Giáo án thực nghiệm dạy học chủ đề “Tùy bút hiện đại Việt Nam” trong Chương trình Ngữ văn 7

GIÁO ÁN NGỮ VĂN THEO PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC

vectorstock.com/10212100

Ths Nguyễn Thanh Tú eBook Collection DẠY KÈM QUY NHƠN LESSON PLAN PHÁT TRIỂN NỘI DUNG

Giáo án thực nghiệm dạy học chủ đề “Tùy bút hiện đại Việt Nam” trong Chương trình Ngữ văn 7 theo hướng tích hợp liên môn WORD VERSION | 2021 EDITION ORDER NOW / CHUYỂN GIAO QUA EMAIL TAILIEUCHUANTHAMKHAO@GMAIL.COM

Tài liệu chuẩn tham khảo Phát triển kênh bởi Ths Nguyễn Thanh Tú Đơn vị tài trợ / phát hành / chia sẻ học thuật : Nguyen Thanh Tu Group Hỗ trợ trực tuyến Fb www.facebook.com/DayKemQuyNhon Mobi/Zalo 0905779594

NỘI DUNG SÁNG KIẾN 1. Hoàn cảnh nảy sinh sáng kiến Trong những năm gần đây, ngành giáo dục đang thực hiện nhiều biện pháp để “Đổi mới căn bản, toàn diện nền giáo dục Việt Nam” theo Nghị quyết 29 của Ban chấp hành Trung ương Đảng lần thứ 8 (khóa XI). Trong các nhà trường phổ thông, việc đổi mới phương pháp, kĩ thuật dạy học được triển khai và áp dụng mạnh mẽ đối với tất cả các bộ môn, các khối lớp tạo ra những hiệu ứng khá tích cực khiến mỗi giáo viên đứng lớp luôn có sự vận động để sáng tạo và làm mới mình trên bục giảng.

Với riêng bộ môn Ngữ văn, từ năm học 2014 – 2015, việc đổi mới phương pháp dạy học theo định hướng phát triển năng lực học sinh đã được triển khai và áp dụng rộng rãi. Năm học 2017 – 2018, việc xây dựng chủ đề dạy học và áp dụng trong chương trình chính khóa lại yêu cầu mỗi giáo viên phải không ngừng tìm tòi, sáng tạo trong dạy học. Chính vì lí do trên đã khiến tôi nghiên cứu, tìm tòi, thử nghiệm để tìm ra cách thức tổ chức dạy – học chủ đề bộ môn Ngữ văn theo hướng tích hợp liên môn.

2. Điều kiện, thời gian, đối tượng áp dụng sáng kiến Với những điều kiện thực tế của đơn vị, tôi đã áp dụng thử nghiệm sáng kiến này trong năm học 2016 – 2017 đối với học sinh lớp 7. Trong quá trình giảng dạy tôi luôn cố gắng trau dồi và bổ sung thêm những phương pháp hay để tiếp tục vận dụng vào những năm học tiếp theo.

3. Nội dung sáng kiến Trong sáng kiến, tôi đã nêu bật những phương pháp để tổ chức dạy – học một chủ đề của bộ môn Ngữ văn THCS theo hướng tích hợp liên môn như: cách thức xây dựng lựa chọn chủ đề; cách tổ chức các hoạt động day – học.

Trong đó đi sau vào những nội dung và cách thức tích hợp khi dạy kiểu bài này từ khâu chuẩn bị cho đến việc dạy trên lớp. Thực hiện tích hợp trong môn Ngữ Văn và tích hợp liên môn một cách hợp lí trong tiến trình tổ chức các hoạt động: hoạt động khởi động, hoạt động hình thành kiến thức mới, hoạt động thực hành, hoạt động ứng dụng, hoạt động bổ sung…. Nhìn chung, toàn giải 1

pháp được xâu chuỗi thành hệ thống, có những hướng dẫn cụ thể, minh họa họa thuyết phục nên mọi giáo viên Ngữ văn đều có thể áp dụng hiệu quả trong thực tế giảng dạy bộ môn Ngữ văn ở trường THCS. 4. Giá trị, kết quả đạt được của sáng kiến Sau một năm áp dụng thử nghiệm dạy chủ đề theo hướng tích hợp liên môn, tôi nhận thấy giờ học Ngữ văn không còn khô khan nhàm chán với các em nữa.

Học sinh lớp 7 đã làm quen với cách học mới (học theo chủ đề). Nhiều năng lực của học sinh đã được hình thành và phát triển. Ngoài ra, các em còn vận dụng những kĩ năng được trang bị để sáng tác tranh, làm thơ, viết văn, sáng tác truyện…

5. Đề xuất kiến nghị để thực hiện áp dụng hoặc mở rộng sáng kiến. Để giải pháp trên được áp dụng có hiệu quả hơn nữa trong thực tế, thiết nghĩ mỗi giáo viên Ngữ văn cần có ý thức tự học, tự rèn, nắm vững tinh thần đổi mới và dám đổi mới để nâng cao chất lượng giảng dạy; các cấp quản lí ngành giáo dục nên quan tâm hơn nữa đến việc tổ chức những buổi hội thảo, tập huấn, bồi dưỡng chuyên môn với những nội dung cụ thể, thiết thực đi sâu vào việc tháo gỡ những khó khăn trong dạy học của giáo viên.

Các nhà trường nên quan tâm đầu tư mua sắm phương tiện dạy học hiện đại bổ sung thường xuyên những tài liệu về đổi mới phương pháp dạy học Ngữ văn để giáo viên tham khảo; quan tâm hơn đến việc tổ chức các chuyên đề, ngoại khóa về phương pháp dạy học ở quy mô liên trường để giáo viên có điều kiện trao đổi, học tập, tích lũy thêm kinh nghiệm giảng dạy.

2

MÔ TẢ SÁNG KIẾN 1. Hoàn cảnh nảy sinh sáng kiến Luật giáo dục số 38/2005/ QH11, Điều 28 quy định: “Phương pháp giáo dục phổ thông phải phát huy tính tích cực, tự giác, chủ động, sáng tạo của học sinh, phù hợp với đặc điểm của từng môn học, bồi dưỡng phương pháp tự học, khả năng làm việc theo nhóm, rèn luyện kĩ năng vận dụng kiến thức vào thực tiễn, tác động đến tình cảm, đem lại niềm vui, hứng thú học tập cho học sinh” Theo yêu cầu chung của ngành giáo dục dựa trên tinh thần đổi mới toàn diện và căn bản, mỗi giáo viên cần là một tấm gương trong việc tự học, tự nâng cao trình độ, chuyên môn nghiệp vụ, tiếp thu cái mới.

Phương pháp dạy học trước đây thầy là người chủ động, trò thụ động trong giờ học đã không còn hiệu quả tốt nên việc đổi mới cách dạy và là rất cần thiết. Phương pháp dạy học tích cực lấy học trò làm trung tâm, người giáo viên là người đóng vai trò tổ chức điều khiển trong quá trình học sinh lĩnh hội và tiếp thu tri thức. Sự thành công của tiết học không phải là ở việc giáo viên nói có hay không, truyền thụ kiến thức thế nào, kiến thức truyền tải có sâu rộng không….mà việc đánh giá ấy lại thiên về hiệu quả trong hoạt động lĩnh hội của học sinh. Các căn cứ để đánh giá giờ dạy tốt là dựa trên yêu cầu về sản phẩm cần đạt trong mỗi nhiệm vụ, phương pháp, hình thức chuyển giao nhiệm vụ, biện pháp hỗ trợ và khuyến khích học sinh học tập hiệu quả. Mục tiêu quan trọng của tiết học là học sinh nắm vững trọng tâm, có khả năng vận dụng kiến thức để giải quyết các bài tập và vấn đề thực tiễn.

Trong chương trình Ngữ văn lớp 7, nhóm bài tùy bút hiện đại Việt nam có một vị trí rất quan trọng. Đó là những văn bản hay, nội dung gần gũi với cuộc sống và có ý nghĩa giáo dục sâu sắc toàn diện đối với học sinh. Thông qua những văn bản này học sinh cảm nhận được vẻ đẹp độc đáo, riêng biệt cuẩ những miền quê trên đất nước; cảm nhận được phong vị đặc sắc, nét đẹp văn hóa trong đời sống tâm hồn người VN. Từ đó bồi dưỡng tình yêu quê hương đất nước, có ý thức giữ gìn và phát huy bản sắc văn hóa và những giá trị truyền thống của dân tộc.

3

Vì vậy, việc nghiên cứu cách tổ chức dạy – học “Chủ đề tùy bút hiện đại Việt Nam” theo hướng thích hợp liên môn là một việc làm rất cần thiết. Nó đáp ứng những yêu cầu về đổi mới phương pháp đồng thời nâng cao hiệu quả giảng dạy trong các tiết Đọc – hiểu văn bản trên lớp của giáo viên.

2. Cơ sở lý luận của sáng kiến 2.1 Phương pháp dạy học theo định hướng phát triển năng lực học sinh Chương trình giáo dục theo định hướng phát triển năng lực được bàn đến nhiều từ những năm 90 của thế kỷ 20 và ngày nay đã trở thành xu hướng giáo dục quốc tế. Giáo dục dục định hướng phát triển năng lực nhằm mục tiêu phát triển những năng lực cần thiết người học. Đó là phát triển toàn diện các phẩm chất, nhân cách, chú trọng việc vận dụng tri thức trong những tình huống thực tiễn nhằm chuẩn bị cho con người năng lực giải quyết các tình huống của cuộc sống thực tiễn.

Dạy học theo định hướng phát triển năng lực học sinh cần chú ý đến sự khác biệt về năng lực và sở thích của mỗi HS để có cách tổ chức dạy học phân hóa phù hợp, đặc biệt chú trọng bồi dưỡng phương pháp tự học, qua đó hướng dẫn học sinh biết kiến tạo tri thức và nền tảng văn hóa cho bản thân từ những cảm nhận, suy nghĩ và trải nghiệm của cá nhân trong cuộc sống. Ngoài ra, cũng cần tăng cường tính giao tiếp, khả năng hợp tác của HS trong giờ học Ngữ văn qua các hoạt động thực hành, luyện tập, trao đổi, thảo luận….

Có những năng lực có thể hình thành được từ một bài, một môn. Nhưng có những năng lực chỉ hình thành được từ một nhóm bài, nhiều môn. Vì thế dạy học theo chủ đề và chủ đề tích hợp liên môn sẽ dễ dàng hơn trong việc hình thành năng lực cho học sinh.

2.2 Sự cần thiết của tích hợp kiến thức liên môn khi dạy học Ngữ văn Môn Ngữ văn là một bộ môn rất quan trọng, có ý nghĩa trong việc hình thành, phát triển, định hướng nhân cách cho học sinh. Mặt khác, đây là môn học mang tính nghệ thuật, kích thích trí tưởng tượng bay bổng và sự sáng tạo của học sinh. Phạm vi kiến thức văn học rất rộng, liên quan đến nhiều lĩnh vực 4

khác. Ta có thể thấy rõ nhất là kiến thức lịch sử trong văn học, hầu hết các tác phẩm văn học đều gắn liền với lịch sử, là tấm gương trung thành phản ánh lịch sử nên “ văn sử bất phân” là vì vậy. Mỗi tác phẩm văn chương lại gửi đến con người một bức thông điệp mang ý nghĩa nhân văn sâu sắc, một nội dung giáo dục tư tưởng đạo đức nào đó. Nội dung đó liên quan đến kiến thức của môn học Giáo dục công dân. Ngoài ra kiến thức địa lí, mĩ thuật, âm nhạc cũng gắn liền với tác phẩm thơ văn.

Tích hợp lại các kiến thức của nhiều môn học trong dạy – học Ngữ văn là để thống nhất các mặt riêng lẻ thành một tổng thể, phối hợp tối ưu các phạm vi kiến thức thuộc nhiều lĩnh vực khác nhau nhằm đáp ứng được yêu cầu đặt ra, hướng đến nội dung bao hàm cao hơn, sâu hơn.

Việc vận dụng kiến thức liên môn làm cho hiệu quả bài học Ngữ văn được nâng cao, giúp học sinh học tập với sự hứng thú, say mê hơn. Đồng thời giúp các em có thêm hiểu biết về các lĩnh vực khác như: lịch sử, địa lí, mĩ thuật, âm nhạc, giáo dục công dân, công nghệ, điện ảnh, ẩm thực, kĩ năng sống… Tất cả được gợi ra từ giá trị nội dung, nghệ thuật của các tác phẩm văn chương. Kiến thức liên môn tạo điều kiện cho học sinh chủ động, tích cực, sáng tạo; giúp học sinh ý thức hơn việc học phải đi đôi với hành; rèn luyện các kĩ năng giải quyết tình huống trong cuộc sống và ứng dụng vào thực tế đời sống. vậy nên để dạy tốt môn Ngữ văn thì ngoài việc đảm bảo đủ những kiến thức cơ bản thuộc phạm trù của bộ môn, giáo viên cần nắm vững các nguyên tắc tích hợp để bài giảng văn không chỉ bó hẹp ở kiến thức văn chương mà còn mở rộng kién thức ở nhiều lĩnh vực khác nhau. Như thế, dạy học theo chủ đề tích hợp liên môn là hướng dạy học tích cực hướng tới giáo dục toàn diện học sinh, đổi mới căn bản và toàn diện nền giâó dục nước nhà. `

1.3 Đặc trưng của thể loại tùy bút Tùy bút là một thể loại hình ký có lối viết phóng khoáng, tự do và chủ

quan nhất. Nét nổi bật trong tùy bút là qua việc ghi chép những con người và sự kiện cụ thể có thực, tác giả đặc biệt chú ý đến việc bộc lộ cảm xúc, suy tư và nhận thức đánh giá của mình về con người và cuộc đời…Nhà văn tùy theo 5

ngọn bút đưa đẩy có thể viết từ việc này sang việc khác, từ vấn đề này sang vấn đề khác. Ở thể loại này nhà văn có điều kiện bộc lộ những cảm xúc chủ quan của mình về đối tượng được phản ánh, vì thế cái tôi bản ngã có điều kiện bộc lộ hết mình. So với các tiểu loại khác, tùy bút giàu chất trữ tình hơn cả, tuy vẫn không ít yếu tố chính luận và chất suy tưởng triết lý.

Tùy bút vừa có khả năng cung cấp cho bạn đọc một lượng tri thức phong phú và sát thực về đối tượng, vừa giúp họ khám phá được chiều sâu của hiện thực đó. Người viết tùy bút là người có vốn tri thức uyên thâm về cuộc sống và một năng lực nội cảm mạnh mẽ, một trí tuệ sắc sảo và tư duy triết luận sâu sắc. Đọc tác phẩm tùy bút, có thể dễ dàng nhận ra nghệ thuật trần thuật, vốn là đặc trưng của tự sự, rất gần với trữ tình như một áng thơ văn xuôi với những hình ảnh gợi cảm, rõ nét sắc màu cảm xúc, lối ví von so sánh độc đáo thiên về phương diện tâm lý. Hình thức tự sự với những liên tưởng bất ngờ và phong phú đã làm nên tính chất trữ tình và màu sắc triết lí trong sáng tác của các lí giải hiện đại.

Với những đặc trưng riêng về thể loại như trên, việc nghiên cứu và tìm ra những phương pháp kiểu bài, nhóm bài này và rất cần thiết. Đó là cơ sở để góp phần đổi mới phương pháp dạy học ở trường phổ thông hiện nay.

3. Thực trạng dạy – học chủ đề “ Tùy bút hiện đại Việt nam” theo hướng tích hợp liên môn.

3.1 Khảo sát thực trạng dạy học nhóm bài tùy bút hiện đại VN ở trường THCS Để nắm vững thực trạng dạy – học các văn bản tùy bút ở trường THCS và để có căn cứ xác định nguyên nhân của những hạn chế, đồng thời đề xuất những biện pháp khắc phục, chúng tôi đã tích cực đi dự giờ của các đồng nghiệp trong trường, trong huyện, đặc biệt là dự giờ trong các đợt thi giáo viên giỏ các cấp. Ngoài ra, chúng tôi cũng tiến hành trao đổi trực tiếp với các giáo viên qua các đợt hội thảo, tập huấn, sinh hoạt chuyên môn. Việc thăm dò ý kiến qua các phiếu khảo sát đối với giáo viên và học sinh (Mẫu phiếu khảo sát GV trong phần phụ lục) về sự cần thiết của việc dạy học theo chủ đề tích hợp liên 6

môn đối với bộ môn Ngữ văn cũng được tiến hành đồng bộ. Sau một thời gian tiến hành khảo sát, tôi thu được kết quả như sau: * Kết quả khảo sát giáo viên về việc tổ chức dạy – học chủ đề “ Tùy bút hiện đại Việt Nam” theo hướng tích hợp liên môn.

(Số lượng khảo sát là 30 giáo viên Ngữ văn thuộc 15 trường THCS trong huyện) - Về sự cần thiết của việc dạy học bộ môn Ngữ văn theo chủ đề: Có 22/30 GV cho rằng việc xây dựng các chủ đề dạy học đối với các bộ môn nói chung và môn Ngữ văn nói riêng ở trường THCS là rất cần thiết, đạt tỉ lệ 73.3%, có 8/30 GV cho rằng việc dạy học theo chủ đề là không cần thiết, đạt tỉ lệ 16.7%.

- Về mức độ vận dụng hình thức dạy học chủ đề Ngữ văn theo hướng tích hợp liên môn: Có 20/30 GV thường xuyên vận dụng hình thức tích hợp trong dạy học, chiếm tỉ lệ 66.7% ; có 10/30 GV vận dụng nhưng không thường xuyên, chiếm tỉ lệ 33.3%; không có GV chưa bao giờ vận dụng.

- Về hình thức tích hợp trong dạy học chủ đề: Có 11/30 GV sử dụng cả 2 hình thức tích hợp: tích hợp trong bộ môn và tích hợp liên môn, chiếm tỉ lệ 63.3%; có 19/30 GV chỉ sử dụng hình thức tích hợp trong bộ môn, chiếm tỉ lệ 36.7% - Về hiệu quả tích hợp: 30/30 GV đều có chung nhận xét là việc tổ chức dạy các văn bản thuộc nhóm bài tùy bút hiện đại Việt Nam trong chương trình Ngữ văn lớp 7 theo hướng tích hợp liên môn sẽ đem lại hiệu quả cao hơn so với cách dạy học thông thường.

- Về sự hứng thú của học sinh: 25/30 GV cho rằng HS hứng thú với việc dạy học theo chủ đề “ Tùy bút hiện đại Việt Nam” theo hướng tích hợp liên môn, chiếm tỉ lệ 83.3%. Học sinh có sự tích cực, chủ động hơn, vận dụng kiến thức tốt hơn, khả năng sáng tạo cao hơn. Có 5/30 GV cho rằng học sinh không mấy hứng thú, các em đã quen và thích học cách riêng lẻ từng tác phẩm hơn là học theo chủ đề, chiếm 16.7%

7

- Về khó khăn của giáo viên khi dạy học chủ đề theo hướng tích hợp liên môn: 100% GV đều cho rằng việc dạy học chủ đề “Tùy bút hiện đại Việt Nam” theo hướng tích hợp liên môn gặp nhiều khó khăn như: Học sinh chưa quen với cách dạy học chủ đề nên chuẩn bị ở nhà chưa tốt, cách thức soạn - giảng và tìm địa chỉ tích hợp mất nhiều thời gian, công sức, cơ sở vật chất 1 số đơn vị chưa thuận lợi để áp dụng dạy học chủ đề... * Kết quả khảo sát học sinh về mức độ hứng thú khi học các văn bản tùy bút thông qua chủ đề tích hợp liên môn (Khảo sát đối với 74 học sinh khối 7 của 1 đơn vị trường trong huyện) Khối

Số HS

(lớp)

Hứng thú

Bình thường

Không hứng thú

SL

%

SL

%

SL

%

7A

36

25

69.4

10

27.8

1

2.8

7B

38

29

76.3

7

18.4

2

5.3

Tổng

74

54

73.0

17

23.0

3

4.0

3.2. Đánh giá thực trạng Thông qua việc dự giờ, thăm lớp, khảo sát, lấy ý kiến của giáo viên và học sinh tôi thấy thực trạng của việc dạy học Ngữ văn trong trường THCS hiện nay đã có nhiều biến chuyển tích cực trong đổi mới phương pháp dạy học và thu được kết quả đáng kể như: thúc đẩy hoạt động của học sinh trong giờ học, lấy học sinh là chủ thể, trung tâm, khơi gợi được sự hứng thú, khám phá và hình thành những năng lực cần thiết. Đặc biệt từ năm học 2014 – 2015 áp dụng việc dạy học theo chủ đề với tất cả các môn học đã tạo ra sự đổi mới mạnh mẽ về phương pháp dạy học của giáo viên. Song bên cạnh đó vẫn còn một số tồn tại. Đó là sự lúng túng của giáo viên khi tổ chức hoạt động dạy học theo chủ đề hướng tích hợp liên môn, sự thiếu kinh nghiệm khi xây dựng các bước của chủ đề theo đặc thù bộ môn cũng như việc tìm địa chỉ tích hợp liên môn trong dạy học. Vì thế nhiều tiết học Ngữ văn chưa thực sự tạo được hứng thú cho học sinh và hiệu quả chưa cao. Đặc biệt đối với thể loại tùy bút trong chương trình Ngữ văn 7 tập 1 , Nhà xuất bản (NXB) Giáo dục, là những tác phẩm đòi hỏi người đọc phải có sự suy ngẫm, nhập tâm vào dòng tâm sự của nhà văn, lưu 8

tâm đến chất trữ tình trong mỗi tác phẩm. Nhưng nhiều giáo viên hiện nay dạy tùy bút giống như dạy truyện ngắn, nghĩa là vẫn có tính chất truyện nên hiệu quả dạy chưa cao. Việc giảng dạy như vậy đã làm mất đi sức hấp dẫn riêng của thể văn này. Chất lượng đạt được thông qua các giờ Đọc – Hiểu văn bản tùy bút còn hạn chế.

Học sinh do chuẩn bị bài chưa kĩ, chưa đúng cách (Thay vì soạn 1 văn bản riêng lẻ như trước kia, các em liền lúc phải chuẩn bị cả 1 nhóm bài theo những nội dung tích hợp ngang, tích hợp dọc, tích hợp cùng bộ môn, tích hợp ngoài bộ môn)...nên mới hiểu kiến thức 1 cách lơ mơ, rời rạc, không nắm được mối quan hệ hữu cơ giữa các tri thức thuộc lĩnh vực đời sống xã hội, về kiến thức liên môn. Nhiều tiết học, học sinh còn thụ động, chưa say sưa, tích cực, sáng tạo trong học tập, dẫn đến kết quả học tập bộ môn không cao. Đặc biệt trong xã hội hiện đại ngày nay, học sinh thường được gia đình định hướng chạy theo các môn học mang tính “thời thượng” nên có tâm lý coi nhẹ môn Văn, dành ít thời gian cho môn học này. Đề học sinh chủ động, tích cực, sáng tạo trong học tập thì tất yếu phải đổi mới phương pháp dạy học, mà dạy học theo hướng tích hợp liên môn là một phương pháp tiêu biểu và hiệu quả.

4. Cách tổ chức dạy học chủ đề “Tùy bút hiện đại Việt Nam” trong Chương trình Ngữ văn 7 theo hướng tích hợp liên môn.

4.1. Cách thức xây dựng chủ đề 4.1.1. Cơ sở hình thành chủ đề Thứ nhất, căn cứ vào đặc trưng thể loại. Các văn bản tùy bút trong chương trình Ngữ văn 7 tập 1 đều là những văn bản tiêu biểu, đặc sắc. Tuy mỗi bài có một nội dung riêng với những cảm nhận riêng của từng tác giả song điểm chung của các văn bản này đều nói về vẻ đẹp thiên nhiên, con người, về phng tục, tập quán, sinh hoạt và nét đẹp văn hóa của từng miền quê trên đất nước Việt Nam. Vì vậy có thể kết hợp cả 3 văn bản trong cùng một chủ đề. Tất nhiên không phải là sự sắp xếp một cách cơ học với 3 tác phẩm cùng thể loại

9

mà căn cứ vào từng văn bản cụ thể sẽ lựa chọn khai thác những nội dung tiêu biểu quan trọng nhất trên nguyên tắc xây dựng chủ đề.

Thứ hai, các văn bản nói trên được sắp xếp khá gần nhau ( Văn bản “ Một thứ quà của lúa non: Cốm” thuộc bài 14; văn bản “ Sài Gòn tôi yêu”, “Mùa xuân của tôi” thuộc bài 15) nên rất thuận lợi trong việc nhóm các văn bản đó vào cùng một chủ đề mà không ảnh hưởng đến phân phối chương trình, không gây ra sự xáo trộn thiếu khoa học.

Thứ ba, các tài liệu tham khảo phục vụ cho việc dạy học các văn bản tùy bút, tài liệu liên quan đến kiến thức liên môn tương đối phong phú; cơ sở vật chất phục vụ cho dạy học như: máy chiếu, loa đài... tương đối đầy đủ.

Thứ tư, việc dạy học theo chủ đề đã được tiến hành từ những năm học trước nên giáo viên đã có kinh nghiệm xây dựng và thiết kế nội dung dạy học theo chủ đề. Học sinh lớp 7 đa số đã quen với cách học theo chủ đề và luôn có ý thức học tập rất tốt.

Từ những căn cứ trên, chúng ta có cơ sở khá thuận lợi để xây dựng được chủ đề này.

4.1.2. Các bước xây dựng chủ đề Sau khi nghiên cứu đặc trưng thể loại và phạm vi kiến thức tích hợp, căn cứ vào điều kiện giảng dạy thực tế của nhà trường, tổ nhóm chuyên môn đã thông nhất xây dựng chủ đề “Tùy bút hiện đại Việt Nam” để thực hiện trong chương trình dạy học chính khóa.

- Số tiết của chủ đề: 03 tiết ( từ tiết 60 đến tiết 62 theo PPCT) - Số bài: 03 ( 02 bài học chính thưc, 01 bài hướng dẫn đọc thêm) * Bước 2: Xác định chuẩn kiến thức, kĩ năng, thái độ và các năng lực cần hình thành (mục tiêu) - Đối với bộ môn Ngữ văn 10

1. Kiến thức: - Học sinh có hiểu biết bước đầu về thể văn tùy bút.

- Hiểu được nghĩa, nội dung và nghệ thuật của tác phẩm tùy bút hiện đại Việt Nam trong chương trình Ngữ văn 7 – tập 1; so sánh và thấy rõ được sự khác nhau giữa thể loại tùy bút và kí.

2. Kĩ năng: - Biết đọc – hiểu văn bản tùy bút hiện đại Việt Nam theo đặc trưng thể loại - Biết vận dụng kiến thức được học vào giải quyết những tình huống thực tiễn và tạo lập văn bản theo yêu cầu.

- Có kĩ năng liên hệ đánh giá, tích hợp liên môn trong và sau quá trình học chủ đề.

3. Thái độ - Có ý thức yêu mến, tự hào về quê hương đất nước và về vẻ đẹp tâm hồn con người.

- Biết trân trọng, yêu mến các văn bản tùy bút hiện đại Việt Nam - Yêu quý, tự hào và có ý thức giữ gìn, phát huy những giá trị truyền thống của dân tộc.

4. Phát triển năng lực: Ngoài những năng lực chung, cần chú trọng phát triển cho học sinh những năng lực chủ yếu sau: năng lực thu thập thông tin thông liên quan đến văn bản, năng lực đọc – hiểu văn bản theo đặc trung thể loại, năng lực cảm thụ thẩm mĩ, năng lực trình bày suy nghĩ, cảm động....

- Đối với bộ môn, lĩnh vực khác 1. Môn lịch sử: Học sinh có thêm một số kiến thức liên quan đến lịch sử của dân tộc như tình hình xã hội từ những năm trước cách mạng tháng 8 đến 11

sau 1975, lịch sử sự ra đời của nghề làm cốm làng Vòng, sự ra đời của thành phố Sài Gòn, các sự kiện lịch sử diễn ra tại Sài Gòn..

2. Môn Địa Lí: Biết xác định được vị trí địa lí của một số thành phố trên bản đồ tự nhiên Việt Nam và hiểu biết được điều kiện tự nhiên của một số vùng đất.

3. Môn Giáo Dục Công Dân: Bày tỏ được tình yêu đối với quê hương, đất nước, niềm tự hào vê con người Việt Nam trong công cuộc dựng xâỵ, bảo vệ tô quôc, trân trọng những nét đẹp trong sinh hoạt văn hóa của người dân, biết bảo vệ môi trường tài nguyên thiên nhiên, gìn giữ những giá trị mang bản sấc văn hóa của dân thời đại hiện nay.

4. Môn Mỹ Thuật: Vận dụng kiến thức môn Mỹ Thuật để vẽ tranh theo chủ đề gia đình, quê hương.

5. Môn Âm Nhạc: Học sinh được thưởng thức những ca khúc hay đi cùng năm tháng củng cố kiến thức về nhạc lí. Vận dụng kiến thức môn Âm nhạc để tập sángtác, phổ nhạc cho bài thơ yêu thích.

6. Môn Tin Học: Ứng dụng kiến thức môn Tin Học để soạn Power Piont chuẩn bị nội dung trình chiếu với những bài tập đề án.

7. Môn Sinh Học: Biết vận dụng kiến thức môn Sinh Học để nhận biết các giác quan trong cơ thể con người, các loại chim thú và đặc điểm giống loài.

8. Môn Công Nghệ: Biết được quy trình chế biến cốm và vận dụng để thực hành chế biến cốm.

9. Kỹ Năng Sống: Học Sinh được giáo dục nếp sống thanh lịch, văn minh . Vận dụng những kiến thức được học để ứng dụng trong giao tiếp, sinh hoạt, xây dựng ý thức trách nhiệm với cộng đồng. * Bước 3: Lập bảng mô tả các mức độ nhận thức theo định hướng phát triển năng lực học sinh.

12

Các mức độ nhận thức Nội Dung

Nhận biết

Thông hiểu

Vận dụng

Vận dụng cao

thấp - Tác giả,

- Nhớ được

- Hiểu đặc

- Vận dụng

- Vận dụng

hoàn cảnh

những nét

điểm thể loại

hiểu biết về

hiểu biết về

sáng tác

chính về tác

tùy bút hiện

tác giả, tác

đặc trưng thể

- Thể loại văn giả, văn

đại Việt Nam. phẩm, hoàn

loại để phân

bản

bản(hoàn

- Chỉ ra được

cảnh ra đời..

tích, cảm thụ

- Đề tài sáng

cảnh sáng tác, giá trị nội

để phân tích,

những giá trị

tác, chủ đề,

thể loại...)

dung, tư

lí giải giá trị

nội dung

cảm xúc chủ

- Xác định

tưởng của các nội dung,

nghệ thuật

đạo của các

được bố cục

văn bản tùy

của tác phẩm

văn bản.

và nội dung

bút được học. bài thơ.

- Giá trị nội

của từng phần - Chỉ ra được

- Khái quát

- Trình bảy

dung ý nghĩa

trong văn

một số đặc

được nội

những kiến

của các văn

bản.

sắc trong

dung, cảm

và các cảm

bản.

- Nhận diện

nghệ thuật

hứng chung

nhận riêng về

- Giá trị nghệ

được cảm xúc biểu đạt của

của thể loại

tác phẩm theo

thuật (chi tiết, chủ đạo trong các tác phẩm

tùy bút hiện

năng lực cảm

hình ảnh,

các bài tùy

tùy bút đó.

đại VN trong

thụ của từng

biện pháp tu

bút đó.

- Hiểu được

việc phản ánh HS.

từ..)

- Nhận biết

nội dung ý

những mặt

được những

nghĩa của các của cuộc

và khám phá

hình ảnh, chi

từ vựng có

sống đời

các giá trị của

tiết tiêu biểu,

trong các chú

thường và

một văn bản

được nhà văn

thích nói

cảm xúc của

mới cùng thể

tái hiện trong

riêng, trong

người viết

loại.

tác phẩm để

tác phẩm nói

qua thể loại

- vận dụng tri

làm toát lên

chung.

này.

thức đọc hiểu

chủ đề, tư

- Lý giải ý

- Cảm nhận

văn bản để

13

nghệ thuật

cùng thể loại.

- Biết tự đọc

tưởng.

nghĩa, tác

được ý nghĩa

xác định thái

- Nhận diện

dụng của các

của một số từ

độ, kĩ năng

được các

chi tiết, hình

ngữ, hình

sống, kinh

phép tu từ

ảnh.

ảnh, chi tiết

nghiệm ứng

được sử dụng

đặc sắc trong

xử của bản

trong đó.

tác phẩm.

thân (những

- Trình bày

bài học rút ra

được cảm

được vận

nhận, ấn

dụng vào

tượng của cá

cuộc sống).

nhân về giá

- Sáng tạo

trị nội dung

nghệ thuật:

và nghệ thuật

tập làm thơ,

của văn bản.

vẽ tranh, viết

- Khái quát

tiểu phẩm...

được một số

- Nghiên cứu

đặc điểm

KH, dự án...

chung của thể loại , so sánh được sự khác nhau giữa tùy bút với bút kí sự.

- Đọc diễn cảm tác phẩm

14

Câu hỏi định tính, định lượng

Bài tập thực hành

- Trắc nghiệm KQ (về tác giả, - Bài tập dự án (nghiên cứu tác phẩm, đặc điểm thể loại, theo chủ đề) chi tiết nghệ thuật...)

- Bài trình bày miệng (thuyết

- Câu hỏi tự luận trả lời ngắn trình, trao đổi thảo luận, trình (Lí giải, phát hiện, nhận xét, bảy về một vấn đề...)

Dạng câu

đánh giá....)

hỏi, bài tập

- Câu hỏi nghị luận (Trình phẩm thực hành như tranh vẽ,

- Hồ sơ (tập hợp các sản

bày cảm nhận, kiến giải riêng sản phẩm âm nhạc, thơ văn, của cá nhân..)

tiểu phẩm).

- Phiếu quan sát làm việc nhóm (trao đổi, thảo luận về các giá trị tác phẩm...)

* Bước 4: Biên soạn hệ thống câu hỏi và bài tập minh họa cho từng hoạt động dạy học của chủ đề: + Văn bản: Một thứ quà của lúa non: Cốm Nhận biết

Thông hiểu

Vận dụng thâp

- Em hãy phát

- Em hãy nêu

- Tính chất biểu

Cho biết lịch

hiện phương thức những hiểu biết

cảm của bài tùy

sử ra đời và phát

biểu đạt của bài

của em về thể tùy

bút được thể hiện

triển của cốm

viết.

bút

như thế nào?

làng Vòng.

- Bài văn có bố

- Em có nhận xét

- Tìm những câu

- Trình bày cách

cục như thế nào?

gì về cách dùng

thơ, ca dao nói về

thức làm cốm.

Nội dung từng

từ ngữ trong lời

sản vật Cốm của

- Thực hành làm

phần là gì?

hướng dẫn mọi

dân tộc

cốm

- Nhắc đến cốm

người mua cốm

- Em học được gì -Từ những hiểu

là nhắc đến đặc

của tác giả?

từ việc sử dụng

15

Vận dụng cao

biết về các sản vật

sản của vùng đất

- Qua đó tác giả

ngôn ngữ, cách

đặc trưng của quê

nào.

muốn truyền tới

biểu đạt cảm xúc

hương mình, em

- Cốm có những

người đọc tình

cùa nhà văn?

hãy viết đoạn văn

giá trị gì?

cảm và thái độ gì

- Bài học rút ra

khoảng 1 trang

- Nhận xét về

trong ứng xử với

từ lời kêu gọi nhà giấy giới thiệu

màu sắc, hương

thức quà là Cốm.

văn Thạch Lam

cho mọi người

vị hồng và cốm?

Em hiểu gì về lời

qua cách mua

biết 1 sản vật nổi

- Có thể dùng

bình "Thật đáng

cốm, thưởng thức tiếng nhất của xứ

những giác quan

tiếc khi chúng ta

cốm?

nào để cảm nhận

thấy những tục ỉệ

- Tìm hiểu những - Sưu tầm ca dao,

vị ngon của cốm?

tốt đẹp ấy mất

sản vật của quê

tục ngữ thơ văn

dần..,, thay bằng

hương mình.

nói đến cốm.

- Phát hiện những

những thức bóng

- Bài văn thể

biện pháp nghệ

bẩy hào nháng và

hiện nét đặc sắc

thuật được nhà

thô kệch.... ”

của ngòi bút

văn vận dụng?

- Tác giả muốn

Thạch Lam thiên

truyền tới người

về cảm giác tinh

đọc tình cảm và

tế nhẹ nhàng mà

thái độ gì trong

sâu sắc. Hãy tìm

ứng xử với thức

ví dụ và phân

quà là Cốm.

tích để làm rõ

- Tác dụng của

nhận xét đó.

Đông?

các biện pháp nghệ thuật trong bài? + Văn bản: Mùa xuân của tôi – Vũ Bằng Nhận biết

Thông hiểu

Vận dụng thấp

Vận dụng cao

- Bài văn nói về - Bắc Việt chỉ - Hà nội là mảnh - Tìm đọc thêm

16

cảnh sắc và không vùng đất nào? Tại đất như thế nào? tập

tùy

bút:

khí mùa xuân ở sao lại có cách gọi Đã khơi gợi trong “Thương nhớ 12” đâu? Hoàn cảnh như vậy?

lòng em những của Vũ Bằng và

và tâm trạng của

cảm xúc gì?

tác giả khi viết bài viết này?

- Em có cảm nhận

gì về vẻ đẹp mùa - Em học tập được xuân HN?

- Cảnh mùa xuân được nói tới ở những thời điểm nào?

nêu cảm nhận của

điều gì về cách - Nêu cảm nhận

- Vì sao tác giả lại tập trung miêu tả

viết văn biểu cảm của em về mùa qua văn bản này?

vẻ đẹp mùa xuân - Đọc những bài sau

ngày

em về tập tùy bút.

rằm ca dao, thơ nói về

xuân miền Bắc bằng

một

đoạn

văn.

- Bức tranh mùa tháng riêng?

vẻ đẹp mảnh đất - Viết đoạn văn

xuân hiện lên qua

Hà Nội mà em diễn tả cảm xúc

chi tiết nào?

- Việc sử dụng biện pháp tu từ,

biết?

của em về một

- Cảnh sắc mùa giọng điệu, ngôn - Đọc diễn cảm xuân Miền Bắc ngữ trong đoạn bài sau

ngày

văn;

rằm văn như vậy có một số câu văn

được miêu tả qua tác dụng gì?

hay.

chi tiết nào?

- tác giả đã sử dụng biện pháp nghệ

thuật

thuộc

nào

trong đoạn văn?

Cách thức biểu cảm trong bài trực tiếp hay gián tiếp?

+ Văn bản: Sài Gòn tôi yêu – Minh Hương

17

mùa trong năm.

Nhận biết

Thông Hiểu

Vận dụng thấp

Vận dụng cao

- Tác gả đã cảm

- Sài Gòn có lịch

- Hãy quan sát

- hãy tìm hiểu

nhận Sài Gòn về

sử ra đời như thế

bản đồ, xác định

những bài viết về

những phương

nào?

vị trí của TP Sài

vẻ đẹp và những

diện nào?

- Hãy nêu những

Gòn.

đặc sắc của quê

- Xác định bố cục

hiểu biết về thành

- Ấn tựng chung

hương em.

của bài văn.

phố Sài Gòn

nhất của em về

- Viết 1 đoạn văn

- Bài văn được

(thiên nhiên, khí

Sài Gòn là gì?

biểu cảm hay 1

biểu cảm theo

hậu, con người,

- Em thích nhất

bài thơ nói về tình

cách nào? Tìm

sinh vật...)

điều gì về Sài

cảm của mình đối

một số câu văn

- Thái độ tình cảm Gòn? Vì sao?

với quê hương.

biểu đạt cảm xúc

của tác giả với Sài - Em giới thiệu

- Vẽ tranh minh

trong bài.

Gòn được biểu

những gì về Sài

họa cảnh đẹp của

- Tác giả đã sử

hiện như thế nào?

Gòn cho bạn bè

thành phố Sài

dụng biện pháp gì - Tác dụng của

quốc tế khi họ

Gòn.

trong bài văn?

biện pháp nghệ

muốn biết về

thuật đó?

thành phố này?

- Thành phố Sài Gòn gắn liền với dấu mốc lịch sử nào của dân tộc Việt Nam?

* Bước 5: Thiết kế tiến trình, nội dung, phương pháp dạy học chủ đề - Phân bố thời lượng: Chủ đề gồm 3 tiết: Nội dung từng tiết được phân chia như sau:

18

Tiết

Nội Dung

1

Khái quát về thể loại tùy bút: Đọc – Hiểu văn bản: Một thứ

Ghi chú

quà của lúa non: Cốm 2

Bức tranh quê hương và tình yêu đất nước, con người qua 2 văn bản: Mùa xuân của tôi, Sài Gòn tôi yêu.

3

Tổng kết, luyện tập; kiểm tra, đánh giá kết quả học tập chủ đề.

- Nghiên cứu kĩ nội dung chủ đề, xác định rõ mục tiêu cần đạt của cả chủ đề và mục tiêu của từng tiết học.

Với công việc này, theo tôi giáo viên cần dành thời gian nghiên cứu thật kĩ các văn bản tùy bút trong sách giáo khoa, tìm hiểu những giá trị nội dung, nghệ thuật của từng văn bản. Từ việc nghiên cứu lần lượt từng văn bản giáo viên mới có được sự khái quát nội dung, nghệ thuật của cả nhóm bài và tiến tới thực hiên phân chia nội dung giảng dạy trong từng tiết. Không giống như dạy từng văn bản riêng lẻ (Mỗi văn bản thực hiện trọn vẹn 1 tiếng) mà giáo viên bắt buộc phải thiết kế nội dung sẽ dạy để học sinh vừa hiểu được nội dung đầy đủ của từng văn bản lại vừa khắc sâu được nội dung tư tưởng của cả nhóm bài theo hướng tiếp cận hoàn toàn mới. VD: Trong chủ đề này, tiết thứ nhất giáo viên sẽ dạy các nội dung: Khái quát về thể loại tùy bút; Đọc hiểu văn bản “Một thứ quà của lúa non: Cốm” – Thạch Lam (thực hiện các bước giống như một tiết Đọc – Hiểu văn bản thông thường). Sang tiết 2 giáo viên lại đi nghiên cứu sâu vào 2 nội dung: Bức tranh quê hương và tình yêu đất nước con người qua 2 văn bản “Mùa xuân của tôi” – Vũ Bằng và “Sài Gòn tôi yêu” – Minh Hương. Tiết cuối giáo viên dạy các nội dung tổng kết, luyện tập, kiểm tra học sinh.

Cùng với việc nghiên cứu nội dung, GV cũng cần xác định rõ mục tiêu của cả chủ đề và nội dung của mỗi tiết học. GV cần chú ý xác định được trọng tâm kiến thức, các kĩ năng cần hình thành, những tình cảm, thái độ cần giáo dục, bồi dưỡng và các năng lực cần phát triển của học sinh. Cụ thể như sau: * Mục tiêu chung của chủ đề: 19

1. Kiến thức: Học sinh có hiểu biết bước đầu về thể văn tùy bút. Hiểu được ý nghĩa nội dung và nghệ thuật của các tác phẩm tùy bút hiện đại Việt Nam trong chương trĩnh Ngữ văn lớp 7; so sánh và thấy rõ được sự khác nhau giữa các thể loại kí, tùy bút. Tích hợp với kiến thức ở các bộ môn: Lịch sử, Địa lí, Mĩ thuật, Sinh học, Công nghệ, Giáo dục công dân.. Tích họp với các loại hình nghệ thuật và kĩ năng sống.

2. Kĩ năng: Biết Đọc - hiểu văn bản tùy bút hiện đại Việt Nam theo đặc trưng thể loại; biết hệ thống, khái quát kiến thức văn học theo chủ đề; biết vận dụng kiến thức được học vào giải quyết những tình huống thực tiễn và tạo lập văn bản theo yêu cầu. Có kĩ năng liên hệ đánh giá, tích hợp liên môn trong và sau quá trình học chủ đề.

3. Thái độ: Có ý thức yêu mến tự hào về quê hương đất nước và vẻ đẹp tâm hồn của con người Việt Nam. Biết trân trọng, yêu mến các văn bản tùy bút hiện đại Việt Nam; yêu quý, tự hào và có ý thức giữ gìn, phát huy những giá trị truyền thống của dân tộc.

4. Phát triển năng lực: Ngoài những năng lực chung, cần chú trọng phát triển cho học sinh những năng lực chủ yếu sau: năng lực thu thập thông tin liên quan đế văn bản; năng lực đọc-hiểu văn bản theo đặc trưng thể loại; năng lực cảm thụ thẩm mĩ; năng lực trình bày suy nghĩ, cảm nhận của cá nhân về ý nghĩa của văn bản; năng lực giải quyết vấn đề; năng lực giao tiếp tiếng Việt; năng lực hợp tác; năng lực tạo lập văn bản...

- Lựa chọn những phương pháp, hình thức tổ chức các hoạt động dạy học phù hợp với từng tiết trong chủ đề.

Trước kia, theo cách dạy học truyền thống, người giáo viên lên lớp thực hiện việc truyền thụ một chiều, GV đóng vai trò quyết định, chủ động trong mọi hoạt động dạy học. Những năm gần đây việc đổi mới phương pháp dạy học rất được chú trọng. Hiện nay, có rất nhiều phương pháp và hình thức tổ chức các hoạt động dạy - học GV có thể sử dụng trong khi lên lóp. Khi dạy chủ đề này, GV áp dụng hình thức dạy học trong lớp ở các giờ học chính khóa.

20

Có thể tổ chức lớp học theo các nhóm hoặc các góc học tập để học sinh có thể dễ dàng tiến hành hoạt động trao đổi thảo luận theo nhóm, hoặc tiếp sức, cộng tác. Mỗi nhóm cần cử ra 1 nhóm trưởng, 1 thư kí nhận nhiệm vụ của GV và triển khai đến các bạn khác. Giáo viên cần linh hoạt vận dụng phương pháp dạy học trong từng tiết của chủ đề. Chẳng hạn tiết thứ nhất sẽ áp dụng phương pháp đàm thoại, thảo luận để khai thác nội dung bài học, nghiên cứu xử lí tình huống Gv có thể vận dụng các kĩ thuật dạy học tích cực như: kĩ thuật đặt câu hỏi, kĩ thuật “trình bày 1 phút”. Hay tiết cuối của chủ đề giáo viên tổ chức cho học sinh thảo luận nhóm, đóng kịch, thuyết trình, vẽ sơ đồ tư duy... Với những hình thức tổ chức dạy học, các phương pháp và kĩ thuật dạy học tích cực như trên sẽ tạo cho học sinh thói quen tự học tự làm việc, luyện được kĩ năng nghe nói đọc, viết Tiếng Việt; bộc lộ được các năng lực tư duy giao tiếp, tiếp nhận, sáng tạo...

- Xác định nội dung, địa chỉ tích hợp và hình thức tích hợp cỏ thể vận dụng trong giờ học.

Sau khi lựa chọn chủ đề, tôi tiến hành nghiên cứu nội đung từng văn bản cụ thể. Xác định các nội dung cần tích hợp liên môn và mục tiêu cụ thể của việc tích hợp liên môn đối với quá trình tiếp nhận tác phẩm.Tìm hiểu các kíén thức liên quan thuộc các bộ môn khoa học xã hôi, khoa học tự nhiên, kĩ năng sống....để tích hợp. Tuy nhiên, cũng cần phải định rõ địa chỉ tích họp, liên môn cho từng bài cụ thể. Sau đây là đề xuất địa chỉ tích hợp cho chủ đề trong từng hoạt động tương ứng với nội dung của từng tiết dạy Stt

Hoạt

Địa chỉ tích hợp

động

1

Giới

- Địa lí: Vị trí của thủ đô hà Nội trên bản đồ.

thiệu

- Lịch sử: Nguồn gốc ra đời của cốm làng Vòng.

chủ đề

- Giáo dục công dân lớp 9, bài 7, Tiết 8 : Kế thừa và phát huy

Đọc –

truyền thống tốt đẹp của dân tộc.

Hiểu

- Mỹ Thuật:

21

văn

+ Một số hình ảnh về nghề làm cốm, làng nghề cốm.

bản:

+ Chân dung nhà văn Thạch Lam.

Một thứ + Vận dụng kiến thức đã học về mĩ thuật để vẽ tranh minh hoa quà của nội dung đã học. lúa non: - Công nghệ: Cách thức làm cốm.

2

Cốm

- Sinh học Lớp 6, Bài 8, Tiết 10: Các giác quan của người.

Văn

- Lịch sử:

bản:

+ Quá trình hình thành và phát triển của thành phố Sài Gòn.

Mùa

+ Âm mưu xâm lược của Mĩ và sự chia cắt hai miền đất nước

xuân

sau năm 1955.

của tôi,

- Địa lý: Vị trí của Sài Gòn, vĩ tuyến 18 phân chia ranh giới 2

Sài Gòn miền Nam – Bắc. tôi yêu

- Giáo dục công dân: + Lớp 7, Bài 14, tiết 22: Bảo vệ môi trường và tài nguyên thiên nhiên. + Lớp 6, Bài 7, tiết 8: yêu thiên nhiên, sống hòa hợp với thiên nhiên. + Lớp 6, Bài 6, Tiết 7: Biết ơn.

- Âm nhạc: Bài hát “Nhớ về Hà Nội” – nhạc sĩ Hoàng Hiệp và “Mùa xuân trên thành phố Hồ Chí Minh” của nhạc sĩ Xuân Hồng.

- Mĩ thuật: Một số hình ảnh và chân dung nhà văn , tranh minh họa cho bài học.

22

Khi thực hiện công việc này, GV cần lưu ý không phải nội dung văn bản cứ đề cập đến kiến thức của bộ môn nào, liên quan đến sự kiện đời sống nào, lĩnh vực nào cũng đưa vào tích hợp. Bởi vì, nếu chúng ta vận dụng tích hợp một cách tràn lan sẽ làm cho hệ thống kiến thức trọng tâm của bài học trở nên rời rạc, mờ nhạt và khiến học sinh không hiểu được văn bản. Để tránh điều này, mỗi một bài học GV cần ưu tiên cho những nội dung tích hợp cần thiết, quan trọng có thể giúp học sinh hiểu sâu sắc văn bản và phát triển tốt nhất các năng lực.

Ví dụ khi dạy bài “Một thứ quà của lúa non: cốm ” ta thấy kiến thức của bộ môn công dân rất lớn, liên quan đến các chủ đề như: Lịch sự, tế nhị; Kế thừa và phát huy truyền thống tốt đẹp của dân tộc. Nếu giáo viên quá đi sâu vào kiến thức này thì giờ học văn sẽ giống như một giờ truyền dạy đạo đức. Vậy nên chỉ cần đưa một vài câu hỏi lồng ghép vào bài khi đã khai thác hết nội dung chính để học sinh liên hệ bản thân và rút ra bài học giao tiếp ứng xử.

- Hướng dẫn học sinh chuẩn bị cho giờ học. Đây là việc làm cực kì quan trọng. Việc hướng dẫn học sinh chuẩn bị bài trước ở nhà và giao nhiệm vụ cho học sinh sẽ giúp học sinh chủ động hơn tự giác tích cực hơn. Nếu không có sự chuẩn bị trước thì học sinh sẽ không thể nắm vững bài, không làm tốt được những yêu cầu của Gv đặt ra trong vòng 45 phút của tiết học và vì thế giờ học sẽ không đạt được hiệu quả. Gv yêu cầu các em

ngoài việc soạn bài, tự tìm tòi tra

cứu thông tin liên quan đến bài học còn phải sưu tầm tài liệu, tranh ảnh, băng đĩa, tập đọc diễn cảm, tập hát, đóng tiểu phẩm... Ngoài ra, giáo viên cũng cần chú ý giao cụ thể từng việc cho tổ, nhóm, cá nhân và cố gắng dành thời gian kiểm tra, đôn đốc, nhắc nhở sự chuẩn bị của từng bộ phận.

- Chuẩn bị tài liệu, phương tiện, thiết bị dạy học.

* Giáo viên: cần chuẩn bị các thiết bị phương tiện hỗ trợ và tư liệu tham khảo như sau:

- Máy tính, máy chiếu.

23

“ Băng đĩa, kênh hình, phim tư liệu

- Tranh ảnh minh họa.

- Kiến thức từ các nguồn tư liệu Sách giáo khoa, sách giáo viên, Internet...

- Một số tư liệu tham khảo: Dạy học theo chủ đề tích hợp, Dạy học theo hướng phát triển năng lực học sinh. * Học sinh: Để có thể học tốt được chủ đề này các em càn chuẩn bị như sau:

- Đọc kĩ 3 văn bản tùy bút trong sách giáo khoa, nắm vững xuất xứ, hoàn cảnh ra đời, thể loại, bố cục.

- Nắm được thông tin về tác giả, sưu tầm tranh chân dung tác giả, các sáng tác tiêu biểu cùa tác giả.

- Soạn, trả lời các câu hỏi gợi ý trong phần đọc - hiểu vãn bản sgk.

- Tìm hiểu các sản vật của quê hương mình.( Bánh đậu xanh Hải Dương, bánh gai Ninh Giang...)

- Vẽ sơ đồ tư duy khái quát kiến thức.

- Viết bài thuyết minh về 2 thành phố lớn Hà Nội I Sài Gòn với bạn bè quốc tế.

-Vẽ tranh minh họa cho chủ đề.

- Sáng tác thơ, viết đoạn văn biểu cảm về quê hương.

- Thiết kế trên phần mềm porwer point bài tập ứng dụng.

4.2. Thực hiện dạy - học chủ đề theo hướng tích hợp liên môn

- Hình thức dạy Học: chính khóa được thực hiện trên lớp.

TIẾT 1: KHÁI QUÁT VỀ THỂ LOẠI TÙY BÚT. ĐỌC – HIỂU VĂN BẢN: MỘT THỨ QUÀ CỦA LÚA NON: CỐM Ở tiết thứ nhất của chủ đề, tôi sẽ dạy các nội dung: Khái quát về thể loại tùy bút; Đọc hiểu văn bản “Một thứ quà của lúa non: cốm” - Thạch Lam. Với một thể loại văn học thì phần khái quát là rất quan trọng, cần được đưa lên dạy đầu tiên để giúp học sinh nắm vững đặc trưng thể loại, có cái 24

nhìn bao quát. Sau đó, tôi sẽ tổ chức cho các em Đọc - Hiểu một tác phẩm tùy bút tiêu biểu nhất theo cách dạy thông thường.

* Hoạt động khởi động Mục tiêu của hoạt động khởi động là tạo ra hứng thú của học sinh trước khi học bài mới. Trong hoạt động này, giáo viên không nên vận dụng hình thức kiểm tra bài cũ trong nội dung của tiết học trước đó bằng cách gọi học sinh lên bảng như chúng ta vẫn làm. Nếu học sinh trả lời không tốt sẽ mất nhiều thời gian và tạo không khí căng thẳng cho giờ học mà nên tạo cho các em một không khí phấn chấn, vui tươi bằng những cách khởi động nhẹ nhàng.

Làm như vậy GV vẫn có thể kiểm tra được kiến thức cũ, lại có thể khéo léo dẫn dắt vào chủ đề. Hoạt động này diễn ra trong thời gian ngắn, khoảng 5,6 phút nhưng giáo viên vẫn có thể tích hợp được kiến thức trong cùng bộ môn và cả kiến thức liên môn. Gv nên áp dụng cách ôn cũ gợi mới bằng việc đặt ra câu hỏi về những kiến thức học sinh đã học trước đó để dẫn dắt vào bài học.

GV đặt câu hỏi: Ở lớp 6 em đã học những văn bản nào thuộc thể loại kí?

Thể loại kí có những đặc điểm nổi bật nào?

Sau khi học sinh kể tên các văn bản như Cô Tô, Cây tre Việt Nam giáo viên dẫn dắt đến thể loại tùy bút (thể loại rất gần với kí) và giới thiệu chủ đề. Ở tiết dạy khác, tôi lại vào bài bằng cách đọc cho học sinh nghe một đoạn thơ: Em chỉ là con gái Hải Dương thôi Mộc mạc lắm màu bánh gai, bánh đậu Vải Thanh Hà tuy vỏ ngoài chẳng xấu Cũng sần sùi, ram ráp giữa lòng tay.

(Nguyễn Lam Điền) Tiếp theo, tôi cho các em kể tên những sản vật của quê hương mình qua đoạn thơ đó và dẫn dắt đến sản vật cốm làng Vòng, từ đó giới thiệu văn bản.

* Hoạt động hình thành kiến thức mới Trong hoạt động này, tôi đã tiến hành các bước theo trình tự một tiết dạy Đọc - Hiểu văn bản thông thường với các hoạt động như: tìm hiểu thông tin 25

tác giả, văn bản, chia bố cục, phân tích, tổng kết... để các em hiểu được những giá trị cơ bản nhất về nội dung nghệ thuật của văn bản. Song bên cạnh đó tôi đã chú trọng tích hợp kiến thức của các bộ môn lịch sử, địa lí, công nghệ, sinh học, giáo dục công dân...vào bài học. Bằng cách đặt câu hỏi tôi hướng học sinh đến những phần kiến thức ngoài bộ môn Ngữ văn. Việc tích hợp được lồng ghép vào việc khai thác giá trị của tác phẩm văn chương, tuyệt đối không quá sa đà vào nội dung tích hợp mà làm mất nhiệm vụ chính của một tiết học văn. Chẳng hạn, có thể tích hợp với bộ môn Địa lí, Lịch sử qua cách nêu câu hỏi trong mục phân tích.

VD: - Nhắc đến cốm là nhắc đến đặc sản của vùng đất nào? (Làng Vòng nay thuộc phường Dịch Vọng, quận cầu Giấy, Hà Nội.)

- Cho biết lịch sử ra đời và phát triển của cốm làng Vòng.

Những câu hỏi tích hợp đó rất gần gũi với nội dung văn bản, rất hữu ích.

Nó giúp các em hiểu sâu hơn về nguồn gốc ra đời của cốm, nơi có truyền thống làm cốm nổi tiếng khắp 3 kì là đây. Để giúp các em thấy được quy trình chế biến cốm công phu thế nào, tôi cung cấp cho các em hình ảnh, đoạn phim tư liệu ngắn. Bằng những hình ảnh trực quan sinh động, lời thuyết minh dễ nhớ, học sinh được trang bị thêm kiến thức về môn công nghệ, các em có thể vận dụng để thực hành làm cốm.

Mỗi tác phẩm văn học đều hướng con người đến đỉnh cao của chân thiện - mĩ, nó hướng con người đến những bài học đạo đức, và những hành vi mang giá trị nhân văn sâu sắc. Vậy nên việc tích hợp bộ môn GDCD sau từng nội dung rất cần thiết. Khi dạy nội dung “Cách thưởng thức cốm” tôi tích hợp với bộ môn Giáo dục công dân với các câu hỏi như:

- Em hiểu gì về lời bình “Thật đáng tiếc khi chúng ta thấy những tục lệ tốt đẹp ấy mất dần.... thay bằng những thức bóng bẩy hào nháng và thô kệch... ”?

- Qua đó tác giả muốn truyền tới người đọc tình cảm và thái độ gì trong ứng xử với thức quà là cốm?

Thông qua việc giảng bình chi tiết Giáo viên nên chú ý giáo dục kĩ năng 26

sống cho học sinh, hướng các em tới một nếp sống thanh lịch, văn minh.

* Hoạt động thực hành Trong hoạt động này tôi đã vận dụng một số hình thức luyện tập theo hướng tích hợp liên môn như cho học sinh vẽ sơ đồ hệ thống kiến thức của văn bản (Sơ đồ tư duy), làm bài tập viết đoạn văn bày tỏ cảm nhận, suy nghĩ sau bài học. Tôi tổ chức cho học sinh thảo luận theo nhóm. Các nhóm sẽ tập trung thảo luận câu hỏi mà giáo viên đưa ra sau đó đại diện trình bày kết quả bằng miệng hoặc qua phiếu học tập.

Ví dụ:

- Tính chất biểu cảm của bài tùy bút “Một thứ quà của lúa non: cốm” được thể hiện như thế nào? (Tích hợp TLV)

- Đọc những câu thơ, ca dao nói về cốm.

- Tìm những câu thơ, bài hát nói về mảnh đất Hà Nội, Sài Gòn...

Hoặc là đưa ra những bài tập làm việc cá nhân để học sinh phát triển năng lực nhận xét đánh giá, năng lực thực hành viết đoạn văn.

Ví dụ:

- Từ sự tinh tế và thái độ trân trọng của tác giả trong việc thưởng thức cốm, hãy viết đoạn văn ngắn trình bày cảm nhận của em về thức quà đặc biệt này.

- Viết 1 đọan văn xuôi (hoặc thơ) nêu rõ những nẻt riêng độc đảo ở quê hương em hoặc địa phương em từng gắn bó. * Hoạt động ứng dụng Để giúp phát triển năng lực cho các em tôi chú trọng đến dạng bài tập rèn kĩ năng xử lí tình huống, kĩ năng tạo lập đoạn văn, sử dụng ngôn ngữ, phát triển năng khiếu sáng tác. tôi gieo vấn đề bằng một tình huống:

- Giả sử em thấy có một bạn nhai cốm nhồm nhoàm, ăn vội nuốt chửng em sẽ nói gì với bạn?

27

Khi học sinh đưa ra được cách xử lí phù hợp, tôi sẽ thông qua đó giáo dục kĩ năng sống cho học sinh. Một dáng bài tập ứng dụng rất thú vị với các em đó là giới thiệu về chính quê mình với mọi người. Bài tập này tôi giao cho các em về nhà tìm hiểu và luyện viết.

- Từ những hiểu biết về các sản vật đặc trưng của quê hương mình, em hãy viết đoạn văn khoảng 1 trang giấy giới thiệu cho mọi người biết 1 sản vật nổi tìểng nhất của đất thành Đông?

Học sinh về nhà đã làm rất tốt bài tập này, các sản vật quê hương như: bánh đậu xanh Hải Dương, bánh gai Ninh Giang, vải thiều Thanh Hà, bánh lòng An Phụ... đã được các em thuyết minh rất hấp dẫn. * Hoạt động bổ sung Ở hoạt động này, chúng tôi đã yêu cầu học sinh tiếp tục sưu tầm thêm những câu thơ, ca dao nói về sản vật Cốm của dân tộc; liên hệ trong xã hội ngày nay người ta còn làm cốm, dùng cốm để làm quà sêu Tết, cưới hỏi hay không. Từ đó học sinh sẽ có những hiểu biết về thực tế hơn. Để chuẩn bị cho tiết học sau, tôi đã giao nhiệm vụ cho các em như sau: + Đọc văn bản “Sài Gòn tôi yêu”, “Mùa xuân của tôi” + Tự tìm hiểu thông tin tác giả, tác phẩm. Mỗi nhóm sẽ có sản phẩm là một bài thuyết trình hoặc một bài phóng sự giới thiệu về tác giả, tác phẩm. + Sưu tầm các bài thơ, nhạc nói về 2 thành phố Hà Nội, Sài Gòn.

TIẾT 2: BỨC TRANH QUÊ HƯƠNG VÀ TÌNH YÊU ĐẤT NƯỚC, CON NGƯỜI QUA 2 VĂN BẢN: MÙA XUÂN CỦA TÔI, SÀI GÒN TÔI YÊU Sang tiết thứ 2, tôi lại tập trung hướng dẫn các em đi sâu vào 2 nội dung chính: Bức tranh quê hương và tình yêu đất nước con người qua 2 văn bản “Mùa xuân của tôi” - Vũ Bằng và “Sài Gòn tôi yêu” - Minh Hương. Ở tiêt học này các em sẽ vận dụng kiên thức liên môn với môn Lịch sử, Địa lí để đi tìm hiểu về lịch sử sự ra đời của Hà Nội, Gài Gòn; hoàn cảnh lịch 28

sử của đất nước giai đoạn 1945- 1975. Biết xác định vị trí của địa danh trên bản đồ, tìm hiểu đặc điểm khí hậu, dân số của 2 thành phố lớn nhất cả nước.Từ đó nhận thức được vai trò, ý thức, trách nhiệm của bản thân trong thời kì hiện tại (Tích hợp môn GDCD, kĩ năng sổng, tư tưởng đạo đức Hồ Chí Minh ) Hoạt động dạy - học diễn ra như sau: * Hoạt động khởi động Trước khi vào bài học tôi cho HS nghe một đoạn trong bài hát: Nhớ về Hà Nội - Nhạc sĩ Hoàng Hiệp và Mùa xuân trên Thành phố Hồ Chí Minh của nhạc sĩ Xuân Hồng. (Tích hợp âm nhạc) Sau đó dẫn dắt học sinh vào bài bằng câu hỏi: ? Những ca khúc trên đưa chúng ta đến với những miền quê nào của đất nước Việt Nam? Em hiểu gì về những địa danh này?

Sau khi học sinh trả lời xong giáo viên dẫn dắt vào bài: Trong tiết học hôm nay cô trò mình sẽ cùng thực hiện “một chuyến du lịch lí thú” để khám phá về 2 thành phố trên nhé..

Bằng sự tích hợp với môn Âm nhạc, chúng tôi thấy không khí tiết học diễn ra sự thoải mái, học sinh tập trung nghe, quan sát và rất tò mò, thích thú khám phá kiến thức, gạt bỏ tâm lí nặng nề “ kiểm tra bài cũ ” thông thường. * Hoạt động hình thành kiến thức mới Ở hoạt động này, chúng tôi tổ chức lớp học theo các góc học tập, chuyển giao nhiệm vụ học tập cho từng nhóm. Nhóm trưởng các nhóm nhận nhiệm vụ, thư kí ghi chép nội dung thảo luận. Các nhóm tiến hành thảo luận, trình bày kiến thức dưới hình thức thuyết trình.

Trước tiên tôi cho học sinh tự tổ chức tìm hiểu về tác giả, tác phẩm.ở tiết học trước, trong phần hướng dẫn soạn bài mới, các nhóm tim hiểu và ghi chép lại những thông tin cơ bản về nhà văn Vũ Bằng, Minh Hương; năm sáng tác, hoàn cảnh viết, xuất xứ, vị trí đoạn trích, bố cục của mỗi phần trong từng văn bản. Tôi cho 2 học sinh đại diện 2 nhóm trình bày nhanh những thông tin mà các em thu thập được. Sau đó tôi chốt lại ý cơ bản trong nội dung này (trình 29

chiếu chân dung 2 nhà văn, giới thiệu kĩ hơn về hai tập tùy bút: “Thương nhơ mười hai” của Vũ Bằng và “Nhớ Sài Gòn” của Minh Hương). Để khuyến khích các em tôi cho điểm những bài giới thiệu tốt.

Vì đây không phải là nội dung chính của tiết học nên thời gian tìm hiểu hoạt động này rất nhanh. Do các em đã chuẩn bị ở nhà nên các em nắm thông tin về tác giả, tác phẩm rất tốt. Có em còn gửi nội dung thuyết trình, hình ảnh đến cho tôi trước đó với những thông tin cực kì phong phú.

Tiếp theo đến phần khai thác nội dung bài học, tôi hướng dẫn các em đọc và tìm hiểu về vẻ đẹp của 2 bức tranh: Mùa xuân Hà Nội và Thành phố Sài Gòn. Để tiet học nhẹ nhàng thú vị với học sinh tôi đặt mình trong vai của một hướng dẫn viên du lịch đang giới thiệu với các em những nét đẹp của từng miền quê trên dải đất hình chữ S. Trong hoạt động này kiến thức tích hợp cực kì phong phú. Tôi thực hiện tích hợp bằng cách lồng ghép vào nội dung bài học những câu hỏi và hoạt động thực hành có liên quan đến kiến thức của những môn học khác. Ví dụ: Xãy xác định trên bản đồ tự nhiên Việt Nam 2 thành phố Hà Nội, Sài Gòn?

- Tìm hiểu sự khác biệt về khí hậu, thời tiết, dân số của mỗi miền ( Tích hợp Địa lí) - Hà Nội được chọn là kinh đô của VN từ bao giờ?

- Bắc Việt chỉ vùng đất nào, tại sao lại có cách gọi như vậy?

- Sài Gòn được thành lập từ thời nào?

- Những sự kiện lịch sử trọng đại nào của đất nước đã diễn ra ở đây?

- Trong những năm kháng chiến con người SG đã thể hiện tinh thần yêu nước như thế nào? ( Tích hợp Lịch sử) Qua các câu hỏi đó, giáo viên vừa giúp các em khám phá được vẻ đẹp của những bức tranh quê hương vừa cung cấp cho các em những thông tin rất thú vị bổ ích về quê hương đất nước Việt Nam. Các em được mở rộng hơn kiến thức về lịch sử của đất nước qua các thời kì lịch sử, về điều kiện tự nhiên, xã 30

hội, dân số. Bên cạnh đó tôi minh họa vẻ đẹp của HN, SG qua những hình ảnh, thước phim. Học sinh như đang được khám phá một chuyến du lịch thực sự qua ngôn ngữ, qua hình ảnh và sự tưởng tượng của mình.. Từ sự trải nghiệm rất đặc biệt đó, học sinh sẽ nhớ lâu hơn kiến thức và hứng thú học tập hơn. Lồng ghép trong những câu hỏi khai thác nội dung kiến thức đó tôi đặt ra những vấn đề để các em suy ngẫm, liên hệ đến trách nhiệm của mình trong việc bảo vệ môi trường, TNTT, bảo vệ tổ quốc trong thời đại mới. Ở hoạt động này, kiến thức môn GDCD được vận dụng để tích hợp khi giáo viên đặt cho các em những câu hỏi, tình huống: - Vì sao chim chóc ở Sài Gòn hiện nay thưa thớt dần? cần làm gì để SG vẫn được coi là mảnh đất lành, nơi tìm về của những loại chim?

- Khi gặp những kẻ giơ lòng súng sát hại chim thú em sẽ làm gì?

- Qua hình ảnh người dân Sài Gòn anh hùng bất khuất trong kháng chiến chống Mĩ, em thấy cần có trách nhiệm gì với quê hương đất nước mình? ( Tích hợp Giáo dục công dân) *Hoạt động thực hành, luyện tập Ở hoạt động này, chúng tôi cho học sinh thảo luận nhóm để giải quyết bài tập sau: Bài tập 1: Đọc những bài cao dao, bài thơ, câu thơ nói về 2 mảnh đất Hà Nội, Sài Gòn em biết?

VD:

"Ai đi về Bắc ta theo với Thăm lại non sông, đất Lạc Hồng Từ thuở mang gươm đi mở cõi Ngàn năm thương nhớ đất Thăng Long" (Huỳnh Văn Nghệ) Ở bài tập này, học sinh đã hoạt động rất tích cực và hiệu quả, các em đã

sưu tầm khá nhiều bài thơ, bài hát về HN, SG. Có em còn hát được một đoạn ca khúc viết về Hà Nội. (Tích hợp Âm Nhạc) Bài tập 2: Viết 1 đoạn văn xuôi (hoặc thơ) nêu rõ những nét riêng độc đáo ở 31

quê hương em hoặc địa phương em từng gắn bó.

Với bài tập 2, tôi chỉ yêu cầu học sinh thảo luận và nêu trước lớp những nét riêng độc đáo của quê hương mình. Việc viết bài học sinh sẽ thực hiện tiếp ở nhà. * Hoạt động ứng dụng Ở hoạt động này, chúng tôi giao bài tập về nhà cho các em: Bài tập 1: Tập làm họa sĩ (Tích hợp kiến thức môn Mỹ thuật) Em hãy vẽ một bức tranh với đề tài vẻ đẹp của quê hương.

Bài tập 2: Tập làm hướng dẫn viên du lịch Hà Nội, Sài Gòn ngày nay trong cảm nhận của em là những thành phố như thế nào? Nếu được giới thiệu với bạn bè quốc tế em sẽ nói gì với họ?

Với các sản phẩm này của học sinh, tôi tiến hành thu và nhờ giáo viên bộ môn Mỹ thuật kết hợp nhận xét, đánh giá và cho điểm. Kết quả cho thấy rằng các em đã hiểu và có những hiểu biết sâu sắc về Hà Nội, Sài Gòn. Sản phẩm tranh vẽ của các em đẹp, sống động và có hồn. Nhiều em đã thể hiện được năng khiếu nổi bật trong các sáng tác của mình. (VD: Tranh nhà thờ Đức Bà Sài Gòn, tranh minh họa cảnh bán cốm – mua cốm, tranh mâm ngũ quả ngày tết...) * Hoạt động bổ sung Đây là hoạt động kết thúc mỗi tiết học, GV cần củng cố, khái quát lại kiến thức bài học, đồng thời nhắc nhở, chuyển giao nhiệm vụ học tập cho học sinh ở những tiết học sau. Phần hướng dẫn về nhà, chúng tôi tiếp tục giao bài tập cho học sinh theo định hướng tích hợp với các môn học khác:

-

Tập trang trí mâm ngũ quả ngày Tết trên bàn thờ gia đình. (Tích hợp

giáo dục kĩ năng sống)

-

Sáng tác thơ - nhạc về 2 mảnh đất Hà Nội, Sài Gòn hoặc quê hương 32

em.

-

Vẽ sơ đồ tư duy thể hiện nội dung bài học.

-

Từ 3 văn bản đã học, mỗi nhóm sẽ dàn dựng và tập 1 tiết mục kịch liên

quan đến các tác phẩm đó..

Khi các em làm các bài tập ở nhà, tôi luôn hướng dẫn gợi ý và tư vấn cho các em để các em có được những sản phẩm tốt nhất.

TIẾT 3: TỔNG KẾT - LUYỆN TẬP CHỦ ĐỀ Ở tiết thứ 3, tôi hướng dẫn học sinh tổng kết luyện tập hệ thống được các kiến thức trọng tâm của cả chủ đề, nắm vững kiến thức cơ bản của các văn bản trong chủ đề và vận dụng được để thực hiện các yêu cầu, bài tập có liên quan đến chủ đề. Đồng thời tiến hành kiểm tra đánh giá học sinh thông qua các sản phẩm, kĩ năng vận dụng kiến thức để giải quyết các bài tập tình huống.

33

Cách tổ chức các hoạt động như sau: * Hoạt động khởi động: Ở tiết học trước, tôi khuyến khích các em học sinh làm bài tập dự án, vận dụng kiến thức tin học để thiết kế một bài giới thiệu về Hà Nội, Sài Gòn, về giá trị của Cốm. Đây là lúc các em trình bày các sản phẩm của mình. Khi lên thuyết trình trước cả lớp tôi nhận thấy học sinh rất tự tin, mạnh dàn. Tuy cách thiết kế kênh chữ, kênh hình chưa thực sự chau chuốt nhưng cảm xúc lại rất hồn nhiên, chân thực. Kiến thức Tin học bổ trợ cho các em khá tốt trong hoạt động này. Bài giới thiệu của các em tôi đánh giá cho điểm miệng. Đây là hình thức kiểm tra không gò ép, bắt các em cứ ôm sách ngồi học lí thuyết mà khuyến khích sự sáng tạo, tìm tòi của học sinh. Học sinh cực kì hứng thú khi được giáo viên giao nhiệm vụ.

Tiếp theo, tôi tổ chức cho học sinh chơi trò chơi "Lật thẻ”. HS chọn những mảnh ghép có các màu sắc khác nhau trên màn hình để trả lời câu hỏi liên quan đến các văn bản đã học trong chủ đề. Nếu học sinh lật hết các tấm thẻ sẽ hiện ra một bông hoa may mắn . Học sinh sẽ nhận được phần thưởng hoặc điểm số cao. Cách khởi dộng đó vừa ôn được kiến thức cũ rất tốt, lại tạo hứng thú và không khí học tập sôi nổi cho cả tiết học. Qua cách tổ chức trò chơi, tôi nhận thấy các em nắm bài cũ rất tốt. * Hoạt động hình tổng kết, luyện tập Ở hoạt động này, chúng tôi tiến hành chia nhóm, chuyển giao nhiệm vụ học tập. Nhóm trưởng các nhóm nhận nhiệm vụ học tập (phiếu học tập), các nhóm thảo luận nhóm, phân chia công việc, trình bày kiến thức dưới hình thức thuyết trình.

34

STT 1

Văn bản

Tác giả Xuất sứ

Nội dung

Nghệ thuật

chủ yếu

tiêu biểu

Một thứ quà của lúa non: cốm

2

Mùa xuân của tôi

3

Sài Gòn tôi yêu Tiếp theo, tôi cho học sinh vẽ sơ đồ tư duy để củng cố bài học. Dạng bài

tập này rèn kĩ năng kẻ vẽ, trang trí, sử dụng màu sắc. (Tích hợp Mĩ thuật) Sơ đồ 1: Văn bản, Tác giả, nội dung, nghệ thuật trong nhóm bài tùy bút.

Sơ đồ 2: Biểu hiện của tình yêu quê hương đất nước, con người trong 2 văn bản “Mùa xuân của tôi”, “Sài Gòn tôi yêu” Để giúp học sinh phát triển tốt năng lực sử dụng ngôn ngữ tôi đưa ra các dạng bài tập thực hành khá đa dạng cho các em.

Bài 1. Phân biệt sự khác nhau giữa thể loại kí với tùy bút.

Bài 2: Giới thiệu một sản vật nổi tiếng của quê hương em.

Bài 3: Với chủ đề “Quê hương yêu dấu” hãy viết bài văn biểu cảm hoặc sáng tác 1 bài thơ nêu cảm xúc về quê hương mình. Ở hoạt động luyện tập này các em được tích họp kiến thức trong nội môn và ngoại môn. Ở bộ môn Ngữ văn các em được ôn lại thể kí, văn biểu cảm, văn thuyết minh. Các kiến thức về địa lí, lịch sử, văn hóa, truyền thống của địa phương được khơi dậy qua những bài giới thiệu hay sáng tác của các em. Có một số bài thơ đoạn văn khá hay viết về quê hương chan chứa cảm xúc yêu quê hương đất nước, tự hào về con người Hải Dương. * Hoạt động ứng dụng Để hoạt động ứng dụng diễn ra sôi nổi hào hứng, Gv tổ chức cho học sinh quan sát tranh và truyền tải những thông điệp tới mọi người.

Cách thức thực hiện: 3 học sinh cùng đứng trước 1 bức tranh, lần lượt truyền tải tới mọi người những bức thông diệp của cuộc sống. Những thông điệp hay, 35

phù hợp sẽ nhận được tràng pháo tay của các bạn.

Với cách tổ chức hoạt động này, Giáo viên đã giáo dục ý thức bảo vệ môi trường và tài nguyên thiên nhiên , bảo vệ giữ gìn văn hóa, nghệ thuật truyền thống và trách nhiệm công dân trong việc bảo vệ Tổ quốc đến các em. Tất cả học sinh tham gia đều tỏ ra có tài hùng biện, thuyết trình tốt.

Tiếp theo của hoạt động ứng dụng, giáo viên tạo cho các em một sân chơi đê các em thể hiện năng khiếu diễn xuất của mình. Các em đã xây dựng và dàn dựng những tiểu phẩm cực kì ý nghĩa. Cách diễn cũng tạo ấn tượng tốt, tạo ra tiếng cười hài hước vui vẻ. * Hoạt động bổ sung Ở hoạt động này, tôi yêu cầu các em hoàn thiện sơ đồ tư duy. Đọc kĩ các văn bản đã học và nắm vững kiến thức của từng văn bản. Tìm đọc thêm tập tùy bút “Hà Nội băm sáu phố phường” của Thạch Lam và “Thương nhớ 12” của Vũ Băng. Ôn tập các kiến thức về văn biểu cảm để tạo lập các văn bản hay.

Ngoài các ví dụ minh họa được trình bày ở trên, tôi cũng xin giới thiệu giáo án minh họa dạy chủ đề (Phần Phụ lục) để thể hiện rõ hơn việc áp dụng các phương pháp trong các tiết dạy cụ thể

5.

Kết quả đạt được

Quá trình thực hiện giảng dạy của tôi ở khối lớp 7 trong một số năm cũng như trong năm học này với các kinh nghiệm cơ bản như vừa nêu ở trên đã mang lại hiệu quả nhất định. Các em đã có sự thích thú hơn khi đón nhận những giờ học văn, tích cực hơn trong việc chuẩn bị bài ở nhà cũng như học tập trên lớp. Nhiều học sinh đã có những sản phẩm độc đáo, sáng tạo, có tính thẩm mĩ cao. Học sinh nhiều em đã thực sự là người làm chủ kiến thức. 100% học sinh đều trả lời rất hứng thú với cách học này.

36

Dưới đây là kết quả học tập của học sinh lớp 7 mà tôi trực tiếp giảng dạy.

Sau khi được học các văn bản tùy bút theo lối dạy mới, phương pháp tiếp cận mới, tôi đã cho các em làm bài kiểm tra để đánh giá kết quả. Điểm số đã chấm một cách khách quan.

Lớp Sĩ số

Giỏi

Khá

Trung bình

SL

%

SL

%

SL

%

7A

36

30

83.3

6

16.7

0

0

7B

38

31

81.6

6

15.8

2

5.3

Từ kết quả trên có thể thấy học sinh nắm bắt bài tốt, vận dụng, thực hành tốt.

Ngoài ra các em có nhiều sản phẩm được tạo ra trong quá trình học tập chủ đề như tranh vẽ thơ, các bài thuyết trình, bài trình chiếu soạn trên phần mềm powerpoint... (trong phụ lục)

6.

Điều kiện để sáng kiến được nhân rộng

Để việc áp đụng giải pháp nêu ra đạt kết quả tốt nhất, cần phải đảm bảo được các điều kiện cần thiết sau: + Về phía giáo viên: - Phải đạt chuẩn nghề nghiệp giáo viên theo quy định, nắm vững tinh thần đổi mới môn Ngữ văn theo định hướng phát triển năng lực; luôn tích cực học hỏi cái mới, dám đổi mới; Tham gia đầy đủ các lóp tập huấn để nâng cao chuyên môn, nghiệp vụ; Biết sử dụng hiệu quả các phương pháp, kĩ thuật dạy học tích cực.

- Phải sử dụng tốt các thiết bị hỗ trợ giảng dạy hiện đại - Phải linh hoạt trong việc sử dụng phương pháp dạy học và xử lí các tình huống trong dạy học. + Về phía học sinh 37

- Phải có SGK và các đồ dùng học tập cần thiết.

- Chuẩn bị bài chu đáo, làm bài tập thường xuyên, tích cực trong học tập, chủ động lĩnh hội trí thức, rèn kĩ năng cho mình.

- Có hứng thú với môn học, có tinh thần hợp tác với giáo viên. + Về cơ sở vật chất: Cần có đủ những cơ sở vật chất tối thiểu để giáo viên có thể vận dụng linh hoạt các phương pháp, kĩ thuật dạy học tích cực: máy tính, máy chiếu, bảng phụ...

38

KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ 1. Kết luận Từ việc nhận thức rõ tầm quan trọng trong việc đổi mới phương pháp dạy học, chú trọng đến việc phát triển năng lực cho học sinh với mong muốn học sinh hứng thú hơn trong các giờ học thể loại tùy bút, tôi đã cố gắng tìm tòi các phương pháp giảng dạy tối ưu nhất để áp dụng vào thực tế giảng dạy trên lớp của mình . Qua một quá trình nghiên cứu, thử nghiệm, chúng tôi đã tìm ra được một số phương pháp về cách tồ chức dạy học chủ đề “Tùy bút hiện đại Việt Nam” trong chương trình Ngữ văn lớp 7 theo hướng tích hợp liên môn Học sinh ngoài việc học tốt bộ môn Ngữ văn ra còn có thể mở rộng kiến thức ở các bộ môn khác ứng dụng những kiến thức đó để thực hành sáng tạo trong thực tiễn cuộc sống.

Khi áp dụng theo phương pháp dạy học theo chủ đề và chủ đề tích hợp liên môn, học sinh tỏ ra thích thú, ham học hỏi hơn, các hoạt động tiếp cận và hình thành kiến thức diễn ra sôi nổi và có hiệu quả hơn. Đặc biệt, sau mỗi tiết học học sinh hào hứng tham gia vào các hoạt động như vẽ tranh I sáng tác bản nhạc, làm thơ, viết truyện, viết bài thuyết minh, đóng kịch ... để minh họa cho bài học.

Những giải pháp đưa ra rất phù hợp với điều kiện thực tế, có tính khả thi cao, dễ dàng thực hiện để mọi giáo viên Ngữ văn đều có thể áp dụng. Tuy nhiên do kinh nghiệm chưa nhiều nên sáng kiến còn rất nhiều hạn chế và tôi mong được sự góp ý, tham gia của các bạn bè, đồng nghiệp.

2. Khuyến nghị: Để giải pháp trên được áp dụng có hiệu quả hơn nữa trong thực tế, tôi cũng xin mạnh dạn nêu ra một số đề ý kiến sau:

-

Phòng giáo dục nên quan tâm hơn nữa đến việc tổ chức những buổi

hội thảo, tập huấn, bồi dưỡng chuyên môn với những nội dung cụ thể, thiết 39

thực đi sâu vào việc tháo gỡ những khó khăn trong dạy học từng nhóm bài, loại bài cụ thể của chương trình Ngữ văn THCS. Khung phân phối chương trình cần phải có sự thống nhất, ổn định ngay từ đầu. Việc áp dụng chủ đề dạy học sẽ làm thay đổi lại phân phối chương trình gây khó khăn cho giáo viên, lại không tạo được sự đồng bộ giữa các trường, khó cho việc sinh hoạt liên trường.

- Nhà trường cần bổ sung thường xuyên những tài liệu về đổi mới phương pháp dạy học Ngữ văn để giáo viên tham khảo. Bên cạnh đó nhà trường cũng nên quan tâm hơn đến việc tổ chức các chuyên đề, ngoại khóa về phương pháp dạy học ở quy mô liên trường để giáo viên có điều kiện trao đổi, học tập, tích lũy thêm kinh nghiệm giảng dạy. Thường xuyên tổ chức phong trào “Em làm họa sĩ”; “Nhà thơ tí hon ”. Hoạt động này sẽ khuyến khích năng khiếu của học sinh được bộc lộ.

- Giáo viên Ngữ văn trong cùng khối phải thường xuyên có sự sinh hoạt, trao đổi chuyên môn nghiệp vụ, giúp đỡ nhau, cùng tháo gỡ những khó khăn vướng mắc để chất lượng các tiết dạy ngày một nâng cao.

- Học sinh cũng cần tự giác chủ động hơn trong học tập, chuẩn bị bài chu đáo ở nhà, tăng cường hơn nữa hiệu quả của việc học tập theo nhóm, tự giác sưu tầm những tác phẩm có giá trị để đọc và ghi cẩn thận vào sổ tay văn học làm tư liệu cho mình.

40

TÀI LIỆU THAM KHẢO

1. SGK, SGV Ngữ văn lớp 7 của NXB Giáo dục.

2. Phân phối chương trình môn Ngữ Văn THCS của Bộ GD và ĐT. 3. Tài liệu hướng dẫn đổi mới kiểm tra đánh giá môn Ngữ văn THCS của Bộ GD và ĐT.

4. Tài liệu tập huấn môn Ngữ văn : “Dạy học và kiểm tra đánh giá kết quả học tập theo định hướng phát triển năng lực học sinh”.

5. Các sách tham khảo, nâng cao Ngữ văn 6,7 6. Tài liệu thịết kế bài giảng môn Ngữ văn THCS của NXB Giáo dục.

7. Hướng dẫn thực hiện chuẩn kiến thức, kĩ năng môn Ngữ văn THCS- NXB Giáo dục Việt Nam - tập 1,2.

8. Tài liệu tập huấn: dạy học theo chủ đề tích hợp liên môn.

9. Nguồn tư liệu trên mạng Internet.

41

PHỤ LỤC 1 PHIẾU KHẢO SÁT GIÁO VIÊN Thông tin về giáo viên được khảo sát: - Họ và tên: ............................................................. Giới tính: ......

- Năm sinh: ................................ Năm vào ngành: ..................

- Đơn vị công tác : ............................................................................................................... .......

- Trình độ chuyên môn:...................................

- Nhiệm vụ được phân công: ...................................................

Nội dung khảo sát: Thầy (Cô) hãy trả lời các câu hỏi dưới đây bằng cách đánh dấu X vào môt trong các phương án cho sẵn hoặc viết câu trả lời theo yêu cầu.

Câu 1: Theo thầy (cô), việc xây dựng các chủ đề dạy học đối với các bộ môn nói chung và môn Ngữ văn nói riêng ở trường THCS có cần thiết không?

Rất cần thiết □ Không cần thiết □ Câu 2: Khi tiến hành dạy học các chủ đề, thầy (cô) có thường xuyên vận dụng hình thức dạy học tích hợp không?

Thường xuyên □ Không thường xuyên □ Chưa bao giờ □ Câu 3: Thầy (cô) đã vận dụng các hình thức tích hợp nào dưới đây trong dạy học?

Tích hợp trong bộ môn □ Tích họp liên môn □ Cả hai hình thức cùng môn và liên môn □ Câu 4: Thầy (cô) đánh giá như thế nào về hiệu quả của việc tổ chức dạy các văn bản thuộc nhỏm bài tùy bút hiện đại VN trong chương trình Ngữ vãn 7 theo hướng tích hợp liên môn?

42

Hiệu quả rất cao □ Hiệu quả như dạy học theo cách thông thường □ Không có hiệu quả gì □ Câu 5: Theo thầy cồ, học sình có hứng thú hơn khỉ giáo viên áp dung phương pháp dạy học theo chủ đề tích hợp lỉên môn?

Rất hứng thú

□

Bình thường

□

Không hứng thú □ Câu 6: Thầy (cô) đã gặp khó khăn gì khi dạy các văn bản tùy bút theo hướng tích hợp trong bộ môn và tích hợp liên môn? ............................................................................................................................... ............................................................................................................................... ............................................................................................................................... ............................................................................................................................... ....

43

PHỤ LỤC 2 GIÁO ÁN THỰC NGHIỆM CHỦ ĐỀ: TÙY BÚT HIỆN ĐẠI VIỆT NAM MÔN NGỮ VĂN – LỚP 7 I. Hoạt động 1: Thời gian 01 tiết (Tiết 1) KHÁI QUÁT VỀ THỂ LOẠI TÙY BÚT ĐỌC – HIỂU VĂN BẢN: MỘT THỨ QUÀ CỦA LÚA NON: CỐM 1. Mục tiêu cần đạt

- HS hiểu được khái niệm tùy bút, đăc điểm của tùy bút, phân biệt được sự khác nhau giữa tùy bút, bút kí, kí sư. Cảm nhân đươc phong vị đặc sắc, nét đẹp vãn hóa truyền thống của Hà nội trong một thức quà độc đáo và giản dị qua lối viết nhẹ nhàng, lời văn duyên dáng, giàu sức biểu cảm của nhà văn Thạch Lam.

- Có kĩ năng đọc - hiểu văn bản tùy bút có sử dụng yếu tố miêu tả và biểu cảm.. Vận dụng các kĩ năng biểu cảm để giới thiệu được một sản vật của quê hương em.

- Có thái độ tự hào về quê hương đất nước Việt Nam với những sản vật mang đậm nét văn hóa gắn liền với kinh nghiệm, phong tục và nếp sống của con người Việt Nam. Có ý thức giữ gìn, phát huy các giá trị truyền thống tốt đẹp của dân tộc.

- Phát triển năng lực thu thập thông tin liên quan đến văn bản; năng lực khái quát, hệ thống kiến thức; năng lực tự đọc, tự học, năng lực hợp tác; năng lực trĩnh bày ý kiến của cá nhân; năng lực giao tiếp tiếng Việt...

2.

Nội dung lên lớp:

2.1 . Hoạt động khởi động (03 phút) 44

- Gv ổn định tổ chức lóp: phân chia, sắp xếp nhóm, nêu quy định của tiết học, hướng dẫn hoạt động nhóm - GV hát môt đoạn mở đầu của ca khúc Hà Nội mùa thu. Yêu cầu các em phát hiện trong ca khúc đó đã gợi nhắc về một sản vật nổi tiếng nào của đất Hà Nội.

- Học sinh phát hiện, trả lời; Gv giới thiệu chủ đề tùy bút hiện đại Việt Nam và văn bản.

2.2 Hoạt động hình thành kiến thức mới (30 phút) Hoạt động của GV - HS

- HS đọc chú thích sgk, trả lời câu hỏi.

Tùy bút là gì?

Em hãy nêu những hiểu biết của em về thể tùy bút

Kiến thức cơ bản I. Khái quát về thể loại tùy bút 1. Khái niệm: -Tuỳ bút là một thể loại văn ghi chép lai các hình ảnh, sự việc có thật mà nhà văn quan sát chứng kiến được. Từ

- GV giải nghĩa “Tùy bút”, cung cấp đó biểu hiện những cảm xúc, tình cảm thêm cho học sinh những kiến thức về suy nghĩ của tác giả trước các hiện đặc trưng thể loại. tượng và vấn đề của cuộc sống. ? Hãy kể tên những văn bản kí em đã Những đặc điểm cơ bản của thể loại được học ở lớp 6. Nêu khái quát tùy bút. những đặc điểm nổi bật của thể loại

- Tùy bút có thể dử dụng phương thức

kí.

miêu tả, nhận xét, bình luận. Nhưng

- Học sinh kể tên những văn bản kí đã nổi bật là yếu tố trữ tình và biểu hiện học. trực tiếp cảm xúc của tác giả.

- Em nhận thất sự khác nhau cơ bản

- Ngôn ngữ giàu hình ảnh, đậm chất

của kí và tùy bút là gì?

trữ tình.

- Học sinh làm việc theo nhóm: Nêu

- Tùy bút thường không có cốt truyện,

khát quát những đặc điểm nổi bật của nhân vật, gần với thơ, trực tiếp bộc lộ thể loại tùy bút sau khi đã đọc, soạn cái tôi trữ tình của người viết.

45

các văn bản ở nhà.

II. Văn bản: “Một thứ quà của lúa non: Cốm”

1. Tìm hiểu chung ? Trình bày những hiểu biết của em

1.1. Tác giả: Thạch Lam (1910 –

về tác giả Thạch Lam.

1942) là nhà văn nổi tiếng, thành viên

- GV trình chiếu chân dung và giới

của nhóm Tự lực Văn đoàn trước

thiệu kĩ hơn về Thạch Lam.

cách mạng Tháng Tám 1945.

- Ông sinh ra và mất đi tại Hà Nội. Ông thành công ở thể loại truyện ngắn và tùy bút.

- Thạch Lam có lối viết văn nhẹ nhàng trong sáng, thiên về những cảm xúc tinh tế, đằm thắm.

1.2. Tác phẩm

- Hs nêu xuất xứ của văn bản, xác Xuât xứ: Rút từ tập: “Hà Nội băm định phương thức biểu đạt chính của sáu phố phường ” văn bản.

Phương thức biểu đạt chính: trữ tình (biểu cảm)

GV hướng dẫn đọc: Đọc to,rõ ràng 2. Đọc- Hiểu văn bản: với giọng điệu thiết tha, trầm lắng, tình cảm thể hiện được cảm xúc của 2.1. Đọc, chú thích tác giả GV đọc 1 đoạn mở đầu,gọi Hs đọc tiếp Giải thích từ : thanh nhã, sêu tết, thanh đạm:

2.2. Bố cục: 3 phần: 46

Qua phần đã chuẩn bị, em hãy xác

- Phần 1: Từ đầu... “như chiếc

định bố cục của văn bản? Ý chính

thuyền rồng” Cảm nghĩ về nguồn

của mỗi phần là gì?

gốc của Cốm.

Gv hướng nhận xét, hướng dẫn học

- Phần 2: Tiếp ... “nhũn nhặn”:

sinh chia bố cục

Cảm nghĩ về giá trị của cốm.

- Phần 3: Còn lại: Cảm nghĩ về sự thưởng thức Cốm.

2.3. Phân tích

Hs quan sát vào đoạn văn mở đầu Tác a. Cảm nghĩ về nguồn gốn của Cốm. giả mở đầu bài viết bằng hình ảnh,

+ Cơn gió mùa hạ lướt qua vừng sen

chi tiết đặc sắc nào?

trên hồ, nhuần thấm cái hương thơm của lá, như báo trước mùa hè của mộ

Từ hương thơm của lá sen, đầm sen

thức quà thanh nhã và tinh khiết.

cuối hè báo hiệu thu sang , người ta

- Gợi nhắc đến hương vị Cốm.

liên tưởng đến hương vị của món ăn nào?

Qua đó em nhận xét gì về cách giới

- > Các vào bài tự nhiên, gợi cảm

thiệu của tác giả về cốm? * Tích hợp Địa Lí + Lịch sử: Nhắc đến cốm là nhắc đến đặc sản của vùng đất nào?

- Làng Vòng nay thuộc phường Dịch Vọng, quận Cầu Giấy, Hà Nội.

Cho biết lịch sử ra đời và phát triển của cốm làng Vòng?

47

- Cốm làng Vòng đã tồn tại với người Hà Nội cả nghin năm nay, đã từ rất lâu, Cốm Làng Vòng là một món ăn, một loại ẩm thức ngon trong văn hóa ẩm thức của người Hà Thành. Và lịch sử Cốm làng Vòng có thể nói là một truyền thuyết.

Nghề làm cốm làng Vòng, bắt nguồn từ truyền thuyết: Vào một mùa thu cách đây cả ngàn năm, khi lúa bắt đầu uốn câu thì trời đổ mưa to, gió lớn, đê vỡ, ruộng lúa cao nhất đồng cũng chìm nghỉm. Người làng Vòng đành mò cắt những bông lúa còn non ấy đem về rang khô, ăn dần, chống đói.

Không ngờ cái sản phẩm bất đắc dĩ ấy lại có hương vị riêng, rất hấp dẫn, diiến người làng Vòng thường hay àm để ăn chơi mỗi khi mùa thu đến.

Cứ mỗi lần làm là một lần rút kinh nghiệm, sáng tạo thêm nên hạt cốm ngày càng xanh, càng mỏng, càng dẻo, càng thơm. Và cốm làng Vòng vượt qua khỏi lũy tre làng, theo những gói quà, những gánh hàng rong đến với người thân, đến với người ăn chơi sành điệu, rồi thành đặc sản quý tiến vua các Triều Lý 48

(1009-1225), trở thành món ăn tao nhã nổi tiếng của người Tràng An. Hạt thóc nếp đầu tiên để làm nên hạt cốm được tác giả miêu tả qua những từ ngữ nào?

+ Những cánh đồng xanh, mà hạt thóc nếp đầu tiên làm trĩu thân lúa còn tươi... mùi thơm mát của bông lúa non +Trong cái vỏ xanh kia, có một giọt sữa trắng thơm, phảng phất hương vị ngàn hoa cỏ. + Giọt sữa dần dần đông lại, bông lúa ngày càng cong xuống, nặng vì cái chất quý trong sạch của Trời

Tác giả cảm nhận bằng giác quan - Cảm nhận bằng nhiều giác quan, đặc nào?

biệt là khứu giác.

Em hãy nhận xét nghệ thuật miêu tả của tác giả.

- Miêu tả từ khái quát đến cụ thể với động từ, tính từ đặc sắc (từ cánh đồng -> hương thơm của bông lúa -> hạt thóc).

* Tích hợp công nghệ:

- Tác giả có tài quan sát, sự nhạy cảm tinh tế (thây cả mùi vị bên trong và sự

(GV cho học sinh tham khảo tư liệu lớn dân lên của hạt thóc nếp) cách làm cốm làng Vòng) Lúa nếp cái gặt về, tuốt lấy hạt, sàng

-> Cốm được làm từ hạt lúa nếp, là sản vật tinh tuý của thiên nhiên.

bỏ những cộng rơm, đãi qua nước, chọn lấy những hạt mẩy rồi đổ vào chảo rang

bằng gang đúc. Để giữ

được nhiệt, bếp lò rang cốm phải đắp bằng xỉ than có bề dày 15cm trên 49

miệng, 40 cm dưới chân, nhưng không đốt bằng than (nhiệt lượng quá cao) mà phải dùng củi (dễ điều chỉnh lửa). Lúc đầu rang vừa lử, khi hạt thóc tái trắng thì bớt lửa. Hạt thóc rang phải đảo liên tục, sao cho nóng đều. Rang 30 phút thì xem thử, mỗi lần thử bốc lấy 5 hạt đặt lên 1 miếng gỗ, lấy ngón tay cái miết mạnh lên từng hạt thóc, nếu thấy “2 quằn 3 róc” – tức 2 hạt chưa róc vỏ nhưng quằn lại, 3 hạt róc vỏ nhưng không quằn tức là được.

Thóc rang xong, để nguội, cho vào cối giã, mỗi mẻ giã khoảng 5kg. Giã mươi phút, thấy có trấu thì xúc ra, sảy trấu đi, lại giã, tới 7 lần, mỗi lần ohaur rùy theo cốm khô hay ướt mà có biện pháp xử lý. Lần giã thứ 5 phải phân cốm ra làm 3 loại: Cốm rón, cốm non và cốm gốc và giã riêng từng loại trong hai lần cuối.

HS nêu cảm nhận của mình sau khi

-> Cốm là sản phẩm từ đôi bàn tay

được cung cấp kiến thức về quy trình

khéo kéo và tâm hồn tinh tế của

làm cốm.

con người.

Nghề làm cốm làng Vòng có gì đặc

- Nghề làm cốm là nghề mang giá trị

biệt?

tuyền thống với kĩ thuật cao chỉ có ở làng Vòng.

50

HS quan sát hình ảnh và nêu ý kiến

- Yêu quý, trân trọng cội nguồn trong

Với cách viết ở đoạn 1, ta nhận thấy

sạch, đẹp đễ giàu sắc thái văn hóa dân

tác giả đã bộc lộ rõ cảm xúc gì?

tộc của Cốm. b. Giá trị của Cốm. + Cốm là thức quà riêng biệt của đất nước, là thức dâng của những cánh đồng lúa bát ngát xanh, mang trong hương vị tất cả cái mộc mạc, giản dị

GV trình chiếu đoạn văn thứ 2

và thanh khiết của đồng quê nội cỏ An Nam.

Cốm có những giá trị gì? Đi cùng với Cốm làm quà sêu tết, tác giả giới thiệu với chúng ta sự tương xứng của hồng với cốm.

- Cốm là thức quà kết tinh vẻ đẹp của thiên nhiên con người Việt Nam. ( Hương vị, màu sắc đồng quê, vẻ đẹp nhẫn nại của người chế biến) - Cốm cùng với hồng làm quà sêu tết, lễ vật cưới hỏi.

Nhận xét về màu sắc của hai thức quà này

- Màu sắc + Cốm: xanh tươi như ngọc thạch quý + Hồng: đỏ thắm như ngọc lựu già

Nhận xét về hương vị hồng và cốm?

- Hương vị:

GV tích hợp với kiến thức về mĩ

+ Cốm: Thanh đạm + Hồng: Ngọt sắc

thuật nhận biết màu sắc.

-> Hài hòa, quấn quýt.

- Nghệ thuật ẩn dụ, so sánh =>cốm mang giá trị tình thần, giá trị văn hoá cổ truyền nẹườỉ Việt Nam, người Hà Nội. (gắn liền với tục lệ nhân duyên, biếu tặng...)

51

Tác giả sử dụng biện pháp nghệ thuật gì để miêu tả hồng, cốm? Tác dụng của biện pháp nghệ thuật đỏ?

* Tích hợp GDCD Em hiểu gì về lời bính: “Thật đáng tiếc khi chúng ta thấy những tục lệ tốt đẹp ấy mất dần... thay bằng những thứ bóng bẩy hào nháng và thô kệch...”?

Qua đó tác giả muốn truyền tới người đọc tình cảm và thái độ gì trong ứng xử với thức quà là Cốm?

- Phê phán những kẻ không biết thường thức, trân trọng món quà thanh nhã.

-> Thái độ đề cao, tôn trọng, ngợi ca c. Cảm nghĩ về cách thưởng thức Cốm.

- Cách ăn cốm: Không phải thức quả của người vội, ăn từng chút ít, thong thả và ngẫm nghĩ.

HS chú ý đoạn 3 Tác giả đã đưa ra các thưởng thức Cốm như thế nào? * Tích hợp Sinh Học Có thể dùng những giác quan nào để cảm nhận vị ngon của cốm?

- Thưởng thức cốm bằng những giác quan: + Khứu giác:Mùi thơm phức của lúa mới, cùa hoa cỏ dại ven bờ và mùi ngát của lá sen già + Thị giác: Màu xanh mát của com. + Vị giác : Vị ngọt của cốm Bên cạnh cách ăn cốm, tác giả hướng dân mọi người cách mua cốm

- Cách mua cốm: Chớ có thọc tay hay mân mê thức quà, hãy nhẹ nhàng mà nâng đỡ chút chiu mà vuốt ve...

- Lời kêu gọi bằng câu cảm thán và câu cầu khiến (Hỡi các bà mua hàng!, Chớ; hãy...)

52

cốm như thế nào?

- Cách thưởng thức cốm phải lịch

Em có nhận xét gì về cách dùng từ

sự duyên dáng và thanh nhã.

trong lời hướng dẫn mọi người mua cốm của tác giả. ?

Qua đó em học tập được gì từ lời kêu gọi nhà văn Thạch Lam?

—> Cái nhìn văn hoá với việc thưởng thức món ăn bình dị - cốm. cốm nhưl một thứ giá trị tinh thần đáng được trân trọng, giữ gìn.

* GD kĩ năng sống: nếp sống thanh lịch,văn minh.

3. Tồng kết:

* Nghệ thuật: Bài tuỳ bút thiên về cảm giác tinh tế, nhẹ nhàng mà sâu sắc , ngôn ngữ giàu hình ảnh và chất trữ tình, sừ dụng nghệ thuật so sánh, Tổ chức học sinh thảo luận nhóm: *Nhóm 1,2

ẩn dụ... * Nội dung: Thể hiện thành công những cảm giác lắng đọng tinh tế, sâu

? Em có nhận xét gì về giá trì nghệ

sắc của tác giả về văn hoá và lối sống

thuật cùa bài viết.

của người Hà Nội. Thông qua Côm.

* Nhóm 3,4

thấy được giá trị tinh thần và giá trị

? Với nghệ thuật đó tác giả đã thể

văn hoá cổ truyền của con người Hà

hiện nội dung nào

Nội con người Việt Nam.

2.3. Hoạt động thực hành.

- GV tổ chức cho học sinh thảo luận theo nhóm: Tính chất biểu cảm của bài tùy bút được thể hiện như thế nào? (tích hợp TLV) -

Hs làm ra phiếu học tập.

2.4. Hoạt động ứng dụng (2 phút)

- Gv hướng dẫn yêu cầu học sinh làm ở nhà: 53

? Từ những hiểu biết về các sản vật đặc trưng của quê hương mình, em hãy viết đoạn văn khoảng 1 trang giấy giới thiệu cho mọi người biết 1 sản vật nổi tiếng nhất của xứ Đông? ( Ví dụ: vải thiều Thanh Hà, bánh đậu xanh Hải Dương, bánh gai Ninh Giang...)

2.5. Hoạt động bổ sung (3 phút)

- Tìm những câu thơ, ca dao nói về sản vật cốm của dân tộc Ví dụ: + Nếu em lòng dạ đổi thay Cốm này bị mốc, hồng này long tai (Ca dao) + Đêm giăng chày đập vang thôn bản Phấn cốm bay bay phủ lá ngàn.

(Thôi Hữu) + Sáng mát trong như sáng năm xưa Gió thổi mùa thu hương cốm mới.

(Nguyễn Đình Thi) + Giã gạo thì ốm, giã cốm thì khỏe (Tục ngữ) - Tìm hiểu thêm cách thức làm cốm thông qua các sách báo kênh thông tin.

- Chuẩn bị tiết học sau: Đọc kĩ 2 văn bản tùy bút tiếp theo, tìm hiểu những thông tin về tác giả, tác phẩm.

- Cảm nhận vẻ đẹp, nét độc đáo trong 2 bức tranh về thành phố Hà Nội và Sài Gòn.

II. Hoạt động 2: Thời gian 01 tiết (Tiết 2) BỨC TRANH QUÊ HƯƠNG VÀ TÌNH YÊU ĐẤT NƯỚC, CON NGƯỜI QUA 2 VĂN BẢN: 54

MÙA XUÂN CỦA TÔI, SÀI GÒN TÔI YÊU 1. Mục tiêu bài học

- Học sinh cảm nhận được nét đẹp riêng của Sài Gòn với thiên nhiên khí hậu nhiệt đới và nhất là phong cách con người Sài Gòn. Cảm nhận được nét riêng về cảnh sắc thiên nhiên, không khí mùa xuân ở Hà Nội và miền Bắc. Nắm được nghệ thuât biểu hiện cảm xúc chân thực trong sáng đối với quê hương đất nước, con người qua 2 tác phẩm tùy bút đặc sắc.

- Rèn kĩ năng đọc - hiểu văn bản, tích hợp kiến thức trong phân môn Văn nói riêng là kiến thức liên môn nói chung.

- Giáo dục HS ý thức trân trọng tự hảo về quê hương đat nước, có trách nhiệm giữ gìn vẻ đẹp truyền thống của dân tộc, quảng bá hình ảnh đaí nước con người VN đến với bạn bè năm châu.

- Phát triển năng lực cảm thụ thơ văn, giải quyết vấn đề, hợp tác và chia sẻ...

2. Nội dung lên lớp: 2.1. Hoạt động khởi động (5 phút) Trước khi vào bài học, GV cho HS nghe một đoạn trong bài hát: Nhớ về Hà Nội - Nhạc sĩ Hoàng Hiệp và Mùa xuân trên Thành phố Hồ Chí Minh của nhạc sĩ Xuân Hồng. ( Tích hợp âm nhạc) ? Những ca khúc trên đưa chúng ta đển với những miền quê nào của đất nước Việt Nam? Em hiểu gì về những địa danh này?

- HS nêu ý kiến của mình, Gv nhận xét và dẫn đắt vào bài học.

2.2. Hoạt đông hình thành kiến thức mới (30 phút) - Giáo viên cho học sinh tự tổ chức tìm hiểu về tác giả, tác phẩm. (Ở tiết học trước, trong phần hướng dẫn soạn bài mới, giáo viên đã giao nhiệm vụ cho các nhóm tìm hiêu và ghi chép lại:

55

+ Về tác giả: Những thông tin cơ bản về nhà văn Vũ Bằng, Minh Hương) + Về văn bản “Mùa xuân của tôi” và “Sài Gòn tôi yêu”: Năm sáng tác, hoàn cảnh viết, xuất xứ, vị trí đoạn trích, bố cục của mỗi phần trong từng văn bản.)

- HS thực hiện: Nhóm trưởng báo cáo phần chuẩn bị của nhóm.

- Gv nhận xét, cho điểm những bài giới thiệu tốt.

- GV bổ sung thêm những thông tin về tác giả, văn bản (trình chiếu chân dung 2 nhà văn, giới thiệu kĩ hơn về hai tập tùy bút: “Thương nhớ mười hai” của Vũ Bằng và “Sài Gòn tôi yêu” của Minh Hương.

Hoạt động của GV – HS

Nội dung kiến thức cần đạt

* Tích hợp Địa lí. Lịch sử

- Gv trình chiếu bản đồ tự nhiên VN. - Học sinh lên xác định vị trí của thành phố Hà Nội trên bản đồ. ( Học sinh thảo luận theo nhóm trong 3 phút) Hà Nội là mảnh đất như thế nào?

Hs trả lời, Gv chốt: Hà Nội: là thủ đô của VN, là trung tâm kinh tế chính trị văn hóa của đât nước, đó là mảnh đất linh thiêng (rồng bay).

- Gv giới thiệu thêm về kinh đô Hà Nội dựa vào văn bản “Chiếu dời đô” của Lý Công Uẩn 56

Băc Việt chỉ vùng đất nào, tại sao lại có cách gọi như vậy?

Bắc Việt: chỉ Miền Bắc VN trong thời kì đất nước bị chia cắt (1955 – 1975)

Hình ảnh minh họa Cảnh mùa xuân được nói tới ở những thời điểm nào?

a) Sau ngày Tết cổ truyền

Bức tranh mùa xuân hiện lên qua chi tiết nào?

+ Cảnh sắc: mưa riêu riêu, gió lành lạnh, đường sá sạch sẽ…

- HS phát hiện, trình bày

+ Âm thanh: tiếng nhạn, tiếng chống

- GV sắp xếp ý

trèo, tiếng hát huê tình… + Thời tiết: rét ngọt ngào không còn

• Tích hợp Mĩ thuật

tê buốt căm căm.

- Không khí: sum vầy, ấm cúng bên bàn thờ tổ tiên với nhang traamg, đèn, nến…

57

* Nghệ thuật: + Phép tu từ so sánh, nhân hóa. + Ngôn ngữ giàu chất thơ, nhiều động -HS quan sát tranh ảnh và cảm nhận về

từ, tính từ hay.

bàn thờ, mâm ngũ quả ngày Tết. + Câu văn dài, giọng văn tha thiết, sôi Tác giả đã sử dụng biện pháp nghệ thuật

nổi

nào trong đoạn văn?

-> Gợi lên bức tranh mùa xuân tươi đẹp, trong sáng, rộn ràng gắn với nét văn hóa cổ truyền của dân tộc. b) Sau ngày rằm tháng giêng Việc sử dụng biện pháp tu từ, giọng điệu,

- Còn phảng phất hương vị Tết

ngôn ngữ trong đoạn văn như vậy có tác

- Đào hơi phai nhưng nhụy vẫn còn

dụng gì?

phong; cỏ nức một mùi hương man

- GV nhận xét và chốt kiến thức.

mác…

Em cảm nhận được gì về cảnh sắc mùa

- Mưa xuân thay thế cho mưa phùn,

xuân Miền Bắc sau ngày rằm tháng giêng

bầu trời xanh tươi

qua ngòi bút tài hoa, tinh tế của tác giả?

- Ong kiếm nhị hoa trên giàn thiên

- HS phát hiện trả lời, GV bổ sung.

lí…

* Tích hợp điện ảnh

- Nền trời: trong trong với những làn

GV cho HS quan sát một đoạn phim về nét 58

sáng hồng hồng…

đặc trưng của mùa xuân miền Bắc

- Cuộc sống êm đềm thường nhật trở lại sau Tết. * Biện pháp so sánh, miêu tả tinh tế, ngôn ngữ trong sang, gợi cảm.

-> Bức tranh mùa xuân vô cùng độc đáo, nên thơ, giàu sức sống.

Nghệ thuật miêu tả có gì đặc sắc? Qua đó em có cảm nhận gì về vẻ đẹp của mùa xuân Hà Nội?

- HS theo dõi văn bản “Sài Gòn tôi yêu” * Tích hợp Địa lí, lịch sử - HS quan sát bản đồ, xác định vị trí của thành phố Sài Gòn.

- GV mở rộng: Sài Gòn là thành phố có lịch sử hơn 300 năm (1697). Từ sau tháng 4 năm 1976, Sài Gòn được đổi tên thành Thành phố hồ Chí Minh. Hiện nay thành phố HCM đã trở thành trung tâm kinh tế lớn và có dân số lớn nhất cả nước.

- Nói đến Sài Gòn em nhớ đến những sự kiện lịch sử trọng đại nào?

- Bác Hồ ra đi tìm đường cứu nước tại Bến cảng Nhà Rồng.

59

2. Bức tranh thành phố Sài Gòn

- Đại thắng mùa xuân năm 1975 thống nhất đất nước.

Hãy trình bày những nét nổi bật về bức tranh TP Sài Gòn qua ngòi bút miêu tả của - Sài Gòn (ở phía Nam Tổ quốc) là

tác giả?

thành phố trẻ trung, năng động, có nét

* Tích hợp Mĩ thuật

hấp dẫn riêng biệt.

- HS quan sát tranh SGK và 1 số hình ảnh khác (GV cung cấp)

- Khí hậu nhiệt đới với nắng, gió, mưa, thời tiết thay đổi đột ngột, nhanh chóng.

- Nhịp điệu cuộc sống đa dạng: khi náo động, ồn ào, khi tĩnh lặng, yên ả.

- Con người Sài Gòn: + Cư dân hội tụ từ nhiều nơi + Phong cách: chân thành, bộc trực, cởi mở, tuân thủ các lễ nghi ứng xử nhưng không màu mè, không mặc cảm, tự ti. + Kiên cường, bất khuất ở những thời 60

điểm thử thách lịch sử.

- Sinh vật: chim chóc thưa thớt dần

Những loài chim nào được nhắc đến trong bài? Vì sao chúng lại thưa thớt dần?

-> Sài Gòn là một thành phố trẻ trung, năng động, phát triển bậc nhấ ở Việt

* Tích hợp Giáo dục công dân: Vậy làm sao để Sài Gòn vẫn được coi là mảnh đất lành, nơi tìm về của những loài

Nam, được coi là “Hòn Ngọc Viễn Đông”

chim?

- Cần bảo vệ môi trường và tài nguyên thiên nhiên. Ấn tượng chung nhất của em về Sài Gòn là gì?

- HS trình bày ý kiến của mình về nội dung được yêu cầu, chuẩn bị thông tin qua phiếu học tập.

Văn bản

Mùa xuân

Sài Gòn tôi

của tôi

yêu

Hoàn cảnh sáng tác II. Tình yêu đất nước, con người

Tình cảm 61

được biểu

1. Biểu hiện của tình yêu quê

đạt

hương, đất nước

Cách thức

- Yêu cảnh sắc thiên nhiên

biểu cảm

- Yêu quý, trân trọng vẻ đẹp của con

Đại diện các nhóm trình bày trong 5 phút

người

- GV nhận xét, bổ sung

- Trân trọng nét đẹp trong sinh hoạt

Từ nội dung những tình cảm được biểu đạt

văn hóa cổ truyền của dân tộc.

trong 2 văn bản trên, em thấy tình yêu quê

-> Tình cảm đối với đất nước, con

hương, đất nước con người được thể hiện

người vô cùng sâu sắc, gắn bó máu

qua những khía cạnh nào?

thịt. Đó là niềm tự hào, hy vọng về một tương lai phát triển không ngừng.

2. Nghệ thuật biểu đạt cảm xúc - Vừa trực tiếp, vừa gián tiếp - Ngôn ngữ giàu tính biểu cảm, hình ảnh phong phú đặc sắc.

- Giọng điệu thiết tha sôi nổi…

Cảm nhận chung của em về nghệ thuật biểu đạt cảm xúc của người viết trong 2 bài tùy bút trên?

Hai văn bản đã khơi gợi trong lòng em những cảm xúc gì? * Tích hợp Giáo dục công dân Qua đó em thấy mình cần có trách nhiệm 62

-> Yêu quê hương đất nước, con người Việt Nam.

gì với quê hương, đất nước mình?

- Trách nhiệm: xây dựng bảo vệ đất nước; lòng biết ơn tổ tiên và các thế hệ cha ông đi trước; bảo vệ môi trường – tài nguyên thiên nhiên…

Em học tập được điều gì về cách viết văn biểu cảm qua 2 văn bản này?

- HS tự liên hệ, vận dụng.

2.3. Hoạt động thực hành (7 phút) III. LUYỆN TẬP Bài tập 1: Đọc những bài ca dao, bài thơ, câu thơ nói về 2 mảnh đất Hà Nội, Sài Gòn mà em biết?

VD:

“Ai đi về Bắc ta theo với Thăm lại non song, đất Lạc Hồng Từ thuở nhỏ mang gươm đi mở cõi Ngàn năm thương nhớ đất Thăng Long”

Bài tập 2: Viết một đoạn văn xuôi (hoặc thơ) nêu rõ những nét riêng độc đáo ở quê hương em hoặc địa phương em từng gắn bó.

2.4. Hoạt động ứng dụng (5 phút) Hà Nội, Sài Gòn ngày nay trong cảm nhận của em là những thành phố như thế nào? Nếu được giới thiệu với bạn bè quốc tế em sẽ nói gì với họ?

2.5. Hoạt động bổ sung (5 phút) (Hs về nhà làm – Hoạt động trải nghiệm sáng tạo)

63

- Tập trang trí mâm ngũ quả ngày Tết trên bàn thờ gia đình (Tích hợp giáo dục kĩ năng sống) - Sáng tác nhạc về 2 mảnh đất Hà Nội và Sài Gòn.

- Vẽ tranh về đề tài quê hướng đất nước (cảnh đẹp mùa xuân, thủ đô Hà Nội, Bến Nhà Rồng, nhà thờ…) (tích hợp Mĩ Thuật)

**********************

III. Hoạt động 3: Thời gian 01 tiết (Tiết 3) TỔNG KẾT – LUYỆN TẬP 1. Mục tiêu bài học: Giúp HS: - Hệ thống được các kiến thức trọng tâm của cả chủ đề, nắm vững kiến thức cơ bản của các văn bản trong chủ đề và vận dụng được để thực hiện các yêu cầu, bài tập có liên quan đến chủ đề.

- Rèn kĩ năng hệ thống, khái quát kiến thức, vận dụng giải quyết các bài tập, kĩ năng tự học bằng bản đồ tư duy, phương pháp so sánh, đối chiếu.

64

- Giáo dục ý thức tự giác, tích cực trong học tập, trong cuộc sống; những tình cảm đẹp đẽ, biết trân trọng những giá trị của dân tộc.

- Phát triển năng lực tư duy sáng tạo, giải quyết vấn đề, hợp tác và chia sẻ…

2. Nội dung lên lớp: 2.1. Hoạt động khởi động (5 phút) - GV cho học sinh chơi trò chơi “Lật thẻ” : Học sinh chọn những mảnh ghép có các màu sắc khác nhau trên màn hình để trả lời câu hỏi liên quan đến các văn bản đã học trong chủ đề. Nếu học sinh lật hết các tấm thẻ sẽ hiện ra một bông hoa may mắn. Học sinh sẽ nhận được phần thưởng hoặc điểm số cao.

- HS tham gia trò chơi - GV bổ sung và dẫn vào bài mới 2.2. Hoạt động tổng kết, thực hành (20 phút) Hoạt động của GV - HS GV yêu cầu HS tổng kết hệ thống lại các văn bản

Nội dung cần đạt I. Tổng kết: 1. Hệ thống các văn bản tùy bút lớp 7 STT Văn bản

Tác Xuất Nội giả

1

Một thứ quà…Cốm

2

Mùa xuân của tôi 65

xứ

Nghệ

dung thuật chủ

tiêu

yếu

biểu

3

Sài Gòn tôi yêu

2. Vẽ sơ đồ tư duy GV cho HS vẽ sơ đồ tư duy Sơ đồ 1: Văn bản, Tác giả, nội dung, nghệ thuật trong nhóm bài tùy bút.

Sơ dồ 2: Biểu hiện của tình yêu quê hương đất nước, con người trong 2 văn bản “Mùa xuân của tôi”, “Sài Gòn tôi yêu”.

- GV yêu cầu học sinh thảo

3. Yếu tố trữ tình của tác phẩm tùy bút (có

luận, phát tư liệu học tập photo

tài liệu kèm theo)

cho học sinh.

II. Luyện tập - Hs nhớ lại khái niệm thể loại kí đã được tìm hiểu ở lớp 6 và những đặc điểm của thể loại kí

Bài 1: Phân biệt sự khác biệt giữa thể loại kí với tùy bút

đã được tìm hiểu qua các văn

- Thể kí: ghi lại những người và việc có thật

bản “Cô Tô”, “Cây tre Việt

của đời sống, không them một chút gì thuộc

Nam” để nêu sự khác biệt giữa

chủ quan người viết.

kí với tùy bút.

- Thể tùy bút: ghi lại những suy nghĩ, cảm xúc, hồi tưởng của mình về bất cứ vấn đề gì,

- GV nhấn mạnh, chốt kiến thức

sự việc nào, không theo một khuôn khổ nhất định hay một hệ thống chặt chẽ mà tùy theo cảm xúc, dòng suy nghĩ nhất thời, như để 66

ngọn bút đưa đi từ liên tưởng này sang lien tưởng khác. Tùy bút giàu tính chất trữ tình, nặng về những ý nghĩ riêng tư, vì thế mà sâu sắc, thâm trầm và lôi cuốn người đọc. Lời văn cũng phóng khoáng, thoải mái.

Bài 2: Giới thiệu một sản vật nổi tiếng của quê hương em.

Bài 3: Với chủ đề “Quê hương yêu dấu”, hãy GV gọi 1, 2 em thuyết minh miệng trước lớp.

viết bài văn biểu cảm hoặc sáng tác 1 bài thơ nêu cảm xúc về quê hương mình.

- Hs thực hiện đọc, ngâm những sáng tác đã chuẩn bị ở nhà.

- GV nhận xét, cho điểm khích lệ.

2.3. Hoạt động ứng dụng (10 phút) * Tích hợp Giáo dục công dân, kĩ năng sống - GV tổ chức cho HS diễn tiểu phẩm hài mà các nhóm tự xây dựng kịch bản (GV đã hướng dẫn) - Nội dung kịch bản: xoay quanh nội dung các văn bản tùy bút đã học.

2.4. Hoạt động bổ sung (5 phút) - Hoàn thiện sơ đồ tư duy.

- Đọc kĩ các văn bản đã học và nắm vững nội dung từng văn bản.

Tìm đọc thêm tập tùy bút “Hà Nội băm sáu phố phường” của Thạch Lam và “Thương nhớ mười hai” của Vũ Bằng.

67

PHỤ LỤC 3 ĐỀ KHẢO SÁT CHẤT LƯỢNG HỌC SINH MÔN NGỮ VĂN – LỚP 7 Thời gian làm bài: 15 phút Đề bài: Câu 1: (3 điểm) Cho đoạn văn sau: “ Cốm là thức quà riêng biệt của đất nước, là thức dâng của những cánh đồng lúa bát ngát xanh, mang trong hương vị tất cả cái mộc mạc, giản dị và thanh 68

khiết của đồng quê nội cỏ An Nam. Ai đã nghĩ đầu tiên dùng cốm để làm quà sêu tết. Không còn gì hợp hơn với sự vương vít của tơ hồng, thức quà trong sạch, trung thành như các việc lễ nghi” (Ngữ văn 7 – tập 1) a. Đoạn văn trên trích trong văn bản nào, tác giả là ai, được viết theo thể loại gì? b. Tác quả đã thể hiện cảm xúc gì về giá trị của Cốm? c. Qua đoạn văn, em thấy mình cần làm gì trước nét đẹp văn hóa dân tộc qua thứ sản vật bình dị mà đặc sắc đó?

Câu 2: (7 điểm) Hãy nêu cảm xúc của em về cảnh sắc thiên nhiên, vẻ đẹp con người quê hương em bằng một đoạn văn ngắn khoảng 7 – 10 câu.

Hướng dẫn chấm Câu 1: (3.0 điểm) * Mức tối đa: (3,0 điểm) Học sinh trả lời được đầy đủ các ý sau, trình bày ngắn gọn, viết chữ rõ ràng; không mắc lỗi diễn đạt, chính tả. a. Đoạn văn được trích trong văn bản: “Một thứ quà của lúa non: Cốm”, tác giả Thạch Lam, thể loại tùy bút (1 điểm). b. Cảm xúc của tác giả qua đoạn văn: Yêu quý, nâng niu, trân trọng, ngợi ca về cốm (1 điểm). c. Phải biết trân trọng, giữ gìn và phát huy những nét đẹp của văn hóa dân tộc. (1 điểm).

69

* Mức chưa tối đa: HS chưa đạt được đủ các yêu cầu của mức tối đa.

GV căn cứ vào bài làm của học sinh để đánh giá mức chưa tối đa theo khung điểm từ 0,25 đến 2,75. * Không đạt: Học sinh làm lạc đề hoặc không làm được bài.

Câu 2: (7,0 điểm) * Mức tối đa: (7,0 điểm) + về nội dung (6 điểm): Học sinh viết được đoạn văn biểu cảm nêu cảm xúc của mình về quê hương: - Ca ngợi vẻ đẹp cảnh sắc thiên nhiên.

- Tự hào những nét đẹp độc đáo riêng biệt của quê mình.

- Trân trọng, yêu quý vẻ đẹp bình dị, mộc mạc và sự thân thiện, tốt bụng của người dân quê mình. + Về hình thức (1,0 điểm): bài làm của học sinh phải đảm bảo được các yêu cầu sau: - Học sinh viết được đoạn văn hoàn chỉnh, lập luận chặt chẽ. Thuyết phục; liên kết câu, liên kết đoạn hợp lí. Hình thức trình bày đẹp, chữ viết rõ ràng, diễn đạt lưu loát, không mắc lỗi chính tả, diễn đạt.

- Học sinh thể hiện được sự sáng tạo trong diễn đạt: dùng từ, viết câu, sử dụng kết hợp các phương thức biểu đạt, tạo nhịp điệu cho lời văn... * Mức chưa tối đa: GV căn cứ vào các tiêu chí ở mức tối đa để xem xét đánh giá mức chưa tối đa theo khung điểm từ 0,25 đến 0,75. * Không đạt: Học sinh làm lạc đề hoặc không làm bài.

-------Hết-----70

PHỤ LỤC 4

71

MỘT SỐ TÁC PHẨM CỦA HỌC SINH

Sáng tác của em Nguyễn Ngọc Anh

72

Trích bài viết của học sinh giới thiệu về thành phố Hà Nội, Sài Gòn.

73

Tranh vẽ cô hàng cốm của em Nguyễn Khánh Linh – Lớp 7A

Tranh vẽ minh họa bài “Một thứ quà của lúa non : Cốm”

74

Tranh vẽ Nhà thờ Đức Bà – Sài Gòn của em Tiêu Thị Thùy Trang

Tranh vẽ chợ Bến Thành của em Đoàn Mạnh Dũng

75

Tranh vẽ mâm ngũ quả ngày Tết của em Vũ Bích Phượng

76

DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT STT

Chữ viết tắt

Kí hiệu

1

Nhà xuất bản

NXB

2

Giáo dục và Đào tạo

GD & ĐT

3

Ngữ văn

NV

4

Giáo viên

GV

5

Học sinh

HS

6

Hà Nội

HN

7

Sài Gòn

SG

8

Trung học cơ sở

THCS

9

Việt Nam

VN

77

MỤC LỤC Nội dung

Trang

Thông tin chung về sáng kiến

1

Tóm tắt sáng kiến

2

Mô tả sáng kiến:

4

1. Hoàn cảnh nảy sinh sáng kiến

4

2. Cơ sở lý luận của sáng kiến

5

3. Thực trạng

7

4. Cách tổ chức dạy – học chủ đề “Tùy bút hiện đại Việt Nam” 4.1. Cách xây dựng chủ đề

10 10

4.2.

25

Thực hiện dạy học chủ đề theo hướng tích hợp liên môn 5. Kết quả đạt được

37

6. Điều kiện để sáng kiến được nhân rộng

38

Kết luận và khuyến nghị

40

Tài liệu tham khảo

42

Phụ lục: (Phiếu khảo sát, giáo án minh họa, đề kiểm tra và hướng dẫn chấm, sản phẩm của học sinh)

43

Danh mục chữ viết tắt

77

Mục lục

78

78