MỘT SỐ BIỆN PHÁP DẠY HỌC TAM GIÁC ĐỒNG DẠNG THEO HƯỚNG GẮN VỚI THỰC TIỄN

DẠY HỌC CHỦ ĐỀ TAM GIÁC ĐỒNG DẠNG

vectorstock.com/30416001

Ths Nguyễn Thanh Tú eBook Collection

MỘT SỐ BIỆN PHÁP DẠY HỌC TAM GIÁC ĐỒNG DẠNG THEO HƯỚNG GẮN VỚI THỰC TIỄN (DẠY HỌC CHỦ ĐỀ TAM GIÁC ĐỒNG DẠNG CHO HỌC SINH LỚP 8) (TNU) WORD VERSION | 2021 EDITION ORDER NOW / CHUYỂN GIAO QUA EMAIL TAILIEUCHUANTHAMKHAO@GMAIL.COM

Tài liệu chuẩn tham khảo Phát triển kênh bởi Ths Nguyễn Thanh Tú Đơn vị tài trợ / phát hành / chia sẻ học thuật : Nguyen Thanh Tu Group Hỗ trợ trực tuyến Fb www.facebook.com/DayKemQuyNhon Mobi/Zalo 0905779594

Chương 2 MỘT SỐ BIỆN PHÁP DẠY HỌC TAM GIÁC ĐỒNG DẠNG THEO HƯỚNG GẮN VỚI THỰC TIỄN 2.1. Một số định hướng xây dựng biện pháp sư phạm gắn với thực tiễn trong quá trình dạy học chủ đề Tam giác đồng dạng cho học sinh lớp 8 2.1.1. Định hướng 1: Hệ thống biện pháp phải thể hiện rõ ý tưởng góp phần phát triển năng lực gắn toán học với thực tiễn cho học sinh, đồng thời cũng góp phần quan trọng vào việc làm cho học sinh nắm vững tri thức, kỹ năng của môn học Chuyển từ nền giáo dục mang tính hàn lâm, xa vời thực tiễn sang một nền giáo dục chú trọng việc hình thành năng lực, phát huy tính chủ động, sáng tạo của người học là một trong các định hướng cơ bản của việc đổi mới giáo dục của nước ta hiện nay.

Trong đổi mới phương pháp dạy học định hướng quan trọng nhất là: Phát huy tính tích cực, chủ động của người học. Gắn kiến thức toán học với thực tiễn, sẵn sàng vận dụng trong đời sống xã hội, trong các môn học khác nhau. Đó cũng là những xu hướng quốc tế trong cải cách phương pháp dạy học ở nhà trường phổ thông.

Cần có những phương pháp dạy học gắn chặt với những hình thức tổ chức phù hợp với mục tiêu, nội dung, đối tượng và điều kiện cụ thể để tổ chức lớp học như: học cá nhân, học nhóm, học trong lớp, học ở ngoài lớp.

Chuẩn bị các giờ học thực hành tốt, đảm bảo yêu cầu rèn luyện kỹ năng thực hành, vận dụng kiến thức đã học vào thực tiễn, nâng cao hứng thú cho người học. Tích cực vận dụng công nghệ thông tin và các thiết bị dạy học trong giảng dạy để tạo cho học sinh sự liên tưởng thực tế, kích thích khả năng tư duy, sáng tạo của học sinh.

36

2.1.2. Định hướng 2: Các biện pháp cần làm rõ được mối liên hệ giữa Toán học và thực tiễn, đảm bảo việc liên hệ toán học với thực tiễn có khả thi, hiệu quả trong dạy học chủ đề tam giác đồng dạng Trong quá trình dạy học, cần sử dụng triệt để các tình huống trong thực tiễn, kết hợp với các phương pháp dạy học, để học sinh thấy được nguồn gốc thực tiễn của toán học, thấy được sự phản ánh thực tiễn của Toán học và những ứng dụng thực tiễn của Toán học. Từ đó, học sinh có nhu cầu ứng dụng toán học và tìm hiểu các ứng dụng của toán học trong thực tiễn. Điều này góp phần cho việc dạy học toán hiệu quả hơn, gần gũi với cuộc sống hơn.

Muốn dạy và học theo hướng liên hệ toán học với thực tiễn khả thi, có hiệu quả cần khai thác và sử dụng các tình huống thực tiễn trong toàn bộ quá trình dạy và học của giáo viên và học sinh. Cần phải chọn lọc các tình huống đơn giản, gần gũi, quen thuộc với học sinh, sát với sách giáo khoa hay những tình huống sát với đời sống lao động và sản xuất của học sinh. Những tình huống đó phải là những tình huống xuất hiện trong thực tế. Cần chú ý đến không chỉ nội dung, số lượng mà cả mức độ khó của các tình huống, đồng thời có những biện pháp sử dụng hệ thống bài tập một cách hợp lý trong thực tế giảng dạy.

2.1.3. Định hướng 3: Các biện pháp sư phạm cần giúp cho học sinh nắm vững tri thức, kiến tạo tri thức và rèn luyện kỹ năng toán học theo tinh thần sẵn sàng ứng dụng gắn toán học với thực tiễn trong dạy học chủ đề tam giác đồng dạng cho học sinh lớp 8 Tri thức giúp học sinh rèn luyện kỹ năng, phát triển năng lực trí tuệ, trau dồi các phẩm chất nhân cách, là công cụ để giải quyết các vấn đề của Toán học.

Các biện pháp sư phạm cần giúp cho học sinh kiến tạo được những tri thức, rèn luyện kỹ năng, kĩ xảo, phát triển những phương thức tư duy và hoạt động cần thiết thường dùng trong thực tiễn.

37

2.1.4. Định hướng 4: Các biện pháp sư phạm cần tôn trọng, bám sát nội dung chương trình sách giáo khoa hiện hành và xu hướng đổi mới chương trình giáo dục Sách giáo khoa là tài liệu học tập chính thống của học sinh, đảm bảo cung cấp những nội dung kiến thức chuẩn nhất theo từng cấp học, môn học.

Sách giáo khoa môn Toán được xây dựng theo một hệ thống quan điểm nhất quán về phương diện Toán học cũng như phương diện sư phạm. Được sử dụng trong phạm vi toàn quốc, phù hợp với mục tiêu đào tạo mới, thực tiễn giáo dục ở nước ta hiện nay. Vì vậy khi liên hệ toán học với thực tiễn trong quá trình dạy học của mình, giáo viên cần bám sát nội dung chương trình sách giáo khoa và chuẩn kiến thức kĩ năng đã quy định.

2.2. Một số biện pháp sư phạm gắn với thực tiễn trong quá trình dạy học chủ đề Tam giác đồng dạng cho học sinh lớp 8 2.2.1. Biện pháp 1: Khai thác các tình huống thực tiễn trong các hoạt động của quá trình dạy học chủ đề Tam giác đồng dạng lớp 8 a) Mục đích của biện pháp Trong dạy học, điều quan trọng nhất là hình thành vững chắc cho học sinh một hệ thống khái niệm. Đó là cơ sở của toàn bộ kiến thức toán học và là tiền đề quan trọng để xây dựng cho học sinh khả năng vận dụng kiến thức đã học. Việc sử dụng các tình huống thực tiễn trong các hoạt động của quá trình dạy học, giúp cho giáo viên có thể làm cho bài giảng trở nên sinh động và gần gũi hơn với đời sống hàng ngày. Từ đó, học sinh tiếp thu bài giảng một cách tự nhiên, không bị nhàm chán, tích cực và chủ động vào quá trình hình thành kiến thức, góp phần nâng cao hiệu quả dạy và học.

Bên cạnh đó, biện pháp còn rèn luyện cho học sinh khả năng thu nhận thông tin toán học từ tình huống thực tiễn, năng lực chuyển đổi thông tin giữa toán học và thực tiễn, nâng cao khả năng vận dụng toán học vào thực tiễn.

38

b) Nội dung và cách thực hiện biện pháp Trong quá trình dạy học, người giáo viên tích cực sử dụng các tình huống thực tiễn để liên hệ với các kiến thức toán học trong bài. Bằng cách sử dụng các tình huống có thật từ thực tiễn, tác động vào tưởng tượng hay “kênh hình” của người học sẽ tạo ra sự hứng thú trong bài học.

Việc gợi động cơ mở đầu bằng cách khai thác tình huống có nội dung thực tiễn tạo hấp dẫn, lôi cuốn học sinh, tạo điều kiện để các em thực hiện tốt các hoạt động kiến tạo tri thức trong quá trình học tập sau này. Việc gợi động cơ mở đầu có thể xuất phát từ: - Thực tế gần gũi xung quanh học sinh.

- Thực tế xã hội rộng lớn (kinh tế, kĩ thuật, quốc phòng,…).

- Thực tế ở những môn học và khoa học khác.

Và cần chú ý: - Đảm bảo tính chân thực.

- Không đòi hỏi quá nhiều tri thức bổ sung.

- Con đường từ lúc nêu đến lúc giải quyết vấn đề càng ngắn càng tốt.

Trong hoạt động khởi động, hình thành kiến thức, đây là hoạt động quan trọng làm sáng tỏ mục đích học tập của chính tiết học đó. Hoạt động khởi động và hình thành kiến thức giáo viên có thể tiến hành theo các bước mà chúng tôi đề xuất sau: Bước 1: Giáo viên đưa ra một tình huống thực tiễn và tổ chức cho học sinh giải quyết tình huống đó.

Bước 2: Học sinh giải quyết tình huống và báo cáo kết quả.

Bước 3: Giáo viên nhận xét, đánh giá kết quả hoạt động của học sinh và liên hệ với kiến thức bài học giúp học sinh khám phá kiến thức.

Sau hoạt động khởi động, giáo viên có thể tổ chức cho học sinh phát hiện và hình thành kiến thức mới thông qua các loại câu hỏi gợi mở. Qua đó giúp học sinh rèn luyện năng lực cảm nhận, cung cấp cho học sinh cơ sở khoa học

39

của những kiến thức được đề cập đến trong bài học, học sinh hứng thú tìm hiểu nội dung kiến thức của bài học.

Trong một tiết học không chỉ sử dụng các tình huống thực tiễn ở các hoạt động gợi động cơ mở đầu, mà còn sử dụng khi luyện tập, vận dụng vừa giúp học sinh thấy được sự gần gũi của Toán học với cuộc sống hàng ngày, vừa giúp học sinh thấy được ứng dụng và vai trò của Toán học trong thực tiễn. Qua đó học sinh phát triển năng lực cần thiết và ý thức hơn trong việc học tập môn Toán. Hoạt động luyện tập, vận dụng giáo viên có thể tiến hành theo các bước đề xuất sau: Bước 1: Giáo viên đưa ra tình huống thực tiễn và tổ chức cho học sinh giải quyết tình huống đó.

Bước 2: Học sinh giải quyết tình huống. Giáo viên quan sát học sinh thực hiện và hỗ trợ khi cần thiết.

Bước 3: Học sinh báo cáo kết quả, giáo viên nhận xét, đánh giá kết quả hoạt động của học sinh.

Hoạt động luyện tập, vận dụng để nhằm mục đích giúp học sinh biết áp dụng những kiến thức đã tiếp thu được trong quá trình học để giải quyết những tình huống, nhiệm vụ cụ thể. học sinh chủ yếu được yêu cầu giải các bài toán tính toán thuần túy. Tuy nhiên, giáo viên có thể đưa thêm các bài tập có chứa các tình huống thực tiễn trong khi dạy học, để học sinh có hứng thú học tập và tạo cơ hội cho học sinh làm quen với việc sử dụng các kiến thức toán để giải quyết các tình huống thực tiễn, hoặc từ tình huống thực tiễn ở gia đình, nhà trường, cộng đồng hoặc trong các môn học khác các em có thể chuyển thành các bài toán và tìm hướng giải. Vì vậy, trong hoạt động vận dụng giáo viên cần tăng cường lựa chọn những tình huống thực tiễn phù hợp với nội dung bài học, gần gũi với học sinh, giúp học sinh thấy được ý nghĩa của việc học toán và sự liên hệ mật thiết giữa toán học với thực tiễn.

40

c) Ví dụ minh họa Ví dụ 2.1. Khi dạy bài §4. Khái niệm hai tam giác đồng dạng Trong hoạt động khởi động và hình thành kiến thức có thể tiến hành như sau: - Giáo viên chia lớp thành các nhóm nhỏ, giáo viên chiếu đề bài sau:

Hình 2.1 Đề bài: a. Nhìn vào hình vẽ hãy viết các cặp góc bằng nhau? b. Tính các tỉ số

A' B ' C ' A' B 'C ' rồi so sánh các tỉ số đó? ; ; AB CA BC

c. Em có nhận xét gì về hai hình trên?

- Học sinh thảo luận theo nhóm, tìm câu trả lời cho mỗi ý.

Câu trả lời mong đợi: a) Các cặp góc bằng nhau: A  A ', B  B ', C  C ' b) Tam giác ABC vuông tại A, AB = 3(m), AC = 4(m). Áp dụng Định lý Py-ta-go:

41

AB 2  AC 2  BC 2  BC 2  32  42  25 .  BC  5(m)

Tam giác A’B’C’ vuông tại A’, A’B’ = 6(m), A’C’ = 8(m). Áp dụng Định lý Py-ta-go: A ' B '2  A ' C '2  B ' C '2  B ' C '2  62  82  100 .  B ' C '  10(m)

Ta có tỉ số:

A' B ' 6   2 AB 3  C ' A' 8 A' B ' C ' A' B 'C '    2   CA 4 AB CA BC  B 'C' 10    2 BC 5  c) Hai tam giác có các góc tương ứng bằng nhau, các cạnh tương ứng có tỉ lệ bằng nhau, hai tam giác có cùng hình dạng nhưng khác nhau về kích thước.

- Dựa vào các yếu tố học sinh đã phát hiện, giáo viên đưa ra câu hỏi: Tam giác ABC và tam giác A’B’C’ là hai tam giác đồng dạng, căn cứ vào những điều các em thu được, em hiểu thế nào là hai tam giác đồng dạng?

- Học sinh thảo luận, đưa ra ý kiến của mình, trong quá trình thảo luận sẽ có ý kiến trái ngược nhau hoặc nhiều ý trùng lặp, bao hàm nhau. Giáo viên và học sinh cùng thống nhất để đưa ra khái niệm.

- Giáo viên chính xác lại khái niệm: “Tam giác A’B’C’ gọi là đồng dạng với tam giác ABC nếu: A  A '; B  B '; C  C ';

A' B ' C ' A' B 'C ' ”.   AB CA BC

- Giáo viên giới thiệu: “Tam giác A’B’C’ đồng dạng với tam giác ABC được kí hiệu là: A' B 'C ' ABC ”.

42

“Tỉ số các cạnh tương ứng

A ' B ' C ' A' B 'C '    k gọi là tỉ số đồng dạng.

AB CA BC

- Sau khi học xong khái niệm, giáo viên cho học sinh làm ví dụ củng cố là dạng bài tập nhận dạng các cặp tam giác đồng dạng, xác định tỉ số đồng dạng… học sinh dựa vào khái niệm đã học, nhận dạng chọn đáp án đúng. Giáo viên có thể cho học sinh tự lấy ví dụ thực tế về các hình tam giác đồng dạng mà các em thấy.

Việc sử dụng ví dụ, hình ảnh mang tính thực tế như 2 cột đèn hoặc yêu cầu học sinh tìm các ví dụ thực tế sẽ thu hút được sự chú ý của học sinh, các em lĩnh hội kiến thức một cách tự nhiên, thấy được sự có mặt của Toán học trong đời sống.

Ví dụ 2.2: Trong dạy học §1 Định lí Ta – lét trong tam giác.

- Bước 1: Gợi động cơ hình thành kiến thức.

Học sinh làm việc nhóm theo bàn. Giáo viên cho bài toán: Kim tự tháp là một công trình cổ đại bằng đá ở Hy Lạp có dạng hình chóp. Hầu hết là các lăng mộ của Pharaon và hoàng hậu trong hai thời kì Cổ Vương Quốc và Trung Vương Quốc. Nó tượng trưng cho các mô đất nguyên thủy mà người Ai Cập tin rằng từ đó Trái đất được tạo ra, cũng như nơi những tia nắng mặt trời chiếu xuống.

Một mặt của kim tự tháp có hình tam giác. Nếu ta coi các thềm đá xếp chồng lên nhau tạo thành hình ảnh các đoạn thẳng song song cách đều được kí hiệu như hình 2.3. Biết các đoạn thẳng liên tiếp nhau: BC, CD, DE, EF, B’C’ ... (gọi là các đoạn chắn) có số đo minh họa như hình vẽ. Hãy tính và so sánh tỉ số các đoạn thẳng sau:

43

Hình 2.2 BC B ' C ' & CD C ' D ' DE D ' E ' b, & EF E ' F ' BD B ' D ' c, & BF B ' F ' a,

Hình 2.3

44

Bước 2: Hình thành kiến thức.

- Qua bài toán giáo viên đưa ra, học sinh có thể quy tình huống thực tế trên về việc giải quyết các bài toán tam giác đơn thuần. Như vậy, nhờ việc có bài toán từ thực tế chắc chắn phần nào giúp học sinh có sự hình dung rõ hơn về Định lí Ta-Lét trong tam giác.

- Dựa vào cách giải quyết bài toán trong sách giáo khoa Toán 8 tập 2 trang 57 học sinh thấy được đó là các đoạn thẳng có tỉ số bằng nhau, hay các đoạn thẳng tương ứng tỉ lệ. Từ đó, học sinh có thể tự phát biểu Định lí Ta-Lét trong tam giác theo ý hiểu của mình.

- Giáo viên chình xác lại khái niệm Định lí Ta-Lét, “Nếu một đường thẳng song song với một cạnh của tam giác và cắt hai cạnh còn lại thì nó định ra trên hai cạnh đó những đoạn thẳng tương ứng tỉ lệ”.

- Giáo viên cho học sinh dựa vào Ví dụ, hình vẽ tự viết giả thiết kết luận cho Định lí, ta thừa nhận, không chứng minh.

Bước 3: Vận dụng và củng cố định lí.

- Sau khi được biết thêm kiến thức về Định lí Ta-Lét, học sinh có thể tự nghĩ ra một số bài toán thực tế liên quan đến kiến thức này, sau đó chơi trò chơi theo các nhóm, để nhóm khác giải bài toán mà nhóm bạn đã giao. Hoặc giáo viên ra bài tập đơn giản để áp dụng và củng cố kiến thức cho học sinh. Đề bài: Giáo viên cho hình vẽ (Hình 2.4): Xóm nhà Bác An ở bên này khúc sông, bên xóm vẫn chưa được mắc điện, bên kia bờ sông là trạm phát điện. Xóm nhà Bác An muốn tính xem nếu mắc thẳng dây điện từ trạm điện bên kia sông thì sẽ tiết kiện hơn nếu nối từ trạm phát sang cột B và từ cột B sang cột điện của xóm. Hãy tính khoảng cách từ trạm điện đến cột điện xóm nhà Bác An mà không cần sang sông là bao nhiêu mét?

45

Hình 2.4 - Người ta tiến hành đo đạc các yêu tố hình học cần thiết để tính khoảng cách từ trạm phát điện đến xóm nhà Bác An mà không cần sang bờ bên kia sông. a, Em hãy cho biết ta tiến hành đo đạc như thế nào? b, Tính khoảng cách từ trạm phát điện A đến cột điện C theo các số liệu đã cho: CE = 3(m), CF = 1,5(m), BC = 9(m).

- Giáo viên yêu cầu tính độ dài AC, học sinh có thể tính một cách đơn giản dựa vào các kiến thức đã học. Ở các ví dụ trên ta đã sử dụng các tình huống thực tế để gợi động cơ cho các bài học khác nhau với cách thức xuất phát từ thực tế, tạo tình huống để học sinh phát hiện và tìm ra kiến thức. Từ các kiến thức đó các em tự xây dựng các bài toán thực tiễn hoặc liên tưởng kiến thức với thực tiễn và giải các bài toán củng cố kiến thức đơn giản. Qua đây học sinh thấy được những khía cạnh Toán học ở các tình huống thường gặp trong cuộc sống. Các em phát huy được những phẩm chất quan trọng, khả năng thu nhận thông tin, chuyển đổi thông tin giữa thực tế và toán học.

46

2.2.2. Biện pháp 2: Xây dựng hệ thống bài tập có nội dung liên quan đến thực tiễn trong Chương: Tam giác đồng dạng lớp 8. a) Mục đích của biện pháp Sau khi được học những kiến thức mới thì việc học sinh làm những bài tập để rèn luyện, củng cố kiến thức là vô cùng quan trọng và cần thiết. Việc khai thác và xây dựng hệ thống bài tập có nội dung liên quan đến thực tiễn trong dạy học Toán nhằm giúp giáo viên có nhiều sự lựa chọn trong việc sử dụng các bài toán có nội dung thực tiễn. Mỗi bài toán khác nhau mang một chức năng nhất định, chúng đều hướng đến việc thực hiện các mục dích dạy học. Các bài tập gắn với thực tiễn vô cùng thú vị, giúp học sinh có một hệ thống bài tập tham khảo phong phú, rèn luyện cho học sinh thói quen, khả năng ứng dụng các kiến thức toán vào thực tiễn và ngược lại từ thực tiễn các em có thể vận dụng toán học để giải quyết.

Dựa trên cơ sở những mục đích chung của giáo dục Toán học và cơ sở lý luận đã chỉ ra ở chương 1, ta xác định được mục đích của hệ thống bài tập có nội dung liên quan đến thực tiễn, có chú ý đến những đặc điểm cụ thể của hệ thống bài tập. Hệ thống bài tập cần phải chặt chẽ, liên quan đến nhau, có ý nghĩa ứng dụng rõ rệt, tăng khả năng và ý thức sẵn sàng ứng dụng Toán học vào thực tiễn cho học sinh, đồng thời góp phần tích cực để thực hiện tốt và toàn diện các nhiệm vụ dạy học Toán nói chung và chủ đề tam giác đồng dạng nói riêng.

Việc xây dựng hệ thống bài tập cần chú trọng rèn luyện cho học sinh khả năng vận dụng kiến thức vào thực tế đời sống và ngược lại. Từ các tình huống trong thực tế, lao động sản xuất học sinh có thể mô hình hóa áp dụng kiến thức Toán học để giải quyết. Qua đó rèn luyện cho học sinh kĩ năng sử dụng các ngôn ngữ Toán học, thao tác tư duy, năng lực tư duy, lập luận Toán học, mô hình hóa Toán học, đồng thời là phương tiện để kiểm tra kiến thức, kĩ năng của học sinh một cách chính xác.

47

Xây dựng bài tập có nội dung liên quan đến thực tiễn giúp học sinh nắm chắc hơn kiến thức, kỹ năng toán học phổ thông, cơ bản, thiết yếu; phát triển khả năng giải quyết vấn đề có tính thực tiễn. Hướng tới tích hợp liên môn giữa môn Toán và các môn học khác như Vật lý, Hoá học, Sinh học, Địa lý, Tin học, Công nghệ… tạo cơ hội để học sinh được trải nghiệm, áp dụng toán học vào đời sống thực tế. b) Nội dung và cách thực hiện biện pháp Việc khai thác và xây dựng hệ thống bài tập có nội dung liên quan đến thực tiễn trong Chủ đề Tam giác đồng dạng giáo viên cần chú ý một số nội dung sau: - Cần đảm bảo tính khả thi, tức là đảm bảo có khả năng xây dựng được, sử dụng được trong thực tế dạy học. Tính khả thi này phụ thuộc vào nhiều yếu tố: Chương trình, sách giáo khoa, kế hoạch dạy học và quỹ thời gian thực hiện, trình độ nhận thức chung của học sinh, khả năng và trình độ thực hiện của giáo viên, sự tương hợp giữa các nội dung thực tiễn chứa đựng trong các bài tập...

- Cần đảm bảo tính hiệu quả, là kết quả của việc áp dụng nó trong dạy học, học sinh có thể giải quyết được các tình huống thực tiễn một cách thành thạo. Đồng thời hình thành được thói quen, hứng thú, kĩ năng vận dụng kiến thức chủ đề Tam giác đồng dạng vào giải quyết các tình huống trong đời sống.

Tính hiệu quả phụ thuộc vào nội dung, mức độ, số lượng... của hệ thống bài tập, cũng như các biện pháp sử dụng hệ thống bài tập này trong thực tế giảng dạy Chủ đề Tam giác đồng dạng.

- Việc xây dựng hệ thống bài tập có nội dung liên quan đến thực tiễn phải đảm bảo sự tôn trọng, kế thừa, phát triển chương trình, sách giáo khoa hiện hành. Chương trình và sách giáo khoa môn Toán được xây dựng trên cơ sở kế thừa những kinh nghiệm tiên tiến ở trong và ngoài nước, nó đã được thực hiện thống nhất trong phạm vi toàn quốc trong nhiều năm và được điều chỉnh nhiều lần cho phù hợp với mục tiêu đào tạo mới và thực tiễn giáo dục ở nhà

48

trường nước ta. Vì vậy, hệ thống bài tập có nội dung liên quan đến thực tiễn muốn được thực thi phải phù hợp với Chương trình và sách giáo khoa, phải được xây dựng trên cơ sở tôn trọng, kế thừa và phát huy, khai thác hết tiềm năng của chương trình và sách giáo khoa hiện hành.

- Hệ thống bài tập có nội dung liên quan đến thực tiễn trước hết phải góp phần giúp học sinh nắm vững những kiến thức và kỹ năng cơ bản của chương trình Toán học. Đó là một trong những nhiệm vụ trọng tâm hàng đầu của giáo dục Toán học trong nhà trường. Chỉ có nắm vững các kiến thức cơ bản thì mới thực hiện tốt việc rèn luyện kỹ năng, phát triển năng lực trí tuệ, trau dồi các phẩm chất nhân cách cho học sinh. Cùng với vai trò cơ sở của tri thức, cũng cần thấy rõ tầm quan trọng của kỹ năng. Như vậy, giúp cho học sinh nắm vững các kiến thức và kỹ năng Toán học cơ bản không những là một nhiệm vụ quan trọng mà còn là cơ sở cần thiết để thực hiện tốt toàn diện các nhiệm vụ khác của giáo dục Toán học trong nhà trường. Vì thế, mọi hoạt động dạy học, ở tất cả các nội dung, trước hết và luôn phải chú ý hướng tới làm cho học sinh nắm vững chắc các kiến thức và kỹ năng cơ bản.

- Hệ thống bài tập có nội dung liên quan đến thực tiễn cần được triệt để khai thác ở những chủ đề có nhiều tiềm năng.

Việc xây dựng và sử dụng hệ thống bài tập có nội dung liên quan đến thực tiễn không phải ở chủ đề nào cũng có thể thực hiện được. Nó phụ thuộc vào ngay chính bản thân của chủ đề, kiến thức có trong chủ đề đó (có những chủ đề có thể khai thác được nhiều bài tập ở nhiều tình huống khác nhau, ứng dụng được nhiều lĩnh vực trong đời sống thực tiễn, cũng có những chủ đề rất khó khai thác những bài toán có nội dung thực tiễn phù hợp trong giảng dạy).

Những tình huống thực tiễn xung quanh chúng ta phong phú và đa dạng, có rất nhiều vấn đề đặt ra cần phải giải quyết, tuy nhiên đối với học sinh phổ thông đặc biệt ở cấp trung học cơ sở những vấn đề quen thuộc, gần gũi chỉ phù hợp với một số chủ đề kiến thức nào đó mà thôi. Chính vì vậy, cần khai thác tốt bài

49

toán có nội dung thực tiễn ở những chủ đề có nhiều tiềm năng, đó chính là cơ sở quan trọng trong việc rèn luyện cho học sinh ý thức và khả năng sẵn sàng ứng dụng Toán học vào thực tiễn.

- Hệ thống bài tập có nội dung liên quan đến thực tiễn phải được chọn lọc để nội dung sát với đời sống thực tế, sát với quá trình lao động sản xuất và đảm bảo tính đa dạng về nội dung. Trong phạm vi nhà trường, việc tăng cường rèn luyện và bồi dưỡng ý thức ứng dụng Toán học cho sinh được thực hiện chủ yếu thông qua các bài tập có nội dung thực tiễn. Để đảm bảo tính khả thi và tính hiệu quả, những tình huống này phải đơn giản, gần gũi, quen thuộc với học sinh, nói chung chỉ mang tính mô phỏng. Vì vậy, khi xây dựng hệ thống bài toán có nội dung thực tiễn, cần phải chọn lọc những bài toán là những tình huống sát hợp với sách giáo khoa hay những tình huống sát hợp với vốn kinh nghiệm trong đời sống, lao động sản xuất của học sinh. Những tình huống đó phải là những tình huống xuất hiện trong thực tế mà học sinh có thể cảm thụ được.

Sự đa dạng về nội dung của hệ thống bài tập có nội dung liên quan đến thực tiễn được thể hiện ở sự đa dạng về các tình huống, phạm vi các lĩnh vực lao động sản xuất đời sống phản ánh trong hệ thống bài tập. Sự đa dạng đó làm cho học sinh thấy được ứng dụng rộng rãi và sâu sắc của các bài tập có nội dung thực tiễn trong nhiều lĩnh vực khác nhau, làm nổi bật ý nghĩa ứng dụng của Toán học, làm phong phú thêm khả năng ứng dụng Toán học vào các tình huống thực tiễn, tích cực hóa việc lĩnh hội kiến thức, thể hiện tính khả thi và tính hiệu quả của hệ thống bài tập có nội dung thực tiễn.

Trong khuôn khổ lý thuyết của PISA, để giải những bài toán có nội dung thực tiễn người ta sử dụng quy trình Toán học hóa. Quy trình này gồm có 5 bước (dẫn theo [26, tr. 160]): Bước 1: Bắt đầu từ một vấn đề thực tế Bước 2: Diễn đạt lại nội dung vấn đề được đặt ra theo các khái niệm toán học và xác định các kiến thức toán học có liên quan.

50

Bước 3: Chuyển bài toán thực tế thành bài toán đại diện trung thực cho hoàn cảnh thực tế thông qua quá trình đặt giả thuyết, tổng quát, hình thức hóa.

Bước 4: Giải quyết bài toán bằng phương pháp toán học Bước 5: Làm cho lời giải có ý nghĩa của hoàn cảnh thực tiễn bao gồm xác định những hạn chế của lời giải.

Có thể minh họa quy trình như hình 2.5 (dẫn theo [26, tr. 161])

Hình 2.5. Sơ đồ về quy trình toán học hóa Từ những cơ sở trên thì giáo viên có thể xây dựng hệ thống bài tập có nội dung liên quan đến thực tiễn cho học sinh theo những bước đề xuất sau: Bước 1: Giáo viên lựa chọn hệ thống bài tập liên quan đến thực tiễn.

Chọn lọc kĩ càng, chính xác những vấn đề trong thực tiễn, gần gũi nhất đối với đời sống của học sinh dựa trên mục tiêu, nội dung chính của bài học. Việc phân bậc có thể dựa vào những căn cứ sau: + Sự phức tạp của đối tượng. + Sự trừu tượng, khái quát của đối tượng. + Nội dung của hoạt động. + Sự phức hợp của hoạt động. + Chất lượng của hoạt động.

51

Các bài tập thực tiễn phải có tính hệ thống, lôgic với nhau. Hệ thống bài tập liên quan đến thực tiễn phải vừa sức và cao hơn một chút so với mức độ nhận thức của học sinh để nâng dần trình độ, khả năng nhận thức của học sinh.

Hoặc là có thể đưa ra những bài toán Toán học thông thường để học sinh giải quyết, từ đó áp dụng kiến thức vào thực tiễn.

Bước 2: Mô hình hóa bài toán. Giáo viên hướng dẫn học sinh chuyển đổi một bài toán thực tế sang một bài toán toán học. Tức là cho học sinh giải quyết những vấn đề thực tế bằng công cụ toán học.

Bước 3: Giải bài toán Bước 4: Tổng kết và mở rộng (nếu cần). Rút ra một số nhận xét về bài tập vừa làm, có thể cho thêm một số bài tập tương tự để củng cố.

Các bài tập có nội dung liên quan đến thực tiễn giáo viên có thể sử dụng trong việc gợi động cơ mở đầu, phần đặt vấn đề hình thành kiến thức, trong việc ôn tập, củng cố vận dụng kiến thức. Hoặc giáo viên có thể sử dụng trong các đề kiểm tra, đề thi để kiểm tra kĩ năng, khả năng vận dụng kiến thức đã học vào thực tiễn và giải quyết các bài toán có nội dung thực tiễn của học sinh. Đối với học sinh, muốn làm được những bài tập về chủ đề Tam giác đồng dạng mà giáo viên cho theo định hướng gắn với thực tiễn thì đầu tiên phải nắm rõ được kiến thức, tự rèn luyện cho bản thân thành thạo các kĩ năng quan sát, chứng minh, tính toán, phân tích đề bài, phải tích cực chăm chỉ rèn luyện, tìm tòi những kiến thức mới, có như vậy thì việc dạy và học của cả thầy và trò mới đạt được hiệu quả tốt nhất. c) Ví dụ minh họa Ví dụ 2.3: Bài toán đo gián tiếp chiều cao của vật.

Bước 1: Đưa ra bài toán thực tế.

Giả sử cần phải xác định chiều cao của một tòa nhà, của một ngọn tháp hay một cái cây nào đó mà không cần trực tiếp lên đến ngọn cây, đỉnh tháp hoặc nóc nhà... Ta có thể sử dụng kiến thức về chủ đề tam giác đồng dạng để đo gián tiếp các vật đó.

52

Bài toán 1: Một cái cây cao, trèo lên nguy hiểm, khó có thể đo trực tiếp chiều cao của nó. Vậy làm thế nào ta có thể đo được chiều cao A’B’ của cái cây mà không cần trèo lên cây? Ta có thể đo gián tiếp chiều cao của cây A’B’ như thế nào?

Hình 2.5 Bước 2: Mô hình hóa bài toán Giáo viên sẽ đặt ra một số câu hỏi: - Để giải quyết bài toán này, chúng ta có thể sử dụng đến kiến thức nào?

- Tại sao lại có thể áp dụng kiến thức đó?

- Áp dụng kiến thức đó, tiến hành đo đạc để lấy số liệu như thế nào?

- Tiến hành đo đạc: + Đặt cọc AB thẳng đứng trên đó có gắn thước ngắm quay được quanh một cái chốt của cọc. + Điều khiển thước ngắm sao cho hướng thước đi qua đỉnh A’ của cây (hoặc tháp), sau đó xác định giao điểm M của đường thẳng AA’ với BB’. + Đo khoảng cách MB, MB’.

53

Nhờ có hình ảnh trực quan nên học sinh dễ dàng đưa được bài toán thực tiễn trên về bài toán toán học như sau: Cho tam giác MA’B’ vuông tại B’có AB vuông góc với MB’ tại B (AB // A”B”), điểm A nằm trên MA’. Biết MB’= 16(m), AB = 1,5(m), MB = 2(m). Tính A’B’?

Bước 3: Giải bài toán Ta có MA' B ' MAB với tỉ số đồng dạng k 

MB ' .

MB

Suy ra A' B '  k.AB .

Theo giả thiết, ta có: MB’= 16(m), AB = 1,5(m), MB = 2(m).

Suy ra, ta có

A ' B '  k. AB 

MB ' 16 . AB  .1,5  12(m) .

MB 2

Bước 4: Tổng kết và mở rộng Bài toán trên chính là bài toán đo gián tiếp chiều cao của vật. Khi đó học sinh đã được học về định lí Ta - Lét và tam giác đồng dạng thì việcphát hiện và áp dụng kiến thức vào giải quyết là dễ dàng. Qua việc giải quyết bài toán học sinh không chỉ được vận dụng, củng cố kiến thức toán đã học mà các em còn được rèn luyện kỹ năng đo đạc, dựng mô hình, vận dụng kiến thức các môn học khác để giải quyết bài toán. Dựa vào các vật khó đo đạc mà ta có thể nghĩ thêm các bài toán khác, các cách làm khác tương tự như ví dụ trên.

Ví dụ như một số bài toán sau: Bài toán 2: Một ngọn đèn đặt trên cao ở vị trí A, hình chiếu vuông góc của nó trên mặt đất là H. Người ta đặt một cọc dài 1,6(m) thẳng đứng ở hai vị trí B và C thẳng hàng với H, khi đó bóng cọc dài 0,4(m) và 0,6(m). Biết BC = 1,4(m), tính độ cao AH. Đặt BC, CE là bóng cọc, B’,C’ là vị trí tương ứng của đỉnh cọc. Biết BB’ = CC’ = a; BD = b; CE = c; BC = d; AH = x; AH

54

B 'C '  I .

Hình 2.6 Bài toán 3: Một người đo chiều cao của tháp cách xa người đó 1500 m bằng cách cong 5 ngón tay lại để che hết cái tháp (xem hình vẽ). Biết cánh tay của người đó dài 1 m và ngón tay cao 5 cm. Em hãy tính xem tháp cao bao nhiêu?

Hình 2.7 Bài toán 4: Một giếng nước có đường kính DE = 0,8(m). Để xác định độ sâu BD của giếng, người ta đặt một chiếc gậy ở vị trí AC, A chạm miệng giếng, AC nhìn thẳng tới vị trí E ở đáy giếng. Biết AB = 0,9(m), BC = 0,2(m). Tính độ sâu BD của giếng?

55

Hình 2.8 Ví dụ 2.4: Bài toán đo khoảng cách giữa hai địa điểm trong đó có một địa điểm không thể tới được.

Bước 1: Đưa ra bài toán thực tiễn Bài toán tính khoảng cách giữa các địa điểm không thể tới được đưa ra dưới dạng bài tập ở mức độ nhận dạng và vận dụng kiến thức cơ bản ở chỗ giáo viên sẽ đưa ra mô hình bài toán rõ ràng, việc tăng cường thêm các bài toán sẽ giúp học sinh nhuần nhuyễn hơn. Để tăng độ khó, giáo viên có thể đưa ra tình huống thực tiễn, học sinh phải tự đưa bài toán thực tiễn về bài toán toán học bằng việc xem xét kỹ nội dung thực tiễn, phác thảo tình huống, các yếu tố quan trọng, tìm hướng giải quyết từ đó phác họa mô hình toán học tương ứng. Dạng toán này liên quan đến kiến thức về địa lí và sự tưởng tượng của học sinh để có thể xây dựng được mô hình toán học bằng hình vẽ sao cho chính xác nhất.

Bài toán 5: Giả sử phải đo khoảng cách AB trong đó điểm A bị ngăn cách bởi ao, hồ không thể đến được. Vậy làm thế nào để đo khoảng cách AB mà không cần phải qua ao, hồ?

56

Hình 2.9 Bước 2: Mô hình hóa bài toán Giáo viên hướng dẫn học sinh: Ở lớp trước học sinh đã được sử dụng giác kế để đo khoảng cách giữa hai vật. Nhìn vào bài toán trên có thể hiểu rằng người ta đã sử dụng giác kế, đứng ở hai vị trí khác nhau thì góc nhìn đến vị trí A là khác nhau. Giáo viên đặt câu hỏi: - Để giải quyết bài toán này, chúng ta có thể sử dụng đến kiến thức nào?

- Tại sao lại có thể áp dụng kiến thức đó?

- Muốn tính khoảng cách AB ta cần đi đo những đoạn thẳng, góc nào?

- Áp dụng kiến thức đó, tiến hành đo đạc để lấy số liệu như thế nào?

- Tiến hành đo đạc: + Chọn một khoảng đất bằng phẳng rồi vạch đoạn BC và đo độ dài của nó. + Điều khiển giác kế đo góc: ABC;ACB .

Qua việc đo đạc và mô hình trực quan, học sinh dễ dàng đưa được bài toán thực tiễn trên về bài toán toán học như sau: Cho tam giác ABC có BC = a, ABC  ;ACB   . Tính AB?

Bước 3: Giải bài toán Học sinh vẽ trên giấy tam giác A’B’C’ có B’C’ = a’; A 'B'C'  ;A 'C'B'   .

Khi đó: A' B 'C' ABC với tỉ số đồng dạng 57

k

B 'C' a '  .

BC a

Đo A’B’ trên hình vẽ, từ đó suy ra AB 

A' B ' . k

Áp dụng thay số vào: a = 100(m), a’ = 4(cm).

Giả sử đo được A’B’= 4,3cm. Ta có: a' 4 1   a 10000 2500 .

A' B ' AB   4,3.2500  10750(cm)  107,5( m) k

k

Bước 4: Tổng kết và mở rộng Như vậy từ bài toán trên giáo viên sẽ hướng dẫn cho học sinh cách tính khoảng cách giữa các điểm mà trong đó có một điểm bị ngăn cách khó đo trực tiếp được. Trong thực tế học sinh sẽ sử dụng các dụng cụ đo đạc để đo góc, tính khoảng cách. Giáo viên có thể hỏi học sinh xem còn cách làm nào khác hay không, hoặc có thể để độ khó của bài toán tăng lên bằng cách không đưa ra mô hình toán học, học sinh tự tư duy. Bài toán này có thể thay vị trí A bằng các vật khác, hoặc hoặc tính khoảng cách ở hai vật khác như đỉnh núi, cái cây, ngọn tháp hoặc một người A đứng yên. Ví dụ như một số bài toán sau: Bài toán 6: Đường vào Tam Cốc Bích Động (thuộc tỉnh Ninh Bình). Làm thế nào để đo khoảng cách giữa hai chân đồi mà không cần phải vượt qua sông?

Hình 2.10

58

Bài toán 7: Tính khoảng cách giữa hai bờ sông AB, biết dùng thước và giác kế đo được BC = 120(m); CF = 10(m); EF = 6(m); AB và EF cùng vuông góc với BF.

Hình 2.11 2.2.3. Biện pháp 3: Tăng cường dạy học Tam giác đồng dạng gắn với thực tiễn thông qua các hoạt động thực hành ngoài giờ lên lớp a) Mục đích của biện pháp Nếu kiến thức chỉ dừng ở các tiết học trong lớp thì học sinh sẽ không thể có nhiều kỹ năng và kỹ xảo để vận dụng vào đời sống và nghề nghiệp sau này.

Học cần đi đôi với thực hành, vì vậy giáo viên cần chú ý cho học sinh tham gia các hoạt động thực hành, các tiết thực hành ngoài trời để các em có thể trải nghiệm và khắc sâu kiến thức, việc này rất cần thiết và phù hợp với bối cảnh hiện nay.

Thực hành là hình thức giảng dạy trên cơ sở sự quan sát giáo viên làm mẫu và thực hiện tự lực của học sinh dưới sự hướng dẫn của giáo viên nhằm hoàn thành các bài tập, các công việc thuộc chuyên ngành, từ đó hình thành các kỹ năng, kỹ xảo mà người thợ sẽ phải thực hiện trong hoạt động nghề nghiệp sau này.

Hoạt động thực hành hoặc hoạt động ngoại khóa hỗ trợ đắc lực cho mục tiêu đào tạo của nhà trường, phát triển hứng thú học tập môn Toán, nâng cao và mở rộng kiến thức, kĩ năng thực nghiệm Toán học. Hơn nữa đây lại là một hoạt động vô cùng thú vị, nhằm mục đích ôn luyện kiến thức, phát triển tính sáng tạo, khả năng phản ứng nhanh, trí thông minh, giúp các em có tinh thần đoàn kết và định hướng kỹ năng hoạt động nhóm để khám phá những điều mới, hấp

59

dẫn trong môn học Toán và trong cuộc sống. Các em học sinh thông qua thực hành, hoạt động ngoại khóa chuẩn bị hướng nghiệp, phát hiện và bồi dưỡng thiên hướng, tài năng Toán học. Đây là sân chơi trí tuệ, giải trí và đầy bổ ích, có tác dụng trí dục, giáo dục rất lớn đối với học sinh.

Từ những lí do trên chúng ta thấy rằng việc nghiên cứu, tổ chức các hoạt động thực hành thực tế là cần thiết cả về mặt lí luận lẫn thực tiễn. b) Nội dung và cách thực hiện biện pháp Việc tổ chức thực hành Toán học cần đảm bảo tốt các giờ học thực hành quy định, đồng thời tìm kiếm thêm các cơ hội thực hành từ các chủ đề toán học, có thể thực hành trong lớp và thực hành ngoài lớp.

Hoạt động thực hành hoặc ngoại khóa cần đảm bảo tính mục đích, được lên kế hoạch cụ thể, kế hoạch hoạt động phải vừa sức, thống nhất với nội dung chương trình môn học. Đảm bảo sự thống nhất giữa yêu cầu của giáo viên với sự tự nguyện, hứng thú, nhu cầu chủ động của học sinh. Nội dung thực hành ngoài giờ lên lớp phải linh hoạt, phong phú, phát huy tính tích cực hoạt động nhóm, tập thể, cá nhân để học sinh phát triển toàn diện.

- Tiến trình tổ chức thực hành: Các phương pháp dạy học thực hành chủ yếu được xây dựng trên quan điểm của thuyết hành vi, lấy việc lặp đi lặp lại nhiều lần các động tác kết hợp quá trình tư duy để hoàn thiện dần các động tác, từ đó hình thành kĩ năng kĩ xảo nghề nghiệp. Có nhiều cách để phân loại các phương pháp thực hành; phân loại theo nội dung có thực hành nhận biết, thực hành khảo sát, thực hành kiểm nghiệm và thực hành theo quy trình sản xuất; nếu phân loại theo hình thức thì có các loại như phương pháp 3 bước, phương pháp 6 bước. Với việc tổ chức cho học sinh thực hành nội dung các hệ thức lượng trong tam giác thì dự kiến sẽ tổ chức thực hành gồm 3 giai đoạn.

- Tổ chức thực hành có 3 giai đoạn: Giai đoạn chuẩn bị, giai đoạn thực hiện và giai đoạn kết thúc. Hình thức này tuân thủ theo nguyên tắc giáo viên trình diễn làm mẫu, học sinh làm theo và sau đó tiến hành luyện tập.

60

+ Giai đoạn 1: Chuẩn bị. Giáo viên chọn đề tài thực hành, xác định phương án thực hành, chuẩn bị thiết bị dụng cụ, phân công vị trí thực hành, kiểm tra, sắp xếp dụng cụ, nguyên vật liệu, địa điểm và thời gian. + Giai đoạn 2: Thực hiện Bước 1: Mở đầu bài dạy. Mục đích chính của bước mở đầu là khơi dậy động cơ học tập đối với nội dung học, giúp học sinh hiểu được nhiệm vụ học tập. Nhiệm vụ cụ thể của giáo viên ở bước này là: + Ổn định lớp, tạo không khí học tập gợi động cơ học tập. + Xác định nhiệm vụ của học sinh, các tiêu chuẩn chất lượng (kỹ thuật, thời gian, số lần thực hiện,…). + Kiểm tra sự chuẩn bị dụng cụ, vật liệu của học sinh. + Dựa vào sĩ số học sinh, nội dung, yêu cầu của bài học và tình hình thực tế để chia nhóm, số học sinh một nhóm, địa điểm hoạt động và thời gian hoạt động.

Bước 2: Giáo viên thuyết trình và diễn trình làm mẫu. Mục đích của bước này là giáo viên thuyết trình và diễn trình để học sinh quan sát và tiếp thu.

Do đó giáo viên cần chú ý: + Phải sắp xếp sao cho toàn lớp có thể quan sát được. + Thực hiện diễn trình với tốc độ vừa phải, tránh cùng lúc diễn trình nhiều thao tác. + Cần kết hợp giảng giải cùng lúc với biểu diễn. + Thỉnh thoảng giáo viên đặt các câu hỏi để thúc đẩy học sinh suy nghĩ, thu hút sự chú ý của họ vào những điểm trọng tâm. + Nhấn mạnh những điểm chính của thao tác. + Lặp đi lặp lại vài lần, nếu cần thiết có thể kiểm tra sự tiếp thu của học sinh.

Bước 3: Học sinh làm lại và giải thích. Mục đích của bước này là tạo cơ hội cho học sinh triển khai sự tiếp thu thành hoạt động chân tay ở bước đầu tiên có sự giúp đỡ, kiểm tra của giáo viên. Nội dung của bước này là:

61

+ Học sinh nêu lại và giải thích được nội dung các bước. + Học sinh lặp lại các động tác. + Giáo viên kiểm tra, điều chỉnh lại các thao tác cho học sinh.

Bước 4: Luyện tập độc lập - Mục đích của bước này là học sinh luyện tập kỹ năng.

- Nội dung của bước này là: + Học sinh luyện tập. + Giáo viên quan sát, kiểm tra giúp đỡ học sinh.

- Sau khi học sinh đã nắm vững về cách thức thực hành, giáo viên có thể cho học sinh tiến hành thực hành theo nhóm, tổ hay cá nhân và giáo viên tiếp tục theo dõi để kiểm tra, đôn đốc và hướng dẫn điều chỉnh sửa chữa kịp thời, cũng như giải đáp những thắc mắc mà học sinh đưa ra trong quá trình thực hành. + Giai đoạn 3: Kết thúc. Khi kết thúc bài thực hành, giáo viên phân tích kết quả thực hiện so với mục đích yêu cầu, giải đáp các thắc mắc và lưu ý những sai sót mà học sinh mắc phải, củng cố kiến thức thông qua nội dung thực hành. c) Ví dụ minh họa Ví dụ 2.5. Thực hành đo khoảng cách giữa 2 vị trí đã chọn sẵn và cọc C cắm sẵn ở sân trường.

Mục tiêu: + Học sinh có kĩ năng sử dụng các dụng cụ đo đạc như giác kế ngang, đứng để ngắm và đo đạc. + Biết cách tư duy và sử dụng công thức để tính khoảng cách cần tìm. + Biết được ứng dụng trong thực tế của tam giác đồng dạng.

Hình thức hoạt động: Chia lớp thành 6 nhóm, có một nhóm 5 học sinh còn các nhóm khác mỗi nhóm 6 học sinh. Địa điểm ở sân trường vào tiết 5 giờ hoạt động thực hành ngoài giờ lên lớp.

Giai đoạn 1: Chuẩn bị. Mang đầy đủ các dụng cụ đo đạc: giác kế đứng, giác kế ngang, các thước ngắm, sợi dây dài khoảng 10 (m), 1 thước đo độ dài 3

62

(m) hoặc 5 (m), 3 cọc ngắn mỗi cọc dài 0,3 (m), giấy bút, thước kẻ, thước đo độ, máy tính.

Giai đoạn 2: Thực hiện Bước 1: Mở đầu bài dạy + Giáo viên ổn định tổ chức lớp. + Kiểm tra lại số lượng dụng cụ mà học sinh mang đi. + Giới thiệu về nội dung mà cả lớp sẽ thực hành trong sáng hôm nay. + Phát cho các nhóm mẫu báo cáo thực hành.

Bước 2: Giáo viên thuyết trình và diễn trình làm mẫu Bài toán: Đo đạc khoảng cách giữa 2 vị trí cho trước với cọc C cắm ở sân trường để từ đó ứng dụng vào đo những khoảng cách khó hơn. + Giáo viên hướng dẫn học sinh sử dụng giác kế để đo, chọn vị trí để học sinh dễ dàng quan sát nhất. Cắm cọc vào điểm C, chọn điểm A, B bất kì cách nhau 5m. Cách đo CA B như sau :

Hình 2.12 Thao tác1: Đặt giác kế sao cho mặt đĩa tròn nằm ngang và tâm của nó nằm trên đường thẳng đứng đi qua đỉnh A của góc CA B .

Thao tác 2: Đưa thanh quay về vị trí 00 và quay mặt đĩa đến vị trí sao cho cọc tiêu C và hai khe hở thẳng hàng.

63

Thao tác 3: Cố định mặt đĩa và đưa thanh quay đến vị trí sao cho cọc tiêu đóng ở B và hai khe hở thẳng hàng.

Thao tác 4: Đọc số đo (độ) của góc CA B trên mặt đĩa.

Cách đo góc CBA thì làm tương tự.

0 Đọc kết quả: Khi đứng tại A thì sử dụng giác kế đo được góc CA B  32 ,

0 còn đứng tại B thì đo được góc A BC  47 . Học sinh khi này đã phải có giấy

bút để vẽ hình và ghi kết quả.

Hình 2.13 + Thực hiện các thao tác tốc độ vừa phải, vừa làm vừa nói to các bước làm, cách đo để học sinh kịp ghi chép, sau mỗi lần đo thì đọc kết quả để học sinh ghi chép và tính toán. + Nhấn mạnh những điểm chính, những điểm khóa của thao tác. + Lặp đi lặp lại vài lần để học sinh nhớ hơn. + Yêu cầu học sinh tính toán để ra độ dài các đoạn AC, CB rồi so sánh kết quả.

Bước 3: Học sinh thực hành và giải thích + Sau khi cho học sinh quan sát các bước làm, giáo viên gọi 1 học sinh lên nêu lại và giải thích được nội dung các bước. Sau đó cho học sinh lặp lại các động tác. + Giáo viên kiểm tra, điều chỉnh lại các thao tác cho học sinh. + Học sinh tính toán đoạn AC, BC bằng cách sử dụng kiến thức tam giác đồ ng dạng, các em vẽ trên giấy nháp của mình tam giác A’B’C’ đồng dạng với

64

tam giác ABC có C 'A 'B '  320 ; A 'B 'C '  470 và đo độ dài A’B’; A’C’; B’C’ trên giấy.

Bước 4: Luyện tập độc lập. Phân công nhiệm vụ về các nhóm để các nhóm cùng nhau luyện tập. Yêu cầu tất cả các học sinh trong nhóm đều phải làm việc để giáo viên kiểm tra, đôn đốc và hướng dẫn điều chỉnh sửa chữa kịp thời, cũng như giải đáp những thắc mắc mà học sinh đưa ra trong quá trình thực hành.

Giai đoạn 3: Kết thúc + Yêu cầu các nhóm ghi kết quả đo đạc các địa điểm khác vào mẫu báo cáo, rồi lên báo cáo trước lớp. + Giáo viên phân tích kết quả, nếu ra một số khó khăn trong quá trình học sinh thực hành. + Tổng kết lại những kiến thức mà học sinh đã nhận được trong buổi thực hành ngoài trời hôm nay.

2.3. Kết luận chương 2 Trong chương 2, Luận văn đã đề xuất được 04 định hướng khi xây dựng các biện pháp sư phạm và đề xuất được 03 biện pháp sư phạm nhằm tăng cường liên hệ thực tiễn trong quá trình dạy học chủ đề tam giác đồng dạng cho học sinh, đó là: - Khai thác các tình huống thực tiễn trong các hoạt động của quá trình dạy học chủ đề Tam giác đồng dạng lớp 8.

- Xây dựng hệ thống bài tập có nội dung liên quan đến thực tiễn trong Chương: Tam giác đồng dạng lớp 8.

- Tăng cường dạy học Tam giác đồng dạng gắn với thực tiễn thông qua các hoạt động thực hành ngoài giờ lên lớp.

Ngoài việc trình bày mục đích của mỗi biện phạm, nội dung của mỗi biện pháp sư phạm, chúng tôi đã đưa ra được những ví dụ minh họa cho nội dung của mỗi biện pháp này.

65

PHỤ LỤC PHIẾU KHẢO SÁT Ý KIẾN ( Dành cho giáo viên) Để góp phần nâng cao hiệu quả của việc dạy học toán học gắn với thực tiễn ở THCS, xin thầy / cô vui lòng trả lời câu hỏi trong phiếu khảo sát ý kiến.

Câu 1: Thầy (cô) hãy cho biết mức độ liên hệ kiến thức về chủ đề tam giác đồng dạng với thực tiễn trong dạy học?

A. Luôn luôn

B. Thỉnh thoảng

C. Rất ít

D. Không bao giờ

Câu 2: Thầy (cô) hãy cho biết thái độ của học sinh trước những bài toán về chủ đề tam giác đồng dạng liên quan đến thực tiễn?

A. Thờ ơ, không có hứng thú B. Tiếp thu nhưng không hứng thú C. Có hứng thú, tích cực học tập Câu 3. Thầy (cô) hãy cho biết mức độ lấy các bài toán thực tiễn trong quá trình dạy học gợi động cơ (gợi động cơ mở đầu, gợi động cơ trung gian, gợi động cơ kết thúc)?

A. Luôn luôn

B. Thỉnh thoảng

C. Rất ít

D. Không bao giờ

Câu 4: Thầy (cô) hãy cho biết đâu là nguyên nhân chính dẫn đến việc liên hệ kiến thức trong chủ đề tam giác đồng dạng với thực tiễn còn hạn chế?

A. Không đủ thời gian B. Soạn bài chưa kĩ C. Do thói quen Câu 5: Theo thầy cô trong việc kiểm tra đánh giá với bộ môn Toán hiện nay có nên tăng cường thêm những câu hỏi có nội dung thực tế hay không?

A. Có

B. Không

80

PHIẾU KHẢO SÁT Ý KIẾN (Dành cho học sinh) Để tìm hiểu sự hiểu biết, quan tâm của học sinh về việc dạy học toán học gắn với thực tiễn ở Trung học cơ sở, các em học sinh vui lòng trả lời câu hỏi trong phiếu khảo sát ý kiến.

Câu 1: Em hãy cho biết khi được các thầy, cô đưa ra các bài toán thực tiễn thì các em cảm thấy thế nào?

A. Không có hứng B. Bình thường như các bài toán khác C. Thích thú, có động lực học tập Câu 2: Em hãy cho biết em thích được học theo cách học nào sau đây?

A. Chỉ học kiến thức sách giáo khoa B. Thỉnh thoảng liên hệ với kiến thức thực tiễn C. Thường xuyên được học các bài toán liên quan đến thực tiễn Câu 3. Em thấy mức độ nhớ bài của các bài toán gắn với thực tiễn và các bài toán bình thường không liên quan đến thực tiễn?

A. Các bài toán bình thường nhớ lâu hơn B. Các bài toán gắn với thực tiễn nhớ lâu hơn Câu 4: Theo em mức độ cần thiết của môn Toán trong cuộc sống là?

A. Rất cần thiết

B. Cần thiết

C. Ít cần thiết

D. Không cần thiết

81

GIÁO ÁN THỰC NGHIỆM Tiết 43: LUYỆN TẬP I. Mục tiêu bài dạy 1. Kiến thức: - Học sinh được củng cố các trường hợp đồng dạng của 2 tam giác vuông.

- Học sinh áp dụng được các trường hợp đồng dạng của 2 tam giác vuông vào các bài toán thực tế.

- Học sinh thấy được ứng dụng thực tế của tam giác đồng dạng.

2.Kỹ năng: - Học sinh được rèn cách chứng minh hai tam giác vuông đồng dạng.

- Học sinh có kỹ năng chứng minh thành thạo hai tam giác vuông đồng dạng.

3.Tư duy: - Học sinh nắm được các trường hợp đồng dạng của tam giác.

- Rèn luyện tư duy sáng tạo, linh hoạt, độc lập, trí tưởng tượng, sử dụng đúng các thuật ngữ nêu trong bài.

4.Thái độ: - Có ý thức tự học, hứng thú và tự tin trong học tập; - Có đức tính trung thực cần cù, vượt khó, cẩn thận, chính xác, kỉ luận, sáng tạo; - Có ý thức hợp tác, trân trọng thành quả lao động của mình và của người khác; - Giáo dục đạo đức: Cẩn thận trong giải toán, có trách nhiệm chung.

5. Các năng lực cần đạt: Năng lực giải quyết vấn đề, năng lực tính toán, năng lực tư duy toán học, năng lực hợp tác; năng lực giao tiếp, năng lực tự học, năng lực sử dụng công nghệ thông tin và truyền thông, năng lực sử dụng ngôn ngữ, năng lực mô hình hóa.

82

II. Chuẩn bị: GV : Thước thẳng, bảng phụ HS : Ôn luyện kiến thức về các trường hợp đồng dạng của tam giác III. Phương pháp- Kĩ thuật dạy học 1. Phương pháp - Phương pháp quan sát, dự đoán, phát hiện, nêu và giải quyết vấn đề, vấn đáp.

- Hoạt động nhóm, thảo luận nhóm.

2. Kĩ thuật dạy học: Kĩ thuật giao nhiệm vụ, kĩ thuật chia nhóm, kĩ thuật đặt câu hỏi, kĩ thuật trình bày 1 phút.

IV. Tổ chức các hoạt động dạy học – Giáo dục 1. Ổn định lớp: (1 phút) Hoạt động của thầy

Hoạt động của trò

- Kiểm tra sĩ số, ghi tên học sinh - Cán bộ lớp (Lớp trưởng hoặc lớp vắng.

phó) báo cáo.

- Ổn định trật tự lớp.

2. Kiểm tra bài cũ: 3’ Câu hỏi

Trả lời

HS (yếu)? Nêu các trường hợp đồng - Trả lời đúng trường hợp đồng dạng dạng của tam giác vuông.

tam giác vuông.

? Tỉ số đường cao, tỉ số diện tích của - Trả lời đúng tỉ số đường cao, tỉ số 2 tam giác đồng dạng.

diện tích của 2 tam giác đồng dạng.

GV cho HS trình bày theo nhóm dưới dạng sơ đồ tư duy nội dung đã chuẩn bị ở nhà. ? Nhận xét bài làm của bạn. GV chốt lại câu trả lời đúng.

83

3. Bài mới + Mục tiêu: Học sinh củng cố các trường hợp đồng dạng của tam giác vuông, vận dụng các trường hợp đồng dạng của tam giác vào tính độ dài đoạn thẳng. + Phương pháp: quan sát, dự đoán, phát hiện, nêu và giải quyết vấn đề, vấn đáp.Thực hành giải toán. Hoạt động nhóm + Thời gian: 36 phút + Kĩ thuật dạy học: Đặt câu hỏi, chia nhóm.

Hoạt động của thày và trò Chữa bài tập (10')

Ghi bảng Bài 48(SGK/84) B

HS: Đọc và tóm tắt bài 48 GV: Hướng dẫn học sinh chuyển

B'

ngôn ngữ thực tế thành ngôn ngữ toán học

A

C

A'

C'

HS: điền các số liệu trên hình vẽ GV: lưu ý là các tia nắng được chiếu

Giải:

song song với nhau

Tại cùng một thời điểm, ánh sáng tạo

? Nêu các tìm x trên bài tập trên

với mặt đất cùng một góc nên ta có

H Ghép x vào 1 tỉ lệ thức, trong đó có C  C ' 3 đoạn thẳng đã biết độ dài

Mà Â = Â' = 900

? Muốn vậy cần phải chứng minh => ∆ABC ∽ ∆A'B'C' (g.g) được điều gì



HS: Hai tam giác đồng dạng HS: trình bày bài tập, dưới lớp làm vào vở

AB AC A ' B '. AC   AB  A ' B ' A 'C ' A 'C '

Thay số ta được: AB 

? Nhận xét bài làm của bạn qua bài làm trên bảng. (sửa sai nếu có)

84

2,1.4,5  15,75(m) 0,6

Luyện tập (26')

Bài tập 49( Sgk - 84) GT  ABC; Â = 900;

GV: Hướng dẫn H làm bài 49 (SGK)

AH  BC = {H};

HS: Đọc đầu bài

AB = 20,5cm, AC = 12,45cm

2 học sinh đọc to đầu bài – G kết hợp

KL a, Nêu các cặp tam giác đồng

vẽ lại hình vẽ lên bảng

dạng

HS: Quan sát hình vẽ đọc lại đầu bài

b, BC = ?; AH = ?; BH = ?;

toán (1 H đọc)

CH = ?

HS: Tóm tắt đầu bài dưới dạng GTChứng minh

KL 1 HS lên bảng tóm tắt

a. Có 3 cặp tam giác đồng dạng sau: Xét  ABC và  HBA

? Quan sát hình vẽ, tìm các cặp tam Có: ABC  AHB  90O và B chung giác đồng dạng

Do đó  ABC ∽  HBA (1)

? Vì sao có thể khẳng định  ABC Chứng minh tương tự ta có ∽  HBA

 ABC

HS: Aˆ  Hˆ ; B̂ (Chung)

Từ (1) và (2)

=>  ABC ∽  HBA (g.g);

  HBA ∽  HAC

GV: Tương tự hãy giải thích kết quả cầu); 2 cặp tam giác đồng dạng còn lại HS: Aˆ  Hˆ ; Ĉ (Chung) =>  ABC ∽  HAC (g.g); Vì

sao

 HBA∽  HAC

(Cùng

∽  ABC) ? Tính BC dựa vào cơ sở nào HS: Áp dụng định lí Pitago cho tam giác vuông ABC b)

85

∽  HAC (g.g) (2) (Tính chất bắc

? Hãy tính BC

* Tính BC:

1 HS lên bảng tính – HS cả lớp làm Áp dụng định lí Pitago cho tam giác nháp

vuông ABC ta có:

GV cùng HS cả lớp nhận xét, bổ BC2 = AC2 + AB2 sung. Chữa hoàn chỉnh phần tính BC ? Muốn tính được AH cần dựa vào cơ  BC  AC 2  AB 2 sở nào  12,452  20,52  23,89(cm) HS Cặp đoạn thẳng tỉ lệ đã biết số đo 3 đoạn thẳng ? Muốn vậy ta cần làm gì (Có cặp tam giác đồng dạng) ? Vậy cần dựa vào cặp tam giác đồng * Tính AH: dạng nào Từ  ABC ∽  HBA (g.g)  ABC

∽  HBA (g.g);

? Hãy lên bảng trình bày phần tính

AC BC  AH AB

AH

 AH 

GV: Cùng HS cả lớp nhận xét, bổ sung. Chữa hoàn chỉnh phần tính AH ? Tương tự hãy nêu cách tính BH? Dựa vào cặp tam giác đồng dạng nào (  ABC ∽  HBA (g.g) HS: đứng tại chỗ trình bày cách tính – GV: ghi bảng theo phát biểu của H

AC. AB 12,45.20,5   10,64(cm) BC 23,98

* Tính BH: Từ  ABC ∽  HBA (g.g) 

AB BC  BH AB

 BH 

AB. AB 12,452   6,46(cm) BC 23,98

* Tính HC:

GV: Cùng H cả lớp nhận xét, sửa Ta có HC = BC – HB chữa, bổ sung. Chốt lại cách trình bày Hay HC = 23,98 – 6,46 = 17,52 (cm) và kết quả đúng GV: Yêu cầu 1 H đứng tại chỗ nêu các tính HC.

86

GV: Giới thiệu: AH, BH là các hình c) chiếu của các cạnh góc vuông trên cạnh huyền Mối quan hệ giữa cạnh huyền, cạnh góc vuông, hình chiếu cạnh góc vuông trên cạnh huyền chính là các hệ thức lượng trong tam giác vuông => Đến lớp 9 sẽ được học kĩ GV: Khai thác bài toán c) Kẻ AD vuông góc với AB, HE vuông góc AC(D  AB, E  AC). Tính diện tích tam giác AED? ? Nêu cách tính tính diện tích tam giác AED HS: Dựa vào tỉ số diện tích của hai tam giác đồng dạng.

- Chứng minh tam giác AED đồng dạng tam giác ABC. - Tính diện tích tam giác ABC. - Gọi 1 HS đọc nội dung bài tập

Bài tập 50: (Sgk/84)

+ Hướng dẫn HS chuyển bài toán về

B

bài toán: Xét sự đồng dạng của 2 tam giác vuông ABC và A’B’C’ có A  A'  90

B ’

. Lưu ý C vµ C' là các góc

tạo bởi tia nắng với mặt đất.

A

+ HS làm bài tập 50 (SGK) Cần chỉ ra được: - Các tia nắng trong cùng một thời

87

C A ’

C ’

điểm xem như những tia song song.

AB chiều cao của ống khói

- Vẽ được hình vẽ minh hoạ cho việc AC bóng ống khói trên mặt đất cắm cọc ED theo phương vuông góc A’B’ chiều cao của thanh sắt với mặt đất.

A’C’ bóng của thanh sắt trên mặt đất.

- Nhận ra được hai tam giác đồng Xét ABC và A' B'C' có dạng (ABC và DEF), từ đó viết tỉ số C  C' (đồng vị) đồng dạng, tính được chiều cao của  ABC ∽ A' B'C' (g-g) ống khói.

A  A'  90

AB AC AC. A' B '   AB  A' B ' A'C ' A'C '

- Cho HS làm bài tập 50 (SGK) vào Suy ra: phiếu học tập theo nhóm 2 bàn. với AC = 36,9m; A’C’ = 1,62 m; * Vẽ hình A’B’ = 2,1m (gt) * AB chiều cao của .................

AC bóng của .........................

Suy ra AB = 47,83 m Vậy ống khói cao 47,8 m

A’B’ chiều cao của ................

A’C’ bóng của ......................

Xét ABC và DEF .......  ......  90 ; ......  ...... (các

góc tạo bởi tia nắng với

mặt đất)  ........

Suy ra:

∽........... (g-g)

AB .... ....  ....   AB  ..... .... ....

Suy ra AB = ..... m. Vậy ...........

- Đổi chéo phiếu - Đối chiếu đáp án - Nhận xét bài làm của các nhóm khác - Ứng dụng của bài tập này giúp ta đo gián tiếp chiều cao của một vật (như: cây, cột điện, toà tháp ).

88

4. Củng cố:2’ ? Nhắc lại các trường hợp đồng dạng của 2 tam giác vuông ? Khẳng định: “Hai tam giác có 2 cạnh tương ứng tỉ lệ thì đồng dạng” đúng hay sai? Vì sao (Sai, vì còn thiếu 1 cặp góc bằng nhau. Trường hợp này chỉ đúng với 2 tam giác vuông).

5. Hướng dẫn về nhà: 3’ - Lí thuyết: Ôn tập các trường hợp đồng dạng của tam giác vuông.

- Bài tập về nhà: Bài tập 51 (sách giáo khoa/ tr. 84) + Hướng dẫn: Dựa vào

HBA ∽ HAC

Dựa vào

để tính HA

HBA ∽ ABC tính

AB; AC (hoặc định lí Py-ta-go)

* Chuẩn bị: Đọc và nghiên cứu trước: Ứng dụng thực tế của tam giác đồng dạng.

V. Rút kinh nghiệm: ............................................................................................................................. ............................................................................................................................. ............................................................................................................................. .............................................................................................................................

89

Tiết 45: THỰC HÀNH ĐO CHIỀU CAO CỦA MỘT VẬT, ĐO KHOẢNG CÁCH GIỮA 2 ĐIỂM TRÊN MẶT ĐẤT, TRONG ĐÓ CÓ 1 ĐIỂM KHÔNG THỂ TỚI ĐƯỢC I. Mục tiêu bài dạy 1. Kiến thức: Giúp học sinh vận dụng những kiến thức đã học vào thực tế: Đo được chiều cao của một cây cao, một toà nhà.

- Giúp học sinh vận dụng những kiến thức đã học vào thực tế: Đo được khoảng cách giữa trên mặt đất, trong hai điểm đó có một điểm không thể tới được - Biết phối hợp, kết hợp các kiến thức cần thiết để giải quyết đề bài toán đặt ra.

2.Kỹ năng: - Rèn kĩ năng đo đạc, tính toán, khả năng làm việc theo tổ nhóm để giải quyết một nhiệm vụ cụ thể trong thực tế.

- Rèn kĩ năng phân tích, chứng minh, khả năng tổng hợp.

3.Tư duy: - Học sinh nắm được các trường hợp đồng dạng của tam giác.

- Rèn luyện tư duy sáng tạo, linh hoạt, độc lập, trí tưởng tượng 4.Thái độ: Giúp học sinh thêm yêu thích môn học thong qua quá trình áp dụng kiến thức vào thực tế - Giáo dục tính cẩn thận, chính xác và hoạt động tập thể cho học sinh.

- Giáo dục đạo đức: Ý thức trách nhiệm đo đạc cẩn thận, có trách nhiệm, trung thực trong đo đạc, chính xác, đoàn kết.

5. Các năng lực cần đạt: Năng lực giải quyết vấn đề, năng lực tính toán, năng lực tư duy toán học, năng lực hợp tác; năng lực giao tiếp, năng lực sử dụng công nghệ thông tin và truyền thông, năng lực sử dụng ngôn ngữ.

90

II. Chuẩn bị: GV: Giác kế: 3 bộ; 6 thước đo độ dài (> 3m); 6 thước thẳng có chia khoảng; 6 thước đo độ; 12 cọc tiêu; báo cáo thực hành.

HS: Đọc trước và nghiên cứu bài học ở nhà.

BÁO CÁO THỰC HÀNH TIẾT 45 HÌNH HỌC TỔ: …. LỚP:…

Dụng cụ đo: (Đủ hay thiếu): ………………………………………………………………………………..... ………………………………………………………………………………..... Ý thức kỉ luật trong giờ thực hành: ………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………

Kết quả thực hành * Nhóm 1: Gồm bạn: ………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………

Hình vẽ:

C’

C B

A

A’

Đo chiều cao của vật: AB = ………………; A’B = …………………; AC = ……………………… => Chiều cao cổng trường h = ………

91

* Nhóm 2: Gồm bạn: ………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………… Đo chiều cao của vật: AB = ………………; A’B = …………………; AC = ……………………. => Chiều cao cổng trường h = ……… * Nhóm 3: Gồm bạn: ………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………… Đo chiều cao của vật: AB = ………..…...…...; A’B = …….…………….; AC = …………………… => Chiều cao cổng trường h = ………

C

= .....

C

= .....

C

= .....

b) Vẽ A' B ' C ' ABC B '  B  ....

B’C’ = ... c) Tính AB

C '  C  ....

Đo A’B’ = ...

A' B ' C ' ABC (TH 3) 

A' B ' B 'C ' A' B '   AB  ' '  BC AB BC BC

... ...

Lần 1: AB  ...  ....

... ...

... ...

Lần 2: AB  ...  ....

AB 

Lần 3: AB  ...  ....

....  ....  ....  ....

3

Kết quả trung bình của 3 lần đo: - Vậy khoảng cách giữa hai điểm AB là: ....... * Nhóm 4: Gồm bạn: ………………………………………………………………………………… a) Kết quả đo: Lần 1

Lần 2

Lần 3

BC = .....

BC = .....

BC = .....

B

= .....

B

= .....

92

B

= .....

ĐIỂM THỰC HÀNH CỦA TỔ (Giáo viên cho)

STT

Tên HS

Điểm chuẩn

Ý thức kỉ

Kĩ năng

Tổng số

bị dụng cụ

luật

thực hành

điểm

(2 điểm)

(3 điểm)

(5 điểm)

(10 điểm)

… …

HS: Cùng giáo viên chuẩn bị đầy đủ các dụng cụ trên; III. Phương pháp- Kĩ thuật dạy học 1. Phương pháp - Phương pháp quan sát, dự đoán, phát hiện, nêu và giải quyết vấn đề, vấn đáp.

- Thực hành giải toán.

- Hoạt động nhóm, thảo luận nhóm.

2. Kĩ thuật dạy học: Kĩ thuật giao nhiệm vụ, kĩ thuật chia nhóm, kĩ thuật đặt câu hỏi, kĩ thuật trình bày 1 phút.

IV. Tổ chức các hoạt động dạy học – Giáo dục 1. Ổn định lớp: (1 phút) Hoạt động của thầy

Hoạt động của trò

- Kiểm tra sĩ số, ghi tên học sinh vắng.

Lớp trưởng hoặc lớp phó báo

- Ổn định trật tự lớp.

cáo.

2. Kiểm tra bài cũ: Kiểm tra dụng cụ thực hành của các nhóm 3. Bài mới: Hoạt động 1: Hướng dẫn cách thu thập số liệu cần thiết. + Mục tiêu: Giúp HS vận dụng những kiến thức đã học vào thực tế: Đo được chiều cao của một cây cao, một toà nhà. + Phương pháp: Vấn đáp.

93

+ Thời gian: 5 phút + Kĩ thuật dạy học: Động não Hoạt động của thày và trò

Ghi bảng

GV Yêu cầu 3 tổ báo cáo việc chuẩn bị I. Chuẩn bị thực hành: thực hành của nhóm về dụng cụ; phân công 1 HS trong tổ ghi nội dung báo cáo thực hành.

Hoạt động 2: Tiến hành đo đạc ngoài trời và tính chiều cao + Mục tiêu: Giúp học sinh vận dụng những kiến thức đã học vào thực tế: Đo được chiều cao của một cây cao, một toà nhà. + Phương pháp: Phương pháp quan sát, dự đoán, phát hiện, nêu và giải quyết vấn đề, vấn đáp. Thực hành giải toán. Hoạt động nhóm, thảo luận nhóm. + Thời gian: 15 phút + Kĩ thuật dạy học: Chia nhóm, đặt câu hỏi.

Hoạt động của thày và trò

Kết quả học sinh

GV: Nêu mục đích, yêu cầu của tiết II. Thực hành: học.

1. “Đo chiều cao của cổng trường”

- Nội dung cần thực hành: Đo chiều 2. Tính chiều cao cột cờ cao của một cây cao có trong sân trường. (Hay chiều cao của cột cờ b) Kết quả đo: trường mình).

Lần 1

- Chia học sinh thành 4 nhóm, yêu

AB

= AB

= AB

cầu mỗi nhóm đều xác định chiều

.....

.....

.....

cao của cột cờ.

A’B = A’B = A’B =

- Phân chia địa điểm thực hành cho

.....

.....

.....

các tổ và giao dụng cụ thực hành, qui

AC

= AC

= AC

định thời gian thực hành.

.....

.....

.....

94

Lần 2

Lần 3 =

=

Hoạt động của thày và trò - Nhận dụng cụ ...

Kết quả học sinh c) Tính

A'C ' 

về vị trí thực hành

A' B  AC  ...

AB

A'C ' 

....  ....  ... ....

Lần 2:

A'C ' 

....  ....  ... ....

+ Nhóm trưởng điều hành nhóm thực Lần 3:

A'C ' 

....  ....  ... ....

- Các tổ tiến hành thực hành như Lần 1: những bước đã học trong tiết lí thuyết hành, phân công thư kí ghi số liệu. *Lưu ý: Để đo được chính xác mỗi nhóm cần thực hiện thao tác đo 3 lần

Kết quả trung bình của 3 lần đo: A'C ' 

....  ....  ....  ....

3

(với 3 HS khác nhau). Tính kết quả, rồi lấy trung bình cộng các kết quả nhân được.

GV: Quản lí và kiểm tra hoạt động nhóm của học sinh (theo dõi, đôn đốc, giải quyết những vướng mắc của HS nếu có) * Tính chiều cao.

- Cho học sinh sau khi đã thu thập đủ số liệu trở về lớp để tính chiều cao của cột cờ. * Tính chiều cao.

- Các nhóm về lớp, tính chiều cao của cột cờ.

A'C ' 

A' B  AC  ...

AB

- Kiểm tra, đánh giá kết quả đo đạc III. Hoàn thành báo cáo - Nhận xét –

95

Hoạt động của thày và trò

Kết quả học sinh

tính toán của từng nhóm (Mỗi nhóm Đánh giá: kiểm tra 2 HS) về nội dung công việc Các nhóm nộp kết quả thực hành đo mà tổ đã làm và kết quả đo được. được Cho điểm tốt các tổ.

- Thu gọn đồ dùng .....

- GV làm việc với cả lớp: Nhận xét - Báo cáo về ý thức thực hành của các kết quả đo đạc của từng nhóm, GV thành viên trong nhóm thông báo kết quả đúng. Chỉ cho HS thấy ý nghĩa cụ thể khi vận dụng kiến thức toán học vào đời sống hằng ngày. Khen thưởng các nhóm làm có kết quả tốt nhất, trật tự nhất.

Hoạt động 3: Hướng dẫn cách thu thập số liệu cần thiết.(5’) - Mục tiêu: Giúp HS vận dụng những kiến thức đã học vào thực tế: Đo được khoảng cách giữa hai điểm trên mặt đất, trong đó có một điểm không thể tới được.

- Phương pháp: Thuyết trình, vấn đáp.

- Kĩ thuật dạy học: Động não Hoạt động của thày và trò

Ghi bảng

GV: Yêu cầu 3 tổ báo cáo việc chuẩn bị I. Chuẩn bị thực hành và hướng thực hành của nhóm về dụng cụ; phân dẫn cách thu thập số liệu cần công 1 H trong tổ ghi nội dung báo cáo thiết: thực hành - Kết thúc quá trình đo đạc cần phải có được số liệu nào?

- Phải đo được: BC = ...;

B

= ....;

C

= .....

96

Hoạt động 4: Tiến hành đo đạc ngoài trời và tính khoảng cách giữa hai điểm A và B (trong đó có 1 điểm không tới được) - Mục tiêu: Giúp học sinh vận dụng những kiến thức đã học vào thực tế: Đo được khoảng cách giữa hai điểm trên mặt đất, trong đó có một điểm không thể tới được.

- Phương pháp: Phương pháp quan sát, dự đoán, phát hiện, nêu và giải quyết vấn đề, vấn đáp. Thực hành giải toán. Hoạt động nhóm, thảo luận nhóm.

- Thời gian: 15 phút - Kĩ thuật dạy học: Chia nhóm, đặt câu hỏi.

Hoạt động của thày và trò

Ghi bảng

GV đưa học sinh ra tập trung trên sân trường II. Thực hành: và phổ biến nhiệm vụ trong giờ thực hành GV yêu cầu mỗi tổ chia thành 3 nhóm nhỏ

Đo khoảng cách 2 gốc cây

luân phiên nhau đo khảng cách 2 gốc cây

trên sân trường trong đó coi

HS hoạt động theo nhóm nhỏ để thực hành

1 gốc cây không tới được

? Nêu mục đích, yêu cầu của tiết học.

- Nội dung cần thực hành: Đo chiều cao của Học sinh thu thập số liệu ghi một cây cao có trong sân trường. (Hay chiều vào phiếu chuẩn bị cao của cột cờ trường mình).

- Chia hóc sinh thành 4 nhóm, yêu cầu mỗi nhóm đều xác định khoảng cách giữa hai điểm A và B ....

- Phân chia địa điểm thực hành cho các tổ và giao dụng cụ thực hành, qui định thời gian thực hành. *Lưu ý: Để đo được chính xác mỗi nhóm cần thực hiện thao tác đo 3 lần (với 3 học sinh khác nhau). Tính kết quả, rồi lấy trung bình

97

Hoạt động của thày và trò

Ghi bảng

cộng các kết quả nhận được.

GV: Quản lí và kiểm tra hoạt động nhóm của hóc sinh (theo dõi, đôn đốc, giải quyết những vướng mắc của học sinh nếu có) * Tính khoảng cách AB - Cho học sinh sau khi đã thu thập đủ số liệu trở về lớp để tính khoảng cách giữa hai điểm A và B Tổng kết thực hành.

- Kiểm tra, đánh giá kết quả đo đạc tính toán - Các nhóm nộp kết quả thực của từng nhóm (Mỗi nhóm kiểm tra 2 học hành đo được sinh) về nội dung công việc mà tổ đã làm và - Thu gọn đồ dùng ..... kết quả đo được. Cho điểm tốt các tổ.

- Báo cáo về ý thức thực

- GV làm việc với cả lớp: Nhận xét kết quả hành của các thành viên đo đạc của từng nhóm, giáo viên thông báo trong nhóm kết quả đúng. Chỉ cho học sinh thấy ý nghĩa cụ thể khi vận dụng kiến thức toán học vào đời sống hằng ngày. Khen thưởng các nhóm làm có kết quả tốt nhất, trật tự nhất.

4. Củng cố:(2') Giáo viên chốt lại những thao tác và kiến thức vận dụng trong bài thực hành.

5. Hướng dẫn về nhà: (2') *HDVN - Lí thuyết: Ôn tập lại các kiến thức đã học trong chương III, đọc thêm “Có thể em chưa biết” - Chuẩn bị: Làm các câu hỏi ôn tập chương III từ câu 1 đến câu 9 ra vở bài tập.

- Đọc tóm tắt chương III. 98

Viết sơ đồ tư duy theo gợi ý các câu hỏi trong sách giáo khoa.

- Làm bài tập 56; 57 (sách giáo khoa / tr. 92) V. Rút kinh nghiệm: ............................................................................................................................... ............................................................................................................................... .........................................................................................................................

99