hiện thực khách quan được thực hiện hay tái hiện lại trong các điều kiện đặc biệt, trong đó con người có thể chủ động điều khiển các yếu tố tác động vào quá trình xảy ra để phục vụ cho những mục đích nhất định. Thí nghiệm giúp con người loại bỏ những cái phụ, không bản chất để tìm ra bản chất của sự vật hiện tượng. Thí nghiệm giúp con người phát hiện ra những quy luật còn ẩn náu trong tự nhiên hoặc kiểm chứng, làm sáng tỏ những giả thuyết khoa học.

10

Trong đề tài nghiên cứu này, khái niệm thí nghiệm được giới hạn trong một phạm vi hẹp hơn là “thực hiện các phản ứng, quá trình Hóa học phục vụ cho việc dạy học Hóa học”.

1.3.1.2. Vai trò c a thí nghiệm trong dạy học Hóa học [6] Thí nghiệm có vai trò rất quan trọng trong nghiên cứu khoa học và đặc biệt trong Hóa học. a, h nghiệm à phương tiện trực qu n Thí nghiệm là nền tảng của việc dạy học Hóa học. Thí nghiệm là phương tiện trực quan chủ yếu, được dùng phổ biến và giữ vai trò quyết định trong quá trình dạy học Hóa học. Nó giúp HS chuyển từ tư duy cụ thể sang tư duy trừu tượng và ngược lại. Thông qua việc làm thí nghiệm HS sẽ làm quen được với các tính chất lý, hóa của các chất, từ đó HS có thể khắc sâu, hiểu rõ các quá trình Hóa học, nắm bắt các khái niệm, định luật, học thuyết Hóa học, giúp HS học môn hóa hiệu quả hơn. b, h nghiệm à c u nối gi

thu ết và thực tiễn

Thực hành thí nghiệm sẽ giúp cho HS làm sáng tỏ những vấn đề lý thuyết đưa ra, giúp HS ôn tập và kiểm tra lại các vấn đề lý thuyết đã học, trên cơ sở đó hiểu sâu sắc và nắm vững những nội dung cơ bản của lý thuyết.

Nhiều thí nghiệm rất gần gũi với đời sống, với các quy trình công nghệ. Chính vì vậy, thí nghiệm giúp HS vận dụng các điều đã học vào thực tế cuộc sống. Khi quan sát các thí nghiệm (tự mình hoặc GV làm) HS ghi nhớ lại các thí nghiệm, nếu HS gặp lại hiện tượng trong tự nhiên, HS sẽ hình dung lại kiến thức cũ và giải thích được hiện tượng một cách dễ dàng. Từ đó HS phát huy được tính tích cực, sáng tạo và vận dụng kiến thức nhạy bén trong những trường hợp khác nhau. Như vậy, việc dạy học Hóa học đã thực hiện đúng mục tiêu chung của giáo dục, đó là đào tạo những con người toàn diện về mọi mặt, hình thành những kĩ năng cần thiết, khả năng thích ứng trong mọi tình huống. c, R n u ện ĩ năng thực hành Trong tất cả các thí nghiệm khoa học, đặc biệt là thí nghiệm về Hóa học, nếu không cẩn thận sẽ gây ra nguy hiểm có khi dẫn đến tử vong. Khi thực hành thí nghiệm, HS phải làm đúng các thao tác cần thiết, sử dụng lượng hóa chất thích hợp 11

nên HS vừa tăng cường khéo léo và kĩ năng thao tác, vừa phát triển kĩ năng giải quyết vấn đề. Từ đó HS sẽ hình thành những đức tính cần thiết của người lao động mới: cẩn thận, ngăn nắp, kiên nhẫn, trung thực, chính xác, khoa học, kĩ thuật, … d, hát triển tư u Thí nghiệm giúp HS phát triển tư duy, hình thành thế giới quan duy vật biện chứng. Đứng trước thí nghiệm, HS sẽ tăng cường sức chú ý đối với các hiện tượng nghiên cứu, tiến hành các thao tác tư duy như phân tích, tổng hợp, so sánh, khái quát hóa ... để rút ra kết luận đúng đắn. Khi tự tay làm thí nghiệm hoặc được tận mắt nhìn thấy những hiện tượng Hóa học xảy ra, HS sẽ tin tưởng vào kiến thức đã học và cũng thêm tin tưởng vào chính bản thân mình. e, G

hứng th cho học sinh

Thí nghiệm Hóa học giúp nâng cao hứng thú học tập bộ môn Hóa học, bồi đắp thêm lòng yêu thích bộ môn và say mê khoa học.

GV sử dụng thí nghiệm vào tiết học sẽ gây hứng thú cho HS trong quá trình học tập. Nếu HS quan sát được những thí nghiệm hấp dẫn, HS sẽ muốn khám phá những thí nghiệm và tính chất Hóa học của các chất. Để trả lời cho các câu hỏi: Làm thế nào để tự mình thực hiện được các thí nghiệm hấp dẫn? Tại sao các chất phản ứng với nhau lại tạo ra được hiện tượng như vậy? Mình có thể sử dụng chất khác mà vẫn tạo ra được hiện tượng như trên không? Từ đó HS sẽ tự mình đi tìm hiểu vấn đề chứ không phải đợi thầy cô nhắc nhở.

Tóm lại, thí nghiệm Hóa học cùng với lý thuyết giữ một vai trò đặc biệt quan trọng trong nghiên cứu khoa học nói chung và dạy học Hóa học nói riêng.

1.3.1.3. Phân loại thí nghiệm Hóa học [2] Tùy thuộc vào hoạt động của GV và HS, người ta chia thí nghiệm Hóa học ở trường phổ thông thành thí nghiệm của GV, thí nghiệm của HS và thí nghiệm ngoại khóa. a, Thí nghiệm c a giáo viên Là những thí nghiệm do GV trực tiếp thực hiện, trình bày trước HS. Đây là hình thức thí nghiệm quan trọng nhất trong dạy học Hóa học ở trường phổ thông.

Những ưu điểm của thí nghiệm biểu diễn của GV: 12

- Thí nghiệm biểu diễn do GV làm các thao tác rất chuẩn mực nên có tác dụng hình thành những kĩ năng thí nghiệm đầu tiên cho HS một cách chính xác.

- Tiết kiệm được thời gian, hóa chất và dụng cụ.

- Dụng cụ được chuẩn bị chu đáo, có chọn lọc và đơn giản.

- Có thể thực hiện được các thí nghiệm phức tạp, nguy hiểm, độc hại. b, Thí nghiệm c a học sinh Là những thí nghiệm do HS trực tiếp thực hiện trong quá trình học tập, được áp dụng trong một số trường hợp sau: - Khi học bài mới: HS có thể thực hiện một số thí nghiệm nghiên cứu tính chất của các chất.

- Khi ôn tập, luyện tập: HS thể thực hiện một số thí nghiệm để khắc sâu kiến thức hay áp dụng lý thuyết để giải quyết một số bài toán thực tiễn.

- Khi kiểm tra: Để chuẩn bị kiến thức cho bài mới, HS cũng có thể được yêu cầu thực hiện thí nghiệm nhằm gợi nhớ, tái hiện kiến thức cũ, tạo bước đệm cho việc lĩnh hội kiến thức mới.

- Khi thực hành: trong sách giáo khoa hiện hành, tỷ lệ các bài thực hành đã tăng lên đáng kể (khoảng 9%). Các thí nghiệm do HS thực hiện trong các bài thực hành thường là những thí nghiệm đơn giản, dễ làm, dụng cụ đơn giản, hóa chất ít độc hại, nguy hiểm.

- Về cách thức tiến hành, thí nghiệm của HS có thể được tiến hành theo một số cách: + Thí nghiệm đồng loạt: đây là hình thức tổ chức cho một nội dung thực hành tốt nhất, trong đó từng HS được thực hiện thí nghiệm một cách độc lập. + Thí nghiệm theo nhóm HS: là hình thức trong đó một số HS thay nhau làm thí nghiệm, số còn lại quan sát, theo dõi, thảo luận. c, Thí nghiệm ngoại khóa Thí nghiệm ngoại khóa thường được tổ chức trong các buổi ngoại khóa, trong các ngày hội Hóa học vui. Loại thí nghiệm tiến hành theo hình thức này giúp lôi cuốn, làm HS có hứng thú tìm tòi, học tập môn Hóa học.

13

Thí nghiệm ngoại khóa cũng bao gồm những thí nghiệm mà HS làm ngoài nhà trường. Trong những trường hợp cho phép, GV có thể giao nội dung, hướng dẫn cách tiến hành để HS thực hiện các thí nghiệm tại nhà. Đây là loại thí nghiệm và cách tiến hành rất đa dạng, phong phú hướng cho HS vận dụng kiến thức Hóa học vào thực tiễn, giúp cho việc dạy học Hóa học ở trường phổ thông mang tính thực tiến cao hơn, giúp HS hứng thú học tập.

1.3.1.4. Nh ng yêu c u sư phạm về ĩ thuật biểu diễn thí nghiệm và biện pháp đạt các yêu c u đ [1] Trong các loại thí nghiệm được phân loại ở trên, thí nghiệm của GV đóng vai trò quan trọng, mẫu mực và cần đảm bảo một số yêu cầu sau: a, ảo đảm n toàn - Kiểm tra dụng cụ, hóa chất trước khi là thí nghiệm.

- Tuân thủ nghiêm túc tất cả những quy định về bảo hiểm.

- Nắm vững kỹ thuật phòng thí nghiệm.

- Làm đúng hướng dẫn, trau dồi kĩ năng thí nghiệm.

- Luôn luôn cẩn thận, bình tĩnh, đề cao tinh thần trách nhiệm và hiểu được nguyên nhân của những trường hợp xảy ra nguy hiểm.

- Các chất độc, dễ nổ không dùng lượng lớn. b, ảo đảm thành công - Nắm vững và làm đúng kĩ thuật thí nghiệm.

- Các hóa chất phải đảm bảo chất lượng và đúng nồng độ quy định.

- Có kĩ năng thành thạo, thao tác nhanh chóng, khéo léo.

- Chuẩn bị chu đáo và làm thử nhiều lần trước khi biểu diễn thí nghiệm. c, h nghiệm phải rõ ràng, học sinh phải qu n sát được đ

đ

- Thí nghiệm không được che lắp.

- Kích thước và lượng hóa chất phải đủ lớn, bàn biểu diễn thí nghiệm phải có độ cao hợp lí, ánh sáng tốt, có phông màu sắc thích hợp và thí nghiệm phải có hiện tượng quan sát được. , h nghiệm phải đơn giản, ụng cụ th nghiệm phải gọn gàng m thuật, đảm ào t nh ho học 14

- Chọn các thí nghiệm đơn giản về thiết bị, tiêu tốn ít thời gian (thường không quá 5 phút).

- Khi lắp dụng cụ thí nghiệm phải làm sao có được bộ dụng cụ vừa đẹp mắt, vừa đơn giản mà thuận lợi cho việc quan sát của HS, đảm bảo an toàn trong khi tiến hành thí nghiệm. e, ố ượng th nghiệm trong m t ài phải vừ phải c thể từ 1 đến 3, nhiều nh t à 4 th nghiệm) - Chỉ nên chọn thí nghiệm phục vụ cho trọng tâm bài giảng.

- Thể hiện tính chất đặc trưng của đối tượng nghiên cứu.

- Nếu có thể có nhiều thí nghiệm cùng một loại thì chọn thí nghiệm nào đặc trưng, đại diện cho thể loại đó. g, hải ết hợp ch t chẽ th nghiệm iểu iễn với tr nh à

ài giảng

1.3.2. ài thực hành hóa học [4] 1.3.2.1. Khái niệm Thí nghiệm thực hành là hình thức thí nghiệm do HS tự làm khi hoàn thiện kiến thức nhằm minh hoạ, ôn tập, củng cố, vận dụng kiến thức đã học và rèn luyện kĩ năng, kĩ xảo hoá học.

1.3.2.2. Ý nghĩ c a các bài thực hành Hóa học Đây là phương pháp học tập đặc thù của Hóa học có tác dụng giáo dục, rèn luyện HS một cách toàn diện và có ý nghĩa to lớn trong việc thực hiện nhiệm vụ trí dục, đức dục, phát triển HS. Cụ thể: - Giúp HS nắm vững kiến thức và thiết lập được lòng tin vào khoa học, hình thành và nâng cao hứng thú học tập bộ môn.

- Phát triển tốt hơn hoạt động của các giác quan, hoạt động tư duy và tư duy sáng tạo.

- Rèn luyện các kĩ năng, kĩ xảo hoá học cho HS nhất là các kĩ năng, thao tác sử dụng hoá chất, dụng cụ thí nghiệm, kĩ năng quan sát mô tả hiện tượng thí nghiệm và kĩ năng vận dụng kiến thức hoá học.

- Giúp HS hình thành phương pháp nghiên cứu hoá học như phát hiện, đề xuất vấn đề nghiên cứu, dự đoán lý thuyết, lựa chọn dụng cụ hoá chất và xây dựng 15

phương án tiến hành thí nghiệm, quan sát màu sắc các chất tham gia pư, tiến hành các thao tác thí nghiệm và quan sát mô tả hiện tượng thí nghiệm, đối chiếu với dự đoán và giải thích hiện tượng, nhận xét và rút ra kết luận.

- Rèn luyện cho HS các đức tính và phẩm chất của người nghiên cứu khoa học như: trung thực, cẩn thận, gọn gàng, ngăn nắp…

1.3.2.3. Yêu c u sư phạm c a tiết thực hành Hóa học HS phải ý thức được mục đích của các thí nghiệm trong bài thực hành và hiểu rõ các điều kiện của thí nghiệm.

Việc tiến hành thí nghiệm, quan sát và mô tả diễn biến, hiện tượng thí nghiệm đều phải do HS tự lực tiến hành, GV chỉ tổ chức, giúp đỡ, điều chỉnh để làm chính xác các kiến thức, kĩ năng của HS, không làm thay HS. Sau m i giờ thí nghiệm thực hành HS phải rút ra được những nhận xét, kết luận về bản chất của các hiện tượng quan sát được.

GV tổ chức cho HS trực tiếp tác động vào đối tượng thí nghiệm, chủ động trong các hoạt động lựa chọn, lắp ráp các dụng cụ thí nghiệm, đề xuất cải tiến dụng cụ, thực hiện các thao tác thí nghiệm, rút kinh nghiệm về thao tác, cách tiến hành để đảm bảo cho thí nghiệm thành công, an toàn. Đây chính là tiền đề để HS tự lực nghiên cứu sau này.

1.3.2.4. Điều kiện để tổ chức tốt tiết thực hành Hóa học Kết quả của giờ thực hành Hóa học phụ thuộc vào sự chuẩn bị kĩ lưỡng của cả GV và HS. Trong đó phụ thuộc chủ yếu vào việc chuẩn bị của GV vì vậy GV cần chuẩn bị chu đáo cho giờ học. a, Đối với giáo viên: - Xác định rõ mục tiêu của bài thực hành thí nghiệm.

- Tiến hành trước tất cả các thí nghiệm để xác định những hướng dẫn cụ thể, chính xác, phù hợp với các điều kiện thực tế về thiết bị, hoá chất trong PTN của nhà trường. Cần chú ý đến các yếu tố đảm bảo an toàn, bảo vệ môi trường, sự thành công của thí nghiệm và cả các nguyên nhân dẫn đến không thành công.

- Chuẩn bị nội dung hướng dẫn tiến hành các thí nghiệm trong bài thực hành và thể hiện thật ngắn gọn, dễ hiểu.

16

- Dự kiến hình thức tổ chức hoạt động giờ thực hành và chuẩn bị dụng cụ hoá chất cần dùng.

- Thiết kế bài thực hành. b, Đối với học sinh - Ôn tập những nội dung kiến thức liên quan đến các thí nghiệm trong bài thực hành.

- Đọc trước các thí nghiệm sẽ tiến hành để biết dụng cụ, hóa chất và hình dung các bước sẽ thực hiện.

- Dự đoán trước các hiện tượng sẽ xảy ra, giải thích nguyên nhân.

- Ôn tập các kiến thức về thao tác thí nghiệm chính xác, an toàn, tiết kiệm.

1.3.2.5. Viết tư ng trình tiết thực hành Hóa học Một trong những bước quan trọng của việc làm thực hành là viết tường trình thí nghiệm. Đây là một yêu cầu, một căn cứ để đánh giá toàn diện bài thực hành của HS. Do đó GV cần hướng dẫn cho HS cách viết tường trình thí nghiệm sao cho khoa học, đầy đủ, súc tích.

Bản tường trình bài thực hành là bản báo các kết quả thí nghiệm của HS. Trong bản tường trình này HS phải trình bày: Các dụng cụ, hóa chất sử dụng; các bước tiến hành thí nghiệm; hiện tượng quan sát; cuối cùng cần rút ra nhận xét, kết luận về một tính chất, một quy tắc, quy luật hay một ứng dụng quan trọng...

Như vậy, có thể thấy rằng thông qua việc viết tường trình thí nghiệm đã tập cho HS cách làm việc khoa học, bài bản, có kế hoạch. Đồng thời giúp GV cũng đánh giá một số kĩ năng làm thực hành của HS như kĩ năng quan sát, phân tích, nhận xét, so sánh, tổng hợp, khái quát, dự đoán, kết luận và vận dụng các kiến thức đã học. Do đó GV cần lưu ý đến việc hướng dẫn HS viết tường trình và đảm bảo HS thực hiện một cách nghiêm túc.

1.3.3. Hình thành và rèn luyện kỹ năng thực hành hóa học cho học sinh phổ thông [6] 1.3.3.1. ĩ năng thực hành Kĩ năng thực hành Hóa học là một trong bốn nội dung cơ bản của hệ thống các kiến thức, kĩ năng cơ bản về Hóa học ở trường phổ thông, bao gồm: 17

- Ngôn ngữ Hóa học: danh pháp, ký hiệu, công thức, phương trình Hóa học.

- Kĩ năng, kĩ xảo thực hành, thí nghiệm, thao tác với dụng cụ, hóa chất và các quá trình Hóa học.

- Phương pháp giải các bài tập Hóa học.

- Những hành vi và phẩm chất của người làm công tác, nghề nghiệp liên quan đến Hóa học.

Trong các nội dung trên, kĩ năng, kĩ xảo thực hành đóng vai trò hết sức quan trọng trong việc nghiên cứu và dạy học Hóa học.

1.3.3.2. Hình thành và rèn luyện ĩ năng thực hành Hóa học Để hình thành và rèn luyện cho HS có kĩ năng tốt về thực hành Hóa học là một quá trình lâu dài, cần phải làm thường xuyên, luôn được tái lập, kiểm tra. Con đường để hình thành và rèn luyện kĩ năng thực hành Hóa học cho HS bao gồm: , Làm mẫu c

giáo viên

Đây là con đường ngắn nhất và quan trọng nhất cho việc hình thành kĩ năng làm thí nghiệm thực hành của HS. HS sẽ bắt chước gần như toàn bộ các thao tác của GV, từ những thao tác đơn giản nhất như đậy nắp lọ hóa chất, lấy hóa chất, kẹp và đun ống nghiệm, …từ đó HS học được cả cách thức làm thí nghiệm và sau đó hình thành kĩ năng, kĩ xảo thực hành. Vì vậy GV cần thực hiện các thí nghiệm mẫu một cách hết sức nghiêm túc, chuẩn mực. , R n u ện các th o tác cho

m t cách nghiêm t c, c n thận, chi tiết

Hệ thống các thao tác cần hình thành, rèn luyện cho HS: * Sử dụng các dụng cụ thí nghiệm.

Dụng cụ trong phòng thí nghiệm khá đa dạng, phức tạp, không thể một vài buổi có thể làm cho HS thành thạo hết được. Thường những buổi đầu tiên khi HS vào học (đầu lớp, đầu cấp học), được bắt đầu tiếp xúc với phòng thí nghiệm, các thí nghiệm đầu tiên, GV cần chú ý giới thiệu và yêu cầu HS ghi nhớ, thực hiện.

- Giúp HS làm quen với các dụng cụ thí nghiệm Hóa học: tên gọi, tính năng, cách sử dụng, những lưu ý khi sử dụng.

- Cách sử dụng dụng cụ cho từng loại thí nghiệm.

18

- Lắp ráp bộ dụng cụ theo hình vẽ hoặc theo mẫu: một số thí nghiệm cần phải lắp ráp hệ thống dụng cụ, GV có thể hướng dẫn HS lắp ráp theo mẫu hay theo hình vẽ. * Làm việc với hóa chất.

- Đọc thành thạo các thông tin trên nhãn m i lọ hóa chất.

- Những yêu cầu cơ bản khi làm việc với hóa chất: + Phải kiểm tra kỹ nhãn lọ hóa chất trước khi lấy làm thí nghiệm. + Sử dụng hóa chất tiết kiệm. + Mở nắp lọ hóa chất phải để ngửa trên bàn. + Không dùng lẫn thìa lấy hóa chất rắn, ống hút hóa chất lỏng. + Không dùng tay để lấy hóa chất. + Không đổ hóa chất dùng còn thừa trở lại vào bình. + Khi cân hóa chất phải để trên giấy lót. + Tuyệt đối không ngửi, nếm hóa chất trực tiếp.

- Các lưu ý và dặn dò kĩ HS, rèn cho HS thành thói quen khi làm việc với hóa chất độc hại nguy hiểm. c, R n u ện ĩ năng thực hiện th nghiệm

học

Sau khi rèn luyện cho HS các thao tác làm thí nghiệm, GV phải tổ chức cho HS tự rèn luyện, theo dõi và kiểm tra nhắc nhở nhau. Giai đoạn này GV cần quan sát, kiểm tra nhắc nhở và uốn nắn thường xuyên.

Phải rèn luyện cho HS kĩ năng quan sát, nhận biết hiện tượng xảy ra khi thực hành thí nghiệm. Khi quan sát, nhận biết được hiện tượng xảy ra, tức là nhận biết được dấu hiệu của phản ứng Hóa học, từ đó giúp HS liên tưởng những kiến thức đã biết, suy đoán, tìm tòi đi đến những kiến thức mới. ,

nh thành cho học sinh ph m ch t c a ngư i àm công tác

học

GV cần có ý thức và thường xuyên, kiên trì để giúp cho HS hình thành những phẩm chất của một người làm công tác Hóa học như: cần cù, cẩn thận, tỉ mỉ, chính xác, gọn ngàng, ngắn nắp,… Lâu dần, giúp HS rèn luyện những phẩm chất đó đã trở thành kĩ năng, thành thói quen, đây là những phẩm chất rất quý và rất cần để trở thành những kĩ năng sống cho HS. 19

e, Ch trọng iểm tr , đánh giá thư ng u ên Giáo viên cần phải đưa nội dung thực hành thí nghiệm vào các hình thức kiểm tra đánh giá phù hợp: kiểm tra vấn đáp, kiểm tra viết thường xuyên và định kỳ, kiểm tra kỹ năng thao tác trong giờ thực hành.

1.4. Đánh giá xếp loại chất lƣợng giờ học bậc trung học [10] 1.4.1. êu cầu về đánh giá giờ dạy Giờ lên lớp là một khâu trong quá trình dạy học được kết thúc trọn vẹn trong khuôn khổ nhất định về thời gian theo quy định của kế hoạch dạy học. Do đó, trong m i giờ lên lớp, hoạt động của GV và hoạt động học của HS đều được thực hiện dưới sự tác động tương h giữa các yếu tố cơ bản của quá trình dạy học. Đó là mục đích, nội dung, phương pháp, phương tiện và hình thức tổ chức dạy học. Đánh giá một giờ dạy phải xem xét, phân tích giờ dạy đó đã giải quyết được mức độ nào theo mục đích được đặt ra trên cơ sơ sử dụng phương pháp, phương tiện và cách tổ chức phù hợp với nội dung của giờ dạy đó. Nghĩa là phải đánh giá giờ dạy của GV một cách toàn diện theo các yếu tố của quá trình dạy.

Xem xét, phân tích giờ dạy có phù hợp với đặc điểm bộ môn, của kiểu bài lên lớp thuộc bộ môn đó. Đánh giá giờ dạy phải căn cứ vào điều kiện cụ thể về đối tượng HS, về cơ sở vật chất, thiết bị dạy học của giờ lên lớp mà người GV đó thực hiện.

Phân tích, xem xét kết quả giờ dạy thể hiện ở mức độ nhận thức của HS trong giờ đó thông qua vấn đáp, trao đổi với HS hoặc kiểm tra trắc nghiệm từ 3 đến 5 phút.

1.4.2. Tiêu chuẩn về đánh giá xếp loại giờ dạy 1.4.2.1. Tiêu chu n Các mặt

Các yêu cầu

(1)

(2)

NỘI DUNG

1

Chính xác, khoa học (khoa học bộ môn và quan điểm tư tưởng, lập trường chính trị).

20

Điểm 0đ 1đ 2đ (3) (4) (5)

2 3 PHƢƠNG PHÁP

PHƢƠNG TIỆN

4

5

6

7

8

Bảo đảm tính hệ thống, đủ nội dung, làm rõ trọng tâm.

Liên hệ thực tế (nếu có), có tính giáo dục.

Sử dụng phương pháp phù hợp với đặc trưng bộ môn, với nội dung của kiểu bài lên lớp.

Kết hợp tốt các phương pháp trong hoạt động dạy và học.

Sử dụng và kết hợp tốt các phương tiện, thiết bị dạy học phù hợp với nội dung của kiểu bài trên lớp.

Trình bày bảng hợp lý, chữ viết, hình vẽ, lời nói rõ ràng, chuẩn mực, giáo án hợp lý.

Thực hiện linh hoạt các khâu lên lớp, phân phối thời gian hợp lý ở các phần, các khâu.

Tổ chức và điều khiển HS học tập tích cực, chủ động

TỔ CHỨC 9

phù hợp với nội dung của kiểu bài, với các đối tượng HS; HS hứng thú học tập.

KẾT QUẢ 10

Đa số HS hiểu bài, nắm vững trọng tâm, biết vận dụng kiến thức. Điểm tổng cộng:

1.4.2.2. Cách xếp loại - Loại giỏi: + Điểm tổng cộng đạt từ 17 – 20.

Các yêu cầu 1, 4, 6, 9 phải đạt điểm 2.

- Loại khá:

+ Điểm tổng cộng đạt từ 13 – 16,5.

Các yêu cầu 1, 4, 9 phải đạt 2 điểm.

- Loại TB:

+ Điểm tổng cộng đạt từ 10 – 12,5.

Yêu cầu 1, 4 phải đạt 2 điểm.

- Loại yếu:

+ Điểm tổng cộng đạt từ 9 trở xuống.

1.4.3. Nh ng yêu cầu cần ch

trong đánh giá và xếp loại giờ dạy

1.4.3.1. Tiêu chu n đánh giá ếp loại có tính tổng quát

21

……/20

Các yêu cầu được trình bày một cách tổng quát, ngắn gọn, các địa phương tùy theo tình hình cụ thể và yêu cầu chỉ đạo của mình trong từng giai đoạn mà cụ thể hóa cho từng kiểu bài lên lớp hoặc nhấn mạnh những vấn đề nhất định trong từng yêu cầu của các mặt đánh giá.

1.4.3.2. Đánh giá ếp loại gi dạ đ ng các êu c u trong tiêu chu n Sự đánh giá, xếp loại tiết dạy dựa trên các yếu tố của quá trình dạy học. Do đó phải đánh giá cả 5 mặt: nội dung, phương pháp, phương tiện, tổ chức và kết quả của giờ dạy. Trong số 10 yêu cầu, các yêu cầu 1, 4, 6, 9 được coi là trọng tâm, các yêu cầu này phải được cân nhắc kỹ lưỡng và thận trọng hơn khi đánh giá, đồng thời được sử dụng để đảm bảo chất lượng khi xếp giờ dạy đối với 2 loại Giỏi và Khá.

1.4.3.3. Kết hợp đánh giá định t nh và định ượng Sau khi dự giờ hoặc kiểm tra giờ dạy, người đánh giá trước hết phải dựa vào sự quan sát trên lớp và kết hợp với các biện pháp như: phỏng vấn GV và HS, xem xét giáo án, các tư liệu dạy học và kiểm tra trắc nghiệm ngắn đối với HS để đánh giá từng yêu cầu theo 3 mức (Tốt, Khá, Trung bình hoặc Yếu Kém) và ứng với m i mức cho một mã điểm (2-1-0) có thể cho điểm lẻ đến 0,5 điểm. Khi xem xét toàn bài và xếp loại giờ dạy, người đánh giá phải kết hợp giữa những nhận định định tính của mình với điểm số của các yêu cầu và điểm tổng cộng để xếp loại chính xác đối với giờ dạy.

1.4.3.4. Đánh giá từng yêu c u theo từng mức đ a, Tốt, há điểm 2; 1,5): Các yêu cầu được thực hiện đầy đủ, linh hoạt, thành thạo. Có thể có một vài sơ suất hay thiếu sót nhỏ nhưng không nghiêm trọng. , rung

nh 1 điểm): Thực hiện yêu cầu còn sai sót trong các bước lên lớp

của bài dạy, đặc biệt ở các yêu cầu 1, 4, 6 và 9. c, Yếu, ém 0,5; 0 điểm): Thực hiện yêu cầu ở các mặt các bước lên lớp của bài dạy còn nhiều thiếu sót hoặc có thiếu sót trầm trọng. Trong một yêu cầu nếu GV bỏ qua các cơ hội có điều kiện cho phép thực hiện mà không làm thì cũng được đánh giá là yếu.

1.4.4. Đánh giá và xếp loại giờ dạy thực hành

22

Tiết thực hành là một tiết học đặc biệt của môn Hóa học. Do vậy cần chú ý đến những mục tiêu dạy học, yêu cầu riêng dành cho tiết học này trong việc đánh giá, xếp loại giờ dạy.

Sau đây là đề xuất về tiêu chuẩn và thang điểm đánh giá giờ dạy thực hành: Các mặt

Các yêu cầu

(1)

(2) Các thí nghiệm được tiến hành chính xác, thành công, 1

học; thao tác thí nghiệm chuẩn xác.

NỘI UNG 2 3 PHƢƠNG PHÁP

an toàn; giải thích hiện tượng một cách rõ ràng, khoa

4

5

Bảo đảm tính hệ thống, đủ nội dung, làm rõ trọng tâm.

Liên hệ thực tế (nếu có), có tính giáo dục.

Sử dụng phương pháp nghiên cứu phù hợp với nội dung bài thí nghiệm.

Kết hợp tốt các phương pháp trong hoạt động dạy và học Sử dụng thành thạo các dụng cụ thí nghiệm; các dụng

6

cụ, hóa chất chuẩn bị đầy đủ, chất lượng đảm bảo; kết hợp tốt các phương tiện, thiết bị dạy học khác.

PHƢƠNG TIỆN

7

Trình bày bảng hợp lý, chữ viết, hình vẽ, lời nói rõ ràng, chuẩn mực, giáo án hợp lý.

Thực hiện linh hoạt các khâu lên lớp, phân phối thời

8

gian hợp lý ở các phần, các khâu; xử lí hiệu quả các tình huống phát sinh trong giờ thực hành (nếu có).

Tổ chức và điều khiển HS học tập tích cực, chủ động;

TỔ CHỨC 9

hướng dẫn HS làm thí nghiệm thành công, an toàn; HS hứng thú học tập.

KẾT QUẢ 10 Đa số HS làm thí nghiệm thành công, an toàn; thao

23

Điểm 0đ 1đ 2đ (3) (4) (5)

tác thí nghiệm chuẩn xác; nắm vững kiến thức, biết vận dụng kiến thức. Điểm tổng cộng:

……/20

Cách xếp loại giờ dạy thực hành được thực hiện như mục 1.4.2.2 trang 21.

1.5. ài thực hành trong chƣơng trình hóa học THPT 1.5.1. Hệ thống bài thực hành hóa học trong chƣơng trình hóa học THPT 1.5.1.1. Chương tr nh chu n a, Lớp 10 - Bài thực hành số 1: Phản ứng oxi hóa – khử.

- Bài thực hành số 2: Tính chất Hóa học của khí clo và hợp chất của clo.

- Bài thực hành số 3: Tính chất Hóa học của brom và iot.

- Bài thực hành số 4: Tính chất của oxi – lưu huỳnh.

- Bài thực hành số 5: Tính chất các hợp chất của lưu huỳnh.

- Bài thực hành số 6: Tốc độ phản ứng và cân bằng Hóa học. b, Lớp 11 - Bài thực hành số 1: Tính axit – bazơ. Phản ứng trao đổi ion trong dung dịch các chất điện li.

- Bài thực hành số 2: Tính chất của nitơ – photpho và một số hợp chất của chúng.

- Bài thực hành số 3: Phân tích định tính nguyên tố. Điều chế và tính chất của metan.

- Bài thực hành số 4: Điều chế và tính chất của etilen, axetilen.

- Bài thực hành số 5: Tính chất etanol, glixerol, phenol.

- Bài thực hành số 6: Tính chất anđêhit và axit cacboxylic. c, Lớp 12 - Bài thực hành số 1: Điều chế, tính chất Hóa học của este, gluxit.

- Bài thực hành số 2: Một số tính chất của polime và vật liệu polime.

- Bài thực hành số 3: Tính chất, điều chế và sự ăn mòn kim loại.

- Bài thực hành số 4: Tính chất của Na, Mg, Al và hợp chất của chúng.

- Bài thực hành số 5: Tính chất Hóa học của sắt, crom và hợp chất của chúng.

24

1.5.1.2. Chương tr nh n ng c o a, Lớp 10 - Bài thực hành số 1: Một số thao tác thực hành thí nghiệm Hóa học. Sự biến đổi tính chất của các nguyên tố trong chu kỳ và nhóm.

- Bài thực hành số 2: Phản ứng oxi hóa – khử.

- Bài thực hành số 3: Tính chất của các halogen.

- Bài thực hành số 4: Tính chất các hợp chất của halogen.

- Bài thực hành số 5: Tính chất của oxi, lưu huỳnh.

- Bài thực hành số 6: Tính chất các hợp chất của lưu huỳnh.

- Bài thực hành số 7: Tốc độ phản ứng Hóa học. b, Lớp 11 - Bài thực hành số 1: Tính axit – bazơ. Phản ứng trao đổi ion trong dung dịch các chất điện li.

- Bài thực hành số 2: Tính chất của một số hợp chất nitơ, photpho. Phân biệt một số loại phân bón Hóa học.

- Bài thực hành số 3: Phân tích định tính. Điều chế và tính chất của metan.

- Bài thực hành số 4: Tính chất của hiđrocacbon không no.

- Bài thực hành số 5: Tính chất của một số hiđrocacbon thơm.

- Bài thực hành số 6: Tính chất của một vài dẫn xuất halogen, ancol và phenol.

- Bài thực hành số 7: Tính chất của anđehit và axit cacboxylic. c, Lớp 12 - Bài thực hành số 1: Điều chế este và tính chất của một số cacbohiđrat.

- Bài thực hành số 2: Một số tính chất của amin, amino axit và protein.

- Bài thực hành số 3: Dãy điện hóa của kim loại. Điều chế kim loại.

- Bài thực hành số 4: Ăn mòn kim loại. Chống ăn mòn kim loại.

- Bài thực hành số 5: Tính chất của kim loại kiềm, kim loại kiềm thổ và hợp chất của chúng.

- Bài thực hành số 6: Tính chất của nhôm và hợp chất của nhôm.

- Bài thực hành số 7: Tính chất Hóa học của crom, sắt, đồng và những hợp chất của chúng.

25

- Bài thực hành số 8: Nhận biết một số ion trong dung dịch.

- Bài thực hành số 9: Chuẩn độ dung dịch.

1.5.2. Hệ thống bài thực hành trong chƣơng trình hóa học lớp 10 (chƣơng trình chuẩn) Theo SGK của Bộ GD&ĐT, hiện nay chương trình Hóa học 10 (chương trình chuẩn) có 6 bài thực hành, chiếm khoảng 8,5% số tiết học trong chương trình. Cụ thể như sau: Bảng 1.1. Hệ thống bài thực hành Hóa học lớp 10 (chương trình chuẩn) STT Tiết Bài

Mục tiêu

Tên bài

- Rèn luyện kĩ năng thực hành Hóa học: Thao tác và quan sát các hiện tượng xảy ra 1

34

20

Phản ứng oxi hóa

trong khi làm thí nghiệm.

– khử

- Vận dụng kiến thức đã học để giải thích các hiện tượng xảy ra trong phản ứng oxi hóa – khử. Viết tường trình.

- Củng cố các thao tác làm thí nghiệm an

Tính chất Hóa học toàn, hiệu quả, quan sát hiện tượng thí 2

41

27

của khí clo và hợp nghiệm, viết tường trình. chất của clo

- Củng cố kiến thức về clo và hợp chất của clo.

- Củng cố kĩ năng làm thí nghiệm, quan

3

47

28

Tính chất Hóa học sát và viết tường trình. của brom và iot

- Củng cố về tính chất Hóa học của các nguyên tố halogen.

Tính chất Hóa học 4

51

31

của oxi, lưu huỳnh

- Rèn luyện các thao tác thí nghiệm an toàn, chính xác.

- Tiến hành các thí nghiệm để chứng minh được:

26

+ Oxi và lưu huỳnh là những đơn chất phi kim có tính oxi hóa mạnh. + Ngoài tính oxi hóa, lưu huỳnh còn có tính khử.

- Rèn luyện kĩ năng làm thí nghiệm an toàn, chính xác, đặc biệt đối với axit Tính chất các hợp 5

59

35

chất của lưu huỳnh

sunfuric đặc.

- Làm thí nghiệm chứng minh được: + Hiđro sunfua có tính khử. + Lưu huỳnh đioxit có tính khử và tính oxi hóa. + Axit sunfuric đặc có tính oxi hóa mạnh.

- Củng cố các kiến thức về các yếu tố ảnh

6

63

37

Tốc độ phản ứng

hưởng đến tốc độ phản ứng.

Hóa học

- Rèn luyện kĩ năng quan sát, so sánh các hiện tượng thí nghiệm và rút ra kết luận.

1.6. Thực trạng dạy học tiết thực hành hóa học ở trƣờng THPT 1.6.1. Mục đích điều tra Tìm hiểu sơ bộ về thực trạng dạy tiết thực hành ở trường THPT: quan điểm của GV và HS; các công việc của GV và HS trước và trong giờ thực hành; mức độ thành thạo của GV đối với các công tác cơ bản trong phòng thí nghiệm; mong muốn của GV và HS đối với tiết thực hành ở trường THPT. Phân tích những nguyên nhân, khó khăn trong việc dạy học tiết thực hành ở trường THPT. Đề xuất các biện pháp nhằm nâng cao chất lượng dạy học tiết thực hành ở trường THPT. 1.6.2. Đối tƣợng và phƣơng pháp điều tra Điều tra dưới hình thức khảo sát bằng phiếu tham khảo ý kiến các GV Hóa học và HS tại một số trường THPT trên địa bàn thành phố Đà Nẵng.

27

- Khảo sát 20 phiếu cho GV thuộc một số trường THPT trên địa bàn TP Đà Nẵng, kết quả thu về 15 phiếu.

Bảng 1.2. Thống kê số lượng phiếu khảo sát GV Trƣờng

STT

Số phiếu thu về

1

1

THPT Ngũ Hành Sơn

2

2

THPT Hòa Vang

3

2

THPT Ngô Quyền

4

3

THPT Nguyễn Thượng Hiền

5

3

THPT Ông Ích Khiêm

6

2

THPT Phan Thành Tài

7

2

THPT Trần Phú

- Khảo sát 180 HS thuộc một số trường THPT trên địa bàn TP Đà Nẵng, kết quả thu về 165 phiếu.

Bảng 1.3. Thống kê số lượng phiếu khảo sát HS Trƣờng

STT

Số phiếu thu về

1

25

THPT Ngũ Hành Sơn

2

20

THPT Hòa Vang

3

40

THPT Ngô Quyền

4

15

THPT Nguyễn Thượng Hiền

5

25

THPT Ông Ích Khiên

6

20

THPT Phan Thành Tài

7

20

THPT Trần Phú

1.6.3. Kết quả điều tra 1.6.3.1. Thực trạng dạy tiết thực hành Hóa học

trư ng THPT

a, Đối với giáo viên Câu 1: Thầy (cô) đánh giá như thế nào về mức độ cần thiết giờ thực hành Hóa học ở trường THPT? Bảng 1.4. Ý kiến giáo viên về mức độ cần thiết của việc dạy thực hành Lựa chọn

Số phiếu

28

Phần trăm

Rất cần thiết

7

46,67%

Cần thiết

8

53,33%

Bình thường

0

00,00%

Không cần thiết

0

00,00%

Câu 2: Đến tiết thực hành, giáo viên thường cho các em làm gì?

Bảng 1.5. Ý kiến của giáo viên về thực tế công việc đến tiết thực hành Số phiếu

Phần trăm

Đến phòng thực hành

15

100%

Học bài mới

0

00,00%

Ôn tập, cho làm bài tập

0

00,00%

Lựa chọn

Câu 3: Thầy (cô) hãy cho biết những công việc thường làm để chuẩn bị cho một buổi thực hành thí nghiệm?

Bảng 1.6. Công tác chuẩn bị của giáo viên cho tiết thực hành Lựa chọn Dự trù và chuẩn bị dụng cụ và hóa chất cần thiết cho từng thí nghiệm thực hành.

Xác định mục đích cho bài thí nghiệm thực hành.

Dự định hình thức và phương pháp tiến hành thí nghiệm cho thích hợp.

Làm trước các thí nghiệm sẽ tiến hành.

Dự tính các trường hợp có thể xảy ra trong giờ thực hành.

Chỉ lên dạy, việc chuẩn bị đã có người lo.

Số phiếu

Phần trăm

13

86,67%

12

80,00%

11

73,33%

13

86,67%

9

60,00%

1

6,67%

Câu 4: Trong giờ thực hành Hóa, thầy (cô) thường làm gì?

Bảng 1.7. Công việc của giáo viên trong giờ thực hành Lựa chọn Tổ chức các trò chơi liên quan để tăng hứng thú, không khí cho tiết học.

29

Số phiếu

Phần trăm

3

20,00%

Cho học sinh quan sát các sơ đồ, video thí nghiệm trước khi tiến hành.

Biểu diễn thí nghiệm trước cho học sinh quan sát.

Nhắc nhở các quy tắc, những điều cần tránh cho học sinh.

Quan sát, đến từng nhóm hướng dẫn học sinh. Ý kiến khác.

7

46,67%

8

53,33%

13

86,67%

14

93,33%

0

00,00%

Câu 5: Thầy (cô) hãy tự đánh giá về mức độ thành thạo đối với các công tác cơ bản trong phòng thí nghiệm Hóa học được liệt kê dưới đây: Bảng 1.8. Mức độ thành thạo của giáo viên về công tác cơ bản phòng thí nghiệm Mức độ

S T

Nội dung

Thành

T

1

2

thạo

Rửa các dụng cụ thủy tinh

Lắp dụng cụ thí nghiệm

Kỹ thuật bảo quản và sử dụng các dụng cụ thí 3

nghiệm Hóa học như pipet, buret, bình định mức, phễu các loại,…

4

5

Bảo quản hóa chất

Pha chế dung dịch

30

Chƣa thành thạo

Chƣa biết

15

0

0

100

00,00

00,00

%

%

%

15

0

0

100

00,00

00,00

%

%

%

8

6

1

53,33

40,00

6,67

%

%

%

8

6

1

53,33

40,00

6,67

%

%

%

6

7

2

6

40,00

46,67

13,33

%

%

%

Kỹ thuật bảo hiểm khi làm thí nghiệm với các hóa

8

6

1

chất như: chất dễ ăn da và gây bỏng, chất dễ cháy

53,33

40,00

6,67

%

%

%

3

12

0

20,00

80,00

00,00

%

%

%

nổ,…

7

Những phương pháp sơ cứu, cấp cứu khi gặp tai nạn , Đối với học sinh

Câu 1: Đến tiết thực hành, giáo viên thường cho các em làm gì?

Bảng 1.9. Ý kiến của học sinh về thực tế công việc đến tiết thực hành Số phiếu

Phần trăm

156

94,55%

Học bài mới

6

3,64%

Ôn tập, cho làm bài tập

3

1,81%

Lựa chọn Đến phòng thực hành

Câu 2: Em đánh giá như thế nào về mức độ cần thiết giờ thực hành Hóa học ở trường PT? Bảng 1.10. Ý kiến học sinh về mức độ cần thiết của việc dạy thực hành Số phiếu

Phần trăm

Rất cần thiết

89

53,94%

Cần thiết

41

24,85%

Bình thường

34

20,61%

Không cần thiết

1

0,60%

Lựa chọn

Câu 3: Cảm nhận chung của em đối với các giờ thực hành Hóa học?

Bảng 1.11. Mức độ yêu thích của học sinh đối với các giờ thực hành Hóa học Số phiếu

Phần trăm

Rất thích

45

27,27%

Thích

57

34,55%

Bình thường

60

36,36%

Lựa chọn

31

Không thích

3

1,82%

Câu 4: Em đã nghiên cứu tài liệu hướng dẫn trước khi đến phòng thí nghiệm như thế nào?

Bảng 1.12. Mức độ nghiên cứu tài liệu hướng dẫn của học sinh trước khi đến PTN Số phiếu

Phần trăm

Xem kĩ

15

9,09%

Xem qua

118

71,52%

Không xem

32

19,39%

Lựa chọn

Câu 5: Em hãy cho biết những công việc thường làm để chuẩn bị cho một buổi thực hành thí nghiệm?

Bảng 1.13. Công tác chuẩn bị của học sinh cho tiết thực hành Lựa chọn Dự trù dụng cụ và hóa chất cần thiết cho từng thí nghiệm thực hành.

Xác định mục đích cho bài thí nghiệm thực hành.

Số phiếu

Phần trăm

17

10,30%

88

53,33%

51

30,91%

36

21,82%

Nghiên cứu các bước tiến hành thí nghiệm và dự đoán các hiện tượng xảy ra trong thí nghiệm.

Không chuẩn bị gì.

Câu 6: Trong giờ thực hành Hóa, em thường làm gì?

Bảng 1.14. Công việc của học sinh trong giờ thực hành Số phiếu

Phần trăm

46

27,88%

Tích cực trao đổi và làm việc nhóm.

108

65,45%

Không tập trung, không làm gì cả.

27

16,36%

Ý kiến khác.

1

0,61%

Lựa chọn Tập trung nghe giảng, ghi chép lại những gì giáo viên chú ý.

Câu 7: Làm thí nghiệm Hóa học đối với các em như thế nào?

32

Bảng 1.15. Ý kiến học sinh đối với việc làm thí nghiệm Số phiếu

Phần trăm

Rất khó

7

4,24%

Khó

65

39,39%

Bình thường

75

45,45%

Dễ

18

10,92%

Lựa chọn

Câu 8: Các em mong muốn một tiết thực hành như thế nào?

Bảng 1.16. Mong muốn của học sinh đối với một tiết thực hành Lựa chọn Không khí vui vẻ, thoải mái.

Tổ chức các trò chơi liên quan để tăng hứng thú học tập.

Cho học sinh quan sát các sơ đồ, video thí nghiệm trước khi tiến hành.

Biểu diễn thí nghiệm trước cho học sinh quan sát. Ý kiến khác.

Số phiếu

Phần trăm

66

40,00

61

36,97%

67

40,61%

20

12,12%

0

00,00%

1.6.3.2. Đánh giá chung về thực trạng dạy tiết thực hành

trư ng THPT

Từ việc điều tra thực trạng dạy học tiết thực hành Hóa học ở trường THPT, rút ra được một số nhận xét như sau: a, Đối với giáo viên - Dựa vào bảng 1.4 có thể thấy tất cả các GV đều nhận thấy được mức độ quan trọng của giờ dạy thực hành Hóa học ở trường THPT, cụ thể là 46,67% GV cho rằng tiết thực hành là rất cần thiết và 53,33% là cần thiết. Chính vì điều đó GV sẽ có sự quan tâm, đầu tư cho tiết thực hành.

- Từ việc nhận thức đúng đắn đó, đa số GV đến tiết thực hành thì cho HS đến phòng thí nghiệm để rèn luyện kĩ năng thực hành. Cụ thể có 100% ý kiến GV (bảng 1.5) và 94,55 % ý kiến HS (bảng 1.9) cho rằng đến giờ thực hành thì GV cho HS đến phòng thí nghiệm. Bên cạnh đó, do điều kiện hóa chất, dụng cụ thí nghiệm 33

không đảm bảo, bản chất thí nghiệm độc hại, … một số GV thay tiết thực hành bằng các tiết học bài mới, ôn tập hay làm bài tâp, … (3,64% HS cho ràng học bài mới và 1,81% ôn tập và làm bài tập).

- Có thể thấy rằng, GV hiểu được tầm quan trọng của khâu chuẩn bị cho một tiết thực hành. Qua bảng 1.6, phần lớn GV (khoảng 80%) có đầy đủ các công tác chuẩn bị cần thiết cho một tiết thực hành bao gồm: dự trù và chuẩn bị dụng cụ và hóa chất cần thiết cho từng thí nghiệm thực hành, xác định mục đích cho bài thí nghiệm thực hành, dự định hình thức và phương pháp tiến hành thí nghiệm cho thích hợp, làm trước các thí nghiệm sẽ tiến hành. Do điều kiện cơ sơ vật chất của nhà trường, do sự phân công nhân viên chịu trách nhiệm phòng thí nghiệm nên có số ít GV đến tiết thực hành chỉ cần lên dạy (chiếm 6,67%).

- Từ bảng 1.7, có thể thấy khoảng 90% GV trong giờ thực hành quan tâm đến an toàn và kết quả thí nghiệm của HS. Cụ thể có 86,67% GV làm công việc nhắc nhở các quy tắc, những điều cần tránh cho HS và 93,33% GV quan sát, đến từng nhóm hướng dẫn HS. Khoảng 50% GV sử dụng các phương tiện dạy học để giúp HS nắm chắc các thao tác và cách tiến hành thí nghiệm và chỉ có 20% GV tổ chức các trò chơi liên quan để tăng hứng thú, không khí cho tiết học.

- Về công tác phòng thí nghiệm thì 100% GV thành thạo việc rửa các dụng cụ thủy tinh và láp dụng cụ thí nghiệm, khoảng 50% GV thành thạo các kỹ thuật bảo quản và sử dụng hóa chất và các dụng cụ thí nghiệm Hóa học như pipet, buret, bình định mức, phễu các loại,…Đăc biệt là có tới 80% GV chưa thành thạo với những phương pháp sơ cứu, cấp cứu khi gặp tai nạn (bảng 1.8). Từ thực trạng đó, đòi hỏi m i GV phải luôn trau dồi kiến thức và rèn luyện các kĩ thuật, công tác phòng thí nghiệm để GV có thể trở thành một chuẩn mực để HS học hỏi.

- Một số GV đề xuất biện pháp nâng cao chất lượng dạy học tiết thực hành bao gồm: Nhà trường trang bị đầy đủ trang thiết bị, dụng cụ, hóa chất cho phòng bộ môn; GV cần chuẩn bị chu đáo cho m i tiết thực hành như dụng cụ, hóa chất, các biện pháp an toàn cần thiết. b, Đối với học sinh

34

- Dựa vào bảng 1.10, có tới 78,79% HS nhận thấy được tầm quan trọng của tiết thực hành Hóa học, trong đó có 53,94% ý kiến rất cần thiết và 24,85% là cần thiết. Điều này bước đầu giúp HS có ý thức học tập, tích cực và chủ động hơn trong tiết thực hành.

- Có hơn 50% HS có thái độ thích thú với tiết thực hành Hóa học (27,27% rất thích và 34,55% thích), vì những lý do như “thích nhìn hiện tượng phản ứng xảy ra vì nó rất kì diệu” hay “em có thể tự tay làm thí nghiệm”, “giúp em hiểu rõ tính chất Hóa học”, … Đây là một tín hiệu đáng mừng, một động lực giúp m i GV có thể tích cực tìm hiểu, tổ chức các tiết thực hành hiệu quả cho HS. Còn một số bạn tỏ ra bình thường (chiếm 36,36%) và không thích (chiếm 1,82%) thì cho rằng: “đa số các bạn dành nhau làm vì hóa chất và dụng cụ rất ít”; “không quan sát rõ các hiện tượng”, hay “do bị mất kiến thức cơ bản ở các lớp dưới”, …

- Đa số để chuẩn bị cho tiết thực hành, GV thường yêu cầu HS viết bảng tường trình trước yêu cầu về mục đích, các bước tiến hành nên có 53,33% HS đồng ý để chuẩn bị cho tiết thực hành thì HS xác định mục đích cho bài thí nghiệm thực hành; 30,91% nghiên cứu các bước tiến hành thí nghiệm và dự đoán các hiện tượng xảy ra trong thí nghiệm (bảng 1.13).

- Một điều đáng suy ngẫm là chỉ có 10,3% HS dự trù dụng cụ và hóa chất cần thiết cho từng thí nghiệm thực hành (bảng 1.13); 9,019% HS xem kĩ tài liệu hướng dẫn (bảng 1.12). Trong khi đó có 21,82% HS không chuẩn bị gì; 19,39% HS không xem tài liệu hướng dẫn và tới 71,52% HS chỉ xem qua.

- Hơn 90% HS có ý thức học tập tốt trong giờ thực hành: 65,45% tích cực trao đổi và làm việc nhóm và 27,88% tập trung nghe giảng, ghi chép lại những gì GV chú ý. Vẫn còn một số bạn (16,36%) không tập trung và không làm gì trong tiết thực hành (bảng 1.14).

- Khoảng 40% HS mong muốn tiết thực hành có không khí vui vẻ, thoải mái; tổ chức các trò chơi liên quan để tăng hứng thú học tập; cho HS quan sát các sơ đồ, video thí nghiệm trước khi tiến hành. Và 12,12% mong muốn GV biểu diễn thí nghiệm trước cho HS quan sát.

1.6.3.3. Nh ng h

hăn trong việc dạy học tiết thực hành 35

trư ng THPT

Từ kết quả phân tích, trong quá trình tổ chức dạy học tiết thực hành vấp phải rất nhiều khó khăn. Nguyên nhân dẫn đến những khó khăn đó được trình bày sau đây từ thực tế quá trình nghiên cứu thực trạng dạy tiết thực hành Hóa học ở một số trường THPT trên địa bàn Đà Nẵng: - GV chưa đầu tư, thiết kế và vận dụng được nhiều phương tiện dạy học tích cực cho tiết thực hành: thí nghiệm biểu diễn, mô hình, thí nghiệm mô phỏng, trò chơi, …

- Điều kiện cơ sở vật chất, trang thiết bị của nhà trường không đáp ứng đủ.

- Thâm niên công tác của GV còn ít (dưới 15 năm), chưa có đủ kinh nghiệm; một số thao tác, kĩ năng phòng thí nghiệm chưa được thành thạo.

- Số lượng HS cho một lớp học khá lớn (40 – 50 HS), làm GV không có đủ thời gian, phương tiện đủ để đáp ứng nhu cầu học tập của từng HS. - Sự thụ động trong việc nghiên cứu tài liệu, chuẩn bị bài của HS. 1.6.3.4. Đề xu t các biện pháp nhằm nâng cao ch t ượng dạy học tiết thực hành trư ng THPT Từ những nguyên nhân đã phân tích, từ mong muốn của GV và HS về tiết thực hành Hóa học. Các biện pháp được đề xuất nhằm nâng cao chất lượng dạy học tiết thực hành ở trường THPT bao gồm: - Mở lớp tập huấn cho GV về một số kĩ năng phòng thí nghiệm (sử dụng dụng cụ; pha chế, bảo quản, xử lý hóa chất, phương pháp sơ cứu, cấp cứu khi gặp tai nạn …).

- Tăng cường tổ chức, đưa các phương tiện dạy học tích cực vào dạy học (sử dụng hình ảnh, trò chơi, thí nghiệm mô phỏng, thí nghiệm biểu diễn, …).

- Nhà trường cần trang bị đầy đủ trang thiết bị, dụng cụ, hóa chất phục vụ cho tiết thực hành.

- GV cần chuẩn bị chu đáo cho m i tiết thực hành như dụng cụ, hóa chất, các biện pháp an toàn cần thiết.

36

TÓM TẮT CHƢƠNG 1 Trong chương này, chúng tôi đã trình bày những vấn đề thuộc về cơ sở lí luận và thực tiễn của đề tài: 1. Tìm hiểu các tài liệu, các luận án, luận văn có mối liên hệ với đề tài. Tác giả thấy rằng, việc nghiên cứu sử dụng thí nghiệm Hóa học trong dạy học đã và đang thu hút được sự quan tâm của nhiều nhà nghiên cứu. Tuy nhiên, hướng nghiên cứu tập trung cho bài thực hành Hóa học chưa có nhiều và chưa đi sâu.

2. Tìm hiểu cơ sở lí luận về sự đổi mới quá trình dạy học Hóa học ở trường phổ thông. Có hiểu rõ về quan điểm đổi mới trong dạy học Hóa học thì GV mới thấy rõ tầm quan trọng cũng như ý nghĩa của việc dạy học thực hành trong việc thực hiện mục tiêu môn học hiện nay.

3. Nghiên cứu cơ sở lí luận về thực hành thí nghiệm trong dạy học Hóa học. Đối với môn Hóa học thì thí nghiệm là phương tiện dạy học quan trọng nhất và bài thực hành là bài đặc trưng của Hóa học. Vấn đề đặt ra là phải hiểu đúng, hiểu rõ vai trò của thí nghiệm cũng như sử dụng thí nghiệm trong dạy học như thế nào để phát huy được thế mạnh của nó. Đồng thời việc hình thành và rèn luyện kĩ năng thí nghiệm cho HS là rất quan trọng và cần thực hiện đúng phương pháp. Đó là hướng nghiên cứu của luận văn.

4. Tìm hiểu cách đánh giá và xếp loại giờ dạy, từ đó đề xuất thang điểm đánh giá chất lượng dạy học tiết thực hành Hóa học.

5. Xác định hệ thống các bài thực hành và mục tiêu dạy học của từng bài trong chương trình Hóa học lớp 10 (chương trình chuẩn).

6. Tiến hành tìm hiểu thực trạng dạy học tiết thực hành Hóa học bằng phiếu tham khảo ý kiến GV Hóa học và HS ở một số trường THPT trên địa bàn TP Đà Nẵng.

Qua đó, chúng tôi nhận thấy rằng, GV đều nhận thức đầy đủ vai trò quan trọng, tích cực cũng như đánh giá rất cao hiệu quả của việc dạy thực hành Hóa học nhưng lại gặp rất nhiều khó khăn khi tổ chức dạy học thực hành. Dựa vào các cơ sở lí luận và thực tiễn trên chúng tôi nghiên cứu đề tài nhằm tìm ra các biện pháp để nâng cao chất lượng dạy học tiết thực hành Hóa học ở trường THPT mà phạm vi 37

nghiên cứu là chương trình Hóa học 10 (chương trình chuẩn). Nội dung đề tài sẽ đi sâu nghiên cứu biên soạn các tài liệu như giáo án thực hành và thiết kế hệ thống thí nghiệm mô phỏng để hổ trợ việc nâng cao chất lượng dạy học tiết thực hành.

38

CHƢƠNG 2: MỘT SỐ IỆN PH P NÂNG C O CHẤT LƢỢNG Ạ HỌC TIẾT THỰC HÀNH H HỌC LỚP 10 (CHƢƠNG TRÌNH CHUẨN) Ở TRƢỜNG TRUNG HỌC PHỔ TH NG 2.1. Cơ sở khoa học của việc đề xuất các biện pháp nâng cao chất lƣợng tiết thực hành hóa học ở trƣờng THPT 2.1.1. Các kiến thức về tâm l học 2.1.1.1. Nhu c u c

ngư i học [3]

Người học có rất nhiều nhu cầu cần được đáp ứng trong quá trình học của mình. Bao gồm: nhu cầu giải thích, nhu cầu làm chi tiết, nhu cầu sử dụng kĩ năng, nhu cầu kiểm tra hiệu chỉnh, nhu cầu h trợ trí nhớ, nhu cầu ôn lại, nhu cầu đánh giá và nhu cầu hỏi.

Tất cả các nhu cầu của người học đều xuất hiện trong từng bài. Chúng có thể không theo một thứ tự cụ thể nào và một số thành phần có thể gộp lại trong một hoạt động nhưng tất cả chúng đều có mặt.

Vì vậy, m i GV trong quá trình dạy học của mình phải tổ chức dạy học làm sao để HS có thể nêu lên được các nhu cầu của mình một cách rõ ràng, từ đó giúp GV dễ dàng nắm bắt và đáp ứng được các nhu cầu đó. Mục đích cuối cùng là đem lại hiệu quả cho tiết học nói riêng và quá trình dạy học nói chung.

2.1.1.2. Đ ng cơ c

ngư i học

Tất cả các GV đều coi động cơ, nó là một điều kiện tiên quyết để học có hiệu quả và là thách thức lớn nhất mà nhiều GV phải đối mặt. Nếu HS không muốn học, hiệu quả học của các em sẽ thấp tới mức có thể gần như chẳng học được gì. Nếu GV biết cách tạo động cơ cho các em thì có thể tăng năng suất học của các em lên cực nhiều.

2.1.1.3. Hứng thú c

ngư i học

Trong quá trình dạy và học, hứng thú của người học đóng vai trò quan trọng giúp quá trình dạy học đạt được hiệu quả cao. Cụ thể: - Làm động cơ, thúc đẩy quá trình nhận thức, tiếp thu kiến thức ở trường một cách hiệu quả.

39

- Hướng cho HS vào quá trình tự nguyện tìm hiểu để đạt được những kiến thức liên quan đến nội dung môn học, lĩnh vực đó bên ngoài thực tế.

- Trong quá trình hoạt động, HS sẽ có thể vận dụng được các kiến thức đã tiếp thu được, lĩnh hội những phương pháp mới, dần dần hoàn thiện bản thân và phát huy tính sáng tạo của chính bản thân mình.

Với môn Hóa học, hứng thú cũng đóng một vai trò quan trò qaun trọng như những môn khoa học khác. Theo kết quả nghiên cứu Khoa học Giáo dục của tôi trong đợt thực tập sư phạm về “Hứng thú học tập môn Hóa học ở trường THPT Ông Ích Khiêm – TP Đà Nẵng” cho thấy đa số các em (60,39%) có hứng thú với môn Hóa học và 100% trong số đó đồng ý rằng thí nghiệm Hóa học đem lại hứng thú cho môn học.

Chính vì vậy, cùng với lý thuyết, thí nghiệm Hóa học có vai trò hết sức quan trọng trong dạy học Hóa học. M i GV trong quá trình dạy học phải tăng cường sử dụng và cho HS tiếp xúc, quan sát, tự làm và rèn luyện kĩ năng thực hành thí nghiệm, để nâng cao hiệu quả dạy học.

2.1.2. Các kiến thức về giáo dục học – phƣơng pháp dạy học 2.1.2.1. Hệ thống các nguyên tắc dạy học [8] Nguyên tắc dạy học là hệ thống xác định những yêu cầu cơ bản, có tính chất xuất phát để chỉ đạo việc xác định nội dung, phương pháp và hình thức tổ chức dạy học phù hợp với mục đích giáo dục, với nhiệm vụ dạy học và với những tính quy luật của quá trình dạy học.

Nguyên tắc dạy học là phạm trù lịch sử. Lịch sử phát triển nhà trường và lý luận nhà trường đã chỉ ra rằng mục đích giáo dục biến đổi dưới tác động của những yêu cầu của sự phát triển xã hội đã dẫn tới sự biến đổi các nguyên tắc dạy học. Lý luận dạy học phải nhạy bén nắm bắt sự biến đổi những yêu cầu của xã hội đối với việc giáo dục thế hệ trẻ, phản ứng kịp thời trước những yêu cầu đó, xây dựng hệ thống những nguyên tắc dạy học, chỉ ra một cách đúng đắn phương hướng chung đi đến mục đích. Đồng thời cũng cần bảo toàn và hoàn thiện những phương pháp dạy học trước đây mà chưa mất ý nghĩa trong hoàn cảnh mới của nhà trường PT.

40

Nguyên tắc dạy học phản ánh những tính quy luật của quá trình dạy học. Điều đó có nghĩa là nguyên tắc dạy học không phải tạo ra một cách tuỳ tiện mà rút ra từ bản chất của quá trình dạy học. Vì vậy, mặt này chúng có tính khách quan.

Hệ thống nguyên tắc dạy học gồm 9 nguyên tắc sau: - Nguyên tắc đảm bảo sự thống nhất giữa tính khoa học và tính giáo dục trong dạy học.

- Nguyên tắc đảm bảo sự thống nhất giữa lý luận và thực tiễn, học đi đôi với hành, nhà trường gắn liền với đời sống, với những nhiệm vụ phát triển bền vững của đát nước.

- Nguyên tắc đảm bảo tính hệ thống và tính tuần tự trong dạy học.

- Nguyên tắc đảm bảo sự thống nhất giữa tính tự giác, tích cực, tính độc lập sáng tạo của HS và vai trò chủ đạo của GV trong quá trình dạy học.

- Nguyên tắc đảm bảo sự thống nhất giữa tính trực quan với sự phát triển tư duy lý thuyết.

- Nguyên tắc đảm bảo tính vững chắc và sự phát triển năng lực nhận thức của người HS. - Nguyên tắc đảm bảo tính vừa sức và chú ý tới đặc điểm lứa tuổi, đặc điểm cá biệt và tính tập thể trong quá trình dạy học.

- Nguyên tắc đẩm bảo tính cảm xúc tích cực của quá trình dạy học.

- Nguyên tắc chuyển từ dạy học sang tự học.

Các nguyên tắc dạy học có mối liên hệ mật thiết với nhau. Nội dung của từng nguyên tắc đan kết với nhau, h trợ nhau nhằm đảm bảo thực hiện quá trình dạy học đạt được hiệu quả.

2.1.2.2. hương pháp dạy học mới [11] Bên cạnh phương pháp truyền thống như thuyết trình, đàm thoại, luyện tập, GV cần áp dụng các cách khác như: dạy giải quyết vấn đề; dạy theo tình huống; định hướng hành động … Trong quá trình dạy học hiện nay, cần sử dụng kết hợp một số phương pháp dạy học mới. Tin tức giáo dục trang Vnexpress.net đã đưa ra 9 phương pháp dạy học mới năm 2016, cụ thể như sau: 1. Cải tiến các phương pháp dạy học truyền thống 41

Các phương pháp dạy học truyền thống như thuyết trình, đàm thoại, luyện tập luôn quan trọng. Đổi mới không có nghĩa là loại bỏ phương pháp này mà cần bắt đầu bằng việc cải tiến để nâng cao hiệu quả và hạn chế nhược điểm của chúng. GV trước hết cần nắm vững yêu cầu và sử dụng thành thạo các kỹ thuật trong việc chuẩn bị cũng như tiến hành bài lên lớp, làm sao phát huy tính tích cực và sáng tạo của HS. 2. Kết hợp đa dạng phương pháp dạy học Không có một phương pháp dạy học toàn năng phù hợp với mọi mục tiêu và nội dung. M i phương pháp và hình thức dạy học có những ưu, nhược điểm và giới hạn sử dụng riêng. Vì vậy việc phối hợp đa dạng phương pháp và hình thức trong toàn bộ quá trình dạy học là phương hướng quan trọng để phát huy tính tích cực và nâng cao chất lượng dạy học. Dạy học toàn lớp, dạy học nhóm, và dạy học cá thể cần được kết hợp linh hoạt.

3. Vận dụng dạy học giải quyết vấn đề Dạy học giải quyết vấn đề là quan điểm dạy học nhằm phát triển năng lực tư duy, khả năng nhận biết và giải quyết vấn đề. Học được đặt trong một tình huống có vấn đề, chứa đựng mâu thuẫn nhận thức. Thông qua việc giải quyết vấn đề, HS lĩnh hội tri thức, kỹ năng và phương pháp nhận thức. Dạy học giải quyết vấn đề là con đường cơ bản để phát huy tính tích cực nhận thức của HS, có thể áp dụng trong nhiều hình thức dạy học với mức độ tự lực của HS. 4. Vận dụng dạy học theo tình huống Việc dạy được tổ chức theo một chủ đề phức hợp gắn với các tình huống thực tiễn cuộc sống và nghề nghiệp. Quá trình học tập được tổ chức trong một môi trường tạo điều kiện cho HS kiến tạo tri thức theo cá nhân và trong mối tương tác xã hội. Các chủ đề dạy học phức hợp thường liên quan đến nhiều môn hoặc lĩnh vực tri thức, gắn với thực tiễn.

5. Vận dụng dạy học định hướng hành động Là quan điểm dạy học nhằm làm cho các hoạt động trí óc và chân tay kết hợp chặt chẽ. HS thực hiện các nhiệm vụ học tập và hoàn thành sản phẩm hành động, có sự kết hợp linh hoạt giữa hoạt động trí tuệ và tay chân. Đây là quan điểm dạy học 42

tích cực hoá và tiếp cận toàn thể. Vận dụng dạy học định hướng hành động có ý nghĩa quan trọng cho việc thực hiện nguyên lý giáo dục kết hợp lý thuyết với thực tiễn, tư duy và hành động, nhà trường và xã hội.

6. Tăng cường sử dụng công nghệ thông tin hỗ trợ dạy học Phương tiện có vai trò quan trọng trong đổi mới phương pháp dạy học, nhằm tăng cường tính trực quan và thí nghiệm, thực hành. Hiện nay, việc trang bị các phương tiện dạy học mới cho các trường PT từng bước được tăng cường. Tuy nhiên, các phương tiện dạy học tự làm của GV luôn có ý nghĩa quan trọng, cần được phát huy.

7. Sử dụng kỹ thuật dạy học phát huy tính tích cực và sáng tạo Kỹ thuật dạy học là cách thức hành động của GV và HS trong các tình huống nhỏ nhằm thực hiện và điều khiển quá trình dạy học. Các kỹ thuật là đơn vị nhỏ nhất của phương pháp dạy học. Có kỹ thuật dạy học chung, có kỹ thuật đặc thù của từng phương pháp.

8. Chú trọng các phương pháp dạy học đặc thù bộ môn Phương pháp có mối quan hệ biện chứng với nội dung dạy học. Bên cạnh phương pháp chung có thể sử dụng cho nhiều bộ môn thì việc dùng phương pháp dạy học đặc thù có vai trò quan trọng trong dạy bộ môn.

9. Bồi dưỡng phương pháp học tập tích cực cho học sinh Phương pháp học tập một cách tự lực đóng vai trò quan trọng trong việc tích cực hoá, phát huy tính sáng tạo của HS. Có những phương pháp nhận thức chung như thu thập, xử lý, đánh giá thông tin, tổ chức làm việc, làm việc nhóm. Bằng nhiều hình thức, cần luyện tập cho HS các phương pháp học tập chung và phương pháp học tập bộ môn.

Nhìn chung, có rất nhiều hướng đổi mới PPDH với những cách tiếp cận riêng.

Việc đổi mới PPDH đòi hỏi những điều kiện thích hợp về phương tiện, cơ sở vật chất và tổ chức dạy học, điều kiện về tổ chức, quản lý. Ngoài ra, PPDH còn mang tính chủ quan. M i GV với kinh nghiệm riêng cần xác định phương hướng để cải tiến PPDH.

43

2.1.3. Qua thực tế dạy học và qua điều tra thực trạng các tiết thực hành hóa học ở THPT Từ thực tế tổ chức dạy học và qua điều tra thực trạng các tiết thực hành hóa học ở THPT, có thể rút ra những nhận xét sau: - Công tác chuẩn bị cho tiết thực hành rất quan trọng, nếu chuẩn bị chu đáo thì GV và HS dễ nắm bắt và xử lý các tình huống bất ngờ trong khi làm thí nghiệm.

- HS chuẩn bị bài tốt, nắm vững các bước tiến hành thí nghiệm sẽ giúp cho việc tổ chức tiết dạy trở nên thuận lợi và đạt được hiệu quả mong muốn.

- Khi làm thực hành theo nhóm, vì sự chênh lệch về sự chuẩn bị bài, mức độ hứng thú, kĩ năng thực hành của m i HS hay sự phân công nhiệm vụ không đồng đều sẽ dẫn đến việc chỉ có một vài bạnt rọng nhóm tiến hành thí nghiệm, số còn lại làm qua loa hoặc phó mặc cho bạn. Ngoài ra, việc viết bảng tường trình về phần hiện tượng, giải thích và kết luận đa số là các bạn trong nhóm chép lẫn nhau. Từ đó, việc đánh giá kết quả tiết thực hành chỉ thông qua bài báo cáo thì chưa đánh giá được hết HS. Chính vì vậy, để quá trình đánh giá công bằng, khách quan thì trong quá trình thực hành GV phải đi đến và quan sát từng thành viên của m i nhóm và đưa ra cách chấm điểm tiết thực hành sao cho bao quát nhất.

Bảng 2.1. Thang điểm đánh giá bài thực hành Điểm thao tác thí nghiệm (2,5 điểm)

Điểm kết quả thí nghiệm

Điểm ý thức

Mô tả

Giải thích

Chuẩn bị

hiện tượng

hiện tượng

bài

(2,5 điểm)

(2,5 điểm)

(1,5 điểm)

Vệ sinh (1,0 điểm)

Tổng điểm (10 điểm)

2.2. Đề xuất một số biện pháp nâng cao chất lƣợng tiết thực hành hóa học ở trƣờng THPT 2.2.1. Tổ chức dạy học hiệu quả tiết thực hành hóa học Để tổ chức tốt giờ thực hành cần phải: - Lập kế hoạch làm thí nghiệm cho cả năm học.

44

- Chuẩn bị vào đầu năm học mới GV nên rà soát những thí nghiệm cần làm trong từng học kỳ, từng chương, từng bài từ đó lập kế hoạch làm thí nghiệm cho từng bài, từng chương cho từng học kỳ.

- Liệt kê những dụng cụ, hóa chất phục vụ cho từng thí ngiệm, từng bài học, từng chương.

- Kiểm tra, liệt kê những hóa chất và dụng cụ đã hỏng, thiếu.

- Kịp thời tổng kết, báo cáo lên tổ trưởng chuyên môn để nhà trường có kế hoạch bổ sung kịp thời, không làm ảnh hưởng đến chất lượng tiết thực hành.

- Chuẩn bị chu đáo cho m i bài thực hành. * Đối với giáo viên + Xác định rõ mục tiêu của bài thực hành về mặt kiến thức, kĩ năng và thái độ. + Tiến hành trước tất cả các thí nghiệm để xác định những hướng dẫn cụ thể, chính xác, phù hợp với các điều kiện thực tế về thiết bị, hoá chất trong PTN của nhà trường. + Chuẩn bị nội dung hướng dẫn tiến hành các thí nghiệm trong bài thực hành. + Thiết kế, biên soạn các câu hỏi, bài tập có nội dung thực nghiệm để kiểm tra sự chuẩn bị của HS. + Dự kiến hình thức tổ chức hoạt động giờ thực hành. + Thiết kế giáo án bài thực hành một cách chi tiết, chặt chẽ. * Đối với học sinh + Đọc trước nội dung, các thí nghiệm sẽ tiến hành để biết dụng cụ, hóa chất và hình dung các bước sẽ thực hiện và xác định mục tiêu của bài thực hành. + Ôn tập những nội dung kiến thức liên quan đến bài bao gồm các kiến thức về lý thuyết và kĩ năng cần thiết để làm tốt các thí nghiệm của bài thực hành. + Dự đoán trước các hiện tượng sẽ xảy ra trong các thí nghiệm, giải thích nguyên nhân và viết nháp bài tường trình. + Phân công các nhiệm vụ cho các thành viên trong nhóm thực hành.

2.2.2. Tăng cƣờng an toàn và ph ng độc trong ph ng thí nghiệm

45

Vấn đề mà nhiều GV e ngại trong việc dạy học thực hành là các thí nghiệm nguy hiểm, dễ cháy nổ, độc hại. Do vậy. để có thể chủ động, linh hoạt trong xử lý các tình huống trong phòng thí nghiệm cần phải: - Trang bị đầy đủ các thiết bị bảo đảm an toàn: găng tay, kính, chuông báo cháy, bình chữa cháy, … Đồng thời, phải thường xuyên kiểm tra, ra soát để kịp thời phát hiện, sửa chữa các cơ sở hạ tầng xuống cấp, đảm bảo an toàn khi thực hành thí nghiệm.

- Cán bộ PTN, GV cần trang bị cho bản thân và HS những kiến thức và kĩ năng nhằm tăng cường an toàn và phòng độc khi làm thí nghiệm. Cụ thể: 2.2.2.1. N i quy phòng thí nghiệm Để đảm bảo an toàn khi làm thí nghiệm, việc quan trọng đầu tiên là GV phải nắm chắc, đề ra và phổ biến những quy định phòng thí nghiệm cho HS nắm rõ. Tùy thuộc vào điều kiện của từng trường sẽ có những quy định riêng biệt. * Nh ng quy định chung 1. Những người không có nhiệm vụ không được vào phòng thí nghiệm.

2. Chỉ thực hiện thí nghiệm khi có mặt GV trong phòng thí nghiệm. Không được mang hoá chất, dụng cụ ra ngoài khi chưa được sự đồng ý của GV. 3. Vật dụng cá nhân để đúng nơi quy định 4. Khi vào phòng thí nghiệm phải mặc áo blouse, đeo khẩu trang, mang găng tay, cột tóc gọn gàng.

5. Không ăn uống, hút thuốc trong phòng thí nghiệm.

6. Không sử dụng trang thiết bị trong phòng thí nghệm khi chưa được hướng dẫn cụ thể.

7. Khi rời phòng thí nghiệm phải kiểm tra điện, nước, khoá cửa.

8. Không đùa giỡn, gây mất trật tự trong phòng thí nghiệm gây đổ bể dụng cụ, hóa chất.

9. Giữ gìn vệ sinh sạch sẽ nơi mình làm thí nghiệm và xung quanh. Tiết kiệm điện, nước, hóa chất. * u định n toàn

46

1. Khi sử dụng hoá chất cần đọc kỹ hướng dẫn sử dụng hoặc tuân theo những hướng dẫn của GV. Không bao giờ được cầm hay nếm hóa chất.

2. Những hoá chất độc hại sau khi sử dụng phải được Xử lý riêng không đổ vào nguồn nước thải chung.

3. Khi sử dụng hoá chất độc và bay hơi phải dùng tủ hốt.

4. Trước khi rời phòng thí nghiệm phải rửa sạch tay.

5. Khi xảy ra đổ bể hay tai nạn, cần báo ngay với GV hướng dẫn.

2.2.2.2. Các kí hiệu cảnh báo về an toàn khi làm thí nghiệm Khi làm việc trong phòng thí nghiệm GV thường xuyên phải tiếp xúc với các loại hóa chất. Việc hiểu biết các tính chất của từng loại hóa chất là điều cần thiết.

Bên cạnh đó, m i loại hóa chất đều có các ký hiệu vật tư dán kèm trên nhãn hoặc vỏ chai, lọ, vì thế việc tìm hiểu các ký hiệu này để biết thêm thông tin về hóa chất, vật tư sử dụng là điều không thừa. Hiểu rõ các kí hiệu chỉ dẫn trên nhãn hoá chất sẽ giúp GV sử dụng, bảo quản hoá chất một cách an toàn. *

t số h nh ảnh cảnh áo ngu hiểm

Chất dễ cháy (F) và rất dễ cháy (F+)

Chất nguy hại (Xn) và gây kích ứng

Chất oxi hóa (O)

Chất độc (T) và rất độc (T+)

Chất dễ nổ (E)

Chất ăn mòn (C) Chất độc với môi trường (N) Hình 2.1. Một số cảnh báo nguy hiểm 47

2.2.2.3. M t số hóa ch t đ c hại c n chú ý và cách x lý m t số ch t h đ c hại khi làm thí nghiệm Phần lớn các thí nghiệm được sử dụng trong dạy học đều phải đảm bảo điều kiện an toàn, ít độc hại, thí nghiệm xảy ra tương đối nhanh và hiện tượng rõ ràng.

Nhưng trong chương trình Hóa học PT vẫn có một số thí nghiệm có các chất khí độc hại cần chú ý khi làm thí nghiệm bao gồm: Clo, brom, hidroclorua, hidrosunfua, anhidrit sunfurơ, amoniac, các oxit của nitơ (NO2, NO, N2O4, …), metan, axetilen, benzen, các axit, bazơ, … Để đảm bảo an toàn thí nghiệm, không gây ảnh hưởng đến sức khỏe của GV và HS, khi chuẩn bị các thí nghiệm để dạy học GV cần phải nghiên cứu kỹ các thí nghiệm tìm các phương pháp thích hợp để khử chất độc.

Ví dụ: - Clo, brom, khí HCl, H2S, khí SO2, khí NO2: sau khi làm thí nghiệm phải nút ống nghiệm bằng nút bông tẩm kiềm (đặc) để khử khí.

- Khí amoniac có tính bazơ nên khử khí bằng nút bông tẩm axit.

- Nếu các khí độc thoát ra quá nhiều ngoài môi trường thì cần dùng bình amoniac để khử độc trong PTN. 2.2.2.4. Cách cứu ch a khi bị tai nạn hay nhiễm đ c M i cán bộ PTN, GV dạy Hóa học phải trang bị cho mình đày đủ những kiến thức, kĩ năng về phương pháp sơ cứu, cách cứu chữa khi bị tai nạn hay nhiễm độc ở PTN để hạn chế đến mức thấp nhất hậu quả có thể xảy ra. Bao gồm cách xử lý khi bị axit, bazơ bắn vào người; khi bị nhiễm độc, bị bỏng, ngộ độc, … Để tổ chức sơ cứu kịp thời tai nạn xảy ra khi làm thí nghiệm, trong PTN Hóa học cần trang bị sẵn một số phương tiện và thuốc thông dụng cần thiết sau đây: - Rượu iot 3-5%.

- Dung dịch đồng sunfat 5%.

- Dung dịch sắt (III) clorua đặc.

- Dung dịch thuốc tím 2-3%.

- Dung dịch axit boric 2%.

- Dung dịch axit axetic 5%.

48

- Các loại bông, băng, gạc đã tẩy trùng.

2.2.3. Sử dụng đ ng và hiệu quả các dụng cụ, hóa chất trong ph ng thí nghiệm 2.2.3.1. S dụng dụng cụ th y tinh - Cần nhẹ tay, tránh va chạm mạnh.

- Không đựng dung dịch axit, kiềm đặc trong các bình thủy tinh mỏng.

- Không đun nóng, rót nước nóng vào các dụng cụ thủy tinh có thành dày.

- Khi đun nóng bình cầu, ống nghiệm, … phải đun từ từ và đều, hơ nóng toàn bộ ống nghiệm rồi mới đun tập trung vào đáy. Hướng miệng ống nghiệm về phía không có người.

2.2.3.2. S dụng đ n cồn - Không để cồn trong đèn khô kiệt, nếu đang đun phải tắt đèn rồi mới đổ thêm.

- Không đổ cồn quá đầy, châm lửa từ đèn nọ sang đèn kia (dễ làm đổ cồn ra ngoài và bốc cháy).

- Không dùng miệng thổi tắt đèn, nên lấy nắp đèn chụp lên ngọn lửa.

2.2.3.3. L y hoá ch t - Tuyệt đối không để da tay tiếp xúc trực tiếp với hoá chất.

- M i hoá chất phải lấy bằng một dụng cụ riêng để đảm bảo sự tinh khiết.

- Lấy xong cần đậy nút ngay, để về đúng vị trí quy định.

2.2.3.4. S dụng ch t dễ cháy (cồn, d u hoả, ăng, enzen,

eton…)

- Không để gần lửa.

- Nên chứa trong những bình nhỏ cho sinh viên, HS dùng để tránh nguy hiểm.

2.2.3.5. S dụng ch t dễ nổ (muối clorat, nitrat và các h n hợp c a chúng với photpho, ưu huỳnh…)

- Để riêng một ch , tránh sơ ý va chạm, dẫm lên các chất dễ nổ.

- Không dùng với liều lượng lớn.

- Nghiền từng chất trong những cối riêng, nếu cần trộn lẫn dùng lông gà để trộn một cách nhẹ nhàng.

2.2.3.6. S dụng axit, kiềm - Không để dây ra tay, người, quần áo hay để bắn vào mắt (tốt nhất nên đeo kính).

49

- Đựng trong các bình nhỏ, thành dầy.

- Pha loãng axit sunfuric đặc phải cho từng lượng nhỏ axit vào nước, khuấy đều (không được đổ nước vào axit).

2.2.4. Tìm kiếm thay thế một số hóa chất đơn giản Những yếu tố cần xem xét về tính phù hợp của hoá chất dự định thay thế.

- Tính hiệu quả: Liệu hoá chất mới có đáp ứng được các yêu cầu kỹ thuật đối với công việc hoặc quy trình sản xuất (ví dụ: tính hoà tan, thời gian khô …).

- Tính tương thích: Hoá chất mới không được cản trở hoặc phản ứng với quy trình sản xuất, với các vật liệu khác hoặc không được tác động lên thiết bị.

- Các biện pháp kiểm soát hiện có: Các biện pháp kiểm soát hiện có có thể không phù hợp để kiểm soát hoá chất mới (ví dụ: chất mới thay thế tuy ít độc hại hơn nhưng lại bay hơi nhiều hơn do đó hệ thống thông gió hút cục bộ không đủ khả năng thu bắt toàn bộ hơi khí toả ra).

- Thải bỏ chất thải: Liệu hệ thống thải bỏ chất thải hiện có có đáp ứng được yêu cầu kỹ thuật và tiêu chuẩn đối với chất thải do hoá chất mới tạo ra?

- Đánh giá nguy cơ: Cần có đánh giá nguy cơ để quyết định liệu có nên thay một hoá chất hay vật liệu khác hay không.

Tác giả đã nghiên cứu và vận dụng những kết quả của một số tác giả để tổ chức cho GV làm và biết cách tổ chức cho HS tìm kiếm, thay thế một số hóa chất đơn giản như: - Đồng kim loại: Tận dụng phôi đồng phế thải trong các nhà máy, xí nghiệp, hoặc từ ruột các dây điện cũ. Rửa sạch đoạn dây đồng, dùng búa đập mỏng chúng ra rồi cắt thành những mảnh nhỏ.

- Nhôm kim loại: Có thể lấy nhôm từ nắp các lọ thuốc tiêm, các dụng cụ gia đình bằng nhôm cũ, vỏ các hộp thuốc đánh răng, rửa sạch, sấy khô để dùng. Hay dây nhôm lấy từ ruột các dây dẫn bằng nhôm, dùng giấy ráp hoặc dao cạo nhẹ cho sạch lớp vecni bọc trên bề mặt.

- Kẽm kim loại: Có thể lấy vỏ pin (pin con thỏ hoặc con ó) rửa sạch, sấy khô, cắt thành từng mảnh nhỏ.

- Gang: Lấy nắp nồi gang mỏng đã hỏng, rửa sạch, bẻ ra từng miếng nhỏ.

50

- Canxi oxit: Cho những cục vôi trắng, nhẹ (tốt nhất là những cục vôi mới từ các lò nung vôi ra), đập thành những miếng nhỏ vừa phải, bảo quản trong các lọ nút, kín để dùng.

- Natri clorua: Hòa tan muối ăn vào cốc nước đến độ bão hòa. Lọc sạch bằng phễu và giấy lọc. Đun nóng dung dịch trong cốc thủy tinh chịu nhiệt hoặc trong capsun sứ cho bay hơi nước. Cuối cùng ta được muối kết tinh, cho vào các lọ thủy tinh đậy kín để sử dụng.

- Kalipemanganat: Có thể mua kalipemanganat (thường gọi là thuốc tím) ở các cửa hàng dược phẩm. Hóa chất thường được đóng thành gói nhỏ dùng để pha vào nước làm dung dịch sát trùng.

- Canxi cacbonat: Tìm những viên đá vôi nhỏ. Có thể lấy những cành san hô đã khô hoặc những mảnh vỏ sò ngả sang màu trắng, dùng chày đập dập.

- Tinh bột: Có thể dùng nước cơm nhưng tốt nhất vẫn dùng bột khoai tây tươi đã xay nhỏ, đổ nước vào lọc, sau đó đun sôi, để nguội. Cho vào bình tam giác đậy kín, nhỏ vài giọt dung dịch CuSO4 hoặc dung dịch HgCl2 để diệt khuẩn lên men.

- H2O2: Có thể dùng oxi già bán ở các tiệm thuốc tây.

- CH3COOH: Có thể mua giấm ăn ở các chợ, hoặc mua rượu cho một ít con giấm lên men để vài ngày là có thể dùng được.

- Iot: Có thể mua sẵn lọ cồn iot ở các tiệm thuốc tây.

2.2.5. Cải tiến một số thí nghiệm trong bài thực hành hóa học lớp 10 (chƣơng trình chuẩn) Để phù hợp hơn với điều kiện dụng cụ hóa chất của các trường THPT, cũng như giúp GV và HS tiến hành thí nghiệm dễ dàng hơn, tác giả đã nghiên cứu, cải tiến một số thí nghiệm so với hướng dẫn trong SGK. Bao gồm: 2.2.5.1. Thí nghiệm 1: Điều chế khí clo. Tính t y màu c a khí clo m (Bài thực hành số 2) * Thực tế tiến hành - Cho vào ống nghiệm khô một vài tinh thể KMnO4, nhỏ tiếp vào ống nghiệm vài giọt dung dịch HCl đậm đặc.

- Đậy ống nghiệm bằng nút cao su có đính một băng giấy màu ẩm.

51

- Quan sát hiện tượng xảy ra, giải thích và viết PTHH xảy ra. * Cải tiến mới - Cho vào ống nghiệm khô một vài tinh thể KMnO4, đậy ống nghiệm bằng nút cao su có kèm ống nhỏ giọt chứa dung dịch HCl đậm đặc.

- Kẹp một băng giấy màu ẩm ở miệng ống nghiệm, đặt ống nghiệm trên giá.

- Bóp nhẹ nút cao su của ống nhỏ giọt cho dung dịch HCl đậm đặc nhỏ từ từ Hình 2.2. Thí nghiệm 1 đã cải tiến

từng giọt vào ống nghiệm chứa KMnO4.

- Quan sát hiện tượng, giải thích, viết phương trình minh họa. * Ƣu điểm: Thao tác đơn giản, kiểm soát được lượng axit phản ứng và hạn chế được tối đa khí thoát ra.

2.5.2.2. Thí nghiệm 2: So sánh tính oxi hóa c a brom và iot (Bài thực hành số 3) * Thực tế tiến hành - Rót vào ống nghiệm khoảng 1 ml dung dịch NaI. - Nhỏ tiếp vào ống nghiệm vài giọt nước brom, lắc nhẹ.

- Quan sát hiện tượng, giải thích, viết phương trình minh họa. * Cải tiến mới - Rót vào ống nghiệm khoảng 1 ml dung dịch KI. - Nhỏ tiếp vào ống vài giọt nước brom, lắc nhẹ. Quan sát hiện tượng.

- Nhỏ hồ tinh bột vào dung dịch sau phản ứng. Quan sát hiện tượng, giải thích, viết phương trình minh họa.

52

Hình 2.3. Thí nghiệm 2 đã cải tiến * Ƣu điểm: Giúp HS dễ dàng quan sát hiện tượng và khẳng định sự có mặt của iot sau phản ứng.

2.5.2.3. Thí nghiệm 3: Tính oxi hóa c

ưu huỳnh (Bài thực hành số 4)

* Thực tế tiến hành - Cho một mu ng cà phê h n hợp bột sắt và lưu huỳnh vào ống nghiệm khô.

- Đun ống nghiệm trên ngọn lửa đèn cồn cho đến khi phản ứng xảy ra.

- Quan sát hiện tượng, giải thích, viết phương trình minh họa. * Cải tiến mới - Cho một mu ng cà phê h n hợp bột sắt và lưu huỳnh (GV đã trộn sẵn) vào ống nghiệm khô.

- Lắp ống nghiệm như hình vẽ, đun ống nghiệm trên ngọn lửa đèn cồn.

- Quan sát hiện tượng, giải thích, viết phương trình minh họa. * Ƣu điểm: Đảm bảo an toàn thí nghiệm: đảm bảo tỉ lệ phản ứng và hạn chế trường hợp lưu huỳnh nóng chảy và bay hơi.

Hình 2.4. Thí nghiệm 3 đã cải tiến 2.5.2.4. Thí nghiệm 4: Điều chế và chứng minh tính kh c hiđro sunfu (Bài thực hành số 5)

53

* Thực tế tiến hành - Lắp dụng cụ điều chế khí H2S từ FeS như hình vẽ.

- Đốt khí H2S thoát ra từ ống vút nhọn.

- Quan sát hiện tượng, giải thích, viết phương trình minh họa. * Cải tiến mới - Cho từ từ dung dịch HCl đặc vào ống nghiệm đựng FeS đã lắp sẵn trên giá, sao cho axit vừa ngập FeS. - Đậy ống nghiệm bằng nút su có ống vuốt nhọn quay lên phía trên.

- Chờ cho có sủi bọt khí nhẹ, lấy que diêm châm lửa đốt luồng khí bay ra.

Quan sát màu ngọn lửa.

- Đặt cách ngọn lửa 2 – 3 cm đáy chiếc cốc thủy tinh chứa nước hoặc tấm kính.

- Quan sát hiện tượng trên tấm kính.

(a)

(b)

Hình 2.5. Thí nghiệm 4 chưa cải tiến (a) và đã cải tiến (b) * Ƣu điểm: Giúp HS quan sát và biết thêm hiện tượng, sản phẩm cháy của khí H2S. 2.5.2.5. Thí nghiệm 5: Tính kh c

ưu huỳnh đio it

ài thực hành số 5)

* Thực tế tiến hành - Dẫn khí SO2 vào dung dịch brom.

- Quan sát hiện tượng, giải thích, viết phương trình minh họa. * Cải tiến mới 54

- Lắp dụng cụ như hình vẽ.

- Cho vào ống nghiệm 1 – 2g muối Na2SO3 tinh thể hoặc 2 – 3 ml dung dịch Na2SO3.

- Nhỏ vài giọt axit H2SO4 vừa ngập N2SO3.

- Đậy ống nghiệp bằng nút su có ống dẫn khí.

- Đun h n hợp trên ngọn lửa đền cồn, khí SO2 bay ra dẫn vào 1 trong 2 ống nghiệm đựng sẵn dung dịch KMnO4 (pha loãng) đã chuẩn bị sẵn (1 ống làm đối chứng).

- Quan sát hiện tượng và so sánh với ống nghiệm còn lại.

Hình 2.6. Thí nghiệm 5 đã cải tiến * Ƣu điểm: giúp HS quan sát rõ mô hình, cách điều chế khí SO2, chuẩn bị 2 ống nghiệm để HS dễ quan sát và đối chứng, dùng bông tẩm xút để đảm bảo an toàn, hạn chế tối đa khí thoát ra ngoài. it sunfuric đ c

2.5.2.6. Thí nghiệm 6: Tính oxi hóa c

ài thực hành số 5)

* Thực tế tiến hành - Nhỏ vài giọt axit sunfuric đặc vào ống nghiệm.

- Cho một vài lá đồng nhỏ vào ống nghiệm, đun nóng nhẹ.

- Quan sát hiện tượng, giải thích, viết phương trình minh họa. * Cải tiến mới

55

- Lấy 2 ml dung dịch NaOH hoặc Ca(OH)2 vào nhánh thứ nhất của ống nghiệm chữ Y. Tiếp tục cho 1 – 2 ml dung dịch axit sunfuric đặc vào nhánh thứ 2.

- Dùng kẹp gắp 1 – 2 mảnh đồng nhỏ cho vào nhánh đựng dd H2SO4 đặc rồi đậy nhanh ống nghiệm bằng nút cao su.

- Đun nóng nhẹ ống nghiệm, quan sát hiện tượng, chú ý màu dung dịch sau phản ứng.

Hình 2.7. Thí nghiệm 6 đã cải tiến * Ƣu điểm: Hạn chế tối đa khí thoát ra ngoài.

2.5.2.7. Thí nghiệm 7: Ảnh hư ng c a diện tích bề m t ch t rắn đến tốc đ phản ứng (bài thực hành số 6) * Thực tế tiến hành - Chuẩn bị hai ống nghiệm, m i ống đựng 3 ml dung dịch H 2SO4 nồng độ khoảng 15%.

- Sau đó chuẩn bị hai mẫu Zn có khối lượng bằng nhau. Một mẫu có kích thước hạt nhỏ hơn mẫu còn lại.

- Cho đồng thời hai mẫu kẽm đó vào hai ống nghiệm đựng H2SO4 ở trên.

- Quan sát hiện tượng xảy ra ở hai ống nghiệm, giải thích, viết phương trình minh họa. * Cải tiến mới

56

- Cho vào hai ống nghiệm hai mẫu kẽm có khối bằng nhau, một mẫu có kích thước nhỏ hơn mẫu còn lại.

- Chuẩn bị hai ống nghiệm, m i ống đựng 3 ml dung dịch H 2SO4 nồng độ khoảng 15%; Cho đồng thời hai ống nghiệm đựng dung dịch H2SO4 vào hai ống nghiệm đựng hai mẫu kẽm ở trên.

- Quan sát hiện tượng xảy ra trong hai ống nghiệm và rút ra kết luận.

Hình 2.8. Thí nghiệm 7 đã cải tiến * Ƣu điểm: Thao tác đơn giản, dễ dàng cho HS quan sát.

2.2.6. Thiết kế một số thí nghiệm mô phỏng hỗ trợ việc dạy học tiết thực hành hóa học ở lớp 10 (chƣơng trình chuẩn) Từ thực trạng và thực tế dạy học, chúng tôi nhận thấy nguồn tư liệu dành cho việc dạy học thực hành còn rất ít và không đa dạng. Vì vậy chúng tôi đã nghiên cứu, thiết kế và biên soạn một số một số thí nghiệm mô phỏng để h trợ GV, HS tổ chức tốt việc dạy học thực hành. Các thí nghiệm mô phỏng này có thể được sử dụng trong các khâu chuẩn bị đến thiết kế động dạy học thực hành và cả đánh giá, kiểm tra.

2.2.6.1. M t số ph n mềm s dụng trong thiết kế thí nghiệm mô phỏng a, Chemoffice (ChemDraw)

57

ChemDraw là phần mềm biểu diễn công thức Hóa học. Phần mềm này giúp tạo các văn bản, các hình vẽ, các dụng cụ thí nghiệm Hóa học, các công thức Hóa học của các hợp chất tự nhiên quan trọng cùng với các cấu tạo cơ bản về nguyên tử các nguyên tố Hóa học.

Thiết kế thí nghiệm mô phỏng dùng phần mềm ChemDraw để vẽ các dụng cụ thí nghiệm đặc trưng một cách nhanh chóng, đúng tỉ lệ và đảm bảo về mặt thẩm mĩ.

Hình 2.9. Các bước chèn dụng cụ thí nghiệm bằng ChemDraw

Hình 2.10. Một số hình ảnh dụng cụ thí nghiệm có sẵn trong ChemDraw b, Microsoft PowerPoint - Microsoft PowerPoint có các đặc trưng của nhóm Microsoft Office, cũng như Word, Excel. Ưu điểm khi dùng PowerPoint thiết kế thí nghiệm mô phỏng bao gồm: + Kết quả hiển thị theo cấu trúc màn hình trình chiếu.

58

+ Giao diện và công cụ rất thân thiện, dễ dùng và linh hoạt. + Hệ thống hiệu ứng phong phú, có thể khai thác tạo nên nhiều cấu trúc và có thể lập trình được một số đối tượng: đèn cồn, chậu thủy tinh, ống nghiệm, bình đựng hóa chất,... + Thủ tục lưu cất thông minh, h trợ chuyển đuôi file và đóng gói sản phẩm lên một thư mục hoặc trên đĩa CD. - Đề tài này Powerpoint được sử dụng là công cụ chính.

Hình 2.11. Công cụ vẽ và hiệu ứng chính sử dụng 2.2.6.2. Các ước thiết kế m t thí nghiệm mô phỏng bằng Microsoft PowerPoint Quá trình thiết kế thí nghiệm được tiến hành qua 7 bước như sau: ƣớc 1: Xây dựng hệ thống các dụng cụ thí nghiệm cần sử dụng.

Sử dụng các công cụ vẽ trong PowerPoint để vẽ các hình ảnh cần có của mô phỏng hoặc có thể dùng ChemDraw với những dụng cụ hình ảnh sẵn có cho phù hợp. ƣớc 2: Nghiên cứu các dụng cụ, hóa chất và các bước tiến hành của một thí nghiệm mô phỏng. ƣớc 3: Sắp xếp các hình ảnh cần dùng được sắp xếp theo như thí nghiệm thực tế. ƣớc 4: Tái hiện trong đầu thứ tự các hiện tượng sẽ xảy ra. Hiện tượng nào xuất hiện trước, hiện tượng nào xuất hiện sau, hiện tượng nào xảy ra đồng thời với các hiện tượng khác. ƣớc 5: Thiết lập hiệu ứng cho phần chuyển động. Dựa trên cơ sở lí thuyết của thí nghiệm và các hình vẽ đã được thiết kế để thiết lập kiểu hiệu ứng, thời gian chạy hiệu ứng cho phù hợp. ƣớc 6: Chạy thử mô phỏng và chỉnh sửa. ƣớc 7: Xuất ra file video.

59

2.2.6.3. Hệ thống các thí nghiệm mô phỏng chương tr nh Hóa học lớp 10 chương tr nh chu n) a, Bài thực hành số 1

Hình 2.12. Thí nghiệm phản ứng giữa kim loại và dung dịch axit

Hình 2.13. Thí nghiệm phản ứng giữa kim loại và dung dịch muối

60

Hình 2.14. Thí nghiệm phản ứng oxi hóa – khử trong môi trường axit , ài thực hành số 2

Hình 2.15. Thí nghiệm điều chế khí clo – tính tẩy màu của khí clo ẩm

61

Hình 2.16. Thí nghiệm điều chế axit clohiđric

Hình 2.17. Thí nghiệm bài tập thực nghiệm phân biệt các dung dịch

62

c, ài thực hành số 3

Hình 2.18. Thí nghiệm so sánh tính oxi hóa của brom và clo

Hình 2.19. Thí nghiệm so sánh tính oxi hóa của brom và iot

63

Hình 2.20. Thí nghiệm tác dụng giữa iot và hồ tinh bột , ài thực hành số 4

Hình 2.21. Thí nghiệm điều chế khí oxi

64

Hình 2.22. Thí nghiệm tính oxi hóa của oxi

Hình 2.23. Thí nghiệm tính oxi hóa của lưu huỳnh

Hình 2.24. Thí nghiệm tính khử của lưu huỳnh

65

e, ài thực hành số 5

Hình 2.25. Thí nghiệm điều chế và chứng minh tính khử của hiđrosunfua

Hình 2.26. Thí nghiệm tính khử của lưu huỳnh đioxit

Hình 2.27. Thí nghiệm tính oxi hóa của lưu huỳnh đioxit

66

Hình 2.28. Thí nghiệm tính oxi hóa của axit sunfuric đặc - ống nghiệm thẳng

Hình 2.29. Thí nghiệm tính oxi hóa của axit sunfuric đặc - ống nghiệm chữ Y

67

f, ài thực hành số 6

Hình 2.30. Thí nghiệm ảnh hưởng của nồng độ đến tốc độ phản ứng

Hình 2.31. Thí nghiệm ảnh hưởng của nhiệt độ đến tốc độ phản ứng

68

Hình 2.32. Thí nghiệm ảnh hưởng của diện tích bề mặt đến tốc độ phản ứng 2.3. Vận dụng các biện pháp đ đề xuất để thiết kế một số giáo án thực hành Hóa học lớp 10 (chƣơng trình chuẩn) Với mục đích vận dụng các biện pháp đã nghiên cứu và đề xuất ở trên, đặc biệt là thí nghiệm mô phỏng, tác giả đã thiết kế 6 giáo án thực hành Hóa học lớp 10 (chương trình chuẩn) được trình bày trong phần phụ lục 3, 4, 5, 6, 7, 8. Bao gồm: - Giáo án bài thực hành số 1: Một số thao tác thực hành thí nghiệm Hóa học.

Sự biến đổi tính chất của các nguyên tố trong chu kỳ và nhóm.

- Giáo án bài thực hành số 2: Phản ứng oxi hóa – khử.

- Giáo án bài thực hành số 3: Tính chất của các halogen.

- Giáo án bài thực hành số 4: Tính chất các hợp chất của halogen.

- Giáo án bài thực hành số 5: Tính chất của oxi, lưu huỳnh.

- Giáo án bài thực hành số 6: Tính chất các hợp chất của lưu huỳnh.

- Giáo án bài thực hành số 7: Tốc độ phản ứng Hóa học.

69

Để từ đó đưa vào dạy học thực nghiệm tại các trường THPT, khẳng định tính khả thi và hiệu quả của các biện pháp nâng cao chất lượng dạy học tiết thực hành Hóa học lớp 10 (chương trình chuẩn) đã được đề xuất.

TÓM TẮT CHƢƠNG 2 1. Trình bày cơ sở khoa học của việc đề xuất một số biện pháp nâng cao chất lượng dạy học tiết thực hành Hóa học lớp 10 (chương trình chuẩn), gồm: - Nghiên cứu lý thuyết và tài liệu tham khảo về tâm lí học, giáo dục học và phương pháp dạy học tích cực.

- Thực tế dạy học.

- Điều tra thực trạng.

2. Dựa trên cơ sở nghiên cứu lý luận và thực tiễn trên, tác giả đã đề xuất các biện pháp để nâng cao chất lượng dạy học tiết thực hành Hóa học ở trường THPT, bao gồm: - Xây dựng các bước để tổ chức dạy học tiết thực hành một cách thành công.

- Tăng cường an toàn, phòng độc khi làm thí nghiệm.

- Sử dụng đúng và hiệu quả dụng cụ, hóa chất thí nghiệm.

- Tìm kiếm, thay thế một số hóa chất đơn giản.

- Thực hiện và cải tiến thí nghiệm Hóa học trong các bài thực hành.

- Thiết kế thí nghiệm mô phỏng h trợ việc dạy học tiết thực hành Hóa học lớp 10 (chương trình chuẩn).

3. Vận dụng các biện pháp đã đề xuất để thiết kế một số giáo án thực hành hóa học lớp 10 (chương trình chuẩn).

70

CHƢƠNG 3: THỰC NGHIỆM SƢ PHẠM 3.1. Mục đích thực nghiệm Khẳng định hướng đi đúng đắn và cần thiết của đề tài trên cơ sở lý luận và thực tiễn.

Xác định tính khả thi và hiệu quả của các biện pháp h trợ nhằm nâng cao chất lượng tiết thực hành Hóa học: Các hoạt động, hình ảnh, phim thí nghiệm đã tổng hợp và các thí nghiệm mô phỏng đã xây dựng.

Rút ra những bài học kinh nghiệm thực tế, tham khảo ý kiến đóng góp phản biện từ giáo viên, chuyên gia để điều chỉnh, hoàn thiện các hướng đi của đề tài.

3.2. Đối tƣợng thực nghiệm Học sinh thực nghiệm: HS lớp 10 học môn Hóa học theo chương trình chuẩn tại một số trường THPT trên địa bàn TP Đà Nẵng.

Giáo viên thực nghiệm: Các GV tốt nghiệp ĐHSP chính quy ngành hóa có tinh thần trách nhiệm cao và nhiệt tình tham gia thực hiện đề tài.

Thời gian thực nghiệm: năm học 2017 – 2018 (từ tháng 11 năm 2017 đến tháng 04 năm 2018).

Bảng 3.1. Danh sách các trường và GV tham gia thực nghiệm Lớp

S T

Trƣờng

GV

TN

Sĩ số

ĐC

Sĩ số

1 THPT Ông Ích Khiêm

10/13

40

10/10

38

Đặng Thị Ngọc

2 THPT Phạm Phú Thứ

10/2

39

10/4

36

Hà Đặng Thúy Phương

T

Lớp TN, GV dạy theo phương pháp và tài liệu của chúng tôi; ở lớp ĐC, GV dạy theo phương pháp mà GV vẫn dạy hằng năm. Lớp TN và ĐC có sự tương đồng về số lượng và trình độ học tập môn Hóa học.

3.3. Tiến trình thực nghiệm Tiến trình thực nghiệm được thực hiện qua các bước sau: - ƣớc 1: Biên soạn các tài liệu theo nội dung của luận văn. Bao gồm: 1. Giáo án cụ thể hướng dẫn các bước tổ chức tiết thực hành cho GV.

71

Giáo án 1: Phản ứng oxi hóa – khử.

Giáo án 2: Tính chất Hóa học của khí clo và hợp chất của clo.

Giáo án 3: Tính chất Hóa học của clo và iot.

Giáo án 4: Tính chất của oxi, lưu huỳnh.

Giáo án 5: Tính chất các hợp chất của lưu huỳnh.

Giáo án 6: Tốc độ phản ứng Hóa học.

2. Các phương tiện, tài liệu h trợ dạy học thực hành như: Hình ảnh về các dụng cụ thí nghiệm, sơ đồ thí nghiệm; video phim thí nghiệm; video thí nghiệm mô phỏng.

- ƣớc 2: Chọn lớp thực nghiệm và đối chứng.

-

ƣớc 3: Trao đổi và hướng dẫn GV phổ thông về cách tổ chức và phương

pháp tiến hành thực nghiệm.

- ƣớc 4: Tiến hành giảng dạy theo tài liệu thực nghiệm.

- ƣớc 5: Tiến hành đánh giá kết quả thực nghiệm thông qua: + Kết quả kiểm tra đánh giá: phân tích và xử lý kết quả thực nghiệm sư phạm, so sánh hiệu quả dạy học giữa các cặp lớp ĐC – TN. + Tham khảo ý kiến giáo viên trực tiếp dạy. + Tham khảo ý kiến chuyên gia.

-

ƣớc 6: Phân tích và xử lý kết quả thực nghiệm sư phạm để so sánh hiệu

quả giảng dạy giữa các cặp lớp ĐC – TN. Qua đó khẳng định tính hiệu quả và khả thi của đề tài nghiên cứu.

3.3. Phƣơng pháp xử lý kết quả thực nghiệm 3.3.1. Phân tích định lƣợng Sau khi đã thực hiện giảng dạy và thu kết quả từ lớp thực nghiệm và đối chứng, bắt đầu tiến hành xử lý kết quả thực nghiệm.

Các bước xử lý kết quả thực nghiệm: - Bước 1: Đúc kết số liệu bằng cách lập bảng phân phối tần số, tần suất và tần số lũy tích.

- Bước 2: Vẽ đồ thị biểu diễn kết quả.

- Bước 3: Lập bảng tổng kết phân loại kết quả học tập.

72

- BĆ°áť›c 4: TĂ­nh nhᝯng tham sáť‘ đạc trĆ°ng Ä‘áťƒ Ä‘ĂĄnh giĂĄ káşżt quả.

CĂĄc tham sáť‘ đạc trĆ°ng Ä‘áťƒ Ä‘ĂĄnh giĂĄ káşżt quả bao gáť“m: - Trung bĂŹnh c ng (Ě…): Ä?iáťƒm trung bĂŹnh cáť™ng phần nĂ o cho phĂŠp Ä‘ĂĄnh giĂĄ xem hiᝇu quả giảng dấy cᝧa láť›p nĂ o cao hĆĄn. NhĆ°ng khĂ´ng chᝉ dáťąa vĂ o Ä‘iáťƒm trung bĂŹnh cáť™ng mĂ còn dáťąa vĂ o cĂĄc tham sáť‘ nhĆ° Ä‘áť™ lᝇch tiĂŞu chuẊn, sai sáť‘ tiĂŞu chuẊn, Ä‘áť™ biáşżn thiĂŞn‌ Ä?iáťƒm trung bĂŹnh cáť™ng đưᝣc tĂ­nh báť&#x;i cĂ´ng thᝊc: k

n1 x1 + n2 x2 + ‌ + nk xk 1 x = = ∑ ni xi n1 + n2 + ‌ + nk n i=1

ni: tần sᝑ cᝧa giå trᝋ xi n: t᝕ng cᝧa n1 + n2 + ‌ + nk - hưƥng s i (S2) và đ lᝇch chu n (S): là tham sᝑ đo mᝊc đ᝙ phân tån cᝧa s᝹ phân phᝑi. S cà ng nh� thÏ sᝑ liᝇu cà ng ít phân tån.

∑ ni (xi - x )2 S = n-1 2

∑ ni (xi - xĚ… )2 S=√ n-1 - Hᝇ sáť‘ biáşżn thiĂŞn (V): DĂšng so sĂĄnh Ä‘áť™ phân tĂĄn trong trĆ°áť?ng hᝣp 2 bảng phân pháť‘i cĂł giĂĄ tráť‹ trung bĂŹnh cáť™ng khĂĄc nhau. Náşżu hᝇ sáť‘ biáşżn thiĂŞn cĂ ng nháť? thĂŹ Ä‘áť™ phân tĂĄn cĂ ng Ă­t. Láť›p nĂ o cĂł hᝇ sáť‘ biáşżn thiĂŞn V nháť? hĆĄn thĂŹ cĂł chẼt lưᝣng Ä‘áť u hĆĄn.

S 100% x - Sai sáť‘ tiĂŞu chu n (m): Khoảng sai sáť‘ cᝧa Ä‘iáťƒm trung bĂŹnh. GiĂĄ tráť‹ trung bĂŹnh V=

sẽ dao đ᝙ng trong khoảng � ¹ m. m=

S √n

- Ä?ấi ưᝣng kiáťƒm Ä‘áť‹nh Student

73

Khi đã xác định lớp TN có điểm TB cao hơn lớp ĐC và các giá trị như hệ số biến thiên, sai số tiêu chuẩn nhỏ hơn lớp ĐC thì vẫn chưa thể kết luận hiệu quả của phương pháp giảng dạy. Vấn đề đặt ra là sự khác nhau về kết quả đó là do hiệu quả của phương pháp thực nghiệm hay chỉ do ngẫu nhiên? Dùng phép thử Student để kết luận sự khác biệt về kết quả học tập của hai nhóm TN và ĐC là có ý nghĩa hay không. Để trả lời câu hỏi này, ta phát biểu giả thuyết H0 là: “Sự khác nhau giữa hai giá trị điểm TB của lớp TN – ĐC là không có ý nghĩa” và tiến hành kiểm định để loại bỏ giả thuyết H0.

Ta xét đại lượng kiểm định t, so sánh với giá trị tới hạn tα. t=

Trong đó:

+s=√

x̅2 - x̅1 n1 .n2 √ s (n1 + n2 )

(n1 - 1)S21 + (n2 - 1)S22 n1 + n2 - 2

+ n2, n1: số HS của lớp TN và lớp ĐC. + x̅2 , x̅1 : trung bình cộng lớp TN, ĐC. + S22 , S21 : phương sai của lớp TN, ĐC. Giá trị tới hạn tα được tìm trong bảng phân phối t ứng với mức ý nghĩa α và bậc tự do k = n1 + n2 – 2.

Kết luận: - Nếu t ≥ tα thì bác bỏ giả thuyết H0 (sự khác biệt giữa 2 nhóm là có ý nghĩa).

- Nếu t < tα thì chấp nhận giả thuyết H0 (sự khác biệt giữa 2 nhóm là chưa đủ ý nghĩa).

3.3.2. Phân tích định tính Thông qua quá trình tổ chức, quan sát các giờ thực nghiệm, trao đổi trực tiếp với GV và HS, bài kiểm tra của HS chúng tôi tìm hiểu:

74

- Khả năng tiếp thu, xác định và giải quyết vấn đề của HS với sự hướng dẫn của GV theo qui trình đã xây dựng trong luận văn.

- Khả năng quan sát, trình bày, so sánh, phân tích, giải thích hiện tượng thí nghiệm, kĩ năng thực hành thí nghiệm và vận dụng sáng tạo vào các tình huống tương tự theo các mức độ từ dễ đến khó.

- Thái độ, hứng thú, sự chủ động, tích cực của HS trong các giờ thực nghiệm.

- Ý kiến của GV về việc sử dụng thí nghiệm mô phỏng để tổ chức hoạt động học tập tích cực của HS. 3.4. Xử lý kết quả thực nghiệm Trên cơ sở phân tích định lượng kết quả bảng tường trình của lớp thực nghiệm và lớp đối chứng, kết quả xử lý được tổng hợp như sau: Bảng 3.2. Bảng phân phối kết quả thực nghiệm Lớp

TN/ ĐC

Điểm Xi Sĩ số

Điểm

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

TB

10/13

TN1

40

0

0

0

0

0

0

0

19

15

6

8,68

10/10

ĐC1

38

0

0

0

0

3

11

6

7

6

5

7,45

10/2

TN2

39

0

0

0

0

0

0

15

14

10

0

7,87

10/4

ĐC2

36

0

0

0

0

0

3

13

15

5

0

7,61

∑ TN

79

0

0

0

0

0

0

15

33

25

6

8,28

∑ ĐC

74

0

0

0

0

3

14

19

22

11

5

7,53

Bảng 3.3. Bảng phân phối tần số, tần suất và tần số lũy tích kết quả thực nghiệm xi Điểm

Số HS đạt điểm

% HS đạt điểm

% HS đạt điểm trở xuống

TN

ĐC

TN

ĐC

TN

ĐC

1

0

0

0,00

0,00

0,00

0,00

2

0

0

0,00

0,00

0,00

0,00

3

0

0

0,00

0,00

0,00

0,00

4

0

0

0,00

0,00

0,00

0,00

75

5

0

3

0,00

4,05

0,00

4,05

6

0

14

0,00

18,92

0,00

22,97

7

15

19

18,99

25,68

18,99

48,65

8

33

22

41,77

29,73

60,76

78,38

9

25

11

31,65

14,86

92,41

93,24

10

6

5

7,59

6,76

100

100

Tổng

79

74

100

100

Hình 3.1. Đồ thị đường lũy tích kết quả thực nghiệm % HS đạt điểm xi trở xuống

120 100 80 60

TN

40

ĐC

20 0 0

1

2

3

4

5

6

7

8

9 10

Điểm xi Bảng 3.4. Bảng phân loại kết quả thực nghiệm Lớp

% Yếu – Kém % Trung bình

% Khá

% Giỏi

TN

0,00

0,00

18,99

81,01

ĐC

0,00

22,97

55,41

21,62

Hình 3.2. Biểu đồ phân loại kết quả thực nghiệm 90 80

Tỉ lệ %

70 60 50 40

TN

30

ĐC

20 10 0

Yếu Kém

Trung bình

Khá

76

Giỏi

Bảng 3.5. Bảng táť&#x2022;ng hᝣp cĂĄc tham sáť&#x2018; Ä&#x2018;ạc trĆ°ng Ä?áť&#x2018;i

đ?&#x2018;Ľ Âąm

S2

S

V%

TN

8,28 Âą 0,10

0,74

0,86

10,40

Ä?C

7,53 Âą 0,15

1,57

1,25

16,60

tƣᝣng

t

t

4,33

2,53

Váť&#x203A;i xĂĄc suẼt sai lầm Îą = 0,01; k = 74 + 79 â&#x20AC;&#x201C; 2 = 151.

Tra bảng phân pháť&#x2018;i Student tĂŹm giĂĄ tráť&#x2039; tÎą = 2,53.

3.5. Phân tĂ­ch káşżt quả tháťąc nghiáť&#x2021;m 3.5.1. Phân tĂ­ch Ä&#x2018;áť&#x2039;nh lƣᝣng * XĂŠt Ä&#x2018;Ć° ng Ä&#x2018;áť&#x201C; tháť&#x2039; t ch ĹŠ Qua Ä&#x2018;áť&#x201C; tháť&#x2039; Ä&#x2018;Ć°áť?ng lĹŠy tĂ­ch káşżt quả tháťąc nghiáť&#x2021;m hĂŹnh 3.1, cĂł tháť&#x192; dáť&#x2026; dĂ ng nháş­n thẼy Ä&#x2018;Ć°áť?ng tĂ­ch lĹŠy cᝧa láť&#x203A;p TN luĂ´n náşąm bĂŞn phải Ä&#x2018;Ć°áť?ng tĂ­ch lĹŠy cᝧa láť&#x203A;p Ä?C. Ä?iáť u nĂ y chᝊng táť? láť&#x203A;p TN cĂł káşżt quả háť?c táş­p cao hĆĄn láť&#x203A;p Ä?C. * XĂŠt táť&#x2030; láť&#x2021; HS yáşżu â&#x20AC;&#x201C; kĂŠm, trung bĂŹnh, khĂĄ, giáť?i Qua biáť&#x192;u Ä&#x2018;áť&#x201C; phân loấi káşżt quả tháťąc nghiáť&#x2021;m hĂŹnh 3.2, táť&#x2030; láť&#x2021; HS trung bĂŹnh cᝧa láť&#x203A;p TN thẼp hĆĄn láť&#x203A;p Ä?C vĂ ngưᝣc lấi táť&#x2030; láť&#x2021; HS khĂĄ, giáť?i cᝧa láť&#x203A;p TN cao hĆĄn láť&#x203A;p Ä?C. * XĂŠt giĂĄ tráť&#x2039; cĂĄc tham sáť&#x2018; Ä&#x2018; c trĆ°ng - Ä?iáť&#x192;m trung bĂŹnh cáť&#x2122;ng cᝧa láť&#x203A;p TN (8,28) cao hĆĄn láť&#x203A;p Ä?C (7,53).

- GiĂĄ tráť&#x2039; Ä&#x2018;áť&#x2122; láť&#x2021;ch chuẊn S vĂ háť&#x2021; sáť&#x2018; biáşżn thiĂŞn V cᝧa láť&#x203A;p TN Ä&#x2018;áť u thẼp hĆĄn láť&#x203A;p Ä?C, Ä&#x2018;iáť u Ä&#x2018;Ăł cĂł nghÄŠa Ä&#x2018;áť&#x2122; phân tĂĄn quanh giĂĄ tráť&#x2039; trung bĂŹnh cᝧa láť&#x203A;p TN nháť? hĆĄn, láť&#x203A;p TN cĂł chẼt lưᝣng Ä&#x2018;áť&#x201C;ng Ä&#x2018;áť u hĆĄn láť&#x203A;p Ä?C. * XĂŠt káşżt quả Ä&#x2018;ấi ưᝣng kiáť&#x192;m Ä&#x2018;áť&#x2039;nh Student Ta cĂł giĂĄ tráť&#x2039; t = 4,33 > tÎą = 2,53.

Do Ä&#x2018;Ăł, sáťą khĂĄc nhau váť káşżt quả háť?c táş­p giᝯa nhĂłm TN vĂ Ä?C lĂ cĂł Ă˝ nghÄŠa váť&#x203A;i mᝊc Ă˝ nghÄŠa Îą = 0,01.

Káşżt luáş­n: Káşżt quả tháťąc nghiáť&#x2021;m thu Ä&#x2018;ưᝣc lĂ do hiáť&#x2021;u quả cᝧa viáť&#x2021;c sáť­ d᝼ng cĂĄc náť&#x2122;i dung Ä&#x2018;ĂŁ Ä&#x2018;ưᝣc nghiĂŞn cᝊu trong Ä&#x2018;áť tĂ i (Ä&#x2018;ạc biáť&#x2021;t lĂ thĂ­ nghiáť&#x2021;m mĂ´ pháť?ng) chᝊ khĂ´ng phải do ngẍu nhiĂŞn.

3.5.2. Phân tĂ­ch Ä&#x2018;áť&#x2039;nh tĂ­nh 77

Qua quá trình thực nghiệm sư phạm, nhận được ý kiến phản hồi, góp ý của GV và HS, có thể rút ra một số kết luận sau: - Thí nghiệm mô phỏng đảm bảo được yếu tố về nội dung và hình thức; đặc biệt được đánh giá cao về nguyên tắc an toàn và các thao tác thực hành thí nghiệm.

- Thí nghiệm mô phỏng mô tả đúng, đủ các hiện tượng phản ứng mà trong thực tế thực hành không làm được.

- Thí nghiệm mô phỏng giúp HS chủ động, hứng thú hơn trong giờ học thực hành. HS quan sát thí nghiệm mô phỏng theo hình thức tự học trước ở nhà giúp HS nắm chắc các thao tác, cách tiến hành và hiện tượng thí nghiệm để từ đó trong quá trình thực hành HS có thể vận dụng một cách chuẩn xác, đạt hiệu quả thực hành cao hơn.

- Ngoài ra, thí nghiệm mô phỏng còn là nguồn tư liệu phong phú trong quá trình dạy học Hóa học và góp phần đổi mới phương pháp dạy học theo hướng tích cực hóa hoạt động của HS.

78

TÓM TẮT CHƢƠNG 3 Trong chương này chúng tôi đã trình bày tiến trình, nội dung và kết quả của quá trình TNSP để đánh giá hiệu quả và tính khả thi của một số biện pháp nâng cao chất lượng dạy học tiết thực hành Hóa học lớp 10 (chương trình chuẩn) ở trường THPT. Từ việc phân tích định tính và định lượng kết quả TNSP cho phép rút ra các kết luận: - Việc phân tích kết quả định lượng cho thấy, thí nghiệm mô phỏng đem lại hiệu quả học tập tiết thực hành của lớp thực nghiệm cao hơn lớp đối chứng.

- Dựa vào kết quả định tính thì HS lớp thực nghiệm chủ động, hứng thú hơn trong giờ học thực hành và nắm chắc các thao tác, cách tiến hành và hiện tượng thí nghiệm để từ đó trong quá trình thực hành HS có thể vận dụng một cách chuẩn xác, đạt hiệu quả thực hành cao hơn.

- Thí nghiệm mô phỏng đảm bảo được yếu tố về nội dung và hình thức; đặc biệt được đánh giá cao về nguyên tắc an toàn và các thao tác thực hành thí nghiệm.

Như vậy, việc sử dụng các biện pháp mà đề tài nghiên cứu có tác dụng rất thiết thực và đã góp phần nâng cao chất lượng dạy học tiết thực hành Hóa học ở trường THPT.

79

KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ 1. Kết luận Đối chiếu với mục đích và nhiệm vụ đặt ra, về cơ bản đã đạt được một số kết quả như sau: 1.1. Nghiên cứu một số nội dung làm cơ sở lý luận và thực tiễn của đề tài - Nghiên cứu lịch sử vấn đề nghiên cứu, bao gồm: các tài liệu hướng dẫn thực hành Hóa học; các luận án, luận văn nghiên cứu về thí nghiệm Hóa học.

- Nghiên cứu một số vấn đề đổi mới quá trình dạy học như đổi mới mục tiêu, hình thức tổ chức dạy học và sử dụng phương tiện dạy học, đổi mới hoạt động của GV và HS, sử dụng một cách linh hoạt các phương pháp đặc thù của hóa học, …

- Nghiên cứu cơ sở lý luận về thực hành thí nghiệm trong dạy học Hóa học, bao gồm: thí nghiệm Hóa học, bài thực hành Hóa học, hình thành và rèn luyện kĩ năng thực hành Hóa học cho HS THPT. - Tìm hiểu cách đánh giá và xếp loại giờ dạy, bao gồm: yêu cầu, tiêu chuẩn về đánh giá xếp loại giờ dạy và những điều cần chú ý trong đánh giá và xếp loại giờ dạy. Đặc biệt là đánh giá và xếp loại tiết dạy thực hành Hóa học.

- Tiến hành tìm hiểu thực trạng dạy học tiết thực hành Hóa học ở trường THPT ở một số trường trên địa bàn TP Đà Nẵng.

1.2. Nghiên cứu một số biện pháp nâng cao chất lƣợng dạy học tiết thực hành Hóa học lớp 10 (chƣơng trình chuẩn) ở trƣờng THPT - Tìm hiểu các cơ sở khoa học để đề xuất các biện pháp nâng cao chất lượng dạy học tiết thực hành Hóa học ở trường THPT: kiến thức về tâm lý học, kiến thức về giáo dục học – phương pháp dạy học, qua thực tế dạy học và qua điều tra thực trạng.

- Nghiên cứu, đề xuất một số biện pháp nâng cao chất lượng dạy học tiết thực hành Hóa học: tổ chức dạy học hiệu quả, tăng cường an toàn và phòng độc trong phòng thí nghiệm, Sử dụng đúng và hiệu quả các hóa chất trong phòng thí nghiệm, Tìm kiếm thay thế một số hóa chất đơn giản, cải tiến một số thí nghiệm trong bài thực hành hóa học lớp 10 (chương trình chuẩn),… Đặc biệt là nghiên cứu các phần

80

mềm để h trợ và thiết kế các thí nghiệm mô phỏng thực hành hóa 10 (chương trình chuẩn).

- Từ đó vận dụng thiết kế một số giáo án thực hành Hóa học lớp 10 (chương trình chuẩn).

1.3. Tiến hành thực nghiệm sự phạm để khẳng định tính khả thi và hiệu quả của đề tài.

2. Kiến nghị Qua quá trình nghiên cứu và thực nghiệm đề tài, tác giả có một số kiến nghị sau: 2.1. Đối với Bộ Giáo dục và Đào tạo - Quan tâm, h trợ và tạo điều kiện cho các trường THPT ở vùng sâu, vùng xa có đủ điều kiện cơ sở vật chất như trang thiết bị, dụng cụ, hóa chất, máy chiếu, … phục vụ cho công tác dạy tiết thực hành Hóa học đạt hiệu quả cao.

- Tổ chức hoặc khuyến khích các trường THPT tổ chức các cuộc thi thiết kế thí nghiệm mô phỏng trong phục vụ cho tiết dạy học Hóa học nói chung và dạy tiết thực hành nói riêng.

- Tổng kết, phát hành sách hướng dẫn thiết kế thí nghiệm mô phỏng có kèm đĩa CD cho giáo viên.

2.2. Đối với Nhà trƣờng - Thường xuyên mở lớp tập huấn cho GV về một số kĩ năng phòng thí nghiệm (sử dụng dụng cụ; pha chế, bảo quản, xử lý hóa chất, phương pháp sơ cứu, cấp cứu khi gặp tai nạn …).

- Thường xuyên quan tâm, kiểm tra, đánh giá tiết thực hành Hóa học. Bên cạnh đó, động viên, khen thưởng các GV có ý tưởng đổi mới, sáng tạo nhầm nâng cao chất lượng dạy tiết thực hành Hóa học.

- Có kế hoạch rà soát, kiểm tra, bổ sung đầy đủ, kịp thời các trang thiết bị, dụng cụ, hóa chất phục vụ cho tiết thực hành.

- Tổ chức các cuộc thi thực hành thí nghiệm cho HS để tăng tính chủ động, rèn luyện kĩ năng thực hành cũng như tăng hứng thú học tập tiết thực hành Hóa học cho HS. 81

2.3. Đối với giáo viên - Chủ động học hỏi, tìm tòi, nghiên cứu các tài liệu bổ ích h trợ việc nâng cao chất lượng dạy học tiết thực hành Hóa học.

- Trao đổi với các giáo viên bộ môn khác để không chỉ trao đồi thêm kiến thức chuyên môn mà còn các kiến thức về tin học, sinh học, vật lý, … để từ đó lồng ghép, tích hợp các kiến thức một cách sinh động, gây hứng thú cho HS. - Tăng cường tổ chức, đưa các phương tiện dạy học tích cực vào dạy học tiết thực hành.

- GV nên tìm cách khắc phục khó khăn để dạy đủ, dạy giỏi, dạy hay các tiết thực hành. Quan tâm đến việc nghiên cứu cải tiến dụng cụ, thí nghiệm; biên soạn các tài liệu h trợ (đặc biệt là thí nghiệm mô phỏng) cho phù hợp với điều kiện thực tế.

2.4. Đối với học sinh - Tích cực tham gia vào các hoạt động học tập trong giờ thực hành dưới sự hướng dẫn của GV. - Chú ý rèn luyện kĩ năng thực hành Hóa học, năng lực tư duy, khả năng giải quyết vấn đề, kĩ năng hoạt động nhóm, vận dụng kiến thức đã học vào thực tiễn đời sống.

- Chủ động tự học bằng các tư liệu học tập mà GV và nhà trường h trợ tại nhà, nhất là thí nghiệm mô phỏng.

2.5. Đối với gia đình - Khuyến khích, động viên các em học tập, tham gia các hoạt động học tập mang tính chất thực tế.

- Tạo điều kiện tốt nhất để các em học tập.

3. Hƣớng phát triển của đề tài - Hoàn thiện các biện pháp nâng cao chất lượng dạy học tiết thực hành Hóa học cho lớp 10, 11, 12 THPT chương trình cơ bản và nâng cao.

- Thiết kế tất cả các thí nghiệm mô phỏng trong chương trình Hóa học THPT, làm tư liệu giúp nâng cao chất lượng dạy học môn Hóa học ở trường THPT.

82

- Nghiên cứu thiết các tư liệu h trợ dạy học các bài về thuyết, sản xuất như video thí nghiệm về nguyên tử, quy trình sản xuất, …

- Xây dựng ngân hàng tư liệu về thí nghiệm mô phỏng bao gồm hướng dẫn và phim, h trợ cho việc sử dụng thí nghiệm cho cả giờ dạy lí thuyết và thực hành.

83

TÀI LIỆU THAM KHẢO [1] Phan Văn An, Những vấn đề đại cương về lý luận dạy học Hóa học, Giáo trình bài giảng, Đại học Sư phạm – ĐH Đà Nẵng (2014).

[2] Nguyễn Cương và các cộng sự, Thí nghiệm thực hành – Phương pháp dạy học Hóa học, NXB Đại học Sư phạm (2005).

[3] Lê Văn Hồng, Lê Ngọc Lan, Nguyễn Văn Thàng, Tâm lí học lứa tuổi và tâm lí học sư phạm, NXB Đại học Quốc gia Hà Nội (1999).

[4] Đ Thị Bích Ngọc, Một số biện pháp nâng cao chất lượng rèn luyện kiến thức kĩ năng thí nghiệm trong chương trình Hóa học 10 nâng cao cho HS theo hướng dạy học tích cực, Luận văn Thạc sĩ giáo dục học, Trường ĐHSP TPHCM (2009).

[5] Nguyễn Xuân Trường, Nguyễn Thị Sửu, Đặng Thị Oanh, Trần Trung Ninh, Đổi mới phương pháp dạy học và ứng dụng công nghệ thông tin trong dạy học Hóa học ở trường phổ thông, Tài liệu bồi dưỡng thường xuyên GV THPT (chu kì III, 20042007) Hóa học, NXB ĐHSP Hà Nội (2007).

[6] Nguyễn Phú Tuấn, Thực nghiệm trong dạy học Hóa học ở trường phổ thông, NXB Đại học Sư phạm (2010).

[7] Nguyễn Phú Tuấn, Hình thành và rèn luyện kĩ năng thực hành Hóa học cho học sinh phổ thông, Sách giáo dục và thư viện trường học, Tập II – 2010 (số 30), trang 41 – 43 (2010).

[8] Phạm Viết Vượng, Giáo dục học, NXB Hà Nội (2000).

Các trang web [9]

http://newpulish.blogspot.com/2013/05/hoc-e-thi-cac-canh-bao-ve-cac-

nguy-hiem.html [10]

https://thuvienphapluat.vn/van-ban/Giao-duc/Huong-dan-10227-THPT-

danh-gia-xep-loai-gio-day-bac-trung-hoc-121744.aspx [11] https://vnexpress.net/tin-tuc/giao-duc/9-phuong-phap-giang-day-hoc-moinam-2016-3372663.html [12] http://voer.edu.vn/m/cac-huong-doi-moi-cac-hinh-thuc-to-chuc-day-hoccac-mon-ve-tu-nhien-va-xa-hoi/1cc8115a 84

PHỤ LỤC PHỤ LỤC 1 PHIẾU THĂM Ò Ý KIẾN GIÁO VIÊN VỀ THỰC TRẠNG DẠY HỌC CÁC BÀI THỰC HÀNH HÓA HỌC Ở TRƢỜNG THPT TẠI TP ĐÀ NẴNG

Kính chào quý thầy, cô giáo!

Với mong muốn nghiên cứu thực trạng dạy học các bài thực hành H

học ở

một số trường THPT, quý thầy cô vui lòng tham gia trả lời phiếu thăm dò ý kiến sau:

PHẦN A. CÁC CÂU HỎI CHUNG Dưới đây là các câu hỏi chung, thầy (cô) vui lòng đánh dấu () vào ô thích hợp.

1. Thầy (cô) đang công tác tại:  Nam

2. Giới tính?

 Nữ

3. Thâm niên công tác?  Dưới 5 năm

 Trên 5 năm

 Trên 10 năm

 Trên 15 năm

4. Trình độ chuyên môn?  Cử nhân đại học

 Thạc sĩ

5. Số lượng học sinh trung bình trên một lớp của thầy (cô) là bao nhiêu?  Dưới 40

 Từ 40 – 50

 Trên 50

PHẦN B. CÁC CÂU HỎI LIÊN QU N ĐẾN GIỜ THỰC HÀNH HÓA HỌC Xin vui lòng đánh dấu () tương ứng với ô thích hợp.

1. Thầy (cô) đánh giá như thế nào về mức độ cần thiết giờ thực hành Hóa học ở trường PT?  Rất cần thiết

 Cần thiết

 Bình thường



Không

cần

thiết 2. Đến tiết thực hành, giáo viên thường cho các em làm gì?  Đến phòng thực hành.

 Học bài mới.

 Ôn tập, cho làm bài tập.

Ý kiến khác: .........................................................................................................

3. Thầy (cô) hãy cho biết những công việc thường làm để chuẩn bị cho một buổi thực hành thí nghiệm:  Dự trù và chuẩn bị dụng cụ và hóa chất cần thiết cho từng thí nghiệm thực hành.  Xác định mục đích cho bài thí nghiệm thực hành.  Dự định hình thức và phương pháp tiến hành thí nghiệm cho thích hợp.  Làm trước các thí nghiệm sẽ tiến hành.  Dự tính các trường hợp có thể xảy ra trong giờ thực hành.  Chỉ lên dạy, việc chuẩn bị đã có người lo.

4. Trong giờ thực hành Hóa, thầy (cô) thường làm gì?  Tổ chức các trò chơi liên quan để tăng hứng thú, không khí cho tiết học.  Cho học sinh quan sát các sơ đồ, video thí nghiệm trước khi tiến hành.  Biểu diễn thí nghiệm trước cho học sinh quan sát.  Nhắc nhở các quy tắc, những điều cần tránh cho học sinh.  Quan sát, đến từng nhóm hướng dẫn học sinh. Ý kiến khác: .........................................................................................................

5. Thầy (cô) hãy tự đánh giá về mức độ thành thạo đối với các công tác cơ bản trong phòng thí nghiệm Hóa học được liệt kê dưới đây: Mức độ

S T

Nội dung

T

thạo

1

Rửa các dụng cụ thủy tinh

2

Lắp dụng cụ thí nghiệm Kỹ thuật bảo quản và sử dụng các dụng cụ thí

3

Thành

nghiệm Hóa học như pipet, buret, bình định mức, phễu các loại,…

4

Bảo quản hóa chất

5

Pha chế dung dịch

Chƣa thành thạo

Chƣa biết

Kỹ thuật bảo hiểm khi làm thí nghiệm với các hóa 6

chất như: chất dễ ăn da và gây bỏng, chất dễ cháy nổ,…

7

Những phương pháp sơ cứu, cấp cứu khi gặp tai nạn

6. Theo bạn, để nâng cao hơn nữa chất lượng dạy học tiết thực hành thì giáo viên và Nhà trường cần làm những gì? ................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................

Xin chân thành cảm ơn sự hợp tác của quý thầy cô!

PHỤ LỤC 2 PHIẾU THĂM Ò Ý KIẾN HỌC SINH VỀ THỰC TRẠNG DẠY HỌC CÁC BÀI THỰC HÀNH HÓA HỌC Ở TRƢỜNG THPT TẠI TP. ĐÀ NẴNG

Các em thân mến!

Với mong muốn nghiên cứu thực trạng dạy học “tiết thực hành hóa học” ở trường THPT, rất mong các em trả lời trung thực, đầy đủ nhất có thể các câu hỏi trong bảng hỏi. Các câu trả lời này rất quan trọng và có ý nghĩa với chúng tôi. Chân thành cảm ơn sự cộng tác của các em.

PHẦN A. CÁC CÂU HỎI CHUNG Đánh dấu () vào ô em chọn. Nếu bỏ chọn hãy khoanh tròn ô đó và cọn ô khác.

1. Em học lớp mấy?

 10

2. Giới tính?

 11

 12

 Nam

 Nữ

3. Điểm tổng kết môn Hóa của em học kỳ gần nhất là bao nhiêu?  ≥ 8,0

8,0 >  ≥ 6,5

6,5 >  ≥ 5,0

5,0 >  ≥ 3,5

 < 3,5.

PHẦN B. CÁC CÂU HỎI LIÊN QU N ĐẾN GIỜ THỰC HÀNH HÓA HỌC Hãy đánh dấu () vào ô em chọn.

1. Đến tiết thực hành, giáo viên thường cho các em làm gì?  Đến phòng thực hành.  Học bài mới.  Ôn tập, cho làm bài tập. Ý kiến khác: ..............................................................................................................

2. Em đánh giá như thế nào về mức độ cần thiết giờ thực hành Hóa học ở trường PT?  Rất cần thiết

 Cần thiết

 Bình thường



Không

cần

thiết 3. Cảm nhận chung của em đối với các giờ thực hành Hóa học?  Rất thích

 Thích

 Bình thường

 Không thích

Nguyên nhân: ............................................................................................................ ................................................................................................................................... ...................................................................................................................................

4. Em đã nghiên cứu tài liệu hướng dẫn trước khi đến phòng thí nghiệm như thế nào?  Xem kỹ

 Xem qua

 Không xem

5. Em hãy cho biết những công việc thường làm để chuẩn bị cho một buổi thực hành thí nghiệm:  Dự trù dụng cụ và hóa chất cần thiết cho từng thí nghiệm thực hành.  Xác định mục đích cho bài thí nghiệm thực hành.  Nghiên cứu các bước tiến hành thí nghiệm và dự đoán các hiện tượng xảy ra trong thí nghiệm.  Không chuẩn bị gì.

6. Trong giờ thực hành Hóa, em thường làm gì?  Tập trung nghe giảng, ghi chép lại những gì giáo viên chú ý.  Tích cực trao đổi và làm việc nhóm.  Không tập trung, không làm gì cả.

Ý kiến khác: ..............................................................................................................

7. Làm thí nghiệm Hóa học đối với các em như thế nào?  Rất khó

 Khó

 Bình thường

 Dễ.

8. Các em mong muốn một tiết thực hành như thế nào?  Không khí vui vẻ, thoải mái.  Tổ chức các trò chơi liên quan để tăng hứng thú học tập.  Cho học sinh quan sát các sơ đồ, video thí nghiệm trước khi tiến hành.  Biểu diễn thí nghiệm trước cho học sinh quan sát. Ý kiến khác: .............................................................................................................. ...................................................................................................................................

Xin chân thành cảm ơn!

PHỤ LỤC 3 – GI O N ÀI THỰC HÀNH SỐ 1 Ngày soạn:.....

Tuần dạy:...

Ngày dạy:........

Tiết dạy: .....

BÀI 20:

BÀI THỰC HÀNH SỐ 1 PHẢN ỨNG OXI HÓA – KHỬ

I. CHUẨN KIẾN THỨC, KĨ NĂNG 1. Kiến thức  Sau khi học, HS biết: - Biết được mục đích, các bước tiến hành, kĩ thuật thực hiện của các thí nghiệm: + Phản ứng giữa kim loại và dung dịch axit. + Phản ứng giữa kim loại và dung dịch muối. + Phản ứng oxi hóa khử trong môi trường axit.  HS hiểu: vai trò của các chất trong một phản ứng (chất khử, chất oxi hóa, môi trường).  Vận dụng bậc thấp: - Quan sát, mô tả và vận dụng các kiến thức về phản ứng oxi hóa – khử để giải thích các hiện tượng thí nghiệm.

- Viết các PTHH phản ứng xảy ra.  Vận dụng bậc cao: - Tiến hành thí nghiệm để kiểm chứng các lí thuyết đã học.

- Rèn luyện kỹ năng thực hiện các thí nghiệm.

*Trọng tâm: - Phản ứng giữa kim loại và dung dịch axit, dung dịch muối.

- Phản ứng oxi hóa khử trong môi trường axit.

2. Kỹ năng - Sử dụng dụng cụ và hoá chất để tiến hành an toàn, thành công các thí nghiệm trên.

- Quan sát hiện tượng, giải thích và viết các PTHH. - Viết tường trình thí nghiệm.

3. Thái độ, hành vi - Có tinh thần tích cực, chủ động trong học tập.

- Tin tưởng vào tri thức khoa học, có niềm say mê, hứng thú với môn học.

- Vận dụng kiến thức đã học vào thực tiễn cuộc sống.

II. PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC - Năng lực giải quyết vấn đề thông qua môn Hóa học.

- Năng lực ngôn ngữ Hóa học và giao tiếp.

- Năng lực hợp tác.

- Năng lực thực hành Hóa học.

- Năng lực tự học.

III. PHƢƠNG PH P - Phương pháp đàm thoại.

- Phương pháp thực hành thí nghiệm trực quan kết hợp với hình ảnh, thí nghiệm mô phỏng.

- Phương pháp dạy học theo nhóm.

- Phương pháp thuyết trình.

IV. CHUẨN BỊ 1. Giáo viên - SGK. - Video thí nghiệm mô phỏng: phản ứng giữa kim loại và dung dịch axit; phản ứng giữa kim loại và dung dịch axit; phản ứng oxi hóa – khử trong môi trường axit.

- Dụng cụ: ống nghiệm, giá g , kẹp g , ống nhỏ giọt.

- Hóa chất: kẽm viên, dung dịch H2SO4 loãng, dung dịch CuSO4, đinh sắt, dung dịch FeSO4, dung dịch KMnO4.

2. Học sinh - SGK. - Nghiên cứu kỹ bài thực hành và xem mô hình mô phỏng thí nghiệm trước khi đến lớp.

- Bảng tường trình đã hoàn thành cột 1, 2, 3.

STT

Tên thí nghiệm

Cách tiến hành, hình vẽ

Hiện tƣợng - Giải thích - PTPƢ

Kết luận, lƣu ý

(1)

(2)

(3)

(4)

(5)

V. TIẾN TRÌNH DẠY HỌC 1. Ổn định lớp (1’ 2. Kiểm tra bài cũ (kết hợp trong phần bài mới)

3. Nội dung bài mới Vào bài: Ở các tiết trước các em đã nghiên cứu phản ứng oxi hóa – khử. Trong tiết học hôm nay, các em sẽ phải vận dụng các kiến thức về phản ứng oxi hóa – khử để giải thích các phản ứng do tự tay các em tiến hành và viết bài tường trình nộp vào cuối tiết học.

-GV: Chia lớp thành 4 nhóm ứng với 4 tổ trên lớp học.

Hoạt động của GV và HS

Nội dung

PTNL

Hoạt động 1: Công việc trƣớc giờ thực hành -GV: Kiểm tra sự chuẩn bị của học sinh

- NL thực

-GV: Nêu mục đích của giờ thực hành và các yêu cầu đặt ra cho HS trong giờ thực hành.

hành Hóa

+ Mục đích: 

Vận dụng các kiến thức đã học để giải thích các hiện tượng xảy ra trong các phản ứng oxi hóa – khử.



Nắm rõ các bước tiến hành, kĩ thuật thực hiện của các thí nghiệm.

+ Yêu cầu: 

Đảm bảo các quy tắc an toàn trong PTN (trật tự, cẩn thận, đảm bảo an toàn, vệ sinh, sử dụng hoá chất tiết kiệm,

tuân theo hướng dẫn của GV, không làm việc riêng hay sử dụng điện thoại, …). 

Thực hiện các thí nghiệm cẩn thận, đảm bảo thành công, quan sát và hoàn thành vào bản tường trình nộp vào

cuối tiết học.

-GV: Hướng dẫn HS các thao tác của bài thực hành số 5. + Rót chất lỏng vào ống nghiệm.

học.

+ Nhỏ giọt chất lỏng vào ống nghiệm bằng công tơ hút. + Lắc ống nghiệm. + Cho kim loại vào ống nghiệm.

Hoạt động 2: Phản ứng gi a kim loại và dung dịch axit -GV: Giới thiệu mô hình thí nghiệm mô phỏng và yêu cầu HS

TN1: Phản ứng gi a kim loại và dung dịch axit.

- NL giải

quan sát phản ứng giữa kim loại và dung dịch axit (xem ở nhà).

- Hiện tượng: Viên kẽm tan ra, sủi bọt khí.

quyết vấn

-GV: Yêu cầu HS dựa vào nội dung đã chuẩn bị mời đại diện 1

- Giải thích: kẽm bị dung dịch axit H2SO4 loãng oxi

đề thông

HS trình bày về phản ứng giữa kim loại và dung dịch axit (cách

hóa tạo ra khí H2.

qua môn

tiến hành).

- PTHH:

Hóa học,

TN1: Phản ứng gi a kim loại và dung dịch axit.

Zn + H2SO4  ZnSO4 + H2

NL ngôn

+ Rót vào ống nghiệm khoảng 2 ml dung dịch axit sunfuric loãng.

+ Zn: là chất khử.

ngữ Hóa

+ H2SO4: là chất oxi hóa.

học và giao

+ Sau đó cho tiếp vào ống nghiệm 1 viên kẽm nhỏ.

tiếp, NL

+ Quan sát hiện tượng, giải thích, viết PTPƯ và xác định vai trò

hợp tác.

của các chất trong phản ứng.

Hoạt động 3: Phản ứng gi a kim loại và dung dịch muối -GV: Giới thiệu mô hình thí nghiệm mô phỏng và yêu cầu HS

TN2: Phản ứng gi a kim loại và dung dịch muối.

- NL giải

quan sát phản ứng giữa kim loại và dung dịch axit (xem ở nhà).

- Hiện tượng: màu dung dịch CuSO4 nhạt dần, xuất

quyết vấn

-GV: Yêu cầu HS dựa vào nội dung đã chuẩn bị mời đại diện 1

hiện một lớp đồng màu đỏ trên bề mặt đinh sắt.

đề thông

HS trình bày về phản ứng giữa kim loại và dung dịch muối (cách

- Giải thích: Cu2+ bị kim loại sắt khử và đẩy ra khỏi qua môn

tiến hành).

dung dịch muối tạo đồng kim loại; hàm lượng đồng

Hóa học,

TN2: Phản ứng gi a kim loại và dung dịch muối.

trong dung dịch giảm nên dung dịch muối nhạt

NL ngôn

+ Rót vào ống nghiệm khoảng 2 ml dung dịch axit CuSO4.

màu.

ngữ Hóa

+ Cho vào ống nghiệm một đinh sắt đã được làm sạch bề mặt.

- PTHH:

học và giao

+ Để yên ống nghiệm khoảng 10 phút. Quan sát hiên tượng.

Fe + CuSO4  FeSO4 + Cu

tiếp, NL

+ Giải thích, viết PTPƯ và xác định vai trò của các chất trong phản ứng.

+ Fe: là chất khử.

hợp tác.

+ CuSO4: là chất oxi hóa.

Hoạt động 4: Phản ứng oix hóa – khử trong môi trƣờng axit

-GV: Giới thiệu mô hình thí nghiệm mô phỏng và yêu cầu HS

TN3: Phản ứng oxi hóa – kh trong môi trư ng

- NL giải

quan sát phản ứng oxi hóa – khử trong môi trường axit (xem ở

axit.

quyết vấn

nhà).

- Hiện tượng: ban đầu màu tím của KMnO4 mất đi,

đề thông

-GV: Yêu cầu HS dựa vào nội dung đã chuẩn bị mời đại diện 1

sau đó không bị mất nữa.

qua môn

HS trình bày về phản ứng giữa kim loại và dung dịch axit (cách

- Giải thích: do KMnO4 bị FeSO4 khử làm màu tím

Hóa học,

tiến hành).

bị mất, khi FeSO4 phản ứng hết màu tím không bị

NL ngôn

TN3: Phản ứng gi a kim loại và dung dịch muối.

mất.

ngữ Hóa

- PTHH: 2KMnO4 + 10FeSO4 + 8H2SO4 

học và giao

+ Rót vào ống nghiệm khoảng 2 ml dung dịch axit FeSO4. + Thêm tiếp vào ống nghiệm 1 ml dung dịch H2SO4 loãng. + Nhỏ vào ống nghiệm trên từng giọt dung dịch KMnO4, lắc

5Fe2(SO4)3 + K2SO4 + 2MnSO4 + 8H2O + FeSO4: là chất khử.

tiếp, NL hợp tác.

nhẹ sau m i lần thêm một giọt dung dịch.

+ KMnO4: là chất oxi hóa.

+ Quan sát hiện tượng, giải thích, viết PTPƯ và xác định vai trò

+ H2SO4: là môi trường.

của các chất trong phản ứng.

Hoạt động 5: Thực hành -HS: Tiến hành thí nghiệm.

- Lớp chia làm 4 nhóm tiến hành thí nghiệm.

- NL thực

-GV: Bao quát lớp, đến từng nhóm quan sát, hướng dẫn.

- Hoàn thành nội dung yêu cầu.

hành Hóa học, NL hợp tác, NL tự học.

Hoạt động 6: Nhận xét buổi thực hành, học sinh dọn dẹp phòng thí nghiệm - Nhận xét ưu, nhược điểm sau buổi thực hành. Yêu cầu học sinh hoàn thành phiếu báo cáo thực hành, cuối giờ thu lại.

- NL hợp

- Nhắc nhở và hướng dẫn học sinh dọn dẹp phòng thí nghiệm.

tác.

V. DẶN DÒ - NHẮC NHỞ - Hoàn thiện bài tường trình nộp vào cuối giờ học.

- Đọc kỹ trước và chuẩn bị cho tiết học kế tiếp.

VI. RÚT KINH NGHIỆM .............................................................................................................................................................................................................. ..............................................................................................................................................................................................................

PHỤ LỤC 4 – GI O N ÀI THỰC HÀNH SỐ 2 Ngày soạn:.....

Tuần dạy:...

Ngày dạy:........

Tiết dạy: .....

BÀI 27:

BÀI THỰC HÀNH SỐ 2 TÍNH CHẤT HÓA HỌC CỦA KHÍ CLO VÀ HỢP CHẤT CỦA CLO

I. CHUẨN KIẾN THỨC, KĨ NĂNG 1. Kiến thức  Sau khi học, HS biết: - Biết được mục đích, các bước tiến hành, kĩ thuật thực hiện của các thí nghiệm: + Điều chế khí clo trong phòng thí nghiệm, tính tẩy màu của khí clo ẩm. + Điều chế axit clohiđric. + Bài tập thực nghiệm nhận biết các dung dịch, trong đó có dung dịch chứa ion Cl-.  HS hiểu: - Cách điều chế khí clo và axit clohiđric trong phòng thí nghiệm.

- Tính chất tẩy màu của khí clo ẩm.

- Cách nhận biết các dung dịch, trong đó có ion Cl-.  Vận dụng bậc thấp: - Quan sát, mô tả và giải thích các hiện tượng thí nghiệm.

- Viết các PTHH phản ứng xảy ra.

 Vận dụng bậc cao: - Tiến hành thí nghiệm để kiểm chứng các lí thuyết đã học.

- Rèn luyện kỹ năng thực hiện các thí nghiệm. *Trọng tâm: - Diều chế khí clo và axit clohiđric trong phòng thí nghiệm.

- Tính chất tẩy màu của khí clo ẩm.

- Cách nhận biết các dung dịch, trong đó có ion Cl-.

2. Kỹ năng - Sử dụng dụng cụ và hoá chất để tiến hành an toàn, thành công các thí nghiệm trên.

- Quan sát hiện tượng, giải thích và viết các PTHH. - Viết tường trình thí nghiệm.

3. Thái độ, hành vi - Có tinh thần tích cực, chủ động trong học tập.

- Tin tưởng vào tri thức khoa học, có niềm say mê, hứng thú với môn học.

- Vận dụng kiến thức đã học vào thực tiễn cuộc sống.

II. PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC - Năng lực giải quyết vấn đề thông qua môn Hóa học.

- Năng lực ngôn ngữ Hóa học và giao tiếp.

- Năng lực hợp tác.

- Năng lực thực hành Hóa học.

- Năng lực tự học.

III. PHƢƠNG PH P - Phương pháp đàm thoại.

- Phương pháp thực hành thí nghiệm trực quan kết hợp với hình ảnh, thí nghiệm mô phỏng.

- Phương pháp dạy học theo nhóm.

- Phương pháp thuyết trình.

IV. CHUẨN BỊ 1. Giáo viên - SGK. - Video thí nghiệm mô phỏng: thí nghiệm điều chế khí clo – tính tẩy màu của khí clo ẩm; điều chế axit clohiđric và bài tập phân biệt các chất.

- Dụng cụ: ống nghiệm, giá g , kẹp g , ống nhỏ giọt, nút su có l , nút cao su có ống dẫn khí, giá sắt, kẹp lấy hóa chất, đèn cồn, bông, giấy màu.

- Hóa chất: tinh thể KMnO4, dung dịch HCl đậm đặc, dung dịch H2SO4 đậm đặc, NaCl khan, dung dịch HCl loãng, dung dịch NaCl, dung dịch HNO3, dung dịch AgNO3, quỳ tím, nước cất.

2. Học sinh - SGK. - Nghiên cứu kỹ bài thực hành và xem mô hình mô phỏng thí nghiệm trước khi đến lớp.

- Bảng tường trình đã hoàn thành cột 1, 2, 3.

STT

Tên thí nghiệm

Cách tiến hành, hình vẽ

Hiện tƣợng - Giải thích - PTPƢ

Kết luận, lƣu ý

(1)

(2)

(3)

(4)

(5)

V. TIẾN TRÌNH DẠY HỌC 1. Ổn định lớp (1’ 2. Kiểm tra bài cũ (kết hợp trong phần bài mới) 3. Nội dung bài mới Vào bài: Để các em có thể nắm chắc và vận dụng tốt các kiến thức về tính chất Hóa học của clo và hợp chất, tiết thực hành hôm nay sẽ là cơ hội để các em làm điều đó.

-GV: chia lớp thành 4 nhóm ứng với 4 tổ trên lớp học.

Hoạt động của GV và HS

Nội dung

PTNL

Hoạt động 1: Công việc trƣớc giờ thực hành -GV: Kiểm tra sự chuẩn bị của học sinh

- NL thực

-GV: Nêu mục đích của giờ thực hành và các yêu cầu đặt ra cho HS trong giờ thực hành.

hành Hóa

+ Mục đích: 

Kiểm chứng kiến thức đã học về tính chất Hóa học của clo và hợp chất.



Nắm rõ các bước tiến hành, kĩ thuật thực hiện của các thí nghiệm.

+ Yêu cầu: 

Đảm bảo các quy tắc an toàn trong PTN (trật tự, cẩn thận, đảm bảo an toàn, vệ sinh, sử dụng hoá chất tiết kiệm,

học.

tuân theo hướng dẫn của GV, không làm việc riêng hay sử dụng điện thoại, …). 

Thực hiện các thí nghiệm cẩn thận, đảm bảo thành công, quan sát và hoàn thành vào bản tường trình nộp vào

cuối tiết học.

-GV: Hướng dẫn HS các thao tác của bài thực hành số 5. + Rót chất lỏng vào ống nghiệm. + Nhỏ giọt chất lỏng vào ống nghiệm bằng công tơ hút. + Lắc ống nghiệm. + Đun nóng chất lỏng trong ống nghiệm. + Dẫn khí đi qua ống nghiệm có chứa chất lỏng.

Hoạt động 2: Thí nghiệm điều chế khí clo. Tính tẩy màu của khí clo -GV: Giới thiệu mô hình thí nghiệm mô phỏng và yêu cầu HS

TN1: Điều chế khí clo. Tính t y màu c a khí clo.

- NL giải

quan sát thí nghiệm điều chế khí clo và tính tẩy màu của khí clo

- Hiện tượng: Có khí màu vàng thoát ra, băng giấy

quyết vấn

ẩm (xem ở nhà).

màu ẩm dần dần bị mất màu.

đề thông

-GV: Yêu cầu HS nhắc lại nguyên tắc điều chế khí clo trong

- Giải thích: phản ứng tạo ra khí clo có màu vàng,

qua môn

phòng thí nghiệm, viết các PTHH.

do khí clo tan trong nước của băng giấy màu ẩm tạo

Hóa học,

-HS: Trả lời.

ra HClO (axit có tính oxi hóa mạnh) làm mất màu

NL ngôn

-GV: Yêu cầu HS dựa vào nội dung đã chuẩn bị mời đại diện 1

băng giấy.

ngữ Hóa

HS trình bày về thí nghiệm điều chế khí clo và tính tẩy màu của

- PTHH:

học và giao

khí clo ẩm (cách tiến hành).

2KMnO4 + 16HCl → 2KCl + 2MnCl2 + 5Cl2

tiếp, NL

TN1: Điều chế khí clo. Tính t y màu c a khí clo.

Cl2 + H2O

+ Cho vào ống nghiệm khô một vài tinh thể KMnO4, đậy ống nghiệm bằng nút cao su có kèm ống nhỏ giọt chứa dung dịch HCl đậm đặc. + Kẹp một băng giấy màu ẩm ở miệng ống nghiệm, đặt ống nghiệm trên giá. + Bóp nhẹ nút cao su của ống nhỏ giọt cho dung dịch HCl đậm

+ 8H2O HCl + HClO

hợp tác.

- Kết luận: + Điều chế khí clo bằng cách cho axit HCl tác dụng với những hợp chất oxi hóa mạnh. + Khí clo có tính tẩy màu do tác dụng với nước tạo axit HClO.

đặc nhỏ từ từ từng giọt vào ống nghiệm chứa KMnO4. + Quan sát hiện tượng, giải thích, viết phương trình minh họa. * GV lưu ý HS: + Ngay sau khi phản ứng kết thúc, ngâm toàn bộ ống nghiệm vào dung dịch NaOH loãng. + Tránh để khí thoát ra ngoài.

Hoạt động 3: Thí nghiệm điều chế axit clohiđric -GV: Giới thiệu mô hình thí nghiệm mô phỏng và yêu cầu HS

TN2: Điều chế

it c ohiđric.

quan sát thí nghiệm điều chế axit clohiđric (xem ở nhà).

- Hiện tượng: Quỳ tím chuyển sang màu đỏ.

quyết vấn

-GV: Yêu cầu HS dựa vào nội dung đã chuẩn bị và hình vẽ sơ đồ

- Giải thích: Do HCl được giải phóng ra ở ống

đề thông

thí nghiệm điều chế axit clohiđric trên bảng, mời đại diện 1 HS

nghiệm (1) tan vào nước ở ống nghiệm (2) tạo thành qua môn

trình bày về thí nghiệm điều chế khí clo và tính tẩy màu của khí

axit HCl làm quỳ tím hóa đỏ.

- NL giải

Hóa học,

clo ẩm (cách tiến hành).

- PTHH:

NL ngôn

NaCl + H2SO4 → NaHSO4 + HCl↑

ngữ Hóa

- Kết luận: Điều chế axit clohiđric bằng cách cho

học và giao

NaCl tin thể tác dụng với axit H2SO4 đặc.

tiếp, NL hợp tác.

TN2: Điều chế

it c ohiđric.

+ Cho vào ống nghiệm (1) một ít muối ăn rồi rót dung dịch H2SO4 đậm đặc vào đủ để thấm ướt muối ăn. + Rót khoảng 8 ml nước cất vào ống nghiệm (2) và lắp dụng cụ như hình vẽ. + Đun cẩn thận ống nghiệm (1). Nếu sủi bọt mạnh thì tạm ngừng đun. + Nhúng mẫu quỳ tím ẩm vào dung dịch trong ống nghiệm (2). + Quan sát hiện tượng, giải thích, viết phương trình minh họa.

* GV lưu ý HS: Tránh để khí thoát ra ngoài, cẩn thận với axit.

Hoạt động 4: Bài tập thực nghiệm phân biệt các dung dịch -GV: Yêu cầu HS nêu cách phân biệt 3 dung dịch mất nhãn bao

TN3: Bài tập phân biệt các dung dịch.

- NL giải

gồm: dung dịch HCl, NaCl, HNO3.

* Cách 1:

quyết vấn

-HS: Trả lời theo 2 cách.

- Hiện tượng – giải thích:

đề thông

TN3: Bài tập phân biệt các dung dịch. + Cách 1:  Dùng quỳ tím để phân biệt dung dịch NaCl với 2 dung dịch

+ NaCl không làm đổi màu quỳ tím; HCl và HNO3 làm quỳ tím hóa đỏ. + HCl tạo kết tủa trắng với dung dịch AgNO3.

qua môn Hóa học, NL ngôn

còn lại là HCl và HNO3 (quỳ tím hóa đỏ) vì NaCl không có

- PTHH:

ngữ Hóa

hiện tượng.

HCl + AgNO3 → AgCl trắng + HNO3

học và giao

* Cách 2:

tiếp, NL

- Hiện tượng – giải thích:

hợp tác.

 Sau đó dùng dung dịch AgNO3 để phân biệt dung dịch HCl (có kết tủa trắng) và HNO3 (không có hiện tượng). + Cách 2:

+ NaCl và HCl tạo kết tủa trắng với dung dịch

 Dùng dung dịch AgNO3 để phân biệt dung dịch HNO3 với 2 AgNO3; HNO3 không có hiện tượng. dung dịch còn lại HCl và NaCl (kết tủa trắng) vì HNO3 không có hiện tượng.  Sau đó dùng quỳ tím để phân biệt HCl (quỳ tím hóa đỏ) và NaCl (không có hiện tượng).

-GV: Cho HS quan sát video thí nghiệm thí nghiệm mô phỏng

+ HCl làm quỳ tím hóa đỏ; NaCl không có hiện tượng.

- PTHH: HCl + AgNO3 → AgCl trắng + HNO3

các bước nhận biết 3 dung dịch mất nhãn trên. Yêu cầu HS quan

NaCl + AgNO3 → AgCl trắng + NaNO3

sát và thực hiện theo cách còn lại.

- Kết luận: Nhận biết ion Cl- bằng dung dịch AgNO3.

Hoạt động 5: Thực hành

-HS: Tiến hành thí nghiệm.

- Lớp chia làm 4 nhóm tiến hành thí nghiệm.

- NL thực

-GV: Bao quát lớp, đến từng nhóm quan sát, hướng dẫn.

- Hoàn thành nội dung yêu cầu.

hành Hóa học, NL hợp tác, NL tự học.

Hoạt động 6: Nhận xét buổi thực hành, học sinh dọn dẹp phòng thí nghiệm - Nhận xét ưu, nhược điểm sau buổi thực hành. Yêu cầu học sinh hoàn thành phiếu báo cáo thực hành, cuối giờ thu lại.

- NL hợp

- Nhắc nhở và hướng dẫn học sinh dọn dẹp phòng thí nghiệm.

tác.

V. DẶN DÒ - NHẮC NHỞ - Hoàn thiện bài tường trình nộp vào cuối giờ học.

- Đọc kỹ trước và chuẩn bị cho tiết học kế tiếp.

VI. RÚT KINH NGHIỆM .............................................................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................................................. ..............................................................................................................................................................................................................

PHỤ LỤC 5 – GI O N ÀI THỰC HÀNH SỐ 3 Ngày soạn:.....

Tuần dạy:...

Ngày dạy:........

Tiết dạy: .....

BÀI 28:

BÀI THỰC HÀNH SỐ 3 TÍNH CHẤT HÓA HỌC CỦA BROM VÀ IOT

I. CHUẨN KIẾN THỨC, KĨ NĂNG 1. Kiến thức  Sau khi học, HS biết: Biết được mục đích, các bước tiến hành, kĩ thuật thực hiện của các thí nghiệm: - So sánh tính oxi hoá của clo và brom.

- So sánh tính oxi hoá của brom và iot.

- Tác dụng của iot với tinh bột.  HS hiểu: - Các hiện tượng xảy ra khi thực hiện các thí nghiệm.

- Ý nghĩa của các thí nghiệm.

- Cách nhận biết I2.  Vận dụng bậc thấp: - Quan sát, mô tả và giải thích các hiện tượng thí nghiệm.

- Viết các PTHH phản ứng xảy ra.

 Vận dụng bậc cao: - Tiến hành thí nghiệm để kiểm chứng các lí thuyết đã học.

- Rèn luyện kỹ năng thực hiện các thí nghiệm. *Trọng tâm: - So sánh độ họat động Hóa học của clo, brom và iot.

- Nhận biết I2 bằng hồ tinh bột.

2. Kỹ năng - Sử dụng dụng cụ và hoá chất để tiến hành an toàn, thành công các thí nghiệm trên.

- Quan sát hiện tượng, giải thích và viết các PTHH. - Viết tường trình thí nghiệm.

3. Thái độ, hành vi - Có tinh thần tích cực, chủ động trong học tập.

- Tin tưởng vào tri thức khoa học, có niềm say mê, hứng thú với môn học.

- Vận dụng kiến thức đã học vào thực tiễn cuộc sống.

II. PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC - Năng lực giải quyết vấn đề thông qua môn Hóa học.

- Năng lực ngôn ngữ Hóa học và giao tiếp.

- Năng lực hợp tác.

- Năng lực thực hành Hóa học.

- Năng lực tự học.

III. PHƢƠNG PH P - Phương pháp đàm thoại.

- Phương pháp thực hành thí nghiệm trực quan kết hợp với hình ảnh, thí nghiệm mô phỏng.

- Phương pháp dạy học theo nhóm.

- Phương pháp thuyết trình.

IV. CHUẨN BỊ 1. Giáo viên - SGK. - Video thí nghiệm mô phỏng: thí nghiệm so sánh tính oxi hóa của brom và clo; tính oxi hóa của brom và iot; tác dụng của iot với hồ tinh bột.

- Dụng cụ: ống nghiệm, đèn cồn, kẹp g , diêm, giá ống nghiệm, ống nhỏ giọt, cốc nước.

- Hóa chất: dung dịch KI, dung dịch nước brom, dung dịch hồ tinh bột, dung dịch nước iot.

2. Học sinh - SGK. - Nghiên cứu kỹ bài thực hành và xem mô hình mô phỏng thí nghiệm trước khi đến lớp.

- Bảng tường trình đã hoàn thành cột 1, 2, 3.

STT

Tên thí nghiệm

Cách tiến hành, hình vẽ

Hiện tƣợng - Giải thích - PTPƢ

Kết luận, lƣu ý

(1)

(2)

(3)

(4)

(5)

V. TIẾN TRÌNH DẠY HỌC 1. Ổn định lớp (1’ 2. Kiểm tra bài cũ (kết hợp trong phần bài mới) 3. Nội dung bài mới Vào bài: Ở các tiết trước các em đã nghiên cứu phần lí thuyết về các đơn chất và hợp chất của halogen cũng như được xem cô biểu diễn một số thí nghiệm minh họa. Trong tiết học hôm nay, các em sẽ tự tay tiến hành một số thí nghiệm để kiểm chứng lại các điều đã học, quan sát hiện tượng và viết bài tường trình nộp vào cuối tiết học.

-GV: Chia lớp thành 4 nhóm ứng với 4 tổ trên lớp học.

Hoạt động của GV và HS

Nội dung

PTNL

Hoạt động 1: Công việc trƣớc giờ thực hành -GV: Kiểm tra sự chuẩn bị của học sinh

- NL thực

-GV: Nêu mục đích của giờ thực hành và các yêu cầu đặt ra cho HS trong giờ thực hành.

hành Hóa

+ Mục đích: 

Kiểm chứng kiến thức đã học về tính chất Hóa học của clo và hợp chất.



Nắm rõ các bước tiến hành, kĩ thuật thực hiện của các thí nghiệm.

+ Yêu cầu: 

Đảm bảo các quy tắc an toàn trong PTN (trật tự, cẩn thận, đảm bảo an toàn, vệ sinh, sử dụng hoá chất tiết kiệm,

tuân theo hướng dẫn của GV, không làm việc riêng hay sử dụng điện thoại, …). 

Thực hiện các thí nghiệm cẩn thận, đảm bảo thành công, quan sát và hoàn thành vào bản tường trình nộp vào

học.

cuối tiết học.

-GV: Hướng dẫn HS các thao tác của bài thực hành số 5. + Kẹp ống nghiệm. + Rót chất lỏng vào ống nghiệm. + Nhỏ giọt chất lỏng vào ống nghiệm bằng công tơ hút. + Lắc ống nghiệm. + Đun nóng chất lỏng trong ống nghiệm. + Lắc ống nghiệm. + Vệ sinh ống nghiệm.

Hoạt động 2: Thí nghiệm so sánh tính oxi hóa của brom và clo -GV: Yêu cầu HS dựa vào hình vẽ trên bảng và phần chuẩn bị ở

TN1: So sánh tính oxi hóa c a brom và clo.

- NL giải

nhà, trình bày thí nghiệm so sánh tính oxi hoá của brom và clo

- Hiện tượng: dung dịch đậm màu dần và có màu

quyết vấn

(cách tiến hành).

vàng nâu.

đề thông

- Giải thích: Do clo có tính oxi hoá mạnh hơn brom

qua môn

nên nó đẩy brom ra khỏi muối. Brom có màu đỏ nâu Hóa học, nhưng do nồng độ ít nên ta quan sát thấy dung dịch

NL ngôn

có màu vàng nâu.

ngữ Hóa

- PTHH: Cl2 + 2NaBr → 2NaCl + Br2

học và giao

- ết uận: Clo có tính oxi hoá mạnh hơn brom.

tiếp, NL

-GV: Cho HS quan sát thí nghiệm mô phỏng so sánh tính oxi hóa

hợp tác.

của brom và clo. Yêu cầu HS quan sát hiện tượng, giải thích và viết PTHH xảy ra.

TN1: So sánh tính oxi hóa c a brom và clo. + Rót vào ống nghiệm khoảng 1 ml dung dịch NaBr. + Nhỏ tiếp vào ống vài giọt nước clo mới điều chế được, lắc nhẹ. + Quan sát hiện tượng, giải thích, viết phương trình minh họa.

-GV: Lưu ý, HS không làm thí nghiệm này.

-GV: hướng dẫn HS rút ra kết luận.

Hoạt động 3: Tác dụng của iot với hồ tinh bột -GV: Giới thiệu mô hình thí nghiệm mô phỏng và yêu cầu HS

TN2: Tác dụng c a iot với hồ tinh b t.

- NL giải

quan sát thí nghiệm tác dụng của iot với hồ tinh bột (xem ở nhà).

- Hiện tượng: Dung dịch hồ tinh bột chuyển sang quyết vấn

-GV: Yêu cầu HS dựa vào nội dung đã chuẩn bị mời đại diện 1

màu xanh đen đặc trưng; khi đun nóng màu xanh đề thông

HS trình bày về thí nghiệm tác dụng của iot và hồ tinh bột (cách

biến mất  dung dịch hồ tinh bột trở lại như lúc qua môn

tiến hành).

đầu; khi để nguội, màu xanh đen xuất hiện trở lại.

Hóa học,

TN2: Tác cụng c a iot với hồ tinh b t.

- Giải thích: Iot tác dụng với hồ tinh bột tạo thành

NL ngôn

+ Cho vào ống nghiệm khoảng 1 ml dung dịch hồ tinh bột.

hợp chất có màu xanh đen đặc trưng.

ngữ Hóa

+ Nhỏ tiếp 1 giọt nước iot vào ống nghiệm → Quan sát.

- ết uận: Iot có tính chất đặc trưng là làm xanh hồ học và giao

+ Đun nóng ống nghiệm, sau đó để nguội → Quan sát.

tinh bột → có thể dùng iot để nhận biết hồ tinh bột.

+ Giải thích, viết phương trình minh họa.

tiếp, NL hợp tác.

* GV lưu ý HS: + Lúc tiến hành để nguội, có thể ngâm ống nghiệm vào cốc nước lạnh để quan sát hiện tượng nhanh hơn. + Thí nghiệm này không yêu cầu HS giải thích hiện tượng xảy ra khi đun nóng và khi để nguội dung dịch.

Hoạt động 4: So sánh tính oxi hóa của brom và iot -GV: Giới thiệu mô hình thí nghiệm mô phỏng và yêu cầu HS

TN3: So sánh tính oxi hóa c a brom và iot.

- NL giải

quan sát thí nghiệm so sánh tính oxi hóa của brom và iot (xem ở

- Hiện tượng: Ban đầu khi cho brôm vào xuất hiện

quyết vấn

nhà).

kết tủa màu đen tím không tan lắng dưới đáy ống

đề thông

-GV: Yêu cầu HS dựa vào nội dung đã chuẩn bị mời đại diện 1

nghiệm. Sau khi nhỏ hồ tinh bột vào dung dịch sau

qua môn

HS trình bày về thí nghiệm so sánh tính oxi hóa của brom và iot

phản ứng thấy dung dịch chuyển sang màu xanh.

Hóa học,

(cách tiến hành).

- Giải thích: Do brôm có tính oxi hóa mạnh hơn iot

NL ngôn

TN3: So sánh tính oxi hóa c a brom và iot.

nên đẩy iot ra khỏi dung dịch muối. Phản ứng tạo

ngữ Hóa

+ Rót vào ống nghiệm khoảng 1 ml dung dịch KI.

iot nên làm hóa xanh hồ tinh bột.

học và giao

+ Nhỏ tiếp vào ống vài giọt nước brom, lắc nhẹ. Quan sát hiện

- PTHH: Br2 + 2KI → 2KBr + I2

tiếp, NL

- ết uận: Brom có tính oxi hoá mạnh hơn iot.

hợp tác.

tượng. + Nhỏ hồ tinh bột vào dung dịch sau phản ứng. Quan sát hiện

tượng, giải thích, viết phương trình minh họa. * GV lưu ý HS: Ngay sau khi phản ứng kết thúc, ngâm toàn bộ ống nghiệm vào dung dịch NaOH loãng.

Hoạt động 5: Thực hành -HS: Tiến hành thí nghiệm.

- Lớp chia làm 4 nhóm tiến hành thí nghiệm.

- NL thực

-GV: Bao quát lớp, đến từng nhóm quan sát, hướng dẫn.

- Hoàn thành nội dung yêu cầu.

hành Hóa học, NL hợp tác, NL tự học.

Hoạt động 6: Nhận xét buổi thực hành, học sinh dọn dẹp phòng thí nghiệm - Nhận xét ưu, nhược điểm sau buổi thực hành. Yêu cầu học sinh hoàn thành phiếu báo cáo thực hành, cuối giờ thu lại.

- NL hợp

- Nhắc nhở và hướng dẫn học sinh dọn dẹp phòng thí nghiệm.

tác.

V. DẶN DÒ - NHẮC NHỞ - Hoàn thiện bài tường trình nộp vào cuối giờ học.

- Đọc kỹ trước và chuẩn bị cho tiết học kế tiếp.

VI. RÚT KINH NGHIỆM .............................................................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................................................. ..............................................................................................................................................................................................................

PHỤ LỤC 6 – GI O N ÀI THỰC HÀNH SỐ 4 Ngày soạn:.....

Tuần dạy:...

Ngày dạy:........

Tiết dạy: .....

BÀI 28:

BÀI THỰC HÀNH SỐ 4 TÍNH CHẤT CỦ OXI, LƢU HUỲNH

I. CHUẨN KIẾN THỨC, KĨ NĂNG 1. Kiến thức  Sau khi học, HS biết: Biết được mục đích, các bước tiến hành, kĩ thuật thực hiện của các thí nghiệm: - Phương pháp điều chế oxi trong phòng thí nghiệm.

- Tính oxi hóa của oxi.

- Tính oxi hóa của lưu huỳnh.

- Tính khử của lưu huỳnh.  HS hiểu: Cách điều chế oxi trong phòng thí nghiệm; tính chất của oxi, lưu huỳnh.  Vận dụng bậc thấp: - Quan sát, mô tả và giải thích các hiện tượng thí nghiệm.

- Viết các PTHH phản ứng xảy ra.  Vận dụng bậc cao: - Tiến hành thí nghiệm để kiểm chứng các lí thuyết đã học.

- Rèn luyện kỹ năng thực hiện các thí nghiệm. *Trọng tâm: - Tính oxi hóa của oxi.

- Tính oxi hóa và tính khử của lưu huỳnh.

2. Kỹ năng - Sử dụng dụng cụ và hoá chất để tiến hành an toàn, thành công các thí nghiệm trên.

- Quan sát hiện tượng, giải thích và viết các PTHH. - Viết tường trình thí nghiệm.

3. Thái độ, hành vi - Có tinh thần tích cực, chủ động trong học tập.

- Tin tưởng vào tri thức khoa học, có niềm say mê, hứng thú với môn học.

- Vận dụng kiến thức đã học vào thực tiễn cuộc sống.

II. PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC - Năng lực giải quyết vấn đề thông qua môn Hóa học.

- Năng lực ngôn ngữ Hóa học và giao tiếp.

- Năng lực hợp tác.

- Năng lực thực hành Hóa học.

- Năng lực tự học.

III. PHƢƠNG PH P

- Phương pháp đàm thoại.

- Phương pháp thực hành thí nghiệm trực quan kết hợp với hình ảnh, thí nghiệm mô phỏng.

- Phương pháp dạy học theo nhóm.

- Phương pháp thuyết trình.

IV. CHUẨN BỊ 1. Giáo viên - SGK. - Video thí nghiệm mô phỏng: điều chế khí oxi trong phòng thí nghiệm, thí nghiệm tính oxi hóa của oxi, tính oxi hóa của lưu huỳnh, tính khử của lưu huỳnh.

- Dụng cụ: giá sắt, ống nghiệm, đèn cồn, diêm, kẹp g , nút bấc, nút cao su có gắn ống dẫn khí, giấy lọc, bình thu khí, đũa thủy tinh, kẹp gắp hóa chất, cốc thủy tinh, chậu thủy tinh, bông.

- Hóa chất: KMnO4 tinh thể, lưu huỳnh bột, dây thép, nước cất, bột sắt, dung dịch NaOH. 2. Học sinh - SGK. - Nghiên cứu kỹ bài thực hành và xem mô hình mô phỏng thí nghiệm trước khi đến lớp.

- Bảng tường trình đã hoàn thành cột 1, 2, 3.

STT

Tên thí nghiệm

Cách tiến hành, hình vẽ

Hiện tƣợng - Giải thích - PTPƢ

(1)

(2)

(3)

(4)

V. TIẾN TRÌNH DẠY HỌC

Kết luận, lƣu (5)

1. Ổn định lớp (1’ 2. Kiểm tra bài cũ (kết hợp trong phần bài mới) 3. Nội dung bài mới Vào bài: Ở các tiết trước các em đã nghiên cứu phần lí thuyết về tính chất của oxi và lưu huỳnh cũng như được xem cô biểu diễn một số thí nghiệm minh họa. Trong tiết học hôm nay các em sẽ tự tay tiến hành một số thí nghiệm để hoàn thiện kiến thức và kĩ năng thực hành, quan sát hiện tượng và viết bài tường trình.

-GV: Chia lớp thành 4 nhóm ứng với 4 tổ trên lớp học.

Hoạt động của GV và HS

Nội dung

PTNL

Hoạt động 1: Công việc trƣớc giờ thực hành -GV: Kiểm tra sự chuẩn bị của học sinh

- NL thực

-GV: Nêu mục đích của giờ thực hành và các yêu cầu đặt ra cho HS trong giờ thực hành.

hành Hóa

+ Mục đích: 

Kiểm chứng kiến thức đã học về tính chất Hóa học của oxi và lưu huỳnh.



Nắm rõ các bước tiến hành, kĩ thuật thực hiện của các thí nghiệm.

+ Yêu cầu: 

Đảm bảo các quy tắc an toàn trong PTN (trật tự, cẩn thận, đảm bảo an toàn, vệ sinh, sử dụng hoá chất tiết kiệm,

tuân theo hướng dẫn của GV, không làm việc riêng hay sử dụng điện thoại, …). 

Thực hiện các thí nghiệm cẩn thận, đảm bảo thành công, quan sát và hoàn thành vào bản tường trình nộp vào

cuối tiết học.

học.

-GV: Hướng dẫn HS các thao tác của bài thực hành số 5. + Đun chất rắn. + Rót chất lỏng vào bình thu khí. + Khử khí độc. + Vệ sinh ống nghiệm.

Hoạt động 2: Thí nghiệm điều chế khí oxi trong phòng thí nghiệm -GV: Yêu cầu HS nêu quy tắc điều chế khí oxi trong phòng thí

N1: Điều chế khí oxi trong phòng thí nghiệm.

- NL giải

nghiệm.

- Hiện tượng: KMnO4 từ màu tím chuyển sáng màu quyết vấn

-HS: Trả lời.

đen, nước trong bình thu khí từ từ bị đẩy ra hết.

đề thông

-GV: Yêu cầu HS dựa vào mô hình điều chế khí oxi đã lắp sẵn

- Giải thích: Do KMnO4 phân hủy tạo khí oxi thế

qua môn

trên bàn và phần chuẩn bị ở nhà, trình bày thí nghiệm điều chế

ch nước.

Hóa học,

khí oxi trong phòng thí nghiệm (cách tiến hành).

- PTHH:

NL ngôn

2KMnO4 → K2MnO4 + MnO2 + O2↑

ngữ Hóa

- ết uận: Điều chế oxi bằng cách nhiệt phân

học và giao

những hợp chất giàu oxi và kém bền với nhiệt.

tiếp, NL hợp tác.

-GV: Cho HS quan sát thí nghiệm mô phỏng điều chế khí oxi trong phòng thí nghiệm. Yêu cầu HS quan sát hiện tượng, giải thích và viết PTHH xảy ra.

N1: Điều chế khí oxi trong phòng thí nghiệm. + Lấy một lượng nhỏ KMnO4 tinh thể vào đáy ống nghiệm khô. + Đặt một ít bông ở gần miệng ống nghiệm. + Lắp dụng cụ thí nghiệm như hình vẽ. + Hơ ống nghiệm sau đó đun tập trung tại vị trí có hóa chất. + Thu khí bằng cách đẩy không khí. + Quan sát hiện tượng, giải thích và viết PTHH xảy ra. * GV lưu ý HS: + GV đã chuẩn bị sẵn tất cả, HS chỉ việc đun và thu khí. + Phải tháo ống dẫn khí ra ngay khi ngừng thu khí.

Hoạt động 3: Tính oxi hóa của oxi -GV: Giới thiệu mô hình thí nghiệm mô phỏng và yêu cầu HS

TN2: Tính oxi hóa c a oxi.

- NL giải

quan sát thí nghiệm tính oxi hóa của oxi (xem ở nhà).

- Hiện tượng: sợi dây thép cháy mãnh liệt trong

quyết vấn

-GV: Yêu cầu HS dựa vào nội dung đã chuẩn bị mời đại diện 1

bình chứa oxi tạo các tia lửa bắn ra và dây thép

đề thông

HS trình bày về thí nghiệm tính oxi hóa của oxi (cách tiến hành).

cháy tạo thành cục tròn đen.

qua môn

TN2: Tính oxi hóa c a oxi.

- Giải thích: Sắt cháy mãnh liệt trong oxi, bị oxi

Hóa học,

+ Lấy 2-3 sợi dây thép nhỏ cuộn thành lò xo.

hóa thành oxit sắt từ có màu nâu đỏ. Cục trong màu

NL ngôn

+ Cắm 1 đầu cuộn dây vào nút bấc, đầu kia cuộn dây kẹp chặt

đen chính là Fe3O4.

ngữ Hóa

- PTHH: 3Fe + 2O2 → Fe3O4

học và giao

khoảng 1/3 que diêm. + Đốt cháy que diêm rồi đưa vào bình oxi.

tiếp, NL

+ Fe: là chất khử.

+ Quan sát hiện tượng, giải thích và viết PTHH xảy ra. * GV lưu ý HS:

hợp tác.

+ O2: là chất oxi hóa.

- ết uận: Oxi thể hiện tính oxi hóa khí tác dụng

+ Không nên dùng sợi dây thép to quá.

với kim loại.

+ Nếu dây thép bị gỉ phải cạo sạch trước khi đốt. + Trong bình chứa oxi nên để lại 1 lớp nước mỏng nhằm bảo vệ cho bình khỏi bị vỡ.

Hoạt động 4: Tính oxi hóa của lƣu huỳnh -GV: Yêu cầu HS nêu tính chất Hóa học của lưu huỳnh và cho ví

TN3: Tính oxi hóa c

dụ minh họa.

- Hiện tượng: Lưu huỳnh nóng chảy, h n hợp cháy

quyết vấn

-HS: Trả lời.

sáng tạo chất rắn màu đen.

đề thông

-GV: Giới thiệu mô hình thí nghiệm mô phỏng và yêu cầu HS

- Giải thích: Do lưu huỳnh oxi hóa Fe về Fe2+,

qua môn

quan sát thí nghiệm tính oxi hóa của lưu huỳnh (xem ở nhà).

chính là FeS có màu đen.

Hóa học,

-GV: Yêu cầu HS dựa vào nội dung đã chuẩn bị và hình ảnh trên

- PTHH: Fe + S → FeS

NL ngôn

bảng mời đại diện 1 HS trình bày về thí nghiệm tính oxi hóa của lưu huỳnh (cách tiến hành).

+ Fe: là chất khử.

ưu huỳnh.

- NL giải

ngữ Hóa học và giao

+ S: là chất oxi hóa.

- ết uận: Lưu huỳnh thể hiện tính oxi hóa khi tác dụng với kim loại.

TN3: Tính oxi hóa c

ưu huỳnh.

+ Cho một mu ng cà phê h n hợp bột sắt và lưu huỳnh (GV đã trộn sẵn) vào ống nghiệm khô. + Lắp ống nghiệm như hình vẽ, đun ống nghiệm trên ngọn lửa đèn cồn. + Quan sát hiện tượng, giải thích, viết phương trình minh họa. * GV lưu ý HS: + Đậy ống nghiệm bằng bông tẩm xút. + Đun đến khi h n hợp vừa chuyển sang màu đen thì ngừng. + Ngay sau khi phản ứng kết thúc, ngâm toàn bộ ống nghiệm vào dung dịch NaOH loãng.

tiếp, NL hợp tác.

Hoạt động 5: Tính khử của lƣu huỳnh ưu huỳnh.

-GV: Giới thiệu mô hình thí nghiệm mô phỏng và yêu cầu HS

TN4: Tính kh c

quan sát thí nghiệm tính oxi hóa của oxi (xem ở nhà).

- Hiện tượng: Khi chạm đũa thủy tinh được hơ

-GV: Yêu cầu HS dựa vào nội dung đã chuẩn bị mời đại diện 1

nóng vào bột lưu huỳnh, lưu huỳnh nóng chảy thành đề thông

HS trình bày về thí nghiệm tính oxi hóa của oxi (cách tiến hành).

chất lỏng màu nâu sẫm bám ngay vào đầu đũa thủy

qua môn

tinh. Hlưu huỳnh cháy mãnh liệt trong bình chứa

Hóa học,

+ Lấy đũa thủy tinh hơ nóng ngọn lửa đèn cồn rồi cho chạm vào

khí oxi cho ngọn lửa có màu xanh, có khí mùi sốc

NL ngôn

bột lưu huỳnh, lưu huỳnh nóng chảy bám ngay vào đầu đũa thủy

bay ra.

ngữ Hóa

tinh.

- Giải thích: Khi tác dụng với chất oxi hóa mạnh

học và giao

+ Đốt cho lưu huỳnh cháy ngay trên đèn cồn ngoài không khí.

hơn (O2), lưu huỳnh thể hiện tính khử, bị oxi hóa

tiếp, NL

+ Sau đó đưa nhanh đầu đũa đang cháy vào bình đựng oxi. Quan

thành SO2.

hợp tác.

sát hiện tượng.

- PTHH: S + O2 → SO2

TN4: Tính kh c

ưu huỳnh.

* GV lưu ý HS: + Tia nước cất vào bình chứa oxi trước khi làm thí nghiệm để tránh vở bình. + Không nên để đũa thủy tinh nóng chạm vào thành bình. + Tuyệt đối không dùng đũa thủy tinh đang nóng chấm vào cả chậu bột lưu huỳnh. + Lấy miếng bông tẩm dd NaOH đậy lên miệng bình ngay khi

+ S: là chất khử. + O2: là chất oxi hóa.

- ết uận: Lưu huỳnh thể hiện tính khử khi tác dụng với các chất oxi hóa.

- NL giải quyết vấn

đưa đũa thủy tinh chấm bột lưu huỳnh vào bình chứa khí oxi.

Hoạt động 6: Thực hành -HS: Tiến hành thí nghiệm.

- Lớp chia làm 4 nhóm tiến hành thí nghiệm.

- NL thực

-GV: Bao quát lớp, đến từng nhóm quan sát, hướng dẫn.

- Hoàn thành nội dung yêu cầu.

hành Hóa học, NL hợp tác, NL tự học.

Hoạt động 7: Nhận xét buổi thực hành, học sinh dọn dẹp phòng thí nghiệm - Nhận xét ưu, nhược điểm sau buổi thực hành. Yêu cầu học sinh hoàn thành phiếu báo cáo thực hành, cuối giờ thu lại.

- NL hợp

- Nhắc nhở và hướng dẫn học sinh dọn dẹp phòng thí nghiệm.

tác.

V. DẶN DÒ - NHẮC NHỞ - Hoàn thiện bài tường trình nộp vào cuối giờ học.

- Đọc kỹ trước và chuẩn bị cho tiết học kế tiếp.

VI. RÚT KINH NGHIỆM .............................................................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................................................. ..............................................................................................................................................................................................................

PHỤ LỤC 7 – GI O N ÀI THỰC HÀNH SỐ 5 Ngày soạn:.....

Tuần dạy:...

Ngày dạy:........

Tiết dạy: .....

BÀI 35:

BÀI THỰC HÀNH SỐ 5 TÍNH CHẤT CÁC HỢP CHẤT CỦ LƢU HUỲNH

I. CHUẨN KIẾN THỨC, KĨ NĂNG 1. Kiến thức  Sau khi học, HS biết: - Biết được mục đích, các bước tiến hành, kĩ thuật thực hiện của các thí nghiệm: + Điều chế và chứng minh tính khử của hiđro sunfua. + Điều chế và chứng minh tính khử của lưu huỳnh đioxit. + Tính oxi hóa của lưu huỳnh đioxit. + Tính oxi hóa của axit sunfuric đặc.  HS hiểu: - Các tính chất của hiđro sunfua, lưu huỳnh đioxit và axit sunfuric đặc.

- Cách nhận biết lưu huỳnh đioxit.  Vận dụng bậc thấp: - Quan sát, mô tả và giải thích các hiện tượng thí nghiệm.

- Viết các PTHH phản ứng xảy ra.  Vận dụng bậc cao: - Tiến hành thí nghiệm để kiểm chứng các lí thuyết đã học.

- Rèn luyện kỹ năng thực hiện các thí nghiệm. *Trọng tâm: - Tính khử của hiđro sunfua.

- Tính khử và tính oxi hóa của lưu huỳnh đioxit.

- Tính oxi hóa mạnh của axit sunfuric đặc.

2. Kỹ năng - Sử dụng dụng cụ và hoá chất để tiến hành an toàn, thành công các thí nghiệm trên.

- Quan sát hiện tượng, giải thích và viết các PTHH. - Viết tường trình thí nghiệm.

3. Thái độ, hành vi - Có tinh thần tích cực, chủ động trong học tập.

- Tin tưởng vào tri thức khoa học, có niềm say mê, hứng thú với môn học.

- Vận dụng kiến thức đã học vào thực tiễn cuộc sống.

II. PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC - Năng lực giải quyết vấn đề thông qua môn Hóa học.

- Năng lực ngôn ngữ Hóa học và giao tiếp.

- Năng lực hợp tác.

- Năng lực thực hành Hóa học.

- Năng lực tự học.

III. PHƢƠNG PH P - Phương pháp đàm thoại.

- Phương pháp thực hành thí nghiệm trực quan kết hợp với hình ảnh, thí nghiệm mô phỏng.

- Phương pháp dạy học theo nhóm.

- Phương pháp thuyết trình.

IV. CHUẨN BỊ 1. Giáo viên - SGK. - Video thí nghiệm mô phỏng: điều chế và chứng minh tính khử của hiđro sunfua; điều chế và chứng minh tính khử và tính oxi hóa của lưu huỳnh đioxit; tính oxi hóa mạnh của axit sufuric đặc.

- Dụng cụ: ống nghiệm, giá g , kẹp g , ống dẫn khí, nút cao su, ống vuốt nhọn, diêm, bông, tấm kính, đèn cồn, ống nhỏ giọt.

- Hóa chất: FeS, dung dịch HCl, NaSO3 tinh thể, dung dịch H2SO4, dung dịch KMnO4, H2SO4 đặc, Cu mảnh, NaOH, nước cất.

2. Học sinh - SGK. - Nghiên cứu kỹ bài thực hành và xem mô hình mô phỏng thí nghiệm trước khi đến lớp.

- Bảng tường trình đã hoàn thành cột 1, 2, 3.

STT

Tên thí nghiệm

Cách tiến hành, hình vẽ

Hiện tƣợng - Giải thích - PTPƢ

Kết luận, lƣu ý

(1)

(2)

(3)

(4)

(5)

V. TIẾN TRÌNH DẠY HỌC 1. Ổn định lớp (1’ 2. Kiểm tra bài cũ (kết hợp trong phần bài mới) 3. Nội dung bài mới Vào bài: Ở các tiết trước các em đã nghiên cứu phần lí thuyết về các hợp chất của lưu huỳnh. Trong tiết học hôm nay, các em sẽ tự tay tiến hành một số thí nghiệm để kiểm chứng lại các điều đã học, quan sát hiện tượng và viết bài tường trình nộp vào cuối tiết học.

-GV: Chia lớp thành 4 nhóm ứng với 4 tổ trên lớp học.

Hoạt động của GV và HS

Nội dung

PTNL

Hoạt động 1: Công việc trƣớc giờ thực hành -GV: Kiểm tra sự chuẩn bị của học sinh

- NL thực

-GV: Nêu mục đích của giờ thực hành và các yêu cầu đặt ra cho HS trong giờ thực hành.

hành Hóa

+ Mục đích: 

Kiểm chứng kiến thức đã học về tính chất Hóa học của hiđro sunfua, lưu huỳnh đioxit và axit sunfuric đặc.



Nắm rõ các bước tiến hành, kĩ thuật thực hiện của các thí nghiệm để kiểm chứng các tính chất trên.

+ Yêu cầu: 

Đảm bảo các quy tắc an toàn trong PTN (trật tự, cẩn thận, đảm bảo an toàn, vệ sinh, sử dụng hoá chất tiết kiệm,

học.

tuân theo hướng dẫn của GV, không làm việc riêng hay sử dụng điện thoại, …). 

Thực hiện các thí nghiệm cẩn thận, đảm bảo thành công, quan sát và hoàn thành vào bản tường trình nộp vào

cuối tiết học.

-GV: Hướng dẫn HS các thao tác của bài thực hành số 5. + Rót chất lỏng vào ống nghiệm. + Nhỏ giọt chất lỏng vào ống nghiệm bằng công tơ hút. + Lắc ống nghiệm. + Đun nóng chất lỏng trong ống nghiệm. + Đốt khí sinh ra ở đầu ống vuốt nhọn. + Dẫn khí đi qua ống nghiệm có chứa chất lỏng.

Hoạt động 2: Thí nghiệm điều chế và chứng minh tính khử của hiđro sunfua -GV: Giới thiệu mô hình thí nghiệm mô phỏng và yêu cầu HS

TN1: Thí nghiệm điều chế và chứng minh tính

quan sát thí nghiệm điều chế và chứng minh tính khử của hiđro

kh c

sunfua (xem ở nhà).

- Hiện tượng: Khi đốt ngọn lửa có màu vẫn đục

hiđro sunfu .

- NL thực hành Hóa học, NL

-GV: Yêu cầu HS dựa vào nội dung đã chuẩn bị và mô hình dụng vàng, tấm kính có màu vàng.

giải quyết

cụ điều chế và thử tính chất đã lắp sẵn trên bàn, mời đại diện 1

- Giải thích: oxi không khí đã oxi hóa H2S thành S

vấn đề

HS trình bày về thí nghiệm điều chế và chứng minh tính khử của

nên đốt có ngọn lửa màu vàng và tấm kính lưu

thông qua

hiđro sunfua (cách tiến hành).

huỳnh bám trên có màu vàng.

môn Hóa

- PTHH:

học, NL

N1: Điều chế và chứng minh tính kh c

hiđro sunfua.

+ Cho từ từ dung dịch HCl đặc vào ống nghiệm đựng FeS đã lắp sẵn trên giá, sao cho axit vừa ngập FeS. + Đậy ống nghiệm bằng nút su có ống vuốt nhọn quay lên phía trên. + Chờ cho có sủi bọt khí nhẹ, lấy que diêm châm lửa đốt luồng khí bay ra. Quan sát màu ngọn lửa. + Đặt cách ngọn lửa 2 – 3 cm 1 chiếc cốc thủy tinh hoặc tấm kính. + Quan sát hiện tượng trên tấm kính.

FeS + 2HCl  FeCl2 + H2S

ngôn ngữ

2H2S + O2 → 2H2O + 2S

Hóa học và

+ H2S: là chất khử.

giao tiếp,

+ O2: là chất oxi hóa.

NL hợp

- Kết luận: Khí hiđro sunfua có tính khử.

tác.

Hoạt động 3: Thí nghiệm điều chế và chứng minh tính khử của lƣu huỳnh đioxit -GV: Giới thiệu mô hình thí nghiệm mô phỏng và yêu cầu HS

TN2: Thí nghiệm điều chế và chứng minh tính

quan sát các thí nghiệm điều chế và chứng minh tính khử của lưu

kh c

huỳnh đioxit (xem ở nhà).

- Hiện tượng: Khi dẫn SO2 vào dung dịch thuốc tím học, NL

-GV: Yêu cầu HS dựa vào nội dung đã chuẩn bị và hình vẽ trên

nhạt màu dần.

giải quyết

bảng, mời đại diện nhóm 2 trình bày về thí nghiệm điều chế và

- Giải thích: Do SO2 đã khử KMnO4 tạo thành

vấn đề

chứng minh tính khử của lưu huỳnh đioxit (cách tiến hành).

K2SO4, MnSO4 và H2SO4, màu tím của KMnO4 bị

thông qua

-GV: Yêu cầu HS nhắc lại phương pháp nhận biết SO2 với CO2.

mất đi.

môn Hóa

-HS: Trả lời.

- PTHH:

học, NL

-GV: “Hôm nay, cô cùng các em sẽ tiến hành làm thí nghiệm để

+ Phản ứng điều chế SO2:

ngôn ngữ

kiểm chứng những kiến thức chúng ta đã được học”.

Na2SO3 + H2SO4 → Na2SO4 + SO2 + H2O

Hóa học và

+ Phản ứng:

giao tiếp,

5SO2 + 2KMnO4 + 2H2O  2H2SO4 + K2SO4 +

NL hợp

N2: Điều chế và chứng minh tính kh c + Lắp dụng cụ như hình vẽ.

ưu huỳnh đio it.

ưu huỳnh đio it.

2MnSO4  SO2: là chất khử.  KMnO4: là chất oxi hóa.

- Kết luận: Lưu huỳnh đioxit có tính khử khi tác dụng với những hợp chất oxi hóa.

- NL thực hành Hóa

tác.

+ Cho vào ống nghiệm 1 – 2g muối Na2SO3 tinh thể hoặc 2 – 3 ml dung dịch Na2SO3. + Nhỏ vài giọt axit H2SO4 vừa ngập N2SO3. + Đậy ống nghiệp bằng nút su có ống dẫn khí. + Đun h n hợp trên ngọn lửa đền cồn, khí SO2 bay ra dẫn vào 1 trong 2 ống nghiệm đựng sẵn dung dịch KMnO4 (pha loãng) đã chuẩn bị sẵn (1 ống làm đối chứng). + Quan sát hiện tượng và so sánh với ống nghiệm còn lại. * GV lưu ý HS:

+ Lắp dụng cụ kín để khí SO2 không thoát ra ngoài vì khí SO2 không màu, mùi hắc, rất độc. + Khử khí SO2 dư bằng bông tẩm xút.

Hoạt động 4: Thí nghiệm tính oxi hoá của lƣu huỳnh đioxit -GV: Yêu cầu HS nhóm 3 dựa vào nội dung đã chuẩn bị ở nhà,

TN3: thí nghiệm tính oxi hoá c

trình bày cách tiến hành thí nghiệm tính oxi hoá của lưu huỳnh

đio it.

hành Hóa

đioxit.

- Hiện tượng: dung dịch trong ống nghiệm đựng

học, NL

-GV: Cho HS xem video thí nghiệm mô phỏng về tính oxi hoá

H2S vẫn đục màu vàng.

giải quyết

của lưu huỳnh đioxit, yêu cầu HS quan sát hiện tượng. Gọi 1 HS

- Giải thích: SO2 oxi hóa H2S tạo S có màu vàng.

vấn đề

nêu hiện tượng và 1 HS khác giải thích, viết PTPƯ xảy ra (có thể

- PTHH: SO2 + 2H2S  3S + 2H2O

thông qua

cho HS xem trước ở nhà và lên bảng trình bày).

ưu huỳnh

- NL thực

+ SO2: là chất oxi hóa.

môn Hóa

+ H2S: là chất khử.

học, NL

- Kết luận: Lưu huỳnh đioxit có tính oxi hóa.

ngôn ngữ Hóa học và giao tiếp, NL hợp tác, NL tự học.

-GV: Lưu ý, HS không làm thí nghiệm này.

-GV: Hướng dẫn HS rút ra kết luận.

Hoạt động 5: Thí nghiệm tính oxi hóa của axit sunfuric đặc -GV: Giới thiệu mô hình thí nghiệm mô phỏng và yêu cầu HS

TN4: Thí nghiệm tính oxi hóa c a axit sunfuric

- NL thực

nhóm 4 lần lượt nêu cách tiến hành các thí nghiệm (xem ở nhà).

đ c.

hành Hóa

-GV: Yêu cầu HS nhắc lại tính chất Hóa học của axit sunfuric

- Hiện tượng: lá đồng bị tan, sủi bọt khí mùi hắc,

học, NL

đặc.

dung dịch chuyển sang màu xanh.

giải quyết

-HS: Trả lời.

- Giải thích: Do Cu bị H2SO4 oxi hóa thành Cu2+

vấn đề

-GV: “Để kiểm chứng lại, hôm nay cô và các em sẽ cùng nhau đi

nên dung dịch sẽ có màu xanh, đồng thời sản phẩm

thông qua

làm thí nghiệm tính oxi hóa mạnh của axit sunfuric đặc.”

khử của H2SO4 là khí SO2 bay lên.

môn Hóa

- PTHH: Cu + 2H2SO4 → CuSO4 + SO2 + 2H2O

học, NL

TN4: Tính oxi hóa c

it sunfuric đ c.

+ Lấy 1 – 2 mảnh đồng cho vào ống nghiệm, sau đó cho từ từ axit sunfuric đặc vào và đun nóng. + Quan sát hiện tượng, chú ý màu dung dịch sau phản ứng.

+ Cu: là chất khử. + H2SO4: là chất oxi hóa.

- Kết luận: axit sunfuric đặc có tính oxi hóa mạnh.

ngôn ngữ Hóa học và giao tiếp, NL hợp tác.

*GV lưu ý HS: + Phải thật cẩn thận khi làm thí nghiệm với axit H2SO4 đặc, HS lên bàn GV lấy axit. + Khử khí SO2 dư bằng bông tẩm xút.

Hoạt động 6: Thực hành -HS: Tiến hành thí nghiệm.

- Lớp chia làm 4 nhóm tiến hành thí nghiệm.

- NL thực

-GV: Bao quát lớp, đến từng nhóm quan sát, hướng dẫn.

- Hoàn thành nội dung yêu cầu.

hành Hóa học, NL hợp tác, NL tự học.

Hoạt động 7: Nhận xét buổi thực hành, học sinh dọn dẹp phòng thí nghiệm - Nhận xét ưu, nhược điểm sau buổi thực hành. Yêu cầu học sinh hoàn thành phiếu báo cáo thực hành, cuối giờ thu lại.

- NL hợp

- Nhắc nhở và hướng dẫn học sinh dọn dẹp phòng thí nghiệm.

tác.

V. DẶN DÒ - NHẮC NHỞ - Hoàn thiện bài tường trình nộp vào cuối giờ học.

- Đọc kỹ trước và chuẩn bị cho tiết học kế tiếp.

VI. RÚT KINH NGHIỆM .............................................................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................................................. ..............................................................................................................................................................................................................

PHỤ LỤC 8 – GI O N ÀI THỰC HÀNH SỐ 6 Ngày soạn:.....

Tuần dạy:...

Ngày dạy:........

Tiết dạy: .....

BÀI 37:

BÀI THỰC HÀNH SỐ 6 TỐC ĐỘ PHẢN ỨNG HÓA HỌC

I. CHUẨN KIẾN THỨC, KĨ NĂNG 1. Kiến thức  Sau khi học, HS biết: Biết được mục đích, các bước tiến hành, kĩ thuật thực hiện của các thí nghiệm: - Ảnh hưởng của nồng độ đến tốc độ phản ứng.

- Ảnh hưởng của nhiệt độ đến tốc độ phản ứng.

- Ảnh hưởng của diện tích bề mặt chất rắn đến tốc độ phản ứng.  HS hiểu: Sự ảnh hưởng của các yếu tố đến tốc độ phản ứng.  Vận dụng bậc thấp: - Quan sát, mô tả và giải thích các hiện tượng thí nghiệm.

- Viết các PTHH phản ứng xảy ra.  Vận dụng bậc cao: - Tiến hành thí nghiệm để kiểm chứng các lí thuyết đã học.

- Rèn luyện kỹ năng thực hiện các thí nghiệm. *Trọng tâm:

- Ảnh hưởng của nồng độ, nhiệt độ và diện tích bề mặt chất rắn đến tốc độ phản ứng.

2. Kỹ năng - Sử dụng dụng cụ và hoá chất để tiến hành an toàn, thành công các thí nghiệm trên.

- Quan sát hiện tượng, giải thích và viết các PTHH. - Viết tường trình thí nghiệm.

3. Thái độ, hành vi - Có tinh thần tích cực, chủ động trong học tập.

- Tin tưởng vào tri thức khoa học, có niềm say mê, hứng thú với môn học.

- Vận dụng kiến thức đã học vào thực tiễn cuộc sống.

II. PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC - Năng lực giải quyết vấn đề thông qua môn Hóa học.

- Năng lực ngôn ngữ Hóa học và giao tiếp.

- Năng lực hợp tác.

- Năng lực thực hành Hóa học.

- Năng lực tự học.

III. PHƢƠNG PH P - Phương pháp đàm thoại.

- Phương pháp thực hành thí nghiệm trực quan kết hợp với hình ảnh, thí nghiệm mô phỏng.

- Phương pháp dạy học theo nhóm.

- Phương pháp thuyết trình.

IV. CHUẨN BỊ 1. Giáo viên - SGK. - Video thí nghiệm mô phỏng: ảnh hưởng của nồng độ đến tốc độ phản ứng, ảnh hưởng của nhiệt độ đến tốc độ phản ứng, ảnh hưởng của diện tích bề mặt chất rắn đến tốc độ phản ứng.

- Dụng cụ: ống nghiệm, đèn cồn, diêm, kẹp g , kẹp gắp hóa chất, cốc thủy tinh, phễu, ống nhỏ giọt.

- Hóa chất: kẽm viên, bột kẽm, dung dịch HCl 18%, dung dịch HCl 6%, dung dịch H2SO4 15%.

2. Học sinh - SGK. - Nghiên cứu kỹ bài thực hành và xem mô hình mô phỏng thí nghiệm trước khi đến lớp.

- Bảng tường trình đã hoàn thành cột 1, 2, 3.

STT

Tên thí nghiệm

Cách tiến hành, hình vẽ

Hiện tƣợng - Giải thích - PTPƢ

(1)

(2)

(3)

(4)

V. TIẾN TRÌNH DẠY HỌC 1. Ổn định lớp (1’ 2. Kiểm tra bài cũ (kết hợp trong phần bài mới) 3. Nội dung bài mới

Kết luận, lƣu (5)

Vào bài: Ở các tiết trước các em đã nghiên cứu phần lí thuyết về ảnh hưởng của các yếu tố nồng độ, nhiệt độ và diện tích bề mặt chất rắn đến tốc độ phản ứng. Trong tiết học hôm nay các em sẽ tự tay tiến hành một số thí nghiệm để hoàn thiện kiến thức và kĩ năng thực hành, quan sát hiện tượng và viết bài tường trình.

-GV: Chia lớp thành 4 nhóm ứng với 4 tổ trên lớp học.

Hoạt động của GV và HS

Nội dung

PTNL

Hoạt động 1: Công việc trƣớc giờ thực hành -GV: Kiểm tra sự chuẩn bị của học sinh

- NL thực

-GV: Nêu mục đích của giờ thực hành và các yêu cầu đặt ra cho HS trong giờ thực hành.

hành Hóa

+ Mục đích:  Kiểm chứng kiến thức đã học về ảnh hưởng của các yếu tố đến tốc độ phản ứng.  Nắm rõ các bước tiến hành, kĩ thuật thực hiện của các thí nghiệm. + Yêu cầu:  Đảm bảo các quy tắc an toàn trong PTN (trật tự, cẩn thận, đảm bảo an toàn, vệ sinh, sử dụng hoá chất tiết kiệm, tuân theo hướng dẫn của GV, không làm việc riêng hay sử dụng điện thoại, …).  Thực hiện các thí nghiệm cẩn thận, đảm bảo thành công, quan sát và hoàn thành vào bản tường trình nộp vào cuối tiết học.

-GV: hướng dẫn HS các thao tác của bài thực hành số 5. + Đun dung dịch chất lỏng. + Cho đồng thời chất vào 2 ống nhiệm.

học.

+ Vệ sinh ống nghiệm.

Hoạt động 2: Ảnh hƣởng của nồng độ đến tốc độ phản ứng -GV: Giới thiệu mô hình thí nghiệm mô phỏng và yêu cầu HS

TN1: Ảnh hư ng c

quan sát thí nghiệm ảnh hưởng của nồng độ đến tốc độ phản ứng

ứng.

quyết vấn

(xem ở nhà).

- Hiện tượng: Cho Zn vào dung dịch HCl có bọt

đề thông

-GV: Yêu cầu HS dựa vào nội dung đã chuẩn bị mời đại diện 1

khí thoát ra; khí ở ống nghiệm 1 thoát ra nhiều hơn

qua môn

HS trình bày về thí nghiệm ảnh hưởng của nồng độ đến tốc độ

ống nghiệm 2.

Hóa học,

phản ứng (cách tiến hành).

- Giải thích: Do nồng độ dung dịch HCl ở ống

NL ngôn

TN1: Ảnh hư ng c

nghiệm 1 lớn hơn.

ngữ Hóa

+ Chuẩn bị hai ống nghiệm như sau:

- PTHH: Zn + 2HCl → ZnCl2 + H2↑

học và giao

 Ống thứ nhất: 3 ml dung dịch HCl 18%.

- ết uận: Tốc độ phản ứng phụ thuộc vào nồng

tiếp, NL

 Ống thứ hai: 3ml dung dịch HCl 6%.

độ. Nồng độ càng lớn thì tốc độ phản ứng càng

hợp tác.

nồng đ đến tốc đ phản ứng.

nồng đ đến tốc đ phản

- NL giải

+ Cho đồng thời m i ống nghiệm một hạt kẽm có kích thức nhanh và ngược lại. giống nhau. + Quan sát hiện tượng xảy ra trong hai ống nghiệm, so sánh, giải thích và viết PTHH xảy ra. * GV lưu ý HS: quan sát bọt khí thoát ra ở hai ống nghiệm.

Hoạt động 3: Ảnh hƣởng của nhiệt độ đến tốc độ phản ứng -GV: Giới thiệu mô hình thí nghiệm mô phỏng và yêu cầu HS

TN2: Ảnh hư ng c

nhiệt đ đến tốc đ phản

- NL giải

quan sát thí nghiệm ảnh hưởng của nhiệt độ đến tốc độ phản ứng

ứng.

quyết vấn

(xem ở nhà).

- Hiện tượng: Cho Zn vào dung dịch H2SO4 có bọt

đề thông

-GV: Yêu cầu HS dựa vào nội dung đã chuẩn bị và hình vẽ trên

khí thoát ra; khí ở ống nghiệm 1 thoát ra nhiều hơn

qua môn

bảng mời đại diện 1 HS trình bày về thí nghiệm ảnh hưởng của

ống nghiệm 2.

Hóa học,

nồng độ đến tốc độ phản ứng (cách tiến hành).

- Giải thích: Do nhiệt độ dung dịch H2SO4 ở ống

NL ngôn

TN2: Ảnh hư ng c

nghiệm 1 cao hơn.

ngữ Hóa

nhiệt đ đến tốc đ phản ứng.

+ Chuẩn bị hai ống nghiệm, m i ống đựng 3 ml dung dịch - PTHH: Zn + H2SO4 → ZnSO4 + H2↑ H2SO4 15%. + Đun dung dịch trong ống nghiệm 1 đến gần sôi.

học và giao

- ết uận: Tốc độ phản ứng phụ thuộc vào nhiệt

tiếp, NL

độ. Nhiệt độ càng lớn thì tốc độ phản ứng càng

hợp tác.

+ Cho đồng thời m i ống nghiệm một hạt kẽm có kích thức nhanh và ngược lại. giống nhau. + Quan sát hiện tượng xảy ra trong hai ống nghiệm, so sánh, giải thích và viết PTHH xảy ra. * GV lưu ý HS: quan sát bọt khí thoát ra ở hai ống nghiệm.

Hoạt động 4: Ảnh hƣởng của diện tích bề mặt chất rắn đến tốc độ phản ứng -GV: Giới thiệu mô hình thí nghiệm mô phỏng và yêu cầu HS

TN3: Ảnh hư ng c

iện t ch ề m t ch t rắn

quan sát thí nghiệm ảnh hưởng của diện tích bề mặt chất rắn đến

đến tốc đ phản ứng.

quyết vấn

tốc độ phản ứng (xem ở nhà).

- Hiện tượng: Cho Zn vào dung dịch H2SO4 có bọt

đề thông

-GV: Yêu cầu HS dựa vào nội dung đã chuẩn bị và hình vẽ trên

khí thoát ra; khí ở ống nghiệm 1 (ống nghiệm có

qua môn

- NL giải

bảng mời đại diện 1 HS trình bày về thí nghiệm ảnh hưởng của

kích thước hạt nhỏ hơn) thoát ra nhiều hơn ống

Hóa học,

diện tích bề mặt chất rắn đến tốc độ phản ứng (cách tiến hành).

nghiệm 2.

NL ngôn

TN3: Ảnh hư ng c

iện t ch ề m t ch t rắn đến tốc đ phản - Giải thích: Do kích thước hạt Zn ở ống nghiệm 1 nhỏ hơn ở ống nghiệm 2.

ứng.

+ Cho vào hai ống nghiệm hai mẫu kẽm có khối bằng nhau, ống - PTHH: Zn + H2SO4 → ZnSO4 + H2↑ nghiệm 1 chứa mẫu có kích thước nhỏ hơn ống nghiệm 2.

- ết uận: Tốc độ phản ứng phụ thuộc vào diện

ngữ Hóa học và giao tiếp, NL hợp tác.

+ Chuẩn bị hai ống nghiệm, m i ống đựng 3 ml dung dịch tích bề mặt chất rắn. Diện tích bề mặt chất rắn càng H2SO4 nồng độ khoảng 15%.

lớn thì tốc độ phản ứng càng nhanh và ngược lại.

+ Cho đồng thời hai ống nghiệm đựng dung dịch H2SO4 vào hai ống nghiệm đựng hai mẫu kẽm ở trên. + Quan sát hiện tượng xảy ra trong hai ống nghiệm, so sánh, giải thích và viết PTHH xảy ra. * GV lưu ý HS: quan sát bọt khí thoát ra ở hai ống nghiệm.

Hoạt động 5: Thực hành -HS: Tiến hành thí nghiệm.

- Lớp chia làm 4 nhóm tiến hành thí nghiệm.

- NL thực

-GV: Bao quát lớp, đến từng nhóm quan sát, hướng dẫn.

- Hoàn thành nội dung yêu cầu.

hành Hóa học, NL hợp tác, NL tự học.

Hoạt động 6: Nhận xét buổi thực hành, học sinh dọn dẹp ph ng thí nghiệm - Nhận xét ưu, nhược điểm sau buổi thực hành. Yêu cầu học sinh hoàn thành phiếu báo cáo thực hành, cuối giờ thu lại.

- NL hợp

- Nhắc nhở và hướng dẫn học sinh dọn dẹp phòng thí nghiệm.

tác.

V. DẶN DÒ - NHẮC NHỞ - Hoàn thiện bài tường trình nộp vào cuối giờ học.

- Đọc kỹ trước và chuẩn bị cho tiết học kế tiếp.

VI. RÚT KINH NGHIỆM .............................................................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................................................................

PHỤ LỤC 9

MẪU BẢN TƢỜNG TRÌNH Họ và tên: Lớp:

Nhóm:

BẢN TƢỜNG TRÌNH BÀI THỰC HÀNH SỐ 5 TÍNH CHẤT CÁC HỢP CHẤT CỦ LƢU HUỲNH STT

Tên thí nghiệm

Cách tiến hành, hình vẽ

Hiện tƣợng - Giải thích - PTPƢ

Kết luận, lƣu ý

(1)

(2)

(3)

(4)

(5)

……

………………

……………………………………

……………………………………………

…………………

……

………………

……………………………………

……………………………………………

…………………

……

………………

……………………………………

……………………………………………

…………………

……

………………

……………………………………

……………………………………………

…………………

……

………………

……………………………………

……………………………………………

…………………

……

………………

……………………………………

……………………………………………

…………………

……

………………

……………………………………

……………………………………………

…………………