KHẢO SÁT TÍNH KHÁNG KHUẨN VÀ ĐIỀU CHẾ CÁC CHẾ PHẨM TỪ TINH DẦU THUỘC CHI CITRUS

K H Ả O S Á T T Í N H K H Á N G K H U Ẩ N T Ừ T I N H D Ầ U

vectorstock.com/2358396

Ths Nguyễn Thanh Tú eBook Collection

KHẢO SÁT TÍNH KHÁNG KHUẨN VÀ ĐIỀU CHẾ CÁC CHẾ PHẨM TỪ TINH DẦU MỘT SỐ CÂY THUỘC CHI CITRUS WORD VERSION | 2022 EDITION ORDER NOW / CHUYỂN GIAO QUA EMAIL TAILIEUCHUANTHAMKHAO@GMAIL.COM

Tài liệu chuẩn tham khảo Phát triển kênh bởi Ths Nguyễn Thanh Tú Đơn vị tài trợ / phát hành / chia sẻ học thuật : Nguyen Thanh Tu Group Hỗ trợ trực tuyến Fb www.facebook.com/DayKemQuyNhon Mobi/Zalo 0905779594

OF FI

CI

KHOA DƯỢC–ĐIỀU DƯỠNG

AL

TRƯỜNG ĐẠI HỌC TÂY ĐÔ

KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC

NH ƠN

CHUYÊN NGÀNH: DƯỢC HỌC MÃ SỐ: 7720201

QU

Y

KHẢO SÁT TÍNH KHÁNG KHUẨN VÀ ĐIỀU CHẾ CÁC CHẾ PHẨM TỪ TINH DẦU MỘT SỐ CÂY THUỘC CHI CITRUS

SINH VIÊN THỰC HIỆN

ThS. TRÌ KIM NGỌC

HUỲNH THỊ THÙY TRANG

DẠ Y

KÈ M

CÁN BỘ HƯỚNG DẪN

MSSV: 14D720401497 LỚP: ĐẠI HỌC DƯỢC 9G

Cần Thơ, 2019

LỜI CÁM ƠN

AL

Để hoàn thành tốt quá trình học tập, nghiên cứu và hoàn thiện khóa luận này, không chỉ có sự cố gắng của bản thân mà em còn nhận được sự giúp đỡ, chỉ bảo và hỗ trợ của các thầy cô và bạn bè.

OF FI

CI

Với tình cảm chân thành, em xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới trường Đại học Tây Đô, Ban Giám Hiệu đã tạo điều kiện thuận lợi cho em có môi trường học tập và nghiên cứu trong suốt thời gian học tập ở trường.

Em xin gửi lời cám ơn đến cô Trì Kim Ngọc đã tận tình giúp đỡ, truyền đạt kiến thức cho em trong suốt quá trình nghiên cứu và trực tiếp hướng dẫn em hoàn thành khóa luận tốt nghiệp này. Đồng thời em xin bày tỏ lòng cám ơn tới các thầy cô trong khoa Dược – Điều Dưỡng đặc biệt là các thầy cô bộ môn Dược liệu – Dược học cổ truyền đã nhiệt tình giúp đỡ em trong thời gian qua.

NH ƠN

Em cũng gửi lời cám ơn đến gia đình, thầy cố vấn và các bạn trong lớp Đại học Dược 9G đã giúp đỡ, cho em những góp ý rất bổ ích cho đề tài khóa luận của em.

Vì thời gian hoàn thành khóa luận có hạn và trong quá trình thực hiện gặp nhiều khó khăn, cho nên không tránh khỏi những thiếu sót. Em chân thành đón nhận những ý kiến góp ý từ thầy cô và các bạn.

Em xin chân thành cám ơn!

Cần thơ, ngày…. tháng…. Năm 2019

QU

Y

Sinh viên

DẠ Y

KÈ M

Huỳnh Thị Thùy Trang

i

LỜI CAM ĐOAN

AL

Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi và dưới sự hướng dẫn của

cô Trì Kim Ngọc. Các số liệu, kết quả nêu trong Khóa luận là trung thực và chưa từng được ai công bố trong bất kỳ công trình nào khác.

CI

Cần Thơ, ngày … tháng … năm 2019

OF FI

Ký tên

DẠ Y

KÈ M

QU

Y

NH ƠN

Huỳnh Thị Thùy Trang

ii

TÓM TẮT KHÓA LUẬN

AL

Chi Citrus là một chi thực vật thuộc họ Rutaceae được trồng phổ biến ở Việt Nam. Các loài phổ biến thuộc chi này là Bưởi, Cam, Chanh, hầu hết đều có chứa tinh dầu ở vỏ quả,

CI

lá và hoa. Hàm lượng tinh dầu vỏ quả thường khá cao. Ở nước ta các công trình nghiên cứu về các cây này thường chỉ dừng lại ở những nghiên cứu về chiết xuất, ít nghiên cứu về hoạt tính kháng khuẩn. Do đó đề tài này được thực hiện với mục tiêu khảo sát hoạt

OF FI

tính kháng khuẩn của tinh dầu Bưởi, Cam, Chanh và từ đó điều chế được các sản phẩm nước rửa tay từ tinh dầu giúp khử mùi và kháng khuẩn. Đối tượng và phương pháp nghiên cứu

Dược liệu nghiên cứu là vỏ quả của Bưởi da xanh (Citrus grandis (L.) Osbeck) thu hái

NH ƠN

ở Trà Cú – Trà Vinh, Cam sành (Citrus sinensis (L) Osbeck) và Chanh núm (Citrus limonia Osbeck) thu hái ở Cần Thơ. Sơ chế và chiết thu lấy tinh dầu. Tinh dầu thu được đem đi khảo sát hoạt tính kháng khuẩn với các chủng vi khuẩn sau: Escherichia coli, Staphylococcus aureus, Staphylococcus aureus đề kháng methycilin (MRSA), Salmonella paratyphi A, Bacillus subtilis. Tiến hành xây dựng công thức nước rửa tay.

Kết quả và kết luận

Về khảo sát hoạt tính kháng khuẩn cho thấy:

-

Y

-

Tinh dầu vỏ Chanh có kích thước vòng kháng khuẩn lớn nhất, không có hoạt tính kháng khuẩn đối với Salmonella. Kháng được các chủng vi khuẩn thử nghiệm như: B. subtilis (25 mm), E. coli (20 mm), MRSA (20 mm), S. aureus (17 mm).

Tinh dầu vỏ Cam khả năng kháng khuẩn của tinh dầu kém, chỉ ức chế được vi khuẩn

QU

-

E. coli (8 mm), B. subtilis (18 mm).

Tinh dầu vỏ Bưởi kháng được tất cả các vi khuẩn thử nghiệm: B. subtilis (21 mm), E. coli (10 mm), MRSA (10 mm), S. aureus (11 mm) và Salmonella (8 mm).

KÈ M

Đã xây dựng 3 loại công thức nước rửa tay có tinh dầu vỏ Bưởi, Cam, Chanh.

Khảo sát ý kiến người dùng về sản phẩm nước rửa tay với các kết quả tích cực.

Tính chi phí dự kiến của sản phẩm.

DẠ Y

Từ khóa: Chi Citrus, khả năng kháng khuẩn, vi khuẩn trên da, nước rửa tay tinh dầu.

iii

MỤC LỤC

AL

Trang LỜI CÁM ƠN ........................................................................................................................i LỜI CAM ĐOAN ................................................................................................................ ii

CI

TÓM TẮT KHÓA LUẬN .................................................................................................. iii MỤC LỤC............................................................................................................................iv DANH MỤC CÁC KÝ HIỆU, CHỮ VIẾT TẮT ................................................................vi

OF FI

DANH MỤC CÁC BẢNG ................................................................................................ vii DANH SÁCH HÌNH VẼ, SƠ ĐỒ, ĐỒ THỊ ..................................................................... viii MỞ ĐẦU ..............................................................................................................................ix CHƯƠNG 1. TỔNG QUAN TÀI LIỆU ...............................................................................1 1.1 TỔNG QUAN VỀ CHI CITRUS ....................................................................................1

NH ƠN

1.1.1 Đặc điểm của chi Citrus ............................................................................................... 1 1.1.2 Đặc điểm thực vật ........................................................................................................1 1.1.3 Phân bố và phân loại ....................................................................................................1 1.1.4 Tinh dầu chi Citrus ......................................................................................................2 1.2 CÁC LOÀI TRONG CHI CITRUS.................................................................................2 1.2.1 Cây Bưởi ......................................................................................................................2 1.2.2 Cây Cam ....................................................................................................................... 5

Y

1.2.3 Cây Chanh ....................................................................................................................8

QU

1.3 TINH DẦU .....................................................................................................................9 1.3.1 Giới thiệu tinh dầu .....................................................................................................10 1.3.2 Tính kháng khuẩn của tinh dầu ..................................................................................10

KÈ M

1.3.3 Ứng dụng của tinh dầu ............................................................................................... 10 1.4.1 Sơ lược các chủng vi sinh vật thử nghiệm .................................................................11 1.4.2 Phương pháp xác định hoạt tính kháng khuẩn ........................................................... 17 1.5 MỘT SỐ CÔNG THỨC CHẾ PHẨM ĐIỀU CHẾ CÓ HƯƠNG TINH DẦU CHI CITRUS .......................................................................................................................... 18 1.5.1 Nước rửa tay hương Bưởi và Quýt ............................................................................18

DẠ Y

1.5.2 Nước rửa tay DR.Clean hương Chanh .......................................................................19 1.5.3 Nước rửa tay khô Bentley Organic ............................................................................19 1.5.4 Gel rửa tay diệt khuẩn Green Cross Kids ..................................................................19 1.6 TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU ........................................................................................ 20 CHƯƠNG 2. ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ..................................21 iv

2.1 ĐỐI TƯỢNG NGHIÊN CỨU ...................................................................................... 21

AL

2.2 PHƯƠNG TIỆN NGHIÊN CỨU..................................................................................21 2.2.1 Dụng cụ, trang thiết bị................................................................................................ 21 2.2.2 Dung môi và hóa chất ................................................................................................ 21

CI

2.3 PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ................................................................................22 2.3.1 Chiết xuất tinh dầu vỏ quả bằng phương pháp cất lôi cuốn hơi nước ....................... 22

OF FI

2.3.2 Định tính khả năng kháng khuẩn của các chất thử nghiệm ......................................22 2.3.3 Xác định MIC của chất thử ........................................................................................ 23 2.3.4 Xây dựng công thức và điều chế các chế phẩm ......................................................... 25 2.3.5 Xác định hạn sử dụng, các chỉ tiêu của sản phẩm hoàn chỉnh ...................................26 2.3.6 Lập phiếu khảo sát ý kiến người dùng về sản phẩm ..................................................26

NH ƠN

CHƯƠNG 3. KẾT QUẢ VÀ THẢO LUẬN ......................................................................28 3.1 KẾT QUẢ ..................................................................................................................... 28 3.1.1 Kết quả định tính khả năng kháng khuẩn...................................................................28 3.1.2 Kết quả xác định MIC ................................................................................................ 29 3.1.3 Kết quả xây dựng công thức và điều chế sản phẩm ...................................................30 3.1.4 Kết quả khảo sát hạn sử dụng và các chỉ tiêu của sản phẩm hoàn chỉnh ...................41 3.1.5 Kết quả khảo sát ý khiến người dùng về sản phẩm ...................................................42

Y

3.1.6 Chi phí điều chế 1 chai thành phẩm ...........................................................................48

QU

3.2 BÀN LUẬN ..................................................................................................................49 3.2.1 Khảo sát về hoạt tính kháng khuẩn ............................................................................49 3.2.2 Nước rửa tay...............................................................................................................50 CHƯƠNG 4. KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ ......................................................................52

KÈ M

4.1 KẾT LUẬN ...................................................................................................................52 4.2 KIẾN NGHỊ ..................................................................................................................53 TÀI LIỆU THAM KHẢO...................................................................................................54

DẠ Y

PHỤ LỤC ........................................................................................................................PL-1

v

Chữ nguyên

Chữ tắt

Ý nghĩa

AL

DANH MỤC CÁC KÝ HIỆU, CHỮ VIẾT TẮT

American Type Culture Collection

Chủng vi sinh vật chuẩn

CFU

Colony forming unit

Đơn vị hình thành khuẩn lạc

DĐVN

Dược điển Việt Nam Doanh nghiệp tư nhân

OF FI

DNTN

CI

ATCC

Môi trường thử nghiệm

Dimethyl sulfoxide

MeOH

Methanol

MIC

Minimum Inhibitory Concentration

Nồng độ tối thiểu ức chế vi khuẩn

MHA

Mueller – Hinton agar

Thạch Mueller – Hinton

TSA

Trypticase soy agar

TSB

Trypticase soy Broth

UV - Vis

Ultraviolet and Visible

NH ƠN

DMSO

Thạch đậu nành trypticase Nước đậu nành trypticase

DẠ Y

KÈ M

QU

Y

Tử ngoại khả kiến

vi

DANH MỤC CÁC BẢNG

AL

Bảng 3.1. Định tính khả năng kháng khuẩn (đường kính vòng kháng khuẩn, mm) .....28 Bảng 3.2. MIC của các chất thử nghiệm (%) ................................................................ 29

CI

Bảng 3.3. Kết quả thăm dò tỷ lệ nồng độ giữa tinh dầu vỏ Bưởi và cồn tuyệt đối .......30 Bảng 3.4. Kết quả thăm dò tỷ lệ nồng độ giữa tinh dầu vỏ Cam và cồn tuyệt đối ........31 Bảng 3.5. Kết quả thăm dò tỷ lệ nồng độ giữa tinh dầu vỏ Chanh và cồn tuyệt đối .....32

OF FI

Bảng 3.6. Kết quả khảo sát tinh dầu vỏ Bưởi với các nồng độ glycerin/cồn ................34 Bảng 3.7. Kết quả khảo sát tinh dầu vỏ Bưởi với các nồng độ etylen glycol/cồn ........35 Bảng 3.8. Kết quả khảo sát tinh dầu vỏ Cam với các nồng độ glycerin/cồn .................36 Bảng 3.9. Kết quả khảo sát tinh dầu vỏ Cam với các nồng độ etylen glycol/cồn .........37 Bảng 3.10. Kết quả khảo sát tinh dầu vỏ Chanh với các nồng độ glycerin/cồn ............38

NH ƠN

Bảng 3.11. Kết quả khảo sát tinh dầu vỏ Chanh với các nồng độ etylen glycol/cồn ....39 Bảng 3.12. Kết quả khảo sát hạn sử dụng tinh dầu vỏ Bưởi .........................................41 Bảng 3.13. Kết quả khảo sát hạn sử dụng tinh dầu vỏ Cam ..........................................42 Bảng 3.14. Kết quả khảo sát hạn sử dụng tinh dầu vỏ Chanh .......................................42 Bảng 3.15. Kết quả khảo sát người dùng về nước rửa tay tinh dầu vỏ Bưởi ................43 Bảng 3.16. Kết quả khảo sát người dùng về nước rửa tay tinh dầu vỏ Cam .................43 Bảng 3.17. Kết quả khảo sát người dùng về nước rửa tay tinh dầu vỏ Chanh ..............44

Y

Bảng 3.18. Giá tiền hoàn thành 1 chai thành phẩm (đơn vị tính: Nghìn đồng) ............48

DẠ Y

KÈ M

QU

Bảng 4.19. Khả năng kháng khuẩn của các mẫu tinh dầu vỏ quả (đường kính vòng kháng khuẩn, mm) ....................................................................................................................52

vii

DANH SÁCH HÌNH VẼ, SƠ ĐỒ, ĐỒ THỊ

AL

Hình 1.1. Một số quả thuộc chi Citrus ............................................................................1 Hình 1.2. Quả Bưởi .........................................................................................................3

CI

Hình 1.3. Quả Cam ..........................................................................................................5 Hình 1.4. Quả Chanh .......................................................................................................8 Hình 1.5. Escherichia coli ............................................................................................. 12

OF FI

Hình 1.6. Staphylococcus aureus ..................................................................................13 Hình 1.7. Salmonella .....................................................................................................15 Hình 1.8. Bacillus subtilis ............................................................................................. 16 Hình 2.9. Sơ đồ nghiên cứu chung ................................................................................27 Hình 2.10. Mô tả khoanh giấy có vòng kháng khuẩn....................................................23

NH ƠN

Hình 2.11. Mô tả khóm vi khuẩn mọc ...........................................................................25 Hình 3.12. Kết quả định tính khả năng kháng khuẩn ....................................................28 Hình 3.13. Kết quả xác định MIC các chủng thử nghiệm .............................................29 Hình 3.14. Biểu đồ đánh giá cảm quan của người dùng về màu các sản phẩm ............46 Hình 3.15. Biểu đồ đánh giá người dùng về mùi của các sản phẩm ............................. 46 Hình 3.16. Biểu đồ đánh giá người dùng thời gian lưu mùi của các sản phẩm ............47 Hình 3.17. Biểu đồ đánh giá người dùng sau khi sử dụng sản phẩm ............................ 47

Y

Hình 3.18. Biểu đồ đánh giá người dùng về sản phẩm có gây kích ứng trên da ...........48

QU

Hình 3.19. Biểu đồ đánh giá mức độ hài lòng của người dùng về sản phẩm................48

DẠ Y

KÈ M

Hình 4.20. Nước rửa tay tinh dầu ..................................................................................53

viii

MỞ ĐẦU

AL

Từ xa xưa, con người đã nhận biết và sử dụng tinh dầu thực vật để làm thuốc, gia vị, chất thơm. Cùng với sự kế thừa và phát triển của khoa học kỹ thuật, con người càng

CI

khám phá ra nhiều bản chất của tinh dầu từ thực vật hơn, do đó nhu cầu sử dụng và sản phẩm từ tinh dầu càng phong phú rộng rãi trong nhiều lĩnh vực như hương liệu, thực phẩm, mỹ phẩm, dược phẩm.

OF FI

Nằm trong đới khí hậu nhiệt đới gió mùa Việt Nam có điều kiện thuận lợi hình thành và phát triển nguồn thực vật, một trong số đó là những loại cây có chứa nhiều tinh dầu được xem là dồi dào. Trong đó, tinh dầu từ các cây chi Citrus thuộc họ Rutaceae có tiềm năng khá lớn. Hiện nay có rất nhiều nghiên cứu cho chúng ta thấy được lợi ích và công dụng của tinh dầu ở nhóm này không hề ít. Điển hình như tinh dầu có hoạt tính

NH ƠN

giải lo âu, khả năng kháng một số vi khuẩn gây hại, cùng với những mùi thơm đặc trưng, tinh dầu được dùng khá phổ biến trong công nghệ hương liệu và mỹ phẩm, với khá nhiều các sản phẩm được người tiêu dùng lựa chọn (Lã Đình Mỡi, 2001).

Tuy nhiên các nghiên cứu về tinh dầu chi Citrus được thực hiện khá nhiều trên thế giới, nhưng ở nước ta còn rất hạn chế. Đa phần các nghiên cứu tập trung vào phương pháp chiết xuất và thành phần hóa học, các nghiên cứu liên quan đến hoạt tính kháng khuẩn của tinh dầu chi Citrus ít được quan tâm. Nắm bắt được tình hình hiện tại cùng với mong muốn tìm hiểu thêm về khả năng kháng khuẩn và công thức điều chế sản phẩm từ tinh dầu chi Citrus. Đề tài “ Khảo sát tính kháng khuẩn và điều chế các chế phẩm từ tinh

Y

dầu một số cây thuộc chi Citrus” được tiến hành với mục tiêu cụ thể như sau: Ly trích tinh dầu vỏ quả chi Citrus bằng phương pháp cất lôi cuốn theo hơi nước.

Thử nghiệm và đánh giá hoạt tính kháng khuẩn của tinh dầu vỏ quả các cây chi Citrus trên một vài chủng vi khuẩn gây bệnh thường gặp.

- Xây dựng công thức và điều chế sản phẩm từ tinh dầu chi Citrus.

Mong muốn cung cấp thông tin khoa học về hoạt tính kháng khuẩn của tinh dầu vỏ quả các cây chi Citrus. Đồng thời xây dựng công thức và điều chế sản phẩm từ tinh dầu vỏ quả của các cây chi Citrus, giúp cho sự đa dạng và đáp ứng nhu cầu sử dụng của con người.

DẠ Y

KÈ M

QU

-

ix

CHƯƠNG 1. TỔNG QUAN TÀI LIỆU 1.1.1 Đặc điểm của chi Citrus Giới: Thực vật Ngành: Magnoliophyta Lớp: Magnoliopsida

AL

1.1 TỔNG QUAN VỀ CHI CITRUS

CI

Anh: Citrus

OF FI

Bộ: Sapindales Họ: Rutaceae Tên gọi: Việt Nam: Cam quýt hay Cam chanh

NH ƠN

Hình 1.1. Một số quả thuộc chi Citrus (tracuuduoclieu.vn) 1.1.2 Đặc điểm thực vật Các loại cây trong chi này là các cây bụi lớn hay cây thân gỗ nhỏ, cao tới 5 – 15 m tùy loại, với thân cây có gai và các lá thường xanh mọc so le có mép nhẵn. Hoa mọc đơn hay thành ngù hoa nhỏ, mỗi hoa có đường kính 2 – 4 cm với 5 (ít khi 4) cánh hoa màu trắng và rất nhiều nhị hoa. Hoa thông thường có mùi thơm rất mạnh. Quả là loại quả có múi, một dạng quả mọng đặc biệt, hình cầu hay cầu thuôn dài, chiều dài 4 – 30 cm và

QU

Y

đường kính 4 – 20 cm, bên trong quả khi bóc lớp vỏ và cùi sẽ thấy lớp vỏ mỏng, dai, màu trắng bao quanh các múi bên trong chứa nhiều tép mọng nước. Quả được ăn tươi

KÈ M

hay vắt, ép lấy nước (Katz et al., 2003).

Quả của cây chi Cam quýt đáng chú ý vì hương thơm của chúng, một phần là do flavonoid (chất chuyển hóa thứ cấp) và limonoid (phytochemical) có trong vỏ, và được dùng nhiều nhất là nước trái cây. Nước trái cây chứa một lượng lớn acid citric mang lại cho chúng hương vị đặc trưng. Chúng cung cấp các lợi ích quan trọng cho sức khỏe, là nguồn cung cấp vitamin C, flavonoid, chất xơ và acid folic tốt (Katz et al., 2003).

1.1.3 Phân bố và phân loại Chi Cam quýt (danh pháp khoa học: Citrus) là một chi thực vật có hoa trong họ

DẠ Y

Cam (Rutaceae), có nguồn gốc từ khu vực nhiệt đới và cận nhiệt đới ở Đông Nam châu Á. Phân bố tự nhiên từ Ấn Độ, Việt Nam, Lào, Malaysia. Chi Cam quýt tập trung phong phú và đa dạng nhất ở khu vực Ấn Độ và Malaysia (Wakana, 1998; Walter Reuther et al., 1978). Ở Việt Nam, khí hậu rất thích hợp cho chi Citrus phát triển nên được trồng rộng rãi khắp các vùng trong cả nước. Các loài chính được trồng từ Bắc vào Nam ở các vườn cây ăn 1

trái. Ở miền Bắc trồng phổ biến ở Hải Dương, Nghi Lộc, Yên Bái. Ở miền Nam được trồng phổ biến ở các tỉnh đồng bằng Sông Cửu Long (Trần Thế Tục và cs, 1995).

AL

Hệ thống phân loại chi Citrus khá phức tạp do khả năng thích ứng rộng cùng với sự ra đời giống lai tự nhiên, nhân tạo, đột biến tự nhiên dẫn đến nhiều giống mới, loài mới

CI

xuất hiện. Nhưng hầu như các loài được trồng tập trung ở các khu vực có khí hậu nhiệt Một số loài chi Citrus thường gặp ở Việt Nam: + Chanh ta: Citrus aurantifolia + Bưởi: Citrus maxima + Quýt: Citrus reliculata + Cam chanh, Cam mật: Citrus sinensis Osbeck + Cam sành: Citrus nobilis Lour

OF FI

đới và cận nhiệt đới (Katz et al., 2003).

NH ƠN

1.1.4 Tinh dầu chi Citrus Hầu hết tất cả các loài thuộc chi Cam quýt (Citrus) đều có chứa tinh dầu ở trong vỏ quả, lá và hoa. Hàm lượng tinh dầu trong vỏ quả thường khá cao (khoảng từ 1,5 - 6,5% so với khối lượng tươi của vỏ). Trong lá và hoa cũng chứa tinh dầu, song người ta quan

Y

tâm nhiều hơn đến tinh dầu lá Chanh (0,2 - 0,3%) và tinh dầu hoa Bưởi (0,2 - 0,3%). Thành phần chủ yếu trong tinh dầu vỏ quả của hầu hết các loài thuộc chi Cam quýt là các hợp chất thuộc nhóm terpen (85 - 95%), các hợp chất thuộc nhóm sesquiterpen thường rất ít (1 - 2,5%) (Phạm Thị Như Quỳnh, 2014).

Với các thành phần hóa học đa dạng cho nên tinh dầu của chi Citrus trong đời sống rất

KÈ M

QU

phong phú, trước tiên cần kể đến việc sử dụng chất thơm trong công nghệ thực phẩm, nước uống, sau đó là công nghệ dược phẩm, hoá mỹ phẩm. Trong công nghệ thực phẩm, tinh dầu Citrus thường được dùng trong việc tạo mùi cho nước quả cô đặc, nước uống không có rượu và rượu mùi như rượu cam, rượu chanh, nhằm kích thích khẩu vị. Ngoài ra, tinh dầu Citrus còn được bổ sung vào các món kem, chè, kẹo bánh để có mùi vị hấp dẫn hơn. Ngoài các công dụng trong thực phẩm, dược liệu thì tinh dầu Cam quýt cũng được chú trọng nghiên cứu khai thác để làm hương liệu. Nguồn tinh dầu Cam quýt được dùng nhiều trong mỹ phẩm nước hoa thường được tách chiết từ Cam Bergamot hay còn gọi là cây Cam thơm, giúp cho tinh thần sảng khoái, cảm thấy vui vẻ và lạc quan. Cam Bergamot đặc biệt là thành phần thiết yếu trong công thức nước hoa để tạo nên mùi

DẠ Y

thơm độc đáo (Phạm Thị Như Quỳnh, 2014).

1.2 CÁC LOÀI TRONG CHI CITRUS 1.2.1 Cây Bưởi Phân loại thực vật Giới : Plantae

(không phân hạng): Angiospermae 2

Họ : Rutaceae Chi : Citrus

Bộ : Sapindales

Loài : C. maxima

NH ƠN

OF FI

CI

AL

(không phân hạng): Eudicots (không phân hạng): Rosids

Hình 1.2. Quả Bưởi (tracuuduoclieu.vn) 1.2.1.1 Danh pháp Tên khoa học: Citrus grandis (L.) Osbeck Tên đồng nghĩa: Citrus maxima (Burm.) Merr., C. decumana Merr.

Tên thường gọi: Bưởi Tên khác: Bòng, Chu loan, mác pục (Tày)

Y

Tên tiếng Anh: Pomelo, saddock, grapefruit

Thân, cành: Thuộc loại thân gỗ, các cành chính thường mọc ra ở các vị trí trong khoảng 1 m cách mặt đất. Cành có thể có gai, nhất là khi trồng bằng hạt. Trong một năm cây có thể cho 3 – 4 đợt cành, tùy theo chức năng của cành mà chúng có tên khác nhau như: Cành mang trái, cành mẹ, cành dinh dưỡng và cành vượt.

Trái: Bưởi có trái lớn, hình cầu hay hình trái lê, đường kính từ 10 – 40 cm, có màu xanh và vàng nhạt khi chín, vỏ dày, tép lớn màu vàng hay màu hồng. Trái nặng trung

DẠ Y

-

KÈ M

QU

1.2.1.2 Mô tả thực vật - Cây cao khoảng 5 – 10 m. Cành có gai nhỏ ở kẽ lá, lúc đầu có lông, sau nhẵn.

- Lá: Lá đơn, mọc so le, phiến dai, hình trái xoan đến bầu dục, dạng trái tim, mặt trên nhẵn bóng, mặt dưới nhạt có gân.

- Hoa: Hoa lớn, mọc đơn hay thành chùm, cánh hoa màu trắng kem, có từ 20 – 25 nhị bầu noãn có 11 – 16 ngăn, thường là hoa lưỡng tính. Thời gian ra hoa đến khi hoa tàn thay đổi tùy giống và điều kiện khí hậu.

- Rễ: Thường là rễ cọc, mọc sâu, nếu đất thoát nước tốt và tơi xốp rễ có thể mọc sâu đến 4 m.

-

3

bình từ 1 – 2 kg. Thời gian chín của trái thay đổi từ 7 – 8 tháng sau khi thụ phấn. Khi trái đạt độ chín, hàm lượng acid trong nước giảm dần.

Hạt: Hình dạng, kích thước, trọng lượng, số lượng hạt trong mỗi múi và trong trái thay đổi nhiều tùy từng giống (Vũ Công Hậu, 1999).

AL

-

CI

1.2.1.3 Đặc điểm sinh thái Cây ưa sáng, ưa vùng có khí hậu nhiệt đới. Ở núi cao có nhiệt độ trung bình 13 – 18 oC

OF FI

thường không trồng được Bưởi, hoặc nếu có thì đó là giống Bưởi bị bỏ hoang hóa, quả chua và đắng đến mức không ăn được. Cây thích nghi với loại đất feralit đỏ vàng hay vàng đỏ, có hàm lượng mùn trung bình và hơi chua. Bưởi thường rụng lá vào mùa đông hoặc mùa khô (ở miền Nam). Đến cuối tháng 2 đầu tháng 3 năm sau, đồng thời với sự ra lá non, cây cũng bắt đầu mùa hoa quả. Hoa tự thụ phấn hoặc nhờ côn trùng. Tái sinh tốt bằng hạt và cây chồi sau khi chặt (Đỗ Huy Bích và cs, 2006).

NH ƠN

1.2.1.4 Phân bố Bưởi có nguồn gốc ở vùng Ấn Độ – Malaysia. Cây được trồng hầu hết các nước Đông Nam á và Nam á. Ở Việt Nam, Bưởi là cây trồng từ lâu đời và hầu hết các tỉnh. Những nơi có Bưởi ngon nổi tiếng như: Phúc Trạch, Hương Khê (Hà Tĩnh), Thanh Trà (Huế), Bưởi da xanh (Bến Tre), Bưởi Năm Roi (Vĩnh Long) (duoclieu.edu.vn).

Y

1.2.1.5 Công dụng Vỏ quả Bưởi được dùng chữa ho, đờm tích đọng ở họng và phế quản, đau bụng, ăn uống không tiêu.

Lá Bưởi già chữa cảm sốt, ho, nhức đầu, hắt hơi, kém ăn, sưng đau chân do hàn thấp

KÈ M

QU

chướng khí, giảm đau do trúng phong, tê bại. Lá Bưởi non được nướng chín để nắn, xoa bóp chỗ đau cho tan máu ứ, sai khớp, bong gân. Lá Bưởi tươi nấu với nhiều lá thơm khác để xông chữa cảm cúm, nhức đầu.

Vỏ hạt Bưởi có thể dùng lấy pectin làm thuốc cầm máu.

Dịch ép múi Bưởi là thuốc chữa tiêu khát, thiếu vitamin C, làm nguyên liệu chế acid citric thiên nhiên (Đỗ Huy Bích và cs, 2006).

1.2.1.6Thành phần hóa học - Lá Bưởi chứa 0,2 – 0,3% tinh dầu.

- Hoa Bưởi thu thập được ở miền Bắc Việt Nam cho tinh dầu với 23 thành phần trong đó có α – pinen 1,2%, limonen 6,75%, linalol 21,15%, α – terpineol 1,1%, nerol

DẠ Y

1,6%, geranial 1,75%, nerolidol 32,7%, cedrol 15,35%, farnesol 20%.

Các tép Bưởi chứa: Đường 4 – 10%, acid citric và vitamin C 80 - 100 mg/100 g quả.

Vỏ quả Bưởi có chứa tinh dầu (0,3 - 0,9%), pectin, flavonoid.

Hạt Bưởi có chứa dầu béo, limonin, obacunon, obaculacton, vỏ hạt chứa nhiều pectin.

-

4

-

Hoa có chứa tinh dầu (0,10%) (Đỗ Huy Bích và cs, 2006).

AL

1.2.1.7 Tác dụng dược lý - Ức chế ký sinh trùng sốt rét và hạ sốt, nhưng hoạt lực thấp, không rõ rệt.

- Tinh dầu vỏ quả Bưởi có tác dụng kìm hãm sự phát triển của vi khuẩn theo thứ tự

CI

hoạt lực giảm dần trên những loại vi khuẩn sau: Shigella flexneri, trực khuẩn lao (giảm độc), tụ cầu vàng, Escherichia coli, Klebsiella sp., Proteus vulgaris.

Tinh dầu hoa Bưởi có tác dụng kháng khuẩn và kháng nấm: Bacillus subtilis, phế cầu, Candida albican, Proteus vulgaris, tụ cầu vàng, Bacillus mycoides, Salmonella typhi.

-

Tác dụng lợi tiểu, làm tăng cường đào thải clorid, có tác dụng kháng khuẩn ở mức vừa (Đỗ Huy Bích và cs, 2006).

OF FI

-

1.2.1.8 Công dụng trong y học cổ truyền - Lá Bưởi có vị đắng, cay, mùi thơm, tính ấm, có tác dụng trừ hàn, tán khí, thông kinh

NH ƠN

-

lạc, giải cảm, trừ đờm, tiêu thực, hoạt huyết, tiêu sưng.

Vỏ quả Bưởi có vị đắng, cay, mùi thơm, tính bình, có tác dụng trừ phong, hóa đờm, tiêu phù thũng, hòa huyết, giảm đau (Đỗ Huy Bích và cs, 2006).

DẠ Y

KÈ M

QU

(không phân hạng): Rosids Bộ: Sapindales Họ: Rutaceae Chi: Citrus Loài:C.sinensis

Y

1.2.2 Cây Cam Phân loại thực vật Giới: Plantae (không phân hạng): Angiospermae (không phân hạng): Eudicots

Hình 1.3. Quả Cam (giongcayanqua.edu.vn) 5

AL

1.2.2.1 Danh pháp Tên khoa học: Citrus sinensis (L) Osbeck Tên đồng nghĩa: Citrus aurantium L.

CI

Tên Việt Nam: Cam, Cam chanh Tên nước ngoài: Bitter orange, sour orange – tree (Anh), organe (Pháp)

OF FI

1.2.2.2 Mô tả thực vật - Cây nhỡ, cao vài mét. Thân nhẵn không gai hoặc có ít gai. Cành non hơi có cạnh. Lá mọc so le, phiến dai, hình trái xoan, dài 5 – 10 cm, rộng 2,5 – 5 cm, gốc thuôn, đầu nhọn, mép nguyên, hơi khía tai bèo ở phần đầu lá, gân lá nổi rõ ở mặt dưới, cuống lá hơi có cánh.

-

Cụm hoa mọc ở kẽ lá thành chùm nhỏ gồm 6 – 8 hoa màu trắng, lá bắc hình mũi mác, đài hình đấu, 5 răng tròn dính nhau ở nửa phần dưới, tràng gồm 5 cánh thuôn rời nhau, nhị nhiều, ngắn hơn cánh hoa, dính nhau không đều, bầu hình cầu.

Quả hình cầu, khi chín màu vàng da cam, vỏ khó bóc, có nhiều múi chứa tép vị chua, ngọt, hạt hình quả lê.

NH ƠN

-

Mùa hoa: Tháng 1 – 2, mùa quả : Tháng 10 – 12.

Có nhiều giống Cam quý ở Việt Nam: Cam Xã Đoài, thơm, ngon, ngọt. Cam đường, vỏ mỏng, màu vàng đỏ hay đỏ sẫm, dễ bóc gồm Cam giấy, Cam bù và Cam voi (dạng lai giữa Cam bù và Bưởi). Cam sành, vỏ dày, sần sùi, dễ bóc, ruột đỏ, vị ngọt hơi chua, giống phổ biến là Cam Bố Hạ.

-

Cam ở miền Nam, khi chín vỏ quả vẫn xanh.

Vỏ của những giống này cũng được dùng như Cam, Chanh với công dụng tương tự (Đỗ Huy Bích và cs, 2006).

QU

Y

-

KÈ M

1.2.2.3 Sinh thái Mỗi loại Cam có phẩm chất, hình dáng, kích thước, màu sắc và điều kiện sống khác nhau. Tuy nhiên, đặc điểm chung nhất của các giống Cam trồng ở Việt Nam là loại cây ưa sáng, ưa nơi đất cao, thoát nước và có độ pH từ trung tính đến hơi chua. Cây rụng lá vào mùa đông. Đến mùa xuân, cây ra lá non và bắt đầu có hoa. Côn trùng là tác nhân thụ phấn chủ yếu cho cây. Cam có khả năng tái sinh vô tính và hữu tính mạnh (Đỗ Huy Bích và cs, 2006).

DẠ Y

1.2.2.4 Phân bố Trong số các loài cây trồng thuộc chi Citrus L, có lẽ Cam là cây trồng lâu đời và có phạm vi rộng rãi nhất trên thế giới. Cam được trồng phổ biến ở vùng nhiệt đới và á nhiệt đới châu Á, châu Mỹ, châu Phi và cả châu Âu. Là một loại cây ăn quả quan trọng, qua quá trình trồng trọt, người ta đã lai tạo ra nhiều giống Cam có chất lượng cao và thích nghi với nhiều vùng trồng khác nhau. Việt Nam có thể được coi là một trong những 6

An, Cam Bắc Quang ở Hà Giang (Đỗ Huy Bích và cs, 2006).

AL

trung tâm đa dạng cao với nhiều giống Cam bản địa quý như Cam Bố Hạ - Cam sành ở Bắc Giang, Cam bù ở Hà Tĩnh, Cam Vinh ở Nghệ An, Cam xã Đoài ở Nghi Diên, Nghệ

CI

1.2.2.5 Công dụng Ngoài nhu cầu về quả ăn tươi hàng ngày, Cam còn được sử dụng dưới các sản phẩm:

Vỏ quả phơi khô gọi là thanh bì có tác dụng hành khí, giảm đau, kiện vị, kích thích

-

tiêu hóa.

Các hợp chất flavonoid có tác dụng của vitamin P. Pectin.

-

OF FI

-

Tinh dầu vỏ quả, làm thơm thuốc, dùng trong kỹ nghệ pha chế đồ uống, kỹ nghệ pha chế nước hoa, mỹ phẩm, kỹ nghệ hương liệu (Phạm Thanh Kỳ, 2015).

1.2.2.6 Thành phần hóa học - Trong phần ăn được của quả Cam có chứa: Nước (80 – 90%), protein (1,3%), lipid

-

NH ƠN

-

(0,1 – 0,3%), đường (12 – 12,7%), vitamin C (45 – 61%), acid citric (0,5 – 2%).

Vỏ Cam có chứa: Các hợp chất flavonoid, pectin, tinh dầu (0,5%).

Hoa Cam có chứa tinh dầu. Thành phần chính của tinh dầu hoa Cam là limonen, linalol, methylanthranilat (0,3%). Ở Việt Nam, tinh dầu vỏ Cam có chứa 19 thành phần, trong đó limonen (91%), các alcol (2,6%), các aldehyd (1,2%).

Tinh dầu hoa Cam ở Việt Nam chưa được sản xuất (Phạm Thanh Kỳ, 2015).

KÈ M

QU

Y

1.2.2.7 Tác dụng dược lý - Tác dụng kháng khuẩn: Tinh dầu vỏ quả và tinh dầu hoa Cam có tác dụng kháng khuẩn mạnh trên Bacillus subtilis, B. mycoides, Salmonella typhi, Shigella dysenteriae, Sh. flexneri, Escherichia coli, trong đó tinh dầu hoa có tác dụng bằng hoặc hơi kém hơn tinh dầu vỏ quả, có tác dụng vừa trên Klebsiella, Candida albicans, Mycobacterium tuberculosis và tác dụng yếu trên B. pyocyaneus. Nồng độ tối thiểu ức chế được đối với các vi khuẩn nhạy cảm là 1:1280.

Cao vỏ Cam chiết bằng cách ngấm kiệt với cồn có tác dụng kháng khuẩn trên một số vi khuẩn thông thường. Mức độ tác dụng có kém hơn tinh dầu.

- Tác dụng diệt côn trùng: Tinh dầu Cam và dịch chiết cồn vỏ Cam tươi độc với côn

DẠ Y

trùng, nhưng vỏ Cam đã khô không có tác dụng. Tinh dầu Cam có tác dụng diệt côn trùng mạnh hơn tinh dầu Chanh và tinh dầu Quýt hôi (Đỗ Huy Bích và cs, 2006).

1.2.2.8 Công dụng trong y học cổ truyền Quả Cam vị ngọt, chua, tính mát, có tác dụng giải khát, sinh tân dịch, mát phổi, thanh nhiệt, tiêu đờm và lợi tiểu.

7

Vỏ quả Cam có vị cay, mùi thơm, tính ấm, có tác dụng tiêu đờm, thông ứ trệ, giúp tiêu hóa giống như vỏ Quýt. (Đỗ

AL

Vỏ cây Cam có vị ngọt, hơi the, tính mát, có tác dụng hạ khí đầy, điều hòa tỳ vị Huy Bích và cs, 2006).

CI

1.2.3 Cây Chanh Phân loại thực vật

OF FI

Giới: Plantae (không phân hạng): Angiospermae (không phân hạng): Eudicots (không phân hạn g): Rosids Bộ: Sapindales Họ: Rutaceae Chi: Citrus

NH ƠN

Loài: C.aurantifolia

Hình 1.4. Quả Chanh (tracuuduoclieu.vn)

Y

1.2.3.1 Danh pháp Tên khoa học: Citrus limonia Osbeck Tên đồng nghĩa: Citrus aurantifolia (Christm. et Panzer) Swingle. C. medicaL. var. acida Brandis.

QU

Tên Việt Nam: Chanh, Chanh ta, Má diêu (Thái), Chứ hở câu (Hmông), Piều sui (Dao), Mác cheng (Tày).

Tên nước ngoài: Lemon tree, Citron, Canton lemon, Limonier (Pháp).

Chanh giấy: Vỏ quả mỏng, được trồng phổ biến.

Chanh núm: Quả có núm, vỏ dày.

Chanh tứ thời: Ra hoa và quả quanh năm.

Chanh đào: Vỏ quả vàng đỏ, ruột đỏ, vị thơm (Phạm Thanh Kỳ, 2015).

DẠ Y

-

KÈ M

1.2.3.2 Mô tả thực vật Cây nhỏ nhẵn hay có gai, gai dài 35 mm, búp non có màu đỏ. Lá hình trứng hay hình trứng dài, dài 5,5 – 11 cm, rộng 3,5 – 6 cm, mép có răng cưa. Hoa trắng, nhuốm tím nhạt hay đỏ tím, mọc đơn độc hay từng chùm 2 – 3 hoa. Lá bắc hình mũi mác, nhẵn hay hơi có lông. Quả hình cầu, vỏ mỏng nhẵn, khi chín có màu vàng nhạt. Cơm quả rất chua (tracuuduoclieu.vn).

Có nhiều chủng loại Chanh:

1.2.3.3 Sinh thái

8

Cây ưa sáng, ưa ẩm và rụng lá vào mùa đông. Mùa hoa của Chanh cũng là mùa ra chồi và lá non. Nhiệt độ thích hợp trung bình năm từ 22 – 26 oC. Cây đặc biệt mẫn cảm với

AL

nhiệt độ thấp và không chịu được úng ngập. Chanh có 2 khả năng tái sinh hữu tính và vô tính mạnh (Đỗ Huy Bích và cs, 2006).

CI

1.2.3.4 Phân bố Cây Chanh có nguồn gốc ở miền bắc Ấn Độ và vùng tiếp giáp với Myanma và phía Bắc

OF FI

Malaysia. Hiện nay Chanh được trồng ở nhiều nơi trên thế giới thuộc khu vực nhiệt đới và cận nhiệt đới (Phạm Thanh Kỳ, 2015).

1.2.3.5 Công dụng - Dịch quả chín là loại nước uống mát, thông tiểu tiện, giúp tiêu hóa, có tác dụng chữa bệnh scorbut, là nguyên liệu để điều chế acid citric.

Vỏ quả là nguồn nguyên liệu sản xuất tinh dầu và các hợp chất flavonoid.

Lá Chanh làm gia vị. Rễ Chanh chữa ho.

-

Tinh dầu Chanh làm thơm thuốc, dùng trong kỹ nghệ pha chế đồ uống, kỹ nghệ bánh kẹo, kỹ nghệ sản xuất nước hoa và kỹ nghệ hương liệu.

Tinh dầu lá Chanh dùng trong kỹ nghệ sản xuất nước hoa, sản phẩm mỹ phẩm (Phạm

-

NH ƠN

-

Thanh Kỳ, 2015).

-

Tinh dầu Chanh Việt Nam có 28 thành phần: Limonen (82%), α – và β – pinen (6%), terpinen (4,5%), alcol toàn phần (3,8%), aldehyd (citral) (0,33%).

Tinh dầu lá Chanh Việt Nam có chứa citral a (gerania) (24,7%), citral b (neral) (6%), borneol (5%), linalol (2,5%), linalylacetat (2,5%), bezaldehyd (6%), caryophylen (34,6%) (Phạm Thanh Kỳ, 2015).

QU

-

Y

1.2.3.6 Thành phần hóa học - Trong quả Chanh có chứa: Acid citric, vitamin C, các hợp chất flavonoid, pectin, tinh dầu (0,5% trong vỏ quả).

- Lá có chứa tinh dầu 0,09 – 0,11%.

KÈ M

1.2.3.7 Tác dụng dược lý Vỏ Chanh có tác dụng làm dễ tiêu hóa thức ăn. Tinh dầu vỏ quả kích thích nhẹ đường tiêu hóa, tăng cường nhu động ruột và sự tiết dịch tiêu hóa, giúp bài hơi có tác dụng khử đờm. Pectin chiết từ vỏ quả có tác dụng chống tiêu chảy (Đỗ Huy Bích và cs, 2006).

DẠ Y

1.2.3.8 Công dụng trong y học cổ truyền - Quả Chanh có vị chua, ngọt, tính bình, có tác dụng sinh tân, kiện vị, hóa đàm, chỉ khái.

- Lá Chanh vị cay, ngọt, tính ôn, có tác dụng hóa đàm, chỉ khái, lý khí, khai vị.

- Rễ Chanh vị đắng, tính ôn, có tác dụng chỉ khái, bình suyễn, hành khí, chỉ thống (Đỗ Huy Bích và cs, 2006).

1.3 TINH DẦU 9

1.3.1 Giới thiệu tinh dầu Tinh dầu là hỗn hợp các chất hữu cơ tan vào nhau, gồm nhiều hợp chất dễ bay hơi (chủ

AL

yếu là các terpen và các triterpenonit), có mùi đặc trưng tùy thuộc và nguồn gốc cung cấp tinh dầu. Tinh dầu là sản phẩm cuối cùng của quá trình trao đổi chất và không được

CI

sử dụng trở lại cho hoạt động của cây.

Tinh dầu chứa trong thực vật có thành phần không ổn định. Hàm lượng tinh dầu phụ

OF FI

thuộc vào nhiều yếu tố như giống, di truyền, thời tiết, ánh sáng, thời điểm thu hoạch…v.v. Hàm lượng tinh dầu thu được từ các bộ phận khác nhau của cây cũng sẽ khác nhau. Để thu được hàm lượng tinh dầu nhiều nhất và chất lượng tốt nhất cần có hiểu biết về xác định thời gian thu hái. Đa số tinh dầu không có màu hoặc màu vàng nhạt, một số tinh dầu có màu vàng nâu sẫm, màu đỏ. Tinh dầu thường có vị cay và hắc, có tính sát trùng mạnh (Lê Ngọc Thạch, 2003).

NH ƠN

1.3.2 Tính kháng khuẩn của tinh dầu 1.3.2.1 Khái niệm hoạt tính kháng khuẩn Hoạt tính kháng khuẩn của tinh dầu trong điều kiện phòng thí nghiệm được hiểu như là khả năng ức chế sự phát triển của vi khuẩn trong điều kiện in vitro, thông qua việc đo lường đường kính vòng vô khuẩn (Lê Ngọc Thạch, 2003).

Y

1.3.2.2 Cơ chế kháng khuẩn của tinh dầu Tiêu chí chính, quyết định phạm vi hoạt tính kháng khuẩn của tinh dầu là độ tan của nó ở trong nước, hay là độ tan của thành phần hóa học chính của nó ở trong nước.

KÈ M

QU

Một tinh dầu chứa một thành phần chính có hoạt tính kháng khuẩn đã được các công trình nghiên cứu và đã chứng minh là hoạt tính kháng khuẩn đó tỷ lệ thuận với nồng độ của hoạt chất chính. Đa số tinh dầu có tính chất kháng khuẩn, nhưng phạm vi tác dụng của chúng biến đổi theo bản chất của thành phần tinh dầu: Hydrocarbon aliphatic thường không kháng khuẩn nhưng một hỗn hợp chloroxylenol và tinh dầu thông, và nó đã được dùng làm thuốc diệt mầm bệnh tốt.

Hợp chất phenolic chủ yếu có hoạt tính kháng vi khuẩn Gram dương. Alcol terpenic như α – terpineol, citronellol có hoạt tính chủ yếu kháng vi khuẩn Gram âm. So với vi khuẩn Gram dương thì vi khuẩn Gram âm rất khó bị diệt, lý do vì cấu trúc của chúng có 3 lớp

DẠ Y

vỏ tế bào vật liệu tạo nên, còn vi khuẩn Gram dương chỉ có 2 lớp (Nguyễn Văn Đàn và cs, 1999).

1.3.3 Ứng dụng của tinh dầu  Trong y dược học tác dụng tinh dầu được thể hiện: - Trên đường tiêu hóa: Kích thích tiêu hóa, lợi mật, thông mật.

10

Tác dụng kháng khuẩn và diệt khuẩn.

Một số tinh dầu kích thích thần kinh trung ương.

-

Một số tinh dầu diệt ký sinh trùng: Trị giun, trị sán, diệt ký sinh trùng sốt rét.

Rất nhiều tinh dầu có tác dụng chống viêm, làm lành vết thương, sinh cơ, khi sử

AL

-

-

CI

dụng ngoài da.

Trong y học cổ truyền, các dược liệu chứa tinh dầu thường gặp trong các nhóm thuốc:

OF FI

Thuốc giải biểu, chữa cảm mạo phong hàn, thuốc ôn lý trừ hàn, thuốc trừ thấp, thuốc hành khí (Phạm Thanh Kỳ, 2015).  Ứng dụng trong các ngành kỹ nghệ khác: - Kỹ nghệ thực phẩm: Một lượng lớn dược liệu chứa tinh dầu được tiêu thụ trên thị trường thế giới dưới dạng gia vị, giúp bảo quản thực phẩm làm cho thực phẩm có mùi thơm, kích thích dây thần kinh vị giác giúp ăn ngon miệng, kích thích tiết dịch

NH ƠN

-

vị giúp cho sự tiêu hóa thức ăn dễ hơn. Một số tinh dầu và thành phần tinh dầu được dùng làm thơm bánh kẹo, các loại mứt, đồ hợp, chế rượu mùi, pha đồ uống, kỹ nghệ sản xuất chè, thuốc lá.

Kỹ nghệ pha chế nước hoa, xà phòng, mỹ phẩm, các hương liệu khác: Đây là một ngành công nghiệp rất lớn, sử dụng chủ yếu là nguồn tinh dầu trong thiên nhiên, ngoài ra còn có những chất thơm tổng hợp hoặc bán tổng hợp. Xu hướng ngày càng sử dụng các hương liệu tự nhiên, đòi hỏi phải đi sâu nghiên cứu phát hiện nguồn tài nguyên tinh dầu nhằm thỏa mãn yêu cầu của lĩnh vực này (Phạm Thanh Kỳ, 2015).

DẠ Y

KÈ M

QU

Y

1.4 KHẢO SÁT HOẠT TÍNH KHÁNG KHUẨN 1.4.1 Sơ lược các chủng vi sinh vật thử nghiệm 1.4.1.1 Escherichia coli Phân loại khoa học Giới: Bacteria Họ: Enterobacteriaceae Ngành: Proteobacteria Chi: Escherichia Lớp: Gammaproteobacteria Loài: E. coli Bộ: Enterobacteriales

11

AL CI OF FI

Hình 1.5. Escherichia coli (wikipedia.org) Escherichia coli do Theodore Escherich (1857 - 1911), một nhà vi khuẩn học người Áo, phát hiện lần đầu tiên năm 1885. Chi Escherichia thuộc họ vi khuẩn đường ruột.

Trong các loài thuộc chi này, E. coli được chọn làm điển hình và có vai trò quan trọng

NH ƠN

nhất trong y học.

E. coli là một trong những thành viên chính của hệ vi khuẩn bình thường ở ruột nhưng cũng là căn nguyên của nhiều bệnh nhiễm trùng, trong đó có những bệnh nó là căn nguyên đứng đầu (Lê Văn Phủng, 2009).

Y

 Đặc điểm: E. coli là trực khuẩn Gram âm. Kích thước trung bình từ 2 – 3 µm x 0,5 µm, trong những điều kiện không thích hợp vi khuẩn có thể rất dài như sợi chỉ. Rất ít chủng E. coli có vỏ, nhưng hầu hết có lông và có khả năng di động.

E. coli phát triển dễ dàng trên các môi trường nuôi cấy thông thường. Một số có thể phát

KÈ M

QU

triển trên môi trường tổng hợp rất nghèo chất dinh dưỡng. Có thể phát triển ở nhiệt độ từ 5 – 40 oC. Nhiệt độ thích hợp xung quanh 37 oC. Trong điều kiện thích hợp E. coli phát triển rất nhanh, thời gian thế hệ chỉ khoảng 20 – 30 phút. Cấy vào môi trường lỏng sau 3 – 4 giờ đã làm đục nhẹ môi trường, sau 24 giờ làm đục đều, sau hai ngày trên mặt môi trường có váng mỏng. Những ngày sau, dưới đáy ống có thể thấy lắng cặn. E. coli không mọc trên canh thang selenit.

Trên môi trường thạch thường, sau khoảng 8 – 10 giờ, dùng kính lúp đã có thể quan sát được khuẩn lạc. Sau 24 giờ khuẩn lạc khoảng 1,5 mm. Hình thái khuẩn lạc điển hình

DẠ Y

dạng S, nhưng cũng có thể gặp dạng R, hoặc M. Trên môi trường phân lập, tùy theo chất chỉ thị màu, E. coli có màu vàng (như trên thạch lactose) hoặc màu đỏ (như trên thạch MacConkey). Không mọc được trên môi trường SS (Lê Văn Phủng, 2009).  Khả năng gây bệnh: E. coli là thành viên thuộc vi hệ bình thường của đường tiêu hóa, chiếm tỷ lệ cao nhất trong số các vi khuẩn hiếu khí (80%). Tuy nhiên, E. coli cũng là một vi khuẩn gây bệnh quan trọng, nó đứng đầu trong các vi khuẩn gây tiêu chảy, viêm đường tiết niệu, viêm 12

đường mật, đứng đầu trong các căn nguyên gây nhiễm khuẩn huyết. E. coli là căn nguyên thường gặp trong viêm màng não, viêm phổi ở trẻ mới sinh. E. coli còn gặp trong nhiễm

AL

trùng ngoại khoa, nhiễm trùng trong bỏng. Theo báo cáo của chương trình quốc gia giám sát tính kháng thuốc của các vi khuẩn gây bệnh thường gặp (1988 - 1994) thì E. coli

CI

đứng thứ hai (sau S. aureus) về tỷ lệ phân lập được ở nước ta (Lê Văn Phủng, 2009).

Cơ chế gây bệnh của E. coli khác nhau tùy loại:

ETEC: Gây bệnh do ngoại độc tố LT (Labiletoxin). LT là loại độc tố ruột giống độc tố của phẩy khuẩn tả. Loại độc tố này bám vào thụ thể ở ruột làm giảm hấp thu Na+, tăng tiết nước và ion Cl- dẫn đến tiêu chảy cấp mất nước và điện giải.

-

EIEC: Gây bệnh do có khả năng xâm nhập vào niêm mạc đại tràng, gây bệnh giống trực khuẩn lỵ.

-

EAEC: Gây bệnh do bám vào niêm mạc làm tổn thương chức năng ruột.

EHEC: Làm tổn thương xuất huyết ở ruột, nhóm này có độc tố có cấu trúc kháng

-

nguyên và cơ chế tác động giống ngoại độc tố của S. shiga.

EPEC: Cơ chế gây bệnh chưa rõ (Cao Văn Thu, 2015).

NH ƠN

OF FI

-

KÈ M

QU

Chi: Staphylococcus Loài: S. aureus

Y

1.4.1.2 Staphylococcus aureus (tụ cầu vàng) Phân loại khoa học Ngành: Firmicutes Lớp: Bacilli Bộ: Bacillales Họ: Staphylococcaceae

DẠ Y

Hình 1.6. Staphylococcus aureus (kienthuckhoahoc.org) Staphylococcus aureus do Robert Koch phát hiện năm 1978 sau khi thực hiện phân lập từ mủ ung nhọt. Năm 1880 Louis Pasteur cũng đã thực hiện tiến hành phân lập và nghiên cứu về Staphylococcus aureus (Cao Văn Thu, 2015).

 Đặc điểm:

13

Tụ cầu là những vi khuẩn hình cầu có đường kính 0,8 – 1,0 µm và đứng tụ lại với nhau thành từng đám như chùm nho, bắt màu Gram (+). Tụ cầu thường không có vỏ, không

CI

muối cao tới 10%. Thích nghi được ở điều kiện hiếu và kỵ khí.

AL

có lông, không sinh nha bào.

Tụ cầu vàng thuộc loại dễ nuôi cấy, phát triển được ở nhiệt độ 10 – 45 oC và nồng độ Trên môi trường thạch thường, tụ cầu vàng tạo thành khuẩn lạc S, đường kính

OF FI

1 – 2 mm, nhẵn. Sau 24 giờ ở 37 oC, khuẩn lạc thường có màu vàng chanh.

Trên môi trường thạch máu, tụ cầu vàng phát triển nhanh, tạo tan máu hoàn toàn. Tụ cầu vàng tiết ra năm loại dung huyết tố (hemolysin): α, β, δ, ε, γ.

Trên môi trường canh thang: Tụ cầu vàng làm đục môi trường, để lâu nó có thể lắng cặn (Lê Văn Phủng, 2009).  Khả năng gây bệnh:

NH ƠN

Tụ cầu vàng thường ký sinh ở mũi họng và có thể cả ở da. Vi khuẩn này gây bệnh cho người bị suy giảm sức đề kháng hoặc chúng có nhiều yếu tố độc lực. Tụ cầu vàng là vi khuẩn gây bệnh thường gặp nhất và có khả năng gây nhiều loại bệnh khác nhau (Lê Văn Phủng, 2009).

- Nhiễm khuẩn ngoài da: Do tụ cầu vàng ký sinh ở da và niêm mạc mũi, nên nó có thể xâm nhập qua các lỗ chân lông, chân tóc hoặc các tuyến dưới da. Sau đó gây nên các

Y

nhiễm khuẩn sinh mủ: Mụn nhọt, đầu đinh, eczema. Mức độ nhiễm khuẩn này phụ thuộc và sự đề kháng của cơ thể và độc lực của vi khuẩn. Nhiễm khuẩn tụ cầu ngoài da thường gặp ở trẻ em và người suy giảm miễn dịch.

Nhiễm khuẩn huyết: Tụ cầu vàng là vi khuẩn thường gây nhiễm khuẩn huyết nhất.

-

Các nhiễm khuẩn ngoài da, từ đấy vi khuẩn xâm nhập vào máu gây nên nhiễm khuẩn huyết. Đây là một nhiễm trùng rất nặng. Từ nhiễm khuẩn huyết, tụ cầu vàng đi tới các cơ quan khác nhau và gây nên các ổ áp xe hoặc viêm nội tâm mạc. Có thể gây nên các viêm tắc tĩnh mạch.

Viêm phổi: Viêm phổi do tụ cầu vàng ít gặp. Nó chỉ xảy ra sau viêm đường hô hấp do virus hoặc sau nhiễm khuẩn huyết. Tuy vậy, cũng có viêm phổi tiên phát do tụ cầu vàng, ở trẻ em hoặc những người suy yếu.

Nhiễm độc thức ăn và viêm ruột cấp: Đây là một trong những loại ngộ độc thức ăn do nhiễm trùng thường gặp nhất ở nước ta. Bệnh rất cấp tính sau khi ăn phải thức ăn nhiễm độc tố ruột tụ cầu vàng.

Nhiễm khuẩn bệnh viện: Nhiễm khuẩn bệnh viện do tụ cầu rất thường gặp, nhất là đối với nhiễm trùng vết mổ, vết bỏng, từ đó dẫn tới nhiễm khuẩn huyết. Các chủng tụ cầu này có khả năng kháng kháng sinh rất mạnh và phải dùng vancomycin. Tỷ lệ tử vong của bệnh này rất cao (Lê Văn Phủng, 2009).

DẠ Y

-

KÈ M

QU

-

-

1.4.1.3 Salmonella 14

Phân loại khoa học Giới: Bacteria

AL

Ngành: Proteobacteria Lớp: Gammaproteobacteria

CI

Bộ: Enterobacteriales Họ: Enterobacteriaceae

OF FI

Chi: Salmonella

NH ƠN

Hình 1.7. Salmonella (ecolab.com) Salmonella là một trong những chi quan trọng nhất thuộc họ vi khuẩn đường ruột. Đến nay hơn 2500 type huyết thanh Salmonella đã được xác định. Những Salmonella gây bệnh ở người thường được xếp thành hai loại: Các Salmonella gây bệnh thương hàn và các Salmonella gây bệnh khác (Lê Văn Phủng, 2009).  Đặc đểm: Salmonella là trực khuẩn Gram âm, kích thước trung bình 2 – 3 x 0,5 – 1 µm,

Y

có nhiều lông ở xung quanh thân (trừ S. gallinarum và S. pullorum). Salmonella không lên men lactose, lên men đường glucose thường sinh hơi (Lê Văn Phủng, 2009).

Vi khuẩn hiếu khí kỵ khí tùy ngộ, phát triển dễ dàng trên các môi trường nuôi cấy thông

QU

thường, nhiệt độ thích hợp là 37 oC, có thể phát triển được từ 6 – 42 oC, pH thích hợp là 7,6 phát triển được ở pH từ 6 – 9.

KÈ M

Trên môi trường lỏng: Sau 5 – 6 giờ nuôi cấy, vi khuẩn đã làm đục nhẹ. Sau 18 giờ môi trường đục đều.

Trên môi trường thạch thường khuẩn lạc tròn, lồi, bóng, thường không màu hoặc màu trắng xám.

Trên môi trường phân lập có chất ức chế chọn lọc như SS, Istrati, khuẩn lạc có cùng màu môi trường (Đoàn Thị Nguyện, 2009).  Khả năng gây bệnh: Tùy theo từng loại, Salmonella có thể chỉ gây bệnh cho người hoặc chỉ gây bệnh cho

DẠ Y

động vật, nhưng cũng có thể vừa gây bệnh cho người vừa gây bệnh cho động vật. Những Salmonella có khả năng gây bệnh cho người được quan tâm nhiều là: S. typhi: Chỉ gây bệnh cho người. Là vi khuẩn quan trọng nhất trong các căn nguyên gây bệnh thương hàn.

S. paratyphi A: Chỉ gây bệnh cho người. Là một trong các căn nguyên gây bệnh gây bệnh thương hàn. Tỷ lệ phân lập được vi khuẩn này ở nước ta đứng sau S. typhi.

15

S. paratyphi B: Chủ yếu gây bệnh ở người, là một trong các căn nguyên gây bệnh thương hàn. Có thể gây bệnh cho động vật.

AL

S. paratyphi C: Vừa có khả năng gây bệnh thương hàn vừa có khả năng gây viêm dạ dày – ruột và nhiễm khuẩn huyết.

CI

S. enteritidis và S. typhimumrium: Vừa có khả năng gây bệnh cho người vừa có khả năng gây bệnh cho động vật. Nguyên nhân chủ yếu của bệnh nhiễm trùng nhiễm độc thức ăn

OF FI

do Salmonella.

S. choleraesuis: Là căn nguyên thường gặp trong các nhiễm khuẩn huyết do Salmonella ở nước ta (Lê Văn Phủng, 2009).

1.4.1.4 Baclillus subtilis Phân loại khoa học Giới: Bacteria Ngành: Firmicutes

NH ƠN

Lớp: Bacilli Bộ: Bacillales Họ: Bacillaceae Chi: Bacillus

Y

Hình 1.8. Bacillus subtilis (ikute.vn)

QU

Vào năm 1835, Christian Erenberg phát hiện Bacillus subtilis và đặt tên là Vibrio subtilis. Gần 30 năm sau, Casimir Davaine đặt tên là Bacteridium, sau đó được Ferdinand Cohn xác định thấy là loài trực khuẩn có đầu vuông và đặt tên là Bacillus subtilis (Lê Văn Phủng, 2009).

KÈ M

 Đặc điểm: Bacillus subtilis là trực khuẩn Gram dương trong nuôi cấy non. Tuy vậy, đôi khi nuôi cấy thời gian lâu, chúng sẽ trở thành trực khuẩn không bắt màu thuốc nhuộm Gram. Vi khuẩn sinh nha bào, có lông và di động bằng lông của chúng (Lê Văn Phủng, 2009). Vi khuẩn B. subtilis hiếu khí, phát triển dễ dàng trên các môi trường nuôi cấy thông thường, nhiệt độ thích hợp là 30 oC. Trên môi trường đặc, khuẩn lạc không màu hoặc trắng vàng,

DẠ Y

đường kính của khuẩn lạc khoảng 5 mm, bờ không đều, khô, xám đục hoặc nhày (Lê Văn Phủng, 2009).  Khả năng gây bệnh: Từ năm 1970, người ta đã ghi nhận khả năng gây bệnh nhiễm trùng của B. subtilis như viêm phổi, nhiễm trùng huyết, viêm não, viêm nội tâm mạc, là những bệnh rất nguy hiểm. Bệnh ngộ độc thức ăn cũng có thể gặp do một số chủng nhất định khi ăn phải thức 16

AL

ăn là ngũ cốc, đồ hộp có trực khuẩn B. subtilis. Tuy vậy, đa số các chủng không gây bệnh và có thể dùng trong điều trị loạn khuẩn đường ruột (Lê Văn Phủng, 2009).

1.4.2 Phương pháp xác định hoạt tính kháng khuẩn Để xác định hoạt tính kháng khuẩn của tinh dầu, người ta dùng nhiều phương pháp trên

CI

môi trường đặc và môi trường lỏng đã cấy vi sinh vật lẫn chất thử.

OF FI

1.4.2.1 Phương pháp khuếch tán đĩa agar Trong phương pháp này, các tấm thạch được cấy với một chủng được tiêu chuẩn hóa của vi sinh vật thử nghiệm. Sau đó, đĩa giấy lọc (đường kính khoảng 6 mm), chứa hợp chất thử ở nồng độ mong muốn, được đặt trên bề mặt thạch. Các đĩa petri được ủ trong điều kiện thích hợp. Nói chung, chất kháng khuẩn khuếch tán vào môi trường thạch và ức chế sự sinh sản và tăng trưởng của vi sinh vật thử nghiệm và sau đó đường kính của các vùng tăng trưởng ức chế được đo.

Xét nghiệm khuếch tán đĩa cung cấp nhiều lợi thế so với các phương pháp khác: Đơn

NH ƠN

giản, chi phí thấp, khả năng kiểm tra số lượng lớn vi sinh vật và chất kháng khuẩn, và dễ dàng giải thích kết quả được cung cấp (Mounyr Balouiri et al., 2016).

Y

1.4.2.2 Phương pháp gradient kháng khuẩn (Etest) Phương pháp gradient kháng khuẩn kết hợp nguyên tắc của phương pháp pha loãng với phương pháp khuếch tán để xác định giá trị MIC. Nó dựa trên khả năng tạo ra một gradient nồng độ của chất kháng khuẩn được thử nghiệm trong môi trường thạch. Trong phương pháp này, một dải được ngâm tẩm với nồng độ tăng dần của chất kháng khuẩn từ đầu này sang đầu kia được lắng đọng trên bề mặt thạch, trước đó được cấy vi sinh vật

QU

đã thử nghiệm. Phương pháp này được sử dụng để xác định MIC của kháng sinh, thuốc chống nấm và thuốc kháng khuẩn (Mounyr Balouiri et al., 2016).

KÈ M

1.4.2.3 Phương pháp khuếch tán giếng agar Phương pháp khuếch tán giếng agar được sử dụng rộng rãi để đánh giá hoạt tính kháng khuẩn của thực vật hoặc chiết xuất vi sinh vật. Quy trình này tương tự như trong phương pháp khuếch tán đĩa, trải một thể tích vi sinh vật trên toàn bộ bề mặt thạch. Sau đó, đục một lỗ có đường kính từ 6 – 8 mm, lỗ đục vô trùng bằng một cái nút chai hoặc bằng một cái đầu, và một thể tích (20 – 100 µl). Chất kháng khuẩn hoặc dung dịch chiết xuất ở nồng độ mong muốn được đưa vào giếng. Sau đó, các đĩa thạch được ủ trong các điều kiện phù hợp tùy thuộc vào vi sinh vật thử nghiệm. Chất kháng khuẩn khuếch tán trong

DẠ Y

môi trường thạch và ức chế sự phát triển của chủng vi sinh vật được thử nghiệm (Mounyr Balouiri et al., 2016).

1.4.2.4 Phương pháp khuếch tán cắm agar Phương pháp khuếch tán cắm agar thường được sử dụng để làm nổi bật sự đối kháng giữa các vi sinh vật và quy trình này tương tự như phương pháp được sử dụng trong phương pháp khuếch tán đĩa. Nó tạo ra một nền agar của dòng vi khuẩn quan tâm trên 17

môi trường nuôi cấy thích hợp của nó bằng các vệt chặt trên bề mặt đĩa. Trong quá trình tăng trưởng các tế bào vi sinh vật tiết ra các phân tử khuếch tán trong môi trường thạch.

AL

Các chất khuếch tán từ phích cắm vào môi trường thạch. Sau đó, khả năng kháng khuẩn được phát hiện bởi sự xuất hiện của vùng ức chế xung quanh phích cắm agar (Mounyr

CI

Balouiri et al., 2016).

OF FI

1.4.2.5 Phương pháp pha loãng thạch Phương pháp pha loãng agar bao gồm việc kết hợp các nồng độ khác nhau của chất kháng khuẩn vào môi trường thạch (môi trường thạch nóng chảy), theo thói quen sử dụng pha loãng hai lần nối tiếp, sau đó cấy vào môi trường cấy vi khuẩn xác định trên bề mặt đĩa thạch. Điểm cuối MIC được ghi nhận là nồng độ chất kháng khuẩn thấp nhất, ức chế hoàn toàn sự tăng trưởng trong điều kiện ủ thích hợp (Mounyr Balouiri et al., 2016).

NH ƠN

1.5 MỘT SỐ CÔNG THỨC CHẾ PHẨM ĐIỀU CHẾ CÓ HƯƠNG TINH DẦU CHI CITRUS 1.5.1 Nước rửa tay hương Bưởi và Quýt Thành phần: Nước, natri coco sulfat, decyl glucosid, nước ép lá lô hội, magie clorua, natri clorua, glycerin, glyceryl caprylat/caprat, acid citric, coco-glucoside, glyceryl oleat, tetrasodium iminodisuccin, natri benzoat và kali sorbat.

Dung tích: 354 ml

DẠ Y

KÈ M

QU

Y

Sản phẩm của Seventh Generation Giá: 139.000 đồng

18

AL

1.5.2 Nước rửa tay DR.Clean hương Chanh Thành phần: chiết xuất triclosan, vitamin E và tinh chất Chanh.

Dung tích: 500 ml

CI

Sản phẩm của Công ty Cổ Phần Minh Hào Việt Nam. Quận Hoàng Mai. Giá: 41.000 đồng

NH ƠN

1.5.3 Nước rửa tay khô Bentley Organic Thành phần: Nước, lauryl betain, glycerin, chiết xuất lô hội, chiết xuất cây cam đắng, acid lactic, potassium sorbat.

OF FI

Sản xuất tại: Hà Nội Số 10 Nguyễn Chính, P.Tân Mai,

QU

Y

Dung tích: chai dạng xịt dung tích 50 ml Sản phẩm của Earthmama – organic shop nhập khẩu trực tiếp từ thương hiệu Bentley Organic.

Giá: 228.000 đồng

KÈ M

1.5.4 Gel rửa tay diệt khuẩn Green Cross Kids Thành phần: Ethyl alcohol, nước, sodium lactat, fragrance.

Dung tích: 100 ml Sản phẩm của Green Cross, được sản xuất tại Việt Nam.

DẠ Y

Giá: 29.900 đồng

19

1.6 TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU

DẠ Y

KÈ M

QU

Y

NH ƠN

OF FI

CI

AL

Trên thế giới có nhiều công trình nghiên cứu về tinh dầu vỏ quả chi Citrus cũng như hoạt tính kháng khuẩn của tinh dầu, nhưng ở Việt Nam có khá ít: - Khảo sát tinh dầu vỏ trái giống chi Citrus họ Rutaceae – ThS. Nguyễn Minh Hoàng, Đại học mở Tp HCM năm 2006. Nội dung công trình là khảo sát thành phần hóa học của tinh dầu Bưởi da xanh, Cam sành, Chanh giấy và thử hoạt tính kháng khuẩn của các loại tinh dầu này.

- Ly trích tinh dầu vỏ trái và lá Tắc – Trịnh Hoàng Hiếu, Nguyễn Thị Bảo Trân, Lê Ngọc Thạch. Tạp chí phát triển Khoa học và Công nghệ, tập 12, số 10 năm 2019.

Nhóm tác giả đã nghiên cứu ly trích tinh dầu vỏ trái và lá Tắc theo phương pháp chưng cất hơi nước đun nóng cổ điển và chiếu xạ vi sóng, xác định thành phần hóa học bằng GC-MS và thử hoạt tính kháng khuẩn của tinh dầu được chiết từ 2 phương pháp trên.

- Nghiên cứu tách chiết và xác định hoạt tính sinh học của các thành phần tạo hương trong tinh dầu vỏ Bưởi và vỏ Cam của Việt Nam – Nguyễn Văn Lợi, Nguyễn Thị Minh Tú, Hoàng Đình Hòa. Tạp chí Khoa học và Công nghệ, số 2 năm 2013. Nhóm tác giả đã nghiên cứu tách chiết thành phần tạo hương bằng phương pháp sắc ký cột, xác định thành phần hóa học bằng GC-MS, xác định hoạt tính chống oxy hóa và khả năng kháng khuẩn vỏ Bưởi và vỏ Cam. - Tinh dầu Citrus và tiềm năng khai thác ở Nghệ An – Phạm Thị Như Quỳnh, Nguyễn Thanh Lam. Tạp chí KH-CN Nghệ An, số 12 năm 2014.

20

CHƯƠNG 2. ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU

CI

AL

2.1 ĐỐI TƯỢNG NGHIÊN CỨU Vỏ quả Bưởi da xanh (Citrus grandis (L.) Osbeck) thu hái ở Trà Cú – Trà Vinh, vỏ quả Cam sành (Citrus sinensis (L) Osbeck) thu hái ở Cần Thơ, vỏ quả Chanh núm (Citrus limonia Osbeck) thu hái ở Cần Thơ.

Nguyên liệu: Gọt lấy phần vỏ xanh ở ngoài, loại bỏ phần cùi trắng rồi đem đi xay nhỏ.

trùng, nồi tiệt trùng nhiệt ướt, tủ ấm, đèn cồn.

OF FI

2.2 PHƯƠNG TIỆN NGHIÊN CỨU 2.2.1 Dụng cụ, trang thiết bị - Bộ chưng cất tinh dầu - Tủ sấy, bơm chân không (Jeoitech, Nodel UV – 12 (oven)/TRP – 6 pump, tủ sấy vô Bếp cách thủy (Memment, Model ULM 500).

-

Cân phân tích BP 221S (Satorious).

-

Máy đo quang Gene Quant 1300. Đĩa petri, ống nghiệm, pipette, micropipette, eppendoff, microwave, lọ thủy tinh/

-

bình tam giác, đĩa giấy kháng sinh.

Phiến kính mang vật/lame, lá kính đậy vật/lamelle, que cấy, que bông, bông gòn.

Các thiết bị thông dụng khác trong phòng thí nghiệm.

NH ƠN

-

2.2.2 Dung môi và hóa chất Phần thực nghiệm sử dụng cồn 96%, MeOH, acid formic, nước cất và một số hóa chất

Y

cơ bản khác.

QU

Các dung môi dùng trong chiết xuất là dung môi công nghiệp.

Môi trường: Trypticase soy agar (TSA), thạch Mueller – Hinton (MHA) Hóa chất: Dung dịch Crystal violet, dung dịch Lugol, dung dịch Safranin hoặc Fuchsin, glycerin, etylen glycol.

Tween 80, Dimethyl sulfoxide (DMSO) – Merck.

KÈ M

2.2.3 Vật liệu Chất thử: Có 3 chất thử được mã hóa như sau: 1. Tinh dầu vỏ Chanh 2. Tinh dầu vỏ Cam

DẠ Y

3. Tinh dầu vỏ Bưởi Vi khuẩn thử nghiệm: Escherichia coli ATCC 25922, Staphylococcus aureus ATCC 29213, Staphylococcus aureus đề kháng methycilin (MRSA) ATCC 43300, Salmonella paratyphi A ATCC 11511, Bacillus subtilis ATCC 6633.

21

AL

2.3 PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU 2.3.1 Chiết xuất tinh dầu vỏ quả bằng phương pháp cất lôi cuốn hơi nước Nguyên tắc: Dựa trên nguyên tắc cất một hỗn hợp chất lỏng bay hơi được, không trộn vào nhau (nước

CI

và tinh dầu). Khi áp suất hơi bão hòa bằng áp suất khí quyển, hỗn hợp bắt đầu sôi và hơi nước kéo theo hơi tinh dầu. Hơi nước có thể đưa từ bên ngoài do các nồi hơi cung cấp

OF FI

(Phạm Thanh Kỳ, 2015).

Cách tiến hành: + Chuẩn bị nguyên liệu: Vỏ quả chi Citrus (Bưởi, Cam, Chanh) rửa sạch, gọt lấy phần vỏ xanh phía ngoài, xay nhỏ bằng máy xay sinh tố. Thời gian chưng cất 2 giờ. + Tiến hành chưng cất: Cân nguyên liệu cho vào bình cầu cùng với dung môi cất là

NH ƠN

nước, tỷ lệ nguyên liệu/nước lựa chọn là 1:2. Lắp đặt hệ thống chưng cất và bắt đầu tiến hành chưng cất. Hơi nước bay hơi sẽ lôi cuốn tinh dầu đi lên, ngưng tụ trong sinh hàn và tách lớp tại bộ phận tách tinh dầu. Sau 2 giờ chưng cất, ngừng hệ thống chưng cất.

Thu tinh dầu vào bình chứa tinh dầu.

Lượng tinh dầu thô thu được, tiến hành loại nước bằng Na2SO4 khan.

2.3.2 Định tính khả năng kháng khuẩn của các chất thử nghiệm Sử dụng phương pháp khuếch tán trong thạch Nguyên tắc của phương pháp là xác định khả năng của chất thử nghiệm được tẩm vào

Y

khoanh giấy, khuếch tán vào lớp thạch gây ức chế sự phát triển của vi khuẩn ở xung quanh. Vùng ức chế càng lớn thì tác dụng càng mạnh.

QU

Chuẩn bị

KÈ M

Môi trường Môi trường hoạt hóa vi khuẩn thử nghiệm: Tryptic Soy Broth (TSB).

Môi trường thử nghiệm: Thạch Mueller – Hinton (MHA).

Môi trường được nấu chảy và đổ hộp sao cho có được lớp thạch dày khoảng 3 – 4 mm.

Nếu bề mặt thạch bị đọng nước cần ủ khô mặt thạch bằng cách để trong tủ ấm 35 – 37 oC trong 15 – 30 phút (Andrews Jennifer M., 2001).

Vi khuẩn thử nghiệm  Cấy ria vi khuẩn thử nghiệm trên môi trường thạch, ủ ở 37 oC trong 16 – 24 giờ.  Lấy 3 – 5 khuẩn lạc riêng rẽ huyền phù trong nước muối sinh lý.

DẠ Y

 Chỉnh độ đục vi khuẩn sao cho mật độ thu được tương đương với McFarland 0,5 là khoảng 1,5 x 108 CFU/ml.  Vi khuẩn đã chuẩn bị cần được sử dụng trong vòng 15 phút (Andrews Jennifer M., 2001).

22

Tiến hành

 Để hộp mở nắp trong tủ ấm 3 – 5 phút cho ráo mặt.

CI

AL

 Dùng que bông vô trùng nhúng vào huyền trọc vi khuẩn đã chuẩn bị, ép que trên thành ống cho ráo nước, sau đó trải đều trên mặt thạch. Lập lại 3 lần, mỗi lần xoay hộp 60o.

OF FI

 Đặt khoanh giấy tiệt trùng đường kính 6 mm lên trên bản thạch bằng dụng cụ tiệt trùng.  Chất thử được nhỏ trực tiếp lên khoanh giấy với lượng 30 µl.

 Ủ hộp thạch trong tủ ấm 35 – 37 oC trong 16 – 24 giờ (Andrews Jennifer M., 2001).

NH ƠN

Đọc kết quả Chất thử có khả năng kháng khuẩn khi xung quanh đĩa giấy có vòng kháng khuẩn (Andrews Jennifer M., 2001).

Y

Vòng kháng khuẩn

QU

Hình 2.10. Mô tả khoanh giấy có vòng kháng khuẩn

KÈ M

2.3.3 Xác định MIC của chất thử Phương pháp pha loãng hay phương pháp pha loãng bán định lượng (Semi – quantitative dilution test).

Những thử nghiệm này nói chung được gọi là thử nghiệm MIC. Kết quả được thể hiện bằng nồng độ chất thử tối thiểu có khả năng ức chế sự mọc của vi khuẩn.

Nguyên tắc: Chất thử được pha loãng thành một dãy nồng độ từ thấp tới cao theo cấp số nhân trong môi trường nuôi cấy. Mỗi nồng độ chất thử được cấy một lượng vi khuẩn

DẠ Y

nhất định và được nuôi cấy trong vòng 18 – 24 giờ. Nồng độ chất thử thấp nhất mà ức chế được sự phát triển của vi khuẩn (môi trường không đục hoặc vi khuẩn không mọc trên mặt thạch) được gọi là giá trị MIC. Một số phương pháp thử nghiệm MIC:  Phương pháp pha loãng trong thạch: Chất thử được pha loãng trong thạch. Phương pháp này có ưu điểm là có thể tiến hành thử nghiệm đồng thời trên cùng một dãy nồng độ chất thử với nhiều chủng vi sinh vật trên nhiều loại chất thử. Tuy nhiên, 23

nhược điểm của phương pháp này là không có giá trị kinh tế cao khi thực hiện thử nghiệm nhiều vi sinh vật trên nhiều loại chất thử (Wise Alsasdair P. et al., 2001).

CI

AL

 Phương pháp pha loãng trong môi trường lỏng: Chất thử được pha loãng trong các ống nghiệm chứa môi trường lỏng. Đây là phương pháp tốt nhất cho một loại vi sinh vật khi dùng chất thử phối hợp. Tuy nhiên, không cho giá trị kinh tế cao khi thực

hiện thử nghiệm nhiều loại vi sinh vật trên cùng một hoặc nhiều chất thử (Wise Alsasdair P. et al., 2001).

OF FI

 Phương pháp vi pha loãng trong môi trường lỏng: Kháng sinh được pha loãng trong các giếng vi lượng. Phương pháp này tốt nhất cho thử nghiệm nhiều chất thử trên nhiều loại vi khuẩn. Tuy nhiên phương pháp này rất khó đọc kết quả khi các chất thử có màu (Wise Alsasdair P. et al., 2001).

Phương pháp

NH ƠN

Chuẩn bị Môi trường

 Môi trường được phân chia vào các ống nghiệm với một thể tích chính xác, hấp tiệt trùng ở 121 oC, 15 phút.

Y

 Chất thử nghiệm được hút chính xác và pha thành dung dịch mẹ trong DMSO có 0,05% Tween 80. Khi sử dụng pha loãng bằng môi trường thử nghiệm hoặc pha trực tiếp với môi trường thử nghiệm sao cho tạo thành giai nồng độ trong môi trường thử nghiệm như sau: 1,28%, 0,64%, 0,32%, 0,16%, 0,08%, 0,04%, 0,02%, 0,01%, 0,005%, 0,0025%. Khi pha chất thử vào môi trường phải đảm bảo nồng độ DMSO cao sẽ ức chế sự phát triển của vi khuẩn thử nghiệm.

QU

 Cho chất thử vào môi trường đã để nguội về 45 – 50 oC, lắc đều để đạt được nồng độ cuối cần thử nghiệm.  Đổ vào đĩa petri, độ dày thạch khoảng 3 – 4 mm.

Vi khuẩn

KÈ M

 Cấy ria vi khuẩn thử nghiệm trên môi trường thạch thích hợp cho từng chủng vi khuẩn, ủ ở 37 oC trong 24 giờ.  Lấy 3 – 5 khuẩn lạc riêng rẽ huyền phù trong nước muối sinh lý.  Chỉnh độ đục vi khuẩn sao cho mật độ thu được tương đương với McFarland 0,5 là khoảng 1,5 x 108 CFU/ml.

DẠ Y

 Pha loãng dịch vi khuẩn 10 lần để đạt mật độ khoảng 107 CFU/ml.  Vi khuẩn đã chuẩn bị cần được sử dụng trong vòng 15 phút.

Tiến hành  Làm khô mặt đĩa thạch có chất thử và đĩa chứng không có chất thử.  Cho 1 – 2 µl huyền phù dịch vi khuẩn lên đĩa để đạt được mật độ vi khuẩn trên thạch là 104 CFU/ml.

24

 Để yên khoảng 15 phút để vết chấm khô.

OF FI

CI

AL

 Lật ngược đĩa thạch đã cấy và ủ ở 37 oC trong 16 – 18 giờ.

Hình 2.11. Mô tả khóm vi khuẩn mọc Đọc kết quả

NH ƠN

 Kết quả chỉ có giá trị khi vi khuẩn trong đĩa chứng mọc bình thường.

 Đặt đĩa thạch trên một bề mặt sẫm màu, không phản xạ ánh sáng, quan sát sự tạo thành khóm của vi khuẩn thử nghiệm. Tìm đĩa có nồng độ thấp nhất ức chế hoàn toàn sự tạo khóm, nồng độ của đĩa thạch này làm MIC của chất thử đối với vi khuẩn thử nghiệm.  Các nhóm đơn lẻ hoặc vết mờ do đầu cấy để lại không được tính.  Nếu có vi khuẩn mọc ở nồng độ cao hơn và bị ức chế ở nồng độ thấp, mẫu cấy có thể đã bị nhiễm và thử nghiệm phải được thực hiện lại (Clinical et al., 2008).

KÈ M

QU

Y

2.3.4 Xây dựng công thức và điều chế các chế phẩm - Xây dựng công thức nước rửa tay thành phần chỉ chứa 1 tinh dầu và cồn. + Thăm dò tỷ lệ nồng độ giữa tinh dầu (đã loại nước) và cồn tuyệt đối. Lần lượt với các tỷ lệ tinh dầu/cồn như sau: 80:20; 60:40; 50:50; 40:60; 20:80; 100. + Bằng cảm quan ghi nhận và đánh giá ở các nồng độ: Mùi: Đậm/vừa/nhẹ; the/không the; khác (hơi ngọt, hơi đắng).

Thời gian lưu mùi ghi nhận sau: 5 phút, 10 phút, 15 phút và cho đến khi hết mùi. + Lựa chọn nồng độ tối ưu nhất về các yếu tố cảm quan.

- Xây dựng công thức nước rửa tay có chứa tinh dầu phối trộn với tá dược dưỡng ẩm. + Khảo sát lựa chọn tá dược phù hợp giữa glycerin/cồn và etylen glycol/cồn.

DẠ Y

+ Thăm dò tỷ lệ etylen glycol/cồn lần lượt với các tỷ lệ: 40:60; 30:70; 20:80; 10:90 hoặc glycerin/cồn lần lượt các tỷ lệ: 5:95; 10:90; 20:80 với đồng lượng tinh dầu nguyên chất (đã loại nước). + Bằng cảm quan ghi nhận các yếu tố: Lượng dung môi làm tan tinh dầu. Đánh giá bằng cảm quan trên giấy lọc: Mùi: Đậm/vừa/nhẹ; the/không the; khác (hơi ngọt, hơi đắng).

25

Thời gian lưu mùi ghi nhận sau: 5 phút, 10 phút, 15 phút và cho đến khi hết mùi Thử trên da tay: Mềm da/không mềm da, khô/rít, mùi.

AL

+ Lựa chọn lượng tá dược phù hợp để có thể vừa làm tan tinh dầu đồng thời có mùi dễ chịu, mềm da và không gây rít da.

-

tiêu sản phẩm.  Cảm quan: Màu sắc: Đục/trong/lắng cặn/tủa.

OF FI

-

CI

2.3.5 Xác định hạn sử dụng, các chỉ tiêu của sản phẩm hoàn chỉnh - Theo dõi sản phẩm ở từng thời điểm: Mỗi tuần, mỗi tháng và ghi nhận lại các chỉ

Mùi: Mùi dễ chịu/khó ngửi.  Thử trên da tay: Mềm da, khô/rít.

2.3.6 Lập phiếu khảo sát ý kiến người dùng về sản phẩm - Tổng số phiếu khảo sát: 60 phiếu

-

sát.

Xử lý kết quả khảo sát bằng bảng, biểu đồ cột.

DẠ Y

KÈ M

QU

Y

NH ƠN

-

Đối tượng khảo sát: Không phân biệt giới tính ở độ tuổi 18 – 50 tuổi, đây là nhóm đối tượng trong độ tuổi lao động có thể sử dụng sản phẩm nhiều.

Cách khảo sát: Đặt câu hỏi và ghi nhận các ý kiến dựa vào thông tin trên phiếu khảo

-

26

AL

Vỏ quả tươi

CI

Bỏ cùi trắng, xay nhỏ

OF FI

Nguyên liệu đã sơ chế Cất lôi cuốn hơi nước

Tinh dầu lẫn nước

NH ƠN

Loại nước (bằng Na2SO4 khan)

Tinh dầu toàn phần

Khảo sát hoạt tính kháng khuẩn

Xây dựng công thức nước rửa tay

DẠ Y

KÈ M

QU

Y

Thành phẩm

Xác định hạn sử dụng Lựa chọn dạng đóng gói

Thành phẩm hoàn chỉnh

Khảo sát chất lượng sản phẩm

Hình 2.9. Sơ đồ nghiên cứu chung

27

CHƯƠNG 3. KẾT QUẢ VÀ THẢO LUẬN 3.1 KẾT QUẢ

CI

AL

3.1.1 Kết quả định tính khả năng kháng khuẩn Khả năng kháng khuẩn được định tính bằng phương pháp khếch tán trong thạch, thu được kết quả sau: Bảng 3.1. Định tính khả năng kháng khuẩn (đường kính vòng kháng khuẩn, mm) E. coli 20 8 10

S. aureus 17 11

-

-

MRSA 20 10

Salmonella 8

B. subtilis 25 18 21

-

-

OF FI

Chất thử 1 Tinh dầu vỏ Chanh 2 Tinh dầu vỏ Cam 3 Tinh dầu vỏ Bưởi Chứng DMSO + Tween 0,05%

-

KÈ M

QU

Y

NH ƠN

Ghi chú: “-“: là không có hoạt tính kháng khuẩn, đường kính vòng kháng khuẩn bao gồm cả đường kính khoanh giấy là 6 mm.

Hình 3.12. Kết quả định tính khả năng kháng khuẩn

Nhận xét: Dựa theo kết quả có được từ bảng và hình trên, cho thấy rằng: Tinh dầu vỏ Chanh ngoại trừ không có hoạt tính kháng khuẩn đối với vi khuẩn

DẠ Y

Salmonella còn các chủng vi khuẩn thử nghiệm như: B. subtilis, E. coli, MRSA, S. aureus, tinh dầu vỏ Chanh đều có khả năng kháng khuẩn với đường kính vòng kháng khuẩn lần lượt 25 mm, 20 mm, 20 mm, 17 mm, kết quả khá cao so với 2 mẫu thử còn lại.

Tinh dầu vỏ Cam khả năng kháng khuẩn của tinh dầu kém, qua bảng 3.1 cho thấy rõ tinh dầu Cam chỉ ức chế được vi khuẩn E. coli, B. subtilis, không ức chế được các vi khuẩn thử nghiệm còn lại.

28

Tinh dầu vỏ Bưởi tuy kháng được tất cả các vi khuẩn thử nghiệm, nhưng kết quả vòng kháng khuẩn không lớn. Kết quả điển hình của mẫu này là có khả năng ức chế vi khuẩn

AL

B. subtilis cao nhất, với đường kính vòng kháng khuẩn là 21 mm.

So sánh khả năng kháng khuẩn của 3 mẫu tinh dầu, tinh dầu vỏ Bưởi có khả năng kháng

CI

nhiều chủng vi khuẩn thử nghiệm hơn tinh dầu vỏ Chanh, vỏ Cam. Tinh dầu vỏ Chanh có kích thước vòng kháng khuẩn lớn nhất.

E. coli

1 Tinh dầu vỏ Chanh

S. aureus

1,28

2 Tinh dầu vỏ Cam

> 1,28

3 Tinh dầu vỏ Bưởi

> 1,28

1,28 -

MRSA

Salmonella

B. subtilis

> 1,28

-

0,64

-

-

0,16

NH ƠN

Chất thử

OF FI

3.1.2 Kết quả xác định MIC Kết quả xác định MIC của các chất thử bằng phương pháp pha loãng được thể hiện trong bảng 3.2 với các giai nồng độ khác nhau để ức chế được các vi khuẩn.

Bảng 3.2. MIC của các chất thử nghiệm (%)

> 1,28

> 1,28

> 1,28

QU

Y

Hình 3.13. Kết quả xác định MIC các chủng thử nghiệm

KÈ M

Ghi chú: E: Escherichia coli ATCC 25922 MS: Staphylococcus aureus ATCC 29213 MR: Staphylococcus aureus đề kháng methycilin (MRSA) ATCC 43300

DẠ Y

S: Salmonella paratyphi A ATCC 11511 B: Bacillus subtilis ATCC 6633

Nhận xét: 29

> 1,28

Từ kết quả xác định MIC của các chất thử nghiệm bảng 3.2 và hình 3.13, nhận thấy rằng:

AL

Với tinh dầu Vỏ Chanh thấy có khả năng ức chế được các chủng vi khuẩn: E. coli, S. aureus, MRSA, B. subtilis. Qua kết quả MIC cho thấy nồng độ của tinh dầu ức chế tốt

CI

cho B. subtilis là 0,64%. E. coli và S. aureus thường ức chế ở nồng độ 1,28%. Còn đối với chủng MRSA thì nồng độ ức chế phải lớn hơn 1,28% nên khả năng ức chế của tinh

OF FI

dầu Chanh với vi khuẩn này không bằng 3 chủng vi khuẩn E. coli, S. aureus, B. subtilis.

Tinh dầu Cam chỉ ức chế được trên 2 chủng E. coli và B. subtilis. Nhưng ức chế đặc hiệu cho chủng B. subtilis vì nồng độ ức chế tương đối nhỏ 0,16%. Còn với chủng E. coli nồng độ đủ để ức chế vi khuẩn này phải lớn hơn 1,28%.

Tinh dầu Bưởi qua kết quả xác định MIC cho thấy ức chế được tất cả các chủng vi khuẩn thử nghiệm. Nhưng khả năng ức chế không cao như tinh dầu vỏ Chanh và tinh dầu vỏ

NH ƠN

Cam, vì để ức chế được vi khuẩn cần nồng độ lớn hơn 1,28%.

3.1.3 Kết quả xây dựng công thức và điều chế sản phẩm Mô tả cách thử tinh dầu:

Trên giấy lọc: Chuẩn bị mẫu giấy lọc khoảng 25 x 30 cm, mỗi mẫu thử khoảng 100 µl lấy bằng micropipet. Nhỏ trực tiếp lên giấy lọc và ghi nhận lại mùi, thời gian lưu của mẫu, làm 3 mẫu độc lập, lấy kết quả trung bình.

-

Trên da tay: Nhỏ trực tiếp lên lòng bàn tay 3 – 4 giọt mẫu thử, xoa nhẹ để mẫu thử đều trên tay. Bằng cảm quan ghi nhận có mềm da, khô, rít, mùi của mẫu thử.

Y

-

QU

3.1.3.1 Kết quả xây dựng công thức nước rửa tay thành phần 1 tinh dầu  Tinh dầu vỏ Bưởi

Kết quả thăm dò các nồng độ tinh dầu vỏ Bưởi và cồn tuyệt đối khi thử trên giấy lọc có mùi và thời gian lưu thể hiện trong bảng 3.3 qua từng thời điểm.

KÈ M

Bảng 3.3. Kết quả thăm dò tỷ lệ nồng độ giữa tinh dầu vỏ Bưởi và cồn tuyệt đối Nồng độ % (Tinh dầu/cồn)

DẠ Y

80:20

60:40

Cảm quan về mùi (thử trên giấy lọc)

Mùi Bưởi đậm, the, nồng Mùi khó ngửi

Thời gian lưu mùi

Sau 5 phút: The, nồng, mùi dịu lại Sau 10 phút: Mùi dịu, hơi ngọt Sau 15 phút: Mùi hơi ngọt Sau 20 phút: Mùi hơi ngọt Sau 27 phút: Mùi hoàn toàn hết Mùi Bưởi đậm, the, hơi nồng, Sau 5 phút: The, hơi ngọt hơi ngọt Sau 10 phút: The nhẹ, ngọt nhẹ Sau 15 phút: Hơi ngọt Sau 20 phút: Hơi ngọt

30

Mùi Bưởi nhẹ, the, có mùi cồn

20:80

Mùi Bưởi nhẹ, nồng mùi cồn

Mùi Bưởi đậm, nồng, the nhiều

Sau 10 phút: Ngọt nhẹ Sau 15 phút: Mùi hoàn toàn hết Sau 5 phút: Nồng, the Sau 10 phút: The nhiều, hơi ngọt Sau 15 phút: The nhẹ, hơi ngọt Sau 20 phút: Hơi ngọt Sau 25 phút: Ngọt nhẹ Sau 27 phút: Mùi hoàn toàn hết

NH ƠN

100

OF FI

40:60

Sau 10 phút: Ngọt nhẹ Sau 15 phút: Hơi ngọt Sau 20 phút: Mùi hoàn toàn hết Sau 5 phút: Hơi ngọt, the nhẹ, không còn mùi cồn Sau 10 phút: Ngọt nhẹ Sau 15 phút: Hơi ngọt Sau 20 phút: Mùi hoàn toàn hết Sau 5 phút: Nồng mùi cồn, the nhẹ, ngọt

AL

Mùi Bưởi vừa, ít the, hơi ngọt

CI

50:50

Sau 25 phút: Mùi hoàn toàn hết Sau 5 phút: The, hơi ngọt

Nhận xét: Qua kết quả bảng 3.3 cho thấy ở từng nồng độ mùi tinh dầu Bưởi khác nhau và thời gian lưu mùi đều trên 15 phút. Để lựa chọn nồng độ thích hợp cần kết hợp cả

QU

Y

mùi và thời gian lưu mùi. Từ đó nhận thấy rằng ở nồng độ 60:40, tinh dầu Bưởi vừa có mùi dễ chịu và thời gian lưu mùi tương đối lâu.

Kết luận: Lựa chọn tỷ lệ 60:40 điều chế sản phẩm.  Tinh dầu vỏ Cam

KÈ M

Kết quả thăm dò các nồng độ tinh dầu vỏ quả Cam và cồn tuyệt đối khi thử trên giấy lọc có mùi và thời gian lưu thể hiện trong bảng 3.4 qua từng thời điểm.

Bảng 3.4. Kết quả thăm dò tỷ lệ nồng độ giữa tinh dầu vỏ Cam và cồn tuyệt đối Nồng độ (Tinh dầu/cồn) 80:20

Cảm quan về mùi (thử trên giấy lọc)

Thời gian lưu mùi

Mùi Cam đậm, the, nồng và Sau 5 phút: Mùi Cam vừa, the, ngọt Sau 10 phút: Mùi Cam vừa, the nhẹ, hơi ngọt Sau 15 phút: Mùi nhẹ, hơi the, hơi ngọt Sau 20 phút: Hơi ngọt, hơi the Sau 25 phút: Hơi ngọt Sau 33 phút: Mùi hoàn toàn hết

DẠ Y

ngọt

31

Sau 15 phút: Hơi ngọt Sau 20 phút: Mùi hoàn toàn hết Mùi Cam vừa, the nhẹ, ngọt Sau 5 phút: The, ngọt nhẹ, có mùi cồn Sau 10 phút: Mùi nhẹ, the, ngọt Sau 15 phút: Ngọt nhẹ Sau 20 phút: Mùi hoàn toàn hết Mùi cồn nồng, mùi Cam Sau 5 phút: The, ngọt nhẹ, the ít, ngọt Sau 10 phút: The ít, ngọt Sau 15 phút: The nhẹ, hơi ngọt Sau 20 phút: The nhẹ

20:80

100

Sau 25 phút: Mùi hoàn toàn hết Mùi cồn nặng, mùi Cam Sau 5 phút: Ngọt, the nhẹ, ngọt nhẹ, the ít Sau 10 phút: Ngọt, the ít Sau 15 phút: The nhẹ Sau 20 phút: Mùi hoàn toàn hết Mùi Cam đậm, nồng, the Sau 5 phút: The nhiều, ngọt nhiều, ngọt Sau 10 phút: Ngọt, the ít Sau 15 phút: Ngọt ít, the nhẹ Sau 20 phút: Ngọt nhẹ, the nhẹ Sau 25 phút: Mùi hoàn toàn hết

NH ƠN

40:60

OF FI

CI

50:50

Mùi Cam đậm, the, hơi Sau 5 phút: Mùi ngọt, the ít ngọt, có mùi cồn nhẹ Sau 10 phút: Mùi nhẹ, the

AL

60:40

Y

Nhận xét: Qua kết quả bảng 3.4 nhận thấy rằng tinh dầu vỏ Cam ở các nồng độ khác

QU

nhau có thời gian lưu mùi khá lâu khoảng 20 phút. Qua kết quả cảm quan về mùi và thời gian lưu ở nồng độ 50:50, tinh dầu vừa có mùi dễ chịu vừa có thời gian lưu thích hợp.

Kết luận: Lựa chọn tỷ lệ nồng độ 50:50 điều chế sản phẩm.  Tinh dầu vỏ Chanh

KÈ M

Kết quả thăm dò các nồng độ tinh dầu vỏ quả Chanh và cồn tuyệt đối khi thử trên giấy lọc có mùi và thời gian lưu thể hiện trong bảng 3.5 qua từng thời điểm.

Bảng 3.5. Kết quả thăm dò tỷ lệ nồng độ giữa tinh dầu vỏ Chanh và cồn tuyệt đối Nồng độ (Tinh dầu/cồn)

DẠ Y

80:20

Cảm quan về mùi (thử trên giấy lọc)

Thời gian lưu mùi

Mùi Chanh đậm, the nhiều, Sau 5 phút: Nồng nhẹ, the, đắng nồng Sau 10 phút: The Sau 15 phút: The nhẹ, hơi ngọt Sau 20 phút: The nhẹ, hơi ngọt Sau 25 phút: The nhẹ Sau 28 phút: Mùi hoàn toàn hết

32

Mùi Chanh vừa, nồng, the Sau 5 phút: Nồng, the nhiều Sau 10 phút: Hơi the, ngọt Sau 15 phút: The nhẹ, hơi ngọt Sau 20 phút: The nhẹ Sau 25 phút: Mùi hoàn toàn hết The nhiều, nồng ít, mùi cồn Sau 5 phút: The, hơi ngọt nhẹ Sau 10 phút: Hơi the Sau 15 phút: The ít Sau 20 phút: The ít Sau 25 phút: The nhẹ Sau 30 phút: Mùi hoàn toàn hết The, nồng, mùi cồn nồng Sau 5 phút: The, ngọt, nồng nhẹ

20:80

Sau 10 phút: The, hơi ngọt Sau 15 phút: The ít Sau 20 phút: Hơi the Sau 25 phút: Hơi ngọt Sau 27 phút: Mùi hoàn toàn hết The, mùi cồn nặng Sau 5 phút: The, mùi cồn nhẹ Sau 10 phút: The ít Sau 15 phút: Hơi the Sau 20 phút: Mùi hoàn toàn hết Mùi Chanh đậm, the, nồng, Sau 5 phút: Nồng, the, đậm, hơi ngọt đắng Sau 10 phút: The, hơi ngọt Sau 15 phút: The, ngọt nhẹ Sau 20 phút: The nhẹ, ngọt nhẹ Sau 25 phút: The nhẹ Sau 30 phút: Mùi hoàn toàn hết

QU

Y

100

OF FI

40:60

NH ƠN

50:50

CI

AL

60:40

Nhận xét: Qua kết quả bảng 3.5 nhận thấy rằng tinh dầu vỏ quả Chanh the nhiều, có

KÈ M

thời gian lưu mùi khá lâu đều trên 20 phút. Từ kết quả cảm quan về mùi và thời gian lưu, nhận thấy tinh dầu vỏ Chanh ở nồng độ 50:50 có mùi dễ chịu và thời gian lưu thích hợp.

Kết luận: Chọn tỷ lệ 50:50 điều chế sản phẩm.

DẠ Y

Nhận xét chung: Tất cả các mẫu hòa tan trong dung môi cồn của cả 3 tinh dầu vỏ quả sau khi khảo sát và chọn lọc có mùi dễ chịu hơn tinh dầu nguyên chất, nhưng khi thử trên da tay thì thấy bị khô da. Do đó, cần thêm chất dưỡng ẩm cho chế phẩm ví dụ như glycerin và etylen glycol.

33

Tính chất Glycerin: Chất lỏng sánh, trong suốt, không màu, không mùi, vị nóng và ngọt, hút ẩm mạnh. Trộn

AL

lẫn được với nước và ethanol 96%, khó tan trong aceton, thực tế không tan trong benzen, cloroform, dầu béo, ether, ether dầu hỏa, tinh dầu.

CI

Glycerin có rất nhiều công dụng. Một trong những công dụng phổ biến là tăng sự mềm mại, tạo độ ẩm tốt cho da với cơ chế hoạt động là hấp thụ nước sau đó giữ lại trong hợp

OF FI

chất. Glycerin sau khi thẩm thấu vào da sẽ giữ lại lượng nước trong lớp sừng trên da (hoachatcongnghiep.org.vn).

Tính chất Etylen glycol: Chất lỏng không màu, không mùi, có vị ngọt và cực kỳ háo nước. Etylen glycol được hòa tan vào trong nhiều dung môi phân cực như nước, rượu, ete glycol và aceton. Khả năng hòa tan của nó trong các dung môi không phân cực thấp như toluen, benzen, dicloetan và clorofom.

NH ƠN

Etylen glycol được sử dụng để làm chất chống đông và giải pháp làm tan băng cho xe ô tô, máy bay, đường băng sân bay và tàu thuyền. Nó được sử dụng trong chất hoá dẻo, polyethylen terephthalat (PET) chai, sơn, nhựa, vết bẩn gỗ, nhuộm da, nhiếp ảnh, gia

Y

công dệt, sợi polyester, các loại sáp nhân tạo, mỹ phẩm, các sản phẩm dược phẩm, vật liệu nổ và an toàn.

Etylen glycol là độc hại vừa phải, với miệng liều gây độc 786 mg/kg đối với con người. Ăn hoặc uống một lượng lớn etylen glycol có thể gây ra hội chứng suy hô hấp người lớn, ảnh hưởng hoặc gây tổn hại cho thận và não, và gây co giật và bệnh tim. Tiếp xúc

QU

với một lượng thấp của etylen glycol có thể gây buồn nôn, ói mửa (sieuthidungmoi.com.vn).

KÈ M

3.1.3.2 Kết quả khảo sát tinh dầu với các nồng độ glycerin/cồn, etylen glycol/cồn  Tinh dầu vỏ Bưởi Kết quả thăm dò tinh dầu vỏ Bưởi với các nồng độ glycerin/cồn và etylen/cồn được thể hiện trong bảng 3.6 và bảng 3.7.

Bảng 3.6. Kết quả khảo sát tinh dầu vỏ Bưởi với các nồng độ glycerin/cồn Dung môi

Tỷ lệ

Cảm quan

Cảm quan

dung môi/tinh

(Thử trên da tay)

(Thử trên giấy lọc)

dầu

DẠ Y

Glycerin/cồn (0,5:9,5)

3:5

Mềm da, không rít, khô, Mùi ban đầu: Thơm nhẹ, dịu, the mùi Bưởi the nhẹ, hơi vừa, ngọt Sau 5 phút: The, hơi ngọt ngọt Sau 10 phút: The nhẹ, hơi ngọt Sau 15 phút: Hơi the, hơi ngọt Sau 20 phút: Hơi ngọt

34

Sau 25 phút: Hơi ngọt Sau 31 phút: Hết mùi hoàn toàn Mềm da, hơi rít, khô, the Mùi ban đầu: Thơm nhẹ, the, hơi

11:5

nhiều, hơi ngọt

(1:9)

AL

Glycerin/cồn

ngọt

CI

Sau 5 phút: The, hơi ngọt

Sau 10 phút: The nhẹ, hơi ngọt Sau 15 phút: Hơi ngọt

OF FI

Sau 20 phút: Hơi ngọt Sau 25 phút: Hơi ngọt

Sau 28 phút: Hết mùi hoàn toàn

Glycerin/cồn

Mềm da, rít, khô, hơi Mùi ban đầu: The vừa, mùi nhẹ,

41:10

the, ngọt

(2:8)

hơi ngọt

NH ƠN

Sau 5 phút: The, hơi ngọt Sau 10 phút: Hơi the, hơi ngọt Sau 15 phút: Hơi ngọt Sau 20 phút: Hơi hơi ngọt Sau 26 phút: Hết mùi hoàn toàn.

Nhận xét: Qua kết quả bảng 3.6 nhận thấy rằng tinh dầu vỏ Bưởi sau khi thêm hỗn hợp glycerin/cồn thì đã làm mềm da tay, không còn khô khi chỉ thêm dung môi là cồn như ban đầu. Qua cảm quan thử trên da tay ở 3 nồng độ glycerin/cồn, nhận thấy rằng ở nồng

QU

Y

độ 0,5:9,5 dung dịch làm mềm da tay nhưng không bị rít, còn đối với kết quả thử trên giấy lọc ở các nồng độ thời gian lưu khá lâu đều trên 25 phút.

Kết luận: Qua 2 chỉ tiêu trên chọn tỷ lệ nồng độ 0,5:9,5 (glycerin/cồn) làm dung môi cho nước rửa tay.

Bảng 3.7. Kết quả khảo sát tinh dầu vỏ Bưởi với các nồng độ etylen glycol/cồn Tỷ lệ

Cảm quan

Cảm quan

dung môi/tinh

(thử trên da tay)

(thử trên giấy lọc)

KÈ M

Dung môi

dầu

Etylen

glycol/cồn

DẠ Y

(1:9)

3:5

Không rít, khô, mềm Mùi ban đầu: The, hơi nồng mùi da, the, nồng mùi cồn, cồn ngọt ít

Sau 5 phút: The nhẹ, ngọt Sau 10 phút: The nhẹ, hơi ngọt Sau 15 phút: Hơi ngọt Sau 20 phút: Hơi ngọt Sau 25 phút: Hơi ngọt

35

Sau 28 phút: Hết mùi hoàn toàn mềm da, the, ngọt

glycol/cồn

AL

Không rít, mau khô, Mùi ban đầu: The, hơi ngọt

7:2

Etylen

Sau 5 phút: Hơi the, ngọt Sau 10 phút: Hơi ngọt

(2:8)

CI

Sau 15 phút: Hơi ngọt Sau 20 phút: Hơi ngọt Etylen

OF FI

Sau 25 phút: Hết mùi hoàn toàn Mềm da, khô, thơm nhẹ Mùi ban đầu: The, hơi ngọt

47:10

Sau 5 phút: The nhẹ, hơi ngọt

glycol/cồn

Sau 10 phút: Hơi ngọt

(3:7)

Sau 15 phút: Hơi ngọt Sau 20 phút: Hết mùi hoàn toàn

Mềm da, khô, hơi rít, Mùi ban đầu: The, hơi ngọt

13:2

NH ƠN

Etylen

thơm nhẹ

glycol/cồn

Sau 5 phút: Hơi ngọt Sau 10 phút: Hơi ngọt

(4:6)

Sau 15 phút: Hơi ngọt Sau 23 phút: Hết mùi hoàn toàn

Y

Nhận xét: Qua kết quả bảng 3.7 nhận thấy rằng ở mỗi nồng độ etylen glycol/cồn thì tinh dầu Bưởi có thời gian lưu khác nhau và ở nồng độ 1:9 và 2:8 thử trên da tay thì không bị rít, còn 2 nồng độ còn lại làm cho da hơi rít. Vậy để chọn tỷ lệ nồng độ etylen

QU

glycol/cồn thích hợp thì phải đáp ứng việc lưu mùi và không bị rít.

Kết luận: Qua kết quả nhận thấy tỷ lệ 2:8 là thích hợp nhất.  Tinh dầu vỏ Cam Kết quả thăm dò tinh dầu vỏ Cam với các nồng độ glycerin/cồn và etylen glycol/cồn được thể hiện trong bảng 3.8 và bảng 3.9.

KÈ M

Bảng 3.8. Kết quả khảo sát tinh dầu vỏ Cam với các nồng độ glycerin/cồn Dung môi

DẠ Y

Glycerin/cồn (0,5:9,5)

Tỷ lệ

Cảm quan

Cảm quan

dung môi/tinh

(Thử trên da tay)

(Thử trên giấy lọc)

dầu 1:1

Mềm da, khô, không Mùi ban đầu: The, hơi ngọt, hơi rít, the the, ngọt có mùi cồn Sau 5 phút: The nhẹ, dịu lại Sau 10 phút: Ngọt Sau 15 phút: Hơi ngọt Sau 20 phút: Hơi ngọt Sau 25 phút: Hết mùi hoàn toàn

36

Mềm da, khô, hơi rít, Mùi ban đầu: Mùi đậm, hơi the,

8:5

the nhẹ, ngọt

(1:9)

ngọt Sau 5 phút: Ngọt

AL

Glycerin/cồn

Sau 10 phút: Hơi ngọt

CI

Sau 15 phút: Hơi ngọt Sau 20 phút: Hơi ngọt

Glycerin/cồn

OF FI

Sau 22 phút: Hết mùi hoàn toàn.

Mềm da, rít, the nhẹ, Mùi ban đầu: Thơm, ngọt

21:5

Sau 5 phút: Ngọt

ngọt

(2:8)

Sau 10 phút: Hơi ngọt Sau 18 phút: Hết mùi hoàn toàn.

Nhận xét: Qua bảng 3.8 kết quả khảo sát tinh dầu vỏ Cam với các tỷ lệ glycerin/cồn

NH ƠN

nhận thấy rằng ở các tỷ lệ thời gian lưu mùi đều trên 18 phút, nhưng từ tỷ lệ 1:9 thì dung môi đã làm cho tinh dầu khi thử trên da tay đã bị rít da, nhưng với tỷ lệ 0,5:9,5 không bị rít và mùi lưu khá lâu.

Kết luận: Lựa chọn tỷ lệ 0,5:9,5 làm sản phẩm.

Bảng 3.9. Kết quả khảo sát tinh dầu vỏ Cam với các nồng độ etylen glycol/cồn Dung môi

Tỷ lệ dung môi/tinh

glycol/cồn

KÈ M

(1:9)

23:10

QU

Etylen

Etylen

Cảm quan

(thử trên da tay)

(thử trên giấy lọc)

Y

dầu

Cảm quan

Mềm da, khô, không Mùi ban đầu: The, nồng, có mùi rít, thơm, ngọt

Sau 5 phút: The nhẹ, hơi ngọt Sau 10 phút: Hơi ngọt Sau 15 phút: Hơi ngọt Sau 17 phút: Hết mùi hoàn toàn

16:5

glycol/cồn

Mềm da, khô, không Mùi ban đầu: Thơm, the nhẹ, rít, thơm nhẹ, ngọt

DẠ Y

glycol/cồn (3:7)

ngọt Sau 5 phút: Ngọt

(2:8)

Etylen

cồn, hơi ngọt

Sau 10 phút: Hơi ngọt Sau 15 phút: Hơi ngọt Sau 20 phút: Hết mùi hoàn toàn

43:10

Mềm da, lâu khô, hơi Mùi ban đầu: The nhẹ, hơi ngọt hơi rít, thơm nhẹ, hơi Sau 5 phút: Hơi the, ngọt Sau 10 phút: Ngọt

ngọt

37

Sau 15 phút: Hơi ngọt

AL

Sau 20 phút: Hơi ngọt Sau 22 phút: Hết mùi hoàn toàn Mềm da, hơi rít, lâu Mùi ban đầu: The nhẹ, hơi ngọt

49:10

khô, hơi ngọt, thơm Sau 5 phút: Hơi ngọt

glycol/cồn

CI

Etylen

Sau 10 phút: Hơi ngọt

nhẹ

(4:6)

OF FI

Sau 15 phút: Hơi ngọt

Sau 20 phút: Hết mùi hoàn toàn

Nhận xét: Qua kết quả bảng 3.9 nhận thấy rằng với các tỷ lệ nồng độ của etylen glycol/cồn thì tinh dầu vỏ Cam có thời gian lưu mùi khá lâu và mùi tương đối dễ chịu, nhưng trên da ở tỷ lệ 3:7 và 4:6 bắt đầu da có hiện tượng hơi bị rít.

NH ƠN

Kết luận: Qua các nồng độ dung môi nhận thấy tỷ lệ etylen glycol/cồn ở nồng độ 2:8 đáp ứng tốt với tinh dầu.  Tinh dầu vỏ Chanh Kết quả thăm dò tinh dầu vỏ Chanh với các nồng độ glycerin/cồn và etylen glycol/cồn được thể hiện trong bảng 3.10 và bảng 3.11 Bảng 3.10. Kết quả khảo sát tinh dầu vỏ Chanh với các nồng độ glycerin/cồn Dung môi

Tỷ lệ dung môi/tinh

Glycerin/cồn

QU

KÈ M

(0,5:9,5)

8:5

Glycerin/cồn (1:9)

2:1

Cảm quan

(Thử trên da tay)

(Thử trên giấy lọc)

Y

dầu

Cảm quan

Mềm da, khô, không Mùi ban đầu: Nồng mùi Chanh, rít, nồng, the nhiều

the, đắng

Sau 5 phút: Nồng, the, nhưng ít hơn ban đầu Sau 10 phút: Hơi nồng, the nhẹ, hơi ngọt Sau 15 phút: The nhẹ, hơi ngọt Sau 20 phút: Hơi the, hơi ngọt Sau 25 phút: Hơi the Sau 30 phút: Hết mùi hoàn toàn Mềm da, khô, hơi rít Mùi ban đầu: The, nồng, hơi da, the, nồng

đắng

DẠ Y

Sau 5 phút: The, bớt nồng Sau 10 phút: Hơi the Sau 15 phút: The nhẹ Sau 20 phút: The nhẹ Sau 27 phút: Hết mùi hoàn toàn.

38

Glycerin/cồn

Mềm da, khô, rít, the, Mùi ban đầu: The, nồng, hơi

9:5

nồng

cồn

AL

(2:8)

Sau 5 phút: The, hơi nồng Sau 10 phút: Hơi the

CI

Sau 15 phút: Hơi the Sau 20 phút: Hơi the

OF FI

Nhận xét: Qua kết quả bảng 3.10 nhận thấy rằng các tỷ lệ glycerin/cồn 1:9 và 2:8 làm cho da bị rít khi khảo sát, nhưng thời gian lưu mùi khá lâu đều trên 20 phút.

Kết luận: Chỉ có nồng độ 0,5:9,5 dung môi glycerin/cồn không làm da rít.

Bảng 3.11. Kết quả khảo sát tinh dầu vỏ Chanh với các nồng độ etylen glycol/cồn Dung môi

Tỷ lệ

Cảm quan

dung môi/tinh

(thử trên da tay)

Etylen

(thử trên giấy lọc)

NH ƠN

dầu

Cảm quan

Mềm da, khô, không Mùi ban đầu: The nhiều, nồng,

1:1

rít, the nhiều, hơi hơi có mùi cồn, hơi đắng

glycol/cồn

Sau 5 phút: The, hơi nồng

nồng

(1:9)

Sau 10 phút: Hơi the, hơi nồng Sau 15 phút: The nhẹ Sau 20 phút: Hơi the

Etylen

KÈ M

(2:8)

QU

glycol/cồn

5:2

Etylen

glycol/cồn

Y

Sau 25 phút: Hết mùi hoàn toàn Mềm da, khô, không Mùi ban đầu: The, nồng rít, the, thơm

Sau 5 phút: Hơi the, hơi nồng Sau 10 phút: Hơi the Sau 15 phút: Hơi the, thơm nhẹ Sau 20 phút: Hơi the, thơm nhẹ Sau 25 phút: Hơi the Sau 28 phút: Hết mùi hoàn toàn

19:5

Mềm da, khô, hơi hơi Mùi ban đầu: The, nồng rít, the, thơm

Sau 5 phút: The, hơi nồng Sau 10 phút: Hơi the, hơi nồng

(3:7)

DẠ Y

Sau 15 phút: Hơi the Sau 20 phút: Hơi the Sau 25 phút: Hơi the Sau 28 phút: Hết mùi hoàn toàn

39

Mềm da, lâu khô, hơi Mùi ban đầu: The, hơi nồng

47:10

rít, the, thơm nhẹ

glycol/cồn

Sau 5 phút: The vừa

AL

Etylen

Sau 10 phút: The nhẹ, hơi hơi

(4:6)

ngọt

CI

Sau 15 phút: The nhẹ Sau 20 phút: The nhẹ

OF FI

Sau 25 phút: Hết mùi hoàn toàn

Nhận xét: Qua kết quả bảng 3.11 nhận thấy rằng tinh dầu vỏ Chanh có mùi the, nồng ở các nồng độ dung môi, etylen glycol/cồn ở tỷ lệ 3:7 và 4:6 đã làm cho da bị rít, tỷ lệ 1:9 thì hơi có mùi cồn.

Kết luận: Ở tỷ lệ nồng độ 2:8 thì mùi khá ổn, và không bị rít da khi thử.

NH ƠN

Nhận xét chung: Qua các kết quả khảo sát trên, rút ra được: Tinh dầu vỏ quả các cây Bưởi, Cam, Chanh khi khảo sát với glycerin/cồn và etylen glycol/cồn thì đã khắc phục được sự khô da, các dung môi đã làm cho da mềm hơn khi sử dụng. So với etylen glycol/cồn thì lượng dung môi glycerin/cồn sử dụng ít hơn trong công thức từ đó dẫn đến việc hao tốn nhiều tinh dầu hơn, làm tăng giá thành sản phẩm.

Nhưng cân đối giữa độ an toàn khi sử dụng sản phẩm nên chọn glycerin/cồn tỷ lệ 0,5:9,5.

3.1.3.3 Kết quả xây dựng công thức nước rửa tay có tinh dầu phối trộn với glycerin/cồn

KÈ M

QU

Y

 Nước rửa tay tinh dầu vỏ Bưởi Tinh dầu vỏ Bưởi:Dung môi (glycerin/cồn) tỷ lệ 1:1 Thử trên giấy lọc - Mùi: Mùi Bưởi the, nồng, thơm, ngọt - Thời gian lưu mùi: Sau 5 phút: The, ngọt Sau 10 phút: Mùi dịu lại, hơi ngọt Sau 15 phút: Hơi ngọt Sau 20 phút: Mùi hoàn toàn hết Thử trên da tay: Mềm da, không rít, khô, thơm, the, ngọt.

DẠ Y

Thành phần công thức điều chế chế phẩm nước rửa tay tinh dầu vỏ Bưởi chai 10ml: Tinh dầu vỏ Bưởi: ………5 ml Glycerin/cồn: ………vừa đủ 10 ml  Nước rửa tay tinh dầu vỏ Cam Tinh dầu vỏ Cam:Dung môi (glycerin/cồn) tỷ lệ 1:1 Thử trên giấy lọc: - Mùi: Mùi Cam nồng, hơi ngọt 40

- Thời gian lưu mùi: Sau 5 phút: Ngọt, dịu lại

AL

Sau 10 phút: Hơi ngọt Sau 15 phút: Hơi ngọt Thử trên da tay: Mùi Cam ngọt, mềm da, không rít, khô, thơm nhẹ.

CI

Sau 20 phút: Mùi hoàn toàn hết

 Nước rửa tay tinh dầu vỏ Chanh Tinh dầu vỏ Chanh:Dung môi (glycerin/cồn) tỷ lệ 1:1 Thử trên giấy lọc: - Mùi: Mùi Chanh hơi nồng, hơi ngọt, the

OF FI

Thành phần công thức điều chế chế phẩm nước rửa tay tinh dầu vỏ Cam chai 10ml: Tinh dầu vỏ Cam: ……5 ml Glycerin/cồn: ….... vừa đủ 10 ml

NH ƠN

- Thời gian lưu mùi: Sau 5 phút: Nồng, the, hơi đắng Sau 10 phút: Hơi the, ngọt nhẹ, mùi dịu lại

Sau 15 phút: The nhẹ, hơi ngọt Sau 20 phút: The nhẹ Sau 25 phút: Hết mùi hoàn toàn Thử trên da tay: Mùi Chanh the, mềm da, nồng, không rít, khô.

Y

Thành phần công thức điều chế chế phẩm nước rửa tay tinh dầu vỏ Chanh chai

QU

10ml: Tinh dầu vỏ Chanh: ……5 ml Glycerin/cồn: ……..vừa đủ 10 ml

KÈ M

3.1.4 Kết quả khảo sát hạn sử dụng và các chỉ tiêu của sản phẩm hoàn chỉnh Kết quả khảo sát hạn sử dụng sản phẩm hoàn chỉnh sau khi đều chế ở mỗi tuần về màu sắc và mùi như sau: 3.1.4.1 Nước rửa tay tinh dầu vỏ Bưởi Kết quả khảo sát hạn sử dụng nước rửa tay tinh dầu vỏ quả Bưởi ở mỗi tuần được thể hiện ở bảng 3.12 Bảng 3.12. Kết quả khảo sát hạn sử dụng tinh dầu vỏ Bưởi Màu sắc

Mùi

Ban đầu

Trong, không lắng cặn

Hơi nồng, the, hơi ngọt

Sau 1 tuần

Không thay đổi

The, giảm nồng

Sau 2 tuần

Không thay đổi

The, ngọt

Sau 3 tuần

Không thay đổi

The nhẹ, ngọt

Sau 4 tuần

Không thay đổi

Ngọt

DẠ Y

Thời gian

41

Không thay đổi

Sau 5 tuần

Hơi ngọt

AL

Nhận xét: Qua kết quả khảo sát hạn sử dụng của nước rửa tay tinh dầu vỏ Bưởi ở bảng 3.12, sau 5 tuần theo dõi thì về mặt cảm quan và mùi thơm sản phẩm không thay đổi nhiều so với lúc mới pha. Nhưng vì thời gian có hạn nên chỉ theo dõi được 5 tuần.

CI

3.1.4.2 Nước rửa tay tinh dầu vỏ Cam

OF FI

Kết quả khảo sát hạn sử dụng nước rửa tay tinh dầu vỏ quả Cam ở mỗi tuần được thể hiện ở bảng 3.13.

Bảng 3.13. Kết quả khảo sát hạn sử dụng tinh dầu vỏ Cam Thời gian

Màu sắc

Mùi

Ban đầu

Trong, không lắng cặn

Sau 1 tuần

Không thay đổi

Sau 2 tuần

Không thay đổi

Sau 3 tuần

Không thay đổi

Ngọt

Sau 4 tuần

Không thay đổi

Ngọt nhẹ

Sau 5 tuần

Không thay đổi

Hơi ngọt

The, ngọt

The, giảm nồng

NH ƠN

The nhẹ, ngọt

Nhận xét: Vì thời gian không cho phép nên chỉ theo dõi sản phẩm nước rửa tay tinh dầu Cam sau 5 tuần, nhưng nhìn chung màu sắc và mùi của sản phẩm không thay đổi nhiều so với lúc mới pha.

Y

3.1.4.3 Nước rửa tay tinh dầu vỏ Chanh

QU

Kết quả khảo sát hạn sử dụng nước rửa tay tinh dầu vỏ quả Chanh ở mỗi tuần được thể hiện ở bảng 3.14.

Bảng 3.14. Kết quả khảo sát hạn sử dụng tinh dầu vỏ Chanh Thời gian

Màu sắc

Mùi

Trong, không lắng cặn

The, nồng

Sau 1 tuần

Không thay đổi

The, giảm nồng

Sau 2 tuần

Không thay đổi

The

Sau 3 tuần

Không thay đổi

The nhẹ

Sau 4 tuần

Không thay đổi

The nhẹ, hơi ngọt

Sau 5 tuần

Không thay đổi

The nhẹ, hơi ngọt

KÈ M

Ban đầu

DẠ Y

Nhận xét: Qua kết quả theo dõi ở bảng 3.14 nhận thấy sau 5 tuần theo dõi sản phẩm nước rửa tay tinh dầu vỏ Chanh có màu sắc và mùi không thay đổi nhiều so với lúc mới pha.

3.1.5 Kết quả khảo sát ý khiến người dùng về sản phẩm

42

Kết quả khảo sát ý kiến 60 người dùng về sản phẩm nước rửa tay tinh dầu vỏ Bưởi,

AL

Cam, Chanh được thể hiện như sau: Bảng 3.15. Kết quả khảo sát người dùng về nước rửa tay tinh dầu vỏ Bưởi Chỉ tiêu

2

Mùi của dung dịch?

3

Thời gian lưu mùi của dung dịch?

4

Cảm nhận sau khi sử dụng trên da tay?

5

Có gây kích ứng sau khi sử dụng? (sau 30 phút)

6

Vui lòng cho biết mức độ hài lòng của bạn về sản phẩm?

Trong Đục Lắng cặn Có màu Khác Tổng Nồng Gắt Khó ngửi Thơm nhẹ Khác Tổng Mất mùi ngay Mất mùi sau 5 phút Mất mùi sau 15 phút Mất mùi sau 30 phút Lưu mùi lâu hơn 30 phút Tổng Khô da Mềm da Rít tay, khó chịu Tổng Không Ngứa nhẹ, hết ngay Ngứa nhiều, nỗi mẫn Khác Tổng Rất hài lòng Hài lòng Bình thường Không hài lòng Tổng Thay đổi bao bì sản phẩm

NH ƠN

Y

QU

KÈ M

7

Số người 60 0 0 0 0 60 13 6 0 41 0 60 0 2 25 27 6 60 0 60 0 60 60 0 0 0 60 25 32 3 0 60

Góp thêm ý kiến hoàn thiện sản phẩm

Tỷ lệ (%) 100 0 0 0 0 100 21,67 10 0 68,33 0 100 0 3,33 41,67 45 10 100 0 100 0 100 100 0 0 0 100 41,67 53,33 5 0 100

CI

Câu hỏi Cảm quan dung dịch?

OF FI

TT 1

Nhận xét: Qua bảng 3.15 kết quả khảo sát ý kiến người dùng khi sử dụng nước rửa tay tinh dầu vỏ

DẠ Y

Bưởi, cho thấy tùy theo cảm nhận mỗi cá nhân sẽ có những nhận xét khác nhau. Nhưng nhìn chung nhận xét chung hầu hết người dùng sản phẩm có màu trong, mềm da, không gây kích ứng. Mùi của sản phẩm thơm nhẹ 41/60 phiếu và sản phẩm mất mùi sau 30 phút với tổng số phiếu 27/60, người dùng hài lòng về sản phẩm.

Bảng 3.16. Kết quả khảo sát người dùng về nước rửa tay tinh dầu vỏ Cam 43

3

Thời gian lưu mùi của dung dịch?

4

Cảm nhận sau khi sử dụng trên da tay?

5

Có gây kích ứng sau khi sử dụng? (sau 30 phút)

6

Vui lòng cho biết mức độ hài lòng của bạn về sản phẩm?

7

Góp thêm ý kiến hoàn thiện sản phẩm

Y

QU

Tỷ lệ (%) 100 0 0 0 0 100 5 1,67 1,67 71,66 0 100 0 15 63,33 15 6,67 100 0 100 0 100 100 0 0 0 100 26,67 56,67 16,66 0 100

AL

Mùi của dung dịch?

Số người 60 0 0 0 0 60 3 1 1 55 0 60 0 9 38 9 4 60 0 60 0 60 60 0 0 0 60 16 34 10 0 60

CI

2

Chỉ tiêu Trong Đục Lắng cặn Có màu Khác Tổng Nồng Gắt Khó ngửi Thơm nhẹ Khác Tổng Mất mùi ngay Mất mùi sau 5 phút Mất mùi sau 15 phút Mất mùi sau 30 phút Lưu mùi lâu hơn 30 phút Tổng Khô da Mềm da Rít tay, khó chịu Tổng Không Ngứa nhẹ, hết ngay Ngứa nhiều, nỗi mẫn Khác Tổng Rất hài lòng Hài lòng Bình thường Không hài lòng Tổng Thay đổi bao bì sản phẩm

OF FI

Câu hỏi Cảm quan dung dịch?

NH ƠN

TT 1

DẠ Y

KÈ M

Nhận xét: Qua kết quả bảng 3.16, hầu hết ý kiến người sử dụng nhận thấy sản phẩm có màu trong, mềm da, không gây kích ứng. Với 55/60 phiếu người dùng cảm nhận mùi thơm nhẹ, 38/60 phiếu mất mùi sau 15 phút và 34/60 phiếu người dùng hài lòng về sản phẩm.

Bảng 3.17. Kết quả khảo sát người dùng về nước rửa tay tinh dầu vỏ Chanh TT

Câu hỏi

Chỉ tiêu

44

Số người

Tỷ lệ (%)

3

Thời gian lưu mùi của dung dịch?

4

Cảm nhận sau khi sử dụng trên da tay?

5

Có gây kích ứng sau khi sử dụng? (sau 30 phút)

6

Vui lòng cho biết mức độ hài lòng của bạn về sản phẩm?

7

Góp thêm ý kiến hoàn thiện sản phẩm

Y

QU

100 0 0 0 0 100 40 8,33 0 51,67 0 100 0 1,66 16,67 65 16,67 100 0 100 0 100 100 0 0 0 100 33,33% 53,34% 13,33 0% 100

AL

Mùi của dung dịch?

60 0 0 0 0 60 24 5 0 31 0 60 0 1 10 39 10 60 0 60 0 60 60 0 0 0 60 20/60 32/60 8/60 0/60 60

CI

2

Trong Đục Lắng cặn Có màu Khác Tổng Nồng Gắt Khó ngửi Thơm nhẹ Khác Tổng Mất mùi ngay Mất mùi sau 5 phút Mất mùi sau 15 phút Mất mùi sau 30 phút Lưu mùi lâu hơn 30 phút Tổng Khô da Mềm da Rít tay, khó chịu Tổng Không Ngứa nhẹ, hết ngay Ngứa nhiều, nỗi mẫn Khác Tổng Rất hài lòng Hài lòng Bình thường Không hài lòng Tổng Thay đổi bao bì sản phẩm Giảm bớt mùi Chanh

OF FI

Cảm quan dung dịch?

NH ƠN

1

DẠ Y

KÈ M

Nhận xét: Qua kết quả bảng 3.17, hầu hết ý kiến người dùng đánh giá sản phẩm có màu trong, mềm da và không gây kích ứng. Về mùi của sản phẩm 31/60 phiếu đánh giá mùi thơm nhẹ, bên cạnh đó có không ít đánh giá mùi nồng 24/60 phiếu. Thời gian lưu mùi của sản phẩm khá lâu mất mùi sau 30 phút với 39/60 phiếu và người dùng hài lòng về sản phẩm và có 1 góp ý giảm bớt mùi Chanh do quá nồng.

Đơn vị tính: phần trăm (%) 45

120 100 100 100

AL

100

CI

80

40 20 0

0

0

0

0

Đục

Trong

0

0

Lắng cặn Cam

0

0

0

Có màu

Chanh

NH ƠN

Bưởi

OF FI

60

Hình 3.14. Biểu đồ đánh giá cảm quan của người dùng về màu các sản phẩm

Đơn vị tính: phần trăm (%) 80 70 60

QU

Y

40 40 21,67

20

10

5

KÈ M

10

71,66

51,67

50

30

68,33

8,33

1,67

0

1,67

0

0

Nồng

Gắt Bưởi

Khó ngửi Cam

Thơm nhẹ

Chanh

DẠ Y

Hình 3.15. Biểu đồ đánh giá người dùng về mùi của các sản phẩm

46

Đơn vị tính: phần trăm (%) 70

65

AL

63,33

60 50

45

CI

41,67

40

20

16,67

15

OF FI

30 15

10

10 0

0

3,33

0

1,66

0

16,67

6,67

Mất mùi ngay Mất mùi sau 5 Mất mùi sau 15 Mất mùi sau 30 Lưu mùi lâu phút phút phút hơn 30 phút Cam

Chanh

NH ƠN

Bưởi

Hình 3.16. Biểu đồ đánh giá người dùng thời gian lưu mùi của các sản phẩm

Đơn vị tính: phần trăm (%) 120

100 100 100

Y

100

QU

80 60 40

KÈ M

20

0

0

0

0

0

0

0

Khô da

Mềm da Bưởi

Rít tay, khó chịu Cam

Chanh

DẠ Y

Hình 3.17. Biểu đồ đánh giá người dùng sau khi sử dụng sản phẩm

Đơn vị tính: phần trăm (%) 47

120 100 100 100

AL

100

CI

80 60

20 0

0

0

0

0

OF FI

40

0

0

0

Cam

0

Khác

Không kích ứng Ngứa nhẹ, hết ngay Ngứa nhiều, nỗi mẫn Bưởi

0

Chanh

NH ƠN

Hình 3.18. Biểu đồ đánh giá người dùng về sản phẩm có gây kích ứng trên da

Đơn vị tính: phần trăm (%) 60

53,33

56,67

50 40

33,33 26,67

QU

30

Y

41,67

53,34

20

KÈ M

10

16,67

13,33

5 0

0

0

0

Rất hài lòng

Hài lòng Bưởi

Bình thường Cam

Không hài lòng

Chanh

DẠ Y

Hình 3.19. Biểu đồ đánh giá mức độ hài lòng của người dùng về sản phẩm

3.1.6 Chi phí điều chế 1 chai thành phẩm Bảng 3.18. Giá tiền hoàn thành 1 chai thành phẩm (đơn vị tính: Nghìn đồng) 48

Dung môi (cồn) 20.000/ chai/lít

Tá dược Glycerin 100.000/ chai/ 500ml

Chai chứa

Nhãn dán

5.000

2,75

1280

95

50

12.000

375

5000

5,2

480

95

50

12.000

5000

3,7

680

95

50

Nhiên Công liệu

Tổng giá tiền trên 1 đơn vị sản phẩm

CI

AL

Tinh dầu

2.000

OF FI

Cam - 5ml tinh dầu - 0,25 ml glycerin - 4,75 ml cồn Chanh - 5ml tinh dầu - 0,25 ml glycerin - 4,75 ml cồn

Hiệu suất chiết tinh dầu (%)

NH ƠN

Bưởi - 5ml tinh dầu - 0,25 ml glycerin - 4,75 ml cồn

1kg vỏ quả

12.000

500

16.300

375

2.000

500

15.500

375

2.000

500

15.700

Y

Công thức 10ml nước rửa tay

KÈ M

QU

3.2 BÀN LUẬN 3.2.1 Khảo sát về hoạt tính kháng khuẩn  Tinh dầu vỏ Bưởi: Sau thời gian nghiên cứu thấy tinh dầu Bưởi kháng được các chủng vi khuẩn thử nghiệm như: Bacillus subtilis (21 mm), Escherichia coli (10 mm), Staphylococcus aureus đề kháng methycilin (10 mm), Staphylococcus aureus (11 mm) và Salmonella (8 mm).

Theo nghiên cứu Nguyễn Thị Minh Tú năm 2013 thì tinh dầu vỏ Bưởi được khảo sát trên các chủng vi khuẩn sau: Staphylococcus aureus (22 mm), Escherichia coli (25 mm), Salmonella typhi (26 mm), Bacillus cereus (28 mm) (Nguyễn Thị Minh Tú,

DẠ Y

2013).

Theo kết quả nghiên cứu của Neng-Guo Tao và Yue-Jin Liu năm 2012 hoạt tính kháng khuẩn của loại tinh dầu vỏ Bưởi đã được khảo sát chống lại P. chrysogenum với một vùng ức chế 20,71 ± 1,50 mm, B.subtilis và S. aureus lần lượt là 17,08 ± 1,36 mm và 11,25 ± 1,40 mm, E. coli là 8,27 ± 1,07 mm (Neng-Guo Tao và cs, 2012).

49

Như vậy, kết quả kháng khuẩn của tinh dầu vỏ Bưởi của các nghiên cứu thì nghiên cứu Nguyễn Thị Minh Tú có thêm chủng Bacillus cereus, Neng-Guo Tao và Yue-Jin Liu có

AL

thêm chủng P. chrysogenum và đường kính kháng khuẩn của 2 nghiên cứu lớn hơn.

CI

 Tinh dầu vỏ Cam: Sau nghiên cứu nhận thấy tinh dầu vỏ Cam khả năng kháng khuẩn của tinh dầu kém, chỉ ức chế được vi khuẩn Escherichia coli (8 mm), Bacillus subtilis (18 mm).

Nhưng theo nghiên cứu Nguyễn Thị Minh Tú năm 2013 cho kết quả tinh dầu vỏ Cam

OF FI

kháng được các chủng vi khuẩn sau: Staphylococcus aureus (19 mm), Escherichia coli (22 mm), Salmonella typhi (23 mm), Bacillus cereus (25 mm) (Nguyễn Thị Minh Tú, 2013).

Như vậy, qua kết quả 2 nghiên cứu nhận thấy tinh dầu vỏ Cam kháng được nhiều vi khuẩn, nhưng do nhiều yếu tố ảnh hưởng như: Nguyên liệu, điều kiện chiết xuất nên kết quả có sự khác biệt.

DẠ Y

KÈ M

QU

Y

NH ƠN

 Tinh dầu vỏ Chanh: Sau nghiên cứu tinh dầu vỏ Chanh kháng được các chủng vi khuẩn thử nghiệm như: Bacillus subtilis (25 mm), Escherichia coli (20 mm), Staphylococcus aureus đề kháng methycilin (20 mm), Staphylococcus aureus (17 mm).

Theo nghiên cứu của Nguyễn Minh Hoàng năm 2006 kết quả cho thấy tinh dầu vỏ Chanh kháng được các chủng vi khuẩn: Staphylococcus aureus (11 mm), Shigella (10 mm), Salmonella (16 mm) (Nguyễn Minh Hoàng, 2006).

Với 2 kết quả nghiên cứu trên thì nghiên cứu của Nguyễn Minh Hoàng có khảo sát thêm chủng Shigella và nhận thấy tinh dầu vỏ Chanh có kháng vi khuẩn Salmonella, nhưng kích thước thước vòng vô khuẩn nhỏ hơn.

3.2.2 Nước rửa tay  Thành phần: Nước rửa tay đang nghiên cứu thành phần khá đơn giản chứa tinh dầu nguyên chất phối hợp với cồn và chất dưỡng ẩm. Hiện nay trên thị trường có nhiều dòng sản phẩm nước rửa tay, gel rửa tay đa phần sử dụng không phải là tinh dầu nguyên chất mà là hương tổng hợp như: Nước rửa tay DR.Clean hương Chanh, nước rửa tay Seventh generation hương Bưởi và Quýt…  Giá: - Qua nghiên cứu và điều chế thì giá 1 chai thành phẩm 10 ml có giá như sau: + Nước rửa tay tinh dầu Bưởi: 16.300 đồng + Nước rửa tay tinh dầu Cam: 15.500 đồng + Nước rửa tay tinh dầu Chanh: 15.700 đồng - Trên thị trường có 1 vài sản phẩm chứa tinh dầu tương đương như sản phẩm điều chế với giá khác nhau như: + Nước rửa tay nắp bọt tinh dầu vỏ Cam chai 150 ml giá 35.000 đồng + Tinh chất rửa tay GMnature chai 300 ml giá 120.000 đồng + Nước rửa tay Chanh chai 300 ml giá 253.000 đồng 50

DẠ Y

KÈ M

QU

Y

NH ƠN

OF FI

CI

AL

Do điều kiện thử nghiệm là quy mô nhỏ trong phòng thí nghiệm và sử dụng toàn bộ là tinh dầu tự nhiên, không pha thêm hương tổng hợp nên giá thành sản phẩm có cao hơn các chế phẩm có trên thị trường.

51

CHƯƠNG 4. KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ

CI

AL

4.1 KẾT LUẬN Sau thời gian tiến hành đề tài thu được các kết quả sau: Về hoạt tính kháng khuẩn Từ kết quả nghiên cứu thực nghiệm việc khảo sát hoạt tính kháng khuẩn trên vỏ quả các cây chi Citrus có thể rút ra được một số kết luận sau: vòng kháng khuẩn, mm) E. coli 20 8 10

S. aureus 17 11

-

-

MRSA 20 10 -

Salmonella 8

B. subtilis 25 18 21

-

-

NH ƠN

Chất thử Tinh dầu vỏ Chanh Tinh dầu vỏ Cam Tinh dầu vỏ Bưởi Chứng DMSO + Tween 0,05%

OF FI

Bảng 4.19. Khả năng kháng khuẩn của các mẫu tinh dầu vỏ quả (đường kính

Kết quả khảo sát trên 5 chủng vi khuẩn thử nghiệm Escherichia coli, Staphylococcus aureus, Staphylococcus aureus đề kháng methycilin (MRSA), Salmonella paratyphi A, Bacillus subtilis. Trong 3 mẫu tinh dầu vỏ quả thì tinh dầu vỏ Bưởi có khả năng kháng nhiều chủng thử nghiệm hơn tinh dầu vỏ Chanh, vỏ Cam. Tinh dầu vỏ Chanh có kích thước vòng kháng khuẩn lớn nhất, không có hoạt tính kháng khuẩn đối với Salmonella.

Y

Kháng được các chủng vi khuẩn thử nghiệm như: B. subtilis (25 mm), E. coli (20 mm), MRSA (20 mm), S. aureus (17 mm). Tinh dầu vỏ Cam khả năng kháng khuẩn của tinh

QU

dầu kém, chỉ ức chế được vi khuẩn E. coli (8 mm), B. subtilis (18 mm). Tinh dầu vỏ Bưởi kháng được tất cả các vi khuẩn thử nghiệm, nhưng kết quả vòng kháng khuẩn không lớn: B. subtilis (21 mm), E. coli (10 mm), MRSA (10 mm), S. aureus (11 mm) và Salmonella (8 mm).

KÈ M

Về xây dựng công thức nước rửa tay - Công thức nước rửa tay tinh dầu vỏ Bưởi chai 10 ml: Tinh dầu vỏ Bưởi: ………5 ml Glycerin/cồn: ………vừa đủ 10 ml - Công thức nước rửa tay tinh dầu vỏ Cam chai 10 ml: Tinh dầu vỏ Cam: ………5 ml

DẠ Y

Glycerin/cồn: ………vừa đủ 10 ml - Công thức nước rửa tay tinh dầu vỏ Chanh chai 10 ml: Tinh dầu vỏ Chanh: ………5 ml

52

OF FI

CI

AL

Glycerin/cồn: ………vừa đủ 10 ml

NH ƠN

Hình 4.20. Nước rửa tay tinh dầu Khảo sát chất lượng sản phẩm: Các ý kiến khảo sát đa số chấp nhận sản phẩm và cho những ý kiến phản hồi tốt.

Y

4.2 KIẾN NGHỊ Vì điều kiện chi phí và thời gian không đủ, nên đề tài chỉ mới khảo sát được những chủng vi khuẩn như trên và điều chế được sản phẩm thành phần phối trộn khá đơn giản.

Vì vậy nếu có điều kiện cần tiếp tục nghiên cứu với các mục tiêu sau: - Khảo sát thêm về tính kháng khuẩn trên các chủng khác như nấm Candida albicans.

Nghiên cứu sản xuất sản phẩm nước rửa tay có thành phần phối trộn đa dạng hơn.

-

Điều chế các loại dược phẩm từ tinh dầu vỏ quả các cây chi Citrus có tác dụng dược lý cao và không có tác dụng phụ.

DẠ Y

KÈ M

QU

-

53

TÀI LIỆU THAM KHẢO

CI

AL

Sách, tạp chí khoa học 1. Andrews Jennifer M., 2001. "BSAC standardized dics susceptibility testing method", Journal of Antimicrobial Chemotherapy. Tr. 43 - 57.

2. Cao Văn Thu, 2015. Vi sinh vật học. Nhà xuất bản giáo dục Việt Nam. Tr. 199 –

OF FI

217.

3. Clinical and Laboratory Standards Institude (CLSI), 2008. Performance Standards for Antimicrobio Susceptibility Testing; Eightenth Informational Supplement.

4. Đoàn Thị Nguyện, 2009. Vi sinh vật. Nhà xuất bản giáo dục Việt Nam. Tr. 121 – 125.

5. Đỗ Huy Bích, Đặng Quang Chung, Bùi Xuân Chương, Nguyễn Thượng Dong, Đỗ Trung Đàm, Phạm Văn Hiển, Vũ Ngọc Lộ, Phạm Duy Mai, Phạm Kim Mãn, Đoàn

NH ƠN

Thị Thu, Nguyễn Tập, Trần Toàn, 2006. Cây thuốc và động vật làm thuốc, tập I. Nhà xuất bản Khoa học và Kỹ thuật. Tr. 274 – 407.

Y

6. Katz, S.H. and Weaver, W.W., 2003. Encyclopedia of Food and Culture. Schribner, New York.

7. Lã Đình Mỡi, 2001. Tài nguyên thực vật có tinh dầu ở Việt Nam. Nhà xuất bản Nông nghiệp. Tr. 79 – 94.

8. Lê Ngọc Thạch, 2003. Tinh dầu. Nhà xuất bản Đại học Quốc Gia. Thành phố Hồ Chí Minh. Tr. 17 – 22.

9. Lê Văn Phủng, 2009. Vi khuẩn y học. Nhà xuất bản giáo dục Việt Nam. Hà Nội.

Tr. 45 – 228.

KÈ M

QU

10. Mounyr Balouiri, Moulay Sadiki, Saad Koraichi Ibnsouda, 2016. Các phương pháp đánh giá hoạt tính kháng khuẩn trong ống nghiệm. Tạp chí phân tích dược phẩm.

Tập 6, số 2. Tr. 71-79.

11. Neng-Guo Tao and Yue-Jin Liu, 2012. Chemical Composition and Antimicrobial Activity of the Essential Oil from the Peel of Shatian Pummelo (Citrus grandis Osbeck), International Journal of Food Properties, 15:3. Tr. 709-716.

12. Nguyễn Thị Minh Tú, Nguyễn Văn Lợi, Hoàng Đình Hòa, 2013. Nghiên cứu tách chiết và xác định hoạt tính sinh học của các thành phần tạo hương trong tinh dầu vỏ Bưởi và vỏ Cam của Việt Nam. Tạp chí Khoa học và Công nghệ. Số 51/2013.

DẠ Y

Tr. 153 – 162.

13. Phạm Thanh Kỳ, 2015. Dược liệu học, tập II. Nhà xuất bản Y học. Hà Nội.

Tr. 174 – 199.

14. Phạm Thị Như Quỳnh và Nguyễn Thanh Lam, 2014. Tinh dầu Citrus và tiềm năng khai thác ở Nghệ An. Tạp chí Khoa học – Công nghệ Nghệ An. Số 12/2014.

Tr. 28 – 30.

54

15. Trần Thế Tục, Vũ Mạnh Hải, Đỗ Đình Ca, 1995. Các vùng trồng cam quýt chính ở Việt Nam. Trung tâm thông tin Viện Nghiên cứu rau quả, Trâu Quỳ, Hà Nội.

AL

Tr. 2 – 6.

16. Wakana A Kira, 1998. The citrus production in the wold, Tokyo, Japan.

CI

17. Walter Reuther et al, 1978. The citrus industry Vol. (1), Puplication of University of California, USA.

OF FI

18. Wise Alsasdair P. Mac Gowan và Richard, 2001. "Establishing MIC breakpoints and interpretation of in vitro susceptibility tests", Journal of Antimicrobial Chemotherapy, Tr. 17-38.

19. Vũ Công Hậu, 1999. Trồng cây ăn quả ở Việt Nam. Nhà xuất bản nông nghiệp. TP. Hồ Chí Minh. Tr. 35 – 38.

Website 20. Đặc điểm cây chanh. http://tracuuduoclieu.vn/chanh.html. Ngày truy cập 11 tháng

NH ƠN

10 năm 2018.

21. Etylen glycol, 2015. http://www.sieuthidungmoi.com.vn/Tin-tuc/EthyleneGlycol.aspx. Truy cập ngày 18 tháng 2 năm 2019.

Y

22. Hình ảnh một số quả thuộc chi Citrus. http://tracuuduoclieu.vn/. Ngày truy cập 25 tháng 5 năm 2019.

23. Hình ảnh quả Bưởi. http://tracuuduoclieu.vn/buoi.html. Ngày truy cập 25 tháng 5 năm 2019.

24. Hình ảnh quả Chanh. http://tracuuduoclieu.vn/chanh.html. Ngày truy cập 25 tháng 5

KÈ M

QU

năm 2019.

25. Hình Bacillus subtilis. https://ikute.vn/bacillus-subtilis-va-nhung-dieu-can-biet/.

Truy cập ngày 26 tháng 5 năm 2019.

26. Hình E.coli. https://vi.m.wikipedia.org/wiki/Escherichia_coli. Truy cập ngày 4 tháng 12 năm 2018.

27. Hình Salmonella. www.ecolab.com. Truy cập ngày 28 tháng 12 năm 2018.

28. Hình Staphylococcus aureus. http://kienthuckhoahoc.org/. Truy cập ngày 4 tháng 12 năm 2019.

29. Lưu Thanh Phong, 2018. Cây Bưởi. https://duoclieu.edu.vn/cay-buoi/. Truy cập ngày 20 tháng 10 năm 2018.

DẠ Y

30. Nguyễn Minh Hoàng, 2006. Khảo sát tinh dầu vỏ trái giống Citrus họ Rutaceae. https://vi.scribd.com/doc/16569321/Tinh-Dau-Vo-Chanh. Truy cập 11 tháng 4 năm 2019.

31. Tính chất glycerin. https://hoachatcongnghiep.org.vn/hoa-chat-cong-nghiepglycerine-la-gi-su-dung-de-lam-gi/. Truy cập 18 tháng 2 năm 2019.

55

PHỤ LỤC PL1. PHIẾU KHẢO SÁT CHẤT LƯỢNG SẢN PHẨM

AL

STTP: …..

PHIẾU KHẢO SÁT NGƯỜI DÙNG VỀ SẢN PHẨM NƯỚC RỬA TAY TỪ TINH DẦU VỎ QUẢ CÁC CÂY CHI CITRUS

NH ƠN

OF FI

CI

Lời ngỏ: Em là Huỳnh Thị Thùy Trang sinh viên lớp ĐHD9G Khoa Dược – Điều Dưỡng trường Đại Học Tây Đô, em đang tiến hành nghiên cứu điều chế sản phẩm nước rửa tay từ tinh dầu vỏ quả các cây Bưởi, Cam, Chanh. Nhằm đánh giá mức độ hài lòng của người dùng đối với sản phẩm để hoàn thành đề tài tốt nghiệp. Em rất mong quý Thầy/Cô/Anh/Chị/Bạn… dành ít thời gian để chia sẽ với em cảm nhận về chất lượng sản phẩm nước rửa tay từ tinh dầu để em có thể hoàn thiện sản phẩm tốt hơn.

Chân thành cảm ơn!

PHẦN I. THÔNG TIN CÁ NHÂN Họ và tên: …………………………………..Tuổi: ……………… Giới tính:  Nam  Nữ Nghề nghiệp: ………………………………...Số điện thoại: ……………………………

PHẦN II. NỘI DUNG CÂU HỎI

DẠ Y

KÈ M

QU

Y

TT Câu hỏi Tinh dầu vỏ Bưởi Tinh dầu vỏ Cam Tinh dầu vỏ Chanh  trong  trong 1 Cảm quan dung  trong  đục  đục  đục dịch?  lắng cặn  lắng cặn  lắng cặn  có màu  có màu  có màu  khác…………..  khác……………..  khác…………….  nồng  nồng  nồng 2 Mùi của dung dịch?  gắt  gắt  gắt  khó ngửi  khó ngửi  khó ngửi  thơm nhẹ  thơm nhẹ  thơm nhẹ  khác……………..  khác……………..  khác……………..  mất mùi ngay  mất mùi ngay 3 Thời gian lưu mùi  mất mùi ngay  mất mùi sau 5 phút  mất mùi sau 5 phút  mất mùi sau 5 phút của dung dịch?  mất mùi sau 15 phút  mất mùi sau 15 phút  mất mùi sau 15 phút  mất mùi sau 30 phút  mất mùi sau 30 phút  mất mùi sau 30 phút  lưu mùi hơn 30 phút  lưu mùi hơn 30 phút  lưu mùi hơn 30 phút  khô da  khô da 4 Cảm nhận sau khi sử  khô da  mềm da  mềm da  mềm da dụng trên da tay?  rít tay, khó chịu  rít tay, khó chịu  rít tay, khó chịu  không  không 5 Có gây kích ứng sau  không  ngứa nhẹ, hết ngay  ngứa nhẹ, hết ngay  ngứa nhẹ, hết ngay khi sử dụng?  ngứa nhiều, nổi mẫn  ngứa nhiều, nổi mẫn  ngứa nhiều, nổi mẫn  khác……………..  khác……………..  khác……………..  rất hài lòng  rất hài lòng 6 Vui lòng cho biết mức  rất hài lòng  hài lòng  hài lòng độ hài lòng của bạn  hài lòng  bình thường  bình thường  bình thường về sản phẩm  không hài lòng  không hài lòng  không hài lòng 7 Góp ý thêm giúp hoàn thiện sản phẩm: ……………………………………………………………. ……, ngày…tháng…năm....

Ký tên (Ghi rõ họ tên)

PL- 1

PL- 2

DẠ Y

KÈ M Y

QU NH ƠN

OF FI

AL

CI

PL- 3

DẠ Y

KÈ M Y

QU NH ƠN

OF FI

AL

CI

DẠ Y

PL- 4

KÈ M Y

QU NH ƠN

OF FI

AL

CI

DẠ Y

PL- 5

KÈ M Y

QU NH ƠN

OF FI

AL

CI

DẠ Y

PL- 6

KÈ M Y

QU NH ƠN

OF FI

AL

CI

DẠ Y

PL- 7

KÈ M Y

QU NH ƠN

OF FI

AL

CI

DẠ Y

PL- 8

KÈ M Y

QU NH ƠN

OF FI

AL

CI

DẠ Y

PL- 9

KÈ M Y

QU NH ƠN

OF FI

AL

CI

DẠ Y

PL- 10

KÈ M Y

QU NH ƠN

OF FI

AL

CI

DẠ Y

PL- 11

KÈ M Y

QU NH ƠN

OF FI

AL

CI

DẠ Y

PL- 12

KÈ M Y

QU NH ƠN

OF FI

AL

CI

DẠ Y

PL- 13

KÈ M Y

QU NH ƠN

OF FI

AL

CI

DẠ Y

PL- 14

KÈ M Y

QU NH ƠN

OF FI

AL

CI

DẠ Y

PL- 15

KÈ M Y

QU NH ƠN

OF FI

AL

CI

PL- 16

DẠ Y

KÈ M Y

QU NH ƠN

OF FI

AL

CI

DẠ Y

KÈ M Y

QU NH ƠN

OF FI

AL

CI