Khảo sát hàm lượng arsenic trong nước ngầm và đánh giá rủi ro lên sức khỏe cộng đồng

Trường ĐH Đà Lạt Khoa Môi Trường Báo cáo khóa luận tốt nghiệp KHẢO SÁT HIỆN TRẠNG Ô NHIỄM ARSEN TRONG NƯỚC NGẦM VÀ ĐÁNH GIÁ RỦI RO LÊN SỨC KHỎE CỘNG ĐỒNG TẠI HAI HUYỆN ĐƠN DƯƠNG VÀ ĐỨC TRỌNG - TỈNH LÂM ĐỒNG GVHD: ThS. Nguyễn Trần Hương Giang Ths. Nguyễn Thị Cúc Ths. Lê Quang Huy SVTH: Nguyễn Thị Thu

I. Đặt vấn đề Kinh tế, xã hội

Các vấn đề về địa chất

Lâm Đồng: - Nồng độ arsen cao - Những vấn đề về môi trường - Những vấn đề về sức khỏe Cần đánh giá mức độ ô nhiễm và ảnh hưởng tới sức khỏe người dân như thế nào?

Khảo sát hiện trang ô nhiễm arsen trong nước ngầm, đánh giá rủi ro lên sức khỏe cộng đồng tại Hai huyện Đức Trọng và Đơn Dương – Tỉnh Lâm Đồng www.thienthu.weebly.com

Lâm Đồng đang là điểm nóng về arsen

Vị trí Đức Trọng, Đơn Dương trong tỉnh Lâm Đồng

www.thienthu.weebly.com

II. Nội dung và phương pháp nghiên cứu Tổng hợp tài liệu, điều tra và khảo sát thực tế Xây dựng mạng lưới QT

Kế hoạch quan trắc

Thủ công (TCVN 6000:1995) (Lấy 3 mẫu đơn=>1 mẫu tổ hợp) Phương pháp đo phổ hấp thụ Phân tích nguyên tử kỹ thuật hydro hóa (AAS) Hàm lượng arsen Đánh giá ô nhiễm

Lấy mẫu

Tính toán liều lượng tiếp nhận

Đánh giá rủi ro

Risk = CDI * CF

Đánh giá khả năng nhiễm bệnh

II.1.Tổng hợp tài liệu, điều tra và khảo sát thực tế Kế hạch quan trắc

1.Phân bố dân cư

Xây dựng mạng lưới quan trắc

www.thienthu.weebly.com

2.Phân bố tầng nước ngầm 3.Mật độ giếng khoan

Bản đồ nước ngầm Vùng trọng điểm nước ngầm huyện Đơn Dương

Lạc Lâm Ka Đô P róh Tu tra

Ka Đơn www.thienthu.weebly.com

Vùng trọng điểm nước ngầm huyện Đức Trọng

Liên Hiệp

Chia ô lưới 3 km trên bản đồ huyện Đơn Dương

www.thienthu.weebly.com

Chia ô lưới 4 km trên bản đồ huyện Đức Trọng

Số mẫu lấy ở hai hyện Đức Trọng và Đơn Dương

www.thienthu.weebly.com

II.2. Lấy mẫu Kế hoạch lấy mẫu Thời gian 26/03/20 11 27/03/20 11 28/03/20 11 07/04/20 11 05/04/20 11 06/04/20 11

Địa điểm lấy Bình Thạnh, N’Thol Hạ, Liên Hiệp, Hiệp Thạnh Đạ Quyn, Tà Năng, Đà Loan Tà Hine, Ninh Loan Ninh Gia, Phú Hội, Hiệp An Liên Nghĩa, Tân Thành Tân Hội, Hiệp An Dran, Lạc Xuân, Ka Đô, Lạc Lâm Đạ Ròn, Tutra, Ka Đơn, Quảng Lập Pró, Thạnh Mỹ, Đạ Ròn.

II.2. Lấy mẫu

Số lấy

mẫu

Huyện

10 13 14

Đức Trọng

8 18 22

Đơn Dương

Chuẩn bị dụng cụ

-Dùng vỏ chai nước suối chứa mẫu - Rửa sạch bằng nước máy - Tráng bằng nước cất -Tráng lại bằng acid HCl 10% -Tráng bằng mẫu trước khi lấy

Chuẩn bị dụng cụ, hóa chất: -Máy đo độ đục - Máy đo pH - Nước cất, pipet, acid HCl - Thùng xốp đựng đá và mẫu - Túi bóng đen www.thienthu.weebly.com

II.2. Lấy mẫu

Định vị vị trí lấy mẫu

1. Tùy theo ô lưới lấy mẫu đã chia mà đi đường với khoảng cách 3 5km (theo khoảng cách thẳng) thì lấy 1 mẫu 2. Dùng GPS dò tọa độ giống hoặc gần giống tọa độ đã định vị trên bản đồ trước đó

3. Ưu tiên giếng sâu hơn giếng nông 4. Ưu tiên giếng khoan hơn giếng đào 5. Ưu tiên khu đông dân hơn khu thưa dân

II.2. Lấy mẫu • • • • • • • • •

Tiến trình lấy mẫu

Tháo các vật liệu dẫn nếu có thể.

Dùng khăn lau sạch miệng ống.

Vặn ống chảy mạnh trong 1 phút. Để bơm chảy nhỏ thêm 10 phút Quan sát các yếu tố màu nước, tốc độ chảy và đo các thông số đo nhanh ngoài thực địa: pH, độ đục, nhiệt độ Khi những yếu tố này diễn biến khá đều đặn thì hứng 3 chai từ ống bơm sao cho thời gian chảy đầy 3 chai là như nhau, Trộn 3 chai mẫu đơn vào nhau và lấy 1 thể tích mẫu tổ hợp.

Không lấy đầy chai, để khoảng trống để lắc mẫu trước khi phân tích.

Nhỏ HCl 1% và đựng mẫu trong bình đá để bảo quản mẫu www.thienthu.weebly.com

II.2. Lấy mẫu

Nhật kí lấy mẫu (trích)

II.3. Phân tích hàm lượng arsen Mẫu nước (200mL)

2 mL KI 10% -2 mL Na2S2O3 10% -Lắc 30 phút

Bảo quản bằng 2 mL HClđđ, lắc đều Dung dịch nước As (V)

Dung dịch nước

2 mL DBDTC 1% -Lắc 20 phút -Lọc kết tủa

Dung dịch nước

2 mL DBDTC 1% -Lắc 20 phút -Lọc kết tủa

Kết tủa As (III)

Xử lí kết quả, Tính toán hàm lượng

- Để nguội 1-2 ngày - Đo hoạt độ phóng xạ

Chiếu xạ (20 phút)

www.thienthu.weebly.com

II.4. Mô hình đánh giá rủi ro sức khỏe

Nhận diện mối nguy hại Đánh giá phơi nhiễm Mô tả đặc tính rủi ro Ước lượng mối nguy hại

Quản lý rủi ro B1. Tính toán liều lượng tiếp nhận

• CID: liều lượng hóa chất vào cơ thể (mg/(kg thể trọng ngày)) • C: nồng độ hóa chất trong môi trường tại điểm phơi nhiễm (mg/l, mg/m3) • CR: tốc độ phơi nhiễm (l/ngày, m3 /ngày).

• EF: mức phơi nhiễm thường xuyên( ngày/năm).

• ED: khoảng thời gian phơi nhiễm (năm) • BW: trọng lượng cơ thể (kg) • AT: thời gian phơi nhiễm trung bình (ngày) www.thienthu.weebly.com

Dữ liệu tính toán CDI Thông số Kí hiệu

Giá trị tham chiếu

Người lớn 2L

Trẻ em

CR

Lượng nước uống trong ngày

EF

BW

Số ngày uống nước trong năm (ngày/năm) Thời gian tiếp xúc với nước ngầm nhiễm arsen của đối tượng nghiên cứu (ngày/cả cuộc đời) Thời gian phơi nhiễm trung bình theo độ tuổi Trọng lượng cơ thể trung bình

C

Nồng độ arsen phân tích được trên địa bàn khảo sát

ED

AT

1L

365 ngày 365 ngày 25.550 ngày

25.550 ngày

70 năm

10 năm

70 kg

10 kg

B2. Tính toán rủi ro • Risk = Lượng nhiễm trung bình ngày (CDI) * Hệ số tiềm năng gây ung thư (SF) M (số người có nguy cơ nhiễm bệnh) = Risk * Dân số vùng nghiên cứu

Risktotal = Riskchild + Riskadult Rủi ro 10-2 - 100

Phân mức rủi ro Rủi ro cao

10-4 -

Rủi ro trung bình

<10-2

10-6 - <10-4

Rủi ro thấp

< 10-6

Mức an toàn

n

∑ Rish Risk

Trungbình

=

i =1

n

SF (As) = 1.75 n = Số mẫu

www.thienthu.weebly.com

i

III. Kết quả và thảo luận III.1. Các mẫu có hàm lượng arsen rất thấp

Tên xã Đạ Quyn Ninh Loan Đà Loan Tà Năng

Mẫu ĐTr 11 ĐTr 13 ĐTr 23 ĐTr 19 ĐTr 15 ĐTr 16

Arsenic <0.0001 <0.0001 < 0.0001 < 0.0001 < 0.0001 <0.0001

Hàm lượng arsen

III.2.Biểu đồ arsen 39 mẫu huyện Đức Trọng Biểu đồ hàm lượng arsen huyện Đức Trọng Arsenic

0.025 0.020 0.015 0.010 0.005 0.000 01 02 03 04 05 06 07 08 09 10 12 22 17 18 24 25 26 27 28 29 14 37 42 43 30 31 32 33 34 38 39 40 41 20 21 35 36 44 45 Bình N'Thol Liên Hiệp Thạnh Hạ

Hiệp Đạ Ninh Đà Thạnh Quyn Loan Loan

Ninh Gia

Tà Liên Nghĩa Năng

Phú Hội

Tân Hội

Tân Thành

Tà Hine

Hiệp An

Kí hiệu mẫu và tên xã

-Hàm lượng từ nồng độ thấp nhất 0,0002 mg/L (ĐTr 27) đến nồng độ cao nhất 0,0223 mg/L (ĐTr 25) vượt chuẩn 2.23 lần -Dao động nhiều trong khoảng 0.001 đến 0.0223 -Có 2,22% số mẫu vượt chuẩn (1/45 mẫu) -Hàm lượng thấp thường tập trung ở những xã thưa dân cư như Liên Hiệp, Đạ Quyn, Ninh Loan, Đà Loan, Tà Hine. www.thienthu.weebly.com

Hàm lượng arsen

III.3. Biểu đồ arsen 40 mẫu huyện Đơn Dương Biểu đồ hàm lượng arsen huyện Đơn Dương Arsenic

0.016 0.014 0.012 0.010 0.008 0.006 0.004 0.002 0.000 01 02 03 04 05 06 07 08 09 14 13 15 10 11 12 16 17 18 19 21 22 23 24 25 26 27 28 30 31 32 33 29 34 35 36 37 38 20 39 40 Thị Trấn Dran

Lạc Xuân

Lạc Lâm

Ka Đô

TuTra

Ka Đơn

Pró

Quảng Lập

Thạnh Mỹ

Đạ Ròn

Kí hiệu mẫu và tên xã

-Dao động từ 0,0003 mg/L (ĐD 01-Dran, ĐD 08-Lạc Xuân) đến 0,0137 mg/L. ĐD 37 –Thạnh Mỹ, vượt chuẩn 1.37 lần.

-5% vượt chuẩn, ngoài ĐD 37, mẫu ĐD 24 -xã Tutra hàm lượng 0.0101 mg/L, vượt tiêu chuẩn không đáng kể, mẫu này thuộc.

-Xuất hiện nhiều ở khoảng nồng độ từ 0.002 đến 0.004 mg/L.

III.4. Kết quả liều lượng tiếp nhận và rủi ro huyện Đức Trọng

www.thienthu.weebly.com

III.5.Biểu đồ rủi ro 39 mẫu huyện Đức Trọng Biểu đồ rủi ro huyện Đức Trọng Rủi ro

Rủi ro

1.60E-03 1.40E-03 1.20E-03 1.00E-03 8.00E-04 6.00E-04 4.00E-04 2.00E-04 0.00E+00 01 02 03 04 05 06 07 08 09 10 12 22 17 18 24 25 26 27 28 29 14 37 42 43 30 31 32 33 34 38 39 40 41 20 21 35 36 44 45 Bình N'Thol Thạnh Hạ

Liên Hiệp

Hiệp ĐạNinh Đà LoanLoan Thạnh Quyn

Ninh Gia

Tà Liên Năng Nghĩa

Phú Hội

Tân Tân Tà Hội Thành Hine

Hiệp An

Kí hiệu mẫu và tên xã

- 6 mẫu có hàm lượng <0,0001 có thể coi nguồn nước ngầm là an toàn với sức khỏe - Rủi ro các mẫu còn lại đều vượt chuẩn của EPA-Mỹ từ 20 đến 400 lần –Khu vực có rủi ro trung bình - Mẫu ĐTr 25 (0,0223 mg As/L), có rủi ro lớn nhất bằng 0,001513, vượt tiêu chuẩn của EPA tới 1513 lần.

- Tỷ lệ mắc các bệnh về ung thư trong huyện khá cao

III.6. Kết quả liều lượng tiếp nhận và rủi ro huyện Đơn Dương

www.thienthu.weebly.com

III.7. Biểu đồ rủi ro 40 mẫu huyện Đơn Dương Rủi ro

Biểu đồ rủi ro huyện Đơn Dương Rủi ro

1.00E-03 8.00E-04 6.00E-04 4.00E-04 2.00E-04 0.00E+00 01 02 03 04 05 06 07 08 09 14 13 15 10 11 12 16 17 18 19 21 22 23 24 25 26 27 28 30 31 32 33 29 34 35 36 37 38 20 39 40 Thị Trấn Dran

Lạc Xuân

Lạc Lâm

Ka Đô

TuTra

Ka Đơn

Pró

Quảng Lập

Thạnh Mỹ

Đạ Ròn

Kí hiệu mẫu và tên xã

-Lớn nhất là mẫu ĐD 37 có hàm lượng arsen 0,0137 mg/L, rủi ro tổng cộng được tính là 9,3.10-04 vượt chuẩn 900 lần -Dao động nhiều trong khoảng 0 đến 2.10-4 nhưng đều vượt tiêu chuẩn của EPA

III.8. Biểu đồ rủi ro trung bình các xã hai huyện Đức Trọng và Đơn Dương Biểu đồ rủi ro trung bình huyện Đức Trọng

Dơn Dương vượt từ 90 đến 500 lần, Đức Trọng vượt từ 20 đến 400 lần.

nh

ia

Th à

G

Tâ n

Ni nh

H

in h N

Tà

Lo an

5.00E-04 4.00E-04 3.00E-04 2.00E-04 1.00E-04 0.00E+00 in e

R ủi ro trung bình

Rủi ro trung bình

Tên xã

Biểu đồ rủi ro trung bình huyện Đơn Dương

Rủi ro trung bình

Rủi ro trung bình 5.000E-04 4.000E-04 3.000E-04 2.000E-04 1.000E-04 0.000E+00 Thị Trấn Dran

Lạc Xuân

Lạc Lâm

Ka Đô

TuTra

Ka Đơn

Pró

Quảng Lập

Thạnh Mỹ

Tên xã

www.thienthu.weebly.com

Đạ Ròn

III.9. Thể hiện phân mức arsen trên bản đồ

V. Kết luận và kiến nghị V.1. Kết luận • Nhìn chung hàm lượng arsen trên địa bàn hai huyện nằm trong mức cho phép, số mẫu vượt chuẩn ít và vượt không đáng kể.

• Hầu hết rủi ro đối với người dân sử dụng nước ngầm làm nước ăn uống sinh hoạt trên địa bàn hai huyện đều vượt tiêu chuẩn cho phép nhiều lần.

• Người dân trong hai huyện có nguy cơ khá lớn với việc nhiễm các loại bệnh về ung thư như ung thư da, ung thư gan, ung thư bàng quang, ung thư phổi. www.thienthu.weebly.com

V.2. Kiến nghị • Sử dụng các biện pháp để phòng tránh hoặc giảm thiểu hàm lượng arsen trong Dân nước để giảm thiểu ảnh hưởng tới sức cư khỏe.

• Chú trọng một số giải pháp quản lý nước ngầm: Tăng cường đầu tư công trình thủy Chính lợi, đầu tư cho công tác thăm dò trữ lượng quyền nước ngầm, tăng cường hệ thống cấp nước cho các thị trấn • Nghiên cứu công nghệ loại trừ arsen • Tăng cường các điều tra về kim loại nặng trong nước ngầm Các nhà nghiên cứu • Điều tra sâu rộng hơn về arsen trên địa bàn đề tài khảo sát.

TÀI LIỆU THAM KHẢO 01. TS. Lê Thị Hồng Trân, “Đánh giá rủi ro môi trường”, Nhà Xuất Bản Khoa Học Kĩ Thuật, 2008.

02. Nguyễn Thị Cúc, “Khảo sát khả năng hấp thu arsenic của khoáng sét bentonite Lâm Đồng”, khóa luận tốt nghiệp, 2002.

03. Lê Thành Phương, “Xác định hàm lượng các nguyên tố As, Cd, Cu, Fe, Hg, Pb và Zn trong một số nguồn nước ở tỉnh Phú Yên bằng phương pháp quang phổ hấp thụ nguyên tử và phân tích kích hoạt nơtron”, luận văn thạc sĩ hóa học, 2003.

04. Trung Tâm Quan Trắc Tài Nguyên và Môi Trường Tỉnh Lâm Đồng, “Bản đồ vùng trọng điểm nước ngầm huyện Đơn Dương và huyện Đức Trọng”, 2010. “Báo cáo hiện trạng môi trường tỉnh Lâm Đồng”, 2010 05. TCVN 5992 : 1995 (ISO 5667-2 : 1991): Chất lượng nước, lấy mẫu, hướng dẫn kĩ thuật mẫu.

06. TCVN 6000: 1995 (ISO 5667-11: 1992): chất lượng nước, lấy mẫu, hướng dẫn lấy mẫu nước ngầm.

07. TCVN 5993 : 1995 (ISO 5667 - 3 : 1985): Chất lượng nước, lấy mẫu, hướng dẫn bảo quản và xử lí mẫu 08. TCVN 6626: 2000: Xác định arsen bằng phương pháp đo phổ hấp thụ nguyên tử.

09. QCVN 09 : 2008/BTNMT : Quy chuẩn kĩ thuật quốc gia về chất lượng nước www.thienthu.weebly.com ngầm.

Cảm ơn sự hướng dẫn của các thầy cô Cảm ơn sự lắng nghe của thầy cô và các bạn Rất mong được sự góp ý của thầy cô và các bạn

www.thienthu.weebly.com

The end.

Khảo sát hàm lượng arsenic trong nước ngầm và đánh giá rủi ro lên sức khỏe cộng đồng

Khóa luận tốt nghiệp Khoa Môi Trường-ĐH.ĐàLạt

MỤC LỤC CHƯƠNG I. MỞ ĐẦU ......................................................................................... 3 I.1. Đặt vấn đề ..................................................................................................... 3 I.2. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ................................................................. 4 I.3. Mục tiêu của đề tài ........................................................................................ 4 I.4. Nội dung nghiên cứu ..................................................................................... 5 I.5. Phương pháp nghiên cứu ............................................................................... 5 I.6. Ý nghĩa của đề tài ......................................................................................... 5 CHƯƠNG II. TỔNG QUAN TÀI LIỆU ............................................................. 7 II.1. Tổng quan về arsen ...................................................................................... 7 II.1.1. Một số tính chất của arsen ................................................................ 7 II.1.2. Dạng tồn tại của arsen trong môi trường ........................................... 8 II.1.3. Độc học của arsen ...........................................................................11 II.1.4. Một số phương pháp xác định arsen ................................................16 II.1.5. Tiêu chuẩn về arsen .........................................................................19 II.1.6. Giảm thiểu arsen trong nước ............................................................19 II.1.7. Tình hình ô nhiễm arsen trên thế giới, Việt Nam và Lâm Đồng .......21 II.2. Tổng quan về địa bàn nghiên cứu .............................................................. 25 II.2.1. Giới thiệu chung về tỉnh Lâm Đồng ................................................. 25 II.2.2. Huyện Đức Trọng ............................................................................26 II.2.3. Huyện Đơn Dương ..........................................................................27 II.3. Tổng quan về rủi ro môi trường ................................................................. 33 II.3.1. Một số khái niệm cơ bản ..................................................................33 II.3.2. Các loại đánh giá rủi ro ....................................................................35 CHƯƠNG III. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ............................................ 37 III.1. Xây dựng mạng lưới quan trắc ................................................................. 37 III.1.1. Khảo sát các cơ sở dữ liệu ..............................................................37 III.1.2. Chia ô lưới lấy mẫu ........................................................................38 SVTH: Nguyễn Thị Thu

Trang 1/77 trang

www.thienthu.weebly.com

Khảo sát hàm lượng arsenic trong nước ngầm và đánh giá rủi ro lên sức khỏe cộng đồng

Khóa luận tốt nghiệp Khoa Môi Trường-ĐH.ĐàLạt

III.2. Lấy mẫu ................................................................................................... 42 III.2.1. Kế hoạch lấy mẫu ...........................................................................42 III.2.2. Dụng cụ lấy mẫu ............................................................................42 III.2.3. Xác định vị trí lấy mẫu ...................................................................43 III.2.4. Lấy mẫu .........................................................................................43 III.2.5. Xử lí, bảo quản mẫu .......................................................................44 III.2.6. Ghi nhật kí lấy mẫu ........................................................................44 III.2.7. Lập biên bản lấy mẫu .....................................................................44 III.3. Phân tích hàm lượng arsen ....................................................................... 44 III.3.1. Phương pháp hấp thụ nguyên tử kĩ thuật hidrua hoá .......................45 III.3.2. Thiết bị phân tích bằng AAS ..........................................................49 III.4. Phương pháp đánh giá rủi ro ..................................................................... 54 III.4.1. Nhận diện mối nguy hại .................................................................54 III.4.2. Ước lượng mối nguy hại ................................................................55 III.4.3. Đánh giá độc tính ...........................................................................56 III.4.4. Mô tả đặc tính rủi ro .......................................................................56 CHƯƠNG IV. KẾT QUẢ VÀ THẢO LUẬN ................................................... 62 IV.1. Kết quả xây dựng mạng lưới quan trắc ..................................................... 62 IV.2. Hiện trạng ô nhiễm arsen trong nước ngầm .............................................. 63 IV.2.1. Hiện Trạng ô nhiễm arsen ở Đức Trọng .........................................63 IV.2.2. Hiện Trạng ô nhiễm arsen ở Đơn Dương ........................................64 IV.3. Kết quả về rủi ro lên sức khỏe cộng đồng ................................................. 65 IV.3.1. Kết quả về rủi ro huyện Đức Trọng ................................................ 65 IV.3.2. Kết quả về rủi ro huyện Đơn Dương .............................................. 69 CHƯƠNG V. KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ ..................................................... 73 V.1. Kết luận ..................................................................................................... 73 V.2. Kiến nghị .................................................................................................. 74 TÀI LIỆU THAM KHẢO .................................................................................. 76

SVTH: Nguyễn Thị Thu

Trang 2/77 trang

www.thienthu.weebly.com

Khảo sát hàm lượng arsenic trong nước ngầm và đánh giá rủi ro lên sức khỏe cộng đồng

Khóa luận tốt nghiệp Khoa Môi Trường-ĐH.ĐàLạt

CHƯƠNG I. MỞ ĐẦU I.1. Đặt vấn đề Trong những năm gần đây, ô nhiễm môi trường nước và tác động của các yếu tố ô nhiễm lên sức khoẻ cộng đồng đang diễn biến phức tạp khiến rủi ro môi trường ngày càng tăng cao. Ngày nay, rủi ro môi trường được coi là một trong những loại rủi ro đặc biệt quan trọng và nghiêm trọng đối với các nước đang phát triển, các nước đang đẩy mạnh hiện đại hoá công nghiệp hoá và cả những nước công nghiệp phát triển, có thu nhập cao.

Một số quốc gia quan tâm đến rủi ro về sức khoẻ như bệnh ung thư, suy dinh dưỡng, đột biến, béo phì, một số khác thì quan tâm đến việc thiếu các điều kiện sống cơ bản như nhà ở, nước sạch, điều kiện vệ sinh an toàn… Nhưng một vấn đề chung hiện đang dành được mối quan tâm hàng đầu ở nhiều nước lớn là vấn nạn ô nhiễm kim loại nặng, đặc biệt là ô nhiễm arsen trong nước ngầm. Việc arsen tồn tại trong nguồn nước ăn uống và sinh hoạt của người dân với nồng độ quá mức cho phép đã tác động đến sức khoẻ của hàng triệu người trên thế giới.

Tại Việt Nam, ô nhiễm arsen đã được phát hiện tại nhiều khu vực như đồng bằng sông Hồng: Hà Nội, Hưng Yên, Hà Tây, khu vực đồng bằng sông Cửu Long: An Giang, Đồng Tháp… Những hậu quả của việc sử dụng nước ngầm có nhiễm arsen vào mục đích sinh hoạt ảnh hưởng tới sức khỏe của người dân là rất nghiêm trọng, việc đưa ra những giải pháp đối với vấn đề ô nhiễm này với nước ta cũng không còn mới lạ. Tuy nhiên, chúng ta mới chỉ đề cập đến những ảnh hưởng tới cộng đồng dân cư khi mà những biểu hiện về nguy hại đã thể hiện rõ rệt qua sự suy giảm về sức khỏe mà chưa dành sự quan tâm thích đáng tới những rủi ro tiềm tàng như nguy cơ gây ung thư với người dân sử dụng nguồn nước ngầm nhiễm arsen với nồng độ tuy thấp nhưng trong thời gian dài (suốt cuộc đời).

Trước sự đe dọa về hiểm họa của tình trạng ô nhiễm arsen cũng như các kim loại nặng trong đất, nước sinh hoạt và ăn uống, việc nghiên cứu hiện trạng, khoanh vùng hàm lượng arsen trong nước ngầm, đánh giá rủi ro tiềm tàng do tình trạng ô nhiễm đó gây ra đến sức khỏe người dân và đề xuất giải pháp phòng ngừa ảnh hưởng của nó là điều hết sức cần thiết.

SVTH: Nguyễn Thị Thu

Trang 3/77 trang

www.thienthu.weebly.com

Khảo sát hàm lượng arsenic trong nước ngầm và đánh giá rủi ro lên sức khỏe cộng đồng

Khóa luận tốt nghiệp Khoa Môi Trường-ĐH.ĐàLạt

Nhiều nghiên cứu về arsen được thực hiện trước đây đã cho thấy Lâm Đồng là một trong những tỉnh ở Tây Nguyên có nồng độ arsen cao đáng báo động nhưng chưa có báo cáo chính thức như một số thành phố lớn khác của nước ta.

Trong tỉnh Lâm Đồng, Đơn Dương và Đức Trọng là những huyện có vị trí trọng điểm về phát triển kinh tế xã hội, là cửa ngõ ra vào thành phố Đà Lạt -Trung tâm du lịch và hoạt động dịch vụ văn hoá - thể thao của tỉnh. Tuy nhiên, bên cạnh những ưu thế về phát triển kinh tế, trên địa bàn hai huyện vẫn còn nhiều hộ dân dùng nước giếng tự khai thác không qua xử lí và nhiều diện tích thuộc vùng sâu vùng xa chưa được tiếp cận với nước sạch.

Chính vì vậy, nguy cơ những ảnh hưởng có hại từ nguồn nước ngầm đến người dân sử dụng nước ngầm làm nguồn nước sinh hoạt tại hai huyện là khá cao.

Trên cơ sở đó, đề tài lựa chọn vấn đề “Khảo sát hàm lượng arsenic trong nước ngầm và đánh giá rủi ro lên sức khỏe cộng đồng tại hai huyện Đơn Dương và Đức Trọng thuộc tỉnh Lâm Đồng” để thực hiện nghiên cứu nhằm xác định nồng độ arsen ở một số huyện thuộc Lâm đồng và đánh giá ảnh hưởng tới sức khỏe người dân, từ đó đưa ra những khuyến cáo và biện pháp phòng tránh giảm thiểu những tác động có hại cho người dân trong hai huyện nói riêng và trong tỉnh Lâm Đồng nói chung.

I.2. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu - Đối tượng nghiên cứu: arsen trong nước ngầm và dân cư sử dụng nguồn nước ngầm này vào mục đích sinh hoạt tại hai huyện Đức Trọng và Đơn Dương thuộc tỉnh Lâm Đồng - Phạm vi nghiên cứu: hai huyện Đức Trọng và huyện Đơn Dương thuộc tỉnh Lâm Đồng

I.3. Mục tiêu của đề tài - Quan trắc nồng độ arsen trong môi trường nước ngầm tại hai huyện Đơn Dương và Đức Trọng thuộc tỉnh Lâm Đồng.

SVTH: Nguyễn Thị Thu

Trang 4/77 trang

www.thienthu.weebly.com

Khảo sát hàm lượng arsenic trong nước ngầm và đánh giá rủi ro lên sức khỏe cộng đồng

Khóa luận tốt nghiệp Khoa Môi Trường-ĐH.ĐàLạt

- Tính toán liều lượng tiếp nhận vào cơ thể đối với cộng đồng dân cư sử dụng nguồn nước ngầm bị ô nhiễm arsen vào mục đích sinh hoạt.

- Đánh giá rủi ro đến sức khỏe khi con người phơi nhiễm với arsen trong nước ngầm.

I.4. Nội dung nghiên cứu - Thu thập khảo sát các số liệu về diện tích, dân số, số giếng nước, phân bố dân cư và phân bố nước ngầm của huyện.

- Lên kế hoạch quan trắc: chia ô lưới, chọn địa điểm thu mẫu, tần suất lấy mẫu, phương pháp thu, bảo quản và phân tích mẫu.

- Tính toán liều lượng tiếp nhận và đánh giá rủi ro đến sức khỏe người dân, đề xuất biện pháp quản lý và giảm thiểu rủi ro.

I.5. Phương pháp nghiên cứu - Phương pháp định vị, số hóa bản đồ.

- Phương pháp tổng hợp tài liệu.

- Phương pháp khảo sát thực địa.

- Phương pháp lấy mẫu.

- Phương pháp phân tích trong phòng thí nghiệm.

- Phương pháp thống kê toán học.

- Phương pháp đánh giá rủi ro.

I.6. Ý nghĩa của đề tài - Đề tài tiến hành đánh giá hàm lượng arsen trên địa bàn khảo sát, từ đó thu thập được các số liệu về những vị trí ô nhiễm arsen, xây dựng bản đồ nồng độ arsen trên địa bàn hai huyện.

SVTH: Nguyễn Thị Thu

Trang 5/77 trang

www.thienthu.weebly.com

Khảo sát hàm lượng arsenic trong nước ngầm và đánh giá rủi ro lên sức khỏe cộng đồng

Khóa luận tốt nghiệp Khoa Môi Trường-ĐH.ĐàLạt

- Từ những kết quả khảo sát, đề tài xác định được những vị trí có nồng độ arsen cao và đưa ra cảnh báo cho người dân tại những khu vực này có những biện pháp phòng tránh giảm thiểu tác hại của ô nhiễm arsen trong nước ngầm.

- Đề tài tiến hành đánh giá rủi ro đến sức khỏe người dân, từ đó thể hiện được nguy cơ mắc các loại bệnh của người dân vùng nghiên cứu, góp phần xây dựng hệ thống số liệu giúp các nhà quản lí môi trường xây dựng chương trình quản lí giảm thiểu rủi ro tới sức khỏe người dân.

SVTH: Nguyễn Thị Thu

Trang 6/77 trang

www.thienthu.weebly.com

Khóa luận tốt nghiệp Khoa Môi Trường-ĐH.ĐàLạt

Khảo sát hàm lượng arsenic trong nước ngầm và đánh giá rủi ro lên sức khỏe cộng đồng

CHƯƠNG II. TỔNG QUAN TÀI LIỆU II.1. Tổng quan về arsen II.1.1. Một số tính chất của arsen (As) As chiếm 1.10-4 % tổng số nguyên tử trong vỏ trái đất, chúng tồn tại chủ yếu ở dạng khoáng vật sunfua: Sunfide Orpiment vàng – As2S3 và Realgar đỏ - As4S4;…

Trong bảng hệ thống tuần hoàn các nguyên tố hoá học, Arsenic nằm ở phân nhóm Va với một số các đặc trưng: Bảng II.1. Tính chất hóa học của nguyên tử arsen

Ký hiệu hoá học

As

Z

33

Cấu hình e

[Ar]3d104s24p3

Rn/tử (AO)

1,48

Rion E3- (AO)

1,92

Rion E5+ (AO)

0,47

Eion hòa I (kcal/ntg)

226

Eion hòa II (kcal/ntg)

466

Eion hòa III (kcal/ntg)

653

Độ âm điện

2,0 3

Khối lượng riêng (g/cm )

5,727

TOnc(OC)

817

TOs (OC)

614

As tồn tại ở hai dạng kim loại và không kim loại: Ở dạng không kim loại, As là chất rắn màu vàng (còn gọi là As vàng) được tạo nên khi làm ngưng tụ hơi, có mạng lưới lập phương (giống Photpho trắng), kiến trúc mạng lưới bao gồm các phân tử As4 liên kết với nhau bằng lực Vanderwaals. Phân tử As4 có cấu tạo hình tứ diện đều với các nguyên tử As nằm ở đỉnh. Do có mạng lưới phân tử nên As vàng kém bền ở nhiệt độ thường dưới tác dụng của ánh sáng dễ chuyển sang dạng kim loại (dạng bền hơn).

SVTH: Nguyễn Thị Thu

Trang 7/77 trang

www.thienthu.weebly.com

Khảo sát hàm lượng arsenic trong nước ngầm và đánh giá rủi ro lên sức khỏe cộng đồng

Khóa luận tốt nghiệp Khoa Môi Trường-ĐH.ĐàLạt

Dạng kim loại có màu bạc trắng, hơi xám (gọi là As xám). As xám có cấu trúc dạng Polime, có mạng lưới nguyên tử giống Photpho đen, có khả năng dẫn nhiệt, dẫn điện nhưng giòn có thể nghiền thành bột dễ dàng.

As tồn tại ở các mức oxi hóa -3, +3, +5 với các hợp chất As(III) (Asenhidrua, Các Asenua kim loại,Asen(III) oxit – As2O3, Acid Asenous, Asensunfua: As4S6.

Asentrihalogenua: AsX3) và hợp chất As(V) (Asen oxit : As2O5 ;Acid Asenic ;Asen Sunfua : As2S5 ; Asen Pentahalogenua : Chỉ có AsF5).

II.1.2. Dạng tồn tại của arsen trong môi trường II.1.2.1. Sự xuất hiện của arsen và hợp chất arsen trong môi trường Những nghiên cứu về sự hình thành của As trong môi trường và trong các mẫu sinh học đang là những chủ đề được quan tâm đến nhiều nhất hiện nay. As xuất hiện trong tự nhiên một cách phổ biến trong các khoáng vật, bên cạnh đó, sự sử dụng As một cách rộng rãi trong các hoá chất nhuộm màu, thuốc trừ sâu, thuốc diệt cỏ là những nguồn chính cho sự có mặt của arsenic trong môi trường.

Trên thực tế, trước đây As được ứng dụng trong một số lĩnh vực như sau: •

Trong y học: thạch tín được sử dụng trong thuốc bắc với tác dụng trị suyễn

hoặc dùng để chữa các bệnh ngoài da …

•

Trong nông nghiệp: As có trong thành phần của một số loại thuốc bảo vệ

thực vật. Khoảng 70% thuốc bảo vệ thực vật trong thành phần có chứa As nằm ở các dạng : (1) Monosodium methane arsenate (MSMA) – HAsO3CH3Na; (2) Disodium methane arsenate (DSMA) – Na2AsO3CH3; (3) Dimethylarsinic acid (cacodylic acid) – (CH3)2 AsO2H; (4) Arsenic acid – H3AsO4.

SVTH: Nguyễn Thị Thu

Trang 8/77 trang

www.thienthu.weebly.com

Khóa luận tốt nghiệp Khoa Môi Trường-ĐH.ĐàLạt

Khảo sát hàm lượng arsenic trong nước ngầm và đánh giá rủi ro lên sức khỏe cộng đồng

•

Trong công nghiệp: As và hợp chất của As cũng được sử dụng rộng rãi

trong công nghiệp chẳng hạn như: bảo quản gỗ, sản xuất gương kính, hợp kim và các thiết bị điện tử, làm chất xúc tác hoặc chất phụ gia…

II.1.2.2. Dạng tồn tại của arsen trong môi trường Các dạng tồn tại của As trong môi trường là vấn đề đáng quan tâm bởi vì có sự khác nhau về mức độ độc giữa chúng. Trong môi trường As tồn tại chủ yếu ở các dạng: Arsenite As(III), arsenate As(V), arsenious acids (H3 AsO3 , H2AsO3 –, HAsO32–) arsenic

acids

(H3AsO4,

H2AsO4–,

HAsO42–),

dimethylarsinate

(DMA),

monomethylarsonate(MMA), arsenobetaine(AB) và arsenocholine (AC).

Những dạng hợp chất này minh hoạ cho sự đa dạng của các trạng thái oxy hoá của As và kết quả là đưa đến sự phức tạp về hoá tính của nó trong môi trường.

Trong pha nước với môi trường thoáng khí acid, Arsenic chiếm ưu thế ở pH cực kỳ thấp (pH<2), trong khoảng pH từ 2 – 11 chúng được thay thế bởi H2AsO4– và HAsO42–.

SVTH: Nguyễn Thị Thu

Trang 9/77 trang

www.thienthu.weebly.com

Khảo sát hàm lượng arsenic trong nước ngầm và đánh giá rủi ro lên sức khỏe cộng đồng

Khóa luận tốt nghiệp Khoa Môi Trường-ĐH.ĐàLạt

Hình II.1. Sự phụ thuộc của dạng tồn tại hợp chất arsen vào pH

Arsenious acid xuất hiện trong điều kiện pH thấp và có sự khử nhẹ tuy nhiên khi pH gia tăng nó sẽ được thay thế bởi H2AsO3 – và khi pH vượt quá 12 sẽ làm xuất hiện HAsO32– . Với môi trường pH thấp và có mặt sunfua có thể tạo thành HAsS2.

Các hợp chất Asine, dẫn xuất asine và arsenic xuất hiện ở điều kiện khử cao. Bởi vì nó tạo thành dạng anion trong dung dịch nên As không kết hợp với các anion đơn giản như Cl-; SO43- như các cation kim loại. Đúng hơn là các hợp chất anion As cư xử như các gốc tự do trong nước. As (III) phản ứng với nhóm sulphur và sulphydryl như cystine, organic dithiols, proteins, enzymes nhưng không phản ứng với amine.

Tuy nhiên As(V) lại phản ứng với nhóm nitrogen khử như amine nhưng lại không phản ứng với nhóm sulphydryl.

Hàm lượng As trong nước ngầm phụ thuộc rất nhiều vào tính chất và trạng thái môi trường địa hóa. Dạng As tồn tại chủ yếu trong nước ngầm là H3AsO4-1 (trong môi trường pH acid đến gần trung tính), HAsO4-2 (trong môi trường kiềm).

SVTH: Nguyễn Thị Thu

Trang 10/77 trang

www.thienthu.weebly.com

Khảo sát hàm lượng arsenic trong nước ngầm và đánh giá rủi ro lên sức khỏe cộng đồng

Khóa luận tốt nghiệp Khoa Môi Trường-ĐH.ĐàLạt

Hình II.2. Sự phụ thuộc dạng tồn tại của arsen vào môi trường địa hóa

Hợp chất H3AsO3 được hình thành chủ yếu trong môi trường oxy hóa-khử yếu.

Các hợp chất của As với Na có tính hòa tan rất cao, còn những muối của As với Ca, Mg và các hợp chất As hữu cơ trong môi trường pH gần trung tính và nghèo Ca thì độ hòa tan kém hơn các hợp chất arsen hữu cơ, đặc biệt là arsen-acid fulvic. Các hợp chất của As+5 được hình thành theo phương thức này. As trong nước ngầm thường tập trung cao trong kiểu nước bicarbonat như bicarbonat Cl, Na, B, Si. Nước ngầm trong những vùng trầm tích núi lửa, một số khu vực quặng hóa nguồn gốc nhiệt dịch, mỏ dầu-khí, mỏ than, …thường giàu As. Thế oxy hóa khử, độ pH của môi trường và lượng kaloit giàu Fe3+ …, là những yếu tố quan trọng tác động đến quá trình oxy hóa - khử các hợp chất As trong tự nhiên. Những yếu tố này có ý nghĩa làm tăng hay giảm sự độc hại của các hợp chất As trong môi trường sống.

II.1.3. Độc học của arsen II.1.3.1. Sự chuyển hóa sinh học của arsen Trong cơ thể nhiều loài sinh vật có khả năng tích luỹ sinh học đối với arsenic và có thể xúc tác cho quá trình oxi hoá từ arsenite thành arsenat đồng thời cũng thúc đẩy sự tạo thành methyl arsines thông quá các quá trình sinh học. Sản phẩm methyl hoá arsenic được tạo thành bởi các vi khuẩn methogenic trong điều kiện hiếu khí.

Các hợp chất arsenic bị methyl hoá bởi vi khuẩn và nấm tạo thành dimethyl và trimethylarsine bởi một cơ chế liên quan tới sự thay thế của các nguyên tử oxygen SVTH: Nguyễn Thị Thu

Trang 11/77 trang

www.thienthu.weebly.com

Khảo sát hàm lượng arsenic trong nước ngầm và đánh giá rủi ro lên sức khỏe cộng đồng

Khóa luận tốt nghiệp Khoa Môi Trường-ĐH.ĐàLạt

bởi các nhóm methyl. Sự methyl hoá được xem như là một cơ chế giải độc đối với các vi sinh vật và đóng vai trò quan trọng trong sự chuyển hoá As từ trầm tích vào nước và không khí.

McBride và Wolfe cho rằng arsenat có thể bị chuyển hoá thành dimethylarsine bởi Methanobacterium dưới điều kiện hiếu khí. Methylarsonic được tạo thành từ sự methyl hoá arsenite có thể chuyển hoá qua các sản phẩm trung gian và cuối cùng bị khử thành dimethylarsine.

Trong điều kiện acid loài nấm Cadida humicola có thể chuyển hoá Arsenate thành Trimethylarsine. Một phần ít hơn của Trimethylarsine cũng được tạo thành bởi loài nấm này từ Arsenite, methylarsonate và dimethylarsinate. Những loài nấm có khả năng tạo ra sản phẩm trimethylarsine từ các hoá chất bảo vệ thực vật monomethylarsonate và dimethylarsinate bao gồm: Candida humicola, Gliocaninum roseum và một giống của Penicillium.

SVTH: Nguyễn Thị Thu

Trang 12/77 trang

www.thienthu.weebly.com

Khảo sát hàm lượng arsenic trong nước ngầm và đánh giá rủi ro lên sức khỏe cộng đồng

Khóa luận tốt nghiệp Khoa Môi Trường-ĐH.ĐàLạt

Sự methyl hoá của As đóng vai trò quan trọng bởi vì kết quả của quá trình là tạo ra các sản phẩm cực độc:

Hình II.3. Sự chuyển hóa trimethylarsine thành các sản phẩm cực độc

II.1.3.2. Độc học của arsen Về mặt sinh học, As là một chất độc có thể gây một số bệnh trong đó có ung thư da và phổi. Mặt khác As có vai trò trong trao đổi nuclein, tổng hợp protit và hemoglobin. As ảnh hưởng đến thực vật như một chất cản trao đổi chất, làm giảm mạnh năng suất, đặc biệt trong môi trường thiếu photpho. Trong môi trường sinh thái, các dạng hợp chất As hóa trị (3) có độc tính cao hơn dạng hóa trị (5). Môi trường khử là điều kiện thuận lợi để cho nhiều hợp chất As hóa trị 5 chuyển sang As hóa trị 3. Trong các hợp chất của As trong môi trường thì arsenite đáng được quan tâm tới nhiều nhất bởi vì tính độc của nó cao hơn gấp 10 lần so với arsenate và hơn gấp 70 lần so với các dạng methyl hoá của nó, trong khi đó DMA, MMA ít độc hơn còn AB và AC lại gần như không độc.

SVTH: Nguyễn Thị Thu

Trang 13/77 trang

www.thienthu.weebly.com

Khảo sát hàm lượng arsenic trong nước ngầm và đánh giá rủi ro lên sức khỏe cộng đồng

Khóa luận tốt nghiệp Khoa Môi Trường-ĐH.ĐàLạt

Sự nhiễm độc As còn gọi là Arsenicosis xuất hiện như một tai họa môi trường đối với sức khỏe con người trên thế giới. Theo các nghiên cứu những người sống trên khu vực có hàm lượng As trong nước giếng khoan cao hơn 0,05 mg/l cho thấy tới 20% dân cư bị xạm da, dầy biểu bì và có hiện tượng ung thư da. Hiện chưa có phương pháp hữu hiệu chữa bệnh nhiễm độc As. Thông thường Arsen đi vào cơ thể con người trong một ngày đêm thông qua chuỗi thức ăn khoảng 1mg và được hấp thụ vào cơ thể qua đường dạ dày nhưng cũng dễ bị thải ra. Hàm lượng As trong cơ thể người khoảng 0.08-0.2 ppm, tổng lượng As có trong người bình thường khoảng 1,4 mg. As tập trung trong gan, thận, hồng cầu, homoglobin và đặc biệt tập trung trong não, xương, da, phổi, tóc. Hiện nay người ta có thể dựa vào hàm lượng As trong cơ thể con người để tìm hiểu hoàn cảnh và môi trường sống, như hàm lượng As trong tóc nhóm dân cư khu vực nông thôn trung bình là 0,4-1,7 ppm, khu vực thành phố công nghiệp 0,4-2,1 ppm, còn khu vực ô nhiễm nặng 0,6-4,9 ppm.

Sự xâm nhập, phân bố và lưu trữ của Arsenic cũng như các hợp chất của nó trong cơ thể người có thể hình dung theo sơ đồ sau:

Hình II.4. Sự xâm nhập của arsen và những hợp chất của nó trong cơ thể

SVTH: Nguyễn Thị Thu

Trang 14/77 trang

www.thienthu.weebly.com

Khảo sát hàm lượng arsenic trong nước ngầm và đánh giá rủi ro lên sức khỏe cộng đồng

Khóa luận tốt nghiệp Khoa Môi Trường-ĐH.ĐàLạt

Sự nhiễm độc As có thể phân loại thành các dạng nhiễm độc cấp tính và nhiễm độc mãn tính với các biểu hiện: •

Ngộ độc As cấp tính : khát nước dữ dội, đau bụng, nôn mửa, tiêu chảy, mạch

đập yếu, bí tiểu và có thể tử vong .

•

Nhiễm độc As mãn tính: xuất hiện các đốm sẫm màu trên thân thể hay ở đầu

các chi, niêm mạc lưỡi hoặc sừng hóa da (thường xuất hiện ở tay, chân, phần cơ thể bị cọ sát nhiều hoặc tiếp xúc với ánh sáng nhiều), có thể gây đến hoại tử, rụng dần từng đốt ngón chân... cuối cùng sẽ có thể dẫn đến ung thư, đột biến gen và tử vong.

•

Sự nhiễm độc As mãn tính được phân làm bốn giai đoạn chính:

Giai đoạn tiền lâm sàng: chưa có biểu hiện tổn thương thực thể nhưng As có thể phát hiện được tại các mẫu nước tiểu và mẫu mô cơ thể.

Giai đoạn lâm sàng: sự ảnh hưởng suất hiện trên da, hay gặp nhất là cơ thể có bầm tím tay chân, trong trường hợp nặng có hiện tượng hóa sừng tại da ban tay, lòng bàn chân. Theo Tổ chức y tế thế giới – WHO thì giai đoạn này xuất hiện sau 5 đến 10 năm uống nước nhiễm thạch tín quá tiêu chuẩn.

Giai đoạn biến chứng: khi các triệu trứng lâm sàng càng trở nên trầm trọng hơn, gan thận và lách sưng to, cơ thể bị viêm giác mạc, viêm phế quản và đái tháo đường.

Giai đoạn cuối: Sự xuất hiện của bệnh ung thư (da, phổi...)

As(III) thể hiện độc tính của nó bằng sự tấn công vào nhóm –SH làm ức chế hoạt động của enzyme Dihydrolipoic acid protein là enzyme trong chu trình acid citric.

SVTH: Nguyễn Thị Thu

Trang 15/77 trang

www.thienthu.weebly.com

Khảo sát hàm lượng arsenic trong nước ngầm và đánh giá rủi ro lên sức khỏe cộng đồng

Khóa luận tốt nghiệp Khoa Môi Trường-ĐH.ĐàLạt

Mặt khác do có tính chất hóa học tương tự như photpho mà As cũng có thể gây tương tác xấu trong các quá trình sinh hóa có sự tham gia của photpho. Chẳng hạn trong sự tạo thành ATP (ademosine triphoglyphate) khi có mặt của As sẽ gây trở ngại trong quá trình tạo 1,3 – Diphosphoglycerate cho ra sản phẩm 1 – arseno – 3 – phosphoglycerate gây hiệu ứng xấu cho cơ thể:

II.1.4. Một số phương pháp xác định arsen Những tiến bộ không ngừng của khoa học kỹ thuật nói chung và kỹ thuật phân tích nói riêng đã cho phép thu được những kết quả phân tích ngày càng chính xác từ một hệ thống đa dạng các phương pháp phân tích. Tùy vào nhu cầu phân tích, đối tượng cần phân tích cũng như điều kiện về trang thiết bị phòng thí nghiệm mà có thể lựa chọn được phương pháp phân tích thích hợp. Tương tự như vậy, để tiến hành phân tích định lượng As, người ta có thể sử dụng nhiều phương pháp khác nhau và một số các phương pháp định lượng As được biết như phương pháp hấp phụ nguyên tử, phương pháp phổ hấp thụ phân tử, phương pháp điện hoá, phương pháp kích hoạt nơtron – NAA, phương pháp sắc ký…

II.1.4.1. Phương pháp khối lượng Xác định As dựa trên việc kết tủa As2S3 bằng dithioaxetamit trong môi trường axit HCl, hoặc H2SO4 hoặc HClO4 0,1N. Dung dịch chứa kết tủa được đun trên bếp cách thuỷ, lọc lấy kết tủa sấy khô ở 2000C đến khối lượng không đổi, rửa lại bằng nước cất và làm khô ở SVTH: Nguyễn Thị Thu

Trang 16/77 trang

www.thienthu.weebly.com

Khảo sát hàm lượng arsenic trong nước ngầm và đánh giá rủi ro lên sức khỏe cộng đồng

Khóa luận tốt nghiệp Khoa Môi Trường-ĐH.ĐàLạt

nhiệt độ 1700C. Cân kết tủa và tính hàm lượng As tương ứng. Tuy nhiên phương pháp này chỉ áp dụng với mẫu có hàm lượng As lớn và phải thực hiện qua nhiều công đoạn.

II.1.4.2. Phương pháp phân tích thể tích Xác định As dựa trên phản ứng oxi hoá khử: AsO32- + I2 + H2O -> AsO43- + 2I- + 2H+ Phản ứng phụ thuộc vào nồng độ H+, vì vậy để phản ứng xảy ra theo chiều thuận, phải thực hiện trong điều kiện dư NaHCO3 (dung dịch có pH = 8). Chất chỉ thị là hồ tinh bột.

Phương pháp này cho phép xác định được hàm lượng As từ 0,1% đến vài chục phần trăm.

II.1.4.3. Phương pháp phân tích trắc quang As trong dung dịch phân tích được khử về asin bằng natri hydroborat ở môi trường pH=6, khí asin được dẫn đi trong dòng N2 qua bình thuỷ tinh đựng chì axetat, sau đó được dẫn vào bình chứa thuốc thử bạc dietyldithiocacbamat, ở đó As sẽ tạo phức màu đỏ với bạc dietyl dithio cacbamat có bước sóng hấp thụ quang là 520nm. Trong phương pháp này sunfua các nguyên tố kim loại: crom, coban, đồng, thuỷ ngân,… có ảnh hưởng đến việc xác định As, song có thể loại trừ ảnh hưởng bằng cách dùng axetat chì để giữ lại khí sunfua. Ngoài ra, khi hàm lượng antimony lớn hơn 5mg/L cũng ảnh hưởng đến việc xác định As do hợp chất SbH3 cũng tạo ra trong quá trình tạo asin và cũng tạo phức màu đỏ bước sóng hấp thụ quang 510nm với bạc dithiocacbamat, vì vậy phương pháp này chỉ cho phép xác định As trong mẫu có hàm lượng antimony nhỏ. Độ nhạy và độ chính xác của phương pháp này tương đối cao, cho phép xác định cỡ 1mg/mL.

II.1.4.4. Phương pháp điện hoá-cực phổ Vol-ampe Cường độ dòng phụ thuộc thế điện phân trong dung dịch và thế điện cực. Người ta tiến hành điện phân và đo cường độ dòng với một dãy dung dịch chuẩn biết trước nồng độ.

Dựa vào đồ thị xác định được nồng độ chất phân tích khi biết cường độ dòng. Giá trị nửa thế sóng cho biết thành phần định tính, chiều cao sóng cho biết thành phần định lượng của chất phân tích. Phương pháp này có giới hạn phát hiện cỡ ng/mL. SVTH: Nguyễn Thị Thu

Trang 17/77 trang

www.thienthu.weebly.com

Khảo sát hàm lượng arsenic trong nước ngầm và đánh giá rủi ro lên sức khỏe cộng đồng

Khóa luận tốt nghiệp Khoa Môi Trường-ĐH.ĐàLạt

II.1.4.5. Phương pháp phổ phát xạ nguyên tử ICP-AES Khi nguyên tử ở trạng thái hơi, nhờ một nguồn năng lượng thích hợp như nhiệt, điện... để kích thích đám hơi nguyên tử tự do đó phát xạ, sau đó thu phân li toàn bộ phổ phát xạ để đánh giá thành phần mẫu phân tích. Có thể dùng phổ phát xạ để phân tích định tính, định lượng. Đây là phương pháp hiện đại cho độ nhạy và độ chính xác rất cao, nó tuỳ thuộc vào các loại thiết bị khác nhau, cho phép xác định lượng vết nguyên tố mà không cần làm giàu và một ưu điểm đặc trưng của phương pháp đó là cho phép phân tích hàng loạt các nguyên tố. Phương pháp này, năng lượng nhiệt của nguồn kích thích được quyết định bởi dòng điện cảm ứng trong cuộn tự cảm, năng lượng cao tần của máy phát HF. Vì vậy nhiệt độ ở plasma rất ổn định dẫn đến phép đo có độ ổn định cao hơn rất nhiều so với nguồn hồ quang điện hay tia lửa điện. Kĩ thuật này có thể xác định As đến 0,02ng/mL.

II.1.4.6. Phương pháp huỳnh quang nguyên tử Khử As bằng NaBH4 pha trong NaOH nồng độ 0,5%, khí hidrua sinh ra được dẫn trực tiếp vào ống cuvet Pyrex được treo vào một cái giá, dùng nguồn đơn sắc là đèn EDL đặt trên ngọn lửa là ArH2, giới hạn phát hiện của phương pháp là 0,06 đến 0,1 ng/mL.

II.1.4.7. Phương pháp quang phổ hấp thụ nguyên tử ngọn lửa F-AAS Nhiệt độ của ngọn lửa đèn khí được điều chỉnh phụ hợp với từng nguyên tố và từng loại dung dịch mẫu. Khí được đốt để tạo ra ngọn lửa có thể là hỗn hợp C2H2-KK hay hỗn hợp N2O-C2H2 hoặc H2-C2H2. Dựa vào tính chất nguyên tử của từng nguyên tố mà chọn ngọn lửa cho nhiệt độ thích hợp.

II.1.4.8. Phương pháp quang phổ hấp thụ không ngọn lửa (ETA-AAS) Quá trình nguyên tử hoá được thực hiện trong cuvet graphit hay thuyền tăng tan với thời gian ngắn (sự nguyên tử hoá tức khắc) nhờ năng lượng của dòng điện công suất lớn ở môi trường khí trơ. Nguồn năng lượng thường được dùng hiện nay là dòng điện có cường

SVTH: Nguyễn Thị Thu

Trang 18/77 trang

www.thienthu.weebly.com

Khảo sát hàm lượng arsenic trong nước ngầm và đánh giá rủi ro lên sức khỏe cộng đồng

Khóa luận tốt nghiệp Khoa Môi Trường-ĐH.ĐàLạt

độ dòng rất cao (từ 50-600A) và hiệu điện thế thấp (nhỏ hơn 12V) hay năng lượng của dòng cao tần cảm ứng.

II.1.5. Tiêu chuẩn về arsen Theo Quy chuẩn kỹ thuật quốc gia về chất lượng nước ngầm QCVN 09:2008/BTNMT, tiêu chuẩn nước ngầm đối với arsen là 0,05 mg/L. Trước thảm hoạ thạch tín đang hiện hữu ở nhiều Quốc gia bị nhiễm arsen, trong đó Băng-la-đét nghiêm trọng nhất, ngày 24/5/2000, Cục Bảo vệ môi trường Hoa Kì (EPA) quyết định giảm thông số arsen trong Tiêu chuẩn nước uống của Hoa Kì từ 0,05 mg As/L, ngang TCVN, xuống còn 0,005 mg As/L. Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) từ năm 1993 đến nay, có khuyến cáo, nồng độ Arsen trong nước uống không được lớn hơn 0,01mg/L. Từ năm 2002, Bộ Y tế Việt Nam đã đưa tiêu chuẩn arsen nhỏ hơn hoặc bằng 0,01 vào áp dụng. Hiện nay, Tiêu chuẩn Nhà nước về nước uống TCVN 5501-1991 và Tiêu chuẩn vệ sinh đối với nước uống và sinh hoạt của Bộ Y tế QĐ 505:2002/BYT qui định thông số arsen không được lớn hơn 0,01mg As/L.

II.1.6. Giảm thiểu arsen trong nước II.1.6.1. Một số quá trình giảm thiểu arsen trong nước Nhiều nghiên cứu đã được thực hiện nhằm giảm thiểu hàm lượng As trong nước. Hầu hết các kỹ thuật giảm thiểu As trong nước đều dựa trên một số các quá trình hoá lý cơ bản bao gồm: •

Quá trình kết tủa: As ở trạng thái tan trong nước được đưa về dạng chất rắn khó

tan như calcium arsenate. Các chất rắn này được loại bỏ nhờ quá trình sa lắng và lọc. Khi các chất gây keo tụ được thêm vào và tạo thành bông keo tụ thì các dạng As tan trong nước trở nên không tan và tạo thành các hợp chất rắn không tan. Do đó có thể giảm thiểu As trong nước bằng các quá trình kết tủa bao gồm đông tụ - lọc; lọc trực tiếp; tuyển nổi.

SVTH: Nguyễn Thị Thu

Trang 19/77 trang

www.thienthu.weebly.com

Khảo sát hàm lượng arsenic trong nước ngầm và đánh giá rủi ro lên sức khỏe cộng đồng

Khóa luận tốt nghiệp Khoa Môi Trường-ĐH.ĐàLạt

Quá trình hấp phụ: hấp phụ lên than hoạt tính, nhôm hoạt tính, mangan oxit, sắt

•

oxit hoặc vật liệu vô cơ.

•

Quá trình trao đổi ion được thực hiện với các nhựa trao đổi anion đặc biệt.

•

Quá trình lọc màng bao gồm công nghệ lọc nano, thẩm thấu ngược.

•

Quá trình sinh học loại bỏ As trong nước

Hầu hết các quá trình này đã trở thành những công nghệ xử lý nước nhiễm As truyền thống chẳng hạn như hấp phụ, trao đổi ion, lọc màng… Một số quá trình như hấp phụ trên nhôm hoạt tính, trao đổi ion đã được sử dụng để sử lý As trong nguồn nước sinh hoạt ở quy mô nhỏ như hộ gia đình. Các quá trình sinh học hay điện hóa cũng được nghiên cứu để xử lý nước nhiễm As. Tuy nhiên, các nghiên cứu này hầu như đang còn ở mức độ thí nghiệm mà chưa được áp dụng thực tế một cách rộng rãi. Các quá trình hấp phụ và trao đổi ion hiện nay đang là những quá trình có khuynh hướng được sử dụng nhiều trong thực tế do chi phí thiết bị và bảo dưỡng thấp, không yêu cầu trình độ chuyên môn cao khi vận hành.

II.1.6.2. Một số cách để hộ dân tự phòng tránh arsen • Ở hộ gia đình dùng bơm điện Giàn mưa làm bằng ống nhựa, đường kính 27mm, khoan 150-200 lỗ, mỗi lỗ có đường kính 1,5-2mm tuỳ công suất máy bơm đang sử dụng. Dưới cùng của bể lọc là lớp sỏi đỡ dày khoảng 1 gang, trên lớp sỏi đỡ là lớp cát dày khoảng 2,5-3 gang. Không dùng loại đệm lót giường, hoặc than củi dễ sinh phản ứng phụ, làm tăng nồng độ nitrit trong nước.

• Ở hộ gia đình dùng bơm tay Nước từ vòi bơm róc vào máng mưa. Máng mưa cần có nhiều lỗ nhỏ để không khí dễ tan vào nước, phát huy hiệu quả oxi hoá của oxi có sẵn trong không khí. Sau khi qua máng mưa, nước cho chảy qua bể lọc có 3 ngăn: ngăn đầu dùng lọc cặn, nước thô chảy từ dưới lên; có đường xả cặn ở đáy, ngăn hai dùng lọc tinh, nước chảy từ trên xuống, ngăn thứ ba

SVTH: Nguyễn Thị Thu

Trang 20/77 trang

www.thienthu.weebly.com

Khảo sát hàm lượng arsenic trong nước ngầm và đánh giá rủi ro lên sức khỏe cộng đồng

Khóa luận tốt nghiệp Khoa Môi Trường-ĐH.ĐàLạt

dùng chứa nước sạch. Kích thước tối ưu bể lọc phụ thuộc vào công suất, lưu lượng từng giếng. Trung tâm nước sạch và VSMT NT tỉnh Thái Bình đã sử dụng loại hình này từ lâu.

II.1.7. Tình hình ô nhiễm arsen trên thế giới, Việt Nam và Lâm Đồng II.1.7.1. Tình hình ô nhiễm arsen trên thế giới Arsen đang là mối quan tâm hàng đầu của những nước như Băngladet, Ấn Độ, Hoa Kỳ, Myanma, Thái Lan và Việt Nam. Năm 2005, Trung Quốc là nhà sản xuất arsen trắng hàng đầu, chiếm gần 50% sản lượng thế giới. Sau đó là Chile và Peru, theo báo cáo của Khảo sát Địa chất Vương quốc Anh. EPA Hoa kỳ định nghĩa arsenic là một trong những hóa chất bền vững (persistent), sinh tụ (bioaccumulative) và độc hại (toxic) có khả năng kết tụ bền vững trong môi trường không khí, đất và nước. Về phía Việt Nam, arsenic nằm trong danh sách các hóa chất bị cấm xử dụng do nghị định số 23/BVTV-KHKT/QD ngày 20/4/1992 do Bộ Nông nghiệp Lương thực phê chuẩn.

Cách đây khoảng nửa thế kỷ, các khoa học trên thế giới chưa lưu tâm nhiều đến nạn ô nhiễm arsenic trong các mạch nước ngầm. Mãi đến năm 1961, ô nhiễm arsenic trong nước ngầm mới được khám phá lần đầu tiên ở Taiwan. Và sau đó, các nước sau đây lần lượt khám phá ra tình trạng ô nhiễm trên như Bỉ, Hòa Lan, Đức, Ý, Hung Gia Lợi, Bồ Đào Nha, Phi luật Tân, Ghana, Hoa Kỳ, Chí Lợi, Mễ Tây Cơ, Á Căn Đình, và Thái Lan. Năm 1992, nhiễm độc arsenic đã được khám phá và là một quốc nạn cho Ấn Độ tại West Bengal. Thảm trạng trên có thể được xem là một nguy cơ hủy diệt cho vùng này. Arsenic hiện diện trong bảy quận hạt bao gồm 37.500 km2 với 34 triệu dân sinh sống và theo Mandal, chuyên gia về độc hại của Ấn Độ, ước tính khoảng 17 triệu dân trong vùng bị nhiễm. Gần đây, ô nhiễm arsenic ở Bangladesh còn trầm trọng hơn nữa, ảnh hưởng đến hơn 23 triệu dân năm 1997; con số này tăng lên gần 60 triệu theo công bố mới nhất của Bộ Water Resources của Bangladesh (2005).

SVTH: Nguyễn Thị Thu

Trang 21/77 trang

www.thienthu.weebly.com

Khảo sát hàm lượng arsenic trong nước ngầm và đánh giá rủi ro lên sức khỏe cộng đồng

Khóa luận tốt nghiệp Khoa Môi Trường-ĐH.ĐàLạt

Nguyên nhân tạo ra hai thảm trạng ô nhiễm trên là do hàm lượng quá cao của arsenic trong các mạch nước ngầm giữa biên giới Ấn Độ và Bangladesh, hàm lượng trên thay đổi từ 0.059 đến 0.105 mg/L. Theo Peter Ravenscroft từ khoa Địa -Trường Đại học Cambridge, khoảng 80 triệu người trên khắp thế giới tiêu thụ khoảng 10 tới 50 phần tỷ arsen trong nước uống của họ.

II.1.7.2. Tình hình ô nhiễm arsen ở Việt Nam Do cấu tạo địa chất, nhiều vùng ở nước ta nước ngầm bị nhiễm arsen. Theo thống kê chưa đầy đủ của Bộ Y tế (2009), cả nước có khoảng hơn 1 triệu giếng khoan, trong đó nhiều giếng có nồng độ arsen cao hơn từ 20-50 lần nồng độ cho phép (0.01mg/L), ảnh hưởng xấu đến sức khoẻ, tính mạng của cộng đồng.

Hình II.5. Bản đồ các khu vực nhiễm arsen trên toàn quốc (Trên bản đồ Lâm Đồng đang là điểm nóng về ô nhiễm arsen) SVTH: Nguyễn Thị Thu

Trang 22/77 trang

www.thienthu.weebly.com

Khảo sát hàm lượng arsenic trong nước ngầm và đánh giá rủi ro lên sức khỏe cộng đồng

Khóa luận tốt nghiệp Khoa Môi Trường-ĐH.ĐàLạt

Theo kết quả cuộc khảo sát của Viện Công nghệ Môi trường, Viện Khoa học và Công nghệ Việt Nam, Cục Thuỷ Lợi, Trung tâm Nước sạch và Vệ sinh môi trường nông thôn 2004, tại châu thổ sông Hồng, những vùng bị nhiễm nghiêm trọng nhất là phía Nam Hà Nội, Hà Nam, Hà Tây, Hưng Yên, Nam Định, Ninh Bình, Thái Bình và Hải Dương. Ở Đồng bằng sông Cửu Long, cũng phát hiện nhiều giếng khoan có nồng độ arsen cao nằm ở Đồng Tháp và An Giang. Hiện 21% dân số Việt Nam đang dùng nguồn nước nhiễm arsen vượt quá mức cho phép và tình trạng nhiễm độc arsen ngày càng rõ rệt và nặng nề trong dân cư. Song phần lớn người dân vẫn không hề hay biết những tác hại nghiêm trọng đối với sức khỏe khi tích tụ những chất độc này trong cơ thể.

Theo kết quả điều tra của Cục Thuỷ lợi thuộc Bộ NN&PTNT ngầm tại Hà Nội 2002, 2003, nguồn nước ngầm của Hà Nội cũng đang ở mức báo động vì bị nhiễm Arsen vượt tiêu chuẩn cho phép. Khu vực nội thành, có 32% số mẫu bị nhiễm, các khu vực khác như Đông Anh 13%, Gia Lâm 26,5%, Thanh Trì 54%, Từ Liêm 21%.

Theo đánh giá hiện trạng ô nhiễm Arsen trong nước ngầm của Viện Vệ sinh y tế công cộng (Bộ Y tế), mức độ nhiễm arsen ở 4 tỉnh ĐBSCL là Long An, Đồng Tháp, An Giang và Kiên Giang, hàm lượng khá cao, đe dọa sức khỏe của người dân. Tại một số huyện của Đồng Tháp và An Giang, tình trạng này rất đáng báo động khi phần lớn các mẫu khảo sát đều bị nhiễm với hàm lượng vượt ngưỡng 100 ppb, cá biệt có những mẫu lên tới 1.000 ppb. Tổng số mẫu khảo sát tại tỉnh An Giang là 2.699 mẫu với tỉ lệ nhiễm Asen là 20,18%, tập trung nhiều tại một số huyện như: An Phú 97,3%, Phú Tân 53,19%, Tân Châu 26,98% và Chợ Mới 27,82%. Hàm lượng arsen trong nước ngầm tại các huyện này khi phân tích đều từ 100 ppb trở lên, được tìm thấy ở các giếng tầng nông, độ sâu dưới 60m và được dùng cho sinh hoạt phổ biến trong người dân. Trong tháng 11/2006, Viện Y học lao động và môi trường TP.HCM đã tổ chức khám sức khỏe cho người dân tại 2 huyện Tri Tôn và An Phú, kết quả có đến 10 ca nghi nhiễm Asen với những biểu hiện như sừng hóa da, xuất hiện các đốm sẫm màu trên cơ thể. Tại thôn Thống Nhất (Ứng Hoà, tỉnh Hà Tây) có tới 22 người bị chết do ung thư mà nguyên nhân được xem là do nguồn nước nhiễm arsen cao gấp 17-30 lần mức độ cho phép (do công ty cổ phần hóa chất và công nghệ nước quốc tế đo -Theo báo Tiền Phong).

SVTH: Nguyễn Thị Thu

Trang 23/77 trang

www.thienthu.weebly.com

Khảo sát hàm lượng arsenic trong nước ngầm và đánh giá rủi ro lên sức khỏe cộng đồng

Khóa luận tốt nghiệp Khoa Môi Trường-ĐH.ĐàLạt

Khảo sát của các chuyên gia tại 3 xã Hòa Hậu, Bồ Đề và Vĩnh Trụ (Hà Nam), qua khám lâm sàng 650 người dân, trong đó xét nghiệm cận lâm sàng cho 100 người, Viện Y học lao động và vệ sinh môi trường đã phát hiện 28,3% bị các bệnh về da (so với tỷ lệ trung bình cả nước là 3-5%), tỷ lệ ung thư các bộ phận tiêu hóa và tiết niệu cao hơn các dạng ung thư khác, có 31 trường hợp thiếu máu trong đó 28 người thiếu máu có liên quan đến nhiễm độc arsen mãn tính.

Theo kết quả xét nghiệm arsen do UNICEF hỗ trợ Việt Nam từ 2001 đến 2004 tại 25 tỉnh thành thì Hà Nam đứng đầu vì mức độ ô nhiễm arsen nghiêm trọng nhất. Trong 7.040 mẫu nước lấy từ giếng khoan, có tới 3.530 mẫu có hàm lượng lớn hơn 0,05 mg/L. Theo thống kê ban đầu của UNICEF, tại Việt Nam có khoảng 10 triệu người có nguy cơ bị bệnh do tiếp xúc với arsen. Qua những số liệu thu thập được cho thấy sự ô nhiễm arsen ở miền Bắc cao hơn miền Nam. UNICEF khẳng định mức độ ô nhiễm arsen của Hà Nam nghiêm trọng như ở Bangladesh - nơi được đánh giá là có độ ô nhiễm arsen cao trên thế giới. UNICEF cho rằng sự ô nhiễm arsen ở phía Nam của Hà Nội là vấn đề nghiêm trọng nhất ở Việt Nam hiện nay.

Những cuộc khảo sát về nồng độ arsen trong nước sinh hoạt của người dân khu vực nông thôn do Cục Thuỷ lợi, Trung tâm nước sạch và Vệ sinh môi trường nông thônCERWASS (Bộ NN&PTNT), Viện Công nghệ và Môi trường, Bộ Y tế tiến hành trên 23 tỉnh cho kết quả nồng độ arsen trong nước ở các tỉnh này vượt chuẩn cho phép 47,17%.

Trong đó, các tỉnh có nguồn nước nhiễm arsen cao là Hà Nam (64,03%), Hà Nội (61,63%), Hải Dương (51,99%). Đáng nói là nhiều mẫu nước có hàm lượng arsen vượt quá 100 lần so với tiêu chuẩn cho phép.

II.1.7.3. Tình hình arsen tại Lâm Đồng Theo báo cáo của Phòng Nông nghiệp và Phát triển nông thôn huyện Đức Trọng, hiện một số mẫu nước trong các khe suối thuộc khu vực K74 thuộc xã Đạ Quyn - điểm nóng đào đãi vàng trái phép ở huyện Đức Trọng có hàm lượng Arsen cao gấp từ 5.698 - 5.733 lần so với quy định.

SVTH: Nguyễn Thị Thu

Trang 24/77 trang

www.thienthu.weebly.com

Khảo sát hàm lượng arsenic trong nước ngầm và đánh giá rủi ro lên sức khỏe cộng đồng

Khóa luận tốt nghiệp Khoa Môi Trường-ĐH.ĐàLạt

Tại Lâm Đồng hiện nay chưa có báo cáo chính thức nhưng nhiều nghiên cứu được thực hiện cho thấy Lâm Đồng có nồng độ arsen trong nước ngầm đáng báo động, thuộc danh sách các tỉnh có arsen cao trong cả nước.

II.2. Tổng quan về địa bàn nghiên cứu II.2.1. Giới thiệu chung về tỉnh Lâm Đồng Lâm Đồng là tỉnh miền núi Nam Tây Nguyên có diện tích tự nhiên 9.764,8km2, chiếm khoảng 2,9% diện tích cả nước, dân số 996.221 người, trong đó đồng bào dân tộc thiểu số chiếm 23% dân số toàn tỉnh. Lâm Đồng có vị trí chiến lược quan trọng về kinh tế, xã hội, an ninh, quốc phòng, là vùng đất giàu về tài nguyên thiên nhiên, có nhiều thế mạnh, tiềm năng đã và đang được khai thác phục vụ cho sự nghiệp công nghiệp hoá, hiện đại hoá đất nước.

Hình II.6. Bản đồ hành chính tỉnh Lâm Đồng

SVTH: Nguyễn Thị Thu

Trang 25/77 trang

www.thienthu.weebly.com

Khảo sát hàm lượng arsenic trong nước ngầm và đánh giá rủi ro lên sức khỏe cộng đồng

Khóa luận tốt nghiệp Khoa Môi Trường-ĐH.ĐàLạt

Lâm Đồng là quê hương lâu đời của các dân tộc anh em Mạ, Cơ Ho, Chu Ru, M’Nông,...vùng đất có di sản văn hoá đặc sắc, nhiều phong tục tập quán và truyền thống tốt đẹp, đồng thời là nơi “đất lành chim đậu” của đồng bào nhiều dân tộc ở mọi miền đất nước về đây lập nghiệp trong khoảng một trăm năm trở lại đây. Lâm Đồng có thành phố Đà Lạt nằm ở độ cao trung bình 1.500m so với mực nước biển, khí hậu mát mẻ trong lành, có nhiều thắng cảnh nổi tiếng, là một trong những trung tâm du lịch - nghỉ dưỡng quan trọng của cả nước và khu vực Đông Nam Á.

Vị trí địa lý: Phía Đông giáp các tỉnh Khánh Hoà và Ninh Thuận, Phía Tây Nam giáp tỉnh Đồng Nai, Phía Nam – Đông Nam giáp tỉnh Bình Thuận, Phía Bắc giáp tỉnh Đắc Lắc.

II.2.2. Huyện Đức Trọng Huyện Đức Trọng nằm trên vùng các trục giao thông huyết mạch của tỉnh Lâm Đồng: Quốc lộ 20 (Đà Lạt - Thành Phố Hồ Chí Minh), tỉnh lộ 27 (Ninh Thuận - Đắk Lăk) và có cảng hàng không Liên Khương nên rất thuận lợi trong giao lưu phát triển và ngày càng trở thành một trong những huyện có vị trí quan trọng trong phát triển kinh tế - xã hội của tỉnh. Đức Trọng là một trong những huyện có vị trí quan trọng về phát triển kinh tế- xã hội của tỉnh Lâm Đồng. Với ưu thế về nhiều mặt, sự phát triển kinh tế của huyện Đức Trọng khá toàn diện, bao gồm cả nông nghiệp, lâm nghiệp, công nghiệp, tiểu thủ công nghiệp và thương nghiệp, dịch vụ. Đức Trọng là một trong những địa danh quen thuộc đối với du khách trong nước và với du khách nước ngoài. Hồ Nam Sơn được quy hoạch sẽ là điểm du lịch và hoạt động dịch vụ văn hoá - thể thao. Huyện có sân bay Liên Khương là cửa ngõ ra vào thành phố Đà Lạt bằng đường hàng không.

Về vị trí địa lý, huyện Đức Trọng nằm ở vùng giữa của tỉnh Lâm Đồng, phía Đông Bắc giáp thành phố Đà Lạt, phía Nam giáp tỉnh Bình Thuận, phía đông giáp huyện Đơn Dương và tỉnh Ninh Thuận, phía tây giáp huyện Di Linh và Lâm Hà. Diện tích tự nhiên 902,2km2, dân số 177.952 người (năm 2009), chiếm 9,3% về diện tích và 14% dân số toàn tỉnh.

Huyện Đức Trọng có mật độ dân số vào loại cao trong tỉnh: 197 người/km2. Thành phần dân số thuộc 27 dân tộc anh em, trong đó các dân tộc thiểu số chiếm 30%, chủ yếu là SVTH: Nguyễn Thị Thu

Trang 26/77 trang

www.thienthu.weebly.com

Khóa luận tốt nghiệp Khoa Môi Trường-ĐH.ĐàLạt

Khảo sát hàm lượng arsenic trong nước ngầm và đánh giá rủi ro lên sức khỏe cộng đồng

người Chu Ru, K’Ho và một số đồng bào dân tộc ở các tỉnh phía Bắc di cư vào từ năm 1954.

Bảng II.2. Dân số huyện Đức Trọng (2009)

Tên xã

Số dân

Diện tích (km2)

Mật độ (người /km2)

Tà Năng

5304

150

35.36

Đạ Quyn

4109

110

37.35

Tà Hine

3715

43.3

85.80

Ninh Gia

12936

143.7

90.02

Ninh Loan

4794

32.5

147.51

Phú Hội

18202

107

170.11

Đà Loan

10239

54.9

186.50

N'Thol Hạ

6765

35.3

191.64

Hiệp An

10368

54

192.00

Tân Thành

5763

22.7

253.88

Liên Hiệp

12239

35.8

341.87

Hiệp Thạnh

15402

36.9

417.40

Tân Hội

10828

23.6

458.81

Bình Thạnh

7240

15.4

470.13

Liên Nghĩa

50048

37.4

1338.18

Tổng

177952

902.5

(Nguồn: Trung tâm dân số, gia đình và trẻ em huyện Đức Trọng)

II.2.3. Huyện Đơn Dương Đơn dương là huyện nằm ở phía Đông Nam Đà Lạt, phía Nam cao nguyên Lâm viên, có độ cao trên 1000m. Với diện tích đất tự nhiên trên 61.032 ha ; trong đó đất sản xuất nông nghiệp gần 17.000 ha, đất lâm nghiệp 38.000 ha. Có 10 đơn vị xã, thị trấn với dân số trên 91.000 dân ; Trong đó đồng bào dân tộc thiểu số chiếm gần 30%.

Toàn huyện hiện có 93.012 khẩu, các dân tộc thiểu số đang sống trên địa bàn huyện gồm có K’Ho, Chill, ChRu, Eâđê, Nùng, tày, Hoa, Chàm với tổng số 4.271 hộ và trên

SVTH: Nguyễn Thị Thu

Trang 27/77 trang

www.thienthu.weebly.com

Khóa luận tốt nghiệp Khoa Môi Trường-ĐH.ĐàLạt

Khảo sát hàm lượng arsenic trong nước ngầm và đánh giá rủi ro lên sức khỏe cộng đồng

17.000 khẩu, cư trú trên 35 thôn dân tộc trong tổng số 99 thôn của huyện, ngành nghề của các dân tộc trên chủ yếu là sản xuất nông nghiệp: trồng lúa và rau màu.

Bảng II.3. Dân số huyện Đơn Dương (tính đến tháng 3/2011)

Diện tích (km2) Dân Số (người)

ST

Tên Xã

Ghi chú

1.

TT Thạnh Mỹ

21.31

11125

7 khu phố, 1 thôn

2.

Thị trấn Dran

133.3

16024

06 khu phố, 7 thôn

3.

Xã Quảng Lập

9.50

4729

05 thôn

4.

Xã Tutra

74.50

12251

14 thôn

5.

Xã Ka Đơn

38.50

8308

10 thôn

6.

Xã Pró

88.20

5519

7 thôn

7.

Xã Ka Đô

88.10

11035

10 thôn

8.

Xã Đà Ròn

33.49

7814

8 thôn

9.

Xã Lạc Lâm

21.20

9081

10 thôn

10.

Xã Lạc Xuân

103.50

12154

15 thôn

(Nguồn: Trung tâm dân số, gia đình và trẻ em huyện Đơn Dương)

Đứng trên góc độ phát triển kinh tế thì Đơn Dương hội tụ khá nhiều yếu tố thuận lợi – Có Quốc lộ 27 đi qua, cận kề cửa ngõ các tỉnh miền Trung vào Đà Lạt Lâm Đồng, tiếp giáp với trung tâm kinh tế Đức Trọng, đất đai thổ nhưỡng phù hợp với với nhiều loại cây trồng; đặc biệt các lọai rau. Mặt khác, xét về khả năng du lịch có thể là điểm dừng chân của du khách trước và sau khi đến và đi Đà Lạt để thưởng thức không khí, thắng cảnh rừng núi như đèo Ngoạn Mục, hồ Đa Nhim…

Huyện Đơn Dương phía Đông giáp Tỉnh Ninh Thuận, Phía Tây và phía Nam giáp Huyện Đức Trọng. Phía Bắc giáp Thành phố Đà Lạt và huyện Lạc Dương. Địa hình được chia làm 3 dạng chính: địa hình núi cao; địa hình đồi thoải lượn sóng; địa hình thung lũng sông suối. Ở địa phương gồm có các loại đất chính sau: đất phù sa dốc tụ; đất phù sa sông suối; đất phù sa không được bồi hàng năm; đất nâu đỏ trên Ban Zan; đất đỏ vàng trên đá phiến; đất mùn vàng đỏ Gzanit và Daxit.

SVTH: Nguyễn Thị Thu

Trang 28/77 trang

www.thienthu.weebly.com

Khảo sát hàm lượng arsenic trong nước ngầm và đánh giá rủi ro lên sức khỏe cộng đồng

Khóa luận tốt nghiệp Khoa Môi Trường-ĐH.ĐàLạt

II.2.4. Tính chất nước ngầm tại Lâm Đồng Đoàn Địa chất thủy văn -Địa chất công trình 707 (nay là Đoàn Quy hoạch và Điều tra tài nguyên nước) đã đề xuất đề tài “Xây dựng bản đồ quản lý nước ngầm vùng trọng điểm dân cư, kinh tế trên từng địa bàn huyện” và được cơ quan quản lý và UBND tỉnh lần lượt phê duyệt, thực hiện cho các đơn vị hành chính của tỉnh trong các năm 1999-2009. Kết quả điều tra đã đánh giá trữ lượng khai thác, trữ lượng triển vọng khai thác và trữ lượng tiềm năng cho từng vùng đạt từ 87.000m3/ngày (vùng Di Linh) đến 354.000m3/ngày (vùng Bảo Lộc).

Năm 2009 là năm cuối cùng đề tài tiếp tục xây dựng bản đồ quản lý nước ngầm thành phố Đà Lạt, thị xã Bảo Lộc, huyện Bảo Lâm và tổng hợp kết quả trên toàn tỉnh. Hệ thống bản đồ quản lý nước ngầm có ưu điểm nổi bật là: - Tổng hợp được các nguồn tài liệu điều tra địa chất thủy văn đã có, thi công bổ sung 22 lỗ khoan (trong 10 năm); lựa chọn, cập nhật dữ liệu trên 200 lỗ khoan khai thác mới xuất hiện để đạt mật độ điểm cho loại tỷ lệ bản đồ nước ngầm lớn hơn (độ chính xác khi ứng dụng thực địa cao hơn).

- Tính toán thêm loại trữ lượng khai thác tối đa cho từng công trình đã có; trữ lượng khai thác an toàn cho từng khu (khoảnh) có điều kiện địa chất thủy văn khác nhau và thể hiện lưu lượng khai thác an toàn bằng đơn vị tính thông dụng nhất; đánh giá chất lượng nước theo các tiêu chuẩn sử dụng hiện hành (thay cho phương thức đánh giá theo loại hình tồn tại của nước ngầm trong các bản đồ chuyên môn trước đây).

- Trên bản đồ và mặt cắt địa tầng còn thiết kế sơ bộ một số công trình khai thác nước ngầm ở những nơi có triển vọng phát triển.

Về kiến tạo, các nhà địa chất gọi Lâm Đồng là “một trũng hoạt hóa magma - kiến tạo” tức có cấu trúc địa chất rất phức tạp, nên nước ngầm tồn tại, vận động trong nó cũng rất phức tạp. Tóm tắt các kết quả điều tra trong thời gian qua:

SVTH: Nguyễn Thị Thu

Trang 29/77 trang

www.thienthu.weebly.com

Khảo sát hàm lượng arsenic trong nước ngầm và đánh giá rủi ro lên sức khỏe cộng đồng

Khóa luận tốt nghiệp Khoa Môi Trường-ĐH.ĐàLạt

• Các tầng chứa nước lỗ hổng a. Tầng chứa nước Đệ tứ (abQIV, aQ) Phân bố rộng ở các thung lũng sông, suối ở Đạ Tẻh, Cát Tiên, Nam Đức Trọng..., diện tích khoảng 350km2. Thành phần gồm cát, bột, sét, sạn, sỏi, cuội, than bùn. Bề dày từ 3,1 30m, trung bình 7 - 8,3 m. Riêng ở Đạ Tẻh, Cát Tiên, chiều dày trung bình 25m. Mực nước tĩnh 1 - 12m, trung bình 1,5 - 2,5m.

Khả năng chứa nước thuộc loại trung bình, lưu lượng 0,02 - 1,75l/s, phổ biến 0,24 0,4l/s. Hệ số thấm của đất đá 0,28 - 0,41m/ngày.

Nước thuộc loại nhạt, tổng khoáng hóa 0,1 - 0,13 g/l, độ pH 7 - 8,3. Loại hình hóa học nước thường là Bicarbonat natri hoặc Clorua bicarbonat natri - canxi, khoảng 30% số mẫu có hàm lượng NO3- vượt tiêu chuẩn nước sinh hoạt.

Nguồn cung cấp cho tầng này chủ yếu là nước mưa, sông, suối. Nguồn thoát cũng chính là sông, suối và một phần ngấm xuống cấp cho các đơn vị chứa nước nằm dưới nó. Động thái mực nước thay đổi theo mùa và dao động từ 0,3 - 2,6 m. Thành phần hóa học biến đổi theo mùa không lớn, chỉ đủ làm thay đổi thứ tự tên gọi hóa học của nước.

Tầng chứa nước Đệ tứ phân bố hẹp, xa đô thị, dân cư thưa nên tuy gần mặt đất nhưng chỉ có ý nghĩa phục vụ sinh hoạt, nông nghiệp với quy mô hộ, nhóm hộ gia đình sinh sống ven các thung lũng. b. Tầng chứa nước Miocen (N13 - N2dl) Phân bố rải rác ở xung quanh thị xã Bảo Lộc và Bắc - Đông Bắc Di Linh, diện tích khoảng 100 km2. Thành phần gồm cuội sỏi, cát thô, set bentonit, diatomit, các thấu kính than nâu xen kẹp các lớp mỏng bazan. Bề dày tầng 4,5 - 195,8 m, trung bình 20 - 70 m.

Mực nước tĩnh 2,64 - 28 m. Hệ số thấm đất đá 1,34 - 2,77 m/ngày. Khả năng chứa nước yếu: lưu lượng 0,04 - 0,56 l/s, trung bình 0,2 l/s. Tổng khoáng hóa dưới 0,3 g/l; độ pH 5,5 - 8,2. Loại hình hóa học nước thường là Bicarbonat - clorua natri hoặc Clorua - bicarbonat magie. Nguồn cung cấp là nước mưa, nước mặt, nước từ tầng nằm kề trên nó. Nguồn thoát là hệ thống sông, suối và bốc hơi trên bề mặt của nó.

SVTH: Nguyễn Thị Thu

Trang 30/77 trang

www.thienthu.weebly.com

Khảo sát hàm lượng arsenic trong nước ngầm và đánh giá rủi ro lên sức khỏe cộng đồng

Khóa luận tốt nghiệp Khoa Môi Trường-ĐH.ĐàLạt

Động thái mực nước thay đổi theo mùa, trung bình 5 - 8 m. Mẫu nước phân tích vào mùa mưa có độ pH nhỏ hơn mùa khô 2,4 đơn vị (cùng điểm lấy mẫu). Đây là tầng nghèo nước, chỉ có ý nghĩa cấp nước nhỏ dân dụng ở xa nơi tập trung dân cư.

• Các tầng chứa nước khe nứt a. Tầng chứa nước Pleistocen, Miocen - Pliocen và Miocen (β QIIxl, β (N13 - N2)tp, β N1đn) Phân bố rộng rãi nhất ở thị xã Bảo Lộc, Bắc Di Linh, Đức Trọng và Nam Đơn Dương, diện tích khoảng 1.500km2.

Thành phần gồm bột, sét, sạn, bauxit, bazan pyroxen, bazan olivin, bazan bọt, tro vụn núi lửa... Bề dày từ 3 - 300m; trung bình 50m; hệ số thấm của lớp vỏ phong hóa 0,51 1,81m/ngày, của đá gốc 0,3 - 2,3m/ngày. Lưu lượng biến đổi mạnh tùy theo bề dày, độ phong hóa, nứt nẻ của đá: 0,36 - 13,3 l/s. trung bình 2 - 3 l/s.

Nước có chất lượng tốt, đa số thuộc loại siêu nhạt. Độ pH trung bình 7,2 - 8,1. Động thái mực nước biến đổi theo mùa, mùa khô sâu hơn mùa mưa 2,64 - 7,6 m. Tổng khoáng hóa ở giếng đào và mạch lộ về mùa mưa lớn hơn mùa khô gần 5 lần (G72 - Đà Lạt) và 2 lần (L8 - Bảo Lộc).

Tại thị xã Bảo Lộc và hai thị trấn Di Linh, Đức Trọng đã tiến hành khai thác nước trong tầng trên từ năm 1962 đến nay để phục vụ cho sinh hoạt với trữ lượng từ vài trăm đến trên 5.000 m3/ngày. b. Tầng chứa nước Creta giữa (K2đd) Phân bố chủ yếu ở phía Nam - Đông Nam Đà Lạt, phía Nam Đức Trọng, diện tích khoảng 700km2.

Thành phần gồm Ryolit đacit và tuf của chúng, cuội kết, cát kết, cát - bột kết, sét kết.

Bề dày từ 1.300 - 1.800m.

Mực nước dưới đất nông, từ 1,0 - 8,5 m. Hệ số thấm 0,028 - 0,72 m/ngày, trung bình 0,4 m/ngày. Lưu lượng 0,10 - 0,21 l/s; giếng đào có lưu lượng 0,03 - 0,1 l/s.

SVTH: Nguyễn Thị Thu

Trang 31/77 trang

www.thienthu.weebly.com

Khảo sát hàm lượng arsenic trong nước ngầm và đánh giá rủi ro lên sức khỏe cộng đồng

Khóa luận tốt nghiệp Khoa Môi Trường-ĐH.ĐàLạt

Nước thuộc loại siêu nhạt đến nhạt, tổng khoáng hóa 0,038 - 0,34 g/l. Loại hình hóa học phổ biến là Bicarbonat - cloruanatri canxi - magie hoặc Bicarbonat canxi - magie.

Nguồn cung cấp cho nước dưới đất chủ yếu là nước mưa. Nước thoát đi qua mạng xâm thực; bằng hiện tượng bốc hơi và cung cấp cho tầng nằm kề với nó. Động thái mực nước biến đổi theo mùa, mùa mưa lớn hơn mùa khô 2 lần.

Tuy tầng này rộng, bề dày lớn nhưng nghèo nước nên không có khả năng cung cấp nước tập trung mà chỉ phục vụ sinh hoạt quy mô hộ gia đình, canh tác nông nghiệp dọc mạng xâm thực địa phương ở vùng ven hoặc xa đô thị. c. Tầng chứa nước Jura giữa (J2ln) Phân bố ở phía Tây, Bắc Đà Lạt, Đạ Tẻh, Cát Tiên; phía Đông Đức Trọng; Nam Di Linh và rải rác Tây Bắc và Đông Nam Bảo Lộc, diện tích khoảng 3.000 km2.

Thành phần gồm cát - bột kết, sét kết, bề dày từ 400 - 800 m. Mực nước tĩnh từ 1,0 m (lỗ khoan 753 Đức Trọng) đến 5,3 m (lỗ khoan 76 - Đà Lạt); ở giếng đào mực nước từ 0,9 - 2,5 m. Hệ số thấm từ 0,17 - 0,23 m/ngày. Lưu lượng ở các lỗ khoan từ 0,21 - 0,83 l/s, ở giếng đào dưới 0,1 l/s. Nước có tổng khoáng hóa phổ biến dưới 0,1 g/l. Độ pH 6,63 - 7,8.

Loại hình hóa học nước phổ biến là Clorua - bicarbonat natri. Động thái mực nước thay đổi theo mùa, mùa khô nước sâu hơn mùa mưa từ 0,896,64m.

Tầng chứa nước Jura giữa phân bố khá rộng, khả năng chứa nước kém, không có triển vọng cung cấp nước công nghiệp. d. Thành tạo địa chất rất nghèo nước và thực tế không có nước (yK2cn, yδJ3đp, J3đbl) Phân bố ở phía Tây Đà Lạt, Đông Nam Đơn Dương, phía Nam và Tây Bắc Di Linh.

Diện tích khoảng 2.700km2.

Thành phần gồm granit, alaskit, granitbiotit, granitđioritbiotit, hoocblen, andesit, andesitdacit và tuf của chúng. Bề dày chưa xác định được. Ở Tây Nam Di Linh có lỗ khoan LT6 sâu 90 m nghiên cứu đứt gãy trong thành tạo này cho lưu lượng 2,77 l/s; ở sân bay Cam Ly (Đà Lạt) có lỗ khoan 72 sâu 82 m cho lưu lượng SVTH: Nguyễn Thị Thu

Trang 32/77 trang

www.thienthu.weebly.com

Khảo sát hàm lượng arsenic trong nước ngầm và đánh giá rủi ro lên sức khỏe cộng đồng

Khóa luận tốt nghiệp Khoa Môi Trường-ĐH.ĐàLạt

0,36 l/s, tỷ lưu lượng 0,027 l/sm; các giếng đào khảo sát ở Đà Lạt cho lưu lượng trung bình 0,016 - 0,04 l/s; các mạch lộ cho lưu lượng 0,08 - 0,18 l/s; Nhìn chung, các đá xâm nhập thuộc loại rất nghèo nước, chúng chỉ có thể cấp nước cho hộ dân cư sinh sống rải rác ở nơi có địa hình thuận lợi.

• Chất lượng nước ngầm - Nước ngầm Lâm Đồng thuộc loại siêu nhạt đến nhạt. Loại hình hóa học nước đa số là loại hỗn hợp, càng về phía Nam chuyển dần sang loại bicarbonat và bicarbonat - clorua.

- Nước không ăn mòn sunfat, nhưng có tính ăn mòn rửa lũa.

- So sánh với giá trị giới hạn các thông số và nồng độ của các thành phần trong nước ngầm phục vụ mục đích sinh hoạt theo TCXD 233 - 1999 thì đều đạt tiêu chuẩn nước loại B. Một số nơi vượt giới hạn về độ cứng, nitơ, kẽm, crom, thủy ngân như ở Đạ Tẻh, Đà Lạt, Lạc Dương và thành phần sắt, độ pH, thủy ngân ở Di Linh, Đơn Dương.

- Theo mục đích nuôi trồng thủy sản và mục đích tưới cây thì có 30% số mẫu không đạt TCVN 5943 - 1995 về thành phần sắt, độ pH như ở Cát Tiên, Phú Hội, Liên Nghĩa (Đức Trọng).

II.3. Tổng quan về rủi ro môi trường II.3.1. Một số khái niệm cơ bản • Rủi ro môi trường (Risk environment) Rủi ro môi trường là xác suất của một tác động bất lợi lên con người hoặc môi trường do tiếp xúc với mối nguy hại. Rủi ro thường được biểu diễn bằng xác suất xảy ra tác động có hại khi hậu quả của sự thiệt hại tính toán được.

• Phân tích rủi ro (Risk Analysis) Phân tích rủi ro là sự sử dụng có hệ thống những thông tin có sẵn để xác định các mối nguy hại và để ước lượng rủi ro đối với cá nhân, quần thể, tài sản, hoặc môi trường.

SVTH: Nguyễn Thị Thu

Trang 33/77 trang

www.thienthu.weebly.com

Khảo sát hàm lượng arsenic trong nước ngầm và đánh giá rủi ro lên sức khỏe cộng đồng

Khóa luận tốt nghiệp Khoa Môi Trường-ĐH.ĐàLạt

Phân tích rủi ro bao gồm việc xác định các sự cố không mong muốn, các nguyên nhân và các hậu quả của các sự cố đó.

Thông qua tiến trình đánh giá rủi ro, các kết quả của phân tích rủi ro được sử dụng cho việc ra quyết định hoặc thông qua xếp hạng tương đối của các chiến lược giảm thiểu rủi ro hay thông qua so sánh với các mục tiêu giảm thiểu rủi ro.

• Đánh giá rủi ro môi trường (Environment risk assessment - ERA) Đánh giá rủi ro môi trường là hoạt động nhằm xác định con người hay các yếu tố môi trường bị tác động tổn hại bởi ô nhiễm đất, nước và không khí. Điều đó sẽ cho phép người quản lý quyết định về việc quản lý các rủi ro trong vùng có liên quan.

• Mô hình đánh giá rủi ro Mô hình đánh giá rủi ro là quá trình xác định các nguyên nhân gây rủi ro trên cơ sở các tác động đã xảy ra, qua đó xác định các tác nhân nghi ngờ và mối liên hệ giữa chúng với các tác động có hại, thể hiện qua các chuỗi số liệu và bằng chứng liên quan thu thập được.

• Quản lý rủi ro môi trường Quản lí rủi ro môi trường là thiết lập và thực hiện chính sách, chọn lọc và thực hiện các hoạt động phản ứng lại rủi ro và giảm bớt rủi ro sao cho chi phí hợp lí nhất.

Quản lý rủi ro cung cấp các thông tin nguy cơ cho các nhà quản lý dự án để phục vụ cho việc ra quyết định, là một quá trình thực thi các quyết định về lựa chọn hay chấp nhận rủi ro.

Quản lý rủi ro môi trường là cách tiếp cận tốt nhất để cân bằng giữa lợi ích kinh tế xã hội và rủi ro môi trường. Vấn đề giảm thiểu tối đa hoặc giảm mức độ có thể tạm chấp nhận các ảnh hưởng bất lợi đối với những vấn đề rủi ro, đối với những người tạo ra rủi ro hoặc chịu trách nhiệm và quản lý rủi ro.

SVTH: Nguyễn Thị Thu

Trang 34/77 trang

www.thienthu.weebly.com

Khảo sát hàm lượng arsenic trong nước ngầm và đánh giá rủi ro lên sức khỏe cộng đồng

Khóa luận tốt nghiệp Khoa Môi Trường-ĐH.ĐàLạt

II.3.2. Các loại đánh giá rủi ro • Đánh giá rủi ro sinh thái (Ecology risk assessment - EcoRA) Đánh giá rủi ro sinh thái chú trọng đến quần thể, quần xã và những ảnh hưởng của các chất lên tỷ lệ tử vong và khả năng sinh sản. EcoRA đánh giá trên diện rộng, trên rất nhiều sinh vật. Đánh giá rủi ro sinh thái có 3 nhóm: - Đánh giá rủi ro sinh thái do hoá chất.

- Đánh giá rủi ro sinh thái đối với các hóa chất bảo vệ thực vật.

- Đánh giá rủi ro sinh thái đối với sinh vật biến đổi gen.

• Đánh giá rủi ro công nghiệp (Industrial risk assessment -IRA) Đánh giá rủi ro công nghiệp bao gồm các nội dung: - Đánh giá rủi ro đối với các địa điểm đặc biệt có sự phát thải không theo quy trình.

- Đánh giá rủi ro đối với các địa điểm đặc biệt có sự phát thải theo quy trình.

- Đánh giá rủi ro trong giao thông.

- Đánh giá rủi ro trong việc lập kế hoạch tài chính.

- Đánh giá rủi ro sản phẩm và đánh giá chu trình sản phẩm.

- Đưa ra các số liệu về giảm thiểu rủi ro.

• Đánh giá rủi ro chiến lược (Strategic Risk Assessment – SRA) Đánh giá rủi ro chiến lược là đánh giá rủi ro cho các chính sách và công cụ kinh tế của việc xây dựng phát triển làm nền tảng, đánh giá các bên liên quan cũng như những biến đổi vốn có của môi trường tự nhiên nhằm vào việc tiêu chuẩn hoá rủi ro để so sánh một tiến trình dễ dàng hơn khi rủi ro môi trường có thể xảy ra do nhiều nguồn khác nhau như ô nhiễm bầu khí quyển từ các trạm năng lượng, ngập lụt khu vực đôi bờ, rò rỉ từ các khu vực năng lượng hạt nhân

SVTH: Nguyễn Thị Thu

Trang 35/77 trang

www.thienthu.weebly.com

Khảo sát hàm lượng arsenic trong nước ngầm và đánh giá rủi ro lên sức khỏe cộng đồng

Khóa luận tốt nghiệp Khoa Môi Trường-ĐH.ĐàLạt

Đánh giá rủi ro chiến lược nhằm mục tiêu: so sánh tính rủi ro khắc nghiệt từ các nguồn, xác định rõ khu vực có thể giảm thiểu chỉ số rủi ro lớn nhất và xác định các chính sách thân thiện cho một số vấn đề quy định để đạt lợi ích lớn nhất.

• Đánh giá rủi ro hồi cố Đánh giá rủi ro hồi cố là đánh giá mối quan hệ nhân quả giữa các tác động sinh thái quan sát đựơc và các tác nhân có trong môi trường. Đánh giá rủi ro hồi cố đề cập đến những rủi ro và các hoạt động diễn ra trong quá khứ và do đó nó trả lời câu hỏi: “Có những bằng chứng gì chứng tỏ mối nguy hại đã xảy ra với đối tượng?”.

Trong đánh giá hồi cố, điều quan trọng là xác định được các tác động chính và phân tích nguyên nhân của chúng. Cách tiếp cận này cho phép rút ra kết luận và các nguyên nhân của những tác hại quan sát được và thường đòi hỏi phải so sánh các chuỗi số liệu thời gian và không gian. Việc so sánh sẽ giúp xác định xem rủi ro sinh ra từ nguồn cụ thể nào.

• Đánh giá rủi ro sức khoẻ (Health risk assessment - HRA) Đánh giá rủi ro sức khoẻ là tiến trình sử dụng các thông tin thực tế để xác định sự phơi nhiễm của cá thể hay quần thể đối với vật liệu nguy hại hay hoàn cảnh nguy hại. HRA quan tâm đến những cá nhân, cùng với tình trạng bệnh tật và số người tử vong. Đánh giá rủi ro sức khoẻ có 3 nhóm chính: - Rủi ro do các nguồn vật lý (được quan tâm nhiều nhất là những rủi ro về bức xạ từ các nhà máy hạt nhân hoặc các trung tâm nghiên cứu hạt nhân).

- Rủi ro do các hoá chất (những độc chất có trong môi trường tự nhiên hoặc nhân tạo).

- Rủi ro sinh học (đánh giá rủi ro đối với lĩnh vực an toàn thực phẩm, hoặc đánh giá rủi ro đối với những sinh vật biến đổi gen).

(Nguồn: Lê Thị Hồng Trân, 2008)

SVTH: Nguyễn Thị Thu

Trang 36/77 trang

www.thienthu.weebly.com

Khảo sát hàm lượng arsenic trong nước ngầm và đánh giá rủi ro lên sức khỏe cộng đồng

Khóa luận tốt nghiệp Khoa Môi Trường-ĐH.ĐàLạt

CHƯƠNG III. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU Phương pháp nghiên cứu được thể hiện trong sơ đồ: Xây dựng mạng lưới quan trắc - Khảo sát các cơ sở dữ liệu.

- Chia ô lưới lấy mẫu.

- Phân phối số lượng mẫu mỗi xã.

Lấy mẫu

Phân tích hàm lượng arsen (Phương pháp AAS)

- Xây dựng kế hoạch - Chuẩn bị dụng cụ - Định vị vị trí - Lấy mẫu, xử lí và bảo quản mẫu.

- Lập biên bản và nhật ký lấy mẫu.

Đánh giá rủi ro Sơ đồ III.1. Sơ đồ phương pháp nghiên cứu

Cụ thể các bước tiến hành như sau:

III.1. Xây dựng mạng lưới quan trắc III.1.1. Khảo sát các cơ sở dữ liệu Để xây dựng mạng lưới quan trắc, cần phân tích các dữ liệu về số giếng, phân bố nước ngầm và phân bố dân cư của vùng nghiên cứu:

Phân bố dân cư trong huyện

Khảo sát các cơ sở dữ liệu để xây dựng mạng lưới quan trắc

Phân bố giếng trong huyện

Phân bố nước ngầm trong huyện Sơ đồ III.2. Dữ liệu xây dựng mạng lưới quan trắc

Theo kết quả điều tra đánh giá trữ lượng nước ngầm, Sở Khoa Học Công Nghệ Lâm Đồng xây dựng bản đồ nước ngầm vùng trọng điểm dân cư, kinh tế trên từng huyện:

SVTH: Nguyễn Thị Thu

Trang 37/77 trang

www.thienthu.weebly.com

Khảo sát hàm lượng arsenic trong nước ngầm và đánh giá rủi ro lên sức khỏe cộng đồng

Khóa luận tốt nghiệp Khoa Môi Trường-ĐH.ĐàLạt

Căn cứ vào bản đồ nước ngầm và nghiên cứu kết quả xây dựng bản đồ nước ngầm tỷ lệ 1:25000 cho hai huyện Đức Trọng và Đơn Dương, nhận thấy vùng trọng điểm nước ngầm của Đơn Dương tập trung ở các xã Tutra, Kađô, Đạròn, Thạnh Mỹ, Quảng lập (nhưng chỉ tập trung ở một phần của các xã hướng về tâm điểm là phía thị trấn Thạnh Mỹ. Vùng trọng điểm nước ngầm của Đức Trọng tập trung ở các xã Ninh Gia, Ninh Loan, Phú Hội, Tân Thành, Hiệp Thạnh, Bình Thạnh, Liên Nghĩa (có thể hiện trên bản đồ nước ngầm).

Vậy ưu tiên lấy nhiều mẫu ở những vùng lưu lượng nước ngầm lớn.

Căn cứ bản đồ hành chính, phân bố mật độ dân cư các thôn, xã trong 2 huyện và phân bố giếng khoan trong huyện, qua khảo sát thực tế, nhận thấy khoảng 90% số hộ dân có giếng, có những hộ có hai giếng, cả giếng khoan và giếng đào (số còn lại dùng nước từ mạch lộ chảy tự nhiên trên núi hoặc dùng nước suối), trong số hộ có giếng, khoảng 60% có giếng khoan, số còn lại dùng giếng đào. Vậy lấy mẫu đều theo phân bố giếng, tuy nhiên ưu tiên những vùng đông dân cư và ưu tiên giếng khoan hơn giếng đào.

Căn cứ phân bố dân cư các xã trong hai huyện, nhận thấy dân cư hai huyện tập trung nhiều ở những thị trấn, khu vực có trữ lượng nước ngầm lớn và trung bình, những khu vực địa hình đồi núi thì thưa dân và dân cư chủ yếu dùng nguồn nước từ mạch lộ tự nhiên để sử dụng làm nguồn nước sinh hoạt. Vậy cần dựa vào mật độ dân số và trữ lượng nước ngầm trong huyện để xây dựng mạng lưới quan trắc, ưu tiên lấy mẫu ở những vùng có mật độ dân số lớn.

III.1.2. Chia ô lưới lấy mẫu III.1.2.1. Xác định số mẫu mỗi xã Sau khi nghiên cứu các dữ liệu như ở phần III.1, đề tài xác định tổng số mẫu cần lấy, kết quả thu được ở bảng III.1 như sau:

SVTH: Nguyễn Thị Thu

Trang 38/77 trang

www.thienthu.weebly.com

Khóa luận tốt nghiệp Khoa Môi Trường-ĐH.ĐàLạt

Khảo sát hàm lượng arsenic trong nước ngầm và đánh giá rủi ro lên sức khỏe cộng đồng

Bảng III.1. Phân phối số lượng mẫu thu thập ở huyện Đơn Dương

Diện Mật độ dân Xếp thứ tích (km2) số tự mật 2 (người/km ) độ dân số

Trữ lượng nước

Số lượng mẫu

9

Trung Bình

6

118.69

8

Nhỏ

4

62.79

10

Nhỏ

4

12251 74.00

165.55

6

Lớn

6

KaĐơn

8308

37.10

223.94

5

Trung Bình

2

Kađô

11035 88.20

125.11

7

Lớn

7

Đạròn

7814

32.40

241.17

4

Lớn

3

Thạnh mỹ

11125 21.60

515.05

1

Lớn

4

Lạc Lâm

9081

21.60

420.42

3

Nhỏ

2

Quảng Lập

4729

9.70

487.53

2

Lớn

2

Tổng cộng

98040 610.30

Tên Xã

Số Dân

TT. Dran

16024 135.40

118.35

Lạc Xuân

12154 102.40

Pró

5519

TuTra

87.90

160.64

SVTH: Nguyễn Thị Thu

40

Trang 39/77 trang

www.thienthu.weebly.com

Khóa luận tốt nghiệp Khoa Môi Trường-ĐH.ĐàLạt

Khảo sát hàm lượng arsenic trong nước ngầm và đánh giá rủi ro lên sức khỏe cộng đồng

Bảng III.2. Phân phối số lượng mẫu thu thập ở huyện Đức Trọng

Tên xã

Số dân

Xếp thứ Trữ Mật độ dân Diện tích tự mật Lượng số (km2) độ dân nước 2 (người/km ) số

Tà Năng

5304

150.0

35.36

15

Ít

3

Đạ Quyn

4109

110.0

37.35

14

Ít

3

Tà Hine

3715

43.3

85.80

13

Trung bình 2

Ninh Gia

12936

143.7

90.02

12

Lớn

6

Ninh Loan

4794

32.5

147.51

11

Lớn

2

Phú Hội

18202

107.0

170.11

10

Lớn

6

Đà Loan

10239

54.9

186.50

9

Ít

3

N'Thon Hạ

6765

35.3

191.64

8

Trung bình 2

Hiệp An

10368

54.0

192.00

7

Trung bình 4

Tân Thành

5763

22.7

253.88

6

Lớn

Liên Hiệp

12239

35.8

341.87

5

Trung bình 3

Hiệp Thạnh

15402

36.9

417.40

4

Lớn

Tân Hội

10828

23.6

458.81

3

Trung bình 2

Bình Thạnh

7240

15.4

470.13

2

Lớn

2

Liên Nghĩa

50048

37.4

1338.18

1

Lớn

3

Tổng cộng

177952

902.5

1.97176731

Số lượng mẫu

2

3

45

III.1.2.2. Xác định vị trí lấy mẫu trên ô lưới Từ số lượng mẫu của mỗi xã, dựa trên diện tích mỗi vùng, tiến hành chia ô lưới lấy mẫu trung bình khoảng 4km x 4km với Đức Trọng và 3km x 3km với Đơn Dương, thu được bản đồ chia ô lưới và các vị trí lấy mẫu như sau:

SVTH: Nguyễn Thị Thu

Trang 40/77 trang

www.thienthu.weebly.com

Khảo sát hàm lượng arsenic trong nước ngầm và đánh giá rủi ro lên sức khỏe cộng đồng

Khóa luận tốt nghiệp Khoa Môi Trường-ĐH.ĐàLạt

Hình III.2. Bản đồ chia ô lưới 3km và các điểm lấy mẫu huyện Đơn Dương

Hình III.3. Bản đồ chia ô lưới 4km và các điểm lấy mẫu huyện Đức Trọng SVTH: Nguyễn Thị Thu

Trang 41/77 trang

www.thienthu.weebly.com

Khóa luận tốt nghiệp Khoa Môi Trường-ĐH.ĐàLạt

Khảo sát hàm lượng arsenic trong nước ngầm và đánh giá rủi ro lên sức khỏe cộng đồng

III.2. Lấy mẫu Sau khi xây dựng mạng lưới quan trắc, chia ô lưới lấy mẫu và xác định số mẫu cho mỗi xã (tập trung vào khu vực nước ngầm trọng điểm), đề tài tiến hành các bước lấy mẫu với tiến trình cụ thể như sau:

III.2.1. Kế hoạch lấy mẫu Kế hoạch lấy mẫu được lập trước khi thực hiện quá trình lấy mẫu, dựa trên số lượng mẫu (thể tích, khối lượng mẫu, thời gian lấy mẫu tối đa) có thể lấy trong ngày và dựa trên quãng đường di chuyển giữa các vị trí lấy mẫu. Sau đó, trong quá trình lấy mẫu thì điều chỉnh số lượng và địa bàn lấy mẫu sao cho hợp lí với quá trình lấy mẫu trên thực tế. Cụ thể, kế hoạch lấy mẫu đã thực hiện theo tiến trình như sau:

Bảng III.3. Kế hoạch lấy mẫu

Thời gian

Địa điểm lấy

Số mẫu lấy

26/03/2011

Bình Thạnh, N’Thol Hạ, Liên Hiệp, Hiệp Thạnh

10

27/03/2011

Đạ Quyn, Tà Năng, Đà Loan Tà Hine, Ninh Loan

13

28/03/2011

Ninh Gia, Phú Hội, Hiệp An

14

07/04/2011

Liên Nghĩa, Tân Thành Tân Hội, Hiệp An

8

05/04/2011

Dran, Lạc Xuân, Ka Đô, Lạc Lâm

18

06/04/2011

Đạ Ròn, Tutra, Ka Đơn, Quảng Lập Pró, Thạnh Mỹ, Đạ Ròn.

22

Huyện

Đức Trọng

Đơn Dương

III.2.2. Dụng cụ lấy mẫu Công việc chuẩn bị dụng cụ (hóa chất, pipet, bình xốp chứa đá, túi bóng đen đựng mẫu) và chuẩn bị chai lọ đựng mẫu phải được chuẩn bị cẩn thận trước khi lấy mẫu để không ảnh SVTH: Nguyễn Thị Thu

Trang 42/77 trang

www.thienthu.weebly.com

Khảo sát hàm lượng arsenic trong nước ngầm và đánh giá rủi ro lên sức khỏe cộng đồng

Khóa luận tốt nghiệp Khoa Môi Trường-ĐH.ĐàLạt

hưởng đến chất lượng mẫu. Các chai nhựa (vỏ chai nước suối) dùng để chứa hóa chất và mẫu phải được rửa sạch bằng nước máy, tráng bằng nước cất, sau đó tráng bằng HCl(10%) và phải tráng bằng mẫu nước sẽ lấy ngay trước khi chứa mẫu.

III.2.3. Xác định vị trí lấy mẫu Dùng thiết bị GPS định vị những vị trí đã xác định trước trên bản đồ sao cho tọa độ điểm lấy mẫu gần với tọa độ điểm đã xác định nhất (S ± 2.102). Đi trên tuyến đường lấy mẫu sao cho các vị trí lấy mẫu cách nhau khoảng 3-5km (theo ô lưới 3km và 4km).

III.2.4. Lấy mẫu (Theo TCVN 6000: 1995 –Tiêu chuẩn lấy mẫu nước ngầm) - Tháo hết các ống dẫn và vật liệu nhựa, cao su khỏi ống dẫn sao cho khoảng cách từ mạch nước ngầm đến vị trí miệng ống lấy nước là ngắn nhất.

- Dùng khăn giấy lau sạch miệng ống lấy nước.

- Vặn ống chảy mạnh trong 1 phút. Sau đó để bơm chảy nhỏ thêm 10 phút - Quan sát các yếu tố màu nước, tốc độ chảy và đo các thông số đo nhanh ngoài thực địa, đến khi thấy các yếu tố màu nước, pH, độ đục, tốc độ chảy và nhiệt độ đều diễn biến khá đều đặn thì bắt đầu hứng 3 chai lấy mẫu lần lượt vào dòng chảy từ ống bơm sao cho thời gian chảy đầy 3 chai là như nhau, - Trộn 3 chai mẫu đơn vào nhau và lấy 1 thể tích mẫu tổ hợp xác định (có ghi trong nhật kí và biên bản lấy mẫu).

- Không lấy đầy chai, để khoảng trống để lắc mẫu trước khi phân tích.

Lưu ý: 1) Ưu tiên giếng khoan hơn giếng đào 2) Ưu tiên giếng sâu hơn giếng nông 3) Bấm GPS định vị vị trí lấy mẫu 4) Chụp hình khi lấy mẫu 5) Ghi chép thời tiết và những điểm bất thường khác khi lấy mẫu SVTH: Nguyễn Thị Thu

Trang 43/77 trang

www.thienthu.weebly.com

Khảo sát hàm lượng arsenic trong nước ngầm và đánh giá rủi ro lên sức khỏe cộng đồng

Khóa luận tốt nghiệp Khoa Môi Trường-ĐH.ĐàLạt

III.2.5. Xử lí, bảo quản mẫu Sau khi chứa mẫu vào chai, nhỏ từ từ HClđđ sao cho HCl chiếm 1% về thể tích trong dung dịch mẫu nước thu. Đựng mẫu trong túi bóng đen và đặt trong bình đá, nhanh chóng chuyển về phân tích. Vì điều kiện lấy khoảng 10-15 mẫu trong ngày nên mẫu được bảo quản lâu nhất trong điều kiện túi bóng đen và bình đá là 8 tiếng (9h sáng đến 18h chiều).

III.2.6. Ghi nhật kí lấy mẫu Tìm hiểu lưu lượng bơm, công suất, thời gian giếng đã sử dụng, thời gian và lưu lượng nước chủ hộ sử dụng trong ngày, mục đích sử dụng, đường kính ống bơm giếng khoan, đường kính miệng giếng đào, độ sâu của giếng. (Phụ lục 5, 6)

III.2.7. Lập biên bản lấy mẫu Biên bản lấy mẫu gồm tên mẫu, thời gian lấy mẫu, tên chủ hộ, địa chỉ, số điện thoại, có chữ kí xác nhận của chủ hộ và một cơ quan chức năng -Phòng Tài nguyên Môi trường huyện) xác nhận lấy mẫu đúng thời gian, địa điểm và quy cách đề ra như trên (Phụ lục 11)

III.3. Phân tích hàm lượng arsen -

Toàn bộ số mẫu (85 mẫu -40 mẫu ở Đơn Dương và 45 mẫu ở Đức Trọng) được Viện Nghiên Cứu Hạt Nhân tại Đà Lạt –Lâm Đồng phân tích nồng độ arsen bằng phương pháp AAS theo TCVN 6626: 2000, (xác định arsen bằng phương pháp đo phổ hấp thụ nguyên tử kĩ thuật hydrua hóa).

SVTH: Nguyễn Thị Thu

Trang 44/77 trang

www.thienthu.weebly.com

Khóa luận tốt nghiệp Khoa Môi Trường-ĐH.ĐàLạt

Khảo sát hàm lượng arsenic trong nước ngầm và đánh giá rủi ro lên sức khỏe cộng đồng

III.3.1. Phương pháp hấp thụ nguyên tử kĩ thuật hidrua hoá Quy trình phân tích arsen bằng phương pháp AAS có thể tóm tắt trong sơ đồ sau:

Mẫu nước (200mL)

- 2 mL KI 10% - 2 mL Na2S2O3 10% - Lắc 30 phút

Bảo quản bằng 2 mL HClđđ, lắc đều Dung dịch nước As (V)

Dung dịch nước

- 2 mL DBDTC 1% - Lắc 20 phút - Lọc kết tủa

Dung dịch nước

- 2 mL DBDTC 1% - Lắc 20 phút - Lọc kết tủa

Xử lí kết quả, Tính toán hàm lượng

- Để nguội 1-2 ngày - Đo hoạt độ phóng xạ

Kết tủa As (III)

Chiếu xạ (20 phút)

Sơ đồ III.3. Quy trình phân tích As bằng phương pháp AAS

III.3.1.1. Nguyên lý chung của phương pháp Dựa vào tính chất dễ tạo hợp chất hidrua cộng hóa trị của nguyên tố As dễ bay hơi, dễ bị phân huỷ, người ta chế tạo bộ tạo khí hidrua kết hợp hệ thống nguyên tử hóa, khí này được dẫn vào bộ phận nguyên tử hoá mẫu và đo quang độ hấp thụ của chúng. As tạo hợp chất hidrua cộng hoá trị có công thức AsH3. Trong hợp chất này As có số oxy hoá -3, vì vậy người ta phải tiến hành phản ứng khử As ở các dạng khác về As-3.

Dùng chất khử là NaBH4, trong môi trường axit NaBH4 có phản ứng: NaBH4 + 3H2O + HCl -> H3BO3 + 8H+ + NaCl H+ là hidro mới sinh có tính khử mạnh nên khi có mặt các hợp chất của As, nó thực hiện ngay quá trình khử: Asn- + (m+n)H+ -> AsHn + mH+

SVTH: Nguyễn Thị Thu

Trang 45/77 trang

www.thienthu.weebly.com

Khóa luận tốt nghiệp Khoa Môi Trường-ĐH.ĐàLạt

Khảo sát hàm lượng arsenic trong nước ngầm và đánh giá rủi ro lên sức khỏe cộng đồng

Để chuyển hoá toàn bộ As thành AsH3, thì trước hết phải oxi hoá As lên As5+, sau đó khử về As3+ và cuối cùng chuyển hoá thành AsH3 theo sơ đồ: As (III,V)->As(V)->As(III)->AsH3.

Hợp chất AsH3, được mang vào buồng nguyên tử hoá bằng dòng khí trơ (Ar) liên tục.

III.3.1.2. Cơ sở lý thuyết của phương pháp trắc quang so màu Cơ sở lý thuyết của phương pháp dựa trên định luật cơ bản của hiện tượng hấp thụ bức xạ điện từ của một dung dịch mang màu, định luật Bonguer – Lambert – beer Tia phản xạ IR Io

I

Khi chiếu một chùm tia sáng đơn sắc qua một dung dịch đồng nhất mang màu, một phần tia sáng sẽ bị hấp thụ bởi dung dịch, mức độ hấp thụ bức xạ điện từ của dung dịch phụ thuộc vào nồng độ của chất mang màu, bề dày của lớp dung dịch, bản chất hấp thụ bức xạ. Nếu gọi: Io là cường độ chùm tia sáng đi vào dung dịch.

I là cường độ chùm tia sáng sau khi đi qua dung dịch.

C là nồng độ chất hấp thụ ánh sáng trong dung dịch. ε là hệ số tắt phân tử của chất hấp thụ bức xạ.

Khi đó, mối quan hệ phụ thuộc giữa cường độ chùm tia sáng bị hấp thụ và nồng độ chất hấp thụ trong dung dịch tuân theo định luật Bonguer – Lambert – beer được biểu diễn theo phương trình sau: Lg I/Io = ε .L.C

SVTH: Nguyễn Thị Thu

Trang 46/77 trang

www.thienthu.weebly.com

Khảo sát hàm lượng arsenic trong nước ngầm và đánh giá rủi ro lên sức khỏe cộng đồng

Khóa luận tốt nghiệp Khoa Môi Trường-ĐH.ĐàLạt

Nếu gọi A là mật độ quang đặc trưng cho khả năng hấp thụ của dung dịch mang màu, khi đó phương trình của định luật Bonguer – Lambert – beer trở thành: A = ε .L.C Đại lượng ε phụ thuộc vào bản chất chất hấp thụ, vào độ dài của sóng ánh sáng đi qua vào nhiệt độ và về nguyên tắc không phụ thuộc vào dung môi.

Ngoài đại lượng mật độ quang người ta còn sử dụng độ truyền quang T biểu thị cho mức độ trong suốt của dung dịch màu đối với bước sóng đơn sắc.

T = I/Io Tuy nhiên định luật chỉ đúng trong một số các điều kiện sau: - Ánh sáng đi qua phải là tia đơn sắc.

- Nồng độ của dung dịch màu phải nằm trong khoảng giới hạn nhất định.

- Không áp dụng định luật đối với các dung dịch huỳnh quang hoặc huyền phù.

- Phức màu phải có hằng số bền lớn hơn 107. Khi phức càng bền thì việc kéo ion cần xác định vào phức càng tốt và khi pha loãng thì sự phân ly của phức là không đáng kể do đó độ chính xác sẽ cao hơn.

- Phức có thành phần không đổi để mật độ quang ổn định trong một thời gian đủ dài và đôi tối ưu rộng để sự thay đổi nhỏ của pH không ảnh hưởng đến mật độ quang.

- Phức màu có hệ số hấp thụ phân tử lớn.

- Ngoài ra trong quá trình phân tích, các chất không mang màu có nồng độ lớn trong dung dịch đôi khi ảnh hưởng tới tốc độ hấp thụ ánh sáng và có một số các yếu tố vật lý, hoá học khác có thể dẫn tới sự sai lệch so với định luật Bonguer – Lambert – beer.

Theo phương trình của định luật thì đồ thị biểu diễn mối quan hệ giữa mật độ quang và nồng độ của hợp chất mang màu là một đường thẳng đi qua gốc tọa độ nhưng thực tế thì có sự sai lệch ra khỏi đường thẳng ở những nồng độ quá lớn hoặc quá nhỏ. Sự sai lệch ở những nồng độ nhỏ thường do nguyên nhân hóa học còn ở những nồng độ lớn thường do nguyên nhân vật lý gây ra.

SVTH: Nguyễn Thị Thu

Trang 47/77 trang

www.thienthu.weebly.com

Khảo sát hàm lượng arsenic trong nước ngầm và đánh giá rủi ro lên sức khỏe cộng đồng

Khóa luận tốt nghiệp Khoa Môi Trường-ĐH.ĐàLạt

Các nguyên nhân vật lý chủ yếu là do ảnh hưởng của độ đơn sắc. Định luật về độ hấp thụ quang chỉ đúng khi bức xạ điện từ là đơn sắc, tuy nhiên, trên thực tế thì khó có thể tạo ra một chùm tia đơn sắc tuyệt đối. Khi độ đơn sắc không đủ tốt sẽ gây ra sự sai lệch âm. Để khắc phục sai số này nên chọn bước sóng đo độ hấp thụ quang trùng với bước sóng có độ hấp thụ cực đại của dung dịch nghiên cứu và chọn máy đo có độ đơn sắc tốt.

Các nguyên nhân hóa học gây ra chủ yếu do bản chất của dung dịch khảo sát, có thể là do ảnh hưởng của sự pha loãng hoặc do ảnh hưởng của pH. Sự pha loãng đôi khi làm thay đổi dạng tồn tại của chất hấp thụ và do đó làm thay đổi sự hấp thụ. Ngoài ra khi thay đổi pH sẽ làm dịch chuyển cân bằng hóa học và do đó cũng làm ảnh hưởng tới sự hấp thụ bức xạ điện từ của dung dịch nghiên cứu.

III.3.1.3. Các phương pháp xác định nồng độ •

Xác định nồng độ trực tiếp từ định luật cơ bản:

Từ phương trình định luật A = ε .L.C có thể xác định được nồng độ của chất cần phân tích, tuy nhiên phương pháp này chỉ có thể ứng dụng trong trường hợp phương trình của định luật được tuân theo một cách chặt chẽ.

•

Phương pháp đồ thị chuẩn:

Khi thực hiện phép phân tích hàng loạt thì phương pháp xác định nồng độ thuật lợi nhất là sử dụng đồ thị chuẩn. Để dựng đồ thị chuẩn cần chuẩn bị một dãy mẫu chuẩn với nồng độ đã biết tăng dần, tiến hành xác định mật độ quang của dãy mẫu chuẩn này với lượng thuốc thử và các điều kiện chế hóa khác là như nhau. Đường chuẩn là một đường thẳng biểu diễn mối quan hệ tuyến tính giữa giá trị mật độ quang đo được và nồng độ của chất chuẩn. Dựa vào phương trình đồ thị đường chuẩn có thể xác định được hàm lượng của chất cần phân tích trong mẫu.

•

Phương pháp thêm chuẩn:

Chuẩn bị một dãy mẫu chuẩn với nồng độ đã biết tăng dần, thêm vào mỗi mẫu chuẩn một thể tích nhất định của mẫu phân tích, tiến hành xác định mật độ quang của dãy mẫu chuẩn và mẫu phân tích này với lượng thuốc thử và các điều kiện chế hóa khác là như SVTH: Nguyễn Thị Thu

Trang 48/77 trang

www.thienthu.weebly.com

Khảo sát hàm lượng arsenic trong nước ngầm và đánh giá rủi ro lên sức khỏe cộng đồng

Khóa luận tốt nghiệp Khoa Môi Trường-ĐH.ĐàLạt

nhau. Tương tự phương pháp đường chuẩn, nồng độ của chất phân tích được xác định dựa trên đường biểu diễn mối quan hệ tuyến tính giữa mật độ quang đo được và nồng độ chất chuẩn.

•

Phương pháp vi sai:

Trong phương pháp này mật độ quang của dung dịch đo không phải so sánh với dung môi hoặc dung dịch so sánh thông thường theo định nghĩa mà dung dịch so sánh ở đây là dung dịch có nồng độ đã biết của chất cần nghiên cứu.

III.3.2. Thiết bị phân tích bằng AAS III.3.2.1. Nguồn phát ra bức xạ đơn sắc Chọn hệ thống đèn catot rỗng (HCl). Đèn này được cấu tạo gồm ba phần chính: Thân đèn và cửa sổ, các điện cực catot và anot, khí trong đèn (khí trơ He, Ar, N2).

Anot được cấu tạo bằng kim loại trơ và bền nhiệt như W hay Pt. Catot được chế tạo có dạng hình xylanh hay hình ống rỗng có đường kính từ 3-5 mm, dài 5-6 mm và chính bằng kim loại cần phân tích với độ tinh khiết cao (ít nhất 99.9%). Dây dẫn của catot cũng là kim loại W hay Pt. Cả hai điện cực được gắn chặt trên bệ đỡ của thân đèn và cực catot phải nằm đúng trục xuyên tâm của đèn. Nguồn nuôi là nguồn một chiều có thế 220-240 V. Nguyên tắc làm việc: Khi đèn làm việc, catot được nung đỏ, giữa catot và anot xảy ra sự phóng điện liên tục. Do sự phóng điện đó mà một số phân tử khí bị ion hóa. Các ion vừa được sinh ra sẽ tấn công vào catot làm bề mặt catot nóng đỏ và một số nguyên tử kim loại trên bề mặt catot bị hóa hơi và nó trở thành những nguyên tử kim loại tự do. Khi đó dưới tác dụng của nhiệt độ trong đèn HCl đang được đốt nóng đỏ, các nguyên tử kim loại này bị kích thích và phát ra phổ phát xạ của nó. Đó chính là phổ vạch của chính kim loại làm catot rỗng. Nhưng vì trong điều kiện làm việc đặc biệt của môi trường khí trơ có áp suất thấp, nên phổ phát xạ đó chỉ bao gồm các vạch nhạy của kim loại đó.

SVTH: Nguyễn Thị Thu

Trang 49/77 trang

www.thienthu.weebly.com

Khảo sát hàm lượng arsenic trong nước ngầm và đánh giá rủi ro lên sức khỏe cộng đồng

Khóa luận tốt nghiệp Khoa Môi Trường-ĐH.ĐàLạt

III.3.2.2. Hệ thống nguyên tử hóa mẫu Quá trình nguyên tử hóa trong ngọn lửa gồm hai bước kế tiếp nhau.

- Bước 1 là chuyển dung dịch mẫu phân tích thành thể các hạt nhỏ như sương mù trộn đều với khí mang và khí cháy. Quá trình này được gọi là quá trình aerosol hóa hay nebulize hóa.

- Bước 2 là dẫn hỗn hợp aerosol cùng hỗn hợp khí đốt vào đèn để nguyên tử hóa. Hệ thống này gọi là Nebulizer system, nó gồm hai phần chính: - Đèn để nguyên tử hóa mẫu (burner head) - Buồng aerosol hóa mẫu theo hai loại kỹ thuật: + Aerosol hóa mẫu theo kỹ thuật pneumatic-mao dẫn: Kỹ thuật này người ta dùng hệ thống Nebulize và khí mang để tạo ra thể sol khí của mẫu phân tích nhờ hiện tượng mao dẫn. Trước hết nhờ ống mao dẫn S và dòng khí mang K mà dung dịch mẫu được dẫn vào buồng aerosol hóa. Trong buồng này, dung dịch mẫu được đánh tung thành thể bụi nhờ quả bi E và cánh quạt Q, rồi được trộn đều với hỗn hợp khí đốt và được dẫn lên đèn nguyên tử hóa. + Aerosol hóa mẫu bằng siêu âm: Theo kỹ thuật này, để aerosol hóa mẫu phân tích người ta dung hệ thống siêu âm có tần số 1-4.5MHz. Dưới tác dụng của lực siêu âm, mẫu dung dịch được phân tán thành những hạt rất nhỏ và trộn đều với hỗn hợp khí để dẫn lên đèn nguyên tử hóa.

III.3.2.3. Chuẩn bị hóa chất - Dung dịch NaBohydrua: hoà tan 8g NaBH4 trong 20mL NaOH 0.1N, pha hằng ngày - Dung dịch NaI: hòa tan 50g NaI trong 100ml nước cất, pha chế hằng ngày, có thể thay bằng KI cùng lượng tương ứng H2SO4 18N (ứng với H2SO2 tỉ lệ 1:1) - H2SO4 2.5N: rót cẩn thận 35ml H2SO4 vào 400ml nước cất, để nguội, định mức đến 800ml.

SVTH: Nguyễn Thị Thu

Trang 50/77 trang

www.thienthu.weebly.com

Khảo sát hàm lượng arsenic trong nước ngầm và đánh giá rủi ro lên sức khỏe cộng đồng

Khóa luận tốt nghiệp Khoa Môi Trường-ĐH.ĐàLạt

- Dung dịch K2S2O8 5%: hòa tan 25g K2S2O8 trong 800ml nước cất đựng trong bình thủy bảo quản trong tủ lạnh, pha chế hàng tuần.

- Acid Nitric HNO3 đậm đặc, acid percloric HClO4, acid clohidric HCl, khí Ar/N2, Ar/He Dung dịch chuẩn As vô cơ:

•

- Dung dịch chuẩn gốc As(III): hòa tan 1.32g As2O3 trong mẫu nước cất có chứa 4g NaOH. Định mức tới 1000ml (1ml chứa 1mg As(III)).

- Dung dịch chuẩn làm việc As(III): pha loãng 10ml dd chuẩn gốc As(III) tới 1000ml bằng nước cất có pha loãng 5ml HCl đđ (1ml chứa 10mg As(III)) - Dung dịch chuẩn As(III): pha loãng 10ml dd chuẩn tới 1000ml bằng nước cất có chứa 2-5ml HNO3đđ (1ml chứa 0.1mg As(III)).

Dung dịch chuẩn As(V):

•

- Dung dịch gốc: Hòa tan 1.534g As2O5 trong mẫu nước cất chứa 4g NaOH pha loãng đến 1000ml(1ml chứa 1mg As(V)).

- Dung dịch chuẩn làm việc As(V) : pha loãng dd gốc 100 lần (1ml chứa 10mg As(V)) - Pha dung dịch chuẩn: pha loãng dung dịch chuẩn làm việc 100 lần (1ml chứa 0.1mg As(V)) •

Dung dịch chuẩn As hữu cơ:

- Hòa tan 1.842g (CH3)2AsOOH (acid dimethylarsenic) trong nước chứa 4g NaOH, pha loãng đến 1000ml (1ml chứa 1mg As). Chú ý kiểm tra độ tinh khiết của acid theo dung dịch As tiêu chuẩn (50-100mg/l) bằng quang phổ hấp thu nguyên tử.

- Dung dịch chuẩn làm việc As hữu cơ: Pha chế như trên (1ml chứa 10mg As).

- Dung dịch chuẩn As hữu cơ: Pha chế như trên (1ml chứa 0.1mg As)

SVTH: Nguyễn Thị Thu

Trang 51/77 trang

www.thienthu.weebly.com

Khảo sát hàm lượng arsenic trong nước ngầm và đánh giá rủi ro lên sức khỏe cộng đồng

Khóa luận tốt nghiệp Khoa Môi Trường-ĐH.ĐàLạt

III.3.2.4. Quy trình phân tích • Vận hành máy Lắp máy theo tài liệu hướng dẫn dùng máy, nối bình phản ứng với sụt khí. Điều chỉnh tốc độ dòng khí là 2L/phút (nếu có ống làm khô nối giữa bình phản ứng và ống nguyên tử hóa mẫu thì dùng CaCl2 thay vì sử dụng CaSO4 vì nó giữ SeH4 lại). Trước khi dùng hệ sinh khí hydrua, phải xác định thông số máy tối ưu.

Phun dung dịch chứa Arsen vào ngọn lửa (Điều chỉnh vị trí ống nguyên tử hóa sao cho đạt mật độ quang cực đại). Phun dung dịch trắng cho đến khi loại hoàn toàn dung dịch lưu lại (Xác định tốc độ khí mang, nồng độ và tốc độ nhỏ giọt NaBH4, thể tích dung dịch và tốc độ khuấy để đạt được tốc độ hydrua hóa cực đại.

Nếu sử dụng dung dịch ống thạch anh cần chọn nhiệt độ tối ưu. Việc nhỏ giọt NaBH4 quá nhanh khiến hydrua thoát ra nhanh sẽ làm mất cân bằng hệ. Khi tốc độ khí mang quá lớn thì tín hiệu hấp thu sẽ giảm. (Nên dùng bước sóng 193.7 nm cho Arsen).

• Xác định đường chuẩn Dãy chuẩn được chuẩn bị trong bình dịnh mức 100 mL theo thứ tự sau: Lấy 0.00; 1.0; 2.0; 10; 15; 20 dung dịch làm việc Arsen (III) pha loãng đến 100ml bằng dung dịch HNO3 (2-5mL HNO3 đặc trong 1L nước cất) ta thu dãy chuẩn với nồng độ từ 0, 1, 2, 5, 10, 15, 20mg Asen (III)/L, pha dung dịch chuẩn hằng ngày.

Chuẩn bị mẫu và chuẩn Arsen để xác định lại độ tái hiện hoàn toàn của Arsen làm theo hai bước trên.

Trong bình Berzelin dung tích 200ml, trong 50ml mẫu chuẩn thêm vào 7ml mẫu chuẩn bằng Asen(III) (dung dịch chuẩn được pha chế bằng cách lấy 10ml dung dịch làm việc vào cốc có mỏ và pha chế thành 50ml, thêm vào đó 7ml H2SO4 18N và 5ml HNO3 đặc. Sau đó đem cô cho đến khi xuất hiện khí SO3).

Duy trì điều kiện oxy hóa bằng cách thêm vào liên tục HNO3 vào để tránh cho dung dịch không bị đậm màu. Khi phân hủy hoàn toàn dung dịch sẽ có màu sáng.

SVTH: Nguyễn Thị Thu

Trang 52/77 trang

www.thienthu.weebly.com

Khảo sát hàm lượng arsenic trong nước ngầm và đánh giá rủi ro lên sức khỏe cộng đồng

Khóa luận tốt nghiệp Khoa Môi Trường-ĐH.ĐàLạt

Để nguội thêm vào đó 25ml nước cất và 1 ml HClO4 và lại cô tiếp để loại hết khí oxit nitơ (cho đến khi bốc khói SO3). Chú ý cẩn thận khi tiếp xúc với HClO4.

Kiểm tra hiệu quả quá trình phân hủy bằng cách cho thêm 5ml dung dịch chuẩn Asen hữu cơ vào 50ml mẫu và xác định tốc độ tái hiện.

Xử lí các mẫu chuẩn theo toàn bộ quy trình để đánh giá độ tái hiện tổng số và độ tái hiện trung bình của Asen trong axit clohydric phải trên 80%. Một cách khác có thể dùng bình kjeldahl để phân hủy trong việc xác định độ tái hiện tổng số của Asen bằng cách nâng cao hiệu suất mẫu.

Sau lần cô cuối cùng, pha loãng mẫu bằng nước cất tới 50ml.

• Chuẩn bị mẫu và dãy chuẩn để đo tổng Arsen Lấy 50ml dung dịch mẫu hoặc chuẩn cho vào bình Berzelin 200mL thêm vào 1mL H2SO4 2.5N và 5mL dung dịch K2S2O8- 5%, cô nhẹ trên bếp cách cát khoảng 30-40 phút, không được để dung dịch cô cạn. Cách khác có thể đun dung dịch trong autoclave ở 120oC trong 1 giờ. Sau khi phân hủy xong, pha loãng tới 50mL để đo asen, kiểm tra hiệu suất phân hủy bằng cách xác định độ tái hiện của acid cacolodic nếu thấp thì phải phân hủy lại với dung lượng K2S2O8 tăng gấp đôi.

• Xác định Arsen Thêm 5mL HCl đặc vào 50mL chuẩn hoặc mẫu đã bị phân hủy trong bình Berzelin 200mL và khuấy đều thêm tiếp, thêm 5mL NaI và khuấy tiếp ít nhất 30 phút, lấy ống sục khí, phễu nhỏ giọt và ống thoát khí vào bình berzelin, mở máy ghi cho đến khi đường nền ổn định. Trong lúc sục khí để đuổi tất cả kim loại ra khỏi bình phản ứng, thêm 0.5mL NaBH4 vào bình. Tín hiệu tăng nhanh và rồi giảm. Khi tín hiệu trở lại nền, lấy bình ra, rửa ống phun bằng nước rồi tiếp tục làm với chuẩn để kiểm tra tín hiệu, kiểm tra các chất gây ảnh hưởng hóa học làm giảm tín hiệu của Arsen bằng cách xử lí mẫu đã phân hủy vởi dung dịch arsen (III) có nồng độ 10mg/L. Độ tái hiện trung bình phải đạt 90%.

SVTH: Nguyễn Thị Thu

Trang 53/77 trang

www.thienthu.weebly.com

Khảo sát hàm lượng arsenic trong nước ngầm và đánh giá rủi ro lên sức khỏe cộng đồng

Khóa luận tốt nghiệp Khoa Môi Trường-ĐH.ĐàLạt

• Tính toán kết quả Dựng đường chuẩn độ cao của pic theo nồng độ chuẩn. Xác định nồng độ mẫu theo đường chuẩn, nếu mẫu có pha loãng trước khi phân hủy thì chia phần kết quả đo được với hệ số pha loãng. Kết quả được tính theo mg/L. Độ nhạy của phương pháp này là 2µg/L.

III.4. Phương pháp đánh giá rủi ro Với mục tiêu đánh giá ảnh hưởng của nguồn nước ngầm bị nhiễm arsen tới người dân, đề tài tiến hành phương pháp đánh giá rủi ro sức khỏe, cụ thể là đánh giá rủi ro do hóa chất trong tự nhiên (đã nêu ở cuối chương I). Các bước đánh giá rủi ro theo phương pháp này được tiến hành theo sơ đồ III.2 dưới đây: Nhận diện mối nguy hại Ước lượng mối nguy hại (đánh giá độc tính)

Đánh giá phơi nhiễm Mô tả đặc tính rủi ro

Quản lý rủi ro Sơ đồ III.4. Mô hình đánh giá rủi ro (Nguồn: Smith, 1988 và ADB, 1991)

Tuy nhiên, với điều kiện nghiên cứu của khóa luận, đề tài chỉ tiến hành đến bước mô tả đặc tính rủi ro (tính toán và đánh giá rủi ro) để xây dựng cơ sở dữ liệu cho các nhà quản lý thiết kế chương trình quản lí rủi ro.

III.4.1. Nhận diện mối nguy hại Sự hiện diện rủi ro môi trường xuất hiện khi có sự có mặt của cả 3 yếu tố: - Mối nguy hại (có phát hiện độc chất hay không?)

SVTH: Nguyễn Thị Thu

Trang 54/77 trang

www.thienthu.weebly.com

Khảo sát hàm lượng arsenic trong nước ngầm và đánh giá rủi ro lên sức khỏe cộng đồng

Khóa luận tốt nghiệp Khoa Môi Trường-ĐH.ĐàLạt

- Cộng đồng dân cư bị rủi ro - Các con đường phơi nhiễm

Cộng đồng dân cư

Mối nguy hại

Con đường phơi nhiễm

Hình III.4. Biểu đồ minh họa sự hiện diện của rủi ro (Nguồn: Lê Thị Hồng Trân, 2008)

Khi cả 3 yếu tố cùng nằm trong 1 đối tượng, vấn đề rủi ro được xác định là tồn tại. Khi trong đối tượng đánh giá chỉ mang 2 yếu tố thì đối tượng đó mang rủi ro tiềm tàng. Khi mỗi yếu tố này đứng riêng lẻ thì không phát hiện rủi ro.

Với điều kiện của khu vực khảo sát là hai huyện Đơn Dương và Đức trọng, đề tài nhận định: đã có “cộng đồng dân cư” và “các con đường phơi nhiễm” (ăn uống, tắm giặt, tưới tiêu bằng nguồn nước ngầm). Như vậy đối tượng nghiên cứu đã mang rủi ro tiềm tàng. Để xác định chính xác sự hiện hữu của rủi ro, đề tài tiến hành xác định mối nguy hại, tức là xác định có phát hiện arsen trong nguồn nước ngầm mà người dân sử dụng ăn uống hay không.

III.4.2. Ước lượng mối nguy hại Mức độ rủi ro của khu vực nghiên cứu chia làm 3 mức cơ bản: - Khu vực rủi ro thấp: không có tác nhân gây ô nhiễm - Khu vực rủi ro trung bình: có tác nhân ô nhiễm giới hạn, không có sự phản ứng hay đáp trả lại, cần các biện pháp bảo vệ môi trường và sức khỏe con người (nồng độ độc chất cao hơn TCVN).

- Khu vực rủi ro cao: ô nhiễm cao hoặc có các nguồn thải độc hại, cần biện pháp bảo vệ môi trường và con người (nồng độ độc chất cao gấp trên 102 lần TCVN).

SVTH: Nguyễn Thị Thu

Trang 55/77 trang

www.thienthu.weebly.com

Khảo sát hàm lượng arsenic trong nước ngầm và đánh giá rủi ro lên sức khỏe cộng đồng

Khóa luận tốt nghiệp Khoa Môi Trường-ĐH.ĐàLạt

III.4.3. Đánh giá độc tính Đánh giá rủi ro môi trường cần phải xét đến ước lượng mối nguy hại với mục đích: - Xem xét hệ thống chung có thành phần là các vấn đề riêng - Xác định tần suất xuất hiện và mức độ nguy hiểm của các hậu quả - Xác định ranh giới của những vấn đề thực tiễn tương ứng về mặt quản lý, công nghệ - Liệt kê những vấn đề đáng lo ngại - Xác định trước những sự cố bất chợt - Xác định chính xác đối tượng ảnh hưởng - Tác động qua lại gây ra từ những nguồn khác nhau Trong bước này, nhiều mô hình toán học cùng với các phương pháp đánh giá độc tính được sử dụng để xác định các chất ô nhiễm, ước tính mối nguy hại như phương pháp thí nghiệm độc tố, phương pháp bệnh học, nghiên cứu triệu chứng lâm sàng và nghiên cứu dịch tễ học, xác định mối quan hệ liều lượng -Đáp ứng.

Nhiều tài liệu và kết quả nghiên cứu đã công bố arsen là một trong nhóm những độc chất có độc tính mạnh nhất, IARC và EPA xếp arsen vào nhóm độc chất loại A. TCVN 3164:1979 xếp arsen vào nhóm 1: các chất cực kì nguy hiểm.

Với nội dung của đề tài, dựa vào những kết quả đã được những tài liệu nêu trên công bố, độc tính của arsen đã được đánh giá là rất nguy hại nên đề tài chỉ tiến hành mô tả đặc tính rủi ro tại khu vực nghiên cứu.

III.4.4. Mô tả đặc tính rủi ro III.4.4.1. Cơ sở lý thuyết Mô tả đặc tính rủi ro mà mô hình hóa hoặc ước lượng phạm vi các tác động bất lợi đến nguồn tiếp nhận tiềm năng dưới điều kiện phơi nhiễm đang xét.

Tùy vào mỗi loại đánh giá rủi ro mà có những phương pháp và công thức tính rủi ro riêng. Với mỗi phương pháp cũng tùy vào đối tượng được đánh giá mà yếu tố dùng tính

SVTH: Nguyễn Thị Thu

Trang 56/77 trang

www.thienthu.weebly.com

Khảo sát hàm lượng arsenic trong nước ngầm và đánh giá rủi ro lên sức khỏe cộng đồng

Khóa luận tốt nghiệp Khoa Môi Trường-ĐH.ĐàLạt

toán có ý nghĩa khác nhau. Nhìn chung, rủi ro có thể được tính toán bằng nhiều phương pháp, trong đó, đề tài sử dụng phương pháp tính toán theo Lê Thị Hồng Trân (2008) là: Rủi ro = f(I) * f(P) - f(D) Trong đó:

- f(I) là hàm của đặc tính tự nhiên hoặc đặc tính nguy hiểm của mối nguy hại, nó hiện diện như bản chất rủi ro. Với nội dung được nghiên cứu thì f(I) là hệ số tiềm năng gây ung thư của arsen, được kí hiệu là SF. Mỗi hóa chất độc hại đều có một giá trị hệ số tiềm năng gây ung thư trong từng trường hợp phơi nhiễm riêng. Hệ số tiềm năng gây ung thư của arsen qua con đường phơi nhiễm ăn uống, (theo EPA, 1990) là SFAs =1,75 (mg/kg.ngày)-1.

- f(D) hiện diện như yếu tố giải pháp mà chức năng chính là cả những hành động ngăn ngừa và các biện pháp bảo vệ để làm giảm đến mức thấp nhất các ảnh hưởng đến sức khỏe của các mối nguy hại. Với điều kiện nghiên cứu của khóa luận, đề tài tạm thời coi hàm lượng arsen hiện không được giảm thiểu nhờ một biện pháp phòng tránh hay đào thải nào của cơ thể, của bản thân người dân cũng như của các cấp chính quyền. Vì vậy, f(D) coi như bằng không.

- f(P) là hàm của số lượng vật chất và mối nguy hại phát thải vào môi trường và tất cả sự tích lũy có liên quan đến các thông số hóa học, vật lý, sinh học… của sản phẩm, nó cũng bao hàm cả trường hợp đặc biệt khi môi trường khảo sát có những thông số điển hình riêng. Ở đây, f(P) là hàm của các thông số (bao hàm cả nồng độ arsen trong nước ngầm phân tích được), dùng tính toán liều lượng tiếp nhận (tích lũy) vào cơ thể người dân dùng nguồn nước này làm nước ăn uống sinh hoạt. Cụ thể, trong trường hợp này, f(P), đóng vai trò là liều lượng phơi nhiễm, bằng chỉ số CDI: liều lượng hóa chất vào cơ thể liên tục mỗi ngày (Chronic daily intake).

III.4.4.2. Các bước tiến hành Theo cơ sở lý thuyết đã trình bày ở trên, để đánh giá rủi ro do ô nhiễm arsen tác động lên sức khỏe cộng đồng, đề tài tiến hành theo các bước thực hiện sau: SVTH: Nguyễn Thị Thu

Trang 57/77 trang

www.thienthu.weebly.com

Khảo sát hàm lượng arsenic trong nước ngầm và đánh giá rủi ro lên sức khỏe cộng đồng

Khóa luận tốt nghiệp Khoa Môi Trường-ĐH.ĐàLạt

Bước 1. Tính toán liều lượng phơi nhiễm Giá trị liều lượng phơi nhiễm f(P) = CDI được tính theo công thức sau: CDI =

C × CR × EF ED × AT BW

Trong đó: CDI: liều lượng hóa chất vào cơ thể (mg/(kg thể trọng ngày)) C: nồng độ hóa chất trong môi trường tại điểm phơi nhiễm (mg/L, mg/m3) CR: tốc độ phơi nhiễm (L/ngày, m3 /ngày).

EF: mức phơi nhiễm thường xuyên( ngày/năm).

ED: khoảng thời gian phơi nhiễm (năm) BW: trọng lượng cơ thể (kg) AT: thời gian phơi nhiễm trung bình (ngày) Với điều kiện vùng khảo sát thì nồng độ arsen khá nhỏ, việc phát tán trong không khí dẫn đến phơi nhiễm qua đường hô hấp và việc hàm lượng arsen có trong nước tắm, giặt, rửa… dẫn phơi nhiễm qua đường da do tiếp xúc là không đáng kể. Do đó, đề tài không xét đến liều lượng phơi nhiễm qua đường hô hấp và đường tiếp xúc mà chỉ tính toán phơi nhiễm qua đường ăn uống. Cụ thể, trong tính toán của đề tài, các giá trị được lấy như sau: Bảng III.4. Thông số tính toán liều lượng phơi nhiễm

Kí hiệu

Giá trị tham chiếu (Trong trường hợp tính toán của đề tài)

Thông số Người lớn

Trẻ em

CR

Lượng nước uống trong ngày

2L

1L

EF

Số ngày uống nước trong năm (ngày/năm)

365 ngày

365 ngày

ED

Thời gian tiếp xúc với nước ngầm nhiễm arsen 25.550 ngày 25.550 ngày của đối tượng nghiên cứu (ngày/cả cuộc đời) (Đối với chất gây ung thư)

AT

Thời gian phơi nhiễm trung bình theo độ tuổi

70 năm

10 năm

BW

Trọng lượng cơ thể trung bình

70 kg

10 kg

C

Nồng độ arsen phân tích được trên địa bàn khảo sát

SVTH: Nguyễn Thị Thu

Trang 58/77 trang

www.thienthu.weebly.com

Khảo sát hàm lượng arsenic trong nước ngầm và đánh giá rủi ro lên sức khỏe cộng đồng

Khóa luận tốt nghiệp Khoa Môi Trường-ĐH.ĐàLạt

Bước 2. Tính toán rủi ro cho mỗi mẫu khảo sát Từ kết quả về liều lượng phơi nhiễm, tiến hành tính toán rủi ro đến người dân sử dụng nguồn nước nhiễm độc arsen làm nước sinh hoạt theo công thức sau: Rủi ro = CDI * SF Trong đó: CDI: Liều lượng phơi nhiễm (kết quả tính toán từ bước 1) SF: Hệ số tiềm năng gây ung thư của arsen (1,75 mg/kg.ngày-1) Đề tài tiến hành dùng liều lượng phơi nhiễm riêng biệt của hai nhóm đối tượng người lớn và trẻ em với mỗi mẫu khảo sát đã tính toán ở bước 1, áp dụng vào công thức này để tính toán rủi ro cho người lớn, trẻ em và tính rủi ro tổng cộng cho dân cư vùng nghiên cứu theo công thức sau: Rủi roTổng cộng = Rủi roNgười lớn + Rủi roTrẻ em Trong các giá trị rủi ro tính toán được, cần lưu ý, khi đánh giá rủi ro với đối tượng nghiên cứu phơi nhiễm tại vùng có nồng độ độc chất cao nhất hoặc đánh giá rủi ro cao nhất với toàn bộ dân cư (trong trường hợp phơi nhiễm tức thời với độc chất hàm lượng cao) thì sử dụng nồng độ lớn nhất khảo sát được tại khu vực nghiên cứu để tính toán. Vì vậy, giá trị rủi ro ứng với nồng độ cao nhất của mẫu khảo sát được là giá trị rủi ro tức thời lớn nhất với toàn bộ dân cư khu vực nghiên cứu.

Bước 3. Tính toán rủi ro trung bình cho mỗi xã và cho từng huyện Khi người dân định cư lâu dài ở một khu vực thì sử dụng nồng độ trung bình giữa các mẫu khảo sát được tại khu vực đó để tính rủi ro đại diện cho việc ước lượng từ nhiều điểm phơi nhiễm. Rủi ro trung bình được tính theo công thức sau: Rủi roTrung bình = ∑ Rủi ro / N Trong đó, N là số mẫu lấy trong mỗi xã (nếu tính rủi ro trung bình cho các xã) và là số mẫu lấy trong mỗi huyện (nếu tính rủi ro trung bình cho từng huyện).

SVTH: Nguyễn Thị Thu

Trang 59/77 trang

www.thienthu.weebly.com

Khảo sát hàm lượng arsenic trong nước ngầm và đánh giá rủi ro lên sức khỏe cộng đồng

Khóa luận tốt nghiệp Khoa Môi Trường-ĐH.ĐàLạt

Bước 4. Nhận định rủi ro vùng nghiên cứu theo phân mức rủi ro Đối với những hoá chất và chất thải có tiềm năng gây ung thư, người ta không sử dụng khái niệm ngưỡng, tức là không có mức an toàn. Tuy nhiên, khi nghiên cứu mối quan hệ "mức tiếp xúc - phản ứng" đối với chất có khả năng gây ung thư, người ta đã sử dụng khái niệm "mức chấp nhận". Cụ thể trong trường hợp chất gây ung thư, người ta chấp nhận một giá trị rủi ro (xác suất) nhất định. EPA quy định giá trị đó là một phần triệu (10-6). Phân mức rủi ro được thể hiện trong bảng sau:

Bảng III.5. Phân mức rủi ro

Rủi ro

Phân mức rủi ro

10-2 - 100

Rủi ro cao

10-4 - <10-2

Rủi ro trung bình

10-6 - <10-4

Rủi ro thấp

-6

< 10

Mức an toàn (Nguồn: Kofi Asante-Duah, USA, 1997)

Do đó, từ kết quả tính toán, có thể phân mức các vùng có rủi ro cao, trung bình và thấp theo ba nấc khác nhau.

Bước 5. Tính toán số người có nguy cơ nhiễm bệnh ung thư dựa trên rủi ro Vì ý nghĩa của số rủi ro là xác suất số người bị có nguy cơ mắc bệnh nên nếu biết được số dân vùng nghiên cứu, ta sẽ tính được số cực đại trường hợp bị mắc ung thư do nhiễm arsen qua con đường phơi nhiễm đang xét. Số người có nguy cơ mắc bệnh trên vùng nghiên cứu, với trường hợp phơi nhiễm trong suốt cả cuộc đời, sẽ là: Số người có nguy cơ nhiễm bệnh = Rủi ro * Dân số vùng nghiên cứu

Từ kết quả tính toán, nhận định khả năng nhiễm các loại bệnh về ung thư như ung thư da, ung thư gan, ung thư bàng quang… của người dân vùng nghiên cứu.

SVTH: Nguyễn Thị Thu

Trang 60/77 trang

www.thienthu.weebly.com

Khảo sát hàm lượng arsenic trong nước ngầm và đánh giá rủi ro lên sức khỏe cộng đồng

Khóa luận tốt nghiệp Khoa Môi Trường-ĐH.ĐàLạt

Từ kết quả về liều lượng tiếp nhận có thể đánh giá khả năng nhiễm các loại bệnh của người dân phơi nhiễm với arsen một cách tương đối như sau: Bảng III.6. Triệu chứng nhiễm độc arsen ở những liều lượng khác nhau

Liều lượng phơi nhiễm(mg/kg.ngày Triệu chứng ) Ngộ độc arsen mãn Yếu sức, mệt nhọc, ăn mất ngon, giảm tính hàm lượng nhỏ năng lượng làm việc, rụng tóc, trong thời gian dài khàn giọng, giảm trọng lượng và các rối loạn tâm thần Viêm da, tăng sắc tố hyperkeratosis, 0,00005-0,0003 giảm bạch cầu; rối loạn chức năng thần kinh Tăng sắc tố, sừng hóa da và các biến chứng mạch máu

0,0003-0,001 0,001-0,03

0,03-0,1

0,1-0,6 > 0,6

Nguồn Hindmarsh và McCurdy, 1986

Hine và cộng sự, 1977; Kyle và Pease, 1965; Pinto và McGill, 1955 US EPA, 1992; EPA,1991

Hiệu ứng tới hệ tuần hoàn và hệ thần Morris và cộng sự, kinh; Thiếu máu, giảm bạch cầu, 1989 ảnh hưởng gan và tăng huyết áp Buồn nôn, chán ăn, nôn mửa, đau vùng ATSDR, 1989; thượng vị, đau bụng, tiêu chảy, viêm da Terada và cộng sự, (tróc erythroderma), chuột rút cơ bắp, sự 1960 hoạt động bất thường tim, gan, tủy xương Viallet et al, 1972 ức chế và bất thường huyết học (thiếu Datta, 1976 máu, tổn thương mạch máu); rối loạn hệ thần kinh ngoại biên (rối loạn chức năng vận động, dị cảm) IARC, 1987; Sommers Ung thư da (bao gồm cả ung thư tế bào biểu mô cũng như ung và cộng sự, 1953; thư gan, bàng quang), ảnh hưởng hệ Dobson, 1965; hô hấp, tiêu hóa, bệnh ung thư phổi.

Chen et al, 1986 Tử vong ATSDR, 1989

SVTH: Nguyễn Thị Thu

Trang 61/77 trang

www.thienthu.weebly.com

Khảo sát hàm lượng arsenic trong nước ngầm và đánh giá rủi ro lên sức khỏe cộng đồng

Khóa luận tốt nghiệp Khoa Môi Trường-ĐH.ĐàLạt

CHƯƠNG IV. KẾT QUẢ VÀ THẢO LUẬN Thực hiện phương pháp nghiên cứu như đã trình bày trong chương III, đề tài thu được những kết quả cụ thể sau:

IV.1. Kết quả xây dựng mạng lưới quan trắc Với tiến trình xây dựng mạng lưới quan trắc và lấy mẫu như đã trình bày trong chương III, thu được bản đồ các điểm lấy mẫu trên bản đồ nền (gồm các bản đồ chuyên đề hành chính, thực vật, địa hình, điểm dân cư) của hai huyện Đơn Dương và Đức Trọng:

Hình IV.1. Bản đồ các vị trí lấy mẫu tại hai huyện Đức Trọng và Đơn Dương

(Những vị trí này được thể hiện rõ hơn ở bản đồ phân mức arsen và rủi ro theo các điểm lấy mẫu –Hình IV.2).

SVTH: Nguyễn Thị Thu

Trang 62/77 trang

www.thienthu.weebly.com

Khóa luận tốt nghiệp Khoa Môi Trường-ĐH.ĐàLạt

Khảo sát hàm lượng arsenic trong nước ngầm và đánh giá rủi ro lên sức khỏe cộng đồng

IV.2. Hiện trạng ô nhiễm arsen trong nước ngầm Ngoài ra, theo số liệu về hàm lượng arsen được trình bày cụ thể ở phụ lục 3, do Viện Nghiên cứu Hạt nhân tỉnh Lâm Đồng phân tích theo phương pháp AAS (TCVN 6626: 2000), đề tài thu nhận được kết quả về hiện trạng ô nhiễm arsen trên địa bàn nghiên cứu như sau:

IV.2.1. Hiện Trạng ô nhiễm arsen ở Đức Trọng Trong 45 mẫu khảo sát ở Đức Trọng, ngoài 6 mẫu thuộc Đức Trọng có hàm lượng arsen nhỏ hơn 0.0001 mg/L, kết quả phân tích hàm lượng arsen của 39 mẫu ở Đức Trọng được thể hiện trong biểu đồ sau: Biểu đồ hàm lượng arsen huyện Đức Trọng so với ba bộ tiêu chuẩn Arsenic

USEPA (0.005 mg/L)

QCVN 09:2008/BTNM T

QĐ 505:2002/BYT và WHO

0.0500 0.0450 0.0400

Hàm lượng arsen

0.0350 0.0300 0.0250 0.0200 0.0150 0.0100 0.0050 0.0000 01 02 03 04 05 06 07 08 09 10 12 22 17 18 24 25 26 27 28 29 14 37 42 43 30 31 32 33 34 38 39 40 41 20 21 35 36 44 45 Bình N'Thol Liên Hiệp Thạnh Hạ

Hiệp Đạ Ninh Đà Thạnh Quyn Loan Loan

Ninh Gia

Tà Liên Nghĩa Năng

Phú Hội

Tân Hội

Tân Thành

Tà Hine

Hiệp An

Kí hiệu mẫu và tên xã

Biểu đồ IV.1. Kết quả phân tích arsen huyện Đức Trọng

Nhìn vào biểu đồ, nhận thấy, nhìn chung, hầu hết các mẫu nước lấy trong huyện đều đạt tiêu chuẩn của Bộ Y Tế về nước ăn uống (0,01 mg/L). Chỉ có một mẫu vượt chuẩn là mẫu

SVTH: Nguyễn Thị Thu

Trang 63/77 trang

www.thienthu.weebly.com

Khóa luận tốt nghiệp Khoa Môi Trường-ĐH.ĐàLạt

Khảo sát hàm lượng arsenic trong nước ngầm và đánh giá rủi ro lên sức khỏe cộng đồng

ĐTr 25 với nồng độ 0,0223 (vượt chuẩn hơn 2 lần), chiếm 2,22% trên tổng số 45 mẫu được lấy trên 15 xã của huyện.

Trong 15 xã khảo sát của huyện Đức Trọng, không có xã nào hoàn toàn không phát hiện arsen. Mẫu có nồng độ thấp nhất của huyện Đức Trọng là mẫu ĐTr 27 với hàm lượng 0,0002 mg/L và mẫu lớn nhất là mẫu ĐTr 25 với hàm lượng 0,0223 mg/L. Đây cũng là mẫu vượt chuẩn lớn nhất trong 85 mẫu khảo sát trong hai huyện và nồng độ arsen lớn gấp nhiều lần những mẫu khác.

Hàm lượng arsen các mẫu trong huyện Đức Trọng tập trung dao động nhiều trong khoảng nồng độ từ 0,001 đến 0,005 mg/L. Các mẫu hàm lượng thấp thường tập trung ở những xã thưa dân cư như Liên Hiệp, Đạ Quyn, Ninh Loan, Đà Loan, Tà Hine.

IV.2.2. Hiện Trạng ô nhiễm arsen ở Đơn Dương Hàm lượng arsen 40 mẫu thuộc huyện Đơn Dương cũng được thể hiện bằng biểu đồ như sau: Biểu đồ hàm lượng arsen huyện Đơn Dương so với ba bộ tiêu chuẩn Arsenic

USEPA (0.005 mg/L)

QCVN 09:2008/BTNM T

QĐ 505:2002/BYT và WHO

0.0500 0.0450 0.0400

Hàm lượng arsen

0.0350 0.0300 0.0250 0.0200 0.0150 0.0100 0.0050 0.0000 01 02 03 04 05 06 07 08 09 14 13 15 10 11 12 16 17 18 19 21 22 23 24 25 26 27 28 30 31 32 33 29 34 35 36 37 38 20 39 40 Thị Trấn Dran

Lạc Xuân

Lạc Lâm

Ka Đô

TuTra

Kí hiệu mẫu và tên xã

Ka Đơn

SVTH: Nguyễn Thị Thu

Pró

Quảng Lập

Thạnh Mỹ

Đạ Ròn

Trang 64/77 trang

www.thienthu.weebly.com

Khảo sát hàm lượng arsenic trong nước ngầm và đánh giá rủi ro lên sức khỏe cộng đồng

Khóa luận tốt nghiệp Khoa Môi Trường-ĐH.ĐàLạt

Biểu đồ IV.2. Kết quả phân tích arsen huyện Đơn Dương

Nồng độ arsen các mẫu huyện Đơn Dương dao động từ 0,0003 đến 0,0137 mg/L. Hai mẫu có hàm lượng arsen nhỏ nhất là mẫu ĐD 01 thuộc thị trấn Dran và mẫu ĐD 08 thuộc xã Lạc Xuân, có hàm lượng 0,0003 mg/L. Mẫu có hàm lượng arsen lớn nhất là mẫu ĐD 37 ở thị trấn Thạnh Mỹ với hàm lượng 0,0137 mg/L. So với huyện Đức Trọng thì mẫu lớn nhất ở huyện Đơn Dương không lớn bằng nhưng số mẫu vượt tiêu chuẩn về arsen trong nước ăn uống của Bộ Y Tế lại nhiều hơn. Huyện Đơn Dương có hai mẫu vượt chuẩn như sau: mẫu ĐD 24 hàm lượng 0.0101 mg/L, vượt tiêu chuẩn không đáng kể, mẫu này thuộc xã Tutra và mẫu ĐD 37 hàm lượng 0,0137 mg/L, vượt chuẩn 1,37 lần, nằm ở thị trấn Thạnh Mỹ. Số mẫu vượt chuẩn này chiếm 5% trên tổng số 40 mẫu lấy tại huyện. Nhìn chung hàm lượng arsen ở Đơn Dương ít biến động hơn và các mẫu thường tập trung với tần số xuất hiện nhiều ở khoảng nồng độ từ 0.002 đến 0.004 mg/L.

IV.3. Kết quả về rủi ro lên sức khỏe cộng đồng IV.3.1. Kết quả về rủi ro huyện Đức Trọng IV.3.1.1 Kết quả về rủi ro mỗi mẫu huyện Đức Trọng Trên cơ sở hàm lượng arsen đo được của các mẫu trên địa bàn khảo sát, sử dụng phương pháp như đã trình bày ở chương III, ta thu được bảng kết quả liều lượng phơi nhiễm cho mỗi mẫu tính riêng với trẻ em và người lớn cho dân cư hai huyện như sau:

SVTH: Nguyễn Thị Thu

Trang 65/77 trang

www.thienthu.weebly.com

Khảo sát hàm lượng arsenic trong nước ngầm và đánh giá rủi ro lên sức khỏe cộng đồng

Khóa luận tốt nghiệp Khoa Môi Trường-ĐH.ĐàLạt

Bảng IV.1. Kết quả về liều lượng tiếp nhận của huyện Đức Trọng

Từ kết quả về CDI trên, tiến hành tính toán rủi ro, có biểu đồ thể hiện rủi ro như sau:

SVTH: Nguyễn Thị Thu

Trang 66/77 trang

www.thienthu.weebly.com

Khóa luận tốt nghiệp Khoa Môi Trường-ĐH.ĐàLạt

Khảo sát hàm lượng arsenic trong nước ngầm và đánh giá rủi ro lên sức khỏe cộng đồng

2.E-03

Rủi ro

Biểu đồ rủi ro huyện Đức Trọng Rủi ro

Giới hạn dưới của phân mức rủi ro trung bình

1.E-03 1.E-03 1.E-03 8.E-04 6.E-04 4.E-04 2.E-04 0.E+00 01 02 03 04 05 06 07 08 09 10 12 22 17 18 24 25 26 27 28 29 14 37 42 43 30 31 32 33 34 38 39 40 41 20 21 35 36 44 45 Bình N'Thol Liên Hiệp Thạnh Hạ

Hiệp ĐạNinh Đà Thạnh Quyn Loan Loan

Ninh Gia

Tà Liên Năng Nghĩa

Phú Hội

Tân Tân Tà Hội Thành Hine

Hiệp An

Kí hiệu mẫu và tên xã

Biểu đồ IV.3. Kết quả tính toán rủi ro huyện Đức Trọng

Tại những khu vực khảo sát thu được mẫu có hàm lượng arsen nhỏ hơn 0,0001 như đã trình bày ở phần IV.1 thì hàm lượng arsen coi như không có và rủi ro bằng không. Những điểm này cũng không được thể hiện trên biểu đồ rủi ro. Có thể coi đây là những khu vực khá an toàn với việc sử dụng nguồn nước ngầm làm nước sinh hoạt.

Nhìn chung các vị trí lấy mẫu ở huyện Đức Trọng có rủi ro tập trung nhiều trong khoảng nhỏ hơn 2.10-4 , tuy nhiên, ngay cả ở mức này thì rủi ro đã vượt 200 lần so với tiêu chuẩn của EPA –Mỹ (R< 10-6). Vậy trừ một số xã có hàm lượng arsen nhỏ hơn 0,0001 (coi như không bị ô nhiễm arsen) thì rủi ro ở tất cả các điểm lấy mẫu ở huyện đều vượt ngưỡng giới hạn chấp nhận được từ 20 đến 400 lần. Như vậy, toàn bộ huyện Đức Trọng được xếp vào khu vực có mức rủi ro trung bình. Mức này với thời gian phơi nhiễm lâu dài cũng ảnh hưởng không nhỏ tới sức khỏe người dân. Số người có nguy cơ nhiễm các loại bệnh về ung thư trong huyện là khá cao. Ở đây đáng chú ý là khu vực mẫu ĐTr 25 với hàm lượng arsen 0,0223 mg/L, có rủi ro tổng cộng được tính toán bằng 0,001513, vượt tiêu chuẩn của EPA tới 1513 lần, do đó khu vực này xấp xỉ với khu vực có rủi ro cao, cần sự can thiệp của các nhà quản lý giảm thiểu, phòng tránh rủi ro cho sức khỏe người dân.

IV.3.1.2. Kết quả về rủi ro trung bình mỗi xã huyện Đức Trọng

SVTH: Nguyễn Thị Thu

Trang 67/77 trang

www.thienthu.weebly.com

Khóa luận tốt nghiệp Khoa Môi Trường-ĐH.ĐàLạt

Khảo sát hàm lượng arsenic trong nước ngầm và đánh giá rủi ro lên sức khỏe cộng đồng

Từ các số liệu tính toán riêng rủi ro cho mỗi xã, để tính rủi ro lâu dài (ứng với phơi nhiễm lâu dài) của người dân trong khu vực, ta tiến hành tính toán rủi ro trung bình cho mỗi xã theo số mẫu lấy trong mỗi xã, ta có biểu đồ so sánh rủi ro giữa các xã như sau: Biểu đồ rủi ro trung bình huyện Đức Trọng Giới hạn dưới của phân mức rủi ro trung bình

Th àn h Tâ n

G ia N in h

N in h

Tà

Lo an

5.E-04 4.E-04 4.E-04 3.E-04 3.E-04 2.E-04 2.E-04 1.E-04 5.E-05 0.E+00 H in e

Rủi ro trung bình

Rủi ro trung bình

Tên xã

Biểu đồ IV.4. Biểu đồ so sánh rủi ro trung bình giữa các xã thuộc huyện Đức Trọng

Kết quả rủi ro trung bình cho 15 xã thuộc Đức Trọng và được thể hiện cụ thể như sau: Bảng IV.2. Rủi ro các xã huyện Đức Trọng

Tên xã

Rủi ro

Dân số

Số người có nguy cơ nhiễm bệnh

Bình Thạnh

2.99E-04

7240

2.1

N'Thol Hạ

2.99E-04

6765

2.0

Liên Hiệp

9.27E-05

12239

1.1

Hiệp Thạnh

2.04E-04

15402

3.1

Đạ Quyn

2.49E-05

4109

0.1

Tà Năng

4.30E-05

5304

0.2

Đà Loan

5.88E-05

10239

0.6

Tà Hine

9.50E-05

3715

0.4

Ninh Loan

2.38E-05

4794

0.1

Ninh Gia

4.22E-04

12936

5.5

Phú Hội

3.41E-04

18202

6.2

Tân Hội

1.26E-04

10828

1.4

Tân Thành

2.65E-04

5763

1.5

SVTH: Nguyễn Thị Thu

Trang 68/77 trang

www.thienthu.weebly.com

Khóa luận tốt nghiệp Khoa Môi Trường-ĐH.ĐàLạt

Khảo sát hàm lượng arsenic trong nước ngầm và đánh giá rủi ro lên sức khỏe cộng đồng

Liên Nghĩa

1.67E-04

50048

8.4

Hiệp An

3.26E-04

10368

3.4

Tổng cộng

1.86E-04

177952

33

IV.3.2. Kết quả về rủi ro huyện Đơn Dương Tương tự huyện Đức Trọng, huyện Đơn Dương cũng có rủi ro đáng lo ngại. Kết quả rủi ro cụ thể tại các vị trí lấy mẫu thuộc huyện Đơn Dương được thể hiện cụ thể trong bảng kết quả biểu đồ sau:

IV.3.2.1. Kết quả về rủi ro mỗi mẫu huyện Đơn Dương

Bảng IV.3. Kết quả về liều lượng tiếp nhận của huyện Đơn Dương

SVTH: Nguyễn Thị Thu

Trang 69/77 trang

www.thienthu.weebly.com

Khóa luận tốt nghiệp Khoa Môi Trường-ĐH.ĐàLạt

Khảo sát hàm lượng arsenic trong nước ngầm và đánh giá rủi ro lên sức khỏe cộng đồng

Kết quả về rủi ro lên sức khỏe cộng đồng huyện Đơn Dương tính toán từ kết quả về liều lượng tiếp nhận được thể hiện trong biểu đồ sau: Rủi ro

Biểu đồ rủi ro huyện Đơn Dương Rủi ro

Giới hạn dưới của phân mức rủi ro trung bình

1.E-03 9.E-04 8.E-04 7.E-04 6.E-04 5.E-04 4.E-04 3.E-04 2.E-04 1.E-04 0.E+00 01 02 03 04 05 06 07 08 09 14 13 15 10 11 12 16 17 18 19 21 22 23 24 25 26 27 28 30 31 32 33 29 34 35 36 37 38 20 39 40 Thị Trấn Dran

Lạc Xuân

Lạc Lâm

Ka Đô

TuTra

Kí hiệu mẫu và tên xã

Ka Đơn

Pró

Quảng Lập

Thạnh Mỹ

Đạ Ròn

Biểu đồ IV.5. Kết quả tính toán rủi ro huyện Đơn Dương

Rủi ro trên địa bàn huyện Đơn Dương không có khu vực nào rơi vào vùng có rủi ro lớn, chỉ có mẫu ĐD 37 có hàm lượng arsen 0,0137 mg/L, rủi ro tổng cộng được tính là 9,3.10-04 là đang ở mức báo động vì vượt ngưỡng chấp nhận tới hơn 900 lần, gần tiến tới khu vực có rủi ro cao, cần có biện pháp quản lí giảm thiểu rủi ro.

Rủi ro huyện Đơn Dương cũng như huyện Đức Trọng dao động nhiều trong khoảng 02.10-4 nhưng đều vượt tiêu chuẩn của EPA. Kết quả rủi ro và hàm lượng arsen tương ứng được thể hiện bằng biểu tượng theo ba phân mức khác nhau trên bản đồ ở phụ lục 11.

IV.3.2.2. Kết quả về rủi ro trung bình mỗi xã huyện Đơn Dương Tương tự, ta cũng có biểu đồ so sánh rủi ro trung bình giữa các xã huyện Đơn Dương:

SVTH: Nguyễn Thị Thu

Trang 70/77 trang

www.thienthu.weebly.com

Khóa luận tốt nghiệp Khoa Môi Trường-ĐH.ĐàLạt

Khảo sát hàm lượng arsenic trong nước ngầm và đánh giá rủi ro lên sức khỏe cộng đồng

Biểu đồ rủi ro trung bình huyện Đơn Dương

Rủi ro trung bình

Rủi ro trung bình

Giới hạn dưới của phân mức rủi ro trung bình

5.E-04 4.E-04 3.E-04 2.E-04 1.E-04 0.E+00 Thị Trấn Lạc Xuân Lạc Lâm Dran

Ka Đô

TuTra

Ka Đơn

Tên xã

Pró

Quảng Lập

Thạnh Mỹ

Đạ Ròn

Biểu đồ IV.6. Biểu đồ so sánh rủi ro trung bình giữa các xã thuộc huyện Đơn Dương

Bảng kết quả rủi ro của trung bình các xã huyện Đơn Dương như sau:

Bảng IV.4. Rủi ro các xã huyện Đơn Dương

Tên xã

Rủi ro

Dân số

Số người có nguy cơ nhiễm bệnh

Thị Trấn Dran

8.708E-05

16024

1.4

Lạc Xuân

1.493E-04

12514

1.9

Lạc Lâm

2.918E-04

9081

2.6

Ka Đô

2.317E-04

11035

2.6

TuTra

2.420E-04

12251

3.0

Ka Đơn

1.629E-04

8308

1.4

Pró

1.425E-04

5519

0.9

Quảng Lập

1.663E-04

4729

0.8

SVTH: Nguyễn Thị Thu

Trang 71/77 trang

www.thienthu.weebly.com

Khóa luận tốt nghiệp Khoa Môi Trường-ĐH.ĐàLạt

Khảo sát hàm lượng arsenic trong nước ngầm và đánh giá rủi ro lên sức khỏe cộng đồng

Thạnh Mỹ

4.682E-04

11125

5.2

Đạ Ròn

2.375E-04

7814

1.9

Tổng cộng

2.179E-04

98400

21

Từ biểu đồ và bảng kết quả, nhận thấy rủi ro lớn nhất của hyện Đức Trọng nằm ở xã Ninh Gia và rủi ro lớn nhất của huyện Đơn Dương nằm ở thị trấn Thạnh Mỹ, đây cũng là hai vị trí có hai mẫu lớn nhất của hai huyện. Đồng thời, nhận thấy rủi ro trung bình các xã trong hai huyện đều khá cao và vượt chuẩn. Dơn Dương vượt từ 90 đến 500 lần, Đức Trọng thì vượt từ 20 đến 400 lần. Một số xã thể hiện rủi ro thấp hơn hẳn những xã khác trong cả hai huyện là các xã Đạ quyn, Đà Năng, Tà Loan, Ninh Loan thuộc huyện Đức Trọng. Tổng hợp kết quả arsen và rủi ro lớn nhất và trung bình cả hai huyện được tổng kết lại trong bảng số liệu: Bảng IV.5. So sánh hàm lượng arsen và rủi ro giữa hai huyện

Tên huyện Đức Trọng Đơn Dương

Hàm lượng arsen (mg/L)

Rủi ro khi phơi nhiễm qua đường ăn uống Người Trẻ em lớn Tổng cộng

Lớn nhất

0.02230

3.19E-04

5.46E-04

8.65E-04

Trung Bình Lớn nhất

0.00356 0.01370

5.09E-05

8.72E-05

1.38E-04

1.96E-04

3.36E-04

5.31E-04

Dân số

98040

Số người có nguy cơ nhiễm bệnh 85 14

177952

95

Trung Bình 0.00317 4.52E-05 7.75E-05 1.23E-04 22 Tóm lại, nhìn chung hàm lượng arsen tại các vị trí thuộc hai huyện Đức Trọng và Đơn Dương đều khá thấp, đảm bảo tiêu chuẩn của Bộ Y Tế. Chỉ có 3 mẫu vượt chuẩn nước dùng trong ăn uống là mẫu ĐTr 25, ĐD 25 và ĐD 37. Trong đó, đáng quan tâm nhất là mẫu ĐTr 25 có hàm lượng arsen là 0,0223 -Vượt chuẩn tới hơn hai lần. Vị trí này nằm ở thôn 6 –xã Ninh Gia –Huyện Đức Trọng –Lâm Đồng. Khu vực này, theo khảo sát thực tế thì phân bố các hộ dân khá thưa thớt trong vòng bán kính 0,5km, khoảng cách trung bình khoảng 50m/nhà. Đây là khu vực người dân ít sinh sống mà chủ yếu tập trung trồng cà phê. Tuy nhiên, cách vị trí này khoảng 0,7km là chợ Ninh Gia và khu phố chính tập trung đông dân cư, cần chú ý khuyến cáo về sự ô nhiễm arsen trong nước ngầm với người dân nơi đây.

SVTH: Nguyễn Thị Thu

Trang 72/77 trang

www.thienthu.weebly.com

Khảo sát hàm lượng arsenic trong nước ngầm và đánh giá rủi ro lên sức khỏe cộng đồng

Khóa luận tốt nghiệp Khoa Môi Trường-ĐH.ĐàLạt

Những vị trí có hàm lượng arsen cao tập trung ở những vùng nước ngầm trọng điểm (nơi có trữ lượng nước ngầm lớn) ở cả hai huyện Đức Trọng và Đơn Dương. Hàm lượng arsen lớn nhất và trung bình ở Đức Trọng đều đáng lo ngại hơn ở Đơn Dương. Ở Đức Trọng thì những nơi có hàm lượng arsen lớn là các xã Ninh Gia, Phú Hội; Ở Đơn Dương, hàm lượng arsen cao tập trung ở Thị Trấn Thạnh Mỹ - Trung tâm kinh tế xã hội của huyện và là thị trấn nằm trên tuyến đường quốc lộ 20. Ở Đơn Dương, hai mẫu vượt chuẩn là mẫu DD 25: 0,0101 mg/L và mẫu DD 37: 0,0137 mg/L ở Thạnh Mỹ, trên trục đường chính của thị trấn, khoảng nằm giữa ủy ban nhân dân huyện và chợ Thạnh Mỹ.

Trên khu phố này hầu hết các hộ mặt đường đều đã dùng nước cấp, còn một số ít các hộ trong ngõ hẻm thì dùng nước giếng khoan.

Vậy cần có các khuyến cáo và phổ cập những biện pháp phòng tránh arsen dễ dàng áp dụng để người dân những khu vực này có thể thực hiện và với khu phố thị trấn Thạnh Mỹ đã có nước cấp thì cần mở rộng mạng lưới cấp nước để những người dân trong các ngõ hẻm đều có thể dùng nước an toàn.

Ngoài ra, kết quả phân mức hàm lượng arsen và rủi ro tương ứng của đề tài còn được thể hiện trên bản đồ chồng lớp địa hình, dân cư và hành chính hai huyện Đơn Dương và Đức Trọng như sau:

CHƯƠNG V. KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ V.1. Kết luận Từ những kết quả đã nghiên cứu, đề tài rút ra các kết luận sau: - Nhìn chung hàm lượng arsen trên địa bàn hai huyện nằm trong mức cho phép. Số mẫu vượt chuẩn ít và vượt không đáng kể. Tuy nhiên, hầu hết rủi ro đối với người dân sử dụng nước ngầm làm nước ăn uống sinh hoạt trên địa bàn hai huyện đều vượt tiêu chuẩn cho phép nhiều lần. Người dân trong hai huyện có nguy cơ khá lớn với việc nhiễm các loại bệnh về ung thư như ung thư da, ung thư gan, ung thư bàng quang, ung thư phổi.

SVTH: Nguyễn Thị Thu

Trang 73/77 trang

www.thienthu.weebly.com

Khảo sát hàm lượng arsenic trong nước ngầm và đánh giá rủi ro lên sức khỏe cộng đồng

Khóa luận tốt nghiệp Khoa Môi Trường-ĐH.ĐàLạt

- Người dân trong huyện, đặc biệt là người dân ở những vùng có hàm lượng arsen cao đã nêu trên cần sử dụng các biện pháp để phòng tránh hoặc giảm thiểu hàm lượng arsen trong nước để giảm thiểu ảnh hưởng tới sức khỏe.

- Theo số liệu thống kê và phân tích trực tiếp trong phòng thí nghiệm, các giếng khoan gia đình ở các hộ trong 2 huyện Đơn Dương và Đức Trọng có một số hộ chứa khá nhiều sắt. Nếu bể lọc có cấu trúc tách sắt tốt, có thể làm giảm nồng độ arsen đến dưới ngưỡng cho phép.

V.2. Kiến nghị Từ những kết quả nhận định trên, đề tài kiến nghị các nhà quản lý tại hai huyện Đức Trọng và Đơn Dương nói riêng và tỉnh Lâm Đồng nói chung cần chú trọng một số giải pháp quản lý nước ngầm để giảm thiểu ảnh hưởng tới sức khỏe người dân như sau: - Tăng cường đầu tư công trình thủy lợi nhằm giải quyết các nhu cầu lâu dài, bổ sung cho trữ lượng nước sinh hoạt của người dân ngoài nguồn nước ngầm hiện vẫn đang là nguồn nước sinh hoạt chính, nhất là các vùng rìa đô thị, những vùng có địa hình đồi núi, còn dùng nhiều nước suối và nước chảy từ núi xuống như các xã N’thol hạ, Ka đô, Pró.

- Tiếp tục đầu tư cho công tác thăm dò nước dưới đất theo đúng quy trình quy hoạch xây dựng cho đô thị có nhu cầu sử dụng nước lớn trong tương lai như thị trấn Dran, Thạnh Mỹ -Huyện Đơn Dương và Liên Nghĩa –Huyện Đức Trọng.

- Tiến hành quan trắc trữ lượng, chất lượng nước ngầm tại các đô thị đang có nguy cơ cạn kiệt, ô nhiễm trên địa bàn Lâm Đồng như thị xã Bảo Lộc, huyện Đức Trọng, Di Linh, tại các hồ đang và sẽ cấp nước cho mục đích sử dụng.

- Nên triển khai nhiều đề tài nghiên cứu theo hướng “Đánh giá hiện tượng nhiễm bẩn một số thành phần trong nguồn nước và đề xuất các giải pháp bảo vệ lâu bền tài nguyên nước tỉnh Lâm Đồng” nhằm giải quyết cơ bản các vấn đề ô nhiễm các thành phần nguy hại trong nước ngầm. Ngoài ra cần công bố rộng rãi kết quả nghiên cứu trên các phương tiện truyền thông cho dân chúng và đặc biệt là người dân vùng nghiên cứu được biết.

SVTH: Nguyễn Thị Thu

Trang 74/77 trang

www.thienthu.weebly.com

Khảo sát hàm lượng arsenic trong nước ngầm và đánh giá rủi ro lên sức khỏe cộng đồng

Khóa luận tốt nghiệp Khoa Môi Trường-ĐH.ĐàLạt

- Tiếp tục duy trì sự phối hợp chặt chẽ, hiệu quả giữa các ngành của tỉnh với chính quyền các cấp cấp, tổ chức kinh tế, xã hội trong công tác quản lý, khai thác bảo vệ tài nguyên nước.

- Cần có các kĩ thuật loại trừ arsen đơn giản, chi phí thấp để có thể áp dụng cho nhiều nơi, nhiều vùng, thích hợp với những nước đang phát triển như nước ta hiện nay. Đặc biệt cần có các giải pháp phòng, chống sao cho thích hợp với đặc điểm địa lí, trình độ, tập quán, và mức sống của người lao động mỗi vùng.

- Cần tăng cường nhiều nghiên cứu hơn nhằm chế tạo hệ thống có khả năng loại arsen trong nước sinh hoạt xuống dưới ngưỡng cho phép, có thể sử dụng cho những hệ thống lọc cỡ nhỏ, lắp trước những trạm cấp nước hoặc những hệ thống lọc nhỏ cho mỗi gia đình.

Cuối cùng, vì điều kiện thời gian nghiên cứu giới hạn của khóa luận nên đề tài chưa thể khảo sát toàn diện và chính xác tuyệt đối bản đồ phân bố arsen trên địa bàn nghiên cứu.

Vậy đề tài kiến nghị cần có những nghiên cứu sâu rộng hơn, đảm bảo kết quả chính xác và chặt chẽ hơn để xây dựng bản đồ phân bố hàm lượng arsen trên địa bàn Lâm Đồng nói riêng và cả nước nói chung. Cụ thể với địa bàn khảo sát là hai huyện Đức Trọng và Đơn Dương, cần tiến hành thêm những khảo sát lấy mẫu với mật độ dày hơn và vào cả mùa mưa và mùa khô, đồng thời mở rộng phạm vi nghiên cứu tới những vùng khác. Sau những nghiên cứu về đánh giá rủi ro, cần có những biện pháp quản lí rủi ro, thiết kế chương trình quản lí giảm thiểu rủi ro cụ thể và thiết thực hành động.

Những nhận xét và đánh giá trên chỉ là những nhận xét sơ bộ ban đầu. Các số liệu nhận được chỉ mang tính tham khảo. Muốn nhận định được chính xác tình hình arsen trong tỉnh cũng như những ảnh hưởng cụ thể của nó tới sức khỏe người dân, cần có những nghiên cứu sâu rộng hơn như đã trình bày ở trên. Chúng tôi hy vọng trong thời gian tới sẽ có nhiều nhà khoa học quan tâm nghiên cứu về lĩnh vực này.

SVTH: Nguyễn Thị Thu

Trang 75/77 trang

www.thienthu.weebly.com

Khảo sát hàm lượng arsenic trong nước ngầm và đánh giá rủi ro lên sức khỏe cộng đồng

Khóa luận tốt nghiệp Khoa Môi Trường-ĐH.ĐàLạt

TÀI LIỆU THAM KHẢO 01. Đỗ Thanh Bái, Hồ Quý Đào, Phạm Việt Hùng, bài báo cáo “Đánh giá rủi ro hóa chất và quản lý chất thải nguy hại”, Đại học Khoa Học Tự Nhiên, 2007.

02. Nguyễn Thị Cúc, “Khảo sát khả năng hấp thu arsenic của khoáng sét bentonite Lâm Đồng”, khóa luận tốt nghiệp, 2002.

03. Lê Thành Phương, “Xác định hàm lượng các nguyên tố As, Cd, Cu, Fe, Hg, Pb và Zn trong một số nguồn nước ở tỉnh Phú Yên bằng phương pháp quang phổ hấp thụ nguyên tử và phân tích kích hoạt nơtron”, luận văn thạc sĩ hóa học, 2003.

04. KS. Hoàng Vượng, “Điều tra cơ bản về nước ngầm tại Lâm Đồng”, Đoàn Địa chất thủy văn - Địa chất công trình 707, 2009.

SVTH: Nguyễn Thị Thu

Trang 76/77 trang

www.thienthu.weebly.com

Khảo sát hàm lượng arsenic trong nước ngầm và đánh giá rủi ro lên sức khỏe cộng đồng

Khóa luận tốt nghiệp Khoa Môi Trường-ĐH.ĐàLạt

05. Phòng Tài Nguyên Môi Trường huyện Đơn Dương, “Báo cáo quan trắc môi trường huyện Đơn Dương”, 2010 06. Phòng Tài Nguyên Môi Trường huyện Đơn Dương, “Danh sách thống kê giếng khoan (chiều sâu, mục đích sử dụng) trên địa bàn huyện Đơn Dương”, 2009.

07. QCVN 09 : 2008/BTNMT : Quy chuẩn kĩ thuật quốc gia về chất lượng nước ngầm.

08. TCVN 5992 : 1995 (ISO 5667-2 : 1991): Chất lượng nước, lấy mẫu, hướng dẫn kĩ thuật mẫu.

09. TCVN 5993 : 1995 (ISO 5667 - 3 : 1985): Chất lượng nước, lấy mẫu, hướng dẫn bảo quản và xử lí mẫu.

10. TCVN 6000: 1995 (ISO 5667-11: 1992): chất lượng nước, lấy mẫu, hướng dẫn lấy mẫu nước ngầm.

11. TCVN 6626: 2000: Xác định arsen bằng phương pháp đo phổ hấp thụ nguyên tử.

12. Trung Tâm Quan Trắc Tài Nguyên và Môi Trường Tỉnh Lâm Đồng, “Báo cáo kết quả xây dựng bản đồ quản lí nước ngầm tỷ lệ 1 : 25000 vùng trọng điểm nước ngầm huyện Đức Trọng - Tỉnh Lâm Đồng”, 2010.

13. Trung Tâm Quan Trắc Tài Nguyên và Môi Trường Tỉnh Lâm Đồng, “Báo cáo kết quả xây dựng bản đồ quản lí nước ngầm tỷ lệ 1 : 25000 vùng trọng điểm nước ngầm huyện Đơn Dương - Tỉnh Lâm Đồng”, 2010.

14. Trung Tâm Quan Trắc Tài Nguyên và Môi Trường Tỉnh Lâm Đồng, “Bản đồ vùng trọng điểm nước ngầm huyện Đơn Dương và huyện Đức Trọng”, 2010.

15. Trung Tâm Quan Trắc Tài Nguyên và Môi Trường Tỉnh Lâm Đồng, “Báo cáo hiện trạng môi trường tỉnh Lâm Đồng”, 2010.

16. TS. Lê Thị Hồng Trân, “Đánh giá rủi ro môi trường”, Nhà Xuất Bản Khoa Học Kĩ Thuật, 2008.

17. Trương Đức Toàn, “Xác định hàm lượng các nguyên tố As, Sb và một số chỉ tiêu hóa lý trong mẫu nước sinh hoạt ở huyện Krôngpắk -Tỉnh ĐắkLắk bằng phương pháp kích hoạt nơtron và một số phương pháp hỗ trợ”, luận văn thạc sĩ hóa học, 2008.

18. Website: http://www.lamdong.gov.vn.

SVTH: Nguyễn Thị Thu

Trang 77/77 trang

www.thienthu.weebly.com