GIÁO ÁN THEO CHUYÊN ĐỀ SINH HỌC 12 THEO ĐỊNH HƯỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC HỌC SINH 3 CỘT

GIÁO ÁN SINH HỌC THEO PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC

vectorstock.com/28062415

Ths Nguyễn Thanh Tú eBook Collection

GIÁO ÁN THEO CHUYÊN ĐỀ SINH HỌC 12 THEO ĐỊNH HƯỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC HỌC SINH 3 CỘT (MỤC TIÊU HOẠT ĐỘNG/ NỘI DUNG, PHƯƠNG THỨC TỔ CHỨC HOẠT ĐỘNG/ DỰ KIẾN SẢN PHẨM, ĐÁNH GIÁ KẾT QUẢ HOẠT ĐỘNG) WORD VERSION | 2021 EDITION ORDER NOW / CHUYỂN GIAO QUA EMAIL TAILIEUCHUANTHAMKHAO@GMAIL.COM

Tài liệu chuẩn tham khảo Phát triển kênh bởi Ths Nguyễn Thanh Tú Đơn vị tài trợ / phát hành / chia sẻ học thuật : Nguyen Thanh Tu Group Hỗ trợ trực tuyến Fb www.facebook.com/DayKemQuyNhon Mobi/Zalo 0905779594

CHUYÊN ĐỀ 1: CƠ SỞ VẬT CHẤT VÀ CƠ CHẾ CỦA HIỆN TƯỢNG DI TRUYỀN Giới thiệu chung về chuyên đề: Chuyên đề hình thành trên cơ sở các bài học trong sgk, theo mạch kiến thức: - Gen, mã di truyền, hình thái và cấu trúc NST - Nhân đôi ADN, phiên mã, dịch mã - Điều hòa doạt động gen Thời lượng dự kiến thực hiện chủ đề: 4 tiết (Tiết 1-4 ) I. MỤC TIÊU: 1. Kiến thức, kỹ năng, thái độ: a. Kiến thức: - Trình bày được khái niệm, cấu trúc chung của gen.

- Nêu được khái niệm và các đặc điểm chung của mã di truyền - Nêu được cấu trúc và chức năng của NST. - Nêu được những điểm khác nhau giữa vât chất di truyền của sinh vật nhân sơ với NST của sinh vật nhân thực.

- Từ mô hình nhân đôi ADN, mô tả các bước của quá trình nhân đôi ADN, làm cơ sở cho sự nhân đôi NST. - Nêu được khái niệm phiên mã, dịch mã.

- Trình bày được cơ chế phiên mã và diễn biến của cơ chế dịch mã.

- Nêu được các thành phần tham gia và ý nghĩa của điều hòa hoạt động gen.

- Trình bày được cơ chế điều hòa hoạt động của gen qua opêrôn ở sinh vật nhân sơ.

- Mô tả được các mức độ điều hòa hoạt động gen ở sinh vật nhân thực. b. Kỹ năng - Tư duy, so sánh, tổng hợp, khái quát hóa - Biết thu thập, xử lí thông tin, làm việc cá nhân và làm việc theo nhóm.

- Quan sát, phân tích tranh vẽ, khái quát kiến thức.

- Rèn tư duy logic, phát triển tư duy trừu tượng và khả năng vận dụng vào giải bài tập. c. Thái độ - Có ý thức vận dụng các kiến thức, kĩ năng học được vào cuộc sống lao động và học tập.

- Củng cố niềm tin vào khoa học, bồi dưỡng quan điểm duy vật biện chứng: gen- vật chất di truyền, bố mẹ di truyền cho con vật chất di truyền, con mang đặc điểm di truyền của bố mẹ (AND→ ARN→prôtêin→ tính trạng) - Giáo dục ý thức bảo vệ vốn gen.

2. Định hướng các năng lực có thể hình thành và phát triển a. Năng lực chung: - Năng lực tự học: HS lập được bảng kế hoạch học tập theo nhiệm vụ giáo viên đã giao. HS xác định được mục tiêu học tập của chuyên đề.

- Năng lực giải quyết vấn đề: Vận dụng kiến thức để giải thích sự di truyền quá các thế hệ - Năng lực sử dụng ngôn ngữ: + Phát triển ngôn ngữ nói thông qua thảo luận nhóm và thuyết trình nội dung của nhóm trước lớp. + Phát triển ngôn ngữ viết thông qua việc viết nội dung thảo luận trên giấy, bảng phụ.

- Năng lực hợp tác: Hợp tác, phân công nghiệm vụ trong nhóm.

- Năng lực sử dụng công nghệ thông tin và truyền thông: Khai thác thông tin từ internet, đài, báo để tìm hiểu về sự di truyền ở cấp độ phân tử và tế bào - Năng lực tính toán: Tính được các dạng bài toán phiên mã, dịch mã, nguyên phân, giảm phân. b. Năng lực chuyên biệt: - Năng lực quan sát: Quan sát hình ảnh về ADN, NST, nhân đôi ADN, phiên mã, dịch mã - Năng lực xác định mối quan hệ: Nhân đôi, phiên mã, dịch mã - Năng lực xử lí thông tin: Từ các thông tin trong sgk, mạng internet, đài, báo rút ra được nội dung chính của kiến thức.

- Năng lực định nghĩa: Phát biểu định nghĩa về gen, NST, nhân đôi ADN, phiên mã, dịch mã, …

- Năng lực tiên đoán: Dự đoán sự phát triển của sinh giới trong tương lai, đặc biệt là sự phát triển của xã hội loài người, loài người có biến đổi thành loài nào khác không.

- Năng lực tư duy: Phát triển tư duy so sánh, phân tích và tìm ra mối liên hệ giữa điều kiện khí hậu – địa chất với sinh vật qua lịch sử phát triển II. CHUẨN BỊ CỦA GIÁO VIÊN VÀ HỌC SINH 1. Giáo viên: - Nghiên cứu nội dung bài giảng thông qua SGK và các tài liệu có liên quan.

- Kế hoạch bài học.

- Phương tiện, thiết bị dạy học - Các hình ảnh, video minh họa. Sưu tầm các phim, hình động - Phiếu học tập: + Phiếu học tập số 1: Tìm hiểu các loại ARN Loại ARN Nhiệm vụ Đặc điểm cấu tạo mARN t ARN r ARN + Phiếu học tập số 2: Tìm hiểu cơ chế quá trình phiên mã.

Các bước Diễn biến - Khởi đầu : - Kéo dài : - Kết thúc : + Phiếu học tập số 3: Tìm hiểu cơ chế quá trình dịch mã Các bước Diễn biến - Khởi đầu : - Kéo dài : - Kết thúc : - Sưu tầm một số thông tin kiến thức thực tế có liên quan đến bài học, chuẩn bị bài tập tự luận và trắc nghiệm để giúp học sinh củng cố và mở rộng.

2. Học sinh: Tự học ở nhà theo hướng dẫn của giáo viên.

- Tranh phóng to hình 1.2: Sơ đồ minh họa quá trình nhân đôi ADN - Xem lại kiến thức vật chất di truyền cấp phân tử / sinh học lớp 10 cụ thể: Cấu trúc của phân tử ADN, nguyên tắc bổ sung trong phân tử ADN - Hình 2.1, 2.2 (sgk). Hình 5(sgk).

- Nguyên phân, giảm phân ở lớp 10 III. TIẾN TRÌNH DẠY HỌC HOẠT ĐỘNG 1: TÌNH HUỐNG XUẤT PHÁT/ KHỞI ĐỘNG (5 phút) Mục tiêu hoạt Nội dung, phương thức tổ chức hoạt động học tập Dự kiến sản phẩm, đánh giá động của học sinh kết quả học tập của học sinh Từ tình huống thực tiễn giúp Đặt vấn đề: Minh họa bằng hình ảnh - Học sinh: dựa vào kiến thức đã HS tái hiện kiến Vì sao con sinh ra giống bố mẹ ? học có thể trả lời: do di truyền; thức đã học về cơ sở vật chất đó là gen, cơ chế cơ sở vật chất di Cơ sở vật chất và hiện tượng di truyền nào quyết định? là nhân đôi ADN, phiên mã, dịch truyền và hiện mã. tượng di truyền HOẠT ĐỘNG 2: HÌNH THÀNH KIẾN THỨC (150 phút)

Mục tiêu hoạt động - Trình bày được khái niệm, cấu trúc chung của gen.

- Nêu được khái niệm và các đặc điểm chung của mã di truyền - Nêu được cấu trúc và chức năng của NST.

Nội dung, phương thức tổ chức hoạt động học tập của học sinh NỘI DUNG 1: Gen, mã di truyền, hình thái và cấu trúc nhiễm sắc thể : 1.1. Gen và cấu trúc chung của gen Phương thức tổ chức: GV : Đưa sơ đồ tóm tắt : gen ARN

TT mã hóa ADN

Dự kiến sản phẩm, đánh giá kết quả học tập của học sinh

HS: Quan sát, tham khảo SGK nêu khái niệm

Pr

GV: Phân tích, yêu cầu HS rút ra khái niệm? Cho ví dụ.

GV nêu VĐ: Có nhiều loại: gen cấu trúc, gen điều hòa, gen nhảy GV: Yêu cầu HS tự đọc thêm ở nhà phần cấu trúc chung của gen. Tìm hiểu sự khác biệt trong cấu trúc của vùng mã hóa ở SV nhân sơ và SV nhân thực .

GV lồng ghép BVMT: Sự đa dang của gen chính là sự đa dạng di truyền của sinh giới.

GV? Bảo vệ nguồn gen ta phải làm gì?

Nội dung: I/ GEN: 1. Khái niệm: Là một đoạn của phân tử ADN mang thông tin mã hóa cho một sản phẩm xác định (chuỗi polipeptit hoặc ARN) 2. Cấu trúc chung của gen cấu trúc : Gồm 3 vùng : Điều hòa, mã hóa và kết thúc 1.2. Mã di truyền Phương thức tổ chức: GV: Nêu vấn đề: Gen qui định cấu trúc chuỗi pôlipeptit: ADN → mARN → Prôtêin GV: Yêu cầu HS cho biết thành phần cấu tạo của gen, của mARN và của Pr GV? Hãy nêu khái niệm mã di truyền GV: Cho HS thảo luận và chứng minh mã di truyền là mã bộ ba Đưa ra các trường hợp: + Nếu 1nu, 2nu, 3nu thì lần lượt sẽ qui đinh? Số a.a.

Cho biết trường hợp nào đủ để qui định cho hơn 20 loại a.a trong Pr => Bằng chứng về mã bộ 3 GV: Từ việc cho HS quan sát bảng 1, Gv yêu cầu HS nêu đặc điểm của mã di truyền

VD: Gen Hb mã hóa chuỗi pôlipeptit , gen tARN mã hóa cho phân tử tARN.

Bảo vệ nguồn gen, đặt biệt là gen quý bằng cách bảo vệ, nuôi dưỡng, chăm sóc động thực vật quý hiếm.

HS: Thảo luận + kiến thức cũ trả lời Gen, mARN được cấu tạo từ 4 loại nu, còn Pr cấu tạo từ các aa.

HS: Các nu/ADN → các Ribônu/ARN → Các a.a/ Pr.

HSk tính toán + nếu 1 nu xác định 1 bộ ba thì có 41 tổ hợp chưa đủ mã hóa 20aa + nếu 2 nu xác định 1 bộ ba thì có 42 (16) tổ hợp chưa đủ mã hóa 20aa + nếu 3 nu xác định 1 bộ ba thì có 43 (64) tổ hợp thừa đủ mã hóa 20aa

HS: Quan sát bảng 1, thảo luận và nêu được đặc điểm chung của mã di truyền: có tính phổ biến, có tính đặc hiệu, có tính thoái hóa (trừ AUG và UGG).

- Các HS khác nhận xét, bổ sung, kết luận

GV lưu ý cho HS những bộ ba đặc biệt.

GV nhận xét, bổ sung chuẩn kiến thức Nội dung: II/ MÃ DI TRUYỀN. 1. Khái niệm: - Trình tự sắp xếp các nu trong gen qui định trình tự sắp xếp các a.a trong phân tử Pr được gọi là mã di truyền.

Các nu/ADN → các Ribônu/ARN → Các a.a/ Pr. - Đặc điểm chung của mã di truyền: + Mã di truyền là mã bộ ba. + Mã di truyền được đọc từ một điểm theo chiều, theo từng bộ ba, không gối lên nhau + Mã di truyền có tính phổ biến. + Mã di truyền có tính đặc hiệu. + Mã di truyền có tính thoái hóa (trừ AUG và UGG). *Các bộ ba đặc biệt: Bộ ba kết thúc (KT): UAA, UAG, UGA qui định tín hiệu kết thúc quá trình dịch mã.

Bộ ba mở đầu (MĐ) AUG khởi đầu dịch mã, mã hóa a.a mêtiônin (ở nhân sơ là foocmin mêtiônin).

1.3. Cấu trúc của nhiễm sắc thể Phương thức tổ chức: GV : Giới thiệu hình ảnh 5.1, 5.2 về hình thái, cấu trúc HS thảo luận nhóm tìm hiểu hình hiển vi và cấu trúc siêu hiển vi của NST. thái và cấu trúc NST qua quan sát hình và đọc SGK:

GV : Yêu cầu học sinh quan sát hình kết hợp đọc SGK mục I và hoàn thành các nội dung sau trong thời gian 8 phút: GV? NST ở sinh vật nhân sơ và nhân thực giống và khác nhau ở điểm nào?

HSk: Xác định những điểm giống và khác nhau về NST ở sinh vật nhân sơ và nhân thực: - Giống nhau: NST ở sinh vật nhân sơ và nhân thực đều có một thành phần quan trọng là axit nuclêic nhưng khác nhau về số lượng và mức độ tổ chức.

- Khác nhau : + ở sinh vật nhân thực, mỗi loài có bộ NST đặc trưng về số lượng, hình thái, cấu trúc, ở phần lớn các loài, bộ NST trong tế bào xôma thường tồn tại thành từng cặp tương đồng giống nhau về hình thái và kích thước cũng như trình tự các gen. +ở sinh vật nhân sơ: chỉ là phân tử ADN mạch kép, có dạng vòng chưa có cấu trúc NST. HSk : Mô tả sự biến đổi hình thái GV? Hãy mô tả sự biến đổi hình thái NST qua các kì NST qua các kì của phân bào. của phân bào?

HS: Mô tả cấu trúc siêu hiển vi GV? Hãy mô tả cấu trúc siêu hiển vi của NST, ý nghĩa của NST của các mức xoắn cuộn ?

GV: Gọi một vài học sinh trả lời từng nội dung và cho lớp cùng tranh luận để thống nhất nội dung.

GV: Bổ sung và nhấn mạnh các nội dung .Nội dung: III/ HÌNH THÁI VÀ CẤU TRÚC NHIỄM SẮC THỂ. * Ở sinh vật nhân sơ: vật chất di truyền là phân tử ADN dạng vòng, trần và mạch kép không có cấu trúc NST điển hình. * Ở sinh vật nhân thực: NST được cấu tạo từ chất nhiễm sắc gồm ADN và Pr histon.

1. Hình thái NST: - Hình dạng, kích thước số lượng đặc trưng tuỳ thuộc vào từng loài.

- Ở TB xôma NST thường tồn tại thành từng cặp tương đồng giống nhau về hình thái và kích thước cũng như trình tự các gen.

2. Cấu trúc siêu hiển vi : - Cấu tạo từ chất nhiểm sắc, chứa pt ADN mạch kép (có d= 2 nm) - Phân tử ADN quấn quanh khối cầu Prôtêin tạo thành Nuclêôxôm - Mỗi Nuclêôxôm gồm 8 pt Histôn và được 1 đoạn ADN dài (chứa 146 cặp Nuclêôtit) quấn quanh 1 3/4 vòng - Gữa 2 Nuclêôxôm là một đoạn ADN nối (có 15-100 cặp Nu và 1pt histôn)

- Chuỗi Nuclêôxôm tạo thành sợi cơ bản (có d= 10 nm) - Sợi cơ bản cuộn xoắn bậc 2 thành sợi nhiễm sắc (có d=30 nm) - Sợi NS cuộn xoắn lần nữa tạo sợi siêu xoắn(Có d= 300 nm) - Sợi siêu xoắn cuộn xoắn lần cuối để thành Crômatit (d= 700 nm) NỘI DUNG 2: Nhân đôi ADN, phiên mã, dịch mã 2.1. Nhân đôi ADN Từ hình ảnh, Phương thức tổ chức: video về quá GV?: Quá trình nhân đôi ADN diễn ra trong pha nào trình nhân đôi của chu kỳ tế bào? của ADN, HS mô tả được các GV: Hướng dẫn HS quan sát hình 1.2 SGK sau đó cho bước chính của HS xem video về quá trình nhân đôi ADN, yêu cầu quá trình tự học sinh trả lời câu hỏi: nhân đôi ADN ở - Nêu những yếu tố cần thiết cho quá trình tái bản ADN? tế bào nhân sơ, - Vai trò của các yếu tố đó? làm cơ sở cho sự - Diễn biến và kết quả của quá trình nhân đôi? tự nhân đôi nhiễm sắc thể.

HSk : Diễn ra trong pha S của chu kỳ TB (trước khi TB bước vào giai đoạn phân chia TB). Trong NST tạo 2 crômatít để chuẩn bị phân chia.

HS: Quan sát H1.2, nghiên cứu nội dung mục III SGK HS xem video về quá trình nhân đôi ADN, thảo luận nhóm trả lời câu hỏi, cử đại diện trình bày, nhóm HS khác bổ sung.

HS: - Các enzim tham gia gồm: các enzim tháo xoắn, ARN pôlimeraza tổng hợp đoạn mồi, ADN pôlimeraza xúc tác bổ sung các Nu để kéo dài mạch mới, enzim ligaza nối các đoạn ôkazaki.

- Nhân tố khác: ADN khuôn, đoạn mồi.

HSk: Chiều tổng hợp của mạch mới bổ sung liên tục là 5’→3’ Chiều tổng hợp của đoạn ôkazaki cũng là 5’→3’, nhưng khi nối lại hoàn chỉnh thì chiều của mạch mới là 3’→5’ ngược với mạch khuôn của nó. Vì GV chỉnh sửa, chốt lại nội dung cho HS. enzim ADN pôlimeraza chỉ tổng Nội dung: hợp mạch bổ sung theo chiều I/ QUÁ TRÌNH NHÂN ĐÔI ADN (TÁI BẢN ADN): 5’→3’,… * Thời điểm: trong nhân tế bào tại NST, ở kỳ trung gian giữa 2 lần phân bào. * Theo nguyên tắc bổ sung và bán bảo toàn. * Diễn biến: 3 bước +Bước 1: tháo xoắn phân tử ADN +Bước 2: tổng hợp các mạch ADN mới. +Bước 3: hình thành 2 phân tử ADN con.

GV?: Vì sao trên mỗi chạc chữ Y chỉ có một mạch của phân tử ADN được tổng hợp liên tục, mạch còn lại được tổng hợp một cách gián đoạn?

GV bổ sung : Ở SV nhân thực quá trình nhân đôi có nhiều enzim tham gia và có nhiều đơn vị nhân đôi.

Kết quả: 1ADN qua một lần nhân đôi → 2 ADN con => số ADN tạo thành sau k lần nhân đôi là 2k ADN con.

Trình bày được cơ chế phiên mã (tổng hợp mARN trên khuôn ADN)

- Rèn luyện được khả năng quan sát hình, mô tả hiện tượng biểu hiện trên hình.

Phát triển được kỹ năng so sánh, suy luận trên cơ sở hiểu biết về mã di truyền.

- Giáo dục KNS: sự tự tin, lắng nghe tích cực và trình bày suy nghĩ, hợp tác, tìm kiếm và xử lý thông tin

2.2. Phiên mã Phương thức tổ chức: GV: Từ kiến thức đã học về ARN ở lớp dưới yêu cầu HS tự hình thành khái niệm phiên mã GV: Nêu các loại ARN đã học và chức năng theo PHT số 1 Loại Nhiệm Đặc điểm cấu ARN vụ tạo mARN t ARN

HS: Nêu khái niệm phiên mã

HS: nghiên cứu SGK mục I.1 kết kiến thức đã học thảo luận theo nhóm hoàn thành vào PHT số 1, đại diện trình bày.

r ARN GV: Hướng dẫn HS quan sát tranh H2.2 và xem video, kết hợp nghiên cứu nội dung mục I.2 SGK và hoàn thành phiếu học tập số 2 Các bước Diễn biến -Khởi đầu : - Kéo dài : - Kết thúc :

HS nghiên cứu SGK và xem video, thảo luận nhóm theo gợi ý của GV và hoàn thành phiếu học tập số 2 - Khởi đầu

GV: Yêu cầu các nhóm trao đổi phiếu kết quả để kiểm tra chéo, GV đưa kết quả một phiếu bất kì để cả lớp cùng quan sát sau đó gọi bất kì một học sinh nhóm khác - Kéo dài nhận xét, phân tích.

GV: Nhận xét, bổ sung, hoàn thiện, và đưa ra đáp án, tóm tắt những ý chính để học sinh hiểu và tự đánh giá cho nhau.

GV bổ sung: Từ 1 gen cấu trúc, ở SVNT mARN sơ khai thì mARN chức năng ngắn hơn vì ARN pôlimeraza -kết thúc p.mã mạch khuôn 3’ – 5’ tất cả các êxôn và intron theo

NTBS thành mARN sơ khai. Sau đó các intron bị cắt bỏ và nối các êxon lại thành mARN chức năng.

Nội dung: II/ PHIÊN MÃ: Diễn ra trong nhân TB. 1. Khái niệm: Là quá trình tổng hợp ARN trên mạch khuôn 3’ – 5’của gen/ADN .

2. Cấu trúc và chức năng của các loại ARN: (như kết quả phiếu học tập.

3. Cơ chế phiên mã: Xảy ra trước khi TB tổng hợp Prôtêin. * Diễn biến: - Khởi đầu: Enzim ARN pôlimeraza + vùng điều hòa gen tháo xoắn để lộ mạch gốc 3’ – 5’ -Kéo dài : ARN pôlimeraza trượt dọc theo mạch mã gốc 3’ – 5’ của gen NTBS mARN theo chiều 5’ - 3’ (NTBS: Ag = Um, Gg = Xm, Tg= Am).

- Kết thúc: Khi Enzim ARN – pôlimeraza di chuyển đến cuối gen, gặp tín hiệu kết thúc thì nó dừng phiên mã và phân tử mARN được giải phóng. Vùng trên gen vừa được phiên mã xong thì 2 mạch đơn đóng xoắn ngay lại.

Trình bày được 2.2. Dịch mã cơ chế dịch mã Phương thức tổ chức: mã GV : Yêu cầu HS đọc mục II.1 và tóm tắt giai đoạn - Rèn luyện hoạt hóa axit amin được khả năng quan sát hình, mô tả hiện tượng GV : Phát phiếu học tập số 3- diễn biến quá trình tổng biểu hiện trên hợp prôtêin hình.

Yêu cầu HS quan sát H2.3, n/c nội dung mục II.1, 2 và Phát xem video hoàn thành phiếu học tập số 3 triển được kỹ năng so sánh, Các bước Diễn biến suy luận trên cơ Mở đầu: sở hiểu biết về Kéo dài chuỗi mã di truyền. pôlipép tít: - Giáo dục KNS: Kết thúc: sự tự tin, lắng nghe tích cực và trình bày suy GV : Nhận xét, bổ sung, hoàn thành nội dung phiếu học nghĩ, hợp tác, tập tìm kiếm và xử lý thông tin GV : Lưu ý cho Hs : - Các bộ ba trên mARN gọi là codon

HS HS các nhóm bổ sung.

HSk : Đọc SGK phần II.1, cá nhân hình thành sơ đồ tóm tắt.

Hoạt hoá a.a: + ATP →

aa hoạt hoá

+ → aa hoạt hoá tARN Phức hợp aa - tARN HS đọc phần II.1,2 và xem video, thảo luận và hòan thành phiếu học tập số 3 Đại diện nhóm HS trình bày, các nhóm khác bổ sung - Bước mở đầu

- Bước kéo dài

- Bộ ba trên tARN gọi là anticodon (bộ ba đối mã) - Liên kết giữa các aa gọi là liên kết peptit do enzim peptidin transferaza xúc tác.

- Codon mở đầu trên mARN là AUG tương ứng aa metionin (Met). Codon của aa thứ nhất là GUX. Anticodon tương ứng là XAG. - Liên kết peptit đầu tiên là LK giữa aa mở đầu (Met) và Glu (Met - Glu)

-Enzim Bước kết cắt thúc GV : Yêu cầu Hs quan sát tiếp H2.4 GV ? thế nào là pôlixôm? ý nghĩa của nó?

aa mở đầu

HS: Pôlixôm: - Trong quá trình dịch mã, mARN thường không gắn với từng Ribôxôm riêng rẽ mà đồng thời gắn với một nhóm Ribôxôm => pôliRibôxôm (pôlixôm).

- Làm tăng hiệu suất tổng hợp Protein.

GV ? Hãy phân tích lại mối quan hệ giữa gen và tính trạng?

Nội dung: III. DỊCH MÃ : 1. Khái niệm : Dịch mã là quá trình tổng hợp prôtêin diễn ra tại ribôxôm trong tế bào chất 2. Quá trình tổng hợp chuỗi pôlypeptit a. Hoạt hoá axit amin: aa tự do ATP, enzim đ/h aa h.hoá tARN tương ứng aa-tARN (anticôđôn) b. Tổng hợp chuỗi pôlipéptít: * Mở đầu: - Tiểu đơn vị bé Rb + mARN ở vị trí nhận biết đặc hiệu, bộ ba đối mã của phức hợp MĐ Met-tARN (UAX) BS chính xác với côđôn MĐ (AUG)/mARN. - Củng cố niềm - Tiểu đơn vị lớn của Rb kết hợp tạo Rb hoàn chỉnh cho tin vào khoa quá trình tổng hợp chuỗi pôlipéptít. học, bồi dưỡng * Kéo dài chuỗi pôlipeptít :

HS: Liên hệ bài 1,2 trình bày được: ADN(gen) → mARN → prôtêin → Tính trạng

quan điểm duy vật biện chứng: gen- vật chất di truyền, bố mẹ di truyền cho con vật chất di truyền, con mang đặc điểm di truyền của bố mẹ (AND→ ARN→prôtêin → tính trạng) - Giáo dục ý thức bảo vệ vốn gen.

- Côđôn thứ 2 (GAA – Glu)/mARN gắn BS với anticôđôn của Glu-tARN (XUU). Hình thành liên kết péptít giữa aa Met – Glu với nhau nhờ E peptiđin.

- Rb là khung đỡ cho mARN và aa-tARN với nhau.

- Rb dịch đi 1 côđôn/mARN để đỡ phức hợp côđônanticôđôn tiếp theo cho đến khi aa thứ 3 (Arg) liên kết péptít với Glu thì Rb lại dịch chuyển đi 1 côđôn/mARN và cứ tiếp tục như vậy cho đến cuối mARN. * Kết thúc: - Rb + mã KT/mARN (UAG)=> quá trình dịch mã hoàn tất.

- aa MĐ (Met) được cắt khỏi chuỗi PP vừa được tổng hợp nhờ E đặc hiệu. Chuỗi PP tiếp tục hình thành các cấu trúc bậc cao hơn Pr có hoạt tính SH Cùng 1 ptử mARN, mỗi Rbx đồng thời tổng hợp 1 ptử Pr, nhiều Rbx tổng được nhiều ptử Pr giống nhau. c. Mối liên hệ ADN– mARN–Pr–tính trạng: ADN(gen) → mARN → prôtêin → Tính trạng - Nêu được khái NỘI DUNG 3: Điều hòa hoạt động gen niệm và các cấp 3.1. Tìm hiểu khái niệm, ý nghĩa và các cấp độ điều độ điều hòa hoạt hoà hoạt động gen động gen - Nêu được ý Phương thức tổ chức: nghĩa điều hòa GV : Yêu cầu Hs đọc mục I SGK để rút ra khái niệm và hoạt động gen ở ý nghĩa của điều hòa hoạt động gen? sinh vật nhân sơ.

GV: Gen hoạt đông thường xuyên và cung cấp sản phẩm liên tục như: gen tổng hợp các enzim chuyển hóa trong chu trình TĐC, gen tổng hợp enzim tiêu hóa Một số gen chỉ hoạt động tùy vào giai đoạn cần thiết: gen tổng hợp hoocmôn sinh dục ở động vật có vú.

GV ? Điều hoà hoạt động của gen ở tế bào nhân sơ khác tế bào nhân thực như thế nào?

GV : Nhận xét đánh giá kết quả hoạt động của học sinh và chỉnh sửa, hoàn thiện, chuẩn kiến thức.

Nội dung:

HS : Độc lập đọc SGK tìm hiểu khái niệm, ý nghĩa và các cấp độ điều hoà hoạt động gen.

HS : ĐHHĐG là điều hòa lượng sản phẩm của gen được tạo ra trong tế bào (ARN, Pr, Enzim, Hoocmon..)

HS : Ý nghĩa của ĐHHĐG là giúp tế bào điều chỉnh sự tổng hợp Pr cần thiết vào những lúc cần thiết. Đảm bảo cho hoạt động sống của tế bào phù hợp với điều kiện môi trường và sự phát triển bình thường của cơ thể.

HSk -Ở sinh vật nhân sơ: Xảy ra ở giai đoạn phiên mã, qua operon.

Tín hiệu điều hòa là tác nhân lí, hóa, dinh dưỡng, môi trường.

- Ở sinh vật nhân thực: Xảy ra ở mọi giai đoạn: ĐH phiên mã: điều hòa số lượng ARN được tổng hợp ĐH dịch mã: điều hòa lượng Pr được tạo ra. ĐH sau dịch mã: làm biến đổi Pr sau khi được tổng hợp

I. KHÁI QUÁT VỀ ĐIỀU HOÀ HOẠT ĐỘNG GEN. 1. Khái niệm về điều hoà hoạt động của gen và ý nghĩa: - Là điều hòa lượng sản phẩm của gen được tạo ra trong tế bào (ARN, Protein, Enzim, Hoocmon..)

- Giúp tế bào điều chỉnh sự tổng hợp Protein cần thiết vào những lúc cần thiết.

- Đảm bảo cho hoạt động sống của tế bào phù hợp với điều kiện môi trường và sự phát triển bình thường của cơ thể.

2. Các cấp độ điều hoà hoạt động gen: - Ở sinh vật nhân sơ: Xảy ra ở giai đoạn phiên mã, qua operon. Tín hiệu điều hòa là tác nhân lí, hóa, dinh dưỡng, môi trường.

- Ở sinh vật nhân thực: Xảy ra ở mọi giai đoạn: + ĐH phiên mã: điều hòa số lượng ARN được tổng hợp

- Trình bày được cơ chế điều hòa hoạt động của các gen qua operon ở sv nhân sơ.

- Phát triển kỹ năng so sánh, phân tích và tổng hợp kiến thức.

- Hoạt động sống của cơ thể phức tạp, cần có sự điều hoà của gen.

- Giáo dục ý thức bảo vệ sức khỏe.

+ ĐH dịch mã: điều hòa lượng Pr được tạo ra. + ĐH sau dịch mã: làm biến đổi Pr sau khi được tổng hợp 3.2 Tìm hiểu điều hoà hoạt động gen ở sinh vật nhân sơ Phương thức tổ chức: GV: Giới thiệu mô hình opêrôn Lac thông qua hình 3.1 Vẽ nhanh mô hình ôpêrôn Lac dạng chưa hoàn chỉnh HSTB: Theo dõi quan sát, trình → gọi 1 HS lên hoàn thành mô hình và nêu vai trò của bày lại cấu trúc và hoàn thành mô các thành phần hình opêrôn Lac GV: Yêu cầu HS nhận xét.

Gen cấu trúc GV: Nhận xét, bổ sung, chuẩn kiến thức GV? Từ mô hình đã vẽ GV yêu cầu HS hãy mô tả hoạt động của opêrôn Lac? GV: Nhận xét, bổ sung, chuẩn kiến thức

HSk: Quan sát, so sánh hình 3.2a, 3.2b. Từ đó nêu cơ chế điều hòa hoạt động của ôpêrôn Lac

GV: Mời một HS kháct giải thích cơ chế điều hòa hoạt động của ôpêrôn Lac. Cả lớp theo dõi, nhận xét bổ HS: Theo dõi, lắng nghe, trình sung, chuẩn kiến thức bày lại Nội dung: HS khác bổ sung II/ ĐIỀU HOÀ HOẠT ĐỘNG CỦA GEN Ở SINH VẬT NHÂN SƠ: 1. Mô hình cấu trúc opêrôn: Lac - Z, Y, A ... gen cấu trúc  kiểm soát Prôtêin - O: Vùng vận hành : Nơi liên kết các Prôtêin ức chế làm ngăn cản quá trình phiên mã của các gen cấu trúc.

- P: Vùng khởi đầu (cho ARN-pôlimêraza bám và khởi đầu phiên mã) - R: Gen điều hoà kiểm soát tổng hợp Prôtêin ức chế (có ái lực với gen O) 2. Sự điều hoà hoạt động của ôpêrôn Lac: - Khi môi trường không có lactôzơ: Gen điều hoà tổng hợp prôtêin ức chế. Prôtêin này gắn vào vùng O  các gen cấu trúc không hoạt động.

- Khi môi trường có lactôzơ: - Gen điều hoà (R) tổng hợp Pr ức chế - lactôzơ là chất cảm ứng gắn với Pr ức chế  Pr ức chế bị biến đổi cấu hình (bất hoạt) nên không gắn được vào gen chỉ huy (O)ARN pôlimeraza có thể gắn được với vùng khởi động và các gen Z, Y, A hoạt động (dịch mã) tạo ra các enzim phân giải đường lactozơ.

Khi đường Lactozơ bị phân giải hết thì Pr lại liên kết với vùng vận hành và quá trình phiên mã lại bị dừng lại

Kiểm tra mức độ nhận thức của học sinh về chủ đề đã học

HOẠT ĐỘNG 3: LUYỆN TẬP (15 phút) Bài tập: Một phân tử ADN có 3000 a. Dự kiến: Nu thực hiện nhân đôi 3 lần liên tiếp. Thực hiện nhiệm vụ Tính số nu môi trường cung cấp cho HS hoạt động nhóm, thảo luận, thống nhất ý kiến ADN nhân đôi. để hoàn thành bài tập BT: Cho một gen có cấu trúc: Báo cáo, thảo luận trước lớp về kết quả thực hiện 3/  5 TAXGGXAATAXG TTA nhiệm vụ: Mời đại diện một số HS trình bày kết 5/ quả, các HS còn lại lắng nghe, bổ sung ý kiến.

ATGXXG TTA TGX AAT 3/ b. Đánh giá: ……………………...

Xác định cấu trúc của mARN, tARN, Pro từ gen trên.

HS: - mARN: 5/ AUGXXGUUA UGX AAU 3/ - tARN: UAX GGX AAU AXG UUA - Pro: Met Pr Asn Cys Leu. GV: bài tập 4 (sgk) HS: chọn C.

Mục tiêu hoạt động Học sinh vận dụng kiến thức đã học trả lời câu hỏi

HOẠT ĐỘNG 4: VẬN DỤNG TÌM TÒI, MỞ RỘNG (10 phút) Nội dung, phương thức tổ chức Dự kiến sản phẩm, đánh giá kết quả học tập của hoạt động học tập của học sinh học sinh Chuyển giao nhiệm vụ HS chuẩn bị nội dung thuyết trình sẵn ở nhà GV cho HS trình bày những tích cực và tiêu cực của việc: giải mã bộ gen Báo cáo, thảo luận cả lớp và thống nhất về kết người, công nghệ gen, công nghệ tế quả thực hiện nhiệm vụ: cử đại diện lên báo cáo bào; chỉ số ADN,... kết, cả lớp nhận xét, bổ sung và chất vấn xung quanh vấn đề của nhóm vừa báo cáo. Đánh giá: ……………………...

IV. CÂU HỎI/ BÀI TẬP KIỂM TRA, ĐÁNH GIÁ CHỦ ĐỀ THEO HƯỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC. Câu 1: Chọn phương án đúng trong mỗi câu sau: Gen là một đoạn ADN A. Mang thụng tin cấu trúc của phân tử prôtêin.

B. Mang thông tin mã hóa cho một sản phẩm xác định là chuỗi polipéptít hay ARN. C. Mang thụng tin di truyền.

D. Chứa các bộ ba mã hóa các axitamin.

Câu 2: Mỗi gen mã hóa protein điển hình gồm A. Khởi đầu, mã hóa, kết thúc.

B. điều hoà, mã hóa, kết thúc.

C. điều hoà, vận hành, kết thúc.

D. điều hoà, vận hành, mã hóa.

Câu 3: Bản chất của mã di truyền là A. một bộ ba mó hoỏ cho một axitamin.

B. 3 nuclêôtit liền kề cùng loại hay khác loại đều mã hóa cho một axitamin.

C. Trình tự sắp xếp các nucleotit trong gen quy định trình tự sắp xếp các axit amin trong protein.

D. các axitamin đựơc mã hóa trong gen. đoạn.

Câu 4: Đơn vị cấu trúc gồm một đoạn ADN chứa 146 cặp nu quấn quanh 8 phân tử histon 1 ¾ vòng của nhiễm sắc thể ở sinh vật nhân thực được gọi là A. ADN. B. nuclêôxôm.

C. sợi cơ bản.

D. sợi nhiễm sắc.

Câu 5: Cấu trúc của NST sinh vật nhân thực có các mức xoắn theo trật tự: A. Phân tử ADN → đơn vị cơ bản nuclêôxôm → sợi cơ bản → sợi nhiễm sắc →sợi siêu xoắn → crômatit B. Phân tử ADN → sợi cơ bản → đơn vị cơ bản nuclêôxôm → sợi nhiễm sắc → crômatit C. Phân tử ADN → đơn vị cơ bản nuclêôxôm → sợi nhiễm sắc → sợi cơ bản →sợi siêu xoắn → crômatit D. Phân tử ADN → sợi cơ bản → sợi nhiễm sắc → đơn vị cơ bản nuclêôxôm → crômatit Câu 6: Phân tử ADN dài 1,02mm. Khi phân tử này nhân đôi 1 lần, số nucleotit do môi trường nội bào cung cấp là: A. 1,02.105 .

B. 6.105.

C. 6.106.

D. 3.106.

0 Câu 7: Một đoạn ADN có chiều dài 5100 A nhân đôi 4 lần, số nucleotit do môi trường nội bào cung cấp là: A. 1500 B. 45000 C. 3000 D. 12000 Câu 8:(Đề thi 2019) Sơ đồ nào sau đây mô tả đúng về giai đoạn kéo dài mạch pôlinuclêôtit mới trên 1 chạc chữ Y trong quá trình nhân đôi ADN ở sinh vật nhân sơ?

A. Sơ đồ IV.

B. Sơ đồ I.

C. Sơ đồ III.

D. Sơ đồ II.

Câu 9: (Đề thi 2019) Triplet 3’XAT5’ mã hóa axit amin valin, tARN vận chuyển axit amin này có anticôđon là A.5’XAU3’.

B. 3’GUA5’.

C.3’XAU5’.

D.5’GUA3’.

1.Theo quan điểm về Ôperon, các gen điêù hoà gĩư vai trò quan trọng trong A. tổng hợp ra chất ức chế.

B. ức chế sự tổng hợp prôtêin vào lúc cần thiết.

C. cân bằng giữa sự cần tổng hợp và không cần tổng hợp prôtêin.

D. việc ức chế và cảm ứng các gen cấu trúc để tổng hợp prôtêin theo nhu cầu tế bào.

Câu10: Hoạt động của gen chịu sự kiểm soát bởi A. gen điều hoà.

B. cơ chế điều hoà ức chế.

C. cơ chế điều hoà cảm ứng.

D. cơ chế điều hoà.

Câu 11: Operon là A. một đoạn trên phân tử ADN bao gồm một số gen cấu trúc và một gen vận hành chi phối.

B. cụm gồm một số gen điều hòa nằm trên phân tử ADN. C. một đoạn gồm nhiều gen cấu trúc trên phân tử ADN. D. cụm gen cấu trúc có chung một cơ chế điều.

Câu12: Hoạt động điều hoà của gen ở sinh vật nhân chuẩn chịu sự kiểm soát bởi A. gen điều hoà, gen tăng cường và gen gây bất hoạt.

B. cơ chế điều hoà ức chế, gen gây bất hoạt.

C. cơ chế điều hoà cảm ứng, gen tăng cường.

D. cơ chế điều hoà cùng gen tăng cường và gen gây bất hoạt.

Câu 13: Khi nào thì cụm gen cấu trúc Z, Y, A trong opêron Lac ở E. coli hoạt động?

A. Khi môi trường có hoặc không có lactôzơ.

B. Khi trong tế bào có lactôzơ.

C. Khi trong tế bào không có lactôzơ.

D. Khi prôtein ức chế bám vào vùng vận hành.

Câu 14: Cho c¸c sù kiÖn diÔn ra trong qu¸ tr×nh dÞch m· ë tÕ bµo nh©n thùc nh- sau: (1) Bé ba ®èi m· cña phøc hîp Met - tARN (UAX) g¾n bæ sung víi c«®on më ®Çu (AUG) trªn mARN. (2) TiÓu ®¬n vÞ lín cña rib«x«m kÕt hîp víi tiÓu ®¬n vÞ bÐ t¹o thµnh rib«x«m hoµn chØnh.

(3) TiÓu ®¬n vÞ bÐ cña rib«x«m g¾n víi mARN ë vÞ trÝ nhËn biÕt ®Æc hiÖu.

(4) C«®on thø hai trªn mARN g¾n bæ sung víi antic«®on cña phøc hÖ aa1-tARN (aa1: axit amin ®øng liÒn sau axit amin më ®Çu).

(5) Rib«x«m dÞch ®i mét c«®on trªn mARN theo chiÒu 5' - 3'.

(6) H×nh thµnh liªn kÕt peptit gi÷a axit amin më ®Çu vµ aa1.

Thø tù ®óng cña c¸c sù kiÖn diÔn ra trong giai ®o¹n më ®Çu vµ giai ®o¹n kÐo dµi chuçi polipeptit lµ A. (3) --> (1) --> (2) --> (4) --> (6) --> (5).

B. (1) --> (3) --> (2) --> (4) --> (6) --> (5).

C. (2) --> (1) --> (3) --> (4) --> (6) --> (5).

D. (5) --> (2) --> (1) --> (4) --> (6) --> (3).

V. PHỤ LỤC NỘI DUNG PHIẾU HỌC TẬP SỐ 1 Đáp án phiếu học tập số 1 Loại ARN

mARN t ARN r ARN

Các bước - Khởi đầu : - Kéo dài : - Kết thúc :

Các bước - Khởi đầu : - Kéo dài :

- Kết thúc :

Đặc điểm cấu tạo

Nhiệm vụ

- Đầu 5’ có vị trí đặc hiệu nằm gần côdôn mở đầu để ribôxôm Khuôn mẫu cho dịch mã ở nhận biết, cấu tạo mạch thẳng. ribôxôm - Mang aa đến ribôxôm - Nhiều loại, mỗi loại có bộ 3 đối mã đặc hiệu (anticôđôn), để dịch mã hình xẻ thùy 3 lá có đoạn thẳng có NTBS. - Nơi tổng hợp Protein

- Gồm 2 tiểu phần riêng rẽ trong TBC, khi tổng hợp Pr mới liên kết thành ribôxôm hoạt động chức năng

Đáp án phiếu học tập số 2 Diễn biến Enzim ARN pôlimeraza + vùng điều hòa gen tháo xoắn để lộ mạch gốc

3’ – 5’

ARN pôlimeraza trượt dọc theo mạch mã gốc 3’ – 5’ của gen NTBS mARN theo chiều 5’ - 3’ (NTBS: Ag = Um, Gg = Xm, Tg= Am).

Khi Enzim ARN – pôlimeraza di chuyển đến cuối gen, gặp tín hiệu kết thúc thì nó dừng phiên mã và phân tử mARN được giải phóng. Vùng trên gen vừa được phiên mã xong thì 2 mạch đơn đóng xoắn ngay lại. Đáp án phiếu học tập số 3 Diễn biến - Tiểu đơn vị bé Rb + mARN ở vị trí nhận biết đặc hiệu, bộ ba đối mã của phức hợp MĐ Met-tARN (UAX) BS chính xác với côđôn MĐ (AUG)/mARN. - Tiểu đơn vị lớn của Rb kết hợp tạo Rb hoàn chỉnh cho quá trình tổng hợp chuỗi pôlipéptít.

- Côđôn thứ 2 (GAA – Glu)/mARN gắn BS với anticôđôn của Glu-tARN (XUU). Hình thành liên kết péptít giữa aaMet – Glu với nhau nhờ E peptiđin.

- Rb là khung đỡ cho mARN và aa-tARN với nhau.

- Rb dịch đi 1 côđôn/mARN để đỡ phức hợp côđôn-anticôđôn tiếp theo cho đến khi aa thứ 3 (Arg) liên kết pép tít với Glu thì Rb lại dịch chuyển đi 1 côđôn/mARN và cứ tiếp tục như vậy cho đến cuối mARN. - Rb + mã KT/mARN (UAG) => quá trình dịch mã hoàn tất.

- Axit amin MĐ (Met) được cắt khỏi chuỗi PP vừa được tổng hợp nhờ E đặc hiệu. Chuỗi PP tiếp tục hình thành các cấu trúc bậc cao hơn Pr có hoạt tính SH

CHUYÊN ĐỀ 2: CƠ CHẾ BIẾN DỊ Giới thiệu chung về chuyên đề: Chuyên đề hình thành trên cơ sở các bài học trong sgk, theo mạch kiến thức: - Đột biến gen - Đột biến cấu trúc NST - Đột biến số lượng NST Thời lượng dự kiến thực hiện chủ đề: 4 tiết (Tiết 5- 8 )

I. MỤC TIÊU: 1. Kiến thức, kĩ năng,thái độ: a. Kiến thức - Hiểu và phân biệt được một số khái niệm: đột biến, thể đột biến, đột biến ở câp phân tử hoặc cấp tế bào; phân biệt rõ tác nhân gây đột biến.

- Hiểu, khái quát được nguyên nhân, cơ chế phát sinh, cơ chế biểu hiện, hậu quả và ý nghĩa của đột biến gen, đặc biệt đột biến điểm .

- Mô tả được đặc trưng bộ NST loài về số lượng, hình thái NST, cấu trúc hiển vi và siêu hiển vi của NST. - Hiểu, khái quát được nguyên nhân, cơ chế phát sinh, cơ chế biểu hiện, hậu quả và ý nghĩa của đột biến NST - Nhận biết và phân loại được các loại đột biến gen, các loại đột biến cấu trúc NST & các loại đột biến số lượng NST. - Phân biệt giữa đột biến cấu trúc NST & đột biến số lượng NST; giữa đột biến NST lệch bội & đa bội; giữa đôt biến NST tự đa bội & dị đa bội. b. Kĩ năng: - Kỹ năng phân tích , khái quát hóa kiến thức từ đó rút ra nội dung bài học - Kỹ năng hoạt động theo nhóm , trình bày nội dung thảo luận - Rèn luyện kỹ năng sống: + Kỹ năng thể hiện sự tự tin khi trình bày ý kiến trước nhóm, tổ, lớp + Kỹ năng trình bày suy nghĩ, ý tưởng, hợp tác, quản lý thời gian và đảm nhận trách nhiệm trong hoạt động nhóm + Kỹ năng tìm kiếm và xử lý thông tin về các vấn đề liên quan đến quy luật di truyền Menden 2. Rèn một số kỹ năng chuyên biệt cho môn Sinh học + Quan sát hình ảnh, phim ngắn. + Xử lí và trình bày các số liệu, đưa ra các đề xuất giả thuyết khoa học + Quan sát (quan sát bằng mắt thường, quan sát bằng cách sử dụng kính lúp, kính hiển vi) + Phân loại mẫu vật hoặc tiêu bản dựa vào hình thái, giải phẫu... + Làm thí nghiệm, làm tiêu bản tạm thời, giải phẫu… c. Thái độ: giáo dục HS : - Ý thức bảo vệ nguồn gen, nguồn biến dị phát sinh, bảo tồn sự đa dạng sinh học đồng thời có biện pháp phòng tránh, giảm thiểu các hội chứng do đột biến số lượng NST - Lòng nhân ái và khoan dung, biết yêu thương con người, yêu thiên nhiên, ý thức bảo vệ môi trường sống .

- Ý thức vận dụng kiến thức giải quyết một số vấn đề thực tiễn, nhất là trong sản xuất nông nghiệp.

2. Định hướng các năng lực có thể hình thành và phát triển ở học sinh a. Năng lực chung: - NL tự học, tự nghiên cứu: HS tự nghiên cứu SGK, thông tin đã chuẩn bị trước → lập kế hoạch thu thập , xử lý và hình thành tri thức về các mức độ biến dị, nguyên nhân chung, hậu quả đối với môi trường và cơ thể sống.

- NL tư duy, sáng tạo, giải quyết vấn đề: Qua hình ảnh, thông tin gợi ý hoặc các bài tập tình huống … do Gv cung cấp, HS có thể tự khai quát được kiến thức về cơ chế phát sinh, bản chất của các loại biến dị, đặc điểm cấu trúc và cơ chế hoạt động của vật chất di truyền cấp phân tử và tế bào…

- NL sử dụng ngôn ngữ, hợp tác và quản lý nhóm: trong trao đổi thảo luận nhóm, thuyết trình, viết bảng phụ, PHT… - NL sử dụng CNTT và truyền thông: sử dụng CNTT để học tập.

- NL tính toán: Thành thạo các năng lực tính toán trong giải bài tập đột biến phân tử và đột biến NST…. b. Năng lực chuyên biệt: - Năng lực kiến thức sinh học: Kiến thức về cơ sở vật chất và cơ chế của hiện tượng biến dị - Năng lực thực hiện trong phòng thí nghiệm: Sử dụng kính hiển vi; thực hiện an toàn phòng thí nghiệm; thiết kế một số tiêu bản đơn giản; bảo quản một số mẫu vật thật…

II. CHUẨN BỊ CỦA GIÁO VIÊN VÀ HỌC SINH 1. Giáo viên: - Nghiên cứu nội dung bài giảng thông qua SGK và các tài liệu có liên quan.

- Kế hoạch bài học.

- Phương tiện, thiết bị dạy học: máy chiếu.

- Sưu tầm Các hình ảnh, video minh họa về cơ chế hình thành các thể đột biến - Phiếu học tập + PHT số 1: Tìm hiểu các dạng đột biến gen.

Các dạng

Nội dung

Đặc điểm

Hậu quả, ý nghĩa

*Đột biến thay thế * Đột biến thêm hay mất một số cặp Nu + PHT số 2: Tìm hiểu các dạng đột biến cấu trúc NST. Các dạng Cơ chế, hậu quả 1.Mất đoạn 2. Lặp đoạn 3. Đảo đoạn 4. Chuyển đoạn + PHT số 3: So sánh đột biến tự đa bội và dị đa bội Dạng đa bội Tự đa bội

Vai trò, ứng dụng

Dị đa bội

Điểm so sánh Khái niệm Cơ chế phát sinh Hậu quả và vai trò + PHT số 4: Tìm hiểu đột biến đa bội Thể lệch bội

Thể đa bội

- Thiết kế dự án. “ Tìm hiểu hậu quả, ý nghĩa, 1 số bệnh do đột biến NST ” - Chuẩn bị dụng cụ, thiết bị và mẫu vật thực hành: 1 kính hiển vi quang học, hộp tiêu bản cố định bộ NST tế bào của người, châu chấu đực, nước cất, ocxein axetic 4-5/100, lam men, lam, kim phân tích, kéo.

- Sưu tầm một số thông tin kiến thức thực tế có liên quan đến bài học, chuẩn bị bài tập tự luận và trắc nghiệm để giúp học sinh củng cố và mở rộng.

2. Học sinh: Tự học ở nhà theo hướng dẫn của giáo viên.

- Sưu tầm tranh ảnh về hậu quả, vai trò của đột biến.

- Tìm hiểu hậu quả, ý nghĩa, 1 số bệnh do đột biến NST (chuẩn bị theo sự phân công của nhóm) - Xem lại kiến thức lớp 9 và xem trước bài ở nhà.

III. TIẾN TRÌNH DẠY HỌC HOẠT ĐỘNG 1: TÌNH HUỐNG XUẤT PHÁT/ KHỞI ĐỘNG (10 phút) Mục tiêu hoạt Nội dung, phương thức tổ chức hoạt động học tập Dự kiến sản phẩm, đánh giá động của học sinh kết quả học tập của học sinh Tạo tâm thế vui - Cho HS quan sát sơ đồ các cơ chế di truyền cấp độ vẻ, thoải mái phân tử từ đó vấn đáp : Nếu cấu trúc của ADN/gen cho học sinh,

kích thích sự tò mò, mong muốn tìm hiểu bài học mới. Giúp học sinh huy động các kiến thức, kĩ năng, kinh nghiệm của bản thân muốn tìm hiểu các vấn đề có liên quan đến cơ chế, hậu quả của các dạng đột biến.

Mục tiêu hoạt động - Nêu được khái niệm, các dạng và cơ chế phát sinh chung của đột biến gen.

- Phát triển kỹ năng quan sát hình vẽ để rút ra hiện tượng, bản chất sự vật.

- Rèn luyện kỹ năng phân tích, so sánh, tư duy logic.

- Hình thành quan điểm duy vật, phương pháp biện chứng khi xem xét hiện tượng tự nhiên, từ đó phát triển tư duy lí luận, thấy được tính cấp thiết của việc bảo vệ môi trường, ngăn ngừa, giảm thiểu việc sử dụng các tác nhân gây đột biến gen.

thay đổi sẽ ảnh hưởng như thế nào đến cấu trúc, chức Cấu trúc ARN đổi làm cho cấu năng của các loại sản phẩm? trúc, chức năng của protein thay - GV khơi gợi lại kiến thức về các cơ chế di truyền cấp đổi nên tính trạng thay đổi. độ phân tử để tổng kết các khả năng có thể xảy ra.

- Cho HS xem một số tranh hoặc phim về vai trò, hậu quả của các dạng đột biến => Tìm hiểu về đột biến có Mỗi HS, nhóm HS đưa ra các ý nghĩa gì với đời sống con người? câu trả lời khác nhau, chủ yếu mang tính chất cụ thể - GV: Điều hành phần thảo luận của HS từ đó khái quát hóa vai trò, hậu quả của các dạng đột biến làm tiền đề vào bài mới 1 cách sinh động.

HOẠT ĐỘNG 2: HÌNH THÀNH KIẾN THỨC (140 phút) Nội dung, phương thức tổ chức hoạt động học tập Dự kiến sản phẩm, đánh giá của học sinh kết quả học tập của học sinh NỘI DUNG 1: Đột biến gen 1.1. Khái niệm và các dạng đột biến gen: Phương thức tổ chức: GV: Yêu cầu học sinh nhắc lại khái niệm đột biến gen HS độc lập tìm hiểu khái niệm đã học lớp 9. đột biến gen GV: giảng giải về tần số đột biến gen thấp.

HS: Nêu khái niệm đột biến gen, GV ? Hãy cho biết kiểu gen của những cá thể nào sau thể đột biến. đây là thể đột (biết rằng đột biến gen lặn đã xảy ra) ?

HSk: Thể ĐB là 2,3,4 1. AaBb, 2. AAbb 3. aaBb, 4. aabb GV: Phát phiếu học tập số 1 theo nhóm bàn.

HS: Độc lập đọc SGK=> các dạng đột biến gen, hậu quả và ý Hậu Đặc nghĩa của đột biến gen.

Các dạng Nội quả,ý điểm dung nghĩa *Đột biến thay thế * Đột biến thêm hay mất một số cặp Nu GV: Giới thiệu hình vẽ một gen bình thường và các dạng đột biến gen có đánh số thứ tự (tự vẽ). Yêu cầu học sinh quan sát hình kết hợp độc lập đọc SGK mục I-2 và mục III sau đó thảo luận nhóm để hoàn thành - HS: Thảo luận nhóm để hoàn nội dung phiếu học tập 1 trong thời gian 5 phút. thành nội dung phiếu học tập 1.

GV: Yêu cầu 2 nhóm treo kết quả lên bảng, các nhóm 2 nhóm treo kết quả lên bảng.

HS đối chiếu, so sánh kết quả của khác trao đổi để kiểm tra chéo kết quả cho nhau.

2 nhóm và nhận xét, bổ sung đồng thời đánh giá kết quả của GV: Yêu cầu cả lớp cùng đối chiếu kết quả của 2 nhóm và trao đổi để thống nhất từng nội dung và nhận xét kết nhóm bạn được giao kiểm tra. quả của nhóm bạn .

GV bổ sung :

HS: Ghi nhớ nội dung như đáp án phiếu học tập 1.

- Biến đổi côđôn xác định aa này thành côđôn xác định aa khác. (đột biến nhầm nghĩa) - Biến côđôn này  côđôn khác nhưng cùng mã hoá cho 1 aa (đồng nghĩa) - Biến côđôn xác định aa thành côđôn kết thúc (ĐB vô nghĩa) - Mã sao (mARN) thay đổi => trật tự aa đổi => Pr đổi GV: Nhận xét đánh giá kết quả hoạt động của học sinh và chỉnh sửa, hoàn thiện để học sinh ghi nhớ bài.

Nội dung: I/ ĐỘT BIẾN GEN. 1. Khái niệm chung: *Đột biến gen: - Là những biến đổi trong cấu trúc của gen, liên quan đến một (đột biến điểm) hoặc một số cặp nu.

- ĐBG dẫn đến thay đổi trình tự nu => biến đổi cấu trúc = > tạo alen mới .

- Tần số ĐBG: 10-6 - 10-4, thay đổi tùy thuộc vào các tác nhân gây ĐB (vật lí – tia phóng xạ, sinh học – vi rút, các hóa chất), xảy ra ở cả TB sinh dưỡng và TB sinh dục. *Thể đột biến: Cá thể mang gen đột biến đã biểu hiện ra kiểu hình .

2. Các dạng đột biến gen, hậu quả và ý nghĩa của đột biến gen: ( Nội dung Phiếu học tập số 1) 1.2. Cơ chế phát sinh đột biến: Phương thức tổ chức: HS tìm hiểu cơ chế phát sinh đột GV: Giới thiệu hình ảnh về cơ chế phát sinh đột biến biến gen. gen (hình 4.1 SGK).

GV: Yêu cầu Hs hoạt động theo nhóm, thảo luận và trả HS: Theo dõi nội dung GV giới lời câu hỏi thiệu.

GV? Hãy quan sát hình ảnh kết hợp đọc SGK mục II và Quan sát hình ảnh và đọc SGK để nêu cơ chế phát sinh đột biến gen? trả lời câu hỏi.

GV: Gọi đại diện nhóm HS trả lời, các nhóm khác bổ sung.

GV: Nhận xét, đánh giá, chuẩn kiến thức Nội dung: II/ CƠ CHẾ PHÁT SINH ĐỘT BIẾN GEN. 1/ Nguyên nhân: Do các tác nhân lý, hóa, sinh học hoặc rối loạn sinh lý, sinh hóa nội bào 2/ Cơ chế phát sinh:

HSk : Tóm tắt cơ chế đột biến dưới dạng sơ đồ

Đột biến điểm thường xảy ra trên một mạch dưới dạng tiền đột biến. Dưới tác dụng của enzim sửa sai, nó có thể trở thành dạng ban đầu hoặc tạo thành đột biến qua các lần nhân đôi tiếp theo.

VD : a. Sự kết cặp không đúng trong tái bản ADN. G* ≡X → G* ≡ T →A = T b. Do tác động của các tác nhân gây đột biến : Thay cặp A=T bằng cặp G≡X - HS hiểu được A = T → A=5BU →5BU=G →G≡X hậu quả và ý 1.3. Hậu quả và ý nghĩa của đột biến gen Hs đọc mục III.1. lần lượt trả lời nghĩa của đột Phương thức tổ chức: các câu hỏi biến gen, đặc biệt đột biến GV? Hậu quả và ý nghĩa đột biến gen?

HSk: Đột biến gen là nguồn điểm . nguyên liệu quan trọng cho tiến GV? loại đột biến nào có ý nghĩa trong tiến hóa? hoá và chọn giống vì: GV? Đột biến gen có vai trò như thế nào.?

-ĐB gen là nguồn nguyên liệu chù yếu, so với đột biến NST thì phần lớn ĐB gen gây hậu quả ít GV? Tại sao nói đột biến gen là nguồn nguyên liệu quan nghiêm trọng hơn. trọng cho tiến hoá và chọn giống trong khi đa số đột -Đa số đột biến gen có hại nhưng biến gen có hại, tần số đột biến gen rất thấp? một số ít ĐB gen có lợi hoặc - GD ý thức bảo trung tính. Mức độ hậu quả của vệ môi trường ĐB gen cón tùy thuộc vào vị trí sống, hạn chế sự và phạm vi biến đổi trong gen, tổ gia tăng các tác GV lồng ghép BVMT: hợp gen và môi trường. nhân đột biến.

-Tần số ĐB gen thấp nhưng số GV? Làm thế nào để hạn chế sự gia tăng các tác nhân lượng gen trong tế bào lớn ... gây đột biến hiện nay?

- Để hạn chế sự gia tăng các tác nhân gây đột biến hiện nay ta cần tăng cường bảo vệ môi .Nội dung: trường sống, tạo môi trường III. HẬU QUẢ VÀ Ý NGHĨA CỦA ĐỘT BIẾN sạch....

GEN : 1. Hậu quả : - Ý thức vận ĐB gen có thể có hại, có lợi hoặc trung tính đối với dụng kiến thức một thể đột biến. Mức độ có lợi hay có hại của đột biến giải quyết một phụ thuộc vào tổ hợp gen, điều kiện môi trường. số vấn đề thực Phần lớn đột biến điểm thường vô hại. tiễn, nhất là 2. Ý nghĩa : trong sản xuất a) Đối với tiến hoá nông nghiệp. Đột biến gen làm xuất hiện các alen mới tạo ra biến dị di truyền phong phú là nguồn nguyên liệu cho tiến hoá. b) Đối với thực tiễn Cung cấp nguồn nguyên liệu cho quá trình tạo giống cũng như trong nghiên cứu di truyền Nhận biết được NỘI DUNG 2: Đột biến cấu trúc nhiễm sắc thể các loại đột biến 2.1. Khái niệm đột biến cấu trúc nhiễm sắc thể cấu trúc NST, Phương thức tổ chức: cơ chế phát sinh, GV ? Đột biến NST có mấy dạng ? cơ chế biểu hiện, GV: Yêu cầu học sinh nhắc lại khái niệm về đột biến HS: Có 2 dạng : ĐB cấu trúc NST hậu quả và ý cấu trúc nhiễm sắc thể đã đựơc học ở lớp 9. và ĐB số lượng NST

nghĩa của đột GV: Trên cơ sở câu trả lời của học sinh, GV chỉnh lý biến NST bổ sung để học sinh hoàn thiện khái niệm.

Nội dung: I. Khái niệm: - Là những biến đổi trong cấu trúc NST, có thể làm thay đổi hình dạng và cấu trúc NST. - Tác nhân: vật lí, hóa học, sinh học.

2.2. Các dạng đột biến cấu trúc nhiễm sắc thể Phương thức tổ chức: GV : Phát phiếu học tập số 2 theo nhóm và yêu cầu HS hoàn thành sơ đồ khuyết.

Các dạng

Cơ chế, hậu quả

Vai trò, ứng dụng

1.Mất đoạn 2. Lặp đoạn 3. Đảo đoạn 4. Chuyển đoạn

HS: Tự hình thành và phát triển khái niệm đột biến HS: Trình bày khái niệm đột biến cấu trúc NST đã được học ở lớp 9.

HS: Thảo luận nhóm về cấu trúc NST, các dạng, hậu quả và ý nghĩa của đột biến cấu trúc NST trên cơ sở kiến thức lớp 9 và những thông tin được trình bày trong SGK → hoàn thành sơ đồ khuyết.

Mất 1

A B

C

D

E

F

G H

A

B

C

C

E

F

F

G

H

Lặp 2 A B

C

D

E

F

G H

3 A B

C

D

E

F

G H

4 A B

C

D

E

F

G H

A

B

B

C

E

A B

C

D F

G H

A D

C

B E

F G H

O C

D E

F G H

Đảo gồm tâm động E D H

Đảo gồm không động Chuyển đoạn tương hổ

GV ? Hãy điền vào các dạng đột biến cấu trúc NST trên sơ đồ và cho biết hậu quả, ý nghĩa của các dạng ĐB đó ?

A B

C

D

E

F

M N

O

P

Q

R

A B

C

D

E

F

6 M N

O

P

Q

R

7 A B

C

D

E

F

5

G H

M N

A

B

P

Q

R

F

G H

C

G H

Chuyển đoạn không tương hổ G H

M N

O

A B

C

D

E P

Q

R

Chuyển đoạn trên cùng 1 NST G H

A

D E

F

B

HS: Quan sát hình, đọc SGK và thảo luận nhóm hoàn thành phiếu học tập số 2.

HS: Trao đổi phiếu kết quả cho nhóm bạn. Quan sát kết quả trên bảng.

GV: Gọi đại diện nhóm trả lời, các nhóm khác bổ sung HS: Nhận xét, bổ sung những nội GV? Có thể yêu cầu học sinh giải thích thêm: dạng đột dung chưa hoàn chỉnh của phiếu biến cấu trúc nhiễm sắc thể nào gây hậu quả nghiêm trên bảng.

HSk: Trả lời câu hỏi và giải thích. trọng nhất? Tại sao?

HS: Bảo vệ môi trường sống, GV lồng ghép BVMT: tránh các hành vi gây ô nhiễm GV? Làm thế nào để hạn chế hậu quả đột biến NST? môi trường.

- Giáo dục ý GV? Ý nghĩa của đột biến cấu trúc NST? HSk: Đột biến cấu trúc NST: cấu thức bảo vệ môi trúc lại hệ gen dẫn đến cách li trường sống sinh sản, là một trong những con đường hình thành loài mới tạo Nội dung: nên sự đa dạng loài.

II. Các dạng đột biến cấu trúc nhiễm sắc thể: Gồm 4 dạng: mất đoạn, lặp đoạn, đảo đoạn, chuyển đoạn( nội dung Phiếu học tập ) - Khái niêm, phân loại cơ chế hình thành các dạng ĐB lệch bội, đặc điểm và ý nghĩa .

- Phát triển kỹ năng quan sát

NỘI DUNG 3: Đột biến số lượng nhiễm sắc thể 3.1. Khái niệm và phân loại, cơ chế phát sinh và hậu quả, ý nghĩa của đột biến lệch bội.

Phương thức tổ chức: HS: Thực hiện lệnh GV yêu cầu HS đọc thông tin ở phần I.1 SGK, quan HS: Đột biến lệch bội là đột biến sát hình 6.1 và nêu khái niệm đột biến lệch bội và phân làm biến đổi số lượng NST chỉ biệt các thể không, thể một, thể ba, thể bốn nhiễm .

hình vẽ để rút ra hiện tượng, bản chất sự vật.

- Biết làm bài tập liên quan đến đột số lượng NST. - Giáo dục KNS: sự tự tin, trình bày suy nghĩ, hợp tác, tìm kiếm và xử lý thông tin - Nhận thức được tính cấp thiết của việc bảo vệ môi trường, ngăn ngừa, giảm thiểu việc sử dụng các tác nhân gây đột biến số lượng NST.

xảy ra ở 1 hay 1 số cặp NST tương đồng Các dạng: + thể không nhiễm : 2n-2 + thể một nhiễm: 2n-1 + thể ba nhiễm: 2n+1 GV phân tích mối tương quan giữa k/n, công thức, tên + thể bốn nhiễm: 2n+2 gọi → giúp hs dễ nhớ kiến thức.

HSk: Số lượng NST dạng tổng GV: Cho HS hoạt động nhóm nhỏ theo từng bàn, tham quát: 2n ± x ( x>=1) khảo phần I.2 và quan sát sơ đồ khuyết: GV? Hãy hoàn thành hình vẽ và tên gọi các dạng ĐB HS: Thảo luận nhóm, hoàn thành lệch bội trong sơ đồ khuyết?

PHT GV? Hãy nêu cơ chế phát sinh các dạng đột biến lệch HSk: Nêu cơ chế phát sinh ĐB bội? lệch bội do rối loạn phân bào làm cho một hoặc vài cặp NST không phân li trong giảm phân.

TB (2n) giảm phân  gt(n+1), gt(n-1) Qua thụ tinh: + gt(n+1) x gt(n)→ hợp tử (2n+1) + gt(n-1) x gt(n)→ hợp tử(2n-1) GV? Yêu cầu HS vận dụng phân tích cơ chế phát sinh + gt(n+1) x gt(n+1) → hợp các thể ĐB lệch bội ở cặp NST giới tính của người: thể từ(2n+2) XXX, tocnơ(OX), claiphentơ(XXY) ? + gt(n-1) x gt(n-1)→hợptử(2n-2) GV cung cấp thông tin về hậu quả của các thể ĐB XXX, HSk: tocnơ, claiphentơ,..

P: (bố) XY × XX (mẹ) GV? Từ những dạng đột biến ở người như : thể XXX, Gp: X, Y(n) XX (n+1),O(n-1) tocnơ, claiphentơ… HS hãy nêu lên những hậu quả F1: XXX , OX, XXY, YO chung của đột biến lệch bội?

(2n+1),(2n-1) GV lồng ghép BVMT: HS: Nêu hậu quả ĐB lệch bội GV? Nêu ý nghĩa của ĐB lệch bội?

GV nhấn mạnh : Thể đa bội có ý nghĩa đối với chọn giống cây trồng vì đa bội có nhiều đặc điểm tốt, đặc biệt là các cây mà chúng ta sử dụng cơ quan sinh dưỡng HS: Nêu ý nghĩa của ĐB lệch bội (thân, lá, củ, rễ...) hoặc tạo các cây ăn quả không hạt.

Dị đa bội có thể tạo loài mới.

GV gợi ý một số cây như nho, dưa hấu, cam chanh... không hạt hoặc củ cải đường, rau muống, dâu tằm, dương liễu có sản lượng cao, lớn nhanh.

Nội dung: I/ ĐỘT BIẾN LỆCH BỘI: 1. Khái niệm và phân loại: - Khái niệm: Là đột biến làm biến đổi số lượng NST chỉ xảy ra ở 1 hay 1 số cặp NST tương đồng - Các dạng: thể một, thể ba . +Thể một(2n-1): 1 cặp NST mất 1 NST +Thể ba(2n+1): 1 cặp NST thêm 1 NST 2. Cơ chế phát sinh: Dạng thể 1 và thể 3 -Các tác nhân gây đột biến gây ra sự không phân li của một cặp NST → tạo ra các giao tử không bình thường ( chứa cả 2 NST ở mỗi cặp).

-Sự kết hợp của giao tử không bình thường với giao tử bình thường hoặc giữa các giao tử không bình thường với nhau sẽ tạo ra các đột biến lệch bội.

3. Hậu quả ĐB lệch làm tăng hoặc giảm một hoặc một số NST → làm mất cân bằng toàn bộ hệ gen nên các thể lệch bội thường không sống được hay giảm sức sống, giảm khả năng sinh sản, …

4. ý nghĩa: - Cung cấp nguyên liệu cho tiến hóa.

- Trong chọn giống, có thể sử dụng ĐB lệch bội để xác định vị trí gen trên NST. 3.2 . Khái niệm và phân loại, cơ chế phát sinh và hậu quả, ý nghĩa của đột biến đa bội.

Phương thức tổ chức: GV : Phát phiếu học tập số 1 theo nhóm bàn. Yêu cầu học sinh quan sát sơ đồ 6.2, 6.3 kết hợp độc lập đọc SGK mục II và thảo luận nhóm để hoàn thành nội dung phiếu học tập số 3 Dạng đa bội Tự đa Dị đa bội bội Điểm so sánh Khái niệm Cơ chế phát sinh Hậu quả và vai trò GV: Thu phiếu trả lời của 1 nhóm bất kì trình bày trước lớp, các nhóm còn nhân xét, bổ sung.

GV. Nhận xét đánh giá hoạt động và của từng nhóm và bổ sung, hoàn thiện những nội dung, chuẩn kiến thức.

GV lồng ghép BVNT: GV? Hậu quả và vai trò của đột biến đa bội?

GV giáo dục hs ý thức bảo tồn nguồn gen, nguồn biến dị phát sinh, bảo tồn độ đa dạng sinh học Nội dung: II/ ĐỘT BIẾN ĐA BỘI: 1. Khái niệm và cơ chế phát sinh thể tự đa bội:

(ND phiếu học tập số 3) 2. Khái niệm và cơ chế phát sinh thể dị đa bội:

HS tìm hiểu các dạng đột biến đa bội.

HS :Nhận phiếu học tập theo nhóm bàn.Quan sát hình và độc lập đọc SGK sau đó thảo luận nhóm để cùng nhau hoàn thành nội dung phiếu học tập số 3.

HS : 1 nhóm nộp phiếu học tập, các nhóm trao đổi, nhận xét, bổ sung những nội dung chưa hoàn chỉnh của phiếu trên bảng.

- Đột biến đa bội đóng vai trò quan trọng trong tiến hoá (hình thành loài mới) và trong trồng trọt (tạo cây trồng năng suất cao. ..)

Hs nắm vững các kiến thức đã học và vận dụng tốt vào việc trả lời câu hỏi vận dụng củng cố

Mục tiêu hoạt động Giúp HS xác định được giao tử phát sinh từ thể 3n, 4n.

Lập dự án tìm hiểu về 1 bệnh di truyền ở người.

(ND phiếu học tập số 3) 3. Hậu quả - Vai trò : * Thể đa bội : - Thể đa bội lẻ  Không có khả năng sinh sản bình thường . VD: Dưa hấu, nho ... => Tạo quả không hạt .

- TB đa bội có hàm lượng ADN tăng gấp bội  Tổng hợp CHC mạnh , kích thước lớn, PT, chống chịu tốt. * Thể dị đa bội : Có thể tạo loài mới nhanh chóng.

HOẠT ĐỘNG 3: LUYỆN TẬP (5 phút) GV Yêu cầu HS phân biệt thể lệch bội và thể đa bội qua HS hoàn thành PHT số 4 PHT số 4 GV cho bài tập, ở ruồi giấm 2n=8, xác định số NST ở HS tự giải bài tập: các thể sau : thể 1, thể 3, thể tam bội, thể tứ bội - Thể 1: 7 - Thể 3: 9 - Thể tam bội: 12 - Thể tứ bội : 16 HOẠT ĐỘNG 4: VẬN DỤNG TÌM TÒI, MỞ RỘNG (10 phút) Nội dung, phương thức tổ chức Dự kiến sản phẩm, đánh giá kết quả học tập của hoạt động học tập của học sinh học sinh 4.1. Xác định nhanh tỷ lệ các loại Xác định được tỷ lệ các loại giao tử theo hướng dẫn. giao tử phát sinh từ thể 3n (nguyên tắc tam giác), 4n ( nguyên tắc tứ Nhóm phân chia trách nhiệm các thành viên, trình giác) bày sản phẩm dưới dạng trình chiếu Powerpoint.

4.2. Phân lớp thành 4 nhóm, mỗi nhóm chọn một loại bệnh di truyền ở người để làm dự án tìm hiểu về nguyên nhân, cơ chế biểu hiện, hậu quả, chẩn đoán, phòng ngừa, điều trị…

IV. CÂU HỎI/ BÀI TẬP KIỂM TRA, ĐÁNH GIÁ CHỦ ĐỀ THEO HƯỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC. NỘI DUNG ĐỀ KIỂM TRA 15 PHÚT SINH 12 (lần 1) **Hãy chọn đáp án đúng cho các câu hỏi sau: Câu 1: Quá trình dịch mã kết thúc khi: A. Ribôxôm di chuyển đến mã bộ ba AUG. B. Ribôxôm tiếp xúc với 1 trong các mã bộ ba UAU, UAX, UXG. C. Ribôxôm tiếp xúc với 1 trong các mã bộ ba UAA, UAG, UGA. D. Ribôxôm rời khỏi mARN và trở lại dạng tự do với 2 tiểu phần lớn và bé Câu 2: Giai đoạn hoạt hóa axit amin của quá trình dịch mã diễn ra ở: A. tế bào chất.

B. nhân.

C. màng nhân.

D. nhân con.

Câu 3: Chức năng của tARN là: A. Tham gia cấu tạo nên ribôxôm.

B. Vận chuyển axit amin tới ribôxôm để tổng hợp prôtêin.

B. Truyền thông tin di truyền từ ADN tới ribôxôm.

D. Chứa thông tin di truyền ở một số loài virut.

Câu 4: Một gen có trình tự các nuclêôtit ở mạch bổ sung là: 5’ GXT XTT AAA GXT 3’. Trình tự các nuclêôtit ở mạch gốc là: A. 3’ TAX GTA XGG AAT 5’ B. 3’ TAX GTA ATT AAG 5’ C. 3’ XGA GAA TTT XGA 5’ D. 5’ XGA GAA TTT XGA 3’ Câu 5: Điều hòa hoạt động của gen là: A. Điều hòa lượng sản phẩm của ARN tạo ra B. Điều hòa lượng sản phẩm của gen tạo ra C. Điều hòa lượng sản phẩm của protêin tạo ra D. Điều hòa lượng sản phẩm của tARN tạo ra Câu 6: Dịch mã là quá trình tổng hợp nên phân tử: A. AND B. Prôtêin C. ARN D. ADN và ARN Câu 7: Một đoạn NST có trình tự các gen ABCDEG.HKM , sau đột biến NST có trình tự ABCDCDEG.HKM Dạng đột biến này A. Thường gây chết cho cơ thể mang NST đột biến B. Thường làm thay đổi số nhóm gen liên kết của loài C. Thường làm xuất hiện nhiều gen mới trong quần thể D. Thường làm tăng hoặc giảm cường độ biểu hiện của tính trạng.

Câu 8: Một gen cấu trúc thực hiện quá trình nhân đôi liên tiếp 6 lần sẽ tạo ra số gen là: A. 6 B. 12 C. 32 D. 64 Câu 9: Anticôđon của phức hợp Met-tARN là gì?

A. AUX. B. AUG. C. UAX. D. TAX. Câu 10: Trên mạch mang mã gốc của 1 phân tử AND có bộ ba 5’ATX 3’. Bộ ba mã sao tương ứng ở mARN là: A. 5’GAU 3’.

B. 5’UAG 3’.

C. 5’GAT 3’.

D. 5’XAU 3’.

Câu 11: Ví dụ nào sau đây nói lên tính thoái hóa của mã di truyền: A. Bộ ba UUX quy định tổng hợp phêninalanin.

B. Bộ ba AUG quy định tổng hợp mêtiônin và mang tín hiệu mở đầu dịch mã.

C. Bộ ba UUA và XUG cùng quy định tổng hợp lơxin D. Bộ ba AGU quy định tổng hợp serin Câu 12: Cho biết các codon mã hóa các axit amin tương ứng như sau: GGG_ Gly; XXX_ Pro; GXU_ Ala; XGA_Arg; UXG_ Ser; AGX_Ser. Một đoạn mạch gốc của một gen có trình tự các nuclêôtit là: 3’AGX XGA XXX GGG5’.

Prôtêin do gen tổng hợp có trình tự các axitamin là A. Ser – Ala – Gly – Pro .

B. Pro – Gly – Ser – Ala .

C. Ser – Arg – Pro – Gly. D. Gly – Pro– Ser – Arg. Câu 13: Ờ một loài thực vật bình thường có 12 cặp NST. Dạng đột biến làm cho tế bào của loài thực vật đó có 48 NST là: A. Thể tứ bội B. Thể bốn nhiễm C. Thể song nhị bội D. Thể lưỡng bội Câu 14: Dạng đột biến và số lượng NST trong tế bào sinh dưỡng của hội chứng Đao: A. Thể 1 ở cặp NST 23-Có 45 NST B. Thể 3 ở cặp NST 21-Có 47 NST C. Thể 1 ở cặp NST 21-Có 45 NST D. Thể 3 ở cặp NST 23-Có 47 NST Câu 15: Trong cấu trúc siêu hiển vi của nhiễm sắc thể, trình tự nào sau đây là đúng?

A. Nuclêôxôm → sợi nhiễm sắc → sợi cơ bản → sợi siêu xoắn → crômatit B. Nuclêôxôm → sợi cơ bản → sợi nhiễm sắc → sợi siêu xoắn → crômatit C. Nuclêôxôm → sợi siêu xoắn → sợi cơ bản → sợi nhiễm sắc → crômatit D. Sợi cơ bản → nuclêôxôm → sợi nhiễm sắc → sợi siêu xoắn → crômatit Câu 16: Hoá chất 5-BrômUraxin làm biến đổi cặp nu- nào sau đây?

A. A-T → G-X B. T-A → G-X C. G-X → A-T D. G-X → T-A Câu 17: Sự không phân li của tất cả các cặp NST trong nguyên phân của tế bào 2n đã tạo ra tế bào: A. 4n.

B.3n.

C.2n + 1.

D. 2n – 1.

Câu 18: Một loài có bộ NST lưỡng bội 2n = 36. Số lượng NST trong tế bào sinh dưỡng của thể tam bội (3n) được hình thành từ loài này là A. 54.

B. 37.

C. 108.

D. 35.

Câu 19: Một gen có 3600 liên kết hiđrô. Gen bị đột biến tạo thành một alen mới có số nuclêôtit không đổi nhưng số liên kết hiđrô là 3601.Đột biến đó là: A. Thêm 1 cặp A-T B. Thay thế 1 cặp G-X bằng 1 cặp A-T C. Mất 1 cặp G-X D. Thay thế 1 cặp A-T bằng 1 cặp G-X Câu 20: Hợp tử được tạo ra do sự kết hợp của giao tử (n+1) với giao tử (n) có thể phát triển thành: A. Thể không.

B. Thể một.

C. Thể ba.

D. Thể bốn ------------------HẾT-------------------V. PHỤ LỤC NỘI DUNG PHIẾU HỌC TẬP Đáp án phiếu học tập số 1 Các dạng

Nội dung

Đặc điểm

Hậu quả,ý nghĩa

*Đột biến -Trên ADN, một cặp nu này Thay đổi trình tự aa - Làm biến đổi cấu trúc mARN => thay thế được thay bằng một cặp nu trong Pr và thay đổi rối loạn tổng hợp Pr => thay đổi đột khác (A - T => G - X) chức năng của Pr. ngột về 1 hay 1 số tính trạng - Đa số có hại, giảm sức sống.

Một số có lợi hoặc trung tính. * Đột biến - Mất, thêm, 1 cặp Nu trên ADN => tạo ra 1 mARN - Nguyên liệu (Biến dị tổ hợp) cho thêm hay có khung đọc dịch chuyển đi 1 Nu => Protein khác chọn giống và tiến hoá mất một số thường (ĐB dịch khung) cặp Nu Tạo ra một mARN mà ở đó khung đọc dịch đi 1nu kể từ vị xảy ra đột biến => thay đổi trình tự aa trong Pr => thay đổi chức năng của Protein.

Các dạng 1.Mất đoạn

2. Lặp đoạn

3. Đảo đoạn

4. Chuyển đoạn

Đáp án phiếu học tập số 2 Cơ chế, hậu quả - Là đột biến làm mất đi một đoạn nào đó của NST - Làm giảm số lượng gen trên NST, mất cân bằng gen.

- Thường gây chết hoặc giảm sức sống.

- Là đột biến làm cho một đoạn của NST có thể lặp lại một hay nhiều lần.

- Làm tăng số lượng gen trên NST, mất cân bằng gen.

- Làm tăng hoặc giảm cường độ biểu hiện của tính trạng - Là đột biến trong đó một đoạn NST đứt ra và đảo ngược 1800 và nối lại.

- Làm thay đổi trình tự phân bố của các gen trên NST. - Có thể ảnh hưởng đến sức sống, giảm khả năng sinh sản của thể đột biến.

- Là đột biến dẫn đến sự trao đổi đoạn trong một NST hoặc giữa các NST không tương đồng.

- Một số gen trên NST thể này chuyển sang NST khác dẫn đến làm thay đổi nhóm gen liên kết.

- Chuyển đoạn lớn thường gây chết hoặc làm mất khả năng sinh sản.

Vai trò, ứng dụng - Loại bỏ các gen không mong muốn - Xác định vị trí của gen - Ý nghĩa trong chọn giống, tiến hóa.

- Ứng dụng trong sản xuất(bia).

Tạo nguồn nguyên liệu cho tiến hóa.

- Chuyển các gen mong muốn lên cùng 1 NST. - Tạo nguồn nguyên liệu cho tiến hóa.

Đáp án phiếu học tập số 3 Dạng đa bội Tự đa bội

Dị đa bội

Điểm so sánh Khái niệm

Cơ chế phát sinh

Hậu quả và vai trò

- Thể tự đa bội: làm gia tăng nguyên lần số bộ NST đơn bội của cùng loài lớn hơn 2n trong một TB. Gồm đa bội lẻ: 3n,5n..., đa bội chẵn 4n,6n...

- Thể dị đa bội: làm gia tăng nguyên lần số bộ NST đơn bội của 2 loài khác nhau trong một TB. Dạng 3n là do sự kết hợp giữa giao tử n với giao tử 2n - Cơ chế p/s thể dị đa bội: (giao tử lưỡng bội).

Sử dụng phương pháp lai - Dạng 4n là do sự kết hợp giữa 2 giao tử 2n hoặc trong xa kèm theo đa bội hóa. lần nguyên phân đầu tiên của hợp tử tất cả các cặp NST không phân ly.

- Tế bào đa bội thường có số lượng ADN tăng gấp bội → tế bào to, cơ quan sinh dưỡng lớn, sinh trưởng phát triển mạnh khả năng chống chịu tốt. . .

- Đột biến đa bội đóng vai trò quan trọng trong tiến hoá (hình thành loài mới) và trong trồng trọt (tạo cây trồng năng suất cao. . . ) Đáp án phiếu học tập số 4

Thể lệch bội - Sự biến động số lượng NST xảy ra ở 1 vài cặp.

- Số lượng NST trong mỗi cặp có thể tăng hoặc giảm.

- Thường có ảnh hưởng bất lợi đến thể đột biến và thường có kiểu hình không bình thường.

- Thể lệch bội thường mất khả năng sinh sản hữu tính do khó khăn trong giảm phân tạo giao tử.

- Thể lệch bội có thể gặp ở cả động vật và thực vật.

Thể đa bội - Sự biến động số lượng NST xảy ra ở tất cả các cặp NST. - Số lượng NST trong mỗi cặp chỉ có tăng 1 số nguyên lần bộ đơn bội.

- Thường có lợi cho thể đột biến vì thể đa bội thường sinh trưởng , phát triển mạnh, chống chịu tốt.

- Thể đa bội chẵn sinh sản hữu tính bình thường còn thể đa bội lẻ mới khó khăn trong sinh sản hữu tính.

- Thể đa bội thường gặp ở thực vật ít gặp ở động vật.

- Tranh ảnh, bảng biểu, sơ đồ

Tranh các dạng đột biến cấu trúc NST

Tranh các dạng đột biến số lượng NST

Tranh cơ chế phát sinh đột biến đa bội

CHUYÊN ĐỀ 3: QUY LUẬT DI TRUYỀN MENĐEN Giới thiệu chung về chuyên đề: Chuyên đề hình thành trên cơ sở các bài học trong sgk, theo mạch kiến thức: - Quy luật phân li - Quy luật phân li độc lập Thời lượng dự kiến thực hiện chủ đề: 2 tiết (Tiết 9-10 ) I. MỤC TIÊU:

- Năng lực giao tiếp hợp tác: Hình thành các nhóm học tập, phân công các nội dung trong chuyên đề, trình bày các kết quả tìm hiểu của mỗi nhóm.

II. CHUẨN BỊ CỦA GIÁO VIÊN VÀ HỌC SINH 1. Giáo viên: - Tranh phóng to hình 8.2 SGK, bảng 8 SGK; H9, Bảng 9 sgk.

- Các bài tập về lai một cặp tính trạng.

- Các bài tập toán về sự di truyền độc lập các tính trạng.

- Phiếu học tập.

- Sưu tầm một số thông tin kiến thức thực tế có liên quan đến bài học, chuẩn bị bài tập tự luận và trắc nghiệm để giúp học sinh củng cố và mở rộng.

1.Kiến thức, kĩ năng,thái độ: a. Kiến thức - Nêu được thí nghiệm và cách giải thích thí nghiệm của Menden. Nêu được nội dung của quy luật phân li.

- Trình bày được cơ sở tế bào học của quy luật phân li.

- Nêu được thí nghiệm lai hai tính trạng của Menđen.

- Giải thích được tại sao Menđen suy ra được quy luật các cặp alen phân li độc lập nhau trong quá trình hình thành giao tử.

- Nêu nội dung của quy luật phân ly độc lập.

- Giải thích được cơ sở tế bào học của quy luật phân li độc lập.

- Biết cách suy luận ra kiểu gen của sinh vật dựa trên kết quả phân li kiểu hình của các phép lai.

- Nêu được công thức tổng quát về tỉ lệ phân li giao tử, tỉ lệ kiểu gen, kiểu hình trong các phép lai.

- Vận dụng kiến thức giải được các bài tập về cơ chế di truyền và biến dị,tính quy luật của hiện tượng di truyền.

- Làm được các dạng bài tập b. Kỹ năng: - Rèn luyện kỹ năng quan sát và phân tích kênh hình để từ đó thu nhận thông tin.

- Biết vận dụng công thức tổ hợp để giải thích tính đa dạng của sinh giới.

- Phát triển được kỹ năng phân tích kết quả thí nghiệm.

- Phát triển được kỹ năng vận dụng lý thuyết vào thực tiễn sản xuất và đời sống.

- Rèn luyện kĩ năng thực hành, kĩ năng làm việc theo nhóm và làm việc độc lập. Tư duy phân tích và tổng hợp. c. Thái độ: - Có ý thức vận dụng kiến thức về quy luật phân li vào thực tiễn sản xuất.

- Nhận thức được sự xuất hiện các biến dị tổ hợp tạo nguồn nguyên liệu cho tiến hóa và chọn giống, tạo đa dạng loài, có ý thức bảo vệ biến dị phát sinh, bảo tồn đa dạng sinh học.

2. Định hướng các năng lực được hình thành và phát triển a. Năng lực chung: - Năng lực thể hiện sự tự tin khi trình bày ý kiến trước nhóm, tổ, lớp.

- Năng lực trình bày suy nghĩ/ý tưởng; hợp tác; quản lí thời gian và đảm nhận trách nhiệm, trong hoạt động nhóm.

-Năng lực tìm kiếm và xử lí thông tin. Xác định đúng quyền và nghĩa vụ học tập chủ đề...

- Năng lực quản lí bản thân: Nhận thức được các yếu tố tác động đến bản thân: tác động đến quá trình học tập như bạn bè phương tiện học tập, thầy cô…

- Năng lực quản lí nhóm: Lắng nghe và phản hồi tích cực, tạo hứng khởi học tập... b. Năng lực chuyên biệt - Năng lực phát hiện và giải quyết vấn đề: Quan sát các tranh ảnh, sơ đồ về các quy luật của Menđen.

- Năng lực thu nhận và xử lý thông tin: Hình thành kỹ năng phân tích, khái quát và tổng hợp. Phân tích các nội dung liên quan đến các quy luật của Menđen; ý nghĩa của các quy luật đó.

- Năng lực nghiên cứu khoa học: Quan sát các đối tượng sinh học; Tính toán; Xử lí và trình bày các số liệu, lập các bảng biểu, biểu đồ, sơ đồ. Đưa ra các tiên đoán; Hình thành nên các giả thuyết khoa học - Năng lực tính toán: Tính toán các dạng bài tập về các quy luật của Menđen - Năng lực ngôn ngữ: Phát triển ngôn ngữ nói và ngôn ngữ viết thông qua trình bày, tranh luận, thảo luận.

2. Học sinh: Tự học ở nhà theo hướng dẫn của giáo viên.

- Xem lại kiến thức đã học trong chuyên đề 1.

- Ôn lại các bài học về quy luật Menđen ở Sinh học lớp 9 và đọc trước các bài trong SGK sinh 12 thuộc chuyên đề( bài: 8,9 SGK sinh 12 cơ bản) - Bản trong/ giấy rôki/ bảng phụ, bút phớt.

III. TIẾN TRÌNH DẠY HỌC HOẠT ĐỘNG 1: TÌNH HUỐNG XUẤT PHÁT/ KHỞI ĐỘNG (5 phút) Mục tiêu hoạt Nội dung, phương thức tổ chức hoạt động học tập Dự kiến sản phẩm, đánh giá động của học sinh kết quả học tập của học sinh Giúp học sinh Giáo viên vấn đáp tái hiện 1 số kiến thức cơ bản về - Học sinh tái hiện lại các kiến củng cố nội các quy luật di truyền ở sinh học lớp 9 thức cơ bản nhất về các quy luật dung kiến thức GV nêu vấn đề: Cùng thời với Menđen có nhiều người di truyền đã học ở sinh học lớp 9 đã được học ở cùng nghiên cứu về Di truyền, nhưng vì sao ông lại - HSk: Ông đã sử dụng toán xác lớp 9 và hình được coi là cha đẻ của Di truyền ? Điều gì đã khiến ông suất thống kê trong việc xử lý số thành câu hỏi có được những thành công đó? liệu từ kết quả pháp lai→ đưa ra tìm tòi tạo Qua quá trình sinh sản đời con đã thừa hưởng nhiều đặc giả thuyết khoa học. hứng thú cho điểm giống với cha mẹ, tổ tiên, song bên cạnh đó cũng học sinh xuất hiện rất nhiều các đặc điểm sai khác với họ. Tại sao có hiện tượng đó?

Tạo tình huống GV: Minh họa cho học sinh 2 ví dụ về 2 phép lai cho - Học sinh tái hiện lại các kiến có vấn đề để thu kết quả khác nhau thức quy luật di truyền Menđen hút sự tò mò, có VD1: P: Hoa trắng x hoa trắng →F1: 100% đỏ Giải quyết và phát hiện mâu nhu cầu cần giải F1 x F1 → F2: 9 đỏ: 7 trắng thuẩn đáp thắc mắc, VD2: Thí nghiệm phép lai ở ruồi giấm của Moocgan - Trong thí nghiệm của Menđen tạo hứng thú tìm - Ptc ♀Thân xám, cánh dài x ♂ đen, cụt khi lai bố mẹ thuần chủng khác hiểu các quy F1 100% thân xám, cánh dài. nhau bởi 2 tính trạng tương phản, luật di truyền bổ ♂F1 thân xám, cánh dài x ♀ đen, cụt F1 dị hợp tử 2 cặp gen thu được sung quy luật Fa 1 thân xám,cánh dài:1 thân đen, cụt đời lai gồm 16 tổ hợp. Trong di truyền GV: Hãy phân tích 2 phép lai trên, cho biết sự di truyền trường hợp khác khi lai bố mẹ Menđen. của tính trạng trong phép lai nào có thể tuân theo quy thuộc 2 dòng thuần chủng chỉ với luật di truyền Menđen? một tính trạng, nhưng đời F2 cũng thu được 16 tổ hợp. Tại sao có hiện tượng này ?

- Trong thí nghiệm của Menđen khi lai bố mẹ thuần chủng khác nhau bởi 2 tính trạng tương phản, F1 dị hợp tử 2 cặp gen thu được đời lai gồm 16 tổ hợp với tỉ lệ phân tính kiểu hình 9 :3 :3 :1.

Nhưng trong thí nghiệm của Moocgan lại không xuất hiện tỉ lệ kiểu hình như vậy. Điều gì đã xảy ra trong trường hợp này ?

HS: Như vậy, sự di truyền của tính trạng trong 2 phép lai có thể tuân theo quy luật di truyền khác quy luật Menđen.

HOẠT ĐỘNG 2: HÌNH THÀNH KIẾN THỨC (75 phút) Mục tiêu hoạt Nội dung, phương thức tổ chức hoạt động học tập Dự kiến sản phẩm, đánh giá động của học sinh kết quả học tập của học sinh

Giải thích được tại sao Men đen lại thành công trong việc phát hện ra các quy luật di truyền: + Nêu được thí nghiệm và cách giải thích kết quả thí nghiệm của Menden. + Nêu được nội dung của quy luật phân li. + Trình bày được cơ sở tế bào học của quy luật phân li.

NỘI DUNG 1: Quy luật di truyền Menđen: Quy luật phân li 1.1. Phương pháp nghiên cứu di truyền của Menden HS : Thảo luận nhóm Phương thức tổ chức: Đại diện nhóm trình bày , nhóm GV ? Em hãy nghiên cứu mục I sách giáo khoa và thảo khác bổ sung luận nhóm tìm hiểu phương pháp nghiên cứu dẫn đến thành công của Menđen thông qua phân tích thí nghiệm Quy trình TN Bước 1 : của ông?

Bước 2 : Bước 3 : Quy trình TN Bước 4 : Kết quả TN P: Kết quả TN F1: F2 : GV ? Nét độc đáo trong thí nghiệm của Menđen?

F3 : Nội dung: I/ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU DI TRUYỀN HSk : Menđen đã biết cách tạo ra HỌC CỦA MENĐEN : các dòng thuần chủng khác nhau 1. Quy trình thí nghiệm: dùng như những dòng đối chứng.

Bước 1: Tạo ra các dòng thuần chủng có các kiểu hình Biết phân tích kết quả của mỗi tương phản (VD: Hoa đỏ – Hoa trắng) loại cây lai về từng tính trạng Bước 2: Lai các dòng t/c với nhau để tạo ra đời con riêng biệt qua nhiều thế hệ, lặp lại Bước 3: Phân tích kết quả. thí nghiệm nhiều lần để tăng độ Bước 4: Thí nghiệm kiểm chứng. chính xác, tiến hành lai thuận lai 2. Kết quả thí nghiệm: nghịch để tìm hiểu vai trò của bố - F1 100% cây hoa đỏ. mẹ trong sự di truyền của tính - F2 : 3/4 cây HĐ : 1/4 cây HT. trạng, lựa chọn được đối tượng - F3 : 1/3 số cây HĐ F2 cho toàn cây F3 HĐ ; 2/3 số nghiên cứu thích hợp. cây HĐ F2 cho F3 với tỉ lệ 3 HĐ : 1 HT. - 100% cây HT F2 cho F3 toàn cây hoa trắng.

1.2. Quá trình hình thành học thuyết khoa học của Menđen, nội dung của quy luật phân ly Phương thức tổ chức: HS dựa vào kiến thức lớp 9 đã - GV cho HS dựa vào kết quả viết SĐL từ P →F3 học, viết SĐL từ P →F3 GV ? Dựa vào SĐL và ND mục II trong SGK ,thảo luận để hoàn thành bảng sau Học sinh thảo luận nhóm. Đại diện nhóm trình bày Các nhóm còn lại bổ sung.

Giải thích KQ (hình thành giả thiết) Kiểm định giả thuyết.

GV ? Dựa vào bảng 8 SGK cho biết Tỉ lệ phân li KG HS : Các giao tử kết hợp với nhau một cách ngẫu nhiên tạo nên các F2 (1:2:1) được giải thích trên cơ sở nào? hợp tử. Giao tử F1 chứa alen A là GV : Menđen đã vận dụng quy luật thống kê xác suất 0,5 và 1 giao tử chứa alen a là 0,5 để lí giải tỉ lệ phân li 1 :2 :1. GV giảng giải giúp HS do vậy xác suất hợp tử F2 chứa cả 2 alen A sẽ bằng tích của 2 xác hiểu rõ hơn về toán xác suất thống kê. suất (0,5x0,5=0,25) => F2 KG đồng hợp (aa) là 0,25, KG đồng hợp (AA) là 0,25 KG di hợp (Aa) 0,25+0,25=0,5.

HS : Menđen đã tiến hành phép GV ? Theo em Menđen đã thực hiện như thế nào để lai kiểm nghiệm (Lai phân tích kiểm nghiệm lai giả thuyết của mình ? cho lai cây di hợp với cây đồng hợp tử lặn(aa)) ở 7 tính trạng khác nhau, kết quả đều thu được tỉ lệ 1:1 HS : Là phép lai giữa cơ thể GV ? Lai phân tích là gì ? Mục đích của phép lai phân mang tính trạng trội chưa biết KG tích ? với cơ thể mang tính trạng lặn nhằm để kiểm tra KG của tính trạng trội HS : Viết SĐL GV : cho HS viết SĐL phân tích HS : Phát biểu ND quy luật phân GV ? Em hãy phát biểu nội dung của định luật phân li li theo thuật ngữ hiện đại?

- Các HS khác nhận xét, bổ sung, Nội dung: kết luận II. HÌNH THÀNH HỌC THUYẾT KHOA HỌC 1.Nội dung giả thuyết: Mỗi tính trạng do 1 cặp nhân tố di truyền quy định (cặp alen), một có nguồn gốc từ bố, một có nguồn gốc từ mẹ. Các nhân tố di truyền của bố và mẹ tồn tại trong cơ thể con một cách riêng lẽ, không hòa trộn vào nhau và khi giảm phân chúng phân li đồng đều về các giao tử.

2.Kiểm tra giả thuyết : - Nếu giả thuyết nêu trên là đúng thì cây dị hợp tử khi giảm phân sẽ cho hai loại giao tử với tỉ lệ ngang nhau.

- Có thể kiểm tra điều này bằng phép lai phân tích và đã đúng với dự đoán của Menđen: Đều cho tỉ lệ kiểu hình xấp xỉ 1:1.

3.Nội dung của quy luật: Mỗi tính trạng do một cặp alen qui định, một có nguồn gốc từ bố một có nguồn gốc từ mẹ. Các alen của bố và mẹ tồn tại trong tế bào của cơ thể con một cách riêng rẽ, không hòa trộn vào nhau. Khi hình thành giao tử, các thành viên của một cặp alen phân li đồng đều về các giao tử, nên 50% số giao tử chứa alen này còn 50% giao tử chứa alen kia.

1.3. Cơ sở tế bào học của quy luật phân li Phương thức tổ chức: GV : Yêu cầu HS hãy quan sát sơ đồ cơ sở tế bào học của lai một tính, trả lời các câu hỏi: GV ? Giả sử tế bào của cá thể nghiên cứu có bộ NST 2n=2 Alen :A quy định hạt vàng Alen :a quy đinh hạt xanh. Đậu thuần chủng có kiêu gen AA Giảm phân cho loại giao tử nào? Đậu hạt xanh thuần chủng có kiểu gen aa.

Giảm phân cho loại giao tử nào?

F1 có kiểu gen như thế nào?

HS : Dựa trên SĐL và ND đã học dễ dàng trả lời :

Giảm phân cho loại giao tử A Giảm phân cho loại giao tử a

F1: giảm phân cho loại giao tử nào?

Khi thu tinh F2 mấy tổ hợp? Giữa các giao tử F1?

GV minh họa hình 8.2/36 SGK

- Giải thích được tại sao Menđen suy ra được quy luật các cặp alen phân li độc lập với nhau trong quá trình hình thành giao tử.

- Biết vận dụng các quy luật xác suất để dự đóan kểt quả lai - Biết cách suy luận ra KG của sinh vật dựa trên kết quả phân li kiểu hình của các phép lai.

F1: có kiẻu gen Aa: 100% hạt vàng.

Giảm phân cho 2 loại giao tử ½ A = ½ a 4 tổ hợp Nội dung: KG: 1AA: 2Aa:1aa III. CƠ SỞ TẾ BÀO HỌC CỦA QUY LUẬT PHÂN KH : 3 vàng : 1 xanh LI. - Trong tế bào sinh dưỡng, các gen và các NST luôn tồn tại thành từng cặp tương đồng => các gen nằm trên các NST tương đồng quy định các tính trạng - Khi giảm phân tạo giao tử, các NST tương đồng phân li đồng đều về giao tử, kéo theo sự phân li đồng đều của các alen trên nó => các gen phải nằm trên NST. - Mỗi gen chiếm một vị trí xác định được gọi là lô cút.

- Mỗi gen có thể tồn tại ở các trạng thái khác nhau và có trình tự nu cụ thể được gọi là một alen.

NỘI DUNG 2: Quy luật di truyền Menđen: Quy luật phân li độc lập 2.1: Tìm hiểu về thí nghiệm lai 2 tính trạng Phương thức tổ chức: GV gọi hs nêu vd về lai 2 cặp tính trạng HS: ChoVD về lai 2 cặp tính GV? Thế nào là lai 2 cặp tính trạng ? trạng GV:Nêu thí nghiệm HS: nêu k/n chung Pt/c: hạt vàng trơn x hạt xanh nhăn F1 : cho 100% VT F1 : tự thụ phấn F2: 315 VT : 108 VN 101 XT : 32 XN GV? Nhận xét kết quả F1, F2 xuất hiện mấy kiểu hình HS: Phân tích ở F2: xuất hiện 4 giống P? mấy kiểu hình khác P? kiểu hình và có 2 kiểu hình khác GV: Cho HS phân tích kết quả lai ở F2 dưới dạng từng bố mẹ, có 16 tổ hợp. tính trạng → rút ra kết luận.

HS: Xét riêng từng cặp tính trạng GV bổ sung: Menđen dựa vào quy luật xác suất để kết V: X = 3: 1 luận các cặp nhân tố di truyền quy định các tính trạng T : N = 3 : 1 phân li độc lập trong quá trình hính thành giao tử HS:Tỉ lệ: 9:3:3:1= (3:1) × (3:1) P(A.B) = P(A).P(B) => Kết quả phép lai 2 tính = tích 2 phép lai 1 tính => Hai tính trạng di truyền không phụ thuộc vào nhau.

HS: phát biểu ND quy luật PLĐL GV yêu cầu HS phát biểu quy luật HS viết SĐL: Từ quy ước gen: Kết quả F2 A quy định hạt vàng; a quy định hạt xanh - Kiểu gen: 1AABB 1AAbb B quy định hạt trơn; b quy định hạt nhăn  HS viết 1aaBB 1aabb 2AABb 2Aabb SĐL 2aaBb 2AaBB 4AaBb -Kiểu hình: 9(A-B-) VT 3(A-bb) Nội dung: VN : 3(aaB-) XT: 1aabb XN I. THÍ NGHIỆM LAI HAI TÍNH TRẠNG 1.Thí nghiệm: Pt/c: hạt vàng trơn x hạt xanh nhăn F1 : cho 100% VT F1 : tự thụ phấn F2: 315 VT : 108 VN

101 XT : 32 XN 2. Nhận xét kết quả TN: F1:đồng tính F2: xuất hiện 4 kiểu hình 315:101:108:32 ~ 9VT :3VN :3XT :1XN. - Tỉ lệ phân li KH Xét riêng từng cặp tính trạng + Màu sắc: V: X = 3: 1 + Hình dạng: T : N = 3 : 1 =>Mỗi cặp tính trạng phân li độc lập với nhau * SĐL: 3.Nội dung quy luật phân li độc lập Các cặp nhân tố di truyền quy định các tính trạng khác nhau phân li lập trong quá trình hình thành giao tử

2.2. Tìm hiểu cơ sở tế bào học của định luật Phương thức tổ chức: GV: Nhân tố DT ngày nay gọi là gen/các cặp NST tương đồng.

GV? Khi GP tạo gt sự phân ly của các cặp NST xảy ra theo những khả năng nào? Xác suất?

GV yêu cầu HS quan sát hình 9 và trả lời câu hỏi GV? Em có nhận xét gì về trường hợp 1(2) ? (sự kết cặp, phân ly của các gen và kết quả về số lượng, tỷ lệ các loại giao tử )?

GV? Kết quả chung KG AaBb cho các loại giao tử với số lượng, tỷ lệ như thế nào?

GV?Vậy cơ sở TBH của định luật?

Nội dung: II. Cơ sở tế bào học Các gen quy định các tính trạng khác nhau nằm trên các cặp NST tương đồng khác nhau. Khi giảm phân các cặp NST tương đồng phân li về các giao tử một cách độc lập và tổ hợp tự do với NST khác cặp→ kéo theo sự phân li độc lập và tổ hợp tự do của các gen trên nó

HS: Trong GP sự phân li của các cặp NST xảy ra độc lập nhau và tổ hợp tự do với nhau.

HS: Sự phân li của NST theo 2 trường hợp với xác suất ngang nhau nên tạo 4 loại giao tử với tỉ lệ ngang nhau: HS: 4 loại giao tử: AB: Ab: aB: ab; với tỉ lệ bằng nhau: HS: Sự kết hợp ngẫu nhiên của các loại giao tử trong quá trình thụ tinh làm xuất hiện nhiều tổ hợp gen khác nhau HS: Sự kết hợp ngẫu nhiên của các loại giao tử trong quá trình thụ tinh làm xuất hiện nhiều tổ hợp gen khác nhau HS các nhóm bổ sung.

- Sự xuất hiện các biến dị tổ hợp tạo nguồn nguyên liệu cho tiến hóa và chọn giống, tạo độ đa dạng loài.

- Nêu được công thức tổng quát về tỉ lệ giao tử, tỉ lệ kiểu gen, kiểu hình trong các phép lai nhiều cặp tính trạng - Giải thích được cơ sở tế bào học của quy luật phân li độc lập

2.3. Tìm hiểu ý nghĩa của các quy luật Menđen Phương thức tổ chức: HS: Tạo nguồn biến dị tổ hợp GV? Nội dung quy luật phân li, phân li độc lập của (BD được hình thành do sự tổ Menđen có ý nghĩa gì? hợp lại các gen sẵn có ở bố mẹ), giải thích được sự đa dạng của GV liên hệ ND GD BVMT sinh giới GV hướng dẫn HS quay lại thí nghiệm lai 1 tính, lai 2 HS thảo luận => công thức tổng tính của Menđen quát: GV? Nhận xét số KG, KH ở F2 so với thế hệ xuất phát 1 cặp gen dị hợp (Aa) => 21 số (4 KH, 2KH giống P, 2KH khác P) => sự tổ hợp lại lượng các loại GT F1,(1+2+1)1 tỉ những tính trạng của bố mẹ theo một cách khác→ biến lệ phân li KG F2, 31 số lượng các dị tổ hợp loại KG F2, (3+1)1 tỉ lệ phân li GV: Yêu cầu HS tự tính toán, thảo luận đưa ra công kiểu hình F2, 21 số lượng các loại thức tổng quát (hướng dẫn hs đưa các con số trong bảng KH F2 về dạng tích luỹ) HS: Kết luận về ý nghĩa của Hoàn chỉnh bảng công thức QLPLĐL: Nội dung: III. Ý NGHĨA CỦA QUY LUẬT MENĐEN: - Dự đoán được kết quả phân li ở đời sau - Tạo nguồn biến dị tổ hợp (BD được hình thành do sự tổ hợp lại các gen sẵn có ở bố mẹ), giải thích được sự đa dang của sinh giới - Qua lai giống con người có thể tổ hợp lại các gen => giống mới có năng suất cao, phẩm chất tốt. * Bảng công thức tổng quát:

HOẠT ĐỘNG 3: LUYỆN TẬP (5 phút) Kiểm tra mức độ GV? Điều kiện nghiệm đúng của quy HS trả lời các câu hỏi của GV: nhận thức của luật phân li là gì?

- Điều kiện nghiệm đúng của quy luật phân li :Cơ học sinh về chủ thề 2n, giảm phân bình thường, gen nằm trong tế đề đã học GV? Để cho các alen của một gen bào chất. phân li đồng đều về các giao tử, 50% - Cơ thể 2n, giảm phân bình thường giao tử chứa alen này 50% giao tử chứa alen kia thì cần có điều kiện gì?

GV? Trong một bài toán lai, làm thế Mỗi gen quy định một tính trạng, các cặp alen nằm nào để phát hiện hiện tượng phân li trên các cặp NST tương đồng khác nhau. độc lập?

GV? Hãy đưa ra điều kiện cần để áp dụng định luật PLĐL của Menđen?

Mục tiêu hoạt động Giúp học sinh củng cố và mở rộng kiến thức, giải thích được

HOẠT ĐỘNG 4: VẬN DỤNG TÌM TÒI, MỞ RỘNG (5 phút) Nội dung, phương thức tổ chức Dự kiến sản phẩm, đánh giá kết quả học tập của hoạt động học tập của học sinh học sinh - Giải thích tại sao lại không thể tìm - HS: không thể tìm được 2 người có kiểu gen được 2 người có kiểu gen giống hệt giống hệt nhau trên Trái đất, ngoại trừ trường hợp nhau trên Trái đất , ngoại trừ trường sinh đôi cùng trứng vì: số biến dị tổ hợp mà cặp bố hợp sinh đôi cùng trứng?

hiện tượng thực - Cây AaBbCcDd tự thụ phấn cho mẹ có thể tạo ra là cực kì lớn = 246 kiểu hợp tử tế bao nhiêu phần trăm đời con có kiểu khác nhau. hình trội về tất cả các tính trạng ?

- HS: KH trội về tất cả các tính trạng = (3/4)4 IV. CÂU HỎI/ BÀI TẬP KIỂM TRA, ĐÁNH GIÁ CHỦ ĐỀ THEO HƯỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC. Câu 1: Các bước trong phương pháp lai và phân tích cơ thể lai của MenĐen gồm: 1. Đưa giả thuyết giải thích kết quả và chứng minh giả thuyết 2. Lai các dòng thuần khác nhau về 1 hoặc vài tính trạng rồi phân tích kết quả ở F1,F2,F3.

3. Tạo các dòng thuần chủng.

4. Sử dụng toán xác suất để phân tích kết quả lai Trình tự các bước Menđen đã tiến hành nghiên cứu để rút ra được quy luật di truyền là: A. 1, 2, 3, 4 B. 2, 3, 4, 1 C. 3, 2, 4, 1 D. 2, 1, 3, 4 Câu 2: Ở cà chua, A quy định quả đỏ trội hoàn toàn so với a quy định quả vàng. Khi cho cà chua quả đỏ dị hợp F1 tự thụ phấn ở F2 có tỉ lệ phân li kiểu hình là: A. 1:1 B. 1:2:1 C. 3:1 D. 1:3 Câu 3.Trong trường hợp trội không hoàn toàn, tỉ lệ KG, KH của phép lai P: Aa x Aa lần lượt là: A. 1:2:1 và 1:2:1 B. 3:1 và 1:2:1 C. 1:2:1 và 3:1 D. 1:2:1 và 1:1 Câu 1: Điều kiện cơ bản đảm bảo cho sự di truyền độc lập các cặp tính trạng là A. nhiều cặp gen phải nằm trên một cặp NST tương đồng B. mỗi cặp gen phải nằm trên mỗi cặp NST tương đồng khác nhau C. nhiều cặp gen phải nằm trên hai cặp NST tương đồng khác nhau D. mỗi cặp gen phải nằm trên một NST của cặp tương đồng Câu 4: Quy luật phân li độc lập góp phần giải thích hiện tượng A. các gen nằm trên cùng một nhiễm sắc thể.

B. các gen phân li và tổ hợp trong giảm phân.

C. sự di truyền các gen tồn tại trong nhân tế bào.

D. biến dị tổ hợp phong phú ở loài giao phối.

Câu 5: Với n cặp gen dị hợp tử di truyền độc lập thì số lượng các loại kiểu gen ở đời lai là 1 A. 2n .

B. 3n .

C. 4n .

D. ( )n.

2 Câu 6: Với n cặp gen dị hợp tử di truyền độc lập thì số lượng các loại kiểu hình ở đời lai là 1 A. 2n .

B. 3n .

C. 4n .

D. ( )n.

2 Câu 7: Phép lai P: AaBbDd x AaBbDd, ở thế hệ sau tạo cá thể có kiểu hình trội về 3 gen trên với tỉ lệ : A. 100% B. 27/64 C. 9/64 D. 1/64 Câu 8: Phép lai P: AaBbDd x AaBbDd, ở thế hệ sau tạo cá thể có kiểu hình lặn về 3 gen trên với tỉ lệ : A. 100% B. 27/64 C. 9/64 D. 1/64 Câu 9: Ở đậu Hà Lan, gen A quy định hạt vàng, a quy định hạt xanh, B quy định hạt trơn, b quy định hạt nhăn. Hai cặp gen này di truyền phân ly độc lập với nhau. Phép lai nào dưới đây không làm xuất hiện kiểu hình hạt xanh, nhăn ở thế hệ sau?

A. AaBb x AaBb B. aabb x AaBB C. AaBb x Aabb D. Aabb x aaBb Câu 10: Cho biết quá trình giảm phân không xảy ra đột biến, các gen phân li độc lập và tác động riêng rẽ, các alen trội là trội hoàn toàn. Theo lí thuyết phép laiAaBbDd x AaBbDD cho đời con có tối đa: A. 18 loại kiểu gen và 18 loại kiểu hình.

B. 18 loại kiểu gen và 4 loại kiểu hình.

C. 18 loại kiểu gen và 9 loại kiểu hình.

D. 8 loại kiểu gen và 6 loại kiểu hình.

V. PHỤ LỤC * Bảng công thức tổng quát: Số cặp gen dị hợp tử (F1) 1 2

Số loại giao tử của F1 2 4

Số loại kiểu gen ở F2 3 9

Số loại kiểu hình ở F2 2 4

Tỉ lệ kiểu hình ở F2 3:1 9:3:3:1

3 .... n

8

27

8

27:9:9:9:3:3:3:1

2n

3n

2n

(3:1)n

CHUYÊN ĐỀ 4: QUY LUẬT DI TRUYỀN BỔ SUNG QUY LUẬT DI TRUYỀN MENĐEN Giới thiệu chung về chuyên đề: Chuyên đề hình thành trên cơ sở các bài học trong sgk, theo mạch kiến thức: - Tương tác gen và tác động đa hiệu - Liên kết gen và hoán vị gen - Di truyền liên kết giới tính và di truyền ngoài nhân - Ảnh hưởng của môi trường đến sự biểu hiện của gen - Bài tập chương I và II Thời lượng dự kiến thực hiện chủ đề: 6 tiết (Tiết 11-16 ) I. MỤC TIÊU: 1.Kiến thức, kĩ năng,thái độ: a. Kiến thức: - Biết cách nhận biết tương tác gen thông qua sự biến đổi tỉ lệ phân li kiểu hình của Menđen trong các phép lai hai tính trạng.

- Giải thích được thế nào là tương tác cộng gộp và nêu vai trò của gen cộng gộp trong việc qui định tính trạng số lượng.

- Giải thích được một gen có thể qui định nhiều tính trạng khác nhau, thông qua ví dụ cụ thể về gen qui định hồng cầu hình liềm ở người.

- Nêu được ví dụ về tính trạng do nhiều gen chi phối (tác động cộng gộp) và ví dụ về tác động đa hiệu của gen.

- Nêu được một số đặc điểm cơ bản của di truyền liên kết hoàn toàn.

- Nêu được thí nghiệm của Mocgan về di truyền liên kết không hoàn toàn và giải thích được cơ sở tế bào học của hiện tượng hoán vị gen. Định nghĩa hoán vị gen, tần số hoán vị gen.

- Nêu được ý nghĩa của di truyền liên kết hoàn toàn và không hoàn toàn.

- Nêu được các đặc điểm di truyền của các gen nằm trên NST giới tính (X và Y) - Giải thích được nguyên nhân dẫn đến sự khác biệt về cách thức di truyền của các gen nằm trên NST thường với gen nằm trên NST giới tính.

- Nêu được 1 số ứng dụng của sự di truyền liên kết với giới tính.

- Nêu được đặc điểm di truyền của gen ngoài nhân và cách thức nhận biết 1 gen nằm ở trong nhân hay ngoài nhân - Nêu được những ảnh hưởng của môi trường ngoài đến sự biểu hiện của gen.

- Phân tích được mối quan hệ giữa kiểu gen, môi trường và kiểu hình.

- Nêu được khái niệm khái niệm và những tính chất của thường biến, mức phản ứng, vai trò của kiểu gen và môi trường đối với năng suất của vật nuôi và cây trồng - Làm được một số bài tập di truyền đưn giản b. Kỹ năng: - Quan sát, so sánh, phân tích, xử lí thông tin và tổng hợp hóa kiến thức.

- Viết được sơ đồ lai từ P →F1 –F2, cách xác định giới tính, nhận biết gen nằm trên NST giới tính X, Y. - Kỹ năng phân tích, giải một vài dạng bài tập về quy luật di truyền: Tương tác gen, liên kết gen, hoán vị gen, di truyền liên kết với giới tính, di truyền ngoài nhân.

- Kỹ năng hoạt động nhóm, kỹ năng hợp tác - Phát triển được kỹ năng vận dụng lý thuyết vào thực tiễn sản xuất và đời sống. c. Thái độ - HS hiểu được những mối quan hệ nhân-quả đã chi phối tính quy luật tất yếu của hiện tượng di truyền và

biến dị (chính vì AND tự nhân đôi → NST tự nhân đôi, phân li và tổ hợp theo những cơ chế xác định → sự di truyền qua nhân diễn ra theo những quy luật chặt chẽ.

- Nhận thức đúng về các hiện tượng di truyền trong tự nhiên: Liên kết gen duy trì sự ổn định của loài, giữ cân bằng sinh thái. Phân li độc lập và Hoán vị gen làm tăng nguồn biến dị tổ hợp tạo độ đa dạng về loài.

- Từ nhận thức: có rất nhiều yếu tố của môi trường ảnh hưởng đến sự biểu hiện của kiểu gen nên bảo vệ môi trường sống, hạn chế những tác động có hại đến sinh trưởng và phát triển của động, thực vật và con người.

- Chủ động tạo ra giống mới có nhiều ưu điểm, làm tăng độ đa dạng sinh học. Giáo dục lòng yêu thiên nhiên, niềm tin vào khoa học.

2. Định hướng các năng lực được hình thành và phát triển a. Năng lực chung: Năng lực phát hiện và giải quyết vấn đề; Năng lực nghiên cứu khoa học; Năng lực tư duy; Năng lực ngôn ngữ. Năng lực tính toán; Năng lực thực hành. b. Năng lực chuyên biệt - Năng lực phát hiện và giải quyết vấn đề: Quan sát các tranh ảnh, sơ đồ về các quy luật di truyền bổ sung cho Menđen - Năng lực thu nhận và xử lý thông tin: Hình thành kỹ năng phân tích, khái quát và tổng hợp. Phân tích các nội dung liên quan đến các quy luật di truyền bổ sung cho Menđen; ý nghĩa của các quy luật đó.

- Năng lực tính toán: Tính toán các dạng bài tập về các quy luật di truyền bổ sung cho Menđen.

- Năng lực ngôn ngữ: Phát triển ngôn ngữ nói và ngôn ngữ viết thông qua trình bày, tranh luận, thảo luận.

- Năng lực giao tiếp hợp tác: Hình thành các nhóm học tập, phân công các nội dung trong chuyên đề, trình bày các kết quả tìm hiểu của mỗi nhóm.

II. CHUẨN BỊ CỦA GIÁO VIÊN VÀ HỌC SINH 1. Giáo viên: Hình 10.1, 10.2 SGK. Bài toán di truyền về tương tác đa gen hoặc tính đa hiệu của gen.

- Hình 11 SGK, đoạn phim cơ sở tế bào học của hoán vị gen - Các bài toán di truyền về liên kết và hoán vị gen.

- Tranh vẽ phóng hình 12.1, 12.2 SGK - Bài toán di truyền gen trên đoạn không tương đồng của NST X và gen trên đoạn không tương đồng của NST Y. - Tranh phóng to H13 SGK. - Một số tranh ảnh về thường biến.

- Phiếu học tập - Sưu tầm một số thông tin kiến thức thực tế có liên quan đến bài học, chuẩn bị bài tập tự luận và trắc nghiệm để giúp học sinh củng cố và mở rộng.

2. Học sinh: - Tự học ở nhà theo hướng dẫn của giáo viên.

- Xem lại kiến thức đã học trong chuyên đề 3.

- Bản trong/ giấy rôki/ bảng phụ, bút phớt.

III. TIẾN TRÌNH DẠY HỌC HOẠT ĐỘNG 1: TÌNH HUỐNG XUẤT PHÁT/ KHỞI ĐỘNG (15 phút) Mục tiêu hoạt Nội dung, phương thức tổ chức hoạt động học tập Dự kiến sản phẩm, đánh giá động của học sinh kết quả học tập của học sinh Tạo tình huống GV: Minh họa cho học sinh 2 ví dụ về 2 phép lai cho - Học sinh tái hiện lại các kiến có vấn đề để thu kết quả khác nhau thức quy luật di truyền Menđen hút sự tò mò, có VD1: P: Hoa trắng x hoa trắng →F1: 100% đỏ Giải quyết và phát hiện mâu nhu cầu cần giải F1 x F1 → F2: 9 đỏ: 7 trắng thuẩn đáp thắc mắc, VD2: Thí nghiệm phép lai ở ruồi giấm của Moocgan - Trong thí nghiệm của Menđen tạo hứng thú tìm - Ptc ♀Thân xám, cánh dài x ♂ đen, cụt khi lai bố mẹ thuần chủng khác hiểu các quy F1 100% thân xám, cánh dài. nhau bởi 2 tính trạng tương phản, luật di truyền bổ ♂F1 thân xám, cánh dài x ♀ đen, cụt F1 dị hợp tử 2 cặp gen thu được sung quy luật Fa 1 thân xám,cánh dài:1 thân đen, cụt đời lai gồm 16 tổ hợp. Trong trường hợp khác khi lai bố mẹ

di truyền Menđen.

Mục tiêu hoạt động - Biết cách nhận biết tương tác gen thông qua sự biến đổi tỉ lệ phân li kiểu hình của Menđen trong các phép lai hai tính trạng.

- Giải thích được thế nào là tương tác cộng gộp và nêu vai trò của gen cộng gộp trong việc qui định tính trạng số lượng.

- Giải thích được một gen có thể qui định nhiều tính trạng khác nhau, thông qua ví dụ cụ thể về gen qui định hồng cầu hình liềm ở người.

- Nêu được ví dụ về tính trạng do

GV: Hãy phân tích 2 phép lai trên, cho biết sự di truyền thuộc 2 dòng thuần chủng chỉ với của tính trạng trong phép lai nào có thể tuân theo quy một tính trạng, nhưng đời F2 cũng luật di truyền Menđen? thu được 16 tổ hợp. Tại sao có hiện tượng này ?

- Trong thí nghiệm của Menđen khi lai bố mẹ thuần chủng khác nhau bởi 2 tính trạng tương phản, F1 dị hợp tử 2 cặp gen thu được đời lai gồm 16 tổ hợp với tỉ lệ phân tính kiểu hình 9 :3 :3 :1.

Nhưng trong thí nghiệm của Moocgan lại không xuất hiện tỉ lệ kiểu hình như vậy. Điều gì đã xảy ra trong trường hợp này ?

HS: Như vậy, sự di truyền của tính trạng trong 2 phép lai có thể tuân theo quy luật di truyền khác quy luật Menđen.

HOẠT ĐỘNG 2: HÌNH THÀNH KIẾN THỨC (230 phút) Nội dung, phương thức tổ chức hoạt động học tập Dự kiến sản phẩm, đánh giá của học sinh kết quả học tập của học sinh NỘI DUNG 1: Tương tác gen và tác động đa hiệu của gen 1.1. Tương tác gen HS tìm hiểu khái niệm tương tác Phương thức tổ chức: gen qua đọc mục I-1. SGK GV yêu cầu HS tham khảo SGK và trình bày k/n tương → Phát biểu khái niệm tương tác tác gen. gen.

GV? Thực chất của tương tác gen ?

HS: Thực chất là sự tương tác giữa các sản phẩm của chúng GV giới thiệu thí nghiệm: Hoa đậu thơm (prôtêin) để tạo ra KH Ptc : H.đỏ x H.trắng HSk: Nhận xét F1 : 100% cây hoa đỏ.

F2 có 16 kiểu tổ hợp khác nhau với tỉ lệ 9:3:3:1, chứng tỏ F1 cho F1 x F1 → F2 9 h đỏ : 7 h trắng 4 loại giao tử → F1 chứa 2 cặp gen dị hợp quy định 1 tính trạng.

GV?Hãy cho biết sự giống và khác giữa thí nghiệm lai trong tương tác bổ sung so với thí nghiệm lai hai tính HSk: Từ tỉ lệ 9:7→ F2 có 16 tổ trạng của Menđen ? hợp gen → F1 dị hợp tử về 2 cặp GV? Từ tỉ lệ kiểu hình ở F2 cho phép ta kết luận được gen (vd: AaBb-đỏ) nằm trên 2 gì về KG của F1? cặp NST khác nhau → màu hoa GV: Yêu cầu HS tóm tắt TN và viết SĐL từ P đến F2. do 2 cặp gen quy định.

GV: Nhận xét, bổ sung và hoàn thiện kiến thức.

HSk: Quy ước KG : A-B- : hoa đỏ GV? Hãy giải thích sự hình thành tính trạng màu hoa A-bb; aaB-; aabb: hoa qua sơ đồ? trắng.

Gen A Gen B → KG của Ptc là AAbb và aaBB. - Viết sơ đồ lai đến F2 ta thu Enzim A Enzim B được : F2 : 9A-B-: 3A-bb: 3aaB- 1aabb 9 đỏ : 7 trắng Chất A Chất B P HS: Dựa vào sự tương tác bổ sung giữa gen A và B trong VD

nhiều gen chi phối (tác động cộng gộp) và ví dụ về tác động đa hiệu của - Phát triển kỹ năng quan sát và phân tích kênh hình, phân tích kết quả thí nghiệm - Phát triển được kỹ năng phân tích, so sánh, tư duy logic.

(trắng) (trắng) ( đỏ) GVBS: Thực tế hiện tượng tương tác gen là phổ biến, hiện tượng 1 gen quy định 1 tính trạng theo Menđen là rất hiếm GV Yêu cầu HS quan sát hình 10.1 phân tích và đưa ra nhận xét

để phân tích và giải thích sự hình thành màu hoa qua sơ đồ.

HS: Quan sát, phân tích và trả lời câu hỏi: HS: Cơ thể có 6 alen trội→ lượng GV? Hình vẽ thể hiện điều gì? melanin gấp 6 lần cơ thể chỉ 1 alen trội => da đen thẫm nhất.

GV? So sánh khả năng tổng hợp sắc tố ở những cơ thể HS: Nêu k/n tương tác cộng gộp mà KG chứa từ 0 đến 6 gen trội ?

HS: Phần lớn các tính trạng số lượng (năng suất) là do nhiều gen GV? Tương tác cộng gộp là gì? quy định tương tác theo kiểu GV: Dựa trên SĐL của TTBS sữa đổi VD Lai 2 giống cộng gộp. lúa mì t/c hạt đỏ với hạt trắng, F1 100% hạt đỏ, F2 có tỉ lệ KH 15 đỏ:1 trắng. Màu sắc hạt thay đổi theo số lượng gen trội có trong KG (mức độ màu đỏ tăng theo số lượng gen trội trong một KG). Dựa vào mức độ biểu hiện KH thì F2 có TLPL KH là 1:4:6:4:1 (biến đổi từ TL 9:3:3;1 của Menđen) GV? Theo em những tính trạng loại nào (số lượng hay chất lượng) thường do nhiều gen quy định? cho vd? nhận xét ảnh hưởng của môi trường sống đối với nhóm tính trạng này?

Nội dung: I/ TƯƠNG TÁC GEN. - Tương tác gen là sự tác động qua lại giữa các gen (không alen) trong quá trình hình thành một KH 1. Tương tác bổ sung: * Thí nghiệm a) Thí nghiệm: Hoa đậu thơm (hoặc chiều cao ngô) Ptc : H.đỏ x H.trắng F1 : 100% cây hoa đỏ.

F1 x F1 →F2 9 h đỏ: 7 h trắng * Giải thích: - Sự có mặt của cả 2 gen trội nằm trên 2 NST khác nhau có thể tạo ra các enzim khác nhau cùng tham gia vào một chuỗi phản ứng hóa sinh để tạo nên sắc tố đỏ ở cánh hoa (A- B-) - Khi chỉ có 1 trong 2 gen trội hoặc không có gen trội nào quy định hoa màu trắng (A-bb, aaB-, aabb) * Viết sơ đồ lai Pt/c: AAbb (h.đ) x aaBB(h.t) Gp Ab aB F1 AaBb (100%h.đỏ) F1 x F1 → F2 : 9A-B-: 3A-bb: 3aaB- 1aabb 9đỏ : 7 trắng 2. Tương tác cộng gộp * Khái niêm: Khi các alen trội thuộc 2 hay nhiều lôcut gen tương tác với nhau theo kiểu mỗi alen trội (bất kể lôcut nào) đều làm tăng sự biểu hiện của kiểu hình lên một chút ít gọi là tương tác cộng gộp. * Ví dụ:

Tác động cộng gộp của 3 gen trội quy định tổng hợp sắc tố mêlanin ở người. KG càng có nhiều gen trội thì khả năng tổng hợp sắc tố mêlanin càng cao ,da càng đen, ko có gen trội nào da trắng nhất * Tính trạng càng do nhiều gen tương tác quy định thì sự sai khác về KH giữa các KG càng nhỏ và càng khó nhận biết được các KH đặc thù cho từng KG * Những tính trạng số lượng thường do nhiều gen quy định, chịu ảnh hưởng nhiều của môi trường: sản lượng sữa. khối lượng, số lượng trứng.

1.2. Tìm hiểu tác động đa hiệu của gen Phương thức tổ chức: *GV hướng dẫn hs nghiên cứu hinh 10.2 SGK GV? Hình vẽ thể hiện điều gì ?

GV BS thông tin gHbA…GAG gHbS… GTG… …XTX ….XAX… mARN GAG mARN GUG Pr Glu Val GV ? Tại sao chỉ thay đổi 1 nu trong gen lại có thể gây ra nhiều rối loạn bệnh lí đến thế?

GV ? nêu khái niệm tác động đa hiệu của gen? cho VD minh hoạ GV? Hãy đưa ra kết luận về tính phổ biến của hiện tượng tác động gen đa hiệu với hiện tượng 1 gen quy định 1 tính trạng GV ?Phát hiện 1 gen quy định nhiều tính trạng có ý nghĩa gì trong chọn giống? cho ví dụ minh hoạ?

GV ? Tương tác gen đa hiệu có phủ nhận học thuyết của Menđen không? tại sao?

GV Bổ sung, chuẩn kiến thức Các gen trong 1 tế bào không hoạt động độc lập, các tế bào trong 1 cơ thể cũng có tác động qua lại với nhau vì cơ thể là 1 bộ máy thống nhất

- Nêu được một số đặc điểm cơ bản của di truyền liên kết hoàn toàn.

Nội dung: II. TÁC ĐỘNG ĐA HIỆU CỦA GEN * Khái niệm: Là hiện tượng 1 gen tác động đến sự biểu hiện của nhiều tính trạng khác nhau VD: SGK /44 NỘI DUNG 2: Liên kết gen và hoán vị gen (50 phút) 2.1. Liên kết gen Phương thức tổ chức: GV: Nêu thí nghiệm - Ptc ♀Thân xám, cánh dài x ♂ đen, cụt F1 100% thân xám, cánh dài. ♂F1 thân xám, cánh dài x ♀ đen, cụt

HS: Cá nhân HS n/c SGK trả lời: HS: Hình vẽ thể hiện sự khác nhau chỉ 1 axitamin ở vị trí số 6 (glutamic thay bằng valin). Gây hậu quả làm biến đổi hồng cầu hình đĩa lõm thành hình lưỡi liềm =>làm xuất hiện hàng loạt các rối loạn bệnh lí trong cơ thể HS nêu khái niệm tác động đa hiệu của gen HS cho ví dụ: Alen A quy định quả tròn, vị ngọt.

Alen a quy định qủa bầu, vị chua HS: Hiện tượng 1 gen tác động lên nhiều tính trạng là rất phổ biến. Hiện tượng 1 gen qui định 1 tính trạng là rất hiếm.

HS: Trong công tác chọn giống giúp chọn ngoại hình + năng suất,..

HSk: Không phủ nhận mà chỉ mở rộng thêm.

- Nêu được thí nghiệm của Mocgan về di truyền liên kết không hoàn toàn và giải thích được cơ sở tế bào học của liên kết gen - Phát triển kỹ năng quan sát và phân tích kênh hình - Phát triển được kỹ năng phân tích kết quả thí nghiệm.

- Nhận thức được liên kết gen duy trì sự ổn định của loài, giữ cân bằng sinh thái.

Fa 1 thân xám,cánh dài:1 thân đen, cụt

GV? Em có nhận xét gì về kết quả phép lai trên?

GV? Dựa vào kết quả phép lai hãy giải thích về sự DT của 2 tính trạng? (trội-lặn, KG F1, tính trạng nào DT cùng nhau...)

GV phân tích giảng giải giúp HS hiểu được cơ sở của TT DT cùng nhau.

GV BS giải thích: Mỗi NST gồm 1 p.tử ADN. Trên 1 p.tử chứa nhiều gen, mỗi gen chiếm 1 vị trí xác định trên ADN (lôcut)→ các gen trên 1 NST di truyền cùng nhau→ gen liên kết GV: Quy ước gen: A: Xám > a: Đen; Gen B: Dài > b: Ngắn Yêu cầu HS viết SĐL Nội dung: I/ LIÊN KẾT GEN 1. Thí nghiệm: - Ptc ♀Thân xám, cánh dài x ♂ đen, cụt F1 100% thân xám, cánh dài. ♂F1 thân xám, cánh dài x ♀ đen, cụt Fa 1 thân xám,cánh dài:1 thân đen, cụt 2. Giải thích: - Mỗi NST gồm 1 p.tử ADN. Trên 1 p.tử chứa nhiều gen, mỗi gen chiếm 1 vị trí xác định trên ADN (lôcut)→ các gen trên 1 NST di truyền cùng nhau→ gen liên kết.

- Số nhóm gen liên kết = số lượng NST trong bộ đơn bội (n).

- Số nhóm TT liên kết = số nhóm gen liên kết.

3.SĐL Pt/c♀AB/AB (X-D) x ♂ab/ab (Đ-C) F1 100% AB/ab (X-D) ♂F1AB/ab (X-D) x ♀ab/ab (Đ-C) Fa 1 AB/ab (X-D) :1 ab/ab (Đ-C ) 2.2. Hoán vị gen Phương thức tổ chức: GV Yêu cầu HS nghiên cứu nội dung mục II.1 trình bày t/nghiệm của Moocgan.

- Nêu được thí nghiệm của Mocgan về di truyền liên kết không hoàn toàn GV? Phép lai này có gì giống và khác phép lai trên? và giải thích GV? Để Fa có 4 KH với tỉ lệ không bằng nhau thì ♀ F1 được cơ sở tế phải cho những giao tử nào? Vì sao? bào học của hiện

HS: Không tuân theo quy luật Menđen vì nếu tuân theo quy luật Menđen thì tỷ lệ phân ly phải là 1:1:1:1 HS : Tính trạng X trội, Đ lặn ; D trội, C lặn.

F1 có KG dị hợp 2 cặp (AaBb) Tính trạng X-D, Đ-N luôn di truyền cùng nhau

HS :Viết sơ đồ lai

HS: Đọc SGK và thảo luận nhóm để trả lời các câu hỏi .

HS: 2 phép lai cho kết quả khác nhau và khác quy luật MD.

tượng hoán vị gen.

- Định nghĩa hoán vị gen, tần số hoán vị gen. GV hướng dẫn HS cách tính tần số HVG 206 + 185 f%= x100 = 17% 965 + 944 + 206 + 185 GV biện luận, quy ước gen và yêu cầu HS viết SĐL GV? Hãy nêu cơ sở tế bào học của hiện tượng HVG

GV? Cho biết CT tính tần số HVG? GV? Đặc điểm của tần số HVG? GV? Vì sao Tần số HVG (f%  50%) ?

GV :Trong phép lai phân tích, f được tính theo CT F(%)= số cá thể HVG x 100/ Tổng số cá thể trong đời lai phân tích GV: Nhận xét, bổ sung, chuẩn kiến thức Nội dung: II. HOÁN VỊ GEN : 1.Thí nghiệm của Moocgan và hiện tượng hoán vị gen: - Ptc ♀Thân xám, cánh dài x ♂ đen, cụt F1 100% thân xám, cánh dài. ♀F1 thân xám, cánh dài x ♂ đen, cụt Fa 495 thân xám, cánh dài; 944 đen, cụt; 206 thân xám, cánh cụt; 185 đen, dài * Sơ đồ lai: Pt/c ♀AB/AB (X-D) x ♂ab/ab (Đ-C) F1 100% AB/ab (X-D) ♀ F1 AB/ab (X-D x ♂ ab/ab (Đ-C) GF1AB = ab= 0,415 ab Ab = aB = 0,085 Fa 0,415AB/ab (X-D) :0,415 ab/ab (Đ-C): 0,085Ab/ab (X-C): 0,085 aB/ab (Đ-D) 2. Cơ sở tế bào học của hiện tượng hoán vị gen: - Sự trao đổi chéo giữa các crômatit khác nguồn gốc của cặp NST tương đồng .

- Tần số hoán vị gen=%số cá thể có KH tái tổ hợp (KH HVG) - Tần số hoán vị gen (f%) = tổng tỷ lệ % giao tử sinh ra do hoán vị.

HSk: ♀F1 phải cho 4 loại giao tử với tỉ lệ khác nhau và phụ thuôc vào tần số hoán vị gen.Vì ruồi ♂ chỉ cho 1 loại giao tử ab HS tính được tỉ lệ các giao tử dựa vào tần số HVG f=17%=> AB = ab= 0,415 Ab = aB = 0,085 HS: Viết SĐL HS: Cơ sở tế bào học của hiện tượng hoán vị gen: Gen quy định màu thân và kích thước cánh nằm trên cùng 1 NST. Khi giảm phân: Đa số TB các gen này đi cùng nhau, ở 1 số tb xảy ra tiếp hợp dẫn đến trao đổi đoạn NST giữa 2 NST trong cặp tương đồng (đoạn trao đổi chứa 1 trong 2 gen trên)→ hoán vị gen HS : f%=số cá thể có KH HVG x 100/ Tổng số cá thể HSk : f%  50% vì HVG chỉ xảy ra ở 1 số tế bào, 2 trong 4 Crômatit

- Nhận thức được liên kết gen duy trì sự ổn định của loài, giữ cân bằng sinh thái. Hoán vị gen tăng nguồn biến dị tổ hợp, tạo độ đa dạng về loài.

- Phát triển được kỹ năng phân tích, so sánh, tư duy logic.

- Nêu được các đặc điểm di truyền của các gen nằm trên NST giới tính (X và Y) - Giải thích được nguyên nhân dẫn đến sự khác biệt về cách thức di truyền của các gen nằm trên NST thường với gen nằm trên NST giới tính.

- Nêu được 1 số ứng dụng của sự di truyền liên kết với giới tính.

- Tần số HVG (f%  50%) - Các gen càng gần nhau trên NST thì f % càng nhỏ và ngược lại f % càng lớn.

2.3. Ý nghĩa của liên kết gen và hoán vị gen Phương thức tổ chức: GV? Yêu cầu HS nghiên cứu SGK phần III và nêu ý HS: Thực hiện lệnh nghĩa của hiện tượng liên kết gen?

GV lồng ghép BVMT qua các câu hỏi HS: Các gen trên cùng 1 NST GV? Nêu ý nghĩa của hiện tượng hoán vị gen? luôn di truyền cùng nhau nên duy trì sự ổn định của loài, giữ cân GV giới thiệu về bản đồ gen, ý nghĩa của bản đồ gen bằng sinh thái. trong chọn giống.

HS: HVG tạo nguồn BDTH làm Nội dung: nguyên liệu quá trình tiến hóa và III/ Ý NGHĨA CỦA LIÊN KẾT GEN VÀ HOÁN VỊ công tác chọn giống, làm tăng độ GEN đa dạng sinh học.

1. Ý nghĩa của hiện tượng liên kết gen: - Hạn chế sự xuất hiện BDTH, đảm bảo sự DT bền vững từng nhóm TT quy định bởi các gen trên cùng 1 NST => chọn được nhóm TT tốt trong chọn giống.

2. Ý nghĩa của hiện tượng hoán vị gen: - Tạo nguồn nguyên liệu BDDT cho quá trình tiến hoá và công tác chọn giống.

- Căn cứ vào tần số hoán vị gen → trình tự các gen trên NST (xây dựng được bản đồ gen).

- Quy ước 1% hoán vị gen=1 cM (centimoocgan) NỘI DUNG 3: Di truyền liên kết với giới tính và di truyền ngoài nhân 3.1: Tìm hiểu di truyền liên kết với giới tính Phương thức tổ chức: GV: Yêu cầu HS đọc sgk + xem hình 12.1 và cho biết : HS: Thực hiện lệnh, đại diện HS GV? NST giới tính là gì? các NST này giống hay khác trả lời, HS khác bổ sung nhau và khác gì với NST thường?

HS: NST giới tính là NST chứa GV ?Nếu cặp NST giới tính khác nhau (H 12.1) thì các gen quy định giới tính. chứa gen giống nhau không? giải thích? (đoạn chứa HS: Có thể gồm 2 NST tương locus gen giống nhau) đồng (ví dụ XX) hoặc không GV? Cơ chế nào xác định giới tính? tương đồng (ví dụ XY). Số cặp NST =1 GV? Nêu các kiểu NST giới tính, yêu cầu HS điền các HS: Bằng NST giới tính. nhóm sinh vật phù hợp với từng kiểu NST giới tính HS: Bằng cơ chế khác. + Dạng XX và XY - ♀ XX, ♂ XY: GV: Nhận xét, bổ sung, hoàn chỉnh kiến thức - ♂ XX, ♀ XY: + Dạng XX và XO: GV Yêu cầu HS tóm tắt thí nghiệm của Moocgan - ♀ XX, ♂ XO: GV? Nhận xét gì về sự xuất hiện tính trạng màu mắt ở - ♂ XX, ♀ XY: từng giới?

GV? Moocgan giải thích ntn?

HS: Tóm tắt thí nghiệm như SGK GV Hướng dẫn HS giải thích : gen quy định TT màu HS: Mắt trắng chỉ có ruồi đực mắt (W :m. đỏ, w :m.trắng) chỉ nằm trên NST X, không có alen trên Y => quy ước GV Yêu cầu HS dựa vào sự phân tích trên và TT từ hình 12.2, hãy viết SĐL GV : Bổ sung, chỉnh sửa sơ đồ lai HSk: SĐL: Lai thuận

P ♀ XWXW (m.đỏ) x♂ XwY(m.t) Gp XW ; Xw, Y W w F1 X X , XWY F1 X F1 XWXw x XWY W w GF1 X , X XW, Y F2 XWXW, XwY, XWXw, XWY HSk: SĐL: Lai nghịch(tt) GV ? HS rút ra đặc điểm quy luật di truyền của gen HS : Gen nằm trên X di truyền nằm trên NST X chéo GV: Chuyển ý gen nằm trên NST giới tính Y GV: Nêu ví dụ: ở người VD: P ♀(bt) x ♂ dính ngón 2+3 F1 100% ♂ dính ngón GV? Yêu cầu HS nhận xét và giải thích kết quả lai→ HS :Tính trạng di truyền theo kết luận gì về sự di truyền của gen trên Y? một giới (nam) → gen nằm trên Y di truyền thẳng: từ bố → con Nội dung: trai I. Di truyền liên kết với giới tính: 1. NST giới tính và cơ chế tế bào học xác định giới tính bằng NST: a) NST giới tính: - Là NST chứa các gen quy định giới tính.

- Có thể gồm 2 tương đồng (ví dụ XX) hoặc không tương đồng (ví dụ XY).

- Trên cặp NST giới tính không tương đồng vẫn có những đoạn tương đồng (giống nhau giữa 2 NST) và những đoạn không tương đồng (chứa các gen khác nhau đặc trưng cho NST đó) b) Một số cơ chế tế bào học xác định giới tính bằng NST: + Dạng XX và XY - ♀ XX, ♂ XY: Người, lớp thú, ruồi giấm...

- ♂ XX, ♀ XY: Chim, ếch, bò sát, bướm 1 số cá... + Dạng XX và XO: - ♀XX, ♂ XO: Bọ xít, châu chấu, nhện, rệp...

- ♂ XX, ♀ XY: Bọ nhậy 2. Sự di truyền liên kết với giới tính: 2.1. Sự di truyền của gen nằm trên NST giới tính X, Y a) Gen trên NST X: - Thí nghiệm: (lai thuận-nghịch ở ruồi giấm) - Nhận xét: mắt trắng phổ biến ở giới đực.

- Giải thích: gen quy định màu mắt nằm trên NST X không có alen tương ứng trên Y nên con đực (XY) chỉ có 1 gen lặn là được biểu hiện ra kiểu hình.

- SĐL: - Đặc điểm: Gen nằm trên X di truyền chéo: Bố → con gái → cháu trai b) Gen trên NST Y: - Gen nằm trên NST Y không có alen trên X luôn được biểu hiện ra kiểu hình ở 1 giới chứa NST Y. VD: tật dính ngón 2-3, túm lông trên tai...

- Biết cách viết sơ đồ lai, cách xác định giới tính, nhận biết gen nằm trên NST giới tính X, Y. - Làm các bài tập về di truyền liên kết với giới tính.

- Kĩ năng tư duy phê phán quan niệm trọng nam khinh nữ làm mất cân bằng giới tính.

- Nêu được đặc điểm di truyền của gen ngoài nhân và cách thức nhận biết 1 gen nằm ở trong nhân hay ngoài nhân - Nêu được những ảnh hưởng của môi trường ngoài đến sự biểu hiện của gen.

- Phân tích được mối quan hệ giữa kiểu gen, môi trường và kiểu hình.

2.2 Cơ sở Tế bào học của sự di truyền liên kết với giới tính: Do sự phân li và tổ hợp của cặp NST giới tính dẫn đến sự phân li và tổ hợp của các gen nằm trên NST giới tính. c) ý nghĩa của sự di truyền liên kết với giới tính: - Phát hiện sớm giới tính của vật nuôi, điều chỉnh tỉ lệ đực, cái tùy thuộc vào mục tiêu sản xuất nhằm đem lại hiệu quả kinh tế cao trong chăn nuôi.

2.2. Tìm hiểu di truyền ngoài nhân Phương thức tổ chức: GV giới thiệu TN của Coren, 1909 - Lai thuận: ♀ lá đốm x ♂ lá xanh→ F1 100% lá đốm. HS: Theo dõi thí nghiệm - Lai nghịch: ♀lá xanh x ♂lá đốm →F1 100% lá xanh.

- Lai thuận: ♀lá đốm x ♂lá xanh→ F1 100% lá đốm.

GV? Hãy nhận xét TN? - Lai nghịch: ♀ lá xanh x ♂ lá đốm →F1 100% lá xanh.

GV? Giải thích ntn về hiện tượng này?

GV? Đặc điểm của di truyền ngoài nhân.

Nhận xét, bổ sung, chuẩn kiến thức- Các tính trạng di HS: F1 có kiểu hình giống mẹ truyền qua TBC ko tuân theo các định luật chặt chẽ như sự di truyền qua nhân (TL KH...)

HS: Tính trạng di truyền theo dòng mẹ.

Nội dung: HS: Kết quả 2 phép lai thuận II. Di truyền ngoài nhân: nghịch khác nhau và con luôn có 1.Ví dụ: (cây hoa phấn Mirabilis jalapa) KH giống mẹ - Lai thuận: ♀lá đốm x ♂lá xanh→ F1 100% lá đốm.

- Lai nghịch: ♀lá xanh x ♂lá đốm →F1 100% lá xanh.

2. Giải thích: - Khi thụ tinh giao tử đực chỉ truyền nhân mà hầu như không truyền tế bào chất cho trứng.

3. Đặc điểm di truyền ngoài nhân - Các gen nằm trong tế bào chất (trong ty thể hoặc lục lạp) đều di truyền theo dòng mẹ.

NỘI DUNG 4: Ảnh hưởng của môi trường lên sự biểu hiện của gen 4.1.Mối quan hệ giữa gen và tính trạng: Phương thức tổ chức: GV: Yêu cầu HS nghiên cứu SGK, trình bày mối quan HS: Lên bảng trình bày hệ giữa gen và tính trạng.

Gen(ADN)→mARN→Pôlipeptit GV? Sự biểu hiện của tính trạng chịu sự tác động của → Prôtêin → tính trạng. yếu tố nào ?

GV: Bổ sung, hoàn chỉnh kiến thức HS: Môi trường bên ngoài: nhiệt độ, ánh sáng,..

Nội dung: HSk: Môi trường bên trong: sự I.Mối quan hệ giữa gen và tính trạng: phân bố nhiệt độ cơ thể, cấu tạo,..

MT

MT

Gen (AND) → mARN →MT MT

- Nêu được khái niệm và những tính chất của thường biến.

- Nêu được khái niệm mức phản ứng, vai trò của kiểu gen và môi trường đối với năng suất của vật nuôi và cây trồng.

Kĩ năng thể hiện sự tự tin, hợp tác, tìm kiếm và xử lí thông tin về mqh giữa KG và TT, sự tương tác giữa KG và môi trường, mức phản ứng của KG trong các MT khác nhau và ý nghĩa trong sx.

→ polipeptit → Protein → tính trạng.

(MT: môi trường) Sự biểu hiện của gen qua nhiều bước như vậy nên có thể bị nhiều yếu tố môi trường bên trong cũng như bên ngoài chi phối.

4.2. Sự tương tác giữa kiểu gen và môi trường: Phương thức tổ chức: GV: Em hãy nêu ví dụ 1 trong SGK .

HS: Nghiên cứu SGK phần II, trả GV? Các nhà khoa học đã giải thích hiện tượng này như lời câu hỏi thế nào?

HSk: Nhiệt độ cao làm biến tính prôtêin cấu trúc enzim tham gia điều hoà biểu hiện gen do đó không tổng hợp được mêlanin GV? Điều gì xảy ra nếu ta cạo phần lông trắng trên lưng nên lông màu trắng. thỏ và buộc vào đó 1 cục nước đá?

HS: Lông mọc lên có màu đen GV? Em hãy nêu và phân tích ví dụ 2 trong SGK, rút ra HS: Phân tích ví dụ 2: Độ pH của nhận xét về ảnh hưởng của MT đến sự biểu hiện màu đất đã ảnh hưởng đến gen quy hoa Cẩm tú cầu? định màu sắc hoa Cẩm tú cầu.

HS: Phân tích ví dụ 3 do rối loạn GV? Em hãy nêu và phân tích ví dụ 3/SGK, rút ra nhận quá trình chuyển hóa axitamin xét phenilalanin trong thức ăn thành GV: Nhân xét, bổ sung tyrozin => Phenilalanin ứ đọng lại trong máu, đồng thời còn phân giải thành phenilpyruvat. Cả 2 chất này tích tụ nhiều trong máu, GV? Làm thế nào để phòng chữa bệnh? đi lên não, đầu độc TB thần kinh GV: Nhân xét, bổ sung => bệnh.

Bố mẹ không truyền đạt cho con những tính trạng đã HS: Phát hiện bệnh sớm, ăn kiêng hình thành sẵn mà DT một KG. thức ăn chứa aa phenilalanin KG quy định khả năng phản ứng của cơ thể trước môi HS: Khái quát kiến thức về sự trường. tương tác giữa KG và môi trường HS: Cần bảo vệ MT để hạn chế những tác động có hại đến sinh GV GD BVMT: Cần làm gì để hạn chế những tác động trưởng và phát triển của sinh vật. có hại đến simh vật?

GV yêu cầu hs khái quát kiến thức.

Nội dung: II. Sự tương tác giữa kiểu gen và môi trường: 1. Ví dụ 1: - Thỏ Himalaya có bộ lông trắng muốt toàn thân, ngoại trừ các đầu mút của cơ thể như tai, bàn chân, đuôi và mõm có lông màu đen.

- Giải thích: Những tế bào ở đầu mút cơ thể có nhiệt độ thấp hơn nên chúng có khả năng tổng hợp được sắc tố melanin làm cho lông đen.

2. Ví dụ 2: - Các cây hoa Cẩm tú trồng trong môi trường đất có độ pH khác nhau cho màu hoa có độ đậm nhạt khác nhau giữa tím và đỏ.

3. Ví dụ 3:

- Bệnh phêninkêtô niệu do 1 gen lặn trên NST thường quy định gây rối loạn chuyển hoá axit amin phêninnalanin → thiểu năng trí tuệ và hàng loạt những rối loạn khác *Kết luận: Môi trường Kiểu gen Kiểu hình 4.3. Mức phản ứng Phương thức tổ chức: GV? Hãy nghiên cứu mục III trình bày k/n mức phản HS: Nêu khái niệm mức phản ứng? ứng GV? Đặc điểm của mức phản ứng?

HS: Nêu đặc điểm mức phản ứng HSk: Trả lời câu lệnh GV: Yêu cầu HS thảo luận, trả lời lệnh SGK + Không nên trồng 1 giống lúa duy nhất trên diện rộng vì khi điều kiện thời tiết không thuận lợi có thể bị mất trắng do cùng 1 kiểu gen có mức phản ứng giống nhau HSk: Sản lượng sữa (tt số lượng), tỉ lệ bơ trong sữa (tt chất lượng) GV? Tính trạng nào là tính trạng có mức phản ứng rộng HSk: Ví dụ rau mác có cùng kiểu (hẹp)? Cho ví dụ? gen nhưng sống trong 3 môi trường sống khác nhau cho ra 3 GV? Thường biến là gì? Ví dụ? loại kiểu hình khác nhau

- Học sinh làm được bài tập di truyền đơn giản - Rèn kỹ năng gải bài tập di truyền

Nội dung: III.Mức phản ứng của kiểu gen: 1. Khái niệm: - Là tập hợp những kiểu hình khác nhau của cùng 1 kiểu gen trong các môi trường khác nhau.

2. Đặc điểm: - Mỗi kiểu gen có mức phản ứng khác nhau trong các môi trường sống khác nhau..

- Tính trạng có mức phản ứng rộng; thường là các tính trạng số lượng (năng suất, sản lượng trứng...)

- Tính trạng có mức phản ứng hẹp thường là các tính trạng chất lượng (Tỷ lệ Pr trong sữa hay trong gạo...) * Thường biến (Sự mềm dẻo kiểu hình): 1 kiểu gen có thể thay đổi thành các KH khác nhau trước điều kiện mt khác nhau.

NỘI DUNG 5: BÀI TẬP CHƯƠNG 1 VÀ 2 Thảo luận và làm được các bài - Gv: yêu cầu học sinh làm các bài tập tập + Chương I: Bài 1,3,6,8 + Chương II: Bài 2,6,7 * Nội dung: A. Hướng dẫn giải bài tập Chương I: 1.

Mạch khuôn (mạch có nghĩa) của gen: 3'…

TATGGGXATGTAATGGGX …5'

Mạch bổ sung: 5'…

ATAXXXGTAXATTAXXXG …3' mARN: 5'…

AUAXXXGUAXAUUAXXXG …3' b) Có 18/3=6 côđon trên mARN. c) Các bộ ba đối mã của tARN đối với mỗi côđon: UAU, GGG, XAU, GUA, AUG, GGX. 3. Đoạn chuỗi pôlipeptit: Arg Gly Ser Phe Val Asp Arg mARN: z' AGG GGU UXX UUX GUX GAU XGG 3' AND: Mạch mã gốc: 3' TXX XXA AGG AAG XAG XTA GXX 5' Mạch bổ sung: 5' AGG GGT TXX TTX GTX GAT XGG 3' 6.Theo đề ra, 2n=10 => n=5. Số lượng thể ba tối đa là 5 không tính đến trường hợp thể ba kép.

8. Đáp án a. Thể đơn bội là n = 12, tam bội là 3n = 36, tứ bội là 4n = 48 b. Đa bội lẻ là 3n, đa bội chẵn là 4n c. 3n = 2n x n; 4n = 2n x 2n B. Hướng dẫn giải bài tập chương II: 2. Cần sử dụng quy luật xác suất để giải thì sẽ nhanh. a) Tỉ lệ kiểu hình trội về gen A là 1/2, về gen B là 3/4, về C là 1/2, về D là 3/4, về E là 1/2.

Do vậy tỉ lệ đời con có kiểu hình trội về tất cả 5 tính trạng sẽ bằng 1/2 x 3/4 x 1/2 x 3/4 x 1/2. b) Tỉ lệ đời con có kiểu hình giống mẹ sẽ bằng 1/2x3/4x1/2x3/4x1/2. c) Tỉ lệ đời con có kiểu gen giống bố sẽ bằng 1/2x1/2 x1/2 x1/2 x1/2 x1/2.

6. Đáp án C. 7. Đáp án D. a)

Hoàn thành được các yêu cầu của giáo viên

HOẠT ĐỘNG 3: LUYỆN TẬP 15 phút) - Giáo viên dẫn dắt để HS hệ thống HS dựa vào CSTBH của mỗi QL để phân biệt, hệ kiến thức về QLDT Menđen và QL thống kiến thức.

LKG, HVG - GV: Cho HS viết giao tử theo các HS: thực hiện yêu cầu GV QL PLĐL, LKG, HVG, cách tính TLgt dựa vào f GV: Phương pháp phát hiện quy luật HS hực hiện yêu cầu của GV di truyền ?

HSk : + DT liên kết với giới tính: kết qủa 2 phép lai thuận nghịch khác nhau

+ DT qua TBC: kết quả 2 phép lai thuận nghịch khác nhau và con luôn có KH giống mẹ + DT phân li độc lập: kết quả 2 phép lai thuân nghịch giống nhau

Mục tiêu hoạt động Giúp học sinh củng cố và mở rộng kiến thức, giải thích được hiện tượng thực tế

GV: Yêu cầu HS trả lời câu hỏi số 3 /8SGK Nói: Cô ấy được mẹ truyền cho tính HS: Câu nói chưa chính xác vì bố mẹ không truyền trạng má lúm đồng tiền có chính xác đạt cho con những tính trạng đã hình thành sẵn mà không? Nếu cần thì phải sữa lại câu DT một KG. nói này như thế nào?

GV: Phát biểu nào sau đây không đúng?

A. sản xuất tốt cho năng suất cao. Đáp án B B. Năng suất là kết quả tác động của giống và kĩ thuật.

C. Kĩ thuật sản xuất quy định năng xuất cụ thể của giống.

Kiểu gen quy định gới hạn năng xuất của một giống vật nuôi hay cây trồng.

HOẠT ĐỘNG 4: VẬN DỤNG TÌM TÒI, MỞ RỘNG (10 phút) Nội dung, phương thức tổ chức Dự kiến sản phẩm, đánh giá kết quả học tập của hoạt động học tập của học sinh học sinh - GV cho BT : Người ta tiến hành lai a/ Tính trạng chiều cao cây di truyền trội hoàn toàn, hai giống hoa thuần chủng cây cao, tính trạng màu hoa di truyền trội không hoàn toàn. hoa đỏ với cây thấp, hoa trắng được b/ Tỷ lệ phân ly KG ở F2 = (1AA : 2Aa : 1aa)(1BB : F1 đồng loạt cây cao, hoa hồng.

2Bb : 1bb) a/ Xác định quy luật di truyền tính KH ở F2 = (3/4 cây cao : 1/4 cây thấp)(1/4 hoa đỏ trạng chiều cao cây và màu sắc hoa. : 2/4 hoa hồng : 1/4 hoa trắng). b/ Nếu cho F1 lai với nhau thì thế hệ con lai F2 phân ly KG và KH như thế nào? (giáo viên hướng dẫn học sinh sử dụng phương pháp tích đại số để tìm nhanh tỷ lệ KG và KH) HS: thực hiện bài giải

IV. CÂU HỎI/ BÀI TẬP KIỂM TRA, ĐÁNH GIÁ CHỦ ĐỀ THEO HƯỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC. . Bài tập trắc nghiệm: Câu 1: Cá thể có kiểu gen AaBbDd khi giảm phân sinh ra bao nhiêu loại giao tử ?

A. 2.

B. 3 C. 4.

D. 8.

Câu 2: Phép lai P: AaBbDd x AaBbDd, ở thế hệ sau tạo cá thể có kiểu hình trội về 3 gen trên với tỉ lệ : A. 100% B. 27/64 C.9/64 D. 1/64 Câu 3: Phép lai P: AaBbDd x AaBbDd, ở thế hệ sau tạo cá thể có kiểu hình lặn về 3 gen trên với tỉ lệ : A. 100% B. 27/64 C. 9/64 D. 1/64 Câu 4: Phép lai P: AaBbDd x AaBbDd, ở thế hệ sau tạo bao nhiêu tổ hợp kiểu hình: A. 2 B. 8 C. 6 D. 4 Câu 5: Phép lai P: AaBbDd x AaBbDd, ở thế hệ sau tạo bao nhiêu tổ hợp kiểu gen: A. 22 B. 33 C. 23 D. 44

Câu 6: Ở đậu Hà Lan, gen A: thân cao, alen a: thân thấp; gen B: hoa đỏ, alen b: hoa trắng nằm trên 2 cặp nhiễm sắc thể tương đồng, tính trạng trội là trội hoàn toàn. Cho đậu thân cao, hoa đỏ dị hợp lai phân tích. F1 có sự phân li tỉ lệ kiểu hình theo tỉ lệ: A. 1:1:1:1.

B. Đồng tính.

C. 9:3:3:1.

D. 1:1.

Câu 7: Gen qui định màu da ở người di truyền theo kiểu: A. tương tác bổ trợ. B. tương tác bổ sung. C. tương tác cộng gộp.

D. tương tác gen.

Câu 8. Ở ngô 3 cặp gen không alen (Aa, Bb, Dd) nằm trên 3 cặp NST thường tương tác cộng gộp cùng quy định tính trạng chiều cao cây. Sự có mặt của mỗi gen trội trong kiểu gen làm cây cao thêm 5cm. Cho biết cây thấp nhất có chiều cao 130 cm. Kiểu gen của cây cao 140 cm là: A. AABBDD. B. AaBBDD. C. AabbDd. D. aaBbdd.

Câu 9: Tỉ lệ nào sau đây biểu hiện kiểu tương tác cộng gộp: A. 9:7.

B. 15:1.

C. 9:4:3.

D. 9:3:3:1.

Câu 10: Hiện tượng liên kết gen có đặc điểm: A.Tăng sự xuất hiện biến dị tổ hợp.

B.Đảm bảo sự di truyền bền vững của từng tính trạng.

C. Số nhóm liên kết bằng số NST trong bộ NST lưỡng bội.

D. Hạn chế sự xuất hiện biến dị tổ hợp Câu 11: Một loài thực vật, gen A: cây cao, gen a: cây thấp; gen B: quả đỏ, gen b: quả trắng. Cho cây có kiểu gen

giao phấn với cây có kiểu gen

thì tỉ lệ kiểu hình thu được ở F1 là:

A. 1 cây cao, quả đỏ: 1 cây thấp, quả trắng. B. 3 cây cao, quả trắng: 1cây thấp, quả đỏ.

C. 1 cây cao, quả trắng: 1 cây thấp, quả đỏ. D. 9 cây cao, quả trắng: 7 cây thấp, quả đỏ.

AB Câu 12: Cá thể có kiểu gen tự thụ phấn. Xác định tỉ lệ giao tử Ab thu được, nếu biết hoán vị gen đều xảy ab ra trong giảm phân hình thành hạt phấn và noãn với tần số 20% A. 20% B. 40% C. 100% D. 10% Câu 13: Kết quả lai thuận-nghịch khác nhau và con luôn có kiểu hình giống mẹ thì gen qui định tính trạng đó A. nằm trên nhiễm sắc thể giới tính Y. B. nằm trên nhiễm sắc thể giới tính X C. nằm trên nhiễm sắc thể thường.

D. nằm ở ngoài nhân (Trong tế bào chất).

Câu 14: Cặp NST giới tính quy định giới tính ở châu chấu, bọ xít là : A. Giống cái là XO, giống đực là XY B. Giống cái là XX, giống đực là XO C. Giống cái là XX, giống đực là XY D. Giống cái là XY, giống đực là XX Câu 15: Cho biết chứng bạch tạng do đột biến gen lặn trên NST thường quy định. Bố mẹ có kiểu gen dị hợp thì xác suất con sinh ra mắc bệnh chiếm tỉ lệ A. 0% B. 25%.

C. 50%.

D. 75%.

Câu 16: Ở người, bệnh máu khó đông do gen lặn h nằm trên NST X quy định, gen H quy định máu đông bình thường. Một người nam mắc bệnh lấy một người nữ bình thường nhưng có bố mắc bệnh, khả năng họ sinh ra được đứa con khỏe mạnh là bao nhiêu?

A. 75% B. 100% C. 50% D. 25% V. PHỤ LỤC

Chuyên đề 5: DI TRUYỀN HỌC QUẦN THỂ.

Thời lượng dự kiến thực hiện: 3 tiết I. MỤC TIÊU: 1. Kiến thức, kĩ năng, thái độ: Sau khi học xong bài này, HS cần: a. Kiến thức:

- Biết được khái niệm quần thể.

- Trình bày được các đặc trưng của quần thể về mặt di truyền.

- Trình bày được nội dung, ý nghĩa lí luận và ý nghĩa thực tiễn của định luật Hacđi – Vanbec.

- Trình bày được các điều kiện nghiệm đúng của định luật Hacđy- Vanbec.

- Biết cách tính tần số alen và tần số kiểu gen của quần thể.

- Xu hướng thay đổi cấu trúc di truyền của quần thể tự thụ phấn và giao phối gần.

- So sánh đặc điểm di truyền của quần thể ngẫu phối và giao phối gần.

- Làm được các dạng bài tập cơ bản về cấu trúc di truyền của quần thể.

- Vận dụng định luật Hacđy- Vanbec để xác định một quần thể ngẫu phối đã cân bằng di truyền.

- Xác định được sự biến đổi cấu trúc di truyền của quần thể ngẫu phối qua các thế hệ.

- Giải thích được tại sao trong tự nhiên có những quần thể tồn tại ổn định trong một khoảng thời gian dài.

- Vận dụng kiến thức di truyền học quần thể để giải các dạng bài tập khó. b. Kỹ năng: - Phát triển kĩ năng phân tích kênh hình, kĩ năng so sánh, khái quát tổng hợp.

- Kĩ năng làm việc độc lập với SGK, thảo luận nhóm, so sánh, phân tích, suy luận và khái quát hóa kiến thức.

- Nâng cao kĩ năng phân tích hiện tượng để tìm hiểu bản chất của sự việc.

- Rèn kỹ năng giải bài tập trắc nghiệm.

- Vận dụng kiến thức vào thực tế sản xuất chăn nuôi, trồng trọt. c. Thái độ: - Biết vận dụng kiến thức đã học để giải thích một số hiện tượng trong tự nhiên.

- Hình thành niềm tin vào khoa học, vào trí tuệ con người.

- HS yêu thiên nhiên, yêu khoa học.

2. Định hướng các năng lực có thể hình thành và phát triển: - Năng lực phát hiện và giải quyết vấn đề.

- Năng lực ngôn ngữ.

- Năng lực năng lực giao tiếp, hợp tác.

- Năng lực tính toán, giải nhanh bài tập.

- Năng lực sử dụng CNTT và truyền thông.

II. CHUẨN BỊ CỦA GIÁO VIÊN VÀ HỌC SINH: 1. Giáo viên: - Kế hoạch bài học.

- Phương tiện, thiết bị dạy học. + Tranh ảnh sưu tầm về quần thể. + Bảng 16: Sự biến đổi về thành phần kiểu gen của quần thể tự thụ phấn qua các thế hệ.

- Bài tập 2. Học sinh: - Nghiên cứu trước nội dung bài học.

- Các kiến thức về thực tế về quần thể.

III. TIẾN TRÌNH DẠY HỌC: Hoạt động 1: Tình huống xuất phát/khởi động (5’) Mục tiêu hoạt Nội dung, phương thức tổ chức hoạt động học tập Dự kiến sản phẩm, đánh động của HS giá kết quả hoạt động HS liên hệ kiến - Gv trình chiếu các hình ảnh về quần thể trong tự - Hs xem hình thức đã có trong nhiên:

học tập và thực tiễn với kiến thức chủ đề sắp học.

- HS liên hệ thực tế, nêu được những hiểu biết của bản thân về các quần thể ở địa phương.

Đàn Voi rừng

Chim cánh cụt

Ngựa vằn

Cây Cọ

Mục tiêu hoạt động

- HS nhận biết được tập hợp nào là quần thể qua hình ảnh.

- HS phân loại và nêu được khái niệm quần thể.

Rừng Thông – GV yêu cầu HS trình bày hiểu biết của bản thân về các quần thể ở địa phương. → GV dẫn dắt vào chủ đề sẽ học.

Hoạt động 2: Hình thành kiến thức Nội dung, phương thức tổ chức hoạt động học tập của HS Nội dung 1: Quần thể và các đặc trưng di truyền của quần thể.

I. Quần thể là gì? (8’) - Giáo viên: Chia HS lớp thành các nhóm nhỏ.

- Giáo viên yêu cầu HS các nhóm quan sát hình, thảo luận thực hiện các nhiệm vụ sau: ? Cho biết tập hợp nào là quần thể? Giải thích. ? Cho ví dụ về quần thể ở địa phương?

Nội dung: - QT là một tập hợp các cá thể cùng loài chung sống trong một khoảng không gian xác định, tồn tại qua thời gian xác định, giao phối với nhau sinh ra thế hệ sau.

- Ví dụ: + Rừng Keo lá tràm ở Vân Canh. + Cá Chép ở sông Hà Thanh.

- HS xác định tần số alen và tần số kiểu gen của quần thể qua các thế hệ.

- HS nêu được các đặc trưng di truyền của quần thể.

- Gv vấn đáp thêm về 1 số tập hợp cá thể: Cỏ trên đồi, cá rô phi đơn tính trong ao, các học sinh trong lớp …

II. Các đặc trưng di truyền của quần thể: (17’) - Giáo viên: Chia HS lớp thành các nhóm nhỏ.

- Giáo viên yêu cầu HS các nhóm nhỏ thảo luận thực hiện các nhiệm vụ sau: ? Phân biệt các khái niệm: Vốn gen, tần số alen, tần số kiểu gen.

- Vốn gen: Tập hợp tất cả các alen có trong quần thể ở 1 thời điểm xác định - Đặc điểm của vốn gen thể hiện qua tần số alen và tần số các kiểu gen + Tần số alen: Tỉ lệ các alen đó trên tổng số các alen. p(A) =số lượng cá thể(AA + ½ Aa)/tổng số lượng cá thể.

Dự kiến sản phẩm, đánh giá kết quả hoạt động

- HS vận dụng kiến thức, suy luận trả lời: + QT là một tập hợp các cá thể cùng loài chung sống trong một khoảng không gian xác định, tồn tại qua thời gian xác định, giao phối với nhau sinh ra thế hệ sau.

- Ví dụ: + Rừng Keo lá tràm ở Vân Canh + Cá Chép Ở sông Hà Thanh.

- Hs dựa và kiến thức quần thể trả lời.

- HS nghiên cứu thông tin SGK, để trả lời: - Học sinh dựa và khái niệm vốn gen, tần số alen, tần số kiểu gen để hoàn thành.

- HS nêu được đặc điểm di truyền quần thể tự thụ phấn, giao phối gần.

q(a) = aa + ½ Aa=1 - p + Tần số 1 kiểu gen : Tỉ lệ giữa số cá thể có kiểu gen đó trên tổng số cá thể trong quần thể.

- Giáo viên yêu cầu HS các nhóm nhỏ thảo luận làm bài tập: - Bài tập: Trong một quần thể cây đậu Hà lan, gen quy định màu hoa có 2 alen: alen A quy định hoa đỏ và alen a quy định hoa trắng. Giả sử một quần thể có 1000 cây trong đó có số kiểu gen mỗi loại là: 500 cây AA: 200 cây Aa :300 cây aa.

Hãy tính: 1. Tần số của các alen A và a trong quần thể?

2. Tần số các kiểu gen trong quần thể?

Bài giải: Số lượng alen A = 500x2+200=1200 Tần số alen A = 1200/2000 =0,6 Số lượng alen a = 300x2+200 = 800 Tần số alen a = 800/2000 = 0,4 * Tần số kiểu gen AA = 500/1000 = 1/2 Tần số kiểu gen Aa = 200/1000 = 1/5 Tần số kiểu gen aa = 300/1000 = 3/10 Biết được tần số các kiểu gen ta sẽ viết được cấu trúc di truyền của quần thể. Vd: 1/2 AA + 1/5 Aa + 3/10 aa =1 III. Cấu trúc di truyền quần thể tự phối và giao phối gần: (15’) - Gv yêu cầu HS nghiên cứu thông tin SGK trả lời: ? Khái niệm quần thể tự phối?

- Quần thể tự phối là các quần thể thực vật tự thụ phấn (Hạt phấn chuyển đến vòi nhụy trên cùng một hoa lưỡng tính hay trên cùng một cây lưỡng tính), động vật lưỡng tính tự thụ tinh (trứng kết hợp với tinh trùng trên cùng một cơ thể).Ở động vật, giao phối cận huyết (các cá thể có quan hệ cùng huyết thống giao phối với nhau) cũng được xem như quần thể tự phối.

- HS nghiên cứu SGK, thảo luận nhóm nhỏ hoàn thành bảng 16/69.

? Đặc điểm cấu trúc di truyền của quần thể tự thụ phấn và giao phối cận huyết thay đổi như thế nào?

- Cấu trúc di truyền của quần thể thay đổi theo hướng:

- HS các nhóm nhỏ thảo luận làm bài tập: Số lượng alen A = 500x2+200=1200 Tần số alen A = 1200/2000 =0,6 Số lượng alen a = 300x2+200 = 800 Tần số alen a = 800/2000 = 0,4 * Tần số kiểu gen AA = 500/1000 = 1/2 Tần số kiểu gen Aa = 200/1000 = 1/5 Tần số kiểu gen aa = 300/1000 = 3/10 Biết được tần số các kiểu gen ta sẽ viết được cấu trúc di truyền của quần thể. Vd: 1/2 AA + 1/5 Aa + 3/10 aa = 1

- HS nghiên cứu thông tin SGK trả lời.

- HS hoạt động nhóm, quan sát bảng 16, nghiên thảo luận để hoàn thành → đại diện nhóm báo cáo kết quả thảo luận, các HS khác lắng nghe, nhận xét, bổ sung

+ Tỉ lệ KG thể đồng hợp tăng dần qua các thế hệ. + Tỉ lệ KG thể dị hợp giảm dần qua các thế hệ. + Tần số tương đối của các alen không thay đổi qua các thế hệ.

- Gv yêu cầu hs các nhóm trả lời câu hỏi lệnh Sgk: Tại sao Luật Hôn nhân và gia đình lại cấm không cho người có họ hàng gần (trong vòng 3 đời) kết hôn với nhau?

- Trình bày được nội dung, ý nghĩa lí luận và ý nghĩa thực tiễn của định luật Hacđi – vanbec.

- HS nêu được đặc điểm di truyền quần thể quần thể ngẫu phối - Biết, so sánh quần thể xét về mặt sinh thái học và di truyền học, tính toán cấu trúc, kiểu gen của quần thể, tần số tương đối của các alen.

Nội dung 2: III. Cấu trúc di truyền quần thể ngẫu phối (35’) 1. Quần thể ngẫu phối: - Gv cho HS nhắc lại khái niệm về quần thể ngẫu phối?

- Quần thể giao phối ngẫu nhiên là quần thể mà trong đó diễn ra sự bắt cặp giao phối ngẫu nhiên của các cá thể đực và cái trong quần thể một cách hoàn toàn ngẫu nhiên (nghĩa là các cá thể giao phối lựa chọn KH nhưng không biết kiểu gen).

- HS tham khảo sgk tìm ra đặc điểm quần thể ngẫu phối?

- Đặc điểm quần thể ngẫu phối: + Quần thể ngẫu phối tạo nên một lượng biến dị tổ hợp rất lớn → Làm nguyên liệu cho tiến hóa và chọn giống. + Quần thể ngẫu phối có thể di trùy tần số các kiểu gen khác nhau trong những điều kiện nhất định → Duy trì được sự đa dạng di truyền của quần thể.

- Gv vấn đáp học sinh tần số kiểu gen quy định nhóm máu ở người.

VD: Ở QT Người: gen quy định nhóm máu A, B, AB, O có 3 alen IA, IB, IO quy định, mỗi tế bào ở người chỉ chứa 2 trong 3 alen nói trên, vậy các kiểu gen trong quần thể là:

Kiểu gen: IA IA IA IO IB IB IB IO IA IB IO IO Nhóm 2. Định luật HacdiA Vanbec: A B B AB O máu - Gv yêu cầu học sinh nghiên cứa thông tin sgk.

- Gv vấn đáp học sinh về: + Nội dung định luật Hacdi- Vanbec. + Điều kiện nghiệm đúng của định luật Hacdi- Vanbec. + Ý nghĩa của định luật Hacdi- Vanbec.

- Định luật Hacdi- Vanbec:

- Bởi vì khi kết hôn giữa những người có họ hàng gần thì đời con có tỷ lệ kiểu gen dị hợp giảm, đồng hợp tăng, tạo điều kiện cho các gen lặn có hại biểu hiện ra kiểu hình.

Con cái thường bị dị tật, quái thai, ...

- HS nhắc lại khái niệm về quần thể ngẫu phối?

Khái niệm về quần thể ngẫu phối: Quần thể giao phối ngẫu nhiên là quần thể mà trong đó diễn ra sự bắt cặp giao phối ngẫu nhiên của các cá thể đực và cái trong quần thể một cách hoàn toàn ngẫu nhiên (nghĩa là các cá thể giao phối lựa chọn KH nhưng không biết kiểu gen).

- Đặc điểm quần thể ngẫu phối:

- Hs trình bày về: + Nội dung định luật Hacdi- Vanbec. + Điều kiện nghiệm đúng của định luật HacdiVanbec. + Ý nghĩa của định luật Hacdi- Vanbec.

- Điều kiện nghiệm đúng của định luật HacdiVanbec + Kích thước quần thể thể lớn. + Các cá thể trong quần thể phải giao phối với nhau một cách ngẫu nhiên. + Các cá thể có kiểu gen khác nhau phải có sức sống và khả năng sinh sản như nhau(Không có tác động của CLTN). + Không có các yếu tố làm thay đổi tần số tương đối của các alen( ĐB, di nhập gen,..). + Quần thể phải được cách li với các quần thể khác(không có sự di nhập gen giữa các quần thể - Ý nghĩa của định luật Hacdi- Vanbec + Phản ánh trạng thái cân bằng di truyền trong quần thể + Giải thích được sự duy trì ổn định của các quần thể trong tự nhiên qua thời gian dài. + Là cơ sở để nghiên cứu di truyền học quần thể. + Ý nghĩa thực tiễn: Có thể xác định được tần số tương đối của alen, kiểu gen từ tỉ lệ kiểu hình.

- Gv yêu cầu HS nghiên cứu SGK, thảo luận nhóm nhỏ hoàn thành bài tập.

VD: Quần thể người có tần số người bị bạch tạng là 1/10000. giả sử quần thể này cân bằng di truyền, bệnh do một gen lặn nằm trên NST thường quy định. a. Tính tần số các alen và thành phần KG của quần thể? b. Xác suât để 2 vợ chồng bình thường sinh con bị bạch tạng?

- HS nghiên cứu SGK, thảo luận nhóm nhỏ hoàn thành bài tập.Giải: Gọi alen A – bình thường, elen a – bệnh Vì quần thể ở trạng thái cân bằng nên - Tần số alen a là: q= 1/10000 = 0.01 tần số alen A = 1 – 0.01 = 0.99 - Tần số kiểu gen AA = p2 = 0.992 = 0.980 - Tần số kiểu gen dị hợp Aa = 2pq = 2 x 0.980 x 0.01 = 0.0198 Cấu trúc DT: 0,98AA + 0,0198Aa + 0,0001aa = 1 Xác suât để 2 vợ chồng bình thường sinh con bị bạch tạng:

[2pq/(p2 + 2pq)]2 x ¼ Mục tiêu hoạt động HS vận dụng kiến thức đã học để trả lời các câu hỏi ở mức độ nhận biết và thông hiểu, nhằm cũng cố các kiến thức, tự đánh giá mức độ hiểu bài.

Mục tiêu hoạt động HS vận dụng được kiến thức để giải thích được một số hiện tượng thực tế từ đó hình thành và phát triển các năng lực: tự nghiên cứu, phát hiện và giải quyết vấn đề

Hoạt động 3: Luyện tập (10’) Nội dung, phương thức tổ chức hoạt động học tập của HS - GV yêu cầu cả lớp thực hiện làm bài tập, lấy 5 bài nhanh nhất chấm lấy điểm.

- HS làm bài, nộp bài.

- GV chấm, đánh giá cho điểm.

Câu 1. Giả sử 1 quần thể ngẫu phối (giao phối ngẫu nhiên) xét gen A chỉ có 2 alen A và a có tỉ lệ các kiểu gen ở thế hệ P như trong bảng dưới đây. Hãy xác định tần số các kiểu gen và tần số các alen bằng cách điền tiếp vào bảng. (phiếu học tập) Câu 2. Từ kết quả trên em có nhận xét gì về sự biểu hiện của các tần số alen ở các thế hệ sau? Cấu trúc di truyền của quần thể ngẫu phối khác quần thể tự thụ phấn (giao phối cận huyết) như thế nào? Nếu gọi p và q lần lượt là tần số tương ứng của alen A và a, có thể xây dựng công thức thành phần kiểu gen của quần thể trên ở các thế hệ như thế nào? Hãy phát biểu nội dung định luật Hacđi- Vanbec.

Câu 3. Những điều kiện nào đảm bảo cấu trúc di truyền của quần thể trên được duy trì ổn định?

Hoạt động 4: Vận dụng, tìm tòi mở rộng (10’) Nội dung, phương thức tổ chức hoạt động học tập của HS - GV yêu cầu HS làm bài tập.

- HS thực hiện.

Câu 1: Các quần thể cùng loài thường khác biệt nhau về những đặc điểm di truyền nào?

Câu 2: a) So sánh đặc điểm cấu trúc di truyền của quần thể ngẫu phối và quần thể tự phối. b) Tại sao nói quần thể giao phối là một kho dự trữ biến dị vô cùng phong phú cho quá trình tiến hoá?

Câu 3: So sánh sự khác nhau về su hướng biến đổi thành phần kiểu gen trong quần thể tự phối và quần thể ngẫu phối.

Dự kiến sản phẩm, đánh giá kết quả hoạt động

- Suy luận trả lời.

Dự kiến sản phẩm, đánh giá kết quả hoạt động - Từ kiến thức đã học, HS trả lời được các câu hỏi.

– Từ kiến thức đã học, HS trả lời được các câu hỏi.

IV. CÂU HỎI, BÀI TẬP KIỂM TRA ĐÁNH GIÁ (35’) 1. Mức nhện biết: Câu 1: Sự tự phối xảy ra trong quần thể giao phối sẽ làm

A. tăng tốc độ tiến hoá của quẩn thể C. tăng tỉ lệ thể đồng hợp, giảm tỉ lệ thể dị hợp.

B. tăng biến dị tổ hợp trong quần thể.

D. tăng sự đa dạng về kiểu gen và kiểu hình.

Câu 2: Một quần thể có TPKG: 0,6AA + 0,4Aa = 1. Tỉ lệ kiểu gen của quần thể ở thế hệ sau khi tự phối là: A. 0,7AA: 0,2Aa: 0,1aa B. 0,25AA: 0,5Aa: 0,25aa C. 0,64AA: 0,32Aa: 0,04aa D. 0,6AA: 0,4Aa Câu 3: Tất cả các alen của các gen trong quần thể tạo nên: A. vốn gen của quần thể.

B. kiểu gen của quần thể.

C. kiểu hình của quần thể.

D. thành phần kiểu gen của quần thể

Câu 4: Một quần thể có TPKG: 0,6AA + 0,4Aa = 1. Tỉ lệ cá thể có kiểu gen aa của quần thể ở thế hệ sau khi cho tự phối là: A. 50% B. 20% C. 10% D. 70% Câu 5: Với 2 alen A và a, bắt đầu bằng một cá thể có kiểu gen Aa, ở thế hệ tự thụ phấn thứ n, kết quả sẽ là:

A. AA = aa =

; Aa =

.

B. AA = aa =

; Aa =

.

C. AA = Aa = ; aa = .

D. AA = Aa = ; aa = .

Câu 6: Một quần thể ở thế hệ F1 có cấu trúc di truyền 0,36AA: 0,48Aa: 0,16aa. Khi cho tự phối bắt buộc, cấu trúc di truyền của quần thể ở thế hệ F3 được dự đoán là: A. 0,57AA: 0,06Aa: 0,37aa. B. 0,36AA: 0,48Aa: 0,16aa.

C. 0,48AA: 0,24Aa: 0,28aa. D. 0,54AA: 0,12Aa: 0,34aa.

Câu 7: Tần số tương đối của một alen được tính bằng: A. tỉ lệ % các kiểu gen của alen đó trong quần thể.

B. tỉ lệ % số giao tử của alen đó trong QT. C. tỉ lệ % số tế bào lưỡng bội mang alen đó trong quần thể.

D.tỉ lệ % các kiểu hình của alen đó trong QT. Câu 8: Nếu xét một gen có 3 alen nằm trên nhiễm sắc thể thường thì số loại kiểu gen tối đa trong một quần thể ngẫu phối là: A. 4.

B. 6.

C. 8.

D. 10.

Câu 9: Số cá thể dị hợp ngày càng giảm, đồng hợp ngày càng tăng biểu hiện rõ nhất ở: A. quần thể giao phối có lựa chọn.

B. quần thể tự phối và ngẫu phối.

C. quần thể tự phối.

D. quần thể ngẫu phối.

2. Mức thông hiểu: Câu 10: Cấu trúc di truyền của quần thể ban đầu : 0,2 AA + 0,6 Aa + 0,2 aa = 1. Sau 2 thế hệ tự phối thì cấu trúc di truyền của quần thể sẽ là: A. 0,35 AA + 0,30 Aa + 0,35 aa = 1.

B. 0,425 AA + 0,15 Aa + 0,425 aa = 1.

C. 0,25 AA + 0,50Aa + 0,25 aa = 1.

D. 0,4625 AA + 0,075 Aa + 0,4625 aa = 1.

Câu 11: Trong quần thể tự phối, thành phần kiểu gen của quần thể có xu hướng A. tăng tỉ lệ thể dị hợp, giảm tỉ lệ thể đồng hợp.

B. duy trì tỉ lệ số cá thể ở trạng thái dị hợp tử.

C. phân hoá đa dạng và phong phú về kiểu gen.

D. phân hóa thành các dòng thuần có kiểu gen khác nhau.

Câu 12: Một quần thể có cấu trúc di truyền 0,04 AA + 0,32 Aa + 0,64 aa = 1. Tần số tương đối của alen A, a lần lượt là: A. 0,3 ; 0,7 B. 0,8 ; C. 0,7 ; 0,3 D. 0,2 ; 0,8 V. PHỤ LỤC: - Bảng 16/69.

- Phiếu học tập: Thế hệ P F1 F2 F3 ...

Fn

Tần số kiểu Tần số kiểu Tần số kiểu Tần số alen A gen AA gen Aa gen aa 0,25AA 0,50Aa 0,25aa ? A ...?AA ...?Aa ...?aa ...?A ...?AA ...?Aa ...?aa ...?A ...?AA ...?Aa ...?aa ...?A ... ... ... ... ...? ...? ...? ...?

Tần số alen a ? a ...?a ...?a ...?a ... ...?

CHUYÊN ĐỀ 6: ỨNG DỤNG DI TRUYỀN HỌC Giới thiệu chung chuyên đề: Chuyên đề gồm các nội dung: - Chọn giống vật nuôi và cây trồng dựa trên nguồn biến dị tổ hợp.

- Tạo giống bằng phương pháp gây đột biến và công nghệ tế bào.

- Tạo giống bằng công nghệ gen.

Thời lượng dự kiến thực hiện chuyên đề: 3 tiết I. Mục tiêu 1. Kiến thức, kĩ năng, thái độ * Kiến thức: Học xong chuyên đề này, học sinh cần: - Giải thích được cơ chế phát sinh biến dị tổ hợp và phương pháp tạo giống dựa trên nguồn biến dị tổ hợp.

- Nêu được khái niệm ưu thế lai, trình bày cơ sở khoa học và các phương pháp tạo ưu thế lai.

- Giải thích được tại sao ưu thế lai thường cao nhất ở F1 và giảm dần ở đời sau.

- Giải thích được quy trình tạo giống mới bằng phương pháp gây đột biến.

- Nêu được quy trình và 1 số thành tựu tạo giống thực vật bằng công nghệ tế bào.

- Trình bày được kỹ thuật nhân bản vô tính ở động vật và nêu ý nghĩa thực tiễn của phương pháp này.

- Giải thích được các khái niệm cơ bản như: Công nghệ gen, ADN tái tổ hợp, thể truyền, plasmit.

- Trình bày được các bước cần tiến hành trong kỹ thuật chuyển gen.

- Nêu được khái niệm sinh vật biến đổi gen và các ứng dụng của công nghệ gen trong việc tạo ra các giống sinh vật biến đổi gen. * Kĩ năng Kĩ năng học tập : - Kĩ năng phân tích trên kênh hình, kỹ năng so sánh, phân tích, khái quát tổng hợp.

- Kĩ năng làm việc độc lập với SGK. - Kĩ năng phân tích hiện tượng để tìm hiểu bản chất của sự việc qua chọn giống mới từ nguồn biến dị tổ hợp, công nghệ tế bào, về công nghệ gen, ứng dụng công nghệ gen trong tạo giống biến đổi gen.

Kĩ năng sống: - Kỹ năng thể hiện sự tự tin khi trình bày ý kiến trước nhóm, tổ, lớp.

- Kỹ năng hợp tác và lắng nghe tích cực trong hoạt động nhóm.

- Kỹ năng tìm kiếm và xử lý thông tin. * Thái độ - Thân thiện, hòa đồng với mọi người; yêu thích , tích cực tìm hiểu các ứng dụng di truyền học, từ đó giúp học sinh yêu thích bộ môn Sinh học.

- Hình thành thái độ học tập nghiêm túc, tự giác.

- Hình thành niềm tin vào khoa học, vào trí tuệ con người qua những thành tựu tạo giống.

- Xây dựng ý thức và thói quen bảo vệ môi trường, bảo vệ thiên nhiên.

2. Định hướng các năng lực có thể hình thành và phát triển - Năng lực chung: Năng lực phát hiện và giải quyết vấn đề, năng lực thu nhận và xử lí thông tin, năng lực tìm tòi khám phá và nghiên cứu khoa học, năng lực tư duy…

- Năng lực chuyên biệt: Năng lực ngôn ngữ, năng lực vận dụng...

II. Chuẩn bị của giáo viên và học sinh 1. Giáo viên - Sách giáo viên và các tài liệu tham khảo.

- Hình 18.1, 18.2, 18.3, tranh ảnh minh họa giống vật nuôi cây trồng năng suất cao ở Việt Nam. - Hình 19, tranh ảnh giới thiệu về các thành tựu chọn giống thực vật liên quan đến bài học.

- Hình 20.1 ,20.2, tham khảo thêm hình 25.1, 25.2 sách giáo khoa nâng cao.

- Phiếu học tập.

2. Học sinh - Tìm hiểu các thành tựu về chọn giống vật nuôi, cây trồng ở Việt Nam. - Nghiên cứu trước bài mới ở nhà.

III. Tiến trình dạy học

Mục tiêu hoạt động Học sinh thấy được sự cần thiết phải tìm hiểu kiến thức chương IV: Ứng dụng di truyền học vào chọn tạo giống vật nuôi, cây trồng.

Hoạt động 1: Tình huống xuất phát/khởi động (15 phút) Nội dung, phương thức tổ chức hoạt động học tập Dự kiến sản phẩm, đánh giá kết của học sinh quả hoạt động - Giáo viên yêu cầu học sinh nêu một vài thành tựu về * Dự kiến sản phẩm: chọn giống vật nuôi, cây trồng có ưu thế lai ở Việt Nam? - HS làm việc cá nhân hoàn thành - HS làm việc cá nhân hoàn thành nhiệm vụ từ những hiểu nhiệm vụ: biết của bản thân thông qua sách, báo, internet, người dân - Lợn lai kinh tế. xung quanh - Bò lai kinh tế.

- GV hoàn thiện kiến thức - Cá trê lai.

- Tạo lợn lai kinh tế để nuôi giết thịt ở nước ta - Các giống ngô lai.

- Tạo bò lai kinh tế chịu được khí hậu nóng, cho sản lượng sữa cao từ bò vàng Thanh Hóa x bò Hônsten - Cá trê lai.

- Các giống ngô lai cho năng suất cao.

- Giáo viên hỏi: Tại sao các loại quả không hạt như: nho, dưa hấu…lại được chuộng hơn nho và dưa hấu…loại - HS trả lời dựa vào hiểu biết của bình thường lâu nay? Làm sao để tạo các loại quả không bản thân: hạt đó?

- Tại các loại quả không hạt như nho, dưa hấu… ngọt hơn, quả to hơn nho và dưa hấu loại bình - Giáo viên hỏi: Có thể tạo cây lai mang đặc điểm cây cà thường lâu nay. chua và khoai không?

- Có thể.

- Giáo viên yêu cầu học sinh làm việc cá nhân để tìm hiểu thông tin SGK và hỏi: Các nhà chọn giống, tạo - HS làm việc cá nhân, tìm hiểu giống cần phải làm gì để có thể tạo ra các giống vật thông tin SGK hoàn thành nhiệm nuôi, cây trồng theo ý muốn? vụ: - HS làm việc cá nhân, tìm hiểu thông tin SGK và trả lời - Tạo nguồn biến dị tổ hợp. câu hỏi của GV - Gây đột biến và công nghệ tế - GV hoàn thiện kiến thức bào.

- Chọn giống vật nuôi và cây trồng dựa trên nguồn biến - Sử dụng công nghệ gen. dị tổ hợp. * Đánh giá - Tạo giống bằng phương pháp gây đột biến và công nghệ tế bào.

- Tạo giống bằng công nghệ gen.

Hoạt động 2: Hình thành kiến thức ( 75 phút)

Mục tiêu hoạt động Giải thích được cơ chế phát sinh biến dị tổ hợp và phương pháp tạo giống dựa trên nguồn biến dị tổ hợp.

- Nêu được khái niệm ưu thế lai, trình bày cơ sở khoa học và các phương pháp tạo ưu thế lai.

Giải thích được tại sao ưu thế lai thường cao nhất ở F1 và giảm dần ở đời sau.

Giải thích được quy trình tạo giống mới bằng phương pháp gây đột biến.

- Nêu được quy trình và 1 số thành tựu tạo giống thực vật bằng công nghệ tế bào.

- Trình bày được kỹ thuật

Nội dung, phương thức tổ chức hoạt động học tập của học sinh Nội dung 1: Chọn giống vật nuôi và cây trồng dựa trên nguồn biến dị tổ hợp.

I. Tạo giống thuần dựa trên nguồn biến dị tổ hợp.

- GV yêu cầu học sinh đọc SGK mục I trang 75, 76 và thảo luận nhóm (1 bàn/nhóm) để hoàn thành nội dung phiếu học tập số 1.

- PHT số 1 Điểm hân biệt Tạo giống thuần dựa trên nguồn BDTH Cơ sở di truyền học Cách tiến hành Ưu điểm Nhược điểm Thành tựu - Học sinh đọc SGK mục I trang 75, 76 và thảo luận nhóm để hoàn thành nội dung phiếu học tập.

- GV gọi đại diện nhóm trả lời, gọi các nhóm khác nhận xét và bổ sung.

Dự kiến sản phẩm, đánh giá kết quả hoạt động

* Dự kiến sản phẩm: - HS trả lời được: - Cơ sở di truyền học: Các gen nằm trên các NST khác nhau sẽ phân li độc lập→ các tổ hợp gen mới luôn được hình thành trong sinh sản hữu tính - Cách tiến hành: + Tạo ra các dòng thuần chủng. + Lai các dòng thuần. + Cho tự thụ phấn hoặc giao phối gần.

- Ưu điểm: Không đòi hỏi kỷ thuật phức tạp - Nhược điểm: Mất nhiều thời gian - Thành tựu: Tạo các giống lúa có năng suất cao.

- HS chú ý lắng nghe và ghi chép - GV nhận xét và hoàn thiện kiến thức. * Đánh giá - Đáp án PHT số 1 (Phần phụ lục) * Dự kiến sản phẩm: - HS trả lời được: - Khái niệm: là hiện tượng con lai có năng suất, sức chống chịu, khả II. Tạo giống lai có ưu thế lai cao năng sinh trưởng và phát triển cao - GV yêu cầu học sinh đọc SGK mục I trang 76, 77 và vượt trội so với các dạng bố mẹ thảo luận nhóm (1 bàn/nhóm) để hoàn thành nội dung - Cơ sở di truyền: Giả thuyết siêu phiếu học tập số 2. trội - PHT số 2 - Phương pháp tạo ưu thế lai: Điểm phân biệt Tạo giống lai có ưu thế lai + Tạo dòng thuần cao + Lai các dòng thuần chủng khác Khái niệm ưu thế lai nhau rồi chọn lọc các tổ hợp có ưu Cơ sở di truyền của thế lai cao. ưu thế lai - Ưu điểm: Tạo con lai có ưu thế Phương pháp tạo ưu lai cao thế lai - Nhược điểm: Ưu điểm + Tốn thời gian và công sức Nhược điểm - Một vài thành tựu ứng dụng ưu Một vài thành tựu thế lai trong SX nông nghiệp: Tạo ứng dụng ưu thế lai nhiều giống lúa tốt.... trong SX nông nghiệp ở Việt Nam - HS chú ý lắng nghe và ghi chép - Học sinh đọc SGK mục I trang 76, 77 và thảo luận * Đánh giá nhóm để hoàn thành nội dung phiếu học tập.

- GV gọi đại diện nhóm trả lời, gọi các nhóm khác nhận xét và bổ sung.

- GV nhận xét, bổ sung và hoàn thiện kiến thức.

- Đáp án PHT số 2 (Phần phụ lục)

nhân bản vô tính ở động vật và nêu ý nghĩa thực tiễn của phương pháp này.

- Giải thích được các khái niệm cơ bản như: Công nghệ gen, ADN tái tổ hợp, thể truyền, plasmit.

- Trình bày được các bước cần tiến hành trong kỹ thuật chuyển gen.

- Nêu được khái niệm sinh vật biến đổi gen và các ứng dụng của công nghệ gen trong việc tạo ra các giống sinh vật biến đổi gen.

Nội dung 2: Tạo giống bằng phương pháp gây đột biến và công nghệ tế bào I. Tạo giống mới bằng phương pháp gây đột biến 1. Quy trình: - Giáo viên yêu cầu học sinh đọc SGK mục I trang 79 kết hợp kiến thức đã học về đột biến để hoàn thành những nội dung sau: + Gây đột biến tạo giống mới có thể dựa trên cơ sở nào? + PP gây đột biến chủ yếu phù hợp với đối tượng nào?

Tại sao? + Các tác nhân gây đột biến ở sinh vật là gì? + Tại sao khi xử lí mẫu vật phải lựa chọn tác nhân ,liều lượng, thời gian phù hợp + Quy trình tạo giống mới bằng phương pháp gây đột biến gồm mấy bước? + Tại sao sau khi gây đột biến nhân tạo cần phải chọn lọc? + Tại sao ở động vật bậc cao người ta không hoặc rất ít gây đột biến?

- GV nhận xét, bổ sung và hoàn thiện kiến thức.

- Phương pháp này đặc biệt có hiệu quả với vi sinh vật - Quy trình: Gồm 3 bước + Xử lí đối tượng nghiên cứu bằng tác nhân đột biến với liều lượng và thời gian thích hợp + Chọn lọc các cá thể đột biến có kiểu hình mong muốn + Tạo dòng thuần chủng 2. Một số thành tựu tạo giống ở việt nam - Giáo viên cho học sinh xem một số hình ảnh thành tựu tạo giống bằng phương pháp gây đột biến? Hãy cho biết cách thức nhận biết các cây tứ bội trong số các cây lưỡng bội - Giáo viên nêu thêm một số thành tựu cho học sinh biết thêm - GV nhận xét, bổ sung và hoàn thiện kiến thức.

- Xử lí các tác nhân lí hoá thu được nhiều chủng vsv , lúa, đậu tương ….có nhiều đặc tính quý - Sử dụng cônxisin tạo được cây dâu tằm 4n sau đó đem lai với cây lưỡng bội tạo giống cây dâu tằm 3n - Táo gia lộc xử lí NMU → táo má hồng cho năng suất cao II. Tạo giống bằng công nghệ tế bào

* Dự kiến sản phẩm: - Học sinh đọc SGK mục I trang 79 kết hợp kiến thức đã học về đột biến trả lời được: - Dựa trên sự hiểu biết về nguyên nhân và cơ chế phát sinh ĐB. - VSV vì chúng chỉ có 1 TB và sinh sản nhanh - Tác nhân vật lý hay hoá học - Vì 1 ĐB phát sinh phụ thuộc vào loại, cường độ, liều lượng của các tác nhân - Gồm 3 bước - Vì tính vô hướng của ĐB nên không phải việc gây đột biến nào cũng có kết quả - Vì cơ quan sinh sản nằm sâu trong cơ thể, rất nhạy cảm, cơ chế tác động phức tạp và dễ chết - HS chú ý lắng nghe và ghi chép

- Cây tứ bội có cơ quan sinh dưỡng lớn hơn cây lưỡng bội

- HS chú ý lắng nghe và ghi chép * Đánh giá * Dự kiến sản phẩm: Nội dung

Nguồn NL ban đầu

Nuôi cấy mô TB Mô , TB Thực vật

Lai tế bào sinh dưỡng

Nuôi cấy hạt phấn, noãn

TB SD

Noãn, hạt phấn

1. Công nghệ tế bào thực vật - GV yêu cầu học sinh đọc SGK mục I trang 80 và thảo luận nhóm (1 bàn/nhóm) để hoàn thành nội dung phiếu học tập số 3.

- PHT số 3 Nội dung Nuôi Lai tế bào Nuôi cấy cấy mô sinh dưỡng hạt phấn, tế bào noãn Nguồn NL ban đầu Cách tiến hành Ý nghĩa - Học sinh đọc SGK mục I trang 80 và thảo luận nhóm để hoàn thành nội dung phiếu học tập.

- GV gọi đại diện nhóm trả lời, gọi các nhóm khác nhận xét và bổ sung.

- GV nhận xét, bổ sung và hoàn thiện kiến thức.

- Đáp án PHT số 3 (Phần phụ lục)

2. Công nghệ tế bào động vật - GV đặt vấn đề: Nếu em có 1 con chó có KG quý hiếm, làm thế nào để em có thể tạo ra nhiều con chó có KG y hệt con chó của em - GV yêu cầu học sinh đọc SGK mục I trang 80, 81 và thảo luận cặp để hoàn thành nội dung phiếu học tập số 4.

- PHT số 4 Nội dung Nhân bản vô Cấy truyền phôi tính Cách tiến hành Ý nghĩa - Học sinh đọc SGK mục I trang 80, 81 và thảo luận cặp để hoàn thành nội dung phiếu học tập.

- GV gọi đại diện HS trả lời, gọi các HS khác nhận xét và bổ sung.

Cách tiến hành

- Cho mô vào ống nghiệm -> tái sinh thành các cây hoàn chỉnh

- Tạo TB trần.

Tạo TB lai - Nuôi cấy TB lai

Ý nghĩa

Nhân nhanh các giống cây quý hiếm

Tạo cây lai khác loài

- Hạt phấn hoặc noãn (n) -> ống nghiệm -> mô đơn bội. Xử lí cônsixin tạo cây lưỡng bội Tạo cây lưỡng bội có kiểu gen đồng nhất

- HS chú ý lắng nghe và ghi chép * Đánh giá * Dự kiến sản phẩm: - Dựa vào thành tựu công nghệ TBĐV - Học sinh quan sát hình 19 trang 80, 81 SGK trả lời được: * Nhân bản vô tính - Cách tiến hành: +Tách tế bào tuyến vú của cá thể cho nhân và tách tế bào trứng của cá thể khác. + Chuyển nhân của tế bào tuyến vú vào tế bào trứng đã loại nhân. + Nuôi cấy tế bào đã chuyển nhân trên môi trường nhân tạo cho trứng phát triển thành phôi. + Chuyển phôi vào tử cung của cơ thể mẹ để mang thai và sinh con.

- Ý nghĩa: Nhân bản động vật biến đổi gen * Cấy truyền phôi - Cách tiến hành: Lấy phôi từ động vật cho → tách phôi thành hai hay nhiều phần → phôi riêng biệt → cấy các phôi vào động vật nhận (con cái) và sinh con.

- Ý nghĩa: Nhân nhanh giống vật nuôi quý hiếm - HS chú ý lắng nghe và ghi chép * Đánh giá

- GV nhận xét, bổ sung và hoàn thiện kiến thức.

- Đáp án PHT số 4 (Phần phụ lục)

Nội dung 3: Tạo giống bằng công nghệ gen.

I. Công nghệ gen - Giáo viên yêu cầu học sinh đọc SGK mục I trang 83, 84 và nêu khái niệm công nghệ gen và kỹ thuật chuyến gen.

- Học sinh đọc SGK mục I trang 83, 84 và nêu được các khái niệm

- GV nhận xét, bổ sung và hoàn thiện kiến thức.

1. Khái niệm công nghệ gen - Công nghệ gen là quy trình tạo ra những tế bào và sinh vật có gen bị biến đổi hoặc có thêm gen mới, từ đó tạo ra cơ thể với những đặc điểm mới.

- Kỹ thuật chuyển gen là kỹ thuật tạo ADN tái tổ hợp để chuyển gen từ tế bào này sang tế bào khác.

2. Các bước cần tiến hành trong kỹ thuật chuyển gen - Giáo viên treo tranh vẽ đã chuẩn bị sẵn sau đó yêu cầu HS nghiên cứu SGK trang 83,84 kết hợp quan sát tranh và trình bày các bước cần tiến hành trong kỹ thuật chuyển gen

* Dự kiến sản phẩm: - Học sinh đọc SGK mục I trang 83, 84 và nêu được các khái niệm: + Công nghệ gen: là quy trình tạo ra những tế bào và sinh vật có gen bị biến đổi hoặc có thêm gen mới + Kỹ thuật chuyến gen: là kỹ thuật tạo ADN tái tổ hợp để chuyển gen từ tế bào này sang tế bào khác.

- HS chú ý lắng nghe và ghi chép

- Học sinh đọc sách giáo khoa quan sát hình vẽ và trả lời được gồm các bước: + Tạo ADN tái tổ hợp + Đưa ADN tái tổ hợp vào trong tế bào nhận + Phân lập dòng tế bào chứa ADN tái tổ hợp

- HS chú ý lắng nghe và ghi chép * Đánh giá - GV nhận xét, bổ sung và hoàn thiện kiến thức. a. Tạo ADN tái tổ hợp - Kỹ thuật tạo ADN tái tổ hợp là kỹ thuật gắn gen cần chuyển vào thể truyền.

- ADN tái tổ hợp là 1 phân tử ADN nhỏ được lắp ráp từ đoạn ADN làm thể truyền và gen cần chuyển * Nguyên liệu: + Gen cần chuyển + Thể truyền: phân tử ADN nhỏ dạng vòng có khả năng tự nhân đôi độc lập với hệ gen của tế bào. (Thể truyền có thể là plasmit của vi khuẩn, vi rút đã biến đổi hoặc NST nhân tạo). + Enzyme cắt giới hạn (restrictaza) và Enzyme nối ( ligaza) * Cách tiến hành: - Tách chiết thể truyền và gen cần chuyển ra khỏi tế bào - Xử lí bằng một loại enzyme giới hạn để tạo ra cùng 1 loại đầu dính - Dùng enzyme nối để gắn chúng tạo ADN tái tổ hợp b. Đưa ADN tái tổ hợp vào trong tế bào nhận - Dùng muối canxi clorua hoặc xung điện cao áp làm giãn màng sinh chất của tế bào để ADN tái tổ hợp dễ dàng đi qua c. Phân lập dòng tế bào chứa ADN tái tổ hợp - Chọn thể truyền có gen đánh dấu - Bằng các kỹ thuật nhất định nhận biết được sản phẩm của gen đánh dấu II. Ứng dụng công nghệ gen trong tạo giống biến đổi gen - Giáo viên yêu cầu HS nghiên cứu SGK trang 84 trả lời các câu hỏi sau: - Thế nào là sinh vật biến đổi gen?

- Để có sinh vật biến đổi gen hiện nay người ta tiến hành máy cách ?

- GV nhận xét, bổ sung và hoàn thiện kiến thức.

1. Khái niệm sinh vật biến đổi gen - Khái niệm : là sinh vật mà hệ gen của nó đã được con người làm biến đổi phù hợp với lợi ích của mình - Cách làm biến đổi hệ gen của sinh vật: + Đưa thêm một gen lạ vào hệ gen của sinh vật + Làm biến đổi một gen đã có sẵn trong hệ gen + Loại bỏ hoặc làm bất hoạt một gen nào đó trong hệ gen 2. Một số thành tựu tạo giống biến đổi gen - GV yêu cầu học sinh đọc SGK mục II trang 84, 85 kết hợp với nội dung GV đã cho chuẩn bị sẵn ở nhà, thảo luận cặp để hoàn thành nội dung phiếu học tập số 5.

- PHT số 5 Nội dung Động vật Giống cây Vi sinh vậ trồng Cách tiến hành Thành tựu - Học sinh thực hiện yêu cầu của GV để hoàn thành nội dung phiếu học tập.

* Dự kiến sản phẩm: HS nghiên cứu SGK trang 84 trả lời các câu hỏi - Là sinh vật mà hệ gen của nó làm biến đổi phù hợp với lợi ích của mình - Có 3 cách làm biến đổi hệ gen - HS chú ý lắng nghe và ghi chép

- Học sinh thực hiện yêu cầu của GV hoàn thành nội dung phiếu học tập: Nội dung Cách tiến hành

Vi sinh vật Chuyển gen từ người sang vi khuẩn E.coli nhờ plasmit

Thực vật

Động vật

Chuyển gen bằng plasmit - Dùng virut Trực tiếp qua ống phấn

- Phương pháp vi tiêm - Sử dụng tế bào gốc

Thành tựu

- Tạo chủng vi khuẩn E.coli sản xuất được insulin với hiệu suất cao để chữa bệnh tiểu đường cho người.

Tạo giống lúa vàng “tổng hợp β – carôten” - Tạo cây bông kháng sâu bệnh - Tạo cây ngô kháng sâu bệnh

- Tạo cừu sản xuất protein của người chữa u xơ nang và 1 số bệnh đường hô hấp.

- HS chú ý lắng nghe và ghi chép

- GV gọi đại diện HS trả lời, gọi các HS khác nhận xét và * Đánh giá bổ sung.

- GV nhận xét, bổ sung và hoàn thiện kiến thức.

- Đáp án PHT số 5 (Phần phụ lục)

Hoạt động 3: Luyện tập ( 25 phút) Mục tiêu hoạt động Học sinh hoàn thành các bài tập, câu hỏi trắc nghiệm để khắc sâu kiến thức bài học, kịp thời uốn nắn những điểm học sinh hiểu chưa rõ, chưa đúng.

Nội dung, phương thức tổ chức hoạt động học tập của học sinh - GV phát bài tập cho HS và yêu cầu HS hoạt động nhóm để hoàn thành.

- HS hoạt động nhóm, thảo luận, thống nhất ý kiến để hoàn thành bài tập - Báo cáo, thảo luận trước lớp về kết quả thực hiện nhiệm vụ - GV mời đại diện một số HS trình bày kết quả, các HS còn lại lắng nghe, bổ sung ý kiến. GV nhận xét, bổ sung.

I. Câu hỏi dùng cho nội dung a 1. Biến dị tổ hợp có vai trò gì? (tạo sự đa dạng về kiểu gen, phong phú về kiểu hình của giống) 2. Ưu thế lai là hiện tượng con lai A. có những đặc điểm vượt trội so với bố mẹ.

B. xuất hiện những tớnh trạng lạ khụng cỳ ở bố mẹ.

C. xuất hiện nhiều biến dị tổ hợp.

D. được tạo ra do chọn lọc cỏ thể.

3. Giả thuyết về trạng thái siêu trội cho rằng cơ thể lai có các tính trạng tốt nhất có kiểu gen A. Aa. B. AA. CAAAA. D. aa.

4. Trong chọn giống, người ta dựng phương pháp tự thụ phấn bắt buộc hoặc giao phối cận huyết nhằm mục đích A. tạo giống mới.

B. tạo ưu thế lai.

C. cải tiến giống.

D. tạo dũng thuần.

5. Ưu thế lai cao nhất ở thế hệ lai A. F1.

B. F2.

C. F3.

D. F4.

II. Câu hỏi dùng cho nội dung b 1. Quy trình tạo giống mới bằng phương pháp gây đột biến gồm các bước: 1. Chọn lọc cá thể đột biến có kiểu hình mong muốn.

2. Tạo dòng thuần chủng.

3. Xử lý mẫu vật bằng tác nhân đột biến.

Dự kiến sản phẩm, đánh giá kết quả hoạt động * Dự kiến sản phẩm: HS vận dụng kiến thức đã học để trả lời được các câu hỏi:

Đáp án câu hỏi dùng cho nội dung a 1. Tạo sự đa dạng về kiểu gen, phong phú về kiểu hình của giống 2.A 3. A 4. D 5. A

Đáp án câu hỏi dùng cho nội dung b 1. D 2. C 3. A

A. 1 → 2 → 3 B. 2 → 3 → 1 4. B C. 3 → 2 → 1 D. 3 → 1 → 2 5. C 2. Tạo giống bằng phương pháp gây đột biến có hiệu quả nhất đối với A. cây trồng. B. vật nuôi. C. vi sinh vật. D. sinh vật 3. Để tạo ra cơ thể mang bộ nhiễm sắc thể của 2 loài khác nhau mà không qua sinh sản hữu tính người ta sử dụng phương pháp A. lai tế bào.

B. đột biến nhân tạo.

C. kĩ thuật di truyền. C. chọn lọc cá thể.

4. Tạo giống bằng phương pháp gây đột biến đặc biệt có hiệu quả đối với vi sinh vật vì A. chúng có cấu tạo đơn giản nên dễ gây đột biến.

B. chúng có tốc độ sinh sản nhanh nên dễ dàng phân lập được các dòng đột biến.

C. vi sinh vật có khả năng thích nghi cao với môi trường.

D. vi sinh vật có khả năng phân bố rộng.

5.Trong công tác giống, lai tế bào sinh dưỡng được ứng dụng nhằm A. để nhân giống hữu tính ở thực vật.

B. tạo ra cơ thể lai đa bội vỡ tế bào mang 2 bộ NST của bố và mẹ.

C. tạo ra giống mới mang đặc điểm 2 loài của bố và mẹ.

D. để dung hợp hai cơ thể lưỡng bội.

III. Câu hỏi dùng cho nội dung c 1. Để tạo ra các giống, chủng vi khuẩn có khả năng sản xuất trên qui mô công nghiệp các chế phẩm sinh học như: axit amin, vitamin, enzim, hoocmôn, kháng sinh..., người ta sử dụng A. kĩ thuật di truyền.

B. đột biến nhân tạo.

C. chọn lọc cá thể D. các phương pháp lai.

2. Trong kỹ thuật di truyền người ta thường dùng thể truyền là A. thực khuẩn thể và vi khuẩn.

B. plasmits và nấm men.

C. thực khuẩn thể và nấm men.

D. plasmits và virut(thực khuẩn thể).

3. Trong kĩ thuật cấy gen, ADN tái tổ hợp được tạo ra ở khâu A. nối ADN của tế bào cho với plasmit.

B. cắt đoạn ADN của tế bào cho và mở vũng plasmit.

C. tách ADN của tế bào cho và tỏch plasmit khỏi tế bào vi khuẩn.

D. chuyển ADN tái tổ hợp vào tế bào nhận.

4. Trong kĩ thuật cấy gen, tế bào nhận được sử dụng phổ biến là vi khuẩn E.coli vì A. có tốc độ sinh sản nhanh.

B. thích nghi cao với môi trường.

C. dễ phát sinh biến dị.

D. có cấu tạo cơ thể đơn giản.

Đáp án câu hỏi dùng cho nội dung c 1. A 2. D 3. A 4. A 5. B * Đánh giá

5. Để nối đoạn ADN của tế bào cho vào ADN plasmits, người ta sử dụng enzym A. polymeraza.

B. ligaza.

C. restictaza.

D. amilaza.

Hoạt động 4: Vận dụng, tìm tòi mở rộng Mục tiêu hoạt động

Nội dung, phương thức tổ chức hoạt động học tập của học sinh

Học sinh - Giao cho học sinh trả lời câu hỏi, câu hỏi trắc nghiệm vận dụng - HS làm việc cá nhân hoàn thành ở nhà kiến thức - HS hoạt động theo kế hoạch đã thống nhất. GV theo đã học để dõi, hỗ trợ cho HS khi cần thiết. giải quyết I. Câu hỏi dùng cho nội dung a một số 1. Vì sao không sử dụng cơ thể lai F1 để nhân giống tình huống trong thực 2. Trong chọn giống vật nuôi, để củng cố một đặc tính tế. mong muốn nào đó, người ta dùng phương pháp nào?

II. Câu hỏi dùng cho nội dung b Bài 1. Điền các từ thích hợp vào chỗ trống trong các câu sau : 1. Công nghệ tế bào đã làm……1…. các giống vật nuôi,……2… cả về số lượng và chất lượng.

2. ứng dụng …3…….trong tạo giống mới ở……4……. bao gồm nhiều kĩ thuật như……5…… nuôi cấy mô,……6…..

3. áp dụng ……7……trong sản xuất ……8……chủ yếu là hình thức……9….và nhân bản vô tính.

Bài 2: Nếu bạn có một con chó mang kiểu gen quý hiếm, làm thế nào bạn có thể tạo ra nhiều con chó có kiểu gen y hệt như con chó của bạn?

Bài 3: Làm sao để tăng số lượng con trong một lứa đẻ ở trâu, bò?

III. Câu hỏi dùng cho nội dung c 1. Vì sao giá thành insulin được tạo ra bằng công nghệ gen, chữa bệnh tiểu đường thấp hơn so với trước đây.

2. Tại sao xu hướng trồng cây biến đổi gen rất phổ biến ở các nước có dân số đông? (Mỹ: trên 55% cây trồng biến đổi gen với dân số 300 triệu dân, Ustralia…)

Dự kiến sản phẩm, đánh giá kết quả hoạt động * Dự kiến sản phẩm:

Câu hỏi dùng cho nội dung a 1. Tỉ lệ dị hợp ở cơ thể lai F1 bị giảm dần qua các thế hệ.

2. giao phối cận huyết.

Câu hỏi dùng cho nội dung b 1. thay đổi nhanh chóng, 2 cây trồng, 3 công nghệ tế bào, 4 thực vật, 5 lai tế bào, 6 nuôi cấy hạt phấn, 7 công nghệ tế bào, 8 vật nuôi, 9 cấy truyền phôi.

Dùng công nghệ tế bào động vật

Cấy truyền phôi Câu hỏi dùng cho nội dung c Trước đây giá thành insulin chữa bệnh cho người tiểu đường rất cao vì được chiết xuất từ tuyến tụy của bò nên số lượng ít, ngày nay sử dụng công nghệ gen chuyển gen tổng hợp insulin của người vào vi khuẩn E.coli có tốc độ sinh sản nhanh nên tạo số lượng insulin lớn, giá thành hạ, ai cũng có cơ hội chữa bệnh tiểu đường.

Dân số tăng nhanh → diện tích đất sản xuất bị thu hẹp, họ phải trồng những cây cho năng suất cao và cây trồng biến đổi gen đáp ứng đực nhu cầu đó.

3. Trên thị trường, vì sao mặt hàng biến đổi gen được tiêu thụ với số lượng lớn hơn sản phẩm bình thường?

Mẫu mã đẹp, chất lượng ngon, giá thành thấp hơn sản phẩm thông thường * Đánh giá

IV. Câu hỏi/ bài tập kiểm tra, đánh giá chủ đề theo định hướng phát triển năng lực (25 phút) 1. Mức độ nhận biết Câu 1. Ưu thế lai là hiện tượng con lai A. có những đặc điểm vượt trội so với bố mẹ.

B. xuất hiện những tính trạng lạ không có ở bố mẹ.

C. xuất hiện nhiều biến dị tổ hợp.

D. được tạo ra do chọn lọc cá thể.

Câu 2. Phép lai nào sau đây được xem là giao phối cận huyết ?

A. lai giữa các vật nuôi cùng bố mẹ B. tự thụ phấn bắt buộc ở cây trồng C. lai ngẫu nhiên các vật nuôi khác nhau D. lai ngẫu nhiên các cây trồng khác nhau Câu 3. Để tạo ra cơ thể mang bộ nhiễm sắc thể của 2 loài khác nhau mà không qua sinh sản hữu tính người ta sử dụng phương pháp A. lai tế bào. B. đột biến nhân tạo. C. kĩ thuật di truyền. D. chọn lọc cá thể.

Câu 4. Trong kỹ thuật cấy gen thao tác đầu tiên là: A. chuyển ADN tế bào cho vào Plasmit.

B. phân lập ADN. C. cắt ADN của tế bào cho và mở vòng Plasmit.

D. tạo ADN tái tổ hợp.

Câu 5. Enzim được sử dụng để nối ADN tế bào cho vào Plasmit là: A. ligaza.

B. restrictaza.

C. pôlimeraza.

D. ADN pôlimeraz.

Câu 6. Enzim được sử dụng để cắt ADN tế bào cho và mở vòng Plasmit là: A. ligaza. B. restrictaza.

C. pôlimeraza. D. ADN pôlimeraz.

2. Mức độ thông hiểu Câu 1. Giả thuyết về trạng thái siêu trội cho rằng cơ thể lai có các tính trạng tốt nhất có kiểu gen A.AaBb. B. AABB. C. AAAA. D. aaaa.

Câu 2. Trong chọn giống, người ta dùng phương pháp tự thụ phấn bắt buộc hoặc giao phối cận huyết nhằm mục đích A.tạo giống mới. B.tạo ưu thế lai. C.cải tiến giống. D.tạo dòng thuần.

Câu 3. Gây đột biến bằng tác nhân vật lí hoá học áp dụng hạn chế ở đối tượng là ....

A. vi sinh vật. B. cây trồng. C. động vật bậc thấp.

D. gia súc, gia cầm.

Câu 4. ADN tái tổ hợp tạo ra trong kỹ thuật cấy gen, sau đó được đưa vào vi khuẩn E.Coli là nhằm: A. làm tăng nhanh số lượng gen mong muốn được cấy trong ADN tái tổ hợp.

B. làm tăng hoạt tính của gen chứa trong ADN tái tổ hợp.

C. để ADN tái tổ hợp kết hợp vào ADN vi khuẩn E.Coli.

D. để kiểm tra hoạt tính của phân tử ADN tái tổ hợp.

Câu 5. Việc chuyển gen tổng hợp kháng sinh từ xạ khuẩn sang vi khuẩn để sản xuất kháng sinh trên quy mô công nghiệp là do: A. Vi khuẩn dể nuôi và có bộ gen đơn giản B. Vi khuẩn dể nuôi và sinh sản nhanh C. Vi khuẩn dể nuôi và mang một số gen kháng thuốc kháng sinh D. Vi khuẩn dể nuôi và mang các gen cần thiết cho việc truyền ADN trong tiếp hợp Câu 6. Để plasmit ADN tái tổ hợp dể dàng xâm nhập qua màng tế bào E. Coli người ta dùng: A. Enzim Restrictaza C. Dùng CaCl2 B. Enzim Ligaza D. Chiếu xạ 3. Mức độ vận dụng Câu 1. Giả thuyết về trạng thái dị hợp tử giải thích về hiện tượng ưu thế lai có công thức lai A. AABBCC x aabbcc.

B. AABBcc x aabbCC. C. AABbCC x aabbcc.

D. AABBcc x aabbCc.

Câu 2. Ở thực vật để duy trì và củng cố ưu thế lai thì người ta sử dụng phương pháp: A. Cho F1 lai với cơ thể bố hoặc mẹ.

B. Cho F1 tự thụ phấn.

C. Sử dụng hình thức sinh sản sinh dưỡng. D. Sử dụng hình thức lai hữu tính giữa các cá thể F1.

Câu 3. Người ta dùng plasmit làm thể truyền để chuyển gen mã hoócmôn insulin của người vào vi khuẩn E.coli để sản xuất insulin với giá thành rẻ dùng để điều trị.

A. Bệnh rối loạn hoocmôn nối tiếp.

B. Bệnh nhiễm trùng.

C. Bệnh suy dinh dưỡng ở trẻ.

D. Bệnh đái tháo đường .

Câu 4. Trong chọn giống cây trồng, hoá chất thường được dùng để gây đột biến đa bội thể là A.NMU. B. cônsixin.

C. EMS. D. 5BU. Câu 5. Để duy trì ưu thế lai, người ta cho A. lai hữu hữu tính.

B. lai xa.

C. nhân bản vô tính.

D. lai tế bào sinh dưỡng.

Câu 6. Thành tựu chọn giống cây trồng nổi bật nhất ở nước ta là chọn giống A. lúa.

B. cà chua.

C. đậu D. rau 4. Mức độ vận dụng cao Câu 1. Trong chọn giống bằng cách gây đột biến nhân tạo, loại tia nào được dùng để xử lí vi sinh vật, bào tử và hạt phấn?

A. Tia hồng ngoại B. Tia X C. Tia tử ngoại D. Tia bêta Câu 2. Trong 8 tháng từ một củ khoai tây đã thu được 2000 triệu mầm giống đủ trồng cho 40 ha. Đây là kết quả ứng dụng của lĩnh vực công nghệ nào?

A. Công nghệ chuyển gen B. Công nghệ tế bào C. Công nghệ chuyển nhân và chuyển phôi D. Công nghệ sinh học xử lí môi trường Câu 3. Ngành công nghệ sử dụng các tế bào sống và quá trình sinh học để tạo ra các sản phẩm sinh học cần thiết cho con người là ngành: A. Công nghệ enzim / prôtêin C. Công nghệ tế bào thực vật và động vật B. Công nghệ gen D. Công nghệ sinh học Câu 4. Trong ứng dụng kĩ thuật gen. Sản phẩm nào sau đây tạo ra qua ứng dụng lĩnh vực "tạo ra các chủng vi sinh vật mới": A. Hoocmôn insulin chữa bệnh đái tháo đường ở người B. Tạo giống lúa giàu vitamin A C. Sữa bò có mùi sữa người và dễ tiêu hóa, dùng để nuôi trẻ trong vòng 6 tháng tuổi D. Cá trạch có trọng lượng cao V. Phụ lục

PHIẾU HỌC TẬP SỐ 1 Tạo giống thuần dựa trên nguồn BDTH Các gen nằm trên các NST khác nhau sẽ phân li độc lập, do đó các tổ hợp gen mới Cơ sở di truyền học luôn được hình thành trong sinh sản hữu tính.

- Tạo ra các dòng thuần chủng có kiểu gen khác nhau.

- Lai các dòng thuần này để tạo ra các tổ hợp gen khác nhau.

Cách tiến hành Chọn lọc ra những tổ hợp gen mong muốn.

- Cho tự thụ phấn hoặc giao phối gần để tạo ra các giống thuần về kiểu gen đã chọn.

Không đòi hỏi kỷ thuật phức tạp Ưu điểm Nhược điểm Mất nhiều thời gian và để đánh giá tổ hợp gen và duy trì dòng thuần Điểm phân biệt

Thành tựu

SGK

Điểm phân biệt Khái niệm ưu thế lai Cơ sở di truyền của ưu thế lai Phương pháp tạo ưu thế lai Ưu điểm Nhược điểm Một vài thành tựu ứng dụng ưu thế lai trong SX nông nghiệp ở Việt Nam

Nội dung Nguồn NL ban đầu

PHIẾU HỌC TẬP SỐ 2 Tạo giống lai có ưu thế lai cao Là hiện tượng con lai có năng suất, sức chống chịu, khả năng sinh trưởng và phát triển cao vượt trội so với các dạng bố mẹ Giả thuyết siêu trội: Ở trạng thái dị hợp về nhiều cặp gen khác nhau, con lai có được kiểu hình vượt trội nhiều mặt so với dạng bố mẹ có nhiều gen ở trạng thái đồng hợp tử.

- Tạo dòng thuần - Lai các dòng thuần chủng khác nhau rồi chọn lọc các tổ hợp có ưu thế lai cao.

Tạo con lai có ưu thế lai cao sử dụng vào mục đích kinh tế - Tốn thời gian và công sức - Ưu thế lai cao nhất ở F1 và giảm dần qua các thế hệ sau, không dùng con lai làm giống (vì qua các thế hệ sau do tự phối làm cho tỷ lệ kiểu gen dị hợp giảm, tỷ lệ kiểu gen đồng hợp tăng làm giảm ưu thế lại và năng suất sẽ giảm dần) Tạo ra được giống lúa lai có năng suất cao.

PHIẾU HỌC TẬP SỐ 3 Lai tế bào sinh dưỡng

Nuôi cấy mô tế bào Mô , TB Thực vật

TB SD

Cách tiến - Cho mô (TB) vào ống - Loại bỏ thành TB của 2 hành nghiệm -> tái sinh thành các TBSD khác loài → TB trần. cây hoàn chỉnh - Dung hợp 2 TB trần tạo TB lai - Nuôi cấy TB lai tạo cây lai Ý nghĩa Nhân nhanh các giống cây - Tạo cây lai khác loài (mang quý hiếm từ một cây có kiểu bộ NST của 2 loài khác nhau) gen quý -> quần thể cây trồng đồng nhất về kiểu gen

Nội dung Cách tiến hành

PHIẾU HỌC TẬP SỐ 4 Nhân bản vô tính - Tách tế bào tuyến vú của cá thể cho nhân và nuôi trong phòng thí nghiệm ; tách tế bào trứng của cá thể khác và loại bỏ nhân của tế bào này.

- Chuyển nhân của tế bào tuyến vú vàotế bào trứng đã loại nhân.

Nuôi cấy hạt phấn, noãn Noãn, hạt phấn chưa thụ tinh - Hạt phấn hoặc noãn (n) -> ống nghiệm -> mô đơn bội. Xử lí cônsixin tạo cây lưỡng bội - Tạo cây lưỡng bội có kiểu gen đồng nhất về tất cả các gen

Cấy truyền phôi Lấy phôi từ động vật cho → tách phôi thành hai hay nhiều phần → phôi riêng biệt → Cấy các

Ý nghĩa

- Nuôi cấy tế bào đã chuyển nhân trên môi trường nhân tạo cho trứng phát triển thành phôi.

- Chuyển phôi vào tử cung của cơ thể mẹ để mang thai và sinh con.

- Nhân nhanh giống vật nuôi quý hiếm - Nhân bản động vật biến đổi gen

PHIẾU HỌC TẬP SỐ 5 Nội dung Vi sinh vật Thực vật Cách tiến Chuyển gen từ người sang vi - Chuyển gen bằng plasmit, hành khuẩn E.coli nhờ plasmit dùng virut, trực tiếp qua ống phấn, súng bắn gen, phương pháp vi tiêm Thành - Tạo chủng vi khuẩn E.coli sản - Tạo giống lúa vàng “tổng tựu xuất được insulin với hiệu suất hợp β – carôten” cao để chữa bệnh tiểu đường cho - Tạo cây bông kháng sâu bệnh người.

- Tạo cây ngô kháng sâu bệnh - Tạo chủng vi khuẩn E.coli sản xuất được somastatin điều hòa điều tiết hoocmôn sinh trưởng.

- Tạo dòng vi sinh vật biến đổi gen làm sạch môi trường như phân hủy rác, dầu loang,…..

phôi vào động vật nhận (con cái) và sinh con.

Động vật - Phương pháp vi tiêm - Sử dụng tế bào gốc - Sử dụng tinh trùng làm vectơ - Tạo cừu sản xuất protein của người chữa u xơ nang và 1 số bệnh đường hô hấp.

- Tạo chuột nhắt mang gen chuột cống.

- Bò mang gen mã hóa cazein hoạt động mạnh

CHUYÊN ĐỀ 7: DI TRUYỀN HỌC NGƯỜI ÔN TẬP HỌC KÌ I Giới thiệu chung về chủ đề gồm các nội dung: - Tìm hiểu về Di truyền y học - Bảo vệ vốn gen của loài người và một số vấn đề xã hội của di truyền học.

- Ôn tập học kì 1 Thời lượng dự kiến thực hiện chủ đề:03 tiết I. Mục tiêu: 1. Kiến thức, kĩ năng, thái độ: Kiến thức - Hiểu được sơ lược về di truyền y học, di truyền y học tư vấn, liệu pháp gen.

- Nêu được một số bệnh và tật di truyền ở người.

- Trình bày được các biện pháp bảo vệ vốn gen loài người.

- Nêu được nguyên nhân, hậu quả của bệnh ung thư, AIDS - Biết được hệ số thông minh và di truyền trí năng - Ôn tập kiến thức học kì 1 Kỹ năng

- Biết phân tích sơ đồ phả hệ để tìm ra đặc điểm di truyền của bệnh, tật di truyền trong sơ đồ ấy - Biết sưu tầm tư liệu về bệnh, tật di truyền và những thành tựu trong việc hạn chế, điều trị bệnh, tật di truyền - Rèn luyện kĩ năng quan sát, phân tích, tổng hợp, hệ thống kiến thức và vận dụng

- Rèn luyện các kĩ năng sống như: Kĩ năng giao tiếp, kĩ năng giải quyết vấn đề, kĩ năng ra quyết định Thái độ: - Hình thành niềm tin vào khoa học, vào trí tuệ con người qua những thành tựu chữa các bệnh, các hội chứng bệnh, có ý thức phòng bệnh…

- Giáo dục nâng cao ý thức bảo vệ môi trường, bảo vệ tương lai di truyền của con người.

- Tích cực ôn tập và chuẩn bị kiến thức thi hk1 2. Định hướng các năng lực có thể hình thành và phát triển - Năng lực chung: Năng lực tự học, năng lực giải quyết vấn đề, năng lực tư duy phân tích, khái quát hoá. năng lực hợp tác, năng lực sử dụng ngôn ngữ, năng lực sử dụng công nghệ thông tin.

- Năng lực chuyên biệt: Đưa ra các định nghĩa, tìm kiếm mối quan hệ, năng lực tiên đoán, năng lực xử lí thông tin.

II. Chuẩn bị của GV và HS 1. Giáo viên + GV phân công nhiệm vụ cho các nhóm.

- Nhóm 1: Bệnh DT phân tử - Nhóm 2: Hội chứng bệnh NST - Nhóm 3: Bệnh ung thư - Nhóm 4: Hội chứng AIDS - Nhóm 5: Bảo vệ vốn gen của loài người - Nhóm 6: Một số vấn đề xã hội của di truyền học + PHT và đáp án + Câu hỏi ôn tập 2. Học sinh: - Các file tài liệu về nguyên nhân, triệu chứng, hậu quả và các biệp pháp phòng trị các bệnh phân tử, hội chứng bệnh liên quan đến NST, bệnh ung thư và AIDS. Các phương pháp bảo vệ vốn gen của loài người và những vấn đề xã hội của di truyền học.

- Ôn tập kiến thức học kì 1 III. Tiến trình dạy học Hoạt động 1: Tình huống xuất phát (5 phút) Mục tiêu hoạt Nội dung, phương thức tổ chức hoạt Dự kiến sản phẩm, đánh giá động động học tập của học sinh kết quả hoạt động Học sinh thấy a. Nội dung: a. Dự kiến: được sự cần thiết - Câu hỏi 1: Nêu hậu quả của bệnh - Hs dựa vào kiến thức cũ và phải tìm hiểu kiến pheninketo niệu và bệnh Đao? Cách hiểu biết từ thực tế, internet thức về Di truyền chữa trị 2 bệnh này? để hoàn thành nhiệm vụ. y học, bảo vệ vốn - Câu hỏi 2: Gánh nặng di truyền trong Dự kiến: gen của loài các quần thể người được biểu hiện như + Đau yếu, khó thở. người, một số vấn thế nào? Có những biện pháp nào hạn +Tốn tiền, ảnh hưởng xấu đến đề xã hội của di chế các gánh nặng đó? sức khỏe. truyền học để giải b. Phương thức: Giải quyết vấn đề, kĩ +Sinh hoạt lành mạnh quyết tình huống thuật dạy học: Hoàn tất một nhiệm vụ, - Các nhóm báo cáo, thảo luận GV đưa ra. học sinh hoạt động theo nhóm. cả lớp và thống nhất về kết quả thực hiện nhiệm vụ.

- HS trả lời dựa vào những hiểu biết và suy luận qua kiến thức di truyền đã có.

Mục tiêu hoạt động - Hiểu được sơ lược về di truyền y học.

- Nêu được một số tật, bệnh di truyền ở người, hiểu được cơ chế và giải thích được nguyên nhân của một số bệnh, tật di truyền phổ biến.

- HS nêu được một số biện pháp bảo vệ vốn gen loài người - Hiểu được di truyền y học tư vấn là gì, nhiệm vụ của di truyền y học tư vấn.

- Nắm sơ lược về khái niệm, biện pháp và mục đích của liệu pháp gen.

- Nam cac khai niem cơ ban trong di truyen hoc tư mưc phan tư, te bao, cơ the cung như quan the.

- Biet cach he thong hoa kien thưc thong qua xay dưng cac ban đo khai niem.

- Thiet lap đươc cac moi lien quan giưa kien thưc cac phan đa hoc

b. Đánh giá : Chốt lại các ý kiến của học sinh đã trả lời.

Hoạt động 2: Hình thành kiến thức (108 phút) Nội dung, phương thức tổ chức hoạt Dự kiến sản phẩm, đánh giá động học tập của học sinh kết quả hoạt động Nội dung 1: Tìm hiểu về Di truyền y HS nghiên cứu SGK trang 87 học trả lời được yêu cầu của giáo * Nội dung : viên: Neu cau hoi Di truyen y hoc la gì ? Di truyen y hoc khac vơi y hoc như the nao ? * Khái niệm Di truyền y học - Khái niệm Di truyền y học Di truyền y học là ngành khoa - GV yêu cầu học sinh thảo luận nhóm học vận dụng những hiểu biết về * Phương thức: phát phiếu học tập di truyền học người vào y học, (phần phụ lục) giúp cho việc giải thích, chẩn Hỏi – đáp, thuyết trình, hoạt động đoán, phòng ngừa, hạn chế các nhóm. bệnh, tật di truyền và điều trị Di truyền y học : trong một số trường hợp bệnh lí.

Di truyền y học là khoa học nghiên cứu a. Dự kiến: những nguyên nhân,cơ chế gây bệnh di -Di truyền y học giúp nhận truyền ở người và đề xuất các phương biết về nhiều bệnh. pháp phòng ngừa chữa trị.

-Y học giúp chữa bệnh tật.

Bệnh di truyền phân tử : -Khác nhau: 1 cái là chẩn - Bệnh di truyền phân tử là những bệnh đoán, còn 1 bên là chữa liên quan tới đột biến gen. bệnh.

GV chốt lại : - Khi gen đột biến không tổng hợp pr, Tóm lại, nguyên tắc chung của làm thay đổi số lượng pr hay tổng hợp ra điều trị bệnh, tật di truyền là: pr mất chức năng → gây rối loạn cơ chế - Phát hiện sớm, điều trị sớm. chuyển hóa làm sinh ra bệnh lí.

- Điều trị lâu dài.

VD: bệnh pheninketo niệu, Hồng cầu - Dùng phương pháp điều trị hình liềm, bệnh máu khó đông…. thích hợp cho từng bệnh.

-Hội chứng bệnh liên quan đến đột biến NST: b. Đánh giá Các ĐB cấu trúc hay số lượng NST thường liên quan đến rất nhiều gen gây ra hàng loạt tổn thương ở các hệ cơ quan của người bệnh.

-Hội chứng đao là hội chứng bệnh do thừa 1 nst 21 →gây sự mất cân bằng ở hàng loạt các gen→sự biểu hiện bệnh lí ở các cơ quan trong cơ thể.

-Bệnh di truyền NST gây nhiều dị dạng bẩm sinh và hay gây chết hơn bệnh di truyền phân tử.

BỆNH UNG THƯ -Bệnh ung thư là bệnh đặc trưng bởi sự tăng sinh không kiểm soát của các tế bào gây khối u chèn ép các cơ quan bộ phận.

-Nguyên nhân do đột biến gen hoặc đột biến NST bởi các tác nhân gây đột biến mà con người tiếp xúc ngoài môi trường.

-Cơ chế gây bệnh: +Ở nhóm gen quy định yếu tố sinh trưởng: Khi gen đột biến→ làm tăng tốc độ phân bào ngoài khả năng kiểm soát của cơ thể→ hình thành khối u. +Nhóm gen ức chế ung thư khi bị đột biến sẽ không ức chế được tế bào ung thư→tạo các khối u.

-Khối u là lành tính nếu các tế bào ung thư không có khả năng di chuyển vào máu +Khối u là ác tính nếu các tế bào ung thư tách khỏi mô ban đầu di chuyển vào máu lập khối u ở nhiều vị trí khác trong cơ thể.

Nội dung 2: Bảo vệ vốn gen của loài người và một số vấn đề xã hội của di truyền học. * Nội dung : Đê bảo vệ vốn gen của loài người cần phải làm gì?

1. Tạo môi trường sạch bệnh nhằm hạn chế tác nhân đột biến : - Hạn chế sử dụng thuốc bảo vệ thực vật, thuốc trừ sâu, thuốc diệt cỏ và chất kích thích sinh trưởng.

2. Tư vấn di truyền và việc sàng lọc trước khi sinh a. Tư vấn di truyền * Di truyền y học tư vấn: là một lĩnh vực chẩn đoán di truyền y học hình thành trên cơ sở những thành tựu về di truyền người và di truyền y học.

- Nhiệm vụ: chẩn đoán, cung cấp thông tin về khả năng mắc các loại bệnh di truyền ở đời con của các gia đình đã có bệnh này, từ đó cho lời khuyên trong việc kết hôn, sinh đẻ để phòng và hạn chế hậu quả xấu ở đời sau.

- Để tư vấn di truyền có kết quả các chuyên gia cần: chẩn đoán đúng bệnh và xây dựng được phả hệ của người bệnh. b. Sàng lọc trước khi sinh

a. Dự kiến: - Biết được những bất thường trong di truyền.

-Biết được khả năng đột biến gen.

–Các trường hợp gây ung thư -Trao đổi giữa các chuyên gia và bệnh nhân để hiểu được những băn khoăn, lo lắng về : rối loạn di truyền, xét nghiệm chẩn đoán di truyền trước sinh, chọc ối, sinh thiết gai nhau, chẩn đoán di truyền trước khi mang thai. b.Giáo viên chốt lại: các phương pháp điều trị đặc hiệu: Phương pháp tránh Phương pháp bồ sung Phương pháp loại bỏ Liệu pháp gen (gene therapy) Liệu pháp điều trị bằng tế bào sinh dưỡng (somatic cell therapy): liệu pháp này được tập trung nghiên cứu trong việc điều trị gen ở người.

- Xét nghiệm trước khi sinh để biết thai nhi có bị bệnh di truyền nào đó hay không. * Thuật chẩn đoán trước sinh: Chọc dò dịch ối và sinh thiết tua nhau thai để tách lấy tế bào phôi phân tích NST, ADN và những chỉ tiêu hóa sinh 4. Liệu pháp gen – kĩ thuật của tương lai - Liệu pháp gen là chữa trị bằng thay thế gen đột biến gây bệnh thành gen lành - Nguyên tắc: sử dụng VR sống trong cơ thể người làm thể truyền sau khi đã loại bỏ gen gây bệnh.

- Một số khó khăn: Vi rút có thể gây hư hỏng các gen khác( không chèn gen lành lên vị trí của gen vốn có trên NST).

II. Một số vấn đề xã hội của di truyền học: 1. Tác động xã hội của việc giải mã bộ gen người - Tích cực: Có vai trò quan trọng trong một sô lĩnh vực như y học, điều tra - Tiêu cực: Làm xuất hiện một số vấn đề tâm lí xã hội 2. Vấn đề phát sinh do công nghệ gen và công nghệ tế bào Cũng mang lại những lo ngại: - Sinh vật biến đổi gen trong thực phẩm và thuốc kháng sinh - Phát tán gen kháng thuốc sang vi sinh vật gây bệnh - An toàn sức khoẻ con người khi sử dụng thực phẩm biến đổi gen 3. Vấn đề di truyền khả năng trí tuệ a. Hệ số thông minh (IQ): Để đánh giá khả năng trí tuệ của con người - Được tính bằng các trắc nghiệm với các bài tập thích hợp có độ khó tăng dần.

- Tổng trung bình của các lời giải được tính theo tuổi khôn chia cho tuổi sinh học và nhân với 100 b. Khả năng trí tuệ và sự di truyền - Khả năng trí tuệ được di truyền - Chỉ số IQ còn bị chi phối bởi yếu tố môi trường.

Có nhiều kỹ thuật đưa gen vào trong tế bào: - Hòa nhập tế bào (cell fusion).

- Dùng calci phosphat, chất hóa học này làm rối loạn màng tế bào, vì vậy ADN tích điện âm vượt qua lực đẩy hóa học tự nhiên của màng tế bào.

- Tiêm ADN vào tế bào.

- Dùng sốc điện tế bào để ADN lành vượt qua màng tế bào đi vào tế bào.

- Hòa ADN vào liposome.

- Đưa ADN trần vào tế bào.

- Dùng virus làm vector để chuyển gen vào tế bào. b. Đánh giá

- Một số biện pháp bảo vệ tiềm năng di truyền trí năng: + Tránh các tác nhân gây đột biến. + Đảm bảo cuộc sống đầy đủ về vật chất và tinh thần, được tiếp cận với nền văn minh nhân loại.

4. Di truyền học với bệnh AIDS - Bệnh AIDS được gây nên bởi vi rút HIV - Virút lây nhiễm vào tế bào sử dụng hệ gen của tế bào để tái bản ADN virút - Virút làm rối loạn chức năng của tế bào và làm giảm số lượng tế bào bạch cầu => mất khả năng miễn dịch của cơ thể. * Phương thức: - Hỏi – đáp, thuyết trình.

- Kĩ thuật dạy học: Kĩ thuật đặt câu hỏi.

Nội dung 3: Ôn tập phần di truyền học * Phương thức: - Giáo viên chia lớp thành 6 nhóm, mỗi nhóm giao nhiệm vụ hoàn thành nội dung một phiếu học tập, sau đó lần lượt đại diện các nhóm lên báo cáo, các nhóm khác đóng góp ý kiến bổ sung. Giáo viên hoàn thiện kiến thức. * Nội dung : Ôn tập những diễn biến cơ bản của các cơ chế di truyền ở cấp phân tử: 1. Các cơ chế di truyền ở cấp độ phân tử 2. Mối quan hệ giữa adn → arn → prôtein → tính trạng - đáp án ở phiếu học tập số 1 II. Phân loại biến dị - Đáp án ở phiếu học tập số 2 III. So sánh đột biến và thừơng biến : - Đáp án ở phiếu học tập số 3 IV. Tóm tắt các qui luật di truyền : - Đáp án ở phiếu học tập số 4 V. So sánh quần thể tự phối và ngẫu phối - đáp án ở phiếu học tập số 5 VI. Nguồn vật liệu và phương pháp chọn giống: - đáp án ở phiếu học tập số 6

a. Dự kiến: - Học sinh hoạt động nhóm, thực hiện theo yêu cầu của giáo viên.

- Sau thời gian hoạt nhóm đại diện mỗi nhóm lên trình bày - Nhóm khác bổ sung - Học sinh ghi bài. b. Đánh giá

Hoạt động 3: Luyện tập (15 phút) Mục tiêu hoạt động

Nội dung, phương thức tổ chức hoạt động học tập của học sinh

Dự kiến sản phẩm, đánh giá kết quả hoạt động

Kiểm tra mức độ nhận thức của học sinh về chủ đề đã học

* Phương thức: GV phát bài tập gồm 10 câu hỏi trắc nghiệm và tự luận Câu 1: Ở người, gen A quy định da bình thường, alen đột biến a quy định da bạch tạng, các gen nằm trên nhiễm sắc thể thường. Trong 1 gia đình thấy có bố mẹ đều bình thường nhưng con trai họ bị bạch tạng. Xác suất sinh người con trai da bạch tạng này là bao nhiêu?

A. 37,5% B. 25% C. 12,5% D. 50% Câu 2: Chẩn đoán, cung cấp thông tin về khả năng mắc các loại bệnh di truyền ở đời con của các gia đình đã có bệnh này, từ đó cho lời khuyên trong việc kết hôn, sinh đẻ, đề phòng và hạn chế hậu quả xấu cho đời sau, là nhiệm vụ của ngành A. Di truyền Y học.

B. Di truyền học tư vấn.

C. Di truyền Y học tư vấn.

D. Di truyền học Người.

Câu 3: Bệnh bạch tạng do gen lặn nằm trên nhiễm sắc thể thường. Nếu bố mẹ có mang gen tiềm ẩn, thì xác suất con của họ bị mắc bệnh này là A. 1/2.

B. 1/4.

C. 1/6.

D. 1/8.

Câu 4: Bệnh ung thư ở người chủ yếu do đột biến: A. gen B. Đột biến cấu trúc NST B. cấu trúc ADN và NST C. số lượng NST D. cấu trúc NST .

Câu 5: Bệnh mù màu do đột biến gen lặn nằm trên NST giới tính X. Bố bị bệnh, mẹ mang gen tiềm ẩn, nếu sinh con trai, khả năng mắc bệnh này bao nhiêu so với tổng số con?

A. 12,5%.

B. 25%.

C. 50%.

D. 75%.

Câu 6: Việc chữa trị bệnh di truyền cho người bằng phương pháp thay thế gen bệnh bằng gen lành gọi là A. liệu pháp gen.

B. thêm chức năng cho tế bào.

C. phục hồi chức năng của gen.

a. Dự kiến: Thực hiện nhiệm vụ HS hoạt động nhóm, thảo luận, thống nhất ý kiến để hoàn thành bài tập

Báo cáo, thảo luận trước lớp về kết quả thực hiện nhiệm vụ: Mời đại diện một số HS trình bày kết quả, các HS còn lại lắng nghe, bổ sung ý kiến. b. Đánh giá 1C 2C 3B 4B 5B 6A 7A 8B 9D Một số thông tin: Du lịch phát triển Những chuyến đi xa làm tăng nguy cơ lây nhiễm và vận chuyển mầm bệnh từ nơi này sang nơi khác.

Biến đổi khí hậu Hàng loạt bệnh được truyền qua côn trùng bao gồm muỗi, ve và nhện. Chu kỳ sống của một vector gây bệnh phụ thuộc vào yếu tố khí hậu và khí hậu thay đổi giúp một số loài như muỗi phát triển mạnh. Nhiệt độ ấm rút ngắn thời gian ủ bệnh của virus, thúc đẩy quá trình trưởng thành của ấu trùng muỗi cũng như tăng tần suất ăn của muỗi trưởng thành. Từ đó, nhân loại dễ mắc các bệnh mà

D. khắc phục sai hỏng di truyền.

Câu 7: Di truyền học tư vấn nhằm chẩn đoán một số tật, bệnh di truyền ở thời kỳ A. trước sinh.

B. sắp sinh.

C. mới sinh.

D. sau sinh.

Câu 8: Bệnh mù màu do gen lặn m nằm trên NST giới tính X. Có mấy kiểu gen biểu hiện bệnh ở người?

A. 1. B. 2.

C. 3. D. 4.

Câu 9: Ở người bệnh máu khó đông do đột biến gen lặn a trên nhiễm sắc thể giới tính X quy định. Bố mẹ có kiểu gen nào mà sinh con gái mắc bệnh với tỉ lệ 25%?

A. XaXa x XaY B. XAXA x XaY C. XAXa x XAY D. XAXa x XaY Câu 10: Vì sao hiện nay, bệnh di truyền có xu hướng gia tăng nhưng bệnh nhiễm trùng, suy dinh dưỡng có xu hướng giảm.

điển hình là Zika.

Nạn phá rừng Chặt cây khiến đất trữ nước mưa, tạo môi trường thuận lợi cho muỗi. Bệnh Lyme đang có xu hướng gia tăng bởi con người xâm lấn rừng.

Virus Nipah là mầm bệnh mới được khám phá, gây quan ngại cho sức khỏe vì có thể nhanh chóng truyền từ động vật (như lợn) sang người rồi dẫn đến tử vong.

Buôn bán động vật hoang dã và sản xuất thức ăn từ động vật 2/3 các bệnh mới đến từ động vật. Khi nhu cầu về thịt, da và những thú vui khác liên quan đến động vật tăng, nguy cơ nhiễm bệnh của chúng ta cũng tăng.

Càng vào rừng sâu để đánh bắt động vật, chúng ta càng nhiều khả năng đối mặt với những cá thể mang virus gây bệnh mới. Dù chưa hiểu chính xác con người đã tiếp xúc với Zika như thế nào, giới khoa học xác nhận virus này được phát hiện lần đầu tiên ở khỉ nâu.

Tồi tệ hơn, thú hoang dã bị chuyển từ nơi này sang nơi khác hoặc bị giết rất dã man, tạo điều kiện cho mầm bệnh phát triển rồi tấn công con người. Đây chính là lý do khiến SARS bùng phát. Các nhà khoa học tin rằng virus SARS vốn có ở dơi ăn quả. Do quá trình buôn bán, dơi tiếp xúc với mèo ở Quảng Đông (Trung Quốc), SARS từ dơi

chuyển qua mèo rồi truyền sang người.

Y học ngày càng phát triển, đời sống , nhận thức nhân dân càng cao đó là lý do bệnh nhiễm trùng, suy dinh dưỡng có xu hướng giảm.

Hoạt động 4: Vận dụng, tìm tòi mở rộng (5 phút) Mục tiêu hoạt động

Nội dung, phương thức tổ chức hoạt động học tập của học sinh

Dự kiến sản phẩm, đánh giá kết quả hoạt động a. Dự kiến:

Học sinh vận dụng Chuyển giao nhiệm vụ kiến thức đã học GV cho HS trình bày những tích cực và trả lời câu hỏi tiêu cực của việc: giải mã bộ gen người, HS chuẩn bị nội dung thuyết công nghệ gen, công nghệ tế bào trình sẵn ở nhà

Báo cáo, thảo luận cả lớp và thống nhất về kết quả thực hiện nhiệm vụ: cử đại diện lên báo cáo kết, cả lớp nhận xét, bổ sung và chất vấn xung quanh vấn đề của nhóm vừa báo cáo.

Giáo viên chốt kiến thức - việc giải mã hệ gen người ngoài những lợi ích thiết thực còn gây tâm lí lo ngại gì (Liệu những hiểu biết về hồ sơ di truyền có cho phép tránh được các bệnh tật di truyền hay chỉ đơn thuần thông báo về cái chết sớm có thể xảy ra và không thể b. Đánh giá tránh) - Việc phát triển công nghệ gen và công nghệ tế bào có đem lại sự lo ngại cho loài người không (Việc tạo các sinh vật biến đổi gen ngoài lợi ích kinh tế và xã hội cũng nảy sinh những lo ngại: + các gen kháng thuốc kháng sinh từ sinh vật biến đổi gen có thể phát tán sang vi sinh vật gây bệnh cho người hay không? + việc ăn các sản phẩm từ sinh vật biến đổi gen có an toàn cho sức khỏe và có ảnh hưởng tới hệ gen người hay không? + các gen kháng thuốc diệt cỏ ở cây trồng biến đổi gen liệu có phát tán sang cỏ dại hay không)

IV. Câu hỏi/ bài tập kiểm tra, đánh giá chủ đề theo định hướng phát triển năng lực (7 phút) 1. Mức độ nhận biết Câu 1: Đứa trẻ 6 tuổi trả lời được các câu hỏi của một đứa trẻ 7 tuổi thì chỉ số IQ là A. 117 B. 111 C. 115 D. 113 Câu 2: Biện pháp nào dưới đây không phải là biện pháp bảo vệ vốn gen con người A. tránh và hạn chế tác hại của các tác nhân gây đột biến B. tư vấn di truyền y học C. tạo môi trường sạch nhằm tránh các đột biến phát sinh D. sinh đẻ có kế hoạch và bảo vệ sức khoẻ vị thành niên Câu 3: Di truyền y học phát triển, sử dụng phương pháp và kĩ thụât hiện đại cho phép chẩn đoán chính xác một số tật, bệnh di truyền từ giai đoạn A. trước sinh B. sơ sinh C. thiếu niên D. trước khi có biểu hiện rõ ràng của bệnh ở cơ thể trưởng thành Câu 4: Vì sao virut HIV làm mất khả năng miễn dịch của cơ thể?

A. Vì nó tiêu diệt tất cả các loại tế bào bạch cầu B. vì nó tiêu diệt tế bào hồng cầu C. Vì nó tiêu diệt tế bào bạch cầu Th, làm rối loạn chức năng của đại thực bào, bạch cầu đơn nhân D. Vì nó tiêu diệt tế bào tiểu cầu 2. Mức độ thông hiểu Câu 5: Liệu pháp gen là A. chữa trị các bệnh di truyền bằng cách phục hồi chức năng của các gen bị đột biến B. phục hồi chức năng bình thường của tế bào mô, phục hồi sai hỏng di truyền C. nghiên cứu các giải pháp để sữa chữa hoặc cắt bỏ các gen gây bệnh ở người D. chuyển gen mong muốn từ loài này sang loài khác để tạo giống mới.

Câu 6: Hội chứng Đao có thể dễ dàng phát hiện bằng phương pháp nào sau đây?

A. Phả hệ B. Di truyền phân tử C. Di truyền tế bào D. Nghiên cứu trẻ đồng sinh V. Phụ lục Phiếu học tập Đọc SGK mục II, III kết hợp kiến thức đã học về đột biến và thảo luận nhóm để hoàn thành nội dung bảng sau .

Hội chứng bệnh liên quan Bệnh di truyền Điểm phân biệt đến đột biến Bệnh ung thư phân tử NST Khái niệm Cơ chế/Đặc điểm

Một số bệnh đã gặp ĐÁP ÁN

Điểm phân biệt

Khái niệm

Cơ chế/Đặc điểm

Một số bệnh đã gặp

Bệnh di truyền phân tử

Hội chứng bệnh liên quan đến đột biến NST

Bệnh ưng thư

Là những bệnh di truyền được nghiên cứu cơ chế gây bệnh ở mức độ phân tử

Các ĐB cấu trúc hay số lượng NST thường liên quan đến rất nhiều gen gây ra hàng loạt tổn thương ở các hệ cơ quan của người bệnh.

là loại bệnh đặc trưng bởi sự tăng sinh không kiểm soát được của 1 số loại tế bào cơ thể dẫn đến hình thành các khối u chèn ép các cơ quan trong cơ thể.

+ Alen đột biến có thể hoàn toàn không tổng hợp được Pr. + Tăng hay giảm số lượng Pr hoặc tổng hợp ra Pr bị thay đổi chức năng → rối loạn TĐC trong cơ thể → bệnh.

- Cơ chế gây hội chứng Đao: NST 21 giảm phân không bình thường (ở người mẹ) cho giao tử mang 2 NST 21, khi thụ tinh kết hợp với giao tử có 1 NST 21→ cơ thể mang 3 NST 21 gây nên hội chứng Đao.

+ Khối u là ác tính nếu các tế bào khối u có khả năng tách khỏi mô ban đầu di chuyển vào máu và đến các nơi khác trong cơ thể tạo các khối u khác nhau. + Khối u là lành tính nếu các tế bào khối u không có khả năng di chuyển vào máu để đến các nơi khác trong cơ thể.

hội chứng Đao, Ung thư gan bệnh phêninkêtô - Tơcno, U mỡ. niệu ở người.

Claiphentơ,...

CHỦ ĐỀ 8: BẰNG CHỨNG VÀ CƠ CHẾ TIẾN HÓA * Mô tả chuyên đề Chủ đề này gồm các nội dung:

-

Các bằng chứng tiến hóa

-

Học thuyết Đacuyn Học thuyết tiến hóa tổng hợp hiện đại Loài và quá trình hình thành loài

* Dự kiến thời lượng: 6 tiết I. MỤC TIÊU 1. Kiến thức, kỹ năng, thái độ: a. Kiến thức: Học sinh nắm được: - Các bằng chứng tiến hóa - Học thuyết Đacuyn, học thuyết tiến hóa tổng hợp hiện đại - Khái niệm loài và quá trình hình thành loài mới b. Kỹ năng - Phát triển năng lực tư duy lí thuyết: phân tích, tổng hợp, so sánh, khái quát,...

- Sưu tầm tư liệu về bằng chứng tiến hóa và nguồn gốc các loài.

- Sưu tầm tư liệu về sự phát sinh các loài. c. Thái độ: - Có nhận thức đúng đắn về sự phát sinh các loài và mối quan hệ các loài trong thế giới sống .

- Giáo dục HS có ý thức bảo vệ sự đa dạng sinh học, bảo tồn thiên nhiên, bảo vệ môi trường, tránh sự tuyệt chủng của các loài sinh vật.

2. Định hướng các năng lực hướng tới của chủ đề a. Các năng lực chung - Năng lực tự học: Xây dựng được kế hoạch chuẩn bị bài tập trước ở nhà - Năng lực phát hiện và giải quyết vấn đề - Năng lực tư duy - Năng lực giao tiếp, hợp tác - Năng lực sử dụng công nghệ thông tin - Năng lực vận dụng kiến thức vào cuộc sống b. Các năng lực chuyên biệt. + Kỹ năng quan sát: - Quan sát sự đa dạng ,phong phú, mối quan hệ của các loài sinh vật trong tự nhiên. + Phân loại: - Phân loại các bằng chứng tiến hóa, các học thuyết tiến hóa, các con đường hình thành loài + Tìm kiếm mối quan hệ: - Tìm hiểu mối quan hệ giữa các loài trong tự nhiên.

- Tìm hiểu mối quan hệ giữa môi trường và quá trình hình thành loài. + Hình thành giả thuyết khoa học: - Đưa ra các dự đoán về sự biến đổi khí hậu của Trái Đất trong những thế kỉ và thiên niên kỉ tới, quá trình biến đổi các loài sinh vật có thể xảy ra II. CHUẨN BỊ CỦA GIÁO VIÊN VÀ HỌC SINH 1. Chuẩn bị của giáo viên - Hình SGK - Máy chiếu, máy tính và phiếu học tập.

- Soạn giáo án, hệ thống câu hỏi, phiếu học tập cho HS chuẩn bị bài ở nhà.

2. Chuẩn bị của học sinh - Nghiên cứu SGK, tham khảo thông tin trên internet - Thực hiện như nội dung được phân công - Tìm kiếm các thông tin, hình ảnh liên quan bài học.

III. TIẾN TRÌNH DẠY HỌC: Hoạt động 1:Tình huống xuất phát / khởi động (10 phút) Mục tiêu Nội dung,phương thức tổ chức hoạt động của học sinh Dự kiến sản phẩm ,đánh giá hoạt động kết quả hoạt động HS liên hệ Giáo viên: Theo em con người có chung tổ tiên với các loài động vật HS liên hệ thực tế, nêu được kiến thức bậc thấp hơn, giới thực vật hay không? những hiểu biết của bản thân thực tế đời về mối quan hệ các loài trong sống và với Từ câu trả lời của học sinh, GV đi vào nội dung chủ đề: bằng chứng thế giới sống, cơ sở khẳng tiến hóa, các học thuyết tiến hóa, loài và quá trình hình thành loài. định mối quan hệ giữa các

kiến thức chủ đề sắp học.

Mục tiêu hoạt động - Biết được vai trò bằng chứng tiến hóa.

- Nắm được các bằng chứng tiến hóa

loài, quá trình hình thành loài mới.

Hoạt động 2:Hình thành kiến thức ( 190phút) Nội dung, phương thức tổ chức hoạt động của học sinh Nội dung 1: Các bằng chứng tiến hóa GV: Giới thiệu các khái niệm về bằng chứng tiến hóa và phân loại bằng chứng tiến hóa GV: Chia lớp thành 3 nhóm, thảo luận và hoàn thành nội dung trình bày về 3 loại bằng chứng tiến hóa nghiên cứu gồm: bằng chứng giải phẩu so sánh, bằng chứng sinh học phân tử và bằng chứng tế bào học.

I. Bằng chứng giải phẫu so sánh: 1. Cơ quan tương đồng: - Là những cơ quan nằm ở những vị trí tương ứng trên cơ thể, có cùng nguồn gốc trong quá trình phát triển phôi nên có kiểu cấu tạo giống nhau.

Do thực hiện các chức năng rất khác nhau nên có hình thái khác nhau.

- VD: chi trước của mèo, cá voi, dơi và người.....

2. Cơ quan thoái hóa: - Là cơ quan phát triển không đầy đủ ở cơ thể trưởng thành. Do điều kiện sống của loài thay đổi, các cơ quan này mất dần chức năng ban đầu, tiêu giảm dần và hiện chỉ để lại vết tích.

- Cq thoái hóa cũng là cơ quan tương đồng.

- VD: Ruột thừa, xương cụt, ...

3. Cơ quan tương tự: - Là những cơ quan khác nhau về nguồn gốc nhưng đảm nhiệm những chức phận giống nhau nên có kiểu hình thái tương tự.

- VD: + Cánh dơi và Cánh bướm + Gai hoàng liên và gai Gai hoa hồng + Củ hoàng tinh và Củ khoai lang

Dự kiến sản phẩm ,đánh giá kết quả hoạt động

HS: Thảo luận và hoàn thành nội dung về các bằng chứng tiến hóa.

Lấy ví dụ dẫn chứng cụ thể.

* Kết luận: - Sự tương đồng về nhiều đặc điểm giải phẫu giữa các loài là những bằng chứng gián tiếp cho thấy các loài sinh vật hiện nay đều được tiến hoá từ một tổ tiên chung.

- Cơ quan thoái hoá là bằng chứng rõ rệt nhất chứng tỏ mối quan hệ họ hàng giữa các loài (còn vết tích).

II. Bằng chứng tế bào học và sinh học phân tử: 1. Bằng chứng tế bào học: - Mọi sinh vật đều được cấu tạo từ tế bào, mỗi tế bào đều có các thành HS: Thảo luận, hoàn thành PHT phần cơ bản: màng sinh chất, tế bào chất và nhân (hoặc vùng nhân) - Các tế bào đều được sinh ra từ các tế bào sống trước đó.

- Tế bào là đơn vị tổ chức cơ bản của cơ thể sống. → Phản ánh nguồn gốc chung của sinh giới 2. Bằng chứng sinh học phân tử: - Các tế bào của tất cả các loài đều sử dụng chung một loại mã di truyền.

- Các loại protein đều cấu tạo từ 20 loại axit amin.

- Các loại ADN đều cấc tạo từ 4 loại nuclêotit.

- Phân tích trình tự axit amin của cùng một loại prôtêin hay trình tự nuclêôtit của cùng một gen ở các loài khác nhau có thể xác định được mối quan hệ họ hàng giữa các loài. => Các loài có quan hệ họ hàng càng gần thì trình tự axit amin hay trình tự nuclêôtit càng giống nhau và ngược lại - Các loài ngày nay đều tiến hoá từ một tổ tiên chung.

- Học sinh nắm được nội dung học thuyết, vai trò học thuyết, ưu điểm và hạn chế của học thuyết nếu có.

GV: Yêu cầu học sinh hoàn thành PHT số 1 và số 2: So sánh cơ quan tương đồng với cơ quan thoái hóa, so sánh cơ quan tương đồng và cơ quan tương tự.

Nội dung 2: Học thuyết Đacuyn và học thuyết tiến hóa tổng hợp hiện đại.

I. Học thuyết Đacuyn

- Học sinh nhận và thực hiện nhiệm vụ.

- HS hợp tác nhau cùng thảo luận và hình thành kiến thức: - Biến dị cá thể (gọi tắt là biến dị) đó là những đặc điểm sai khác giữa cá thể cùng loài.( GV mở rộng cho học sinh khái niệm biến dị của Đacuyn theo quan niệm di truyền học hiện đại) 1. Chuyển giao nhiệm vụ học tập: - Nguyên nhân tiến hoá: - GV yêu cầu học sinh quan sát tranh, thảo luận theo nhóm và trả lời Chọn lọc tự nhiên thông các câu hỏi sau: qua các đặc tính biến dị và (?) Nêu khái niệm biến dị cá thể? di truyền. ( ?) Nguyên nhân hình thành các loài cải từ loài mù tạc hoang dại ?

- Cơ chế: tích luỹ các biến ( ?) Theo em cơ chế chính của quá trình tiến hoá theo học thuyết của dị có lợi và đào thải các Đacuyn là gì? biến dị có hại dưới tác ( ?) Quá trình chọn lọc tự nhiên diễn ra như thế nào và kết quả của nó? dộng của CLTN ( ?) Đacuyn giải thích nguồn gốc và quan hệ các loài trên trái đất như thế - CLTN: tác động lên mọi nào ?

SV Và phân hoá khả năng sống sót và sinh sản của GV khuyến khích học sinh hợp tác với nhau khi thảo luận để đi đến các cá thể → hình thành thống nhất chung loài mới.

- Giáo viên theo dõi để kịp thời có biện pháp hỗ trợ thích hợp - Sự tiến hoá là hình thành - GV: yêu cầu học sinh báo cáo kết quả thảo luận.Các nhóm khác bổ các loài sinh vật từ loài tổ sung hoặc phản biện tiên bằng cơ chế tiến hoá.

GV: theo dõi xử lý các tình huống sư phạm nảy sinh một cách hợp lý.

GV: Phân tích nhận xét, đánh giá, kết quả thực hiện nhiệm vụ học tập của học sinh.

GV: Chính xác hóa các kiến thức .

Nội dung học thuyết Đacuyn - Biến dị cá thể (gọi tắt là biến dị) đó là những đặc điểm sai khác giữa cá thể cùng loài.

- Nguyên nhân tiến hoá: Chọn lọc tự nhiên thông qua các đặc tính biến dị và di truyền.

- Động lực tiến hóa: Đấu tranh sinh tồn - Cơ chế tiến hoá: Tích luỹ các biến dị có lợi và đào thải các biến dị có hại dưới tác động của CLTN. - Hình thành đặc điểm thích nghi: Là sự tích luỹ các biến dị có lợi dưới tác dụng của chọn lọc tự nhiên: Chọn lọc tự nhiên đã đào thải các dạng kém thích nghi, bảo tồn những dạng thích nghi với hoàn cảnh sống.

- Quá trình hình thành loài: Loài được hình thành dưới tác động của chọn lọc tự nhiên theo con đường phân li tính trạng.

- Học sinh hoàn thành GV: Yêu cầu HS hoàn thành PHT: Phân biệt CLTN và CLNT PHT GV: Giới thiệu các ưu điểm và tồn tại của học thuyết Đacuyn.

- Học sinh theo dõi, ghi nhớ: Ưu điểm và hạn chế của học thuyết Đacuyn: 1.Ưu điểm:

- Học sinh nắm được nội dung học thuyết, vai trò học thuyết, các nhân tố tiến hóa; biết vận dụng giải thích các hiện tượng liên quan đến tiến hóa ở SV.

- Giải thích được sự thống nhất trong đa dạng của sinh giới (Các loài đều bắt nguồn từ tổ tiên chung) - Nêu được cơ chế tiến II. Học thuyết tiến hóa tổng hợp hiện đại hóa tạo nên sự đa dạng - GV yêu cầu HS đọc SGK (mục 1), thảo luận nhóm, hoàn thành phiếu của sinh giới là CLTN . học tập số 1.

2. Hạn chế: - Chưa hiểu được nguyên => Mqhệ giữa tiến hoá lớn và tiến hoá nhỏ? nhân phát sinh biến dị và - GVmở rộng: Thuyết tiến hoá tổng hợp xem quần thể là đơn vị tiến hoá cơ chế di truyền và tiến hoá là quá trình thay đổi tần số alen và thành phần k.gen của quần -HS: Thực hiện nhiệm vụ thể và hoàn thành PHT => ? Tại sao quần thể là đơn vị tiến hóa mà không phải là loài hay cá thể.

-GV: phân tích, nhận xét, chính xác hóa kiến thức và cho HS hoàn thiện PHT. - GV: Yêu cầu HS theo dõi mục 2, hoạt động theo nhóm (2-3 bàn/ nhóm)theo sự chuyển giao nhiệm vụ của GV: + Nguồn BD của QT bao gồm những BD nào?

- Nếu 1 cá thể hoặc giao tử của QT khác cùng loài mang gen ĐB được phát tán đến QT có làm tăng thêm nguồn BD của QT không?

-HS trả lời -Thế nào là BDTH? Vai trò của BDTH trong tiến hoá?

-GV hoàn thiện kiến thức 1. Quan niệm tiến hóa và nguồn nguyên liệu tiến hóa 1.1. Tiến hóa nhỏ và tiến hóa lớn: Tiến hóa bao gồm tiến hóa nhỏ và tiến hóa lớn: (nội dung PHT )

HS: Thực hiện nhiệm vụ HS: báo cáo kết quả hoạt động thảo luận theo nhóm.

- Các nhóm khác có ý kiến bổ sung.

1.2. Nguồn biến dị di truyền của quần thể - Đột biến làm phát sinh các alen khác nhau ở mỗi gen (BD sơ cấp) - Biến dị tổ hợp: sự tổ hợp các alen qua giao phối tạo nên (BD thứ cấp).

2. Nhân tố tiến hóa - Thế nào là nhân tố tiến hoá?

- Có những nhân tố tiến hoá nào?

-Yêu cầu HS theo dõi mục II các nhân tố tiến hóa, hoạt động theo nhóm ,theo sự chuyển giao nhiệm vụ của GV

Ở nhóm 1: Vì sao đột biến được xem là NTTH ?

HS trả lời câu hỏi - Nhân tố tiến hóa là nhân tố làm thay đổi tần số alen và thành phần kiểu gen của quần thể.

- Bao gồm đột biến, giao phối không ngẫu nhiên,

- Chứng minh rằng, đột biến gen là một trong những nhân tố làm thay đổi tần số alen và thành phần kiểu gen trong quần thể?

chọn lọc tự nhiên, sự di nhập gen, các yếu tố ngẫu nhiên...

Đột biến, giao phối tạo ra nguồn biến dị nào ?

- GV: phân tích, nhận xét, chính xác hóa kiến thức.

-Nhóm 1 báo cáo kết quả 2.1. Đột biến: Đột biến: là nhân tố tiến hóa ( vì nó làm thay đổi tần số alen và thành hoạt động và thảo luận phần kiểu gen của quần thể.

- Các nhóm khác có ý - Đột biến làm biến đổi tần số tương đối của các alen (rất chậm) kiến bổ sung.

-ĐB cung cấp nguồn biến dị sơ cấp.

-Qua giao phối tạo nên nguồn biến dị thứ cấp ( biến dị tổ hợp) -GV: Yêu cầu nhóm 2 trình bày nội dung theo sự chuyển giao nhiệm vụ của GV: ? Các quần thể khác nhau trong cùng 1 loài có cách li tuyệt đối không?

Giải thích. ? Hệ gen của quần thể có thể thay đổi gì khi có di nhập gen ? Ý nghĩa ?

- GV: phân tích, nhận xét, chính xác hóa kiến thức.

-Nhóm 2 báo cáo kết quả

hoạt động và thảo luận 2.2. Vai trò của di - nhập gen: - Làm thay đổi tần số của các alen và thành phần kiểu gen của quần thể - Các nhóm khác có ý không theo hướng xác định. kiến bổ sung.

- Có thể mang đến alen mới làm cho vốn gen của quần thể thêm phong phú hoặc làm giảm tần số alen.

-GV: Yêu cầu nhóm 3 trình bày nội dung theo sự chuyển giao nhiệm vụ của GV: +Thế nào là chọn lọc tự nhiên ? Vai trò của chọn lọc tự nhiên trong quá trình tiến hoá?

CLTN làm thay đổi tấn số alen nhanh hay chậm tuỳ thuộc vào yếu tố

-Nhóm 3 báo cáo kết quả

nào ?

hoạt động và thảo luận - Các nhóm khác có ý kiến bổ sung

GV nhận xét, hoàn thiện kiến thức

2.3. Tác động và vai trò của chọn lọc tự nhiên: - Chọn lọc tự nhiên thực chất là quá trình phân hóa khả năng sống sót -HS trả lời câu hỏi và sinh sản của các cá thể với các kiểu gen khác nhau trong quần thể.

- Chọn lọc tự nhiên tác động trực tiếp lên kiểu hình và gián tiếp làm biến đổi thành phần kiểu gen của quần thể, biến đổi tần số các alen của quần thể theo một hướng xác định.

Chọn lọc tự nhiên có thể làm thay đổi tần số alen nhanh hay chậm (tùy thuộc chọn lọc tự nhiên chống lại alen trội hay alen lặn) Vì vậy, chọn lọc tự nhiên quy định chiều hướng và nhịp độ tiến hóa. + CLTN đóng vai trò sàng lọc và làm tăng số lượng cá thể có kiểu hình thích nghi tồn tại sẵn trong quần thể cũng như tăng cường mức độ thích nghi của cá đặc điểm bằng cách tích lũy các alen tham gia qui định đặc điểm thích nghi +Quá trình hình thành quần thể thích nghi nhanh hay chậm phụ thuốc vào tốc độ sinh sản, khả năng sinh sản và tích lũy các đột biến của loài cũng như phụ thuộc vào áp lực của CLTN. + Các đặc điểm thích nghi chỉ mang tính tương đối vì trong môi trường này thì có thể là thích nghi nhưng trong môi trường khác lại có thể không thích nghi.

▼ trả lời lệnh/115? (quần thể vi khuẩn sinh sản nhanh nên cá gen quy định các đặc điểm t.nghi được tăng nhanh trong q.thể.ngoài ra hệ gen của vk là đột bội nên các gen đb có đk biểu hiện ra KH ) - CLTN có vai trò ntn trong hình thành đặc điểm thích nghi ?

- GV: Yêu cầu nhóm 4 trình bày nội dung theo sự chuyển giao nhiệm vụ của GV: +yêu cầu HS cho ví dụ. Có số liệu cụ thể về 1 QT, giả sử có biến động ngẫu nhiên.Xác định tần số alen và thành phần KG của QT sau biến động?

Từ đó GV gợi ý cho HS rút ra nội dung kiến thức.

2.4. Vai trò của biến động di truyền (các yếu tố ngẫu nhiên): Làm biến đổi tần số của các alen và thành phần kiểu gen của quần thể một cách ngẫu nhiên.

Thường ảnh hưởng lớn đối những quần thể có kích thước nhỏ .

-Nhóm 4 báo cáo kết quả hoạt động và thảo luận - Các nhóm khác có ý kiến bổ sung

=> Có thể làm nghèo vốn gen của qt, giảm sự đa dạng về DT. ▼ trả lời lệnh/116?

(SL cá thể giảm quá mức gây biến động DT => nghèo vốn gen, làm mất các gen có lợi trong QT ).

- GV: Yêu cầu nhóm 5 trình bày nội dung theo sự chuyển giao nhiệm vụ của GV: ? Giao phối không ngẫu nhiên có đặc điểm gì ? Nó có ý nghĩa đối với tiến hoá của sinh vật không ?

- GV: phân tích, nhận xét, chính xác hóa kiến thức.

2.5. Vai trò của quá trình giao phối không ngẫu nhiên (giao phối gần và tự phối) đối với tiến hóa nhỏ: - Cung cấp nguyên liệu thứ cấp cho quá trình tiến hóa.

- Không làm thay đổi tần số alen, nhýng làm thay đổi thành phần kiểu gen của quần thể theo hýớng tăng dần tần số kiểu gen đồng hợp, giảm dần tần số kiểu gen dị hợp. _ HS nắm được Khái niệm loài sinh học, các cơ chế cách li sinh sản - Biết ứng dụng kiến thức vào đời sống

-Nhóm 5 báo cáo kết quả hoạt động và thảo luận - Các nhóm khác có ý kiến bổ sung

Nội dung 3: Loài GV: Yêu cầu HS lấy ví dụ, trình bày khái niệm loài sinh học, tiêu chí cơ bản phân biệt hai loài thân thuộc Chia lớp thành 4 nhóm mỗi nhóm trả lời 1 câu hỏi

HS thực hiện

- Các thành viên trong nhóm nhận và thực hiện nhiệm vụ trước khi đến lớp.

- Các cá thể cùng loài có đặc điểm gì chung?

- Mỗi loài có khu phân bố xác định hay không?

- Nếu nuôi chung trong cùng trang trại thì gà và vịt có giao phối

-

Học sinh thảo

sinh ra con cái được hay không?

luận phân tích

- Ngựa cái lai với lừa đực cho ra con La có phải loài mới hay

trả lời

không?GV theo dõi và định hướng cho học sinh thực hiện nhiệm vụ và giúp đỡ học sinh.

- GV gọi đại diện nhóm lên trình bày kết quả hoạt động học của nhóm. : - Yêu cầu các nhóm khác chú ý lắng nghe, quan sát - GV xử lý các tình huống sư phạm nảy sinh một cách hợp lý.

- Đại diện các nhóm lần

- Gv đặt câu hỏi định hướng:

lượt lên trình bày sản

1. Để phân biệt 2 quần thể thuộc cùng 1 loài hay 2 loài khác nhau

phẩm của nhóm.

dựa vào đâu?.

2. đối với các loài sinh sản vô tính có sử dụng tiêu chuẩn cách li sinh sản được không?

- Các học sinh khác chú

Phát phiếu học tập yêu cầu các nhóm hoàn thành phiếu học tập.

ý lắng nghe, trả lời (tiêu

Nhóm 1,2 cách li trước hợp tử, nhóm 3,4 phần còn lại.

chuẩn cách li sinh sản)

- GV gọi đại diện nhóm lên trình bày kết quả hoạt động học của nhóm.

- Yêu cầu các nhóm khác chú ý lắng nghe, quan sát

- Đại diện các nhóm lên trình bày sản phẩm.

- Các học sinh khác chú ý lắng nghe, quan sát, bổ sung - Các nhóm đặt câu hỏi để làm rõ nội dung hoặc các vấn đề còn thắc

- Kết luận, chuẩn xác kiến thức bằng sơ đồ trình chiếu ( Nội dung

mắc.

PHT số 5)

- Đại diện nhóm trả lời

- Gv : VD cây 4n lai với cây 2n có được xem là cách li sau hợp

các câu hỏi của các

tử không ? vì sao?

nhóm khác và giáo viên.

HS: Là cách li sau hợp tử vì tạo các thể con 3n bất thụ - Học sinh biết được

Nội dung 4: Quá trình hình thành loài 1. Hình thành loài khác khu vực địa lí

quá trình hình thành loài mới, biết vận dụng kiến thức vào thực tế và giải thích các hiện tượng liên quan.

- GV chia nhóm lớp thành 4 nhóm nhỏ, các nhóm thảo luận và cùng giải quyết một vấn đề.

- GV cho ví dụ về quá trình hình thành loài (hình 29 trang 127 SGK) Từ một quần thể của một loài ban đầu sau đó do chướng ngại địa lý ảnh hưởng đến quần thể, dần dần hình thành nên loài mới.

- Yêu cầu các nhóm cùng tìm hiểu bản chất quá trình hình thành loài mới bằng con đường địa lý thông qua việc thảo luận nhóm và trả lời các câu hỏi sau: Câu hỏi 1: Điều gì đã xảy ra với quần thể ban đầu?

Câu hỏi 2:Quần thể mới có quan hệ như thế nào với môi trường mà nó đang tồn tại?

Câu hỏi 3: So sánh vốn gen của quần thể gốc với quần thể mới?

Câu hỏi 4: Các nhóm quần thể nhỏ này trong tự nhiên có thể giao phối với nhau được không?

Câu hỏi 5: Mối quan hệ về mặt sinh sản của loài mới và loài ban đầu?

Câu hỏi 6: Vai trò của cách li địa lý trong hình thành loài Câu hỏi 7: Hình thành loài bằng con đường địa lí thường gặp ở những loài sinh vật nào?

Câu hỏi 8: Quá trình hình thành loài diễn ra nhanh hay chậm?

Câu hỏi 9: Điều kiện địa lí có phải nguyên nhân trực tiếp gây ra những biến đổi trên cơ thể sinh vật không?

Câu hỏi 10: Quá trình hình thành đặc điểm thích nghi có phải là quá trình hình thành loài mới hay không?

GV: Nhận xét, hoàn chỉnh kiến thức.

1.1. Cơ chế: - Trong quá trình mở rộng khu phân bố, các quần thể của loài có thể gặp các điều kiện địa lý khác nhau và bị cách li địa lí.

- Trong các điều kiện địa lí đó, chọn lọc tự nhiên và các nhân tố tiến hóa khác làm cho các quần thể nhỏ khác biệt nhau về tần số alen và thành phần kiểu gen.

- Đến một lúc nào đó cách li sinh sản làm xuất hiện loài mới. * Vai trò của cách li địa lí: ngăn cản các cá thể của các quần thể cùng loài gặp gỡ và giao phối với nhau, góp phần duy trì sự khác biệt về vốn gen của quần thể do các nhân tố tiến hoá tạo ra.

1.2. Đặc điểm.

- Hình thành loài bằng con đường địa lí xảy ra đối với các loài có khả năng phát tán mạnh.

- Quá trình hình thành loài diễn ra chậm chạp qua nhiều giai đoạn trung gian chuyển tiếp.

- Học sinh thực hiện theo sự phân công của giáo viên.

- Đọc, phân tích ví dụ, mỗi cá nhân đưa ra câu trả lời cho các câu hỏi - Thảo luận nhóm, thống nhất chung và đưa ra kết quả của nhóm.

- Đại diện nhóm ghi kết quả thống nhất vào bảng phụ.

HS hoạt động nhóm + nghiên cứu SGK trả lời câu hỏi vào PHT a. Hình thành loài bằng con đường cách li tập tính:

-Ví dụ: SGK -Cơ chế : 2. Hình thành loài cùng khu vực địa lí Trong cùng một khu vực a. Hình thành loài bằng con đường cách li tập tính: phân bố, các cá thể của b. Hình thành loài bằng cách li sinh thái một quần thể do đột biến - Chia lớp thành 6 nhóm,phân công nhiệm vụ: có KG mới. KG mới làm + Nhóm 1, 2, 3 nghiên cứu mục II.1.a và trả lời câu hỏi 1,2,3,4 thay đổi tập tính giao phối, Câu hỏi 1: Nguyên nhân làm cho 2 loài cá không giao phối là gì? dẫn đến các cá thể đó có Câu hỏi 2: Tại sao các cá thể cùng một loài lại có thể khác nhau về tập xu hướng giao phối với tính giao phối? nhau → tạo nên quần thể Câu hỏi 3: Nêu cơ chế hình thành loài bằng cách li tập tính? cách li với quần thể gốc.

Câu hỏi 4: Hình thành loài bằng con đường cách li tập tính thường gặp Giao phối không ngẫu ở nhóm sinh vật nào? Thường diễn ra nhanh hay chậm. nhiên và các nhân tố tiến hóa tạo ra sự khác biệt về + Nhóm 4,5, 6 nghiên cứu II.1.b và trả lời câu hỏi 5,6,7,8 vốn gen giữa các nhóm cá Câu hỏi 5: nhận xét về ổ sinh thái của nhóm côn trùng sống trên loài cây thể dẫn đến cách li sinh A và nhóm côn trùng sống trên loài cây B (giống hay khác nhau) sản và hình thành nên loài Câu hỏi 6: Vì sao nhóm côn trùng sống trên loài cây B lại có thể khai mới. thác được nguồn thức ăn này? b) Hình thành loài bằng Câu hỏi 7: Nêu cơ chế hình thành loài bằng cách li sinh thái? cách li sinh thái

Câu hỏi 8: Hình thành loài bằng con đường sinh thái thường gặp ở nhóm sinh vật nào? Thường diễn ra nhanh hay chậm?

GV: Yêu cầu học sinh trình bày về hình thành loài cùng khu vực địa lí.

GV nhận xét, hoàn chỉnh.

C. Hình thành loài bằng lai xa và đa bội hóa GV: Yêu cầu HS đọc mục II.2, quan sát H.30, và trả lời các câu hỏi sau Câu hỏi 1: nêu cơ chế hình thành loài mới bằng con đường lai xa và đa bội hoá?

Câu hỏi 2 Vì sao con lai F1 bị bất thụ?

Câu hỏi 3: Vì sao sau khi đa bội hóa con lai F1 lại hữu thụ?

Câu hỏi 4: Con đường này thường xảy ra ở đối tượng nào?

Câu hỏi 5: Tại sao lai xa và đa bội hoá tạo nên loài mới hay xảy ra ở TV mà ít xảy ra ở các loài ĐV? Lai xa và đa bội hoá hay xảy ra ở TV vì việc đa bội hoá không những ít ảnh hưởng đến sức sống mà nhiều khi còn tăng khả năng ST & PT của TV. Còn đối với ĐV, ĐB đa bội thường làm mất cân bằng gen, đặc biệt làm rối loạn cơ chế xác định giới tính dẫn đến gây chết

-VD: loài côn trùng cây A phát tán sang cây B, lâu dần thích nghi và cách li sinh sản với quấn thể gốc→ loài mới.

- Cơ chế: Trong cùng một khu vực phân bố, các quần thể của loài có thể gặp các điều kiện sinh thái khác nhau.

Trong các điều kiện sinh thái khác nhau đó,CLTN tích lũy các đột biến và BDTH theo những hướng khác nhau thích nghi với điều kiện sinh thái tương ứng→tạo nên sự khác biệt về vốn gen của quần thể, dần dần cách li sinh sản và hình thành nên loài mới.

-HS nghiên cứu SGK , quan sát hình+ kiến thức cũ để trả lời câu hỏi - Cơ chế: P Cá thể loài A (2n A) Cá thể loài B (2nB) G nA nB F1(nA + nB) → Không có khả năng sinh sản hữu tính (bất thụ) Gấp đôi số lượng NST (đa bội hóa) F2

(2nA + 2nB) (Song nhị bội hữu thụ)

- Đối tượng: Thường xảy ra ở thực vật − Như vậy Lai xa (lai khác loài) con lai thường bất thụ. Nếu được đa bội hoá làm cho các NST của mỗi loài đều có NST tương đồng  sinh sản bình thường. Và được xem là 1 loài mới so với các loài bố mẹ vì khi lai trở lại với bố mẹ thì sẽ cho ra con lai bất thụ (cách

li sinh sản với các loài bố, mẹ) Hoạt động 3: Luyện tập (20 phút) Mục tiêu Nội dung, phương thức tổ chức hoạt động của học sinh hoạt động Hs nắm Gv: Yêu cầu HS hoàn thành bài tập sgk vững các kiến thức đã GV: Yêu cầu học sinh sơ đồ hóa kiến thức chủ đề học và vận dụng tốt vào GV: nhận xét phần thực hiện của hs và hoàn chỉnh việc trả lời câu hỏi vận dụng củng cố Hoạt động 4: Vận dụng, tìm tòi, mở rộng (20 phút) Mục tiêu Nội dung,phương thức tổ chức hoạt động của học sinh hoạt động HS biết vận dụng kiến thức giải thích nguồn gốc các loài, sự tiến hóa ở các loài sinh vật

GV: Đặt các câu hỏi dành cho hs 1. Kết luận cho rằng giới thực vật và động vật có nguồn gốc chung là đúng hay sai? Giải thích.

2. Người da trắng, người da đen và người da vàng thuộc 3 loài khác nhau là đúng hay sai? Giải thích.

3. Từ vượn người tiến hóa thành người hiện đại. Theo em, trong tương lai con người có thể tiến hóa thành loài nào?

Dự kiến sản phẩm ,đánh giá kết quả hoạt động HS: THảo luận và giải bài tập sgk HS: Thực hiện theo yêu cầu gv, nhận xét, hoàn chỉnh kiến thức

Dự kiến sản phẩm ,đánh giá kết quả hoạt động HS: Thảo luận và trả lời câu hỏi

IV. Câu hỏi /bài tập kiểm tra ,đánh giá chủ đề theo định hướng phát triển ( 30 phút) MỨC NHẬN BIẾT (12 câu) Câu 1. Cơ quan thoái hóa là cơ quan: A. phát triển không đầy đủ ở cơ thể trưởng thành. B. thay đổi cấu tạo phù hợp với chức năng mới.

C. thay đổi cấu tạo khác với tổ tiên.

D. biến mất hoàn toàn.

Câu 2. Bằng chứng tiến hoá không chứng minh các sinh vật có nguồn gốc chung là A. cơ quan thoái hoá. B. sự phát triển phôi giống nhau.

C. cơ quan tương đồng. D. Cơ quan tương tự.

Câu 3. Theo thuyết tiến hóa hiện đại, nhân tố nào sau đây có vai trò cung cấp nguồn nguyên liệu sơ cấp cho quá trình tiến hóa?

A. Các yếu tố ngẫu nhiên.

B. Đột biến. C. Giao phối không ngẫu nhiên.

D. Chọn lọc tự nhiên.

Câu 4. Theo thuyết tiến hoá tổng hợp, đơn vị tiến hoá cơ sở là A. tế bào.

B. quần thể.

C. cá thể.

D. bào quan

Câu 5. Quá trình tiến hoá nhỏ kết thúc khi: A. quần thể mới xuất hiện.

B. chi mới xuất hiện.

C. loài mới xuất hiện.

D. họ mới xuất hiện..

Câu 6. Các nhân tố làm biến đổi tần số alen và thành phần kiểu gen của quần thể được gọi là A. các nhân tố di truyền.

B. các nhân tố biến đổi. C. các nhân tố tiến hóa.

D. các nhân tố chọn lọc.

Câu 7. Nhân tố tiến hoá không làm thay đổi tần số alen nhưng lại làm thay đổi thành phần kiểu gen của quần thể là A. các yếu tố ngẫu nhiên.

B. đột biến.

C. giao phối không ngẫu nhiên.

D. di - nhập gen Câu 8. Cách li sau hợp tử không phải là A.trở ngại ngăn cản con lai phát triển. B. trở ngại ngăn cản tạo ra con lai.

C. trở ngại ngăn cản sự thụ tinh.

D. trở ngại ngăn cản con lai hữu thụ.

D. Không có cách li địa lí thì không thể hình thành loài mới.

Câu 9. Quá trình phát sinh và phát triển của sự sống trên Trái Đất gồm các giai đoạn sau:

(1) Tiến hoá tiền sinh học.

(2) Tiến hoá hoá học.

(3) Tiến hoá sinh học. Trật tự đúng là: A. (1) → (2) → (3).

B. (2) → (1) → (3).

C. (2) → (3) → (1).

D. (3) → (2) → (1).

Câu 10.Trong quá trình phát sinh sự sống, nguồn năng lượng cung cấp cho quá trình tổng hợp các phân tử hữu cơ đơn giản đầu tiên từ chất vô cơ là A. năng lượng ATP. B. năng lượng hoá học.

C. năng lượng sinh học.

D. năng lượng tự nhiên Câu 11. Dựa vào những biến đổi về địa chất, khí hậu,sinh vật. Người ta chia lịch sử trái đất thành các đại theo thời gian từ trước đên nay theo thứ tự là: (1)đại thái cổ (2) đại cổ sinh (3)đại trung sinh (4)đại nguyên sinh (5)đại tân sinh.

A. 2,4,1,3,5.

B. 1,2,3,4,5.

C. 1,4,2,3,5.

D.2,1,4,3,5.

Câu 12. Loài xuất hiện đầu tiên của chi Homo là: A. Homo habilis.

B. Homo erectus.

C. Homo sapiens.

D. Homo neanderthalensis.

MỨC THÔNG HIỂU (9 CÂU TN) Câu 13. Dạng cách li đánh dấu sự hình thành loài mới là A. cách li cơ học.

B. cách li trước hợp tử.

C. cách li tập tính.

D. cách li sinh sản.

Câu 14. Nhân tố có vai trò định hướng cho quá trình tiến hóa là A. đột biến B. giao phối không ngẫu nhiên.

C. chọn lọc tự nhiên.

D. các yếu tố ngẫu nhiên.

Câu 15. Theo Đacuyn, chọn lọc tự nhiên là quá trình A.đào thải những biến dị bất lợi.

B. tích lũy những biến dị có lợi cho sinh vật.

C. vừa đào thải những biến dị bất lợi vừa tích lũy những biến dị có lợi cho sinh vật.

D.tích lũy những biến dị có lợi cho con người và cho bản thân sinh vật.

Câu 16. Vai trò chủ yếu của cách li trong quá trình tiến hóa là A. phân hóa khả năng sinh sản cùa các kiểu gen.

B. nguồn nguyên liệu sơ cấp cho chọn lọc.

C. tạo nguyên liệu thứ cấp cho tiến hóa nhỏ.

D. củng cố và tăng cường phân hóa kiểu gen.

Câu 17. Cách li trước hợp tử gồm: 1: cách li không gian 2: cách li cơ học 3: cách li tập tính 4: cách li khoảng cách 5: cách li sinh thái 6: cách li thời gian.

Phát biểu đúng là: A. 1,2,3 B. 2,3,4 C. 2,3,5 D. 1,2,4,6 Câu 18. Để phân biệt 2 cá thể thuộc cùng một loài hay thuộc hai loài khác nhau thì tiêu chuẩn nào sau đây là quan trọng nhất?

A. Cách li sinh sản B. Hình thái C. Sinh lí,sinh hoá D. Sinh thái.

Câu 19. Hình thành loài bằng con đường địa lí thường xảy ra đối với loài A. động vật bậc cao B. động vật C. thực vật D. có khả năng phát tán mạnh Câu 20Trong quá trình phát sinh sự sống trên Trái Đất, ở giai đoạn tiến hóa hóa học đã hình thành nên: A. Các tế bào nhân thực.

B. Các đại phân tử hữu cơ.

C. Các giọt cooavecxa.

D. Các tế bào sơ khai.

Câu 21. Quá trình phát sinh loài người chịu sự chi phối của A. tính di truyền và biến dị.

C. chọn lọc tự nhiên và lao động.

MỨC VẬN DỤNG THẤP (4câu TN) Câu 22: Những cơ quan nào sau đây được xem là cơ quan thoái hóa?

A.Các đốt sống cùng của cột sống, ruột thừa ở người.

B.Người cờ đuôi, có nhều đôi vú.

C.Người có lông rậm khắp mình, ruột tịt.

D.Người có ruột tịt, có nhiều đôi vú.

B. các loại đột biến và chọn lọc tự nhiên.

D. tiến hoá sinh học và tiến hoá văn hoá

Câu 23. Chọn lọc tự nhiên được xem là nhân tố tiến hoá cơ bản nhất vì A. tăng cường sự phân hoá kiểu gen trong quần thể gốc.

B. diễn ra với nhiều hình thức khác nhau.

C. đảm bảo sự sống sót của những cá thể thích nghi nhất.

D. nó định hướng quá trình tích luỹ biến dị, quy định nhịp độ biến đổi kiểu gen của quần thể.

Câu 24. Loài lúa mì Triticum aestivum 6n = 42 được hình thành bằng con đường A. đa bội hoá cùng nguồn.

B. cách li sinh thái.

C. lai xa và đa bội hoá.

D. cấu trúc lại bộ nhiễm sắc thể.

Câu 25. Cho đến nay, các bằng chứng hoá thạch thu được cho thấy các nhóm linh trưởng phát sinh ở đại A. Nguyên sinh.

B. Trung sinh.

C. Tân sinh.

D. Cổ sinh.

MỨC VẬN DỤNG CAO (3 CÂU) Câu 26 Nếu cho rằng chuối nhà 3n có nguồn gốc từ chuối rừng 2n thì cơ chế hình thành chuối nhà được giải thích bằng chuồi các sự kiện như sau: 1. Thụ tinh giữa giao tử n và giao tử 2n.

2. Tế bào 2n nguyên phân bất thường cho cá thể 3n 3. Cơ thể 3n giảm phân bất thường cho giao tử 2n.

4. Hợp tử 3n phát triển thành thể tam bội.

5. Cơ thể 2n giảm phân bất thường cho giao tử 2n.

6. Duy trì dạng tam bội thích nghi, sinh sản vô tính.

A. 5 → 1 → 4 → 6.

B. 4 → 3 → 1 → 6.

C. 3 → 1 → 4 → 6.

D. 1 → 3 → 4 → 6. .

Câu 27. Cho một số đặc điểm về khí hậu địa chất ở một số kỉ sau: 1.Kỉ cac bon, đầu kỉ ẩm và nóng, về sau trở nên lạnh và khô.

2.Kỉ Tam điệp, đại lục chiếm ưu thế , khí hậu khô.

3. Kỉ Jura, biển tiến vào lục địa, khí hậu ấm áp.

4. Kỉ Phấn trắng địa Bắc liên kết với nhau. Biển thu hẹp, khí hậu khô.

Bò sát phát sinh và bò sát cổ tuyệt chủng theo thứ tự đúng của các kỉ là: A.1,4.

B .2,3.

C. 3,4.

D. 2,4.

Câu 28. Những đặc điểm nào sau đây cho thấy sự giống nhau giữa người và vượn người ngày nay?

(1). Kích thước và khối lượng não giống nhau.

(2). Có bộ NST giống nhau về số lượng.

(3). Có 4 nhóm máu , có hemoglobin giống nhau.

(4). Có đặc điểm sinh sản giống nhau: kích thước, hình dạng tinh trùng, cấu tạo nhau thai.

(5). Não có nhiều khúc cuộn và có nếp nhăn.

(6).Hình dạng, kích thước cơ thể, cấu tạo bộ xương và răng tương tự nhau.

A. (1); (2); (3); (4). B. (2); (3); (4); (5).

C. (3); (4); (5); (6).

D. (1); (3); (5); (6).

Phụ lục :

Nguồn gốc Chức năng 1 số ví dụ Nhận xét

Đáp án PHT 1: So sánh cơ quan thoái hóa và cơ quan tương đồng Cơ quan thoái hóa Cơ quan tương đồng Chung nguồn gốc Chung nguồn gốc Không còn hoặc tiêu giảm Khác nhau Cơ quan thoái hóa cũng là cơ quan tương đồng Đáp án PHT 2: So sánh cơ quan tương đồng và cơ quan tương tự Cơ quan tương đồng Cơ quan tương tự

Nguồn gốc Chức năng Hình thái

Chung nguồn gốc Khác chức năng Khác nhau

Ý nghĩa tiến hóa

Phản ánh sự tiến hóa phân li

Khác nguồn gốc Cùng chức năng Tương tự nhau Phản ánh sự tiến hóa đồng quy (tiến hóa hội tụ)

Đáp án PHT số 3: Phân biệt CLTN và CLNT Nội dung SS Động lực Nội dung Kết quả Vai trò

CLTN Do đấu tranh sinh tồn Tích lũy các biến dị có lợi và đào thải các biến dị có hại cho sinh vật Hình thành đặc điểm thích nghi đối với sinh vật -> sinh vật Cơ sở của sự hình thành loài mới qua nhiều dạng trung gian từ một loài ban đầu

CLNT Do nhu cầu và thị hiếu của con người Tích lũy những biến dị có lợi và đào thải những biến dị không có lợi cho con người Tạo nên các giống vật nuôi và cây trồng mới Đáp ứng các nhu cầu khác nhau của con người

Đáp án PHT số 4: Phân biệt tiến hóa nhỏ và tiến hóa lớn Nội dung

Tiến hóa nhỏ

Khái niệm

Là quá trình biến đổi cấu trúc di truyền của quần thể (tần số alen và tần số các kiểu gen).

Không gian Thời gian Kết quả

PP n/cứu

Tiến hóa lớn Là quá trình hình thành các nhóm phân loại trên loài.

Phạm vi phân bố hẹp.

Quy mô rộng lớn.

Tương đối ngắn

Rất dài (hàng triệu năm)

Hình thành loài mới.

Hình thành các nhóm phân loại trên loài.

Có thể nghiên cứu bằng thực nghiệm.

Nghiên cứu gián tiếp.

Đáp án PHT số 5: So sánh các hình thức cách li sinh sản

Chuyên đề 9: SỰ PHÁT SINH VÀ PHÁT TRIỂN SỰ SỐNG TRÊN TRÁI ĐẤT * Mô tả chuyên đề Chủ đề này gồm 3 bài trong chương II, thuộc phần 6 Tiến hóa – Sinh học 12 Bài 32: Nguồn gốc sự sống.

Bài 33: Sự phát triển của sinh giới qua các đại địa chất.

Bài 34: Sự phát sinh loài người. * Dự kiến thời lượng: 3 tiết

I. MỤC TIÊU 1.Kiến thức, kĩ năng,thái độ: a. Kiến thức: Sau khi học xong chuyên đề này, học sinh phải: - Trình bày được sự phát sinh sự sống trên trái đất: Quan niệm hiện đại về các giai đoạn chính trong quá trình phát sinh sự sống (tiến hóa hóa học và tiến hóa tiền sinh học).

- Nêu được khái niệm và vai trò của hóa thạch trong nghiên cứu sự tiến hóa của sinh giới.

- Phân tích được mối quan hệ giữa điều kiện địa chất, khí hậu và các sinh vật điển hình qua các đại địa chất.

Biết được một số hoá thạch điển hình trung gian giữa các ngành, các lớp chính trong giới thực vật và động vật.

- Nêu được các đặc điểm giống nhau giữa người hiện đại với các loài linh trưởng hiện đang sống.

- Giải thích được những đặc điểm thích nghi đặc trưng của loài người - Giải thích được quá trình hình thành loài người Homo sapiens qua các loài trung gian chuyển tiếp.

- Giải thích được thế nào là tiến hóa văn hoá và vai trò của tiến hóa văn hóa đối với sự phát sinh, phát triển của loài người b. Kỹ năng - Rèn luyện kĩ năng so sánh, quan sát, phân tích, tổng hợp.

- Kĩ năng thể hiện sự tự tin khi trình bày ý kiến trước lớp, kĩ năng tìm kiếm và xử lí thông tin.

- Biết sưu tầm tư liệu về sự phát sinh của sinh vật qua các đại địa chất, sự phát sinh loài người.

- Rèn luyện các kĩ năng sống như: Kĩ năng giao tiếp, kĩ năng giải quyết vấn đề, kĩ năng ra quyết định c. Thái độ Củng cố niềm tin khoa học và ý thức về nguồn gốc của sự sống, bảo vệ môi trường chống biến đổi khí hậu, ý thức về sự hình thành loài người.

2. ĐỊNH HƯỚNG CÁC NĂNG LỰC CÓ THỂ HÌNH THÀNH VÀ PHÁT TRIỂN: a. Năng lực chung Tên năng lực Năng lực tự học Năng lực giải quyết vấn đề Năng lực sử dụng ngôn ngữ

Năng lực hợp tác Năng lực sử dụng công nghệ thông tin và truyền thông.

Năng lực tính toán

Các kĩ năng thành phần - Học sinh biết xác định được mục tiêu học tập của chuyên đề.

- Học sinh lập được bảng kế hoạch học tập theo nhiệm vụ giáo viên đã giao.

Vận dụng kiến thức để giải thích sự hình thành tế bào sơ khai nguyên thủy rồi đến cơ thể sinh vật đơn bào đơn giản đầu tiên trên trái đất và toàn bộ sinh giới ngày nay; giải thích được sự phát sinh và nguồn gốc của loài người.

- Phát triển ngôn ngữ nói thông qua: + Thảo luận nhóm và trao đổi với giáo viên. + Thuyết trình nội dung của nhóm trước lớp.

- Phát triển ngôn ngữ viết thông qua việc viết nội dung thảo luận trên giấy, bảng phụ.

Hợp tác, phân công nghiệm vụ trong nhóm.

Khai thác thông tin từ internet, đài, báo để tìm hiểu vè nguồn gốc sự sống, sự phát triển của sinh vật quá các đại địa chất, sự phát sinh loài người.

Tính được thời gian để hình thành cơ thể sinh vật đơn bào đơn giản đầu tiên trên trái đất; từ các mốc thời gian của các đại, các kỉ tính được thời gian của từng đại, từng kỉ.

b. Năng lực chuyên biệt Tên năng lực Năng lực quan sát

Các kĩ năng thành phần Quan sát hình ảnh của hóa thạch, phim về sự phát triển của sinh giới qua các đại địa chất, sự phát sinh loài người Năng lực xác định Quan hệ giữa điền kiện khí hậu – địa chất với nguồn gốc sự sống, sự phát mối quan hệ. triển của sinh giới, sự phát sinh loài người.

Năng lực xử lí thông Từ các thông tin trong sgk, mạng internet, đài, báo rút ra được nội dung tin. chính của kiến thức.

Năng lực định nghĩa. Phát biểu định nghĩa về tiến hóa hóa học, tiến hóa tiền sinh học, hóa thạch, nhân tố sinh học, nhân tố xã hội, ...

Năng lực tiên đoán Dự đoán sự phát triển của sinh giới trong tương lai, đặc biệt là sự phát triển của xã hội loài người, loài người có biến đổi thành loài nào khác không.

Năng lực tư duy Phát triển tư duy so sánh, phân tích và tìm ra mối liên hệ giữa điều kiện khí hậu – địa chất với sinh vật qua lịch sử phát triển II. CHUẨN BỊ CỦA GIÁO VIÊN VÀ HỌC SINH 1. Chuẩn bị của giáo viên.

Nghiên cứu nội dung bài giảng thông qua Sgk và các tài liệu có liên quan.

2. Chuẩn bị của học sinh: Tự học ở nhà theo hướng dẫn của giáo viên.

- Nội dung của giai đoạn tiến hóa hóa học.

- Nội dung của giai đoạn tiến hóa tiền sinh học.

- Khái niệm và vai trò của hóa thạch trong nghiên cứu lịch sử phát triển của sinh giới.

- Phân tích mối quan hệ giữa điều kiện địa chất, khí hậu và các sinh vật điển hình qua các đại địa chất.

- Bằng chứng về nguồn gốc động vật của loài người.

- Các giai đoạn trong quá trình phát sinh loài người.

- Người hiện đại và sự tiến hóa văn hóa.

III. TIẾN TRÌNH DẠY HỌC: Hoạt động 1:Tình huống xuất phát / khởi động (15 phút) Mục tiêu hoạt động Nội dung,phương thức tổ chức hoạt động Dự kiến sản phẩm ,đánh của học sinh giá kết quả hoạt động Giúp HS hiểu được -Sự sống trên Trái Đất đã phát sinh và phát -Là quá trình hình thành các nguồn gốc của sự triển như thế nào? hợp chất hữu cơ từ các chất sống cùng với sự vô cơ theo phương thức hóa phát sinh và phát học dưới tác động của các tác triển sinh giới qua nhân tự nhiên các đại địa chất và sự -Sự phát sinh và phát triển và phát triển sinh -Là bằng chứng trực tiếp của phát sinh loài người giới qua các đại địa chất nói lên điều gì? quá trình tiến hóa như thế nào?

-Chúng ta sẽ đi tìm hiểu loài người đã phát -Quá trình tiến hóa của loài sinh như thế nào? người bao gồm 2 giai đoạn: +Tiến hóa hình thành người hiện đại +Tiến hóa của loài người từ khi hình thành cho đến ngày nay Mục tiêu hoạt động * Hoạt động 1(nhóm): Tiến hóa hóa học.

Hoạt động 2:Hình thành kiến thức (90 phút) Nội dung,phương thức tổ chức hoạt Dự kiến sản phẩm ,đánh động của học sinh giá kết quả hoạt động -Gv yêu cầu học sinh hoàn thành nhiệm + Học sinh trao đổi nhóm vụ: hoàn thành nhiệm vụ. + Thế nào là tiến hóa hóa học? + Gọi bất kì một học sinh + Nêu cơ chế hình thành các chất hữu cơ trong nhóm lên trình bày. đơn giản và các chất hữu cơ phức tạp. + Các nhóm khác nhận xét, bổ Chứng minh bằng thực nghiệm. sung.

Tiến hóa hóa học: Là quá trình hình + Gv bổ sung, chỉnh lí (nếu thành các hợp chất hữu cơ theo phương cần). thức hóa học dưới tác động của các tác + Cho hs trả lời các câu hỏi nhân tự nhiên (Từ các chất vô cơ → chất trong bộ câu hỏi định hướng. hữu cơ đơn giản → chất hữu cơ phức tạp).

- Trong khí quyển nguyên thủy của trấi đất có H2O, CO2, NH3, rất ít N2.

- Dưới tác động của nhiều nguồn năng lượng tự nhiên(sấm sét, tia tử ngoại, núi lửa, …) → các chất vô cơ đã hình thành các chất hữu cơ đơn giản như axit amin, axit béo, đường đơn, nuclêôtit, …

- Các chất hữu cơ đơn giản trùng phân → Đại phân tử hữu cơ (Pr, axit nu, lipit, …). Điều trên đã được chứng minh bằng thực nghiệm. * Hoạt động 2(nhóm): Tiến hóa tiền sinh học.

Gv yêu cầu học sinh hoàn thành nhiệm vụ sau: + Nội dung của bằng chứng tế bào học và ý nghĩa. + Nội dung của bằng chứng sinh học phân tử và ý nghĩa.

Tiến hóa tiền sinh học: Hình thành nên các tế bào sơ khai nguyên thủy từ các đại phân tử hữu cơ và màng sinh học. Đại phân tử hữu cơ (Pr, axit nu, lipit, …)

Hoà tan trong nước

Học sinh trao đổi nhóm hoàn thành nhiệm vụ.

Các giọt nhỏ (Bao bọc bởi lớp màng) CLTN Tế bào sơ khai nguyên thủy (Prôtôbiônt) *Hoạt động 3: Tìm hiểu hóa thạch và phân chia thời gian địa chất

*GV: Yêu cầu hs nghiên cứu nội dung mục I, quan sát tranh một số hoá thạch điển hình và trả lời các câu hỏi sau : - Hóa thạch là gì ? Cho ví dụ.

- Hoá thạch được hình thành như thế nào?

- Hóa thạch có ý nghĩa thực tiễn gì trong nghiên cứu khảo cổ và thực tiễn ? * Hóa thạch và vai trò của hóa thạch trong nghiên cứu lịch sử phát triển của sinh giới.

1. Khái niệm hóa thạch - Hóa thạch là di tích của các sinh vật để lại trong các lớp đất đá của vỏ trái đất.

- Hoá thạch thường gặp là các sinh vật bằng đá (có thể là toàn bộ cơ thể, có thể là một phần cơ thể), các mảnh xương, mảnh vỏ sinh vật hoá đá, đôi khi là xác sinh vật được bảo quản trong băng tuyết, trong hổ phách.

- Một số sinh vật hiện nay, rất ít hoặc không biến đổi so với trước đây được coi là dạng hoá thạch sống: ốc anh vũ, rái mỏ vịt, sam..

2. Vai trò của các hoá thạch trong nghiên cứu lịch sử phát triển của sinh giới.

*HS : Nghiên cứu, trả lời *GV : Kết luận, bổ sung : - Các ví dụ hóa thạch.

- Có vai trò quan trọng trong nghiên cứu sinh học và địa chất học.

*Hoạt động 4: Tìm hiểu lịch sử phát triển của sinh giới qua các đại địa chất.

- Hoá thạch là bằng chứng trực tiếp để biết được lịch sử phát sinh, phát triển của sự sống.

- Là dẫn liệu qúy để nghiên cứu lịch sử vỏ trái đất. *GV: Yêu cầu hs nghiên cứu nội dung mục II và trả lời các câu hỏi sau : - Thế nào là hiện tượng trôi dạt lục địa?

- Hiện tượng trôi dạt lục địa dẫn đến điều gì?

- Trôi dạt lục địa ảnh hưởng như thế nào đến sự tiến hóa của sinh vật?

- Các nhà địa chất học căn cứ vào đặc điểm nào để phân chia lịch sử trác đất thành các đại, kỉ? Đó là những đại nào ? * Lịch sử phát triển của sinh giới qua các đại địa chất.

1. Hiện tượng trôi dạt lục địa.

- Là hiện tượng di chuyển của các lục địa chia thành các vùng riêng biệt.

- Trôi dạt lục địa dẫn đến làm thay đổi khí hậu trái đất do đó có thể dẫn đến những đợt tuyệt chủng hàng loạt các loài và sau đó làm phát sinh các loài mới.

2. Sinh vật trong các đại địa chất.

- Căn cứ vào những biến đổi lớn về địa chất, khí hậu, các hoá thạch điển hình, người ta chia lịch sử Trái Đất kèm theo sự sống thành 5 đại: 2.1. Đại thái cổ: (khoảng 3500 triệu năm) - Hóa thạch SV nhân sơ cổ nhất 2.2. Đại nguyên sinh: (2500 triệu năm) - Hóa thạch SV nhân thực cổ nhất - Hóa thạch đv cổ nhất - ĐV không sương sống thấp ở biển, tảo 2.3. Đại cổ sinh: (300 – 542 triệu năm) - Kỉ cambri: xuất hiện (phát sinh) các ngành ĐV - Ocđôvic: phát sinh thực vật.

- Kỉ silua: cây có mạch chiếm lĩnh trên cạn, xuất hiện cá - Kỉ đêvôn: phân hóa cá sương, xuất hiện lưỡng cư, côn trùng.

- Kỉ than đá: xuất hiện TV hạt trần, phát sinh bò sát…

- Kỉ pecmi: phân hóa bò sát, côn trùng 2.4. Đại trung sinh: (145-200 triệu năm) - Kỉ tam điệp: cây hạt trần ngự trị, cá sương phát triển, phân hóa bò sát cổ, xuất hiện chim và thú.

*HS : Nghiên cứu, trả lời *GV : Kết luận, bổ sung : - Phân tích mối quan giữa ĐK địa chất, KH với SV qua các kỉ.

- Hậu quả của biến đổi khí hậu - Hành động chống biến đổi khí hậu - Tích cực bảo vệ môi trường.

* Hoạt động 5(nhóm): Bằng chứng về nguồn gốc động vật của loài người.

- Kỉ jura: cây hạt trần ngự trị, bò sát cổ ngự trị tuyệt đối trên cạn, dưới nước và trên không.

- Kỉ phấn trắng: xuất hiện thực vật hạt kín, cuối kỉ tuyệt diệt nhiều loài sinh vật.

2.5. Đại tân sinh: (1,8 – 65 triệu năm) - Kỉ đệ tam: phân hóa thú, chim, xuất hiện các nhóm linh trưởng.

- Kỉ đệ tứ: xuất hiện loài người, thực vật và động vật giống ngày nay.

Gv yêu cầu học sinh hoàn thành nhiệm vụ: + Nội dung của bằng chứng giải phẫu so sánh(những điểm giống nhau giữa người và động vật có xương sống, đặc biệt là thú; sự giống nhau giữa người và vượn người) + Nội dung của bằng chứng phôi sinh học. + Nội dung của bằng chứng cổ sinh vật học (hóa thạch) Bằng chứng giải phẫu so sánh - Sự giống nhau về các đặc điểm giải phẫu giữa người và động vật có xương sống và đặc biệt là với thú.

- Sự giống nhau giữa người và vượn người: + Vượn người có kích thước cơ thể gần với người (cao 1,5 – 2m). + Vượn người có bộ xương cấu tạo tương tự người, với 12 – 13 đôi xương sườn, 5 – 6 đốt cùng, bộ răng gồm 32 chiếc. + Vượn người đều có 4 nhóm máu, có hêmôglôbin giống người. + Bộ gen người giống tinh tinh trên 98%. + Đặc tính sinh sản giống nhau: Kích thước, hình dạng tinh trùng, cấu tạo nhau thai, chu kì kinh nguyệt.... + Vượn người có một số tập tính giống người: biết biểu lộ tình cảm vui, buồn.... → Người và vượn người có nguồn gốc chung và có quan hệ họ hàng rất thân thuộc.

Bằng chứng phôi sinh học Sự giống nhau về quá trình phát triển phôi giữa người và động vật có xương sống và đặc biệt là với động vật có vú.

Bằng chứng cổ sinh vật học: Bằng chứng giải phẫu so sánh và bằng chứng phôi sinh học là những bằng chứng gián tiếp còn bằng chứng về hóa thạch (một

Học sinh trao đổi nhóm hoàn thành nhiệm vụ.

* Hoạt động 6(nhóm): Các giai đoạn chính trong quá trình phát sinh loài người.

* Hoạt động 7(nhóm): Người hiện đại và sự tiến hóa văn hóa.

nội dung nghiên cứu của Cổ sinh vật học) là bằng chứng trực tiếp để chứng minh nguồn gốc động vật của loài người: Trong quá trình nghiên cứu, các nhà khoa học đã tìm thấy nhiều hóa thạch về Học sinh trao đổi nhóm hoàn tổ tiên của loài người có nhiều điểm thành nhiệm vụ. giống với động vật, đặc biệt là vượn người.

Gv yêu cầu học sinh hoàn thành nhiệm vụ sau: + Sau khi tách ra từ một tổ tiên chung với vượn người(gần nhất là Tinh tinh), nhánh vượn người cổ đại đã phân hoá thành nhiều loài khác nhau, trong đó có một nhánh tiến hóa hình thành chi Homo. Các loài lần lượt xuất hiện trong chi Homo là gì? + Nêu các giai đoạn trong quá trình phát sinh loài người và đặc điểm của từng giai đoạn.

Các giai đoạn chính trong quá trình phát sinh loài người.

Các loài lần lượt xuất hiện trong chi Homo là: H. Habilis(người khéo léo) → H. Erectus(người đứng thẳng) → Nguời hiện đại(H. sapiens) - Người tối cổ: Đã đứng thẳng, đi bằng hai chân nhưng vẫn khom về phía trước, não bộ lớn hơn vượn người.

- Người cổ: Đã có tư thế đứng thẳng, đi bằng hai chân, não bộ lớn.

- Người hiện đại: Đã có đầy đủ đặc điểm như người hiện nay, nhưng răng to khoẻ hơn.

Học sinh trao đổi nhóm hoàn Gv yêu cầu học sinh hoàn thành nhiệm vụ thành nhiệm vụ. sau: + Hãy trình bày một số đặc điểm nổi bật của loài người hiện đại. + Từ những đặc điểm nổi bật đó, xã hội loài người có những tiến bộ như thế nào?

- Loài người hiện đại có bộ não phát triển, tiếng nói và chữ viết phát triển, bàn tay hoạt động linh hoạt → phát triển văn hoá.

- Xã hội loài người hiện nay khác xa với trước kia hàng chục triệu năm, con người ngày nay không những ít phụ thuộc vào tự nhiên mà còn cải biến tự nhiên phù hợp với nhu cầu của mình

IV. Câu hỏi /bài tập kiểm tra ,đánh giá chủ đề theo định hướng phát triển (30 phút) 1. Bảng mô tả 4 mức độ nhận thức: Nội Nhận biết Dung Nguồn - Nêu được nội dung gốc của và kết quả của tiến hóa sự sống hóa học.

- Nêu được nội dung và kết quả của tiến hóa tiền sinh học.

- Thế nào là giọt lipôxôm, côaxecva.

Sự phát - Nêu được khái niệm triển của hóa thạch. sinh giới - Kể tên được các đại qua các trong lịch sử phát triển đại địa của sự sống. chất - Biết được một số hoá thạch điển hình trong các đại, các kỉ.

Sự phát - Nội dung của các sinh loài bằng chứng (giải phẫu người. so sánh, phôi sinh học,…)

- Các giai đoạn trong quá trình phát sinh loài người - Sự tiến hóa văn hóa của loài người

Thông hiểu

Vận dụng thấp

Vận dụng cao

- Hiểu được trong điều kiện khí quyển hiện nay cũng có thể hình thành được các chất hữu cơ đơn giản từ các chất vô cơ.

- Hiện nay thì tiến hóa hóa học không thể xảy ra do bị vi khuẩn phân hủy.

- Hiểu được vai trò của hóa thạch trong nghiên cứu lịch sử phát triển của sinh giới.

- Hiểu được mối quan hệ giữa điều kiện địa chất, khí hậu và các sinh vật điển hình qua các đại địa chất.

Hiểu được sự giống nhau giữa người và vượn người là do cùng nguồn gốc, nhưng khác nhau là do tiến hóa theo các nhánh khác nhau.

Vai trò của lipit trong tiến hóa tiền sinh học.

Giải thích CLTN giúp hình thành nên các tế bào sơ khai.

Giải thích được xuất hiện một số loài sinh vật trong các đại, các kỉ.

Vận dụng kiến thức đã học để xây dựng, bảo vệ và giữ gìn môi trường sống.

Giải thích sự hình thành loài người theo khoa học.

Các loài vượn người ngày nay không thể tiến hóa thành loài người.

2. Biên soạn câu hỏi/bài tập kiểm tra đánh giá: Nguồn gốc của sự sống. a. Nhóm câu hỏi nhận biết Câu 1: Nguồn năng lượng không tham gia vào hình thành sự sống trong giai đoạn tiến hoá hoá học là A. năng lượng núi lửa B. phóng điện trong khí quyển C. năng lượng sinh học D. tia vũ trụ hoặc phóng xạ Câu 2: Các chất hữu cơ nguyên thuỷ đầu tiên được hình thành ở: (khí quyển, địa quyển hay thuỷ quyển) Câu 3: Trong giai đoạn tiến hóa hoá học, khí quyển của trái đất không thể có: (CO2, H2O, N2, NH3, O2) Câu 4: Trong giai đoạn tiến hóa hoá học, prôtêin được sinh ra nhờ A. sự dịch mã từ ADN nguyên thuỷ B. sự dịch mã của ARN nguyên thuỷ C. sự liên kết ngẫu nhiên các axit amin nhờ nhiệt D. sự liên kết các axit amin nhờ enzim b. Nhóm câu hỏi thông hiểu Câu 5: X.Milơ bơm vào một quả cầu thuỷ tinh các khía vô cơ như khí quyển nguyên thuỷ của trái đất, đun nóng nước cất cho khí tuần hoàn kín kết hợp với phóng điện trong quả cầu này, thì được nhiều chất hữu cơ.

Thí nghiệm này chứng tỏ: A. Sự sống đã phát sinh theo con đường hoá học B. Chất hữ cơ tạo thành theo con đường sinh học C. Chất hữu cơ tạo thành theo con đường phi sinh học D. Chất vô cơ hình thành nên sinh vạt nguyên thuỷ Câu 6: Bằng chứng khoa học thực nghiệm chứng tỏ ARN xuất hiện sớm hơn ADN trong tiến hoá là:

A. Hiện nay, ARN có thể phiên mã ngược tạo ra ADN B. Trong tự nhiên, ARN bền vững hơn ADN C. Có ARN (như ribôzim) tự sao không cần enzim D. ADN không tự tạo thành nếu thiếu enzim Câu 7: Phản ứng trùng phân tạo thành các chất cao phân tử đầu tiên được thực hiện là: Phản ứng nhiệt c. Nhóm câu hỏi vận dụng thấp Câu 8: Sự phát hiện các chợp chất hữu cơ ở mây bụi vũ trụ hay thiên thạch đã rơi xuống trái đất chứng tỏ: Các chất hữu cơ cũng có nguồn gốc từ mây bụi vũ trụ Câu 9: Cơ thể sống dạng nguyên thuỷ xuất hiện đầu tiên thuộc nhóm sinh vật nào? Sv nhân sơ d. Nhóm câu hỏi vận dụng cao Câu 10: Ngày nay, chất hữu cơ được hình thành chủ yếu theo con đường: Con đường Sinh học d. Nhóm câu hỏi vận dụng caoSự phát triển của sinh giới qua các đại địa chất. a. Nhóm câu hỏi nhận biết Câu 1: Hóa thạch là gì ? Cho ví dụ.

(Hóa thạch là di tích của các sinh vật để lại trong các lớp đất đá của vỏ trái đất.

Ví dụ: hoá thạch sống: ốc anh vũ, rái mỏ vịt, sam, cá vây tay..)

Câu 2: Hóa thạch có ý nghĩa thực tiễn gì trong nghiên cứu khảo cổ và thực tiễn ?

(Hoá thạch là bằng chứng trực tiếp để biết được lịch sử phát sinh, phát triển của sự sống; Là dẫn liệu qúy để nghiên cứu lịch sử vỏ trái đất) Câu 3: Thế nào là hiện tượng trôi dạt lục địa?

(Là hiện tượng di chuyển của các lục địa chia thành các vùng riêng biệt) Câu 4: Loài người xuất hiện ở kỉ nào? (kỉ đệ tứ) b. Nhóm câu hỏi thông hiểu Câu 5: Hiện tượng trôi dạt lục địa dẫn đến điều gì?

(Trôi dạt lục địa dẫn đến làm thay đổi khí hậu trái đất do đó có thể dẫn đến những đợt tuyệt chủng hàng loạt các loài và sau đó làm phát sinh các loài mới).

Câu 6: Các nhà địa chất học căn cứ vào đặc điểm nào để phân chia lịch sử trác đất thành các đại, kỉ? Đó là những đại nào ?

(Căn cứ vào những biến đổi lớn về địa chất, khí hậu, các hoá thạch điển hình, người ta chia lịch sử Trái Đất kèm theo sự sống thành 5 đại) Câu 7: Sinh vật đầu tiên xuất hiện ở đại nào và có đặc điểm gì? (Đại thái cổ, đó là sinh vật nhân sơ có cấu tạo cổ nhất). c. Nhóm câu hỏi vận dụng thấp Câu 8: Sinh vật nào lên cạn đầu tiên? Sự lên cạn đó có ý nghĩa gì?

(Thực vật cây có mạch dẫn thô sơ - quyết trần, ý nghĩa thực vật quang hợp tạo ôxi hình thành lớp ôzon làm màn chắn tia tử ngoại) Câu 9: Tại sao sinh vật lên cạn hàng loạt? (vì khí hậu thay đổi có lớp ôzon làm màn chắn tia tử ngoại) d. Nhóm câu hỏi vận dụng cao Câu 10: Con người chúng ta cần phải làm gì để ngăn chặn đại tuyệt chủng có thể xảy ra do chính con người gây nên?

(Các nước phải có quy định chặt chẽ về vấn đề bảo vệ môi trường; Khai thác và sử dụng nguồn tài nguyên hợp lí; Cần phải xây dựng, bảo vệ và giữ gìn môi trường sống) Sự phát sinh loài người a. Nhóm câu hỏi nhận biết Câu 1: Khoa học đã chứng minh loài người có nguồn gốc do: A. Thần, Thượng đế hoặc Chúa sinh ra B. Thần tạo ra lúc đầu, sau theo quy luật tự nhiên C. Động vật tiến hoá lên nhờ CLTN D. Động vật, tiến hóa do nhân tố sinh học và xã hội Câu 2: Dạng vượn người hiện nay có quan hệ nguồn gốc gần gũi nhất với loài người là: (Tinh Tinh) Câu 3: Sự tách nhánh tiến hoá từ tổ tiên chung của người và vượn người hiện đại bắt đầu xảy ra cách đây khoảng: (6 triệu năm) Câu 4: Các giai đoạn chính trong quá trình phát sinh loài người là: (Người tối cổ, người cổ và người hiện đại) b. Nhóm câu hỏi thông hiểu

Câu 5: Khác biệt dễ nhận thấy nhất giữa loài người hiện đại và loài tinh tinh là: A. Đứng thẳng hoàn toàn B. Biết chế tạo và sử dụng công cụ có mục đích C. Có ngôn ngữ và ý thức D. A, B và C Câu 6: Đặc trưng cơ bản của loài người mà vượn người không có được là: A. Khả năng biểu lộ tình cảm B. Lao động sáng tạo và ngôn ngữ C. Bộ não kích thước lớn D. Biết sử dụng công cụ Câu 7: Sự tiêu giảm bộ lông đã làm cho loài người có ưu thế là: A. Đỡ bẩn, giảm kí sinh vật ở da B. Chống nóng tốt hơn C. Điều hòa cân bằng nội môi thuận lợi D. Giảm ma sát khi vận dộng c. Nhóm câu hỏi vận dụng thấp Câu 8: Lồi cằm của người là dấu hiệu của: (Có tiếng nói) Câu 9: Trong các động vật hiện nay, chỉ có tinh tinh giống người nhiều nhất. Điều này chứng tỏ: A. Tinh tinh là tổ tiên trực tiếp của người B. Tinh tinh cùng là nguồn gốc gần với người C. Tinh tinh và người là tổ tiên của nhau D. Nó do người cổ đại thoái hoá thành d. Nhóm câu hỏi vận dụng cao.

Câu 10: Loài người không thể biến đổi thành loài nào khác vì A. có cấu trúc tinh vi và phức tạp hết mức.

B. có khả năng thích nghi với mọi hoàn cảnh.

C. hoàn toàn thoát khỏi tác động của CLTN D. ít chịu tác động của qui luật sinh học.

CHUYÊN ĐỀ 10: CÁ THỂ VÀ QUẦN THỂ SINH VẬT. Giới thiệu chung chuyên đề: Chuyên đề gồm các nội dung sau: - Môi trường và các nhân tố sinh thái.

- Quần thể sinh vật và mối quan hệ giữa các cá thể trong quần thể.

- Các đặc trưng cơ bản của quần thể sinh vật - Biến động số lượng cá thể của quần thể.

Thời lượng dự kiến thực hiện chủ đề: 4 tiết I. Mục tiêu chuyên đề: 1. Kiến thức, kỹ năng, thái độ: * Kiến thức: - HS nêu được khái niệm môi trường sống của sinh vật; phân loại được các loại môi trường sống. Phân tích được ảnh hưởng của 1 số nhóm nhân tố sinh thái như vô sinh, hữu sinh lên đời sống sinh vật.

- HS nêu được khái niệm giới hạn sinh thái, ổ sinh thái, phân biệt ổ sinh thái và nơi ở. cho ví dụ minh họa.

- HS trình bày được thế nào là quần thể sinh vật, ví dụ minh hoạ về quần thể.

- HS nêu được các quan hệ hỗ trợ, cạnh tranh trong quần thể. Ví dụ minh hoạ. Ý nghĩa sinh thái về các mối quan hệ đó.

- HS nêu được các đặc trưng cơ bản của quần thể sinh vật. Lấy được các ví dụ minh hoạ; và nêu được ý nghĩa của việc nghiên cứu các đặc trưng cơ bản của quần thể trong thực tiễn sản xuất, đời sống.

- HS nêu được các hình thức biến động số lượng của quần thể, lấy được ví dụ minh họa - HS nêu được các nguyên nhân gây nên biến động số lượng cá thể trong quần thể và nguyên nhân quần thể tự điều chỉnh về trạng thái cân bằng và cách thức quần thể điều chỉnh số lượng * Kĩ năng: - Làm việc độc lập với SGK, thảo luận nhóm, so sánh, phân tích, suy luận và khái quát hóa kiến thức. * Thái độ: - Biết vận dụng kiến thức đã học để giải thích một số hiện tượng trong tự nhiên, trong sản xuất.

- Có ý thức bảo vệ môi trường 2. Định hướng các năng lực được hình thành: - Năng lực phát hiện và giải quyết vấn đề.

- Năng lực ngôn ngữ.

- Năng lực hợp tác.

II. Chuẩn bị của giáo viên và học sinh:

1. Chuẩn bị của giáo viên: - Kế hoạch bài học.

- Phương tiện, thiết bị dạy học: + Sơ đồ và tranh ảnh: Hình 35.1, 36.1, 36.2, 36.3, 36.4, 37.1, 38.1-4, 39.1-3 SGK và bảng 39 SGK sinh 12 cơ bản.

2. Chuẩn bị của học sinh: - Nghiên cứu trước nội dung bài học.

III. Tiến trình dạy học:

Mục tiêu hoạt động HS liên hệ kiến thức đã có trong học tập và thực tiễn với kiến thức chủ đề sắp học làm xuất hiện mâu thuẫn nhận thức (câu hỏi).

Hoạt động 1: Tình huống xuất phát/khởi động (30 phút) Nội dung, phương thức tổ chức hoạt động học Dự kiến sản phẩm, đánh tập của HS giá kết quả hoạt động Vòng 1: GV giao nhiệm vụ cho từng nhóm thực - HS dự đoán: Sống hoặc hiện với thời lượng 5 phút. chết.

- GV cho học sinh nhóm 1,3 thảo luận nhóm nhận - HS giải thích: định kết quả và giải thích kết quả của hiện tượng + Môi trường sống tương sau: thích giữa 2 tỉnh thì trồng Một người nông dân ở Bình Định, trong một hoa sống chuyến đi du lịch tại Đà Lạt thấy có nhiều loài hoa + Môi trường sống khác đẹp. Người nông dân này mua một số loài hoa về nhau thì trồng hoa chết. để trồng tại Bình Định. Theo em kết quả trồng các Câu hỏi/vấn đề: Môi sống loài hoa này tại Bình Định sẽ như thế nào? Giải của cây trồng là gì? Cái gì thích. trong môi trường quyết - GV cho HS nhóm 2,4 quan sát các ảnh sau, thảo định sự sống của cây luận nhóm và trả lời câu hỏi: trồng?

- HS trả lời: + Quần thể, đơn vị cơ bản tạo nên quần thể là cá thể. + Giống: Đều là quần thể + Khác: Có quần thể là thực vật, có quần thể là động vật; có môi trường + Hình ảnh trên thuộc cấp tổ chức nào? Đơn vị sống khác nhau, loài khác cơn bản đề tạo nên tổ chức sống đó. nhau. + Các tổ chức sống trên có gì giống và khác nhau? + Quần thể chịu tác động + Các đơn vị trong tổ chức sống đó có tác động gì của môi trường. Ví dụ: với nhau? Những tổ chức trên có chịu ảnh hưởng Hạn hán quần thể lúa chết của môi trường sống không?Nêu ví dụ. vì thiếu nước..

Vòng 2: GV yêu cầu HS thành lập nhóm mới, từ 4 Câu hỏi/vấn đề: nhóm trên tạo thành 2 nhóm mới: (1+2) và (3+4), + Quần thể là gì? trao đổi thống nhất 2 nội dung đã giao ở vòng 1 + Các cá thể trong quần với thời gian 5 phút. thể có quan hệ gì về mặt - Nhiệm vụ của học sinh: sinh thái. + HS thảo luận nhóm dự đoán kết quả, giải thích + Quần thể khác nhau thì kết quả. có gì khác nhau? (Quần + HS quan sát hình ảnh, thảo luận nhóm trả lời thể có đặc trưng gì), tại câu hỏi. sao phải tìm hiểu đặc trưng của quần thể.

Mục tiêu hoạt động - HS nêu được khái niệm của môi trường sống SV.Các loại môi trường sống.

Phân tích được ảnh hưởng của 1 số nhóm nhân tố sinh thái: vô sinh, hữu sinh.

- HS nêu được khái niệm giới hạn sinh thái, cho ví dụ.

- HS nêu được khái niệm ổ sinh thái, phân biệt ổ sinh thái và nơi ở.

Ví dụ.

+ HS các nhóm mới trao đổi kết quả với nhau, và + Quần thể có phản ứng HS ghi chép lại vào vở với môi trường khi môi - GV cho HS 4 nhóm về nhà nghiên cứu SGK và liên trường thay đổi không? hệ thực tiễn địa phương, thực các nhiệm vụ sau và viết báo cáo thu hoạch có minh họa tranh, ảnh - HS có sản phẩm báo cáo. hoặc video: + Lấy ví dụ 1 số quần thể sinh vật ở địa phương, cho biết quá trình hình thành quần thể này tại địa phương, chỉ ra mối quan hệ giữa các cá thể trong quần thể. Điều kiện để có các quan hệ đó? Ý nghĩa của các quan hệ giữa các cá thể trong quần thể đối với quần thể và đối với con người? + Lấy ví dụ 1 số quần thể ở địa phương và nêu các đặc trưng của quần thể đó. Chỉ ra ý nghĩa của các đặc trưng của quần thể trong tự nhiên và trong đời sống? + Xem xét các quần thể ở địa phương có gì thay đổi hay không trong các thời điểm khác nhau trong năm? Chỉ ra nguyên nhân, cơ chế của sự thay đổi đó.

Hoạt động 2: Hình thành kiến thức (90 phút) Nội dung, phương thức tổ chức hoạt động học Dự kiến sản phẩm, đánh tập của HS giá kết quả hoạt động Nội dung 1: Tìm hiểu môi trường sống và các - HS nêu khái niệm và nhân tố sinh thái. phân loại môi trường * Phương thức tổ chức hoạt động học tập của HS sống: - GV yêu cầu HS nghiên cứu SGK, thảo luận nhóm + Môi trường sống của để trả lời câu hỏi sau: sinh vật là bao gồm tất cả + Môi trường sống là gì? Có mấy loại môi trường. các nhân tố xung quanh + Khi Bác nông dân đem một loài hoa từ Đà Lạt về sinh vật,có tác động trực trồng ở vườn nhà tại Bình Định. Cây hoa này có tiếp hoặc gián tiếp làm thể sống và cũng có thể không sống được. Vậy ở ảnh hưởng tới sự tồn tại, đây có những yếu tố nào ảnh hưởng đến đời sống sinh trưởng, phát triển và của cây hoa? mọi hoạt động của sinh + Trong các yếu tố tác động đến đời sống của cây vật. hoa có thể chia làm mấy nhóm nhân tố? Căn cứ + Phân loại: Môi trường vào đâu để phân chia. nước, Môi trường cạn + Cây hoa trong ví dụ trên khi trồng ở Đà Lạt thì (môi trường đất và môi chắc chắc sẽ sống? Còn trồng tại Bình Định có thề trường không khí ), Môi sống học không. Theo em tại sao lại xảy ra như trường sinh vật vậy? Làm gì để giúp bác nông dân khắc phục hiện - HS trả lời các nhân tố và tượng này? xây dựng được sơ đồ sau: - Nhiệm vụ HS: + NhiÖt ®é + Nghiên cứu SGK, hoạt động thảo luận nhóm trả + ¸ nh s¸ng + § é Èm lời các câu hỏi. + Giã...

NT v« sinh + NÊm bÖnh + HS rút ra nội dung cần học tập. + Azotobacter NT h÷u sinh + Chim * Nội dung + S©u h¹i + C©y xanh I. Môi trường sống và các nhân tố sinh thái : kh¸ c NT con ng- êi + Con ng- êi 1. Môi trường sống : - Khái niệm: SGK. - Nªu c¸ c yÕu tè ¶nh h- ëng ®Õn ®êi sèng cña mét c©y xanh?

MT

- Các loại môi trường: + Môi trường trên cạn. + Môi trường đất. + Môi trường nước. + Môi trường sinh vật.

2. Nhân tố sinh thái : - Khái niệm - Các nhóm nhân tố sinh thái: + Nhóm vô sinh + Nhóm hữu sinh II. Giới hạn sinh thái và ổ sinh thái : 1. Giới hạn sinh thái : 2. Ổ sinh thái : III. Sự thích nghi sinh vật với môi trường sống : 1. Thích nghi với ánh sáng : 2. Thích nghi với nhiệt độ : Có 2 quy tắc: a. Quy tắc kích thước cơ thể (quy tắc Becman) b. Quy tắc về kích thước các bộ phận: tai, đuôi, chi… của cơ thể (quy tắc Anlen) - HS trình bày Nội dung 2: Quần thể sinh vật và mối quan hệ được thế nào là giữa các cá thể trong quần thể. quần thể sinh vật, * Phương thức tổ chức hoạt động học tập của HS ví dụ minh hoạ về - GV chọn bất kỳ 1 HS của 1 nhóm bất kỳ lên trình quần thể. bày sản phẩm mà nhóm đã chuẩn bị ở nhà: - HS nêu được các “Lấy ví dụ 1 số quần thể sinh vật ở địa phương, quan hệ hỗ trợ, cho biết quá trình hình thành quần thể này tại địa cạnh tranh trong phương, chỉ ra mối quan hệ giữa các cá thể trong quần thể. Ví dụ quần thể. Điều kiện để có các quan hệ đó? Ý nghĩa minh hoạ. Ý nghĩa của các quan hệ giữa các cá thể trong quần thể sinh thái về các đối với quần thể và đối với con người?” mối quan hệ đó.

- Nhiệm vụ HS: + HS báo cáo sản phẩm của nhóm. + HS các nhóm lắng nghe, đóng góp ý kiến cho báo cáo hoặc hỏi các vấn đề thắc mắc trong báo cáo sản phẩm của nhóm. + Nhóm HS báo cáo giải đáp. + HS rút ra nội dung học tập * Nội dung I. Quần thể SV và quá trình hình thành quần thể : 1. Khái niệm : SGK 2. Quá trình hình thành QT: SGK II. Quan hệ giữa các cá thể trong quần thể : 1. Quan hệ hỗ trợ : - Quan hệ hỗ trợ trong quần thể: là mối quan hệ giữa các cá thể cùng loài hỗ trợ nhau trong các hoạt động sống như lấy thức ăn, chống lại kẻ thù, sinh sản… đảm bảo cho QT thích nghi tốt hơn.

- Ví dụ: . Tre, trúc: sống thành bụi.

- Các nhân tố sinh thái tác động đến sinh vật có giới hạn. và mỗi loài có ổ sinh thái khác nhau, và có sự thích nghi với môi trường sống.

- Để khắc phục, khi chọn hoa mua trồng phải chú ý đến giới hạn sinh thái, ổ sinh thái của loài hoa.

HS báo cáo sản phẩm: - HS lấy ví dụ quần thể lúa, quần thể ốc bươu vàng, quần thể ong, quần thể cây cải, ..(có tranh ảnh kèm theo) - HS phân tích nêu khái niệm: tập hợp các cá thể cùng loài, cùng sống trong một không gian xác định vào thời gian nhất định và có khả năng sinh sản để tạo ra thế hệ mới.

- HS nêu quá trình hình thành QT: QT được phát tán đến 1 môi trường sống-->Các cá thể nào không tích nghi thì bị MT đào thải, những cá thể còn lại thích nghi dần với MT giữ lại --> QT - HS chỉ ra được các quan hệ: + Hổ trợ như lấy thức ăn, chống lại kẻ thù, sinh sản… đảm bảo cho QT thích nghi tốt hơn. + Cạnh tranh thức ăn, chỗ ở, ánh sáng, con đực

. Mật độ lúa vừa phải, tránh được cỏ dại.

2. Quan hệ cạnh tranh : - Khi mật độ các thể trong QT tăng cao.

- Nguồn sống của môi trường bị cạn kiệt không đủ cung cấp cho QT. Các cá thể trong QT tranh giành nhau: thức ăn, chỗ ở, ánh sáng, con đực tranh giành con cái…

- Cạnh tranh cùng loài phổ biến.

- Nguyên nhân: cùng nhu cầu sống.

- Kết quả: những cá thể trong quần thể có thể phát tán nơi khác sinh sống (cách ly) làm mật độ các cá thể trong QT duy trì phù hợp với nguồn sống. * Ở TV: có hiện tượng tự tỉa loại bỏ các cây yếu hơn…

- HS nêu được các Nội dung3: Các đặc trưng cơ bản của quần thể đặc trưng cơ bản sinh vật về cấu trúc của * Phương thức tổ chức hoạt động học tập của HS quần thể SV. Cho - GV chọn bất kỳ 1 HS của 1 nhóm bất kỳ lên trình ví dụ minh hoạ. bày sản phẩm mà nhóm đã chuẩn bị ở nhà: - HS nêu được ý “Lấy ví dụ 1 số quần thể ở địa phương và nêu các nghĩa của việc đặc trưng của quần thể đó. Chỉ ra ý nghĩa của các nghiên cứu các đặc trưng của quần thể trong tự nhiên và trong đặc trưng cơ bản đời sống?” của QT trong - Nhiệm vụ HS: thực tiễn sản + HS báo cáo sản phẩm của nhóm. xuất, đời sống. + HS các nhóm lắng nghe, đóng góp ý kiến cho báo cáo hoặc hỏi các vấn đề thắc mắc trong báo cáo sản phẩm của nhóm. + Nhóm HS báo cáo giải đáp. + HS rút ra nội dung học tập * Nội dung I. Tỷ lệ giới tính : - Là tỷ lệ giữa SL cá thể đực và cái trong QT. - Tỷ lệ giới tính thay đổi và chịu nhiều ảnh hưởng của nhiều nhân tố như: + Điều kiện sống MT. + Mùa sinh sản: con cái chết nhiều hơn. + Đặc điểm sinh sản của loài. + Sinh lý và tập tính của SV. + Điều kiện dinh dưỡng.

- Ý nghĩa: hiểu biết về giới tính, trong chăn nuôi có sự tính toán về tỷ lệ , phù hợp đem lại hiệu quả kinh tế.

Ví dụ: ở gà, hưu, nai, dê, lợn: cần loại bớt con đực.

II. Nhóm tuổi : - Có 3 dạng nhóm tuổi: + Nhóm tuổi trước sinh sản. + Nhóm tuổi sinh sản.

tranh giành con cái…--> cách ly - HS nêu được ý nghĩa cách ly, hiện tượng tỉa thưa

HS báo cáo sản phẩm: - HS trình bày các tranh ảnh về quần thể ở địa phương và tranh ảnh đã sưu tầm: quần thể gà, quần thể vịt nhà, quần thể ngỗng, quần thể ong ….

- HS phân tích các đặc điểm khác nhau giữa các quần thể trên về: + Tỉ lệ giới tính + Mật độ + Nhóm tuổi, tháp tuổi. + sự phân bố cá thể trong quần thể + Kích thước quần thể: Kích thước tối đa, tối thiểu.

--> Khi kích thước vượt mức tối đa: cạnh tranh trong quần thể.

Khi kích thước quần thể dưới mức tối thiểu: cạnh tranh.

--> Các yếu tố ảnh hưởng kích thước quần thể: tỉ lệ sinh, tỉ lệ tử, tỉ lệ xuất cư, tỉ lệ nhập cư. + Tăng trưởng của quần thể.

- HS chỉ được đặc trưng quan trọng nhất là mật độ.

Mục tiêu hoạt động HS vận dụng kiến thức đã học để trả lời các câu hỏi ở mức độ nhận biết và thông hiểu, nhằm cũng cố các kiến thức, tự đánh giá mức độ hiểu bài.

+ Nhóm tuổi sau sinh sản.

- Về cấu trúc tuổi: tuổi sinh lý, tuổi sinh thái và tuổi quần thể.

- Tháp tuổi: + Dạng phát triển: có đáy rộng. + Dạng ổn định: phần đáy thẳng. + Dạng suy giảm: phần đáy hẹp.

- Ý nghĩa: giúp bảo vệ, khai thác tài nguyên SV có hiệu quả.

III. Sự phân bố cá thể của quần thể : Kiểu phân bố và ý nghĩa: có 3 kiểu: - Phân bố theo nhóm: các cá thể hỗ trợ nhau chống lại điều kiện bất lợi của MT. - Phân bố đồng đều: làm giảm mức độ cạnh tranh giữa các cá thể trong QT. - Phân bố ngẫu nhiên: SV tận dụng được nguồn sống tiềm tàng trong MT. IV. Mật độ cá thể của quần thể : - Mật độ cá thể của QT là số lượng cá thể trên 1 đơn vị diện tích hay thể tích.

Ví dụ: Cá mè trong ao: 2 con/m3 nước.

- Mật độ là đặc trưng cơ bản rất quan trọng của QT có ảnh hưởng đến nhiều yếu tố khác nhau: + Sử dụng nguồn sống MT. + Khả năng sinh sản và tử vong các cá thể trong QT ảnh hưởng (số lượng cá thể QT).

V. Kích thước của quần thể sinh vật: 1.Kích thước tối thiểu và kích thước tối đa 2.Những nhân tố ảnh hưởng tới kích thước của QT sinh vật VI.Tăng trưởng của QT VII. Tăng trưởng của quần thể người Hoạt động 3: Luyện tập ( 20 phút) Nội dung, phương thức tổ chức hoạt động học tập của HS * Phương thức tổ chức hoạt động học tập của HS - GV yêu cầu HS chọn phương án đúng cho các câu hỏi sau: - Nhiệm vụ HS: thực hiện làm bài tập luyện tập. * Nội dung Câu 1. Môi trường sống là nơi sinh sống của sinh vật bao gồm tất cả các nhân tố sinh thái A. vô sinh và hữu sinh ảnh hưởng trực tiếp đến đời sống của sinh vật.

B. vô sinh và hữu sinh ảnh hưởng trực tiếp, hoặc gián tiếp đến đời sống của sinh vật.

C. hữu sinh ảnh hưởng trực tiếp đến đời sống của sinh vật.

D. hữu sinh ảnh hưởng trực tiếp, hoặc gián tiếp đến đời sống của sinh vật.

Dự kiến sản phẩm, đánh giá kết quả hoạt động

- Dựa vào kiến thức đã học, HS trả lời: Câu 1: B Cầu 2: D Cầu 3: A Cầu 4: D Cầu 5: B Cầu 6: B Cầu 7: A

Câu 2. Có các loại môi trường sống chủ yếu của sinh vật là môi trường A. trong đất, môi trường trên cạn, môi trường dưới nước.

B. vô sinh, môi trường trên cạn, môi trường dưới nước.

C. trong đất, môi trường trên cạn, môi trường nước ngọt, nước mặn.

D. trong đất, môi trường trên cạn, môi trường dưới nước, môi trường sinh vật.

Câu 3. Nhân tố sinh thái vô sinh bao gồm A. tất cả các nhân tố vật lý hoá học của môi trường xung quanh sinh vật.

B. đất, nước, không khí, độ ẩm, ánh sáng , các nhân tố vật lý bao quanh sinh vật.

C. đất, nước, không khí, độ ẩm, ánh sáng , các chất hoá học của môi trường xung quanh sinh vật.

D. đất, nước, không khí, độ ẩm, ánh sáng, nhiệt độ của môi trường xung quanh sinh vật.

Câu 4. Nhân tố sinh thái hữu sinh bao gồm A. thực vật, động vật và con người.

B. vi sinh vật, thực vật, động vật và con người.

C. vi sinh vật, nấm, tảo, thực vật, động vật và con người.

D. thế giới hữu cơ của môi trường, là những mối quan hệ giữa các sinh vật với nhau.

Câu 5. Nơi ở là A.khu vực sinh sống của sinh vật.

B. nơi thường gặp của loài.

C.khoảng không gian sinh thái.

D. nơi có đầy đủ các yếu tố thuận lợi cho sự tồn tại của sinh vật Câu 6. Ổ sinh thái là A. khu sống sinh vật.

B. khoảng không gian sinh thái có tất cả các điều kiện quy định cho sự tồn tại, phát triển ổn định lâu dài của loài.

C. nơi thường gặp của loài.

D. nơi có đầy đủ các yếu tố thuận lợi cho sự tồn tại của sinh vật Câu 7. Ánh sáng ảnh hưởng tới đời sống thực vật, làm A. thay đổi đặc điểm hình thái, cấu tạo giải phẫu, sinh lí của thực vật, hình thành các nhóm cây ưa sáng, ưa bóng.

B. tăng hoặc giảm sự quang hợp của cây.

C. thay đổi đặc điểm hình thái, sinh lí của thực vật.

D. ảnh hưởng tới cấu tạo giải phẫu, sinh sản của cây.

Cầu 8: C Cầu 9: C Cầu 10: B Cầu 11: B Cầu 12: A

Câu 8. Đặc điểm hình thái nào không đặc trung cho những loài chịu khô hạn A. Lá hẹp hoặc biến thành gai.

B. Trữ nước trong lá, thân, củ, rễ.

C. Trên mặt lá có nhiều khí khổng.

D. Rễ phát triển mạnh để tìm nguồn nước.

Câu 9. Trong một bể nuôi, hai loài cá cùng bắt động vật nổi làm thức ăn. Một loài ưa sống nơi toáng đãng, một loài lại thích sống dựa vào các vật thể trôi nổi trong nước. Chúng cạnh tranh gay gắt với nhau về thức ăn. Người ta cho vào bể một ít rong với mục đích để A. tăng hàm lượng ôxi trong nước nhờ sqự quang hợp của rong.

B. bổ sung lượng thức ăn cho cá.

C. giảm sự cạnh tranh giữa hai loài.

D. làm giảm bớt chất ô nhiễm trong bể nuôi.

Câu 10. Nhóm cá thể nào dưới đây là một quần thể?

A. Cây cỏ ven bờ hồ.

B. Đàn cá rô trong ao.

C. Cá chép và cá vàng trong bể cá cảnh.

D. Cây trong vườn.

Câu 11. Tỉ lệ giữa số lượng cá thể đực và cá thể cái ở một quần thể được gọi là A. phân hóa giới tính. B. tỉ lệ giới tính C. tỉ lệ phân hóa.

D. phân bố giới tính.

Câu 12. Ý nghĩa sinh thái của phân bố theo nhóm là A. các cá thể hỗ trợ lẫn nhau để chống lại điều kiện bất lợi của môi trường.

B. làm giảm mức độ canh tranh giữa các cá thể trong quần thể.

C. sinh vật tận dụng được nguồn sống tiềm tàng trong môi trường.

D. làm tăng mức độ cạnh tranh giữa các cá thể trong quần thể.

Mục tiêu hoạt động HS vận dụng được kiến thức để giải thích được một số hiện tượng thực tế từ đó hình thành và phát triển các năng lực: tự

Hoạt động 4: Vận dụng, tìm tòi mở rộng (20 phút) Nội dung, phương thức tổ chức hoạt động học Dự kiến sản phẩm, đánh tập của HS giá kết quả hoạt động * Phương thức tổ chức hoạt động học tập của HS - GV yêu cầu HS trả lời các câu hỏi sau: - Nhiệm vụ HS: thực hiện làm bài tập luyện tập. * Nội dung C©u 1: Em h·y x¸c ®Þnh mèi quan hÖ gi÷a c¸c c¸ thÓ trong quÇn thÓ trong nh÷ng vÝ dô sau : HS trả lời: 1, §oµn tr©u rõng Ch©u Phi khi ngñ th-êng bè 1, 4, 5: Quan hÖ hç trî trÝ ®Ó c¸c c¸ thÓ con n»m trong, c¸c c¸ thÓ trcïng loµi

nghiên cứu, phát hiện và giải quyết vấn đề

-ëng thµnh n»m vßng ngoµi ®Ó khi gÆp kÎ thï tÊn c«ng tËp thÓ tr©u cã ®iÒu kiÖn tù vÖ mét c¸ch h÷u hiÖu nhÊt 2, Trång cá ba l¸ theo khãm sau 84 ngµy kÓ tõ khi h¹t n¶y mÇm trªn mét diÖn tÝch lµ 1m2 th× chØ cßn l¹i 650 c©y trong sè 1250 c©y.

3, Nu«i chuét nh¾t trong chuång víi mËt ®é cao, chuét nh¾t c¸i kh«ng ®Î ®-îc v× ph«i bÞ chÕt trong tö cung, sù rông trøng bÞ rèi lo¹n, mÊt s÷a lím hoÆc mÊt kh¶ n¨ng ch¨m sãc con.

4, C¸ c¶m Engrailis encrasicholus ë H¾c H¶i khi gÆp ®µn c¸ d÷ th× kÕt thµnh mét khèi vµ b¾t ®Çu vËn chuyÓn vßng quanh g©y cho c¸ d÷ t×nh huèng lóng tóng trong viÖc tÊn c«ng, cho ®Õn khi c¸ d÷ ph¶i bá ®i 5, Khi nhiÖt ®é m«i tr-êng xuèng gÇn 130C, ong ®Ëp c¸nh n©ng cao nhiÖt ®é m«i tr-êng lªn 25300C lµm nhiÖt ®é trong tæ cao vµ æn ®Þnh so víi m«i tr-êng bªn ngoµi.

C©u 2: H·y x¸c ®Þnh nh÷ng sinh vËt sau ®©y h×nh thµnh nh÷ng ®Æc ®iÓm thÝch nghi theo nh÷ng nh©n tè m«i tr-êng nµo?

1, Chim di c- vÒ ph¬ng Nam khi mïa ®«ng tíi .

2, C©y x-¬ng rång tiªu gi¶m l¸ vµ th©n mäng n-íc.

3, C©y bµng rông l¸ vµo mïa ®«ng.

4, Con d¬i ban ngµy ngñ, ban ®ªm ®i kiÕm måi.

5, Nh÷ng c©y hä cóc, phÇn lín qu¶, h¹t cã tóm l«ng hoÆc cã c¸nh.

C©u 14: Cho biÕt ®Æc ®iÓm sinh th¸i cña mét sè loµi c¸ nu«i ë ao, hå n-íc ngät nh- sau: - MÌ tr¾ng: ¨n thùc vËt næi, sèng ë tÇng n-íc mÆt - MÌ hoa: ¨n ®éng vËt næi, sèng ë tÇng n-íc mÆt - Tr¾m cá ¨n thùc vËt thñy sinh, sèng ë tÇng n-íc mÆt vµ tÇng gi÷a.

- ChÐp: ¨n t¹p, sèng ë tÇng ®¸y - Tr«i: ¨n vôn h÷u c¬, sèng ë tÇng ®¸y VÒ nguyªn t¾c cã thÓ nu«i tÊt c¶ c¸c loµi c¸ trªn trong mét ao ®-îc kh«ng? V× sao?

2, 3: Quan hÖ ®Êu tranh cïng loµi

HS trả lời: 1. nhiÖt ®é 2. N-íc 3. NhiÖt ®é vµ n-íc 4. ¸nh s¸ng 5. Giã

HS trả lời: VÒ nguyªn t¾c cã thÓ nu«i tÊt c¶ c¸c loµi c¸ trªn trong mét ao v× mçi loµi c¸ sèng ë mét tÇng n-íc kh¸c nhau, do ®ã kh«ng cã sù c¹nh tranh vÒ chç ë.

MÆt kh¸c mçi loµi ¨n mét lo¹i thøc ¨n kh¸c nhau nªn kh«ng cã sù c¹nh tranh vÒ thøc ¨n.

IV. Câu hỏi, bài tập kiểm tra đánh giá (20 phút): 1. Mức độ nhận biết Câu 1: Những yếu tố khi tác động đến sinh vật, ảnh hưởng của chúng không phụ thuộc vào mật độ của quần thể bị tác động là A. yếu tố hữu sinh.

B. yếu tố vô sinh.

C. các bệnh truyền nhiễm.

D. nước, không khí, độ ẩm, ánh sáng.

Câu 2: Những yếu tố khi tác động đến sinh vật, ảnh hưởng của chúng thường phụ thuộc vào mật độ của quần thể bị tác động là A. yếu tố hữu sinh.

B. yếu tố vô sinh.

C. các bệnh truyền nhiễm.

D. nước, không khí, độ ẩm, ánh sáng.

Câu 3: Giới hạn sinh thái là

A. khoảng xác định của nhân tố sinh thái, ở đó loài có thể sống tồn tại và phát triển ổn định theo thời gian.

B. khoảng xác định ở đó loài sống thuận lợi nhất, hoặc sống bình thường nhưng năng lượng bị hao tổn tối thiểu.

C. khoảng chống chịu ở đó đời sống của loài ít bất lợi.

D. khoảng cực thuận, ở đó loài sống thuận lợi nhất.

Câu 4: Khoảng thuận lợi là khoảng các nhân tố sinh thái A. ở đó sinh vật sinh sản tốt nhất.

B. ở mức phù hợp nhất để sinh vật thực hiện chức năng sống tốt nhất.

C. giúp sinh vật chống chịu tốt nhất với môi trường.

D. ở đó sinh vật sinh trưởng, phát triển tốt nhất.

Câu 5: Nhiệt độ cực thuận cho các chức năng sống đối với cá rô phi ở Việt nam là A. 200C. B. 250C. C. 300C. D. 350C. Câu 6: Khoảng giới hạn sinh thái cho cá rô phi ở Việt nam là A. 20C- 420C. B. 100C- 420C. C. 50C- 400C. D. 5,60C- 420C. Câu 7: Những loài có giới hạn sinh thái rộng đối với nhiều yếu tố sinh thái chúng có vùng phân bố A. hạn chế.

B. rộng.

C. vừa phải.

D. hẹp.

Câu 8: Những loài có giới hạn sinh thái hẹp đối với nhiều yếu tố sinh thái chúng có vùng phân bố A. hạn chế.

B. rộng.

C. vừa phải.

D. hẹp.

Câu 9: Những loài có giới hạn sinh thái rộng đối với một số yếu tố này nhưng hẹp đối với một số yếu tố khác chúng có vùng phân bố A. hạn chế.

B. rộng.

C. vừa phải.

D. hẹp.

Câu 10: Trên một cánh đồng cỏ có sự thay đổi lần lượt: thỏ tăng  cỏ giảm thỏ giảmcỏ tăng thỏ tăng...điều đó thể hiện quy luật sinh thái A. giới hạn sinh thái.

B. tác động qua lại giữa sinh vật với môi trường.

C. không đồng đều của các nhân tố sinh thái.

D. tổng hợp của các nhân tố sinh thái.

Câu 11: Sự giúp đỡ lẫn nhau của các cá thể cùng quần thể trong kiếm ăn, sinh sản hay chống kẻ thù được gọi là A. quan hệ cạnh tranh.

B. quan hệ hỗ trợ.

C. đấu tranh sinh tồn.

D. quan hệ tương tác.

Câu 12: Hiện tượng cá thể tách ra khỏi nhóm A. làm tăng khả năng cạnh tranh giữa các cá thể.

B. làm giảm mức độ sinh sản.

C. làm giảm nhẹ cạnh tranh giữa các cá thể, hạn chế sự cạn kiệt nguồn thức ăn trong vùng.

D. làm cho nguồn thức ăn cạn kiệt nhanh chóng.

Câu 13: Hiện tượng thông liền rễ sinh trưởng tốt hơn, đàn bồ nông bơi thành hành kiếm được nhiều cá hơn…được gọi là A. hiệu quả nhóm.

B. tự tỉa thưa.

C. sự quần tụ.

D. hiệu suất tương tác.

Câu 14: Hai con hươu đực “đấu sừng” tranh dành một con hươu cái là biểu hiện của A. chọn lọc kiểu hình. B. cạnh tranh cùng loài.

C. kí sinh cùng loài.

D. quan hệ hỗ trợ.

2. Mức độ thông hiểu Câu 15: Khi xét về số lượng, quần thể nào sau đây có kích thước lớn nhất?

A. Gà rừng.

B. Trâu rừng.

C. Ngựa rừng.

D. Voi rừng.

Câu 16: Trong trường hợp nào sau đây có sự cạnh tranh cùng loài diễn ra khốc liệt nhất?

A. Quần thể có kích thước tối thiểu.

B. Quần thể có kích thước vượt kích thước tối đa.

C. Quần thể có kích thước bình thường.

D. Quần thể phân bố theo nhóm.

Câu 17: Khi nguồn sống đầy đủ, môi trường thuận lợi thì số lượng cá thể tăng lên thường thuộc về A. nhóm tuổi trước sinh sản.

B. nhóm tuổi đang sinh sản.

C. nhóm tuổi sau sinh sản.

D. nhóm tuổi đang và sau sinh sản.

Câu 18: Đặc điểm hình thái nào không đặc trung cho những loài chịu khô hạn A. Lá hẹp hoặc biến thành gai.

B. Trữ nước trong lá, thân, củ, rễ.

C. Trên mặt lá có nhiều khí khổng.

D. Rễ phát triển mạnh để tìm nguồn nước.

3. Mức độ vận dụng Câu 19: Vào mùa đông, ruồi muỗi phát triển ít chủ yếu là do A. ánh sáng yếu.

B. thức ăn thiếu.

C. nhiệt độ thấp.

D. dịch bệnh nhiều.

Câu 20: Trong một bể nuôi, hai loài cá cùng bắt động vật nổi làm thức ăn. Một loài ưa sống nơi thoáng đãng, một loài lại thích sống dựa vào các vật thể trôi nổi trong nước. Chúng cạnh tranh gay gắt với nhau về thức ăn.

Người ta cho vào bể một ít rong với mục đích để A. tăng hàm lượng ôxi trong nước nhờ sự quang hợp của rong. B. bổ sung lượng thức ăn cho cá.

C. giảm sự cạnh tranh giữa hai loài.

D. làm giảm bớt chất ô nhiễm trong bể nuôi. o Câu 21: Trứng cá hồi bắt đầu phát triển ở 0 C. Nếu nhiệt độ môi trường tăng đến 20C thì sau 205 ngày trứng mới nở thành cá con. a. Xác định tổng nhỉệt hữu hiệu cho sự phát triển từ trứng đến cá con. b. Nếu ở nhiệt độ 5oC và 10oC thì mất bao nhiêu ngày trứng mới nở? c. Tính tổng nhiệt hữu hiệu ở 5oC và 10oC, từ đố rút ra nhận xét vế ảnh hưởng của nhiệt độ môi trường đối với sự phát triển của cá hồi.

V. Phụ lục: Chuyên đề 11:

Quần xã - Hệ sinh thái, sinh quyển và bảo vệ môi trường

Thời lượng dự kiến thực hiện: 7 tiết I. MỤC TIÊU 1. Kiến thức, kĩ năng, thái độ: Sau khi học xong chủ đề này, HS cần: + Kiến thức: + Định nghĩa được khái niệm quần xã. + Nêu được các đặc trưng cơ bản của quần xã: tính đa dạng về loài, sự phân bố của các loài trong không gian. + Trình bày được các mối quan hệ giữa các loài trong quần xã (hội sinh, hợp sinh, cộng sinh, ức chế – cảm nhiễm, vật ăn thịt - con mồi và vật chủ – vật kí sinh). + Trình bày được diễn thế sinh thái (khái niệm, nguyên nhân và các dạng diễn thế và ý nghĩa của diễn thế sinh thái). + Nêu được định nghĩa hệ sinh thái. + Nêu được các thành phần cấu trúc của hệ sinh thái, các kiểu hệ sinh thái (tự nhiên và nhân tạo). + Phân biệt được các kiểu hệ sinh thái và lấy được ví dụ minh hoạ + Nêu được khái niệm chuỗi thức ăn và cho ví dụ minh hoạ. + Nêu được khái niệm lưới thức ăn và cho ví dụ minh họa. + Phân biệt được các bậc dinh dưỡng. + Nêu được khái niệm tháp sinh thái, phân biệt được các dạng tháp sinh thái. + Nêu được khái niệm chu trình vật chất và trình bày được các chu trình sinh địa hoá: nước, cacbon, nitơ. + Trình bày được quá trình chuyển hoá năng lượng trong hệ sinh thái (dòng năng lượng) và hiệu suất sinh thái. + Hiểu và diễn giải được khái niệm về các khu sinh học ; nắm các đặc trưng cơ bản nhất của từng khu sinh học. + Nêu được cơ sở sinh thái học trong việc quản lí và khai thác tài nguyên và bảo vệ môi trường + Nêu được tác động của con người lên sự suy giảm tài nguyên thiên nhiên và gây ô nhiễm môi trường và đưa ra 1 số giải pháp chính trong khai thác hợp lí tài nguyên và bảo vệ môi trường cho phát triển bền vững - Kỹ năng: + Sưu tầm các tư liệu đề cập các mối quan hệ giữa các loài và ứng dụng các mối quan hệ trong thực tiễn. + Tìm hiểu một số dẫn liệu thực tế về bảo vệ môi trường. + Đề xuất một vài giải pháp bảo vệ môi trường ở địa phương. + Làm việc độc lập với SGK, thảo luận nhóm, so sánh, phân tích, suy luận và khái quát hóa kiến thức.

- Thái độ: + Nâng cao nhận thức về sự cần thiết phải có các biện pháp sử dụng bền vững tài nguyên và ý thức bảo vệ môi trường. + Ý thức được những trách nhiệm của bản thân cũng như vận động mọi người cùng nhau bảo vệ môi trường sống.

2. Định hướng các năng lực có thể hình thành và phát triển.

- Năng lực phát hiện và giải quyết vấn đề.

- Năng lực ngôn ngữ.

- Năng lực giao tiếp, hợp tác.

- Năng lực nghiên cứu khoa học - Năng lực tính toán (HSST).

II. CHUẨN BỊ CỦA GIÁO VIÊN VÀ HỌC SINH 1. Giáo viên - Kế hoạch bài học.

- Thiết kế hệ thống câu hỏi, bài tập cho HS. - Phân nhóm HS và giao nhiệm vụ cho mỗi nhóm ở tiết 1 của chủ đề.

- Giáo viên chuẩn bị phiếu học tập - Phương tiện, thiết bị dạy học: Một số hình ảnh SGK cơ bản 12, các hình ảnh chụp, sưu tầm...

2. Học sinh - Nghiên cứu trước nội dung chủ đề.

- Sưu tầm các tranh ảnh minh họa liên quan đến chủ đề học tập.

- Chuẩn bị các câu hỏi thắc mắc liên quan đến chủ đề.

III. TIẾN TRÌNH DẠY HỌC

Hoạt động 1: Tình huống xuất phát/khởi động Mục tiêu hoạt động - HS phân biệt được quần xã sinh vật và hệ sinh thái

Nội dung, phương thức tổ chức hoạt động học tập của HS - GV chiếu đoạn phim mô tả một quần xã sinh vật và hệ sinh thái rừng nhiệt đới.

- Yêu cầu HS thảo luận theo bàn, trả lời các câu hỏi sau: + Qua đoạn phim trên cho biết quần xã và hệ sinh thái giống và khác nhau như thế nào?

- Giáo viên hướng dẫn đi vào chủ đề

Dự kiến sản phẩm, đánh giá kết quả hoạt động

- HS biết được HST gồm quần xã sinh vật và sinh cảnh.

Hoạt động 2: Hình thành kiến thức Mục tiêu hoạt động

Nội dung, phương thức tổ chức hoạt động học tập của HS

- Định nghĩa được khái niệm quần xã.

- Nêu được các đặc trưng cơ bản của quần xã : tính đa dạng về loài, sự phân bố của các loài trong không gian.

- Trình bày được các mối quan hệ giữa các loài trong quần xã (hội sinh, hợp sinh, cộng sinh, ức chế – cảm nhiễm, vật ăn thịt con mồi và

a) Nội dung 1: Quần xã sinh vật * Phương thức tổ chức hoạt động học tập của HS I. Quần xã sinh vật: - Cho học sinh nghiên cứu mục I, kết hợp quan sát hình 40.1 H: Quần xã là gì? Ví dụ?

II. Một số đặc trưng cơ bản của quần xã - Cho học sinh nghiên cứu mục II.1 thảo luận theo bàn trả lời các câu hỏi sau: - Số lượng cá thể của mỗi quần thể trong quần xã có bằng nhau không ? Vì sao ?

- Vì sao số loài của quần xã sinh vật ở rừng nhiệt đới lại nhiều hợn ở sa mạc ?

- Độ đa dạng loài là gì ?

-Thế nào là loài ưu thế ? Ví dụ?

- Cho ví dụ về những đặc sản của từng địa phương mà em biết?

- Thế nào là loài đặc trưng ? Cho ví dụ ?

-Loài đặc trưng khác loài ưu thế ở chỗ nào ? Cho ví dụ ?

- Giáo viên cho học sinh quan sát hình 40.2 và kết hợp nghiên cứu mục 2 .

-Quần xã thực vật rừng nhiệt đới có mấy tầng ?

- Trong ao nuôi cá thường có mấy tầng? ứng dụng trong nuôi cá ?

- Tại sao trong quần xã lại có sự phân tầng như vậy ?

- Ý nghĩa sinh thái của sự phân bố này ?

III. Quan hệ giữa các loài trong quần xã sinh vật 1. Các mối quan hệ sinh thái

Dự kiến sản phẩm, đánh giá kết quả hoạt động

- Học sinh nghiên cứu mục I , quan sát hình 40.1 - Học sinh phát biểu khái niệm và lấy ví dụ.

- Học sinh phân biệt được đặc trưng về thành phần loài

- Học sinh quan sát hình 40.2 và kết hợp nghiên cứu mục 2 - Học sinh nêu được 3 tầng: trên là sinh vật phù du, ác mè, cá trắm, giữa là cá chép,

vật chủ – vật - Giáo viên yêu cầu học sinh nghiên cứu mục III - Cho các nhóm hoạt động, chia lớp thành hai nhóm → lên bảng kí sinh). trình bày các mối quan hệ giữa các loài trên bản - Cho các nhóm chơi trò chơi hoàn thành kiến thức dạng tiếp sức, nhóm nào nhanh hơn và chính xác hơn là thắng cuộc (trong quá trình diễn ra không cho xem SGK) - Mỗi nhóm có 3 em, em nào đã lên bảng thì không được lên nữa. → Giáo viên nhận xét bổ sung và tuyên bố nhóm thắng cuộc.

2. Hiện tượng khống chế sinh học: - Yêu cầu HS nghiên cứu SGK trả lời câu hỏi - Thế nào là hiện tượng khống chế sinh học ?

- Hiện tượng khống chế sinh học trong quần xã có ý nghĩa gì đối với các quần thể sinh vật - Liên hệ thực tế: Dùng thiên địch để kìm hãm sự phát triển của sâu bệnh hại cây trồng Nội dung1: - Quần xã là tập hợp các quần thể sinh vật thuộc nhiều loài khác nhau, cùng sống trong không gian và thời gian nhất định, các sinh vật có mối quan hệ gắn bó với nhau như một thể thống nhất và do vậy quần xã có cấu trúc tương đối ổn định.

- Quần xã có các đặc trưng cơ bản : + Đặc trưng về thành phần loài : . Số lượng loài, số lượng cá thể của mỗi loài biểu thị mức độ đa dạng của quần xã. Quần xã ổn định thường có số lượng loài lớn và số lượng cá thể trong mỗi loài cao. . Loài đặc trưng là loài chỉ có ở một quần xã nào đó, hoặc có số lượng nhiều hơn hẳn và vai trò quan trọng hơn loài khác. . Loài ưu thế (loài chủ chốt) là loài đóng vai trò quan trọng trong quần xã do số lượng cá thể nhiều, sinh khối lớn hoặc hoạt động mạnh. + Đặc trưng về phân bố không gian (theo chiều ngang, theo chiều thẳng đứng).

- Trong quần xã có các mối quan hệ hỗ trợ (cộng sinh, hội sinh, hợp tác) và quan hệ đối kháng (cạnh tranh, kí sinh, ức chế - cảm nhiễm, sinh vật ăn sinh vật).

Quan hệ Cộng Hỗ sinh trợ

Đặc điểm Hai loài cùng có lợi khi sống chung và nhất thiết phải có

Ý nghĩa Tăng khả năng dinh dưỡng, có lợi cho 2 loài cả về nơi ở.

Ví dụ Trùng roi Trichomonas và mối, vi khuẩn lam và cây họ đậu...

trôi, rô, quả, đáy là tôm, cua, ốc, lươn, chạch .

- Các nhóm tiến hành nghiên cứu trong khoảng thời gian 5 phút - Cử 3 bạn trong 1 nhómtrình bày

- HS nêu kiến thức thực tiễn về hiện tượng khống chế sinh học

Hợp tác

Hội sinh

Đối kháng

Cạnh tranh

nhau ; khi tách riêng cả hai loài đều có hại.

Hai loài cùng có lợi khi sống chung nhưng không nhất thiết phải có nhau ; khi tách riêng cả hai loài đều có hại.

Khi sống chung một loài có lợi, loài kia không có lợi cũng không có hại gì ; khi tách riêng một loài có hại còn loài kia không bị ảnh hưởng gì.

- Các loài cạnh tranh nhau về nguồn sống, không gian sống.

- Cả hai loài đều bị ảnh

Tăng khả năng dinh dưỡng, chống chịu với các điều kiện bất lợi, chống kẻ thù...

Sáo và trâu rừng, nhạn bể và cò làm tổ tập đoàn...

Tăng khả năng dinh dưỡng của một loài, giúp bảo vệ và phát tán cá thể.....

Mọt bột bám trên lông chuột trù, phong lan bám trên thân cây gỗ...

+ Đảm bảo trạng thái cân bằng sinh học trong tự nhiên. + Hình thành các ổ sinh thái khác nhau.

Cạnh tranh nơi ở ảnh hưởng tới sự phân bố.

Trâu và bò cạnh tranh nhau cỏ, cú và chồn cạnh tranh nhau thức ăn trong rừng, thực vật cạnh tranh nhau về ánh sáng.

hưởng bất lợi, thường thì một loài sẽ thắng thế còn loài khác bị hại nhiều hơn.

Kí Một loài sinh sống nhờ trên cơ thể của loài khác, lấy các chất nuôi sống cơ thể từ loài đó. Ức Một loài chế – này sống cảm bình nhiễm thường, nhưng gây hại cho loài khác.

Sinh - Hai loài vật ăn sống sinh chung với vật nhau. khác - Một loài sử dụng loài khác làm thức ăn. Bao gồm : Động vật ăn động vật, động vật ăn thực vật.

Có thể hình thành mối tương quan giữa vật kí sinh và vật chủ và trở nên có lợi đối với vật chủ (tăng sức đề kháng).

Cây tầm gửi kí sinh trên thân cây gỗ ; giun kí sinh trong ruột người.

Lợi dụng các chất tiết của sinh vật để ức chế sinh vật khác, chế tạo thuốc trừ sâu sinh học.

Tảo giáp nở hoa gây độc cho cá ; tỏi tiết chất gây ức chế hoạt động của vi sinh vật xung quanh.

Ổn định trạng thái cân bằng quần thể. Tăng khả năng sống sót và sinh sản của cá thể, loại trừ dịch bệnh, trao đổi vốn gen giữa các quần thể...

Cáo ăn gà, bò ăn cỏ.

- Khống chế sinh học : Là hiện tượng số lượng cá thể của loài này bị khống chế (ở mức độ nhất định, không tăng quá

cao hoặc giảm quá thấp) bởi số lượng cá thể của loài khác và ngược lại do tác động chủ yếu của các mối quan hệ đối kháng giữa các loài trong quần xã.

Trong sản xuất, người ta sử dụng các loài thiên địch để phòng trừ các sinh vật gây hại cho cây trồng.

- Trình bày được diễn thế sinh thái (khái niệm, nguyên nhân và các dạng diễn thế và ý nghĩa của diễn thế sinh thái).

b) Nội dung 2: Diễn thế sinh thái * Phương thức tổ chức hoạt động học tập của HS I. Khái niệm về diễn thế sinh thái - Giáo viên cho học sinh quan sát hình 41.1 SGK, đọc thông tin trong mục I - GV yêu cầu HS phân tích ví dụ 1,2 SGK. - GV yêu cầu HS chỉ ra được sự biến đổi của quần xã và môi trương của quần xã qua các giai đoạn.

-Diễn thế sinh thái là gì ?

II. Các loại diễn thế sinh thái.

- Phát phiếu học tập số 2 phân biệt các loại diễn thế - HS đọc thông tin SGK, thảo luận hoàn thành phiếu học tập - Cho HS nhận xét, bổ sung - GV hướng dẫn hoàn chỉnh III. Nguyên nhân của diễn thế sinh thái.

-Nguyên nhân nào dẫn đến diễn thế sinh thái ?

- GV GDBVMT: phân tích đồi núi có cây rừng bao phủ và đồi núi chặt phá không còn cây rừng → Sự biến đổi môi trường - Để hạn chế sự biến đổi bất lợi của môi trường, chúng ta cần phải làm gì?

IV. Tầm quan trọng của việc nghiên cứu diễn thế - Nghiên cứu diễn thế sinh thái để làm gì và có ý nghĩa như thế nào ?

Nội dung 2: I. Khái niệm về diễn thế sinh thái Diễn thể sinh thái là quá trình biến đổi tuần tự của quần xã qua các giai đoạn tương ứng với sự biến đổi của môi trường.

II. Các loại diễn thế sinh thái.

1. Diễn thế nguyên sinh - Diễn thế nguyên sinh là diễn thế khởi đầu từ môi trường chưa có sinh vật - Kết quả: hình thành nên quần xã tương đối ổn định 2. Diễn thế thứ sinh - Diễn thế thứ sinh là diễn thế xuất hiện ở môi trường đã có một quần xã từng sống.

- Kết quả: + Nếu gặp điều kiện thuận lợi: hình thành quần xã tương đối ổn định. + Nếu gặp điều bất lợi: hình thành nên quần xã bị suy thoái.

III. Nguyên nhân của diễn thế sinh thái.

- Nguyên nhân bên ngoài: Do sự thay đổi các điều kiện tự nhiên, khí hậu ...

- Nguyên nhân bên trong: Do cạnh tranh gay gắt các loài trong quần xã hoặc do hoạt động khai thác tài nguyên của con người.

- Học sinh quan sát hình 41.1 SGK, đọc thông tin mục I nêu được khái niệm

- HS các nhóm thảo luận hoàn chỉnh PHT

- HS nêu nguyên nhân

- Nắm được quy luật phát triển của quần xã sinh vật để bảo vệ và dự báo những dạng quần xã thay thế trong tương lai; giúp xây dựng kế hoạch định chiến lược phát triển kinh tế nông – lâm –ngư nghiệp có cơ sở khoa học Chủ động điều khiển diễn thế theo hướng có lợi cho phép khai thác, sử dụng hợp lí các nguồn tài nguyên và bảo vệ môi trường phát triển bền vững

IV. Tầm quan trọng của việc nghiên cứu diễn thế Giúp hiểu biết các quy luật phát triển của quần xã sinh vật → bảo vệ, khai thác hợp lí các nguồn tài nguyên và bảo vệ môi trường phát triển bền vững.

- Nêu được định nghĩa hệ sinh thái.

- Nêu được các thành phần cấu trúc của hệ sinh thái, các kiểu hệ sinh thái (tự nhiên và nhân tạo).

c) Nội dung 3: Hệ sinh thái * Phương thức tổ chức hoạt động học tập của HS - GV yêu cầu HS quan sát hình 42.1( trang 187 SGK) và đọc thông tin trong SGK để trả lời câu hỏi sau : - Hệ sinh thái là gì ? Các thành phần cấu trúc nên hệ sinh thái ?

-Dựa vào nguồn gốc xuất hiện hệ sinh thái có thể được chia thành những loại nào ?

- Giáo viên yêu cầu các nhóm sưu tầm hình ảnh các kiểu hệ sinh thái đã được phân công: + Nhóm 1,2: các hệ sinh thái trên cạn + Nhóm 3,4: các hệ sinh thái dưới nước + Nhóm 5,6: các hệ sinh thái nhân tạo - Giáo viên quan sát, hướng dẫn các nhóm thực hiện - Giáo viên yêu cầu học sinh các nhóm nhận xét kết quả của nhóm bạn - Giáo viên nhận xét hoạt động và kết quả của hai nhóm - Hệ sinh thái tự nhiên và nhân tạo có những điểm gì giống và khác nhau?

Nội dung 3: Hệ sinh thái I. Khái niệm hệ sinh thái: Hệ sinh thái bao gồm quần xã sinh vật và sinh cảnh cuả quần xã, trong đó các sinh vật tác động qua lại với nhau và với các thành phần của sinh cảnh tạo nên các chu trinh sinh địa hóa.

Nhờ đó, hệ sinh thái là một hệ thống sinh học hoàn chỉnh và tương đối ổn định.

II. Các thành phần cấu trúc hệ sinh thái: Hệ sinh thái gồm 2 thành phần: - Thành phần vô sinh: ánh sáng, khí hậu, đất , nước ...

- Thành phần hữu sinh: + Sinh vật sản xuất: thực vật, tảo ... + Sinh vật tiêu thụ: động vật ăn thực vật, động vật ăn động vật. + Sinh vật phân huỷ: vi khuẩn, nấm ...

III. Các kiểu hệ sinh thái chủ yếu trên trái đất: 1 . Hệ sinh thái tự nhiên : a. Các hệ sinh thái trên cạn : Rừng nhiệt đới, thảo nguyên, hoang mạc nhiệt đới và ôn đới, rừng thông phương Bắc ... b/. Các hệ sinh thái dưới nước: - Các hệ sinh thái nước ngọt + Hệ sinh thái nước đứng: ao, hồ, đầm + Hệ sinh thái nước chảy: sông, suối - Các hệ sinh thái nước mặn + Hệ sinh thái vùng ven bờ + Hệ sinh thái vùng khơi 2. Hệ sinh thái nhân tạo

- HS độc lập nghiên cứu thông tin SGK và nêu được khái niệm HST. - Nêu được 2 thành phần cấu trúc: Thành phần vô sinh và hữu sinh - Các nhóm lần lượt lên bảng treo các hình ảnh sưu tầm đã chuẩn bị trước rồi đại diện tổ trình bày các hệ sinh thái của nhóm - học sinh: độ đa dạng về loài, sự ổn định, nguồn năng lượng ...

- Hệ sinh thái nhân tạo như đồng ruộng, thành phố ...đóng vai trò hết sức quan trọng trong đời sống con người .

- Nguồn vật chất và năng lượng trong hệ sinh thái nhân tạo thường được con người bổ sung thêm như phân bón, nước tưới …

- Nêu được mối quan hệ dinh dưỡng : chuỗi (xích) và lưới thức ăn, bậc dinh dưỡng.

- Nêu được các tháp sinh thái, hiệu suất sinh thái.

d) Nội dung 4: Trao đổi vật chất trong hệ sinh thái * Phương thức tổ chức hoạt động học tập của HS Giáo viên : Trong HST , các sinh vật gắn bó với nhau bởi những quan hệ nào ?

-Quan hệ nào là thường xuyên và quan trọng nhất cho sự tồn tại và phát triển của hệ sinh thái ?

-Quan hệ dinh dưỡng đó biểu hiện như thế nào ?

- Cho học sinh nghiên cứu mục 1 - Giáo viên cho ví dụ: Giả sử trên đồng cỏ ven rừng có các quần thể sinh vật: Cỏ, thỏ, cáo, VSV rồi đặt câu hỏi : -Hãy chỉ ra những mối quan hệ dinh dưỡng trong các quần xã sinh vật đó?

- Nếu coi mỗi loài sinh vật là một mắt xích thức ăn thì chiều mũi tên nối giữa các loài chỉ mối quan hệ gì?

- Chuỗi thức ăn là gì? Cho ví dụ ?

- Giáo viên yêu cầu học sinh nghiên cứu thông tin SGK, phân loại chuỗi thức ăn - Giáo viên yêu cầu học sinh thành lập các chuỗi thức ăn từ các sinh vật : cỏ, thỏ, cáo, dê, gà, hổ, VSV, mèo rừng. Trên cơ sở đó hướng dẫn học sinh thành lập lưới thức ăn .

H: Lưới thức ăn là gì?

- Giáo viên lưu ý học sinh 1 số điểm sau : + Trong lưới thức ăn, càng có nhiều chuỗi thức ăn chứng tỏ quần xã có độ đa dạng cao, có nhiều loài ăn rộng  tính ổn định của quần xã được tăng cường . + Tất cả các chuỗi thức ăn đều tạm thời, không bền vững do chế độ ăn của động vật thay đổi theo mùa, tuổi và tình trạng sinh lí của con vật .

- Cho HS quan sát lưới thức ăn trong hệ sinh thái rừng → thể hiện thành sơ đồ trong giấy nháp.

Giáo viên cho học sinh quan sát hình 43.2 Hãy ghi chú các bậc dinh dưỡng a, b, c ... trong hình 43.2 - Giáo viên cho học sinh quan sát hình 43.3 - Quần thể nào trong quần xã sinh vật là yếu tố ban đầu sử dụng năng lượng ánh sáng mặt trời và tiếp nhận chất dinh dưỡng từ khí quyển và đất?

- Giáo viên thông báo: Những mắt xích thức ăn thuộc một nhóm sắp xếp theo thành phần của chuỗi thức ăn: SVSX, SVTT cấp 1, SVTT cấp 2 ... gọi là bậc dinh dưỡng - Giáo viên nêu vấn đề: Làm thế nào để thể hiện sự chuyển hoá vật chất và năng lượng qua các bậc dinh dưỡng?

-Có mấy loại hình tháp?

- Học sinh nêu được quan hệ dinh dưỡng, nơi ở ...

- Học sinh phân tích được mối quan hệ dinh dưỡng - Học sinh trả lời Học sinh nêu đựơc sinh vật đứng trước làm thức ăn cho sinh vật đứng sau .

- HS nêu khái niệm - Học sinh thành lập các chuỗi thức ăn và thành lập lưới thức ăn .

- HS hoàn thành sơ đồ lưới thức ăn trong hệ sinh thái rừng trong vở nháp.

- Học sinh quan sát hình 43.2 và ghi chú các bậc dinh dưỡng trong hình 43.2

- Có 3 loại hình tháp sinh thái: + Tháp số lượng

-Các hình tháp trên có điểm gì chung ? Nguyên nhân?

- So sánh số lượng cá thể của SVSX và SVTT các cấp?

-Sự tích luỹ sinh khối giữa bậc dinh dưỡng cao so với bậc dinh dưỡng thấp như thế nào?

- Hãy phát biểu nội dung quy luật hình tháp sinh thái?

Nội dung 4: Trao đổi vật chất trong hệ sinh thái I. Trao đổi vật chất trong quần xã sinh vật: 1. Chuỗi thức ăn : Chuỗi thức ăn là một dãy gồm nhiều loài sinh vật có quan hệ dinh dưỡng với nhau. Mỗi loài là một mắt xích, có thể vừa là sinh vật tiêu thụ mắt xích phía trước vừa là sinh vật bị mắt xích phía sau tiêu thụ .

- Phân loại chuỗi thức ăn : + Chuỗi thức ăn bắt đầu bằng sinh vật tự dưỡng: VD: Cỏ → Châu chấu → Ếch → Rắn + Chuỗi thức ăn được bắt đầu bằng sinh vật ăn mùn bã hữu cơ: VD: Giun (ăn mùn) → tôm → Người 2. Lưới thức ăn : Là tập hợp các chuỗi thức ăn có những mắt xích chung trong hệ sinh thái.

3. Bậc dinh dưỡng: Bậc dinh dưỡng cấp 1: Sinh vật sản xuất là những sinh vật tự dưỡng .

- Bậc dinh dưỡng cấp 2 (sinh vật tiêu thụ bậc 1): ăn trực tiếp thực vật hoặc kí sinh trên thực vật .

- Bậc dinh dưỡng cấp 3 (sinh vật tiêu thụ bậc 2): sử dụng sinh vật tiêu thụ bậc 1 làm thức ăn .... * Bậc cuối cùng gọi là bậc dinh dưỡng cấp cao nhất.

- Bậc dinh dưỡng là những loài cùng mức năng lượng và sử dụng thức ăn cùng mức năng lượng trong lưới thức ăn hoặc chuỗi thức ăn.

II. Tháp sinh thái: - Tháp sinh thái: gồm các hình chữ nhật xếp chồng lên nhau, các hình này có chiều cao bằng nhau, còn chiều dài thay đổi theo từng bậc dinh dưỡng. Tháp sinh thái cho biết mức độ dinh dưỡng ở từng bậc và toàn bộ quần xã.

- Có 3 loại hình tháp sinh thái: + Tháp số lượng + Tháp sinh khối. + Tháp năng lượng.

- Nhận xét: Hình tháp sinh thái thường có đỉnh ở phía trên vì khi chuyển từ bậc dinh dưỡng thấp lên bậc dinh dưỡng cao bao giờ cũng có sự mất mát năng lượng hay chất sống do hô hấp và bài tiết .

- Nêu được khái niệm chu trình vật chất và trình bày được các chu trình sinh địa

e) Nội dung 5: Chu trình sinh địa hóa và sinh quyển * Phương thức tổ chức hoạt động học tập của học sinh - Giáo viên cho học sinh quan sát hình 44.1 Yêu cầu học sinh phân tích sơ đồ theo chiều mũi tên trong sơ đồ hình 44.1, hãy giải thích một cách khái quát sự trao đổi vật chất trong quần xã và chu trình sinh địa hoá .

- Giáo viên có thể gợi ý học sinh phân tích:

+ Tháp sinh khối. + Tháp năng lượng Hình tháp sinh thái thường có đỉnh ở phía trên vì khi chuyển từ bậc dinh dưỡng thấp lên bậc dinh dưỡng cao bao giờ cũng có sự mất mát năng lượng hay chất sống do hô hấp và bài tiết .

- Học sinh quan sát hình 44.1

hoá : nước, cacbon.

- Nêu được khái niệm sinh quyển và các khu sinh học chính trên Trái Đất (trên cạn và dưới nước).

- Trao đổi vật chất trong nội bộ quần xã: sinh vật sản xuất quang tổng hợp nên chất hữu cơ từ chất vô cơ của môi trường. Sự trao đổi vật chất giữa các sinh vật trong quần xã được thực hiện thông quan chuỗi và lưới thức ăn. Vật chất được chuyển từ sinh vật sản xuất sang sinh vật tiêu thụ bậc 1, bậc 2, tới bậc cao nhất .

Khi sinh vật chết đi, xác của chúng sẽ bị phân giải thành chất vô cơ, sinh vật trong quần xã sử dụng một phần vật chất vô cơ tích luỹ trong chu trình vật chất tiếp theo.

- GV: Trong thiên nhiên có khoảng 25 nguyên tố cần thiết cho cơ thể sống. Chu trình chuyển hóa của các nguyên tố này là những chu trình sinh địa hóa chủ yếu của trái đất.

- Cho học sinh đọc mục II.1 và quan sát hình 44.2 - GV: Cacbon là nguyên tố cần thiết cho mọi sinh vật, là thành phần cấu tạo của các chất sống.

Qua sơ đồ hình 44.2 và các kiến thức đã học, em hãy cho biết: - Bằng những con đường nào cacbon đã đi từ môi trường ngoài vào cơ thể sinh vật, trao đổi trong quần xã và trở lại môi trường không khí, đất?

- Có phải tất cả lượng cacbon của quần xã sinh vật được trao đổi liên tục theo vòng tuần hoàn kín hay không? Vì sao?

- GV: Khí cacbonic thải vào bầu khí quyển ngày càng tăng → gây ra nhiều thiên tai cho trái đất, tăng hiệu ứng nhà kính.

- Để hạn chế hậu quả trên thì chúng ta cần phải làm gì?

- Giáo viên yêu cầu học sinh quan sát hình 44.4, hãy mô tả sơ lược vòng tuần hoàn nước và nêu lên các biện pháp bảo vệ nguồn nước trên trái đất .

- GD bảo vệ nguồn nước và sử dụng nguồn nước sạch hợp lí, tiết kiệm, chống ô nhiễm - Giáo viên yêu cầu học sinh nghiên cứu mục III -Thế nào là sinh quyển ?

-Sinh quyển bao gồm những cấu trúc nào ?

- Nêu các khu sinh học trong sinh quyển ?

Nội dung 5: Chu trình sinh địa hóa và sinh quyển I. Trao đổi vật chất qua chu trình sinh địa hóa: - Chu trình sinh địa hoá là chu trình trao đổi các chất trong tự nhiên theo con đường từ môi trường ngoài truyền vào cơ thể sinh vật rồi từ cơ thể sinh vật truyền trở lại môi trường. Một phần vật chất của chu trình sinh địa hoá không tham gia vào chu trình tuần hoàn mà lắng đọng trong môi trường .

- Vài trò: Duy trì sự cân bằng vật chất trong sinh quyển II. Một số chu trình sinh địa hóa: 1. Chu trình cabon - Cacbon từ môi trường vào cơ thể thực vật nhờ quang hợp.

- Cacbon trao đổi trong quần xã qua chuỗi và lưới thức ăn .

- Cacbon trở lại môi trường qua các con đường: + Hô hấp của động - thực vật + Phân giải của sinh vật + Sự đốt cháy nhiên liệu trong công nghiệp 2. Chu trình nước: - Vòng tuần hoàn nước: Nước mưa rơi xuống trái đất, chảy trên mặt đất, một phần thấm xuống các mạch nước ngầm, phần còn lại được tích luỹ trong đại dương, sông, hồ ... nước mưa trở lại

- Học sinh phân tích

- Học sinh trả lời

- Học sinh trả lời

- Học sinh trả lời - Trồng cây xanh, giảm khí thải vào môi trường.

- Học sinh nêu được có rất nhiều biện pháp bảo vệ nguồn nước trên trái đất như: + Bảo vệ rừng , trồng cây gây rừng + Hạn chế rác thải ô nhiễm + Sử dụng tiết kiệm nguồn nước bề mặt, cũng như nguồn nước ngầm .

- Trình bày được quá trình chuyển hoá năng lượng trong hệ sinh thái (dòng năng lượng).

khí quyển dưới dạng hơi nước thông qua hoạt động thoát hơi nước của lá cây và bốc hơi nước trên mặt đất .

III. Sinh quyển: - Sinh quyển gồm toàn bộ sinh vật và môi trường vô sinh trên trái đất, hoạt động như một hệ sinh thái lớn nhất.

- Sinh quyển dày khoảng 20km: + Lớp đất dày vài chục mét (địa quyển) + Lớp không khí cao 6-7 km (khí quyển) + Lớp nước đại dương 10 - 11km ( thủy quyển).

- Sinh quyển gồm nhiều khu sinh học - Khu sinh học là các hệ sinh thái cực lớn đặc trưng cho đặc điểm địa lí, khí hậu và sinh vật của vùng đó + Các khu sinh học chính trên cạn bao gồm đồng rêu hàn đới, rừng lá kim phương Bắc, rừng rụng lá ôn đới, rừng mưa nhiệt đới + Các khu sinh học dưới nước bao gồm các khu sinh học nước ngọt, khu sinh học nước mặn. g) Nội dung 6: Dòng năng lượng trong hệ sinh thái và hiệu suất sinh thái * Phương thức tổ chức hoạt động học tập của học sinh Giáo viên yêu cầu học sinh nghiên cứu mục I.1 - Năng lượng khởi nguyên để thực hiện vòng tuần hoàn vật chất lấy từ đâu?

- Vòng tuần hoàn vật chất và năng lượng trong quần xã sinh vật có quan hệ với nhau như thế nào?

Giáo viên : Cho học sinh đọc mục I.2 và quan sát hình 45.1 Chu trình sinh địa hoá các chất trong hệ sinh thái biểu hiện tính chất sống của quần xã sinh vật như thế nào?

-Năng lượng được chuyển hoá qua các bậc dinh dưỡng như thế nào?

-Những sinh vật nào đóng vai trò quan trọng trong việc truyền năng lượng từ môi trường vô sinh vào chu trình dinh dưỡng?

- Năng lượng có thể bị tiêu hao do những nguyên nhân nào?

Giáo viên cho ví dụ và phân tích ví dụ Có một HST nhận được năng lượng ánh sáng là 106kcal/m2/ngày. Chỉ có 2,5% số năng lượng này được dùng trong quang hợp.

- Sản lượng sinh vật toàn phần ở sinh vật sản xuất .

2,5  10 6 = 2,5.10 4 (kcal) 100 - Sản lượng sinh vật thực ở sinh vật sản xuất chỉ có 10% 10  2,5.10 4 = 2,5.10 3 (kacl) 100 - Sinh vật tiêu thụ cấp 1 chỉ sử dụng được 10%, tức là : 10  2,5.10 3 = 250(kcal) 100 - Sinh vật tiêu thụ cấp 2 sử dụng được 10% sản lượng toàn phần của sinh vật tiêu thụ cấp 1 tức là : 10  250 = 25(kacl) 100 - Hiệu suất sinh thái là gì ?

- HS trả lời

Học sinh đọc mục I.2 và quan sát hình 45.1 - Năng lượng được vận động từ ngoại cảnh  cơ thể  ra ngoài. Ánh sáng mặt trời là nguồn năng lượng cho chu trình được vận hành .

Nội dung 6: Dòng năng lượng trong hệ sinh thái và - Học sinh trả lời hiệu suất sinh thái được: HSST I. Dòng năng lượng trong hệ sinh thái.

1. Phân bố năng lượng trên Trái Đất .

- Dòng năng lượng trong hệ sinh thái bắt nguồn từ môi trường , được sinh vật sản xuất hấp thụ và biến đổi thành năng lượng hoá học qua quá trình quang hợp - Mặt trời cung cấp năng lượng chủ yếu cho sự sống trên Trái Đất.

2. Dòng năng lượng trong hệ sinh thái * Thực vật sử dụng năng lượng ánh sáng mặt trời và tiếp nhận chất dinh dưỡng từ khí quyển và đất  chất hữu cơ. Các chất dinh dưỡng và năng lượng được tàn trữ ở thực vật rồi được phân phối dần qua các mắt xích thức ăn .

- Năng lượng được vận động từ ngoại cảnh  cơ thể  ra ngoài .Aùnh sáng mặt trời là nguồn năng lượng cho chu trình được vận hành .

- Quần xã sinh vật là hệ thống mở, tự điều chỉnh, luôn trao đổi chất và năng lượng với môi trường xung quanh .

II. Hiệu suất sinh thái: Hiệu suất sinh thái là tỉ lệ % chuyển hoá năng lượng giữa các bậc dinh dưỡng .

Gọi H (%): là hiệu suất sinh thái .

Qn : Là năng lượng ở bậc dinh dưỡng n Qn+1: Là năng lượng ở bậc dinh dưỡng n+1 H(%) = Qn+1 x 100% Qn - Trình bày được cơ sở sinh thái học của việc khai thác tài nguyên và bảo vệ thiên nhiên : các dạng tài nguyên và sự khai thác của con người ; tác động của việc khai thác tài nguyên lên sinh quyển ; quản lí tài nguyên cho phát triển bền vững, những biện pháp cụ

i) Nội dung 7: Quản lí và sử dụng bền vững tài nguyên thiên nhiên * Phương thức tổ chức hoạt động học tập của học sinh - GV cho HS xem video về việc sử dụng tài nguyên thiên nhiên, khai thác tài nguyên gây ô nhiễm môi trường - GV chia HS thành 4 nhóm thảo luận + Nhóm 1: hoàn chỉnh bảng 46.1 trang 205 SGK + Nhóm 2: hoàn chỉnh bảng 46.2 trang 206 SGK + Nhóm 3,4: Trách nhiệm của mỗi học sinh là cần phải làm gì để góp phần hạn chế ô nhiễm môi trường và quản lí việc sử dụng tài nguyên thiên nhiên một cách bền vững ?

- HS ghi cảm tưởng sau bài thực hành .

- Nhóm 1,2: Hoàn chỉnh vào giấy A0 đã chuẩn bị trước ở nhà theo mẫu SGK Nội dung 7: Quản lí và sử dụng bền vững tài nguyên thiên nhiên - Các dạng tài nguyên : + Tài nguyên không tái sinh (nhiên liệu hoá thạch, kim loại, phi kim). + Tài nguyên tái sinh (không khí, đất, nước sạch, sinh vật). + Tài nguyên năng lượng vĩnh cửu (năng lượng mặt trời, năng lương sóng, năng lượng gió, năng lượng thuỷ triều).

- HS các nhóm hoàn thành và báo cáo trước lớp

thể bảo vệ sự đa dạng sinh học, giáo dục bảo vệ môi trường.

- Tài nguyên thiên nhiên rất đa dạng, tuy nhiên con người đã và đang khai thác bừa bãi → giảm đa dạng sinh học và suy thoái nguồn tài nguyên, đặc biệt là tài nguyên có khả năng phục hồi, gây ô nhiễm môi trường sống.

- Khắc phục suy thoái môi trường và sử dụng bền vững tài nguyên thiên nhiên.

Sử dụng bền vững tài nguyên thiên nhiên là hình thức sử dụng vừa thoả mãn nhu cầu hiện tại của con người để phát triển xã hội, vữa đảm bảo duy trì lâu dài các tài nguyên cho thế hệ mai sau.

Các giải pháp : + Sử dụng bền vững tài nguyên đất, tài nguyên nước, tài nguyên rừng, tài nguyên biển... + Duy trì đa dạng sinh học. + Giáo dục về môi trường.

Hoạt động 3: Luyện tập

Mục tiêu hoạt động - HS vận dụng kiến thức đã học để trả lời các câu hỏi ở mức độ nhận biết và thông hiểu, nhằm cũng cố các kiến thức, tự đánh giá mức độ hiểu bài.

- Giúp học sinh khắc sâu kiến thức chủ đề vừa học

Nội dung, phương thức tổ chức hoạt động học tập của HS

Dự kiến sản phẩm, đánh giá kết quả hoạt động

1. Quan hệ hội sinh là gì?

A. Hai loài cùng sống với nhau, trong đó một loài có lợi, một - HS thảo luận loài không bị ảnh hưởng gì. đưa ra đáp án B. Hai loài cùng sống với nhau và cùng có lợi.

C. Hai loài sống với nhau gây hiện tượng ức chế sự phát triển lẫn nhau.

D. hai loài cùng sống với nhau gây ảnh hưởng cho các loài khác.

2. Quan hệ giữa chim sáo và trâu rừng: sáo thường đâu trên lưng trâu, bắt chấy rận để ăn . Đó là mối quan hệ A. cộng sinh B. hợp tác. C. kí sinh- vật chủ D. cạnh tranh.

3. Giun sán sống trong ruột người đó là mối quan hệ A. cộng sinh B. hợp tác C. kí sinh- vật chủ D. cạnh tranh.

4. Trong quần xã sinh vật, nếu một loài sống bình thường nhưng vô tình gây hại cho cho loài khác, đó là mối quan hệ A. sinh vật này ăn sinh vật khác B. hợp tác C. kí sinh D. ức chế cảm nhiễm.

5. Từ một rừng lim sau một thời gian biến đổi thành rừng sau sau là diễn thế A. nguyên sinh.

B. thứ sinh.

C. liên tục. D. phân huỷ.

6. Quá trình hình thành một ao cá tự nhiên từ một hố bom là diễn thế A. nguyên sinh. B. thứ sinh. C. liên tục. D. phân huỷ.

7. Quá trình diễn thế sinh thái tại rừng lim Hữu Lũng, tỉnh Lạng Sơn như thế nào?

A. Rừng lim nguyên sinh bị hết → cây bụi và cỏ chiếm ưu thế → rừng thưa cây gỗ nhỏ → cây gỗ nhỏ và cây bụi → trảng cỏ

B. Rừng lim nguyên sinh bị chặt hết → cây gỗ nhỏ và cây bụi → rừng thưa cây gỗ nhỏ → cây bụi và cỏ chiếm ưu thế → trảng cỏ C. Rừng lim nguyên sinh bị hặt hết → rừng thưa cây gỗ nhỏ → cây gỗ nhỏ và cây bụi → cây bụi và cỏ chiếm ưu thế → trảng cỏ D. Rừng lim nguyên sinh bị chết → rừng thưa cây gỗ nhỏ → cây bụi và cỏ chiếm ưu thế → cây gỗ nhỏ và cây bụi → trảng cỏ 8. Diễn thế sinh thái là A. quá trình biến đổi tuần tự của quần xã qua các giai đoạn, từ lúc khởi đầu cho đến khi kết thúc B. quá trình biến đổi tuần tự của quần xã qua các giai đoạn, tương ứng với sự biến đổi của môi trường C. quá trình biến đổi của quần xã tương ứng với sự biến đổi của môi trường D. quá trình biến đổi của quần xã qua các giai đoạn, tương ứng với sự biến đổi của môi trường 9. Hệ sinh thái tự nhiên khác hệ sinh thái nhân tạo ở A. thành phần cấu trúc, chu trình dinh dưỡng, chuyển hoá năng lượng.

B. thành phần cấu trúc, chuyển hoá năng lượng.

C. thành phần cấu trúc, chu trình dinh dưỡng.

D. chu trình dinh dưỡng, chuyển hoá năng lượng.

10. Thành phần cấu trúc hệ sinh thái là A. thành phần vô sinh.

B. thành phần hữu sinh.

C. động vật và thực vật.

D. cả a và b.

11. Hệ sinh thái nào sau đây là lớn nhất?

A. Giọt nước ao B. Ao C. Hồ D. Đại dương.

12. Hệ sinh thái là A. hệ mở B. khép kín C. tự điều chỉnh D. cả a và b.

13. Lưới thức ăn A. gồm nhiều chuỗi thức ăn.

B. gồm nhiều loài sinh vật có mối quan hệ dinh dưỡng với nhau.

C. gồm nhiều chuỗi thức ăn có nhiều mắc xích chung.

D. gồm nhiều loài sinh vật trong đó có sinh vật sản xuất , sinh vật tiêu thụ và sinh vật phân giải.

14. Trong chuỗi thức ăn: Cỏ cá vịt người thì một loài động vật bất kì có thể được xem là A. sinh vật tiêu thụ. B. sinh vật dị dưỡng.

C. sinh vật phân huỷ. D. bậc dinh dưỡng.

15. Trong một chuỗi thức ăn nhóm sinh vật nào có sinh khối lớn nhất?

A. Động vật ăn thực vật.

B. Thực vật.

C. Động vật ăn động vật.

D. Sinh vật phân giải.

16. Tháp sinh thái nào luôn có dạng chuẩn?

A. Tháp số lượng.

B. Tháp sinh khối.

C.Tháp năng lượng D. Tất cả đều đúng.

17. Sinh quyển tồn tại và phát triển được là nhờ nguồn năng lượng nào?

A. Năng lượng gió.

B. Năng lượng thuỷ triều.

C. Năng lượng từ than đá, dầu mỏ, khí đốt.

D. Năng lượng mặt trời.

18. Trong chu trình cacbon, CO2 trong tự nhiên từ môi trường ngoài vào cơ thể sinh vật nhờ quá trình nào?

A. Hô hấp của sinh vật.

B. Quang hợp của cây xanh.

C. Phân giải chất hữu cơ.

D. Khuếch tán 19. Trong quá trình quang hợp, cây xanh hấp thụ CO2 tạo ra chất hữu cơ nào sau đây?

A.Cacbohidrat. B. Prôtêin. C. Lipit.

D. Vitamin.

20. Chu trình sinh địa hoá là A. chu trình trao đổi vật chất trong tự nhiên.

B. sự trao đổi vật chất trong nội bộ quần xã.

C. sự trao đổi vật chất giữa các loài sinh vật thông qua chuỗi và lưới thức ăn.

D. sự trao đổi vật chất giữa sinh vật tiêu thụ và sinh vật sản xuất.

Hoạt động 4: Vận dụng, tìm tòi mở rộng Mục tiêu hoạt động HS vận dụng được kiến thức để giải thích được một số hiện tượng thực tế từ đó hình thành và phát triển các năng lực: tự nghiên cứu, phát hiện và giải quyết vấn đề

Nội dung, phương thức tổ chức hoạt động học tập của HS 1. Muốn trong một ao nuôi được nhiều loài cá và cho năng suất cao, chúng ta cần chọn nuôi các loài cá như thế nào? Giải thích?

2. Hoạt động khai thác tài nguyên không hợp lí của con người có thể coi là hành động “tự đào huyệt chôn mình” của diễn thế sinh thái được không? Tại sao?

3. Nguyên nhân nào làm ảnh hưởng tới chu trình nước trong tự nhiên, gây nên lũ lụt, hạn hán hoặc ô nhiễm nguồn nước? Cách khắc phục tình trạng này như thế nào?

4. Hãy giải thích vì sao chuỗi thức ăn trong hệ sinh thái không thể kéo dài (quá 6 mắt xích)?

Dự kiến sản phẩm, đánh giá kết quả hoạt động - Từ kiến thức đã học, nghiên cứu tài liệu HS phân tích - Liên hệ thực tế và suy luận trả lời

IV. CÂU HỎI, BÀI TẬP KIỂM TRA, ĐÁNH GIÁ CHỦ ĐỀ THEO ĐỊNH HƯỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC Mức nhận biết

Câu 1: quan hệ chặt chẽ giữa hai hay nhiều loài mà tất cả các loài tham gia đều có lợi là mối quan hệ A. cộng sinh B. ký sinh C. hội sinh D. ức chế – cảm nhiễm Câu 2. Cho chuỗi thức ăn: Cây lúa → Sâu ăn lá lúa → Ếch đồng → Rắn hổ mang → Đại bàng.

Trong chuỗi thức ăn này, đại bàng là sinh vật tiêu thụ bậc mấy?

A. Bậc 2.

B. Bậc 3.

C. Bậc 1.

D. Bậc 4.

Câu 3. Khi nói về diễn thế nguyên sinh, phát biểu nào sau đây đúng?

A. Diễn thế nguyên sinh khởi đầu từ môi trường chưa có sinh vật.

B. Trong diễn thế nguyên sinh, thành phần loài của quần xã không thay đổi.

C. Diễn thế nguyên sinh chỉ chịu tác động của điều kiện ngoại cảnh.

D. Kết quả của diễn thế nguyên sinh là hình thành quần xã suy thoái.

Câu 4. Khu sinh học nào sau đây có độ đa dạng sinh học cao nhất?

A. Rừng mưa nhiệt đới.

B. Hoang mạc.

C. Rừng lá rụng ôn đới.

D. Thảo nguyên.

Câu 5. Khi nói về lưới thức ăn, phát biểu nào sau đây đúng?

A. Lưới thức ăn ở rừng mưa nhiệt đới thường đơn giản hơn lưới thức ăn lưới thức ăn ở thảo nguyên.

B. Quần xã càng đa dạng về thành phần loài thì lưới thức ăn càng đơn giản.

C. Lưới thức ăn của quần xã vùng ôn đới luôn phức tạp hơn so với quần xã vùng nhiệt đới.

D. Trong diễn thế sinh thái, lưới thức ăn của quần xã đỉnh cực phức tạp hơn so với quần xã suy thoái.

Mức thông hiểu Câu 1: Sự khác nhau cơ bản giữa mối quan hệ vật chủ - vật kí sinh và mối quan hệ con mồi – vật ăn thịt là A. vật kí sinh thường không giết chết vật chủ, còn vật ăn thịt thường giết chết con mồi.

B. vật kí sinh thường có số lượng ít hơn vật chủ, còn vật ăn thịt thường có số lượng nhiều hơn con mồi.

C. vật kí sinh thường có kích thước cơ thể lớn hơn vật chủ, còn vật ăn thịt thì luôn có kích thước cơ thể nhỏ hơn con mồi.

D. trong thiên nhiên, mối quan hệ vật kí sinh – vật chủ đóng vai trò kiểm soát và khống chế số lượng cá thể của các loài, còn mối quan hệ vật ăn thịt – con mồi không có vai trò đó.

Câu 2. Cho chuỗi thức ăn: Cây ngô → Sâu ăn lá ngô → Nhái → Rắn hổ mang → Diều hâu. Khi nói về chuỗi thức ăn này, có bao nhiêu phát biểu sau đây đúng?

I. Quan hệ sinh thái giữa tất cả các loài trong chuỗi thức ăn này đều là quan hệ cạnh tranh.

II. Quan hệ dinh dưỡng giữa sâu ăn lá ngô và nhái dẫn đến hiện tượng khống chế sinh học.

III. Sâu ăn lá ngô, nhái, rắn hổ mang và diều hâu đều là sinh vật tiêu thụ.

IV. Sự tăng, giảm số lượng nhái sẽ ảnh hưởng đến sự tăng, giảm số lượng rắn hổ mang.

A. 2.

B. 4.

C. 1.

D. 3.

Câu 3 . Khi nói về lưới thức ăn, phát biểu nào sau đây sai?

A. Trong một lưới thức ăn, mỗi loài sinh vật chỉ tham gia vào một chuỗi thức ăn.

B. Lưới thức ăn thể hiện quan hệ dinh dưỡng giữa các loài sinh vật trong quần xã.

C. Trong diễn thế nguyên sinh, lưới thức ăn trở nên phức tạp dần.

D. Quần xã sinh vật càng đa dạng về thành phần loài thì lưới thức ăn càng phức tạp.

Câu 4. Giả sử lưới thức ăn sau đây gồm các loài sinh vật được kí hiệu: A, B, C, D, E, F, G, H, I. Cho biết loài A là sinh vật sản xuất và loài E là sinh vật tiêu thụ bậc cao nhất. Có bao nhiêu phát biểu sau đây đúng?

I. Lưới thức ăn này có tối đa 5 chuỗi thức ăn.

II. Loài D có thể thuộc 2 bậc dinh dưỡng khác nhau.

III. Loài A và loài E tham gia vào nhiều chuỗi thức ăn nhất.

IV. Sự thay đổi số lượng cá thể của loài H liên quan trực tiếp đến sự thay đổi số lượng cá thể của loài I và loài G. A. 2.

B. 3.

C. 1.

D. 4.

Câu 5. . Khi nói về chu trình sinh địa hóa, có bao nhiêu phát biểu sau đây đúng?

I. Chu trình sinh địa hóa là chu trình trao đổi các chất trong tự nhiên.

II. Cacbon đi vào chu trình cacbon dưới dạng cacbon đioxit (CO2).

III. Trong chu trình nitơ, thực vật hấp thụ nitơ dưới dạng NH+4 và NO3− .

IV. Không có hiện tượng vật chất lắng đọng trong chu trình sinh địa hóa.

A. 3.

B. 1.

C. 4.

D.2.

V. PHỤ LỤC - PHT 1. Mối quan hệ của các loài trong quần xã Quan hệ Đặc điểm Hội sinh

Hỗ trợ

Hợp tác Cộng sinh

Ví dụ

Ức chế – cảm nhiễm Cạnh tranh Đối kháng

Con mồi-vật ăn thịt Vật chủ- vật kí sinh

- PHT 2. Các loại diễn thế

Các giai đoạn của DTST Giai đoạn khởi đầu Giai đoạn giữa

Kiểu DTST

Nguyên nhân của DTST

Giai đoạn cuối

DT nguyên sinh DT thứ sinh - PHT 3. Phân biệt hệ sinh thái tự nhiên và hệ sinh thái nhân tạo.

Hệ sinh thái tự nhiên Nguồn gốc Độ đa dạng và tính ổn định Nguồn vật chất và năng lượng Năng suất

Hệ sinh thái nhân tạo

KIỂM TRA GIỮA HỌC KÌ 1 BƯỚC I . XÁC ĐỊNH MỤC ĐÍCH KIỂM TRA : 1. Kiến thức: HS củng cố kiến thức chương 1, 2 2. Kỹ năng: Phát triển kỹ năng tư duy, phân tích, tính toán, kỹ năng làm trắc nghiệm 3. Phát triển năng lực: Năng lực phát hiện và giải quyết vấn đề, năng lực tư duy sáng tạo, năng lực tính toán.

4. Thái độ: Giáo dục tính cần cù, sáng tạo, cẩn thận, nghiêm túc và trung thực trong kiểm tra.

BƯỚC 2. XÁC ĐỊNH HÌNH THỨC ĐỀ KIỂM TRA : Kieåm tra traéc nghieäm + töï luaän BƯỚC 3. XÂY DỰNG MA TRẬN KIỂM TRA : (Phần trắc nghiệm 6 điểm, tự luận 4 điểm) MA TRẬN ĐỀ KIỂM TRA CHỦ ĐỀ KIỂM TRA 1. Gen ,mã DT và nhân đôi ADN

TN

NHẬN BIẾT

THÔNG HIỂU

- Xác định được số mã bộ 3 mã hóa cho các axit amin - Xác định được vị trí của gen điều hòa trên AND

TL 5% của tổng =0,5 điểm 2. Phiên mã và dịch mã

100% của hàng = 0,5điểm

TN

Mối quan hệ giữa ADN và Nắm được chiều protein của mạch khuôn tổng hợp mARN

VẬN DỤNG THẤP

VẬN DỤNG CAO

và chiều tổng hợp mARN TL 5% của tổng = 0,5điểm 3. Điều hòa hoạt động gen

50% của hàng = 0,25điểm

TN

50% của hàng =0,5 điểm Nắm được trình tự các bộ phận Hiểu được vai trò cấu trúc 1 Operon điều hòa của ADN trong tế bào nhân thực

TL 5% của tổng = 0,5điểm 4. Đột biến gen

50% của hàng = 0,25điểm Nhận biết được đột biến di truyền qua sinh sản hữu tính TN

50% của hàng =0,5 điểm Phân tích và xác định được những hậu quả gây ra do đột biến ứng với những vị trí tương ứng trên gen

TL 5% của tổng = 0,5điểm 5. Nhiễm sắc thể

50% của hàng = 0,25điểm

TN

50% của hàng =0,5 điểm Sắp xếp được các bậc cấu trúc của NST

TL 2,5% của tổng = 0,25điểm 6. Đột biến cấu trúc NST

100% của hàng = 0,25điểm Nhận biết được các dạng đột biến cấu trúc NST

Vận dụng lý thuyết để xác định được tỷ lệ giao tử mang đột biến

50% của hàng = 0,25điểm

50% của hàng = 0,25điểm

TN

TL 5% của tổng =0,5 điểm 7. Đột biến số lượng NST TN

- Phân tích được ý nghĩa của đột biến xoma - Hiểu được cơ chế được sự hình thành thể lệch bội

TL 5% của tổng = 0,5điểm 8. Quy luật phân li TN

TL

100% của hàng = 0,5 điểm Nắm được nội Xác định được dung chính của phương pháp kiểm quy luật phân li tra kiểu gen cá thể có kiểu hình trội Vận dụng lý thuyết viết giao tử của cơ thể có kiểu gen cho trước

12,5% của tổng =1,25 điểm 9. Quy luật phân li độc lập

20% của hàng =0,25 điểm Hiểu và nêu được các loại KH của một phép lai nhiều tính trạng

TN

TL 12,5% của tổng = 1,25 điểm 10. Di truyền liên kết

20% của =0,25 điểm TN

80% của hàng =1,0 điểm Viết giao tử của kiểu gen gồm nhiều gen khác nhau PLĐL Tính tần số xuất hiện kiểu gen ở đời con hàng 80%của hàng = 1,0 điểm

Biết cách nhận ra di truyền độc lập hay liên kết gen Vận dụng lý thuyết để giải được bài toán di truyền liên kết 50% của hàng =0,25 điểm

TL

5% của tổng =0,5điểm

50% của hàng =0,25 điểm

11. Di truyền liên kết với giới tính

Nhận biết được kết quả phép lai do gen trên X quy định Nhận biết các nhóm gen quy Hiểu được hiện định tính trạng trên NST giới tượng trao đổi tính chéo trên cặp NST giới tính

TN

TL

25% của tổng =2,5điểm

20% của hàng = 0,5 điểm

12. Di truyền ngoài NST

Nhận biết vai trò của gen trong Vận dụng kiến tế bào chất thức lý thuyết giả thích một số hiện tượng thực tế

TN

Vận dụng giải bài tập xác suất do gen nằm trên NST giới tính 20% của hàng = 0,5 điểm

60% của hàng = 1,5 điểm

TL 5% của tổng = 0,5điểm 13. Ảnh hưởng của môi trường đến sự biểu hiện kiểu gen

50% của hàng = 0,25điểm

TN

50% của hàng =0,25 điểm - Nhận biết khái niệm mềm Tìm ra được một dẻo kiểu hình số trường hợp hợp - Nhận biết đặc điểm của mức thường biến trong phản ứng thực tế

TL 7,5% của tổng =0,75điểm TỔNG ĐIỂM = 100% =10 ĐIỂM

66,67% của hàng = 0,5điểm 30% CỦA TỔNG = 3 ĐIỂM

33,33% của hàng =0,25 điểm 40 % CỦA TỔNG = 4 ĐIỂM

20% CỦA TỔNG = 2 ĐIỂM

10% CỦA TỔNG = 1 ĐIỂM

BƯỚC 4. VIẾT ĐỀ KIỂM TRA TỪ MA TRẬN I. PHẦN TRẮC NGHIỆM(6 ĐIỂM) : Mức nhận biết: Câu 1: Có tất cả bao nhiêu loại bộ mã được sử dụng để mã hoá các axit amin? A. 64

B. 61 C. 60

D. 63

Câu 2: Vùng điều hoà của gen cấu trúc nằm ở vị trí nào của gen?

A. Nằm ở cuối gen B. Đầu 3, mạch mã gốc C. Nằm ở giữa gen D. Đầu 5, mạch mã gốc Câu 3: Phát biểu nào sau đây là đúng nhất?

A. ADN xác định axitamin của prôtêin B. ADN được chuyển đổi thành các axitamin của prôtêin C. ADN biến đổi thành prôtêin D. ADN chứa thông tin mã hoá cho việc gắn nối các axitamin để tạo nên prôtêin Câu 4: Trình tự các thành phần của một Opêron: A. Vùng vận hành - Vùng khởi động -Nhóm gen cấu trú B. Nhóm gen cấu trúc - Vùng vận hành -Vùng khởi động C. Nhóm gen cấu trúc - Vùng khởi động -Vùng vận hành D. Vùng khởi động - Vùng vận hành - Nhóm gen cấu trúc Câu 5: Đột biến có thể di truyền qua sinh sản hữu tính là : A. Đột biến tiền phôi ; đột biến giao tử.

B. Đột biến xôma ; đột biến giao tử.

C. Đột biến giao tử.

D. Đột biến tiền phôi ; đột biến giao tử ; đột biến xôma.

Câu 6: Đột biến cấu trúc nhiễm sắc thể dẫn đến sự thay đổi vị trí gen trong phạm vi một cặp nhiễm sắc thể thuộc đột biến : A. mất đoạn, đảo đoạn, chuyển đoạn.

B. chuyển đoạn, đảo đoạn.

C. lặp đoạn, đảo đoạn, chuyển đoạn.

D. đảo đoạn, mất đoạn, lặp đoạn , chuyển đoạn Câu 7: Cách tốt nhất để phát hiện được các gen nào đó là phân li độc lập hay liên kết với nhau: A. Cho tự thụ qua nhiều thế hệ B. Lai phân tích C. Cho giao phấn D. Cho lai 2 dòng thuần chủng nhiều lần Câu 8: Phát biểu nào chưa đúng?

A. Di truyền trong nhân tuân theo các qui luật di truyền chặt chẻ hơn di truyền ngoài tế bào chất B. Plasmit ở vi khuẩn chứa gen ngoài NST C. Đột biến gen có thể xảy ra ở gen trong nhân và gen ngoài tế bào chất D. Gen trong tế bào chất có vai trò chính trong di truyền Câu 9: Sự mềm dẻo kiểu hình có nghĩa là : A. Sự điều chỉnh kiểu hình theo sự biến đổi của kiểu gen B. Một kiểu gen có thể biểu hiện thành nhiều kiểu hình trước các điều kiện môi trường khác nhau C. Tính trạng có mức phản ứng rộng D. Một kiểu hình có thể do nhiều kiểu gen qui định Câu 10: Điều nào không đúng khi nói về mức phản ứng ?

A. Khác nhau ở các gen khác nhau B. Thay đổi tùy môi trường C. Di truyền được D. Không phụ thuộc vào kiểu gen Mức thông hiểu : Câu 11: Cho: 1 : crômatit 2 : sợi cơ bản 3 : ADN xoắn kép 4 : sợi nhiễm sắc 5 : vùng xếp cuộn 6 : NST kì giữa 7 : nuclêôxôm . Trong cấu trúc siêu hiển vi của NST nhân thực thì trình tự nào sau đây là đúng?

A. 3-2-7-4-5-1-6 B. 3-2-4-1-5-6 C. 3-7-4-2-5-1-6 D. 3-7-2-4-5-1-6 Câu 12: Thứ tự chiều của mạch khuôn tổng hợp mARN và chiều tổng Hợp mARN lần lượt là : a. 3,→3, và 3,→3, B. 5,→3,và 5,→3, C. 5,→3, và 3,→5, D. 3,→5, và 5,→3, Câu 13: Phát biểu nào không đúng khi nói về đặc điểm của điều hòa hoạt động gen ở tế bào nhân thực?

A. Phần ADN không mã hóa thì đóng vai trò điều hòa hoặc không hoạt động.

B. Cơ chế điều hòa phức tạp hơn ở sinh vật nhân sơ.

C. Phần lớn của ADN là được mã hóa thông tin di truyền.

D. Có nhiều mức điều hòa ,qua nhiều giai đoạn :từ NST tháo xoắn đến biến đổi sau dịch mã.

Câu 14: Xét cùng một gen,trường hợp đột biến nào sau đây gây hậu quả nghiêm trọng hơn các trường hợp còn lại?

A. Thay một cặp nu- ở vị trí số 3 B. Thêm một cặp nu- ở vị trí số 6 C. Thay một cặp nu- ở vị trí số 30 D. Mất một cặp nu- ở vị trí số 15 Câu 15: Sự không phân li của bộ nhiễm sắc thể 2n ở đỉnh sinh trưởng của một cành cây có thể tạo nên A. thể bốn nhiễm B. Cành tứ bội trên cây lưỡng bội C. thể tứ bội.

D. cành đa bội lệch.

Câu 16: Sự thụ tinh giữa 2 giao tử (n+1) sẽ tạo nên : A. thể 4 nhiễm hoặc thể ba nhiễm kép.

B. thể khuyết nhiễm C. thể ba nhiễm.

D. thể 1 nhiễm.

Câu 17: Nội dung chính của qui luật phân li là gì?

A. Các thành viên của cặp alen phân li đồng đều về các giao tử

B. Các cặp alen không hoà trộn vào nhau trong giảm phân C. F2 phân li kiểu hình xáp xỉ 3 trội /1 lặn D. F1 đồng tính còn F2 phân tính xấp xỉ 3 trội/1lặn Câu 18: Các gen tác động riêng rẽ,mỗi gen qui định một tính trạng.Phép lai AaBbddEe x aaBbDDEe cho bao nhiêu kiểu hình? A. 16 B. 8 C. 4 D. 6 Câu 19: Ở ruồi giấm,tính trạng mắt trắng do gen lặn nằm trên NST X,alen trội tương ứng qui định mắt đỏ.

Phép lai chắc chắn cho một trong hai kiểu hình mắt trắng hoặc đỏ là: A. Cái mắt trắng x đực mắt trắng B. Cái mắt trắng x đực mắt đỏ C. Cái mắt đỏ x đực mắt đỏ D. Cái mắt đỏ x đực mắt trắng Câu 20: Hiện tượng lá có đốm xanh và trắng ở cây vạn niên thanh là do: A. Đột biến bạch tạng do gen trong lục lạp B. Đột biến bạch tạng do gen trong ty thể C. Đột biến bạch tạng do gen ngoài tế bào chất D. Đột biến bạch tạng do gen trong nhân Câu 21: Trường hợp nào sau đây không phải là thường biến ?

A. Hình dạng lá rau mác thay đổi ở các môi trường khác nhau B. Số lượng hồng cầu trong máu người thay đổi khi ở các độ cao khác nhau C. Sâu ăn lá cây có màu xanh D. Màu sắc của tắc kè hoa thay đổi theo nền môi trường Mức vận dụng thấp : Câu 22: Ở cà chua,màu quả đỏ là trội hoàn toàn so với quả màu vàng.Khi lai 2 giống cà chua thuần chủng quả đỏ và quả vàng với nhau,bằng cách nào để xác định được kiểu gen của cây quả đỏ F2 ?

A. Lai phân tích B. Lai phân tích rồi cho tự thụ C. Lai phân tích hoặc cho tự thụ D. Cho tự thụ Câu 23: Cá thể có kiểu gen BbDdEEff giảm phân bình thường cho các loại giao tử: A. BbEE, Ddff, BbDd, EeFf B. BDEf, bdEf, BdEf, bDEf C. BdEf, bdEf, Bdff, bDEf D. Bbff, DdEE, BbDd, Eeff Mức vận dụng cao Câu 24: Trong quá trình giảm phân có xảy ra đột biến chuyển đoạn tương hổ giữa 2 NST.Về lý thuyết thì tỉ lệ loại giao tử có NST bị đột biến chuyển đoạn bằng: A. 1/3 B. 1/4 C. 3/4 D. 1/2 II. PHẦN TỰ LUẬN (4 ĐIỂM): Câu 1: Mức nhận biết a. Trên NST giới tính chứa các gen quy định tính trạng nào? (0,5 điểm) Mức thông hiểu b. Các gen trên cặp NST giới tính có thể xảy ra trao đổi chéo và không trao đổi chéo trong giảm phân trong những trường hợp nào? (1,25 điểm) Câu 2: Mức vận dụng thấp a . Trong trường hợp rối loạn phân bào 2 giảm phân, các loại giao tử được tạo ra từ cơ thể mang kiểu gen Aa ? (0,75 điểm) b. Cơ thể mang 4 cặp gen dị hợp tự thụ thì tần số xuất hiện 4 alen trội trong tổ hợp gen ở đời con là? (0,75 điểm) Câu 3.

Mức vận dụng cao a. Bệnh máu khó đông ở người do gen đột biến lặn trên NST X.Một phụ nữ mang gen bệnh thể dị hợp lấy người chồng khoẻ mạnh bình thường. Khả năng con trai của họ như thế nào về bệnh này? (0,5 điểm) b. Nếu có 40 tế bào trong số 200 tế bào thực hiện giảm phân có xảy ra hiện tượng hoán vị gen thì tần số hoán vị gen bằng bao nhiêu? (0,25 điểm)

HƯỚNG DẪN CHẤM I. PHẦN TRẮC NGHIỆM (6 ĐIỂM): (mỗi đáp án đúng được 0,25 điểm) Câu Đáp án

1 B

2 B

3 D

4 D

5 A

6 C

7 B

8 D

9 B

10 D

11 D

12 D

Câu Đáp án

13 C

14 B

15 B

16 A

17 A

18 B

19 A

20 A

21 C

22 C

23 B

24 C

II. PHẦN TỰ LUẬN (4 ĐIỂM): PHẦN a (0,5 điểm)

CÂU 1

b(1,25 điểm)

a(0,75 điểm) b(0,75 điểm) a(0,5 điểm) b(0,25 điểm)

2 3

ĐÁP ÁN Gen quy định giới tính và gen quy định tính trạng thường TĐC xảy ra ở giới đồng giao và đoạn tương đồng ở giới dị giao. Đoạn không tương đồng ở giới dị giao không xảy ra TĐC AA, aa, 0 35/128 50% 10%

THỐNG KÊ CHẤT LƯỢNG

TT

LỚP

1 2 3 4

12A2 12A4 12A5 12A6

SĨ SỐ

GIỎI KHÁ (8 →10) (6,5→7,9) SL TL% SL TL%

TB (5→6,4) SL TL%

YẾU (3,5→4,9) SL TL%

KÉM (0→3,4) SL TL%

3. Dặn dò HS chuẩn bị cho tiết học tiếp theo IV. RÚT KINH NGHIỆM VÀ BỔ SUNG: ………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………… ………………